ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΑ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ

Γιώργος Μιχαηλίδης
ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΑ
Γ΄ ΛΥΚΕΙΟΥ
Προσανατολισμός Θετικών Σπουδών
και Σπουδών Οικονομίας και Πληροφορικής
ΟΡΙΟ - ΣΥΝΕΧΕΙΑ ΣΥΝΑΡΤΗΣΗΣ

Α΄ ΤΟΜΟΣ ΔΙΑΦΟΡΙΚΟΣ ΛΟΓΙΣΜΟΣ
Κάθε γνήσιο αντίτυπο έχει την υπογραφή του συγγραφέα και του εκδότη, εάν αυτό προβλέπεται
από τη σύμβαση.
Εκπαιδευτικά βιβλία για το Λύκειο
Γιώργος Μιχαηλίδης
Μαθηματικά Γ΄ Λυκείου - Α΄ ΤΟΜΟΣ
Προσανατολισμός Θετικών σπουδών - Οικονομίας και Πληροφορικής
ISBN: 978-960-563-126-0
Μαθηματική διόρθωση:
Ανδρέας Τζαβάρας
Επιμέλεια έκδοσης:
Νίκος Χατζόπουλος
Γραφιστική επιμέλεια και σελιδοποίηση:
DTP Ελληνοεκδοτικής, Λαέρτης Βίλα, Βαρβάρα Παπαδημητρίου
Σχεδίαση εξωφύλλου:
DTP Ελληνοεκδοτικής, Λαέρτης Βίλα
Πρώτη έκδοση: Ιούνιος 2016

Παρούσα έκδοση: Ιούνιος 2016, Κ.Ε.ΕΛ.: 24/16
© Copyright: Δ.Β. ΕΛΛΗΝΟΕΚΔΟΤΙΚΗ Α.Ε.Ε.Ε. & Γιώργος Μιχαηλίδης
Απαγορεύεται η αναδημοσίευση και γενικά η αναπαραγωγή εν όλω ή εν μέρει έστω και μιας σελίδας ή και περιλη-
πτικά, κατά παράφραση ή διασκευή, του παρόντος έργου με οποιονδήποτε τρόπο (μηχανικό, ηλεκτρονικό, φωτοτυ-
πικό, ηχογραφήσεως ή άλλως πώς), σύμφωνα με τους Ν.237/1920, 4301/1929 και 10074, τα Ν.Δ. 3565/56, 4264/62,
2121/93 και λοιπούς εν γένει κανόνες Διεθνούς Δικαίου, χωρίς προηγούμενη γραπτή άδεια του Εκδότη, ο οποίος
παρακρατεί αποκλειστικά και μόνο για τον εαυτό του την κυριότητα, νομή και κατοχή.
Κεντρική διάθεση:
Δ.Β. ΕΛΛΗΝΟΕΚΔΟΤΙΚΗ Α.Ε.Ε.Ε.
ΑΝΩΝΥΜΗ ΕΚΔΟΤΙΚΗ ΚΑΙ ΕΜΠΟΡΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ
Ιπποκράτους 82, Αθήνα, 106 80
Τηλ. & Fax: 210 3613676 − 210 3640632
www.ellinoekdotiki.gr, e-mail: info@ellinoekdotiki.gr
Τηλέφωνο συγγραφέα: 6943966881

Π ροΛΟΓΟΣ
Το βιβλίο αυτό απευθύνεται στους μαθητές της Γ΄ τάξης Γενικού Λυκείου, οι οποίοι
θα εξεταστούν στα Μαθηματικά Προσανατολισμού, στις Πανελλαδικές Εξετάσεις.
Το βιβλίο οργανώνεται ως εξής:
• Θεωρία με παρατηρήσεις και προτάσεις
• Λυμένες ασκήσεις με Μεθοδολογία, ταξινομημένες σε ομάδες με κοινά
χαρακτηριστικά
• Ασκήσεις για λύση κλιμακούμενης δυσκολίας και ομαδοποιημένες σε αναλογία με
τις λυμένες
• Κριτήρια κατανόησης ανά ενότητα
• Επαναληπτικά κριτήρια κατανόησης
• Προτεινόμενα θέματα (Α, Β, Γ, Δ) ανάλογα με τα θέματα των Πανελλαδικών
εξετάσεων.
Ευχαριστώ από καρδιάς τον εκδότη κ. Βαλεριάνο και την ομάδα της Ελληνοεκδοτικής
που επιμελήθηκε την έκδοσή του.
Ο Συγγραφέας
Π ΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1ο
Ο ΡΙΟ – Σ ΥΝΕΧΕΙΑ Σ ΥΝΑΡΤΗΣΗΣ
1.1 Συναρτήσεις
Α. Η έννοια της πραγματικής συνάρτησης 16
Β. Πεδίο ορισμού συνάρτησης – Είδη συναρτήσεων 21
Λυμένες Ασκήσεις με μεθοδολογία 25
Προτεινόμενες Ασκήσεις για λύση 29
Γ. Τιμή συνάρτησης – Σύνολο τιμών συνάρτησης 33
Δ. Γραφική παράσταση συνάρτησης 43
Ε. Άρτιες – Περιττές συναρτήσεις 65
ΣΤ. Ισότητα συναρτήσεων – Πράξεις με συναρτήσεις 73
Ζ. Κατασκευή συνάρτησης 81
Η. Σύνθεση συναρτήσεων 89
Θ. Συναρτησιακές σχέσεις – Εύρεση συνάρτησης 99
Ι. • Ερωτήσεις Κατανόησης 111
• 1ο Κριτήριο Αξιολόγησης 113
1.2 Μονότονες Συναρτήσεις

Μονοτονία Συνάρτησης 118
Α. Εύρεση μονοτονίας συνάρτησης 125
Β. Λύση εξίσωσης f(x) = 0, με προφανή ρίζα και μονοτονία 132
Γ. Απόδειξη ανισότητας με μονοτονία 135
Δ. Επίλυση ανίσωσης 140
Ε. Μονοτονία και σύνθεση συναρτήσεων 153
ΣΤ. Μονοτονία και συναρτησιακή σχέση 156
Ζ. Προτεινόμενες Ασκήσεις για λύση 162
Η. • Ερωτήσεις Κατανόησης 179
1.3 Ακρότατα Συνάρτησης

Ακρότατα Συνάρτησης 184
Α. Εύρεση ακροτάτων 189
Β. Ακρότατα και λύση εξίσωσης 197
Γ. Κατασκευή συνάρτησης – Ακρότατα 204
Δ. • Προτεινόμενες Ασκήσεις για λύση 207
1.4 Συνάρτηση 1 – 1
Συνάρτηση 1 – 1 220
Α. Η f δεν είναι 1 – 1 224
Β. Η f είναι 1 – 1 226
Γ. Εξισώσεις της μορφής:
f(x) = κ, f (g (x)) = κ, f (g (x)) = f (h (x))
όπου η f : A → Ρ είναι 1 – 1 και κ ∈f(Α) 228
Δ. Εύρεση συνάρτησης f(x) με τη βοήθεια του 1 – 1 232
Ε. Συνάρτηση 1 – 1 και συναρτησιακή σχέση 234
ΣΤ. 1 – 1 και σύνθεση συναρτήσεων 236
Ζ. • Ερωτήσεις Κατανόησης 241
• Προτεινόμενες Ασκήσεις για λύση 241
1.5 Αντίστροφη Συνάρτηση

Α. Αντίστροφη συνάρτηση 254
Β. Γραφικές παραστάσεις των f και f

–1
256
Α. Ύπαρξη – εύρεση αντίστροφης 258
Β. Κοινά σημεία της Cf ή της Cf –1 με την ευθεία y = x 266
Γ. Κοινά σημεία της Cf και της Cf –1 269
Μονοτονία της f – Επίλυση εξισώσεων / ανισώσεων
–1
Δ. 273
Ε. Θέση της Cf ή της Cf –1 ως προς την ευθεία y = x 279
ΣΤ. • Ερωτήσεις Κατανόησης 283
• Προτεινόμενες Ασκήσεις για λύση 283
• 1ο – 2ο Επαναληπτικά Κριτήρια Αξιολόγησης 296
1.6 Όριο συνάρτησης στο χ0 ∈ Ρ

Εισαγωγή 304
Α. Η έννοια του ορίου 304
Ι. Πλευρικά όρια 308
ΙΙ. Όριο ταυτοτικής - σταθερής συνάρτησης 313
Β. Ιδιότητες ορίων 314
Ι. Όριο και διάταξη 314
ΙΙ. Όρια και πράξεις 316
ΙΙΙ. Όριο πολυωνυμικής συνάρτησης 317
Ε. Κριτήριο Παρεμβολής 349
ΣΤ. Μηδενική επί φραγμένη 351
Ζ. Τριγωνομετρικά όρια 365
Η. Όριο σύνθετης συνάρτησης – Αλλαγή μεταβλητής 374
Θ. Βοηθητική συνάρτηση (θέτω - λύνω) 387
Ι. Εύρεση ορίου από γνωστό όριο 391
Κ. Εύρεση παραμέτρων 394
Λ. Όριο και διάταξη 395
Μ. Όριο και συναρτησιακές σχέσεις 398
Ερωτήσεις κατανόησης 408
7ο - 8ο Κριτήρια Αξιολόγησης 409
1.7 Μη πεπερασμένο όριο στο χ0 ∈ Ρ
Α. Μη πεπερασμένο όριο στο χ0 ∈ Ρ 414
Β. Ιδιότητες ορίων 416
Γ. Όρια αθροίσματος και γινομένου δύο συναρτήσεων 418
Δ. Η έννοια της απροσδιόριστης μορφής 420
1
Α. Η απροσδιοριστία 421
0
α
Β. Η απροσδιοριστία 424
0
Γ. Παραμετρικά όρια 428
Δ. Βοηθητική συνάρτηση 432
1
Ε. Αν lim f ( x ) = ±∞, τότε lim = 0, ν ∈ n∗ 433
x→x0 x→x0 f ( x )
ν
1.8 Όριο συνάρτησης στο άπειρο

Α. Όριο συνάρτησης στο ±∞ 446
Β. Όριο πολυωνυμικής και ρητής συνάρτησης 449
Γ. Όριο εκθετικής - λογαριθμικής συνάρτησης 450
Α. Όρια πολυωνυμικών - ρητών συναρτήσεων 454
Β. Όριο με απόλυτα 456
Γ. Όρια αρρήτων συναρτήσεων 459
Δ. Αλλαγή μεταβλητής 466
Ε. Τριγωνομετρικά όρια 469
ΣΤ. Όρια με παράμετρο 473
Ζ. Όρια εκθετικών - λογαριθμικών συναρτήσεων 482
Η. Κριτήριο παρεμβολής 487
9ο Κριτήριο Αξιολόγησης 504
3o - 4o Επαναληπτικά Κριτήρια Αξιολόγησης 505
1.9 Συνέχεια συνάτησης

Α. Ορισμός της συνέχειας 512
Β. Συνέχεια βασικών συναρτήσεων 515
Γ. Πράξεις με συνεχείς συναρτήσεις 515
Α. Μελέτη συνάρτησης f ως προς τη συνέχεια 520
Β. Συνέχεια και κριτήριο παρεμβολής 525
Γ. Εύρεση παραμέτρων 527
Δ. Τιμή της f στο x0 530
Ε. Συνέχεια και συναρτησιακή σχέση 533
ΣΤ. Συνδυαστικές ασκήσεις 538
1.10 Συνέχεια συνάρτησης σε διάστημα

Α. Συνέχεια συνάρτησης σε διάστημα 558
Β. Θεώρημα του Bolzano 559
1. Ύπαρξη ρίζας x0 562
Α. x0 ∈(α,β) 562
Β. x ∈[α,β]
0
564
Γ. Εύρεση διαστήματος με δοκιμές ή με όριο 566
Δ. Κλασματική εξίσωση 568
Ε. Μοναδική ρίζα 571
ΣΤ. Δύο ή περισσότερες ρίζες 572
Ζ. Οι Cf και Cg έχουν τουλάχιστον ένα κοινό σημείο 574
Η. Κρυφή εξίσωση 575
2. Θεώρημα Bolzano και πολυωνυμικές εξισώσεις 578
3. Συνδυαστικές ασκήσεις 583
1.11 Συνέπειες του Θεωρήματος Bolzano

Α. Πρόσημο συνάρτησης 608
Β. Θεώρημα ενδιάμεσων τιμών 609
Γ. Θεώρημα (Μέγιστης και ελάχιστη τιμής) 612
Δ. Σύνολο τιμών συνεχούς και γνησίως μονότονης συνάρτησης σε διάστημα Δ 616
Ε. Τιμές της f ή όρια από το σύνολο τιμών και τη μονοτονία 620
Α. Ύπαρξη x0, με f(x0) = κ 621
Β. Θεώρημα μέγιστης και ελάχιστης τιμής 624
κ ⋅ f ( α ) + λ ⋅ f (β )
Γ. ( )
Υπάρχει x0 ∈(α,β) ή x0 ∈[α,β] τέτοιο, ώστε: f x 0 =
κ+λ
. 630
Δ. Η f διατηρεί πρόσημο στο διάστημα Δ 633

Ε. Εύρεση προσήμου συνάρτησης 638
ΣΤ. Εύρεση της f 639
Ι. Εύρεση της f από σχέση της μορφής f (x) = g(x)
2
639
ΙI. Εύρεση της f με βοηθητική συνάρτηση 643
Z. Σύνολο τιμών της f – πλήθος ριζών της εξίσωσης f(x) = α 648
5o - 6o Επαναληπτικά Κριτήρια Αξιολόγησης 680
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2ο
Δ ΙΑΦΟΡΙΚΟΣ Λ ΟΓΙΣΜΟΣ
2.1 H έννοια της παραγώγου
Α. Ορισμός παραγώγου συνάρτησης σε σημείο 692
Β. Παράγωγος και συνέχεια 693
Α. Εύρεση f ′(x0) 697
Β. Παράγωγος και συνέχεια 704
Γ. Όριο από f ′(x0) 708
Δ. f ′(x0) από όριο 712
Ε. Παράγωγος σε τυχαίο σημείο x0 ∈Df 714
ΣΤ. Συναρτησιακές σχέσεις και παράγωγος 715
2.2 Παραγωγίσιμες Συναρτήσεις – Παράγωγος Συνάρτηση – Κανόνες παραγώγισης

Α. Παραγωγίσιμη συνάρτηση σε σύνολο 738
Β. Παράγωγος συνάρτηση 739
Γ. Παράγωγος μερικών βασικών συναρτήσεων 740
Δ. Κανόνες παραγώγισης 743
‒ Παράγωγος αθροίσματος 743
‒ Παράγωγος γινομένου 745
‒ Παράγωγος πηλίκου 746
Ε. Ο ρόλος της σταθεράς c στην παραγώγιση 749
ΣΤ. Παράγωγος σύνθετης συνάρτησης 749
Ζ. Συγκεντρωτικοί πίνακες 752
• Κανόνες παραγώγισης 752
• Παράγωγοι συναρτήσεων 752
Α. Παράγωγος συνάρτηση - Κανόνες παραγώγισης 754
Β. Παράγωγος σύνθετης συνάρτησης 761
Γ. Παράγωγοι ανώτερης τάξης 771
Δ. Έμμεση παραγώγιση 776
Ε. Παράγωγος και πολυώνυμα 778
ΣΤ. Παράγωγος και συναρτησιακές σχέσεις 782
Ζ. Η παράγωγος της f ‒1 783
2.3 Εφαπτομένη
Α. Εισαγωγή 810
Α. Εφαπτομένη της Cf σε γνωστό σημείο x0 814
B. Εφαπτομένη με γνωστή κλίση 816
Γ. Εφαπτομένη που διέρχεται (ή άγεται) από γνωστό σημείο 821
Δ. Η ευθεία y = αx + β εφάπτεται της Cf 825
Ε. Κοινή εφαπτομένη 829
Ι. Κοινή εφαπτομένη σε κοινό σημείο των Cf , Cg 829
ΙI. Κοινή εφαπτομένη των Cf και Cg 831
ΣΤ. Εξίσωση εφαπτομένης από γνωστό όριο 833
Ζ. Ύπαρξη εφαπτομένης που πληροί μια συνθήκη 837
Η. Εφαπτομένη της Cf -1 841
Θ. Γεωμετρικές 844
2.4 Ρυθμός μεταβολής

Ρυθμός μεταβολής 868
Α. Προβλήματα ρυθμού μεταβολής 871
Β. Κίνηση σημείου πάνω σε καμπύλη 874
Ε ΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΑ Θ ΕΜΑΤΑ Π ΡΟΣΟΜΟΙΩΣΗΣ
ΘΕΜΑ Α 897
ΘΕΜΑ Β 903
ΘΕΜΑ Γ 909
ΘΕΜΑ Δ 917
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1Ο
Ο ΡΙΟ – Σ ΥΝΕΧΕΙΑ Σ ΥΝΑΡΤΗΣΗΣ
1.1 Συναρτήσεις
1.2 Μονότονες Συναρτήσεις
1.3 Ακρότατα Συνάρτησης
1.4 Συνάρτηση 1-1
1.5 Αντίστροφη Συνάρτηση
1.6 Όριο Συνάρτησης στο χ0 ∈Ρ
1.7 Μη πεπερασμένο όριο στο χ0 ∈Ρ
1.8 Όριο Συνάρτησης στο άπειρο
1.9 Συνέχεια Συνάρτησης
1.10 Συνέχεια Συνάρτησης σε διάστημα
1.11 Συνέπειες του Θεωρήματος Bolzano
1.1 Σ ΥΝΑΡΤΗΣΕΙΣ
Α. Η έννοια της πραγματικής συνάρτησης

Β. Πεδίο ορισμού συνάρτησης – Είδη συναρτήσεων
Γ. Τιμή συνάρτησης – Σύνολο τιμών συνάρτησης
Δ. Γραφική παράσταση συνάρτησης
Ε. Άρτιες – Περιττές συναρτήσεις
ΣΤ. Ισότητα συναρτήσεων – Πράξεις με συναρτήσεις
Ζ. Κατασκευή συνάρτησης
Η. Σύνθεση συναρτήσεων
Θ. Συναρτησιακές σχέσεις – Εύρεση συνάρτησης
Ι. • Ερωτήσεις Κατανόησης
• 1ο Κριτήριο Αξιολόγησης
• 2ο Κριτήριο Αξιολόγησης
1.1 Συναρτήσεις Α. Η έννοια της πραγματικής
συνάρτησης
Η έννοια της πραγματικής συνάρτησης
1. Τι ονομάζουμε πραγματική συνάρτηση με πεδίο ορισμού ένα υποσύνολο του Ρ;
Ορισμός
Έστω Α ένα υποσύνολο του Ρ. Ονομάζουμε πραγματική συνάρτηση με πεδίο

ορισμού το Α μια διαδικασία (κανόνα) f, με την οποία κάθε στοιχείο x ∈ A αντι-
στοιχεί σε έναν μόνο πραγματικό αριθμό y. Το y ονομάζεται τιμή της f στο x και
συμβολίζεται με f ( x ).
• Για να εκφράσουμε τη διαδικασία αυτή, γράφουμε:
f : A → R ή x → f (x) ή y = f (x)
• Το γράμμα x, που παριστάνει οποιοδήποτε στοιχείο του πεδίου ορισμού Α, λέγεται

ανεξάρτητη μεταβλητή. Το γράμμα y, που παριστάνει την τιμή της f στο x, λέγεται
εξαρτημένη μεταβλητή.
• Το πεδίο ορισμού Α μιας συνάρτησης f συμβολίζεται συνήθως με Df .

Το σύνολο που έχει για στοιχεία του τις τιμές της f για όλα τα x ∈ A λέγεται σύνολο
τιμών της f και συμβολίζεται με f (A). Είναι, δηλαδή:
f ( Α ) = {y / y = f ( x ) , για κάποιο x ∈ Α} .
(Το πεδίο ορισμού Α καθώς και το σύνολο τιμών μιας συνάρτησης f θα τα μελετή-
σουμε παρακάτω, εκτενέστερα).
16
1.1 Συναρτήσεις – Α. Η έννοια της πραγματικής συνάρτησης
Παρατήρηση 1η
Αν και η έννοια της συνάρτησης* είναι πολύ γενική, έτσι, τουλάχιστον, όπως περι-
γράφεται στον ορισμό που δώσαμε παραπάνω, εμείς θα περιοριστούμε σε συναρτή-
σεις ειδικού τύπου και συγκεκριμένα σε συναρτήσεις στις οποίες ο κανόνας (διαδι-
κασία) αντιστοίχισης, περιγράφεται με έναν ή περισσότερους αλγεβρικούς τύπους.
Έτσι, αν γνωρίζουμε για τον τυχαίο αριθμό x ποιο είναι το f ( x ) , τότε μπορούμε να
βρούμε τις τιμές της συνάρτησης για οποιαδήποτε συγκεκριμένη τιμή του x.
Για παράδειγμα:
Αν f ( x ) = x 2 + 1 , αυτό σημαίνει ότι x f
→ x 2 + 1, οπότε:
f → 2 2 + 1 ή f ( 2) = 5
• 2  
• 3 f
2
→ 3 +1 ή f ( 3) = 4 κ.τ.λ.
Τις συναρτήσεις (τον κανόνα δηλαδή) τις συμβολίζουμε συνήθως με f, g, h ή F, G,
H, χωρίς να αποκλείονται και κάποια άλλα γράμματα. Η ανεξάρτητη μεταβλητή
συμβολίζεται με x αλλά και με t, ειδικά όταν παριστάνει χρόνο. Η μοναδικότητα,
πάντως, μιας συνάρτησης δεν έχει να κάνει με τα γράμματα που επιλέγουμε, για να
τη συμβολίσουμε, αλλά με τον κανόνα που περιγράφει.
Για παράδειγμα, οι συναρτήσεις f ( x ) = x 2 , g ( t ) = t 2 , h ( w ) = w 2 δεν είναι διαφο-
ρετικές, αφού και οι τρεις περιγράφουν τον ίδιο κανόνα.
Ο όρος συνάρτηση (function) επινοήθηκε αρχικά από τον Wilhelm Leibniz, το 1694. Στα μέσα του 18ου
*
αιώνα, ο Ελβετός μαθηματικός Leonard Euler τελειοποίησε την ιδέα χρησιμοποιώντας γράμματα, όπως
f, g, h κ.τ.λ., προκειμένου να συμβολίσει παραστάσεις οι οποίες περιείχαν μια μεταβλητή x και κάποιες
σταθερές.
17
Κεφαλαιο 1ο Όριο - Συνέχεια συνάρτησης
Σχηματική παρουσίαση συνάρτησης
2. Με ποιους τρόπου αποδίδεται μια συνάρτηση σχηματικά;
Η ιδέα μιας συνάρτησης αποδίδεται σχηματικά με τους παρακάτω τρόπους:

i. Με βελοδιάγραμμα
Κάθε βέλος συνδέει ένα στοιχείο του συνόλου Α με ένα και μόνο ένα στοιχείο του
συνόλου Β.
A B A B A B
1 f (1) 1 α
α 1
α f (α) 2 β
x f (x) 2 β 2 γ
συνάρτηση f: Α→Β συνάρτηση f: Α→Β Δεν έχουμε συνάρτηση,

αφού ο αριθμόσ 1
αντιστοιχεί σε δύο
στοιχεία του συνόλου Β.
ii. Με μηχανή
Μπορούμε να θεωρήσουμε μια συνάρτηση f σαν μια μηχανή που έχει είσοδο και
έξοδο. Αν ένας αριθμός x εισέλθει στη μηχανή, τότε υφίσταται τη διαδικασία που
υποδεικνύει ο τύπος f ( x ) της συνάρτησης f και στην έξοδο παίρνουμε την τιμή
y = f ( x ).
x f (x) f (x) = x2 + 1 5 = f (2)

είσοδοσ
f έξοδοσ
2
f (2) = 22 + 1 = 5
18
1.1 Συναρτήσεις – Α. Η έννοια της πραγματικής συνάρτησης
iii. Με «άδεια θέση» στη θέση της μεταβλητής

Για παράδειγμα, η συνάρτηση f ( x ) = 3x 2 + 2 x − 1 θα μπορούσε να έχει στη σκέψη
μας τη μορφή:
f (....) = 3(....)2 + 2(....) − 1
Τη θέση, δηλαδή, της μεταβλητής x, την έχουμε αφήσει κενή (αναμονή).

Έτσι, για να υπολογίσουμε:
• την τιμή f ( −2) , απλώς τοποθετούμε το –2 στις κενές θέσεις, οπότε:
f ( −2) = 3( −2) + 2 ( −2) − 1 = 3 ⋅ 4 − 4 − 1 = 7

2
• την τιμή f ( − x ) , τοποθετούμε το –x στις κενές θέσεις, οπότε:
f ( − x ) = 3( − x ) + 2 ( − x ) − 1 = 3x 2 − 2 x − 1
2
• την τιμή f ( x + y) , τοποθετούμε το x + y στις κενές θέσεις, οπότε:
( )
f ( x + y ) = 3( x + y ) + 2 ( x + y ) − 1 = 3 x 2 + 2xy + y 2 + 2x + 2 y − 1
2
= 3x 2 + 3y 2 + 6xy + 2 x + 2 y − 1.
Συναρτήσεις που ορίζονται με δύο ή περισσότερους τύπους
3. Με τη χρήση παραδείγματος, να αποδώσετε τη μορφή μιας δίκλαδης συνάρ-

τησης.
Θεωρούμε τη συνάρτηση f : R → R για την οποία ισχύουν:

• κάθε αρνητικός αριθμός αντιστοιχεί στο τετράγωνό του,
• κάθε μη αρνητικός αριθμός αντιστοιχεί στο διπλάσιό του.
Είναι φανερό ότι δεν μπορούμε να εκφράσουμε την παραπάνω διαδικασία μέσω ενός
τύπου μόνο, αφού έχουμε άλλο κανόνα για τους αρνητικούς και άλλο για τους θετικούς
αριθμούς και το μηδέν. Συγκεκριμένα:
• f ( x ) = x , για x < 0.
2
• f ( x ) = 2 x , για x ≥ 0.
19
Συνοπτικά, γράφουμε:
x 2 , x < 0
f (x) = 
2x, x ≥ 0
Η παραπάνω συνάρτηση λέγεται δίκλαδη και το σημείο x 0 = 0 είναι το σημείο αλλα-

γής του τύπου της συνάρτησης, αφού εκατέρωθεν του x 0 = 0 έχουμε διαφορετικό τύπο
για τη συνάρτηση f. Ανάλογα μπορεί να έχουμε συναρτήσεις που ορίζονται από τρεις ή
περισσότερους κλάδους.
20
1.1 Συναρτήσεις B. Πεδίο ορισμού συνάρτησης
– Είδη συναρτήσεων
Πεδίο ορισμού συνάρτησης
1. Τι είναι το πεδίο ορισμού μιας συνάρτησης f;
Το πεδίο ορισμού μιας συνάρτησης f, όπως αναφέραμε, συμβολίζεται συνήθως με

Α = Df. Ισχύει:
Df = {x ∈ R / f ( x ) ∈ R}
Δηλαδή, το πεδίο ορισμού μιας συνάρτησης f είναι το σύνολο των πραγματικών

αριθμών x για τους οποίους το f ( x ) είναι πραγματικός αριθμός.
Όταν θα λέμε ότι «Η συνάρτηση f είναι ορισμένη σε ένα σύνολο Β», θα εννοούμε ότι
το Β είναι υποσύνολο του πεδίου ορισμού της.
2. Πώς ορίζεται μια συνάρτηση f;
Για να οριστεί μια συνάρτηση f, αρκεί να δοθούν δύο στοιχεία:

α. το πεδίο ορισμού της και
β. η τιμή της, f ( x ) , για κάθε x του πεδίου ορισμού της.
Συνήθως, όμως, αναφερόμαστε σε μια συνάρτηση f δίνοντας μόνο τον τύπο με τον
οποίο εκφράζεται το f ( x ) . Σε μια τέτοια περίπτωση, θεωρούμε συμβατικά ότι το πεδίο
ορισμού της f είναι το σύνολο όλων των πραγματικών αριθμών x, για τους οποίους το
f ( x ) έχει νόημα.
Για παράδειγμα, αντί να λέμε ότι «Δίνεται η συνάρτηση f : [1, +∞ ) → R, με f ( x ) = x −1»,
θα λέμε:
• «Δίνεται η συνάρτηση f, με τύπο f ( x ) = x −1 » ή πιο απλά
• «Δίνεται η συνάρτηση f ( x ) = x −1. »
21
Είδη συναρτήσεων
3. Ποια είδη συναρτήσεων εμφανίζονται συχνά στη μαθηματική ανάλυση; Ποιο

είναι το πεδίο ορισμού αυτών;
Συνηθίζουμε να ονομάζουμε στοιχειώδεις (ο όρος δεν εμπεριέχει κάποια συγκεκριμέ-

νη ιδιότητα) κάποιες συναρτήσεις που εμφανίζονται συχνά στη μαθηματική ανάλυση
και είναι οι εξής:
1. Πολυωνυμικές συναρτήσεις
Είναι οι συναρτήσεις της μορφής:
f ( x ) = α ν x ν + α ν −1x ν −1 + ... + α1x + α 0 , με α ν , ... , α 0 ∈ R, ν ∈ N* .
Οι πολυωνυμικές συναρτήσεις έχουν πεδίο ορισμού το σύνολο:
Α = R.
Στην κατηγορία των πολυωνυμικών συναρτήσεων ειδική ονομασία έχουν οι συναρτήσεις:

• f ( x ) = c (σταθερή συνάρτηση)
• f ( x ) = 0 (μηδενική συνάρτηση)
• f ( x ) = x (ταυτοτική συνάρτηση).
2. Ρητές συναρτήσεις
Είναι οι κλασματικές συναρτήσεις με όρους πολυώνυμα. Δηλαδή οι συναρτήσεις της

μορφής:
h (x)
g (x) = ,
f (x)
όπου h ( x ) , f ( x ) πολυωνυμικές συναρτήσεις.
22
1.1 Συναρτήσεις – Β. Πεδίο ορισμού συνάρτησης – Είδη συναρτήσεων
Το πεδίο ορισμού των ρητών συναρτήσεων της παραπάνω μορφής είναι το σύνολο
των πραγματικών αριθμών για τους οποίους ο παρονομαστής f ( x ) είναι διαφορετικός
από το μηδέν. Δηλαδή:
A = {x ∈ R / f ( x ) ≠ 0}
3. Άρρητες συναρτήσεις*
Οι άρρητες συναρτήσεις που συναντάμε συνήθως έχουν τη μορφή:
νf (x)
g( x ) = ν f ( x ) , g( x ) = ν f ( x ) + h ( x ) , g( x ) = , κ.τλ.
h(x)
όπου f ( x ) , h ( x ) πολυωνυμικές συναρτήσεις.
Για το πεδίο ορισμού μιας άρρητης συνάρτησης, εκτός από τον περιορισμό που θέτου-
με αν έχουμε παρονομαστές, πρέπει και η υπόρριζη ποσότητα να μην είναι αρνητική.
Έτσι, για τη συνάρτηση g ( x ) = ν f ( x ) , με f ( x ) πολυώνυμο, το πεδίο ορισμού είναι το
σύνολο:
A = {x ∈ R / f ( x ) ≥ 0}.
Ειδικές περιπτώσεις:
µ
• Αν f ( x ) πολυώνυμο και μ, ν θετικοί ακέραιοι, τότε η συνάρτηση g ( x ) = (f ( x )) ν
έχει πεδίο ορισμού το σύνολο A = {x ∈ R / f ( x ) ≥ 0}.
2
Για παράδειγμα, η συνάρτηση g ( x ) = ( x − 1) 3 ορίζεται για εκείνα τα x που είναι
x − 1 ≥ 0 ⇔ x ≥ 1. Άρα Α = [1, +∞ ).

*
Είναι πολύ περιοριστικό να θεωρήσουμε ότι άρρητες συναρτήσεις είναι μόνο αυτές που έχουν την
παραπάνω μορφή. Όμως, ο ακριβής ορισμός της άρρητης συνάρτησης προϋποθέτει τον ορισμό της
αλγεβρικής συνάρτησης, πράγμα που δεν περιλαμβάνεται στην ύλη.
23
µ
• Αν f ( x ) πολυώνυμο και μ, ν θετικοί ακέραιοι, τότε η συνάρτηση g ( x ) = (f ( x ))
−
ν
έχει πεδίο ορισμού το σύνολο A = {x ∈ R / f ( x ) > 0}.

2
Για παράδειγμα, η συνάρτηση g ( x ) = ( x + 1)
−
3 ορίζεται για εκείνα τα x που είναι
x + 1 > 0 ⇔ x > −1. Άρα Α = ( −1, +∞ ).
4. Εκθετικές – Λογαριθμικές συναρτήσεις
Οι μορφές των εκθετικών και λογαριθμικών συναρτήσεων που συναντάμε συνήθως,

χωρίς να αποκλείονται και άλλες, είναι οι παρακάτω:
• g ( x ) = (f ( x ))
h(x)
εκθετική
• g ( x ) = ln f ( x ) λογαριθμική,
όπου f ( x ) , h ( x ) πολυώνυμα.
Για τις παραπάνω μορφές, το πεδίο ορισμού είναι το σύνολο:
A = {x ∈ R / f ( x ) > 0}.
5. Τριγωνομετρικές
Για f ( x ) πολυωνυμική συνάρτηση αναφέρουμε τις περιπτώσεις:
• g ( x ) = ηµf ( x ) ή g ( x ) = συνf ( x ) , με πεδίο ορισμού το σύνολο:
Α=R
• g ( x ) = εϕf ( x ) , με πεδίο ορισμού το σύνολο:
 π 
A =  x ∈ R / f ( x ) ≠ κπ + , κ ∈ Z
 2 
24
• g ( x ) = σϕf ( x ) , με πεδίο ορισμού το σύνολο:
A = {x ∈ R / f ( x ) ≠ κπ, κ ∈ Z}.
Λυμένες ασκήσεις με μεθοδολογία
Α. Εξοικείωση με τον τύπο f ( x )
2x
1. Δίνεται η συνάρτηση f : R → R, με f ( x ) = . Να αποδείξετε ότι:
1 + x2
 1
α. f   = f ( x ) , x ≠ 0 β. f ( x ) ≤ 1 , για κάθε x ∈R.
 x
Λύση
Έχουμε:
1 2 2
2⋅
 1
2
α. f   = x = x = x = 2x =
2x
= f ( x ) , x ≠ 0.
 x  1
1+  
2
1+ 2
1 x 2
+ 1 x x 2
+ 1 1 (
+ x 2
)
 x x x2
2x 2x 2x
β. f ( x ) ≤ 1 ⇔ ≤1⇔ ≤1⇔ ≤1 Ισχύει
1+ x 2
1+ x 2
1 + x2
x = x2 = x ,
2 2
⇔ 2 x ≤ 1 + x2 ⇔ x2 − 2 x + 1 ≥ 0 για κάθε x ∈R
⇔ x − 2 x + 1 ≥ 0 ⇔ ( x − 1) ≥ 0 ,
2 2
που ισχύει, για κάθε x ∈R.
25
Β. Πεδίο ορισμού
2. Να βρείτε το πεδίο ορισμού των παρακάτω συναρτήσεων:

2x + 3
α. f ( x ) = 2 ⋅ x 3 − 3x + 1 β. f ( x ) = γ. f ( x ) = 1 − x 2
x2 − 1
1− x
x
 1 1
δ. f ( x ) = ln ε. f ( x ) = 1 +  στ. f ( x ) = .
1+ x  x ex − 1
Λύση
α. Η συνάρτηση f ( x ) = 2 ⋅ x 3 − 3x + 1 είναι πολυωνυμική, άρα το πεδίο ορισμού της
είναι το σύνολο A = R.
β. Μεθοδολογία
P ( x)
Πεδίο ορισμού ρητής συνάρτησης f ( x ) =
Q ( x)
P (x)
Το πεδίο ορισμού Α μιας ρητής συνάρτησης f ( x ) = είναι το σύνολο R
Q(x)
των πραγματικών αριθμών, εκτός από τις τιμές του x που μηδενίζουν τον
παρονομαστή Q ( x ). Δηλαδή:
A = R − {x ∈ R / Q ( x ) = 0}.
2x + 3
Η συνάρτηση f ( x ) = είναι ρητή, άρα ορίζεται για εκείνα τα x για τα οποία
x2 − 1
είναι x 2 − 1 ≠ 0 .
Έχουμε:
x 2 − 1 = 0 ⇔ x 2 = 1 ⇔ x = 1 ή x = −1 .
Οπότε, πρέπει x ≠ 1 και x ≠ −1 .

Συνεπώς, το πεδίο ορισμού της συνάρτησης f είναι το σύνολο A = R − {−1,1} .
26
γ. Μεθοδολογία
Πεδίο ορισμού άρρητης συνάρτησης f ( x ) = ν P( x)
Για να βρούμε το πεδίο ορισμού μιας συνάρτησης με τύπο f ( x ) = ν P ( x ) , λύ-
νουμε την ανίσωση P ( x ) ≥ 0 (1). Το πεδίο ορισμού της f είναι το σύνολο των
λύσεων της ανίσωσης (1).
Η συνάρτηση f ( x ) = 1 − x 2 ορίζεται για εκείνα τα x για τα οποία ισχύει:
1 − x 2 ≥ 0 ⇔ x 2 − 1 ≤ 0 ⇔ ( x − 1) ( x + 1) ≤ 0 ⇔ −1 ≤ x ≤ 1.
Συνεπώς, το πεδίο ορισμού της συνάρτησης f είναι το σύνολο Α = [–1,1].
δ. Μεθοδολογία
Πεδίο ορισμού λογαριθμικής συνάρτησης f ( x ) = ln P( x)

Για να βρούμε το πεδίο ορισμού μιας λογαριθμικής συνάρτησης f ( x ) = ln P ( x ) ,
λύνουμε την ανίσωση P ( x ) > 0 (1). To πεδίο ορισμού της f είναι το σύνολο των
λύσεων της (1).
1− x
Η συνάρτηση f ( x ) = ln ορίζεται για εκείνα τα x για τα οποία είναι:
1+ x
1− x
> 0 ⇔ (1 − x ) (1 + x ) > 0 ⇔ ( x − 1) ( x + 1) < 0 ⇔ −1 < x < 1.
1+ x
Συνεπώς, το πεδίο ορισμού της f είναι το σύνολο Α = (–1,1).
ε. Μεθοδολογία
Q( x)
Πεδίο ορισμού συνάρτησης της μορφής f ( x ) = P( x)
Q( x )
Για να βρούμε το πεδίο ορισμού μιας συνάρτησης της μορφής f ( x ) = P ( x ) ,
27
όπου P ( x ) , Q ( x ) πολυώνυμα ή ρητές συναρτήσεις, λύνουμε τo σύστημα
P ( x ) > 0
 (1). To πεδίο ορισμού της f είναι το σύνολο των λύσεων του
Q ( x ) , ∈ R
συστήματος (1).
x
 1
Η συνάρτηση f ( x ) = 1 +  ορίζεται για εκείνα τα x για τα οποία είναι:
 x
1 x +1
1+ >0⇔ > 0 ⇔ x ( x + 1) > 0 ⇔ x < −1 ή x > 0.
x x
Συνεπώς, το πεδίο ορισμού της f είναι το σύνολο A = ( −∞, −1) ∪ ( 0, +∞ ) .
1
στ. Η συνάρτηση f ( x ) = ορίζεται για εκείνα τα x για τα οποία είναι:
e −1
x
e x − 1 ≥ 0 e x ≥ 1 e x ≥ e 0 x ≥ 0
 Ισχύει
  
και ⇔ και ⇔ και ⇔ και ⇔ x > 0. e0 = 1
 x e x − 1 ≠ 0 e x ≠ e 0 x ≠ 0
 e −1 ≠ 0   
Συνεπώς, το πεδίο ορισμού της f είναι το σύνολο A = ( 0, +∞ ).
α + ln x
3. Δίνεται η συνάρτηση f ( x ) = για την οποία ισχύει f (1) = −3 . Να βρείτε
x−2
το πεδίο ορισμού της f και την τιμή του α.
Λύση
x > 0 x > 0
 
Η συνάρτηση f ορίζεται για εκείνα τα x για τα οποία είναι: και ⇔ και .
x − 2 ≠ 0 x ≠ 2
 
Άρα, το πεδίο ορισμού της f είναι το σύνολο A = ( 0, 2) ∪ ( 2, +∞ ).
28
α + ln 1 α
Είναι f (1) = −3 ⇔ = −3 ⇔ = −3 ⇔ α = 3 .
1− 2 −1
4. Δίνεται η συνάρτηση f ( x ) = ln ( )
x 2 + 1 + x . Να αποδείξετε ότι το πεδίο ορισμού
της f είναι το R.
Λύση
Αρκεί να αποδείξουμε ότι x 2 + 1 + x > 0 , για κάθε x ∈R .
Για κάθε x ∈R , ισχύει:
x2 + 1 > x2 ⇔ x2 + 1 > x2 ⇔ x2 + 1 > x (1). Ισχύει

Για κάθε x ∈R , ισχύουν
Όμως x ≥ − x (2).
οι ανισότητες:
Επομένως, από τις (1) και (2) προκύπτει ότι: • x ≥ x
x2 + 1 > x ≥ −x . • x ≥ − x
Δηλαδή x 2 + 1 > − x ⇔ x 2 + 1 + x > 0 , για κάθε x ∈R .
Προτεινόμενες Ασκήσεις για λύση
Α. Εξοικείωση με τον τύπο f ( x )
1. Δίνεται η συνάρτηση f : R → R , με f ( x ) = ( x − 1) + 1 .
2
α. Να λύσετε την εξίσωση f ( x ) = 2 .
β. Να αποδείξετε ότι f ( 2 − α ) + f ( 2 − β ) = f ( α ) + f (β ) .
29
2. Δίνεται η συνάρτηση f : R → R , με f ( x ) = e x .
α. Να βρείτε τον αριθμό α = f ( ln 2) + f ( ln 3).
f (x + h) − f (x) e h −1
β. Να αποδείξετε ότι = ex ⋅ , για κάθε h ≠ 0 .
h h
1
3. Δίνεται η συνάρτηση f : R* → R , με f ( x ) = x 2 + 2 + . Να αποδείξετε ότι:
x2
 1
α. f ( x ) = f   , για κάθε x ≠ 0 .
 x
β. f ( x ) ≥ 4, για κάθε x ≠ 0 .
ex + e− x
4. Δίνεται η συνάρτηση f : R → R , με f ( x ) = . Να αποδείξετε ότι:
2
5
α. f ( ln 2) = .
4
β. f ( − x ) = f ( x ) , για κάθε x ∈R .
γ. f ( x ) ≥ 1 , για κάθε x ∈R .
5. Δίνεται η συνάρτηση f : R → R , με f ( x ) = x 2 + 1 + x . Να αποδείξετε ότι:
α. f ( x ) ⋅ f ( − x ) = 1, για κάθε x ∈R .
 1
β. x ⋅ f   = 1 + x 2 + 1, για κάθε x > 0.
 x
f (x) − f (−x)
γ. = x , για κάθε x ∈R .
2
1
6. Δίνεται η συνάρτηση f : A → R , με A = ( 0, +∞ ) και f ( x ) = x + . Να αποδείξετε
x
ότι για κάθε x ∈R ισχύουν:
 1
α. f   = f ( x ) β. f ( x ) ≥ 2 γ.
 x
f 2 ( x ) − 2 ≥ 2 δ. f ( )
x 2 + 1 − x = 2 x 2 + 1.
30
x
7. Δίνεται η συνάρτηση f : R → R , με f ( x ) = . Να αποδείξετε ότι:
1 + x2
α. f ( 2 ) > f ( 3 )  1
β. f   = f ( x ) , για κάθε x ≠ 0 .
 x
1
γ. f ( x ) ≤ , για κάθε x ∈R δ. f ( x ) + f ( − x ) = 0.
2
Β. Πεδίο ορισμού
8. Να βρείτε το πεδίο ορισμού των παρακάτω συναρτήσεων:
π 1
α. f ( x ) = 3x 3 − 3x + 2 β. f ( x ) = x 2 − 4 x + ηµ γ. f ( x ) = x +
5 x
x +1 x 2x + 3
δ. f ( x ) = ε. f ( x ) = στ. f ( x ) =
x −1 x − 4x
2
x − 3x + 2
2
x −1 ex x2
ζ. f ( x ) = η. f ( x ) = θ. f ( x ) =
x2 + 1 ηµx − 2 ex
ln x x ln x
ι. f ( x ) = κ. f ( x ) = λ. f ( x ) = .
x ln x x −1
9. Να βρείτε το πεδίο ορισμού των συναρτήσεων:

1 ex + e− x
α. f ( x ) = β. f ( x ) = γ. f ( x ) = 2 − e x
e −1
x
ex − e− x
ex − 1
δ. f ( x ) = ε. f ( x ) = ln ( ln x ) στ. f ( x ) = ln (1 − ln x )
2 − ex
1
ζ. f ( x ) = x 2 − 5x + 6 η. f ( x ) = 4 − x 2 θ. f ( x ) =
1 − x2
2 3
ι. f ( x ) = x 3 κ. f ( x ) = 3 x 2 λ. f ( x ) = ( x − 2) 4 .
−
31
10. Να βρείτε το πεδίο ορισμού των συναρτήσεων:
1 + 1 − x2
α. f ( x ) = ln 2 x − ln x β. f ( x ) = ln γ. f ( x ) = ln ( ln x )
x
x
 1
δ. f ( x ) =  x −  ε. f ( x ) = e x − e − x στ. f ( x ) = ( ln x ) .
x
 x
11. Δίνεται η συνάρτηση f ( x ) = ln ( )

x 2 + 1 − x . Να δείξετε ότι το πεδίο ορισμού της
f είναι το σύνολο A = R .
12. Δίνεται η συνάρτηση f : Α → R , με f ( x ) = 2αx 2 − α 2 x − 1 , α ∈R . Αν για τη

συνάρτηση f είναι γνωστό ότι 1 ∈Α , τότε να βρείτε την τιμή του α καθώς και το
πεδίο ορισμού της f.
ex − 1 + 2
13. Δίνεται η συνάρτηση f ( x ) = , α ∈R . Να βρείτε τις δυνατές τιμές του
x−α
α, αν είναι γνωστό ότι το πεδίο ορισμού της f είναι το σύνολο Α = [ 0, +∞ ).
14. Δίνεται η συνάρτηση f ( x ) = x 2 − αx + 1 . Να βρείτε τις τιμές του α, ώστε το πεδίο

ορισμού της f να είναι το σύνολο A = R .
(
15. Δίνεται η συνάρτηση f ( x ) = x e x − 1 . )
α. Να αποδείξετε ότι f ( x ) ≥ 0 , για κάθε x ∈R .
β. Να βρείτε το πεδίο ορισμού των συναρτήσεων:
f (x)
i. g ( x ) = f ( x ) ii. g ( x ) = ln f ( x ) iii. g ( x ) = .
x2
προταση μελετησ / προτεινομενεσ ασκησεισ
Απαραίτητες 1, 4, 5, 8, 9, 11, 15
Προαιρετικές 2, 3, 7, 12, 13
32
1.1 Συναρτήσεις Γ. Τιμή συνάρτησης –
Σύνολο τιμών συνάρτησης
Τιμή συνάρτησης
1. Τι ορίζουμε ως τιμή μιας συνάρτησης f;
Ορισμός
Έστω μια συνάρτηση f : Α → R . Ένας αριθμός α θα λέμε ότι είναι τιμή της συ-
νάρτησης f, αν υπάρχει τουλάχιστον ένα x 0 ∈ A τέτοιο, ώστε f ( x 0 ) = α ή ισοδύ-
ναμα, όταν η εξίσωση f ( x ) = α έχει τουλάχιστον μια λύση ως προς x στο Α.
Για παράδειγμα:
• Ο αριθμός 2 είναι τιμή της συνάρτησης f ( x ) = x + 1, αφού f (3) = 3 + 1 = 4 = 2 .
• Ο αριθμός 2 δεν είναι τιμή της συνάρτησης f ( x ) = x + 3 , αφού η εξίσωση

2
f ( x ) = 2 ⇔ x 2 + 3 = 2 ⇔ x 2 = −1 είναι αδύνατη στο R.
Σύνολο τιμών συνάρτησης
2. Τι λέγεται σύνολο τιμών μιας συνάρτησης f;
Ορισμός
Έστω μια συνάρτηση f : Α → R . Το σύνολο που έχει για στοιχεία του τις τιμές της
f για όλα τα x ∈ A λέγεται σύνολο τιμών της f και συμβολίζεται με f (A). Είναι,
δηλαδή:
f (A) = { y / y = f ( x ), για κάποιο x ∈ A} .
33
Η συνάρτηση f είναι ορισμένη και σε κάθε σύνολο Β, με B ⊆ A . Στην περίπτωση αυτή,

με f (B) θα συμβολίζουμε το σύνολο των τιμών της f, για κάθε x ∈ B . Δηλαδή:
f (B) = { y / y = f ( x ), για κάποιο x ∈ B} .
Αν f (A) ⊆ A , τότε όλες οι τιμές f ( x ) ανήκουν στο πεδίο ορισμού της συνάρτησης
f, άρα έχει νόημα και η τιμή f ( f ( x ) ) .
Για παράδειγμα, έστω η συνάρτηση f ( x ) = x , που έχει πεδίο ορισμού το σύνολο

A = [ 0, +∞ ) . Έχουμε:
f ( 4) = 4 = 2 > 0 και f (f ( 4)) = f ( 2) = 2 .

2
Γενικά, για την παραπάνω συνάρτηση ισχύει f ( f ( x ) ) = f ( x ) , για κάθε x ≥ 0 .

Όμως, για τη συνάρτηση g ( x ) = − x −1 , η οποία έχει πεδίο ορισμού το σύνολο
A = [ 0, +∞ ) , είναι g ( x ) = − x − 1 < 0 , για κάθε x ∈ A. Επομένως, όλες οι τιμές
της είναι αρνητικοί αριθμοί, συνεπώς δεν έχει νόημα η έκφραση g ( g ( x ) ) .
• Αν x1 , x 2 ∈ A , με x1 = x 2 , τότε f ( x1 ) = f ( x 2 ) , σύμφωνα με τον ορισμό της συ-
νάρτησης. Οπότε, αν f ( x1 ), f ( x 2 ) ∈ A , με f ( x1 ) = f ( x 2 ) , τότε θα είναι και
f ( f ( x1 ) ) = f ( f ( x 2 ) ) .
• Αν για x1 , x 2 ∈ A είναι f ( x1 ) ≠ f ( x 2 ) , τότε θα είναι και x1 ≠ x 2 , διαφορετικά

δεν θα είχαμε συνάρτηση.
34
1.1 Συναρτήσεις – Γ. Τιμή συνάρτησης – Σύνολο τιμών συνάρτησης
Όταν γράφουμε f : Α → R, εννοούμε ότι f (A) ⊆ R και αυτό συμβαίνει για όλες τις
συναρτήσεις που θα συναντήσουμε σε αυτό το βιβλίο, αφού θα ασχοληθούμε μόνο
με πραγματικές συναρτήσεις μιας πραγματικής μεταβλητής.
Α. Τιμή συνάρτησης
1. Να εξετάσετε αν:
α. ο αριθμός 2 είναι τιμή της συνάρτησης f ( x ) = x 2 − 2 x + 3 ;
x2 − 1
β. ο αριθμός 2 είναι τιμή της συνάρτησης f ( x ) = ;
x −1
γ. ο αριθμός 3 είναι τιμή της συνάρτησης f ( x ) = e x + 1 ;
Λύση
Μεθοδολογία
Τιμή μιας συνάρτησης f

Έστω μια συνάρτηση f : Α → R . Για να εξετάσουμε αν ένας αριθμός α είναι τιμή
της συνάρτησης f:
• Δείχνουμε ότι η εξίσωση f ( x ) = α έχει λύση ως προς x στο Α
ή
• Βρίσκουμε με παρατήρηση ένα x 0 ∈Α τέτοιο, ώστε f ( x 0 ) = α .
α. Η συνάρτηση f έχει πεδίο ορισμού το σύνολο A = R . Ο αριθμός 2 είναι τιμή της

συνάρτησης f, όταν υπάρχει x 0 ∈R , τέτοιο ώστε f ( x 0 ) = 2 .
35
Είναι:
f ( x ) = 2 ⇔ x 2 − 2 x + 3 = 2 ⇔ x 2 − 2 x + 1 = 0 ⇔ ( x − 1) 2 = 0 ⇔ x = 1.
Οπότε f (1) = 2. Άρα, ο αριθμός 2 είναι τιμή της συνάρτησης f ( x ) = x 2 − 2 x + 3 .
β. Η συνάρτηση f έχει πεδίο ορισμού το σύνολο A = R − {1} . Για κάθεxx0 ∈ A ισχύει:
x2 − 1
f (x) = 2 ⇔ = 2 ⇔ x 2 − 1 = 2x − 2 ⇔ x 2 − 2x + 1 = 0
x −1
⇔ ( x − 1) 2 = 0 ⇔ x = 1 .
x2 − 1
Επειδή 1 ∉A , έχουμε ότι το 2 δεν είναι τιμή της συνάρτησης f ( x ) = .
x −1
γ. Η συνάρτηση f έχει πεδίο ορισμού το σύνολο A = R . Παρατηρούμε ότι

f ( ln 2) = eln 2 + 1 = 2 + 1 = 3 . Άρα, το 3 είναι τιμή της συνάρτησης f ( x ) = e x + 1 .
Β. Σύνολο τιμών συνάρτησης
Πώς βρίσκουμε το σύνολο τιμών μιας συνάρτησης f;

Έστω μια συνάρτηση f : Α → R . Το σύνολο τιμών της f είναι το σύνολο
f (A) = { y / y = f ( x ), για κάποιο x ∈ A} . Για να βρούμε το σύνολο τιμών μιας συ-
νάρτησης f:
• Βρίσκουμε το πεδίο ορισμού Α της f.
• Θεωρούμε την εξίσωση y = f ( x ) (1) και βρίσκουμε για ποια y η εξίσωση (1):
– έχει λύση ως προς x και
– η λύση αυτή ανήκει στο πεδίο ορισμού Α.
Από αυτές τις δύο απαιτήσεις προκύπτουν οι περιορισμοί για το y, που μας δίνουν
το σύνολο τιμών f (A) της f.
36
2. Δίνεται η συνάρτηση f ( x ) = 2 + x − 1 .
α. Να βρείτε το σύνολο τιμών της συνάρτησης f.
β. Να αποδείξετε ότι η εξίσωση f ( x ) = 5 έχει τουλάχιστον μια λύση.
γ. Να αποδείξετε ότι, για κάθε α > 0, οι παρακάτω εξισώσεις έχουν τουλάχιστον

μια λύση:
1 4
i. 2 + x − 1 = α + ii. 2 + x − 1 = .
α 1 + ηµ 2 α
δ. Να βρείτε τη μέγιστη τιμή της παραμέτρου λ ∈R , ώστε να ισχύει:

3λ ≤ 3 + x − 1 , για κάθε x ≥ 1.
Λύση
α. Η συνάρτηση f ( x ) = 2 + x − 1 ορίζεται για τα x εκείνα για τα οποία είναι
x − 1 ≥ 0 ⇔ x ≥ 1 . Επομένως, το πεδίο ορισμού της συνάρτησης f είναι το σύνολο
A = [1, +∞ ) . Για κάθε x ∈ A , έχουμε:
y = f (x) ⇔ y = 2 + x − 1 ⇔ y − 2 = x − 1 (1).
Επειδή x − 1 ≥ 0 , πρέπει y − 2 ≥ 0 ⇔ y ≥ 2 .
Για κάθε y ≥ 2 , από την (1) έχουμε:
( y − 2) 2 = ( x − 1) 2 ⇔ ( y − 2) 2 = x − 1 ⇔ x = 1 + ( y − 2) 2 .
Η λύση αυτή ανήκει στο Α, αφού x ≥ 1, οπότε το σύνολο τιμών της f είναι:
f (A) = [ 2, +∞ ) .
β. Επειδή f (A) = [2, +∞) και 5 > 2 ⇒ 5 ∈f (A) . Άρα, υπάρχει x 0 ∈ A τέτοιο, ώστε
f ( x 0 ) = 5 . Δηλαδή, η εξίσωση f ( x ) = 5 έχει τουλάχιστον μια λύση.
37
1
γ. i. Η εξίσωση γράφεται f ( x ) = α + . Ισχύει
α
1
1 • Για κάθε x > 0, είναι x + ≥2
Για κάθε α > 0, ισχύει α + ≥ 2 , οπότε x
α (το ίσον, όταν x = 1).
1
α + ∈f (A) . Συνεπώς, η εξίσωση • Για κάθε x < 0, είναι x +
1
≤ −2
α x
(το ίσον, όταν x = –1).
1
f (x) = α + έχει τουλάχιστον μια λύση.
α
4
ii. Η εξίσωση γράφεται f ( x ) = .
1 + ηµ 2 α
4
Αρκεί να δείξουμε ότι ο αριθμός ανήκει στο σύνολο τιμών της f. Δηλαδή:
1 + ηµ 2 α
4
≥ 2 ⇔ 4 ≥ 2(1 + ηµ 2 α ) ⇔ 2 ≥ 1 + ηµ 2 α ⇔ 1 ≥ ηµ 2 α , Ισχύουν
1 + ηµ 2 α Για κάθε x ∈R :
που ισχύει.
• −1 ≤ ηµx ≤ 1
4 • ηµx ≤ 1
Άρα, η εξίσωση 2 + x − 1 = έχει τουλάχιστον μια
1 + ηµ α 2
• ηµ x ≤ 1
2
λύση.
δ. Είναι:
3λ ≤ 3 + x − 1 ⇔ 3λ − 1 ≤ 2 + x − 1 ⇔ 3λ − 1 ≤ f ( x ) (1).
Επειδή f ( Α) = [ 2, +∞ ) , έχουμε f ( x ) ≥ 2 ⇔ 2 ≤ f ( x ) , για κάθε x ∈R .
Οπότε, για να ισχύει η (1), για κάθε x ∈R , πρέπει:
3λ − 1 ≤ 2 ⇔ 3λ ≤ 3 ⇔ λ ≤ 1
Άρα λ max = 1 .
ex
3. Δίνεται η συνάρτηση f ( x ) = .
1 + ex
38
α. Να βρείτε το σύνολο τιμών της f.

( )
β. Να δείξετε ότι η εξίσωση x − ln 1 + e x = 1 − ln π έχει τουλάχιστον μια λύση.
Λύση
α. Το πεδίο ορισμού της συνάρτησης f είναι το Α = R, αφού 1 + e x ≠ 0 , για κάθε x ∈R.
Για κάθε x ∈R, έχουμε:
ex
y = f (x) ⇔ y = ⇔ y(1 + e x ) = e x ⇔ y + y ⋅ e x = e x
1 + ex
y
⇔ y = e x − y ⋅ e x ⇔ y = e x (1 − y) ⇔ e x = , y ≠ 1 (1).
1− y
Επειδή e x > 0, για κάθε x ∈R, έχουμε ότι η εξίσωση (1) έχει λύση ως προς x, αν και
μόνο αν:
y Ισχύει
> 0 ⇔ y(1 − y) > 0
1− y A( x )
> 0 ⇔ A( x ) ⋅ B( x ) > 0
⇔ y( y − 1) < 0 ⇔ 0 < y < 1 ⇔ y ∈(0,1) . B( x )
y
Για κάθε y ∈(0,1) , από την (1) έχουμε x = ln ∈ R , δηλαδή x ∈Α. Άρα, το
1− y
σύνολο τιμών της συνάρτησης f είναι το f ( A ) = ( 0,1).
β. Η εξίσωση γράφεται:
( ) ( )
x − ln 1 + e x = 1 − ln π ⇔ ln e x − ln 1 + e x = 1 − ln π
ex Ισχύει
⇔ ln = ln e − ln π
1 + ex x = ln e , για κάθε x ∈R
x
ex e
⇔ ln = ln
1+ e x
π Ισχύει
x1
ln x1 − ln x 2 = ln ,
ex e e x2
⇔ = ⇔ f ( x ) = (1).
1+ e x
π π για κάθε x1 , x 2 > 0
39
Έχουμε:
e e
e<π⇔ < 1, δηλαδή ∈(0,1) .
π π
e e
Άρα, ∈f (A) , επομένως υπάρχει x 0 ∈R τέτοιο, ώστε f ( x 0 ) = , οπότε η εξίσω-
π π
ση (1) έχει τουλάχιστον μια λύση.
Α. Τιμή συνάρτησης
1. Δίνονται οι συναρτήσεις f ( x ) = x και g ( x ) = x 3 + 1 . Να βρείτε τις τιμές:
α. f ( g(2) ) β. g ( f (4) ) γ. f ( f (16) ) δ. g ( g(0)) .
2. Να εξετάσετε αν ο αριθμός 4 είναι τιμή της συνάρτησης f, όταν:

x2 − 4
α. f ( x ) = x 2 − 4 x + 8 β. f ( x ) =
x−2
x
γ. f ( x ) = e x −1 + 3 δ. f ( x ) = e x + + 1.
ln 2
3. Για τις παρακάτω συναρτήσεις, να βρείτε δύο αριθμούς α, β από το πεδίο ορισμού
τους τέτοιους, ώστε να ισχύει f (α ) ⋅ f (β) < 0 .
α. f ( x ) = x 3 − 2 β. f ( x ) = x 3 + x γ. f ( x ) = e x − 3x
3
δ. f ( x ) = 3 ln x − x ε. f ( x ) = 2 x − x 3 στ. f ( x ) = x − 2 ηµx .
40
4. Δίνονται οι συναρτήσεις:
f ( x ) = x + ln x −1 και g ( x ) = e x + x −1 .
Να συμπληρώσετε τις παρακάτω ισότητες θέτοντας στη θέση της παρένθεσης τον
κατάλληλο αριθμό.
α. 0 = f ( ) β. e = f ( ) γ. 0 = g ( )
δ. e2 + 1 = f ( ) ε. e = g ( ) στ. 1 + ln 2 = g ( ).
Β. Σύνολο τιμών συνάρτησης
5. Να βρείτε το σύνολο τιμών των παρακάτω συναρτήσεων:
α. f ( x ) = 1 + x β. f ( x ) = x 2 − 2 γ. f ( x ) = x + 3 .
6. Να βρείτε το σύνολο τιμών των παρακάτω συναρτήσεων:

x
α. f ( x ) = x − 3 β. f ( x ) = γ. f ( x ) = e x − 3
x−2
δ. f ( x ) = e − x − 1 ε. f ( x ) = e x −1 + 2 στ. f ( x ) = 1 − x − 1
ζ. f ( x ) = ln( x −1) η. f ( x ) = ( x − 2) 2 − 1 θ. f ( x ) = 2 ln(e x + 1) − 1
x2 − 1
ι. f ( x ) = .
x2 + 1
7. Δίνεται η συνάρτηση f ( x ) = 3 x + 1.

β. Να εξετάσετε ποιες από τις παρακάτω εξισώσεις έχουν τουλάχιστον μια λύση:
 π
i. f ( x ) = 0 ii. f ( x ) = 2 iii. f ( x ) = ηµθ , θ ∈ 0,  .
 2
41
8. Δίνεται η συνάρτηση f ( x ) = x 2 + 1 − 1.
β. Να εξετάσετε ποιες από τις παρακάτω εξισώσεις έχουν τουλάχιστον μια λύση:
2
i. f ( x ) = 0 ii. f ( x ) =
2
iii. f ( x ) = 1 − 2 iv. x 2 + 1 = α 2 + 1, α ∈R
v. x 2 + 1 = 1 + συν2 vi. x 2 + 1 = α 2 − α + 1, 0 < α < 1.
x2
x2 + 1
α. Να βρείτε το σύνολο τιμών της f.
β. Να βρείτε τη μέγιστη τιμή της παραμέτρου λ ∈R , ώστε να ισχύει:
2 x 2 + 1 ≥ λ( x 2 + 1) , για κάθε x ∈R .
Απαραίτητες 1, 2, 3, 4, 5, 8
Προαιρετικές 6, 7, 9
42
1.1 Συναρτήσεις Δ. Γραφική παράσταση
συνάρτησης
Γραφική παράσταση συνάρτησης
1. Τι ονομάζεται γραφική παράσταση μιας συνάρτησης f;
Ορισμός
Έστω f μια συνάρτηση με πεδίο ορισμού Α και Oxy ένα σύστημα συντεταγμένων
στο επίπεδο.
Το σύνολο των σημείων M ( x , y ) για τα οποία ισχύει y = f ( x ) , δηλαδή το σύνολο
των σημείων Μ ( x , f ( x )) , x ∈ A , λέγεται γραφική παράσταση της f και συμβο-
λίζεται συνήθως με Cf.
Ισχύουν:
y
• M ( α, β ) ∈Cf ⇔ f ( α ) = β . Cf
β
Μ(α,β)
Ο α x
• Επειδή κάθε x ∈ A αντιστοιχίζεται σε ένα

y
μόνο y ∈R , δεν υπάρχουν σημεία της γραφι- C Η καμπύλη C
y1 δεν αποτελεί
κής παράστασης της f με την ίδια τετμημένη. γραφική
παράσταση
Αυτό σημαίνει ότι κάθε κατακόρυφη ευθεία συνάρτησησ
y2
έχει με τη γραφική παράσταση της f το πολύ
ένα κοινό σημείο. Ο x1 x
43
Πεδίο ορισμού - Σύνολο τιμών - Τιμή μιας συνάρτησης f από τη Cf
Όταν δίνεται η γραφική παράσταση Cf μιας συνάρτησης f, τότε:
• Το πεδίο ορισμού της f είναι το σύνολο Α των y

τετμημένων των σημείων της Cf.
Cf
Άρα, για να το βρούμε το πεδίο ορισμού της f,
προβάλουμε τη Cf στον άξονα x΄x.
Ο Α x
• Το σύνολο τιμών της f είναι το σύνολο f ( A ) y

των τεταγμένων των σημείων της Cf.
Άρα, για να βρούμε το σύνολο τιμών της f,
f (Α)
προβάλουμε τη Cf στον άξονα y΄y. Cf
Ο Α x
• Η τιμή της f στο x 0 ∈ A είναι η τεταγμένη του ση- y

μείου τομής Μ της ευθείας x = x 0 και της Cf .
Μ
f (x0) Cf
Ο x0 x
44
1.1 Συναρτήσεις – Δ. Γραφική παράσταση συνάρτησης
Κοινά σημεία της Cf με τους άξονες x΄x και y΄y
• Αν 0 ∈A , τότε η Cf τέμνει τον άξονα y΄y στο ση- y

μείο (0, f ( 0)). f (0)
(Από τον ορισμό της συνάρτησης προκύπτει ότι η Cf
Cf μπορεί να τέμνει τον άξονα y΄y σε ένα το πολύ
σημείο).
Ο ρ x
• Τα κοινά σημεία της Cf με τον άξονα x΄x έχουν τε-
Το ρ είναι ρίζα τησ εξίσωσησ
τμημένες τις ρίζες της εξίσωσης f ( x ) = 0 , x ∈ A. f (x) = 0
Σχετικές θέσεις της Cf με τον άξονα x΄x
• H Cf βρίσκεται πάνω από τον άξονα x΄x για εκεί- y

να τα x για τα οποία είναι:
f ( x ) > 0.
Cf
f>0
• H Cf βρίσκεται κάτω από τον άξονα x΄x για εκεί-
Ο α ρ β x
να τα x για τα οποία είναι:
f<0
f ( x ) < 0.
Η Cf είναι πάνω από τον

άξονα x΄x για x(ρ,β].
Η Cf είναι κάτω από τον
άξονα x΄x για x[α,ρ).
45
Σημεία τομής και σχετικές θέσεις των Cf και Cg
• Αν x 0 η τετμημένη του σημείου τομής y

των γραφικών παραστάσεων Cf και Cg
Cf
των συναρτήσεων f και g αντίστοιχα, τότε
f (x0) = g (x0)
f ( x 0 ) = g ( x 0 ) . Επομένως, το πλήθος των
Cg
κοινών σημείων των Cf και Cg καθορίζε-
ται από το πλήθος των διακεκριμένων ρι- Ο x0 x
ζών της εξίσωσης:
f ( x ) = g( x ) , x ∈ Df ∩ Dg .
• H Cf βρίσκεται πάνω από τη Cg για εκείνα τα x για y

τα οποία είναι f ( x ) > g ( x ) , ενώ η Cf βρίσκεται Cg
κάτω από τη Cg για εκείνα τα x για τα οποία είναι
f>g f<g
f ( x ) < g( x ) .
Cf
Ο x
Κατακόρυφη - Οριζόντια μετατόπιση καμπύλης
• Η γραφική παράσταση της συνάρτησης

y
f ( x ) = ϕ( x ) + κ , κ ∈R, προκύπτει από μια κα- y = φ(x) + κ
τακόρυφη μετατόπιση της γραφικής παράστα-
σης της συνάρτησης φ:
– κατά κ μονάδες προς τα πάνω, αν κ > 0 y = φ(x)
ή Ο x
κ>0
– κατά κ μονάδες προς τα κάτω, αν κ < 0.
46
• Η γραφική παράσταση της συνάρτησης y

f ( x ) = ϕ( x + κ ), κ ∈R, προκύπτει από μια ορι-
y = φ(x + κ)
ζόντια μετατόπιση της γραφικής παράστασης της
συνάρτησης φ:
y = φ(x)
– κατά κ μονάδες αριστερά, αν κ > 0
ή Ο x
κ>0
– κατά κ μονάδες δεξιά αν κ < 0.
Oι γραφικές παραστάσεις των συναρτήσεων - f(x), f(x) , f (- x)
• Η γραφική παράσταση της συνάρτησης – f ( x )

y
είναι συμμετρική της Cf ως προς τον άξονα x΄x.
y = f(x)
Ο x
y = –f(x)
• Για να κατασκευάσουμε τη γραφική παράστα- y

ση της συνάρτησης g ( x ) = f ( x ) :
– κατασκευάζουμε τη Cf και στη συνέχεια δια-

τηρούμε εκείνο το τμήμα της Cf που βρίσκε- y = f(x)
ται πάνω από τον άξονα x΄x Ο x

– τέλος, αντικαθιστούμε εκείνο το τμήμα της Cf
που βρίσκεται κάτω από τον άξονα x΄x με το y
συμμετρικό του ως προς τον άξονα x΄x.

y = |f(x)|
Ο x
47
• Η γραφική παράσταση της συνάρτησης f ( – x ) y

είναι συμμετρική της Cf ως προς τον άξονα y΄y.
y = f(–x) y = f (x)
Ο x
Γραφικές παραστάσεις βασικών συναρτήσεων
2. Να παραστήσετε γραφικά τις παρακάτω βασικές συναρτήσεις.
1. Η συνάρτηση f ( x ) = αx + β
y y y
β Cf
β
Cf β Cf
β Ο x Ο β x Ο x
α α
α>0 α<0 α=0
2. Η συνάρτηση f ( x ) = αx2 , α ≠ 0
y y
Ο x
Cf
Cf
Ο x
α>0 α<0
48
3. Η συνάρτηση f ( x ) = αx2 + βx + γ, α ≠ 0
y y β
2α
Cf Ο
Α x
f ( )
β
2α
f ( )
β
2α
Α
Cf
Ο β x
2α
α>0 α<0
Το σημείο Α που είναι η κορυφή της παραβολής μπορεί να βρίσκεται σε οποιοδή-

β  β 
ποτε τεταρτημόριο, ανάλογα με το πρόσημο των − και f  −  .
2α  2α 
4. Η συνάρτηση f ( x ) = αx3 , α ≠ 0
y y
Cf Cf
Ο x Ο x
α>0 α<0
α
5. Η συνάρτηση f ( x ) = , α ≠0
x
y y
Cf
Ο x Ο x
Cf
α>0 α<0
49
6. Οι συναρτήσεις f ( x ) = x και g( x ) = x
y y
Cf Cg
y= x
y = |x|
Ο x Ο x
 − x , x < 0
Επειδή g ( x ) = x = , η γραφική παράσταση της y = x αποτε-
 x , x ≥ 0
λείται από δύο κλάδους. Ο ένας είναι η γραφική παράσταση της y = x και ο
άλλος είναι η συμμετρική της ως προς τον άξονα y΄y.
7. Οι τριγωνομετρικές συναρτήσεις: f ( x ) = ημx, f ( x ) = συνx, f ( x ) = εφx
y • Οι συναρτήσεις
f ( x ) = ημx και
1
f ( x ) = συνx είναι
Ο π 2π x
περιοδικές, με περίοδο
–1 y = ημx Τ = 2π.
y
1
Ο π 2π x
–1 y = συνx
50
3π π π 3π x
Ο
2 2 2 2
Ο π 2π x
–1 1.1 Συναρτήσεις – Δ. Γραφική παράσταση συνάρτησης

y = συνx
y • Η συνάρτηση
f ( x ) = εφx είναι
περιοδική, με περίοδο
Τ = π.
3π π π 3π x
Ο
2 2 2 2
y = εφx
8. H εκθετική συνάρτηση f ( x ) = αx , 0 < α ≠ 1
y y
Cf
Cf
1
1
Ο x Ο x
α>1 0<α<1
9. Η λογαριθμική συνάρτηση f ( x ) = ln x
y
Cf
Ο 1 x
51
Επίσης, σημαντικές είναι και οι γραφικές παραστάσεις των παρακάτω συ-

ναρτήσεων:
10.
1
f (x) = x f (x) = f (x) = ex f (x) = e− x
x
y y y y
Ο x Ο x Ο x Ο x
f (x) = |x| 1 f (x) = ex f (x) = e–x

f (x) =
|x|
1. Να παραστήσετε γραφικά τις συναρτήσεις:
α. f ( x ) = x −1 β. f ( x ) = x + 1 γ. f ( x ) = − x .
Λύση
Έστω ϕ( x ) = x . Έχουμε:
α. Μεθοδολογία
Γραφική παράσταση της f ( x ) = φ (x – κ), κ > 0

Η γραφική παράσταση της συνάρτησης f ( x ) = ϕ( x − κ ) , κ > 0, προκύπτει από
μετατόπιση της Cφ κατά κ μονάδες προς τα δεξιά.
52
Η συνάρτηση f έχει πεδίο ορισμού το σύνολο Α = [1, +∞ ). Είναι f ( x ) = ϕ( x − 1) .

Άρα, η Cf προκύπτει από μετατόπιση της Cφ κατά 1 μονάδα προς τα δεξιά (σχ.1).
y y
Cφ
y= x Cf
y = x–1
Ο x Ο 1 x
(σχ. 1)
β. Μεθοδολογία
Γραφική παράσταση της f ( x ) = φ (x + κ), κ > 0

Η γραφική παράσταση της συνάρτησης f ( x ) = ϕ( x + κ ) , κ > 0, προκύπτει από
μετατόπιση της Cφ κατά κ μονάδες προς τα αριστερά.
Η συνάρτηση f έχει πεδίο ορισμού το σύνολο y

Α = [ −1, +∞ ). Είναι f ( x ) = ϕ( x + 1) .
Επομένως, η Cf προκύπτει από μετατόπιση της Cφ Cf y = x+1
κατά 1 μονάδα προς τα αριστερά (σχ.2).

–1 Ο x
(σχ. 2)
Γραφική παράσταση της –f

Η γραφική παράσταση της συνάρτησης –f είναι συμμετρική της Cf ως προς τον
άξονα x΄x.
53
Η συνάρτηση f έχει πεδίο ορισμού το σύνολο y

y= x
Α = [ 0, +∞ ) και η γραφική της παράσταση είναι συμ-
μετρική της Cφ ως προς τον άξονα x΄x.
Cφ
Ο x
Cf
y=– x
α ln x
2. Δίνεται η συνάρτηση f ( x ) = , της οποίας η γραφική παράσταση Cf διέρχεται
x −1
από το σημείο Μ ( 2,ln 2).
α. Να βρείτε το πεδίο ορισμού Α της f καθώς και το α.
β. Να δείξετε ότι η Cf βρίσκεται πάνω από τον άξονα x΄x, για κάθε x ∈ A.
Λύση
α. H συνάρτηση f ορίζεται για εκείνα τα x για τα οποία:
x > 0 x > 0
 
και ⇔ και ⇔ 0 < x < 1 ή x > 1,
x − 1 ≠ 0 x ≠ 1
 
οπότε το πεδίο ορισμού της f είναι το σύνολο Α = (0,1) ∪ (1, +∞) .
Επειδή η Cf διέρχεται από το σημείο Μ ( 2,ln 2) , έχουμε:
α ⋅ ln 2
f (2) = ln 2 ⇔ = ln 2 ⇔ α ⋅ ln 2 = ln 2 ⇔ α = 1
2 −1
ln x
β. Για α = 1, έχουμε f ( x ) = . Θα δείξουμε ότι f ( x ) > 0 , για κάθε x ∈ A. Πράγματι:
x −1
ln x
• Για x ∈(0,1) ⇔ 0 < x < 1, άρα x − 1 < 0 και ln x < 0 , οπότε > 0 ⇔ f ( x ) > 0.
x −1
54
ln x
• Για x ∈(1, +∞) ⇔ x > 1 , άρα x − 1 > 0 και ln x > 0 , οπότε > 0 ⇔ f (x) > 0 .
x −1
Επομένως f ( x ) > 0 , για κάθε x ∈ A.
3. Δίνεται η συνάρτηση f ( x ) = x ( )
x − 2 −1 .
α. Να βρείτε το πεδίο ορισμού της συνάρτησης f καθώς και τα σημεία τομής της
Cf με τους άξονες x΄x και y΄y.
β. Να βρείτε το διάστημα στο οποίο η Cf βρίσκεται πάνω από τον άξονα x΄x.
Λύση
α. Μεθοδολογία
Έστω f: Α→ Ρ.
Για να βρούμε τα σημεία τομής της Cf με τον άξονα x΄x, λύνουμε την εξίσωση:
f ( x ) = 0, x ∈ A (1).
Οι λύσεις της (1) μας δίνουν τις τετμημένες των σημείων τομής.
Η συνάρτηση f ορίζεται για εκείνα τα x για τα οποία είναι x − 2 ≥ 0 ⇔ x ≥ 2 .

Επομένως, το πεδίο ορισμού της f είναι το σύνολο Α = [ 2, +∞ ) .
Επειδή το x = 0 δεν ανήκει στο πεδίο ορισμού Α της f, η Cf δεν τέμνει τον άξονα y΄y.
Για να βρούμε τις τετμημένες των σημείων τομής της Cf με τον άξονα x΄x, λύνουμε
την εξίσωση f ( x ) = 0. Είναι:
f (x) = 0 ⇔ x ( )
x − 2 − 1 = 0 ⇔ x = 0 (απορρίπτεται, αφού 0 ∉A )
ή x − 2 − 1 = 0 ⇔ x − 2 = 1 ⇔ x − 2 = 1 ⇔ x = 1 + 2 ⇔ x = 3.
Άρα, η Cf τέμνει τον άξονα x΄x στο σημείο Μ (3, 0).
55
Έστω f: Α→ Ρ.
Για να βρούμε τα διαστήματα όπου:
• η Cf βρίσκεται πάνω από τον άξονα x΄x, λύνουμε την ανίσωση:
f ( x ) > 0, x ∈A .
• η Cf βρίσκεται κάτω από τον άξονα x΄x, λύνουμε την ανίσωση:

f ( x ) < 0, x ∈A .
Η Cf βρίσκεται πάνω από τον άξονα x΄x για εκείνα τα x ∈ A για τα οποία είναι
f ( x ) > 0. Έχουμε:
( )
x ∈A
f (x) > 0 ⇔ x x − 2 −1 > 0 ⇔ x − 2 −1> 0 ⇔ x − 2 > 1
x>0
⇔ x − 2 > 1 ⇔ x > 3.
Οπότε η Cf βρίσκεται πάνω από τον άξονα x΄x για x ∈(3, +∞).
4. Δίνονται οι συναρτήσεις f ( x ) = x 3 + x και g ( x ) = x 2 + 1. Να βρείτε:
α. τα κοινά σημεία των Cf και Cg.

β. το διάστημα στο οποίο η Cf βρίσκεται κάτω από τη Cg.
Λύση
Έστω οι συναρτήσεις f, g: Ρ → Ρ. Τότε, για να βρούμε:

α. τα κοινά σημεία των Cf , Cg, λύνουμε την εξίσωση f ( x ) = g ( x ) , x ∈ A . Οι λύ-
σεις αυτής της εξίσωσης μας δίνουν τις τετμημένες των κοινών σημείων των Cf
και Cg.
β. τη σχετική θέση των Cf , Cg, θεωρούμε τη διαφορά f ( x ) − g ( x ) . Οπότε οι λύσεις
της ανίσωσης:
56
• f ( x ) − g ( x ) > 0 ⇔ f ( x ) > g ( x ) μας δίνουν τα x για τα οποία η Cf βρίσκεται

πάνω από τη Cg.
• f ( x ) − g ( x ) < 0 ⇔ f ( x ) < g ( x ) μας δίνουν τα x για τα οποία η Cf βρίσκεται
κάτω από τη Cg.
Το πεδίο ορισμού των συναρτήσεων f, g είναι το σύνολο Α = Ρ.

α. Για να βρούμε τα κοινά σημεία των Cf και Cg, θα λύσουμε την εξίσωση f ( x ) = g ( x ) .
Έχουμε:
f ( x ) = g( x ) ⇔ x 3 + x = x 2 + 1 ⇔ x 3 + x − x 2 − 1 = 0
⇔ x ( x 2 + 1) − ( x 2 + 1) = 0 ⇔ ( x 2 + 1)( x − 1) = 0
⇔ x 2 + 1 = 0 (αδύνατη) ή x − 1 = 0 ⇔ x = 1.
Άρα, οι Cf , Cg τέμνονται στο σημείο με τετμημένη 1, δηλαδή στο σημείο Μ(1, f (1))
ή Μ(1, g (1)) . Επομένως, το κοινό σημείο των Cf , Cg είναι το Μ (1, 2).
β. Η Cf βρίσκεται κάτω από τη Cg για εκείνα τα x για τα οποία είναι:
f ( x ) − g ( x ) < 0 ⇔ x 3 + x − x 2 − 1 < 0 ⇔ x ( x 2 + 1) − ( x 2 + 1) < 0
⇔ ( x 2 + 1)( x − 1) < 0 ⇔ x < 1, δηλαδή για x ∈( −∞,1) .
5. Έστω οι συναρτήσεις f, g: R → R για τις οποίες ισχύει:
f ( x ) + 1 = g ( x ) + x 3 , για κάθε x ∈R.
Να βρείτε την τετμημένη του κοινού τους σημείου καθώς και τη σχετική θέση
των Cf και Cg.
Λύση
Έχουμε:
f ( x ) + 1 = g ( x ) + x 3 ⇔ f ( x ) − g ( x ) = x 3 − 1 (1).
57
Οπότε, για να βρούμε τις τετμημένες των κοινών σημείων των Cf και Cg, λύνουμε την
εξίσωση:
(1)
f ( x ) = g( x ) ⇔ f ( x ) − g ( x ) = 0 ⇔ x 3 − 1 = 0 ⇔ x 3 = 1 ⇔ x = 1.
Άρα, οι Cf , Cg τέμνονται στο σημείο με τετμημένη x = 1.

Επίσης, είναι:
(1)
• f ( x ) − g ( x ) < 0 ⇔ x − 1 < 0 ⇔ x < 1 ⇔ x < 1 .
3 3
Άρα, η Cf βρίσκεται κάτω από τη Cg για x ∈( −∞,1).

(1)
• f ( x ) − g ( x ) > 0 ⇔ x − 1 > 0 ⇔ x > 1 ⇔ x > 1 .
3 3
Άρα, η Cf βρίσκεται πάνω από τη Cg για x ∈(1, +∞ ).
6. Στο διπλανό σχήμα δίνεται η γραφική παρά-

y
σταση της συνάρτησης f : R → R , με
Β
f ( x ) = x 3 − 3x . Με βάση το σχήμα και με τη
βοήθεια του τύπου της f να βρείτε:
α. τα σημεία Α, Β, Γ και Δ. Α Γ
–1 Ο x
β. τα διαστήματα στα οποία η Cf βρίσκεται
πάνω από τον άξονα x΄x.
–2
γ. το πλήθος των λύσεων της εξίσωσης Δ y = x3 – 3x
α
x2 − 3 = , x > 0 , για τις διάφορες τιμές
x
της παραμέτρου α ∈R.
Λύση
α. • Τα σημεία Α, Γ έχουν τετμημένες τις μη μηδενικές λύσεις της εξίσωσης:
f ( x ) = 0 ⇔ x 3 − 3x = 0 ⇔ x ( x 2 − 3) = 0 ⇔ x = 0 ή x = − 3 ή x = 3 .
Άρα, είναι A( − 3 , 0) και Γ( 3 , 0) .
58
• Το σημείο Δ έχει τεταγμένη ίση με –2, οπότε, για να βρούμε την τετμημένη του,
αρκεί να βρούμε τη θετική ρίζα της εξίσωσης:
f ( x ) = −2 ⇔ x 3 − 3x = −2 ⇔ x 3 − 3x + 2 = 0 (1).
Με τη βοήθεια του διπλανού σχήματος

1 0 –3 2 ρ=1
Horner, η (1) γίνεται:
1 1 –2
x 3 − 3x + 2 = 0 ⇔ ( x − 1)( x 2 + x − 2) = 0
1 1 –2 0
⇔ ( x − 1)( x − 1)( x + 2) = 0
⇔ ( x − 1) 2 ⋅ ( x + 2) = 0 ⇔ x = 1 ή x = −2 .
Άρα x = 1, οπότε ∆ (1, −2).
• Το σημείο Β έχει τετμημένη x = –1, συνεπώς: η τεταγμένη του είναι

f ( −1) = ( −1)3 − 3( −1) = 2 ,
οπότε Β ( −1, 2).
β. Η Cf βρίσκεται πάνω από τον άξονα x΄x, για x ∈ − 3 , 0 ∪ ( ) ( )

3 , +∞ .
Διερεύνηση εξίσωσης της μορφής f (x) = α, ως προς το πλήθος των λύσεών

της.
Με τη βοήθεια της γραφικής παράστασης μιας συνάρτησης f : A→ R , μπορού-
με να διερευνήσουμε μια εξίσωση της μορφής f ( x ) = α, ως προς το πλήθος των
λύσεών της. Συγκεκριμένα, το πλήθος των λύσεων της εξίσωσης f ( x ) = α είναι
το ίδιο με το πλήθος των κοινών σημείων της Cf με την ευθεία y = α. Οπότε, για
να βρούμε τα σημεία αυτά, μετακινούμε την ευθεία y = α παράλληλα προς τον
άξονα x΄x και βρίσκουμε σε πόσα σημεία τέμνει τη Cf.
Η εξίσωση γράφεται:
α
x2 − 3 = ⇔ x ( x 2 − 3) = α ⇔ x 3 − 3x = α ⇔ f ( x ) = α, x > 0.
x
59
Επειδή x > 0, περιοριζόμαστε στο 1ο και στο 4ο τεταρτημόριο.

Το πλήθος των λύσεων της εξίσωσης f ( x ) = αα είναι το ίδιο με το πλήθος των κοινών
σημείων της Cf με την ευθεία y = α. Έχουμε:
• Αν α < –2, τότε η ευθεία y = α δεν τέμνει τη
y y = x 3 − 3x, x > 0
Cf. Άρα, η εξίσωση f ( x ) = αα είναι αδύνατη.
• Αν α = –2, τότε η ευθεία y = α τέμνει τη Cf 1 3

στο σημείο Δ, το οποίο έχει τετμημένη 1. Ο x
Άρα, η εξίσωση f ( x ) = αα⇔ f ( x ) = −2 έχει

μοναδική λύση τη x = 1. –2
Δ
y=α
• Αν –2 < α < 0, τότε η ευθεία y = α τέμνει τη
Cf σε δύο σημεία, οπότε η εξίσωση f ( x ) = α έχει δύο λύσεις.
• Αν α = 0, τότε η εξίσωση f ( x ) = αα γίνεται f ( x ) = 0 και έχει θετική λύση τη x = 3.
• Αν α > 0, τότε η ευθεία y = α τέμνει τη Cf σε ένα σημείο, άρα η εξίσωση f ( x ) = αα

έχει μοναδική λύση και μάλιστα μεγαλύτερη από το 3.
1. Με τη βοήθεια της γραφικής παράστασης της συνάρτησης f ( x ) = e x , να χαράξετε

πρόχειρα τις γραφικές παραστάσεις των συναρτήσεων:
f1 ( x ) = − e x , f2 (x) = e− x , f 3 ( x ) = e x − 1, f 4 ( x ) = e x + 1.
2. Με τη βοήθεια της γραφικής παράστασης της συνάρτησης f ( x ) = ln x , να χαράξετε

πρόχειρα τις γραφικές παραστάσεις των συναρτήσεων:
1
f1 ( x ) = ln x , f 2 ( x ) = ln , f 3 ( x ) = ln x + 1, f 4 ( x ) = ln( x − 1).
x
60
3. Να χαράξετε τις γραφικές παραστάσεις των συναρτήσεων:

x3 , x≥0  x 3 , x≤0
α. f ( x ) =  β. f ( x ) = 
 x, x<0  x , x>0
e x , x≤0  x 2 − 1, x <1
γ. f ( x ) =  δ. f ( x ) =  .
 2, x>0  ln x , x ≥1
ex − 1 − α
x −1
α. Να βρείτε το πεδίο ορισμού της συνάρτησης f.
β. Να βρείτε την τιμή του α, ώστε η γραφική παράσταση της f να διέρχεται από το
σημείο Μ ( ln 2, −1).
ex − α
5. Δίνεται η συνάρτηση f ( x ) = , της οποίας η γραφική παράσταση διέρχεται
x
 1 
από το σημείο M  ln 2, .
 ln 2 
α. Να βρείτε το πεδίο ορισμού Α της f καθώς και την τιμή του α.
β. Να αποδείξετε ότι η γραφική παράσταση της f βρίσκεται πάνω από τον άξονα
x΄x, για κάθε x ∈ A.
6. Δίνεται η συνάρτηση f ( x ) = x 2 (ln x − 1) . Να βρείτε:

α. το πεδίο ορισμού Α της f.
β. τα σημεία τομής (αν υπάρχουν) της Cf με τους άξονες x΄x και y΄y.
γ. το διάστημα στο οποίο η Cf βρίσκεται κάτω από τον άξονα x΄x.
ex x
7. Δίνονται οι συναρτήσεις f ( x ) = και g ( x ) = ln .
1− e x
x +1
α. Να βρείτε το πεδίο ορισμού των συναρτήσεων f και g.
β. Να βρείτε το διάστημα στο οποίο η Cf βρίσκεται κάτω από τον άξονα x΄x.
γ. Αν Μ ( α , β ) ∈Cf , τότε να δείξετε ότι Μ ′ (β, α ) ∈Cg .
61
8. Δίνονται οι συναρτήσεις f ( x ) = x 3 + x και g ( x ) = 2 x 2 + 2 .

α. Να βρείτε τα κοινά σημεία των Cf και Cg.
β. Να βρείτε το διάστημα στο οποίο η Cf βρίσκεται κάτω από τη Cg.
9. Δίνονται οι συναρτήσεις f ( x ) = x 2 ⋅ e x + 1 και g ( x ) = x 2 + 1.

α. Να βρείτε το κοινό σημείο των γραφικών παραστάσεων Cf και Cg.
β. Να βρείτε το διάστημα στο οποίο η Cf βρίσκεται πάνω από τη Cg.
10. Να βρείτε τη σχετική θέση καθώς και τα σημεία τομής των γραφικών παραστάσεων
Cf και Cg, όταν:
α. f ( x ) = g ( x ) + x 2 − 1, x ∈ R β. f ( x ) = g ( x ) + ln x − 1, x > 0
γ. f ( x ) = g ( x ) + e x − 1, x ∈ R δ. f ( x ) = g ( x ) + x 2 − 3x + 2, x ∈ R.
11. Δίνονται οι συναρτήσεις:

f ( x ) = x 2 + 1 και g ( x ) = α x .
α. Να βρείτε τις τιμές του α, ώστε η Cf να βρίσκεται πάνω από τη Cg, για κάθε
x ∈R.
β. Να βρείτε τις τιμές του α, ώστε οι Cf και Cg να έχουν ακριβώς ένα κοινό σημείο.
12. Στο διπλανό σχήμα δίνεται η γραφική παρά- y

σταση της συνάρτησης f : Ρ → Ρ, με
f ( x ) = α xe x + β . Cf
α. Να βρείτε τις τιμές των α, β. –1 Ο x

β. Να βρείτε το σύνολο τιμών f (Ρ) της f. 1
–
e
γ. Να εξετάσετε αν έχει λύση η εξίσωση
x + e− x = 0 .
62
δ. Για τις διάφορες τιμές της παραμέτρου α, να βρείτε το πλήθος των λύσεων της
εξίσωσης x = α ⋅ e − x , x ∈ R.
13. Στο διπλανό σχήμα δίνεται η γραφική παρά-

y y = x2 + 1
σταση της συνάρτησης f ( x ) = x 2 + 1 . Cf
α. Με τη βοήθεια του σχήματος, να βρείτε το

σύνολο τιμών της συνάρτησης f. y = –x y=x
β. Να διαπιστώσετε από το σχήμα ότι ισχύουν:
Ο x
x + 1 > x και
2
x + 1 > − x,
2
για κάθε x ∈R
και να επιβεβαιώσετε τους ισχυρισμούς σας με αλγεβρικό τρόπο.

γ. Με τη βοήθεια του συνόλου τιμών της f, να λύσετε την εξίσωση:
x 2 + 1 = συνx .
14. Στο διπλανό σχήμα δίνεται η γραφική πα-

y
ράσταση της συνάρτησης f ( x ) = ηµx κα-
θώς και οι ευθείες y = x και y = –x. y = –x y=x
α. Με τη βοήθεια του σχήματος, να βρείτε

τη θέση της γραφικής παράστασης της –π π x
Ο
συνάρτησης f ως προς τις ευθείες y = x y = ημx
και y = –x, για τις διάφορες τιμές του
x ∈R.
β. Με τη βοήθεια του ερωτήματος α να αποδείξετε ότι ηµx ≤ x , για κάθε x ∈R.
γ. Να αποδείξετε ότι xημx > 0, για κάθε x ∈( − π, 0) ∪ (0, π ).
δ. Βασιζόμενοι στην εποπτεία να λύσετε τις εξισώσεις:
i. ημx = x ii. ηµ ( x 2 − 3x + 2) = x 2 − 3x + 2
63
15. Στο διπλανό σχήμα δίνεται η γραφική πα- y

ράσταση της συνάρτησης f : Ρ → Ρ, με Β Cf
f ( x ) = x 3 − 3x + 2 . Με βάση το σχήμα και
Γ
με τη βοήθεια του τύπου της f, να βρείτε:
y = x3 – 3x + 2
α. τα σημεία Α, Β, Γ και Δ. Α
–1 Ο Δ x
β. τα διαστήματα στα οποία η Cf βρίσκε-
ται πάνω από τον άξονα x΄x.
γ. το πλήθος των λύσεων της εξίσωσης
2−α
x2 + = 3, x > 0 , για τις διάφορες τιμές της παραμέτρου αα ∈R.
x
16. Θεωρούμε τη συνάρτηση f ( x ) = e x , τα ση- y

μεία Α, Μ, Β της Cf καθώς και τις προβολές Β Cf
α+β 
τους Α ′ ( α, 0) , M ′  , 0 και Β′ (β,0)
 2 
στον άξονα x΄x αντίστοιχα. Μ
Α
α. Να εκφράσετε συναρτήσει των α, β το
Α΄ Μ΄ Β΄
εμβαδόν του τραπεζίου ΑΑ΄Β΄Β, καθώς O α α+β β x
και το εμβαδόν του ορθογωνίου με βάση 2
Α΄Β΄ και ύψος ΜΜ΄.

α +β
e α + eβ
β. Να αποδείξετε με αλγεβρικό τρόπο ότι ισχύει: > e 2 , για α < β και να
2
διατυπώσετε τη γεωμετρική ερμηνεία της παραπάνω ανισότητας.
Απαραίτητες 1, 2, 5, 6, 8, 10, 13, 14
Προαιρετικές 4, 7, 12, 15, 16
64

ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΑ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΑ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Γιώργος Μιχαηλίδης

ΟΡΙΟ - ΣΥΝΕΧΕΙΑ ΣΥΝΑΡΤΗΣΗΣ

Εκπαιδευτικά βιβλία για το Λύκειο

Πρώτη έκδοση: Ιούνιος 2016

© Copyright: Δ.Β. ΕΛΛΗΝΟΕΚΔΟΤΙΚΗ Α.Ε.Ε.Ε. & Γιώργος Μιχαηλίδης

Τηλέφωνο συγγραφέα: 6943966881

1.2 Μονότονες Συναρτήσεις

1.3 Ακρότατα Συνάρτησης

1.5 Αντίστροφη Συνάρτηση

Β. Γραφικές παραστάσεις των f και f

1.6 Όριο συνάρτησης στο χ0 ∈ Ρ

Προτεινόμενες Ασκήσεις για λύση 438

1.8 Όριο συνάρτησης στο άπειρο

1.9 Συνέχεια συνάτησης

1.10 Συνέχεια συνάρτησης σε διάστημα

1.11 Συνέπειες του Θεωρήματος Bolzano

Δ. Η f διατηρεί πρόσημο στο διάστημα Δ 633

2.2 Παραγωγίσιμες Συναρτήσεις – Παράγωγος Συνάρτηση – Κανόνες παραγώγισης

2.4 Ρυθμός μεταβολής

Α. Η έννοια της πραγματικής συνάρτησης

Η έννοια της πραγματικής συνάρτησης

1. Τι ονομάζουμε πραγματική συνάρτηση με πεδίο ορισμού ένα υποσύνολο του Ρ;

Έστω Α ένα υποσύνολο του Ρ. Ονομάζουμε πραγματική συνάρτηση με πεδίο

• Για να εκφράσουμε τη διαδικασία αυτή, γράφουμε:

• Το γράμμα x, που παριστάνει οποιοδήποτε στοιχείο του πεδίου ορισμού Α, λέγεται

• Το πεδίο ορισμού Α μιας συνάρτησης f συμβολίζεται συνήθως με Df .

Σχηματική παρουσίαση συνάρτησης

2. Με ποιους τρόπου αποδίδεται μια συνάρτηση σχηματικά;

Η ιδέα μιας συνάρτησης αποδίδεται σχηματικά με τους παρακάτω τρόπους:

συνάρτηση f: Α→Β συνάρτηση f: Α→Β Δεν έχουμε συνάρτηση,

x f (x) f (x) = x2 + 1 5 = f (2)

iii. Με «άδεια θέση» στη θέση της μεταβλητής

Τη θέση, δηλαδή, της μεταβλητής x, την έχουμε αφήσει κενή (αναμονή).

f ( −2) = 3( −2) + 2 ( −2) − 1 = 3 ⋅ 4 − 4 − 1 = 7

• την τιμή f ( − x ) , τοποθετούμε το –x στις κενές θέσεις, οπότε:

• την τιμή f ( x + y) , τοποθετούμε το x + y στις κενές θέσεις, οπότε:

Συναρτήσεις που ορίζονται με δύο ή περισσότερους τύπους

3. Με τη χρήση παραδείγματος, να αποδώσετε τη μορφή μιας δίκλαδης συνάρ-

Θεωρούμε τη συνάρτηση f : R → R για την οποία ισχύουν:

Η παραπάνω συνάρτηση λέγεται δίκλαδη και το σημείο x 0 = 0 είναι το σημείο αλλα-

Πεδίο ορισμού συνάρτησης

1. Τι είναι το πεδίο ορισμού μιας συνάρτησης f;

Το πεδίο ορισμού μιας συνάρτησης f, όπως αναφέραμε, συμβολίζεται συνήθως με

Δηλαδή, το πεδίο ορισμού μιας συνάρτησης f είναι το σύνολο των πραγματικών

2. Πώς ορίζεται μια συνάρτηση f;

Για να οριστεί μια συνάρτηση f, αρκεί να δοθούν δύο στοιχεία:

3. Ποια είδη συναρτήσεων εμφανίζονται συχνά στη μαθηματική ανάλυση; Ποιο

Συνηθίζουμε να ονομάζουμε στοιχειώδεις (ο όρος δεν εμπεριέχει κάποια συγκεκριμέ-

Είναι οι συναρτήσεις της μορφής:

f ( x ) = α ν x ν + α ν −1x ν −1 + ... + α1x + α 0 , με α ν , ... , α 0 ∈ R, ν ∈ N* .

Οι πολυωνυμικές συναρτήσεις έχουν πεδίο ορισμού το σύνολο:

Στην κατηγορία των πολυωνυμικών συναρτήσεων ειδική ονομασία έχουν οι συναρτήσεις:

Είναι οι κλασματικές συναρτήσεις με όρους πολυώνυμα. Δηλαδή οι συναρτήσεις της

όπου h ( x ) , f ( x ) πολυωνυμικές συναρτήσεις.

Οι άρρητες συναρτήσεις που συναντάμε συνήθως έχουν τη μορφή:

όπου f ( x ) , h ( x ) πολυωνυμικές συναρτήσεις.

έχει πεδίο ορισμού το σύνολο A = {x ∈ R / f ( x ) > 0}.

x + 1 > 0 ⇔ x > −1. Άρα Α = ( −1, +∞ ).

4. Εκθετικές – Λογαριθμικές συναρτήσεις

Οι μορφές των εκθετικών και λογαριθμικών συναρτήσεων που συναντάμε συνήθως,

Για f ( x ) πολυωνυμική συνάρτηση αναφέρουμε τις περιπτώσεις:

• g ( x ) = ηµf ( x ) ή g ( x ) = συνf ( x ) , με πεδίο ορισμού το σύνολο:

• g ( x ) = εϕf ( x ) , με πεδίο ορισμού το σύνολο:

• g ( x ) = σϕf ( x ) , με πεδίο ορισμού το σύνολο: