ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΑ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ Γ΄ ΛΥΚΕΙΟΥ Θεωρία για τις εξετάσεις 1

 Ορισμοί των εννοιών και θεωρήματα χωρίς

απόδειξη

ΜΙΓΑΔΙΚΟΙ
| Πότε δύο μιγαδικοί αριθμοί α + βi και γ +δi είναι ίσοι και πότε ένας μιγαδικός
ισούται με μηδέν ;
Δύο μιγαδικοί αριθμοί α + βi και γ +δi είναι ίσοι, αν και μόνο αν α = γ και β = δ . Δηλαδή
ισχύει: α + βi = γ + δi ⇔ α = γ και β = δ .

Επομένως, επειδή 0 = 0 + 0i , έχουμε : α + βi = 0 ⇔ α = 0 και β = 0 .

| Πως ορίζονται οι πράξεις στους μιγαδικούς ;

• Για την πρόσθεση των α + βi και γ +δi έχουμε:

(α + βi) + ( γ+ δi) = ( α + γ) + ( β + δ)i .

• Για την αφαίρεση των α + βi και γ +δi , έχουμε:

( α + βi) −( γ+ δi) = (α − γ) + ( β − δ)i .

• Για τον πολ/σμό δυο μιγαδικών έχουμε: (α + βi)( γ+ δi) = ( αγ− βδ) + ( αδ+ βγ)i

α + βi α + βi αγ+ βδ βγ− αδ
• Για το πηλίκο γ +δi έχουμε: = + i
γ+ δi γ2 + δ2 γ2 + δ2

| Πως ορίζεται η δύναμη μιγαδικού ;

• Ορίζουμε: z 1 = z , z = z ⋅ z,..., και γενικά z ν = z ν −1 ⋅ z , για κάθε ακέραιο

2
ν, με
ν >1 .
1
• Αν z ≠ 0 , ορίζουμε z 0=1,   z−ν = για κάθε θετικό ακέραιο ν.
zν
• Ισχύει : i 0 =1, i 1 = i, i 2 =−1, i 3 =i 2 i =−i .
 1 , αν υ =0
 i , αν υ =1
4 ρ +υ 
Γενικά : i = i = i 4 ρ i υ = (i 4 ) ρ i υ = 1 ρ i υ = i υ = 
ν
•
 -1 , αν υ=2

− i , αν υ =3

| Πως ερμηνεύονται γεωμετρικά η πρόσθεση και η αφαίρεση μιγαδικών ;

• Η διανυσματική ακτίνα του αθροίσματος των μιγαδικών α+ βi και γ+δi είναι το
άθροισμα των διανυσματικών ακτίνων τους.
• Η διανυσματική ακτίνα της διαφοράς των μιγαδικών α + βi και γ+ δi είναι η
διαφορά των διανυσματικών ακτίνων τους.

| Ποιές είναι οι ιδιότητες των συζυγών ;

1. z + z = 2α 2. z − z = 2α 3. z1 + z 2 = z1 + z 2 4. z1 − z 2 = z1 − z 2

 z1  z1
5. z1 ⋅z 2 =z1 ⋅z 2 6.   = . 7. ( z v ) = ( z )v
 z2  z2

| Ποιές είναι οι ρίζες ενός τριωνύμου αν Δ<0 ; Ποιές σχέσεις τις συνδέουν ;

Επιμέλεια : ΠΡΟΥΝΤΖΟΣ ΗΛΙΑΣ. - Μαθηματικός

ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΑ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ Γ΄ ΛΥΚΕΙΟΥ Θεωρία για τις εξετάσεις 2

− β ±i − Δ −β γ
Οι λύσεις είναι : z1, 2 = , και ισχύει : z1 + z2 = και z1 z2 = .
2α α α

| Πως ορίζεται το μέτρο μιγαδικού ;

Έστω M(x,y) η εικόνα του μιγαδικού z=x+yi στο μιγαδικό επίπεδο. Ορίζουμε ως μέτρο του z
uuuu
r
την απόσταση του Μ από την αρχή O, δηλαδή | z | = | OM | = x 2 + y 2

| Ποιες είναι οι ιδιότητες του μέτρου ;

z1 z
1. | z | = | z | = | −z | 2. | z | 2 = z ⋅ z 3. | z1 ⋅ z 2 | = | z1 | ⋅ | z 2 | 4. = 1
z2 z2
5. | | z1 | −| z 2 | | ≤| z 1 +z 2 | ≤| z 1 | +| z 2 | (τριγωνική ανισότητα ) 6.
(M 1 M 2 ) =| z 1 −z 2 | , δηλαδή :
το μέτρο της διαφοράς δύο μιγαδικών είναι ίσο με την απόσταση των εικόνων τους ,

| Τι παριστάνουν γεωμετρικά οι εξισώσεις : | z− z0 |= ρ, ρ> 0 και

| z− z1 | = | z− z2 | ;

Η εξίσωση | z− z0 |= ρ, ρ > 0 παριστάνει τον κύκλο με κέντρο το σημείο K ( z 0 ) και ακτίνα

ρ,
ενώ η εξίσωση | z − z1 | = | z− z2 | , τη μεσοκάθετο του τμήματος με άκρα τα A( z1 ) και
B( z 2 ) .

ΣΥΝΑΡΤΗΣΕΙΣ

| Τι ονομάζουμε συνάρτηση ;
Έστω Α ένα υποσύνολο του R. Ονομάζουμε πραγματική συνάρτηση με πεδίο ορισμού
το Α μια διαδικασία f , με την οποία κάθε στοιχείο x ∈ A αντιστοιχίζεται σε ένα μόνο
πραγματικό αριθμό y. Το y ονομάζεται τιμή της f στο x και συμβολίζεται με f ( x) .

| Τι ονομάζουμε σύνολο τιμών μιας συνάρτησης ;

Το σύνολο που έχει για στοιχεία του τις τιμές της f σε όλα τα x ∈ A , λέγεται σύνολο τιμών

της f και συμβολίζεται με f ( A) . Είναι δηλαδή:

f (A) = {y | y = f (x) για κάποιο x∈ A} .

| Τι ονομάζουμε γραφική παράσταση συνάρτησης

Έστω f συνάρτηση με πεδίο ορισμού Α και Oxy ένα σύστημα συντεταγμένων στο
επίπεδο. Το σύνολο των σημείων M ( x, y ) για τα οποία ισχύει y = f ( x ) , δηλαδή το
σύνολο των σημείων M ( x, f ( x )) , x ∈ A , λέγεται γραφική παράσταση της f και
συμβολίζεται με C f .

| Πότε δυο συναρτήσεις λέγονται ίσες

Επιμέλεια : ΠΡΟΥΝΤΖΟΣ ΗΛΙΑΣ. - Μαθηματικός

ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΑ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ Γ΄ ΛΥΚΕΙΟΥ Θεωρία για τις εξετάσεις 3

Δύο συναρτήσεις f και g λέγονται ίσες όταν έχουν το ίδιο πεδίο ορισμού Α και για κάθε
x ∈ A ισχύει f ( x ) = g ( x) .

| Πως ορίζονται οι πράξεις μεταξύ συναρτήσεων ;

Ορίζουμε ως άθροισμα, διαφορά, γινόμενο και πηλίκο, αντίστοιχα , δύο συναρτήσεων f, g
τις συναρτήσεις με τύπους : ( f +g )( x ) = f ( x ) +g ( x ) , ( f −g )( x) = f ( x ) −g ( x ) ,
f  f ( x)
( fg )( x ) = f ( x ) g ( x ) , 
 
( x ) = g ( x ) . Το πεδίο ορισμού των f +g , f −g και fg
g 
είναι η τομή A ∩ B των πεδίων ορισμού Α και Β των συναρτήσεων f και g αντιστοίχως, ενώ

το πεδίο ορισμού της

f
g
είναι το σύνολο
{x | x ∈ A και x ∈ B , με g ( x) ≠ 0} .

| Τι ονομάζουμε σύνθεση συναρτήσεων ;

Αν f, g είναι δύο συναρτήσεις με πεδίο ορισμού Α, Β αντιστοίχως, τότε ονομάζουμε
σύνθεση της f με την g, και τη συμβολίζουμε με gof , τη συνάρτηση με τύπο:
( gof )( x ) = g ( f ( x )) .

| Πότε μια συνάρτηση λέγεται γνησίως αύξουσα και πότε γνησίως φθίνουσα ;
Μια συνάρτηση f λέγεται :
• γνησίως αύξουσα σ’ ένα διάστημα Δ του πεδίου ορισμού της, όταν για οποιαδήποτε
x1 , x 2 ∈ Δ με x1 < x 2 ισχύει: f ( x1 ) < f ( x 2 )
• γνησίως φθίνουσα σ’ ένα διάστημα Δ του πεδίου ορισμού της, όταν για οποιαδήποτε
x1 , x 2 ∈ Δ με x1 < x 2 ισχύει: f ( x1 ) > f ( x 2 )

| Πότε μια συνάρτηση παρουσιάζει μέγιστο και πότε ελάχιστο ;

Μια συνάρτηση f με πεδίο ορισμού Α θα λέμε ότι:

• Παρουσιάζει στο x 0 ∈ A (ολικό) μέγιστο, το f ( x 0 ) , όταν f ( x) ≤ f ( x 0 ) για κάθε

x∈A .

• Παρουσιάζει στο x 0 ∈ A (ολικό) ελάχιστο, το f ( x 0 ) , όταν f ( x) ≥ f ( x 0 ) για κάθε

x∈A .

| Πότε μια συνάρτηση λέγεται 1 −1 ;

• Μια συνάρτηση f : A → R λέγεται συνάρτηση 1 − 1 , όταν για οποιαδήποτε x1 , x 2 ∈ A
ισχύει η συνεπαγωγή: αν x1 ≠ x 2 , τότε f ( x1 ) ≠ f ( x 2 ) .

• Ισοδύναμος ορισμός: Μια συνάρτηση f : A → R είναι συνάρτηση 1 − 1 , αν και

μόνο αν για οποιαδήποτε x1 , x 2 ∈ A ισχύει : αν f ( x1 ) = f ( x 2 ) , τότε x1 = x 2 .

| Τι ονομάζουμε αντίστροφη συνάρτηση;

Έστω μια 1 −1 συνάρτηση f : A → R . Tότε για κάθε στοιχείο y του συνόλου τιμών,
f ( A) , της f υπάρχει μοναδικό στοιχείο x του πεδίου ορισμού της Α για το οποίο ισχύει
f ( x ) = y . Επομένως ορίζεται μια συνάρτηση g : A → R με την οποία κάθε y ∈ f ( A)
αντιστοιχίζεται στο μοναδικό x ∈ A για το οποίο ισχύει f ( x ) = y . H g λέγεται αντίστροφη
συνάρτηση της f και συμβολίζεται με f −1 . Επομένως έχουμε f ( x ) = y ⇔ f −1 ( y ) = x .

Επιμέλεια : ΠΡΟΥΝΤΖΟΣ ΗΛΙΑΣ. - Μαθηματικός

ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΑ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ Γ΄ ΛΥΚΕΙΟΥ Θεωρία για τις εξετάσεις 4

ΟΡΙΑ
| Ποιες είναι οι άμεσες συνέπειες του ορισμού του ορίου ;
(α) lim f ( x) =  ⇔ lim ( f ( x) − ) = 0 (β) lim f ( x) =  ⇔
x → x0 x → x0 x → x0

lim f ( x 0 + h) = 
h →0

| Πως συνδέεται το όριο με τα πλευρικά όρια ;

Αν μια συνάρτηση f είναι ορισμένη σε ένα σύνολο της μορφής (α , x 0 ) ∪ ( x 0 , β ) , τότε
lim f ( x) =  ⇔ lim f ( x) = lim f ( x) = 
ισχύει η ισοδυναμία: x → x0 x →x0− x →x0+

| Ποιες ανισότητες ισχύουν στα όρια ; (όριο και διάταξη)

• Αν lim f ( x) > 0 , τότε f ( x ) >0 ενώ αν lim f ( x) < 0 , τότε f ( x ) <0 ,

x → x0 x → x0

κοντά στο x 0

• Αν οι συναρτήσεις f , g έχουν όριο στο x 0 και ισχύει f ( x ) ≤ g ( x) κοντά στο x 0

, τότε
lim f ( x ) ≤ lim g ( x )
x → x0 x → x0

| Ποιες είναι οι ιδιότητες των ορίων αν το χ τείνει στο χ 0 ;

Αν υπάρχουν τα όρια των συναρτήσεων f και g στο x 0 , τότε:

1. lim ( f ( x ) + g ( x)) = lim f ( x) + lim g ( x) 2. lim (κf ( x)) = κ lim f ( x) , για

x → x0 x → x0 x → x0 x → x0 x → x0

κάθε κ∈R
lim f ( x)
lim ( f ( x) ⋅ g ( x)) = lim f ( x) ⋅ lim g ( x) f ( x ) x → x0
3. x → x0 x → x0 x → x0
4. lim = , εφόσον
x → x0 g ( x ) lim g ( x )
x → x0

lim g ( x ) ≠ 0
x → x0

5. lim | f ( x ) | = lim f ( x ) 6. lim k f ( x ) = k lim f ( x) , όταν f ( x) ≥0

x →x0 x →x0 x →x 0 x →x
0

κοντά στο x 0 .
ν
7. lim [ f ( x )] ν =  lim f ( x )  ,
x →x0  ν ∈ N*
x →x0  
| Να διατυπώσετε το κριτήριο παρεμβολής .
Έστω οι συναρτήσεις f , g, h . Αν h( x ) ≤ f ( x ) ≤ g ( x) κοντά στο x0 και
lim h( x) = lim g ( x) =  ,
x → x0 x → x0

τότε lim f ( x) =  .
x → x0

| Ποια είναι τα βασικά τριγωνομετρικά όρια ;

ημ x συν x −1
α) lim =1 β) lim =0
x →0 x x →0 x

| Πως υπολογίζουμε το όριο σύνθετης συνάρτησης ;

Επιμέλεια : ΠΡΟΥΝΤΖΟΣ ΗΛΙΑΣ. - Μαθηματικός

ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΑ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ Γ΄ ΛΥΚΕΙΟΥ Θεωρία για τις εξετάσεις 5

Για να υπολογίσουμε το lim f ( g ( x)) , της σύνθετης συνάρτησης f  g στο σημείο x0 ,

x→x0
τότε εργαζόμαστε ως εξής:

Θέτουμε u = g ( x) και υπολογίζουμε το u 0 = lim g ( x ) και το  = lim f (u ) (αν

x→ x0 u→ u0

υπάρχουν) . Αποδεικνύεται ότι, αν g ( x ) ≠ u 0 κοντά στο x 0 , τότε το ζητούμενο όριο είναι

ίσο με  , δηλαδή ισχύει: lim f ( g( x)) = lim f ( u) .

x→ x0 u→ u0

| Ποιες είναι οι ιδιότητες των ορίων αν το x τείνει στο ± ∞ ;

• Αν lim f ( x) = +∞ , τότε f ( x ) >0 , ενώ αν lim f ( x ) = −∞ , τότε f ( x ) <0 κοντά στο

x → x0 x → x0

x0 .

• Αν lim f ( x) = +∞ , τότε lim ( − f ( x)) = −∞ , ενώ αν lim f ( x ) = −∞ , τότε

x → x0 x →x0 x → x0

lim (− f ( x )) = +∞ .
x → x0

lim f ( x) = +∞ ή 1
• Αν x → x0 −∞ , τότε xlim
→x 0 f ( x)
=0 .

lim f ( x) = 0 και 1
• Αν f ( x ) >0 κοντά στο x 0 , τότε lim = +∞ , ενώ αν f ( x) <0
x → x0 x →x0 f ( x)
1
κοντά στο x 0 , τότε lim =−
∞ .
x →x 0 f ( x)

• Αν lim f ( x) = +∞ ή −∞ , τότε lim | f ( x) | = +∞ και αν lim f ( x) = +∞ , τότε

x → x0 x → x0 x → x0

lim k f ( x ) = +∞ .
x →x0

1 1
• lim 2
= +∞ και γενικά lim 2 ν = +∞ , ν ∈ Ν*
x→0 x x →0 x

1 1 1 1
• lim = +∞ και γενικά lim 2 ν+1
= +∞ , ενώ lim = −∞ και lim 2 ν +1
= −∞ ,
x→0 + x x→0 + x x→0 − x x→0 − x
ν ∈ Ν*
1
• δεν υπάρχει στο μηδέν το όριο της f ( x ) = 2 ν +1
, ν ∈ Ν* .
x
• Οριο αθροίσματος και γινομένου
το όριο της f είναι: α∈R α∈R +∞ -∞ +∞ -∞
και το όριο της g είναι: +∞ -∞ +∞ -∞ -∞ +∞
τότε το όριο της f + g είναι: +∞ -∞ +∞ -∞ ; ;
το όριο της f είναι:
α>0 α<0 α>0 α<0 0 0 +∞ +∞ -∞ -∞
και το όριο της g είναι:
+∞ +∞ -∞ -∞ +∞ -∞ +∞ -∞ +∞ -∞
τότε το όριο της f·g είναι:
+∞ -∞ -∞ +∞ ; ; +∞ -∞ -∞ +∞

Επιμέλεια : ΠΡΟΥΝΤΖΟΣ ΗΛΙΑΣ. - Μαθηματικός

ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΑ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ Γ΄ ΛΥΚΕΙΟΥ Θεωρία για τις εξετάσεις 6

1 + ∞, αν ν άρτιος
• lim xν = +∞ και lim =0, lim xν = 
x→ +∞ x→+∞ xν x→−∞
- ∞, αν ν περιττός
1 lim P ( x) = lim (α ν x ν )
και lim = 0 ,ν ∈ Ν* , και
x→−∞ xν x →+∞ x →+∞

lim P( x ) = lim (α ν x ν )
x →−∞ x →−∞

• lim α = +∞ ,
x
lim α x = 0 , lim log α x = +∞ , lim log α x = −∞
x →−∞ x →+∞ x →0 x →+∞

| Πότε η f λέγεται συνεχής στο x0 ;

΄Εστω μια συνάρτηση f και x 0 ένα σημείο x 0 του πεδίου ορισμού της. Θα λέμε ότι η f

είναι συνεχής στο x0 , όταν : lim f ( x ) = f ( x 0 )

x → x0
| Πότε η f λέγεται συνεχής στο πεδίο ορισμού της ;
• Όταν η f είναι συνεχής σε όλα τα σημεία του πεδίου ορισμού της . Ειδικότερα :

( α, β) , όταν
• Μια συνάρτηση f θα λέμε ότι είναι συνεχής σε ένα ανοικτό διάστημα
είναι συνεχής σε κάθε σημείο του (α , β ) .
[α, β] , όταν
• Μια συνάρτηση f θα λέμε ότι είναι συνεχής σε ένα κλειστό διάστημα
είναι συνεχής σε κάθε σημείο του (α , β ) και επιπλέον :
lim f ( x ) = f (α ) και lim f ( x ) = f ( β )
x →α + x →β −

| Τι γνωρίζετε για τις πράξεις μεταξύ συνεχών συναρτήσεων;

• Αν οι συναρτήσεις f και g είναι συνεχείς στο x 0 , τότε είναι συνεχείς στο x 0 και οι
f
συναρτήσεις: f +g , c⋅ f , όπου c∈R , f ⋅g ,
g
, | f | και ν f

με την προϋπόθεση ότι ορίζονται σε ένα διάστημα που περιέχει το x 0 .

• Αν η συνάρτηση f είναι συνεχής στο x 0 και η συνάρτηση g είναι συνεχής στο

f ( x 0 ) , τότε η σύνθεσή τους gof είναι συνεχής στο x 0 .
| Να διατυπώσετε το θεώρημα Bolzano
Έστω μια συνάρτηση f , ορισμένη σε ένα κλειστό διάστημα [α , β ] . Αν η f είναι συνεχής
στο [α, β ] και, επιπλέον, ισχύει f (α ) ⋅ f ( β ) < 0 , τότε υπάρχει ένα, τουλάχιστον,
x 0 ∈(α, β ) τέτοιο, ώστε f ( x 0 ) = 0 .

| Πως σχετίζεται η συνέχεια με τα διαστήματα ;

Η εικόνα f ( Δ) ενός διαστήματος Δ μέσω μιας συνεχούς και μη σταθερής συνάρτησης f
είναι διάστημα.

| Να διατυπώσετε το Θεώρημα Μέγιστης - Ελάχιστης τιμής

Αν f είναι συνεχής συνάρτηση στο [α, β ] , τότε η f παίρνει στο [α , β ] μια μέγιστη
τιμή Μ και μια ελάχιστη τιμή m.

| Ποιο είναι το σύνολο τιμών μιας συνεχούς συνάρτησης ορισμένης σε διάστημα ;

• Aν μια συνάρτηση f είναι γνησίως αύξουσα και συνεχής σε ένα ανοικτό διάστημα
(α , β ) , τότε το σύνολο τιμών της στο διάστημα αυτό είναι το διάστημα ( Α, Β ) , όπου

Επιμέλεια : ΠΡΟΥΝΤΖΟΣ ΗΛΙΑΣ. - Μαθηματικός

ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΑ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ Γ΄ ΛΥΚΕΙΟΥ Θεωρία για τις εξετάσεις 7

Α = lim f ( x) και B = lim f ( x) .

x →α + x →β −

• Αν, όμως, η f είναι γνησίως φθίνουσα και συνεχής στο (α, β ) , τότε το σύνολο
τιμών της στο διάστημα αυτό είναι το διάστημα ( B, A)
• Ανάλογα συμπεράσματα έχουμε και όταν μια συνάρτηση f είναι συνεχής και γνησίως
μονότονη σε διαστήματα της μορφής [α , β ] , [α, β ) και (α, β ] .

ΠΑΡΑΓΩΓΟΙ

| Πως ορίζεται η εφαπτομένη στο σημείο A( x 0 , f ( x 0 )) της C f ;

Έστω f μια συνάρτηση και A( x 0 , f ( x 0 )) ένα σημείο της C f . Αν υπάρχει το

f ( x) − f ( x 0 )
lim και είναι ο πραγματικός αριθμός f΄(x 0 ) , τότε ορίζουμε ως εφαπτομένη
x →x0 x − x0
της C f στο σημείο της Α, την ευθεία ε που διέρχεται από το Α και έχει συντελεστή
διεύθυνσης λ= f΄(x 0 ).
Επομένως, η εξίσωση της εφαπτομένης στο σημείο A( x 0 , f ( x 0 )) είναι
y − f ( x0 ) = f '( x0 )( x − x0 )

| Πότε μια συνάρτηση λέγεται παραγωγίσιμη στο χ 0 και τι ονομάζουμε παράγωγο

της f στο χ 0 ;

Μια συνάρτηση f λέμε ότι είναι παραγωγίσιμη σ’ ένα σημείο x0 του πεδίου ορισμού της,
f ( x) − f ( x 0 )
αν υπάρχει το lim και είναι πραγματικός αριθμός.
x →x0 x − x0
Το όριο αυτό ονομάζεται παράγωγος της f στο x0 και συμβολίζεται με f ′( x0 ) . Δηλαδή:
f ( x) − f ( x 0 )
f ′( x 0 ) = lim .
x →x0 x − x0

| Πότε μια συνάρτηση f λέγεται παραγωγίσιμη στο πεδίο ορισμού της ;

• Έστω f μια συνάρτηση με πεδίο ορισμού ένα σύνολο Α. Θα λέμε ότι:

— H f είναι παραγωγίσιμη στο Α ή, απλά, παραγωγίσιμη, όταν είναι παραγωγίσιμη σε κάθε
σημείο x 0 ∈ A .
— Η f είναι παραγωγίσιμη σε ένα ανοικτό διάστημα ( α, β) του πεδίου ορισμού της,
όταν είναι παραγωγίσιμη σε κάθε σημείο x 0 ∈(α, β ) .
— Η f είναι παραγωγίσιμη σε ένα κλειστό διάστημα [α, β] του πεδίου ορισμού της, όταν
είναι παραγωγίσιμη στο (α , β ) και επιπλέον ισχύει

f ( x ) − f (α ) f ( x) − f ( β )
lim+ ∈R και lim− ∈R.
x →α x −α x→β x−β
| Τι είναι η παράγωγος συνάρτηση ;

Έστω f μια συνάρτηση με πεδίο ορισμού Α και A1 τo σύνολο των σημείων του Α στα οποία
αυτή είναι παραγωγίσιμη. Αντιστοιχίζοντας κάθε x ∈ A1 στο f ′(x ) , ορίζουμε τη
συνάρτηση

Επιμέλεια : ΠΡΟΥΝΤΖΟΣ ΗΛΙΑΣ. - Μαθηματικός

ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΑ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ Γ΄ ΛΥΚΕΙΟΥ Θεωρία για τις εξετάσεις 8

f ′ : A1 → R , ωστε : x → f ′( x) η οποία ονομάζεται παράγωγος της f.

| Τι ονομάζουμε ρυθμό μεταβολής του y ως προς το x ;

Αν δύο μεταβλητά μεγέθη x, y συνδέονται με τη σχέση y = f (x ) , όταν f είναι μια
συνάρτηση παραγωγίσιμη στο x 0 , τότε ονομάζουμε ρυθμό μεταβολής του y ως προς το
x στο σημείο x0 την παράγωγο f ′( x 0 )

| Πως παραγωγίζεται μια σύνθετη συνάρτηση ;

Αν η συνάρτηση g είναι παραγωγίσιμη στο x 0 και η f είναι παραγωγίσιμη στο g ( x 0 ) ,

τότε η συνάρτηση f g είναι παραγωγίσιμη στο x0 και ισχύει
( f  g ) ′( x 0 ) = f ′( g ( x 0 )) ⋅ g ′( x 0 )

| Να διατυπώσετε το Θεώρημα Rolle

Αν μια συνάρτηση f είναι συνεχής στο κλειστό διάστημα [α , β ] , παραγωγίσιμη στο
ανοικτό (α , β ) και f (α ) = f ( β ) τότε υπάρχει ένα, τουλάχιστον, ξ ∈(α, β ) τέτοιο,
ώστε: ′
f (ξ ) = 0

| Να ερμηνεύσετε γεωμετρικά το Θεώρημα Rolle y

Το Θ.R. γεωμετρικά, σημαίνει ότι υπάρχει ένα, τουλάχιστον, Μ(ξ,f (ξ))
ξ ∈(α, β ) τέτοιο, ώστε η εφαπτομένη της C f στο Β(β,f (β))
Α(α,f (α))
M (ξ , f (ξ )) να είναι παράλληλη στον άξονα των x.

O α ξ ξ΄ β x

| Να διατυπώσετε το Θεώρημα Μέσης Τιμής Διαφορικού Λογισμού (Θ.Μ.Τ.)

Αν μια συνάρτηση f είναι: συνεχής στο κλειστό διάστημα [α, β ] και παραγωγίσιμη στο
ανοικτό διάστημα (α , β ) τότε υπάρχει ένα, τουλάχιστον, ξ ∈(α , β ) τέτοιο, ώστε:
f ( β ) − f (α )
f ′(ξ ) =
β −α
y
| Να ερμηνεύσετε γεωμετρικά το Θεώρημα Μέσης Τιμής Β(β,f (β))
M(ξ,f (ξ))
Γεωμετρικά, το ΘΜΤ σημαίνει ότι υπάρχει ένα, τουλάχιστον,
ξ ∈(α , β ) τέτοιο, ώστε η εφαπτομένη της γραφικής
παράστασης της f στο σημείο M (ξ , f (ξ )) να είναι A(α,f (α))
παράλληλη της ευθείας ΑΒ.
Ο a ξ ξ΄ β x

| Τι ονομάζουμε τοπικό μέγιστο και τι τοπικό ελάχιστο της f ;

• Μια συνάρτηση f, με πεδίο ορισμού Α, θα λέμε ότι παρουσιάζει στο x 0 ∈ A τοπικό

μέγιστο, όταν υπάρχει δ >0 , τέτοιο ώστε : f ( x) ≤ f ( x 0 ) για κάθε
x ∈ A ∩ ( x 0 − δ, x 0 + δ ) .
Το x 0 λέγεται θέση ή σημείο τοπικού μεγίστου, ενώ το f ( x 0 ) τοπικό μέγιστο της f.

• Μία συνάρτηση f, με πεδίο ορισμού Α, θα λέμε ότι παρουσιάζει στο x 0 ∈ A τοπικό

ελάχιστο, όταν υπάρχει δ >0 , τέτοιο ώστε : f ( x) ≥ f ( x 0 ) , για κάθε
x ∈ A ∩ ( x 0 − δ, x 0 + δ ) .

Το x 0 λέγεται θέση ή σημείο τοπικού ελαχίστου, ενώ το f ( x 0 ) τοπικό ελάχιστο της f.

Επιμέλεια : ΠΡΟΥΝΤΖΟΣ ΗΛΙΑΣ. - Μαθηματικός

ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΑ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ Γ΄ ΛΥΚΕΙΟΥ Θεωρία για τις εξετάσεις 9

| Να διατυπώσετε το Θεώρημα Fermat

Έστω μια συνάρτηση f ορισμένη σ’ ένα διάστημα Δ και x 0 ένα εσωτερικό σημείο του
Δ. Αν η f παρουσιάζει τοπικό ακρότατο στο x 0 και είναι παραγωγίσιμη στο σημείο
αυτό, τότε: f ′( x 0 ) = 0

| Ποιες είναι οι πιθανές θέσεις των τοπικών ακροτάτων μιας συνάρτησης f ;

Τα εσωτερικά σημεία του Δ στα οποία η παράγωγος της f μηδενίζεται.
Τα εσωτερικά σημεία του Δ στα οποία η f δεν παραγωγίζεται.
Τα άκρα του Δ (αν ανήκουν στο πεδίο ορισμού της).
Τα εσωτερικά σημεία του Δ στα οποία η f δεν παραγωγίζεται ή η παράγωγός της είναι ίση
με το μηδέν, λέγονται κρίσιμα σημεία της f στο διάστημα Δ.
| Τι γνωρίζετε για την παράγωγο συνάρτησης στο σημείο που παρουσιάζει ακρότατο
;
Έστω μια συνάρτηση f ορισμένη σ’ ένα διάστημα Δ και x 0 εσωτερικό σημείο του Δ. Αν
η f παρουσιάζει τοπικό ακρότατο στο x 0 και είναι παραγωγίσιμη σ΄ αυτό, τότε:
f ′( x 0 ) = 0
| Πως σχετίζεται η f΄ με τα τοπικά ακρότατα;
Έστω μια συνάρτηση f παραγωγίσιμη σ’ ένα διάστημα (α , β ) , με εξαίρεση ίσως ένα
σημείο του x 0 , στο οποίο όμως η f είναι συνεχής.

Αν f ′( x ) > 0 στο (α , x 0 ) και f ′( x ) < 0 στο ( x 0 , β ) , τότε το f ( x 0 ) είναι τοπ. μέγιστο

της f.
Αν f ′( x ) < 0 στο (α , x 0 ) και f ′( x ) > 0 στο ( x 0 , β ) , τότε το f ( x 0 ) είναι τοπ. ελάχιστο
της f.
Aν η f ′(x ) διατηρεί πρόσημο στο (α , x 0 ) ∪ ( x 0 , β ) , τότε το f ( x 0 ) δεν είναι τοπικό
ακρότατο και η f είναι γνησίως μονότονη στο (α , β ) .

| Πότε μια συνάρτηση ονομάζεται κυρτή ή κοίλη ;

Έστω μία συνάρτηση f συνεχής σ’ ένα διάστημα Δ και παραγωγίσιμη στο εσωτερικό
του Δ. Θα λέμε ότι:

′
• Η συνάρτηση f στρέφει τα κοίλα προς τα άνω ή είναι κυρτή στο Δ, αν η f είναι
γνησίως αύξουσα στο εσωτερικό του Δ.

′
• Η συνάρτηση f στρέφει τα κοίλα προς τα κάτω ή είναι κοίλη στο Δ, αν η f είναι
γνησίως φθίνουσα στο εσωτερικό του Δ.

| Πως σχετίζεται η δεύτερη παράγωγος με την κυρτότητα ;

΄Εστω μια συνάρτηση f συνεχής σ’ ένα διάστημα Δ και δυο φορές παραγωγίσιμη στο
εσωτερικό του Δ.
• Αν f ′′( x ) > 0 για κάθε εσωτερικό σημείο x του Δ, τότε η f είναι κυρτή στο Δ.
• Αν f ′′( x ) < 0 για κάθε εσωτερικό σημείο x του Δ, τότε η f είναι κοίλη στο Δ.

| Τι ονομάζουμε σημείο καμπής της γ.π. μιας συνάρτησης ;

Επιμέλεια : ΠΡΟΥΝΤΖΟΣ ΗΛΙΑΣ. - Μαθηματικός

ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΑ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ Γ΄ ΛΥΚΕΙΟΥ Θεωρία για τις εξετάσεις
10
Έστω μια συνάρτηση f παραγωγίσιμη σ’ ένα διάστημα (α , β ) , με εξαίρεση ίσως ένα
σημείο του x 0 . Αν η f είναι κυρτή στο (α , x 0 ) και κοίλη στο ( x 0 , β ) , ή αντιστρόφως,
και η C f έχει εφαπτομένη στο σημείο A( x 0 , f ( x 0 )) , τότε το σημείο A( x 0 , f ( x 0 ))
ονομάζεται σημείο καμπής της γραφικής παράστασης της f.

| Πως σχετίζεται η f΄΄ με το σημείο καμπής ;

• Αν το A( x 0 , f ( x 0 )) είναι σημείο καμπής της γραφικής παράστασης της f και η f

είναι δυο φορές παραγωγίσιμη, τότε f ′′( x 0 ) = 0 .

• Έστω μια συνάρτηση f oρισμένη σ’ ένα διάστημα (α , β ) και x 0 ∈(α, β ) . Αν η f ′′

αλλάζει πρόσημο εκατέρωθεν του x 0 και ορίζεται εφαπτομένη της C f στο A( x 0 , f ( x 0 ))
,
τότε το A( x 0 , f ( x 0 )) είναι σημείο καμπής.

| Τι ονομάζουμε κατακόρυφη ασύμπτωτη της γ.π. της f ;

lim f ( x) lim f ( x) είναι +∞ ή
Αν ένα τουλάχιστον από τα όρια +
x →x0 , x →x0−
−∞ , τότε η ευθεία

x = x0 λέγεται κατακόρυφη ασύμπτωτη της γραφικής παράστασης της f.

| Τι ονομάζουμε οριζόντια ασύμπτωτη της γ.π. της f ;

Αν lim f ( x ) =  (αντιστοίχως lim f ( x ) = ) , τότε η ευθεία y =  λέγεται οριζόντια

x →+∞ x →−∞
ασύμπτωτη της γραφικής παράστασης της f στο +∞ (αντιστοίχως στο −∞ ).

| Τι ονομάζουμε ασύμπτωτη (πλάγια) της γ.π. της f ;

Η ευθεία y = λx + β λέγεται ασύμπτωτη της γραφικής παράστασης της f στο +∞ , αν
lim [ f ( x) − ( λx + β )] = 0
x →+∞
και στο −∞ αν xlim
→−∞
[ f ( x) − ( λx + β )] = 0 .

| Ποιοι είναι οι κανόνες De l΄ Hospital ;

• Αν lim f ( x) = 0 , lim g ( x) = 0 , x0 ∈ R ∪ {−∞, +∞} και υπάρχει το lim f ′( x)

x → x0 x → x0 x →x 0 g ′( x)
f ( x) f ′( x)
(πεπερασμένο ή άπειρο), τότε: lim = lim .
x →x0 g ( x) x →x0 g ′( x)

lim f ( x) = +∞ , lim g ( x) = +∞ , f ′( x)
• Αν x0 ∈ R ∪ {−∞, +∞} και υπάρχει το xlim
x → x0 x → x0 →x 0 g ′( x)
f ( x) f ′( x )
(πεπερασμένο ή άπειρο), τότε: lim = lim .
x →x0 g ( x ) x →x0 g ′( x )
ΟΛΟΚΛΗΡΩΜΑΤΑ

| Τι ονομάζουμε Αρχική συνάρτηση ή παράγουσα της f στο Δ ;

Έστω f μια συνάρτηση ορισμένη σε ένα διάστημα Δ. Αρχική συνάρτηση ή παράγουσα
της f στο Δ (1) ονομάζεται κάθε συνάρτηση F που είναι παραγωγίσιμη στο Δ και ισχύει
F ′( x) = f ( x ) , για κάθε x ∈ Δ .

Επιμέλεια : ΠΡΟΥΝΤΖΟΣ ΗΛΙΑΣ. - Μαθηματικός

ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΑ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ Γ΄ ΛΥΚΕΙΟΥ Θεωρία για τις εξετάσεις
11

| Τι ονομάζουμε αόριστο ολοκλήρωμα της f στο Δ ;

Το σύνολο όλων των παραγουσών μιας συνάρτησης f σ’ ένα διάστημα Δ ονομάζεται
αόριστο ολοκλήρωμα της f στο Δ και συμβολίζεται ∫f ( x)dx . Δηλαδή

∫ f ( x)dx =F ( x ) +c , c∈ R, όπου F μια παράγουσα της f στο Δ.

| Ποιος είναι ο τύπος της ΟΚΠ στα αόριστα ολοκληρώματα;

∫f ( x) g ′( x)dx =f ( x) g ( x) − ∫f ′( x) g ( x)dx
| Ποιος είναι ο τύπος της ΟΜΑ στα αόριστα ολοκληρώματα ;
∫ f ( g ( x)) g ′( x)dx =∫ f (u )du , όπου u = g ( x) και du = g ′( x ) dx

| Τι ονομάζουμε ορισμένο ολοκλήρωμα της f στο [α,β] ;

β  ν 
Αν η f είναι συνεχής στο [α,β] τότε ορίζουμε : ∫ f ( x)dx = lim  ∑ f (ξκ )∆x  .
α ν →∞
 κ =1 
α β α
Επίσης ορίζουμε : ∫β
f ( x)dx = − ∫ f ( x)dx και
α ∫ α
f ( x)dx = 0

| Ποιες είναι οι ιδιότητες του ορισμένου ολοκληρώματος ;

Έστω f , g συνεχείς συναρτήσεις στο [α , β ] και λ, μ ∈ R. Τότε ισχύουν

β β
1) ∫α λf ( x) dx = λ ∫ f ( x ) dx
α
2)
β β β
∫ α
[ f ( x ) + g ( x )] dx = ∫ f ( x ) dx +∫ g ( x ) dx
α α

β β β
3) ∫α [ λf ( x ) + μg ( x )] dx = λ ∫ f ( x ) dx + μ ∫ g ( x) dx
α α

4) Αν η f είναι συνεχής σε διάστημα Δ και α , β , γ ∈ ∆ , τότε ισχύει :

β γ β
∫α
f ( x ) dx =∫ f ( x ) dx +∫ f ( x ) dx
α γ

5) Έστω f μια συνεχής συνάρτηση σε ένα διάστημα [α, β ] . Αν f ( x ) ≥0 για κάθε

x ∈[α, β ] και η συνάρτηση f δεν είναι παντού μηδέν στο διάστημα αυτό, τότε
β
∫ α
f ( x ) dx > 0 .

x
| Τι γνωρίζετε για τη συνάρτηση F ( x ) = ∫ f (t ) dt ;
α

Αν f είναι μια συνεχής συνάρτηση σε ένα διάστημα Δ και α είναι ένα σημείο του Δ, τότε η
x
συνάρτηση F ( x ) = ∫ f (t ) dt , x ∈ Δ , είναι μια παράγουσα της f στο Δ. Δηλαδή ισχύει:
α
′
 x
 = f (x) , x ∈Δ .

 ∫ f (t)dt 
a 
για κάθε

| Ποιος είναι ο τύπος της ΟΚΠ στα ορισμένα ολοκληρώματα;

β β
∫ α
f ( x ) g ′( x ) dx =[ f ( x ) g ( x )] αβ −∫ f ′( x ) g ( x ) dx
α

Επιμέλεια : ΠΡΟΥΝΤΖΟΣ ΗΛΙΑΣ. - Μαθηματικός

ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΑ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ Γ΄ ΛΥΚΕΙΟΥ Θεωρία για τις εξετάσεις
12
| Ποιος είναι ο τύπος της ΟΜΑ στα ορισμένα ολοκληρώματα;

β u2
Ισχύει : ∫
α
f ( g ( x)) g ′( x) dx = ∫
u1
f (u )du , όπου f , g ′ είναι συνεχείς συναρτήσεις,
u = g (x ) , du = g ′( x ) dx και u1 = g (α ) , u 2 = g ( β ) .

| Πως ορίζεται το εμβαδόν Ε(Ω) ενός χωρίου που περικλείεται από τις ευθείες χ=α ,
χ= β και τις γ.π. των f και g ;
β
Ισχύει : E ( Ω ) = ∫ | f ( x ) − g ( x ) | dx
α

 Θεωρήματα με αποδείξεις
1. Αν z 1 = α + βi και z 2 = γ + δi είναι δυο μιγαδικοί αριθμοί, τότε:
z 1 + z 2 = z1 + z 2

Απόδειξη

z1 + z 2 = (α + βi ) + ( γ + δi ) = (α + γ ) + ( β + δ )i
= (α + γ ) − ( β + δ )i = (α − βi ) + (γ − δi ) = z1 + z 2 .
2. Αν z1 , z 2 είναι μιγαδικοί αριθμοί, τότε : | z 1 ⋅ z 2 | = | z1 | ⋅ | z 2 |

Απόδειξη

Πράγματι, έχουμε: | z 1 ⋅ z 2 | = | z1 | ⋅ | z 2 | ⇔ | z1 ⋅ z 2 | 2 = | z1 | 2 ⋅ | z 2 | 2

⇔ ( z1 ⋅ z 2 )( z1 ⋅ z 2 ) = z1 ⋅ z1 ⋅ z 2 ⋅ z 2 ⇔ z1 ⋅ z 2 ⋅ z 1 ⋅ z 2 = z 1 ⋅ z 1 ⋅ z 2 ⋅ z 2

και, επειδή η τελευταία ισότητα ισχύει, θα ισχύει και η ισοδύναμη αρχική.

3. Δείξετε ότι : xlim P ( x) = P( x 0 )

→ x0

Απόδειξη

Έστω το πολυώνυμο P ( x ) = α ν x ν + α ν −1 x ν −1 + + α1 x + α 0 και x0 ∈ R .

Σύμφωνα με τις ιδιότητες των ορίων έχουμε:

lim P ( x) = lim (α ν x ν + α ν −1 x ν −1 +  + α 0 ) = lim (α ν x ν ) + lim (α ν −1 x ν −1 ) +  + lim α 0

x → x0 x → x0 x → x0 x → x0 x → x0

= α ν lim x ν + α ν −1 lim x ν −1 +  + lim α 0

x → x0 x → x0 x → x0
ν −1
= α ν x + α ν −1 x
ν
0 0 + + α 0 = P ( x 0 ) .
P( x) P( x 0 )
4. Δείξετε ότι : xlim = , εφόσον Q( x 0 ) ≠ 0
→x 0 Q( x) Q( x 0 )
Απόδειξη

P( x)
Έστω η ρητή συνάρτηση f ( x ) = , όπου P ( x ) , Q ( x) πολυώνυμα του x
Q( x)
lim P ( x) P ( x )
P ( x ) x → x0
και x0 ∈ R με Q ( x 0 ) ≠ 0 . Τότε, lim f ( x) = lim = = 0
.
x → x0 x → x0 Q ( x) lim Q( x) Q ( x 0 )
x → x0

Επιμέλεια : ΠΡΟΥΝΤΖΟΣ ΗΛΙΑΣ. - Μαθηματικός

ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΑ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ Γ΄ ΛΥΚΕΙΟΥ Θεωρία για τις εξετάσεις
13
5.Έστω μια συνάρτηση f, η οποία είναι ορισμένη σε ένα κλειστό
διάστημα [α , β ] . Αν: η f είναι συνεχής στο [α , β ] και f (α ) ≠ f ( β ) δείξετε
ότι, για κάθε αριθμό η μεταξύ των f (α ) και f ( β ) υπάρχει ένας,
τουλάχιστον x 0 ∈(α , β ) , ώστε f (x0 ) = η
Απόδειξη

Ας υποθέσουμε ότι f (α ) < f ( β ) . Τότε θα ισχύει f (α ) < η < f ( β ) . Αν

θεωρήσουμε τη συνάρτηση g ( x ) = f ( x) −η , x ∈[α , β ] , παρατηρούμε ότι:
• η g είναι συνεχής στο [α , β ] και
• g (α ) g ( β ) <0 , αφού g (α ) = f (α ) −η < 0 και g ( β ) = f ( β ) −η > 0 .

Επομένως, σύμφωνα με το θεώρημα του Bolzano, υπάρχει x 0 ∈(α, β )

τέτοιο, ώστε g ( x 0 ) = f ( x 0 ) − η = 0 , οπότε f ( x 0 ) = η .

6. Αν η f είναι παραγωγίσιμη στο σημείο x 0 , τότε είναι και συνεχής

σ΄αυτό.
Απόδειξη

f ( x) − f ( x 0 )
Για x ≠ x 0 έχουμε f ( x) − f ( x 0 ) = ⋅ ( x − x0 ) ,
x − x0

 f ( x) − f ( x 0 ) 
Οπότε xlim [ f ( x ) − f ( x 0 )] = lim  ⋅ ( x − x 0 )
→x0 x →x0
 x − x0 
f ( x) − f ( x 0 )
= lim ⋅ lim ( x − x 0 ) = f ′( x 0 ) ⋅ 0 = 0 ,
x →x0 x − x0 x →x0

αφού η f είναι παραγωγίσιμη στο x 0 . Αρα , xlim f ( x) = f ( x 0 ) , δηλαδή η f

→ x0

είναι συνεχής στο x 0 .

7. Εστω η σταθερή συνάρτηση f ( x ) =c , c ∈ R . Δείξετε ότι η συνάρτηση

f είναι παραγωγίσιμη στο R και ισχύει f ′( x ) = 0 , δηλαδή (c)΄= 0
Απόδειξη

Πράγματι, αν x 0 είναι ένα σημείο του R, τότε για x ≠ x 0 ισχύει:

f ( x) − f ( x 0 ) c −c f ( x) − f ( x 0 )
= =0. Επομένως, xlim =0 , δηλαδή
x − x0 x − x0 →x 0 x − x0
(c ) ′ = 0 .

8. Έστω η συνάρτηση f ( x) = x . Δείξετε ότι η συνάρτηση f είναι

παραγωγίσιμη στο R και ισχύει f ′( x) =1 , δηλαδή (x)΄=1 .
Απόδειξη
Πράγματι, αν x0 είναι ένα σημείο του R, τότε για x ≠ x0 ισχύει:
f ( x) − f ( x 0 ) x − x 0 f ( x) − f ( x 0 )
= =1 . Επομένως, lim = lim 1 = 1 ,
x − x0 x − x0 x →x0 x − x0 x →x0

δηλαδή ( x ) ′ =1 .

9. Έστω η συνάρτηση f ( x) = x ν , ν ∈ R − {0, 1} . Δείξετε ότι η συνάρτηση f

είναι παραγωγίσιμη στο R και ισχύει f ′( x) =νx ν −1 , δηλαδή ( x ν ) ′ = νx ν −1

Επιμέλεια : ΠΡΟΥΝΤΖΟΣ ΗΛΙΑΣ. - Μαθηματικός

ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΑ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ Γ΄ ΛΥΚΕΙΟΥ Θεωρία για τις εξετάσεις
14
Απόδειξη
Πράγματι, αν x 0 είναι ένα σημείο του R, τότε για x ≠ x 0 ισχύει:

f ( x) − f ( x 0 ) x ν − x 0ν ( x − x 0 )( x ν −1 + x ν −2 x 0 +  + x 0ν −1 )
= = = x ν −1 + x ν −2 x 0 +  + x 0ν −1 ,
x − x0 x − x0 x − x0
οπότε:
f ( x) − f ( x 0 )
lim = lim ( x ν −1 + x ν −2 x 0 +  + x 0ν −1 ) = x 0ν −1 + x 0ν −1 + + x 0ν −1 = νx 0ν −1 ,
x →x0 x − x0 x →x0

δηλαδή ( x ν ) ′ =νx ν −1 .

1
10. Έστω f ( x) = x ∞) ισχύει f ′( x ) =
. Δείξετε ότι για κάθε x  (0,+
2 x

Απόδειξη
∞) , τότε για x ≠ x 0 ισχύει:
Πράγματι, αν x 0 είναι ένα σημείο του (0,+

f ( x) − f ( x 0 )
=
x − x0
=
( x − x0 )( x + x0 )= x − x0
=
1
x − x0 x − x0 (x − x0 ) ( x + x0 ) ( x − x0 ) ( x + x0 ) x + x0
,

f ( x) − f ( x0 ) 1 1
Οπότε lim = lim = , δηλαδή
x →x 0 x − x0 x →x 0
x+ x0 2 x0

( x )′ = 1
.
2 x

11. Έστω συνάρτηση f ( x ) =ημ x . Η συνάρτηση f είναι παραγωγίσιμη στο

R και ισχύει f ′( x ) = συν x , δηλαδή ( ημ x ) ′ = συν x

Απόδειξη
Πράγματι, για κάθε x∈ R και h ≠ 0 ισχύει

f ( x + h) − f ( x ) ημ ( x + h) − ημ x ημ x ⋅ συν h + συν x ⋅ ημ h − ημ x
= =
h h h
(συν h −1) ημ h
= ημ x ⋅ + συν x ⋅ .
h h
ημ h συν h −1
Επειδή lim =1 και lim =0 , έχουμε :
h →0 h h →0 h
f ( x + h) − f ( x )
lim = ημ x ⋅ 0 + συν x ⋅1 = συν x . Δηλαδή, (ημ x ) ′ = συν x .
h →0 h

12. Έστω η συνάρτηση f ( x ) =συν x . Η συνάρτηση f είναι παραγωγίσιμη

στο R και ισχύει f ′( x ) = −ημ x , δηλαδή (συν x) ′ = −ημ x

Απόδειξη
Πράγματι, για κάθε x ∈ R και h ≠ 0 ισχύει:

Επιμέλεια : ΠΡΟΥΝΤΖΟΣ ΗΛΙΑΣ. - Μαθηματικός

ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΑ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ Γ΄ ΛΥΚΕΙΟΥ Θεωρία για τις εξετάσεις
15
f ( x + h) − f ( x ) συν ( x + h) − συν x συν x ⋅ συν h − ημ x ⋅ ημ h − συν x
= =
h h h
συν h −1 ημ h
= συν x ⋅ − ημ x ⋅ , οπότε :
h h
f ( x + h) − f ( x )  συν h −1   ημ h 
lim = lim συν x ⋅  −lim ημ x ⋅  = συν x ⋅0 −ημ x ⋅1 = −ημ x
h →0 h h →0
 h  h →0
 h 
. Αρα , (συν x) ′ = −ημ x .

13. Αν οι συναρτήσεις f , g είναι παραγωγίσιμες στο x0 , τότε η

συνάρτηση f +g είναι παραγωγίσιμη στο x0 και ισχύει:
( f + g ) ′( x 0 ) = f ′( x 0 ) + g ′( x 0 )

Απόδειξη
Για x ≠ x 0 ,ισχύει:
( f + g )( x) − ( f + g )( x 0 ) f ( x) + g ( x) − f ( x 0 ) − g ( x 0 ) f ( x) − f ( x 0 ) g ( x) − g ( x 0 )
= = + .
x − x0 x − x0 x − x0 x − x0

Επειδή οι συναρτήσεις f , g είναι παραγωγίσιμες στο x 0 , έχουμε:

( f + g )( x) − ( f + g )( x 0 ) f ( x) − f ( x 0 ) g ( x) − g ( x 0 )
lim = lim + lim = f ′( x 0 ) + g ′( x 0 ),
x →x0 x − x0 x →x0 x − x0 x →x0 x − x0

Δηλαδή : ( f + g ) ′( x 0 ) = f ′( x 0 ) + g ′( x 0 ) .

14. Έστω η συνάρτηση f ( x ) = x −ν , ν ∈ Ν* . Η συνάρτηση f είναι παραγωγίσιμη

στο R* και ισχύει f ′( x ) =−νx −ν −1
, δηλαδή ( x −ν ) ′ =−νx −ν −1

Απόδειξη
Πράγματι, για κάθε x ∈ R* έχουμε:
′
 1  (1) ′x ν −1( x ν ) ′ − νx ν −1
( x −ν ) ′ =  ν  = ν 2
= 2ν
= −νx −ν −1 .
 x  ( x ) x

Είδαμε, όμως, πιο πριν ότι ( x ν ) ′ =νx ν −1 , για κάθε φυσικό ν >1 . Επομένως,
αν κ ∈ N − {0, 1} , τότε : ( xκ ) ′ = κxκ−1 .

15. Έστω η συνάρτήση f ( x ) =εφ x . Η συνάρτηση f είναι παραγωγίσιμη

1
στο D f = R − {x |συν x =0} και ισχύει f ′( x) = , δηλαδή :
συν 2 x
1
(εφ x) ′ =
συν 2 x
Απόδειξη
′
 ημ x  ( ημ x ) ′συν x −ημ x (συν x ) ′ συν xσυν x +ημ xημ x
(εφ x) ′ =  = 2
=
 συν x  συν x συν 2 x
συν 2 x + ημ 2 x 1
= 2
= .
συν x συν 2 x

16. Η συνάρτηση f ( x) = x α , α ∈ R − Q είναι παραγωγίσιμη στο (0,+

∞) και
ισχύει f ′( x) =αx , δηλαδή
α −1
( x ) ′ = αx
α α −1 (1)

Απόδειξη

Επιμέλεια : ΠΡΟΥΝΤΖΟΣ ΗΛΙΑΣ. - Μαθηματικός

ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΑ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ Γ΄ ΛΥΚΕΙΟΥ Θεωρία για τις εξετάσεις
16
Πράγματι, αν y = x α =e α ln x και θέσουμε u = α ln x , τότε έχουμε y =e u .
Επομένως,
1 α
y ′ = (e u ) ′ = e u ⋅ u ′ = e α ln x ⋅ α ⋅ = x α ⋅ = αx α −1 .
x x

17. Η συνάρτηση f ( x) =α x , α > 0 είναι παραγωγίσιμη στο R και ισχύει

f ′( x ) = α x ln α , δηλαδή : (α x ) ′ = α x ln α

Απόδειξη
Πράγματι, αν y = α x = e x ln α και θέσουμε u = x ln α , τότε έχουμε y =e u .
Επομένως,
y ′ = (e u ) ′ = e u ⋅ u ′ = e x ln α ⋅ ln α = α x ln α .

18. Η συνάρτηση f ( x ) = ln | x | , x ∈ R* είναι παρ/μη στο R* και ισχύει

1
(ln | x | ) ′ =
x

Απόδειξη
1
Πράγματι : .
αν x > 0 , τότε (ln | x | ) ′ = (ln x) ′ = , ενώ αν x < 0 , τότε :
x
ln | x | =ln( −x ) , οπότε, αν θέσουμε y =ln( −x ) και u = − x , έχουμε y = ln u .
1 1 1 1
Επομένως, y ′ = (ln u ) ′ = ⋅u ′ = ( −1) = και άρα (ln | x | ) ′ = .
u −x x x

19. Έστω μια συνάρτηση f ορισμένη σε ένα διάστημα Δ. Αν η f είναι

συνεχής στο Δ και f ′( x ) = 0 για κάθε εσωτερικό σημείο x του Δ, τότε η
f είναι σταθερή σε όλο το διάστημα Δ.
Απόδειξη
Αρκεί να αποδείξουμε ότι για οποιαδήποτε x1 , x 2 ∈ Δ ισχύει f ( x1 ) = f ( x 2 ) .
Πράγματι

• Αν x1 = x 2 , τότε προφανώς f ( x1 ) = f ( x 2 ) .
• Αν x1 < x 2 , τότε στο διάστημα [ x1 , x 2 ] η f ικανοποιεί τις υποθέσεις του
θεωρήματος μέσης τιμής. Επομένως, υπάρχει ξ ∈( x1 , x 2 ) τέτοιο, ώστε
f ( x 2 ) − f ( x1 )
f ′(ξ ) = (1) Επειδή το ξ είναι εσωτερικό σημείο του Δ,
x 2 − x1
ισχύει f ′(ξ ) = 0 , οπότε , λόγω της (1), είναι f ( x1 ) = f ( x 2 ) . Αν x 2 < x1 , τότε
ομοίως αποδεικνύεται ότι f ( x1 ) = f ( x 2 ) . Σε όλες, λοιπόν, τις περιπτώσεις
είναι f ( x1 ) = f ( x 2 ) .

20. Έστω δυο συναρτήσεις f , g ορισμένες σε ένα διάστημα Δ. Αν οι

f , g είναι συνεχείς στο Δ και f ′( x) = g ′( x) για κάθε εσωτερικό σημείο x
του Δ, τότε υπάρχει σταθερά c τέτοια, ώστε για κάθε x ∈ Δ να ισχύει:
f ( x ) = g ( x ) +c

Απόδειξη
Η συνάρτηση f −g είναι συνεχής στο Δ και για κάθε εσωτερικό σημείο x ∈ Δ
ισχύει
( f − g ) ′( x) = f ′( x ) − g ′( x) = 0 .

Επιμέλεια : ΠΡΟΥΝΤΖΟΣ ΗΛΙΑΣ. - Μαθηματικός

ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΑ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ Γ΄ ΛΥΚΕΙΟΥ Θεωρία για τις εξετάσεις
17
Επομένως, σύμφωνα με το προηγούμενο θεώρημα, η συνάρτηση f −g είναι
σταθερή στο Δ. Άρα, υπάρχει σταθερά C τέτοια, ώστε για κάθε x ∈ Δ να ισχύει
f ( x ) −g ( x ) =c , οπότε f ( x ) = g ( x ) +c .

21. Έστω μια συνάρτηση f, η οποία είναι συνεχής σε ένα διάστημα Δ.

Αν f ′( x ) > 0 σε κάθε εσωτερικό σημείο x του Δ, τότε η f είναι γν.
αύξουσα σε όλο το Δ.
Αν f ′( x ) < 0 σε κάθε εσωτερικό σημείο x του Δ, τότε η f είναι γν.
φθίνουσα σε όλο το Δ.
Απόδειξη
• Αποδεικνύουμε το θεώρημα στην περίπτωση που είναι f ′( x ) > 0 .

Έστω x1 , x 2 ∈ Δ με x1 < x 2 . Θα δείξουμε ότι f ( x1 ) < f ( x 2 ) . Πράγματι, στο

διάστημα [ x1 , x 2 ] η f ικανοποιεί τις προϋποθέσεις του Θ.Μ.Τ. Επομένως,
f ( x 2 ) − f ( x1 )
υπάρχει ξ ∈( x1 , x 2 ) τέτοιο, ώστε f ′(ξ ) = , οπότε έχουμε
x 2 − x1
f ( x 2 ) − f ( x1 ) = f ′(ξ )( x 2 − x1 )
Επειδή f ′(ξ ) > 0 και x 2 − x1 > 0 , έχουμε f ( x 2 ) − f ( x1 ) > 0 , οπότε f ( x1 ) < f ( x 2 ) .

• Στην περίπτωση που είναι f ′( x ) < 0 εργαζόμαστε αναλόγως.

22. Έστω μια συνάρτηση f ορισμένη σ’ ένα διάστημα Δ και x 0

εσωτερικό σημείο του Δ. Αν η f παρουσιάζει τοπικό ακρότατο στο x 0
και είναι παραγωγίσιμη σ΄ αυτό, τότε: f ′( x 0 ) = 0

Απόδειξη
Ας υποθέσουμε ότι η f παρουσιάζει στο x 0 τοπικό μέγιστο. Επειδή το x 0 είναι
εσωτερικό σημείο του Δ και η f παρουσιάζει σ’ αυτό τοπικό μέγιστο, υπάρχει
δ > 0 τέτοιο, ώστε ( x 0 − δ , x 0 + δ ) ⊆ Δ και f ( x) ≤ f ( x 0 ) , για κάθε
x ∈( x 0 − δ, x 0 + δ ) .
(1)
Επειδή, επιπλέον, η f είναι παραγωγίσιμη στο x 0 , ισχύει
f ( x) − f ( x 0 ) f ( x) − f ( x 0 )
f ′( x 0 ) = lim = lim . Επομένως,
x →x0− x − x0 +
x →x0 x − x0

f ( x) − f ( x 0 )
— αν x ∈( x 0 − δ , x 0 ) , τότε, λόγω της (1), θα είναι ≥ 0 , οπότε θα
x − x0
έχουμε
f ( x) − f ( x 0 )
f ′( x 0 ) = lim ≥0 (2)
x → x0− x − x0
f ( x) − f ( x 0 )
— αν x ∈( x 0 , x 0 + δ ) , τότε, λόγω της (1), θα είναι ≤ 0 , οπότε θα
x − x0
f ( x) − f ( x 0 )
έχουμε f ′( x 0 ) = lim+ ≤ 0 . (3) Έτσι , από τις (2) και
x → x0 x − x0
(3) έχουμε f ′( x 0 ) = 0 .
Η απόδειξη για τοπικό ελάχιστο είναι ανάλογη.

Επιμέλεια : ΠΡΟΥΝΤΖΟΣ ΗΛΙΑΣ. - Μαθηματικός

ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΑ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ Γ΄ ΛΥΚΕΙΟΥ Θεωρία για τις εξετάσεις
18
23. Έστω f μια συνάρτηση ορισμένη σε ένα διάστημα Δ. Αν F είναι μια
παράγουσα της f στο Δ, τότε: α) όλες οι συναρτήσεις της μορφής
G ( x ) = F ( x ) +c , c ∈ R, είναι παράγουσες της f στο Δ και β) κάθε άλλη

παράγουσα G της f στο Δ παίρνει τη μορφή G ( x ) = F ( x ) +c , c ∈ R.

Απόδειξη

α) κ άθε συνάρτηση της μορφής G ( x ) = F ( x ) +c , όπου c∈ R, είναι μια

παράγουσα της f στο Δ, αφού G ′( x) = ( F ( x) + c) ′ = F ′( x) = f ( x) , για κάθε

x ∈Δ .
• Έστω G είναι μια άλλη παράγουσα της f στο Δ. Τότε για κάθε x ∈ Δ ισχύουν
F ′( x ) = f ( x ) και G ′( x ) = f ( x) , οπότε G ′( x ) = F ′( x ) , για κάθε x ∈ Δ .
Άρα, σύμφωνα με το πόρισμα της § 2.6, υπάρχει σταθερά c τέτοια, ώστε
G ( x ) = F ( x ) +c , για κάθε x ∈ Δ .

24. Αν f είναι μια συνεχής συνάρτηση σε ένα διάστημα Δ και α είναι ένα σημείο
x
του Δ, τότε η συνάρτηση F ( x ) = ∫ f (t ) dt , x ∈ Δ , είναι μια παράγουσα της f
α
′
 x
 = f (x) , x ∈Δ .
στο Δ. Δηλαδή ισχύει: 
∫ f (t)dt 
a 
για κάθε

Εποπτικά το συμπέρασμα του παραπάνω θεωρήματος προκύπτει ως εξής:

=
x+h y
F ( x +h) −F ( x) = ∫x
f (t)dt Εμβαδόν του χωρίου Ω. y=f(x)

≈ f (x) ⋅ h , για μικρά h > 0 . Άρα, για μικρά h > 0 είναι

F (x + h) − F (x) f(x)
≈ f (x) ,οπότε F(x)
h x
F (x + h) − F (x) O α x β
F ′(x) = lim = f (x)
h→0 h

25. Έστω f μια συνεχής συνάρτηση σ’ ένα διάστημα [α , β ] . Αν G είναι

β
μια παράγουσα της f στο [α , β ] , τότε ∫α
f (t ) dt = G ( β ) −G (α )

Απόδειξη
x
Σύμφωνα με το προηγούμενο θεώρημα, η συνάρτηση F ( x ) = ∫ f (t ) dt είναι μια
α

παράγουσα της f στο [α, β ] . Επειδή και η G είναι μια παράγουσα της f στο
[α , β ] , θα υπάρχει c∈ R τέτοιο, ώστε : G ( x) = F ( x) +c (1)

x=α,
α
Από την (1), για έχουμε G (α ) = F (α ) + c = ∫ f (t )dt + c = c , οπότε c =G (α ) .
α

Επομένως, G ( x ) = F ( x ) +G (α ) ,
β
οπότε, για x = β , έχουμε G ( β ) = F ( β ) +G (α ) = ∫α
f (t ) dt +G (α )
β
και άρα ∫α
f (t )dt = G ( β ) −G (α ) .

Επιμέλεια : ΠΡΟΥΝΤΖΟΣ ΗΛΙΑΣ. - Μαθηματικός

(
(