VISOKA ŠKOLA STRUKOVNIH STUDIJA ZA

MENADŽMENT U SAOBRAĆAJU

TEMA:
’’Sređivanje i prikazivanje podataka’’
Predmet: STATISTIKA

Student: Profesor
Mladenović Siniša Prof. Dr Milovan Vuković

NIŠ 2010

Sadržaj:

1. Uvod 2
2. Zadaci statistike 3

0
 2.1. Obrada podataka 4
2.2. Osnovni pojmovi 4
3. Prikazivanje i sređivanje podataka 9
3.1. Tabelarno prikazivanje podataka 9
3.2. Grafičko prikazivanje podataka 10
3.2.1. Štapićasti dijagram 11
3.2.2. Prostorni dijagram 12
3.2.3. Pravougli koordinantni system 12
3.2.4. Histogram frekvencije 14
3.2.5. Poligon frekvencije 15
3.2.6. Kriva frekvencije 15
3.2.7. Kulmulativni dijagram 15
3.2.8. Stubičasti dijagram 16
3.2.9. Strukturalni dijagram 16
3.2.10. Pareto dijagram 17
3.2.11. Polarni dijagram 18
4. Literatura 19

1. Uvod

Statistika je nauka koja se bavi prikupljanjem, analizom i izvlačenjem zaključaka iz

podataka. Razvoj statistike je skora pojava, sa samo par spona koje je vežu sa
devetnaestim vekom. Prvi, stvarno bitni koraci u razvoju teorije statistike su se
desili krajem devetnaestog veka i početkom dvadesetog veka.

1
Statistika je postala poznata u dvadesetom veku kao matematička alatka za
analiziranje eksperimentalnih i posmatračkih podataka. Opšte prihvaćena od kao
jedina pouzdana osnova za donošenje sudova o efikasnosti medicinskih procedura
ili o bezbednosti hemikalija, i prihvaćena u proizvodnji za potrebe kontrole
kvaliteta, statistika je očigledno medju proizvodima nauke čiji je uticaj na javni i
privatni zivot ogroman. Statisticka analiza se takodje smatra u mnogim naucnim
disciplinama nezamenjivom za izvlačenje pouzdanih zaključaka iz empirijskih
nalaza. Za neka moderna naučna polja, kao sto je kvantitativna genetika, statisticka
mehanika, i za polje psihologije- testiranje inteligencije, statisticka matematika je
neodvojiva od teorije same nauke. Retko koja je grana matematike nasla tako siroku
oblast primene

Kao i nauka o racunarima, statistika se smatra oblašću odvojenom, ali blisko

vezanom, sa matematikom. Takva naučna polja se često nazivaju "matematičkim
naukama".

Teorija verovatnoće je preduslov i osnova statistike. Ništa se ozbiljno ne može

uraditi u izučavanju statistike bez ikakvog poznavanja verovatnoće. Na neki način,
verovatnoća i statistika se mogu posmatrati kao proučavanje sličnih situacija na
različite načine. Ako znamo sastav stanovništva i želimo da znamo šta se to može
reći o uzorku odabranom iz te populacije, onda će nam verovatnoća dati neke
odgovore. U suprotnom, ako smo odabrali uzorak populacije i želimo da saznamo
sta to možemo reći o celoj toj populaciji na osnovu onoga sto znamo o uzorku, onda
se moramo koristiti statistikom.

2. Zadaci statistike

Osnovna statistička metodologija ili faze ispitivanja:

1. proučavanje a) bazične oblasti
b) statistike i informatike

2. planiranje a) kadrova
b) minimalnog potrebnog uzorka (minimalnog broja jedinica
posmatranja)

2
 c) utvrdjivanje graške prve vrste (α)

3. prikupljanje materijala (podataka)

4. obrada podataka (statistička obrada u užem smislu)

a) sredjivanje podataka } deskriptivna
b) opisivanje (deskripcija) statistika

c) analiza unutargrupnih i međugrupnih odnosa

d) generalizacija zaključaka } inferencijalna statistika

Razlikujemo tri faze u primeni opšte metode istraživanja:

1. sređivanje statističkih podataka,
2. statističko opisivanje i
3. statistička analiza.

Kako bi grupisali i prikazali podatke neophodno je da ih statistički sredimo.

Osnovni cilj sređivanja podataka je njihova vizuelna prezentacija. Podaci se
odnose na statističke jedinice statističkog skupa koje prethodno moraju biti
definisane. Karakteristike odnosno odlike po kojima se jedinice posmatranja
međusobno razlikuju nazivaju se obeležja.

2.1. Obrada podataka

a) Sredjivanje podataka je prva faza obrade podataka koja podrazumeva:

- grupisanje ili distribuciju frekvencija (najčementarniji način obrade podataka) i
- prikazivanje rezultata: tabelarno i grafički.

b) Opisivanje podataka: obavezno odrediti parametre statističkog skupa koje čine 3

karakteristike

3
svakog skupa: njegova veličina (N), jedna mera centralne tendencije (x), jedna mera
varijabiliteta (SD).

c) Analiza – procena unutargrupnih i medjugrupnih odnosa, gde se zaključci donose

imajući u
vidu maksimalno dozvoljenu grešku.

d) Generalizacija zaključaka.

2.2. Osnovni pojmovi

1. Statistički skup Statistički skup je skup elemenata (jedinica) čija su

kvalitativna ili kvantitativna svojstva izučavaju u statističkoJ analizi. Broj jedinica
se naziva obim skupa (N)

Statistički skup: Statistički skup:

-Konačan -realan
-Beskonačan -zamišljen
2. Jedinice posmatranja su istovrsni ali nikada istovetni elementi
statističkog skupa. One su nosioci karakteristika statističkog skupa.

3. Obeležje - Bilo koja kvantitativna ili kvalitativna karakteristika, svojstvo

ili osobina.

Po svojoj prirodi obeležja mogu biti:

- kvantitativna (numerička),
- kvalitativna (atributivna),
- kontinuirana (neprekidna),
- diskontinuirana (prekidna)
Po svojim karakteristikama obeležja se dele na:
a) atributivna (kvalitativna) diskontinuirana koja variraju svojom kategorijom,
b) numerička (kvantitativna) diskontinuirana, i
c) numerička ( kvantitativna) kontinuirana

4. Varijabilitet (varijabla) promenljivost obeležja posmatranja od jedinice

do jedinice posmatranja.
5.

intra inter intra inter intra inter

4
 instrumentalna ocenjivačka individualna

analitička biološka

ukupni varijabilitet

6. Grupisanje je razvrstavanje jedinica posmatranja po varijablama obeležja

posmatranja.
Grupisanje se vrši u grupe ili grupne intervale. Atributivna u numerička
disksontinurana obeležja grupišu se u grupe čije izvorne varijable imaju mali
interval variranja. Kontinuirana numerička obeležja grupišu se u grupne intervale.

Grupni interval- Sama ispravnost grupisanja, pak, zavisi od pridržavanja

određenih pravila, kao što su:
 sveobuhvatnost,
 sistematičnost i
 određenost.

Određivanje grupnih intervala vrši se po određenom redosledu pravila, koji

obuhvata sledeće korake:
1. Utvrđivanje minimalne i maksimalne vrednosti empirijskih podataka,
kako bi se sve vrednosti statističkog skupa obuhvatile grupisanjem.
2. Utvrđivanje raspona vrednosti jedinica posmatranja.
3. Određivanje širine intervala na osnovu prethodno izračunatog raspona i
prirode ispitivane pojave.
4. Određivanje granica intervala.

Š irina odabranog intervala treba da omogući kvalitetnu i dobru preglednost i

informaciju. Izborom velikih intervala dobija se na preglednosti ali se, s druge
strane, gubi na informativnosti. Odabrani grupni intervali moraju, nezavisno
od njihovog broja, da budu jednaki kako bi se mogli nesmetano upoređivati.
Prvi interval mora obavezno da sadrži minimalnu empirijsku vrednost, a
njegova donja granica mora biti broj koji je deljiv sa širinom intervala.
Š irina grupnog intervala, i, može se odrediti primenom jednačine :
gde je:

5
 Xmax - najveća empirijska vrednost obeležja; ( Xmax−Xmin)
i=
k
Xmin  najmanja empirijska vrednost obeležja;

k  broj grupnih intervala

Broj jedinica posmatranja koji odgovara jednoj gradaciji jedinica posmatranja

naziva se frekvencija.

6. Frekvencije mogu biti

- apsolutne odnosno - parcijalne
- relativne - kumulativne

Apsolutna frekvencija je rezultat merenja objektivnog posmatranja, brojanja ili

merenja empirijskih podataka. Ukoliko se serija od N posmatranja (osnovni
skup) podeli na k klasnih (grupnih) intervala, onda broj jedinica posmatranja
koje pripadaju svakom klasnom intervalu predstavlja apsolutnu frekvenciju ili
samo frekvenciju (učestalost).

fi = N

Označe li se frekvencije klasnih intervala sa f1, f2, ..., fi, gde je i=1, 2, …, k, sledi da je
zbir svih apsolutnih frekvencija jednak broju jedinica N osnovnog skupa, ili,
matematički izraženo:

Relativna frekvencija se dobija kada se apsolutna frekvencija jednog atributivnog

obeležja (ili jednog iznosa numeričkog obeležja) stavi u odnos prema ukupnom
broju jedinica statističkog skupa. Relativna frekvencija za i-ti grupni interval
dobija se po formuli:

fi/N ili fi/fi

Relativna frekvencija se najčešće izražava u

procentima.

6
Parcijalna frekvencija odgovara jednom broju učestalosti.

Kumulativna frekvencija predstavlja sukcesivni zbir frekvencija pojedinih grupa,

odnosno grupnih intervala. I apsolutna i relativna frekvencija mogu biti
kumulativne (analizirati primer 2.4).
Ako se pri određivanju kumulativnih frekvencija polazi od najmanjih vrednosti
obeležja statističkog skupa (ili uzorka), onda je reč o tzv. kumuliranju ,,ispod’’

f1, f1 + f2, …, f1 + f2 +…+ fk

Ipak , kumulativne frekvencije mogu se prikazati polazeći i od najveće vrednosti

obeležja jedinica statističkog skupa (ili uzorka) – tzv. kumuliranje ,,iznad’’:

f1+ f2 +…+ fk, …, fk1 + fk, fk

Kada se empirijske jedinice posmatranog statističkog skupa rasporede po

grupama ili grupnim intervalima obeležja, dobija se statistički niz koji je poznat
pod nazivima raspored frekvencija i distribucija frekvencija. Rasporedi (ili
distribucije) frekvencija predstavljaju važan predmet statističke analize. Na
osnovu distribucije frekvencija može se sagledati ne samo koncentracija
individualnih vrednosti već i priroda njihovog varijabiliteta.
Distribucija frekvencija tj. raspodela učestalosti je kompletan prikaz
rasporedjivanja jedinica posmatranja statističkog skupa po grupama ili grupnim
intervalima.
Niz jedinica posmatranja statističkog skupa sređenih u grupi ili grupnom
intervalu obeležja naziva se statistička serija. S obzirom na vrstu obeležja, one
mogu biti:
 atributivne ili
 numeričke.
Dok su atributivne serije uređene prema nekom atributivnom svojstvu jedinica
posmatranja (primer 2.5), numeričke serije su uređene prema određenom
kvantitativnom svojstvu jedinica posmatranja.Posebnu vrstu statističkih serija
predstavljaju one koje kao kriterijum uređenja u grupi uzimaju prostorno-
vremenske koordinate.

7
 Vremenske statističke serije, koje su od velike koristi u istraživanju dinamike neke
pojave, formiraju se po obeležju vremena, bilo da je ono izraženo u atributivnom,
bilo u numeričkom obliku. Slično se može tvrditi i za prostorne statističke serije
koje se koriste za upoznavanje prostorne distribucije frekvencija.
Prema prirodi podataka koje sadrže, vremenske serije se dele u dve grupe:
(1) momentalne i
(2) intervalne.
Momentalne serije su one koje pokazuju nivo pojave u tačno određenim
uzastopnim momentima vremena: broj saobraćajnih nesreća krajem svakog
meseca, broj prodatih karata krajem svakog meseca, broj otkaza na saobraćajnim
sredstvima, ili, na primer, broj lica koja steknu vozačku dozvolu na kraju svake
godine.
Intervalne serije, nasuprot momentalnim, pokazuju tok pojave u uzastopnim
vremenskim intervalima (broj putnika); na primer, iz meseca u mesec, iz
tromesečja u tromesečje, iz godine u godinu.
Vremenske serije, poput rasporeda frekvencija, sadrže dva niza brojki – dve
promenljive veličine (varijable). Jedna varijabla se odnosi na vreme (meseci,
kvartali ili godine), a druga na konkretnu pojavu koja se prati. To omogućuje da
se i vremenske serije mogu izražavati kao funkcije, za razliku od serija struktura
po atributivnim obeležjima.

3. Prikazivanje i sređivanje podataka

Prikazivanje statističkih podataka omogućava lakši uvid i grupisanje

sakupljenog činjeničnog materijala u cilju štampanja ili daljeg statističkog
tretmana (opisivanje i analiza). Statistički podaci mogu se prikazati na dva
načina: u tabelarnom i u grafičkom obliku.

3.1.Tabelarno prikazivanje podataka

Opis:
Tabeliranje je, u stvari, pregledno prikazivanje prethodno grupisanih podataka
tabelom. Statistička tabela mora da sadrži nekoliko elemenata: redni broj, naslov,
šemu i izvore podataka. Redni broj tabele se obično nalazi ispred naslova i sheme

8
 tabele.

Tabela sadrži:
Što se tiče naslova, on mora da sadrži tačan opis predmeta, mesta i vremena
ispitivanja. Šema tabele, pak, treba po svom obliku da što bolje odgovara sadržaju
tabele. Ona ima oblik pravougaonika ili kvadrata izdeljenog horizontalnim linijama
na redove, a vertikalnim linijama na kolone. Shematski deo kolone se sastoji od
pretkolone, zaglavlja, srca tabele i zbirnih podataka.U prekoloni i zaglavlju dat je
tačan opis obeležja i njegovih grupa, tako da one čine, u stvari, opisni deo sheme.
Numerisani redovi i kolone rubrika koje čine srce tabele se obično, u cilju isticanja,
odvajaju debljom linijom od ostalog dela tabele. Konačno, zbirna rubrika u kojoj se
sumiraju rezultati iz srca tabele zauzima poslednji red, odnosno kolonu tabele.
Zbirne rubrike se obično označavaju izrazima poput ,,svega’’, ,,ukupno’’ ili ,,zbir po
kolonama’’.

Prema ulozi koje tabele Da bi ispunile svoj zadatak one treba da budu:
imaju u statističkim
istraživanjima, one se 1.     pregledne (sadrže ograničen broj rubrika),
mogu podeliti na :
-obradne, 2.     jasne i razumljive (precizne oznake u pretkoloni i
- analitičke zaglavlju),
-publikacione 3.     potpune (popunjenost svake rubrike) i
4.     tehnički dobro izvedene s obzirom na sadržaj.
.

Analitičke tabele, međutim, sadrže čitav niz statističkih veličina, kao što su, na
primer: relativni brojevi, srednje vrednosti, mere varijabiliteta.
Treba, na kraju, istaći i podelu tabela na proste i složene, kao i na elementarne
i kombinovane. Kriterijum kod prve podele predstavlja to da li tabela sadrži
samo jednu statističku seriju (prosta tabela) ili više statističkih serija
(složena). Osnov druge klasifikacije je broj i raščlanjenost beležja. Tako,
ukoliko se tabelom prikazuje jedno raščlanjeno obeležje, onda se radi o
elementarnoj tabeli. Kombinovane tabele, s druge strane, sadrže podatke koji
se odnose na dva ili više raščlanjenih obeležja.

3.1. Grafičko prikazivanje podataka

Opis:

9
 Grafičko prikazivanje je metod prikazivanja grupisanih i tabeliranih empirijskih
podataka u vizuelnom obliku. Značaj vizuelnog predočavanja empirijskih podataka
ogleda se u jednostavnoj činjenici da se na ovaj način lako uočavaju razlike u
veličinama i oblicima raznih odnosa. Grafičko prikazivanje je, u odnosu na
tabelarno, daleko pogodnije za brzo uočavanje rezultata grupisanja. Da li to, onda,
znači da se tabela može zameniti grafičkim prikazom? Nikako. Grafički prikaz
,,dopunjuje tabelu, čini posmatranu pojavu razumljivom i lakše shvatljivom’’

Grafici se dele na različite načine. Neki od

njih su :
  Prvo, statističke pojave je moguće grafički prikazati kako u koordinatnom sistemu
(pravouglom i polarnom), tako i van koordinatnog sistema (kartogrami, slike i dr.).
   
Drugo, prema načinu prikazivanja grafici se dele na:
1.     linijske dijagrame (grafikone),  
2.     površinske dijagrame ili dijagrame upoređenja i  
3.      
kartograme.
   
  Treće, prema vrsti statističkih serija koje grafički prikazuju, može se govoriti o:
1.     grafičkom prikazivanju atributivnih serija,
2.     grafičkom prikazivanju numeričkih serija i
3. grafičkom prikazivanju vremenskih serija

Grafički prikazi, konačno, mogu se razvrstati na simboličke i geometrijske. Dok se kod

prvih statistički podaci prikazuju oznakama i simbolima, kod geometrijskih grafičkih
prikaza koriste se geometrijski oblici. Simbolički grafički prikazi, kao popularni prikazi pojava, koriste
se uglavnom u propagandne svrhe. Crteži ovog tipa se konstruišu na taj način što
se slikom pojave prikazuje sama pojava.

Kada se statistički podaci prikazuju u geometrijskim oblicima, dobijaju se

dijagrami koji mogu imati različite forme izražavanja. Tako se na dijagramima
veličine mogu upoređivati pomoću tačaka (kota), linija (duži), površina tela. U
saglasnosti sa ovim, dijagrami mogu biti stigmogrami (tačkasti), linijski,
histogrami (površinski) i stereogrami (prostorni).

Kod linijskih dijagrama, linija (duž) ima samo jednu dimeniziju, i linijom se
obuhvata samo vrednost, odnosno frekvencija jednog obeležja. Linijskim
dijagramima pripadaju: poligon frekvencija, kriva frekvencija, vremenski linijski

10
dijagram, štapićasti dijagram, kumulativni (integralni) dijagram i polarni
dijagram.

Š tapićastim dijagramom, (slika 2.1), i izomljenom linijom, (slika

2.2), prikazuju se rasporedi sa prekidnim vrednostima obeležja.

50

45
F r e k v e n c ija

40

35

30

25

20

15

10

Privatne firme Državni oragani Sopstvena firma Ne zna

vlasti
Vrsta zaposlenja

Slika 2.1. Štapićast dijagram

Slika 2.2. Izlomljena linija

Š ire mogućnosti za prikazivanje podataka u dve dimenzije otvaraju se

korišćenjem površinskih dijagrama. Suštinsko obeležje površinskih dijagrama je
to da je veličina pojave srazmerna površini odabranog geometrijskog lika.
Površinski dijagrami obuhvataju: (1) stubičasti dijagram, (2) histogram
frekvencija i (3) kružni dijagram.

11
Prostorni dijagrami pružaju najšire mogućnosti za slikovito upoređivanje
jer se izražavaju u tri dimenzije. Ipak, prikazivanje odnosa u tri dimenzije
(što je uobičajeno u fizičkohemijskim i tehničkim naukama) nije dovoljno
impresivno (uprkos njegovoj ispravnosti), pa se stereogrami ređe koriste
u statističkim istraživanjima. Inače, dijagrami, odnosno grafički prikazi
geometrijskih oblika, konstruišu se u pravouglom, polarnom i ugaonom
sistemu. U nastavku se razmatra pravougli sistem kao najzastupljeniji u
statističkim prikazivanjima.

Pravougli koordinatni sistem čine dve prave (horizontalna i vetrikalna)

koje se seku pod uglom od 90o stepeni (slika 2.3). Horizontalna prava se
zove apscisa (ili x-osa) a vertikalna prava ordinata (ili y-osa). S obzirom na
to da se radi o brojevnim pravama, apscisa i ordinata se moraju označiti
strelicama a njihov presek (koordinatni početak) nulom. Na ove dve ose
se nanose skale ispitivanih jedinica posmatranja. Svaka tačka u ovakvom
sistemu pripada jednom od četiri dela (kvadranta) ravni, počev od
pozitivnog smera x-ose, suprotno kretanju kazaljke na časovniku.

Slika 2.3. Pravougli koordinatni sistem.

12
U pravouglom koordinatnom sistemu konstruišu se dijagrami različitog tipa,
kao što su: dijagram rasturanja, kriva i histogram frekvencija, vremenski
linijski dijagram, kumulativni dijagram i štapićasti dijagram. Pri konstrukciji
dijagrama u pravouglom sistemu treba poštovati odnos od 3:4 između dužina
ordinate i apscise, premda su i odnosi od 2:3 i 3:5 prihvatljivi. Dok se na
apscisu nanose vrednosti neke veličine, odnosno atributivnog obeležja, na
ordinatu se nanose podaci o frekvencijama ispitivane pojave.
Merne skale, koje se nanose na ose koordinatnog sistema, su uglavnom
aritmetička i logaritamska. Kod aritmetičke skale jedinične duži na brojevnoj
osi odgovaraju istim razlikama u veličini pojave. Kod logaritamske skale,
međutim, istom razmaku na brojevnoj osi ne odgovara ista razlika u veličini
pojave. Na primer, razmak od 1 do 10 je isti kao i onaj od 100 do 1.000. S
obzirom na ovo, komercijalni papir koji se koristi za konstruisanje dijagrama
može biti milimetarski, logaritamski i polulogaritamski. Ovaj poslednji se
odnosi na slučaj gde je jedna od brojevnih osa razmerena po aritmetičkoj, a
druga po logaritamskoj skali. Izbor merne skale brojevnih prava zavisi od
vrste empirijskih podataka (odnosno, njihovog odnosa) koji se nanose i od
željenog tipa analize.

Histogram frekvencija
Histogram frekvencija se koristi kod prikazivanja stanja raspodele frekvencija
jednog numeričkog kontinuiranog (neprekidnog) obeležja.
Histogram frekvencija se konstruiše tako što se u pravouglom koordinatnom
sistemu na apscisu nanose grupni intervali a na ordinatu broj slučajeva koji
pripadaju datom intervalu, što će reći, njihova frekvencija, f. Zbog toga se
vertikalna osa može označiti i simbolom za frekvenciju, f.
Histogram se dobija kada se nad grupnim intervalima konstruiše niz
dodirujućih pravougaonika čije površine su srazmerne frekvenciji pojave koja
se predočava. Uprkos vidljivom predstavljanju podataka, nedostatak
histograma je da on nije pogodan za grafička upoređivanja. Na slici 2.4. je dat
primer histograma koji prikazuje frekvenciju prvog zaposlenja u struci osoba
sa srednjom školskom spremom u zavisnosti od njihove starosti.

13
 Slika 2.4. Histogram.

Poligon frekvencija
Za razliku od histograma frekvencije, poligon frekvencija, (linijski dijagram),
pogodan je i za prikazivanje numeričkih prekidnih obeležja. Konstruisanje
dijagrama ovog tipa je na početku nalik histogramu frekvencija s tim, što se u
ovom slučaju, iz sredine grupnih intervala dižu ordinate na koje se nanose
odgovarajuće frekvencije koje se označavaju nekim znakom (tačka, zvezdica
itd). Spajanjem ovih oznaka na ordinatama pravom linijom, dobija se
poligonalna, izlomljena linija, koja se nikad ne spaja sa apscisnom linijom.
Inače, ordinate, pri konstrukciji ovog dijagrama, povlače se iz sredine
intervala.

Kriva

frekvencija

14
Kriva frekvencija se koristi za grafičko prikazivanje isključivo kontinuiranih
obeležja. Konstruiše se tako što se u pravouglom koordinatnom sistemu
vrednosti obeležja u vidu grupnih intervala nanose na apscisu, a frekvencije
na ordinatu. Pretpostavlja se da je broj slučajeva u svakom intervalu vrlo
veliki (ide do beskonačnosti), pa se, umesto izlomljene linije, dobija pravilna i
glatka kriva linija, odnosno kriva frekvencija.
Postoje dva bitne odlike krive frekvencija. Kao prvo, površine između bilo
koje dve koordinate su srazmerne teorijskoj frekvenciji odgovarajućeg
intervala vrednosti obeležja. Drugo, svakoj vrednosti obeležja, uključujući i
onu koja nije data empirijskim podacima, moguće je pripisati određenu
teorijsku frekvenciju.

Kumulativni dijagram
Kumulativni dijagram, kao posebna vrsta linijskih dijagrama, prikazuje
sukcesivni zbir vrednosti obeležja. Vremenski linijski dijagram se koristi za
prikazivanje jedne ili više pojava u vremenu koje ne podležu cikličnim
promenama.

Stubičasti dijagram
Stubičasti dijagram, kao posebni tip prostornih dijagrama, koristi se za
prikazivanje jednog ili više atributivnih obeležja. Za razliku od svih prethodno
razmatranih dijagrama, kod ove vrste grafičkog prikazivanja ucrtava se samo
jedna osa, i to, najčešće, ordinata. Umesto na apscisu, obeležje se nanosi na
polupravu koja se ne označava strelicom, pa ona služi isključivo kao podloga
za crtanje.
Stubičasti dijagram se konstruiše tako što se na polupravu nanose proizvoljno
uzete ali jednake duži, koje služe kao baze pravougaonika, čije visine
odgovaraju broju slučajeva ili nivou atributivnog obeležja. Pravougaonici
stubičastog dijagrama su međusobno razdvojeni po obeležjima.

Strukturalni dijagram
Struktura neke pojave se izražava posebnim vrstama dijagrama, kao što je to
kružni ili pravougli dijagram. Kružni dijagram, (ili strukturalni krug), koji
pripada grupi površinskih dijagrama, predstavlja kroz isečke kruga delove

15
 celine pojave koja se predstavlja (slika 2.5). Veličina isečka se određuje
veličinom ugla preko odnosa: 100%=360o, odnosno 1%=3,6o.

Državni
oragani vlasti,
26, 26%
Privatne firme,
44, 44%

Sopstvena
Ne zna, 10, firma, 20, 20%
10%

Slika 2.6. Strukturalni krug.

Struktura neke pojave može se prikazati i pomoću pravougaonika sa

razmerom u procentima. Ovaj način prikazivanja strukture je jednostavniji jer
se u pravougli dijagram direktno unose procenti.
Pareto dijagram
Pareto dijagram je vrsta grafika za prikazivanje atributivnih obeležja koji
pruža više informacija od histograma ili strukturalnog kruga. Prednost ovog
dijagrama dolazi do izražaja kod atributivnih serija sa velikim brojem
modaliteta (Đorđević 2004, 35).

Suština ovog tipa grafičkog prikazivanja ogleda se u sposobnosti izdvajanja

nekoliko ključnih od mnogo sporednih modaliteta obeležja – obično 20%
modaliteta obeležja ima učešće od oko 80% (slika 2.7).
Ključni modaliteti (obično, dva-tri) nanose se odmah na početku x-ose, idući
sleva na desno, po opadajućem redosledu. Razmak između stubića na
dijagramu je jednak.
Pareto dijagram, međutim, ima dve vertikalne skale:
(1) levu skalu, koja služi za nonošenje vrednosti frekvencija i procenata, i
(2) desnu skalu, koja služi za nanošenje kumulativnih procenata (,,ispod’’) od 0
do 100.

16
Tačka za poligon kumulante za svaki modelitet nalazi se na sredini svakog
stubića.

Slika 2.7. Pareto dijagram.

Polarni dijagram
Konačno, posebnu vrstu dijagrama predstavlja polarni dijagram. Pomoću
polarnog dijagrama grafički se predstavlja kretanje jedne ili više pojava u
vremenu. Polarni dijagram se razlikuje od linijskog vremenskog dijagrama u
tome što on pokazuje ciklične pojave koje imaju tendenciju ponavljanja u
određenom vremenskom periodu (dan, mesec, godina).

17
 4. Literatura

-’’Statistika’’- Prof. Dr Milovan Vuković

-’’Poslovna statistika’’- Mr Milanka Marković
-Internet

18