Λυμένα παραδείγματα στις Συναρτήσεις (Μαθηματικά, Γ' Λυκείου)

Βασίλης Μάρκος
Λυμένα Παραδείγματα
Συναρτήσεις
Μαθηματικά Προσανατολισμού, Γ΄ Λυκείου

Αθήνα, 2021
Λυμένα Παραδείγματα: Συναρτήσεις
Μαθηματικά Προσανατολισμού, Γ΄ Λυκείου
Βασίλης Μάρκος
9 Οκτωβρίου 2021
Το παρόν δεν τελεί υπό καμία άδεια χρήσης (unlicensed) και αποτελεί, ως εκ τούτου, δημόσιο κτήμα. Το
υλικό που βρίσκεται εδώ δεν αποτελεί με κανέναν τρόπο πνευματική ιδιοκτησία του συγγραφέα — ο Θεός
να τον κάνει — και, συνεπώς, μπορεί ο καθένας αν το αξιοποιήσει με όποιον τρόπο κρίνει κατάλληλο. Ο
συγγραφέας — άντε πάλι — κρίνει ότι στον 21ο αιώνα, η ύπαρξη του διαδικτύου ως μέσο ανταλλαγής γνώσης,
τέχνης και ιδεών καθιστά τα πνευματικά δικαιώματα μη αναγκαία για τη διασφάλιση του διαμοιρασμού τους.
Για περισσότερα: unlicense.org.
Λυμένα Παραδείγματα: Συναρτήσεις iii aftermaths.gr
Αντί προλόγου. . .
. . . ας πούμε καλύτερα δυο λόγια για το τι θα βρείτε εδώ. Λοιπόν, όπως προδίδει και ο τίτλος του
παρόντος, δεν είναι τίποτα άλλο παρά μία μικρή συλλογή λυμένων παραδειγμάτων στις Συναρτήσεις —
στα πλαίσια της ύλης των Μαθηματικών Προσανατολισμού της Γ΄ Λυκείου. Να ξεκαθαρίσουμε από
τώρα ότι κάποια παραδείγματα προορίζονται περισσότερο ως αφορμές για συζήτηση για την τάξη και
λιγότερο για προετοιμασία για τις πανελλήνιες. Ωστόσο αυτές οι ασκήσεις είναι λίγες και ξεχωρίζουν
εύκολα μέσα από τις υπόλοιπες από τις εκφωνήσεις τους και μόνο — κάποιες, δε, και από τις λύσεις
τους.
Πέρα από τα παραπάνω, το παρόν είναι δομημένο σε δύο κεφάλαια:
• Στο πρώτο θα βρείτε όλες τις εκφωνήσεις μοιρασμένες σε ενότητες.

• Στο δεύτερο θα βρείτε τις εκφωνήσεις μαζί με τις λύσεις τους.
Οι εκφωνήσεις στο δεύτερο κεφάλαιο επαναλαμβάνονται κυρίως για να μην χρειάζεται να πηγαίνει
κανείς μπρος-πίσω έτσι ώστε να δει σε τι απαντά η κάθε λύση. Σαφώς, όπως πάντα, περισσότερο υλικό
μπορείτε να βρείτε στον ιστότοπο aftermaths.gr ενώ για απορίες, διορθώσεις, σχόλια ή ο,τιδήποτε
άλλο μπορείτε να απευθύνεστε στο ακόλουθο e-mail: aftermathsgr@gmail.com.
Καλό διάβασμα!
iii
Περιεχόμενα
1 Εκφωνήσεις 1
1.1 Ορισμός της Συνάρτησης . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1
1.2 Σύνθεση Συναρτήσεων . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4
1.3 Μονότονες & «1-1» Συναρτήσεις . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6
2 Λύσεις 10
2.1 Ορισμός της Συνάρτησης . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10
2.2 Σύνθεση Συναρτήσεων . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22
2.3 Μονότονες & «1-1» Συναρτήσεις . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 36
iv
Κεφάλαιο 1
Εκφωνήσεις
Σε αυτό ο κεφάλαιο παραθέτουμε όλες τις εκφωνήσεις των παραδειγμάτων — έτσι ώστε να μη δελε-
άζεστε να δείτε κατευθείαν τη λύση αλλά να δοκιμάζετε και τις δικές σας ιδέες πρώτα! ;)
1.1 Ορισμός της Συνάρτησης

1. Να εξετάσετε στις παρακάτω σχέσεις ποιες μεταβλητές — αν είναι εφικτό — μπορούν να γραφούν
συναρτήσει των άλλων μεταβλητών που εμφανίζονται στις παρακάτω σχέσεις:
(αʹ) 3x + 4y = 5
(βʹ) 3x2 + 6x = 4y
(γʹ) 3ex + 2 ln y = 0
(δʹ) x2 + y 3 = 1
2. Να βρείτε τα πεδία ορισμού των παρακάτω συναρτήσεων:
(αʹ) f (x) = 2x2022 + 4x2 + e
r
x2 − 2x
(βʹ) g(x) =
x+4
x √
2
(γʹ) h(x) = ln − e x −4
x+2
2 − ln(1 − ln x)
(δʹ) s(x) = √ √
x2 − 3x + 2 − 2
3. Ο φίλος σας ο Εύριππος κάνει την ακόλουθη παρατήρηση: «Τα μαθηματικά είναι λάθος1 ! Δες
εδώ τι γίνεται: Παίρνω f (x) = x με Df = R και g(x) = 1 με Dg = R. Τότε, αν h = ff έχουμε:
f (x) x
h(x) = = = 1 = g(x).
f (x) x
΄Ομως, η h δεν ορίζεται για x = 0 ενώ η g ορίζεται για x = 0! ΄Αρα, τα μαθηματικά είναι λάθος!»
Τι έχετε να του πείτε;
1 Εντάξει, εμένα εδώ με έχασε ο φίλος σας ο Εύριππος. . .
1
Λυμένα Παραδείγματα: Συναρτήσεις 2 aftermaths.gr
4. Πόσες συναρτήσεις f : R → R οι οποίες ικανοποιούν τη σχέση:
|f (x)| = |x|,
υπάρχουν; Να αιτιολογήσετε όσο πιο αναλυτικά μπορείτε την απάντησή σας.

5. Πόσες συναρτήσεις f : R → {0} οι οποίες ικανοποιούν τη σχέση:
|f (x)| = |x|,

6. Για μία συνάρτηση f : R → R γνωρίζετε ότι υπάρχει μία άλλη συνάρτηση g : R → R για την
οποία ισχύει ότι:
f (g(x)) = x, ∀ x ∈ R.
(αʹ) Να αποδείξετε ότι f (R) = R.
(βʹ) Να αποδείξετε ότι η g είναι «1-1».
(γʹ) Είναι η f «1-1»;
(δʹ) Ισχύει ότι g(R) = R;
7. Δίνεται μία συνάρτηση f : [0, 1] → [0, 1].
(αʹ) Να αποδείξετε ότι για κάθε x, y ∈ [0, 1] ισχύει ότι:
|f (x) − f (y)| ≤ 1.
(βʹ) Ισχύει ότι η εξίσωση f (x) = x έχει λύση όποια κι αν είναι η f ;

(γʹ) Υπάρχει τέτοια συνάρτηση f έτσι ώστε f (x) < x για κάθε x ∈ [0, 1];
8. Μπορείτε να βρείτε σε κάθε μία από τις παρακάτω περιπτώσεις μία συνάρτηση f : [0, 1] → R η
οποία:
(αʹ) να έχει ως σύνολο τιμών το [0, 1];
(βʹ) να έχει ως σύνολο τιμών το [0, 1] και να είναι «1-1»;
(γʹ) να έχει ως σύνολο τιμών το (0, 1);
(δʹ) να έχει ως σύνολο τιμών το (0, 1) και να είναι «1-1»;
9. Δίνεται μία συνάρτηση f : R → R για την οποία γνωρίζετε ότι:
f (x) + ef (x) = 2x − 4.
(αʹ) Να δείξετε ότι η f είναι «1-1».

(βʹ) Να δείξετε ότι η μοναδική ρίζα της f , αν υπάρχει, είναι το x0 = 52 .
(γʹ) Να δείξετε ότι f (0) < 0.
10. Δίνεται μία συνάρτηση f με γραφική παράσταση αυτή που φαίνεται στο Σχήμα 1.1.
(αʹ) Να βρείτε το πεδίο ορισμού της.
2
(5, 3)
Σχήμα 1.1: Η γραφική παράσταση της f .
(βʹ) Να βρείτε, κατά προσέγγιση, το σύνολο τιμών της.

(γʹ) Να βρείτε το πλήθος των ριζών της f και, κατά προσέγγιση, ποιες είναι αυτές.
(δʹ) Πόσες λύσεις έχει η εξίσωση f (x) = 1;
(εʹ) Πόσες λύσεις έχει η εξίσωση f (x) = x;
(ϛʹ) Πόσες λύσεις έχει η εξίσωση f (x) = x2 ;
(ζʹ) Γενικότερα, για τις διάφορες τιμές του ν = 1, 2, . . ., πόσες λύσεις έχει η εξίσωση f (x) = xν ;
Μπορείτε να βρείτε και σε ποιο διάστημα βρίσκονται;
(ηʹ) Μπορείτε να βρείτε τιμές του a ∈ R για τις οποίες η εξίσωση f (x) = ax δεν έχει λύσεις;
(θʹ) Να λύσετε κατά προσέγγιση την ανίσωση:
2
(f (x)) + f (x) − 2 > 0.
(ιʹ) Να λύσετε κατά προσέγγιση την ανίσωση:
f (x) + x ≥ 0.
3
1.2 Σύνθεση Συναρτήσεων

1. Σε κάθε μία από τις παρακάτω περιπτώσεις να υπολογίσετε τις σύνθετες συναρτήσεις f ◦ g και
g ◦ f και να εξετάσετε αν είναι ίσες:
(αʹ) f (x) = x2 , g(x) = 2x − 4
√
(βʹ) f (x) = x, g(x) = x2
(γʹ) f (x) = e−3x , g(x) = 2 ln x
√ 1
(δʹ) f (x) = x + x, g(x) =
x−2
2. Χρησιμοποιώντας γραφικές παραστάσεις γνωστών συναρτήσεων, να χαράξετε τις γραφικές πα-
ραστάσεις των παρακάτω συναρτήσεων, καταγράφοντας αναλυτικά τους μετασχηματισμούς που
πραγματοποιείτε — π.χ. από την f (x) στην f (−x) κ.λπ.:
(αʹ) f (x) = 2 − x3
(βʹ) g(x) = 1 + |1 − e−x |
(γʹ) h(x) = 1 − ln(2 − |x|)

1
(δʹ) s(x) =
1 − |x|
3. Θεωρούμε τις συναρτήσεις fa : R → R με:
fa (x) = ax, a ∈ R.
(αʹ) Να σχεδιάσετε τις γραφικές παραστάσεις των:
f0 , f1 , f1/2 , f−1 .
(βʹ) Να δείξετε ότι για κάθε a, b ∈ R ισχύει ότι:
fa ◦ fb = fb ◦ fa = fab .
(γʹ) Να δείξετε ότι για κάθε a, b ∈ R ισχύει ότι:
fa + fb = fa+b .
(δʹ) Να δείξετε ότι για κάθε a, b, c ∈ R ισχύει ότι:
(fa + fb ) ◦ fc = fa ◦ fc + fb ◦ fc .
(εʹ) Να αποδείξετε ότι για κάθε a, c ∈ R ισχύει ότι:
cfa = fac .
4. Δίνεται μία συνάρτηση f με πεδίο ορισμού το διάστημα [0, 3] και η συνάρτηση g με:
g(x) = ax2 − 2x + 1, a ∈ R.
4
(3, 0)
x
(αʹ) Να σχεδιάσετε τη γραφική παράσταση της g για:

i. a = 1
ii. a = 0
iii. a = −2
(βʹ) Για ποιες τιμές του a ∈ R είναι καλώς ορισμένη η σύνθετη συνάρτηση g ◦ f ;
(γʹ) Για ποιες τιμές του a ∈ R είναι καλώς ορισμένη η σύνθετη συνάρτηση f ◦ g;
5. Δίνεται μία συνάρτηση f : [−2, 3] → R με γραφική παράσταση όπως αυτή που φαίνεται στο
σχήμα 1.2.
(αʹ) Να σχεδιάσετε τη γραφική παράσταση της συνάρτησης f (x) − 1.

(βʹ) Να σχεδιάσετε τη γραφική παράσταση της συνάρτησης −f .
(γʹ) Να σχεδιάσετε τη γραφική παράσταση της συνάρτησης |f |.
(δʹ) Να σχεδιάσετε τη γραφική παράσταση της συνάρτησης f (−x).
(εʹ) Να σχεδιάσετε τη γραφική παράσταση της συνάρτησης f (x + 2).
(ϛʹ) Να σχεδιάσετε τη γραφική παράσταση της συνάρτησης f (|x|).
(ζʹ) Να σχεδιάσετε τη γραφική παράσταση της συνάρτησης 2 − |f (x + 1)|.
6. ΄Εστω f, g : R → R δύο συναρτήσεις τέτοιες ώστε:
(f ◦ g ◦ f )(x) = x, για κάθε x ∈ R.
5
(αʹ) Να αποδείξετε ότι η f είναι «1-1».

(βʹ) Να αποδείξετε ότι η g ◦ f είναι «1-1».
(γʹ) Είναι η g «1-1»;
7. Η φίλη σας η Ιφιγένεια ισχυρίζεται το εξής: «Αν έχουμε δύο διαφορετικές συναρτήσεις f, g :
R → R για τις οποίες ισχύει ότι f ◦ g = g ◦ f τότε πρέπει οι f, g να είναι μονώνυμα». Συμφωνείτε
ή διαφωνείτε με την Ιφιγένεια;
8. ΄Εστω f : [0, 1] → [0, 1] μία συνάρτηση με σύνολο τιμών το [0, 1].
(αʹ) Να εξηγήσετε γιατί η σύνθετη συνάρτηση f ◦ f είναι καλά ορισμένη και να βρείτε το πεδίο
ορισμού και το σύνολο τιμών της.
(βʹ) Αν a είναι μία ρίζα της εξίσωσης f (x) = 1 τότε να αποδείξετε ότι:
(f ◦ f )(a) − f (a) + a ≤ 1.
(γʹ) Αν f (x) ≥ x για κάθε x ∈ [a, 1] για κάποιο a ∈ (0, 1) τότε να αποδείξετε ότι:
(f ◦ f )(x) ≥ x,
για κάθε x ∈ [a, 1] και, ειδικότερα, ότι:
f (1) = (f ◦ f )(1) = 1.
9. (αʹ) Να βρείτε μία συνάρτηση f : R → R η οποία να ικανοποιεί τη σχέση:
(f ◦ g)(x) = x,
για κάθε x ∈ R και για κάθε συνάρτηση g : R → R.

(βʹ) Πόσες τέτοιες συναρτήσεις υπάρχουν;
1.3 Μονότονες & «1-1» Συναρτήσεις

1. Να μελετήσετε τις παρακάτω συναρτήσεις ως προς την μονοτονία:
(αʹ) f (x) = x3 + 4x + 2
2x + 4
(βʹ) g(x) =
x−3
(γʹ) h(x) = (x − π)2 + συν x, x ∈ [0, 2π]
x2
(δʹ) s(x) =
x2 + 1
2. Να βρείτε τουλάχιστον ένα ολικό ακρότατο για κάθε μία από τις παρακάτω συναρτήσεις:
(αʹ) f (x) = 2x2 + 4x − 3

1
(βʹ) g(x) = συν2 x −
3 + συν2 x
6
(γʹ) h(x) = x2 − συν x

2
(δʹ) s(x) = e−x
3. Να εξετάσετε ποιες από τις παρακάτω συναρτήσεις είναι αντιστρέψιμες και, για όσες είναι, να
βρείτε την αντίστροφή τους:
(αʹ) f (x) = x2 + 4x, x ≥ 0
2x + 1
(βʹ) g(x) =
3x − 2
x+1
(γʹ) h(x) = ln
x−1
(δʹ) s(x) = e + e−x
x
4. Δίνεται μία συνάρτηση f : R → R που ικανοποιεί τη σχέση:
e2f (x)+1 + f (x) = x3 ,
για κάθε x ∈ R.
(αʹ) Να αποδείξετε ότι f (0) < 0.
(βʹ) Να διατυπώσετε μία αναγκαία συνθήκη έτσι ώστε ένας αριθμός x0 να είναι ρίζα της f .

(γʹ) Ισχύει ότι f e1/3 = 0;
(δʹ) Να δείξετε ότι η f είναι αντιστρέψιμη και να βρείτε την αντίστροφή της.
(εʹ) Να δείξετε ότι η f είναι γνησίως αύξουσα.
5. Αν f είναι μία «1-1» συνάρτηση, τότε μπορούμε να μιλήσουμε για την αντίστροφη της f , που
έχουμε επιλέξει να τη συμβολίζουμε με f −1 . Ατυχής επιλογή, θα έλεγε κανείς, δεδομένου ότι
το f −1 παραπέμπει στην f1 η οποία, εν γένει, δεν έχει καμία σχέση με την f −1 . Βασικά, μήπως
έχει;
(αʹ) Μπορείτε να βρείτε μία συνάρτηση f τέτοια ώστε, για κάθε x ∈ Df να ισχύει:
1
f −1 (x) = ;
f (x)
Τι έχετε να πείτε για το Df ;

(βʹ) Πόσες τέτοιες συναρτήσεις να υπάρχουν, άραγε;
(γʹ) Αλήθεια, γιατί πιστεύετε ότι έχουμε επιλέξει το σύμβολο f −1 για την αντίστροφη μίας
συνάρτησης;
(δʹ) Σε συνέχεια του παραπάνω, ποια συνάρτηση θα μπορούσαμε να θεωρήσουμε ως «μονάδα»
— αφού έχουμε f και f −1 δεν πρέπει να έχουμε και μία μονάδα, όπως με τους αριθμούς
έχουμε a, a−1 και aa−1 = 1;
6. (αʹ) Να βρείτε μία συνάρτηση f : R → R η οποία να είναι αντιστρέψιμη κι επιπλέον να ισχύει
ότι:
f −1 (x) = f (x).
7
(βʹ) Να βρείτε άλλη μία συνάρτηση σαν την παραπάνω.

(γʹ) Πόσες τέτοιες συναρτήσεις μπορείτε να βρείτε;
(δʹ) Πόσες τέτοιες συναρτήσεις υπάρχουν2 ;
7. Δίνεται μία συνάρτηση f : [0, 1] → R η οποία είναι «1-1».
(αʹ) Γίνεται να ισχύει f ([0, 1]) = R; Αν ναι, να βρείτε μία τέτοια συνάρτηση, αν όχι, να εξηγήσετε
γιατί αυτό δεν είναι εφικτό.
(βʹ) Αν επιπλέον υποθέσουμε ότι η f είναι γνησίως αύξουσα, είναι εφικτό να ισχύει ότι f ([0, 1]) =
R. Και πάλι, αν ναι, να βρείτε μία τέτοια συνάρτηση, αν όχι, να εξηγήσετε γιατί αυτό δεν
είναι εφικτό.
(γʹ) Αν η f είναι γνησίως φθίνουσα, τι έχετε να πείτε;
8. Δίνεται μία συνάρτηση f : R → R η οποία είναι αντιστρέψιμη.
(αʹ) Αν η f είναι, επιπλέον, και γνησίως αύξουσα, να αποδείξετε ότι:
f (x) = f −1 (x) ⇔ f (x) = x.
(βʹ) Να ερμηνεύσετε γεωμετρικά το παραπάνω αποτέλεσμα.

(γʹ) Αν η f είναι γνησίως φθίνουσα, ισχύει η παραπάνω ισοδυναμία; Αν ναι, να την αποδείξετε,
αν όχι, να βρείτε κατάλληλο αντιπαράδειγμα.
9. Θεωρούμε τα σύνολα:
U = {(x, y) : y > x, x, y ∈ R},

L = {(x, y) : y < x, x, y ∈ R}.
(αʹ) Να αναπαραστήσετε στο Καρτεσιανό επίπεδο3 τα σύνολα U και L.

(βʹ) ΄Ενας φίλος σας, ο Ιόλαος, ισχυρίζεται ότι μπορεί να σχεδιάσει τη γραφική παράσταση μίας
συνάρτησης f η οποία να είναι γνησίως φθίνουσα και να βρίσκεται εξ ολοκλήρου στο σύνολο
U . Τον πιστεύετε; Να τεκμηριώσετε την απάντησή σας.
(γʹ) Η φίλη σας η Διώνη διαφωνεί με τον Ιόλαο, ωστόσο ισχυρίζεται ότι μπορεί να κάνει κάτι
τέτοιο αν η συνάρτηση είναι γνησίως αύξουσα. Τι έχετε να πείτε; (πάντοτε, με την ανάλογη
τεκμηρίωση)
10. Θα λέμε η συνάρτηση f : R → R είναι ξαδέρφη μίας συνάρτησης g : R → R αν υπάρχει μία
αντιστρέψιμη συνάρτηση h : R → R, h(R) = R, έτσι ώστε να ισχύει:
h−1 ◦ g ◦ h = f.
(αʹ) Να αποδείξετε ότι κάθε συνάρτηση f : R → R είναι ξαδέρφη του εαυτού της.
(βʹ) Να αποδείξετε ότι αν η f είναι ξαδέρφη της g τότε και η g είναι ξαδέρφη της f .
2 Σαφώς, μπορεί να έχετε ήδη απαντήσει αυτό το ερώτημα από το προηγούμενο.
3 Spoiler Alert! Αν δεν έχετε απαντήσει στο ερώτημα ή δεν έχετε απελπιστεί προσπαθώντας να το λύσετε, μη
διαβάσετε τη συνέχεια! Τα σύνολα U, L είναι τα ημιεπίπεδα που βρίσκονται «πάνω» και «κάτω» από την ευθεία
y = x, αντίστοιχα.
8
(γʹ) Να αποδείξετε ότι αν η f είναι ξαδέρφη της g και η g της h τότε και η f είναι ξαδέρφη της
h.
(δʹ) Να βρείτε μία συνάρτηση g που να μην είναι ξαδέρφη της f (x) = x2 .
(εʹ) Να βρείτε μία συνάρτηση g που να είναι ξαδέρφη της f (x) = x2 — πέρα από την ίδια την
f , αν αυτό είναι εφικτό.
(ϛʹ) Πόσες ξαδέρφες έχει η f (x) = x2 ;
9
Κεφάλαιο 2
Λύσεις
2.1 Ορισμός της Συνάρτησης

1. Να εξετάσετε στις παρακάτω σχέσεις ποιες μεταβλητές — αν είναι εφικτό — μπορούν να γραφούν
συναρτήσει των άλλων μεταβλητών που εμφανίζονται στις παρακάτω σχέσεις:
(αʹ) 3x + 4y = 5
Σαφώς, έχουμε:
5 − 4y 5 − 3x
x = x(y) = και y = y(x) = .
3 4
(βʹ) 3x2 + 6x = 4y
Από τη μία, έχουμε:
3x2 + 6x
y = y(x) = .
4
Ωστόσο, το x δεν μπορεί να γραφεί σαν συνάρτηση του y, αφού για y = 0 έχουμε:
3x2 + 6x = 0 ⇔ 3x(x + 2) = 0 ⇔ x = 0 ή x = −2.
Συνεπώς, έχουμε δύο τιμές του x για y = 0.
(γʹ) 3ex + 2 ln y = 0
΄Εχουμε, σχετικά εύκολα:

2 3 x
x = x(y) = ln − ln y και y = y(x) = e− 2 e .
3
(δʹ) x2 + y 3 = 1
Παρατηρούμε αρχικά ότι για y = 0 έχουμε:
x2 = 1 ⇔ x = ±1,
άρα το x δε γράφεται ως συνάρτηση του y. Από την άλλη, παρατηρούμε ότι:
√3
2 3 3 2 1 − x2
√ x ∈ [−1, 1]
x + y = 1 ⇔ y = 1 − x ⇔ y = y(x) = .
− 3 x2 − 1 x ∈ (−∞, −1) ∪ (1, +∞)
10
2. Να βρείτε τα πεδία ορισμού των παρακάτω συναρτήσεων:

(αʹ) f (x) = 2x2022 + 4x2 + e
Δεν έχουμε κάποιον περιορισμό, επομένως Df = R.
r
x2 − 2x
(βʹ) g(x) =
x+4
Πρέπει, αρχικά, x + 4 6= 0 ⇔ x 6= −4. Επίσης:
x2 − 2x x(x − 2)
≥0⇔ ≥ 0.
x+4 x+4
Επομένως:
x −∞ −4 0 2 +∞
x − − 0 + +
x−2 − − − 0 +
x+4 − 0 + + +
x(x − 2)(x + 4) − 0 + 0 − 0 +
Επομένως, συναληθεύοντας, θέλουμε:
Dg = (−4, 0] ∪ [2, +∞).
x √
2
(γʹ) h(x) = ln − e x −4
x+2
Αρχικά, πρέπει:
√ √
x2 − 4 ≥ 0 ⇔ x2 ≥ 4 ⇔ x2 ≥ 4 ⇔ |x| ≥ 2 ⇔ x ≥ 2 ή x ≤ −2.
Επίσης:
x
> 0 ⇔ x(x + 2) > 0 ⇔ x > 0 ή x < −2.
x+2
Συναληθεύοντας τα παραπάνω, έχουμε1 :
Dh = (−∞, −2) ∪ [2, +∞).
2 − ln(1 − ln x)
(δʹ) s(x) = √ √
x2 − 3x + 2 − 2
Αρχικά, θέλουμε x > 0. Επίσης, θέλουμε και:
1 − ln x > 0 ⇔ ln x < 1 ⇔ x < e.
Τώρα, πρέπει επίσης:

x2 − 3x + 2 ≥ 0.
1 Η συναλήθευση εδώ ίσως είναι λίγο μπερδευτική. Πιο απλά, ο πρώτος περιορισμός μας λέει ότι πρέπει το x να μην
ανήκει στο (−2, 2) και ο δεύτερος ότι πρέπει να μην ανήκει στο [−2, 0]. Συνεπώς, πρέπει τελικά το x να μην ανήκει
στο [−2, 2) για να ισχύουν και οι δύο ταυτόχρονα.
11
΄Εχουμε x2 − 3x + 2 = 0 ⇔ x = 2 ή x = 1, οπότε, κατά τα γνωστά:
x < 1 ή x > 2.
Τέλος, πρέπει: p √
x2 − 3x + 2 − 2 6= 0.
΄Εχουμε:
p √ p √
2 − 3x + 2 − 2 = 0 ⇔ x2 − 3x + 2 = 2 ⇔ x2 − 3x + 2 = 2 ⇔ x2 − 3x = 0
⇔ x(x − 3) = 0 ⇔ x = 0 ή x = 3.
Επομένως, θελουμε και x 6= 0 και x 6= 3. Τελικά συναληθεύοντας τα παραπάνω έχουμε:
Ds = (0, 1) ∪ (2, e).
3. Ο φίλος σας ο Εύριππος κάνει την ακόλουθη παρατήρηση: «Τα μαθηματικά είναι λάθος2 ! Δες
εδώ τι γίνεται: Παίρνω f (x) = x με Df = R και g(x) = 1 με Dg = R. Τότε, αν h = ff έχουμε:
f (x) x
h(x) = = = 1 = g(x).
f (x) x
΄Ομως, η h δεν ορίζεται για x = 0 ενώ η g ορίζεται για x = 0! ΄Αρα, τα μαθηματικά είναι λάθος!»
Τι έχετε να του πείτε;
Σαφώς, ο φίλος σας κάνει λάθος. Οι παρατηρήσεις του για τα πεδία ορισμού των δύο συναρτήσε-
ων είναι σωστές: η g ορίζεται παντού στο R ενώ η h δεν ορίζεται για x = 0. Το λάθος στους
παραπάνω συλλογισμούς βρίσκεται στο γεγονός ότι ο Εύριππος εξισώνει τις δύο συναρτήσεις
εξετάζοντας απλά τους «τύπους» τους και όχι και τα πεδία ορισμού τους. Με άλλα λόγια, οι
συναρτήσεις g, h κάνουν ακριβώς το ίδιο πράγμα, αλλά όχι για το ίδιο σύνολο αριθμών, επομένως,
η ισότητα:
h(x) = g(x)
ισχύει μεν, για x 6= 0 δε, γεγονός που σημαίνει ότι h 6= g.
Αυτό που κρατάμε είναι ότι η ισότητα h(x) = g(x) δε σημαίνει και ότι h = g ως συναρτήσεις,
καθώς έχει σημασία το σύνολο των τιμών του x για τις οποίες ισχύει η παραπάνω ισότητα.
4. Πόσες συναρτήσεις f : R → R οι οποίες ικανοποιούν τη σχέση:
|f (x)| = |x|,

Πολλές, είναι μία πρώτη απάντηση. Είναι πολύ πιθανό να πέσουμε στην παγίδα να πούμε ότι
υπάρχουν δύο τέτοιες συναρτήσεις: οι f1 (x) = x και f2 (x) = −x. Αυτό είναι μία απλή πρώτη
σκέψη, ωστόσο είναι λάθος, καθώς υπάρχουν κι άλλες συναρτήσεις που ικανοποιούν την παρα-
πάνω σχέση όπως οι:
f3 (x) = |x| και f4 (x) = −|x|.
2 Εντάξει, εμένα εδώ με έχασε ο φίλος σας ο Εύριππος. . .
12
Ωστόσο, το δράμα δεν τελειώνει εδώ! Η παραπάνω σχέση μπορεί να ξαναγραφεί ως εξής:
|f (x)| = x ⇔ f (x) = x ή f (x) = −x.
Με λόγια, παραπάνω σχέση μάς λέει ότι για κάθε x ∈ R ισχύει είτε ότι f (x) = x είτε ότι3
f (x) = −x. Παρατηρήστε ότι την απόφασή μας την παίρνουμε για κάθε x ξεχωριστά, δηλαδή,
για να περιγράψουμε μία τέτοια συνάρτηση πλήρως πρέπει να αποφασίσουμε για κάθε x ∈ R
αν θα είναι f (x) = x ή f (x) = −x. Συνεπώς, έχουμε 2 επιλογές για κάθε x ∈ R, οπότε,
δεδομένουν ότι τα x ∈ R είναι άπειρα στο πλήθος, έχουμε άπειρες στο πλήθος συναρτήσεις που
να ικανοποιούν την παραπάνω σχέση. Ενδεικτικά, παρακάτω παρουσιάζονται κάποιες από αυτές:

x x∈Q x x=1 x x ∈ (−2, 3]
f5 (x) = , f6 (x) = f7 (x) =
−x x ∈ R − Q −x x 6= 1 −x x ∈ R − (−2, 3]
Για να πάμε κι ένα βήμα παραπέρα, για να καθορίσουμε πλήρως μία συνάρτηση σαν την παραπάνω,
αρκεί να αποφασίσουμε για ποια x ∈ R θα ισχύει f (x) = x — οπότε, για τα υπόλοιπα, θα ισχύει
f (x) = −x. Συνεπώς, αρκεί να καθορίσουμε ένα σύνολο A ⊆ R έτσι ώστε:

x x∈A
fA (x) =
−x x ∈ R − A
Συνεπώς, οι συναρτήσεις που θέλουμε είναι ακριβώς τόσες όσα και τα υποσύνολα των πραγμα-
τικών αριθμών4 .
5. Πόσες συναρτήσεις f : R → {0} οι οποίες ικανοποιούν τη σχέση:
|f (x)| = |x|,
Εντάξει, αυτή η ερώτηση μπήκε κυρίως για να σας μπερδέψει. Η απάντηση είναι καμία, αφού
αφενός θα έπρεπε f (x) = 0 για όλα τα x ∈ R — δεν έχουμε άλλη επιλογή με αυτό το πεδίο
τιμών — αλλά από την άλλη πρέπει |f (1)| = 1 που, σαφώς, είναι αδύνατο — εκτός κι αν 1 = 0.
6. Για μία συνάρτηση f : R → R γνωρίζετε ότι υπάρχει μία άλλη συνάρτηση g : R → R για την
οποία ισχύει ότι:
f (g(x)) = x, ∀ x ∈ R.
(αʹ) Να αποδείξετε ότι f (R) = R.
΄Εστω ένα y ∈ R. Για x = g(y) παρατηρούμε ότι:
f (x) = f (g(y)) = y,
άρα y ∈ f (R). Συνεπώς, f (R) = R αφού κάθε y ∈ R είναι και στοιχείο του f (R).
(βʹ) Να αποδείξετε ότι η g είναι «1-1».
΄Εστω x1 , x2 ∈ R με g(x1 ) = g(x2 ). Παρατηρούμε ότι:
g(x1 ) = g(x2 ) ⇒ f (g(x1 )) = f (g(x2 )) ⇒ x1 = x2 ,
άρα, πράγματι, η g είναι «1-1».
3 Ενδεχομένως να ισχύουν και τα δύο, π.χ. για x = 0.
4 Τα οποία, για να πάμε άλλο ένα βήμα παραπέρα, είναι, σαφώς, άπειρα, αλλά και περισσότερα, σε πλήθος, από τους
πραγματικούς αριθμούς.
13
(γʹ) Είναι η f «1-1»;

Για να ρωτάει, δε θα είναι, έλεγε ένας καθηγητής μας στη σχολή5 . Και δίκιο είχε, αλλιώς
θα έλεγε να το αποδείξουμε. Θεωρούμε, για παράδειγμα, τις ακόλουθες δύο συναρτήσεις:

x+1 x<0 x−1 x<0
f (x) = και g(x) =
x x≥0 x x≥0
Οι γραφικές τους παραστάσεις φαίνονται στο σχήμα 2.1
y y
x x
(αʹ) Η γραφική παράσταση της f . (βʹ) Η γραφική παράσταση της g.
Σχήμα 2.1: Οι γραφικές παραστάσεις των f, g.
Είναι σαφές ότι η f δεν είναι «1-1» διότι, για παράδειγμα:

1
f (1/2) = f (−1/2) = .
2
Ωστόσο, παρατηρούμε ότι, αν x ≥ 0, τότε:
f (g(x)) = f (x) = x.
Αντίστοιχα, αν x < 0 τότε:

x−1<0
f (g(x)) = f (x − 1) ====== x − 1 + 1 = x.
Συνεπώς, για κάθε x ∈ R ισχύει f (g(x)) = x, ωστόσο η f δεν είναι «1-1».

(δʹ) Ισχύει ότι g(R) = R;
΄Οπως βλέπουμε στο σχήμα 2.1, όχι, καθώς η g δεν παίρνει π.χ. την τιμή −1/2.
7. Δίνεται μία συνάρτηση f : [0, 1] → [0, 1].
5Ο κ. Κατάβολος, για την ακρίβεια! :)
14
(αʹ) Να αποδείξετε ότι για κάθε x, y ∈ [0, 1] ισχύει ότι:
|f (x) − f (y)| ≤ 1.
Αφού το πεδίο τιμών της f είναι το [0, 1] έχουμε για κάθε x, y ∈ [0, 1]:
0 ≤ f (x) ≤ 1 και 0 ≤ f (y) ≤ 1 ⇔ 0 ≥ −f (y) ≥ −1.
Γράφοντας τις δύο ανισότητες με την ίδια φορά, έχουμε:
0 ≤ f (x) ≤ 1 και − 1 ≤ −f (y) ≤ 0.
Προσθέτοντας κατά μέλη, παίρνουμε:
−1 ≤ f (x) − f (y) ≤ 1 ⇔ |f (x) − f (y)| ≤ 1,
που ήταν και το ζητούμενο6 .

(βʹ) Ισχύει ότι η εξίσωση f (x) = x έχει λύση όποια κι αν είναι η f ;
΄Οχι, δεν ισχύει. Θεωρήστε, για παράδειγμα, τη συνάρτηση f η οποία ορίζεται ως εξής:

1 x ∈ [0, 1)
f (x) =
0 x=1
Τότε, για x = 1 έχουμε f (1) < 1 ενώ για x < 1 έχουμε f (x) = 1 > x.
(γʹ) Υπάρχει τέτοια συνάρτηση f έτσι ώστε f (x) < x για κάθε x ∈ [0, 1];
΄Οχι, δεν υπάρχει. Αν υπήρχε, θα έπρεπε για x = 0 να έχουμε f (0) < 0, ωστόσο f (0) ≥ 0
αφού το πεδίο τιμών της f είναι το [0, 1]. Αν, ωστόσο, εξαιρέσουμε το 0, τότε μπορούμε
να βρούμε συνάρτηση f με f (x) < x για κάθε x ∈ (0, 1] — μπορείτε να βρείτε μία τέτοια;
8. Μπορείτε να βρείτε σε κάθε μία από τις παρακάτω περιπτώσεις μία συνάρτηση f : [0, 1] → R η
οποία:
(αʹ) να έχει ως σύνολο τιμών το [0, 1];
Ευκολάκι. Επιλέγουμε f (x) = x, οπότε σαφώς η f έχει σύνολο τιμών το [0, 1].
(βʹ) να έχει ως σύνολο τιμών το [0, 1] και να είναι «1-1»;
Ευκολάκι, γιατί η f (x) = x είναι και «1-1».
(γʹ) να έχει ως σύνολο τιμών το (0, 1);
Εδώ λίγο φαίνεται να ζορίζει, αλλά όχι τόσο. Πρακτικά, θα πάρουμε και πάλι την f (x) = x,
απλώς θα πρέπει να την ορίσουμε λίγο διαφορετικά στο 0 και στο 1 — γιατί αυτά δε θέλουμε
να είναι τιμές της συνάρτησής μας. Μπορούμε, για παράδειγμα, να πάρουμε τη συνάρτηση:

x x ∈ (0, 1)
f (x) = 1/2 x ∈ {0, 1}
Τότε, σαφώς f ([0, 1]) = (0, 1). Η γραφική παράσταση της παραπάνω συνάρτησης φαίνεται
στο σχήμα 2.2.
6 Διαισθητικά, είναι προφανές αυτό που ζητάει, αφού τα f (x), f (y) είναι αριθμοί στο [0, 1], επομένως δε γίνεται να
απέχουν περισσότερο από 1.
15
(1,1)
(0, 1/2) (1, 1/2)
(0,0) x
(δʹ) να έχει ως σύνολο τιμών το (0, 1) και να είναι «1-1»;

Αυτό είναι το δύσκολο της άσκησης. Βασικά, αυτό είναι αρκετά δύσκολο. Αρχικά, θα
θεωρήσουμε το εξής σύνολο:
A = {0} ∪ {1/n : n ∈ N} = {0, 1, 1/2, 1/3, 1/4, . . .}.
Το σύνολο A, δηλαδή, περιέχει το 0, το 1 και όλα τα κλάσματα της μορφής 1/n για n φυσικό
αριθμό7 . Ορίζουμε τη συνάρτηση f που θα μας λύσει τα χέρια και έπειτα θα συζητήσουμε
γιατί αυτή η συνάρτηση είναι κατάλληλη:


 x x ∈ [0, 1] − A
 1
/2 x=0
f (x) = 1/3 .
 x=1
 1

n+2 x = 1/n, n = 2, 3, . . .
Ας δούμε τώρα τι κάνει πρακτικά η παραπάνω συνάρτηση:

• Τα στοιχεία του [0, 1] που δεν ανήκουν στο A τα αφήνει ήσυχα, αφού εκεί f (x) = x.
• Τα στοιχεία του A τα «σπρώχνει» δύο θέσεις δεξιά. Επειδή τα πολλά λόγια περιττεύουν,
το τι κάνει η συνάρτηση f στα στοιχεία του συνόλου A φαίνεται στο σχήμα 2.3.
Αυτό που φαίνεται στο σχήμα 2.3 είναι εφικτό διότι το σύνολο A περιέχει άπειρα στοι-
χεία και πάντα θα υπάρχει αρκετός «χώρος» για να σπρώξουμε τα στοιχεία του προς
τα δεξιά.
Το ότι η παραπάνω συνάρτηση είναι «1-1» είναι εύκολο να το δει κανείς, με βάση το σχήμα
2.3 — στα υπόλοιπα x ορίζεται ως f (x) = x οπότε δεν έχουμε και κάτι να εξετάσουμε.
9. Δίνεται μία συνάρτηση f : R → R για την οποία γνωρίζετε ότι:
f (x) + ef (x) = 2x − 4.
7 Στα πλαίσια του σχολικού βιβλίου το σύνολο των φυσικών αριθμών περιέχει και το 0, ωστόσο ποτέ δε μου φαινόταν
βολική επιλογή αυτή. Στα πλαίσια αυτής της άσκησης, υποθέστε ότι το N δεν περιέχει το 0.
16
1/2 1/3 1/4 1/5 1/6 1/7

0 1
0 1 1/2 1/3 1/4 1/5 1/6 1/7
Σχήμα 2.3: Ο τρόπος με τον οποίο η f «σπρώχνει» τα στοιχεία του A δύο θέσεις «δεξιά».
(αʹ) Να δείξετε ότι η f είναι «1-1».

΄Εστω x1 , x2 ∈ R με f (x1 ) = f (x2 ). Επειδή η ex είναι συνάρτηση θα ισχύει και ότι:
ef (x1 ) = ef (x2 ) .
Προσθέτοντας κατά μέλη με τη σχέση f (x1 ) = f (x2 ) έχουμε:
f (x1 ) + ef (x1 ) = f (x2 ) + ef (x2 ) .
Λαμβάνοντας υπ΄ όψιν και τη σχέση που μας δίνεται, παίρνουμε:
2x1 − 4 = 2x2 − 4 ⇔ 2x1 = 2x2 ⇔ x1 = x2 .
Συνεπώς, η f είναι «1-1».
(βʹ) Να δείξετε ότι η μοναδική ρίζα της f , αν υπάρχει, είναι το x0 = 25 .
΄Εστω x0 μία ρίζα της f . Τότε, θα ισχύει ότι f (x0 ) = 0, επομένως, αντικαθιστώντας στη
δοσμένη σχέση, έχουμε:
5
f (x0 ) + ef (x0 ) = 2x0 − 4 ⇔ 0 + e0 = 2x0 − 4 ⇔ 2x0 − 4 = 1 ⇔ x0 = .
2
(γʹ) Να δείξετε ότι f (0) < 0.
Αντικαθιστούμε όπου x το 0 στη δοσμένη σχέση, οπότε:
f (0) + ef (0) = −4 ⇔ f (0) = −4 − ef (0) < 0.
10. Δίνεται μία συνάρτηση f με γραφική παράσταση αυτή που φαίνεται στο Σχήμα 1.1.
(αʹ) Να βρείτε το πεδίο ορισμού της.
Προβάλλοντας στον άξονα x0 x εύκολα βρίσκουμε ότι:
Df = (−5, 5).
(βʹ) Να βρείτε, κατά προσέγγιση, το σύνολο τιμών της.

Προβάλλοντας στον άξονα y 0 y βλέπουμε ότι:
f (Df ) = [−3.5, 5).
Σαφώς, το −3.5 δεν είναι καμία ακριβής τιμή, αλλά το σημαντικό που πρέπει να κρατήσουμε
είναι αυτό το άκρο του συνόλου τιμών είναι κλειστό, γιατί η f παίρνει την εν λόγω τιμή.
17
(γʹ) Να βρείτε το πλήθος των ριζών της f και, κατά προσέγγιση, ποιες είναι αυτές.
Οι ρίζες της f είναι τόσα όσα και τα σημεία τομής της με τον άξονα x0 x, δηλαδή 3. ΄Οσο
για το ποιες είναι αυτές, κατά προσέγγιση είναι οι:
x1 ≈ −2.5, x2 = 1, x3 ≈ 4.6.
(δʹ) Πόσες λύσεις έχει η εξίσωση f (x) = 1;

Σχεδιάζουμε, όπως φαίνεται και στο σχήμα 2.4, την ευθεία y = 1 και μετράμε τα σημεία
τομής της με τη δοσμένη γραφική παράσταση, οπότε βλέπουμε ότι η εξίσωση f (x) = 1 έχει
κι αυτή 3 λύσεις.
(5, 3)
y=1
Σχήμα 2.4: Η εξίσωση f (x) = 1.
(εʹ) Πόσες λύσεις έχει η εξίσωση f (x) = x;

Σχεδιάζουμε την ευθεία y = x οπότε βλέπουμε ότι τέμνει τη γραφική παράσταση της f σε
ακριβώς 1 σημείο, άρα η εξίσωση f (x) = x έχει ακριβώς μία λύση — βλ. και σχήμα 2.5.
(ϛʹ) Πόσες λύσεις έχει η εξίσωση f (x) = x2 ;
Σχεδιάζουμε τη γραφική παράσταση της g(x) = x2 οπότε βλέπουμε ότι η εξίσωση f (x) = x2
έχει ακριβώς δύο λύσεις — βλ. και σχήμα 2.6.
(ζʹ) Γενικότερα, για τις διάφορες τιμές του ν = 1, 2, . . ., πόσες λύσεις έχει η εξίσωση f (x) = xν ;
Μπορείτε να βρείτε και σε ποιο διάστημα βρίσκονται;
18
y y=x
(5, 3)
Σχήμα 2.5: Η εξίσωση f (x) = x.
Οι γραφικές παραστάσεις των xν για ν άρτιο μοιάζουν με της x2 οπότε αναμένουμε να

έχουμε 2 λύσεις — για την ακρίβεια, είναι απλώς πιο απότομες, γεγονός που δεν αλλάζει
το ότι θα τέμνουν τη γραφική παράσταση της f σε δύο σημεία.
Για τις γραφικές παράστασεις των xν για ν περιττό έχουμε μία εικόνα σαν αυτή που φαίνεται
στο σχήμα 2.7, οπότε και αναμένουμε να έχουμε ακριβώς μία λύση.
(ηʹ) Μπορείτε να βρείτε τιμές του a ∈ R για τις οποίες η εξίσωση f (x) = ax δεν έχει λύσεις;
Οι ευθείες y = ax είναι ευθείες που διέρχονται από την αρχή των αξόνων εκτός του άξονα
y 0 y — βλ. και σχήμα 2.8. ΄Οπως βλέπουμε και μπορούμε να φανταστούμε, όσο και να
περιστρέψουμε μία τέτοια ευθεία, πάντοτε θα τέμνει τη γραφική παράσταση της f σε κάποιο
σημείο στο διάστημα που έχει σημειωθεί στο σχήμα 2.8.
(θʹ) Να λύσετε κατά προσέγγιση την ανίσωση:
2
(f (x)) + f (x) − 2 > 0.
Θέτουμε στη δοσμένη ανίσωση y = f (x) επομένως:
y 2 + y − 2 > 0.
19
y y = x2
(5, 3)
Σχήμα 2.6: Η εξίσωση f (x) = x2 .
΄Εχουμε:
∆=9>0
y 2 + y − 2 = 0 ⇐===⇒ y = 1 ή y = −2.
Επομένως:
y 2 + y − 2 > 0 ⇔ y < −2 ή y > 1.
Επομένως, πρέπει να λύσουμε τις ανισώσεις:
f (x) > 1 και f (x) < −2.
Σχεδιάζουμε τις ευθείες y = 1 και y = −2, όπως φαίνεται στο σχήμα 2.9:
Προβάλλουμε τα κόκκινα τμήματα της γραφικής παράστασης στον άξονα x0 x οπότε βλέπουμε
ότι το σύνολο των λύσεων της ανίσωσης είναι, κατά προσέγγιση, το:
(−1.8, 0.4) ∪ (2, 4.2) ∪ (4.7, 5).
Επιλέξαμε ανοικτά διαστήματα γιατί όλες οι ανισώσεις που έχουμε είναι γνήσιες, οπότε
φαίνεται πιο εύλογη επιλογή8 .
8 Πράγματι, είναι, αλλά για να δώσουμε μία αυστηρότερη αιτιολόγηση χρειαζόμαστε πιο προχωρημένες έννοιες όπως
αυτή της συνέχειας, οπότε προς το παρόν θα αρκεστούμε στη διαίσθησή μας και μόνο.
20
y y = x3
(5, 3)
Σχήμα 2.7: Η εξίσωση f (x) = x3 .
(ιʹ) Να λύσετε κατά προσέγγιση την ανίσωση:
f (x) + x ≥ 0.
Σχεδιάζουμε την ευθεία y = −x — βλ. και σχήμα 2.10 — αφού η ζητούμενη ανίσωση
γράφεται και ως:
f (x) ≥ −x.
Κρατάμε τα τμήματα της γραφικής παράστασης της f που βρίσκονται πάνω από τη γραφική
παράσταση της y = −x και τα προβάλλουμε στον άξονα x0 x, οπότε και έχουμε, κατά
προσέγγιση, το σύνολο λύσεων:
[−1.4, 2] ∪ [3.5, 5).
Επιλέξαμε κλειστά διαστήματα για λόγους παρόμοιους με το προηγούμενο ερώτημα — πέρα

από το τελευταίο δεξί άκρο που είναι και άκρο του πεδίου ορισμού της f .
21
y = ax
y
(5, 3)
Σχήμα 2.8: Η εξίσωση f (x) = ax.
2.2 Σύνθεση Συναρτήσεων

1. Σε κάθε μία από τις παρακάτω περιπτώσεις να υπολογίσετε τις σύνθετες συναρτήσεις f ◦ g και
g ◦ f και να εξετάσετε αν είναι ίσες:
(αʹ) f (x) = x2 , g(x) = 2x − 4
΄Εχουμε:
Df ◦g = {x ∈ Dg : g(x) ∈ Df } = {x ∈ R : g(x) ∈ R} = R,
(f ◦ g) = f (g(x)) = (2x − 4)2 = 4x2 − 16x + 16,
Dg◦f = {x ∈ Df : f (x) ∈ Dg } = {x ∈ R : f (x) ∈ R} = R,
(g ◦ f )(x) = g(f (x)) = 2x2 − 4.
Σαφώς, g ◦ f 6= f ◦ g διότι, για παράδειγμα (f ◦ g)(0) = 16 ενώ (g ◦ f )(0) = −4.

√
(βʹ) f (x) = x, g(x) = x2
22
(5, 3)
y=1
y = −2
2
Σχήμα 2.9: Η ανίσωση (f (x)) + f (x) − 2 > 0.
΄Εχουμε:
Df ◦g = {x ∈ Dg : g(x) ∈ Df } = x ∈ R : x2 ≥ 0 = R,

√
(f ◦ g)(x) = x2 = |x|,
√
Dg◦f = {x ∈ Df : f (x) ∈ Dg } = x ≥ 0 : x ∈ R = [0, +∞),
√ 2
(g ◦ f )(x) = x = x.
Σαφώς, g ◦ f 6= f ◦ g αφού δεν έχουν το ίδιο πεδίο ορισμού.

(γʹ) f (x) = e−3x , g(x) = 2 ln x
΄Εχουμε:
Df ◦g = {x ∈ Dg : g(x) ∈ Df } = {x > 0 : 2 ln x ∈ R} = (0, +∞),

−6 −6
(f ◦ g)(x) = e−3·2 ln x = e−6 ln x = eln x = eln x = x−6 ,
Dg◦f = {x ∈ Df : f (x) ∈ Dg } = x ∈ R : e−3x > 0 = R,

(g ◦ f )(x) = 2 ln e−3x = 2(−3x) = −6x.
Σαφώς, g ◦ f 6= f ◦ g αφού δεν έχουν το ίδιο πεδίο ορισμού.
23
(5, 3)
y = −x
Σχήμα 2.10: Η ανίσωση f (x) + x ≥ 0.
√ 1
(δʹ) f (x) = x + x, g(x) =
x−2
΄Εχουμε:

1
Df ◦g = {x ∈ Dg : g(x) ∈ Df } = x 6= 2 :
≥ 0 = (2, +∞),
x−2
√ √
Dg◦f = {x ∈ Df : f (x) ∈ Dg } = x ≥ 0 : x + x 6= 2 = x ≥ 0 : x + x − 2 6= 0 .
√ √
Για την εξίσωση x + x − 2 = 0 για y = x έχουμε:
∆=9>0
y 2 + y − 2 = 0 ⇐===⇒ y = 1 ή y = −2.
Συνεπώς, επειδή y ≥ 0, έχουμε y = 1 ⇔ x = 1. ΄Αρα:
Dg◦f = {x ≥ 0 : x 6= 1} = [0, 1) ∪ (1, +∞).
Επίσης:
1 1
(f ◦ g)(x) = f (g(x)) = +√ .
x−2 x−2
24
Ενώ:
1
(g ◦ f )(x) = g(f (x)) = √ .
x+ x−2
2. Χρησιμοποιώντας γραφικές παραστάσεις γνωστών συναρτήσεων, να χαράξετε τις γραφικές πα-
ραστάσεις των παρακάτω συναρτήσεων, καταγράφοντας αναλυτικά τους μετασχηματισμούς που
πραγματοποιείτε — π.χ. από την f (x) στην f (−x) κ.λπ.:
(αʹ) f (x) = 2 − x3
Εδώ είναι απλά τα πράγματα, καθώς:
• Ξεκινάμε από την x3 .
• Συνεχίζουμε με την −x3 με ανάκλαση στον άξονα x0 x.
• Μετατοπίζουμε προς τα πάνω, καταλήγοντας στην 2 − x3 .
Το τελικό αποτέλεσμα και τα ενδιάμεσα στάδια φαίνονται στο σχήμα 2.11.
f y x3
−x3
Σχήμα 2.11: Η γραφική παράσταση της 2 − x3 .
(βʹ) g(x) = 1 + |1 − e−x |

Εδώ έχουμε παραπάνω δουλειά:
• Ξεκινάμε από την ex .
• Με μία ανάκλαση στον άξονα y 0 y περνάμε στην e−x .
• Με μία ανάκλαση στον άξονα x0 x περνάμε στην −e−x .
• Μεταφέρουμε κατακόρυφα κατά 1 και παίρνουμε την 1 − e−x .
25
• Με ανάκλαση του αρνητικού μέρους της γραφική παράστασης της 1 − e−x στον άξονα
x0 x παίρνουμε την |1 − e−x |.
• Μεταφέρουμε κατακόρυφα κατά 1 και παίρνουμε την 1 + |1 − e−x |.
΄Ολη η διαδικασία φαίνεται στο σχήμα 2.12.
e−x
|1 − e−x | y ex
1 − e−x
−e−x
Σχήμα 2.12: Η γραφική παράσταση της 1 + |1 − e−x |.
(γʹ) h(x) = 1 − ln(2 − |x|)

Κι εδώ έχει λίγη δουλίτσα, κυρίως για να μην την πατήσουμε με τη σειρά των πράξεων:
• Ξεκινάμε με την ln x.
• Με μία ανάκλαση ως προς τον άξονα y 0 y περνάμε στην ln(−x).
• Με μία μεταφορά προς τα δεξιά κατά 2 περνάμε στην ln (−(x − 2)) = ln(2 − x).
• Κρατώντας μόνο το κομμάτι δεξιά του άξονα y 0 y και παίρνοντας και το συμμετρικό του
από αριστερά, περνάμε στην ln (2 − |x|).
• Με ανάκλαση ως προς τον άξονα x0 x περνάμε στην − ln (2 − |x|).
• Μεταφέρουμε κατακόρυφα κατά 1 και παίρνουμε την 1 − ln (1 − |x|).
΄Ολα τα παραπάνω φαίνονται και στο σχήμα 2.13.

1
(δʹ) s(x) =

1 − |x|
Εδώ θα κάνουμε ένα μικρό κόλπο πρώτα:

1 1
s(x) =
= .
1 − |x| |x| − 1
26
f − ln(2 − |x|)
y
ln(2 − x)
ln(−x) ln x
ln(2 − |x|)
Σχήμα 2.13: Η γραφική παράσταση της 1 − ln (1 − |x|).
Αφού έχουμε απόλυτο, δεν έχει σημασία το πρόσημο της παράστασης μέσα σε αυτό, οπότε
το γράφουμε όπως μας βολεύει. Τώρα, έχουμε:
• Ξεκινάμε με την x1 .
• Μετατοπίζουμε δεξιά κατά 1, περνώντας στην x−1 1
.
• Κρατάμε το τμήμα δεξιά του άξονα y y και το συμμετρικό του ως προς αυτόν, περνώντας
0
1
στην |x|−1 .
• Με μία ανάκλαση του αρνητικού
τμήματος της γραφικής παράστασης ως προς τον άξονα
x0 x περνάμε στην |x|−1
1
.
Τα παραπάνω φαίνονται στο σχήμα 2.14.
3. Θεωρούμε τις συναρτήσεις fa : R → R με:
fa (x) = ax, a ∈ R.
(αʹ) Να σχεδιάσετε τις γραφικές παραστάσεις των:
f0 , f1 , f1/2 , f−1 .
Οι γραφικές παραστάσεις των παραπάνω είναι όλες τους ευθείες και φαίνονται στο σχήμα
2.15. Για την ακρίβεια, κάθε μία από τις fa έχει ως γραφική παράσταση μία ευθεία που
διέρχεται από την αρχή των αξόνων και έχει κλίση a.
27
1
f x−1
y
1 1
|x|−1 x
x

1
Σχήμα 2.14: Η γραφική παράσταση της |x|−1 .
(βʹ) Να δείξετε ότι για κάθε a, b ∈ R ισχύει ότι:

fa ◦ fb = fb ◦ fa = fab .
Παρατηρούμε ότι για κάθε x ∈ R:

(fa ◦ fb )(x) = fa (fb (x)) = fa (bx) = abx = fab (x).
Ομοίως, έχουμε και:
(fb ◦ fa )(x) = fb (fa (x)) = fb (ax) = bax = abx = fab (x).
(γʹ) Να δείξετε ότι για κάθε a, b ∈ R ισχύει ότι:

fa + fb = fa+b .
Για κάθε x ∈ R παρατηρούμε ότι:

(fa + fb )(x) = fa (x) + fb (x) = ax + bx = (a + b)x = fa+b (x).
(δʹ) Να δείξετε ότι για κάθε a, b, c ∈ R ισχύει ότι:

(fa + fb ) ◦ fc = fa ◦ fc + fb ◦ fc .
Με βάση τα δύο προηγούμενα ερωτήματα έχουμε άμεσα:

(fa + fb ) ◦ fc = fa+b ◦ fc = f(a+b)c = fac+bc = fac + fbc = fa ◦ fc + fb ◦ fc .
28
f1
y
f1/2
f0
x
f−1
Σχήμα 2.15: Οι γραφικές παραστάσεις των f0 , f1 , f1/2 , f−1 .
(εʹ) Να αποδείξετε ότι για κάθε a, c ∈ R ισχύει ότι:
cfa = fac .
Για κάθε x ∈ R έχουμε:

cfa (x) = cax = acx = fac (x).
4. Δίνεται μία συνάρτηση f με πεδίο ορισμού το διάστημα [0, 3] και η συνάρτηση g με:
g(x) = ax2 − 2x + 1, a ∈ R.
(αʹ) Να σχεδιάσετε τη γραφική παράσταση της g για:

i. a = 1
ii. a = 0
iii. a = −2
Η γραφική παράσταση της f είναι πάντοτε μία παραβολή εκτός αν a = 0. Ειδικότερα,
έχουμε:
i. Για a = 1:
f (x) = x2 − 2x + 1 = (x − 1)2 .
Επομένως, απλώς μετατοπίζουμε την x2 μία μονάδα προς τα δεξιά.
29
ii. Για a = 0:
f (x) = −2x + 1,
που είναι μία ευθεία.
iii. Για a = −2:

2 2 1
f (x) = −2x − 2x + 1 = −2 x + x − =
2

1 3
= −2 x2 + x + − =
4 4
2 !
1 3
= −2 x+ − .
2 4
Οι γραφικές παραστάσεις φαίνονται στο σχήμα 2.16. Παρατηρήστε πώς όλες τους διέρχονται
από το A(0, 1) — μπορείτε να εξηγήσετε γιατί;
a=0 y a=1
a = −2
Σχήμα 2.16: Οι γραφικές παραστάσεις για a = 1, 0, −2.
(βʹ) Για ποιες τιμές του a ∈ R είναι καλώς ορισμένη η σύνθετη συνάρτηση g ◦ f ;
Για να είναι καλώς ορισμένη η g ◦ f πρέπει να έχει μη κενό πεδίο ορισμού9 . Αυτό συμβαίνει
αν:
f (R) ∩ Dg 6= ∅.
9 Εντάξει, υπάρχει και συνάρτηση με πεδίο ορισμού το κενό σύνολο — και πεδίο τιμών ό,τι θέλετε — αλλά ας μη μας
απασχολήσει εδώ.
30
Αφού Dg = R σαφώς:
f (R) ∩ Dg = f (R) 6= ∅,
άρα, για κάθε τιμή του a ∈ R η g ◦ f είναι καλώς ορισμένη10 .
(γʹ) Για ποιες τιμές του a ∈ R είναι καλώς ορισμένη η σύνθετη συνάρτηση f ◦ g;
Ανάλογα με παραπάνω, θέλουμε:
g(R) ∩ Df 6= ∅.
Τώρα, αυτό πρακτικά σημαίνει ότι η g πρέπει να παίρνει έστω και μία τιμή στο [0, 3]. ΄Οπως
είπαμε και παραπάνω, εν γένει η γραφική παράσταση της g είναι μία υπερβολή — εκτός αν
a = 0 — οπότε θα πρέπει να διερευνήσουμε τις δυνατές τιμές που μπορεί να πάρει για τις
διάφορες τιμές του a ∈ R.
• Αρχικά, αν a = 0 έχουμε g(x) = −2x + 1 οπότε g(R) = R και άρα η f ◦ g ορίζεται
καλά.
• Αν a > 0 τότε η g παίρνει ελάχιστη τιμή στο11 :
β 2 1
x0 = − = = .
2α 2a a
Η ελάχιστη αυτή τιμή είναι η:
1
g(1/a) = 1 − .
a
Επομένως, η f παίρνει (όλες τις) τιμές που είναι μεγαλύτερες ή ίσες του 1 − a1 , άρα
πρέπει να ισχύει:
1 1
1 − ≤ 3 ⇔ ≥ −2,
a a
που ισχύει, αφού a > 0. ΄Αρα, για κάθε a > 0 η f ◦ g είναι καλώς ορισμένη.
• Αν a < 0 τότε η g παίρνει μέγιστη τιμή στο:
β 2 1
x0 = − = = ,
2α 2a a
το:
1
g(1/a) = 1 − .
a
Αναλόγως με την προηγούμενη περίπτωση, τώρα πρέπει να ισχύει:
1 1
g(1/a) ≥ 0 ⇔ 1 − ≥ 0 ⇔ ≤ 1 ⇔ a ≥ 1,
a a
που είναι αδύνατο, καθώς a < 0.
Συνεπώς, η f ◦ g είναι καλώς ορισμένη για a ≥ 0.
5. Δίνεται μία συνάρτηση f : [−2, 3] → R με γραφική παράσταση όπως αυτή που φαίνεται στο
σχήμα 1.2.
10 Γιατί ξέρουμε σίγουρα ότι το σύνολο τιμών της f είναι μη κενό;
11 Προσέξτε τη διαφορά ανάμεσα στο (ελληνικό) α και το (λατινικό) a.
31
(αʹ) Να σχεδιάσετε τη γραφική παράσταση της συνάρτησης f (x) − 1.

(βʹ) Να σχεδιάσετε τη γραφική παράσταση της συνάρτησης −f .
(γʹ) Να σχεδιάσετε τη γραφική παράσταση της συνάρτησης |f |.
(δʹ) Να σχεδιάσετε τη γραφική παράσταση της συνάρτησης f (−x).
(εʹ) Να σχεδιάσετε τη γραφική παράσταση της συνάρτησης f (x + 2).
(ϛʹ) Να σχεδιάσετε τη γραφική παράσταση της συνάρτησης f (|x|).
(ζʹ) Να σχεδιάσετε τη γραφική παράσταση της συνάρτησης 2 − |f (x + 1)|.
Οι λύσεις φαίνονται στα σχήματα 2.17αʹ, 2.17βʹ, 2.17γʹ, 2.17δʹ, 2.18αʹ, 2.18βʹ, 2.18γʹ.
6. ΄Εστω f, g : R → R δύο συναρτήσεις τέτοιες ώστε:
(f ◦ g ◦ f )(x) = x, για κάθε x ∈ R.
(αʹ) Να αποδείξετε ότι η f είναι «1-1».
΄Εστω x1 , x2 ∈ R με f (x1 ) = f (x2 ). Διαδοχικά, έχουμε:
f (x1 ) = f (x2 ) ⇒ g(f (x1 )) = g(f (x2 )) ⇒ f (g(f (x1 ))) = f (g(f (x2 ))) ⇒ x1 = x2 ,
άρα η f είναι «1-1».
(βʹ) Να αποδείξετε ότι η g ◦ f είναι «1-1».
Ανάλογα με το παραπάνω, έχουμε για κάθε x1 , x2 ∈ R με (g ◦ f )(x1 ) = (g ◦ f )(x2 ):
g(f (x1 )) = g(f (x2 )) ⇒ f (g(f (x1 ))) = f (g(f (x2 ))) ⇒ x1 = x2 ,
άρα η g ◦ f είναι «1-1».
(γʹ) Είναι η g «1-1»;
Η αλήθεια είναι πως, ναι, είναι και η g «1-1». Πρώτα, ας παρατηρήσουμε ότι f (R) = R. Για
να το δούμε αυτό, ας πάρουμε ένα y ∈ R, οπότε και πρέπει να βρούμε ένα x ∈ R έτσι ώστε
f (x) = y. Κοιτάμε τη σχέση που μας δίνεται και βλέπουμε αμέσως ότι για x = g(f (y))
έπεται ότι:
f (x) = f (g(f (y))) = y.
Επομένως, f (R) = R. Τώρα, έστω x1 , x2 ∈ R με g(x1 ) = g(x2 ). Επειδή f (R) = R, θα
υπάρχουν y1 , y2 ∈ R τέτοια ώστε:
x1 = f (y1 ), x2 = f (y2 ).
Πρακτικά, το γεγονός ότι f (R) = R σημαίνει ότι κάθε πραγματικός αριθμός μπορεί να
γραφτεί ως μία τιμή της συνάρτησης12 f . ΄Ετσι, η υπόθεσή μας γράφεται ως εξής:
g(x1 ) = g(x2 ) ⇔ g(f (y1 )) = g(f (y2 )) ⇔ (g ◦ f )(y1 ) = (g ◦ f )(y2 ).
Η g ◦ f όμως είναι «1-1», άρα έπεται ότι y1 = y2 , δηλαδή f (x1 ) = f (x2 ). ΄Ομως και η f
είναι «1-1», άρα έχουμε και x1 = x2 , οπότε η g είναι «1-1».
Παρατηρήστε τον κομβικό ρόλο που παίζει το γεγονός ότι f (R) = R. Χωρίς αυτό ενδέχεται
να μην είναι «1-1» η g, όπως έχουμε δει σε προηγούμενη άσκηση.
12 Σκεφτείτε, για παράδειγμα, την f (x) = x3 , η οποία είναι «1-1» και f (R) = R. Σε αυτήν την περίπτωση, κάθε αριθμός
√ √
x μπορεί να γραφτεί στη μορφή f (y), αφού x = y 3 , όπου y 3 x για x ≥ 0 και y = − 3 −x για x < 0.
32
y y
(3, 0) (3, 0)
x x
(αʹ) Η γραφική παράσταση της f (x) − 1. (βʹ) Η γραφική παράσταση της −f .

y y
(3, 0) (3, 0)
x x
(γʹ) Η γραφική παράσταση της |f |. (δʹ) Η γραφική παράσταση της f (−x).
Σχήμα 2.17: Οι γραφικές παραστάσεις των τεσσάρων πρώτων ερωτημάτων.
33
y y
(3, 0) (3, 0)
x x
(αʹ) Η γραφική παράσταση της f (x + 2). (βʹ) Η γραφική παράσταση της f (|x|).
y
(3, 0)
x
(γʹ) Η γραφική παράσταση της 2 − |f (x + 1)|.
Σχήμα 2.18: Οι γραφικές παραστάσεις των τριών τελευταίων ερωτημάτων.
34
7. Η φίλη σας η Ιφιγένεια ισχυρίζεται το εξής: «Αν έχουμε δύο διαφορετικές συναρτήσεις f, g :
R → R για τις οποίες ισχύει ότι f ◦ g = g ◦ f τότε πρέπει οι f, g να είναι μονώνυμα». Συμφωνείτε
ή διαφωνείτε με την Ιφιγένεια;
Διαφωνούμε με την Ιφιγένεια. Αφενός, πράγματι, αν f (x) = xn και g(x) = xm τότε:
m n
g(f (x)) = (xn ) = xmn = (xm ) = f (g(x)),
άρα f ◦ g = g ◦ f . Ωστόσο, δεν είναι τα μονώνυμα οι μόνες συναρτήσεις που ικανοποιούν την
παραπάνω σχέση. Για παράδειγμα, αν πάρουμε τις συναρτήσεις:
f (x) = x + 1, g(x) = x − 1,
εύκολα βλέπουμε ότι f ◦ g = g ◦ f .

8. ΄Εστω f : [0, 1] → [0, 1] μία συνάρτηση με σύνολο τιμών το [0, 1].
(αʹ) Να εξηγήσετε γιατί η σύνθετη συνάρτηση f ◦ f είναι καλά ορισμένη και να βρείτε το πεδίο
ορισμού και το σύνολο τιμών της.
Η f ◦ f είναι καλώς ορισμένη αφού Df ∩ f ([0, 1]) 6= ∅. Για την ακρίβεια:
Df ◦f = {x ∈ Df : f (x) ∈ Df } = {x =∈ [0, 1] : f (x) ∈ [0, 1]} = [0, 1].
Επίσης, παρατηρούμε ότι (f ◦ f )([0, 1]) = [0, 1], αφού, από υπόθεση, f ([0, 1]) = [0, 1].
(βʹ) Αν a είναι μία ρίζα της εξίσωσης f (x) = 1 τότε να αποδείξετε ότι:
(f ◦ f )(a) − f (a) + a ≤ 1.
Αφού το a είναι ρίζα της εξίσωσης f (x) = 1 θα έχουμε f (a) = 1. Επομένως, η ζητούμενη
σχέση είναι ισοδύναμη με την ακόλουθη:
f (f (a)) − 1 + a ≤ 1 ⇔ f (1) + a ≤ 2.
Ωστόσο, αφού f ([0, 1]) = [0, 1], έπεται ότι f (a) ≤ 1 και επειδή 0 ≤ a ≤ 1 έχουμε:
f (a) + a ≤ 1 + 1 = 2,
που ήταν το ζητούμενο. ΄Αρα η ζητούμενη σχέση ισχύει.

(γʹ) Αν f (x) ≥ x για κάθε x ∈ [a, 1] για κάποιο a ∈ (0, 1) τότε να αποδείξετε ότι:
(f ◦ f )(x) ≥ x,
για κάθε x ∈ [a, 1] και, ειδικότερα, ότι:
f (1) = (f ◦ f )(1) = 1.
΄Εστω ένα x ∈ [a, 1], οπότε θα ισχύει f (x) ≥ x. Επομένως, θα έχουμε και f (x) ≥ a, άρα
και:
f (f (x)) ≥ f (x) ⇒ (f ◦ f )(x) ≥ x,
αφού f (x) ≥ x για κάθε x ∈ [a, 1].
35
9. (αʹ) Να βρείτε μία συνάρτηση f : R → R η οποία να ικανοποιεί τη σχέση:
(f ◦ g)(x) = x,
για κάθε x ∈ R και για κάθε συνάρτηση g : R → R.

Μία απλή, άμεση, και προφανής επιλογή είναι η f (x) = x, αφού τότε, σαφώς, Df ◦g =
{x ∈ R : g(x) ∈ R} = R και επίσης:
(f ◦ g)(x) = g(x), x ∈ R.
(βʹ) Πόσες τέτοιες συναρτήσεις υπάρχουν;

Ας υποθέσουμε ότι f είναι μία συνάρτηση έτσι ώστε για κάθε άλλη συνάρτηση g : R → R
να ισχύει ότι:
f (g(x)) = x, x ∈ R.
Ειδικότερα, θα πρέπει να ισχύει το παραπάνω και για τη συνάρτηση g(x) = x, οπότε θα
έχουμε:
f (x) = x, x ∈ R.
Επομένως, η ταυτοτική συνάρτηση f (x) = x είναι η μοναδική με την παραπάνω ιδιότητα.
2.3 Μονότονες & «1-1» Συναρτήσεις

1. Να μελετήσετε τις παρακάτω συναρτήσεις ως προς την μονοτονία:
(αʹ) f (x) = x3 + 4x + 2
΄Εστω x1 , x2 ∈ R με x1 < x2 , οπότε έχουμε:
x1 < x2 ⇒ 4x1 < 4x2 ⇒ 4x1 + 2 < 4x2 + 2 (2.1)

x1 < x2 ⇒ x31 < x32 (2.2)
(2.1) + (2.2) ⇒ x31 + 4x1 + 2 < x32 + 4x2 + 2 ⇒ f (x1 ) < f (x2 ),
άρα η f είναι γνησίως αύξουσα στο R.

2x + 4
(βʹ) g(x) =
x−3
Εδώ θα χρειαστεί πρώτα να παίξουμε λίγο με τον τύπο της g. Αναλυτικά:

2x + 4 x+2 x−3+5 x−3 5 5
g(x) = =2 =2 =2 + =2 1+ .
x−3 x−3 x−3 x−3 x−3 x−3
Τώρα εύκολα έχουμε για κάθε x1 , x2 > 3 με x1 < x2 :

1 1 5 5
x1 < x2 ⇒ x1 − 3 < x2 − 3 ⇒ > ⇒ >
x1 − 3 x −3 x1 − 3 x −3
2 2
5 5 5 5
⇒1+ >1+ ⇒2 1+ >2 1+
x1 − 3 x2 − 3 x1 − 3 x2 − 3
⇒ g(x1 ) > g(x2 ).
36
Επομένως, η g είναι γνησίως φθίνουσα στο (3, +∞). Ομοίως δείχνουμε ότι είναι γνησίως
φθίνουσα και στο (−∞, 3).
Παρατηρήστε ότι μελετούμε τη μονοτονία της g σε κάθε ένα από τα δύο ξένα διαστήματα
του πεδίου ορισμού της και όχι σε όλο το πεδίο ορισμού της, καθώς ο ορισμός του σχολικού
βιβλίου κάνει λόγο για τη μονοτονία μίας συνάρτησης σε ένα διάστημα.
(γʹ) h(x) = (x − π)2 + συν x, x ∈ [0, 2π]
Η γραφική παράσταση της y = συν x στο [0, 2π] μας πληροφορεί ότι η συν x είναι γνησίως
φθίνουσα στο [0, π] και γνησίως αύξουσα στο [π, 2π] — βλ. σχήμα 2.19. Συνεπώς, θα
χρειαστεί να σπάσουμε τη μελέτη μας σε δύο διαστήματα. Αρχικά, επιλέγουμε x1 , x2 ∈ [0, π]
με x1 < x2 , οπότε και έχουμε:
συν x:↓
x1 < x2 =====⇒ συν x1 > συν x2 (2.3)
x1 −π<0 2 2
x1 < x2 ⇒ x1 − π < x2 − π =====⇒ (x1 − π) > (x2 − π) (2.4)
x2 −π<0
(2.3) + (2.4) ⇒ h(x1 ) > h(x2 ),

επομένως, η h είναι γνησίως φθίνουσα στο [0, π]. Αναλόγως, αποδεικνύουμε ότι είναι
γνησίως αύξουσα στο [π, 2π].
y = συν x
(π,−1)
Σχήμα 2.19: Η γραφική παράσταση της y = συν x
x2
(δʹ) s(x) =
x2 + 1
Κι εδώ θα χρειαστεί ένα μικρό τέχνασμα πρώτα:
x2 x2 + 1 − 1 x2 + 1 1 1
s(x) = = = − =1− 2 .
x2 + 1 x2 + 1 x2 + 1 x2 + 1 x +1
Τώρα διακρίνουμε δύο περιπτώσεις:
• Αν x1 , x2 ≤ 0 με x1 < x2 τότε έχουμε:
x1 ≤0 1 1
x1 < x2 ===⇒ x21 > x22 ⇒ x21 + 1 > x22 + 1 ⇒
< 2
x2 ≤0 +1 x21
x2 + 1
1 1 1 1
⇒− 2 >− 2 ⇒1− 2 >1− 2
x1 + 1 x2 + 1 x1 + 1 x2 + 1
⇒ s(x1 ) > s(x2 ),
37
επομένως, η s είναι γνησίως φθίνουσα στο (−∞, 0].

• Αναλόγως, αν x1 , x2 ≥ 0 με x1 < x2 τότε έχουμε:
x1 ≥0 1 1
x1 < x2 ===⇒ x21 < x22 ⇒ x21 + 1 < x22 + 1 ⇒> 2
x2 ≥0 x21 + 1 x2 + 1
1 1 1 1
⇒− 2 <− 2 ⇒1− 2 <1− 2
x1 + 1 x2 + 1 x1 + 1 x2 + 1
⇒ s(x1 ) < s(x2 ),
επομένως, η s είναι γνησίως αύξουσα στο [0, +∞).

2. Να βρείτε τουλάχιστον ένα ολικό ακρότατο για κάθε μία από τις παρακάτω συναρτήσεις:
(αʹ) f (x) = 2x2 + 4x − 3
Θα εργαστούμε με συμπλήρωμα τετραγώνου:
f (x) = 2x2 + 4 + 2 − 5 =
= 2 x2 + 2x + 1 − 5 =

= 2(x + 1)2 − 5
≥ −5.
Επίσης, f (−1) = −5, επομένως η f παρουσιάζει ολικό ελάχιστο στο −1 το f (−1) = −5.
1
(βʹ) g(x) = συν2 x −
3 + συν2 x
Παρατηρούμε ότι:
−1 ≤ συν x ≤ 1 ⇒ |συν x| ≤ 1 ⇒ συν2 x ≤ 1.
Τώρα, έχουμε διαδοχικά:
0 ≤ συν2 x ≤ 1 (2.5)
1 1 1
0 ≤ συν2 x ≤ 1 ⇒ 3 ≤ 3 + συν2 x ≤ 4 ⇒ − ≤ − 2
≤− (2.6)
3 3 + συν x 4
1 3
(2.5) + (2.6) ⇒ − ≤ g(x) ≤ .
3 4
Επίσης, g(kπ + π/2) = −1/3 και g(kπ) = 3/4, k ∈ Z, οπότε και η g παρουσιάζει ολικά
ελάχιστα στα kπ + π/2 και ολικά μέγιστα στα kπ, για k ∈ Z.
(γʹ) h(x) = x2 − συν x
Παρατηρούμε ότι x2 ≥ 0 και συν x ≤ 1 ⇒ − συν x ≥ −1 για κάθε x ∈ R, οπότε προσθέτο-
ντας κατά μέλη έχουμε:
x2 − συν x ≥ −1 ⇒ h(x) ≥ h(0),
άρα η h παρουσιάζει ολικό ελάχιστο στο 0 το h(0) = −1.
2
(δʹ) s(x) = e−x
΄Εχουμε:
2
x2 ≥ 0 ⇒ −x2 ≤ 0 ⇒ e−x ≤ e0 = 1,
και s(0) = 1, άρα η s παρουσιάζει ολικό μέγιστο στο 0 το s(0) = 1.
38
3. Να εξετάσετε ποιες από τις παρακάτω συναρτήσεις είναι αντιστρέψιμες και, για όσες είναι, να
βρείτε την αντίστροφή τους:
(αʹ) f (x) = x2 + 4x, x ≥ 0
Η f αντίστρέφεται, αφού αν x1 , x2 ≥ 0 με f (x1 ) = f (x2 ) τότε:
f (x1 ) = f (x2 ) ⇒ x21 + 4x1 = x22 + 4x2
⇒ x21 − x22 + 4x1 − 4x2 = 0
⇒ (x1 − x2 )(x1 + x2 ) + 4(x1 − x2 ) = 0
⇒ (x1 − x2 )(x1 + x2 + 4) = 0
x1 +x2 +4≥4>0
==========⇒ x1 − x2 = 0
⇒ x1 = x2 ,
άρα η f είναι «1-1». Για την αντίστροφή της, έστω y ∈ R με f (x) = y για κάποιο x ≥ 0,
οπότε:
f (x) = y ⇒ x2 + 4x = y ⇒ x2 + 4x − y = 0.
Εδώ έχουμε:
∆ = 16 + 4y = 4(4 + y).
Αφού η εξίσωση έχει λύση ως προς x, θέλουμε ∆ ≥ 0 ⇔ 4 + y ≥ 0 ⇔ y ≥ −4. Τότε,
έχουμε τις εξής λύσεις:
p p
−4 + 4(4 + y) −4 − 4(4 + y)
x= ήx= .
2 2
Επειδή x ≥ 0 η δεύτερη λύση απορρίπτεται, επομένως, έχουμε:
√
−4 + 2 4 + y p
x= = −2 + 4 + y.
2
Τώρα, έχουμε από πάνω y ≥ −4, αλλά αυτό √ δεν αρκεί για να έχουμε x ≥ 0, καθώς, για
παράδειγμα, για y = −3 έχουμε x = −2 + 4 − 3 = −1 < 0. Επομένως, θα χρειαστεί να
πάρουμε κι άλλους περιορισμούς. Για την ακρίβεια, έχουμε:
p p
x ≥ 0 ⇔ −2 + 4 + y ≥ 0 ⇔ 4 + y ≥ 2 ⇔ 4 + y ≥ 4 ⇔ y ≥ 0.
Επομένως, η αντίστροφη συνάρτηση της f είναι η:
f −1 (y) = −2 + 4 + y, y ≥ 0.
p
2x + 1
(βʹ) g(x) =
3x − 2
Η g είναι «1-1», αφού για κάθε x1 , x2 6= 2/3 με g(x1 ) = g(x2 ) έχουμε:
2x1 + 1 2x2 + 1
g(x1 ) = g(x2 ) ⇔ =
3x1 − 2 3x2 − 2
⇔ (2x1 + 1)(3x2 − 2) = (2x2 + 1)(3x1 − 2)
⇔ 6x1 x2 − 4x1 + 3x2 − 2 = 6x1 x2 − 4x2 + 3x1 − 2
⇔ −7x1 = −7x2
⇔ x1 = x2 ,
39
άρα η g είναι «1-1». Τώρα, έστω y ∈ R τέτοιο ώστε g(x) = y για κάποιο x 6= 2/3. Τότε:
2x + 1
g(x) = y ⇔ =y
3x − 2
⇔ 2x + 1 = 3xy − 2y
⇔ 2x − 3xy = −1 − 2y
⇔ (2 − 3y)x = −1 − 2y
1 + 2y
⇔x= .
3y − 2
Επομένως, η αντίστροφη της g είναι η:
1 + 2y 2
g −1 (y) = = g(y), y 6= .
3y − 2 3
x+1
(γʹ) h(x) = ln
x−1
΄Ενας άλλος τρόπος να αποδείξουμε ότι μία συνάρτηση, εν προκειμένω η h, είναι «1-1» είναι
να αποδείξουμε ότι η εξίσωση:
h(x) = y,
έχει το πολύ μία λύση ως προς x για κάθε y ∈ R. Λέμε «το πολύ μία» και όχι «ακριβώς», διότι
για κάποια y ∈ R ενδέχεται να μην έχει και καμία. Βρίσκοντας, δε, αυτή τη μοναδική λύση
για τα y που υπάρχει, βρίσκουμε και την αντίστροφη και άρα εξοικονομούμε χρόνο και κόπο.
΄Εστω, λοιπόν, y ∈ R τέτοιο ώστε h(x) = y για κάποιο x ∈ Dh = (−∞, −1) ∪ (1, +∞),
οπότε:
x+1
h(x) = y ⇔ ln =y
x−1
x+1
⇔ = ey
x−1
⇔ x + 1 = (x − 1)ey
⇔ x + 1 = xey − ey
⇔ x − xey = −ey − 1
⇔ x(1 − ey ) = −ey − 1 Περιορισμός: y 6= 0
−ey − 1 ey + 1
⇔x= = .
1 − ey ey − 1
Συνεπώς, η παραπάνω εξίσωση έχει το πολύ μία λύση ως προς x και άρα η h είναι «1-1» με
αντίστροφη:
ey + 1
h−1 (y) = y , y 6= 0.
e −1
(δʹ) s(x) = ex + e−x
Εδώ παρατηρούμε ότι:
s(−1) = e−1 + e = e + e−1 = s(1),
άρα η s δεν είναι «1-1», άρα ούτε και αντιστρέψιμη.
40
4. Δίνεται μία συνάρτηση f : R → R που ικανοποιεί τη σχέση:
e2f (x)+1 + f (x) = x3 ,
για κάθε x ∈ R.
(αʹ) Να αποδείξετε ότι f (0) < 0.
Παρατηρούμε ότι για x = 0 η δοσμένη σχέση γράφεται ως εξής:
e2f (0)+1 + f (0) = 0 ⇒ f (0) = −e2f (0)+1 < 0
που ήταν το ζητούμενο.

(βʹ) Να διατυπώσετε μία αναγκαία συνθήκη έτσι ώστε ένας αριθμός x0 να είναι ρίζα της f .
Αναγκαία συνήθηκη για να είναι ένας αριθμός ρίζα της f είναι η συνθήκη που πρέπει κάθε
ρίζα της f να ικανοποιεί, δηλαδή είναι κάτι (κατά προτίμηση, μη τετριμμένο) που μπορούμε
να συμπεράνουμε από την υπόθεση «Ο αριθμός x0 είναι μία ρίζα της f ». Επομένως, έστω
x0 μία ρίζα της f . Τότε, αντικαθιστώντας στη δοσμένη σχέση παίρνουμε το εξής:
√
e2f (x0 )+1 + f (x0 ) = x30 ⇒ e2·0+1 + 0 = x30 ⇒ e = x30 ⇒ x0 = 3 e.
√
Επομένως, μία αναγκαία συνθήκη είναι να ισχύει ότι x0 = 3 e.

(γʹ) Ισχύει ότι f e1/3 = 0;
΄Οχι, διότι, όπως είπαμε παραπάνω, μία ρίζα της f , αν υπάρχει, είναι το e1/3 . Ωστόσο, αυτό
δε σημαίνει ότι η f έχει ρίζα. Αντιθέτως, αν μπορέσουμε κι αποδείξουμε ότι η f έχει ρίζα
τότε αυτή θα πρέπει αναγκαία να είναι ο e1/3 . Ωστόσο, χωρίς αυτό να έχει αποδειχθεί, δεν
μπορούμε να ισχυριστούμε ότι f (e1/3 ) = 0, παρά μόνο ότι:
f (x) = 0 ⇒ x = e1/3 ,
ενώ δεν γνωρίζουμε τίποτα για τη συνεπαγωγή:
x = e1/3 ⇒ f (x) = 0.
(δʹ) Να δείξετε ότι η f είναι αντιστρέψιμη και να βρείτε την αντίστροφή της.
Θα δείξουμε ότι η f είναι «1-1» παραδοσιακά. ΄Εστω x1 , x2 ∈ R με f (x1 ) = f (x2 ), οπότε:
f (x1 ) = f (x2 ) ⇒ 2f (x1 ) + 1 = 2f (x2 ) + 1

⇒ e2f (x1 )+1 = e2f (x2 )+1 (2.7)
f (x1 ) = f (x2 ) (2.8)
2f (x1 )+1 f (x2 )+1
(2.7) + (2.8) ⇒ e + f (x1 ) = e + f (x2 )
⇒ x31 = x32
⇒ x1 = x2 , (2.9)
άρα η f είναι «1-1», άρα και αντιστρέψιμη. Τώρα, θέτουμε στη δοσμένη σχέση όπου x το
f −1 (x), οπότε και έχουμε:
√
2x+1 −1
3 −1
3 2x+1
√e +x αν e2x+1 + x ≥ 0
e + x = f (x) ⇔ f (x) = 3
− −e 2x+1 − x αν e2x+1 + x < 0
41
√
Σημείωση: Αν ορίσουμε φυσιολογικά την 3 x για κάθε x ∈ R τότε πολύ απλά μπορούμε
να γράψουμε: p
f −1 (x) = e2x+1 + x, x ∈ R.
3
(εʹ) Να δείξετε ότι η f είναι γνησίως αύξουσα.

Θα πάμε με απαγωγή σε άτοπο. ΄Εστω ότι δεν είναι η f γνησίως αύξουσα, οπότε και
υπάρχουν x1 , x2 ∈ R με x1 < x2 αλλά f (x1 ) ≥ f (x2 ). Σταδιακά, έχουμε:
f (x1 ) ≥ f (x2 ) ⇒ e2f (x1 )+1 ≥ e2f (x2 )+1 (2.10)

f (x1 ≥ f (x2 ) (2.11)
(2.10) + (2.11) ⇒ e2f (x1 )+1 + f (x1 ) ≥ e2f (x2 )+1 + f (x2 )
⇒ x31 ≥ x32 (2.12)
⇒ x1 ≥ x2 , (2.13)
άτοπο, καθώς υποθέσαμε ότι x1 < x2 . Επομένως, η f είναι γνησίως αύξουσα.

5. Αν f είναι μία «1-1» συνάρτηση, τότε μπορούμε να μιλήσουμε για την αντίστροφη της f , που
έχουμε επιλέξει να τη συμβολίζουμε με f −1 . Ατυχής επιλογή, θα έλεγε κανείς, δεδομένου ότι
το f −1 παραπέμπει στην f1 η οποία, εν γένει, δεν έχει καμία σχέση με την f −1 . Βασικά, μήπως
έχει;
(αʹ) Μπορείτε να βρείτε μία συνάρτηση f τέτοια ώστε, για κάθε x ∈ Df να ισχύει:
1
f −1 (x) = ;
f (x)
Τι έχετε να πείτε για το Df ;
Για να ισχύει η παραπάνω σχέση, αρχικά θα πρέπει για κάθε x ∈ R να ισχύει και ότι f (x) 6= 0
— για να έχει νόημα η έκφραση 1/f (x). Επίσης, άμεσα θα ισχύει και ότι f −1 (x) 6= 0 καθώς
1
f (x) 6= 0 για κάθε x ∈ R. Επίσης, έχουμε και ότι 0 6∈ Df διότι τότε θα έπρεπε υπάρχει x
έτσι ώστε f −1 (x) = 0, αφού Df = f −1 (Df −1 ). Τώρα, παρατηρούμε ότι την αρχική μας
σχέση μπορούμε να την ξαναγράψουμε ως εξής:
f (x)f −1 (x) = 1, x ∈ R.
Αν παραπάνω θέσουμε όπου x το f (x) παίρνουμε:

1
f (f (x))x = 1 ⇒ f (f (x)) = .
x
Τώρα, για να ικανοποιεί μία συνάρτηση τη σχέση f (f (x)) = x1 θα πρέπει, ίσως, να είναι
περίπου σαν την x1 . Σαφώς, η x1 δε μας κάνει, αφού 1/1x = x, αλλά αν μπορούσαμε να
«σπάσουμε» την x1 σε δύο κομμάτια, έτσι ώστε τα «μισά» x να γίνουν 1/x με την πρώτη
εφαρμογή της f και τα άλλα «μισά» με τη δεύτερη, τότε θα είχαμε αυτό που θέλουμε.
Μετά από λίγη σκέψη, παρατηρούμε ότι μία συνάρτηση που ικανοποιεί την παραπάνω σχέση
είναι η εξής:
−x αν x > 0
f (x) =
− x1 αν x < 0
42
Μάλιστα, για την παραπάνω συνάρτηση εύκολα βλέπουμε ότι:

−1 −x αν x < 0
f (x) =
− x1 αν x > 0
Δηλαδή, f −1 (x) = f x1 . Από την άλλη, έχουμε για την παραπάνω f και f 1 1

x = f (x) ,
οπότε και πράγματι η f ικανοποιεί τη ζητούμενη σχέση.
(βʹ) Πόσες τέτοιες συναρτήσεις να υπάρχουν, άραγε;
΄Απειρες, καθώς κάθε συνάρτηση:

−ax αν x > 0
f (x) = 1
− ax αν x < 0
για a > 0 ικανοποιεί την αρχική σχέση — μπορείτε να το δείτε εύκολα αυτό.
(γʹ) Αλήθεια, γιατί πιστεύετε ότι έχουμε επιλέξει το σύμβολο f −1 για την αντίστροφη μίας
συνάρτησης;
Μία σκέψη είναι η εξής: Το σύμβολο f −1 όταν πρόκειται για αριθμούς, δηλαδή όταν f ∈ R,
αναφέρεται στον αλγεβρικό αντίστροφο του f ως προς την πράξη του πολλαπλασιασμού.
΄Οταν, όμως το f είναι μία συνάρτηση, σαφώς δεν έχει το ίδιο νόημα, τουλάχιστον όχι με την
έννοια του πολλαπλασιασμού αριθμών. Ωστόσο, γνωρίζουμε μία πράξη μεταξύ συναρτήσεων
που έχει «πολλαπλασιαστικό» χαρακτήρα: τη σύνθεση. Πράγματι, για κάθε αντιστρέψιμη
συνάρτηση f ισχύει ότι:
(f ◦ f −1 )(x)) = x,
δηλαδή η f −1 «αντιστρέφει» τη δουλειά που κάνει η f . Με αυτήν την έννοια, η f −1 είναι
αντίστροφη της f ως προς κάποια πράξη (τη σύνθεση συναρτήσεων).
(δʹ) Σε συνέχεια του παραπάνω, ποια συνάρτηση θα μπορούσαμε να θεωρήσουμε ως «μονάδα»
— αφού έχουμε f και f −1 δεν πρέπει να έχουμε και μία μονάδα, όπως με τους αριθμούς
έχουμε a, a−1 και aa−1 = 1;
Αφού (f ◦ f −1 )(x) = x για κατάλληλα x, η πιο εύλογη επιλογή «μονάδας» μεταξύ των
συναρτήσεων είναι η ταυτοτική συνάρτηση I(x) = x. ΄Αλλωστε, αν σκεφτόμαστε τις συ-
ναρτήσεις ως «μηχανήματα» που δέχονται κάτι και το μετατρέπουν σε κάτι άλλο, η πιο
«ουδέτερη» από αυτές θα αναμέναμε να ήταν αυτή που δεν μεταβάλλει καθόλου αυτό που
δέχεται ως όρισμα — δηλαδη η I(x) = x, για κατάλληλο πεδίο ορισμού σε κάθε περίπτωση.
6. (αʹ) Να βρείτε μία συνάρτηση f : R → R η οποία να είναι αντιστρέψιμη κι επιπλέον να ισχύει

ότι:
f −1 (x) = f (x).
Εύκολο. f (x) = x.
(βʹ) Να βρείτε άλλη μία συνάρτηση σαν την παραπάνω.
Επίσης εύκολο — με ένα μικρό τέχνασμα:
1
x αν x 6= 0
f (x) = .
0 αν x = 0
43
(γʹ) Πόσες τέτοιες συναρτήσεις μπορείτε να βρείτε;

«Τουλάχιστον δύο» θα ήταν μία τέτοια απάντηση, αλλά δεν είναι και η καλύτερη. Εναλ-
λακτικά, μπορούμε να εξετάσουμε αν γενικεύεται κάποια από τις παραπάνω συναρτήσεις.
Αρχικά, ας εξετάσουμε συναρτήσεις της μορφής f (x) = ax. Θέλουμε:
f (f (x)) = x ⇔ a2 x = x ⇔ a2 = 1 ⇔ a = ±1.
Πράγματι, η f (x) = −x ικανοποιεί τη σχέση που θέλουμε. Αναλόγως μπορούμε να δούμε

και ότι η: 1
− x αν x 6= 0
f (x) =
0 αν x = 0
ικανοποιεί τη σχέση που θέλουμε. Μπορούμε, όμως, να ξεφύγουμε κάπως από αυτές τις
δύο μορφές;
(δʹ) Πόσες τέτοιες συναρτήσεις υπάρχουν13 ;
Συνεχίζοντας την προηγούμενη απάντησή μας, ναι, μπορούμε. Ας θεωρήσουμε, για αρχή,
τη συνάρτηση:
x αν x ∈ R − {2, 1/2}
f (x) = 1
x αν x ∈ {2, 1/2}
Αυτή ικανοποιεί επίσης τη σχέση latexf (f (x)) = x καθώς, αν x 6= 2, 1/2 τότε και f (x) 6=
2, 1/2. Γενικότερα, αν ορίσουμε μία συνάρτηση ως εξής:

x αν x ∈ R − A
fA (x) = 1 ,
x αν x ∈ A
όπου το A είναι ένα μη κενό σύνολο με την εξής ιδότητα:

1
x∈A⇔ ∈ A,
x
τότε η f ικανοποιεί τη ζητούμενη σχέση, καθώς:
• αν x ∈ A τότε f (x) = 1
x ∈ A και άρα f (f (x)) = 1
1/x = x, ενώ,
• αν x ∈ R − A τότε f (x) = f ⇒ f (f (x)) = x.
Επομένως, το ζητούμενο ανάγεται στο να καταμετρήσουμε τις επιλογές μας για τα σύνολα
A, οι οποίες είναι, σαφώς, άπειρες. Πράγματι, κάποιες εύκολες επιλογές — που είναι και
άπειρες — είναι οι εξής:
An = {n, 1/n}.
Γενικότερα, τα σύνολα A με την παραπάνω ιδιότητα είναι ακριβώς τόσα όσα και τα υπο-
σύνολα του [−1, 1] καθώς, αν επιλέξουμε ένα σύνολο B ⊆ [−1, 1], τότε το σύνολο:

0 1
B =B∪ x: ∈B ,
x
έχει τη ζητούμενη ιδιότητα ενώ, αντίστροφα, κάθε σύνολο που έχει τη ζητούμενη ιδιότητα
μπορεί να γραφεί στην παραπάνω μορφή.
13 Σαφώς, μπορεί να έχετε ήδη απαντήσει αυτό το ερώτημα από το προηγούμενο.
44
7. Δίνεται μία συνάρτηση f : [0, 1] → R η οποία είναι «1-1».

(αʹ) Γίνεται να ισχύει f ([0, 1]) = R; Αν ναι, να βρείτε μία τέτοια συνάρτηση, αν όχι, να εξηγήσετε
γιατί αυτό δεν είναι εφικτό.
Ναι, γίνεται. ΄Ισως να μην είναι προφανώς, αλλά θυμίζει ένα τέχνασμα που έχουμε δει και
σε προηγούμενο φυλλάδιο με ασκήσεις — εδώ. Ξεκινάμε αρχικά με την παρατήρηση ότι
η συνάρτηση εφ x, για x ∈ (−π/2, π/2), είναι μία «1-1» συνάρτηση με σύνολο τιμών το R.
Επομένως, η συνάρτηση f (x) = εφ πx έχει σύνολο τιμών το R αλλά πεδίο ορισμού το
(−1/2, 1/2) και, τελικά, η συνάρτηση εφ πx + π2 έχει σύνολο τιμών το R και πεδίο ορισμού

το (0, 1).
Φτου! Είμαστε τόσο κοντά, αυτά τα δύο σημεία στα άκρα μας λείπουν μόνο. Εδώ είναι
που θα κάνουμε το ίδιο τέχνασμα με το παρελθόν. Παίρνουμε αρχικά το σύνολο A =
{1, 1/2, 1/3, . . .} καθώς και το σύνολο B = εφ A = {εφ 1, εφ 1/2, . . .}. Αυτά τα δύο σύνολα
είναι που θα μας δώσουν την τελική μορφή της συνάρτησής μας. Στο σχήμα 2.20 μπορείτε να
δείτε το κόλπο που θα περιγράψουμε σε λίγο αλγεβρικά. Ουσιασικά, παίρνουμε τον αριθμό
1/k και τον απεικονίζουμε στον αριθμό εφ 1/k + 2. Με αυτόν τον τρόπο, θα καλύψουμε όλους
τους φυσικούς αριθμούς εκτός από δύο: το 0 και το 1, όπως φαίνεται και στο σχήμα 2.20.
΄Ετσι, έχουμε δημιουργήσει τον απαραίτητο χώρο για να πετάξουμε το 0 και το 1 που μας
περίσσευαν.
1/2 1/3 1/4 1/5 1/6 1/7

1
A
B
εφ 1 εφ 12 εφ 31 εφ 14 εφ 15 εφ 16 εφ 17 εφ 81
Σχήμα 2.20: Ο τρόπος με τον οποίο η f «σπρώχνει» τα στοιχεία του A δύο θέσεις «δεξιά».
Επομένως, η συνάρτησή μας έχει την ακόλουθη μορφή:
εφ πx + π2


 αν x ∈ (0, 1) − A
0 x=0

αν
f (x) = .
 1 αν x=1
1 1

x= k ∈A

εφ k+2 αν
Μπορεί να φαίνεται τρομακτική, αλλά η παραπάνω συνάρτηση καταφέρνει και «απλώνει» το

[0, 1] πάνω σε όλους τους πραγματικούς αριθμούς.
(βʹ) Αν επιπλέον υποθέσουμε ότι η f είναι γνησίως αύξουσα, είναι εφικτό να ισχύει ότι f ([0, 1]) =
R. Και πάλι, αν ναι, να βρείτε μία τέτοια συνάρτηση, αν όχι, να εξηγήσετε γιατί αυτό δεν
είναι εφικτό.
Εδώ τα πράγματα σκουραίνουν. Μία συνάρτηση που είναι γνησίως αύξουσα διατηρεί, όπως
λέμε, τη διάταξη. Με άλλα λόγια, αν a < b τότε θα ισχύει και f (a) < f (b). Θα πείτε,
σιγά, αυτός είναι ο ορισμός — και δίκιο θα έχετε. Ωστόσο, αυτή η απλή παρατήρηση θα
μας δείξει γιατί δε γίνεται μία συνάρτηση f με f ([0, 1]) = R να είναι γνησίως αύξουσα —
45
και μονότονη, γενικότερα. Για κάθε x ∈ [0, 1] ισχύει ότι x ≥ 0 (σώπα), επομένως, αν η f
είναι γνησίως αύξουσα, θα πρέπει να ισχύει επίσης και ότι f (x) ≥ f (0). Αν, τώρα, προς
άτοπο, η f έχει ως σύνολο τιμών το R τότε κάθε πραγματικός αριθμός μπορεί να γραφτεί
στη μορφή f (x) για κατάλληλο x ∈ [0, 1]. Ναι, αλλά αυτό σημαίνει ότι αν y είναι κάποιος
πραγματικός αριθμός, τότε ισχύει ότι υπάρχει x ∈ [0, 1] με f (x) = y και άρα:
y = f (x) ≥ f (0).
Δηλαδή, όλοι οι πραγματικοί αριθμοί είναι τουλάχιστον όσο το f (0), άτοπο — το y =

f (0) − 1, ας πούμε, δεν είναι. ΄Αρα η f δεν μπορεί να είναι γνησίως αύξουσα.
(γʹ) Αν η f είναι γνησίως φθίνουσα, τι έχετε να πείτε;
Αναλόγως με το προηγούμενο — δοκιμάστε να αλλάξετε την παραπάνω απόδειξη για να
αναφέρετε σε γνησίως φθίνουσες συναρτήσεις.
8. Δίνεται μία συνάρτηση f : R → R η οποία είναι αντιστρέψιμη.
(αʹ) Αν η f είναι, επιπλέον, και γνησίως αύξουσα, να αποδείξετε ότι:
f (x) = f −1 (x) ⇔ f (x) = x.
Εφόσον έχουμε να αποδείξουμε μία ισοδυναμία, θα εργαστούμε σε δύο κατευθύνσεις:

• ΄Εστω x ∈ R με f (x) = f −1 (x). Τότε θα αποδείξουμε ότι δε γίνεται να ισχύει f (x) 6= x.
Πράγματι, αν αρχικά f (x) > x τότε, επειδή η f είναι γνησίως αύξουσα θα είναι και η
f −1 , οπότε θα έχουμε f −1 (f (x)) > f (x) ⇒ x > f (x), που έρχεται σε αντίφαση με
την υπόθεσή μας. Αναλόγως, δεν μπορεί να ισχύει ότι f (x) < x, άρα μας μένει μόνο η
περίπτωση f (x) = x.
• ΄Εστω x ∈ R με f (x) = x. Τότε, άμεσα έχουμε ότι f −1 (f (x)) = f −1 (x) ⇒ x =
f −1 (x), άρα f (x) = f −1 (x).
(βʹ) Να ερμηνεύσετε γεωμετρικά το παραπάνω αποτέλεσμα.
Γεωμετρικά, το δεξί μέλος της ισοδυναμίας εκφράζει μέσω μίας εξίσωσης (αλγεβρικά) τα
σημεία τομής των γραφικών παραστάσεων των f και f −1 , ενώ το δεξί τα σημεία που η
γραφική παράσταση της f τέμνει τη διχοτόμο y = x. Επομένως, η πρόταση μας λέει ότι
αν η f είναι γνησίως αύξουσα, τα σημεία τομής της με την αντίστροφή της βρίσκονται όλα
πάνω στην y = x.
(γʹ) Αν η f είναι γνησίως φθίνουσα, ισχύει η παραπάνω ισοδυναμία; Αν ναι, να την αποδείξετε,
αν όχι, να βρείτε κατάλληλο αντιπαράδειγμα.
Η αλήθεια είναι πως δεν ισχύει κάτι τέτοιο αν η f είναι γνησίως φθίνουσα. Πράγματι, η
f (x) = −x είναι γνησίως φθίνουσα, ωστόσο f −1 (x) = −x = f (x) αλλά, για παράδειγμα,
το σημείο (1, −1) είναι σημείο τομής των γραφικών παραστάσεων των f και f −1 , αλλά
δεν βρίσκεται επί της y = x. Σε επίπεδο διαίσθησης, μπορεί κανείς να σκεφτεί ότι μία
γνησίως αύξουσα συνάρτηση εκτείνεται «παράλληλα» — ίσως με περισσότερα εισαγωγικά
— στην y = x που είναι και άξονας συμμετρίας της με την f −1 , ενώ μία γνησίως φθίνουσα
συνάρτηση όχι — αντιθέτως, εκτείνεται με τρόπο που να χτυπάει τον άξονα συμμετρίας
της.
46
9. Θεωρούμε τα σύνολα:
U = {(x, y) : y > x, x, y ∈ R},

L = {(x, y) : y < x, x, y ∈ R}.
(αʹ) Να αναπαραστήσετε στο Καρτεσιανό επίπεδο14 τα σύνολα U και L.

Το σύνολο U περιέχει ακριβώς εκείνα τα σημεία που η δεύτερη συντεταγμένη τους είναι
μεγαλύτερη από την πρώτη. Με άλλα λόγια, περιέχει όλα τα σημεία που βρίσκονται πάνω
από την ευθεία y = x, όπως φαίνεται και στο σχήμα 2.21. Αντίστοιχα, το L περιέχει όλα
όσα βρίσκονται από κάτω της.
Σχήμα 2.21: Πώς το πετσόκοψες έτσι;
(βʹ) ΄Ενας φίλος σας, ο Ιόλαος, ισχυρίζεται ότι μπορεί να σχεδιάσει τη γραφική παράσταση μίας
συνάρτησης f η οποία να είναι γνησίως φθίνουσα και να βρίσκεται εξ ολοκλήρου στο σύνολο
U . Τον πιστεύετε; Να τεκμηριώσετε την απάντησή σας.
Ας παρατηρήσουμε λίγο το σχήμα 2.21 κι ας σκεφτούμε αυτά που λέει ο Ιόλαος. Μπορούμε,
άραγε, να σχεδιάσουμε μία γνησίως φθίνουσα συνάρτηση που να βρίσκεται ολόκληρη στο
μπλε χωρίο — ή μωβ, δε θα διαφωνήσουμε σε αυτό — και να είναι ορισμένη για κάθε
πραγματικό αριθμό; Ας πάρουμε, για αρχή, ένα σημείο A(a, f (a)) της γραφικής παράστασης
μίας γνησίως φθίνουσας συνάρτησης f : R → R. Ας υποθέσουμε ότι αυτό βρίσκεται περίπου
εκεί που φαίνεται στο σχήμα 2.22.
14 Spoiler Alert! Αν δεν έχετε απαντήσει στο ερώτημα ή δεν έχετε απελπιστεί προσπαθώντας να το λύσετε, μη
διαβάσετε τη συνέχεια! Τα σύνολα U, L είναι τα ημιεπίπεδα που βρίσκονται «πάνω» και «κάτω» από την ευθεία
y = x, αντίστοιχα.
47
A(a, f (a))
Σχήμα 2.22: ΄Ενα σημείο στο μπλε χωρίο
Από αυτό το σημείο και πέρα — οπου «πέρα» = «πιο δεξιά» — η γραφική παράσταση της
f μπορεί να βρίσκετα μόνο χαμηλότερα από το A. Για την ακρίβεια, η γραφική παράσταση
της f για x > a μπορεί να ζει μέσα στο χωρίο που έχει σημειωθεί με διακεκομμένες και
λίγο πιο έντονα χρώματα στο σχήμα 2.23.
Συνεπώς, αν επιλέξουμε να υπολογίσουμε μία τιμή της f σε κάποιον αριθμό όπως τον
f (a) + 1, ο οποίος βρίσκεται δεξιότερα του μπλε τριγώνου στο οποίο μπορεί να «κινηθεί» η
f , αναγκαστικά θα πρέπει η τιμή f (f (a) + 1) να ζει στο κάτω έντονο κόκκινο χωρίο, καθώς
δεν μπορεί να βρεθεί εκτός της κόκκινης γραμμής που φαίνεται στο σχήμα 2.23. ΄Ετσι,
αναγκαστικά το σημείο D(f (a) + 1, f (f (a) + 1)) θα βρίσκεται στο L και όχι στο U , άρα ο
Ιόλαος κάνει λάθος.
Αλγεβρικά, το παραπάνω μπορεί να διατυπωθεί ως εξής: ΄Εστω a ∈ R έτσι ώστε f (a) > a.
Τότε, παρατηρούμε ότι f (a) + 1 > f (a) και επειδή η f είναι γνησίως φθίνουσα έπεται ότι:
f (f (a) + 1) < f (a) < f (a) + 1,
άρα το σημείο (f (a) + 1, f (f (a) + 1)) βρίσκεται κάτω από την y = x. Τόσο απλό να το
γράψει κανείς, αφού έχει κάνει απλά ένα σχήμα.
(γʹ) Η φίλη σας η Διώνη διαφωνεί με τον Ιόλαο, ωστόσο ισχυρίζεται ότι μπορεί να κάνει κάτι
τέτοιο αν η συνάρτηση είναι γνησίως αύξουσα. Τι έχετε να πείτε; (πάντοτε, με την ανάλογη
τεκμηρίωση)
Η φίλη μας η Διώνη έχει δίκιο, καθώς μπορούμε εύκολα να σχεδιάσουμε δύο γνησίως
αύξουσες συναρτήσεις οι οποίες να ζουν εξ ολοκλήρου στο U και το L αντίστοιχα. Για
παράδειγμα, μπορούμε να σχεδιάσουμε δύο ευθείες, τις y = x + 1 και τις y = x − 1 που
αναμφίβολλα έχουν τις παραπάνω ιδιότητες — βλ. και σχήμα 2.24.
48
A(a, f (a)) B(f (a), f (a))
f (a) + 1 x
L
C(a, a)
Σχήμα 2.23: Δεν έχει δρόμο να διαβεί η f . . .
y =x+1
y
y =x−1
Σχήμα 2.24: Πολύ πιο εύκολο. . .
49
10. Θα λέμε η συνάρτηση f : R → R είναι ξαδέρφη μίας συνάρτησης g : R → R αν υπάρχει μία

αντιστρέψιμη συνάρτηση h : R → R, h(R) = R, έτσι ώστε να ισχύει:
h−1 ◦ g ◦ h = f.
(αʹ) Να αποδείξετε ότι κάθε συνάρτηση f : R → R είναι ξαδέρφη του εαυτού της.
Αυτό είναι σχετικά απλό. Επιλέγουμε για h(x) = x, οπότε και έχουμε h−1 (x) = h(x) = x,
άρα:
(h−1 ◦ f ◦ h)(x) = f (x),
άρα η f είναι ξαδέρφη του εαυτού της.
(βʹ) Να αποδείξετε ότι αν η f είναι ξαδέρφη της g τότε και η g είναι ξαδέρφη της f .
Αν η f είναι ξαδέρφη της g τότε υπάρχει μία αντιστρέψιμη συνάρτηση h έτσι ώστε να ισχύει:
h−1 ◦ g ◦ h = f.
Τώρα, η h ορίζεται σε όλο το R και άρα μπορούμε να γράψουμε το εξής:
h ◦ h−1 ◦ g ◦ h = h ◦ f ⇒ g ◦ h = h ◦ f.
Επειδή h(R) = R μπορούμε να γράψουμε, κάθε x ∈ R ως h(y) για κάποιο y ∈ R, άρα:
(g ◦ h)(x) = (h ◦ f )(x) ⇒ (g ◦ h) h−1 (y) = (h ◦ f ) h−1 (y) ⇒ g(y) = h ◦ f ◦ h−1 (y),

άρα g = s−1 ◦ f ◦ s, όπου s = h−1 , άρα και η g είναι ξαδέρφη της f — επομένως, από εδώ
και στο εξής θα λέμε ότι οι f και g είναι ξαδέρφες, χωρίς να κάνουμε διάκριση στο ποια
είναι ποιανής, αφού δεν έχει σημασία.
(γʹ) Να αποδείξετε ότι αν η f είναι ξαδέρφη της g και η g της h τότε και η f είναι ξαδέρφη της
h.
Αφού οι f, g είναι ξαδέρφες, υπάρχει μία συνάρτηση a «1-1» και με a(R) = R έτσι ώστε:
a−1 ◦ g ◦ a = f.
Αντίστοιχα, υπάρχει και μία συνάρτηση b «1-1» και με b(R) = R έτσι ώστε:
b−1 ◦ h ◦ b = g.
Παρατηρούμε τώρα ότι:
f = a−1 ◦ g ◦ a = a−1 ◦ (b−1 ◦ h ◦ b) ◦ a = a−1 ◦ b−1 ◦ h ◦ b ◦ a.
Αν s = b ◦ a τότε παρατηρούμε εύκολα ότι η s είναι «1-1» με s(R) = R (μικρή άσκηση αυτό
για εσάς!) και μάλιστα ότι:
a−1 ◦ b−1 ◦ s = a−1 ◦ b−1 ◦ b ◦ a = a−1 ◦ a = i,
όπου i(x) = x είναι η ταυτοτική συνάρτηση. Αναλόγως παρατηρούμε κι ότι:
s ◦ a−1 ◦ b−1 = i,
άρα η αντίστροφη της s είναι η s−1 = a−1 ◦ b−1 . Επομένως, έχουμε:
f = s−1 ◦ h ◦ s,
άρα οι f και h είναι ξαδέρφες.
50
(δʹ) Να βρείτε μία συνάρτηση g που να μην είναι ξαδέρφη της f (x) = x2 .
Χμμμμ, αυτό δε θα πρέπει να είναι και πολύ δύσκολο. Πρέπει να βρούμε μία συνάρτηση
g έτσι ώστε για καμία συνάρτηση h : R → R «1-1» και με h(R) = R να μην ισχύει το
παρακάτω:
(h−1 ◦ g ◦ h)(x) = x2 .
Αρχικά, μπορούμε να ξαναγράψουμε την παραπάνω ως εξής:
2
g(x) = (h ◦ f ◦ h−1 )(x) = h h−1 (x) .
Συνεπώς, πρέπει να βρούμε μία συνάρτηση g που να μην ικανοποιεί την παραπάνω για καμία
συνάρτηση h «1-1» και με h(R) = R. Ας παρατηρήσουμε ότι η συνάρτηση του δεξιού μέλους
παίρνει τουλάχιστον 2 διαφορετικές τιμές. Πράγματι, αν a,b είναι δύοαριθμοί
έτσι ώστε

h (a) > h (b) τότε h−1 (a) 2 > h−1 (b) 2 , άρα και h h−1 (a) 2 6= h h−1 (b) 2 ,
−1 −1
καθώς η h είναι «1-1». ΄Αρα, αρκεί να διαλέξουμε μία συνάρτηση g έτσι ώστε η g να παίρνει
μία μόνο τιμή — να είναι, δηλαδή, σταθερή. Επομένως, μία συνάρτηση που δεν είναι ξαδέρφη
της x2 είναι η g(x) = 4.
(εʹ) Να βρείτε μία συνάρτηση g που να είναι ξαδέρφη της f (x) = x2 — πέρα από την ίδια την
f , αν αυτό είναι εφικτό.
Εδώ θέλουμε μία συνάρτηση g και μία «1-1» συνάρτηση h με h(R) = R που να ικανοποιούν
τη σχέση g = h ◦ f ◦ h−1 . Η δουλειά μας εδώ θα γίνει αρκετά εύκολη αν βρούμε πρώτα
την h. Μία «1-1» συνάρτηση που να έχει σύνολο τιμών όλο το R είναι η h(x) = x + 1, με
αντίστροφη την h−1 (x) = x − 1, οπότε και έχουμε:
g(x) = h(f (h−1 (x))) = h (x − 1)2 = (x − 1)2 + 1 = x2 − 2x + 2.

Τώρα, είναι σαφές ότι g 6= f , επομένως βρήκαμε μία μη τετριμμένη ξαδέρφη της f .
(ϛʹ) Πόσες ξαδέρφες έχει η f (x) = x2 ;
Εύκολο. ΄Απειρες! Πράγματι, αν h(x) = x + a, a ∈ R, τότε η συνάρτηση:
ga (x) = h ◦ f ◦ h−1 (x) = (x − a)2 + a = x2 − 2ax + a2 + a,

είναι μία ξαδέρφη της f . Μάλιστα, αυτές οι ξαδέρφες προκύπτουν από μία μετατόπιση της f
κατά a προς τα δεξιά κι έπειτα μία μετατόπιση προς τα πάνω κατά a. Από αυτό το γεωμετρικό
επιχείρημα βλέπουμε κι ότι είναι όλες τους διαφορετικές για κάθε τιμή του a ∈ R καθώς
είναι όλες τους παραβολές παρουσιάζουν ολικό ελάχιστο στο σημείο (a, a) (πάνω στην κύρια
διαγώνιο) που διαφοροποιείται για κάθε a ∈ R.
51
Κατάλογος Σχημάτων
1.1 Η γραφική παράσταση της f . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3

2.1 Οι γραφικές παραστάσεις των f, g. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14

2.3 Ο τρόπος με τον οποίο η f «σπρώχνει» τα στοιχεία του A δύο θέσεις «δεξιά». . . . . . 17
2.4 Η εξίσωση f (x) = 1. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18
2.5 Η εξίσωση f (x) = x. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19
2.6 Η εξίσωση f (x) = x2 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20
2.7 Η εξίσωση f (x) = x3 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21
2.8 Η εξίσωση f (x) = ax. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22
2
2.9 Η ανίσωση (f (x)) + f (x) − 2 > 0. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23
2.10 Η ανίσωση f (x) + x ≥ 0. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24
2.11 Η γραφική παράσταση της 2 − x3 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25
2.12 Η γραφική παράσταση της 1 + |1 − e−x |. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 26
2.13 Η γραφική παράσταση της 1 − ln(1 − |x|). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27
1
2.14 Η γραφική παράσταση της |x|−1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28
2.15 Οι γραφικές παραστάσεις των f0 , f1 , f1/2 , f−1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29
2.16 Οι γραφικές παραστάσεις για a = 1, 0, −2. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30
2.17 Οι γραφικές παραστάσεις των τεσσάρων πρώτων ερωτημάτων. . . . . . . . . . . . . . . 33
2.18 Οι γραφικές παραστάσεις των τριών τελευταίων ερωτημάτων. . . . . . . . . . . . . . . 34
2.19 Η γραφική παράσταση της y = συν x . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 37
2.20 Ο τρόπος με τον οποίο η f «σπρώχνει» τα στοιχεία του A δύο θέσεις «δεξιά». . . . . . 45
2.21 Πώς το πετσόκοψες έτσι; . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 47
2.22 ΄Ενα σημείο στο μπλε χωρίο . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48
2.23 Δεν έχει δρόμο να διαβεί η f . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 49
2.24 Πολύ πιο εύκολο. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 49
52

Λυμένα παραδείγματα στις Συναρτήσεις (Μαθηματικά, Γ&#39; Λυκείου)

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Λυμένα παραδείγματα στις Συναρτήσεις (Μαθηματικά, Γ&#39; Λυκείου)

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Βασίλης Μάρκος

Μαθηματικά Προσανατολισμού, Γ΄ Λυκείου

• Στο πρώτο θα βρείτε όλες τις εκφωνήσεις μοιρασμένες σε ενότητες.

1.1 Ορισμός της Συνάρτησης

4. Πόσες συναρτήσεις f : R → R οι οποίες ικανοποιούν τη σχέση:

υπάρχουν; Να αιτιολογήσετε όσο πιο αναλυτικά μπορείτε την απάντησή σας.

υπάρχουν; Να αιτιολογήσετε όσο πιο αναλυτικά μπορείτε την απάντησή σας.

(βʹ) Ισχύει ότι η εξίσωση f (x) = x έχει λύση όποια κι αν είναι η f ;

(αʹ) Να δείξετε ότι η f είναι «1-1».

(αʹ) Να βρείτε το πεδίο ορισμού της.

Σχήμα 1.1: Η γραφική παράσταση της f .

(βʹ) Να βρείτε, κατά προσέγγιση, το σύνολο τιμών της.

(ιʹ) Να λύσετε κατά προσέγγιση την ανίσωση:

1.2 Σύνθεση Συναρτήσεων

(αʹ) Να σχεδιάσετε τις γραφικές παραστάσεις των:

(βʹ) Να δείξετε ότι για κάθε a, b ∈ R ισχύει ότι:

(γʹ) Να δείξετε ότι για κάθε a, b ∈ R ισχύει ότι:

(δʹ) Να δείξετε ότι για κάθε a, b, c ∈ R ισχύει ότι:

(εʹ) Να αποδείξετε ότι για κάθε a, c ∈ R ισχύει ότι:

Σχήμα 1.2: Η γραφική παράσταση της f .

(αʹ) Να σχεδιάσετε τη γραφική παράσταση της g για:

(αʹ) Να σχεδιάσετε τη γραφική παράσταση της συνάρτησης f (x) − 1.

6. ΄Εστω f, g : R → R δύο συναρτήσεις τέτοιες ώστε:

(f ◦ g ◦ f )(x) = x, για κάθε x ∈ R.

(αʹ) Να αποδείξετε ότι η f είναι «1-1».

για κάθε x ∈ [a, 1] και, ειδικότερα, ότι:

9. (αʹ) Να βρείτε μία συνάρτηση f : R → R η οποία να ικανοποιεί τη σχέση:

για κάθε x ∈ R και για κάθε συνάρτηση g : R → R.

1.3 Μονότονες & «1-1» Συναρτήσεις

(αʹ) f (x) = 2x2 + 4x − 3

(γʹ) h(x) = x2 − συν x

4. Δίνεται μία συνάρτηση f : R → R που ικανοποιεί τη σχέση:

e2f (x)+1 + f (x) = x3 ,

Τι έχετε να πείτε για το Df ;

(βʹ) Να βρείτε άλλη μία συνάρτηση σαν την παραπάνω.

f (x) = f −1 (x) ⇔ f (x) = x.

(βʹ) Να ερμηνεύσετε γεωμετρικά το παραπάνω αποτέλεσμα.

U = {(x, y) : y > x, x, y ∈ R},

(αʹ) Να αναπαραστήσετε στο Καρτεσιανό επίπεδο3 τα σύνολα U και L.

2.1 Ορισμός της Συνάρτησης

2. Να βρείτε τα πεδία ορισμού των παρακάτω συναρτήσεων:

Επομένως, συναληθεύοντας, θέλουμε:

Dg = (−4, 0] ∪ [2, +∞).

Dh = (−∞, −2) ∪ [2, +∞).

1 − ln x > 0 ⇔ ln x < 1 ⇔ x < e.

Τώρα, πρέπει επίσης:

΄Εχουμε x2 − 3x + 2 = 0 ⇔ x = 2 ή x = 1, οπότε, κατά τα γνωστά:

Επομένως, θελουμε και x 6= 0 και x 6= 3. Τελικά συναληθεύοντας τα παραπάνω έχουμε:

Ds = (0, 1) ∪ (2, e).

υπάρχουν; Να αιτιολογήσετε όσο πιο αναλυτικά μπορείτε την απάντησή σας.

(γʹ) Είναι η f «1-1»;

Οι γραφικές τους παραστάσεις φαίνονται στο σχήμα 2.1

(αʹ) Η γραφική παράσταση της f . (βʹ) Η γραφική παράσταση της g.

Σχήμα 2.1: Οι γραφικές παραστάσεις των f, g.

Είναι σαφές ότι η f δεν είναι «1-1» διότι, για παράδειγμα:

Αντίστοιχα, αν x < 0 τότε:

Συνεπώς, για κάθε x ∈ R ισχύει f (g(x)) = x, ωστόσο η f δεν είναι «1-1».

(αʹ) Να αποδείξετε ότι για κάθε x, y ∈ [0, 1] ισχύει ότι:

0 ≤ f (x) ≤ 1 και 0 ≤ f (y) ≤ 1 ⇔ 0 ≥ −f (y) ≥ −1.

Γράφοντας τις δύο ανισότητες με την ίδια φορά, έχουμε:

0 ≤ f (x) ≤ 1 και − 1 ≤ −f (y) ≤ 0.

Προσθέτοντας κατά μέλη, παίρνουμε:

−1 ≤ f (x) − f (y) ≤ 1 ⇔ |f (x) − f (y)| ≤ 1,

που ήταν και το ζητούμενο6 .

Λυμένα παραδείγματα στις Συναρτήσεις (Μαθηματικά, Γ' Λυκείου)

Λυμένα παραδείγματα στις Συναρτήσεις (Μαθηματικά, Γ' Λυκείου)