Edward Osada

Geodezyjne
pomiary
szczegółowe
Wydanie 2

UxLan Wrocław 2014

Druk publikacji wykonano zgodnie z oryginałami tekstów, tablic i rysunków
dostarczonych przez autora w formacie PDF.
Wydawca nie ponosi odpowiedzialności za ich treść, formę i styl.

Podręcznik recenzowany, 2014

 Copyright by Edward Osada, 2014

Redakcja:
Joanna Tyniów

Wydanie 2, rozszerzone
Zmiana tytułu wydania 2 z Geodezyjne pomiary terenowe na Geodezyjne pomiary
szczegółowe wynika z uzupełnienia treści podręcznika o metody geodezyjnych
pomiarów fotogrametrycznych i kartometrycznych.

ISBN 978-83-60221-06-8

Zamówienia prosimy kierować pod adresem Wydawcy:

UxLan Firma Informatyczna Józef Osada
ul. Wiosenna 17a
53-017 Wrocław
tel. 509 338 665
lub e-mailem: josada2@orange.pl

Druk i oprawa:
GS MEDIA. SZYBKI DRUK CYFROWY
ul. Wałbrzyska 9E, 52-314 Wrocław
tel./fax (71) 788 27 99
e-mail: biuro@gsmedia.com.pl
www.gsmedia.com.pl

2
Spis treści
Wstęp 7

1. Pomiary sytuacyjne i wysokościowe 9

1.1. Standardy techniczne 9
1.2. Pomiary sytuacyjne 18
1.3. Pomiary wysokościowe 21
1.4. Pomiary realizacyjne 23

2. Niwelatory 29
2.1. Niwelatory optyczne 29
2.2. Niwelacja geometryczna 33
2.3. Niwelacja ze środka i w przód 40
2.4. Sprawdzenie sprzętu niwelacyjnego 42
2.5. Ciąg niwelacyjny 48
2.6. Ciąg niwelacyjny z punktami pośrednimi 53
2.7. Niwelacja punktów rozproszonych 57
2.8. Niwelacja siatkowa 94
2.9. Niwelacja profilów 111
2.10. Niwelatory cyfrowe 118
3. Tachimetry 137
3.1. Elementy obsługi tachimetru 137
3.2. Pomiar sytuacyjny i wysokościowy 156
3.3. Tachimetria 172
3.4. Wcięcie wstecz 195
3.5. Tyczenie punktów 212
3.6. Czołówki 217
3.7. Pole powierzchni 226
3.8. Funkcje pomiarowe 230
3.9. Sprawdzenie i rektyfikacja 234

4. Odbiorniki GNSS 242

4.1. Globalne systemy pozycyjne 242
4.2. Odbiorniki satelitarne GNSS 284
4.3. Poprawki sieciowe RTN ASG-EUPOS 288
4.4. Zarządzanie danymi pomiarowymi 295
4.5. Pomiar sytuacyjny i wysokościowy 296
4.6. Tyczenie sytuacyjne i wysokościowe 303
4.7. Zadania geometrii współrzędnych COGO 304
4.8. Azymut i odległość ze współrzędnych 305
4.9. Współrzędne z azymutu i odległości 318
4.10. Przecięcia 323
4.11. Środek łuku 338

3
 4.12. Punkt na domiarach względem łuku 344
4.13. Punkt na domiarach względem linii 352
4.14. Rzut punktu na linię 362
4.15. Rzut punktu na łuk 363
4.16. Podział łuku 364
4.17. Podział linii 374
4.18. Projekt i tycznie trasy drogowej 379
4.19. Intergacja Tachimetrii 3D i GPS 398
5. Mapa zasadnicza 428
5.1. Standardy techniczne 428
5.2. Obiekty PRPOG 431
5.3. Obiekty BDSOG 431
5.4. Obiekty PRG 431
5.5. Obiekty EGiB 432
5.6. Obiekty BDOT500 i GESUT 436
5.7. Obiekty EMUiA 469
5.8. Edycja mapy na podstawie pomiaru terenowego 470

6. Geodezyjne pomiary kartometryczne 494

6.1. Skanowanie mapy 495
6.2. Kontrast 500
6.3. Filtracja przestrzenna 507
6.4. Filtry ogólne 508
6.5. Filtry wykrywające krawędzie 517
6.6. Filtry redukujące szum 529
6.7. Filtry ulepszające 537
6.8. Filtry teksturalne 540
6.9. Filtr rozciągania kontrastu 543
6.10. Filtry adaptacyjne 544
6.11. Kalibracja wiernokątna 547
6.12. Kalibracja afiniczna 578
6.13. Kalibracja wielomianowa 591
6.14. Kalibracja lokalnie afiniczna 607
6.15. Kalibracja płaszczyzną rzutu 609
6.16. Kalibracja o minimalnej krzywiźnie 612
6.17. Kalibracja kriging 623
6.18. Resampling 624
6.19. Pomiar sytuacyjny metodą wektoryzacji ekranowej 634

7. Fotogrametria bliskiego zasięgu 639

7.1. Model geometryczny aparatu cyfrowego 639
7.2. Pomiar fotopunktów 649
7.3. Wyznaczenie orientacji zdjęć 654
7.4. Triangulacja 677
7.5. Utworzenie trójwymiarowego modelu obiektu 688

4
8. Fotogrametria lotnicza 699
8.1. Model geometryczny kamery lotniczej 699
8.2. Zdjęcia lotnicze 708
8.3. Aerotriangulacja 720
8.4. Pomiary sytuacyjne i wysokościowe 746
9. Fotogrametria satelitarna 760
9.1. Zdjęcia satelitarne 760
9.2. Model geometryczny kamery satelitarnej 772
9.3. Pomiary sytuacyjne i wysokościowe 774
10. Ortofotomapa 776
10.1. Ortoobraz lotniczy 776
10.2. Ortoobraz satelitarny 779
10.3. Baza danych ortofotomapy BDORTO 793

11. Numeryczny model terenu 798

11.1. Modele powier zchni terenu 798
11.2. Triangulacja Delanuay 801
11.3. Zagęszczanie adaptacyjne 806
11.4. Interpolacja liniowa 808
11.5. Interpolacja nieliniowa Clough-Tocher 811
11.6. Naturalne sąsiedztwo 812
11.7. Odwrotne odległości 813
11.8. Ruchoma powierzchnia 818
11.9. Minimalna kr zywizna 821
11.10. Kriging 825
11.11. Interpolacja warstwic 837
11.12. Profil terenu 844
11.13. Bazy danych BDNMT i BDNMPT 847
11.14. Lotnicze skanowanie laserowe NMT 850
11.15. Pomiar f otogrametryczny NMT 859

12. Krajowy system informacji o terenie 864

12.1. Infrastruktura informacji przestrzennej 864

12.2. Bazy danych PRPOG, BDSOG 880
12.3. Bazy danych PRG, TERYT, BREC, NTS 887
12.4. Bazy danych GESUT, BDOT500 896
12.5. Baza danych EGiB 900
12.6. Bazy danych BDOT10k, BDOO 914
12.7. Bazy danych BDZLiS, BDORTO, BDNMT 928
12.8. Bazy danych PRNG, EMUiA 941

Literatura 942

5
6
Wstęp
Geodezja jest nauką o pomiarach Ziemi wykonywanych w celu wyznaczania:
• kształtu powierzchni Ziemi,
• ruchu obrotowego Ziemi,
• pola grawitacyjnego Ziemi i geoidy,
• niebieskich i ziemskich systemów i układów odniesienia,
oraz pomiarach szczegółowych związanych z:
• prowadzeniem krajowego sytemu informacji o terenie,
• geodezyjną obsługą budownictwa,
• geodezyjną obsługą gospodarki nieruchomościami.
Zagadnienia te są realizowane za pomocą:
• technik pomiarowych geodezji satelitarnej i astronomii geodezyjnej,
• technik pomiarowych fotogrametrii satelitarnej, lotniczej i bliskiego zasięgu,
• lotniczego skanowania laserowego i radarowego
• bezpośrednich pomiarów terenowych przy użyciu tachimetrów, niwelatorów,
skanerów, odbiorników GNSS i grawimetrów.
Geodezyjne pomiary szczegółowe są wykonywane w oparciu o punkty poziomej
i wysokościowej osnowy geodezyjnej, jako (Dz.U. z 2011 r. Nr 263, poz. 1572):
• geodezyjne pomiary terenowe — pomiary sytuacyjne i wysokościowe wykonywane
bezpośrednio w terenie za pomocą odbiorników GNSS, tachimetrów i niwelatorów,
• geodezyjne pomiary fotogrametryczne — pomiary sytuacyjne i wysokościowe
wykonywane na modelu terenu utworzonym z przetworzonych zdjęć lotniczych lub
satelitarnych,
• geodezyjne pomiary kartometryczne — pomiary sytuacyjne wykonywane na mapie
analogowej lub jej skalibrowanym zobrazowaniu cyfrowym oraz na ortofotomapie
metodami digitalizacji punktowej lub liniowej.

Podręcznik zawiera szczegółową charakterystykę metod i technologii wykonywania

geodezyjnych pomiarów szczegółowych, spełniających wymagania standardów
technicznych wykonywania geodezyjnych pomiarów sytuacyjnych i wysokościowych oraz
opracowywania i przekazywania wyników tych pomiarów do państwowego zasobu
geodezyjnego i kartograficznego PZGiK, opublikowanych w Rozporządzeniu Ministra
Spraw Wewnętrznych i Administracji MSWiA z dnia 9 listopada 2011 r.
(Dz.U. z 2011 r. Nr 263, poz. 1572).

Wrocław, czerwiec 2014

7
8
 Pomiary
1 sytuacyjne
i wysokościowe
1.1. Standardy techniczne
Przedmiot pomiaru sytuacyjnego i wysokościowego

Przedmiotem geodezyjnego pomiaru sytuacyjnego lub wysokościowego są obiekty

terenowe gromadzone w następujących bazach danych Państwowego Zasobu
Geodezyjnego i Kartograficznego (PZGiK), (Dz.U. z 2011 r. Nr 263, poz. 1572):

• EGiB - ewidencja gruntów i budynków,

• GESUT - geodezyjna ewidencja sieci uzbrojenia terenu,
• PRG - państwowy rejestr granic i powierzchni jednostek podziałów terytorialnych
kraju,
• BDOT10k - baza danych obiektów topograficznych o szczegółowości
zapewniającej tworzenie standardowych opracowań kartograficznych w skalach
1:10 000 - 1:100 000, w tym kartograficznych opracowań numerycznego modelu
rzeźby terenu,
• BDOO - baza danych obiektów ogólnogeograficznych o szczegółowości
zapewniającej tworzenie standardowych opracowań kartograficznych w skalach:
1:250 000 i mniejszych, w tym kartograficznych opracowań numerycznego
modelu rzeźby terenu,
• BDOT500 - baza danych obiektów topograficznych o szczegółowości
zapewniającej tworzenie standardowych opracowań kartograficznych w skalach:
1:500 - 1:5000 (zakładana i prowadzona dla terenów miast oraz zwartych
zabudowanych i przeznaczonych pod zabudowę obszarów wiejskich),
• BDSOG - baza danych szczegółowych osnów geodezyjnych,
• BDZLiS - baza danych zobrazowań lotniczych i satelitarnych
• BDORTO - baza danych ortofotomapy
• BDNMT - baza danych numerycznego modelu terenu,

oraz inne obiekty terenowe, których potrzeba usytuowania w państwowym systemie

odniesień przestrzennych wynika z innych przepisów prawa.
Zawartość tych i innych baz danych krajowego systemu informacji przestrzennej oraz
tworzone na ich podstawie opracowania kartograficzne przedstawione są w rozdz. 12.

9
Określenia podstawowe
Rozporządzenie MSWiA z dnia 9 listopada 2011 r. (Dz.U. z 2011 r. Nr 263, poz. 1572)
w sprawie standardów technicznych wykonywania geodezyjnych pomiarów sytuacyjnych
i wysokościowych, oraz opracowywania i przekazywania wyników tych pomiarów do
państwowego zasobu geodezyjnego i kartograficznego, wprowadza następujące
określenia:
• geodezyjny pomiar terenowy: geodezyjny pomiar sytuacyjny lub wysokościowy
wykonywany bezpośrednio w terenie,
• geodezyjny pomiar fotogrametryczny: geodezyjny pomiar sytuacyjny lub
wysokościowy wykonywany na modelu terenu utworzonym z przetworzonych
zdjęć lotniczych lub satelitarnych,
• geodezyjny pomiar kartometryczny: geodezyjny pomiar sytuacyjny wykonywany na
mapie analogowej lub jej skalibrowanym zobrazowaniu cyfrowym oraz na
ortofotomapie,
• geodezyjny pomiar sytuacyjny: identyfikacja i określenie położenia
w obowiązującym układzie współrzędnych płaskich prostokątnych geometrycznych
środków obiektów punktowych, punktów załamań osi obiektów liniowych oraz
punktów załamań obrysów obiektów powierzchniowych, umożliwiający określenie
współrzędnych płaskich prostokątnych punktów oraz kształtu i rodzaju tych
obiektów,
• geodezyjny pomiar wysokościowy: pomiar różnic wysokości między punktami
obiektów, umożliwiających określenie wysokości punktów lub pomiar wysokości
punktów w układzie wysokościowym państwowego systemu odniesień
przestrzennych,
• kalibracja: dostosowanie metodą matematycznej transformacji cyfrowego obrazu
rastrowego mapy analogowej do układu współrzędnych prostokątnych płaskich,
• niwelacja geometryczna: pomiar różnic wysokości punktów na podstawie pomiaru
położenia poziomej osi celowej niwelatora na pionowo ustawionych na tych
punktach łatach niwelacyjnych,
• niwelacja trygonometryczna: pomiar różnic wysokości punktów wykonywany na
podstawie pomierzonych odległości poziomych oraz kątów pionowych,
• niwelacja satelitarna: pomiar różnic wysokości punktów wykonywany metodą
precyzyjnego pozycjonowania w oparciu o globalny system nawigacji satelitarnej
GNSS,
• pikieta: punkt terenowy, którego położenie określone jest przez współrzędne
prostokątne płaskie i wysokość w państwowym systemie odniesień przestrzennych.
• błąd średni położenia punktu: pierwiastek z sumy kwadratów błędów średnich
współrzędnych płaskich prostokątnych, przy założeniu normalnego rozkładu błędów
położenia punktów o prawdopodobieństwie nie mniejszym niż 0.68,
• błąd średni pomiaru: miara dokładności wyniku pomiaru, przy założeniu
normalnego rozkładu błędów obserwacji - o prawdopodobieństwie nieprzekroczenia
0.68,
• ciąg poligonowy: zbiór punktów pomiarowej osnowy sytuacyjnej połączonych
odcinkami, w którym mierzone są wszystkie długości boków oraz kąty
wierzchołkowe, stanowiący szczególny rodzaj sieci kątowo-liniowej,

10
• sieć modularna: zbiór wzajemnie powiązanych modułów będących odrębnymi
konstrukcjami geometrycznymi,
• metoda wcięć kątowych, liniowych albo kątowo-liniowych: metoda wyznaczenia
położenia punktów oparta na geometrii trójkąta, w którym wyznaczany punkt jest
wierzchołkiem, metoda polega na pomiarze odpowiednio kątów, długości lub
jednocześnie kątów i długości,
• dane obserwacyjne: wyniki pomiarów: kierunków, kątów, długości, różnic
wysokości oraz przestrzennych wektorów wyznaczanych w wyniku precyzyjnego
pozycjonowania w oparciu o globalny system nawigacji satelitarnej, wolne od
błędów grubych lub omyłek oraz błędów systematycznych,
• atrybut: właściwość obiektu świata rzeczywistego, która wyróżnia ten obiekt
spośród innych obiektów, posiadającą swoją nazwę oraz wartość należącą do
określonej dziedziny atrybutu.
• tyczenie: czynności pomiarowe geodezyjne mające na celu wskazanie w terenie lub
na realizowanym obiekcie budowlanym punktów o założonym położeniu
w przyjętym układzie odniesienia oraz oznaczenie tych punktów w sposób trwały
lub tymczasowy.
• pomiarowa technika statyczna: pomiary o najwyższej dokładności, wykonywane
zestawem kilku odbiorników satelitarnych pozostających nieruchomymi w ciągu
jednej lub wielu sesji obserwacyjnych, zapewniające dane obserwacyjne do
przetworzenia po zakończeniu prac (postprocessing),
• pomiarowa technika szybka statyczna: odmiana pomiarów techniką statyczną, dla
których skrócony zostaje czas pomiaru na wyznaczanym punkcie do 5-20 minut,
pomiar polega na wyznaczaniu wektorów między odbiornikami, ustawionymi na co
najmniej dwóch punktach bazowych, gromadzącymi dane w trakcie
wielogodzinnych sesji pomiarowych, a poszczególnymi punktami obserwowanymi
w trakcie krótkich sesji pomiarowych, .
• pomiarowa technika kinematyczna RTK: pomiar wykonywany przy użyciu
zestawu pomiarowego, złożonego z odbiornika stacjonarnego, stanowiącego stację
referencyjną, oraz jednego lub większej liczby odbiorników ruchomych, które mają
zapewnioną bezpośrednią łączność z odbiornikiem stacjonarnym, względem którego
jest wyznaczana w czasie rzeczywistym pozycja odbiorników ruchomych, na
podstawie danych obserwacyjncyh lub poprawek do danych obserwacyjnych
przesłanych ze stacji referencyjnej do tych odbiorników,
• pomiarowa technika kinematyczna RTN: pomiar wykonywany przy użyciu
zestawu pomiarowego, złożonego z kilku odbiorników stacjonarnych, stanowiącego
sieć stacji referencyjnych, oraz jednego lub większej liczby odbiorników
ruchomych, które mają zapewnioną bezpośrednią łączność ze stacjami
referencyjnymi, względem których jest wyznaczana w czasie rzeczywistym za
pośrednictwem ośrodka obliczeniowego pozycja odbiorników ruchomych,
• skaning laserowy: metoda obrazowania powierzchni terenu, polegająca na pomiarze
odległości pomiędzy obiektem objętym pomiarem a urządzeniem (skanerem),
zainstalowanym na statku powietrznym, samochodzie lub na stanowisku
stacjonarnym, emitującym i odbierającym impulsy laserowe odbite od tego obiektu,
z jednoczesnym wyznaczeniem wpółrzędnych przestrzennych (X, Y, Z),
określających położenie tego urządzenia w przestrzeni oraz kierunku promienia
laserowego w momencie wysyłania impulsu.

11
Precyzja wyników geodezyjnych pomiarów terenowych
W zależności od dokładności wykonywanego geodezyjnego pomiaru:
• sytuacyjnego - wyniki pomiarów długości oraz współrzędne prostokątne płaskie
wyraża się w metrach z precyzją do 0.01 m, 0.001 m,
• wysokościowego - wyniki pomiarów wyraża się w metrach z precyzją do 0.1 m,
0.01 m lub 0.001 m.
Wyniki pomiaru kierunków i kątów związane z geodezyjnymi pomiarami sytuacyjnymi
i wysokościowymi wyraża się w gradach, z precyzją do 0.0001 g.
Nawiązanie geodezyjnych pomiarów terenowych
Geodezyjne pomiary sytuacyjne i wysokościowe wykonuje się w oparciu o punkty
poziomej i wysokościowej osnowy geodezyjnej.
W przypadku, gdy gęstość punktów osnów geodezyjnych jest niewystarczająca do
wykonywania geodezyjnego pomiaru sytuacyjnego lub wysokościowego, osnowy te
uzupełnia się punktami osnów pomiarowych.
Przy wykonywaniu geodezyjnych pomiarów sytuacyjnych i wysokościowych
związanych z obsługą inwestycji budowlanych, może być stosowana osnowa
realizacyjna dostosowana pod względem konstrukcji geometrycznej oraz dokładności
położenia jej punktów do charakteru inwestycji oraz wymagań określonych
w dokumentacji budowy.

Rodzaje geodezyjnych pomiarów sytuacyjnych

Geodezyjne pomiary sytuacyjne wykonuje się jako:
• geodezyjne pomiary terenowe,
• geodezyjne pomiary fotogrametryczne,
• geodezyjne pomiary kartometryczne.
Rodzaje geodezyjnych pomiarów wysokościowych
Geodezyjne pomiary wysokościowe wykonuje się jako:
• geodezyjne pomiary terenowe,
• geodezyjne pomiary fotogrametryczne.
Wykorzystanie materiałów PZGiK
Przy wykonywaniu geodezyjnych pomiarów sytuacyjnych i wysokościowych
wykorzystuje się materiały PZGiK, jeżeli wyniki analizy tych materiałów,
przeprowadzone przez wykonawcę prac geodezyjnych i kartograficznych, pod
względem dokładności, aktualności i kompletności, wskazują na ich przydatność do
wykonania pomiarów.
Wywiad terenowy
Geodezyjne pomiary sytuacyjne i wysokościowe poprzedza się wywiadem terenowym,
mającym na celu:
• identyfikację w terenie punktów osnowy geodezyjnej oraz znaków granicznych,
• porównanie treści materiałów PZGiK ze stanem faktycznym,
• pozyskanie informacji o terenie, który ma być objęty pomiarem, mających
znaczenie dla zakresu planowanych prac geodezyjnych.

12
Wyniki wywiadu terenowego uwidacznia się kolorem czerwonym na kopii mapy
zasadniczej lub ewidencyjnej.
Zgodność nazw i oznaczeń obiektów z bazami danych PZGiK
Informacje dotyczące nazw miejscowości i obiektów fizjograficznych oraz dane
adresowe zawarte w dokumentacji sporządzonej w wyniku geodezyjnych pomiarów
sytuacyjnych i wysokościowych muszą być zgodne z danymi zawartymi w:
• państwowym rejestrze nazw geograficznych PRNG,
• ewidencji miejscowości, ulic i adresów EMUiA.
Oznaczenia obiektów uwidacznianych w dokumentacji sporządzonej w wyniku
geodezyjnych pomiarów sytuacyjnych i wysokościowych muszą być zgodne
z oznaczeniami tych obiektów w bazach danych PZGiK.

Grupy szczegółów terenowych

Ze względu na wymagania dokładnościowe pomiaru wyróżnia się następujące grupy
szczegółów terenowych:
I grupa — szczegóły terenowe jednoznacznie identyfikowalne w terenie, zachowujące
długookresową niezmienność kształtu i położenia, w szczególności:
• znaki i punkty graniczne,
• znaki geodezyjne,
• obiekty budowlane i urządzenia budowlane, w tym elementy sieci uzbrojenia
terenu, bezpośrednio dostępne do pomiaru,
II grupa:
• szczegóły terenowe jednoznacznie identyfikowalne w terenie, których kształt
i położenie nie zachowuje długookresowej niezmienności, w szczególności:
budowle i urządzenia ziemne w postaci nasypów, wykopów, grobli, tam, wałów
przeciwpowodziowych, rowów, kanałów oraz sztuczne zbiorniki wodne,
• zakryte obiekty budowlane i urządzenia budowlane, w tym zakryte elementy
sieci uzbrojenia terenu,
• elementy zagospodarowania terenu, w szczególności: parki, zieleńce, trawniki,
place zabaw i wypoczynku, skwery, pojedyncze drzewa oraz boiska sportowe
III grupa - szczegóły terenowe, których jednoznaczna identyfikacja
w terenie jest utrudniona i zależna od oceny osoby wykonującej pomiar, takie jak:
• kontury użytków gruntowych oraz odkrywki glebowe na potrzeby
gleboznawczej klasyfikacji gruntów,
• cieki i zbiorniki wodne o naturalnych liniach brzegowych,
• oddziały leśne na obszarach lasów i parków narodowych.
Szkice polowe i dzienniki obserwacyjne
Wyniki pomiarów szczegółów terenowych oraz dodatkowe informacje o obiektach
objętych pomiarem zapisuje się dziennikach obserwacyjnych, oraz zaznacza na
szkicach polowych (rys. 1.1.1) z zastowaniem symboli graficznych stosowanych na
mapie zasadniczej (rozdz. 5.2-5.7).

13
Rys. 1.1.1

14
Tabela 1.1.1 zawiera wykaz współrzędnych pomierzonych punktów (w układzie 1965)
wykazanych na szkicu na rys. 1.1.1.

Tabela 1.1.1
Numer x y Numer x y
1 5565386.98 3722254.44 41 5565454.60 3722228.90
2 5565387.21 3722262.44 42 5565458.09 3722246.05
3 5565394.75 3722254.44 43 5565458.09 3722236.05
4 5565396.67 3722250.99 44 5565458.09 3722238.10
5 5565396.80 3722206.10 45 5565464.09 3722236.05
6 5565402.49 3722206.10 46 5565464.09 3722232.05
7 5565402.52 3722218.46 47 5565464.79 3722247.91
8 5565402.55 3722227.31 48 5565464.79 3722246.05
9 5565402.61 3722251.21 49 5565466.09 3722244.55
10 5565404.61 3722254.44 50 5565466.09 3722246.05
11 5565405.08 3722220.44 51 5565466.86 3722228.90
12 5565405.10 3722206.10 52 5565466.86 3722232.05
13 5565405.10 3722247.08 53 5565469.09 3722246.05
14 5565405.10 3722225.75 54 5565469.09 3722244.55
15 5565406.14 3722221.24 55 5565470.37 3722246.05
16 5565406.14 3722225.15 56 5565470.37 3722247.91
17 5565409.14 3722251.80 57 5565476.45 3722248.85
18 5565419.35 3722228.63 58 5565477.09 3722232.05
19 5565419.35 3722242.82 59 5565477.09 3722246.05
20 5565422.12 3722245.17 60 5565480.64 3722220.54
21 5565422.12 3722242.82 61 5565480.64 3722228.12
22 5565424.47 3722222.89 62 5565481.14 3722254.44
23 5565424.47 3722228.63 63 5565482.10 3722251.78
24 5565425.12 3722242.82 64 5565485.84 3722220.54
25 5565425.12 3722245.17 65 5565485.84 3722228.12
26 5565426.90 3722242.82 66 5565486.45 3722251.78
27 5565426.90 3722246.05 67 5565487.41 3722254.44
28 5565426.90 3722245.17 68 5565489.86 3722248.67
29 5565428.82 3722248.97 69 5565492.24 3722206.10
30 5565434.44 3722246.05 70 5565492.24 3722251.78
31 5565434.44 3722228.63 71 5565496.45 3722254.44
32 5565434.44 3722222.89 72 5565496.71 3722262.44
33 5565438.92 3722250.18 81 5565406.21 3722223.18
34 5565441.33 3722247.83 82 5565484.34 3722251.77
35 5565443.54 3722244.98 Osnowa
36 5565443.65 3722249.96 1/z 5565398.87 3722217.76
37 5565445.55 3722251.78 2/z 5565443.11 3722210.27
38 5565445.55 3722206.10 3/z 5565452.40 3722253.71
39 5565452.64 3722249.53 32232 5565495.71 3722253.31
40 5565454.60 3722238.10 32233 5565402.20 3722263.88

15
Tr eść szkicu polowego stanowią:
• rysunek i oznaczenia osnowy pomiarowej oraz szczegółów terenowych objętych
pomiarem z numerami mierzonych punktów (rys. 1.1.1), oraz kierunek północy,
• wyniki pomiarów liniowych, w tym pomiarów kontrolnych (rys, 1.1.1),
niewykazanych w dzienniku pomiarowym,
• informacje określające:
- adres obiektu objętego pomiarem,
- datę wykonania pomiaru,
- wykonawcę oraz osobę która wykonała pomiar,
- powiązanie ze szkicami sąsiednimi,
• podpis osoby która wykonywała szkic polowy.
Na szkicu przeglądowym szkiców polowych wykazuje się:
• punkty osnowy poziomej i wysokościowej,
• przebieg ciągów sytuacyjno-wysokościowych,
• kierunki nawiązania,
• numery szkiców polowych.
Dzienniki z pomiaru sytuacyjno-wysokościowego zawierają:
• oznaczenia punktów osnowy pomiarowej i szczegółów terenowych,
• wyniki pomiarów kątowych i liniowych niewykazanych na szkicu polowym,
• informacje określające:
- adres obiektu objętego pomiarem,
- datę wykonania pomiaru,
- wykonawcę oraz osobę która wykonała pomiar,
- powiązanie ze szkicami sąsiednimi,
• podpis osoby która wykonywała dziennik pomiarowy.

Opracowanie wyników pomiarów sytuacyjnych

i wysokościowych
Opracowanie wyników geodezyjnych pomiarów sytuacyjnych i wysokościowych
obejmuje:
• przetworzenie danych obserwacyjnych uzyskanych w wyniku pomiarów do
zbiorów współrzędnych prostokątnych płaskich oraz wysokości punktów
w państwowym systemie odniesień przestrzennych;
• utworzenie, na podstawie zbiorów danych pozyskanych przez wykonawcę z PZGiK
oraz z przetworzonych danych obserwacyjnych, roboczej bazy danych obiektów
przestrzennych;
• edycję, na podstawie danych zawartych w roboczej bazie danych, odpowiednich
map lub innych opracowań kartograficznych oraz raportów w postaci rejestrów,
wykazów, zestawień.
Tr eść roboczej bazy danych wykonawca por ównuje z tr eścią ortofotomapy cyfrowej
w celu wyeliminowania błędów grubych dotyczących położenia i właściwości
topologicznych obiektów objętych tą bazą, jeżeli organ, do którego zgłoszone zostały
prace geodezyjne i kartograficzne, udostępni wykonawcy odpowiednią ortofotomapę
cyfrową.

16
Przy opracowywaniu wyników geodezyjnych pomiarów sytuacyjnych
i wysokościowych:
• obliczenia geodezyjne wykonuje się zgodnie z zasadami teorii przenoszenia się
średnich błędów i zasadami rachunku prawdopodobieństwa;
• wyniki obliczeń zapisuje się z zachowaniem właściwej precyzji według reguł
Bradis-Kryłowa,
• wyniki pomiarów, przed ich przyjęciem do obliczeń, koryguje się:
- usuwając dane obarczone przypadkowymi błędami obserwacji,
przekraczającymi wielkości dopuszczalne, i zastępując je danymi poprawnymi,
- wprowadzając poprawki ze względu na:
— systematyczne błędy pomiaru oraz narzędzi i instrumentów,
— przyjęty układ współrzędnych.

Operat techniczny
Całość dokumentacji zawierającej rezultaty geodezyjnych pomiarów sytuacyjnych
i wysokościowych oraz wyniki opracowania tych pomiarów kompletuje się w postaci
operatu technicznego i przekazuje się do PZGiK.
W skład operatu technicznego wchodzą:
• szkice polowe i dzienniki pomiarowe;
• protokoły przyjęcia granic, protokoły ustalenia granic, kopie protokołów
granicznych oraz aktów ugody, protokoły wznowienia znaków granicznych,
protokoły wyznaczenia punktów granicznych;
• dowody doręczeń zawiadomień i kopie doręczeń wezwań;
• sprawozdanie techniczne;
• dokumenty zawierające wyniki pomiaru, w tym kopie map do celów prawnych,
kopie map do celów projektowych oraz opisy topograficzne punktów osnowy
pomiarowej;
• pliki danych wygenerowane z roboczej bazy danych, o której mowa w § 63 ust.
1 pkt 2, i zapisane na nośniku informatycznym zgodnie ze schematami GML
określonymi w przepisach wydanych odpowiednio na podstawie art. 19 ust. 1
pkt 6, 7, 9, 10 oraz art. 26 ust. 2 ustawy lub zapisane w innym formacie
uzgodnionym między wykonawcą a organem prowadzącym PZGiK;
• wykazy zmian danych ewidencyjnych;
• inne dokumenty lub ich uwierzytelnione kopie pozyskane i wykorzystane przez
wykonawcę;
• spis dokumentów operatu technicznego.
Spis dokumentów operatu technicznego zawiera:
• nazwę wykonawcy;
• liczbę porządkową i nazwę dokumentu;
• numery stron zawierających dokument, w przypadku dokumentów
papierowych, lub oznaczenie pliku, w przypadku dokumentów
elektronicznych;
• imię, nazwisko i podpis osoby, która sporządziła spis dokumentów operatu
technicznego;
• datę sporządzenia spisu dokumentów operatu technicznego.

17
Oznaczenie plików zawierających dokumenty elektroniczne operatu technicznego
składa się z dwóch członów rozdzielonych podkreślnikiem dolnym, z których:
• pierwszy jest numerem kancelaryjnym zgłoszenia pracy geodezyjnej lub
kartograficznej albo numerem zamówienia publicznego, w ramach którego
wykonywana jest praca geodezyjna lub kartograficzna;
• drugi jest skróconą nazwą bazy danych PZGiK, do którego odnoszą się zawarte
w pliku dane: EGiB, GESUT, BDOT500, BDSOG, BDOT10k, BDOO,
BDZLiS, BDNMT, BDORTO, PRG
Sprawozdanie techniczne zawiera:
• określenie celu oraz zakresu rzeczowego i terytorialnego wykonanych prac
geodezyjnych lub kartograficznych,
• oznaczenie kancelaryjne zgłoszenia pracy geodezyjnej lub kartograficznej,
• imię i nazwisko lub nazwę podmiotu, który wykonał prace geodezyjne lub
kartograficzne,
• imiona i nazwiska oraz numery świadectw nadania i zakresy uprawnień
zawodowych osób, które wykonywały samodzielne funkcje przy realizacji prac
geodezyjnych lub kartograficznych,
• okres, w jakim wykonywane były prace geodezyjne lub kartograficzne,
• opis przebiegu i rezultatów wykonanych prac geodezyjnych lub
kartograficznych, zawierający w szczególności:
- zakres wykorzystania materiałów PZGiK
- zastosowane technologie i metody pomiarowe
• informację o rezultacie porównania opracowanej mapy z treścią ortofotomapy,
• informację dotyczącą przekazywanej bazy roboczej.
Operat techniczny, w którego skład wchodzą wyłącznie dokumenty elektroniczne, może
być przekazywany do PZGiK za pośrednictwem środków komunikacji elektronicznej.

1.2. Pomiary sytuacyjne

Dokładność pomiaru sytuacyjnego
Geodezyjny pomiar sytuacyjny wykonuje się w sposób zapewniający określenie
położenia punktu sytuacyjnego względem najbliżej położonych punktów poziomej
osnowy geodezyjnej oraz osnowy pomiarowej z dokładnością nie mniejszą niż:
• 0.10 m - w przypadku szczegółów terenowych I grupy,
• 0.30 m - w przypadku szczegółów terenowych II grupy,
• 0.50 m - w przypadku szczegółów terenowych III grupy.
W przypadku, gdy geodezyjny pomiar sytuacyjny wykonuje się w celu założenia lub
aktualizacji bazy danych obiektów topograficznych BDOT10k pomiar ten wykonuje się
z dokładnością
• 1.5 m - w przypadku szczegółów terenowych I grupy,
• 3.0 m - w przypadku szczegółów terenowych II grupy,
• 5.0 m - w przypadku szczegółów terenowych III grupy.

18
Pomiar kontrolny szczegółów terenowych I grupy
Przy pomiarze szczegółów terenowych I grupy, wykonuje się pomiar kontrolny
polegający na:
• drugim, niezależnym wyznaczeniu położenia szczegółów lub,
• pomiarze odległości pomiędzy dwoma punktami sytuacyjnymi objętymi pomiarem
(miary czołowe) lub,
• pomiarze odległości pomiędzy punktem objętym pomiarem a innym punktem
należącym do I grupy.

Wznawianie znaków i wyznaczanie punktów granicznych

Przesunięte, uszkodzone lub zniszczone znaki graniczne, ustalone uprzednio i wykazane
w bazie danych EGiB, mogą być wznowione na zlecenie zainteresowanych stron bez
przeprowadzenia postępowania rozgraniczeniowego, jeżeli istnieją dokumenty
pozwalające na określenie ich pierwotnego położenia. Jeżeli jednak wyniknie spór co do
położenia znaków, strony mogą wystąpić do sądu o rozstrzygnięcie sprawy.
Wznowienie znaków granicznych lub wyznaczenie punktów granicznych jest
przeprowadzane przy wykorzystaniu danych obserwacyjnych określających położenie
tych znaków lub punktów granicznych w oparciu o osnowę pomiarową, jaka była
wykorzystana do wykonania tych obserwacji.
W przypadku niezachowania się osnowy pomiarowej na skutek zniszczenia lub
przemieszczenia jej punktów, pomiary wznawiające lub wyznaczające wykonuje się
w oparciu o:
• opisy topograficzne tych punktów granicznych, lub;
• współrzędne tych punktów granicznych po ich uprzednim zharmonizowaniu
w drodze matematycznej transformacji z układem odniesienia określonym przez
punkty poziomej osnowy geodezyjnej oraz pomiarowej osnowy sytuacyjnej.
Wznowione znaki graniczne lub wyznaczone punkty graniczne po ich stabilizacji lub
zamarkowaniu podlegają ponownemu pomiarowi w oparciu o poziomą osnowę
geodezyjną lub pomiarową osnowę sytuacyjną.

Z czynności wznowienia znaków granicznych lub wyznaczenia punktów granicznych

sporządza się protokół, zawierający:
• oznaczenie kancelaryjne zgłoszenia pracy geodezyjnej,
• identyfikator i nazwę obrębu ewidencyjnego,
• numery działek ewidencyjnych, do których należą wznawianie znaki graniczne lub
wyznaczane punkty graniczne,
• imę i nazwisko oraz numer świadectwa nadania uprawnień geodety sporządzającego
protokół,
• datę sporządzenia protokołu,
• wskazanie przepisów, na podstawie których wykonane zostały czynności
wznowienia znaków granicznych lub wyznaczenia punktów granicznych,
• oznaczenie dokumentów, na podstawie których dokonano wznowienia znaków
granicznych lub wyznaczenia punktów granicznych,

19
• imiona i nazwiska właścicieli nieruchomości, użytkowników wieczystych lub
innych władających ujawnionych w ewidencji gruntów i budynków, albo osób ich
reprezentujących biorących udział w czynnościach wznowienia znaków
granicznych lub wyznaczenia punktów granicznych, a także osób prawidłowo
zawiadomionych o tych czynnościach, ale nieobecnych podczas wykonywania
czynności wznowienia znaków granicznych lub wyznaczenia punktów
granicznych,
• oznaczenie punktów granicznych objętych czynnościami wznowienia znaków
granicznych lub wyznaczenia punktów granicznych z uwzględnieniem oznaczeń
tych punktów w operacie ewidencyjnym,
• opis sposobu stabilizacji lub markowania punktów granicznych,
• oświadczenia wymienionych wyżej osób, dotyczące czynności wznowienia znaków
lub wyznaczenia punktów granicznych,
• szkic określający położenie wznowionych znaków granicznych lub wyznaczonych
punktów granicznych w odniesieniu do granic działek ewidencyjnych i trwałych
szczegółów terenowych,
• wzmiankę o odczytaniu dokumentu przed podpisaniem,
• omówienie skreśleń i poprawek,
• podpis geodety sporządzającego protokół oraz podpisy wyżej wymienionych osób,
na każdej stronie protokołu.

Generalizacja obiektów terenowych w pomiarze sytuacyjnym

Przestrzenne obiekty liniowe oraz przestrzenne obiekty obszarowe w trakcie ich
geodezyjnego pomiaru sytuacyjnego podlegają generalizacji, polegającej na:
• przedstawieniu obiektów krzywoliniowych za pomocą linii łamanych,
• przedstawieniu obiektów obszarowych za pomocą linii łamanych lub punktów,
• pominięciu punktów wyznaczających obiekt, jeżeli nie spowoduje to zniekształcenia
jego reprezentacji geometrycznej,
• pomiarze przebiegu osi obiektu liniowego z jednoczesnym określeniem jego wymiaru
poprzecznego.
Przy geodezyjnym pomiarze sytuacyjnym pomija się punkt sytuacyjny, jeżeli odchylenie
tego punktu od linii wyznaczonej przez dwa sąsiednie pomierzone punkty sytuacyjne nie
przekracza:
• w przypadku I grupy szczegółów terenowych - 0.10 m;
• w przypadku II grupy szczegółów terenowych 0.30 m;
• w przypadku III grupy szczegółów terenowych 0.50 m.
Wymienione wyżej zasady generalizacji nie dotyczą pomiarów punktów granicznych
ujawnionych uprzednio w ewidencji gruntów i budynków.
Przy geodezyjnym pomiarze sytuacyjnym dotyczącym:
• elementów naziemnych sieci uzbrojenia terenu, których wymiary podłużne
i poprzeczne są mniejsze niż 0.50 m, pomiarowi podlega środek ciężkości tego
elementu,
• przewodów sieci uzbrojenia terenu oraz kanałów zbiorczych tych sieci o średnicy
przekroju lub wymiarach podłużnych i poprzecznych przekroju mniejszych niż 0.50
m, pomiarowi podlega oś przewodu lub kanału.

20
Metody pomiarów sytuacyjnych
Geodezyjne sytuacyjne pomiary terenowe, wykonuje się metodami:
• biegunową,
• ortogonalną (domiarów prostokątnych),
• wcięć:
- kątowych,
- liniowych,
- kątowo-liniowych,
• precyzyjnego pozycjonowania w oparciu o GNSS.

1.3. Pomiary wysokościowe

Przedmiot pomiaru wysokościowego
Przedmiotem geodezyjnego pomiaru wysokościowego są elementy szczegółów
terenowych, dla których wymagane jest określenie wysokości w państwowym systemie
odniesień przestrzennych oraz pikiety, jak również inne szczegóły terenowe - na
wniosek uczestników procesu budowlanego.

Ze względu na dokładność określania wysokości wyróżnia się:

• naziemne szczegóły terenowe, w szczególności:
a) przekroje poprzeczne ulic i dróg urządzonych,
b) elementy naziemne podziemnego uzbrojenia terenu,
• podziemne szczegóły terenowe, takie jak:
a) dna studzienek kanalizacyjnych,
b) wloty i wyloty przewodów kanalizacyjnych oraz przyłączy w ich najniższych
punktach
c) osie przewodów podziemnych wodociągowych, gazowych, ciepłowniczych
oraz innych przewodów rurowych, a także górne powierzchnie rur lub obudów
ochronnych tych przewodów
d) wierzchy i dna kanałów przewodów kanalizacyjnych, komór i studni sieci
uzbrojenia terenu,
e) górne krawędzie (powłoki) kabli doziemnych lub wierzchy rur ochronnych tych
kabli,
f) załamania pionowe i poziome osi przewodów sieci uzbrojenia terenu, a także
górne powierzchnie rur lub obudów ochronnych tych przewodów.

Pikietami mogą być w szczególności:

• charakterystyczne punkty powierzchni terenu położone na liniach o najmniejszym
i największym spadku terenu, zwanych liniami szkieletowymi,
• punkty powierzchni terenu charakteryzujące jego rzeźbę pomiędzy liniami
szkieletowymi,
• charakterystyczne punkty naturalnych lub sztucznych form terenu, w
szczególności: skarp, uskoków, wąwozów, jarów, rowów, kanałów, wałów, grobli.

21
Dokładność pomiaru wysokościowego
Geodezyjny pomiar wysokościowy wymienionych wyżej elementów szczegółów
terenowych naziemnych, podziemnych i pikiet, na potrzeby tworzenia i aktualizacji:
• bazy danych GESUT,
• bazy danych BDOT500
wykonuje się w sposób zapewniający określenie wysokości punktów względem najbliżej
położonych punktów wysokościowej osnowy geodezyjnej oraz pomiarowej osnowy
wysokościowej z dokładnością nie mniejszą niż:
• 0.05 m dla obiektów budowlanych i urządzeń budowlanych oraz pikiet
markowanych w terenie,
• 0.02 m dla przewodów i urządzeń kanalizacyjnych,
• 0.10 m dla budowli ziemnych, elastycznych lub mierzonych elektromagnetycznie
podziemnych obiektów sieci uzbrojenia terenu oraz pikiet terenowych na liniach
szkieletowych nie markowanych w terenie.

Geodezyjny pomiar wysokościowy na potrzeby tworzenia i aktualizacji

• bazy danych BDOT10k
wykonuje się w sposób zapewniający określenie wysokości pikiet ze średnim błędem
nieprzekraczającym:
• 0,20 m — w przypadku terenów o nachyleniu nie większym niż 6°
• 0,50 m — w przypadku terenów o nachyleniu większym niż 6°.

Weryfikacji pomiaru wysokościowego dokonuje się poprzez dwukrotny pomiar

wysokości wybranych punktów, otrzymane różnice nie mogą przekroczyć wyżej
określonych dokładności pomiarowych.

Metody pomiarów wysokościowych

Geodezyjne wysokościowe pomiary terenowe, wykonuje się metodami:
• niwelacji geometrycznej,
• niwelacji trygonometrycznej,
• niwelacji satelitarnej,
• skaningu laserowego.

Technologie pomiaru wysokościowego rzeźby terenu

Geodezyjny wysokościowy pomiar terenowy dotyczący ukształtowania terenu,
w zależności od celu jakiemu ma służyć i stopnia zróżnicowania form terenowych,
wykonuje się w technologii:
• niwelacji punktów rozproszonych,
• niwelacji profilów,
• niwelacji siatkowej,
• tachimetrii.

22
1.4. Pomiary realizacyjne
Standardy techniczne wykonywania geodezyjnych pomiarów realizacyjnych podane są
we wspomnianym rozporządzeniu MSWiA z dnia 9 listopada 2011 r.
(Dz.U. z 2011 r. Nr 263, poz. 1572). Poniżej przestawione są wybrane informacje
ogólne.

Mapa do celów projektowych

Na potrzeby przygotowania inwestycji budowlanych sporządzana jest
• mapa do celów projektowych, (Ustawa Prawo budowlane, Dz. U. z 2010 r. Nr 243,
poz. 1623, Art. 43),
jak również, na wniosek uczestników procesu budowlanego wykonuje się geodezyjne
pomiary sytuacyjne i wysokościowe, mające na celu:
• opracowanie przekrojów istniejących lub projektowanych tras, cieków lub
zbiorników,
• obliczenie przemieszczeń mas ziemnych,
• ustalenie wielkości strzałki zwisu przewodów i prześwitu pod nimi,
• szczegółową inwentaryzację obiektów budowlanych planowanych do remontu,
obejmującą w szczególności:
- elewacje budowli,
- rzuty poziome i pionowe pomieszczeń i elementów konstrukcyjnych obiektów
budowlanych,
- rozmieszczenie urządzeń wewnątrz pomieszczeń,
• określenie wysokości charakterystycznych punktów obiektów budowlanych oraz
terenu.
Pomiary realizacyjne
Pomiary realizacyjne, mające na celu:
• geodezyjne wyznaczenie - tyczenie obiektów budowlanych w terenie,
• geodezyjną obsługę budowy i montażu obiektów budowlanych,
• pomiar przemieszczeń i odkształceń obiektów budowlanych, oraz
• geodezyjną inwentaryzację powykonawczą obiektów lub elementów obiektów
budowlanych
wykonuje się w oparciu o osnowę geodezyjną, pomiarową lub realizacyjną.
Osnowa realizacyjna
Osnowę realizacyjną zakłada się, gdy:
• bezpośrednio z istniejącej poziomej osnowy geodezyjnej i osnowy pomiarowej nie
można dokonać tyczenia,
• dokładność istniejącej poziomej osnowy geodezyjnej i osnowy pomiarowej jest zbyt
niska do potrzeb inwestycji,
• istniejąca pozioma osnowa geodezyjna i osnowa pomiarowa podczas realizacji
inwestycji może zostać zniszczona.
Osnowę realizacyjną nawiązuje się do poziomej osnowy geodezyjnej oraz
wysokościowej osnowy geodezyjnej i wyrównuje metodą najmniejszych kwadratów
z obliczeniem błędów średnich położenia punktów.

23
W przypadkach gdy przy realizacji inwestycji niezbędne jest wykonywanie
geodezyjnych pomiarów sytuacyjnych i wysokościowych z dokładnością wyższą
niż określona dla punktów pomiarowej osnowy sytuacyjnej (0.10 m) i wysokościowej
(0.02 m), zakłada się osnowę realizacyjną w układzie lokalnym, którego początek
wyznaczony jest przez współrzędne punktu ciężkości obszaru inwestycji, zaś jego osie
zorientowane są przez główną oś inwestycji.
Szkic dokumentacyjny
Tyczenie obiektów jest wykonywanie na podstawie szkicu dokumentacyjnego
sporządzonego w wyniku geodezyjnego opracowania projektu zagospodarowania
działki lub terenu, zawierającego:
• dane dotyczące osnowy realizacyjnej,
• rysunek istniejących w terenie obiektów powierzchniowych mających znaczenie
w procesie tyczenia,
• rysunek istniejących w terenie obiektów podziemnego uzbrojenia mających
znaczenie w procesie tyczenia,
• dane niezbędne do wytyczenia projektowanych obiektów, w tym dane obliczone,
• miary kontrolne,
• współrzędne punktów głównych, punktów osiowych, punktów
charakterystycznych obiektu, punktów przecięcia projektowanych elementów sieci
uzbrojenia terenu z elementami istniejącej sieci, obliczone w wyniku geodezyjnego
opracowania projektu,
- przy czym, treść projektowaną oraz obliczone miary kontrolne przedstawia się
w kolorze czerwonym.
Metody i dokładność tyczenia
Tyczenie jest wykonywane metodami geodezyjnych pomiarów sytuacyjnych
(rozdz. 1.2) i wysokościowych (rozdz. 1.3, za wyjątkiem skaningu laserowego).
Miarą dokładności tyczenia jest błąd średni tyczenia mt.

Mt
mt =
r
gdzie:
Mt ≤ K×dl - graniczny błąd tyczenia,

dl - graniczna odchyłka usytuowania tyczonego elementu obiektu.

K - parametr określający, jaką częścią granicznej odchyłki dl może być graniczny
błąd wytyczenia.
r - współczynnik, którego wartość zależy od wymaganego prawdopodobieństwa
poprawności wytyczenia oraz od stopnia przypadkowości błędów tyczenia.

Szkic tyczenia
W czasie tyczenia sporządzany jest szkic tyczenia utrwalający wyniki tyczenia:
• dane dotyczące osnowy realizacjnej,
• rysunek obiektów projektowanych,

•
24
• dane konieczne do wytyczenia,
• dane zrealizowane w trakcie tyczenia,
• wyniki pomiaru kontrolnego wytyczonych elementów obiektów,
• adnotację o przyjęciu przez kierownika budowy wytyczonych elementów obiektów,
• podpis osoby wykonujęcej tyczenie i kierownika budowy,
- przy czym, treść projektowaną przedstawia się w kolorze czerwonym,
Szkic tyczenia wykonuje się w dwóch identycznych egzemplarzach, z których jeden
dołączany jest do dziennika budowy, drugi do dziennika prac geodezyjnych.
W dzienniku budowy wpisuje się notatkę potwierdzającą wykonanie tyczenia.
W przypadku, gdy na tym samym szkicu umieszczenie miar do tyczenia i miar
kontrolnych (każda z miar w dwu wersjach: czerwonej i czarnej) nie jest możliwe lub
powoduje nieczytelność szkicu tyczenia, sporządza się odrębnie szkic kontroli tyczenia.

Rys. 1.4.1

25
 Rys. 1.4.2

Pomiar kontrolny (sprawdzający)

Pomiar kontrolny położenia i/lub wymiarów zrealizowanych obiektów budowlanych i ich
elementów konstrukcyjnych dokumentuje się na szkicu pomiaru kontrolnego.
Na szkicu pomiaru kontrolnego zamieszcza się klauzulę o zgodności/niezgodności z
projektem. W razie stwierdzenia niezgodności z projektem należy ten fakt odnotować
w dzienniku budowy.

26
Wynik kontroli uznaje się za pozytywny, jeżeli różnica pomiędzy wynikiem pomiaru
kontrolnego a wartością projektowaną jest mniejsza od podwójnej wartości
błędu średniego kontrolowanej wielkości. Stosując normę PN-ISO 4463-1, wynik
kontroli uznaje się za pozytywny, jeżeli nie są przekroczone dopuszczalne
odchyłki odległości, kątów i wysokości, określone w tej normie.
W przypadku sieci uzbrojenia terenu położenie jest zgodne z projektem, gdy odchylenia
od projektu nie przekraczają 0,30 m na obszarach zabudowanych i 0,50 m na obszarach
rolnych i leśnych. Do porównania służy nakładka realizacyjna mapy zasadniczej
i uzgodniony projekt.

Rys. 1.4.3

27
Geodezyjna inwentaryzacja powykonawcza
Celem geodezyjnej inwentaryzacji powykonawczej jest:
• ustalenie danych:
- określających położenie i kształt wybudowanych obiektów budowlanych
w państwowym systemie odniesień przestrzennych,
- niezbędnych do wprowadzenia zmian w bazach danych:
EGiB - w zakresie użytków gruntowych oraz budynków,
GESUT - w zakresie sieci uzbrojenia terenu,
BDOT500 - w zakresie budowli,
• sporządzenie operatu geodezyjnego - zgodnie z ustawą prawo budowlane:
- mapa obrazująca położenie i kształt obiektów budowlanych oraz sposób
zagospodarowania i ukształtowania terenu po zakończeniu procesu budowlanego,
- dokumentacja określająca stan wyjściowy obiektów, które zgodnie z projektem
budowlanym podlegają w trakcie ich użytkowania okresowym badaniom
przemieszczeń i odkształceń.

Inne geodezyjne pomiary powykonawcze

W zależności od potrzeb pomiary powykonawcze mogą między innymi dotyczyć:
• badania pionowości elementów konstrukcyjnych i trzonów windowych,
• ustalenia stanu wyjściowego obiektów wymagających w trakcie użytkowania
okresowego badania przemieszczeń obiektu i podłoża i odkształceń obiektu.
W tym celu zakłada się osnowę realizacyjną obejmującą badane obiekty, przeznaczoną
do wykonania pomiaru pierwotnego oraz pomiarów następnych, składającą się z
• punktów kontrolowanych:
- przyłożenia,
- zaczepienia,
- celowania,
• stanowisk instrumentów pomiarowych związanych z badanym obiektem lub
założonych w jego sąsiedztwie.
Literatura
Metody pomiarów sytuacyjnych i wysokościowych są przedstawione w wielu
podręcznikach, np.: Anderson, Mikhail, 1998; Beluch, 2007, Beluch 2008; Beluch i inni,
2008; Blachut i inni, 1979; Chandra, 2005; Cole, 2009; Duggal, 2013a,b; Field, 2011;
Ghilani, Wolf, 2014; Ghilani, 2011; Corse, Johnston, 2012; Jagielski, 2004, 2005, 2006,
2007, 2008 2012; Kavanagh, Slattery, 2014; Kavanagh, Mastin, 2013; Kosiński, 2011;
Landman, Hunter, Jackson, 2012; Lang, 1982; Nathanson, Lanzafama, Kissam, 2010;
Nelson, 2011; McCor mac, Sarasua, Davis, 2012; Mikhail, Anderson, 2013; Przewłocki,
2002, 2012; Roy, 2013; Schofield, Breach, 2007; Sikora, 2014; Subramanian, 2014;
Uren, Price. 2010; Wanic, 2007; Wiśniewski, 2005; Ząbek, 2012;
Informacje uzupełniające w zakresie pomiarów realizacyjnych są przedstawione m.in.
w podręcznikach, np.: Anigacz, 2008; Armer, 2001; Anderson, Mikhail, 1998; Bryś,
Przewłocki, 1998; Crawford, 2002; Gocał, 2009 i 2010; Gruber, Joeckel, 2011;
Heunecke, Kuhlmann, Welsch, u.a., 2013; Kahmen, 2005; Kavanagh, Slattery, 2014;
Mikhail, Anderson, 2013; Moser, 2008; Osada, 2002, 2014b, 2014c; Prószyński,
Kwaśniak, 2006; Przewłocki, 2012; Punmia, Jain, 2005; Roy, 2013; Schofield, Breach,
2007; Uren, Price. 2010; Venkatramaiah, 2013.

28
2 Niwelatory

2.1. Niwelatory optyczne

Elementy budowy niwelatora
Podstawowymi elementami budowy niwelatora są (rys. 2.1.1):
1 - statyw
2 - głowica statywu
3 - spodarka
4 - śruby poziomujące
5 - koło poziome
6 - śruba ruchu leniwego
7 - libela poziomująca
8 - pokrętło ostrości obrazu
o
9 - okular i pokrętło ostrości krzyża kresek
10 - celownik
11 - luneta
12 - obiektyw
13 - łata niwelacyjna z podziałem centymetrowym
14 - widok krzyża kresek w lunecie
o - oś obrotu niwelatora
c - oś celowa niwelatora (o⊥c)
13

9 10 11 12

c
g := 1.507
8

7
6 t := 1.464
5
4
14
3
2
d := 1.421
D := 100⋅ ( g − d )
1
D = 8.6 m

- libela poziomująca

Rys. 2.1.1

29
Łaty niwelacyjne
Odczyty są wykonywane na łatach niwelacyjnych z podziałem centymetrowym [cm]
lub milimetrowym [mm], (rys. 2.1.1-2). Łaty mają długości od 2 do 5 m, mogą być
składane z odcinków 2 - metrowych lub wysuwane - teleskopowe złożone z odcinków
1 - metrowych (rys. 2.1.2). Łaty są wykonywane z aluminium, włókna szklanego,
inwaru lub drewna powleczonego polimerową warstwą ochronną.
Ze względu na standard wykonania łaty dzielą się na techniczne i precyzyjne. Łaty są
wyposażone w uchwyty i libele sferyczne umożliwiające dokładne pionowanie łaty
w czasie pomiaru, na terenach nieutwardzonych łaty są ustawiane na żabkach
(rys. 2.1.2). Łaty precyzyjne są wyposażane w podpórki dla dokładniejszej stabilizacji
i pionowania (rys. 2.1.2).

łata [cm] łata [cm] łata [mm]

libele na łatę
składana teleskopowa precyzyjna

podpórka
łaty

żabka

Rys. 2.1.2
Na rysunku 2.1.1 pokazany jest widok łaty z podziałem centymetrowym w lunecie na tle
krzyża kresek:
• odczyt kreski poziomej niwelacyjnej t = 1.464 m.
• odczyty kresek poziomych dalmierczych górnej g = 1.507 m i dolnej d = 1.421 m
są przeznaczone do obliczenia odległości łaty od niwelatora D = 8.6 m .

Poziomowanie niwelatora
W czasie pomiaru luneta niwelatora powinna przyjąć położenie poziome. Poziomowanie
niwelatora wykonuje się za pomocą trzech śrub ustawczych przy wykorzystaniu libeli
sferycznej (rys.2.1.1, 2.1.3). Libela jest szklanym naczyniem walcowym, zamkniętym
od góry powierzchnią sferyczną o promieniu krzywizny około 1 m.

30
Po wypełnieniu naczynia rozgrzaną cieczą, np. eterem, szczelnym zamknięciu
i ostygnięciu utworzony zostaje wewnątrz pęcherzyk pary, zajmujący z powodu ciężaru
położenie najwyższe.
W poziomym położeniu niwelatora pęcherzyk libeli obejmuje jej punkt główny - środek
powierzchni sferycznej, natomiast płaszczyzna główna libeli - styczna do powierzchni
sferycznej w punkcie głównym, jest pozioma.
Wokół punktu głównego na powierzchni sferycznej jest narysowany okrąg wewnątrz
którego, po spoziomowaniu niwelatora, znajduje się pęcherzyk powietrza (rys. 2.1.3).

Śruby poziomujące

położenie wyjściowe
pęcherzyka

Rys. 2.1.3
Naprowadzenie lunety na łatę
Po spoziomowaniu niwelatora luneta jest naprowadzana na łatę niwelacyjną za pomocą
celownika znajdującego się na lunecie (rys. 2.1.1). Podstawowymi elementami lunety są
obiektyw i okular (rys. 2.1.1, 2.1.4).

250
d = d(D,f) dla f = 200 mm

240 OBIEKTYW
Łata D OKULAR
Ognisko
obrazowe
230
d [mm]

S f F' G G'
Oś optyczna F f
220 Ognisko
d
przedmiotowe
Obraz łaty rzeczywisty,
210 odwrócony, pomniejszony

Obraz łaty w okularze: pozorny, prosty, powiększony

200
10 20 30 40 50

D [m]
Rys. 2.1.4

31
Na rysunku 2.1.4 jest pokazany przebieg trzech promieni w lunecie (Keplera),
wychodzących z wybranego punktu łaty:
• oś optyczna obiektywu jest wyznaczona przez środki krzywizny powierzchni
soczewki skupiającej,
• promień równoległy do osi optycznej obiektywu ulega załamaniu i przecina oś
optyczną w ognisku obrazowym obiektywu F',
• promień przechodzący przez środek optyczny obiektywu S nie ulega załamaniu,
• promień przechodzący przez ognisko przedmiotowe obiektywu F jest przekształcony
na promień równoległy do osi optycznej obiektywu.
Promienie te, przecinając się dają obraz łaty rzeczywisty, odwrócony i pomniejszony
(rys. 2.1.4). Odległość obrazu łaty od obiektywu d dana jest wzorem Kartezjusza
1/D + 1/d = 1/f gdzie: 1/f - moc soczewki, f - ogniskowa (np. f := 200 mm),
D - odległość łaty od obiektywu. Obraz łaty zbliża się więc do ogniska F' ze wzrostem
odległości łaty od obiektywu (rys. 2.1.4). Obraz łaty jest usytuowany między okularem
a jego ogniskiem przedmiotowym G. Obraz łaty widziany w okularze jest więc pozorny,
prosty i powiększony (rys. 2.1.4).
Ustawienie ostrości siatki kresek
Do wykonywania odczytów na łacie, w płaszczyźnie obrazu łaty w lunecie jest
umieszczona płytka szklana z wyrysowaną siatką kresek (rys. 2.1.1, 2.1.5).
Ostry obraz siatki kresek uzyskuje się przez przesunięcie okularu - za pomocą pokrętła
ostrości siatki kresek (rys. 2.1.1, 2.1.5).

Pokrętło ostrości obrazu

- przesunięcie obrazu łaty na płytkę siatki kresek Pokrętło ostrości
siatki kresek

Teleobiektyw Oś celowa

OBIEKTYW Soczewki ogniskujace OKULAR

Siatka kresek
Punkt podparcia na płytce szklanej
kompensatora i śrubki rektyfikacyjne
grawitacyjnego

Rys. 2.1.5

Ustawienie ostrości obrazu

Płytka z siatką kresek jest umieszczona w stałej odległości od obiektywu. Obraz łaty jest
więc naprowadzany na płytkę za pomocą przesuwanego wzdłuż osi celowej układu
soczewek ogniskujących, do tego celu służy pokrętło ostrości obrazu (rys. 2.1.1, 2.1.5).
Obiektyw wraz z układem ogniskującym jest nazywany teleobiektywem.
Prosta przechodząca przez środek optyczny teleobiektywu i środek krzyża kresek jest
nazywana osią celową lunety.

32
Aby obraz nie był odwrócony (rys. 2.1.4) między soczewkami ogniskującymi a płytką
krzyża kresek umieszcza się zestaw pryzmatów odwracających obraz (rys. 2.1.5).
Układ optyczny lunety składa się więc z soczewek i pryzmatów skonstruowanych tak,
aby obraz łaty niwelacyjnej widziany w lunecie był prosty oraz pozbawiony błędów
takich jak:
• aberracje optyczne: chromatyczna, sferyczna, koma i astygmatyzm - wynikające
z rozszczepienia światła białego przechodzącego przez soczewkę na barwy
o różnych długościach, które ulegają załamaniu pod różnymi kątami.
• krzywizna obrazu - obraz nie jest płaski lecz sferyczny, w najbliższym otoczeniu osi
celowej jest ostry, dalej rozmyty.
• dystorsja obrazu - powiększenie obrazu nie jest stałe, zmienia się radialnie
i transwersalnie od osi.
Charakterystycznymi parametrami lunety, podawanymi przez producentów niwelatorów
są: powiększenie lunety - stosunek kąta widzenia obrazu w lunecie do kąta widzenia
przedmiotu okiem nie uzbrojonym, równy ilorazowi ogniskowych obiektywu i okularu:
fOBIEKTYW / fOKULAR, przeciętnie 30 ×; pole widzenia lunety - kąt rozwartości stożka pod
jakim można obserwować przedmioty przez lunetę, przeciętnie 2.2 m w odległości
100 m lub 1° ÷1°30'; najmniejsza odległość przedmiotu, ok. 1.5 m; średnica obiektywu,
ok. 40 mm.

Automatyczne poziomowanie osi celowej

Przy poziomym położeniu osi celowej promień światła biegnący od łaty wzdłuż tej osi
przejdzie przez układ optyczny teleobiektywu oraz układ pryzmatów i trafi na środek
siatki kresek (rys. 2.1.5). Jednakże libela sferyczna w przybliżeniu ustawia oś celową
w poziomie, zatem wspomniany promień poziomy po przejściu przez środek optyczny
obiektywu przejdzie powyżej lub poniżej środka siatki kresek. Zadaniem jednego
z pryzmatów - zawieszonego wahadłowo z podwieszonym obciążeniem (rys. 2.1.5),
jest zmiana kierunku tego promienia tak, aby przechodził przez środek siatki kresek.
Pryzmat ten, przyjmujący przy lekko nachylonej osi celowej zawsze położenie poziome,
jest nazywany kompensatorem grawitacyjnym. W przypadku niwelatora optycznego
Leica NA2 (rys. 2.1.1) zakres kompensatora wynosi ~ 30' natomiast dokładność
(odchylenie standardowe) kompensatora ~ 0.3"

2.2. Niwelacja geometryczna

Niwelacja geometryczna
Niwelacja geometryczna jest metodą pomiaru różnicy wysokości między dwoma
punktami nazywanej przewyższeniem ∆h, przy spoziomowanej osi celowej niwelatora
i pionowo ustawionych łatach niwelacyjnych (rys. 2.2.1).

Pomiar wysokości punktu

Pomiar wysokości punktu jest wykonywany ze stanowiska niwelatora usytuowanego
w przybliżeniu w środku między mierzonym punktem a reperem o znanej wysokości
nad poziomem morza HRp (rys. 2.2.1):

33
1) ustawienie łaty na reperze,
2) spoziomowanie niwelatora za pomocą libeli,
3) ustawienie ostrości krzyża kresek,
4) naprowadzenie lunety na łatę za pomocą celownika,
5) ustawienie ostrości obrazu łaty w lunecie,
6) naprowadzenie kreski pionowej krzyża na środek łaty śrubą ruchu leniwego,
7) odczyt kreski środkowej niwelacyjnej wstecz t,
8) naprowadzanie lunety za pomocą celownika na łatę ustawioną na mierzonym punkcie,
powtórzenie czynności 5, 6, 7 - odczyt kreski środkowej niwelacyjnej w przód p,
9) obliczenie wysokości mierzonego punktu, na podstawie (rys. 2.2.1):
- przewyższenia ∆h = t − p: wysokość punktu jest równa sumie wysokości reperu
i pomierzonego przewyższenia: H = HRp +∆h, lub
- wysokości osi celowej Hosi = HRp + t: wysokość punktu otrzymuje się odejmując od
niej odczyt łaty na mierzonym punkcie p: H = Hosi - p; metoda ta jest stosowana
w przypadku pomiaru wysokości wielu punktów na stanowisku.

t := 1.679 p := 1.155

Hosi := HRp + t
Hosi = 103.684
∆h := t − p
∆h = 0.524

H := HRp + ∆h H := Hosi − p
HRp = 102.005
H = 102.529

Rys. 2.2.1
Dla kontroli opisany pomiar 1 - 9 jest jest powtarzany po niewielkim przemieszczeniu
niwelatora niwelatora i ponownym poziomowaniu.
Błądy średnie odczytu na łacie wstecz i w przód są jednakowe mo = mt = mp i wynoszą:
mo := 1 mm
Zatem błąd średni pomierzonego przewyższenia jest równy
m∆h := 2 ⋅ mo = 1.4 mm
Natomiast błąd wysokości pomierzonego punktu H = HRp+∆h wynosi
• z uwzględnieniem błędu wysokości reperu
mHRp := 2 mm
2 2
mH := mHRp + m∆h = 2.4 mm

34
• bez uwzględnienia błędu wysokości reperu
mH := m∆h = 1.4 mm

Tyczenie punktu
W przypadku tyczenia punktu obiektu budowlanego wysokość projektowa punktu
H = 102.529 jest znana (rys. 2.2.1), w tym miejscu wbijany jest palik na głębokość
przy której odczyt p na łacie ustawionej na paliku będzie równy wartości obliczonej
p := Hosi − H , p = 1.155 .
Na rys. 2.2.2 pokazany jest przykład dokładnego wytyczenia pionowego palików
budynku wytyczonych sytuacyjnie i wyskościowo za pomocą tachimetru.
Niwelator jest ustawiony między reperem roboczym HR := 112.020 a wytyczonymi
punktami 1, 2, 3, 4 (rys. 2.2.2). Po dokonaniu odczytu t := 1.126 na łacie ustawionej
na reperze R paliki 1, 2, 3, 4 są przemieszczane pionowo do poziomu projektowego
H := Hprojekt , H = 112.050 , przy którym odczyt na łacie ustawianej na tych palikach
będzie równy p := HR + t − H , p = 1.096 (rys. 2.2.2).

t := 1.126
p := HR + t − H
p = 1.096
R
1 2

4
HR = 112.020 H = 112.05 3

Poziom morza - geoida

Rys. 2.2.2
Analogicznie jest przeprowadzana korekta wysokości wytyczonych palików
reprezentujących obiekty znajdujące się na różnych wysokościach projektowych np.
krawężniki i oś ulicy, płyta parkingu o zadanym nachyleniu, fundament budynku, punkty
charakterystyczne rurociągu i studzienek kanalizacyjnych.
W czasie tyczenia wysokościowego mogą być również stabilizowane dodatkowe paliki
na liniach prostych poziomych lub nachylonych, łączących dwa sąsiadujące paliki.
W przypadku prostej nachylonej, na przykład łączącej punkty P i Q w odległości
poziomej D := 100 m (rys. 2.2.3), wysokość dodatkowego punktu odmierzonego,
np. w odległości poziomej d := 30 m od punktu P, jest obliczana z proporcji, na
podstawie projektowych wysokości tych punktów HP := 112.50 i HQ := 111.50 :

( )
d
H := HP − ⋅ HP − HQ = 112.200
D

35
W odmierzonym miejscu jest w bijany palik na głębokość, przy której odczyt na łacie
ustawianej na tym paliku wynosi p := HR + t − H , p = 0.946 (rys. 2.2.3).

t := 1.126 p := HR + t − H

p = 0.946

HP = 112.50

HR = 112.020
H = 112.20
d := 30
D := 100
HQ = 111.50

Rys. 2.2.3

Tyczenie wysokości fundamentu budowli w wykopie odbywa się z założonego

w wykopie reperu roboczego. Wysokość reperu w wykopie HRp (rys. 2.2.4) jest
wyznaczana za pomocą taśmy zawieszonej na specjalnej konstrukcji, na podstawie
odczytów wykonanych z użyciem niwelatora ustawionego na górze: pR − reper znany R,
t1 − taśma oraz w wykopie: pRp − reper roboczy Rp, t2 − taśma.

t1 := 4.632 Taśma
pR := 1.126

HR = 112.020 t2 := 1.242

pRp := 1.238

( )
HRp := HR + p R − t1 − t2 − pRp
HRp = 108.518

Rys. 2.2.4

36
Podobnie, na podstawie odczytów wykonanych z użyciem niwelatora ustawionego na
terenie: pR − reper R, t1 − taśma oraz na kondygnacji: pRp − reper roboczy Rp, t2 −
taśma, wyznaczana jest wysokość reperu roboczego na kondygnacji HRp (rys. 2.2.5).

t2 := 8.126
pRp := 1.519
Taśma
HRp

t1 := 1.341
pR := 1.232

HR = 112.020 ( )
HRp := HR + p R + t2 − t1 − p Rp
HRp = 118.518
Rys. 2.2.5

Ciąg niwelacyjny z punktami pośrednimi

W przypadku większych odległości mierzonych punktów od reperu pomiar jest
wykonywany metodą ciągu niwelacyjnego z punktami pośrednimi (rys. 2.2.6).

Rys. 2.2.6
Ciąg niwelacyjny składa się z kolejnych stanowisk niwelatora 1, 2, 3 powiązanych
punktami przeniesienia wysokości a, b. Długości celowych na punkty wiążące wstecz
i w przód na stanowisku są jednakowej długości i nie przekraczają 50 m. Punktami
początkowym i końcowym ciągu są repery A, B o znanych wysokościach HA i HB.

37
Na stanowisku 1 wykonane są odczyty: wstecz 1.731 na reper A oraz w przód 1.113 na
punkt przeniesienia wysokości na stanowisko drugie a. Na stanowisku drugim
wykonane są odczyty wstecz 1.845 na punkt wiążący ciągu a, w przód 1.321 na punkt
b przeniesienia wysokości na stanowisko 3 oraz odczyty pośrednie 1.621 i 1.456 na
mierzone punkty P i Q. Na stanowisku trzecim wykonane są odczyty wstecz 1.744 na
punkt wiążący ciągu b oraz w przód 1.021 na punkt końcowy ciągu, reper B.
Różnice odczytów wstecz t i w przód p są pomierzonymi przewyższeniami na kolejnych
stanowiskach:

∆h := 0.618 ∆h := 0.524 ∆h := 0.723

1 2 3
Ich suma
∆h. := ∆h + ∆h + ∆h = 1.865
1 2 3
jest przewyższeniem pomierzonym między reperami początkowym i końcowym ciągu.

Ze wzoru na błąd funkcji, błąd średni pomierzonego przewyższenia wynosi

m∆h. := 3 ⋅ m∆h = 2.4

gdzie
m∆h = 1.4

jest błędem średnim przewyższenia pomierzonego na stanowisku niwelatora ∆h = t - p.

Błąd przewyższenia wyrażany jest często za pomocą błędu średniego niwelacji odcinka
ciągu o długości 1 km. Błąd ten jest znany dla danego niwelatora i jest jego podstawową
charakterystyką dokładności. Błąd ten jest wyznaczany zwykle na podstawie wielu
ciągów niwelacyjnych pomiarzonych w sieci niwelacyjnej.
Ze wzoru na błąd funkcji błąd średni niwelacji przewyższenia składającego się
z przewyższeń pomierzonych na L - odcinkach jednokilometrowych:

∆h. = ∆h1 + ∆h2 + ... + ∆h L

jest równy:

m ∆h. = m∆2h1 + m∆2h2 + ... + m ∆2hL = mkm L

gdzie

m km = m ∆h1 = m ∆h2 = ... = m ∆hL

jest błędem niwelacji przewyższenia ∆h na długości jednego kilometra ciągu.

Dla rozpatrywanego ciągu, którego długość w kilometrach wynosi

L := 0.26

38
oraz błąd niwelacji kilometra ciągu użytego niwelatora
mkm := 2.5

otrzymuje się

m∆h. := mkm⋅ L = 1.3

Różnica przewyższenia pomierzonego ∆h = 1.865 i obliczonego z danych wysokości

reperu początkowego i końcowego ciągu ∆H = HB - HA = 1.861 jest odchyłką
zamknięcia ciągu f = ∆ h -∆ H = 4 mm. Odchyłka ta nie powinna przekroczyć wartości
dopuszczalnej, zależnej od klasy niwelacji i długości ciągu L := 0.26 km, np. dla klasy
IV:
fdop := 20⋅ L = 10 mm

Jeżeli warunek | f | ≤ fdop jest spełniony, to odchyłka f = 4 mm jest rozdzielana na

przewyższenia ∆ h1, ∆h2, ∆h3 ze znakiem przeciwnym, proporcjonalnie do długości
celowych na poszczególnych stanowiskach.

Wysokości kolejnych punktów wiążących ciągu Ha, Hb i punktu końcowego ciągu HB

są obliczone według reguły: wysokość punktu poprzedniego ciągu plus przewyższenie
poprawione do punktu następnego: Ha = HA+ (∆ h1- 0.001), Hb = Ha+ (∆ h2- 0.002),
HB = Hb+ (∆ h3- 0.001). Kontrolę stanowi obliczona wysokość punktu końcowego
ciągu HB która powinna być równa danej wysokości tego punktu. Wysokości punktów
pośrednich P i Q pomierzonych na stanowisku 2 obliczone są na podstawie wysokości
osi celowej Hosi = Ha+ 1.845: HP = Hosi - 1.621, HQ = Hosi - 1.456.

Klasy niwelatorów
Według normy branżowej BN-78/8770-07 niwelatory dzieli się pod względem błędu
średniego mkm wyznaczenia przewyższenia ∆h na odcinku 1 km, w kierunku
głównym i powrotnym, na cztery klasy

• klasa I: mkm ≤ 0.5 mm,

• klasa II: 0.5 mm < mkm < 2 mm,
• klasa III: 2 mm ≤ mkm < 4 mm,
• klasa IV: 4 mm ≤ mkm.

Niwelacja precyzyjna i techniczna

Są niwelacjami geometrycznymi wykonywanymi niwelatorami odpowiednio I i II oraz
III i IV klasy dokładności.

39
2.3. Niwelacja ze środka i w przód
Poziom morza, powierzchnie poziome
System wysokości w Polsce jest odniesiony do średniego poziomu morza Bałtyckiego
wyznaczonego dla mareografu w Kronsztadzie (rys. 2.3.1). Wysokości punktów
terenowych HP, HQ są określone jako odległości od powierzchni morza przedłużonej
pod lądem. Powierzchnia ta jest w każdym punkcie prostopadła do kierunku pionu, stąd
nazywana jest powierzchnią poziomą. Różnica wysokości punktów ∆h = HQ- HP jest
przewyższeniem.

Powierzchnie poziome prostopadłe Q

do kierunku pionu, przechodzące przez punkty P i Q Teren
Średni poziom
morza Bałtyckiego Różnica
P wysokości
wyznaczony dla HQ
mareografu ∆ h = HQ - HP
w Kronsztadzie
HP - wysokość punktu
koło Sankt Petersburga
nad poziomem morza
H= 0
Powierzchnia pozioma
przechodzącą przez reper mareografu w Kronsztadzie H = 0
Bałtyk - przedłużenie powierzchni morza Bałtyckiego pod lądem.

Rys. 2.3.1
Niwelacja ze środka
Elementem mierzonym za pomocą niwelatora jest różnica wysokości ∆ h = Hp- Ht
między dwoma punktami położonymi w odległości do 100 m (rys. 2.3.2).

kD 2
dhr =
2R
Hosi := Ht + t Oś celowa Hosi = 103.469
dhr D D dhr p
t = 1.464 p := 1.151
Krzywa refrakcyjna
łuk okręgu o promieniu:
r = R/k, k = 0.13 Powierzchnie poziome

Powierzchnia terenu ∆h := t − p
∆h = H p - H t ≡ t - p t-p
∆h = 0.313
∆h ≠ t - p
Ht = 102.005 Hp := Ht + ∆h Hp := Hosi − p
Hp = 102.318
Poziom morza (lokalnie sfera o promieniu R)
Rys. 2.3.2

40
Pomiar przewyższenia ∆h jest zwykle wykonywany ze stanowiska niwelatora
umieszczonego w przybliżeniu w środku między mierzonymi punktami. Tylko w tym
położeniu niwelatora przewyższenie niwelacyjne ∆h jest równe różnicy odczytów na
łacie wstecz t i w przód p: ∆h = t - p. Przenosząc łatę na większą odległość zależność ta
już nie zachodzi ∆h ≠ Hp- Ht (rys. 2.3.2). W położeniu tym eliminowany jest również
wpływ refrakcji: promień świetlny docierający do lunety od łaty ulega załamaniu
w atmosferze i przebiega wzdłuż tzw. krzywej refrakcyjnej, której pierwszym
przybliżeniem jest łuk koła o promieniu r.
Stosunek promienia Ziemi R ( R := 6371000) do promienia krzywej refrakcyjnej r jest
nazywany współczynnikiem refrakcji k = R/r. Przyjmuje się, że k := 0.13. Krzywa
refrakcyjna jest styczna do osi celowej w środku geometrycznym niwelatora.
Na podstawie geometrii okręgu i prostej stycznej można wykazać, że odchylenie
krzywej refrakcyjnej od osi celowej na łacie w odległości poziomej D dane jest wzorem
dhr = kD2/2R. Wielkość ta, rzędu 1 mm w odległości 100 m jest taka sama dla odczytu
wstecz jak i w przód, nie ma więc wpływu na obliczoną różnicę wysokości:
∆h = (t + dhr) - (p+ dhr) = t - p.

Niwelacja w przód
W przypadku niwelacji w przód niwelator jest ustawiany na punkcie o znanej wysokości
Hs (rys. 2.3.3). Przewyższenie mierzonego punktu nad punktem stanowiska ∆h jest
obliczane na podstawie pomierzonej wysokości instrumentu i nad punktem stanowiska
oraz odczytu na łacie p, przy uwzględnieniu poprawek ze względu na refrakcję dhr
i zakrzywienie Ziemi dhk. Wzór dhk = D2/2R wyprowadzany jest identycznie jak
dhr = kD2/2R - przy założeniu okręgu o promieniu równym promieniowi Ziemi R,
(R = kr).
D := 100
2
k⋅ D
dhr := = 0.0001
2⋅ R
2
D
dhk := = 0.001
2⋅ R

p = 1.151
i := 1.524

( )
i − p + dhr = 0.373

∆h := i − p − dhr + dhk
Hs := 102.110
∆h = 0.374
H := Hs + ∆h = 102.484

Rys. 2.3.3

41
Wytyczne techniczne
Dla uniknięcia błędów spowodowanych refrakcją należy: unikać celowych
przebiegających blisko obiektów wydzielających ciepło lub wilgoć, obierać stanowiska
niwelatora i łat tak, aby celowe przebiegały w środowiskach jednakowych pod
względem temperatury, wilgotności, nasłonecznienia i pokrycia terenu. Przy pomiarze
niwelatorami cyfrowymi należy dobierać stanowiska łat w taki sposób, aby obie łaty
były w przybliżeniu jednakowo oświetlone, bez zmiennych odblasków i refleksów, np.
tafli wody lub szyb samochodowych. Należy unikać stanowisk łat częściowo
ocienionych. Linia celowa nie może być przysłonięta gałązkami i liśćmi ani nie powinna
przecinać sitki ogrodzeniowej. Należy utrzymywać przebieg linii celowej na wysokości
ok. 1.5 m nad powierzchnią terenu. W terenach falistych, gdzie zachowanie tego
warunku jest trudne, celowa nie powinna przebiegać niżej niż 0.6 m nad powierzchnią
terenu, a przy celowych krótkich (<10 m) dopuszcza się przebieg celowej na wysokości
0.5 m.

2.4. Sprawdzenie sprzętu niwelacyjnego

Sprawdzenie i rektyfikacja sprzętu niwelacyjnego
Według Wytycznych technicznych G-2.5 niwelator i łaty powinny być sprawdzane
zarówno w laboratorium jak i okresowo w terenie przed każdym pomiarem.
W ogólności, sprawdzeniu podlegają:
• niwelator:
- prostopadłość poziomej płaszczyzny głównej libeli do osi obrotu niwelatora
- pionowe położenie siatki kresek niwelatora
- poprawne działanie kompensatora w wyznaczonym zakresie poziomowania
niwelatora za pomocą libeli
- poziome położenie osi celowej niwelatora
• łata:
- czytelność podziału i opisu łaty
- metryczność naniesienia podziału łaty
- prostoliniowość łaty
- prostopadłość stopki do osi podziału łaty
- prostopadłość płaszczyzny głównej libeli łaty do osi podziału łaty
• statyw
• żabki
• podpórki do łat.

Sprawdzenie prostopadłości płaszczyzny głównej libeli do osi

obrotu niwelatora
Niwelator jest ustawiany tak, aby linia łącząca wybrane dwie śrubki rektyfikacyjne
a, b była równoległa do linii łączącej dwie śruby poziomujące A, B (rys. 2.4.1).

42
Obracając śruby A, B i C sprowadzany jest środek pęcherzyka do punktu głównego
libeli. Po obrocie niwelatora o 180° pęcherzyk powinien znajdować się w punkcie
głównym. W przeciwnym przypadku połowę wychylenia x usuwa się śrubkami
rektyfikacyjnymi a, b a resztę śrubami poziomującymi A, B. Podobnie, połowę
wychylenia w kierunku prostopadłym y, usuwa się śrubką rektyfikacyjną c, a resztę
srubą poziomującą C. Dla kontroli niwelator jest obracany o 180° i w wypadku zejścia
pęcherzyka z punktu głównego libeli rektyfikacja jest poprawiana tak samo jak
poprzednio.

C C

c
b a
a y x
b
A B A c B

Położenie wyjściowe Po obrocie lunety o 180°

Rys. 2.4.1

Sprawdzenie pionowego położenia siatki kresek niwelatora

Siatkę kresek niwelatora sprawdza się, celując spoziomowanym niwelatorem na
znajdujący się w odległości ok. 20 m widoczny na kontrastowym tle cienki sznurek
zawieszonego pionu - pionowa kreska powinna pokrywać się ze sznurkiem
(rys. 2.4.2). W przypadku stwierdzenia odchylenia należy instrument przekazać do
serwisu.

Pion sznurkowy

Rys. 2.4.2

43
Sprawdzenie działania kompensatora

Niwelator ustawia się na stanowisku tak, aby jedna ze śrub poziomujących (A) była
skierowana na łatę ustawioną w odległości 30 m (rys. 2.4.3). Na łacie wykonuje się
6 odczytów odpowiadających zaznaczonym na rysunku 2.4.3 położeniom pęcherzyka
powietrza libeli, przy czym w położeniu środkowym wykonywane są dwa odczyty
pierwszy i ostatni. Zmiany położenia pęcherzyka powietrza ustalane są za pomocą śrub
poziomujących niwelatora A, B i C. Odczytane wartości (rys. 2.4.3) powinny być
zgodne z dokładnością do wykonywania odczytu na łacie. W przeciwnym przypadku
niwelator należy oddać do serwisu.

Zakres działania kompensatora

C 1411
Pęcherzyk powietrza

1411
Oś celowa
ŁATA
1411 1412 ~30m
1412

Śruby
B 1411 poziomujące
LIBELA niwelatora

Rys. 2.4.3

Sprawdzenie poziomego położenia osi celowej niwelatora

Sprawdzenie czy oś celowa zajmuje położenie poziome przeprowadza się, wykonując
pomiar przewyższenia ze stanowisk niwelatora ustawionych w środku i mimośrodowo
- przy jednej z łat, w odległości ok. 2~3 m (rys. 2.4.4).
Łaty są ustawione na trwałych punktach np. żabkach w odległości ok. 40 m. Pomiar
przewyższenia wykonuje się dwukrotnie, ze zmianą wysokości niwelatora. Różnica
średnich przewyższeń pomierzonych na stanowiskach środkowym i mimośrodowym
nie powinna być większa od wartości dopuszczalnej - w przypadku niwelacji osnowy
III klasy ≤ 0.5 mm.
W przeciwnym przypadku przeprowadza się rektyfikację krzyża kresek (rys. 2.4.5):
• wykonuje się odczyt na łacie bliższej,
• oblicza się odczyt na łacie dalszej jako różnicę odczytu na łacie bliższej
i przewyższenia wyznaczonego ze środka,
• celuje się na łatę dalszą i naprowadza kreskę środkową na obliczony odczyt
obracając śrubką rektyfikacyjną krzyża kresek.

44
 Pomiar ze środka p1 = 1710
t1 = 1812
40 m p2 = 1721
t2 = 1821 ε ε
nachylenie osi celowej ∆h1 = 102
∆h2 = 100
∆hśr = 101

Pomiar mimośrodowy p1 = 1410

p2 = 1451
~2m
t1 = 1519 ε
t2 = 1558 ∆h1 = 109
∆h2 = 107
B ∆hśr = 108

Rys. 2.4.4

odczyt Rektyfikacja odczyt

wykonany obliczony
t = 1621 ε p ≡ 1520
przewyższenie
ze środka
∆h = 101

Rys. 2.4.5

Ostatnią czynnością jest pomiar kontrolny przewyższenia na stanowisku ze środka

w celu sprawdzenia stałości pomierzonego przewyższenia ze środka.

Sprawdzenie czytelności podziału i opisu łaty

Podział grzebieniowy na całym zakresie pomiarowym łaty powinien mieć wyraźne
krawędzie oraz czytelny opis liczbowy (rys. 2.1.1).

Sprawdzenie metryczności naniesienia podziału łaty,

świadectwo komparacji łaty
Pod pojęciem metryczności podziału łaty rozumie się dokładność naniesienia podziału
łaty. Dopuszczalne błędy naniesienia podziału łaty, w zależności od klasy wykonywanej
niwelacji określa Instrukcja techniczna G-2. Dokładność naniesienia podziału łaty określa
się w laboratoriach geodezyjnych na interferencyjnych komparatorach pionowych.
Efektem komparacji jest świadectwo komparacji określające przydatność łaty do
wykonywania niwelacji określonej klasy.

45
Świadectwo komparacji zawiera następujące informacje:
• rodzaj łaty: np. techniczna łata jednoczęściowa 3 metrowa z podziałem
gerzebieniowym firmy Leica,
• numer łaty: 21379
• zakres pomiarowy: 0.000 m - 3.000 m
• zleceniodawca: nazwa firmy
• data komparacji: 24.10.2008
• wyniki komparacji:
1) strzałka krzywizny płaszczyzny odczytowej łaty nie przekracza 1 mm
2) maksymalne odchylenie badanych punktów stopki łaty od płaszczyzny
odniesienia wynosi 0.05 m
3) błąd naniesienia działek metrycznych łaty nie przekracza 0.15 mm
4) metr średni łaty w temperaturze 20 C wynosi: 1.0007 m +/- 0.02 mm
• decyzja: łata spełnia wymogi dokładnościowe dla niwelacji szczegółowej III klasy
• informacja o komparatorze: pomiar kresek podziału łaty został wykonany na
komparatorze pionowym za pomocą układu interferencyjnego firmy Hewlett-P ackard
HP 5529A
• nazwa i pieczęć firmy wykonującej komparację, podpis kierownika laboratorium.

Sprawdzenie prostoliniowości łaty

Prostoliniowość łaty jest badana podczas komparacji łaty. W efekcie określana jest
strzałka krzywizny płaszczyzny podziału łaty. W warunkach polowych prostoliniowość
łaty jest sprawdzana w następujący sposób:
• łata jest ustawiana w odległości 30 m od niwelatora tak aby płaszczyzna podziału
łaty była była równoległa do osi celowej niwelatora,
• sprawdzane jest czy płaszczyna podziałowa łaty jest równo oddalona od kreski
pionowej niwelatora na całej jej długości.

Sprawdzenie prostopadłości stopki do osi podziału łaty

Stopka łaty powinna być nieskorodowana oraz bez odkształceń mechanicznych.
Płaszczyzna stopki łaty wyznaczająca zero podziału łaty powinna być prostopadła do osi
podziału łaty. Warunek ten sprawdza się wykonując spoziomowanym niwelatorem
odczyty na łacie ustawianej pionowo na tym samym trwałym punkcie np. żabce,
w odległości ok. 20 m, w pięciu miejscach stopki łaty (rys. 2.4.6). Odczytane wartości
(rys. 2.4.6) powinny być zgodne z dokładnością do wykonywania odczytu na łacie.
W przeciwnym przypadku łatę należy oddać do serwisu.

1412 1411

1411

STOPKA ŁATY
1412 1411

Rys. 2.4.6

46
Sprawdzenie prostopadłości płaszczyzny głównej libeli łaty
do osi podziału łaty
Łatę ustawia się w odległości 40 - 60 m od niwelatora, tak aby w polu widzenia lunety
znajdował się możliwie najdłuższy odcinek łaty (rys. 2.4.7). Spoziomowanym
niwelatorem celuje się na oś podziału łaty ustawionej jak do pomiaru, a następnie na
krawędź płaszczyzny podziału łaty po obrocie łaty o 90o.
W przypadku zaobserwowanego odchylenia osi podziału łaty i krawędzi łaty w tych
położeniach od pionowej kreski siatki kresek wykonuje się rektyfikację libeli na łacie.
W tym celu łatę ustawia się tak, aby oś podziału łaty pokryła się z pionową kreską
w lunecie, a wychylenie libeli usuwa się dwoma śrubami rektyfikacyjnymi a i b
znajdującymi się bliżej łaty. Trzecią śrubą (c) usuwa się wychylenie libeli po obrocie
łaty o 90° i doprowadzeniu krawędzi łaty do pokrycia się z pionową kreską siatki
kresek.
Pierwsze położenie łaty: Drugie położenie łaty:
celowanie na oś podziału celowanie na krawędź
łaty lub krawędź łaty łaty po obrocie
ustawionej tak łaty o 90°
jak do pomiaru
niwelacyjnego
b
a

Rys. 2.4.7

Sprawdzenie i rektyfikacja łat precyzyjnych

Sprawdzenie łaty precyzyjnej obejmuje: prostoliniowość łaty, siłę naciągu łaty,
prostopadłość stopki do osi łaty, prostopadłość płaszczyzny stycznej w punkcie
głównym libeli sferycznej do osi łaty, czytelność podziału i opisu łat klasycznych lub
czytelność podziału na łatach kodowych, współczynnik rozszerzalności termicznej
wstęgi inwarowej łaty, metryczność łaty, miejsce zera stopki łaty, libela.
Sprawdzenie statywu
Statyw ma następujące elementy konstrukcyjne: głowicę, przeguby zawiasowe, śrubę
sercową, nogi jednoczęściowe lub dwuczęściowe, groty (rys. 2.1.1). Groty powinny
mieć ostre zakończenia. Na przegubach zawiasowych i złączach konstrukcyjnych nóg
dwuczęściowych nie mogą występować luzy. Usterki te są usuwane w serwisowych
warsztatach mechanicznych.

47
Sprawdzenie żabki
Na górnej powierzchni żabki wykonanej z żeliwa (rys. 2.1.2), o odpowiedniej masie,
zamocowany jest kulisty trzpień (bolec) na którym ustawiana jest stopka łaty, pod
spodem są trzy nóżki. Bolec powinien być nieruchomy natomiast nóżki powinny mieć
ostre zakończenia.

Sprawdzenie podpórki do łaty

Podpórki do łat składają się z metalowego uchwytu łaty oraz połączonych z nim
przegubowo dwóch drążków zakończonych metalowymi grotami. Są zwykle stosowane
do stabilizacji i pionowania łat precyzyjnych (rys. 2.1.2).
Sprawdzeniu polega występowanie luzu na połączeniach drążków z przegubami.

Błędy niwelacji systematyczne i przypadkowe

Błędy występujące w niwelacji dzielą się na systematyczne i przypadkowe.
Przyczyną występowania błędów systematycznych są:
• niedokładne poziomowanie osi celowej (eliminowane w wyniku rektyfikacji libeli
niwelatora i krzyża kresek),
• wpływ kulistości Ziemi i refrakcji (eliminowany w niwelacji ze środka, obliczany
w niwelacji w przód),
• osiadanie niwelatora i łat,
• nie pionowe ustawienie łaty (usuwane w wyniku rektyfikacji libeli łaty),
• niedokładności wykonania łat.
Żródłem błędów przypadkowych są zwykle:
• błędy odczytów na łatach,
• zmieniające się warunki pomiaru: wiatr, nasłonecznienie, wstrząsy.
Błędy systematyczne są eliminowane w wyniku opisanych rektyfikacji oraz przez
zastosowanie odpowiedniej metody pomiaru (ze środka) lub analitycznie (niwelacja
w przód).
Wpływ błędów przypadkowych na wyniki niwelacji jest określany za pomocą błędu
średniego niwelacji kilometra ciągu danym niwelatorem. Błąd ten jest wyznaczany na
podstawie wyników pomiaru w sieciach niwelacyjnych, szczegóły podane są m.in.
w podręczniku Osada E. Osnowy geodezyjne. UxLAN, Wrocław 2014.

2.5. Ciąg niwelacyjny

W przypadku niewielkiej liczby mierzonych punktów ich wysokości mogą być
wyznaczone metodą ciągu niwelacyjnego poprowadzonego przez te punkty,
nazywane punktami wiążącymi ciągu.

Projekt ciągu niwelacyjnego

Na rys. 2.5.1 pokazane są dwa punkty geodezyjnej osnowy wysokościowej
szczegółowej o numerach 1215 i 1217 oraz dwa zaplanowane do pomiaru
wysokościowego punkty Rp.1 i Rp.2.

48
Do wyznaczenia wysokości tych punktów zaplanowany jest na mapie zasadniczej ciąg
niwelacyjny wychodzący z punktu 1215, przechodzący przez wyznaczane punkty Rp.1
i Rp.2 i dochodzący do punktu 1217 (rys. 2.5.1). Biorąc pod uwagę odległość do
100 m na stanowisku między łatami wstecz i w przód, oraz ograniczenia widoczności
celowych przez przeszkody terenowe zaplanowano 4 stanowiska niwelatora. Łaty będą
ustawiane na punktach nawiązania ciągu - reperze początkowym i końcowym, na
punktach wyznaczanych Rp.1 i Rp.2 będących jednocześnie punktami wiążącymi ciągu
niwelacyjnego oraz na dodatkowym punkcie wiążącym ciągu a (żabka lub element
trwałego szczegółu terenowego) służącym do przeniesienia wysokości ze stanowiska 3
na stanowisko 4.

Rys. 2.5.1

49
Pomiar ciągu niwelacyjnego w kierunku głównym

Pomiar ciągu niwelacyjnego rozpoczyna się od zaplanowanego stanowiska pierwszego

St.1 (rys. 2.5.1, 2.5.2).

Na stanowisku pierwszym jak i każdym następnym wykonywany jest dwukrotny

pomiar przewyższenia I i II według schematu (rys. 2.5.1, tab. 2.5.1):
1. Ustawienie łat na punktach wstecz i w przód, maksymalna odległość między łatami
100 m, pionowanie łat za pomocą libeli.
2. Ustawienie niwelatora w przybliżeniu w środku między łatami.
3. Spoziomowanie niwelatora za pomocą libeli.
4. Ustawienie ostrego obrazu krzyża kresek.
5. Naprowadzenie lunety za pomocą celownika na łatę wstecz.
6. Ustawienie ostrego obrazu łaty w lunecie.
7. Naprowadzenie pionowej kreski krzyża na środek łaty śrubą ruchu leniwego.
8. Odczyt kreski środkowej na łacie i zapisanie w dzienniku odczytu wstecz t1
9. Odczyty kresek górnej g i dolnej d, obliczenie odległości łaty D = 100(g - d)
i zapisanie do dziennika.
10. Naprowadzanie lunety za pomocą celownika na łatę w przód, powtórzenie
czynności 6, 7, 8, i 9 oraz zapisanie odczytu w przód p1 i odległości łaty w przód
do dziennika.
11. Obliczenie pr zewyższenia na stanowisku ∆h1 = t1 - p1 i zapisanie w dzienniku,
12. Lekkie wzruszenie niwelatora, spoziomowanie i wykonanie pomiaru II wg. punktów
3 - 11 w kolejności odwrotnej - odczyt na łacie w przód a potem wstecz.
13. Kontrola: różnica przewyższeń z pomiaru I i II: ∆h1 i ∆h2 nie powinna przekraczać
co do bezwzględnej wartości 4 mm.
14. Obliczenie średniej różnicy wysokości ∆h = (∆h1 + ∆h2)/2 i wpisanie do dziennika.

St.1

t1 p1
D D
t2 p2

Rp.1 ∆h1 = t1 - p1
1215
∆h2 = t2 - p2

HRp.1
H1215 := 119.475
Poziom morza

Rys. 2.5.2

50
Pomiar w kierunku powrotnym
Opisany pierwszy pomiar ciągu nazywany jest pomiarem w kierunku głównym
(tab. 2.5.1). Należy następnie wykonać drugi pomiar - w kierunku powrotnym.

Obliczenie ciągu niwelacyjnego

Obliczenie ciągu niwelacyjnego przeprowadzane jest w dzienniku niwelacyjnym

w trzech etapach (tab. 2.5.1):

1. Obliczenia kontrolne
• obliczenie sumy wartości odczytów wstecz Σt i w przód Σp w pomiarze
pierwszym ΣtI = 6390 i ΣpI = 5075 i drugim ΣtII = 6389 i ΣpII = 5078, ich różnic
ΣtI - ΣpI = 1315, ΣtII - ΣpII = 1311 oraz wartości średniej (Σt - Σp)śr
= [(ΣtI - ΣpI)+(ΣtII - ΣpII)]/2 = 1313,
• obliczenie sumy przewyższeń średnich dodatnich Σ(+h) = 1313 i ujemnych
Σ(-h) = 0, oraz ich sumy która jest pomierzonym przewyższeniem między
punktem początkowym i końcowym ciągu ∆h = Σ(+h) + Σ(-h) = 1313,
• kontrola obliczeń: (Σt - Σp)śr = ∆h = Σ(+h) + Σ(-h) = 1313.

2. Wyrównanie ciągu niwelacyjnego

• obliczenie różnicy wysokości między reperem początkowym i końcowym na
podstawie danych wysokości tych punktów ∆H = 120.790 m - 119.475 m
= 1315 mm,
• obliczenie odchyłki zamknięcia ciągu jako różnicy przewyższenia pomierzonego
∆h = 1313 mm i obliczonego ∆H = 1315 mm: f = ∆h - ∆H = -2 mm,
• sprawdzenie czy bezwzględna wartość odchyłki nie przekracza wartości
dopuszczalnej:
f ≤ f dop = mkm L = 11 mm

gdzie: L = 0.308 - długość ciągu w km, mkm = 20 mm - graniczna wartość błędu

niwelacji jednego kilometra ciągu,
• rozdzielenie odchyłki f = -2 mm po 1 mm na stanowiska o najdłuższych
celowych: drugie i trzecie.

3. Obliczenie wysokości punktów wiążących ciągu

• wysokość punktu wiążącego w przód na każdym stanowisku jest obliczana
dodając do wysokości punktu wiążącego wstecz wyrównane przewyższenie na
danym stanowisku, poczynając od stanowiska pierwszego,
• kontrolą poprawnego obliczenia ciągu jest zgodność obliczonej wysokości
punktu końcowego z daną wysokością tego reperu 120.790 m.

51
Różnice przewyższeń z kierunku głównego i powrotnego
Stosowany do pomiaru niwelator powinen zapewnić osiągnięcie średniego błędu
pomiaru różnic wysokości m∆h ≤ 20 mm/km, tj. różnice ρ między wynikami pomiarów
w kierunku głównym ∆hg i powrotnym ∆hp: ρ = ∆hg - ∆hp powinny spełniać warunek

ρ ≤ 0.04 L
gdzie L - długość ciągu w km.

Tabela 2.5.1. Dziennik niwelacji reperów

Data pomiaru: 25.10.2008
Ciąg (linia) Oznaczenie odcinków niwelacji: Kierunek:
Nr: .....1....... Od rp. nr ......1215............. km......... główny Obserwator: J. Kozubal
Do rp. nr ......1217............. km......... powrotny
Sekretarz: T. Kowalczyk
Nr stanowiska

Pomiar różnicy wysokości Średnia różnica wysokości h

celowych

Oznaczenie
Dlugosci

stanowisk I pomiar II pomiar Wysokości Uwagi,

łat wstecz – t1 wstecz – t2 dodatnia ujemna punktów zestawienia, szkice
i reperów w przód- p1 w przód- p2 +h –h
(t 1 – p1 ) (t 2 – p2 )
1 2 3 4 5 6 7 8 9
Z przeniesienia: ×
Różnica wysokości między
1215 34 1474 1475 119.475 reperami początkowym i
1 Rp.1 33 1140 1141 119.809 końcowym:
334 334 334 120.790-119.475=1.315m
Rp.1 47 1802 1800 119.809
2 Rp.2 48 1550 1552 +1 120.060
252 248 250
Rp.2 28 1642 1643 120.060
3 a 29 1163 1162 +1 120.541
479 481 480
a 45 1472 1471 120.541
4 1217 44 1222 1223 120.790
250 248 249
Zestawienie wyników
pomiarów odcinka:
Długość odcinka: .......... km
Różnica wysokości w
kierunku
głównym
powrotnym
średnia
× × 1313
Odchylki:

308 0 otrzymana: -2
Kontrola:
1
(Σ t1 – Σ p1+Σ t2 – Σ p2) = Σ(+h)+ Σ(-h) dopusz
Do ∑t 6390 6389 2 -czalna:
11
przeniesienia: ∑p 5075 5078 (Σ t–Σ p) śr Σ(+h)+Σ(-h) Data sprawdzenia:
∑t–∑p 1315 1311 1313 1313 Sprawdził:

52
2.6. Ciąg niwelacyjny z punktami
pośrednimi
W rozdziale 2.5 pokazany jest przykład pomiaru wysokościowego kilku punktów
metodą ciągu niwelacyjnego poprowadzonego przez te punkty, traktowane jako punkty
wiążące stanowiska ciągu.
Pomiar wysokościowy większej liczby punktów jest realizowany metodą ciągu
niwelacyjnego prowadzonego między mierzonymi punktami, nazywanymi punktami
pośrednimi ciągu.

Projekt ciągu niwelacyjnego z punktami pośrednimi

Geodezyjny pomiar terenowy wysokościowy metodą niwelacji geometrycznej,
na przykład studzienek wodociągowych, ciepłowniczych, kanalizacyjnych i kratek
ściekowych (rys. 2.6.1) jest realizowany wzdłuż zaprojektowanego ciągu
niwelacyjnego.

1234 9
15

Wojrowicka
j. asf.
2 5

ch.bet. ż 6
1 kdB1000.800

k ch.bet. St 2
woX120 St 1 3 woX120

4 wlA100
cpB2x50
1235
10
wlA100 ch.bet.

7
St.
12

ch.asf.

Rys. 2.6.1

Stanowiska niwelatora są sytuowane w miejscach najbardziej dogodnych do wykonania

pomiaru, przy czym odległość najdalszego mierzonego punktu od niwelatora nie powinna
przekroczyć 50 m.
Ciąg jest prowadzony między punktami geodezyjnej osnowy wysokościowej 1234 i 1235
nazywanymi punktami nawiązania ciągu.
Podczas wykonywania pomiaru sporządza się szkic polowy na formularzu określonego
wzoru lub na mapie zasadniczej (rys. 2.6.1) według standardów kreślenia obiektów
mapy zasadniczej (rozdz. 6).

53
Pomiar ciągu niwelacyjnego w kierunku głównym

Na pierwszym stanowisku niwelatora (rys. 2.6.1-2, tab. 2.6.1) wykonywane są

czynności:

St.1
Oś celo wa w p ierwszym położeniu niwelatora
t1 D D
p1
tśr pśr
t2 Oś celo wa w drugim położeniu niwelatora p2
Hcelowej = H ws tecz + t2
Przewyższenie
1234 ∆h = t - p
ż

Hw pr zód = H wstecz + tś r - pśr

Hws tecz
Poziom morza

Rys. 2.6.2

1. Ustawienie łaty na reperze 1234 i pionowanie za pomocą libeli pudełkowej.

2. Spoziomowanie niwelatora za pomocą libeli pudełkowej.
3. Ustawienie ostrości krzyża kresek.
4. Naprowadzenie lunety na łatę za pomocą celownika.
5. Ustawienie ostrości obrazu łaty w lunecie.
6. Naprowadzenie kreski pionowej krzyża na środek łaty śrubą ruchu leniwego.
7. Odczyty kresek górnej g i dolnej d, obliczenie odległości łaty D = 100(g - d).
8. Odczyt kreski środkowej na łacie i zapisanie w dzienniku jako odczyt wstecz
I pomiar t1.
9. Wybór miejsca przeniesienia wysokości na następne stanowisko niwelatora,
w odległości w przybliżeniu równej odległości reperu od niwelatora, ustawienie łaty
na żabce ż w tym miejscu, wykonanie czynności 4, 5, 6, 7 oraz odczyt kreski
środkowej i zapisanie w dzienniku jako odczyt w przód I pomiar p1.
10. Zmiana wysokości osi celowej przez lekkie wzruszenie instrumentu, spoziomowanie
niwelatora, powtórzenie czynności 1 - 7 oraz odczyt kreski środkowej i zapisanie
w dzienniku jako odczyt wstecz II pomiar t2.
11. Naprowadzanie lunety za pomocą celownika na łatę ustawianą na kolejnych
punktach mierzonych, powtarzanie czynności 5, 6 oraz odczytywanie kreski
środkowej i zapisywanie odczytów w dzienniku jako pośrednie s.
12. Naprowadzenie lunety na łatę ustawioną na punkcie przeniesienia wysokości na
następne stanowisko, odczyt kreski środkowej i zapisanie w dzienniku jako odczyt
w przód II pomiar p2.

54
13. Zapisanie w dzienniku obliczeń kontrolnych: różnice t2- t1 i p2- p1 lub przewyższenia
∆h1 = t1- p1 i ∆h2 = t2- p2 nie powinny przekraczać 4 mm, w przeciwnym
przypadku pomiar na stanowisku należy powtórzyć.

Po wykonaniu pomiaru na stanowisku 1 niwelator jest przenoszony na stanowisko 2

(rys. 2.6.1) na którym wykonywane są czynności 1 - 13, przy czym rolę punktu wstecz
przejmuje punkt przeniesienia wysokości - żabka ż, natomiast w przód kolejny punkt
przeniesienia wysokości na stanowisko 3. Na ostatnim n - tym stanowisku punktem
w przód jest reper o znanej wysokości.
Jeżeli wokół stanowiska 1 nie jest dostępny reper w odległości do 50 m, wtedy ciąg
niwelacyjny jest rozpoczynany od najbliższego reperu. W tym przypadku, na kolejnych
stanowiskach niwelatora od reperu wyjściowego aż do pierwszego stanowiska
pomiarowego szczegółów terenowych wykonywane są odczyty na łatach wstecz
i w przód - bez pomiaru punktów pośrednich. Jeżeli na ostatnim stanowisku
pomiarowym szczegółów terenowych nie jest również dostępny reper wtedy ciąg jest
kontynuowany do najbliższego reperu - bez pomiaru punktów pośrednich, w
szczególności z powrotem do reperu wyściowego.
W rozpatrywanym przykładzie ciąg niwelacyjny zawiera dwa stanowiska między
reperami początkowym 1234 i końcowym ciągu 1235 (rys. 2.6.1).

Obliczenie dziennika niwelacyjnego

Dziennik niwelacji punktów pośrednich jest obliczany w czterech etapach (tab. 2.6.1):
1. Obliczenia kontrolne
• obliczenie sumy wartości odczytów wstecz Σt = 5763 i w przód Σp = 5551,
• obliczenie odczytów średnich na poszczególnych stanowiskach wstecz tśr
i w przód pśr oraz ich sum Σtśr = 5763, Σpśr = 5551,
• kontrola obliczeń: (Σt - Σp)/2 = Σtśr - Σpśr = 106 mm,

2. Wyrównanie ciągu niwelacyjnego

• obliczenie różnicy wysokości między reperem początkowym i końcowym:
∆H =101.312 - 101.205 = 0.107,
• obliczenie odchyłki zamknięcia ciągu jako różnicy przewyższenia pomierzonego
∆h = Σtśr - Σpśr = 106 mm i danego ∆H = 107 mm: f = ∆h - ∆H = -1 mm,
• sprawdzenie czy bezwzględna wartość odchyłki nie przekracza wartości
dopuszczalnej:
f ≤ f dop = m km L = 9 mm

gdzie: L = 0.190 - długość ciągu w km, mkm = 20 mm - graniczna wartość błędu

niwelacji jednego kilometra ciągu,
• rozdzielenie odchyłki f równomiernie na wszystkie odczyty średnie wstecz tśr
i w przód pśr z przeciwnym znakiem (w rozpatrywanym przykładzie rozrzucenie
odchyłki f = 1 mm po 0.5 mm na jeden odczyt wstecz i jeden odczyt w przód)

55
3. Obliczenie wysokości punktów wiążących ciągu
• wychodząc z wysokości punktu początkowego ciągu 101.205 wysokość
kolejnego punktu wiążącego w przód (na osi w tabeli 2.6.1 - w rozpatrywanym
przykładzie występuje tylko jeden - żabka ż) równa się wysokość punktu
poprzedniego wstecz plus poprawiony średni odczyt wstecz tśr minus poprawiony
średni odczyt w przód pśr
• kontrola polega na sprawdzeniu czy otrzymano identyczną wysokość reperu
końcowego ciągu 101.312.

4. Obliczenie wysokości punktów pośrednich na każdym stanowisku (rys. 2.6.2)

• obliczenie wysokości osi celowej Hcelowej: do wysokości punktu wstecz
dodawany jest odczyt wstecz z pomiaru w drugim położeniu niwelatora t2,
• po odjęciu od wysokości osi celowej wartości odczytów pośrednich otrzymuje
się wysokości punktów pośrednich, które są zaokrąglane do 0.01 m

Tabela 2.6.1. Dziennik niwelacyjny

Data pomiaru: 25.10.2008
Odcinek Kierunek:
Od reperu nr: AE1234
główn y Ob serwator: T.Kowalczyk
Nr: 1 Do reperu nr: AE1235 powrotny
Sekretarz: J.Kozub al
Odczyty na łatach Odczyty ś rednie Wysokości punktów
Nr stanowiska

Oznaczeni e Wys ok oś ć
stan owis k łat osi
wstecz pośredni w przód celowej
na na Uwagi i
i reperów
I po miar - t1 s I pomiar - p1 tś r pśr osi poprzeczce szkice
II pomiar - t 2 II pomiar - p2

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11
Z przeniesienia: ×
Kontrola:
AE1234 1213 101.205 1234-1213=21
ż 1512 +0.5 1536-1512=24
St.1 AE1234 1234 1223.5 102.439
ż 1536 1524 100.905
1 1477 100.96
2 1677 100.76
100m
3 1487 100.95
4 1449 100.99

ż 1637 Kontrola:
AE1235 1229 1679-1637=42
1274-1229=45
ż 1679 1658 -0.5 102.584
AE1235 1274 1251.5 101.312
5 1863 100.72 Różnica
St.2 6 1643 100.94 wysokości
7 1829 100.76 101.312
90m
–101.205
= 0.107

Do przeniesienia: 5763 × 5551 2881.5 2775.5 Odchyłka:

Odchyłk a 106-107
dopuszczal na 1
Kontrola: = -1mm
∑ t – ∑ p = 212 ( ∑ t – ∑ p) = 1 06 ∑ t śr – ∑ pśr =
2 1
2
(∑ t – ∑ p )=∑ t śr – ∑ p śr
1 /2 106
= 20(0.190)
= 9 mm

56
Pomiar ciągu niwelacyjnego w kierunku powrotnym
Opisany pierwszy pomiar ciągu nazywany jest pomiarem w kierunku GŁÓWNYM
(tab. 2.6.1). Należy następnie wykonać drugi pomiar - w kierunku POWROTNYM .

2.7. Niwelacja punktów rozproszonych

Charakterystyka metody

Niwelacja punktów rozproszonych polega na pomiarze wysokości szczegółów

terenowych (rozdz. 1.3) metodą niwelacji geometrycznej z jednoczesnym pomiarem
metodą biegunową współrzędnych prostokątnych płaskich w państwowym systemie
odniesień przestrzennych, przy założeniach (rys. 2.7.1):
• błąd średni pomiaru odległości mD ≤ 0.20 m,
• długości celowych D ≤ 150 m,
• błąd średni pomiaru wysokości instrumentu ≤ 0.01 m.

Rys. 2.7.1

57
Przykład niwelacji punktów rozproszonych
W rozpatrywanym przykładzie (rys. 2.7.1) wykonany jest pomiar 8 pikiet terenowych
(tab. 2.7.1):
• odczyty na kole poziomym K, oraz
• odczyty na łacie kreski górnej g dolnej d i środkowej s
ze stanowiska niwelatora St ustawionego centrycznie nad punktem geodezyjnej osnowy
poziomej szczegółowej 1146 w nawiązaniu:
• kierunkowym - na dwa punkty sąsiednie osnowy poziomej 1144, 1145,
• wysokościowym - na dwa punkty geodezyjnej osnowy wysokościowej szczegółowej
1021, 1022.

Pikiety są rozmieszczane w taki sposób, aby w powstałych trójkątach, zaznaczanych na

szkicu polowym (rys. 2.7.1), powierzchnia terenu była w przybliżeniu płaska.

Tabela 2.7.1. Dziennik niwelacji geometrycznej punktów rozproszonych

Nr s tanowis ka

Wys. stan. H st
Wys. ins tr. - i

Odczyt na Odczyty na łacie

Nr kole ° ′ górny g Odległość
Wysokość Wysokości
celu poziomym środkowy
D= 100⋅(g – d)
osi celowej punktó w Uwagi
(pikiety) s Hc =Hs t + i HP = Hc – s
g c dolny d
1 2 3 4 5 6 7 8
Wysokości dane:
1021 1326 109.340 108.014 H1021 = 108.014
1669 H1022 = 108.162
1144 0 00 1474 39.2 107.87
1277
3417
1 14 72 3239 35.4 106.10
3063
3270
2 32 68 3071 40.0 106.27
2870
(St.1)
1146 3182
3 40 12 2950 46.4 106.39
2718
3958
4 49 99 3599 51.6 105.84
3442
1093
5 35 43 0971 24.6 108.37
0847
1391
6 41 29 1249 28.2 108.09
1109
0765
7 54 72 0599 33.2 108.74
0434
1391
8 58 74 1211 36.2 108.13
1029
1109
1145 113 71 1430 42.6 107.91
1216

108.162
1022 1175
(108.165)
Odchyłka:
108.162-108.165=0.003

58
Poprawność wykonania odczytów kresek na łacie sprawdza się według wzoru
s = (g + d)/2, różnica nie powinna przekroczyć wartości:
• przy celowych o długości do 100 m: ± 0,003 m,
• przy celowych o długości do 150 m: ± 0,005 m.
W przypadku pomiaru dalszych pikiet 9, 10, 11, ... np. z sąsiedniego punktu osnowy
geodezyjnej poziomej 1145 (rys. 2.7.1) należy wykonać pomiar kontrolny kilku pikiet
np. 4 i 8 - pomierzonych z poprzedniego stanowiska 1146.

Założenie projektu "Niwelacja punktów rozproszonych"

w programie C-Geo
Obliczenia niwelacji punktów rozproszonych:
• nawiązanie stanowiska niwelatora,
• obliczenie współrzędnych pikiet,
• utworzenie numerycznego modelu terenu,
• interpolacja warstwic,
• interpolacja wysokości,
• utworzenie profilu terenu,
• obliczenie objętości mas,
są wykonywane za pomocą programów komputerowych np. C-Geo.
Po uruchomieniu programu C-Geo i wyborze opcji Plik/Projekty ukazuje się Lista
projektów (rys. 2.7.2), w oknie Projekt / Dodaj projekt / Zakładanie nowego projektu
zakładany jest projekt Niwelacja punktów rozproszonych o odpowiednich ustawieniach
(rys.2.7.2),

Rys.2.7 .2

59
• w oknie Tabela / Dodaj tabelę / Nowa tabela zakładana jest tabela Punkty z opcją
ustaw jako roboczą i odpowiadająca jej mapa Punkty, wyświetlane w niezależnych
oknach (rys. 2.7.3), przejście między nimi dokonuje się za pomocą ikony

Rys. 2.7.3
• mapa Punkty zawiera tylko jedną warstwę o nazwie Warstwa zerowa, przeglądu
i edycji warstw dokonuje się w menu Warstwy (rys. 2.7.4) dostępnym po
kliknięciu ikony

Rys. 2.7.4

60
• na warstwie zerowej wyświetlane są wszystkie punkty zamieszczone w tabeli Punkty
za wyjątkiem punktów oznaczonych jako ukryte, w tym celu w Tabeli należy
poprzedzić nazwy punktów znakiem @ oraz w menu Tabela uaktywnić opcję Ukryj
punkty @
• wyniki obliczeń przy użyciu różnych modułów dostępnych w programie C-Geo
w menu Obliczenia mogą być wyświetlane na warstwie zerowej, praktycznie jest
jednak wyświetlać na oddzielnych warstwach. Warstwy dla różnych zadań, na
przykład warstwa Nawiązanie kierunkowe, są zakładane po wyborze opcji Dodaj
w oknie Warstwy (rys. 2.7.4-5).

Rys. 2.7.5

• do tabeli Punkty z klawiatury wprowadzane są współrzędne punktu stanowiska

niwelatora 1146 i punktów nawiązania 1144, 1145 (rys. 2.7.6).

Rys. 2.7.6

Nawiązanie stanowiska niwelatora

Nawiązanie stanowiska niwelatora polega na wyznaczeniu azymutów punktów
nawiązania 1144 i 1145 (rys. 2.7.1).
Obliczenia azymutów są przeprowadzane w oknie Obliczenia / Azymuty, długości, kąty
/ Azymuty i odległości (rys. 2.7.7-8):

61
• po wprowadzeniu w kolumnie Numer nazw punktu stanowiska 1146 i punktów
nawiązania 1144 i 1145, z tabeli roboczej pobrane zostaną automatycznie
współrzędne tych punktów,
• azymuty są obliczane według zależności (rys. 2.7.1, rys. 2.7.7):

 y1144 − y1146 
A1144 := atan  = 11.0795 ⋅ grad
x1144 − x1146
 
 y1145 − y1146 
A1145 := π − atan  = 124.8148⋅ grad
x1145 − x1146
 
• pomierzony kąt γ między kierunkami na punkty osnowy 1144 i 1145, zapisany
w dzienniku niwelacyjnym (tab. 2.7.1) powinien być równy, z dokładnością do
błędu średniego pomiaru, różnicy azymutów:
γ := A1145 − A1144 = 113.7353⋅ grad

lub równoważnie, kątowi obliczonemu bezpośrednio ze współrzędnych punktów

osnowy (rys. 2.7.8), np. ze wzoru na iloczyn skalarny wektorów a - lewego
i b - prawego ramienia kąta γ:
 x1144 − x1146   38.62 
a := =  a = 39.212
 y1144 − y1146   6.79 
 
 x1145 − x1146   −16.19 
b := = b = 42.606
 y1145 − y1146   39.41 
a⋅ b
γ := acos  = 113.7353⋅ grad

 a ⋅ b 

Rys. 2.7.7
• odległości obliczone ze współrzędnych punktów między punktami 1146 i 1144
a = 39.212 oraz 1146 i 1145, b = 42.606 (rys. 2.7.7-8) powinny być równe
z dokładnością do błędu pomiarowego odległościom między tymi punktami
zapisanymi w dzienniku niwelacyjnym (tab. 2.7.1),

62
 Rys. 2.7.8

• wyniki można zapisać (rys. 2.7.7-8) do plików np. Azymuty i odległości.azd

oraz Kąty.kty,
• wyniki można przeglądnąć po przejściu do Rysunku (rys. 2.7.7-9),

Rys. 2.7.9

• wyświetlony Rysunek (rys. 2.7.9) można przenieść na mapę na wybraną

warstwę w ukazującym się oknie Wybierz warstwę (rys. 2.7.10) np. na założoną
warstwę Nawiązanie kierunkowe, na warstwie tej zamieszczony jest tylko rysunek
składający się z dwóch linii, punkty i ich nazwy wyświetlone są na warstwie
zerowej (rys. 2.7.11), warstwy zerowa i nawiązanie kierunkowe są ustawiane jako
Widoczne - Tak pozostałe - Nie w oknie na rys. 2.7.4)

63
 Rys. 2.7.10

Rys. 2.7.11

Obliczenie współrzędnych pikiet

Obliczenia są przeprowadzane w oknie Obliczenia /Biegunowe, tyczenie:
• w zakładce Dane nawiązania (rys. 2.7.12) w kolumnie Numer wprowadzane są
nazwy stanowiska 1146 i punktów nawiązania 1144 i 1145, z tabeli roboczej
pobierane zostają automatycznie współrzędne tych punktów,

Rys. 2.7.12

64
• w zakładce Dane punktów (rys. 2.7.13) wprowadzane są kierunki K i odległości D
do poszczególnych punktów (rys. 2.7.1) z dziennika niwelacyjnego (tab. 2.7.1),

Rys. 2.7.13

• współrzędne punktów są obliczane metodą biegunową (rys. 2.7.1):

x = xSt + ∆x
y = ySt + ∆y

gdzie przyrosty współrzędnych dane są wzorami

∆x = Dcosα
∆y = Dsinα

przy czym

α = α1144+ K

jest azymutem obliczango punktu:

 →
( (
x := x1146 + D⋅ cos A1144 + K))
 →
( (
y := y1146 + D⋅ sin A1144 + K))

65
  1144   5664622.73   6429200.73   107.87 
       
 1   5664616.65   6429207.90   106.10 
 2   5664615.04   6429219.32   106.27 
 3   5664616.31   6429227.36   106.39 
       
Punkt :=  4 
x=  5664613.74 
y=  6429236.19 
H :=  105.84 
 5   5664602.44   6429210.36   108.37 
 6   5664603.30   6429214.61   108.09 
       
 7   5664601.11   6429222.46   108.74 
 8   5664600.65   6429226.15   108.13 
       
 1145   5664567.95   6429233.35   107.91 
• obliczone punkty zostają automatycznie zapisane do tabeli roboczej Punkty
i wyświetlone na warstwie zerowej mapy, przy czym obliczone współrzędne
punktów nawiązania nie są zapisywane do tabeli Punkty: Zostaw istniejący na
rys. 2.7.14-15.

Rys. 2.7.14

Rys. 2.7.15

66
• wyniki można zapisać (rys. 2.7.13) do pliku np. Obliczenia biegunowe.bgn

• wyniki można przeglądnąć po przejściu do Rysunku (rys. 2.7.13, 2.7.16),

• wyświetlony Rysunek (rys. 2.7.16) można przenieść na mapę na wybraną

warstwę w ukazującym się oknie Wybierz warstwę (rys. 2.7.17) np. na założoną
warstwę Obliczenie współrzędnych punktów, na warstwie tej zamieszczony zostanie
tylko rysunek składający się z dwóch linii, punkty i ich nazwy wyświetlone są na
warstwie zerowej (rys. 2.7.18), warstwy zerowa i nawiązanie kierunkowe są
ustawione jako Widoczne - Tak pozostałe - Nie (rys. 2.7.4)

Rys. 2.7.16

Rys. 2.7.17

67
 Rys. 2.7.18
Obliczone punkty można przeglądać w tabeli roboczej Punkty (rys. 2.7.19) oraz
po przejściu do okna mapy i kliknięciu ikony odśwież na zerowej warstwie
mapy (rys. 2.7.20).

Rys. 2.7.19

68
 Rys. 2.7.20
W oknie Opis punktu ukazującym się po kliknięciu ikony można dokonać wyboru
wyświetlanych parametrów (rys. 2.7.21-22).

Rys. 2.7.21

69
 Rys. 2.7.22

Informację o obiektach mapy można uzyskać wybierając opcję Informacja w menu

podręcznym ukazującym się po uaktywnieniu obiektu - przez kliknięcie lewym
przyciskiem myszki, a następnie kliknięcie prawym przyciskiem myszki (rys. 2.7.23).

Rys. 2.7.23

70
Utworzenie numerycznego modelu terenu TIN
Numeryczny Model Terenu NMT jest numeryczną, dyskretną (punktową) reprezentacją
wysokości topograficznej powierzchni terenu wraz z algorytmem interpolacyjnym
umożliwiającym odtworzenie jej kształtu w określonym obszarze.
Wyróżnia się dwie podstawowe formy numerycznego modelu terenu:
• model triangulacyjny TIN (Triangular Irregular Network), (rys. 2.7.24),
• model rastrowy NMT (rys. 2.7.25).
Na podstawie tych modeli tworzony jest model warstwicowy (rys. 2.7.24)

1
1
∆H = 1
m
H H
H0
H0

y
y
x x
Rys. 2.7.24 Rys. 2.7.25

Numeryczny model terenu jest tworzony na podstawie

• geodezyjnego pomiaru terenowego
a) METODY:
- niwelacja geometryczna,
- niwelacja trygonometryczna,
- niwelacja satelitarna,
- skaning laserowy,
b) TECHNOLOGIE:
- niwelacja punktów rozproszonych,
- niwelacja profilów,
- niwelacja siatkowa,
- tachimetria.
• geodezyjnego pomiaru fotogrametrycznego.

W przypadku modelu TIN powierzchnia terenu jest dzielona na sieć nieregularnych

trójkątów których wierzchołki odpowiadają pomierzonym punktom wysokościowym
(x, y, H), (rys. 2.7.24).

71
Model ten jest tworzony przy uwzględnieniu linii strukturalnych rzeźby terenu:
• linie szkieletowe,
• linie nieciągłości,
• granice wyłączeń obszarów poziomych,
• lokalne ekstrema.

Model triangulacyjny rzeźby terenu TIN jest tworzony na podstawie (rys. 2.7.24):
• współrzędnych x, y i wysokości H pikiet, pozyskanych na podstawie geodezyjnego
pomiaru terenowego lub geodezyjnego pomiaru fotogrametrycznego,
• szkicu polowego - w przypadku geodezyjnego pomiaru terenowego, na którym
zaznaczone są pikiety pomiarowe, kierunki spadku terenu i ewentualnie trójkąty
łączące punkty pomiarowe wewnątrz których teren jest płaski.

Numeryczny modelu terenu ma szereg zastosowań, między innymi:

• interpolacja warstwic,
• interpolacja wysokości,
• projektowanie ukształtowania terenu,
• obliczanie objętości mas robót ziemnych,
• obliczanie przekrojów terenu,
• obliczanie spadków i wystawy terenu
• analizy hydrologiczne,
• trójwymiarowa wizualizacja terenu w systemach GIS poprzez nałożenie
ortofotomapy na powierzchnię NMT oraz wyniesienie zabudowy i pokrycia
naturalnego nad powierzchnią NMT,
• badanie widoczności między punktami terenu w systemach GIS
• analizy przestrzenne GIS biorące pod uwagę ukształtowanie terenu na przykład
optymalne projektowanie trasy drogowej.
W programie C-Geo siatka trójkątów TIN jest tworzona metodą triangulacji Delanuay
w module Obliczenia / Obliczenie objętości,warstwice:

• w zakładce Punkty terenu (rys. 2.7.26) wpisywane są numery punktów na

podstawie których zostanie utworzona siatka trójkątów, natomiast w w zakładce
Punkty tworzące obrys obszaru (rys. 2.7.27) wpisywane są numery kolejnych
punktów tworzących obrys obszaru, w kierunku zgodnym z ruchem wskazówek
zegara, współrzędne x, y i wysokości H punktów są pobierane są przez program
automatycznie z tabeli Punkty.

72
Rys. 2.7.26

Rys. 2.7.27

73
• wprowadzone punkty terenu i punkty tworzące obrys obszaru można obejrzeć na
Rysunku (rys. 2.7.28),

Rys. 2.7.28

• punkty te mogą być zapisane w pliku tekstowym np. Punkty terenu i obrys
obszaru.obj (rys. 2.7.29).

Rys. 2.7.29

74
• siatka trójkątów jest tworzona po wyborze rodzaju modelu (rys. 2.7.26),

wcisnięciu ikony tworzenia modelu oraz uruchomieniu obliczenia ,

według triangulacji Delanuay w taki sposób, aby wewnątrz okręgu opisanego na

wierzchołkach trójkąta nie znajdował się wierzchołek innego trójkąta (rys. 2.7.30):
- wybierany jest dowolny punkt wyjściowy pierwszego segmentu siatki,
na przykład 7 i poszukiwany jest najbliższy punkt 2 - jako pierwszy,
- kreślony jest okrąg przechodzący przez punkt wyjściowy 7 i punkt pierwszy 2,
o takim promieniu aby wewnątrz znajdował się tylko jeden punkt - 3,
- kreślony jest następnie okrąg przechodzący przez punkt wyściowy 7 i ostatnio
znaleziony 3 o takim promieniu aby wewnątrz znajdował się tylko jeden punkt - 8,
- w ten sposób są znajdywane następne punkty 11, 10, 6 aż do punktu 2 który był
wyznaczony jako punkt pierwszy,
- po połączeniu znalezionych punktów odcinkami otrzymuje się pierwszy segment
siatki trójkątów,
- następnie wybierane są dwa punkty segmentu na przykład punkt 8 - traktowany
jako wyjściowy oraz punkt 3 - jako pierwszy i powtarzana jest procedura
wyznaczania kolejnych punktów nowego segmentu siatki zawierającego punkty 4,
9, 12, w tym przypadku zamykającym jest wcześniej wyznaczony punkt 11.
- procedura jest powtarzana, w ten sposób dołączane są kolejne segmenty siatki.

TRIANGULACJA DELANUAY

1 3
4
5
2

6 9
7
8

10 13

12
11

Rys. 2.7.30

• w ukazującym się oknie Parametry modelu należy wpisać nazwę pod którą
utworzony model zostanie zapisany np. Siatka trójkątów (rys. 2.7.31)
• utworzona siatka zostaje wyświetlona w oknie Rysunek (rys. 2.7.32), może być ona
zmodyfikowana klikając myszką na wybrane krawędzie (rys. 2.7.33), tak aby
zachowała kształt zgodny ze wskazówkami zamieszczonymi w czasie pomiaru na
szkicu polowym (rys. 2.7.1).

75
 Rys. 2.7.31

Rys. 2.7.32

Rys. 2.7.33

76
• po wciśnięciu ikony Rysunek (rys. 2.7.26 ) i wybraniu w rozwijalnym menu
opcji Model oraz wskazaniu modelu (rys. 2.7.34) ukazuje się okno trójwymiarowej
wizualizacji i animacji wybranego modelu terenu (rys. 2.7.35),

Rys. 2.7.34

Rys. 2.7.35

• siatka może być przeniesiona na mapę (rys. 2.7.26) na wybraną, założoną

wcześniej warstwę np. o nawie Siatka trójkątów (rys. 2.7.36-37).

• trójkąty zamieszczone na warstwie Siatka trójkątów są obiektami, zatem po

kliknięciu trójkąta (rys. 2.7.38) można w menu podręcznym uzyskać informacje
o trójkącie.

77
Rys. 2.7.36

Rys. 2.7.37

Rys. 2.7.38

78
Interpolacja warstwic
Warstwice są liniami łączącymi punkty powierzchni terenu o jednakowej wysokości
(rys. 2.7.24). Pionowy odstęp między warstwicami, na przykład ∆H = 1 m
(rys. 2.7.24) jest nazywany cięciem warstwicowym.

Warstwice są wykreślane na podstwie utworzonego modelu terenu Siatka trójkątów

w oknie Obliczenia / Obliczanie objętości, warstwice (rys. 2.7.39):
• wybierany jest rodzaj modelu - siatka trójkątów
• uaktywniana jest ikona warstwice
• po wciśnięciu ikony wykonaj obliczenia ukazuje się się okno interpolacja
warstwic (rys. 2.7.40)
• w oknie interpolacja warstwic (rys. 2.7.40) wybierana jest nazwa modelu siatki na
podstwie którego będą wykreślone warstwice Siatka trójkątów, ustalane jest
cięcie warstwicowe - odległość pionowa między warstwicami ∆H (rys.2.7.24) oraz
współczynnik generalizacji warstwic, po akceptacji ukazuje się okno
okno wyboru warstwy na której warstwice będą wyświetlane (rys. 2.7.41),
• po wyborze warstwy Warstwice (rys. 2.7.41) i akceptacji następuje
obliczenie i wyświetlenie warstwic (2.7.42),

Rys. 2.7.39

Rys. 2.7.40

79
 Rys. 2.7.41

Rys. 2.7.42
• w przypadku uaktywnienia widoczności warstw zerowej, siatki trójkątów i warstwic
warstwice ukażą się na tle siatki trójkątów i punktów pomiarowych (rys. 2.7.43)

Rys. 2.7.43

80
• warstwice są wykreślane w sieci trójkątów metodą interpolacji liniowej, na
przykład na krawędzi 1 - 5 o długości (rys. 2.7.43-44)

2 2
D :=  x5 − x1 +  y 5 − y 1 = 14.42
   
wyznaczany jest pierwszy punkt warstwicy
Hw := 107.00

w odległości od węzła 1

Hw − H.
1
d := D⋅ = 5.72
H. − H.
5 1

o współrzędnych
d
xw := x +  x − x  ⋅ = 5664611.36
1  6 1 D
d
yw := y +  y − y  ⋅ = 6429210.56
1  6 1 D

- przy założeniu, że teren między punktami 1 i 2 przebiega wzdłuż linii prostej

(interpolacja liniowa na rys. 2.7.44)

Interpolacja liniowa
H
H5 = 108.37 współrzędnych xw, yw
Warstwica 107.00 m punktu warstwicy na
Hw = 107.00 poziomie Hw = 107.00 m
H1 = 106.10 między węzłami 1 i 5,
Teren wg. tw. Talesa:
d
H w − H1 d
=
x5 xw x1 H 5 − H1 D
x w − x1 d
=
y1 x 5 − x1 D
yw y w − y1 d
=
y5 D y 5 − y1 D

Rys. 2.7.44

• kolejne punkty wyznaczone analogicznie na krawędziach 1-6, 2-6, 2-7, 3-7, 4-7
i 4-8 połączone odcinkami linii prostych ukazują przebieg warstwicy H = 107.00 m
w postacji linii łamanej, po zaokrągleniu warstwica wyświetlana jest w postaci
krzywej wygładzonej (rys. 2.7.43).

81
• warstwice są przechowywane w pliku tekstowym ASCI, tabeli Excela, Accesa,
dBase, Oracle lub innej, jako linie łamane - poligony, w postaci wektora
zawierającego (rys. 2.7.43): identyfikator - wysokość warstwicy Hw; współrzędne
xw, yw kolejnych punktów przecięcia 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7 z bokami trójkątów 1-5, 1-6,
2-6, 2-7, 3-7, 4-7 i 4-8; oraz atrybyty grubość, kolor i deseń.

Interpolacja wysokości

Wysokość H punktu P(x, y) znajdującego się wewnątrz trójkąta na przykład

o wierzchołkach 2, 3, 7 (rys. 2.7.43) i współrzędnych
x := 5664610.300
y := 6429224.500
jest obliczana z równania płaszczyny H = a + bx + cy nałożonej na wierzchołki trójkąta
o danych wysokościach H2, H3, H7 (rys. 2.7.45).

H 7 = a + bx 7 + cy 7
H 2 = a + bx 2 + cy 2
Średnia ważona
p H + p3 H 3 + p7 H 7
H H = a + bx + cy ⇒ 2 2
p2 + p3 + p7
H
H 3 = a + bx3 + cy 3
x7 x2 x x3
y2

p3
y p7
y7
p2
y
y3

Rys. 2.7.45

Parametry płaszczyzny a, b, c są wyznaczone w wyniku rozwiązania układu równań

Hi = a + bxi + cyi, i = 2,3,7 zestawionych w wierzchołkach trójkąta (rys. 2.7.45):

−1
 1 x2 y 2   H 2 
a  685049.401612 
 b  :=  1 x y  ⋅  H  =  −0.167970 
   3 3  3  
c  1 x y  H   0.041458 
 7 7  7

82
Stąd:

H := a + b ⋅ x + c⋅ y = 107.281

Rozwiązanie to można sprowadzić do wzoru średniej arytmentycznej ważonej

p 2 H 2 + p3 H 3 + p7 H 7
H=
p 2 + p3 + p 7
o wagach p2, p3, p7 równych polu trójkątów leżących naprzeciw odpowiadających
wierzchołków trójkątów o wysokościach H2, H3, H7 (rys. 2.7.45):

1 x y 
1  
p2 := ⋅  1 x3 y 3  = 7.0115
2
1 x y 
 7 7

1 x y 
1  
p3 := ⋅  1 x7 y 7  = 28.6369
2
1 x y 
 2 2

1 x y 
1  
p7 := ⋅  1 x2 y 2  = 22.3441
2
1 x y 
 3 3

lub, równoważnie

( ) + x3⋅ (y 7 − y ) + x7⋅ (y − y 3) = 7.0115

1
p2 := ⋅ x⋅ y − y
2  3 7

( ) + x7⋅ (y 2 − y ) + x2⋅ (y − y 7) = 28.637

1
p3 := ⋅ x⋅ y − y
2  7 2

( ) + x2⋅ (y 3 − y ) + x3⋅ (y − y 2) = 22.344

1
p7 := ⋅ x⋅ y − y
2  2 3

Zatem, alternatywnie:
p2 ⋅ H + p3 ⋅ H + p7 ⋅ H
2 3 7
H := = 107.281
p 2 + p3 + p 7

83
W programie C-Geo, przy użyciu standardowej opcji wstaw wysokość (bez korzystania
siatki TIN) obliczenia przebiegają według schematu:

• po wcisnięciu ikony Punkt (rys.2.7.47) i wyborze opcji wstaw wysokość kursor

przyjmuje postać krzyża ,

• kursor w kształcie krzyża naprowadzany jest na wybraną pozycję o współrzędnych

X, Y, po kliknięciu myszką program wykonuje interpolację liniową wysokości H
w trójkącie utworzonym z najbliższych 3 punktów i ukazuje się okno Potwierdź:
Wstawić wysokość H = 107.280 ?,

• po akceptacji w oknie Potwierdź punkt zostaje wyświetlony na warstwie

zerowej i zapisany do tabeli jako ukryty - losowo nadany numer punktu 22
(rys. 2.7.46) jest poprzedzony w tabeli symbolem @: @22.

• po kliknięciu ikony Wybieranie a następnie wstawionego punktu i wyborze opcji

Edycja z menu podręcznego (prawy przycisk myszki), w ukazującym się oknie
Zmiana kodu punktu (rys. 2.7.46) można wybrać warstwę i symbol oraz zmienić
nazwę punktu np.z @22 na P i ewentualnie skorygować jego współrzędne
i wysokość, po usunięciu symbolu @ punkt zostaje odkryty w tabeli mapy
i wyświetlony na mapie (rys. 2.7.47)

Rys. 2.7.46

84
 107.280

Rys. 2.7.47

Utworzenie profilu terenu

Punkty załamania profilu np. A, B, C i D (rys. 2.7.48) mogą być wprowadzone do tabeli
Punkty przez wskazanie na mapie, analogicznie jak wcześniej punkt P.
W efekcie punkty te otrzymują wysokości obliczone metodą interpolacji liniowej.

Rys. 2.7.48

85
Interpolacja wysokości punktów profilu terenu między punktami załamania A, B, C, D
jest przeprowadzana na podstawie siatki trójkątów w module Obliczenia / obliczenie
objętości (rys. 2.7.49):
• w zakładce Punkty przekroju w kolumnie Numer wprowadzane sa nazwy kolejnych
punktów profilu A, B, P, C, współrzędne i wysokości tych punktów są
automatycznie pobierane z tabeli Punkty,
• wybierany jest rodzaj modelu siatka trójkątów

• wybierana jest funkcja programu przekrój pionowy przez model

• po uruchomieniu obliczenia ukazuje się okno Przekrój pionowy (rys. 2.7.50)

w którym wybierany jest model terenu siatka trójkątów, ustalana jest nazwa
zadania np. Przekrój oraz wartość przedziału interpolacji punktów np. co 0.10 m,
• po akceptacji w oknie Przekrój pionowy, ukazuje się informacja
o utworzeniu zadania dla modułu Obliczenia / Przekroje pionowe (rys. 2.7.51),
zadanie to ma nazwę Przekrój.prt.

Rys. 2.7.49

Rys. 2.7.51
Rys. 2.7.50

86
Wykreślenie profilu terenu następuje w module Obliczenia / Przekroje pionowe
(rys. 2.7.52):
• wczytanie zadania Przekrój.prt , obliczenie kątów załamania i spadków

Rys. 2.7.52

• w zakładce Parametry (rys. 2.7.53) ustalana jest treść opisu przekroju oraz
poziom porównawczy np. 106.00 m odniesiony do punktu pierwszego A

Rys. 2.7.53

87
• po przejściu do tworzenia rysunku ukazuje się okno dla nadania nazwy
przekroju np. standardowej P-PION oraz ustalenia skali przekrojów np. 1:20 -
pionowa i 1:100 - pozioma (rys. 2.7.54), po akceptacji OK następuje wyświetlenie
przekroju na Formularzu oraz założenie tabeli P-PION i wykreślenie rysunku
przekroju na warstwie zerowej mapy P-PION (rys. 2.7.55).

Rys. 2.7.54

Rys. 2.7.55

88
Obliczenie objętości mas

1. Obliczenie objętości mas względem zadanego poziomu odniesienia

Objętość mas ziemnych V = 994.9 m3 między ustalonym poziomem odniesienia

H0 = 104.00 m a powierzchnią terenu jest równa sumie objętości graniastosłupów
ściętych wydzielonych przez poszczególne trójkąty założonej siatki
V = v1+v2+v3+v4+v5+v6 (rys. 2.7.56-58).
Na przykład objętość v4 = 181,7 m3 (rys. 2.7.57).jest obliczona według zależności
v4 = phsr gdzie p = 57.991 m2 jest polem powierzchni przekroju poprzecznego
graniastosłupa natomiast hsr = 3.13 jest średnią z wysokości narożników h2, h3, h7
nad poziomem odniesienia H0.

Obliczenie objętości V i pola powierzchni jest przeprowadzane w module

Obliczenia / obliczenie objętości (rys. 2.7.58) według schematu:

- wybór rodzaju modelu siatka trójkątów

- wybór funkcji programu obliczenie objętości
- po uruchomieniu obliczenia, ukazuje się okno obliczanie objętości
w którym wybierana jest nazwa modelu siatki trójkątów oraz ustalany jest
poziom odniesienia: płaszczyna pozioma lub płaszczyzna nachylona zadana
przez trzy punkty.

Rys. 2.7.56

89
 h7
Trójkąt 4 h2 = H 2 − H 0 = 2.27
H
h3 = H 3 − H 0 = 3.39
h2
h7 = H 7 − H 0 = 4.74
h + h3 + h7
h3
h sr = 2 = 3. 13
hśr 3
x7 x2 x3
H0
y2
2
1 x2 y2
1
p = 1 x3 y 3 = 57. 991
y7 p 2
1 x7 y7
7
v 4 = phsr = 181.706
y3 3
Poziom odniesienia H0 = 104.00 m

Rys. 2.7.57

Rys. 2.7.58 .

90
2. Obliczanie objętości mas względem dowolnej powierzchni
Objętość mas wykopu między powierzchnią terenu rzeczywistą i projektowaną jest
równa sumie objętości graniastosłupów ukośnie ściętych o dwóch nierównoległych
trójkątnych podstawach i równoległych krawędziach bocznych (rys. 2.7.59).

Rys. 2.7.59

Jeżeli projektowana powierzchnia terenu znajduje się ponad powierzchnią rzeczywistą

wtedy obliczana jest objętość mas nasypu (rys. 2.7.60).

Rys. 2.7.60

91
3. Wyznaczanie linii prac zerowych

Jeżeli powierzchnia projektowa przecina powierzchnię terenu wtedy występują masy

nad powierzchnią projektową które należy usunąć - wykopy oraz niedobór mas poniżej
płaszczyzny projektowej a terenem które należy uzupełnić - nasypy (rys. 2.7.61).
Krawędź przecięcia nazywana jest linią prac zerowych. Nadmiar lub niedobór mas
w trójkątach przez które linia prac zerowych nie przechodzi jest obliczany według
zależności podanych na rys. 2.7.61-62.

WYKOP xa ya
LINIA PRAC ZEROWYCH x1 y1
1
xb yb
1 xb yb
Pn =
1
b Pw = x2 y2
a 2 xa ya 2
x3 y3
2 NASYP x1 y1
ha = 0 xa ya
3
hb = 0
ha + h1 + hb h
Vw = Pw = Pw 1
3 3
POZIOM ha + hb + h2 + h3 h +h
1
b 2 MORZA Vn = Pn = Pn 2 3
Pw Pn 4 4
a 3

Rys. 2.7.61

x − x1 y − y1 H − H1
= = x = x1 − ld
x 2 − x1 y 2 − y1 H 2 − H 1
y = y1 − md
Ax + By + CH + D = 0
1 H = H 1 − nd
b x 2 − x1
l=
d
y 2 − y1
2 m=
d
H H 2 − H1
H1 n=
H d
H2
x1 Ax1 + By1 + CH 1 + D
d=
x Al + Bm + Cn
x2
d = ( x 2 − x1 ) 2 + ( y 2 − y1 ) 2 + ( H 2 − H 1 ) 2

y1 y y2

Rys. 2.7.62

92
Linia prac zerowych dzieli trójkąty na części leżące po stronie wykopu i nasypu.
Na przykład trójkąt 1-2-3 (rys. 2.7.61) podzielony został krawędzią przecięcia a-b na
trójkąt w wykopie a-1-b oraz czworokąt w nasypie a-b-2-3. Objętość graniastosłupa
trójkątnego w wykopie Vw oraz graniastosłupa czworokątnego w nasypie Vn obliczane
są według zależności podanych na rys. 2.7.61.

Punkty a i b linii prac zerowych są określone jako punkty przebicia powierzchni

projektowej przez boki trójkąta 1-2-3 (rys. 2.7.61). Na rys. 2.13.7 przedstawiony jest
algorytm obliczenia współrzędnych x, y i wysokości H punktu b (rys.2.7.61) przy
założeniu powierzchni projektowej w postaci płaszczyzny o zadanym równaniu.
Analogicznie są obliczane współrzędne i wysokość punktu b i pozostałych punktów tej
linii. Według obliczonych współrzędnych x, y, H następuje tyczenie (tachimetr lub
odbiornik GPS) i stabilizacja palikami punktów linii prac zerowych w terenie.

4. Wyznaczanie warstwicy bilansującej prace ziemne

Czasami prace ziemne polegają na poziomowaniu terenu tak, żeby nadmiar mas
równoważył ubytki mas: objętość wykopu = objętość nasypu. W tym przypadku
obliczana jest objętość wszystkich mas V ponad płaszczyzną poziomą przechodzącą
przez najniżej położony punkt siatki terenu - o wysokości Hmin (rys. 2.7.63).

WARSTWICA
BILANSUJĄCA
PRACE ZIEMNE PŁASZCZYZNA
BILANSUJĄCA
V1 PRACE ZIEMNE:
V2 NADMIAR MAS = UBTYEK MAS
NADMIAR
MAS

UBYTEK
MAS
V = V1+V2+…+ Vn
Vn

Ph ≡ V P Hmin
h= V /P

H = Hmin+ h

Rys. 2.7.63

Po spoziomowaniu terenu masy te przyjmą postać graniastosłupa o polu podstawy P

i wysokości h = V/P - obliczonej z warunku jednakowej objętości tych mas Ph ≡ V.
Na wysokości h przechodzi płaszczyzna bilansująca prace ziemne, która przecina
powierzchnię terenu wzdłuż warstwicy bilansującej prace ziemne (rys. 2.7.63).
Na podstawie znanej wysokości tej warstwicy H = Hmin+h obliczane są współrzędne
kolejnych n-punktów przecięcia z bokami siatki: x1, y1; x2, y2;... xn, yn - według
zależności podanych na rys. 2.7.62. Według obliczonych współrzędnych następuje
tyczenie (tachimetr lub odbiornik GPS) i stabilizacja palikami punktów warstwicy
bilansującej prace ziemne w terenie.

93
2.8. Niwelacja siatkowa

Projektowanie i tyczenie siatki

Niwelacją siatkową stosuje się na terenach niezabudowanych płaskich lub o jednolitym

nachyleniu w przypadku, gdy potrzebne jest regularne rozmieszczenie punktów
wysokościowych na mierzonym terenie (rys. 2.8.1-2).

Dane do tyczenia siatki za pomocą węgielnicy i taśm:

- figura podstawowa: prostokąt 40 × 60 m
- figury zapełniające: kwadraty 10 × 10 m
Tyczka Q oraz czołówki kontrolne po wytyczeniu Tyczka Q
60.00

50.00

40.00

30.00

20.00

10.00

0.00
←
40.00 - 60.04 - 40.00
35 30 25 20 15 10 5

30.00 30.00
34 29 24 19 14 9 4
- 40.01 -

- 39.99 -
20.00 20.00
33 28 23 18 13 8 3

10.00 10.00
32 27 22 17 12 7 2

Tyczka B
Tyczka A

↑ ↑
m
0.00 31 26 21 16 11 6 1 m
0.00
50.00

40.00

- 59.98 -
30.00

20.00

10.00
60.00

0.00

← Węgielnica

Rys. 2.8.1

Budowę siatki przeprowadza się w dwóch etapach:

• wyznaczenie figury lub figur podstawowych, na rys. 2.8.1-2 pokazany jest przykład
siatki składającej się z jednej figury podstawowej w kształcie prostokąta
o wymiarach 40 × 60 m i punktach wierzchołkowych 1, 5, 31 i 35,
• wyznaczenie figur zapełniających - figura podstawowa pokazana na rys. 2.8.1
zawiera 24 figury zapełniające w kształcie kwadratu o boku 10 m.

94
Wierzchołki figur podstawowych wytycza się w terenie w oparciu o istniejące punkty
poziomej osnowy geodezyjnej oraz pomiarowej osnowy sytuacyjnej z błędem nie
przekraczającym 0.5 m, markując punkty wierzchołkowe, na przykład palikami, które
należy zaniwelować w nawiązaniu do istniejącej szczegółowej lub pomiarowej osnowy
wysokościowej.

35
30
25
20
15
10
34 5
29
2001 24
19
14
33 9
4 2002
28
23
18
13
32 8
27 3
1122 22
x1122 17
12 7
31 2
26 D
21
16 D
11
6
d ψ
x1123 1

y1122 − y1123 1123

tgψ = A = 2π −ψ
x1122 − x1123
y1122 y1123

Rys. 2.8.2

Rozwinięciem figury podstawowej są figury zapełniające przy ustalaniu których

powierzchnia terenu objęta jedną figurą powinna być zbliżona do płaszczyzny,
a długość boku nie powinna przekraczać 100 m.
Charakterystyczne punkty rzeźby terenu położone wewnątrz figur zapełniających
wyznacza się jako punkty dodatkowe.

Przykład tyczenia siatki za pomocą taśm i węgielnicy

Siatka, pokazana na rysunkach 2.8.1 i 2.8.2 została zaprojektowana i wytyczona
bezpośrednio w terenie za pomocą taśm i węgielnicy (jest to jedno z pierwszych
ćwiczeń terenowych studentów geodezji na pierwszym roku i pierwszym semestrze,
mające na celu zapoznanie z taśmą, węgielnicą i tyczeniem prostej za pomocą tyczek):

95
• kierunek dłuższego z boków siatki został ustalony w terenie za pomocą tyczek
ustawionych na punktach poziomej szczegółowej osnowy geodezyjnej 1122, 1123

• punkt 1 na linii 1122-1123 jest wytyczany następująco (rys. 2.8.3):

- obserwator ustawia się za tyczką 1122 w odległości 3 - 5 metr ów,
- pomiarowy ustawia się w przybliżeniu na prostej 1122-1123 w miejscu gdzie
należy wyznaczyć punkt 1; w wyciągniętej ręce trzyma tyczkę dwoma palcami
powyżej środka ciężkości tak, aby tyczka zwisała pionowo,
- obserwator stojący za punktem 1122 daje pomiarowemu znaki w którą stronę ma
przesunąć tyczkę; patrząc wzdłuż lewej lub prawej krawędzi tyczek; po
naprowadzeniu tyczki na prostą 1122-1123 pomiarowy wbija palik 1 w ziemię.
• po rozciągnięciu taśmy od palika 1 w kierunku na tyczkę 1122 wtyczane
i zaznaczane są palikami punkty 6, 11, 16, 21, 26, 31 w odległościach równych
oczku siatki 10 m.
kierunek tyczenia

3-5m 10 m
2 1
Obserwator 1122 1123

Pomiarowy

Rys. 2.8.3

Węgielnica
obraz tyczki 1123
obraz tyczki 1122
J eżeli obrazy tyczek 1122 i 1123 pokrywają
widok tyczki Q - s ię w pionie to węgielnica znajduje się na
prostej 1122-1123.
J eżeli widok tyczki Q pokrywa się w pionie
z obrazami 1122 i 1123 to pion sznurkowy
wskazuje rzut orto gonalny P punktu Q na
prostą 1122-1123.

1122 1123

Rys. 2.8.4

• punkty 2, 3, 4, 5 są wyznaczane po wytyczeniu za pomocą węgielnicy ustawionej

nad punktem 1 kierunku prostopadłego do prostej 1122-1123:

96
 - węgielnica jest ustawiana nad punktem 1 znajdującym się na prostej 1122-1123
w taki sposób, aby obserwowane obrazy tyczek ustawionych na punktach 1122
i 1123 pokryły się w pionie (rys.2.8.4); w tym położeniu, podwieszony do
węgielnicy pion sznurkowy znajduje się na prostej 1122-1123; przez przesunięcie
węgielnicy wzdłuż prostej 1122-1123 pion sznurkowy naprowadzany jest
dokładnie nad punkt 1,
- prostopadle do prostej 1122-1123 w odległości ponad 40 metrów ustawiana jest
tyczka Q w taki sposób, żeby jej widok w węgielnicy pokrył się w pionie
z widokiem tyczek 1122 i 1123. Wytyczona w ten sposób prosta 1-Q jest
prostopadła do prostej 1122-1123 (rys. 2.8.1, 2.8.4), na tej prostej wzdłuż
rozciągniętej taśmy zaznaczane są palikami punkty 2, 3, 4 i 5,
• analogicznie mogą być tyczone pozostałe punkty siatki - na prostych wyznaczonych
za pomocą węgielnicy z punktów 6, 11, 16, 21, 26 i 31;
• inny sposób tyczenia:
a) tyczenie punktów figury podstawowej: na prostej 1122 - 1123 ustalany jest
w terenie punkt 1, w odległości 60 m tyczony jest punkt 31, na prostopadłych
wyznaczonych węgielnicą w punktach 1 i 31 tyczone są w odległości 40 m
punkty 5 i 35
b) tyczenie punktów figur zapełniających: na czterech bokach figury podstawowej
tyczone są i odmierzane taśmą w odległości 10 m punkty kwadratów
zapełniających, pozostałe punkty kwadratów zapełniających wyznaczone są jako
punkty przecięcia prostych prostopadłych- równoległych do boków figury
podstawowej.

Obliczenie współrzędnych punktów siatki

Współrzędne wytyczonych punktów obliczone są na podstawie znanych współrzędnych
punktów osnowy geodezyjnej 1122, 1123, oraz wartości boku siatki kwadratów D
i pomierzonej odległości d punktu 1 od punktu osnowy 1123 (rys. 2.8.2, rys. 2.8.5):
X1122 := 5664616.660 X1123 := 5664615.54 D = 10
Y1122 := 6429207.900 Y1123 := 6429298.32 d = 12.456

metodą biegunową:
• azymut kierunku od punktu osnowy 1123 do punktu osnowy 1122
i := 1 .. 7 j := 1 .. 5

 Y1122 − Y1123 
A := 2⋅ π − atan  = 270.709666⋅ deg
X1122 − X1123
 
• współrzędne pikiet ternowych:

:= X1123 + [ d + D⋅ ( i − 1) ] ⋅ cos( A ) + [ D⋅ ( j − 1 ) ] ⋅ cos A + 

π
x.
j + 5⋅ ( i− 1)  2

:= Y1123 + [ d + D⋅ ( i − 1 ) ] ⋅ sin( A ) + [ D⋅ ( j − 1 ) ] ⋅ sin A + 

π
y.
j + 5⋅ ( i−1)  2

97
 1  5664615.69   6429285.86   107.89 
2  5664625.69   6429285.99   107.89 
       
3  5664635.69   6429286.11   107.90 
4  5664645.69   6429286.24   107.96 
       
5  5664655.69   6429286.36   107.86 
6  5664615.82   6429275.87   108.56 
7  5664625.82   6429275.99   108.06 
       
8  5664635.82   6429276.11   107.94 
9  5664645.82   6429276.24   107.87 
 10   5664655.82   6429276.36   107.88 
       
 11   5664615.94   6429265.87   108.64 
 12   5664625.94   6429265.99   108.74 
       
 13   5664635.94   6429266.11   108.36 
 14   5664645.94   6429266.24   108.10 
 15   5664655.94   6429266.36   108.22 
       
 16   5664616.07   6429255.87   108.44 
 17   5664626.07   6429255.99   108.53 
Pikieta :=  18  x. =  5664636.06  y. =  6429256.11  H. :=  108.46 
       
 19   5664646.06   6429256.24   108.12 
 20   5664656.06   6429256.36   108.08 
       
 21   5664616.19   6429245.87   108.11 
 22   5664626.19   6429245.99   108.29 
 23   5664636.19   6429246.12   108.42 
       
 24   5664646.19   6429246.24   108.00 
 25   5664656.19   6429246.36   108.02 
 26   5664616.31   6429235.87   107.95 
       
 27   5664626.31   6429235.99   107.99 
 28   5664636.31   6429236.12   108.12 
       
 29   5664646.31   6429236.24   107.80 
 30   5664656.31   6429236.36   107.91 
 31   5664616.44   6429225.87   107.78 
       
 32   5664626.44   6429225.99   107.80 
 33   5664636.44   6429226.12   107.70 
 34   5664646.44   6429226.24   107.71 
       
 35   5664656.43   6429226.36   107.69 

98
 6
5.66466× 10

X1122 6
5.66464× 10

X1123

6
x. 5.66462× 10

6
5.6646× 10
6 6 6 6
6.4292× 10 6.42923×10 6.42927×10 6.4293×10
Y 1122 , Y1123 , y.
Rys. 2.8.5
Projektowanie komputerowe oraz tyczenie i pomiar siatki za
pomocą tachimetru lub odbiornika satelitarnego GNSS
Projekt siatki jest zwykle sporządzany na mapie cyfrowej. Współrzędne projektowe
xproj, yproj punktów siatki - określone na etapie projektowania, są miarami do tyczenia
punktów siatki w terenie za pomocą:
• tachimetru - w nawiązaniu do punktów poziomej osnowy geodezyjnej 1122, 1123
(z kontrolą na inny sąsiedni punkt osnowy), lub
• odbiornika satelitarnego GNSS w nawiązaniu do stacji referencyjnych ASG-EUPOS.
W czasie tyczenia za pomocą tachimetru lub odbiornika GNSS, po stabilizacji palikiem
każdego punktu wykonywany jest pomiar sytuacyjny xpom, ypom i wysokościowy Hpom
tego punktu. Pomierzone współrzędne xpom, ypom są z dokładnością do tyczenia
i pomiaru równe współrzędnym projektowym xproj, yproj.
Niwelacja geometryczna siatki
Wysokości punktów siatki zostały pomierzone metodą niwelacji geometrycznej (ciąg
niwelacyjny z punktami pośrednimi) z jednego stanowiska bezpośrednio nawiązanego
do dwóch punktów osnowy pomiarowej wysokościowej 2001 i 2002 (rys. 2.8.2,
tab. 2.8.1).
Utworzenie numerycznego modelu terenu NMT
Obliczenia niwelacji siatkowej, takie jak:
• utworzenie numerycznego modelu terenu NMT,
• interpolacja warstwic,
• interpolacja wysokości,
• utworzenie profilu terenu,
• obliczenie objętości mas,
są wykonywane za pomocą programów komputerowych np. C-Geo.

99
 Tabela 2.8.1. Dziennik niwelacji punktów pośrednich
Data pomiaru: 25.10.2008
Odcinek Kierunek:
Od reperu nr: 1 główny Obserwator: J.Kozubal
Nr: 1 Do reperu nr: 1 powrotny
Sekretarz: T.Kowalczyk
Nr stanowiska Odczyty na łatach Odczyty średnie Wysokości punktów
Oznaczenie Wysokość
stanowisk łat osi
wstecz pośredni w przód celowej na na Uwagi i
i reperów
I pomiar - t1 s I pomiar - p1 tśr pśr osi poprzeczc szkice
II pomiar - t2 II pomiar - p2 e

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11
Z przeniesienia: × Kontrola:
∆h1=t1- p1=77
2001 1642 ∆h2=t2- p2=77
2002 1565
2001 1622 1632 109.991 108.369
2002 1545 1555 108.446
1 2104 107.89
6 1431 108.56
11 1352 108.64
16 1553 108.44
21 1884 108.11
26 2040 107.95
31 2213 107.78
32 2190 107.80
27 2005 107.99
22 1703 108.29
17 1462 108.53
12 1250 108.74
7 1931 108.06
2 2104 107.89
St.1 3 2090 107.90
8 2051 107.94
13 1632 108.36
18 1533 108.46
23 1570 108.42
28 1871 108.12
33 2291 107.70
34 2283 107.71
29 2195 107.80
24 1991 108.00
19 1872 108.12
14 1891 108.10
9 2124 107.87
4 2032 107.96
5 2133 107.86
10 2111 107.88
15 1770 108.22
20 1911 108.08
25 1974 108.02
30 2082 107.91
35 2303 107.69
Do przeniesienia: 3264 × 3110 1632 1555
Kontrola:
∑ t – ∑ p = 154 ∑ tśr – ∑ pśr 1
1 2
(∑ t – ∑ p )=∑ tśr – ∑ pśr
2 (∑ t – ∑ p) = 77 = 77

100
W rozpatrywanym przykładzie współrzędne i wysokości (tab. 2.8.1) punktów siatki
kwadratów zostały wprowadzone z klawiatury w programie C-Geo (rys. 2.8.6-8).

Rys. 2.8.6

Rys. 2.8.7

101
 Rys. 2.8.8

Model rzeźby terenu można przeglądać w postaci siatki trójkątów (rys. 2.8.9-10)
utworzonej na podstawie pomierzonych punktów siatki kwadratów w module
Obliczenia / Obliczenie objętości,warstwice.

Rys. 2.8.9

102
Utworzone trójkąty, zamieszczone na warstwie Siatka trójkątów są obiektami, zatem po
kliknięciu trójkąta (rys. 2.8.10) można w menu podręcznym uzyskać informacje
o wybranym trójkącie (rys. 2.8.11).

Rys. 2.8.10

Rys. 2.8.11

103
Interpolacja warstwic
Warstwice są wyznaczane na podstawie siatki kwadratów według schematu
(rys. 2.8.12-15):
• ustalenie cięcia warstwicowego np. ∆H = 0.20 m,
• ustalenie poziomu początkowego i końcowego np. Hmin = 107.80, Hmax = 108.74
• obliczenie poziomu kolejnych warstwic:
pierwszej Hmin = 107.80,
drugiej Hmin+∆ H = 108.00,
trzeciej Hmin+2∆ H = 108.20,
czwartej Hmin+3∆H = 108.40
oraz piątej Hmin+4∆H = 108.60 ≤ Hmax.
• zaznacznie kwadratów których nie wszystkie cztery narożniki mają wartości
większe lub mniejsze od poziomu kreślonej warstwicy np. H = 108.20 przez te
kwadraty wybrana warstwica przchodzi (rys. 2.8.12),

107.69 107.91 108.02 108.08 108.22 107.88 107.86

Interpolacja warstwicy 108.20

2.4

5.0

107.71 107.80 108.00 108.12 108.10 107.87 107.96

4.8

2.7 6.2

107.70 108.12 108.42 108.46 108.36 107.94 107.90

m 7.0 i j 2.1
2.8

107.80 107.99 108.29 108.53 108.74 108.06 107.89

2.7
5.0

n l k 4.6

107.78 107.95 108.11 108.44 108.64 108.56 107.89

Rys. 2.8.12

• w każdym z wybranych kwadratów dla znalezienia punktów warstwicy wybierana

jest pierwsza para węzłów kwadratu np. i, j (rys. 2.8.12) sprawdzane jest czy
warstwica przejdzie między nimi, jeżeli nie wtedy sprawdzana jest krawędź j, k
zgodnie z kierunkiem wskazówek zegara, a następnie krawędzie k, l oraz l, i przez
które warstwica H = 108.20 przejdzie,

104
• na krawędzi k, l wyznaczany jest pierwszy punkt warstwicy w odległości d = 2.7 m
od węzła l (rys. 2.8.12-13),

108.44
Krawędź k - l k

H = 108.20
108.44-108.11

108.11 108.20-108.11

l Wzór Talesa
d=? 108.44 − 108.11 108.20 − 108.11
=
10 d
- 10 m - d = 2.7 m

Poziom morza

Rys. 2.8.13

• na krawędzi l, i z proporcji, zestawionej analogicznie jak dla krawędzi k-l

(rys. 2.8.13):

108.29 − 108.11 108.20 − 108.11

=
10 d

wyznaczany jest drugi punkt warstwicy, w odległości d = 5.0 m od węzła l

(rys. 2.8.12),

• w sąsiednim kwadracie pierwszą parą węzłów jest i, l między którymi jest już
wyznaczony punkt warstwicy, poszukiwana jest zgodnie z kierunkiem wskazówek
zegara druga krawędź przez którą wybrana warstwica przejdzie, jest to krawędź m,
i, na której z proporcji

108.29 − 107.99 108.20 − 107.99

=
10 d
jest wyznaczany trzeci punkt warstwicy, w odległości d = 7.00 m od węzła m,
(rys. 2.8.12).
• kolejne wyznaczone punkty połączone odcinkami linii prostych ukazują przebieg
warstwicy na poziomie H = 108.20 (rys. 2.8.12) w postacji linii łamanej.
Po zaokrągleniu punktów załamania warstwica przyjmuje postać krzywej
wygładzonej (rys. 2.8.14).
• pozostałe warstwice są kreślone analogicznie (rys. 2.8.14).

Warstwice (rys. 2.8.15) wykreślone na podstawie utworzonej siatki trójkątów

(rys. 2.8.9-10) nieco odbiegają od warstwic wykreślonych na podstawie oryginalnej
siatki kwadratów (rys. 2.8.14).

105
107.69 107.91 108.02 108.08 108.22 107.88 107.86

107.71 107.80 108.00 108.12 108.10 107.87 107.96

107.70 108.12 108.42 108.46 108.36 107.94 107.90

107.80 107.99 108.29 108.53 108.74 108.06 107.89

108.00
108.20

108.60
108.40
107.80

108.00

107.78 107.95 108.11 108.44 108.64 108.56 107.89

Rys. 2.8.14

Rys. 2.8.15

106
Interpolacja wysokości

1. Wielomian stopnia drugiego

Wysokość H wewnątrz kwadratu na przykład o wierzchołkach H8, H3, H4, H9

(rys. 2.8.10, rys. 2.8.16) jest zwykle obliczana przy założeniu, że powierzchnia terenu
w kwadracie jest opisana wielomianem stopnia drugiego H = a+bx+cy+dxy gdzie x, y
są współrzędnymi punktu bieżącego wewnątrz kwadratu.

H 4 = a + b + c + d = 107 .96
H 9 = a + b = 107 .87

H = a + bx + cy + dxy
H8 = a = 107.94
H 3 = a + c = 107.90

y
D
x

D
Rys. 2.8.16

Współczynniki a, b, c, d są wyznaczane w wyniku rozwiązania czterech równań

spełniających równanie tej powierzchni w 4 narożnikach kwadratu (rys. 2.8.16).
Stąd równanie powierzchni H = a+bx+cy+dxy nałożonej na wierzchołki kwadratu
o wysokościach H8, H3, H4, H9 ma postać:

x y x y
H ( x , y ) := H. +  H. − H.  ⋅ +  H. − H.  ⋅ +  H. − H. + H. − H.  ⋅ ⋅
8  9 8 D  3 8 D  8 3 4 9 D D

Zatem, interpolowana wysokość, na przykład w punkcie o współrzędnych (rys. 2.16.1):

x := 0.7⋅ D = 7.000
y := 0.6⋅ D = 6.000

wynosi

H ( x , y ) = 107.922

107
2. Interpolacja dwuliniowa
Powierzchnia wielomianu stopnia drugiego H = a+bx+cy+dxy (rys. 2.8.16) posiada
dwuliniową własność geometryczną: wynik interpolacji jest równoważny złożeniu
interpolacji liniowych w kierunkach x i y (rys. 2.8.17):

Interpolacja dwuliniowa:
• w kierunku y
H4
H9 HQ y ⋅ H. + ( D − y ) ⋅ H.
3 8
HP := = 107.916
H D
H8 y ⋅ H. + ( D − y ) ⋅ H.
4 9
HP HQ := = 107.924
H3 D
• w kierunku x
D x⋅ HQ + ( D − x) ⋅ HP
y x H := = 107.922
D
D
Rys. 2.8.17

3. Średnia arytmetyczna ważona

Wzór interpolacji dwuliniowej można przekształcić do wzoru średniej arytmetycznej

ważonej (rys. 2.8.18) gdzie wagi p8, p3, p4, p9 są polami powierzchni prostokątów
leżących naprzeciwko wierzchołków H8, H3, H4, H9:

H9 H4 p := ( D − x) ⋅ ( D − y ) = 12.0000
8
p3 p8
p := ( D − x) ⋅ y = 18.0000
3
H=? p := x⋅ y = 42.0000
4
D x
p := x⋅ ( D − y ) = 28.0000
p4 p9 9
p ⋅ H. + p ⋅ H. + p ⋅ H. + p ⋅ H.
8 8 3 3 4 4 9 9
y H := = 107.922
H8 H3 p +p +p +p
D 8 3 4 9
Rys. 2.8.18

Profil terenu
Wyzokości punktów załamania profilu są wyznaczane metodą interpolacji dwuliniowej
wewnątrz kwadratu w którym się znajdują. Punkty przecięcia linii profilu z bokami
siatki kwadratów są wyznaczane metodą interpolacji liniowej między punktami
początkowym i końcowym przecinanego boku siatki kwadratów. Wykreślenie profilu
terenu następuje w module Obliczenia / Przekroje pionowe (rys. 2.7.52-55):

108
Obliczenie objętości mas
Objętość mas planowanego wykopu np. pokazanego na rys. 2.8.19 względem przyjętego
poziomu zerowego 104.00 m może być obliczona jako suma:
• objętości 4 graniastosłupów o podstawie kwadratu i średniej z wysokości
w węzłach podstawy pomniejszonej o poziom zerowy, mieszczących się wewnątrz
obrysu wykopu:

2 2
V := 10 ( 108.43 − 104.00) + 10 ⋅ ( 108.52 − 104.00) ...
2 2
+ 10 ⋅ ( 108.27 − 104.00) + 10 ⋅ ( 108.27 − 104.00)
3
V = 1749.00 m

• objętości uzupełniających do obrysu graniastosłupów o podstawach trójkątnych lub

wielobocznych i średniej z wysokości w węzłach podstawy pomniejszonej o poziom
zerowy, np w wieloboku o wierzchołkach a, b, c, d, e wysokości w wierzchołkach
a, e są dane, wysokości w wierzchołkach b, d są interpolowane liniowo wzdłuż
boków kwadratu natomiast wysokość w wierzchołku c jest interpolowana
dwuliniowo wewnątrz kwadratu.

107.69 107.91 108.02 108.08 108.22 107.88 107.86

Obliczanie objętości mas wykopu

107.71 107.80 108.00 108.12 108.10 107.87 107.96

108.07
a b
107.70 108.12 108.42 108.46 108.36 107.94 107.90

108.43 108.52 108.27

e d c

107.80 107.99 108.29 108.53 108.74 108.06 107.89

107.78 107.95 108.11 108.44 108.64 108.56 107.89

Rys. 2.8.19

109
Obliczenie objętości na podstawie siatki trójkątów

Moduł Obliczanie objętości (rys. 2.8.20) programu C-Geo umożliwia obliczanie

objętości przy założeniach (rys. 2.8.21):
• model powierzchni terenu: Siatka trójkątów,
• poziom odniesienia:
- model trójkątny,
- płaszczyzna pozioma,
- dowolna płaszczyzna określona za pomocą 3 punktów.

Rys. 2.8.20

Rys. 2.8.21

Wynik obliczenia objętości i pola powierzchni przy założeniu utworzonej siatki trójkątów
(rys. 2.8.9-10) i poziomu odniesienia w postaci płaszczyzny poziomej H = 104.000 m
(rys. 2.8.21), jest pokazany na rys. 2.8.20.

110
2.9. Niwelacja profilów
Projektowanie profilów
Wykonując niwelację profilów terenu rozmieszczenie przekrojów poprzecznych
dostosowuje się do warunków terenowych i zaleceń projektanta, przy czym
(rys. 2.9.1-2):
• odległość między przekrojami poprzecznymi ≤ 100 m,
• odległość między pikietami na przekroju poprzecznym ≤ 25 m.
• odległość między pikietami na przekroju podłużnym ≤ 50 m.

l 30.0 l 30.0 l 30.0 l 30.0

l 20.0
l 17.0 l
l 16.0 13.0
St.2 do W3
St.1
W1 ↑ ↑ ↑ ↑
↓ W2
0/0+72.5

0/1

↓ ↓ ↓
0/0+35.5
↑0.0

0/1+37.5

0/1+82.0

0/2

214.26
0/0

p 10.5
p 10.0
p 18.0
p 20.0

p 30.0 p 30.0 p 30.0 p 30.0

Rys. 2.9.1

Tyczenie profilów
W przykładzie pokazanym na rys. 2.9.1 punkty główne profilu podłużnego - załamania
trasy są ponumerowane kolejno W1, W2 ,...Wn począwszy od początku trasy. Punkty
te są wytyczone ze współrzędnych na podstawie projektu sporządzonego na mapie
cyfrowej i zaznaczone palikami lub bolcami metalowymi. Wszystkie punkty profilu
podłużnego opisane są liczbą w postaci ułamka, w liczniku podane są pełne kilometry
liczone od początku trasy, a w mianowniku odległości w danym kilometrze. Pikiety na
profilach poprzecznych opisane są literę l lub p - wskazującą po której stronie profilu
podłużnego punkt się znajduje, oraz odległość od profilu podłużnego.
W ramach ćwiczeń terenowych na pierwszym semestrze studiów geodezyjnych
kierunki profili poprzecznych wyznaczane są węgielnicą dla długości profilu do 50 m,
przy dłuższym profilu za pomocą niwelatora zaopatrzonego w koło poziome.
Położenie poziome pikiet na profilu podłużnym mierzone jest od punktu załamania tego
profilu, a na profilu poprzecznym - od punktu skrzyżowania z profilem podłużnym,
z dokładnością 0,1 m.

Szkic polowy
W czasie pomiaru profilów sporządza się szkice polowe na formularzach lub na mapie,
na których wykazuje się (rys. 2.9.1, rys. 2.9.2):

111
• stanowiska niwelatora i ich oznaczenia,
• kierunki orientujące niwelator,
• wszystkie pikiety z ich oznaczeniami,
• wyraźne kierunki spadu między pikietami oznaczone strzałkami.

Wytyczne techniczne G.4-1

Rys. 2.9.2

112
Dziennik niwelacji profili
W rozpatrywanym przykładzie (rys. 2.9.1, tab. 2.9.1) pomiar wysokościowy punktów
profili podłużnego i poprzecznych jest wykonany metodą ciągu niwelacyjnego
2 - stanowiskowego, nawiązanego do punktów załamania profilu podłużnego W1 i W2.
Punkty załamania profilu W1, W2 ,...Wn mają wysokości wyznaczone metodą ciągu
niwelacji reperów. Wysokości pikiet mierzone są dwukrotnie.
Tabela 2.9.1 Dziennik niwelacji profilów
Data pomiaru: 25.10.2008
Odcinek Od reperu nr: AE1234 Kierunek:
główn y Ob serwator: T.Kowalczyk
Nr: 1 Do reperu nr: AE1235 powrotny
Sekretarz: J.Kozub al
Odczyty na łatach Odczyt y ś rednie Wysokości punktów
Nr stanowiska

Oznaczeni e Wys ok oś ć
stan owis k łat osi
i reperów wstecz pośredni w przód celowej na na Uwagi i
I po miar - t1 s I pomiar - p1 tśr pśr osi poprzeczce szkice
II pomiar - t 2 II pomiar - p2

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11
Z przeniesienia: ×
Kontrola:
W1 3189 112.074 3189--3145=44
0/1 1095 -1 1095-1053=42
W1 3145 3167 115.219
0/1 1053 1074 114.166
St.1 l 30.0 3150 112.07
l 20.0 3141 112.08
p 10.0 3134 112.08
P 30.0 3134 112.08
100m +35 .0 2418 112.80
+72 .5 1375 113.84 Kontrola:
1558-1542=16
l 30.0 1303 113.92 1299-1280=19
l 17.0 1307 113.91
p 10.0 1636 113.58
p 30.0 1823 113.39 Różnica
0/1 1558 wysokości
W2 1299 114.426
0/1 1542 1550 +0.5 115.708 –112.074
W2 1280 1289.5 114.426 = 2.352
l 30.0 1789 113.92
St.2 l 16.0 1598 114.11
p 20.0 1840 113.87
108m
p 30.0 2032 113.67
+37 .5 1435 114.27
+82 .0 1024 114.68

Do przeniesienia: 9434 × 4727 4717 2363.5 Odchyłka:

Odchyłk a 2353.5-2352
∑ t – ∑ p = 4707 Kontrola:
dopuszczal na = 1.5mm
1
(∑ t – ∑ p) = 2353,5 ∑ t śr – ∑ pśr = 1
(∑ t – ∑ p )=∑ t śr – ∑ p śr
2 2
= 20(0.208)1/2 2353,5
= 9 mm

Skale długości i wysokości profili

Na podstawie danych odległości poziomych (rys. 2.9.1) i obliczonych wysokości
punktów (tab. 2.9.1) wykreśla się profil podłużny terenu oraz profile poprzeczne.
W zależności od potrzeb przyjmuje się skale długości profilu 1:5000, 1:2000, 1:1000
lub 1:500. Skalę wysokości przyjmuje się zwykle dziesięciokrotnie większą niż skalę
długości, w celu lepszego uwydatnienia spadków i różnic wysokości oraz
dokładniejszego graficznego określenia wysokości punktów.

113
Wykreślenie profili w programie C-Geo
Przebieg wykreślenia profilu w programie C-Geo jest następujący:
• założenie projektu Niwelacja profilów
• założenie tabeli Punkty i ustawienie jej jako tabela robocza
• uruchomienie modułu: Obliczenia / Przekroje pionowe
• w oknie PRZEKROJE wciśnięcie ikony (rys. 2.9.3):
- dane odległości i wysokości D/H
oraz wybór opcji odległości skumulowane (narastające od pierwszego punktu)
• wczytanie do tabeli w zakładce I kolejnych punktów przekroju (rys. 2.9.3):
- Numer punktu
- odległość D.skumulowane
- wysokość H
• wczytanie do tabeli w zakładkach II, III i IV przekrojów poprzecznych na punktach
0/0, 0/0+72.5 i 0/1 (rys. 2.9.4)
• wybór danych zamieszczanych w opisie każdego przekroju kreślonego na
poszczególnych warstwach: w zakładce Parametry po wciśnięciu ikony plus
(rys. 2.9.6) ukazuje się okno Dodaj wiersz opisu (rys. 2.9.5) w którym wybierane
są:
- Warstwa na której dodawany jest wiersz opisu: I, II,...
- Typ i opis danych zamieszczanych w dodawanym wierszu:
Punkty terenu
Rzędne terenu
Odległości w terenie skumulowane
Odległości w terenie sąsiednie
Odległości w terenie od hektometrów
Spadek terenu
Hektometraż
Hektometraż symbol
Hektometraż wartość
Kąt załamania
Opis na przekroju
Dodatkowe własne opisy
- parametry zapisywane w kolejnych kolumnach:
H liter - wysokość liter
Kąt - kąt pochylenia opisów
H wie. - szerokość wiersza
Centr - wypośrodkowanie opisu między odnośnikami
Kolor warstwy
Numer punktu - na którym ma być określony poziom porównawczy
Poziom porównawczy - wartość poziomu porównawczego na punkcie

- przyjmij poziom porównawczy pierwszego przekroju dla wszystkich

przekrojów
- umieszczaj opis na przekroju na odnośniku

114
• zapis wprowadzonych danych (rys. 2.9.3-6) do pliku profile.prt (rys. 2.9.7),
• wciśnięcie ikony wykonaj rysunek przekrojów , w ukazującym się oknie Skale
przekrojów (rys. 2.9.8) ustalenie skali pionowej 100 i poziomej 1000, po akceptacji
OK program zakłada w projekcie Niwelacja profilów nową tabelę P-PION, tworzy
formularz i mapę przekroju (rys. 2.9.9)
• przegląd wykreślonych profili w oknie Mapa: P-PION_1 (rys. 2.9.9)

Rys. 2.9.3

Rys. 2.9.4

115
Rys. 2.9.5

Rys. 2.9.6

116
Rys. 2.9.7

Rys. 2.9.8

Rys. 2.9.9

117
2.10. Niwelatory cyfrowe
Włączenie niwelatora

Niwelator cyfrowy jest wyposażony w system rozpoznawania obrazu, który

automatycznie wykonuje odczyty kresek niwelacyjnej t-środkowej i dalmierczych
g-górnej, d-dolnej na łacie kodowej (rys. 2.10.1).

Łata dwustronna do niwelatorów cyfrowych

z podziałem kodowym i cm lub mm

g MIERZ
Leica DNA03/10 (przycisk z boku)
t

Karta PC

Klawiatura
Reper
Tyczenie ABC DEF GHI
AE1234 WŁĄCZ PIKIETY 7 8 9
H0=102.005 niwelator
INV JKL MNO PQR
TRYB 4 5 6
Ekran FUNKCJE STU VWX YZ
UŻYTK 1 2 3
Punkt POMIAR i ZAPIS / $# - #@& *?!
MENU
nawiązania A1 Punkt: A1 PROG 0 . ±
H0: --------------- m Light PgUp
Opis --------------- KZ DANE
Wstecz t --------------- m INS Back
Odległość D --------------- m ESC 
Hosi: --------------- m
KONTYNUACJA
SHIFT PgDn
CE

Rys. 2.10.1

Obserwator może również wykonywać odczyty na łacie z podziałem cm/mm

(rys.2.10.1). Po ustawieniu na statywie i spoziomowaniu niwelatora za pomocą libeli
sferycznej oraz włączeniu niwelatora ukazuje się wyjściowy ekran pomiarowy POMIAR
i ZAPIS z automatycznie wpisaną nazwą reperu nawiązania A1 (rys. 2.10.2).

118
Niwelator cyfrowy posiada pamięć wewnętrzną RAM i pamięć zewnętrzną na karcie PC
(SD), rys. 2.10.1. Pamięć wewnętrzna jest podzielona na obszary którym
przypisywane są nazwy lub miejsca wykonywanych robót niwelacyjnych - tzw. roboty.
Obszar dostępny bezpośrednio po uruchomieniu niwelatora ma przydzieloną stałą nazwę
POMIAR i ZAPIS.

Celowanie na punkt nawiązania

Celem wykonania pomiaru na łacie ustawionej na punkcie nawiązania (rys. 2.10.1)
należy, podobnie jak w przypadku niwelatora optycznego:
• ustawić ostry obraz siatki kresek,
• naprowadzić lunetę na łatę za pomocą celownika,
• ustawić ostry obraz łaty,
• naprowadzić pionową kreskę siatki na środek łaty śrubą ruchu leniwego
oraz wprowadzić z klawiatury nazwę punktu nawiązania i jego wysokość (rys. 2.10.2).

Import punktów nawiązania, przydzielanie pamięci

Praktycznie jest przygotować plik z punktami dowiązania w formacie Leica GSI, np.
Repery.GSI i zamieścić go na karcie PC. Po uruchomieniu niwelatora plik ten
wczytywany jest do pamięci wewnętrznej POMIAR i ZAPIS za pomocą funkcji
Import danych (rys. 2.10.5-6) dostępnej po naciśnięciu klawisza DANE (rys. 2.10.4)
w oknie ZARZĄDZANIE DANYMI (rys. 2.10.3). W tym przypadku, po wprowadzeniu
z klawiatury na ekranie (rys. 2.10.2) nazwy reperu AE1234, zostanie on wyszukany
automatycznie w pliku Repery.GSI w pamięci wewnętrznej i jego wysokość zostanie
wyświetlona na ekranie.

POMIAR i ZAPIS
Tyczenie ABC DEF GHI
Punkt: AE1234
PIKIETY 7 8 9
H0: 102.005 m
Opis --------------- KZ INV JKL MNO PQR
Wstecz t --------------- m METODA 4 5 6
Odległość D --------------- m
FNC STU VWX YZ
Hosi: --------------- m UŻYTK 1 2 3
KONTYNUACJA MENU / $# - #@& *?!
PROG 0 . ±
Rys. 2.10.2
Light PgUp
ZARZĄDZANIE DANYMI DANE
INS Back

1 Przegląd i Edycja Danych ESC 

2 Inicjalizacja pamięci
3 Informacja o pamięci
4 Eksport Danych SHIFT PgDn
CE
5 Import Danych

WYJDŹ KARTA PC Rys. 2.10.4

Rys. 2.10.3

119
 Import Danych 1/2 Import Reperów
(wybierz plik na karcie PC) (wybierz nazwę roboty do której ma być
Typ danych (Repery/Kody): Repery wczytany wybrany Plik)
Szukaj (*.* / *.GSI): *.*
Plik: Repery.GSI 2/7 Robota: POMIAR i ZAPIS
Znaleziony w katalogu: KartaPC\ Plik: Repery.GSI

WYJDŹ OK WYJDŹ NOWA ROBOTA IMPORTUJ

Rys. 2.10.5 Rys. 2.10.6

Po wyborze opcji KARTA PC (rys. 2.10.3) można przeglądać i usuwać pliki znajdujące
się na karcie PC jak również sformatować kartę (rys. 2.10.7-10).

KARTA PC 1/2 KARTA PC 2/2

Szukaj (*.*/*.gsi/*.dat): *.gsi Plik: Punkty.gsi 1/17

Plik: Punkty.gsi 1/17 Katalog \ GSI
Katalog \ GSI Data 02.05.2004
Wymiar 1 KB Pierwszy wiersz pliku (23 znaki) :
Wolne 5120000 KB MZ

WYJDŹ FORMATUJ KARTĘ PC USUŃ PLIK WYJDŹ FORMATUJ KARTĘ PC USUŃ PLIK

Rys. 2.10.7 Rys. 2.10.8

USUŃ PLIK FORMATUJ KARTĘ PC

Plik będzie skasowany ! Wszystkie dane będą usunięte !

Czy usunąć plik ? Wyczyścić kartę ?

NIE TAK NIE TAK

Rys. 2.10.9 Rys. 2.10.1 0

Wybranej robocie - obszarowi pamięci wewnętrznej RAM np. POMIAR i ZAPIS,

a w szczególności wybranej grupie danych zapisywanych w tym obszarze pamięci
np. Pomiary, Repery, Pomiary i Repery można przypisać całą pamięć wewnętrzną RAM
lub skasować pamięć (rys. 2.10.3, 2.10.11-13)

Inicjalizacja pamięci

KASUJ PAMIĘĆ
Robota: POMIAR i ZAPIS
Dane: Pomiary i repery Usunięcie wybranych Danych
w wybranym Katalogu !

WYJDŹ CAŁA PAMIĘĆ KASUJ PAMIĘĆ NIE TAK

Rys. 2.10.11 Rys. 2.10.1 2

120
 CAŁA PAMIĘĆ

Usunięcie wszystkich danych

w pamięci wewnętrznej RAM !

NIE TAK

Rys. 2.10.1 3

Odczyt na łacie wstecz

Po uruchomieniu pomiaru za pomocą przycisku MIERZ (rys. 2.10.1) następują
automatyczne odczyty kresek niwelacyjnej t i dalmierczych g, d.
Na ekranie (rys. 2.10.14) wyświetlone są wyniki pomiaru: odczyt łaty wstecz t,
odległość do łaty D oraz wysokość osi celowej H-osi

POMIAR i ZAPIS Punkt wstecz AE1234

Punkt: AE1234 Punkt w przód 1
H0: 102.005 m Opis .............
Opis ................. W przód p 1.026 m
Wstecz t 1.0363 m Odległość 46.00 m
Odległość D 46.00 m ∆h = t – p 0.0237 m
Hosi 103.0413 m H 102.0287 m
KONTYNUACJA NOWY KONTYNUACJA

Rys. 2.10.1 4 Rys. 2.10.1 5

Odczyt na łacie w przód

Za pomocą opcji KONTYNUACJA (2.10.14) następuje przejście do ekranu
pomiarowego w przód (rys. 2.10.15) i automatyczne nadanie nazwy 1 dla punktu
w przód.

Wysokość osi celowej:

Hosi := H0 + t Hosi = 103.0413
t = 1.036 < 50 m < 50 m p := 1.0126

Przewyższenie Punkt
Punkt o mierzonej
o znanej ∆h := t − p 1
wysokości
wysokości (w przód)
A1 ∆h = 0.0237
(wstecz)
H := H0 + ∆h lub H := Hosi − p
H0 = 102.005 H = 102.0287
Poziom morza - geoida
Rys. 2.10.1 6

121
Nazwę tą można zmienić wprowadzając własną nazwę z klawiatury. Po ustawieniu łaty
na punkcie w przód, nacelowaniu i uruchomieniu pomiaru MIERZ na ekranie
wyświetlone są wyniki pomiaru (rys. 2.10.15): odczyt łaty w przód p, odległość D,
przewyższenie ∆h i wysokość mierzonego punktu H (rys. 2.10.16)

Powtórzenie odczytów
Pomiar może być powtórzony. Po wyborze polecenia Back za pomocą klawiszy SHIFT
i (rys. 2.10.17) ukazuje się okno dialogowe (rys. 2.10.18), w którym należy
potwierdzić powtórzenie pomiaru - TAK, lub zrezygnować - NIE. Po akceptacji ukazuje
się ekran pomiaru łaty wstecz (rys. 2.10.19) - poprzednie wartości odczytów i obliczeń
(rys. 2.10.14-15) zostają zastąpione nowymi.

Tyczenie ABC DEF GHI

Czy powtórzyć pomiar wstecz ? PIKIETY 7 8 9
Punkt AE1234 INV JKL MNO PQR
TRYB 4 5 6
FNC STU VWX YZ
NIE TAK UŻYTK 1 2 3
MENU / $# - #@& *?!
Rys. 2.10.1 8 PROG 0 . ±

Light PgUp
POMIAR i ZAPIS DANE
INS Back
Punkt: AE1234 
ESC
H0: 102.005 m
Opis --------------- KZ
Wstecz t --------------- m PgDn
SHIFT CE
Odległość D --------------- m
Hosi: --------------- m
KONTYNUACJA
Rys. 2.10.1 7
Rys. 2.10.1 9

Odczyt na łacie z podziałem centymetrowym

Odczyt na łacie i odległość mogą być również wpisane z klawiatury, po wykonaniu
odczytu na łacie dwustronnej cm/mm (rys. 2.10.1). Ekran WPISZ DANE (rys. 2.10.22)
jest dostępny po wyborze opcji FUNKCJE za pomocą przycisków SHIFT i UŻYTK
(rys. 2.10.20) pod pozycją 5 (rys. 2.10.21),

122
 FUNKCJE

Tyczenie ABC DEF GHI

1 POMIAR TESTOWY
PIKIETY 7 8 9
2 POKAŻ WYNIKI
3 KOD INV JKL MNO PQR
4 NrPkt i PRZYROST NR TRYB 4 5 6
5 WPISZ DANE
FUNKCJE STU VWX YZ
UŻYTK 1 2 3
WYJDŹ
MENU / $# - #@& *?!
Rys. 2.10.2 1 PROG 0 . ±

Light PgUp
DANE
WPISZ DANE INS Back

ESC 
Odczyt: 1.464 m
Odległość: 8.60 m
SHIFT PgDn
CE

WYJDŹ ZAPISZ
Rys. 2.10.2 0
Rys. 2.10.2 2

Ustawienie trybu pomiaru łaty

Pomiar na łacie może być wykonany jako pojedynczy lub wielokrotny. Ustawienia trybu
pomiaru dokonuje się w oknie dialogowym wywołanym za pomocą klawisza TRYB
(rys. 2.10.25):
• pomiar pojedynczy (rys. 2.10.26-27): liczba pomiarów n = 1,
• średnia (rys. 10.3.23-24): ustalana jest liczba pomiarów, np. n = 6, spośród 2,...99,
• mediana (rys. 10.3.28-29): ustalana jest liczba pomiarów, np. n = 4, spośród
których wyświetlana jest wartość środkowa; np.
- wyniki sortowane = 2, 5, 6, mediana = 5,
- wyniki sortowane = 2, 5, 6, 7, mediana = 5.5,
• średnia σśr (rys. 2.10.30): ustalane jest odchylenie standardowe średniej σśr przy
założeniu łaty w odległości 20 m, oraz minimalna i maksymalna liczba pomiarów,
np. σśr/20m = 0.0010 m, nmin = 2, nmax = 15; pomiary są powtarzane aż do
osiągnięcia zadanej wartości σśr (rys. 2.10.31),
• pomiar pojedynczy powtarzany (rys. 2.10.32): pomiar jest powtarzany w zakresie
1 - 99, aż użytkownik zatrzyma proces pomiaru: za pomocą przycisku DANE -
wyniki będą zapisane w pamięci, lub za pomocą dowolnego innego przycisku -
wyniki bedą wyświetlone z możliwością anulowania, kontynuowania lub akceptacji
pomiaru (rys. 2.10.33)
W czasie pomiaru łaty, w zależności od ustalonego trybu, po wykonaniu kolejnego
odczytu i = 1,2,...n na ekranie ukazują się przez chwilę odpowiednie informacje, np.
(rys. 2.10.31): numer kolejnego odczytu, wartość średnia z dotychczas wykonanych
odczytów, odchylenie standardowe pojedynczego odczytu σ, odchylenie standardowe
wartości średniej σśr oraz rozrzut odczytów.
Po wykonaniu serii pomiarów i = 1,2,...n ekran WYNIKI POMIARU (np. rys. 2.10.6)
jest dostępny pod pozycją 2 POKAŻ WYNIKI (rys. 2.10.5).

123
 TRYB POMIARU
Tryb: Średnia Tyczenie ABC DEF GHI
n 4 PIKIETY 7 8 9
nmin
INV JKL MNO PQR
nmax TRYB 4 5 6
σśr /20m FNC STU VWX YZ
UŻYTK 1 2 3
WYJDŹ USTAW
MENU / $# - #@& *?!
Rys. 2.10.2 3 PROG 0 . ±
Light PgUp
DANE
WYNIKI POMIARU INS Back
Tryb: Średnia
Odczyt 1.3014 m ESC 
n 4
σ 0.0010 m PgDn
σśr
SHIFT CE
0.0005 m
Rozrzut 0.0021 m
WYJDŻ Rys. 2.10.2 5
Rys. 2.10.2 4

TRYB POMIARU WYNIKI POMIARU

Tryb: Pojedynczy Tryb: Pojedynczy
n 1 Odczyt: 1.3053 m
n min n: 1
n max σ ............. m
σśr /20m σśr ............. m
Rozrzut ............. m
WYJDŹ USTAW WYJDŻ

Rys. 2.10.2 6 Rys. 2.10.2 7

TRYB POMIARU WYNIKI POMIARU

Tryb: Mediana Tryb: Mediana
n 4 Odczyt 1.3028 m
nmin n 4
σ 0.0023 m
nmax
σśr 0.0012 m
σśr /20m Rozrzut 0.0050 m
WYJDŹ USTAW WYJDŻ

Rys. 2.10.2 8 Rys. 2.10.2 9

TRYB POMIARU WYNIKI POMIARU

Tryb: Średnia σśr Tryb: Średnia σśr
n Odczyt 1.3012 m
nmin 2 n 7
σ 0.0003 m
nmax 15 σśr 0.0002 m
σśr /20m 0.0001 m Rozrzut 0.0007 m
WYJDŹ USTAW WYJDŻ

Rys. 2.10.3 0 Rys. 2.10.3 1

124
 TRYB POMIARU Pomiar...
Tryb: Pojedynczy powtarzany
Tryb: Pojedynczy powtarzany
Numer odczytu (1,2,...99): 4
n 99
Łata 1.3011
nmin
σ 0.0012 m
nmax σśr 0.0006 m
σśr /20m Rozrzut 0.0023 m
WYJDŹ USTAW ZANIECHAJ KONTYNUUJ OK

Rys. 2.10.3 2 Rys. 2.10.3 3

Ustawienia systemowe
Ustawienia systemowe dokonywane są w oknie dialogowym MENU (rys. 2.10.35)
dostępnym po naciśnięciu przycisków SHIFT i PROG (rys. 2.10.34).
Pod pozycją 1 (rys. 2.10.35) dostępne jest okno SZYBKIE USTAWIENIA (rys. 2.10.36)
w którym można dokonać ustawienia kontrastu, uwzględnienia poprawki ze względu na
krzywiznę Ziemi (KZ), wyboru klawiszy użytkownika oraz ustalenia miejsca
dziesiętnego.

MENU

Tyczenie ABC DEF GHI

1 SZYBKIE USTAWIENIA PIKIETY 7 8 9
2 WSZYSTKIE USTAWIENIA
3 INFORMACJE SYSTEMOWE INV JKL MNO PQR
TRYB 4 5 6
FUNKCJE STU VWX YZ
UŻYTK 1 2 3
WYJDŹ
MENU / $# - #@& *?!
Rys. 2.10.3 5 PROG 0 . ±
Light PgUp
DANE
SZYBKIE USTAWIENIA INS Back

ESC 
Kontrast: 0%
Krzywizna Ziemi: TAK
Klawisze użytkownika: TestMEAS PgDn
SHIFT CE
Miejsce dziesiętne: 0.0001

WYJDŹ ZAPISZ
Rys. 2.10.3 4
Rys. 2.10.3 6
Pod pozycją 2 (rys. 2.10.35) dostępne jest okno wszystkich ustawień (rys. 2.10.37-42).

WSZYSTKIE USTAWIENIA SYSTEM

Dźwięk: Normalny
1 SYSTEM Zapis danych (KartaPC/RS232): Karta PC
2 POMIARY Automatyczne wyłączenie: NIE
3 PRZESYŁANIE DANYCH Kontrast: 0%
4 JEDNOSTKI Klawisze użytkownika: TestMEAS
5 DATA / GODZIANA DSP-Heater: OFF
Błąd kolimacji: 12.5”
WYJDŹ WYJDŹ ZAPISZ

Rys. 2.10.3 7 Rys. 2.10.3 8

125
 POMIARY PRZESYŁANIE DANYCH
CodeSet: Before Baudrate: 2400
Miejsce dziesiętne: 0.0001 Databits: 8
GSI – Format: GSI-16 Parity: None
Krzywizna Ziemi: TAK Endmark: CR
Stopbits: 1

WYJDŹ ZAPISZ WYJDŹ ZAPISZ

Rys. 2.10.3 9 Rys. 2.10.4 0

JEDNOSTKI DATA / GODZINA

Długość metry Data: 31.01.2005

Temperatura: °C Godzina: 11:15:28

WYJDŹ ZAPISZ WYJDŹ ZAPISZ

Rys. 2.10.4 1 Rys. 2.10.4 2

Pod pozycją 3 (rys. 2.10.35) można przeglądnąć informacje systemowe (rys. 2.10.43)

INFORMACJE SYSTEMOWE
Wolne prace: 7
Klawisze użytkownika: TestMEAS
Bateria: 0%
Temperatura: 0 °C
DSP-Heater: OFF
Błąd kolimacji: 12.5”
WYJDŹ Wersja systemu

Rys. 2.10.4 3

Przegląd i edycja danych

Po wyborze pozycji 1 (rys. 2.10.3) ukazuje się okno dialogowe Przegląd i Edycja
Danych w pamięci wewnętrznej RAM (rys. 2.10.44).

Przegląd i Edycja Danych

PRZEGLĄD ROBÓT
1 ROBOTY Robota: POMIAR i ZAPIS 1/1
2 REPERY Obserwator: Jan Kowalski
3 POMIARY Opis 1: Wrocław
4 KODY Opis 2: Nowy Dwór
29.12.2003 10:29:33
WYJDŹ USUŃ NOWY
WYJDŹ

Rys. 2.10.4 4 Rys. 2.10.4 5

126
Pod pozycją 1 (rys. 2.10.44) dostępne jest okno PRZEGLĄD ROBÓT (rys. 2.10.45)
w którym można przeglądać roboty, zakładać nowe i usuwać (rys. 2.10.46-47), za
wyjątkiem standardowej roboty POMIAR i ZAPIS.

NOWA ROBOTA
Robota: CIĄG NIWELACYJNY 2/2
Obserwator: Jan Nowak USUŃ ROBOTĘ
Opis 1: Wojrowicka
Opis 2: Nowy Dwór Dane będą skasowane !
29.12.2003 10:29:33 Czy usunąć robotę ?

WYJDŹ WRÓĆ ZAPISZ NIE TAK

Rys. 2.10.4 6 Rys. 2.10.4 7

Pod pozycją 2 (rys. 2.10.45) dostępne jest okno PRZEGLĄD REPERÓW

(rys. 2.10.48-49) w którym można przeglądać repery nawiązania we wszystkich lub
wybranych robotach jak również wprowadzać nowe i usuwać repery.

PRZEGLĄD REPERÓW 1/2 NOWY REPER

Robota: POMIAR i ZAPIS
Obiekt: WSH
Szukaj: *
Reper: -----------------
Reper: AE1234
x -------------.--- m
x 5677442.94470 m
y -------------.--- m
y 5572813.17210 m
H 102.00500 m H -------------.--- m

WYJDŹ USUŃ NOWY WYJDŹ WRÓĆ ZAPISZ

Rys. 2.10.4 8 Rys. 2.10.4 9

Pod pozycją 3 (rys. 2.10.45) dostępne jest okno PRZEGLĄD POMIARÓW

(rys. 2.10.50-51) w którym można przeglądać wyniki pomiarów poszczególnych robót,
zapisane automatycznie w blokach pamięci o nazwach LINIA01, LINIA02,....

PRZEGLĄD POMIARÓW PRZEGLĄD 1 1/ 3

(ustaw opcje szukania) Typ: pomiar POMIAR i ZAPIS
Punkt: A1
Praca: POMIAR i ZAPIS Opis: ....................... KZ
Linia: LINIA01 Wstecz: 1.4640 m
Punkt: 2 Odległość: 8.60 m
Typ (pomierzone/z klawiatury): pomierzone
WYJDŹ POKAŻ WYJDŹ USUŃ REKORD SZUKAJ

Rys. 2.10.5 0 Rys. 2.10.5 1

Eksport wyników pomiarów

Wyniki pomiaru i punkty nawiązania mogą być przesłane na kartę PC, albo do
rejestratora polowego lub komputera przez złącze RS232 (rys. 2.10.52). W przypadku
karty PC należy podać nazwę pliku i katalogu na karcie PC do którego dane zostaną
przesłane.

127
 Eksport Danych
Gdzie (Karta PC/RS232): Karta PC
Z katalogu RAM: POMIAR i ZAPIS
Pomiary czy Repery ?: Pomiary
Format zapisu (GSI8/GSI16/TXT): GSI-16
Do pliku: Pomiary.GSI
Do katalogu \GSI
WYJDŹ EKSPORT

Rys. 2.10.5 2

Program pomiaru pikiet

Wysokości pojedynczych punktów mierzone są w nawiazaniu do danego reperu

według programu opisanego w rozdziale 2.2. W przypadku pomiaru wielu punktów,
nazywanych pośrednimi lub pikietami (rys. 2.10.53), po wykonaniu pomiaru
nawiązującego na punkt znany wstecz AE1234 i wyznaczeniu wysokości osi celowej
Hosi przechodzi się (opcja KONTYNUACJA, rys. 2.10.54), do ekranu pomiarowego
w przód (rys. 2.10.55).

Punkty
mierzone
t = 1.0055 Hosi = 103.0105 p = 1.0051 (pośrednie)

Punkt
o znanej 1001 1002
wysokości 1003
(wstecz)
AE1234

H0 = 102.005 H = 102.0054

Poziom morza - geoida

Rys. 2.10.5 3

POMIAR i ZAPIS Punkt wstecz AE1234

Punkt: AE1234 Punkt w przód AE1235
H0: 102.005 m Opis .............
Opis --------------- W przód p m
Wstecz t 1.0055 m Odległość m
Odległość D 48.00 m ∆h = t – p m
Hosi 103.0105 m H m
KONTYNUACJA NOWY KONTYNUACJA

Rys. 2.10.5 4 Rys. 2.10.5 5

128
Z poziomu ekranu w przód, za pomocą przycisku PIKIETY ( rys. 2.10.56) dostępny jest
ekran pomiarowy pikiet (rys. 2.10.57) z przypisaną nazwą pierwszej pikiety 1001 -
można wprowadzić własną nazwę. Po nacelowaniu na łatę ustawioną na punkcie 1001
i uruchomieniu pomiaru MIERZ (rys. 2.10.1) wyniki pomiaru sa wyświetlone na ekranie
(rys. 2.10.58). Na tym ekranie (rys. 2.10.58) ukazuje się nazwa nastepnej pikiety 1002.
Wystarczy zatem ustawić łatę na punkcie 1002 i uruchomić pomiar MEAS. Wyniki będą
wyświetlone na ekranie (rys. 2.10.59), z nazwą kolejnej pikiety 1003. Wyniki pomiaru
pikiety 1003 pokazane są na rys. 2.10.61.

PIKIETY
Punkt: 1001 Tyczenie ABC DEF GHI
Info ............ PIKIETY 7 8 9
Pośredni p m
Odległość D m INV JKL MNO PQR
∆h = t - p m TRYB 4 5 6
H m FNC STU VWX YZ
Pkt - Pkt UŻYTK 1 2 3
WYJDŹ
MENU / $# - #@& *?!
Rys. 2.10.5 7 PROG 0 . ±

Light PgUp
PIKIETY DANE
INS Back
Punkt: 1002
Info ............ ESC 
Pośredni p 1.0051 m
Odległość D 48.00 m
∆h = t - p 0.0004 m SHIFT PgDn
CE
H 102.0054 m
WYJDŹ Pkt - Pkt

Rys. 2.10.5 6
Rys. 2.10.5 8
Po pomiarze każdego punktu można wyświetlić różnicę wysokości między tym
punktem a punktem poprzednim - opcja Pkt-Pkt (rys. 2.10.60, 2.10.62-63).

PIKIETY PIKIETY
Punkt: 1003 Pkt 1: AE1234
Info ............ Pkt 2: 1001
Pośredni p 1.0051 m Punkt: 1002
Odległość D 48.00 m Info .............
∆h = t - p 0.0005 m ∆h + 0.0004 m
H 102.0055 m ∆h - m
WYJDŹ Pkt - Pkt WYJDŹ WRÓĆ

Rys. 2.10.5 9 Rys. 2.10.6 0

PIKIETY PIKIETY
Punkt: 1004 Pkt 1: 1001
Info ............ Pkt 2: 1002
Pośredni p 1.0061 m Punkt: 1003
Odległość D 48.00 m Info .............
∆h = t - p - 0.0006 m ∆h + 0.0001 m
H 102.0044 m ∆h - m
WYJDŹ Pkt - Pkt WYJDŹ WRÓĆ

Rys. 2.10.6 1 Rys. 2.10.6 2

129
 2 PIKIETY Punkt wstecz AE1234
Pkt 1: 1001 Punkt w przód 1
Pkt 2: 1003 Opis .............
Punkt: 1004 W przód p 1.0012 m
Info ............. Odległość 48.00 m
∆h + m ∆h = t – p 0.0044 m
∆h - - 0.0010 m H 102.0094 m
WYJDŹ WRÓĆ NOWY KONTYNUACJA

Rys. 2.10.6 3 Rys. 2.10.6 4

Po wykonaniu pomiaru pikiet następuje powrót do ekranu pomiaru w przód (rys.
2.10.55), wprowadzenie nazwy innego reperu pomiarowego znajdującego się w
otoczeniu stanowiska niwelatora AE1235 i wykonanie pomiaru wysokości tego reperu
MEAS (rys. 2.10.65). Pomiar ten ma znaczenie kontrolne, pomierzona wysokość reperu
nawiązującego AE1235 powinna być równa jego wysokości znanej - w granicach błędu
średniego pomiaru.

Punkt wstecz AE1234

Punkt w przód AE1235
Opis .............
W przód p 1.0012 m
Odległość 49.00 m
∆h = t – p 0.0044 m
H 102.0094 m
NOWY KONTYNUACJA

Rys. 2.10.6 5
Wyniki pomiarów są zapisane w pamięci wewnętrznej niwelatora POMIAR i ZAPIS,
w bloku pamięci LINIA 01 lub najbliższym wolnym LINIA 02, LINIA 03, .... Można je
przejrzeć przechodząc do okna dialogowego Przegląd i edycja danych. Przed
wyłączeniem niwelatora wyniki pomiaru należy zapisać w pliku tekstowym na karcie
PC - Eksport wyników pomiaru.

Program tyczenia punktów

W przypadku tyczenia punktów o znanych wysokościach projektowych np. 1001, 1002,
1003, ... (rys. 2.10.68), po wykonaniu pomiaru nawiązującego na punkt znany wstecz
AE1234 i wyznaczeniu wysokości osi celowej Hosi przechodzi się
(opcja KONTYNUACJA, rys. 2.10.66), do ekranu pomiarowego w przód (rys. 2.10.67).
POMIAR i ZAPIS Punkt wstecz AE1234
Punkt: AE1234 Punkt w przód 1
H0: 102.005 m Opis .............
Opis ................. W przód p m
Wstecz t 1.5335 m Odległość m
Odległość D 48.00 m ∆h = t – p m
Hosi 103.5385 m H m
KONTYNUACJA NOWY KONTYNUACJA

Rys. 2.10.6 6 Rys. 2.10.6 7

130
 Punkty tyczone

t = 1.5335 Hosi = 103.5385 Tycz := 1.

Wgóre := Htycz − H
Punkt
o znanej wysokoś ci
(wstecz ) 1001
Wgóre = 0.078 1002
1003

AE1234

Htycz = 102.158
H0 = 102.005 H := Hosi − Tycz H = 102.538

Poziom morza - geoida

Rys. 2.10.6 8

Z poziomu ekranu w przód (rys. 2.10.67), za pomocą przycisków SHIFT+PIKIETY

(rys. 2.10.69) przechodzi się do ekranu tyczenia punktu (rys. 2.10.70 ):
• wprowadzana jest z klawiatury nazwa tyczonego punktu i jego wysokość
projektowa Htycz, za pomocą klawisza KONTYNUACJA przechodzi się do ekranu
pomiarowego tyczonego punktu (rys. 2.10.71),
• łata jest ustawiana w miejscu tyczonego punktu,
• po nacelowaniu na łatę i uruchomieniu pomiaru MEAS otrzymuje się wysokość
punktu H oraz wartość o jaką należy przemieścić łatę w górę lub w dół aby stopka
łaty znalazła się na wysokości projektowej, na tą wysokość wbijany jest palik
(rys. 2.10.71-72),
• po ustawieniu łaty na paliku wykonywane są koleje pomiary MEAS i
przemieszczenia palika lub aż do otrzymania zerowej wartości przemieszczenia
w górę / w dół, lub mniejszej co do wartości bezwzględnej od dopuszczalnej -
wynikajacej z warunków tyczenia (rys. 2.10.71-72).

Tyczenie ABC DEF GHI

PIKIETY 7 8 9
INV JKL MNO PQR
TRYB 4 5 6
TYCZENIE FNC STU VWX YZ
UŻYTK 1 2 3
Punkt: 1001 / $# - #@& *?!
MENU
Info .............
H - tycz. 102.158 m
PROG 0 . ±

∆h - tycz. Light PgUp

DANE
Odległość - tycz. INS Back

WYJDŹ KONT ESC 

Rys. 2.10.7 0
SHIFT PgDn
CE

Rys. 2.10.6 9

131
 TYCZENIE H 1/2
PktWstecz: A1
PktNr: 1001
Info .............
H - tycz 102.158 m
H 102.2933 m
W dół -0.1353 m
WYJDŹ ZAPIS NASTĘPNY

Rys. 2.10.7 1

TYCZENIE H 2/2

PktNr: 1001

Tycz: 1.2452 m
Odległość: 41.00 m

WYJDŹ ZAPIS NASTĘPNY

Rys. 2.10.7 2

Wynik tyczenia może być zapisany w pamięci wewnętrznej POMIAR i ZAPIS w bloku
LINIA-01 lub najbliższym wolnym LINIA-02, LINIA-03, ....(opcja ZAPIS na
rys. 2.10.71-72). Po wytyczeniu punktu 1001 tyczone są punkty następne 1002,
1003,... (opcja NASTĘPNY na rys. 2.10.71-72).
Po zakończeniu tyczenia punktów następuje powrót do ekranu pomiaru w przód
(rys. 2.10.68) - opcja WYJDŹ na rys. 2.10.71, wprowadzenie nazwy innego reperu
pomiarowego znajdującego się w otoczeniu stanowiska niwelatora np. AE1235
(rys. 2.10.73) i wykonanie pomiaru wysokości tego reperu MEAS. Pomiar ten ma
znaczenie kontrolne, pomierzona wysokość reperu nawiązującego AE1235
(rys. 2.10.73) powinna być równa jego wysokości znanej - w granicach błędu
średniego pomiaru.

Punkt wstecz AE1234

Punkt w przód AE1236
Opis .............
W przód p 1.4328 m
Odległość 49.00 m
∆h = t – p 0.1007 m
H 102.1057 m
NOWY KONTYNUACJA

Rys. 2.10.7 3
Wyniki pomiarów - zapisane w czasie tyczenia (opcja ZAPIS na rys. 2.10.71), można
przejrzeć przechodząc do okna dialogowego Przegląd i edycja danych. Przed
wyłączeniem niwelatora wyniki te należy zapisać w pliku tekstowym na karcie
PC - Eksport wyników pomiaru.

132
Program pomiaru ciągu niwelacyjnego
Program pomiaru ciągu niwelacyjnego jest dostępny po wyborze klawisza PROGRAM
(rys. 2.10.74-76).

PROGRAMY
Tyczenie ABC DEF GHI
PIKIETY 7 8 9
1 ODCZYTY
INV JKL MNO PQR
2 CIĄG NIWELACYJNY
3 REKTYFIKACJA TRYB 4 5 6
FUNKCJE STU VWX YZ
UŻYTK 1 2 3
WYJDŹ MENU / $# - #@& *?!
PROGRAM 0 . ±
Rys. 2.10.7 4
Light PgUp
CIĄG NIWELACYJNY DANE
INS Back

1 Ustawienia roboty ESC 

2 Ustawienia ciągu
3 Ustawienia tolerancji PgDn
4. Start SHIFT CE

WYJDŹ
Rys. 2.10.76
Rys. 2.10.75
W oknie dialogowym CIĄG NIWELACYJNY (rys. 2.10.75) ustalane są:
1: Ustawienia roboty: wybór istniejącej lub założenie nowej roboty (rys. 2.10.77-78)

WYBIERZ ROBOTĘ NOWA ROBOTA

Nazwa obiektu: POMIAR i ZAPIS Nazwa obiektu: WSH
Obserwator: --------------- Obserwator: Tadeusz Kowalczyk
Komentarz 1: --------------- Komentarz 1: ---------------
Komentarz 2: --------------- Komentarz 2: ---------------
27.02.2005 10:29:33 27.02.2005 11:21:15

WYJDŹ NOWY OBIEKT USTAW WYJDŹ WYBIERZ OBIEKT ZAPISZ

Rys. 2.10.7 7 Rys. 2.10.7 8

2: Ustawienia ciągu aktualnego lub nowego: nazwa ciągu, kolejność odczytów na łatach
np. TP, TPPT gdzie T - odczyt wstecz, P - odczyt w przód, nazwa i wysokość H0
reperu początkowego (rys.2.10.79-80).

AKTUALNY CIĄG NOWY CIĄG

Nazwa ciągu: Ciąg 3 Nazwa ciągu: Ciąg 1
Kolejność odczytów łat TPPT Kolejność odczytów łat: TPPT
Punkt początkowy: AE1234 Punkt początkowy: AE1234
H0: 101.2050 m H0: 101.2050 m
Łata 1: --------------- Łata 1: ---------------
Łata 2: --------------- Łata 2: ---------------
WYJDŹ NOWY CIĄG USTAW WYJDŹ ZAPISZ

Rys. 2.10.7 9 Rys. 2.10.8 0

133
3: Ustawienia tolerancji pomiaru:
- włączenie lub wyłączenie kontroli odchyłek dopuszczalnych dla odległości łaty
wstecz i w przód,
maksymalnej i minimalnej długości celowej, różnicy pomierzonych przewyższeń na
stanowisku i różnic odczytów T-T i P-P (rys. 2.10.81),
- wpisanie wartości odchyłek dopuszczalnych (rys.2.10.82).

ODCHYŁKI DOPUSZCZALNE WPISZ ODCHYŁKI

Odległości łaty wstecz i w przód: Włącz Długości 3.00 m

Maksymalna celowa: Wyłącz Maksymalna celowa: 50.00 m
Minimalna celowa Wyłącz Minimalna celowa 0.50 m
Różnica przewyższeń ∆h Włącz Różnica przewyższeń ∆h 0.0003 m
Różnice odczytów T-T / P-P Włącz Różnice odczytów T-T / P-P 0.0002 m

WYJDŹ WPISZ USTAW WYJDŹ USTAW

Rys. 2.10.8 1 Rys. 2.10.8 2

Po wyborze opcji 4 - start pomiaru (rys. 2.10.75) ukazują się ustalone parametry
(rys. 2.10.83): tryb pomiaru - średnia, liczba pomiarów - 4, numer pierwszego punktu
ciągu - 1, oraz przyrost kolejnych numerów - 1. Po naciśnięciu klawisza OK ukazuje się
ekran pomiarowy ciągu niwelacyjnego (rys. 2.10.84). Kursor wskazuje na pierwszy
pomiar wstecz T (rys. 2.10.84). Czynności techniczne podczas wykonywania pomiaru
ciągu niwelacyjnego z punktami pośrednimi są opisane w rozdz. 1.5.
Po wykonaniu pomiaru T1 kursor przesuwa się na pozycję pierwszego pomiaru w
przód P (rys. 2.10.85), wynik pomiaru T1 (nazwa punktu, odczyt i odległość łaty)
można zobaczyć w oknie (rys. 2.10.86) dostępnym za pomocą klawisza OSTATNI
(rys. 2.10.85). Po wykonaniu pierwszego pomiaru w przód P1 kursor przesuwa się na
pozycję drugiego pomiaru w przód P, zgodnie z przyjętą regułą TPPT (rys. 2.10.87).
Na ekranie pokazana jest różnica długości celowych wstecz i w przód oraz długość
ciągu. Wynik pomiaru P1 pokazany jest na rys. 2.10.88. Po wykonaniu drugiego
pomiaru w przód P2, jeżeli przekroczona zostanie dopuszczalna wartość różnicy
odczytów w przód P1 - P2 wtedy ukaże się na ekranie odpowiednia informacja
(rys. 10.4.89).
Po akceptacji (TAK) kursor przesuwa się na pozycję drugiego pomiaru wstecz T2
(rys. 2.10.90), wynik pomiaru P2 pokazany jest na rys. 2.10.91. Po wykonaniu
drugiego pomiaru wstecz T2 (rys. 10.4.90) ukaże się informacja o ewentualnym
przekroczeniu dopuszczalnej wartości różnicy T1 - T2 (rys. 10.4.92) i przekroczeniu
dopuszczalnej wartości przwewyższenia niwelacyjnego ∆h1 - ∆h2 (rys. 10.4.93).
Po akceptacji (TAK) kursor przesuwa się na pozycję pierwszego pomiaru wstecz T1
na drugim stanowisku niwelatora (rys. 2.10.94), wynik ostatniego pomiaru T2 na
stanowisku pierwszym pokazany jest na rys. 2.10.95. Wyniki pomiaru na stanowisku
pierwszym (rys. 2.10.95-96) dostępne są po wyborze opcji STANOWISKO
(rys. 2.10.95).

134
 USTAWIENIA TPPT TPPT
Tryb pomiaru: średnia CIĄG NIWELACYJNY
n: 4
σśr /20m ----------- m PktNr AE1234
Klaw.-Użutk. TestPom Kom ------------
PktNr 1 Różnica Odległości 0.00 m
Przyrost numeru PktNr 1 Długość ciągu 0.00 m
OK WYJDŹ OSTATNI

Rys. 2.10.8 3 Rys. 2.10.8 4

TPPT TPPT WYNIK OSTATNIEGO POMIARU

CIĄG NIWELACYJNY

PktNr 1 PktNr AE1234

Kom ------------ Odczyt 1.6870 m
Różnica Odległości 43.00 m Odległość 43.00 m
Długość ciągu 43.00 m

WYJDŹ OSTATNI WROĆ

Rys. 2.10.8 5 Rys. 2.10.8 6

TPPT TPPT WYNIK OSTATNIEGO POMIARU

CIĄG NIWELACYJNY

PktNr 1 PktNr 1
Kom ------------ Odczyt 1.5335 m
Różnica Odległości 0.00 m Odległość 43.00 m
Długość ciągu 86.00 m

WYJDŹ OSTATNI WROĆ

Rys. 2.10.8 7 Rys. 2.10.8 8

TPPT TPPT
ODCHYŁKI CIĄG NIWELACYJNY

P2 – P1 0.0086 m PktNr AE1234

Kom ------------
Wartość przekroczona !
Powtórzyć stanowisko ?

NIE TAK WYJDŹ OSTATNI

Rys. 2.10.8 9 Rys. 2.10.9 0

WYNIK OSTATNIEGO POMIARU ODCHYŁKI

PktNr 1 T1 – T2 - 0.0565 m
Odczyt 1.5075 m
Odległość 46.00 m Wartość przekroczona !
Powtórzyć stanowisko ?
WROĆ NIE TAK

Rys. 2.10.9 1 Rys. 2.10.9 2

135
 TPPT TPPT
ODCHYŁKI CIĄG NIWELACYJNY

Różnica przewyższeń ∆h - 0.0651 m PktNr 1

Kom ------------
Wartość przekroczona ! Różnica Odległości 0.00 m
Powtórzyć stanowisko ? Długość ciągu 86.00 m

NIE TAK WYJDŹ STANOWISKO OSTATNI

Rys. 2.10.9 3 Rys. 2.10.9 4

WYNIKI STANOWISKA 1/2

WYNIK OSTATNIEGO POMIARU
Stanowisko Nr 1
PktNr AE1234 Różnica przewyższeń ∆h - 0.0651 m
Odczyt 1.6113 m
Odległość 43.00 m ∆h 0.0713 m
H 99.9865 m
WROĆ WRÓĆ

Rys. 2.10.9 5 Rys. 2.10.9 6

WYNIKI STANOWISKA 2/2

Stanowisko Nr 1
Długość stanowiska 92.00 m
T1 - T2 0.0211 m
P1 - P2 -0.0057 m

WRÓĆ

Rys. 2.10.9 7

Po zakończeniu i akceptacji wyników pomiarów na stanowisku pierwszym, z poziomu

ekranu pokazanego na rys. 2.10.94, za pomocą przycisków SHIFT+PIKIETY
(rys. 2.10.77) można przejść do ekranu pomiaru punktów pośrednich - pikiet
(rys. 2.10.78 ). Po zakończeniu pomiaru pikiet ukazuje się z powrotem ekran pomiaru
ciagu niwelacyjnego na drugim stanowisku niwelatora (rys. 2.10.94). Pomiar na drugim
i następnych stanowiskach przebiega analogicznie jak na stanowisku pierwszym. Mogą
być przy tym mierzone punkty - pikiety pośrednie. Po zakończeniu pomiaru ciągu
niwelacyjnego można przeprowadzić wyrównanie ciągu, wprowadzając wysokość
punktu końcowego ciągu.

136
3 Tachimetry

3.1. Elementy obsługi tachimetru

Tachimetria
Tachimetria polega na:
• pomiarze sytuacyjnym współrzędnych X, Y metodą biegunową, oraz
• pomiarze wysokościowym H metodą niwelacji trygonometrycznej
za pomocą tachimetrów różnych producentów np. Leica FlexLine TS02 (rys. 3.1.1-2)

Rys. 3.1.1 Rys. 3.1.2

137
Tachimetr
Tachimetr np. Leica FlexLine TS02 (rys. 3.1.1-2) jest instrumentem geodezyjnym
przeznaczonym do:
• wykonywania pomiarów sytuacyjnych X, Y i wysokościowych H (tachimetria):
- szczegółowych: sporządzanie map,
- realizacyjnych: geodezyjna obsługa budownictwa,
- inwentaryzacyjnych: realizacyjne powykonawcze, dokumentacja architektoniczna
- katastralnych: geodezyjna obsługa gospodarki nieruchomosciami
• pomiaru osnów geodezyjnych,
• geodezyjnej obsługi wznoszenia budowli
• pomiaru przemieszczeń i odkształceń obiektów budowlanych.

Składowe systemu tachimetrycznego

Tachimetry Leica FlexLine serii TS02/TS06/TS09 (rys. 3.1.1-2) są przeznaczone do
pomiaru, obliczeń i rejestracji danych. Są wyposażone w wewnętrzne oprogramowanie
FlexField zawierające standardowy pakiet programów pomiarowych jak również szereg
opcjonalnych. Poszczególne typy posiadają różną dokładność, co pozwala na
dopasowanie intrumentu do potrzeb. Każdy instrument serii może współpracować
z oprogramowaniem FlexOffice zainstalowanym na komputerze (rys. 3.1.3 b) aby
przeglądać, wymieniać i zarządzać danymi. Transmisja danych (rys. 3.1.3 c) może
odbywać się za pomocą kabla RS232, portu Bluetootch, nośnika USB lub kabla USB.

Rys. 3.1.3

Zawartość pojemnika
Wyszczególnienie zawartości pojemnika tachimetru podane jest na rysunkach 3.1.4-5

Elementy obsługi tachimetru

Wyszczególnienie części tachimetru przeznaczonych do jego obsługi podane jest na
rysunkach 3.1.6-8.

138
Rys. 3.1.4

Rys. 3.1.5

139
 Rys. 3.1.6

Rys. 3.1.7

140
 Rys. 3.1.8

Osie główne tachimetru

Osiami głównymi tachimetru są (rys. 3.1.9-10):
• pionowa oś obrotu tachimetru i,
• pozioma oś obrotu lunety j - prostopadła do osi obrotu tachimetru
(warunek inklinacji)
• oś celowa k - przechodząca przez środek optyczny teleobiektywu i środek krzyża
kresek lunety - prostopadła do osi obrotu lunety (warunek kolimacji).

i
Oś obrotu tachimetru

Oś obrotu i
Oś celowa Koło pionowe
lunety
k
V=0 V SD
j VI k
j

VII

Hz
HzI
Hz=0
HzII

Koło poziome

Rys. 3.1.9 Rys. 3.1.10

141
Wielkości mierzone bezpośrednio

Wielkościami mierzonymi bezpośrednio za pomocą tachimetru są (rys. 3.1.9-10):

• kąt pionowy V (Vertical) - między osią obrotu tachimetru a osią celową, mierzony
elektronicznie na kole pionowym, punktem początkowym jest indeks koła
pionowego V = 0,
• kierunek poziomy Hz (Horizontal) - jest kątem mierzonym elektronicznie
między kierunkiem zera- indeksem koła poziomego Hz = 0, a rzutem osi celowej na
kole poziomym.
• odległość przestrzenna SD (Spatial Distance) między środkiem geometrycznym
tachimetru - punktem przecięcia osi osi obrotu tachimetru i lunety, a punktem
celowania - zwykle środkiem reflektora.
Wartości kąta pionowego i poziomego są czytane elektronicznie na kole pionowym
i poziomym w tak zwanym pierwszym położeniu lunety: V = VI, Hz = HzI (rys. 3.1.10).
Obracając lunetę przez zenit o 180° a następnie w płaszczyźnie poziomej o 180°
i celując z powrotem na wybrany punkt wykonywane są odczyty w drugim położeniu
lunety HzII, VII skąd: V = 360°- VII, Hz = HzII±180°. Średnie wartości kąta pionowego
i kierunku poziomego z pierwszego i drugiego położenia lunety: V = (VI +360°- V II)/2,
Hz = (HzI +HzII±180°)/2 są pozbawione niektórych błędów instrumentalnych.

Wyniki pomiaru zapisywane są pamięci tachimetru i drukowane w dziennikach pomiaru

kątów poziomych, pionowych i odległości (tabele 3.1.1-3), redukcje w tabeli odległości
są wyjaśnione w dalszych podrozdziałach.

Tabela 3.1.1. Dziennik pomiaru kątów poziomych

I położenie lunety II położenie lunety Kierunki zred. Obliczenia kontrolne Data:
Numer stanowiska

Różnica sum Obserwator:

Średnie Sumy średnich
Oznaczenie celu

A A I obliczonych
kierunki odczytów I+II
w kol. 9 Sekretarz:
Odczyty: średnia Odczyty: średnia z położenia: dla
zredukowane poszczególnych
B B II
kierunków ½ różnicy = kąt
Szkic kątów
g c cc c cc g c cc c cc g c cc g c cc g c cc g c cc Uwagi
° ′ ″ ′ ″ ° ′ ″ ′ ″ ° ′ ″ ° ‘ ″ ° ′ ″ ° ′ ″ 1
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11
40 50 42 00 00 00
1 115
41 50
41 00 315
43 00
42 50 0
00 00
0 00 00 430 83 50 β 3
87 50 87 50 46 25 60 91 50
3 145 87 25 345 87 75 30 30 45 75 491 75 00
2 87 00 88 00 45 25 30 45 75 2

Kierunki poziome pomierzone są w dwóch położeniach lunety, po dwa naprowadzenia lunety na cel

142
 Tabela 3.1.2. Dziennik pomiaru kątów pionowych
I położenie lunety II położenie lunety Kąt pionowy Suma Kontrola Data pomiaru:

Numer stanowiska
Średni kąt odczytów:
Kąt pionowy
Obserwator :

Oznaczenie celu
A A z położenia I i II pionowy OI + OII
zI = O I 1
z = OI – µ Sekretarz:
z= (zI + zII )=
Odczyt: średnia Odczyt: średnia zII = 400g–O II 2

OI B OII B = 1 (OI –OII+400g) Błąd indeksu

2
µ =½ (OI +O II –400g )
Błąd indeksu
µ=OII+z–400 g
Uwagi i szkice
g c cc c cc g c cc c cc g c cc g c cc g c cc g c cc
° ′ ″ ′ ″ ° ′ ″ ′ ″ ° ′ ″ ° ′ ″ ° ′ ″ ° ′ ″
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11
10 70 90 20 10 60 400 00 90 102 10 15 1
102 10 60 297 90 30 102 102 10 15
1 10 50 90 40 9 70 0 00 45 0 00 45
2
3 β 3

2
Kąty pionowe mierzone są w dwóch położeniach lunety, po dwa naprowadzenia lunety na cel

Tabela 3.1.3. Dziennik pomiaru odległości i przewyższenia

Nazwa tachimetru:…………………. Data pomiaru…………………, temperatura ……….. , ciśnienie…….. …………

Obserwator………………………………………….. Obliczył.……………………………………………

Sekretarz….. ……………………………………….. Sprawdził…………………………………………..

Przewyższenie trygonometryczne h = z+ih - th

Odległość pozioma i przewyższenie prawione

dh k = HD 2/ 2R
Poprawki za krzywiznę Ziemi dDk = HDh/ R

za ref..i krzywiznę: HDrk = HD + dDr – dDk

Wartość średnia odległości przestrzennej SD

Wysokość środka reflektora nad środkiem

hrk = h - dh r + dh k

płaszczyznę układu „2000” D = mHDrk

Poprawki za refrakcję dDr = kHDz/ 2R
dhr = kHD2/ 2R

Odległość pozioma zredukowana na

Numer stanowiska, wysokość ih , th

Odległość pozioma HD = SDsinV

I II
tachimetru z = SDcosV

położenie położenie
lunety lunety
Oznaczenie celu

Kąt pionowy V

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13

SKALA redukcji odległości poziomych na elipsoidę GRS80

mE = 1 – (H0+N)/R = _ , _ _ _ _ _ _
SKALA redukcji odległości z elipsoidy na płaszczyznę układu „2000” w strefie 6
mXY = 0.999923[1 – (Y0 - 6500000)2 / 2R2 ] = _ , _ _ _ _ _ _
SKALA redukcji pomierzonych odległości na płaszczyznę m = mXY mE = _ , _ _ _ _ _ _
hr =_,___
hi =_,___

Klawiatura
Instrumenty Leica FlexLine z serii TS02/TS06/TS09 mogą być opcjonalnie wyposażone
w klawiaturę podstawową (rys. 3.1.11) lub alf anumeryczną (r ys. 3.1.12).

143
 Pomierz odległość i zapisz w pamięci

Wyświetla kolejną
stronę Ekranu
Ikony statusu
Pomierz odległość

FNC – dostęp do
funkcji pomiarowych

Klawisze
programowalne
ODL+REJ ODL REJ Klawisz nawigacyjny
ENTER –potwierdza
Klawisze funkcyjne F1 – F4 i kontynuje do
kolejnego pola

ESC – wyjście z aktualnego

Następny poziom klawiszy funkcyjnych programu lub trybu
wprowadzania zmian,
powrót do wyższego
poziomu menu

Rys. 3.1.11

Tachimetry zmotoryzowane
Tachimetry zmotoryzowane są wyposażone w serwomotory i sensory do
automatycznego naprowadzania lunety na reflektor. Obsługa takich tachimetrów,
np. Leica TPS 1200 (rys. 3.1.12), Trimble 5600 lub Topcon AP-L1A może się
odbywać z poziomu instrumentu lub zdalnie - jednoosobowo z poziomu reflektora.

144
 Rys. 3.1.12

Tachimetr zmotoryzowany Leica TPS 1200 (rys. 3.1.12) jest wyposażony w sensor
automatycznego naprowadzania lunety na cel PS (Power Searth). Po jego uaktywnieniu
tachimetr rozpoczyna obrót wokół osi pionowej z prędkością 45°/s, jednocześnie
nadajnik sensora PS wysyła pionową niewidzialną wiązkę laserową o wysokości 36°
i szerokości 1.35'.

145
Odbita wiązka jest odbierana przez kamerę cyfrową CCD. Po rozpoznaniu reflektora na
zdjęciu CCD obrót tachimetru zostaje zatrzymany. Sensor PS działa w zakresie od 1.5 m,
w zależności od użytego reflektora (rys. 3.1.13) do: pryzmat standardowy (GPR1) 200
m, pryzmat 360° (GRZ4) 200 m, mini pryzmat (GMP101) 100 m. Czas poszukiwania
w pełnym obszarze 360° nie przekracza 10 s.

Pryzmat standardowy GPR1, Pryzmat precyzyjny GPH1P, Folia odblaskowa 60 mm × 60 mm,

stała dodawania 0.0 m stała dodawania 0.0 m stała dodawania 34.4 m

Rys. 3.1.13
W wyniku automatycznego wyszukania pryzmatu za pomocą sensora PS lub ręcznego
naprowadzenia lunety na pryzmat za pomocą celownika zamontowanego na lunecie,
pryzmat znajdzie się w polu widzenia lunety (rys. 3.1.12). W tym momencie sensor
automatycznego rozpoznania celu ATR (Automatic Target Recognition) wysyła
niewidzialną wiązkę lasera współosiowo z obiektywem. Odbity promień jest odbierany
przez kamerę cyfrową CCD. Na otrzymanym zdjęciu cyfrowym identyfikowane jest
położenie środka pryzmatu i środka krzyża kresek oraz obliczane są wielkości
przesunięcia poziomego (∆Hz) i pionowego (∆V) o jakie serwomotory automatycznie
przemieszczają lunetę, kierując środek krzyża kresek na punkt centralny reflektora.
Po naprowadzeniu osi celowej na środek reflektora wykonane zostaje nowe zdjęcie
CCD. Na podstawie poziomej i pionowej składowej aktualnego przesunięcia - które nie
powinno przekraczać 5 mm, są obliczane poprawki do mierzonych kątów poziomego
Hz i pionowego V. W ten sposób kąty poziomy i pionowy pmierzone do środka krzyża
kresek są redukowane do punktu centralnego na reflektorze. Jeżeli wspomniane
przesunięcie jest większe od 5 mm, a reflektor jest ustawiony prawidłowo oraz warunki
zewnętrzne są dobre oznacza to, że należy skalibrować moduł ATR.

Centrowanie i poziomowanie tachimetru

Centrowanie i poziomowanie nad punktem na przykład osnowy poziomej geodezyjnej III
klasy 1165 (rys. 3.1.20-21) przebiega następująco (rys. 3.1.14-15):
1. Rozstaw nogi statywu by umożliwić wygodną pracę. Ustaw statyw nad
zaznaczonym punktem, scentruj go tak dokładnie jak jest to możliwe.
2. Zamontuj spodarkę i instrument na statywie.
3. Włącz instrument za pomocą przycisku na obudowie (rys. 3.1.6), i jeśli
kompensator jest włączony to automatycznie włączy się pionownik laserowy
i włączy się ekran Libella/Pionownik. Jeśli komensator jest wyłączony wciśnij
FNC (rys. 3.1.11) a następnie Libella/pionownik.

146
4. Przesuń nogi statywu (1) i użyj śrub ustawczych spodarki (6) by scentrować
pionownik laserowy (4) nad punktem.
5. Ustaw nogi statywu (5) tak, by spoziomować libelę pudełkową (7).
6. Używając śrub ustawczych spodarki (6) spoziomuj libelę elektroniczną w celu
precyzyjnego spoziomowania instrumentu - patrz temat poniżej Poziomowanie przy
pomocy libeli elektronicznej.
7. Scentruj instrument dokładnie nad punktem przesuwając spodarkę po głowicy
statywu (2).
8. Powtarzaj kroki 6 i 7 do momentu osiągnięcia wymaganej dokładności.

Rys. 3.1.14 Rys. 3.1.15

Poziomowanie przy pomocy libeli elektronicznej

Libela elektroniczna służy do precyzyjnego poziomowania instrumentu przy pomocy
śrub spodarki:
1. Obróć instrument tak, aby był równoległy do dwóch śrub spodarki.
2. Spoziomuj instrument wstępnie przy pomocy libelli pudełkowej.
3. Włącz instrument. Jeśli kompensator jest włączony to automatycznie włączy się
pionownik laserowy i włączy się ekran Libella/Pionownik. Jeśli komensator jest
wyłaczony wciśnij FNC (rys. 3.1.11) a następnie Libella/pionownik. "Pęcherzyk"
libelli elektronicznej i kierunek kręcenia śrub spodarki pojawia się jedynie w pewnym
zakresie (rys. 3.1.16).

147
 4. Spoziomuj libellę elektroniczną w osi
tych dwóch śrub, kręcąc zgodnie ze
strzałkami na wyświetlaczu. Kiedy
libella zostanie spoziomowana,
strzałki zastapi symbol oznaczenia
(rys. 3.1.17).

Rys. 3.1.16

5. Doprowadź pęcherzyk do górowania

kręcąc ostatnią śrubą. Strzałka wskaże
kierunek. Strzałkę zastąpi symbol
oznaczenia (rys. 3.1.18).

Rys. 3.1.17

6. Jeśli na wyświetlaczu widoczne są trzy

symbole "v" - instrument jest
spoziomowany. Zatwierdź
klawiszem OK (rys. 3.1.18).

Rys. 3.1.18

Zmiana intensywności pionownika laserowego

Warunki zewnętrzne oraz rodzaj powierzchni mogą wymagać dostosowania
intensywności lasera (rys. 3.1.19):

W oknie Libella/pionownik można

dostosować intensywność świecenia
używając klawisza nawigacyjnego.
Intensywność może być zmieniana
w przedziałach co 25%.

Rys. 3.1.19

Po spoziomowaniu tachimetru na ekranie ukazuje się menu główne tachimetru

(rys. 3.1.22).

148
 1504

1165.3
1165.4

1165

Rys. 3.1.20

149
 Orientacja
453.332.1504
X := 5664782.92
Y := 6429215.17
Z := 98.833
mP := 0.02

Y − Y0
tgA := = 0.10389687
X − X0

 Y − Y0 
A := atan  = 6.5906⋅ grad
X − X0
 
453.334.1165.4
X4 := 5664647.87
Y4 := 6429215.58

D := (X − X0 ) 2
(
+ Y − Y0 ) 2
= 170.020 H4 := 99.630
m4 := 0.02
Stanowisko
453.334.1165
X0 := 5664613.81
Y0 := 6429197.60
H0 := 100.000
453.334.1165.3
m0 := 0.02 X3 := 5664647.72
Y3 := 6429207.34
H3 := 99.630
m3 := 0.02

Rys. 3.1.21

150
Menu główne tachimetru
Menu główne tachimetru - ukazujące się po spoziomowaniu tachimetru (rys. 3.1.22),
udostępnia opcje: 1 - menu wykonania szybkiego pomiaru, 2 - menu wyboru programu
pomiarowego, 3 - menu zarządzania, 4 - menu transmisji danych, 5 - menu ustawień,
6 - menu narzędzi.

Pomiar Wybór programu pomiarowego

• Rozpoczęcie sz ybkiego pomiaru • Tachimetria
• Tyczenie punktów
• Wcięcie wstecz
• Tyczenie osi
• Czołówki
• Powierzchnia i objętość .
• Wysokość niedostępna
• Tyczenie od prostej
• COGO
• Pikietaż trasy 2D
• Pikietaż 3D
• Ciąg PRO
• Płaszczyzna odniesienia

Transmisja Danych: Zarząd zanie:

• Obiekty
• Eksport danych Narzędzia:
• Współrzędne
• Import da nych • Kalibracja (kolimacja-
Hz, błąd indeksu-V, • Obserwacje
pochylenie osi, poka ż • Lista kodów
aktualne, przypomnienie • Formaty
o sprawdzeniu) • Inicjalizacja pamięci
• Autostart • Statystyka pamięci
• Sys Info • Zarządzanie US B
• Licencja
• PIN
• Wgraj pr ogram

Ustawienia:
• Ogólne: Kontrast, Klaw. Wyzwa.1, Klaw. wyzwa. 2, Klawisz USER1, Klawisz USER2,
Korek .wychy.,Kolimacja HZ, Dzwięk , Dźwięk sekt.,Wzrost od Hz., Ustawienie-V, I poł.Lunety, Język,
Okno język a, Jedno. kąta, Min .o dczyt, Jed no. od leg., M.d zies.odl., Temperatura, Ciśnienie, Jedn.spad .,
Zapis danych, Maska GSI, Mask, Rekord kod., Kod, Podśw.ekr., Podśw.krzyża, Podg r.ekranu, Pra-/Suffix,
Opis, Typ sorto wan, Podw. Nr. pk tu, Au to-Wyłącz.)
• Dalmierz (USTAWIENIA DALMIERZA, ATMOS, PPM, SKALA, SYGNAŁ, CZĘSTOT, RESET)
• COM ( parametry RS232, port Bluetooth, BT-PIN)

Rys. 3.1.22

151
Naprowadzenie przybliżone lunety na reflektor
W pierwszym przybliżeniu luneta tachimetru jest naprowadzana na reflektor ustawiony
na mierzonym punkcie za pomocą celownika (rys. 3.1.23).

celownik

Punkt orientacji
kierunkowej tachimetru
1504

Stanowisko 1165
Rys. 3.1.23

Luneta tachimetru Leica FlexLine charakteryzuje się parametrami:

• powiększenie 30 krotne - jest to stosunek kąta widzenia obrazu w lunecie do kąta
widzenia przedmiotu okiem nie uzbrojonym,
• pole widzenia lunety 2.7 m w odległości 100 m - jest to kąt rozwartości stożka pod
jakim można obserwować przedmioty przez lunetę,
• najkrótsza celowa 1.7 m,
• średnica obiektywu 40 mm.

Ustawienie ostrości krzyża kresek

Do precyzyjnego naprowadzania lunety na cel w lunecie jest umieszczona w stałej
odległości od obiektywu płytka szklana z wyrysowanym krzyżem kresek.
Ostre widzenie krzyża kresek jest ustalane w wyniku przemieszczenia okularu względem
płytki z krzyżem kresek za pomocą pokrętła ostrości krzyża kresek (rys. 3.1.7).

Ustawienie ostrości obrazu

Po naprowadzeniu lunety obraz reflektora widziany w lunecie na ogół nie będzie ostry.
Oznacza to, że obraz reflektora znajduje się poza płytką z krzyżem kresek.
Obraz ten jest naprowadzany na płytkę za pomocą przesuwanego wzdłuż osi celowej
układu soczewek ogniskujących znajdujących się między obiektywem a płytką
z krzyżem kresek. Do tego celu służy pokrętło ostrości obrazu (rys. 3.1.7)

152
Obiektyw wraz z układem ogniskującym jest nazywany teleobiektywem. Prosta
przechodząca przez przez środek optyczny teleobiektywu i środek krzyża kresek jest
osią celową lunety.
Układ optyczny lunety jest skonstruowany tak, aby obraz był prosty i pozbawiony
błędów takich jak:
• aberracje optyczne: chromatyczna, sferyczna, koma i astygmatyzm - wynikające
z rozszczepienia światła białego przechodzącego przez soczewkę na barwy
o różnych długościach, które ulegają załamaniu pod różnymi kątami.
• krzywizna obrazu - obraz nie jest płaski lecz sferyczny, w najbliższym otoczeniu osi
celowej jest ostry, dalej rozmyty.
• dystorsja obrazu - powiększenie obrazu nie jest stałe, zmienia się radialnie od osi.

Dokładne naprowadzenie krzyża kresek na środek reflektora

Po przybliżonym naprowadzeniu krzyża kresek na reflektor za pomocą celownika
(rys. 3.1.23) oraz po ustaleniu ostrości obrazu dokładne naprowadzenie krzyża kresek
na środek reflektora następuje za pomocą śrub ruchu leniwego poziomego i pionowego
(rys. 3.1.6).

Menu funkcji tachimetru

Dostęp do menu funkcji tachimetru (rys. 3.1.24-27) następuje z dowolnej aplikacji
- programu pomiarowego tachimetru, po wyborze klawisza FNC (rys. 3.1.11).

FUNKCJE 1/4
F1 Libella/Pionownik Przejścia do kolejnych stron
ekranu 2/4, 3/4, 4/4 dokonuje
F2 Mimosród celu się za pomocą
F3 Przełącz IR/RL klawisza (rys. 3.1.11 ):
F4 Kasuj ostatni rekord

F1 F2 F3 F4
Rys. 3.1.24

FUNKCJE 2/4
F1 Przeniesienie wysokości
F2 Punkt ukryty
F3 Kodowanie
F4 Plamka lasera

F1 F2 F3 F4
Rys. 3.1.25

153
 OSNOWA POZIOMA
FUNKCJE 3/4
F1 Menu główne
F2 Włącz/ Wyłącz oświetlenie
Jednostka odleg.: metry
Jedn. Kątów : grady
Rys. 3.1.26
F1 F2 OK

FUNKCJE 4/4

F1 Blokada PIN
F2 Sprawdź czołówkę

Rys. 3.1.27
F1 F2

Menu zarządzania danymi OBSŁUGA DANYCH

Dla obszaru na którym wykonywany będzie pomiar sytuacyjny i wysokościowy
(rys. 3.1.20-21) praktycznie jest założyć katalog w pamięci tachimetru, na przykład
o nazwie OSNOWA POZIOMA, zawierający punkty osnowy geodezyjnej 453.332.1165,
453.332.1165.3, 453.332.1165.4 i 453.332.1504 które będą wykorzystane jako
stanowiska i punkty orientacji tachimetru.

OBSŁUGA DANYCH 1/2

F1 Obiekty
F2 Współrzędne
Katalogi - nazywane
F3 Obserwacje
Obiektami, są zakładane
F4 Lista kodów
w menu OBSŁUGA DANYCH
(rys. 3.1.28-29) dostępnym
F1 F2 F3 F4
z menu głównego tachimetru
Rys. 3.1.28 po wyborze opcji
3 - Zarządzanie (rys. 3.1.22).
OBSŁUGA DANYCH 2/2

F1 Formuły
F2 Inicjalizacja pamięci
F3 Statystyka pamięci

F1 F2 F3

Rys. 3.1.29

154
Stąd, po wyborze klawisza funkcyjnego F1 Obiekty (rys. 3.1.28) ukazuje się ekran
podglądu obiektów (rys. 3.1.30) na którym dokonuje się założenia nowego obiektu
OSNOWA POZIOMA (rys. 3.1.31).

PODGLĄD OBIEKTU 1/8

Obiekt: DSW USUŃ - wybrany obiekt
Obserw. : EO NOWY - utwórz nowy
obiekt (rys. 3.1.31)
Koment 1: DSW OK - wybór obiektu i powrót
Koment 2: WAGONOWA 9 do ekranu obsługi danych
Data : 29.03.2010 (rys. 3.1.28)
Godz : 14:26:07
USUŃ NOWY OK

Rys. 3.1.30

NOWY OBIEKT
Obiekt: OSNOWA POZIOMA WRÓĆ - do okna podglądu
Obserw. : EO obiektu (rys. 3.1.30)
WPISZ - nazwę obiektu,
Koment 1: DSW obserwatora i komentarze 1, 2
Koment 2: WAGONOWA 9 OK - akceptacja i powrót
Data : 29.03.2010 do okna podglądu obiektu
(rys. 3.1.30)
Godz : 13:57:09
WRÓĆ WPISZ OK

Rys. 3.1.31

Po powrocie OK (rys. 3.1.30) do ekranu obsługi danych (rys. 3.1.28) wybierana jest
opcja F2 Współrzędne (rys. 3.1.32), gdzie wprowadzane są współrzędne czterech
punktów osnowy geodezyjnej pokazanych na mapie - w tym dwa ścienne ekscentry
(rys. 3.1.20-21).

Obiekt : OSNOWA POZIOMA

Obiekt : OSNOWA POZIOMA SZUKAJ - punkt
PtNr : 4533341165 USUŃ - punkt
NOWY - wprowadzenie
Y : 6429197.600 m nowego punktu
X : 5664613.810 m EDYC - edycja numeru
H : 100.000 m i współrzednych

SZUKAJ USUŃ NOWY EDYC

Rys. 3.1.32

155
3.2. Pomiar sytuacyjny i wysokościowy
Program Pomiar
Program pomiarowy tachimetru POMIAR - uruchamiany na poziomie menu głównego
tachimetru (rys. 3.1.22, rys. 3.2.1-3), jest przeznaczony do wykonania pomiaru
współrzędnych poziomych X, Y i wysokości H mierzonego punktu na podstawie
bezpośrednio pomierzonego kierunku poziomego Hz, kąta pionowego V
i odległości przestrzennej SD (rys. 3.2.6).

POMIAR 1/3 Przejścia do kolejnych

PtNr : 4533321504 stron ekranu 2/3 i 3/3
dokonuje się za pomocą
hr : 1.300 m
Koment : ----------- klawisza (rys. 3.1.11):
Hz : 6.5906 g RL
V : 100.5190 g ↓ - przejście do 2 i 3 poziomu
klawiszy funkcyjnych
SD : 170.027 m
ODL+REJ DALM WPISZ WPISZ - wpisanie wartości
w aktywnym polu
Rys. 3.2.1
PtNr - wpisanie numeru
mierzonego punktu lub
POMIAR 2/3 numeracja domyślna
PtNr : 4533321504 hr - wpisanie wysokości
hr : 1.300 m reflektora
Koment : ----------- Koment - wpisanie dodatkowej
RL informacji o punkcie
Hz : 6.5906 g DALM - ustawienia dalmierza
HD : 170.021 m
STANOW - wpisanie:
h : -1.167 m numeru stanowiska Stanow,
ODLEG REJ KOD
wysokości insrtrumentu hi,
Opisu, oraz współrzędnych
X0, Y0, H0 (rys. 3.2.4)
Rys. 3.2.2
Ustaw Hz - wpisanie danej
wartości kierunku poziomego
POMIAR 3/3 na wycelowany punkt lub
PtNr : 4533321504 ustawienie wartości zerowej
hr : 1.300 m Hz = 0
Koment : ----------- KOD - wybór/wpisanie kodu
Y : 6429215.170 m RL
Hz⇐ / Hz ⇒ - zmiana
X : 5664782.920 m kierunku wzrostu odczytu
H : 98.833 m z koła poziomego.
STANOW Ustaw Hz Hz ⇐
← powrót do 1 poziomu
Rys. 3.2.3 klawiszy funkcyjnych

156
 DANE STANOWISKA
Stanow : 4533341165 ODL+REJ - pomiar odległości
hi : 1.563 m i zapis wyników
Opis : ------- ODLEG - pomiar odległości
Y0 : 6429197.612 m
REJ - zapis wyników
X0 : 5664613.874 m
Wyświetlenie pomierzonych:
H0 : 112.451 m Hz - kierunku poziomego
OK V - kąta pionowego
Rys. 3.2.4 SD - odległości przestrzennej
HD - odległości poziomej
Ustaw odczyt Hz h - przewyższenia mierzonego
punktu nad stanowiskiem
X - współrzędna skierowana
wzdłuż zerowego kierunku Hz
Hz: 6.5906 g Y - współrzędna pozioma
prostopadła do X
H - wysokość punktu

Hz=0 OK

Rys. 3.2.5

Ustawienie stanowiska tachimetru

Ustawienie stanowiska tachimetru polega na wprowadzeniu na ekranie DANE
STANOWISKA (rys. 3.2.4), który ukazuje sie po wyborze opcji STANOW (rys. 3.2.3):
numeru stanowiska Stanow, wysokości instrumentu hi, ewentualnego Opisu, oraz
współrzędnych poziomych w układzie odniesienia mapy X 0,Y0 i wysokości nad
poziomem morza H0 (rys. 3.2.6).

Ustawienie orientacji tachimetru

Współrzędne poziome X, Y mierzonego punktu są obliczane metodą biegunową na
podstawie pomierzonej odległości poziomej zredukowanej na płaszczyznę mapy D
i azymutu mierzonego punktu A liczonego od kierunku północy - osi X (rys. 3.2.6).
Ustawienie orientacji tachimetru polega na elektronicznym ustaleniu zera podziału koła
poziomego Hz = 0 na kierunku osi X na stanowisku, tak aby mierzony kierunek poziomy
Hz był jednocześnie azymutem tego kierunku A = Hz (rys. 3.1.21, rys. 3.2.6).
W celu oknie Ustaw odczyt Hz (rys. 3.2.5) ukazującym się po wcisnięciu klawisza
UstawHz (rys. 3.2.3) wprowadzany jest kierunek Hz równy azymutowi A znanego
wybranego punktu orientacji poziomej tachimetru Hz = A, np. 1504 (rys. 3.2.6),
obliczony ze współrzędnych stanowiska 1165 i celu 1504, A = 6.5906 g (rys. 3.1.21).

157
 Program pomiarowy Tachimetria jest bardziej uniwersalny - umożliwia automatyczne
wykonanie ustawienia orientacji tachimetru na podstawie pomiaru do kilku punktów
osnowy geodezyjnej o znanych współrzędnych np. 1504, 1165.4, 1165.5 (rys. 3.1.21)
W ten sposób (rys. 3.1.21, rys. 3.2.6):
• ustalany jest kierunek zera koła poziomego Hz = 0 pokrywający się z kierunkiem osi
X układu współrzędnych na stanowisku tachimetru,
• kierunek punktu orientacyjnego wynosi Hz = A.

Poprawki za refrakcję
k := 0.13 R := 6378000
HD := SD⋅ sin( V ) = 170.0213 2
k⋅ HD
dhr := = 0.00029
z := SD⋅ cos( V ) = −1.386 2⋅ R
k⋅ HD⋅ z
dDr := = −0.00000
V = 100.5190⋅ grad
dhr 2⋅ R
dDr Przewyższenie przybliżone

SD = 170.027 h := z + hi − hr = −1.169
Hz = 0 Poprawki za krzywiznę
Ziemi
Hz = 6.5906⋅ grad
2
HD
dhk := = 0.0023
hr = 1.300 2⋅ R
HD⋅ h
453.332.1504 dDk := = −0.00003
R
hi = 1.517
Wysokoś ć pu nktu
hrk := z + hi − hr − dhr + dhk nad poziomem morza
hrk = −1.167 H := H0 + h rk = 98.833
453.334.1165
Skala redukcji
m := 0.999994
HDrk := HD + dDr − dDk
Północ - odległości poziomej
H0 HDrk = 170.021 na płaszczyznę mapy:
A = Hz X H D := m⋅ HDrk = 170.0204
DcosA DsinA
X0 1165 A := Hz 1504
D = mHD rk
Poziom morza
Współrzędne punktu
Y0 X := X0 + D⋅ cos( A )

MAPA Y := Y0 + D⋅ sin( A )
Y
X = 5664782.920
Wschód
Y = 6429215.170
Rys. 3.2.6

158
Ustawienia dalmierza
Po wciśnięciu klawisza funkcyjnego DALM (rys. 3,2,1) ukazuje się ekran ustawień
dalmierza EDM (Electronic Distance Measurement) (rys. 3.2.7):
USTAWIENIA DALMIERZA
Tryb pracy : IR-Standard ATMOS - wprowadzenie
parametrów atmosferycznych
Typ pryzm. : GPR1
Stała Leica : 0.0 mm PPM - indywidualna wartość PPM
Stała real : -34.4 mm SKALA - wprowadzenie
Plamka laser. : Wyłącz skali.
Diody tyczen. : Wyłącz SYGNAŁ - wyświetlanie siły
ATMOS WPISZ OK sygnału zwrotnego dalmierza.

PPM SKALA SYGNAŁ CZĘSTOT - wyświetlanie

częstotliwości dalmierza.
CZĘSTOT RESET
Rys. 3.2.7
Bezpośrednio na ekranie (rys. 3.2.7) dokonywane są ustawienia:
• Tryb pracy:
IR-standard Precyzyjny pomiar na lustro.
RL-standard Pomiar odległości bez lustra.
RL-traking Ciągły pomiar odległości bez lustra.
Lustro >3.5km Pomiar długich celowych z lustrem.
IR-szybki Pomiar na lustro - szybszy, przy niższej dokładności.
IR-traking Ciągły pomiar odległości na lustro

• Typ pryzmatu:

159
• Stała Leica
Pole to zawiera informację o stałej Leica dla wybranego lustra Typ Lustra, ustawionego
na User 1 lub User 2. Pole to można edytować by wprowadzić stałą lustra użytkownika.
Wprowadzać można jedynie wartości wyrażone w mm, limit: -999.9 mm do +999.9 mm.

• Stała Real
Pole to zawiera informację o rzeczywstej / realnej stałej lustra dla wybranego pryzmatu.
Gdzie Typ lustra: ustawiony jest na User 1 lub User 2 pole to można edytować by
wprowadzić stałą lustra użytkownika. Wprowadzać można jedynie wartości wyrażone w
mm. Limit: -999.9 mm do +999.9 mm.

• Plamka lasera
Wyłącz - plamka niewidoczna
Włącz - plamka widoczna

• Diody tyczenia (rys. 3.2.8)

Wyłącz - diody są wyłączone
Włącz - diody są włączone:
osoba trzymająca lustro może być

nimi kierowana na oś celową,

diody są widoczne z odległości
150 m,
opcja jest przydatna przy
tyczeniu punktów,
zakres pracy: 5 m do 150 m,
dokładność wytyczenia: 5 cm na Rys. 3.2.8
100 m.

160
Siła sygnału dalmierza
Na ekranie (rys. 3.2.9) - ukazującym się po wciśnięciu klawisza funkcyjnego SYGNAŁ
(rys. 3.2.7) można przetestować siłę sygnału EDM, wynik wyskalowany jest co 1%.
Pomaga w odpowiednim celowaniu na lustro, przy słabo widocznym celu.
Dźwięk i wartość wyświetlona o wskazują na silę sygnału wracającego. Im częstszy
dźwięk tym większa siła sygnału.

SYGNAŁ ZWROTNY EDM

Typ EDM: 0.99987 RL

24%

WRÓĆ
Rys. 3.2.9

Poprawka atmosferyczna odległości

Dalmierz EDM wysyła współosiowo przez obiektyw widoczną czerwoną wiązkę lasera
- falę elektromagnetyczną o długości λ = c/f (rys. 3.2.10) gdzie: f - dana częstotliwość
fali, c - prędkość światła w atmosferze odnoszącą się do standardowych parametrów
atmosfery Leica: 1013.25 mbar (1 milibar = 10-3 bar = 1 hPa), 12° C i 60 % wilgotności
względnej.
Dalmierz EDM λ Reflektor

1 2 3
n n-1

D
cd φλ 2D = nλ + φλ cr
SD = D + c

c = cd + c r - stała dodawania instrumentu

Rys. 3.2.10

Fala po odbiciu od reflektora jest odbierana przez dalmierz. Droga fali 2D jest równa
sumie n-odcinków fali nλ i reszty φλ (rys. 3.2.10):
2D = nλ + φλ
gdzie φ jest przesunięciem fazy fali powrotnej względem wysłanej (w cyklach)
pomierzonym przez dalmierz.
Dalmierz wysyła serię trzech lub czterech fal o różnych częstotliwościach, w efekcie
zestawiane są trzy lub cztery równania obserwacyjne o postaci:

161
 v = Ax + l
v1 = nλ1 + φ1λ1 − 2 D  v1  − 2 λ1   φ1λ1 
v 2 = nλ 2 + φ 2 λ 2 − 2 D v   − 2 λ 2   D  φ 2 λ 2 

 2 =  +
v 3 = nλ 3 + φ 3 λ 3 − 2 D v3  − 2 λ3   n  φ 3 λ3 
     
v 4 = nλ 4 + φ 4 λ 4 − 2 D v 4   − 2 λ4  φ 4 λ 4 
gdzie v1, v2, v3, v4 są odchyłkmi - błędami przypadkowymi pomiaru.

Układ ten jest rozwiązywany względem wyznaczanych parametrów D, n metodą

D −1 T
  = x = −( A A ) A l
T
najmniejszych kwadratów vT v = min:
n
Pomiar odległości jest bezpośrednio związany z warunkami atmosferycznymi,
w których został wykonany. Prędkość światła w atmosferze c nie jest stała, zależy
głównie od temperatury t, ciśnienia p i wilgotności powietrza w. Parametry atmosfery
w czasie pomiaru są zwykle różne od wspomnianych standardowych parametrów
atmosfery Leica (t, p, w). Inna jest więc rzeczywista prędkość światła w atmosferze c.
Na rys. 3.2.11 dany jest wykres poprawki atmosf erycznej w ppm (mm/km)
w zależności od temperatury, ciśnienia i wysokości, przy 60 % wilgotności względnej.
Dla parametrów standardowych Leica: 1013.25 mbar, 12° C, 60 % wilgotności
względnej, poprawka atmosferyczna odległości wynosi 0 ppm.

Rys. 3.2.11

162
Wartości temperatury t i ciśnienia p powietrza wprowadzane są na ekranie DANE
ATMOSFERYCZNE (rys. 3.2.12) dostępnym po wciśnięciu klawisza funkcyjnego
ATMOSF na ekranie USTAWIENIA DALMIERZA (rys. 3.2.7). Na tej podstawie
tachimetr oblicza poprawkę atmosferyczną odległości PPM Atmosf. (rys. 3.2.12)
która wyraża zmianę pomierzonej odległości D (rys. 3.2.10) w mm/km (ppm)
w zleżności od aktualnych wartości temperatury t i ciśnienia p powietrza w czasie
pomiaru (rys. 3.2.11) .

DANE ATMOSFERYCZNE
Wysok. (NPM) : 0.000 m Ustawienie PPM = 0
równoznaczne jest
Temperatura : 12 °C
z parametramami
Ciśnienie : 1013 hPa standardowymi Leica:
PPM Atmosf. : 0 PPM 1013 mbar,
Wsp. Refrak. : 0.13 12° C,
60 % wilgotności względnej
WRÓĆ PPM = 0 WPISZ OK
Rys. 3.2.12
Dla uzyskania poprawki atmosferycznej odległości PPM Atmosfery z dokładnością
do 1 mm/km (1 ppm) parametry fizyczne atmosfery powinny być określone
z dokładnością:
• temperatura powietrza ±1°C,
• ciśnienie atmosferyczne ±3 milibary,
• wilgotność względna 20%.
Wilgotność powietrza ma decydujący wpływ na pomiar odległości w gorącym
i wilgotnym powietrzu.

Błąd średni pomiaru odległości

Błąd średni pomiaru odległości dany jest wzorem:
mSD = a + b ppm
w szczególności:
Tryb pomiaru Odchylenie std. Czas pomiaru
IR-Standard 1.5 mm+2 ppm 2.4 s
IR-Szybki 3 mm+2 ppm 0.8 s
IR-Tracking 3 mm+2 ppm <0.15 s
folia 5 mm+2ppm 2.4 s
gdzie:
a - czynnik stały zawierający błędy instrumentalne i błąd poprawek instrumentalnych
dalmierza,
b - czynnik proporcjonalny do odległości zawierający błąd wyznaczenia predkości
rozchodzenia się fal elektromagnetycznych w próżni, błąd wyznaczenia prędkości
rozchodzenia się fal elektromagnetycznych w atmosferze - w aktualnych warunkach
pomiarowych, błąd wyznaczenia częstotliwości wzorcowej i błąd przesunięcia
fazowego przy słabym sygnale.

163
Poprawka odległości poziomej i wysokości za refrakcję
Refrakcja jest zjawiskiem zakrzywienia promieni świetlnych w atmosferze (rys. 3.2.13).
Według Gay-Lussaca warstwy powietrza znajdujące się bliżej Ziemi mają większą
gęstość niż warstwy znajdujące się wyżej. Według Snelliusa kąt padania promienia
świetlnego przebiegającego od reflektora do tachimetru jest na granicy warstw większy
od kąta załamania. W efekcie promień podąża wzdłuż krzywej refrakcyjnej, której
pierwszym przybliżeniem jest łuk koła o promieniu r (rys. 3.2.13)

Poprawka dV kąta pionowego V za refrakcję k := 0.13 - współczynnik refrakcji

R := 6371000 - średni promień Ziemi

HD := SD⋅ sin( V ) = 170.021

Krzywa refrakcyjna
z := SD⋅ cos( V ) ~ łuk koła o promieniu r

z = −1.386

Gay Lussac: - warstwa rzadsza

φ
dV
ψ <φ
V = 100.519000⋅ grad - warstwa gęstsza
SD = 170.0270
dV

k⋅ HD definicja 2dV
dV := ⇐ k =
2⋅ R γ 453.332.1504
dV = 1.1⋅ cc k = 0.13

r
453.334.1165

r
2⋅ dV = 2.2⋅ cc
R
R

HD
γ := = 16.99⋅ cc Środek krzywej refrakcyjnej
R

Środek Ziemi
Rys. 3.2.13

164
Oś celowa lunety nie jest więc skierowana wzdłuż prostej łączącej środek tachimetru
z środkiem reflektora lecz stycznie do krzywej refrakcyjnej.
Zatem, pomierzony kąt pionowy V, jak również obliczona na jego podstawie odległość
pozioma HD i wysokość środka reflektora nad środkiem tachimetru z odnoszą się do
stycznej do krzywej refrakcyjnej a nie do prostej łączącej środek tachimetru ze środkiem
reflektora.
Stosunek kąta łuku krzywej refrakcyjnej 2dV do kąta środkowego kuli ziemskiej
γ = D/R, jest nazywany współczynnikiem refrakcji: k = 2dV/γ ≈ 2dVR/D (rys. 3.2.13).
Standardowo przyjmuje się, że nad lądami k := 0.13, a nad wodami k = 0.16,
w rzeczywistości mogą wystąpić znaczne odstępstwa od tych wartości.
Wartość współczynnika refrakcji k wprowadzana jest w oknie DANE
ATMOSFERYCZNE (rys. 3.2.12).

Współczynnik refrakcji jest uwzględniany przez tachimetr do obliczenia poprawek kąta

pionowego, odległości poziomej i przewyższenia:
• poprawka dV - kąta pionowego V jest kątem refrakcji między osią celową lunety
styczną do krzywej refrakcyjnej a prostą łączącą środek tachimetru ze środkiem
reflektora: dV = kHD/2R (rys. 3.2.13).

• poprawki refrakcyjne dDr - odległości poziomej HD i dhr - przewyższenia

reflektora nad środkiem geometrycznym tachimetru z są składowymi poziomą
i pionową przemieszczenia liniowego reflektora dV r = dV*SD (rys. 3.2.14)
wynikającego z kąta refrakcji dV = kHD/2R: dDr = dVrcosV = kHDz/2R,
dhr = dVrsinV = kHD2/2R.

Poprawka odległości poziomej i wysokości za krzywiznę Ziemi

Odległość pozioma HDr i wysokość hr mierzonego punktu - poprawione za refrakcję,
odniesione są do płaszczyzny horyzontu przechodzącej przez stanowisko tachimetru
(rys. 3.2.14).
Wprowadzając poprawki za krzywiznę Ziemi otrzymuje się odległość poziomą
HDrk = HDr - dDk. i wysokość hrk = hr + dhk.- odniesione do powierzchni poziomej
w przybliżeniu kulistej o promieniu R przechodzącej przez stanowisko tachimetru
(rys.3.2.14):
• poprawka dhk wynika ze wzoru Pitagorasa R2+HDrk2 = (R+dhk)2:
dhk = (R2+HDrk2) 1/2-R ≈ HD2/ 2R.
• poprawka dDk. wynika ze wzoru Talesa dDk /hr = HDrk /R: dDk ≈ HDh/R.
Poprawiona za refrakcję i krzywiznę Ziemi wysokość mierzonego punktu nad punktem
stanowiska tachimetru hrk - nazywana przewyższeniem trygonometrycznym (rys. 3.2.14),
jest równa przewyższeniu geometrycznemu mierzonemu za pomocą niwelatora.
Pomiar przewyższenia za pomocą tachimetru jest nazywany niwelacją
trygonometryczną.

165
 Kąt refrakcji Poprawki za refrakcję Poprawki za krzywiznę Ziemi
2 2
k⋅ HD k⋅ HD HD
dV := = 1.104⋅ cc dhr := = 0.0003 dhk := = 0.0023
2⋅ R 2⋅ R 2⋅ R
k⋅ HD⋅ z HD⋅ z
dVr := dV ⋅ SD = 0.0003 dDr := = −0.0000 dDk := = −0.000037
2⋅ R R

H HD := SD⋅ sin( V ) = 170.0213

z := SD⋅ cos( V ) dhr dVr

V = 100.519⋅ grad
z = −1.386 V dD
r

SD = 170.027 hr
HDrk dDk
dV dhk
R

hr = 1.300

453.332.1504
Przewyższenie poprawione Przewyższenie poprawione za refrakcję
hi = 1.517 za refrakcję i krzywiznę Ziemi - nad płaszczyzną horyzontu
- nad powierzchnią poziomą
hr := z + hi − hr − dhr = −1.169
hrk := h r + dhk = −1.167
Odległość poprawiona za refrakcję na pł. hor.
453.334.1165
HDr := HD + dDr = 170.0213
Płaszczyzna horyzontu HDr
dhk dDk
HDrk := HDr − dDk = 170.0214 Powierzchnia pozioma HDrk
H := H0 + h rk = 98.833
H0 = 100.000 Odległość poprawiona za refrakcję
i krzywiznę Ziemi
- na powierzchni poziomej

Powierzchnia morza Bałtyckiego przedłużona Kula Ziemska R

pod lądem - w przybliżeniu kula Ziemska o promieniu R

Rys. 3.2.14
Redukcja odległości poziomej na płaszczyznę mapy
Układ współrzędnych "2000"
Układ współrzędnych "2000" składa się z czterech układów współrzędnych płaskich
prostokątnych X, Y nazywanych strefami ponumerowanymi od 5 do 8 (rys. 3.2.15).
Pierwsza cyfra współrzędnej Y oznacza numer strefy do której dany punkt należy.
Na przykład, stanowisko tachimetru 453.334.1165 (rys.3.1.16-17) o współrzędnych
X0 = 5664613.810 Y0 = 6429197.600
znajduje się w strefie 6 (rys. 3.2.15-16).

166
Podział sekcyjny układu współrzędnych "2000" na arkusze map
Każda strefa jest podzielona na arkusze mapy topograficznej w skali 1:10 000
o wymiarach terenowych 5 km wzdłuż osi x i 8 km wzdłuż osi y, ułożone w rzędy
i kolumny (rys. 3.2.16).

Jedna strefa układu „1992”, o południku osiowym 19° i szerokości 10°

500
200

800
km
6 100 55 800
X Wysokości quasigeoidy 2001 N[m]
Gdańsk
27
54 Koszalin 30
Olsztyn 28
Szczecin

31
32 Bydgoszcz 29
53 33 Białystok
34
5 35
36
Poznań
6 Warszawa
7 8
37 30
38 Łódź
52 31
Zielona Góra 39
32
40

⇒
⇒

41 33
Wrocław
34

Układ „1992”
Układ „2000”

51 42 Kielce 36 35 Lublin
Opole
37
Katowice 39 38
43 40 Rzeszów
44 41 Kraków
50
42

200
Y km
5 425 49
km 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25
5 500

6 500

7 500

8 500
km

Cztery strefy układu „2000”, o południkach osiowych 15°, 18°, 21°, 24°3° i szerokości 3°

Rys. 3.2.15

Adres arkusza na którym znajduje się stanowisko 453334.1165 - nazywany godłem

mapy, tworzy grupa trzech liczb rozdzielonych kropkami: 6.148.12 gdzie
(rys. 3.2.16):
• pierwsza liczba oznacza numer strefy,
• druga - numer rzędu, który jest liczbą całkowitą ilorazu:

5664 − 4920
= 148.8 gdzie 5664 - współrzędna X0 stanowiska w km
5
• trzecia - numer kolumny, który jest liczbą całkowitą ilorazu
429 − 332
= 12.1 gdzie 429 - współrzędna Y0 stanowiska w km bez cyfry
8 pierwszej oznaczającej numer strefy)

167
 ROZMIESZCZENIE ARKUSZY MAPY TOPOGRAFICZNEJ 1:10 000 W 4-STREFACH UKŁADU "2000"
7.7 cm/km - znieksztalcenie liniowe, -7.7 cm/km 7.7 cm/km

x km

X0 = 5664613.81
Arkusz mapy Y0 = 6429197.60
6.148.12
5665 w skali 1:10 000
453334.1165
5 km

148

8 km
5660

y km

Rys. 3.2.16

168
Rozmieszczenie arkuszy mapy zasadniczej w skalach 1:5 000, 1:2 000, 1:1 000 i 1:500
na arkuszu mapy 6.148.12 mapy topograficznej w skali 1:10 000 pokazane jest na
rys. 3.2.17. Wynika stąd, że stanowisko 453.334.1165 jest położone na arkuszach mapy
zasadniczej: 6.148.11.2 w skali 1:5 000, 6.148.11.05 w skali 1:2 000 oraz 6.148.11.05.1
w skali 1:1 000.
ROZMIESZCZENIE ARKUSZY MAPY ZASADNICZEJ W SKALACH
1:5 000, 1:2 000, 1:1 000, 1:500 NA ARKUSZU 6.148.11 MAPY TOPOGRAFICZNEJ 1:10 000
5665 8 km
453334.1165
01 02 03 04 05
5664

06 1 07 08 09 2 10

5663

11 12 13 14 15

5 km
5662

16 17 18 19 20
3 4
5661
1 2
21 22 23 24 251 2
3 4 3 44
5660
6420 6421.6 6423.2 6424.8 6426.4 6428

Liczba arkuszy Wymiary Skala Godło mapy

1 5 × 8 km 1: 10 000 6 .1 48 .11
4 2.5 × 4 km 1: 5 000 6 . 14 8. 11 .1
25 1 × 1.6 km 1: 2 000 6 . 14 8. 11 .05
100 0.5 × 0.8 km 1: 1 000 6 . 14 8. 11 .21.3
400 0.25 × 0.4 km 1:500 6 . 14 8. 11 .25.4.4
Arkusze d rukowane są w formacie 50 × 80 cm
Rys. 3.2.17
Poprawki odległości w redukcji z terenu na płaszczyznę układu "2000"
Układ "2000" powstał w wyniku wiernokątnego odwzorowania geodezyjnej elipsoidy
odniesienia GRS80 na płaszczyznę (rys. 3.2.18). Na terenie Polski elipsoida ta przebiega
poniżej poziomu morza Bałtyckiego, nazywanego quasigeoidą od 24 m na
północno-wschodnim skraju Polski do 45 m na południowo-zachodnim rejonie Polski
(rys. 3.2.15).
Skala redukcji odległości poziomej w terenie na płaszczyznę układu współrzędnych
"2000" m = D/HDrk - jako stosunek odległości na mapie D do pomierzonej odległości
poziomej w terenie HDrk jest równa iloczynowi m = mXYmE (rys. 3.2.18):
• skali rzutowania mE = DE/HDrk odległości HDrk z terenu na elipsoidę odniesienia
DE, obliczanej przy założeniu, że elipsoida w najbliższym otoczeniu stanowiska
tachimetru ma kształt kuli o promieniu R - jest więc zależna tylko od wysokości
stanowiska tachimetru nad elipsoidą, równej sumie wysokości stanowiska nad
poziomem morza - quasigeoidą H0 i wysokości quasigeoidy nad elipsoidą N,

169
• skali odwzorowania mXY = D/DE odległości z elipsoidy DE na płaszczyznę D,
zależnej od odległości stanowiska od południka środkowego strefy:
Y0 − 6500000 = −70802.400 .

H0 = 100.000

N := 40.800

Poprawki PPM odległości

• w rzutowaniu prostopadłym z terenu na elipsoidę
DE R H +N
mE = ≡ ≈ 1− 0 ≡ 1+σE
HDrk R + N + H0 R
H0 + N
mE := 1 − = 0.999978
R
mm
PPME := mE − 1 = −22⋅
km

• w odwzorowaniu z elipsoidy na płaszczyznę

 ( Y − 6500000) 2
 0  = 0.999985
mXY := 0.999923⋅ 1 +
 2 
 2⋅ R 
mm
PPMXY := mXY − 1 = −15⋅
km
• w redukcji z terenu na płaszczyznę
m := mXY ⋅ mE = 0.999963
mm
PPM := m − 1 = −37⋅
km Rys. 3.2.18

170
Obliczona wartość skali m jest wprowadzana do tachimetru na ekranie POPRAWKA
ODWZOROWAWCZA (rys. 3.2.19), który ukazuje się po wyborze opcji SKALA
(rys. 3.2.7). Po wprowadzeniu skali program tachimetru oblicza i ukazuje wartość
poprawkki PPM Skali (rys. 3.2.20).

POPRAWKA ODWZOROWAWCZA

Współczynnik skali : 0.999994

PPM Skali : -6

WRÓĆ PPM = 0 WPISZ OK

Rys. 3.2.19

Wartość poprawki PPM skali można również wprowadzić na ekranie (rys. 3.3.20) -
ukazującym się po wyborze PPM (rys. 3.2.7)

Wpisz PPM indywidualne

PPM : 0.99987 -37

ATMOS WRÓĆ WPISZ OK

Rys. 3.2.20

Obliczenie współrzędnych i wysokości

Współrzędne poziome X, Y mierzonego punktu są obliczane metodą biegunową na
podstawie odległości poziomej poprawionej za refrakcję i krzywiznę Ziemi Drk,
zredukowanej następnie na płaszczyznę mapy D, oraz azymutu A = Hz liczonego od
kierunku północy - osi X, według zależności podanych na rys. 3.2.6.
Wysokość mierzonego punktu H jest obliczana na podstawie przewyższenia
trygonometrycznego poprawionego za refrakcję i krzywiznę Ziemi hrk, szczegóły
podane są na rys. 3.2.6.

171
3.3. Tachimetria
Tachimetria
Tachimetria jest programem służącym do pomiaru współrzędnych i wysokości
punktów, dostępnym z Menu głównego po wyborze Programy (rys. 3.1.22)
a następnie Tachimetria (rys. 3.3.1-2). Jest on porównywalny z Pomiarem dostępnym
z Menu Głównego, (rys. 3.1.22), opisanym w rozdz. 3.2, jednak posiadającym
możliwość wykonania ustawień wstępnych dla obiektu pomiaru oraz stanowiska
i orientacji tachimetru względem punktów nawiązania.

Rys. 3.3.1

- ustawienia wprowadzone
- ustawienia nie wprowadzone
F1 - F4 - wybór ustawienia

Rys. 3.3.2

F1 - Ustaw obiekt (rys. 3.3.2)

Dane pomiarowe będą zapisywane w nowym założonym katalogu - obiekcie
STANOWISKO 1165 (rys. 3.3.4). Okno wyboru obiektu, umożliwiające założenie
nowego obiektu (rys. 3.3.3) ukazuje się po wyborze opcji F1 Ustaw obiekt w menu
wstępnym tachimetrii (rys. 3.3.2).
WYBIERZ OBIEKT 1/8
Obiekt: OSNOWA POZIOMA
NOWY - utworzenie nowego
obiektu (rys. 3.3.4),
Obserw. : EO
OK - akceptacja obiektu i powrót
Data : 28.03.2010 do ekranu TACHIMETRIA
Godz : 13:57:09 (rys. 3.3.2).

NOWY OK
Rys. 3.3.3

172
 NOWY OBIEKT
Obiekt: STANOWISKO 1165 WRÓĆ - do okna wyboru
Obserw. : EO obiektu (rys. 3.3.3)
WPISZ - nazwę obiektu,
Koment 1: DSW obserwatora i komentarze 1, 2
Koment 2: WAGONOWA 9 OK - akceptacja obiektu i powrót
Data : 29.03.2010 do ekranu TACHIMETRIA
(rys. 3.3.2).
Godz : 14:26:07
WRÓĆ WPISZ OK

Rys. 3.3.4
Jeśli nie został ustalony obiekt, lub pomiar zaczęty został poprzez Pomiar, wtedy
system automatycznie tworzy nowy obiekt domyślny nazwany WSZYSTKIE.

F2 - Ustaw stanowisko (rys. 3.3.2)

Numer stanowiska, jego współrzędne poziome w układzie odniesienia mapy X 0,Y0
i wysokość nad poziomem morza H0 oraz wysokość instrumentu hi (rys. 3.2.6)
są wprowadzane do programu tachimetria na ekranie USTAW STANOWISKO
(rys. 3.3.5), które ukazuje sie po wyborze opcji F2 w menu ustawień tachimetrii
(rys. 3.3.2). Szczegóły podane są na rysunkach 3.3.5-11.

USTAW STANOWISKO
Wpisz numer stanowiska WPISZ - numer stanowiska,
a następnie:
SZUKAJ - punkt (rys. 3.3.6-7)
Stanow. : 4533341165

WPISZ SZUKAJ LISTA XYH

Rys. 3.3.5

Punkt nie znaleziony w obiekcie OK - przejście do ekranu

STANOWISKO 1165 szukania punktu (rys. 3.3.7-8)

OK
Rys. 3.3.6

173
 SZUKANIE PUNKTU
Obiekt: STANOWISKO 1165 - wyszukanie obiektu
PtNr : 4533341165 OSNOWA POZIOMA
(rys. 3.3.8)

Wybierz obiekt lub wpisz

współrzędne punktu

XYH=0 XYH WPISZ SZUKAJ

OK
Rys. 3.3.7

SZUKANIE PUNKTU
Obiekt: OSNOWA POZIOMA
PtNr : 4533341165 SZUKAJ - wyszukanie punktu
we obiekcie OSNOWA
POZIOMA i podgląd na
Wybierz obiekt lub wpisz ekranie znalezionych punktów
współrzędne punktu (rys. 3.3..9)

XYH=0 XYH WPISZ SZUKAJ

OK
Rys. 3.3.8

ZNALEZIONO PUNKTY 1/1

POKAŻ - współrzędne punktu
(rys. 3.3.10 )
4533341165 Współrzędne OBKT - przejście do ekranu
dalszego szukania punktu
OK - akceptacja i przejście do
ekranu wpisania wysokości
instrumentu (rys. 3.3.11)

POKAŻ XYH OBKT OK

Rys. 3.3.9

PODGLĄD DANYCH
Obiekt: OSNOWA POZIOMA
PtNr : 4533341165 OK - powrót do ekranu
Y0 : 6429197.600 m znalezionych punktów
X0 : 5664613.810 m (rys. 3.3.9)
H0 : 100.000 m
Data : --.--.----
OK

Rys. 3.3.10

174
 USTAW STANOWISKO WRÓĆ - powrót do ekranu
ustawienia stanowiska
(rys. 3.3.5)
Wpisz wysokość instrumentu WPISZ - edycja wysokości
instrumentu hi
hi : 1.517 m OK - zatwierdzenieedycji
wysokości instrumentu
i powrót do ekranu
TACHIMETRIA (rys. 3.3.2).
WRÓĆ WPISZ OK
Rys. 3.3.11

F3 - Ustaw orientację (rys. 3.3.2)

Współrzędne punktów są obliczane na podstawie pomierzonej odległości poziomej
zredukowanej na płaszczyznę mapy D i azymutu mierzonego punktu A (rys. 3.2.6).
Ustawienie orientacji tachimetru polega na skierowaniu zera koła poziomego Hz = 0
w kierunku osi X na stanowisku, tak aby mierzone kierunki poziome Hz były równe
azymutom mierzonych punktów A = Hz (rys. 3.1.21, rys. 3.2.6).
Po wciśnięciu klawisza F3 (rys. 3.3.2) ukazuje się ekran wyboru sposobu ustawienia
orientacji (rys. 3.2.12).

ORIENTACJA

F1 Wpisz orientację
F2 Ze współrzędnych

F1 F2
Rys. 3.3.12

Orientacja na podstawie współrzędnych

W praktyce azymut orientacji A (rys. 3.1.21) jest obliczany automatycznie przez
tachimetr ze współrzędnych conajmniej 2 punktów orientacji poziomej stanowiska
(rys. 3.3.13) zamieszczonych w katalogu OSNOWA POZIOMA (rys. 3.3.3 ).
W tym celu w menu ORIENTACJA wybierana jest metoda F2 Ze współrzędnych
(rys. 3.3.12, rys. 3.3.14). Przebieg ustalenia orientacji ze współrzędnych przedstawiony
jest na rysunkach 3.3.14-22.

175
 P0 - stanowisko instrumentu
Znane współrzedne:
P1 - cel
P2 - cel
P3 - cel
............
............
Obliczenia
Hz1 - orientacja stanowiska

Rys. 3.3.13

ORIENTACJA NA WSPÓŁRZEDNE

Podaj numer punktu WStecz WPISZ - numer punktu

orientacji, po akceptacji
klawiszem ENTER następuje
WS : 4533321504 przejście do ekranu (ry. 3.3.15)

LISTA XYH WPISZ

Rys. 3.3.14

Punkt nie znaleziony w obiekcie OK - przejście do ekranu

STANOWISKO 1165 szukania punktu (rys. 3.3.16)

OK
Rys. 3.3.15

SZUKANIE PUNKTU
Obiekt: OSNOWA POZIOMA
PtNr : 4533321504 SZUKAJ - wyszukanie punktu
w obiekcie OSNOWA
POZIOMA i podgląd na
Wybierz obiekt lub wpisz ekranie znalezionych punktów
współrzędne punktu (rys. 3.3.17)

XYH=0 XYH WPISZ SZUKAJ

OK Rys. 3.3.16

176
ZNALEZIONO PUNKTY 1/1

4533321504 Współrzędne POKAŻ - współrzędne punktu

(rys. 3.3.18 )

OK - akceptacja i przejście do
ekranu pomiaru punktu
(rys. 3.3.19)
POKAŻ XYH OBKT OK
Rys. 3.3.17

PODGLĄD DANYCH
Obiekt: OSNOWA POZIOMA
PtNr : 4533321504 OK - powrót do ekranu
Y : 6429215.170 m znalezionych punktów
X : 5664782.920 m (rys. 3.3.17)
H : 98.833 m
Data : ……………………
OK
Rys. 3.3.18

Wyceluj na cel 1/2

WS : 4533321504 hr - wprowadzenie wysokości
tyczki reflektora
hr : 1.300 m
Hz : 6.5906 g DALM - dokonanie ustawień
Azymut : 6.5906 g IR dalmierza (w sposób opisany
powyżej, rys. 3.2.7)
HD : 170.021 m
h : -1.167 m
ODL+REJ DALM WPISZ
Rys. 3.3.19

Wyceluj na cel 2/2 ODL+REJ - uruchomienie

pomiaru z zapisem wyników
WS : 4533321504
pomiaru i wyznaczonej
hr : 1.300 m orientacji w założonym
Hz : 6.5906 g obiekcie STANOWISKO
Azymut : 6.5906 g IR 1165 (rys. 3.3.4) i przejście
do ekranu wykonania
∆ Hz : 170.021 m dodatkowego pomiaru
∆ : -1.167 m (rys. 3.3.21)
ODL+REJ REJ WPISZ
Rys. 3.3.20

177
 NIE - orientacja wykonana,
powrót do ekranu
Czy chcesz wykonać TACHIMERTIA (rys. 3.3.2)
dodatkowy pomiar ?
TAK - powrót do ekranu
ORIENTACJA NA
WSPÓŁRZDNE (rys. 3.3.14)
w celu wprowadzenia
NIE TAK kolejnego punktu
Rys. 3.3.21 orientacyjnego,
po wycelowaniu i pmiarze
ukazuje się średnia wartość
kierunku Hz i odchylenie
ORIENTACJA -WYNIKI standardowe (rys. 3.3.22)

Punktów : 2
Stanow. : 4533341165 OK - orientacja wykonana,
powrót do ekranu
Hz popr. : 6.5905 g TACHIMERTIA (rys. 3.3.2)
Odch. Std : +0.0007 g

POPR OK
Rys. 3.3.22

Po uruchomieniu pomiaru ODL+REJ (rys. 3.3.20) wyniki pomiaru i orientacji zapisane

zostają w ustalonym obiekcie STANOWISKO 1165 (rys. 3.3.4)
w dwóch listach:
ObserwOri: obserwacje orientacji: SD, Hz, V, HDrk , hrk , hr
WynikOri: wynik orientacji: azymut nawiązania A = Hz.
Wyniki te można przglądnąć w oknie obsługi danych (rys. 3.1.28).

Orientacja na podstawie azymutu

W oknie WPISZ ORIENTACJE (rys. 3.3.23) ukazującym się po wcisnięciu klawisza F1
(rys. 3.3.12) wprowadzany jest azymut punktu orientacji poziomej A obliczony ze
współrzędnych (rys.3.1.21, jego numer WS i wysokość tyczki reflektora hr.

W ten sposób (rys. 3.1.21 , rys. 3.2.6):

• ustalany jest kierunek zera koła poziomego Hz = 0 pokrywający się z kierunkiem osi
X układu współrzędnych na stanowisku tachimetru,
• kierunek punktu orientacyjnego wynosi Hz = A.

178
 Hz=0 - wprowadzenie:
WPISZ ORIENTACJE Azymut = 0
ODL+REJ - pomiar i zapis
Azymut : 6.5906 g odległości i kątów, ustawienie
hr : 1.300 m6.5906 orientacji i powrót do ekranu
TACHIMETRIA (rys. 3.3.2).
gWS : 4533321504 REJ - zapis kierunku poziomego,
Cel na punkt i ODL+REJ / REJ ustawienie orientacji i powrót
do ekranu TACHIMETRIA
(rys. 3.3.2).
ODL+REJ REJ Hz=0
DALM - przejście do opcji
Rys. 3.3.23
ustawień dalmierza
(rys. 3.3.24)
WPISZ ORIENTACJE
Azymut : 6.5906 g
hr : 1.300 m6.5906 DALM - ustawienia dalmierza
gWS : 4533321504 (rys. 3.2.7).
Cel na punkt i ODL+REJ / REJ

DALM WPISZ
Rys. 3.3.24
Po wprowadzeniu ustawień i dokładnym nacelowaniu na punkt orientacji 453.332.1504
oraz uruchomieniu pomiaru odległości ODL+REJ (rys. 3.3.23) wyniki pomiaru
i orientacji zapisane zostają w ustalonym obiekcie STANOWISKO 1165 (rys. 3.3.4)
w dwóch listach:
ObserwOri: obserwacje orientacji: SD, Hz, V, HDrk , hrk , hr
WynikOri: wynik orientacji: azymut nawiązania A = Hz.
Wyniki te można przglądnąć w oknie obsługi danych (rys. 3.1.28).

F4 - Start (rys. 3.3.2)

Po ustawieniu orientacji stanowiska oraz ustawieniach dalmierza (rys. 3.2.7) za pomocą
klawisza funkcyjnego F4 - Start (rys. 3.3.2) uruchamiany jest program pomiarowy
TACHIMETRIA (rys. 3.3.25-27).

TACHIMETRIA 1/3
PtNr : 4533321504
Obsługa tego programu
hr : 1.300 m jest analogiczna jak programu
Koment : ----------- POMIAR, objeśnienia są podane
Hz : 6.5906 g RL przy rysunkach 3.2-1-5.
V : 100.5190 g
SD : 170.027 m
ODL+REJ DALM WPISZ
Rys. 3.3.25

179
 TACHIMETRIA 2/3
PtNr : 4533321504
hr : 1.300 m
Koment : -----------
Hz : 6.5906 g RL
HD : 170.021 m
h : -1.167 m
ODLEG REJ KOD

Rys. 3.3.26 IndywNR - nadanie

indywidualnego numeru
dla mierzonego punktu lub
TACHIMETRIA 3/3 powrót do numeracji
domyślnej.
PtNr : 4533321504
hr : 1.300 m DANE - przejście do ekranu
przeglądu obserwacji,
Koment : -----------
RL dostępnego również z menu
Y : 6429215.170 m głównego tachimetru
X : 5664782.920 m Zarządzenie (rys. 3.1.22)
H : 98.833 m / OBSŁUGA DANYCH
ODL+REJ Indyw Nr DANE / F3 Obserwacje (rys. 3.1.28)

Rys. 3.3.27

Pomiar sprawdzający ustawienia tachimetru na punkt orientacji

Po wykonaniu wszystkich ustawień tachimetru oraz naciśnięciu klawisza ODL+REJ
(rys. 3.3.25-27) wykonywany jest pomiar sprawdzający znane współrzędne i wysokość
punktu orientacji 453.332.1504 (rys. 3.1.20-21). Obliczenia przebiegają według
algorytmu pokazanego na rys. 3.2.6, wyniki pokazane są na ekranach na rys. 3.3.25-27.
W przypadku wprowadzenia PPM Skali obliczonej i wprowadzonej do tachimetru na
podstawie znanej odległości D = 170.020 (rys. 3.1.21) i wykonanego pomiaru
odległości HDrk = 170.021 pomierzone współrzędne X, Y i wysokość H (rys. 3.2.6, rys.
3.3.27) powinny być równe znanym katalogowym (rys. 3.1.21).
W przypadku użycia teoretycznej wartości poprawki PPM Skali (rys. 3.2.18,
rys. 3.2.20) różnice współrzędnych nie powinny przekraczać błędu położenia punktu
Celu 0.02 m.

180
 Pomiar kontrolny na punkt 453.334.1165.3
Pomiar kontrolny jest wykonywany na inny punkt osnowy poziomej o znanych
współrzędnych katalogowych np. 453.334.1165.3 (rys. 3.1.21). Obliczenia przebiegają
według algorytmu pokazanego na rys. 3.3.28.
Poprawki za refrakcję
HD := SD⋅ sin( V ) = 35.273 2
k⋅ HD
dhr := = 0.00001
z := SD⋅ cos( V ) = 0.161 2⋅ R
k⋅ HD⋅ z
dDr := = 0.00000
V = 99.7087⋅ grad
dhr 2⋅ R
dDr Przewyższenie przybliżone

SD = 35.273 h := z + hi − hr = −0.322
Hz = 0 Poprawki za krzywiznę
Ziemi
Hz = 17.8197 ⋅ grad
2
HD
dhk := = 0.00010
hr = 2.000 2⋅ R
HD⋅ h
453.334.1165.3 dDk := = −0.00000
R
hi = 1.517
Wysokoś ć pu nktu
hrk := z + hi − hr − dhr + dhk nad poziomem morza
hrk = −0.322 H := H0 + h rk = 99.678
453.334.1165
Skala redukcji
m = 0.999963
HDrk := HD + dDr − dDk
Północ - odległości poziomej
H0 HDrk = 35.273 na płaszczyznę mapy:
A = Hz X H D := m⋅ HDrk = 35.2713
DcosA DsinA
X0 1165 A := Hz 1165.3
D = mHD rk
Poziom morza
Współrzędne punktu
Y0 X := X0 + D⋅ cos( A )

MAPA Y := Y0 + D⋅ sin( A )
Y
X = 5664647.709
Wschód
Y = 6429207.344
Rys. 3.3.28
Odległość pomierzonego położenia punktu 453.334.1165.3 (rys. 3.3.28) od jego
położenia katalogowego (rys. 3.1.21):

( X3 − X ) ( )
2 2
+ Y3 − Y = 0.012

nie powinna przekroczyć błędu położenia tego punktu m3 = 0.02 (rys. 3.1.21).

181
 Pomiar punktów obiektów terenowych
Pomiar współrzędnych X, Y i wysokości H dowolnego punktu obiektu terenowego
przebiega analogicznie jak pomiar kontrolny punktu osnowy poziomej 453.334.1165.3
(rys. 3.3.28) lub innego punktu osnowy 453.334.1165.4 (rys. 3.3.29, rys. 3.1.21).
Poprawki za refrakcję
HD := SD⋅ sin( V ) = 38.504 2
k⋅ HD
dhr := = 0.00002
z := SD⋅ cos( V ) = 0.116 2⋅ R
mV := 0.0016⋅ grad k⋅ HD⋅ z
dDr := = 0.00000
V = 99.8078⋅ grad
dhr 2⋅ R
mSD := 0.005 dDr Przewyższenie przybliżone

SD = 38.504 h := z + hi − hr = −0.367
Hz = 0 mHz := 0.0013⋅ grad Poprawki za krzywiznę
Ziemi
Hz = 30.9282 ⋅ grad
2
HD
dhk := = 0.00012
hr = 2.000 2⋅ R
mhr := 0.002
HD⋅ h
dDk := = −0.00000
453.334.1165.4 R
hi = 1.517
Wysokoś ć pu nktu
mhi := 0.002 hrk := z + hi − hr − dhr + dhk nad poziomem morza
hrk = −0.367 H := H0 + h rk = 99.633
453.334.1165
Skala redukcji
m = 0.999963
HDrk := HD + dDr − dDk
Północ - odległości poziomej
H0 HDrk = 38.504 na płaszczyznę mapy:
A = Hz X H D := m⋅ HDrk = 38.502
DcosA DsinA
X0 1165 A := Hz 1165.4
D = mHD rk
Poziom morza
Współrzędne punktu
Y0 X := X0 + D⋅ cos( A )

MAPA Y := Y0 + D⋅ sin( A )
Y
X = 5664647.857
Wschód
Y = 6429215.578
Rys. 3.3.29

Odległość pomierzonego położenia punktu 453.334.1165.4 (rys. 3.3.29) od jego

położenia katalogowego (rys. 3.1.21):

( X4 − X ) ( )
2 2
+ Y4 − Y = 0.013
nie powinna przekroczyć błędu położenia tego punktu m4 = 0.02 (rys. 3.1.21).

182
Odchylenia standardowe obserwacji tachimetrycznych
Po skierowaniu osi celowej lunety tachimetru na środek reflektora i uruchomieniu
pomiaru wynikami są odległość przestrzenna SD, kierunek poziomy Hz i kąt pionowy
V (rys. 3.3.29). W przypadku wielokrotnego np. n := 10 krotnego pomiaru za każdym
razem następuje korekta nacelowania na środek reflektora, w efekcie otrzymuje się:

 38.513   30.9308   99.8093 

     
 38.507   30.9305   99.8091 
 38.517   30.9285   99.8111 
 38.508   30.9317   99.8103 
     
SD :=  38.509 
Hz :=  30.9311 
V :=  99.8117 
 38.514   30.9291   99.8080 
 38.513   30.9286   99.8079 
     
 38.501   30.9286   99.8087 
 38.518   30.9288   99.8086 
     
 38.512   30.9284   99.8115 
Odchyłki poszczególnych wyników pomiarów od wartości średnich
n n n

∑ SD
i ∑ Hz
i ∑ V
i
i=1 i =1 i=1
SDsr := Hzsr := Vsr :=
n n n
SDsr = 38.5112 Hzsr = 30.92961 Vsr = 99.80962

są błędami przypadkowymi pomiarów - których wielkości i znaku nie można

przewidzieć przed wykonaniem pomiaru:
vSD := SD − SDsr vHz := Hz − Hzsr vV := V − Vsr

 0.0018   0.00119   −0.00032 

     
 −0.0042   0.00089   −0.00052 
 0.0058   −0.00111   0.00148 
 −0.0032   0.00209   0.00068 
     
 −0.0022   0.00149   0.00208 
vSD = vHz = vV =
 0.0028   −0.00051   −0.00162 
 0.0018   −0.00101   −0.00172 
     
 −0.0102   −0.00101   −0.00092 
 0.0068   −0.00081   −0.00102 
     
 0.0008   −0.00121   0.00188 

183
Średniokwadratowe odchyłek

n n n

∑ ∑ ∑
2 2 2
 vSD   vHz   vV 
 i  i  i
i=1 i =1 i=1
mSD := mHz := mV :=
n−1 n−1 n−1
mSD = 0.005 mHz = 0.0013 mV = 0.0014

są nazywane odchyleniami standardowymi lub błędami średnimi obserwacji.

Odchylenia standardowe lub ich kwadraty, nazywane wariancjami:
2 2 2
mSD = 0.00002573 mHz = 0.00000161 mV = 0.00000204

są miarami rozrzutu wyników pomiarów wokół wartości średnich.

Błędy przypadkowe związane z naprowadzaniem lunety na cel rozkładają się
jednocześnie na mierzone wielkości SD, Hz, V obserwacje te są więc zależne.
Zależność obserwacji wyrażają kowariancje:
n n n

∑  vSD ⋅ vHz 
 i i ∑  vSD ⋅ vV
 i

i ∑  vHz ⋅ vV 
 i i
i=1 i=1 i =1
mSDHz := mSDV := mHzV :=
n−1 n−1 n−1
mSDHz = −0.0000019356 mSDV = −0.0000000267 mHzV = 0.0000004531

Macierz kowariancji obserwacji

Wariancje i kowariancje tworzą symetryczną nieosobliwą macierz kowariancji
obserwacji o dodatnich elementach diagonalnych:
 m 2 m 
SD SDHz mSDV   Ev 2 Ev SD v Hx Ev SD vV 
  SD

C :=  m 2 =
mHzV   SD v Hz
Ev 2
Ev Hz Ev Hz vV 
SDHz mHz
   Ev SD vV Ev Hz vV EvV2 
m 2  
 SDV mHzV mV 
 0.0000257333 −0.0000019356 −0.0000000267 
C =  −0.0000019356 0.0000016054 0.0000004531 
 
 −0.0000000267 0.0000004531 0.0000020396 
Kowariancje przedstawiane są zwykle za pomocą współczynników korelacji ρSDHz,
ρSDV, ρHzV:
 2
m SD ρ SDHz m SD m Hz ρ SDV m SD mV 
 
C =  ρ SDHz m SD m Hz 2
m Hz ρ HzV m Hz mV 
 ρ SDV m SD mV ρ HzV m Hz mV mV2 
 

184
gdzie
mSDHz mSDV mHzV
ρSDHz := ρSDV := ρHzV :=
mSD⋅ mHz mSD⋅ mV mHz⋅ mV

ρSDHz = −0.301 ρSDV = −0.004 ρHzV = 0.250

Macierz korelacji obserwacji

Macierz współczynników korelacji

 1 ρSDHz ρSDV 
−0.3011 −0.0037 
 
1

ρ :=  ρSDHz 1 ρHzV  = −0.3011 1 0.2504 
 
ρ ρ 1
  −0.0037 0.2504 1 
 SDV HzV 
jest nazywana macierzą korelacji obserwacji SD, Hz, V.

Współczynniki korelacji, przyjmujące wartości z przedziału ± 1, są miarami stopnia

korelacji - zależności wyników pomiarów i są interpretowane następująco:

ρ =0 - brak korelacji
ρ = +1 - pełna korelacja dodatnia
ρ = -1 - pełna korelacja ujemna
0 < |ρ| < 0.35 - korelacji słaba
0.35 < |ρ| < 0.75 - korelacja znacząca
0.75 < |ρ| < 1 - korelacja silna
Błąd przewyższenia hrk
Przewyższenie hrk jest funkcją obserwowanych wielkości SD, V, hi, hr (rys. 3.3.29),
zatem, zgodnie z prawem przenoszenia się błędów przypadkowych:

m 2 m 0 
T  SD SDV 0
 cos( V )   2
  cos( V ) 
−SD⋅ sin( V )   SDV
m m 0 0   −SD⋅ sin( V ) 
mh := 
V
⋅ ⋅ = 0.0030
 1   2 1 
0 
   0 0 mhi
 

 1  1 
 0 0 0 mhr
2
 
Błąd wysokości H
Wysokość H jest funkcją wysokości stanowiska H0 i obserwowanych wielkości SD, V,
hi, hr (rys. 3.3.29), zatem: przy założeniu błędu wysokości stanowiska mH0 := 0.010

185
 m 2 0 0 
 H0 0 0

  
T
 1 2 1 
   0 mSD mSDV 0 0  
cos( V )
     cos( V ) 
2
mH :=  −SD⋅ sin( V )  ⋅  0 mSDV mV 0 0  ⋅  −SD⋅ sin( V )  = 0.0104
 1    1 
   0 0 0 mhi
2
0   
 1    1 
 0 0 0 0 mhr
2
 
Błąd odległości poziomej HDrk
Odległość pozioma HDrk jest funkcją obserwowanych wielkości SD, V (rys. 3.3.29),
zatem:

 m 2 m 
SD SDV   sin( V ) 
mHD := ( sin( V ) SD⋅ cos( V ) ) ⋅  ⋅  = 0.005
 mSDV mV 2   SD⋅ cos( V ) 

Błąd azymutu
Azymut A jest równy kierunkowi poziomemu Hz (rys. 3.3.29), zatem:

mA := mHz = 0.0013⋅ grad

Błędy i współczynnik korelacji współrzędnych X, Y

Współrzędne X, Y są funkcjami współrzędnych stanowiska X0, Y0 i obserwowanych
wielkości SD, V, Hz (rys. 3.3.29), zatem: przy założeniu jednakowych błędów
m0 m0
współrzędnych stanowiska mX0 := = 0.014 , mY0 := = 0.014 (rys.3.1.21):
2 2

mX = 0.015

186
mY = 0.014

mXY = 0.000010

mXY
ρXY := = 0.046
mX ⋅ mY

Błąd położenia punktu

Błąd położenia punktu mP , opisujący okrąg błędu dany jest wzorem:

2 2
mP := mX + mY = 0.021

Stąd dla punktów w płaszczyźnie poziomej (V = 90 ) wzór ten przyjmuje postać

2 2 2 2 2
mP1 := mX0 + mY0 + mSD + SD ⋅ mHz = 0.021

lub przy założeniu bezbłędnego stanowiska tachimetru:

2 2 2
mP2 := mSD + SD ⋅ mHz = 0.005

187
Macierz błędu położenia punktu
Macierz kowariancji współrzędnych punktu X, Y
 m 2 m 
C := 
X XY  0.000221 0.000010 
= 
 mXY mY 2   0.000010 0.000205 
 
jest nazywana macierzą błędu położenia punktu P.
Na jej podstawie obliczany jest błąd położenia punktu w dowolnym kierunku,
zakreślający ze zmianą kierunku krzywą błędu średniego, w szczególności ekstremalne
wartości błędu i ich kierunki na których rozpięta jest elipsa błędu średniego, oraz elipsa
ufności położenia punktu.

Błąd położenia punktu w dowolnym kierunku

Graficznym obrazem macierzy błędu położenia punktu C, na przykład

 m 2 m 
C := 
X XY
=
 4.555628 6.825532  mm2
  
 mXY mY 2   6.825532 22.720626 

jest elipsa rT Cr = 1, gdzie r = [∆x, ∆y] T jest wektorem wodzącym (rys. 3.3.30).

Przedstawiając wektor wodzący za pomocą wektora jednostkowego

r = ri, i = [cos, sin]T otrzymuje się promień wodzący elipsy r = (iT Ci )-1/2.
Wektor Ci jest składową wektorową macierzy C na kierunek i (rys. 3.3.30).

Wariancja położenia punktu m2 jest zdefiniowana jako składowa skalarna normalna

macierzy C na kierunek i (rys. 3.3.30). Porównując rzut ortogonalny m2 = Ci cosφ
z iloczynem skalarnym m2i • Ci = m2iT Ci = m2Ci cosφ otrzymuje się
m2= iTCi (rys. 3.3.30).
Stąd, błąd położenia punktu m w kierunku kierunku i, zakreślający ze zmianą kierunku
i krzywą błędu położenia punktu dany jest wzorem (rys. 3.3.30):
m (i ) = i T Ci

2 2 2 2
m( α) := mX ⋅ cos( α) + mXY ⋅ sin( 2 ⋅ α) + mY ⋅ sin( α)

gdzie α jest azymutem kierunku i, na przykład, [mm]:

• w kierunku osi x m( 0 ) = 2.1
• w kierunku osi y m( 90⋅ deg) = 4.8
• w kierunku przekątnym układu współrzędnych m( 45⋅ deg) = 4.5

188
 6
Ci

3
φ m 2 = iT Ci
α
m = iT Ci
Elipsa rT Cr =1 i
−6 −3 0 3 6
Krzywa błędu
położenia punktu

−3

−6

krzywa m(alfa)
mP
graficzny obraz macierzy C - elipsa
Rys. 3.3.30

Krzywa i elipsa błędu położenia punktu

Ekstremalne wartości A, B błędu położenia punktu m = (iT Ci) 1/2 i odpowiadające im
jednostkowe wektory kierunkowe i: a, b (rys. 3.3.31) otrzymuje się w wyniku
rozwiązania warunku koniecznego ekstremum dm =di· Ci = 0, w postaci Ci = m2i.
Stąd:
1  2 ⋅ mXY

αA := ⋅ atan  = −18.462⋅ deg
2  2 2
 mX − mY 
π
αA := αA + = 71.538⋅ deg
2
π
αB := αA + = 161.538 ⋅ deg
2
oraz

( )
A := m αA = 5.000

( )
B := m αB = 1.509

 cos( αA)   0.317   cos( αB)   −0.949 

a :=  = b := =
 sin( αA)   0.949   sin( αB)  
 0.317 


189
Otrzymane rozwiązania, tak zwane wartości własne A, B i wektory własne a, b macierzy
C spełniają rozkład macierzy C na osie główne a, b, wynikający z sumowania

równań CiiT = m2iiT , gdzie i = a, b, m = A, B:

C = A 2 aa T + B 2 bb T = RDR T
 m x2 m xy   A2 0  a T 
  = [a b ]   
m xy m 2y  0 B 2  b T 

αΑ A
a
−6 −3 b0 B 3 6

Wartości ekstremalne
− 3 błędu położenia
punktu

−6

Rys. 3.3.31

Wektory kierunkowe a, b wartości ekstremalnych A,B są ortogonalne.

Rozpięta na nich elipsa (rys. 3.3.32):
∆x' 2 ∆y ' 2
r T C −1r = r T RD −1 R T r = r 'T D −1r ' = + 2 ≡1
A2 B
gdzie osie współrzędnych x', y' wektora wodzącego r' = RT r, r' = (∆x', ∆y')T są
skierowane wzdłuż osi elipsy a, b - nazywana jest elipsą błędu położenia punktu.

Interpretacja graficzna
Rzut ortogonalny 1/|C-1r| wektora wodzącego elipsoidy błędu położenia punktu r na
kierunek normalny do elipsoidy ∂(rTC-1r)/∂r = C-1r − lub po unormowaniu C-1r/|C-1r|,
(rys. 3.3.33) jest równy błędowi położenia punktu m = (iTCi)1/2 w tym kierunku:
dla i = C-1r/|C-1r| z uwzględnieniem rTC- 1r =1, zachodzi bowiem m = 1/|C-1r|.

190
Stąd wniosek: wartość błędu położenia punktu m w wybranym kierunku i otrzymuje się
graficznie jako odległość od środka elipsy błędu położenia punktu do prostej stycznej do
elipsy, jednocześnie prostopadłej do wybranego kierunku (rys. 3.3.33).

A x’

−6 −3 0B 3 6
Krzywa i elipsa błędu
położenia punktu
y’
−3

−6

Rys. 3.3.32

Ci
3
C −1 v
i=
m C −1 v
i = r

−6 −3 0 3 6
Graficzny sposób wyznaczenia
błędu położenia punktu m w zadanym
kierunku i na podstawie wykreślonej
−3 elipsy błędu położenia punktu

−6

Rys. 3.3.33

191
Elipsa ufności położenia punktu
Jeżeli pomierzony wektor położenia punktu x = [x, y]T o macierzy kowariancji błędu C
ma rozkład normalny, wtedy jego funkcja gęstości dana jest wzorem Gaussa
1
1 − ( x − Ex )T C −1 ( x − Ex )
f ( x) = e 2
(2π ) n C

gdzie Ex jest wartością oczekiwaną wyniku pomiaru, C = E(x-Ex)(x-Ex)T = ErrT.

Powierzchnie stałej gęstości f(x) = const są to więc koncentryczne elipsy
rTC-1r = const, w szczególności elipsa błędu położenia punktu rT C-1r = 1.
Forma kwadratowa rTC-1r ma rozkład chi-kwadrat o liczbie stopni swobody równej
wartości oczekiwanej E rTC-1r = E tr rT C-1r = E tr C-1rrT = tr C-1 ErrT = tr C-1C=2:
rTC-1r ~ χ22. Zatem rTC-1r = χ22, 1-α jest elipsą ufności położenia punktu, na poziomie
1−α, koncentryczną względem elipsy błędu położenia punktu rTC-1r = 1, o skali półosi:

A1−α = A χ 22,1-α

B1−α = B χ 22,1-α ,

na przykład, na poziomach ufności 0.997, 0.95 i 0.3935 (rys. 3.3.34):

A0.997 := A ⋅ qchisq( 0.997 , 2 ) = 17.043

B0.997 := B⋅ qchisq( 0.997 , 2 ) = 5.143

A0.95 := A ⋅ qchisq( 0.95 , 2 ) = 12.239

B0.95 := B⋅ qchisq( 0.95 , 2 ) = 3.693

A0.3935 := A ⋅ qchisq( 0.3935 , 2 ) = 5.000

B0.3935 := B⋅ qchisq( 0.3935 , 2 ) = 1.509

Prawdopodobieństwo wystąpienia mierzonego punktu wewnątrz elipsy błędu położenia

punktu wynosi więc 0,39.

Program pomiarowy tachimetria

Z przedstawionego opisu wynika, że program pomiarowy tachimetria realizuje
geodezyjny pomiar terenowy za pomocą tachimetru w którym jednocześnie jest
wykonywany (rozdz. 1):
• geodezyjny sytuacyjny pomiar terenowy metodą biegunową,
• geodezyjny wysokościowy pomiar terenowy metodą niwelacji trygonometrycznej.

192
Standardy techniczne metody biegunowej
Według Rozporządzenia MSWiA z dnia 11 listopada 2011 (Dz.U. z 2011 r., Nr 263,
poz 1572) geodezyjny sytuacyjny pomiar terenowy metodą biegunową wykonuje się
przez określenie:
• kierunku prostej wyznaczonej przez stanowisko instrumentu i mierzony szczegół
terenowy,
• odległości między stanowiskiem instrumentu a mierzonym szczegółem terenowym.
Dokładność wyznaczenia szczegółu terenowego lub pikiety pomierzonej metodą
biegunową mP(pom) określa się według wzoru

m P ( pom ) = m d2 + d 2 mα2

w którym
d - oznacza pomierzoną odległość do szczegółu terenowego lub pikiety,
md - oznacza wartość błędu średniego pomiaru odległości,
mα - oznacza wartość błędu średniego pomiaru kąta.

10
rTC-1r=χ22, 0.997
rTC-1r=χ22, 0.95
5
rTC-1r=χ22, 0.39=1

− 20 − 10 0 10 20

−5

− 10

Rys. 3.3.34
Przy geodezyjnym pomiarze sytuacyjnym metodą biegunową stanowiskami tachimetru
oraz punktami nawiązania mogą być:
• punkty poziomej osnowy geodezyjnej,
• punkty pomiarowej osnowy sytuacyjnej,
• punkty pośrednie wyznaczone na bokach wymienionych osnów,
• punkty terenowe, których położenie zostało określone z dokładnością nie mniejszą
niż 0.10 m, w nawiązaniu do conajmniej dwóch punktów poziomej osnowy
geodezyjnej (np. wcięcie stanowiska tachimetru opisane w rozdz. 3.4).
Przy pomiarze szczegółów terenowych II i III grupy, w przypadku braku
wymienionych wyżej punktów stanowiskami instrumentu oraz punktami nawiązania
mogą być szczegóły terenowe I grupy. Przy pomiarze kierunku niezbędne jest
wykonanie obserwacji na co najmniej dwa punkty nawiązania położone w odległości nie
mniejszej niż 40 m od stanowiska instrumentu.

193
W przypadku, gdy pomiar kierunku wykonuje się z ostatniego punktu ciągu wiszącego
dopuszcza się tylko jeden punkt nawiązania z jednoczesnym wykonaniem pomiaru
kontrolnego na co najmniej jeden szczegół terenowy I grupy, którego położenie zostało
określone inną metodą pomiarową lub z innego stanowiska.
Dane dotyczące ustawień tachimetru oraz obserwacje i obliczone współrzędne są
przesyłane z tachimetru do komputera. Na tej podstawie, w dowolnym systemie
obliczeń geodezyjnych, np. C-Geo, sporządzane są dzienniki pomiarowe, wykazy
współrzędnych i wysokości oraz inne dokumenty wchodzące w skład operatu
technicznego (rozdz. 1). Niezależnie od pomierzonych współrzędnych i wysokości
wielkości te mogą być powtórnie obliczone w programie komputerowym np. C-Geo na
podstawie przesłanych obserwacji i danych nawiązania z tachimetru.

Standardy techniczne niwelacji trygonometrycznej

Niwelacja trygonometryczna jest metodą pomiaru różnic wysokości punktów
wykonywana na podstawie pomierzonych odległości oraz kątów pionowych.
Według Rozporządzenia MSWiA z dnia 11 listopada 2011 (Dz.U. z 2011 r., Nr 263,
poz 1572) niwelację trygonometryczną wykonuje się za pomocą narzędzi pomiarowych
zapewniających:
• pomiar odległości z błędem średnim md ≤ 0,01m,
• pomiar kąta pionowego z błędem średnim mα ≤ 0,0030g.
Przy wykonywaniu niwelacji trygonometrycznej z wykorzystaniem tachimetrów
optycznych pomiar kątów pionowych wykonuje się w dwóch położeniach lunety.
Różnice wysokości określone na podstawie pomiaru odległości i kąta pionowego
koryguje się ze względu na refrakcję oraz krzywiznę Ziemi.
Przy wykonywaniu niwelacji trygonometrycznej osnowy pomiarowej:
• długości celowych ≤ 250 m,
• wysokość instrumentu i wysokość tarczy celowniczej ustala się z dokładnością nie
mniejszą niż 0.002 m.
• różnica przewyższeń między sąsiednimi punktami ciągu niwelacyjnego wynikająca
z pomiarów w dwóch kierunkach nie może przekroczyć 0,004 m

Standardy techniczne technologii tachimetria

Według Rozporządzenia MSWiA z dnia 11 listopada 2011 (Dz.U. z 2011 Nr 263,
poz 1572) tachimetria jest jedną z 4 technologii geodezyjnego wysokościowego
pomiaru terenowego (rozdz. 1) polegającą na określeniu wysokości szczegółów
terenowych metodą niwelacji trygonometrycznej z równoczesnym wyznaczeniem
metodą biegunową współrzędnych prostokątnych płaskich w państwowym systemie
odniesień przestrzennych, z zachowaniem następujących warunków:
• błąd średni pomiaru odległości ≤ 0.10 m,
• błąd średni pomiaru kąta pionowego ≤ 0.0030g,
• długości celowych ≤ 250 m,
• błąd średni pomiaru wysokości instrumentu i tarczy celowniczej ≤ 0.01 m.
Przy pomiarach tachimetrycznych należy wyeliminować błąd miejsca zera koła
pionowego.

194
3.4. Wcięcie wstecz
Wcięcie stanowiska tachimetru sytuacyjne i wysokościowe jest metodą wyznaczenia
pojedynczego punktu dwufunkcyjnej pomiarowej osnowy
• sytuacyjnej - metodą wcięcia kątowo-liniowego poziomego wstecz,
• wysokościowej - metodą wcięcie kątowo-liniowe wysokościowe wstecz (niwelacja
trygonometryczna)
w nawiązaniu do kilku punktów dwufunkcyjnej poziomej i wysokościowej osnowy
geodezyjnej.
Jednocześnie, wcięcie stanowiska tachimetru jest metodą wyznaczenia pozycji
i orientacji stanowiska tachimetru na punkcie nieznanym, w dogodnym miejscu do
wykonania pomiaru lub tyczenia sytuacyjnego i wysokościowego.
Realizacja wcięcia wstecz odbywa się poprzez wyrównanie obserwacji wcinających
odległości, kierunków poziomych i kątów pionowych metodą najmniejszych
kwadratów.
Wykonanie pomiaru wcięcia wstecz
Wcięcie stanowiska tachimetru S ustawionego w dowolnym miejscu polega na
wyznaczeniu jego współrzędnych X, Y i wysokości H oraz azymutu zera koła
poziomego A0 (stała orientacyjna tachimetru) na podstawie pomierzonych odległości
przestrzennych SD1, SD2, SD3 kierunków poziomych Hz1, Hz2, Hz3 i kątów pionowych
V1, V2, V3 do kilku punktów osnowy geodezyjnej 1, 2, 3 (rys. 3.4.1).
Północ
X1 := 5664694.234
1 Y1 := 6428897.095
2
A0 H1 := 122.158
d1
d2
Hz 2 X2 := 5664698.734
Hz 1 Hz = 0
XS Y2 := 6428948.375
S
H2 := 121.887
Hz 3

d3
X3 := 5664646.898
Y3 := 6428934.668
3 H3 := 121.872
YS
Rys. 3.4.1
W rozpatrywanym przykładzie pomiary były wykonane przy wysokości tachimetru
i reflektora:
hi := 1.555 m
hr := 2.000 m
z dokładnością:

195
 mSD := 0.007 m
mHz := 0.0020 grad
mV := 0.0020 grad
oraz skali redukcji odległości na płaszczyznę układu 2000:
m := 0.999963
Program pomiarowy Wcięcie wstecz (rys. 3.4.2) jest uruchamiany z poziomu Menu
głównego w opcji Programy (rys. 3.1.22):
• zakładany jest katalog Ustaw Obiekt w którym zapisywane będą wyniki pomiarów
i obliczeń (rys. 3.4.2-3),
• ustawiane są wartości graniczne dokładności pomiarów Ustaw dokładność
(rys. 3.4.4).

WCIĘCIE WSTECZ F1 - założenie katalogu

do zapisywania wyników
[ • ] F1 Ustaw Obiekt pomiaru (rys. 3.4.3),
[ • ] F2 Ustaw dokładność F2 - przyjęcie dokładności
granicznych pomiarów
(rys. 3.4.4)
F4 Start F4 - uruchomienie programu
(rys. 3.4.5)
F1 F2 F4
Rys. 3.4.2

WYBIERZ OBIEKT 1/8

NOWY - założenie nowego
Obiekt: WCIECIE TACHIMETRU katalogu,
OK - akceptacja i powrót
Obserw. : EO do ekranu WCIĘCIE WSTECZ
Data : 28.03.2010 (rys. 3.4.2).
Godz : 13:57:09

NOWY OK
Rys. 3.4.3

USTAWIENIE DOKŁADNOŚCI
Wpisz graniczną dokładność:
Status: Włącz OK - akceptacja i powrót
Odch. Std. Y: 0.0100 m do ekranu WCIĘCIE WSTECZ
Odch. Std. X: 0.0100 m (rys. 3.4.2).
Odch. Std. H: 0.0100 m
Odch. Std. kąta: 0.0100 g
WPISZ OK
Rys. 3.4.4

196
Po uruchomieniu programu - klawisz F4 Start na rys. 3.4.2, ukazuje się ekran
WCIĘCIE WSTECZ - STANOWISKO (rys. 3.4.5) w którym dokonywany jest wybór
punktu stanowiska S oraz wprowadzana jest wysokość instrumentu hi.

WCIĘCIE WSTECZ - STANOWISKO

WPISZ - nazwę stanowiska,
Stanow.: S OK - akceptacja i przejście do
hi : 1.555 m ekranu wyboru pierwszego
punktu nawiązania PKTY CELU
(rys. 3.4.6)

WPISZ OK
Rys. 3.4.5
Po akceptacji OK (rys. 3.4.5) następuje przejście do ekranu wprowadzenia pierwszego
punktu nawiązania 1, wysokości tyczki reflektora hr oraz wykonanie nacelowania
i pomiaru ODL+REJ (rys. 3.4.6-8).

WCIĘCIE WSTECZ – PKTY CELU

SZUKAJ - punktu w katalogach,
PtNr: 1 OK - akceptacja i przejście do
hr : 2.000 m ekranu pomiaru punktu 1
(rys. 3.4.7

SZUKAJ OK WPISZ
LISTA XYH POMIŃ
WPISZ
WRÓĆ
Rys. 3.4.6

Wyceluj na cel 1/
PtNr : 1 DALM - ustawienia dalmierza
hr : 2.000 m POKAŻ - współrzędne
Hz : 331.8828 g wybranego punktu
nawiązania: 1
V : 98.8359 g IR ODL+REJ - wykonanie pomiaru
SD : 34.7289 m (rys. 3.4.8) i zapis wyników
NastPt - przejście do
ODL+REJ NastPt ekranu wyboru następnego
punktu nawiązania (rys. 3.4.9
ODLEG REJ WPISZ
DALM POKAŻ
Rys. 3.4.7

197
Na podstawie wyników pomiaru SD, Hz, V (rys. 3.4.7) obliczane są odległość pozioma
d1 i wysokość stanowiska H1 oraz ich błędy średnie (rys. 3.4.8):

2
mHD( SD , V ) := sin( V ) ⋅ mSD + ( SD⋅ cos( V ) ) ⋅  mV ⋅
2 2 2π 

 200 
2
mHs..( SD , V ) := cos( V ) ⋅ mSD + ( SD⋅ sin( V ) ) ⋅  mV ⋅
2 2 2 π 

 200 

HD := SD⋅ sin( V ) = 34.7231

Poprawki
z := SD⋅ cos( V ) = 0.6350 2
k⋅ HD
dhr :=
V = 98.8359⋅ grad dh r 2⋅ R
dhr = 0.00001
dD r 2
HD
SD = 34.7289 dhk :=
2⋅ R
dhk = 0.00009
Hz1 = 271.8828⋅ grad
k⋅ HD⋅ z
dDr :=
hr = 2.000 2⋅ R
dDr = 0.0000
1
h := z + hi − hr
hi = 1.555
h = 0.1900
h1 := z + hi − hr − dhr + dhk
h HD⋅ h
h1 = 0.1901 dDk :=
Horyzont R
S
dDk = 0.0000
HDrk := HD + dDr − dDk
Hs1 := H1 − h 1 Błędy średnie
HDrk = 34.7231
Hs1 = 121.9679 H1 = 122.158 mHD1 := mHD( SD , V )
mHD1 = 0.0070

MAPA S Hz 1 d1 1 mHs := mHs..( SD , V )

1
mHs = 0.0011
Poziom morza 1
d1 := m⋅ HDrk = 34.7218
Om Północ
Rys. 3.4.8

Po wykonaniu pomiaru na pierwszy punkt nawiązania za pomocą klawisza NastPt

(rys. 3.4.6-7) następuje przejście do ekranu wyboru następnego punktu nawiązania 2
(rys. 3.4.9) oraz wykonanie pomiaru na ten punkt (rys. 3.4.10, rys. 3.4.12)
i analogicznie na trzeci punkt nawiązania 3 (rys. 3.4.11, rys. 3.4.13).

198
 WCIĘCIE WSTECZ – PKTY CELU

PtNr: 2
SZUKAJ - punktu w katalogach,
hr : 2.000 m OK - akceptacja i przejście do
ekranu pomiaru punktu 2
(rys. 3.4.10

SZUKAJ OK WPISZ
LISTA XYH POMIŃ
WPISZ
WRÓĆ
Rys. 3.4.9

Wyceluj na cel 1/
PtNr : 2 DALM - ustawienia dalmierza
POKAŻ - współrzędne
hr : 2.000 m wybranego punktu
Hz : 49.4748 g nawiązania: 2
V : 99.2203 g IR ODL+REJ - wykonanie pomiaru
(rys. 3.4.12) i zapis wyników
SD : 29.7052 m NastPt - przejście do
ekranu wyboru następnego
ODL+REJ NastPt punktu nawiązania (rys. 3.4.11)

ODLEG REJ WPISZ

DALM POKAŻ

Rys. 3.4.10

Wyceluj na cel 1/
PtNr : 3 DALM - ustawienia dalmierza
hr : 2.000 m POKAŻ - współrzędne
wybranego punktu
Hz : 125.4498 g
nawiązania: 3
V : 99.2913 g IR ODL+REJ - wykonanie pomiaru
SD : 31.4784 m (rys. 3.4.13) i zapis wyników

ODL+REJ NastPt
ODLEG REJ WPISZ
DALM POKAŻ

Rys. 3.4.11

199
 HD := SD⋅ sin( V ) = 29.7030
Poprawki
2
z := SD⋅ cos( V ) = 0.3638 k⋅ HD
dhr :=
dh r 2⋅ R
V = 99.2203⋅ grad
dhr = 0.00001
dD r 2
HD
SD = 29.7052 dhk :=
2⋅ R
dhk = 0.00007
Hz2 = 389.4748⋅ grad
k⋅ HD⋅ z
dDr :=
hr = 2.000 2⋅ R
dDr = 0.0000
2 h := z + hi − hr
hi = 1.555
h = −0.0812
h2 := z + hi − hr − dhr + dhk
h HD⋅ h
h2 = −0.0811 dDk :=
Horyzont R
S
ZS
dDk = −0.0000
HDrk := HD + dDr − dDk
Błędy średnie
Hs2 := H2 − h 2 HDrk = 29.7030
H2 = 121.887 mHD2 := mHD( SD , V )
Hs2 = 121.9681 Północ

mHD2 = 0.007
Hz2
S d2 2
Om mHs := mHs..( SD , V )
2
MAPA
Poziom morza
mHs = 0.0009
d2 := m⋅ HDrk = 29.7019 2

Rys. 3.4.12

Obliczenie współrzędnych przybliżonych stanowiska

Współrzędne przybliżone X0, Y0 stanowiska S są obliczane na podstawie pomierzonych
odległości poziomych stanowiska d1, d2, d3 od punktów nawiązania 1, 2, 3.
Na przykład, na podstawie odległości d1, d2 stanowiska S od punktów 1 i 2 otrzymuje
się (rys. 3.4.14):

• odległość między punktami nawiązania 1 i 2:

( X2 − X1 ) ( )
2 2
d := + Y2 − Y1 = 51.477

200
• azymut kierunku 1 - 2:

 Y2 − Y1 
A12 := atan  = 94.428⋅ grad
X2 − X1
 
• kąt wierzchołkowy przy punkcie 1:

 d2 
γ := asin ⋅ sin( Hz2 − Hz1)  = 37.4642 ⋅ grad
d 

HD := SD⋅ sin( V ) = 31.4764

Poprawki
z := SD⋅ cos( V ) = 0.3504 2
k⋅ HD
dhr :=
dh r 2⋅ R
V = 99.2913⋅ grad
dhr = 0.00001
dD r 2
HD
SD = 31.478 dhk :=
2⋅ R
dhk = 0.00008
Hz3 = 125.4498⋅ grad
k⋅ HD⋅ z
dDr :=
hr = 2.000 2⋅ R
dDr = 0.0000
3 h := z + hi − hr
hi = 1.555
h = −0.095
h3 := z + hi − hr − dhr + dhk
h HD⋅ h
h3 = −0.0945 dDk :=
Horyzont
R
S
dDk = −0.0000
HDrk := HD + dDr − dDk
Błędy średnie
Hs3 := H3 − h 3 HDrk = 31.4765
mHD3 := mHD( SD , V )
Hs3 = 121.9665 H3 = 121.872
mHD3 = 0.007
S Hz3 d3
3 mHs := mHs..( SD , V )
Om 3
mHs = 0.0010
MAPA Poziom morza 3
d3 := m⋅ HDrk = 31.4753
Północ

Rys. 3.4.13

• azymut kierunku punkt nawiązania 1 - stanowisko S:

A1S := A12 + γ = 131.8919⋅ grad

201
• przeniesienie współrzędnych z punktu 1 na stanowisko S:

( )
X0 := X1 + d 1 ⋅ cos A1S = 5664677.558

( )
Y0 := Y1 + d 1 ⋅ sin A1S = 6428927.55

A12
A1S
XA d
1 γ 2
Hz2 - Hz1
d1
d2
X0
S

d3

YA Y0
Rys. 3.4.14

Wyrównanie wcięcia sytuacyjnego

Dokładne współrzędne XS , YS stanowiska otrzymuje się w wyniku rozwiązania układu
równań obserwacyjnych nieliniowych wiążących pomierzone odległości d1, d2, d3
i kierunki Hz1, Hz2, Hz3 z wyznaczanymi współrzędnymi XS, YS i stałą orientacyjną
tachimetru A0 (rys. 3.4.15).
W równaniach tych jako niewiadome występują również niewielkie poprawki vHD1,
vHD2, vHD3, vHz1, vHz2, vHz3 do pomierzonych odległości poziomych d1, d2, d3
i kierunków poziomych Hz1, Hz2, Hz3 ze względu na błędy przypadkowe pomiarów.

Równania obserwacyjne (rys. 3.4.15) mają postać nielinową ze względu na wyznaczane

współrzędne XS, YS stanowiska S:

XS = X0 + dx
YS = Y0 + dy

gdzie dx, dy są niewielkimi nieznanymi poprawkami

Równania te są sprowadzane do postaci liniowej względem wyznaczanych poprawek
dx, dy przez rozwinięcie w szereg Taylora wokół stanowiska przybliżonego X 0, Y0
(rys. 3.4.14-15).

202
 `Równania poprawek nieliniowe y1 − YS
Hz1 + v Hz = A1 − A0 = arctg − A0
1
x1 − X S
d1 + vd = ( x1 − X S ) 2 + ( y1 − YS )2
y −Y
Hz2 + v Hz = A2 − A0 = arctg 2 S − A0
1

d2 + vd = ( x2 − X S ) 2 + ( y2 − YS ) 2
2
x2 − X S
2

y −Y
d3 + vd = ( x3 − X S )2 + ( y3 − YS ) 2 Hz3 + vHz = A3 − A0 = arctg 3 S − A0
3 3
x3 − X S

Północ

X1 1
2
A0
d1 +vd1 d2 +vd2
Hz3 +vHz3
Hz1 +vHz1
XS Hz = 0
S

Hz3 +vHz3
d 3+vd3

Y1 YS

`Równania poprawek liniowe

∆x1 ∆y ∆y1 ∆x1
vd1 + d 1 = d 01 − dx − 1 dy vHz1 + Hz1 = A01 + 2 dx + 2 dy − A0
d01 d 01 d 01 d 01
∆x ∆y ∆y ∆x
vd 2 + d 2 = d02 − 2 dx − 2 dy vHz 2 + Hz2 = A01 + 22 dx + 22 dy − A0
d 02 d02 d02 d 02
∆ x3 ∆y3 ∆y ∆x
vd 3 + d 3 = d 03 − dx − dy vHz 3 + Hz 3 = A01 + 23 dx + 23 dy − A0
d 03 d 03 d 03 d 03
Rys. 3.4.15

W liniowych równaniach poprawek (rys. 3.4.15) występują:

• pomierzone wartości odległości i kierunków:

d1 = 34.7218 Hz1 := Hz1 ⋅ ρ = 271.8828

d2 = 29.7019 Hz2 := Hz2 ⋅ ρ = 389.4748
d3 = 31.4753 Hz3 := Hz3 ⋅ ρ = 125.4498

• przybliżone wartości przyrostów współrzędnych od stanowiska S do punktów

nawiązania 1, 2, 3:

203
 ∆x1 := X1 − X0 = 16.676 ∆y1 := Y1 − Y0 = −30.455
∆x2 := X2 − X0 = 21.176 ∆y2 := Y2 − Y0 = 20.825
∆x3 := X3 − X0 = −30.66 ∆y3 := Y3 − Y0 = 7.118

• przybliżone wartości odległości i azymutów:

2 2 
 ∆y1  
d01 := ∆x1 + ∆y1 = 34.722 A1 :=  2 ⋅ π − atan
  ⋅ ρ = 331.8919
∆x1
  
2 2  ∆y 2 
d02 := ∆x2 + ∆y2 = 29.7 A2 := atan  ⋅ ρ = 49.4680
∆x2
 
2 2   ∆y 3 
d03 := ∆x3 + ∆y3 = 31.476 A3 :=  π − atan   ⋅ ρ = 185.4783
∆x3
  
Wyznaczanymi niewiadomymi są poprawki dx, dy do przybliżonych współrzędnych
stanowiska X 0, Y0 i stała orientacyjna tachimetru A0. Jako niewiadome w równanich
tych występują również niewielkie poprawki vHD1, vHD2, vHD3, vHz1, vHz2, vHz3 do
pomierzonych odległości poziomych d1, d2, d3 i kierunków poziomych Hz1, Hz2, Hz3
ze względu na błędy przypadkowe pomiarów.

Liniowy układ równań poprawek w postaci macierzowej ma postać v = Ax - l:

 v d1 
v 
 d2   dx 
 v d3   
  = A  dy  − l
v
 Hz1   A0 
v Hz 
 2
v Hz3 

gdzie wektor wyrazów wolnych l i macierz planu obserwacji A są znane:

 d 1 − d 01 
   0.00000 
 d 2 − d 02   0.00210 
 d −d   
 3 03   −0.00038 
l := =
 Hz1 − A1   −60.00910 
   −59.99321 
 Hz2 − A2 − 400   
 Hz − A   −60.02852 
 3 3 

204
  ∆x1 ∆y1 
− − 0 
 d 01 d01 
 ∆x ∆y 
− 2 − 2 0 
 d 02 d02 
 
 − ∆x3 − ∆y3   −0.48026496 0.87712346 0 
 d 03
0
  −0.71299091 −0.70117328 0 
d03  
  −0.22613303
=
0.97409643 0 
A :=  ∆y1 ∆x1 
⋅ − ⋅ −1   −1.60819428 −0.88055946 −1 
 ρ ρ
 d 01
2
d01
2
  1.50297705 −1.52830835 −1

 
   0.45737162 1.97018575 −1 
 ρ ⋅ ∆y2 −ρ ⋅ ∆x2 −1

 2 2 
 d 02 d02 
 ∆y ∆x 
 ρ ⋅ 3 −ρ ⋅ 3 −1 
 d 2 d03
2 
 03 

Macierz wag obserwacji jest równa odwrotności diagonalnej macierzy błędu obserwacji
P = Cl-1 :

mHz = 0.0020
md1 := mHD1 = 0.007

md2 := mHD2 = 0.007

md3 := mHD3 = 0.007

−1
m 2 0 0 0 0 0 
 d1 
 2 
 0 md2 0 0 0 0 
 2

 0 0 md3 0 0 0 
P :=  
2
 0 0 0 mHz 0 0 
 
 0 0 0 0 mHz
2
0 
 
 0 0 0 0 0 mHz
2
 

205
  20414.8227 0 0 0 0 0 
 0 20411.1704 0 0 0 0 
 
P=  0 0 20410.6421 0 0 0 
 0 0 0 250000 0 0 
 0 0 0 0 250000 0

 
 0 0 0 0 0 250000 

W wyniku rozwiązania układu równań poprawek v = Ax − l o macierzy wagowej

obserwacji P metodą najmniejszych kwadratów vTPv = min otrzymuje się:
• poprawki współrzędnych i stałą orientacyjną

( )
−1
T T
x := A ⋅ P⋅ A ⋅ A ⋅ P⋅ l

 dx   0.0031 
 dy  := ( A ⋅ P⋅ A ) ⋅ A ⋅ P⋅ l =  −0.0090 
−1
T T 
 A0   60.0120 
 
• współrzędne wyrównane stanowiska
xS := X0 + dx = 5664677.5614
ys := Y0 + dy = 6428927.5413

• poprawki odległości i kierunków

 vd1 
   −0.0094 
 vd2   0.0020 
v   
 d3  := A ⋅ x − l =  0.0054 
 vHz1   0.0001 
   −0.0004 
 vHz2   
v   0.0002 
 Hz3 
• wyrównane odległości i kierunki
d.1 := d1 + vd1 = 34.712
d.2 := d2 + vd2 = 29.704
d.3 := d3 + vd3 = 31.481
Hz.1 := Hz1 + vHz1 = 271.8829

206
 Hz.2 := Hz2 + vHz2 = 389.4744
Hz.3 := Hz3 + vHz3 = 125.4500

• macierz błędu współrzędnych stanowiska i stałej orientacyjnej

 0.000000776643 0 0.000000092137 
Cx := ( A ⋅ P⋅ A )
−1
T
=  0 0.000000568583 −0.000000083922 
 
 0.000000092137 −0.000000083922 0.00000135642 
• błędy współrzędnych i stałej orientacyjnej

mXs := Cx = 0.0009
1, 1
mYs := Cx = 0.0008
2, 2
mXsYs := Cx = −0.000
1, 2
mA0 := Cx = 0.0012
3, 3

• błąd położenia stanowiska

2 2
mS := mXs + mYs = 0.0012

• błąd położenia stanowiska m( φ) w wybranym azymucie φ - krzywa błędu położenia

stanowiska (rys. 3.4.10):

2 2 2 2
m( ϕ) := mXs ⋅ cos( ϕ) + mXsYs⋅ sin( 2⋅ ϕ) + mYs ⋅ sin( ϕ)

• elipsa błędu położenia stanowiska, o półosiach A, B i azymutach półosi φA, φB oraz

elipsy na zadanych poziomach ufności (rys. 3.4.10):

1  2 ⋅ mXsYs 
ϕA := ⋅ atan  ϕA⋅ 200 = −2.0283
2  m 2 − m 2 π
 Xs Ys 
π 200
ϕB := ϕA + 100⋅ ϕ B⋅ = 97.9717
200 π
( )
A := m ϕA = 0.0009 mm

( )
B := m ϕB = 0.0008 mm

• elipsy błędu położenia stanowiska na zadanych poziomach ufności (rys. 3.4.16):

A0.997 := A ⋅ qchisq( 0.997 , 2 ) A0.997 = 0.0030

207
 B0.997 := B⋅ qchisq( 0.997 , 2 ) B0.997 = 0.0026

A0.95 := A ⋅ qchisq( 0.95 , 2 ) A0.95 = 0.0022

B0.95 := B⋅ qchisq( 0.95 , 2 ) B0.95 = 0.0018

A0.3935 := A ⋅ qchisq( 0.3935 , 2 ) A0.3935 = 0.00088

B0.3935 := B⋅ qchisq( 0.3935 , 2 ) B0.3935 = 0.00075

−3
1×10

−4
5×10

−3 −4 −4 −3
− 1× 10 − 5× 10 0 5× 10 1× 10

−4
− 5×10

−3
− 1×10

krzywa m
elipsa A, B 39%
mS
Rys. 3.4.16
• błędy wyrównanych odległości i kierunków

i := 1 .. rows( A ) a := submatrix( A , i , i , 1 , cols( A ) ) - wiersze macierzy A

i

T
md.1 := a Cx⋅ a = 0.0008
1 1
T
md.2 := a Cx⋅ a = 0.0008
2 2
T
md.3 := a Cx⋅ a = 0.0009
3 3
T
mHz.1 := a Cx⋅ a = 0.002
4 4

208
 T
mHz.2 := a Cx⋅ a = 0.002
5 5
T
mHz.3 := a Cx⋅ a = 0.002
6 6

• błędy poprawek odległości i kierunków

2 2
mvd1 := md1 − md.1 = 0.0070
2 2
mvd2 := md1 − md.2 = 0.0070
2 2
mvd3 := md1 − md.3 = 0.0069
2 2
mvHz1 := mHz − mHz.1 = 0.0003
2 2
mvHz2 := mHz − mHz.2 = 0.0003
2 2
mvHz3 := mHz − mHz.3 = 0.0002

• błąd średni jednostkowy m0:

v := A ⋅ x − l - wektor poprawek
n := rows( A ) n = 6 - liczba równań obserwacyjnych
k := cols( A ) k=3 - liczba wyznaczanych niewiadomych
T
v ⋅ P⋅ v
m0 := = 0.92
n−k

Wyniki wyrównania poziomego stanowiska są poprawne jeżeli:

v ≤ 3mv
oraz
m0 = 0.917 ≈ 1 ± 0.1

lub
m 02 (n − k ) ≤ χ n2− k ,1−α

na zadanym poziomie ufności, zwykle 1-α = 0.95:

2
m0 ⋅ ( n − k) = 2.5 ≤ qchisq( 0.95 , n − k) = 7.8

209
Wyrównanie wcięcia wysokościowego

Wysokość stanowiska jest średnią arytmetyczną ważoną z wysokości Hs1, Hs2, Hs3
obliczonych na podstawie punktów nawiązania 1, 2, 3 (rys. 3.4.8, rys. 3.4.12-13):

Hs1 = 121.9679
Hs2 = 121.9681
Hs3 = 121.9665

• wagi pomierzonych wysokości stanowiska pi = m2/mHs.i2, obliczone przy założeniu

wagi wysokości pierwszej równej jedności:

m := mHs = 0.0011
1
2
m
p1 := = 1.000
2
 mHs1
 
2
m
p2 := = 1.374
2
 mHs2
 
2
m
p3 := = 1.226
2
 mHs3
 
• średnia ważona wysokości:
p 1 ⋅ Hs1 + p 2 ⋅ Hs2 + p 3 ⋅ Hs3
Hs := = 121.9675
p1 + p 2 + p 3

• błąd średni wysokości:

m
mHs. := = 0.0006
p 1 + p2 + p 3

• odchyłki wysokości:
vHs1 := Hs − Hs1 = −0.0004
vHs2 := Hs − Hs2 = −0.0006
vHs3 := Hs − Hs3 = 0.0010

210
• błędy średnie odchyłek:

2 2
mv1 :=  mHs1 − mHs. = 0.0009
 
2 2
mv2 :=  mHs2 − mHs. = 0.0007
 
2 2
mv3 :=  mHs3 − mHs. = 0.0008
 

• błąd średni wysokości o wadze jednostkowej po wyrównaniu:

2 2 2
p 1 ⋅ vHs1 + p 2 ⋅ vHs2 + p 3 ⋅ vHs3
m0 := = 0.0010
3−1

Wyniki wyrównania wysokościowego stanowiska są poprawne jeżeli:

v ≤ 3mv

oraz
m0
= 0.89 ≈ 1 ± 0.1
m

lub, dla trzech obserwacji n := 3:

m02
2
(n − 1) ≤ χ n2−1,1−α
m

na zadanym poziomie ufności, zwykle 1-α = 0.95:

2
m0
⋅ ( n − 1 ) = 1.6 ≤ qchisq( 0.95 , 3 − 1 ) = 6.0
2
m

211
3.5. Tyczenie punktów
Program Tyczenie punktów (rys. 3.5.1) jest przeznaczony do wyznaczania położenia
punktów w terenie o znanych współrzędnych X, Y i wysokości H.
Tyczenie jest przeprowadzane ze stanowiska tachimetru usytuowanego na punkcie
znanym - osnowy geodezyjnej, lub punkcie nieznanym (rys. 3.5.1).
Tachimetr jest nawiązywany sytuacyjnie i wysokościowo do punktów osnowy
geodezyjnej metodami: ustawienie orientacji (rozdz. 3.3) - na punkcie znanym, wcięcie
wstecz (rozdz. 3.4) - na punkcie nieznanym.

Tyczenie znaczków ś rodka wznoszonych ś cian

ze stano wiska tachimetru ustawionego na
punkcie nieznanym, po nawiązaniu sytuacyjnym
i wysokościowym tachimetru d o p unktów osno wy
B, C, D, E metodą wcięcia wstecz.

dx = 0
dy = 0
dH = 0
C
dx = 0 D
dy = 0
dH = 0

1 2

B
4 3

E
A
Tyczenie punktów podstawy budynku 1, 2, 3, 4
ze stanowiska tachimetru ustawionego na
punkcie osnowy A po nawiązaniu sytuacyjnym
i wysokościowym tachimetru do punktów osnowy
geodezyjnej B i E

Rys. 3.5.1
Tyczenie
Standardy techniczne wykonywania pomiarów realizacyjnych w tym tyczenia punktów
opisane są w rozdz. 1.4: podstawą tyczenia jest szkic dokumentacyjny, w czasie
tyczenia sporządzany jest szkic tyczenia.
Przed przystąpieniem do tyczenia punktu 2 tachimetr jest centrowany i poziomowany na
punkcie osnowy geodezyjnej 4 (rys. 3.5.2) znajdującym się najbliżej miejsca tyczonego
punktu 2.

212
 Punkt tyczony
∆Y 2 - Punkt tyczony X2 := 5664698.734
1 - Punkt Hz = 0 ∆X P Y2 := 6428948.375
nawiązania ∆Podłuż
kierunkowego ∆ Poprz H2 := 121.887
tachimetru (X, Y ) P – pomierzone,
d aktualne Stanowisko
A=Hz ∆ Hz
położenie X4 := 5664677.540
tyczki
reflektora Y4 := 6428927.546
w c zasie
tyczenia H4 := 121.950
X4 punktu 2 Punkty nawiązania
4 - Stanowisko tachimetru
X1 := 5664694.234
Y1 := 6428897.095
H1 := 122.158
3 - Punkt nawiązania
kierunkowego tachimetru X3 := 5664646.898
Y3 := 6428934.668
Y4
H3 := 121.872
Rys. 3.5.2

Program pomiarowy Tyczenie punktów (rys. 3.5.3 jest uruchamiany z poziomu Menu
głównego/Programy (rys. 3.1.22).

F1 - założenie katalogu
do zapisywania wyników
TYCZENIE PUNKTÓW pomiaru (rys. 3.3.3-4),
[ • ] F1 Ustaw Obiekt F2 - wprowadzenie nazwy
stanowiska, współrzędnych
[ • ] F2 Ustaw Stanowisko X, Y, H i wysokości
[ • ] F3 Ustaw Orientację instrumentu hi, (rys. 3.3.5-11 )
F4 Start F3 - wyznaczenie stałej
orientacyjnej tachimetru -
azymutu zera koła poziomego
F1 F2 F3 F4 (rys. 3.3.12-3.3.27)
F4 - przejście do ekranu
Rys. 3.5.3 TYCZENIE (rys. 3.5.4-6)

Dokonywane są następnie (rys. 3.5.2-3):

• Ustawienie Obiektu (rozdz. 3.3, rys. 3.3.3-4),
• Ustawienie Stanowiska (rozdz. 3.3, rys. 3.3.5-11),
• Ustawienie Orientacji na podstawie punktów nawiązania osnowy geodezyjnej 1 i 3
(rozdz. 3.3, 3.3.12-27).
Po przejściu (klawisz F4 na rys. 3.5.3) do ekranu TYCZENIE (rys. 3.5.4)
wprowadzana jest nazwa tyczonego punktu 2.

213
 TYCZENIE 1/3
Szukaj : *
PtNr : 2 DALM - ustawienia dalmierza
Typ : Współ (rys. 3.2.7)
hr : 2.000 m POKAŻ - współrzędne
wybranego punktu 2
∆Hz : 0.3257 g IR ODL+REJ - wykonanie pomiaru
∆ : 0.0582 m (rys. 3.5.7) i zapis wyników
∆ : 0.0218 m NastPt - wybór następnego
punktu
ODL+REJ NastPt
ODLEG REJ WPISZ
DALM POKAŻ
Rys. 3.5.4

TYCZENIE 2/3
Szukaj : *
PtNr : ST
Typ : Współ
hr : 2.000 m
∆Poprz : 0.1517 m IR
∆Podłuż: 0.0582 m
∆H : 0.0218 m
ODL+REJ NastPt
ODLEG REJ WPISZ
DALM POKAŻ
Rys. 3.5.5
TYCZENIE 3/3
Szukaj : *
PtNr : ST
Typ : Współ
hr : 2.000 m
∆Y : -0.0675 g IR
∆X : 0.1478 m
∆H : 0.0218 m
ODL+REJ NastPt
ODLEG REJ WPISZ
DALM POKAŻ
Rys. 3.5.6

214
Po ustawieniu tyczki reflektora w pobliżu miejsca tyczonego punktu 2 (rys. 3.5.2) oraz
nacelowaniu na reflektor wykonywany jest pomiar X, Y, H (klawisz ODLEGŁ na
ekranie 3.5.4) aktualnej pozycji reflektora P (rys. 3.5.7).

Poprawki za refrakcję
HD := SD⋅ sin( V ) = 29.6592 2
k⋅ HD
dhr := = 0.00001
z := SD⋅ cos( V ) = 0.3691 2⋅ R
k⋅ HD⋅ z
dDr := = 0.00000
V = 99.2077⋅ grad
dh r 2⋅ R
dD r Przewyższenie przybliżone

SD = 29.6615 h := z + hi − hr = −0.0849
Hz = 0 Poprawki za krzywiznę
Ziemi
Hz = 49.7728 ⋅ grad
2
HD
dhk := = 0.00007
hr = 2.000 2⋅ R
P HD⋅ h
dDk := = −0.00000
R
hi = 1.546
Wysokoś ć pu nktu P
hrk := z + hi − hr − dhr + dhk nad poziomem morza
hrk = −0.0848 HP := H4 + hrk = 121.8652
4 Skala redukcji
m = 0.999963
HDrk := HD + dDr − dDk
Północ - odległości poziomej
H4 HDrk = 29.6592 na płaszczyznę mapy:
XP HP D := m⋅ HDrk = 29.6581
DcosA DsinA
X4 4 A := Hz P
D = mHD rk
Pozio m morza
Współrzędne punktu P
Y4 XP := X4 + D⋅ cos( A )

Układ 2000 YP := Y4 + D⋅ sin( A )

YP XP = 5664698.5862
Wschód
YP = 6428948.4425
Rys. 3.5.7

Pomierzone współrzędne, jak również obserwacje i skala redukcji (rys. 3.5.7) zapisane
bedą w założonym katalogu w przypadku wyboru opcji ODL+REJ (rys. 3.5.4).

215
Na podstawie pomierzonych współrzędnych aktualnej pozycji reflektora P oraz danych
współrzędnych stanowiska tachimetru 4 i tyczonego punktu 2 obliczane są:
• przyrosty współrzędnych od aktualnej pozycji P do tyczonego punktu 2:
∆X := X2 − XP = 0.1478
∆Y := Y2 − YP = −0.0675
∆H := H2 − HP = 0.0218

• przesunięcia liniowe wzdłuż celowej - odcięta ∆Podłuż i poprzeczne - rzędna ∆Poprz

- azymut odciętej
 Y2 − Y4 
A := atan  = 49.44706381⋅ grad
 X2 − X4 
- azymut rzędnej
3
A+ ⋅ π = 349.447064⋅ grad
2
- współczynnik kierunkowy m odciętej Y - Y1 = m(X - X1)
m := tan( A ) = 0.982778
- punkt przecięcia rzędnej Y - YP = -m-1(X - XP ) i odciętej Y - Y4 = m(X - X4)
−1
 −m 1   Y4 − m⋅ X4  5664698.6925
X   =  
  :=  1 1  ⋅  1  
 
Y YP + ⋅ XP  6428948.3342 
m   m 
- przesunięcia liniowe

( X − XP ) + (Y − YP) = 0.1517
2 2
∆Poprz :=

(X2 − X ) + ( Y2 − Y ) = 0.0582
2 2
∆Podłuż :=

• przesunięcie kątowe ∆Hz:

(X ) ( )
2 2
d := − X4 + Y − Y4 = 29.6577
∆Poprz
∆Hz := = 0.3257⋅ grad
d
Wartości obliczonych przyrostów współrzędnych ∆X, ∆Y, ∆H przesunięć liniowych
∆Podłuż, ∆Poprz i przesunięcia kątowego ∆Hz są wykazane na ekranach TYCZENIE
1/3, 2/3 i 3/3. Tyczka z reflektorem jest przemieszczana o wykazane wartości
i wykonywany jest pomiar nowego aktualnego położenia P. Przemieszczanie tyczki
reflektora oraz pomiar jej współrzędnych i obliczanie wartości przyrostów
współrzędnych i przesunięć liniowych i kątowych kontynuowane jest do momentu
uzyskania wartości przyrostów współrzędnych mieszczących się w dopuszczalnych
granicach dokładności tyczenia punktu (rozdz. 1.4).

216
3.6. Czołówki
Program pomiarowy tachimetru Czołówki (rys. 3.6.2) jest przeznaczony do pomiaru
odległości przestrzennych, poziomych i pionowych między dowolnymi punktami,
w szczególności między:
• narożnikami budynków,
• punktami granicznymi,
• punktami profilu terenu (rys. 3.6.1).
Czołówki:
• poligonowe 101-102, 102-103, 103-104, lub
• radialne 101-102, 101-103, 101-104,
są obliczane na podstawie współrzędnych punktów 101, 102, 103, 104 mierzonych
kolejno za pomocą tachimetru (rys. 3.6.1).

101
1 - Punkt Hz = 0 102
nawiązania
kierunkowego
tachimetru

A=Hz

103 104

101-102 102-103 103-104 czołówki poligonowe

X4 101-102 101-103 101-104 czołówki radialne
4 – Stanowisko
tachimetru
X4 := 5664677.540
Y4 := 6428927.546 3 - Punkt nawiązania
kierunkowego tachimetru
H4 := 121.950

Y4

Rys. 3.6.1

Przed przystąpieniem do pomiaru czołówek tachimetr jest centrowany i poziomowany

na punkcie osnowy geodezyjnej 4 (rys. 3.6.1) znajdującym się najbliżej miejsca
mierzonych punktów 101, 102, 103, 104.

Program pomiarowy Czołówki (rys. 3.6.2) jest uruchamiany z poziomu Menu głównego
w opcji Programy (rys. 3.1.12).

217
 F1 - założenie katalogu
do zapisywania wyników
CZOŁÓWKI
pomiaru (rys. 3.3.3-4),
[ • ] F1 Ustaw Obiekt F2 - wprowadzenie nazwy
stanowiska, współrzędnych
[ • ] F2 Ustaw Stanowisko X, Y, H i wysokości
[ • ] F3 Ustaw Orientację instrumentu hi, (rozdz. 3.3.5-11)
F4 Start F3 - wyznaczenie stałej
orientacyjnej tachimetru -
azymutu zera koła poziomego
F1 F2 F3 F4 (rys. 3.3.12-27)
F4 - przejście do ekranu wyboru
Rys. 3.6.2 metody pomiaru POLIGON
lub RADIALNA (rys. 3.6.3)
Po dokonaniu ustawień tachimetru (rys. 3.6.1-2):
• Ustawienie Obiektu (rozdz. 3.3, rys. 3.3.3-4),
• Ustawienie Stanowiska (rozdz. 3.3, rys. 3.3.5-11),
• Ustawienie Orientacji na podstawie punktów nawiązania osnowy geodezyjnej 1 i 3
(rozdz. 3.3, 3.3.12-27).
następuje przejście (F4) do ekranu wyboru metody pomiaru czołówek poligonowa lub
radialna (rys. 3.6.1, rys. 3.6.3).

CZOŁÓWKI
Wybierz metodę: Poligon - przejście do ekranu
pomiarowego metodą
poligonową (rys. 3.6.4)
Radialna - przejście do ekranu
pomiarowego metodą radialną

Poligon Radialna
Rys. 3.6.3

CZOŁÓWKI - POLIGON 1/3

Punkt 1: 101 DALM - ustawienia dalmierza
(rys. 3.2.7)
hr : 2.0000 m POKAŻ - współrzędne
wybranego punktu 101
: 29.8011 m IR ODL+REJ - wykonanie pomiaru
: -0.0354 m (rys. 3.6.7) i zapis wyników
NastPt - wybór następnego
punktu.
ODL+REJ NastPt
ODLEG REJ WPISZ
DALM POKAŻ
Rys. 3.6.4

218
Po wyborze Poligon (rys. 3.6.3) następuje przejście do ekranu pomiarowego
CZOŁÓWKI - POLIGON (rys. 3.6.4-6):

• wprowadzana jest nazwa pierwszego punktu 101 i po nacelowaniu na reflektor

ustawiony na tym punkcie wykonywany jest pomiar ODL+REJ jego
współrzędnych X, Y, H (rys. 3.6.7).

CZOŁÓWKI - POLIGON 2/3

Punkt 1: 101

hr : 2.0000 m
: 29.8040 m IR
: -0.0354 m

ODL+REJ NastPt
ODLEG REJ WPISZ
DALM POKAŻ
Rys. 3.6.5

CZOŁÓWKI - POLIGON 3/3

Punkt 1: 101

hr : 2.0000 m
Hz : 0.0447 g IR
V : 99.1059 g
: 29.8011 m
ODL+REJ NastPt
ODLEG REJ WPISZ
DALM POKAŻ
Rys. 3.6.6

• po wykonaniu pomiaru punktu 101 (rys. 3.6.7) ukazuje się edytor Punkt 2
z domyślnie wpisaną nazwą 102 punktu drugiego (rys. 3.6.8); po nacelowaniu na
reflektor ustawiony na tym punkcie wykonywany jest pomiar ODL+REJ jego
współrzędnych X, Y, H (rys. 3.6.11).

219
 Poprawki za refrakcję
HD := SD⋅ sin( V ) = 29.8011 2
k⋅ HD
dhr := = 0.00001
z := SD⋅ cos( V ) = 0.4186 2⋅ R
k⋅ HD⋅ z
dDr := = 0.00000
V = 99.1059⋅ grad
dhr 2⋅ R
dDr Przewyższenie przybliżone

SD = 29.8040 h := z + hi − hr = −0.0354
Hz = 0 Poprawki za krzywiznę
Ziemi
Hz = 0.0447⋅ grad
2
HD
dhk := = 0.00007
hr = 2.000 2⋅ R
101 HD⋅ h
dDk := = −0.00000
R
hi = 1.546
Wysokoś ć pu nktu 101
hrk := z + hi − hr − dhr + dhk nad poziomem morza
hrk = −0.0354 H101 := H4 + hrk = 121.9146
4 Skala redukcji
m = 0.999973
HDrk := HD + dDr − dDk
Północ - odległości poziomej
H4 HDrk = 29.8011 na płaszczyznę mapy:
X 101 H101 D := m⋅ HDrk = 29.8003
DcosA DsinA
X4 4 A := Hz 101
D = mHDr k
Poziom morza
Współrzędne punktu 101
Y4 X101 := X4 + D⋅ cos( A )

Układ 2000 Y101 := Y4 + D⋅ sin( A )

Y101
X101 = 5664707.3402
Ws chó d

Y101 = 6428927.5669

Rys. 3.6.7

220
 CZOŁÓWKI - POLIGON 1/3
Punkt 1: 101
Punkt 2: 102
hr : 2.0000 m
: 29.6928 m IR
: -0.0841 m

ODL+REJ NastPt
ODLEG REJ WPISZ
DALM POKAŻ
Rys. 3.6.8

CZOŁÓWKI - POLIGON 2/3

Punkt 1: 101
Punkt 2: 102
hr : 2.0000 m
: 29.6951 m IR
: -0.0841 m
ODL+REJ NastPt
ODLEG REJ WPISZ
DALM POKAŻ
Rys. 3.6.9

CZOŁÓWKI - POLIGON 3/3

Punkt 1: 101
Punkt 2: 102
hr : 2.0000 m
Hz : 49.4715 g IR
V : 99.2072 g
: 29.6928 m
ODL+REJ NastPt
ODLEG REJ WPISZ
DALM POKAŻ
Rys. 3.6.10

221
 Poprawki za refrakcję
HD := SD⋅ sin( V ) = 29.6928 2
k⋅ HD
dhr := = 0.00001
z := SD⋅ cos( V ) = 0.3698 2⋅ R
k⋅ HD⋅ z
dDr := = 0.00000
V = 99.2072⋅ grad
dhr 2⋅ R
dDr Przewyższenie przybliżone

SD = 29.6951 h := z + hi − hr = −0.0842
Hz = 0 Poprawki za krzywiznę
Ziemi
Hz = 49.4715 ⋅ grad
2
HD
dhk := = 0.00007
hr = 2.000 2⋅ R
102 HD⋅ h
dDk := = −0.00000
R
hi = 1.546
Wysokoś ć pu nktu 102
hrk := z + hi − hr − dhr + dhk nad poziomem morza
hrk = −0.0841 H102 := H4 + hrk = 121.8659
4 Skala redukcji
m = 0.999973
HDrk := HD + dDr − dDk
Północ - odległości poziomej
H4 HDrk = 29.6928 na płaszczyznę mapy:
X 102 H102 D := m⋅ HDrk = 29.692
DcosA DsinA
X4 4 A := Hz 102
D = mHDr k
Poziom morza
Współrzędne punktu 102
Y4 X102 := X4 + D⋅ cos( A )
Y102 := Y4 + D⋅ sin( A )
Układ 2000
Y102 X102 = 5664698.7090
Ws chó d
Y102 = 6428948.3664
Rys. 3.6.11
• ukazuje się następnie ekran pomierzonych czołówek między punktami 101-102
(rys. 3.6.12)

∆ (X102 − X101 ) + (Y102 − Y101) + ( H102 − H101)

2 2 2
= = 22.5193

∆ (X102 − X101 ) + (Y102 − Y101) = 22.5193

2 2
=
∆ = H102 − H101 = −0.0488
 Y102 − Y101 
Azymut := π − atan  = 125.0414⋅ grad
X102 − X101
 

222
 CZOŁÓWKI - WYNIKI
Punkt 1: 101
Punkt 2: 102
∆ : 22.5193 m
∆ : 22.5193 m IR
∆ : -0.0488 m
Azymut: 125.0414 g
NowyPt 1 NowyPt 2 RADIAL
Rys. 3.6.12
Pomiar czołówek jest kontynuowany po wyborze opcji NowyPt 2 (rys. 3.6.12): pod
pozycją Punkt 1 (rys. 3.6.13-15) ukazuje się 102, natomiast pod pozycją Punkt 2 -
domyślnie 103:
• po nacelowaniu na reflektor ustawiony na punkcie 103 wykonywany jest pomiar
ODL+REJ współrzędnych X, Y, H tego punktu (rys. 3.6.16)

CZOŁÓWKI - POLIGON 1/3

Punkt 1: 102
Punkt 2: 103
hr : 2.0000 m
: 15.3474 m IR
: -0.0958 m

ODL+REJ NastPt
ODLEG REJ WPISZ
DALM POKAŻ
Rys. 3.6.13

CZOŁÓWKI - POLIGON 2/3

Punkt 1: 102
Punkt 2: 103
hr : 2.0000 m
: 15.3516 m IR
: -0.0958 m
ODL+REJ NastPt
ODLEG REJ WPISZ
DALM POKAŻ
Rys. 3.6.14

223
 CZOŁÓWKI - POLIGON 3/3
Punkt 1: 102
Punkt 2: 103
hr : 2.0000 m
Hz : 109.7773 g IR
V : 98.5146 g
: 15.3474 m
ODL+REJ NastPt
ODLEG REJ WPISZ
DALM POKAŻ
Rys. 3.6.15
Poprawki za refrakcję
HD := SD⋅ sin( V ) = 15.3474 2
k⋅ HD
dhr := = 0.00000
z := SD⋅ cos( V ) = 0.3582 2⋅ R
k⋅ HD⋅ z
dDr := = 0.00000
V = 98.5146⋅ grad
dhr 2⋅ R
dDr Przewyższenie przybliżone

SD = 15.3516 h := z + hi − hr = −0.0958
Hz = 0 Poprawki za krzywiznę
Ziemi
Hz = 109.7773⋅ grad
2
HD
dhk := = 0.00002
hr = 2.000 2⋅ R
103 HD⋅ h
dDk := = −0.00000
R
hi = 1.546
Wysokoś ć pu nktu 103
hrk := z + hi − hr − dhr + dhk nad poziomem morza
hrk = −0.0958 H103 := H4 + hrk = 121.8542
4 Skala redukcji
m = 0.999973
HDrk := HD + dDr − dDk
Północ - odległości poziomej
H4 HDrk = 15.3474 na płaszczyznę mapy:
X 103 H103 D := m⋅ HDrk = 15.347
DcosA DsinA
X4 4 A := Hz 103
D = mHDr k
Poziom morza Współrzędne punktu 102
X103 := X4 + D⋅ cos( A )
Y4
Y103 := Y4 + D⋅ sin( A )
Układ 2000 X103 = 5664675.1922
Y103
Ws chó d Y103 = 6428942.7124
Rys. 3.6.16

224
• ukazuje się następnie ekran pomierzonych czołówek od 102-103 (rys. 3.6.17)

∆ (X103 − X102 ) ( ) ( )
2 2 2
= + Y103 − Y102 + H103 − H102 = 24.1869

∆ (X103 − X102 ) ( )
2 2
= + Y103 − Y102 = 24.1869

∆ = H103 − H102 = −0.0117

 Y103 − Y102 
Azymut := π + atan  = 215.0209⋅ grad
 X103 − X102 

CZOŁÓWKI - WYNIKI
Punkt 1: 102
Punkt 2: 103
∆ : 24.1869 m
∆ : 24.1869 m IR
∆ : -0.0117 m
Azymut: 215.0208 g
NowyPt 1 NowyPt 2 RADIAL

Rys. 3.6.17

Pomiar czołówek jest kontynuowany po wyborze opcji NowyPt 2 (rys. 3.6.17): pod
pozycją Punkt 1 ukazuje się 103, natomiast pod pozycją Punkt 2 - domyślnie 104.

225
3.7. Pole powierzchni
Program tachimetru pole powierzchni jest przeznaczony do pomiaru pola powierzchni
dowolnej figury (rys. 3.7.1). Pole jest równe sumie pól trójkątów obliczanych po
pomiarze kolejnego punktu, począwszy od punktu C (rys. 3.7.1).

XA YA 1 XA YA 1
1 1
F ABC = XB YB 1 F ACD = XC YC 1
2 2
XC YC 1 XD YD 1

B C
FABC
FACD

A
D
F = FABC+ FACD+...

Pole powierzchni jest

obliczane względem
bieguna A po kolejnych
P pomiarach na punkty
Rys. 3.7.1 C, D,...

Wzory na pole powierzchni

Pole powierzchni jest obliczane ze współrzędnych punktów granicznych:
1. Trójkąt
Dane są współrzędne wierzchołków i ich błędy średnie (rys. 3.7.2):

x2 2
x = 5664642.34 mx.1 := 0.01
1
y = 6429198.02 my.1 := 0.01
1
x = 5664653.90 mx.2 := 0.02
x1 + 2
1
+ y = 6429233.01 my.2 := 0.01
2
x = 5664627.42 mx.3 := 0.02
3
x3 3
- y = 6429246.21 my.3 := 0.02
3

y1 y2 y3 Rys. 3.7.2

226
Składnikami pola powierzchni trójkąta są pola trapezów utworzonych przez dwa
sąsiadujące punkty oraz ograniczone liniami współrzędnych y przechodzących przez
te punkty (rys. 3.7.2):

P :=
(x1 + x2)⋅ (y 2 − y 1) + (x2 + x3)⋅ (y 3 − y 2) − (x1 + x3)⋅ (y 3 − y 1) = 539.56
2 2 2

lub po przekształceniu w postaci

( ) + x2⋅ (y 3 − y 1) + x3⋅ (y 1 − y 2) = 539.56

1
p := ⋅ x ⋅ y − y
2  1 2 3

lub
 1 x1 y 1 
p := ⋅  1 x2 y 2  = 539.56
1
2  
 1 x3 y 3 
 
oraz stąd, w postaci symbolicznej stosowanej w obliczeniach ręcznych za pomocą
kalkulatora z wykorzystaniem reguły obliczania wyznacznika (rys. 3.7.3).

2
x1 y1
TRÓJ KĄT
1 x2 y2
P=
1 2 x3 y3
3 x1 y1

Rys. 3.7.3

Błąd średni pola powierzchni dany jest wzorem

2 2
 y2 − y3   −x + x 
mP :=   ⋅ mx.1 2 +  2 3  ⋅ my.1 2 ... = 0.63
 2   2 
2 2
 y3 − y1  2  1
x −x 
3
+  ⋅ mx.2 +   ⋅ my.2 2 ...
 2   2 
2 2
 y1 − y2  2  1
−x + x 
2
+  ⋅ mx.3 +   ⋅ my.3 2
 2   2 

227
2. Czworokąt

Dane są współrzędne wierzchołków i ich błędy średnie (rys. 3.7.4):

2 x = 5664642.34 mx.1 := 0.01

x2 1
y = 6429198.02 my.1 := 0.01
1
x = 5664653.90 mx.2 := 0.02
2
+ y = 6429233.01
2
my.2 := 0.01
x1
1
+ x = 5664627.42 mx.3 := 0.02
3
y = 6429246.21 my.3 := 0.02
3
x3 3
- x = 5664619.77 mx.4 := 0.01
x4
4 - 4
y = 6429205.88 my.4 := 0.02
y1 y4 y2 y3 4

Rys. 3.7.4

Składnikami pola powierzchni czworokąta (rys. 3.7.4) - podobnie jak trójkąta

(rys. 3.7.2), są pola trapezów utworzonych przez dwa sąsiadujące punkty oraz
ograniczone liniami współrzędnych y przechodzących przez te punkty:

P :=
(x1 + x2)⋅ (y 2 − y 1) + (x2 + x3)⋅ (y 3 − y 2) ... = 1024.75
2 2

+
(1
−x +x ⋅ y −y )(
4 4 )−(4
1
x +x ⋅ y −y
3 )( 3 )
4
2 2
lub w postaci

( ) + x2⋅ (y 3 − y 1) + x3⋅ (y 4 − y 2) + x4⋅ (y 1 − y 3) = 1024.75

1
P := ⋅ x ⋅ y − y
2  1 2 4

oraz stąd w postaci symbolicznej stosowanej w obliczeniach ręcznych za pomocą

kalkulatora z wykorzystaniem reguły obliczania wyznacznika (rys. 3.7.5):

 x1 y1 
2
CZWOROBOK x y2 
1 
2

1 P = x 3 y3 
2 
3 x 4 y4 
4  x1 y1 
Rys. 3.7.5

228
Błąd średni pola powierzchni wynosi
2 2
 y2 − y4   −x + x 
mP :=   ⋅ mx.1 2 +  2 4  ⋅ my.1 2 ... = 0.75
 2   2 
2 2
 y3 − y1  2  1
x −x 
3
+  ⋅ mx.2 +   ⋅ my.2 2 ...
 2   2 
2 2
 y4 − y2  2  2
x −x 
4
+  ⋅ mx.3 +   ⋅ my.3 2 ...
 2   2 
2 2
 y1 − y3  2  1
−x + x 
3
+  ⋅ mx.4 +   ⋅ my.4 2
 2   2 
3. Wielokąt
Obliczenia pola powierzchni i błędu średniego wielokąta przebiegają analogicznie jak
w przypadku trójkąta i czworokąta. W obliczeniach ręcznych za pomocą kalkulatora
korzysta się ze wzoru (rys. 3.7.6):
x1 y1
x2 y2
2
3
1 x3 y3
P=
WIELOKĄT 2 M M
1
n-1 xn yn
n x1 y1
Rys. 3.7.6
Obliczenia komputerowe
W obliczeniach komputerowych obliczenie pola powierzchni jest przeprowadzane na
podstawie punktów granicznych wielokąta (rys. 3.7.6) zestawionych w odpowiedniej
kolejności. Na przykładzie czworokąta (rys. 3.7.4):
 x4   y4 
   
 x1   5664619.77   y1   6429205.88 
 5664642.34   6429198.02 
       
 x2   5664653.90   y2   6429233.01 
x :=   = y :=   =
 5664627.42   6429246.21 
 x3   y3 
x   5664619.77  y   6429205.88 
   
 4  5664642.34   4  6429198.02 
x  y 
 1  1
obliczenia przebiegają według zależności n := rows( x) = 6
n− 1
1
P :=
2
⋅
∑ xi⋅  y i+1 − y i−1 = 1024.75
  
i =2

229
3.8. Funkcje pomiarowe
Dostęp do funkcji pomiarowych tachimetru (rys. 3.1.24-27) następuje poprzez klawisz
FNC (rys. 3.1.11) z każdego ekranu pomiarowego tachimetru.

Mimośród celu
Pomiar mimośrodowy jest stosowany do obliczenia współrzędnych celu jeśli nie ma
możliwości zbliżenia do niego lustra lub instrumentu nie można wycelować
bezpośrednio na cel (rys. 3.8.1).
Pomierzone wartości przesuwów podłużnego, poprzecznego i wysokościowego
(rys. 3.8.1) są wprowadzane na ekranie Wprowadź przesunięcia (rys. 3.8.2)
ukazującym się po wyborze Mimośród celu (rys.3.1.24).

P0 Stanowisko instrumentu
P1 Punkt pomierzony
P2 Obliczony punkt
d1+ Przesuw podłużny, dodatni
d1- Przesuw podłużny, ujemny
d2+ Przesuw poprzeczny, dodatni
d2- Przesuw poprzeczny, ujemny

Rys. 3.8.1

RESET- kasowanie
wprowadzonych wartości.
ŚR-WALC - wprowadzanie
wartości dla walca.
OK - obliczenie przesunięć
i powrót do aplikacji, poprawione
kąty i odległość wyświetlą się,
jeżeli został wykonany pomiar.

Rys. 3.8.2

Funkcja Środek walca ŚR-WALC (rys. 3.8.3-4) służy do określenia współrzędnych

środka walca i jego promienia na podstawie pomierzonych odległości i kątów
poziomych do punktów znajdujących się po lewej i prawej stronie obiektu (rys. 3.8.4).

230
 Lewy Hz - pomierzony kierunek lewej strony obiektu: pionową nitkę krzyża kresek należy
wycelować na lewą krawędź obiektu i nacisnąć Lewy Hz

Prawy Hz - pomierzony kierunek

na prawą stronę obiektu: pionową
nitkę krzyża kresek należy
wycelować na prawą krawędź
obiektu i nacisnąć Prawy Hz
∆Hz - różnica kąta: należy
nakierować instrument na środek
walca, tak by wartość ∆Hz
wyzerowała się

Dom.Lust - jest to odległość pomiędzy środkiem pryzmatu a powierzchnią obiektu, który

ma zostać zmierzony: jeżeli wybrano bezreflektorowy (RL) tryb pomiaru EDM, to wartość
ta jest automatycznie ustawiana na zero.
Rys. 3.8.3

P0 Stanowisko instrumentu
P1 Środek walca
Hz1 Kąt poziomy do punktu znajdującego
się po lewej stronie obiektu.
Hz2 Kąt poziomy do punktu znajdującego
się po prawej stronie obiektu.
d Odległość do obiektu po środku
między Hz1 i Hz2
R Promień walca
α Połowa kąta pomiędzy celowymi
Rys. 3.8.4
Kiedy wartość ∆Hz osiągnie zero (rys. 3.8.3) należy wybrać ODL+REJ aby zakończyć
pomiar i wyświetlić wyniki (rys. 3.8.5).

PtNr - numer punktu środkowego

Opis - opis punktu
X, Y - współrzędne obliczonego
środka
H - wysokość punktu
pomierzonego
(nie środka walca).
Promień - promień łuku

Rys. 3.8.5
Po zakończeniu pomiaru należy wcisnąc KONIEC by powrócić do okna Wprowadź
przesunięcia (rys. 3.8.2), w którym należy wybrać OK żeby wrócić do aplikacji
z której została wybrana funkcja FNC.

231
Przeniesienie wysokości
Funkcja ta (rys. 3.1.25) pozwala na określenie wysokości instrumentu na podstawie
pomiaru do maksymalnie 5 punktów o znanej wysokości (rys. 3.8.6). Przy pomiarze do
kilku celów różnica pojawia się przy symbolu ∆. P0 - stanowisko instrumentu
P1 do P3 - cele o znanej wysokości
Przeniesienie wysokości:
1. Wybierz znany punkt i wprowadź
wysokość lustra:
Pt-Wy s - wprowadzenie wysokości
punktu celu.
hi - wprowadzenie przeniesionej
wysokości dla instrumentu
2. Wybierz ODL+REJ by zakończyć
i wyświetlić obliczoną wysokość H0:
DodPt - dodaje kolejny punkt
o znanej wysokości.
POŁOŻ - mierzy ten sam cel
Rys. 3.8.6 w drugim położeniu lunety
OK - zapis zmian i ustawienie
Punkt ukryty wysokości stanowiska

Funkcja ta (rys. 3.1.25) pozwala na pomiar punktów, do których bezpośredni dostęp

jest niemożliwy, przy użyciu specjalnej tyczki (rys. 3.8.7).

P0 - stanowisko instrumentu
P1 - punkt ukryty
1-2 - lustra 1 i 2
d1 - odległość pomiędzy lustrem
1 a punktem ukrytym
d2 - odległość pomiędzy lustrem
1a2

Rys. 3.8.7
Ustawienia parametrów tyczki i dalmierza - klawisz TYC/EDM w oknie PUNKT
UKRYTY:
Tryb pracy - zmienia tryb pracy dalmierza.
Typ pryzm.- zmienia typ pryzmatu.
Stała Leica - wyswietla stałą lustra.
Dług. tyczki - całkowita długość tyczki do pomiaru punktów ukrytych.
Odległ. R1-R2 - odległość między środkami pryzmatów R1 i R2
Toler. pom. - dopuszczalna różnica pomiędzy wprowadzonym
i pomierzonym odstępem między pryzmatami, jeśli zostanie przekroczona,
wyświetli się komunikat.
W oknie PUNKT UKRYTY pomierz pierwszy i drugi pryzmat korzystając z klawisza
ODL+REJ a następnie otworzy się okno PUNKT UKRYTY - WYNIKI (rys. 3.8.8).

232
 KONIEC - zapisanie wyników
i powrót do okna, z którego
wybrano klawisz FNC.
NOWY - powrót do okna
PUNKT UKRYTY.

Rys. 3.8.8
Sprawdź czołówkę
Funkcja ta (rys. 3.1.27) pozwala na obliczenie i wyświetlenie azymutu, kąta pionowego,
odległości przestrzennej i zredukowanej, różnicy wysokości oraz różnicy
współrzędnych i wysokości pomiędzy dwoma ostatnio pomierzonymi punktami P1 i P2
(rys. 3.8.9).

P0 - stanowisko tachimetru
P1 - pierwszy punkt
P2 - drugi punkt

Azymut (a) - azymut

Nachyl - nachylenie (kąt pionowy)
- odległość zredukowana
- odległość przestrzenna
- różnica wysokości

∆Y ∆X ∆H - różnice współrzędnych
i wysokości.
Rys. 3.8.9
Pomiar ciągły-traking
Funkcja ta włącza lub wyłącza pomiar śledzący/traking. Nowe ustawienia wyświetlane
są przez około 1 sekundę a następnie zapisywane. Funkcja może być włączona dla tego
samego trybu dalmierza i typu lustra. Możliwe są następujące kombinacje:
Tryb pomiaru odległości Tryb pomiaru śledzacego / tracking
Wył ⇔ Wł
IR - lustrowy IR-Standard ⇔ IR-Traking / IR-Szybki ⇔ IR-Traking.
RL - bezlustrowy RL-Standard ⇔ IR-Traking
Po wyłączeniu instrumentu zapisywane są ostatnie aktywne ustawienia pomiaru.

Sprawdź wstecz
Sprawdzenie, czy stanowisko jest wciąż prawidłowo ustawione, poprzez ponowny
pomiar do punktów nawiązania.

233
3.9. Sprawdzenie i rektyfikacja
Rektyfikacja elektroniczna
Menu Błędy instrumentalne zawiera narzędzia do elektronicznego sprawdzenia
instrumentu, wprowadzenia błędów oraz ustawienia. Używanie tych narzędzi pozwala
na utrzymanie najwyższej dokładności pomiarów. Menu to dostępne z Menu głównego,
po wyborze: Narzędzia → Kalibracja → Błędy instrumentalne (rys. 3.1.22).
W menu tym dostępne są opcje:
• Kolimacja k - oś celowa powinna być prostopadła do osi obrotu lunety,
• Błąd indeksu koła pionowego i
• Inklinacja a - oś obrotu lunety powinna być prostopadła do osi obrotu tachimetru,
• Aktualne wartości poprawek k, i, a
• Przypomnienie o sprawdzeniu - określa okres czasu od ostatniego sprawdzenia, po
którym pojawiać się będzie komunikat przypominający o ponownym dokonaniu
sprawdzenia; do wyboru: Nigdy, 2 tyg, 1 mies, 3 mies, 6 mies, 12 mies; po
okresie od ostatniego wykonania sprawdzenia zdefiniowanym w tym polu, po
każdym włączeniu wyświetlać się będzie komunikat przypominający.
Błędy instrumentalne k, i, a są wyznaczane:
• przed pierwszym użyciem tachimetru,
• przed każdym pomiarem precyzyjnym,
• po długim lub uciążliwym transporcie,
• po długim okresie bezczynności,
• po długim użytkowaniu w terenie,
• jeżeli różnica pomiędzy temperaturą obecną a temperaturą podczas ostatniej
kalibracji wynosi ponad 10° C.
Jeżeli wartości błędów przekraczają wartości dopuszczalne, określane zwykle
w podręczniku użytkownika tachimetru, wtedy należy skontaktować się z serwisem
technicznym.

Rektyfikacja mechaniczna
Następujące części instrumentu są rektyfikowane mechanicznie:
• Libela pudełkowa na instrumencie i spodarce.
• Pionownik laserowy.
• Śruby spodarki.
• Wiązka laserowa pomiaru bezlustrowego

Wyznaczenie błędu kolimacji k i błędu indeksu koła pionowego i

Błędy:
• indeksu koła pionowego i - odchylenie kątowe miejsca zera tarczy kodowej od osi
obrotu tachimetru (rys. 3.9.1),
• kolimacji k - odchylenie osi celowej od prostej prostopadłej do osi obrotu lunety
(rys. 3.9.2),

234
są wyznaczane są jednocześnie, w wyniku pomiarów w I i II położeniu lunety do
pryzmatu ustawionego w przybliżeniu w płaszczyźnie horyzontalnej ±5°, w odległości
około 100 m (rys. 3.9.3).

Oś obrotu tachimetru
i V=0
i β
Tarcza
VI
kodowa

VII Koło pionowe

Rys. 3.9.1

Oś obrotu lunety
w położeniu I
HzI HzII II Oś celowa
Oś obrotu lunety α
w położeniu II k I
k
Hz=0

Koło poziome

Rys. 3.9.2

Rys. 3.9.3
W tym celu należy spoziomować instrument oraz wybrać ekran wyznaczania błędu
kolimacji i indeksu koła pionowego w Menu Głównym tachimetru (rys. 3.1.22).

235
Po nacelowaniu na reflektor w I położeniu lunety (rys. 3.9.3) i wciśnięciu klawisza
REJ, na podstawie odczytów koła poziomego HzI i pionowego VI obliczane są
(rys. 3.9.1-2):
• kąt pionowy β = VI + i.
• kierunek poziomy α = HzI - k.
Analogicznie, w II położeniu lunety, po wciśnięciu klawisza REJ na podstawie
odczytów koła poziomego HzII i pionowego VII, obliczane są (rys. 3.9.1-2):
• kąt pionowy β = 2π - V II - i.
• kierunek poziomy α = HzII ± π + k.
Odejmując i dodając odpowiednie równania z pomiaru w I i II położeniu lunety
otrzymuje się:
• błąd indeksu i = π - (VI + VII)/2 oraz wartość kąta pionowego wyznaczoną na
podstawie dwóch położeń lunety β = π + (V I - V II)/2,
• błąd kolimacji k = HzII ± π - HzI oraz wartość kierunku wyznaczoną na podstawie
dwóch położeń lunety α = (HzI + HzII ± π)/2.
Po wykonaniu pomiarów w dwóch położeniach lunety na ekranie ukazuje się poprzednia
i obecna wartość błędu. Na ekranie tym można wybrać:
• Więcej - aby pomierzyć kolejny cel lub ponownie ten sam, końcowa wartość błędu
jest średnią ze wszystkich pomiarów,
• OK - aby zapisać nowe wartości w stałej pamięci tachimetru,
• ESC - aby wyjść bez zapisywania zmian.

W czasie wykonywania pomiarów mogą pojawić się komunikaty:

• Kąt V jest nieodpowiedni dla kalibracji: tolerancja nacelowania nie została
osiągnięta lub położenie lunety nie zostało zmienione, cel musi się znajdować
w płaszczyźnie poziomej.
• Wynik poza zakresem. Pozostają stare wartości: obliczone wyniki kalibracji są
poza dopuszczalnym zakresem, poprzednie wartosci zostają zachowane.
• Kąt Hz nie odpowiedni dla kalibracji: kat poziomy w położeniu I i II różni się
o więcej niż 5°, wyceluj na cel z dokładnością wyższą niż 5°.
• Błąd pomiaru. Pomierz od nowa: Pomiar nie został wykonany (np. niestabilne
ustawienie instrumentu) Powtórz operację.
• Przekroczony czas pomiaru. Pomierz od nowa: Odstęp między pomiarami w I i II
położeniu lunety był zbyt długi, >15 min, powtórz operację.
Zapamiętana, aktualna wartość błędu indeksu i jest uwzględniana automatycznie
w kątach pionowych mierzonych tylko w jednym położeniu lunety, kąty mierzone
w dwóch położeniach lunety są wolne od wpływu błędu indeksu, co wynika
z powyższych rozważań.
Natomiast poprawka kierunku poziomego Hz ze względu na błąd kolimacji k zmienia się
ze wzrostem nachylenia osi celowej. Podczas obrotu pionowego lunety oś celowa
zakreśla powierzchnię stożkową o kącie wierzchołkowym 180 - 2k (rys. 3.9.4).

236
Poprawka zmienia się ze zmianą kąta pionowego według zależności k(V) = k/sinV, która
wynika ze wzoru sinusowego trygonometrii sferycznej, zastosowanego do trójkąta
sferycznego ABC (rys. 3.9.4)

Oś obrotu tachimetru

C
Sfera o p romieniu
k(V) jedn ostkowym
V

A k
B

Rys. 3.9.4
Zatem:
• kierunek poziomy α pomierzony w jednym położeniu lunety I lub II, jest
poprawiany według zależności, odpowiednio (rys. 3.9.2): α = HzI - k(VI),
α = HzII±180°+ k(VII) .
• kierunek pomierzony w dwóch położeniach lunety I i II, jako wartość średnia jest
niezależny od błędu kolimacji: α = (HzI +HzII±180°)/2.
• kąt poziomy ∆α = αP -αL - jako różnica kierunków prawego αP=HzP -k(V P)
i lewego αL=HzL-k(VL) ramienia kąta, pomierzonych w jednym I-położeniu lunety
jest zależny od błędu kolimacji ∆α = HzP-HzL-k(V P)+k(VL).
• kąt poziomy pomierzony w dwóch położeniach lunety, jako wartość średnia kąta
wyznaczonego z położeń I: ∆αI = HzPI-HzLI-k(VPI)+k(V LI) i II:
∆αII = HzPII-HzLII+k(VPII)-k(V LII) jest wolny od wpływu błędu kolimacji:
∆α = [(HzPI-HzLI)+ (HzPII-HzLII)]/2 .
Poprawki za kolimację k(V) = k/sinV są obliczane i uwzględniane automatycznie na
podstawie zapamiętanej, aktualnej wartości błędu kolimacji k.

Wyznaczenie błędu inklinacji

Błąd inklinacji a jest odchyleniem osi obrotu lunety od prostej prostopadłej do osi obrotu
tachimetru (rys. 3.9.5). Błąd ten ma wpływ na na odczyty kierunku poziomego Hz.
Poprawka kierunku poziomego vHz ze względu na błąd inklinacji a zmienia się ze
wzrostem nachylenia osi celowej. Podczas obrotu pionowego lunety oś celowa zakreśla
płaszczyznę nachyloną do poziomu (rys. 3.9.6). Poprawka zmienia się ze zmianą kąta
pionowego według zależności vHz = i ctgV wynikającej ze wzoru trygonometrii
sferycznej tgV = sini tg(90°-vHz ) zastosowanego do trójkąta sferycznego prostokątnego
ABC (rys. 3.9.6).

237
Wartość błędu inklinacji a jest zapisana w pamięci tachimetru i jest dodawana do
mierzonych kierunków poziomych Hz, ze znakiem przeciwnym.

Oś ob rotu tachimetru

V a B
Sfera o promieniu A
jed nostkowym 90°- vHz
V

c
C
a

vHz
k

Rys. 3.9.5 Rys. 3.9.6

Dla wyznaczenia błędu inklinacji w odległości około 100 m ustawiany jest pryzmat, na
wysokości conajmniej ±27° względem płaszczyzny poziomej (rys. 3.9.7).

Rys. 3.9.7.

Przed rozpoczęciem procedury wyznaczenia błędu inklinacji a musi być wyznaczony

błąd kolimacji k.
Ekran wyznaczania inklinacji jest wybierany po spoziomowaniu tachimetru z Menu
Głównego (rys. 3.1.22).

238
Po nacelowaniu na reflektor w I położeniu lunety i wciśnięciu klawisza REJ
zarejestrowane zostają - wyświetlone na ekranie, wartości kątów poziomego Hz
i pionowego V. Analogicznie jest wykonywany pomiar i rejestracja REJ kąta poziomego
i pionowego w II położeniu lunety.

Po wykonaniu pomiarów w dwóch położeniach lunety na ekranie ukazuje się poprzednia

i obecna obliczona wartość błędu inklinacji a. Na ekranie tym można wybrać:
• Więcej - aby pomierzyć kolejny cel lub ponownie ten sam, końcowa wartość błędu
jest średnią ze wszystkich pomiarów,
• OK - aby zapisać nową wartość błędu inklinacji a w stałej pamięci tachimetru,
• ESC - aby wyjść bez zapisywania zmian.
W czasie wykonywania pomiarów mogą pojawić się te same komunikaty jak
w przypadku wyznaczania błędu kolimacji i błędu indeksu koła pionowego.

Rektyfikacja libeli pudełkowej instrumentu i spodarki

Po spoziomowaniu tachimetru pęcherzyki libeli pudełkowej instrumentu i spodarki
powinnny znajdować się w górowaniu.
Jeżeli jedna z libel pudełkowych nie jest ustawiona centrycznie należy wykonać
czynności (rys. 3.9.8):

1. Instrument: jeżeli pęcherzyk wychodzi poza obręb okręgu użyj klucza limbusowego
do scentrowania libeli śrubami rektyfikacyjnymi.
2. Spodarka: jeżeli pęcherzyk wychodzi poza obręb okręgu użyj klucza limbusowego
oraz śrub spodarki do zlikwidowania błędu: obracaj śruby ustawcze:
- w lewo: jeżeli pęcherzyk zbliża się do śruby,
- w prawo: jeżeli pęcherzyk oddala się od śruby.

Rys. 3.9.8

Należy powtarzać powyższe czynności tak długo aż, obie libele będą w górowaniu i nie
będzie potrzebna dalsza korekcja ich położenia.

239
Sprawdzenie pionownika laserowego
Pionownik laserowy znajduje się w osi pionowej obrotu tachimetru. Sprawdzenie polega
na wykonaniu czynności (rys. 3.9.9):
1. Ustawienie i spoziomowanie tachimetru na statywie około 1.5 m nad poziomem
gruntu.
2. Zaznaczenie środka czerwonego punktu na np. podłożonej białej kartce papieru na
ziemi.
3. Powolne obracanie tachimetru o 360° z obserwacją poruszania się plamki
laserowej, maksymalna średnica ruchu kolistego środka plamki lasera nie powinna
przekraczać 3 mm przy wysokości instrumentu 1.5 m.
4. Jeżeli środek punktu lasera zakreśla dostrzegalny krąg, lub odsuwa się na odległość
większą niż 3 mm od zaznaczonego na początku miejsca, oznacza to potrzebę
rektyfikacji - należy się skontaktować z serwisem.

Rys. 3.9.9

Sprawdzenie statywu
Łączenia pomiędzy metalem i elementami drewnianymi statywu muszą być pewne
i ścisłe. Za pomocą klucza limbusowego należy dokręcić (rys. 3.9.10):
1. Górne śruby nóg statywu.
2. Połączenia przegubowe na głowicy statywu
3. Śruby limbusowe na dole nóg statywu.

Rys. 3.9.10

240
Sprawdzenie i rektyfikacja wiązki laserowej pomiaru bezlustrowego

Wiązka czerwonego lasera używana do pomiaru odległości bez reflektora zwrotnego,

emitowana jest współosiowo z osią celową lunety. Na ewentualne przesunięcie wiązki
mogą mieć wpływ czynniki zewnętrzne takie jak wstrząsy lub fluktuacje temperatury.
Dla sprawdzenia:
• ustaw tarczkę celowniczą w odległości od 5 do 20 m (rys. 3.9.11),
• lunetę ustaw w II położeniu,
• włącz emisję czerwonego lasera,
• wstaw krzyż kresek lunety na środek tarczki,
• określ pozycję plamki.
Jeżeli pozycja plamki pokrywa się z krzyżem na tarczce (rys. 3.9.11), oznacza to, że
współosiowość wiązki jest zachowana.

Rys. 3.9.11 Rys. 3.9.12

W przeciwnym wypadku instrument wymaga rektyfikacji:

• ściągnij dwie zatyczki z portów rektyfikacyjnych znajdujących się na obudowie
lunety (rys. 3.9.12),
• aby skorygować wiązkę w pionie: wprowadź klucz limbusowy do tylnego portu
(rys. 3.9.12) i przekręcaj go zgodnie z ruchem wskazówek zegara (plamka
przesuwa się do góry) lub przeciwnie (plamka przesuwa się na dół),
• aby skorygować wiązkę w poziomie: wprowadź klucz limbusowy do przedniego
portu (rys. 3.9.12) i przekręcaj zgodnie z ruchem wskazówek zegara (w prawo) lub
przeciwnie (w lewo).

241
4 Odbiorniki GNSS

4.1. Globalne systemy pozycyjne

GPS, GLONAS, Galileo, BeiDou i inne
Globalne systemy nawigacji satelitarnej GNSS (Global Navigation Satellite Systems)
umożliwiają wyznaczenie pozycji, prędkości i aktualnego czasu w dowolnym miejscu
na powierzchni Ziemi i w jej bliskim otoczeniu (np. Hofmann-Wellenhof, Lichtenegger,
Wasle, 2008; Lamparski i Świątek, 2007; Leick, 2003; Seeber, 2003; Xu, 2007;
Groves, 2008; Kaplan, Hegarty, 2006; Petrovski, Tsujii, 2012; Petrovski, 2014).
Aktualnie dostępne są dwa systemy nawigacji satelitarnej:
• amerykański globalny system pozycyjny GPS (Global Positioning System,
www.gps.gov), (rys. 4.1.1)
• rosyjski GLONAS (rys. 4.1.2).

GPS

Rys. 4.1.1
Ponadto trwają prace nad uruchomieniem nowych systemów:
• europejski Galileo (rys. 4.1.3),
• chiński BeiDou (Sun et al., 2013),
• indyjski GAGAN (GPS Aided Geo Augmented Navigation),
i innych.

242
 GLONASS

Rys. 4.1.2

Galileo

Rys. 4.1.3

Budowa systemu nawigacji satelitarnej

Systemy nawigacji satelitarnej składają się z trzech segmentów: kosmicznego
(satelitarnego), kontroli i użytkownika (rys. 4.1.4).

Segment kosmiczny
Segment kosmiczny składa się z pewnej nominalnej liczby satelitów, niezbędnych do
prawidłowego działania systemu: 24 - GPS i GLONASS, 30 - GALILEO.

243
W przypadku systemu GPS (www.gps.gov), (rys. 4.1.5):
• satelity poruszają się po sześciu prawie kołowych orbitach, na wysokości
20162,61 km nad powierzchnią Ziemi o średnim promieniu 6378.137 km,

Segment
kosmiczny
24 satelity okrążające Ziemię na Odbiorniki depeszy nawigacyjnej,
wysokości ok. 20 000 km, wyznaczanie: pozycji, prędkości i czasu
wysyłajęce depesze nawigacyjne
Segment
użytkowników

Segment
kontrolny

Stacje nadzoru działania

satelitów: korekta orbit,
aktualizacja sygnałów
nawigacyjnych www.gps.gov/sys tems/gps/contr ol
Rys. 4.1.4

Segment
kosmiczny

Z
Y

Rys. 4.1.5

244
• orbity satelitów są równomiernie rozłożone wzdłuż obwodu równika Ziemi, co 60°
długości geograficznej, oraz są nachylone pod kątem 55° względem płaszczyzny
równika, co powoduje, iż powyżej szerokości geograficznej 55° N i 55° S żaden
z satelitów nie będzie obserwowany w zenicie,
• okres obiegu Ziemi przez satelitę wynosi 11h 57min 27s, tak więc w danym miejscu
na powierzchni Ziemi każdego następnego dnia konstelacja satelitów powtarza się
o około 8 minut wcześniej niż dnia poprzedniego,
• satelita jest widoczny nad horyzontem przez około 5 godzin,
• na każdej orbicie znajdują się 4 satelity, rozłożone tak, aby zapewnić widoczność co
najmniej 5 satelitów o każdej porze doby praktycznie z dowolnego miejsca na
powierzchni Ziemi, powyżej kąta wzniesienia 5° ponad horyzontem.

Wyposażenie satelitów
Na satelitach znajdują się:
• silniki korekcyjne do utrzymywania położenia satelity na orbicie,
• układy stabilizacji położenia i sterowania,
• baterie słoneczne stanowiące źródło energii i akumulatory,
• urządzenia odbiorcze sygnałów nawigacyjnych ze stacji kontrolnych,
• urządzenia nadawcze sygnałów nawigacyjnych w kierunku Ziemi.

Segment użytkowników
Segment użytkowników stanowią wszyscy korzystający z różnorodnych odbiorników
przystosowanych do (rys. 4.1.4):
• odbioru, dekodowania i przetwarzania sygnałów satelitarnych,
• wyznaczania odległości od odbiornika do satelity metodą kodową i metodą fazową
• wykonywania obliczeń pozycji, prędkości i aktualnego czasu.
Na rynku dostępnych jest wiele typów odbiorników satelitarnych o różnorodnych
zastosowaniach - w lotnictwie, żegludze, transporcie lądowym, gospodarce, geodezji,
turystyce samochodowej itp., zapewniających odpowiednią dokładność wyznaczenia
pozycji, prędkości poruszania się i czasu.

Keplerowski ruch satelity

Równanie orbity r = r(t) po której porusza się satelita wokół Ziemi z prędkością
v = dr/dt (rys. 4.1.6-8) otrzymuje się na podstawie zasad dynamiki Newtona.
Zgodnie z drugą zasadą zmiana pędu środka satelity po orbicie p = mv jest
w pierwszym przybliżeniu spowodowana siłą przyciągania satelity przez Ziemię:
dp/dt = F (rys. 4.1.8):

d 2r mM r lub d 2 r GM GM
m ≡ F = −G = − 3 r ⇔ &r& = − 3 r
dt 2 2
r r dt 2
r r
gdzie d2r/dt2 - przyspieszenie satelity w ruchu na orbicie, GM/r2 - przyspieszenie siły
− 11 3 -1 -2
przyciągania jednorodnej Ziemi kulistej F, G := 6.673⋅ 10 m kg s - stała grawitacji.

245
 −5
ωZ := 7.2921151467⋅ 10 rad/s
Z
ωZ - prędkość kątowa Ziemi
ωZ v = dr/dt
Ω - długość węzła
Satelita wstępującego
Orbita satelity r i - inklinacja - kąt nachylenia
Z orbity do płaszczyzny
równika
u ω argument perigeum
-
Ziemia f (najbliższy punkt orbity)
Ω0 ω
t0
Perigeum X f − anomalia prawdziwa
Y u = ω + f - argument szerokości
Y r − promień wodzący satelity
Punkt Ω i
Bar ana Równik
X = r[cos u cos Ω 0 − sin u sin Ω 0 cos i ]
Węzeł wstępujący
X Y = r[cos u sin Ω 0 + sin u cos Ω 0 cos i ]
Z = r sin u sin i

Rys. 4.1.6

a , b - półosie orbity
W przybliżeniu [km]: a := 26559.119 b := 26559.063
e - mimośród orbity
a − b = 0.056 2 n - ruch średni satelity
e := 1 −  
b (prędkość kątowa satelity)
a 2π µ
n= ≡
T a3
a
esinE T - okres obiegu satelity
T = 11h 57min 27s
Satelita t
µ - iloczyn stałej grawitacji
b i masy Ziemi,
E r
f 14
μ := 3.986005⋅ 10 m3/s2
Apogeum M Ziemia M - anomalia średnia
t0
a ae a(1 -e) M = n( t − t0)
a⋅ e = 54.540 E - anomalia ekscentryczna
a⋅ ( 1 − e) = 26504.579 E = M + esinE
f − anomalia prawdziwa

1 − e 2 sin E
f = arctg
cos E − e
r - promień wodzący satelity
r = a(1− ecosE)

Rys. 4.1.7

246
 dp
dv Zmiana prędkości
vϕ dv = (dv /dt)dt = (d2r/dt2)dt,
v
pędu dp = Fdt i kierunku ruchu satelity
v + dv
p = mv na odcinku dr = vdt w czasie dt

dr m Składowe prędkości radialna vr

vr i transwersalna vϕ:
Satelita
r (r,ϕ) = rcosϕ i +rsinϕ j
F
y
dr dr r dϕ
v= = + k × r = v r + vϕ
r dϕ r = r(t)
Orbita satelity dt dt r dt
−
r Wartość prędkości:
j ϕ = ϕ (t)
 dr   dϕ 
2 2

i x v = v =   + r 
 dt   dt 
k=i ×j
Rys. 4.1.8

Z definicji momentu siły M = r × F i momentu pędu środka masy satelity po orbicie:

L = r × mv, oraz zależności między nimi dL/dt = M wynika, że moment pędu L jest
stały w czasie: L = r × mv = r × mvϕ = const. Satelita porusza się więc po orbicie
płaskiej, której płaszczyzna jest prostopadła do wektora L (rys. 4.1.8).
Zmiana kąta biegunowego dφ w czasie dt (rys. 4.1.8):

1 L
dϕ = dt
r2 m

wynika z warunku stałości momentu pędu L = r × mvϕ = const., natomiast zmiana

promienia wodzącego r satelity w czasie dt:
2
2 E 2GM  L 
dr = + −  dt
m r  mr 

wynika z zasady zachowania energii: całkowita energia mechaniczna E satelity będącego

w ruchu - równa sumie energii kinetycznej
2 2 2 2
mv 2 m  dr   dϕ  m  dr   L 
Ek = = (  +  r  ) = (  +   )
2 2  dt   dt  2  dt   mr 
i potencjalnej

mM
E p = −G
r
jest wielkością stałą E = Ek + Ep = const.

247
Stąd, w wyniku całkowania:

1 L
r2 m
ϕ= ∫ 2 E 2GM  L 
2
dr
+ − 
m r  mr 

otrzymuje się elipsę (E < 0), daną równaniem biegunowym:

p
r=
1 + e cos ϕ
gdzie
L2 2 EL2
p= e= +1
Gm 2 M G 2 m3 M 2

Zatem, zgodnie z pierwszym prawem Keplera - w odniesieniu do ruchu satelity, satelita

porusza się po orbicie eliptycznej, przy czym Ziemia znajduje się w jednym
z ognisk orbity. Punkty orbity eliptycznej w których satelita znajduje się najbliżej
i najdalej od Ziemi nazywają się perigeum i apogeum - linia prosta łącząca te punkty
nazywa się linią apsyd (rys. 4.1.7). Kąt biegunowy f liczony od kierunku perigeum jest
nazywany anomalią prawdziwą (rys. 4.1.6-7).

W czasie dt promień wodzący r zakreśla wycinek - sektor okręgu o powierzchni

dS = r2dϕ /2, zatem prędkość polowa satelity:

dS 1 2 dϕ 1 L
= r = rvϕ = = const
dt 2 dt 2 2M

jest wielkością stałą, czyli zgodnie z drugim prawem Keplera w równych przedziałach
czasu promień wodzący satelity r zakreśla obszary o jednakowych polach.

Według drugiego prawa Keplera okres T obrotu satelity wokół Ziemi jest równy
stosunkowi pola powierzchni orbity S =πab do prędkości polowej satelity dS/dt:

S a3
T= = 2π
dS GM
dt
skąd zgodnie z trzecim prawem Keplera: kwadraty okresów obiegu satelity wokół Ziemi
mają się do siebie tak jak sześciany dużych półosi orbity eliptycznej satelity.
Współrzędne określające pozycję satelity X, Y, Z w aktualnym położeniu na orbicie
keplerowskiej w chwili t są podane na rys. 4.1.6.

248
Zakłócony ruch satelity
Keplerowski elipsoidalny ruch satelity wynika z założenia, że na satelitę działa tylko siła
przyciągania Ziemi kulistej o jednorodnym rozkładzie gęstości masy:
µ
&r& = − r
r3
Stąd, w wyniku całkowania otrzymuje się pozycję X,Y,Z i prędkość satelity (rys. 4.1.6):
r (t ) = r ( t ; a , e, i , Ω, ω , M )

r& (t ) = r& ( t ; a , e, i , Ω, ω , M )

W rzeczywistości na satelitę działa szereg sił zakłócających jego tor i ruch keplerowski:
µ
&r& = − r −F
r3
gdzie
F = &r&E + &r&S + &r&K + &r&e + &r&o + &r&D + &r&SP + &r&A
jest wypadkową przyspieszeń sił zakłócających (np. Seber, 2003), (rys. 4.1.9):

&r&E - przyspieszenie wynikające z niekulistego i niejednorodnego rozkładu mas Ziemi

&r&S , &r&K - przyspieszenia wynikające z przyciągania Słońca, Księżyca (i planet)
&r&e , &r&o - przyspieszenia wynikające z pływów ziemskich i oceanicznych
&r&D - przyspieszenie wynikające z oporu atmosfery
&r&SP , &r&A - przyspieszenia wynikające z bezpośredniego i odbitego od Ziemi ciśnienia
światła słonecznego

Słońce

&r&S
Orbita &r&A

Satelita &r&K Księżyc

&r&o &r&e &r& &r&D

E &r&SP

0
Ziemia
(Seber, 2003 )

Rys. 4.1.9

249
 Tabela 4.1.1 (Seber, 2003) Przyspieszenie Efekt orbitalny
Zakłócenie m/s2 2 godz 3 dni
C20 5⋅10-5 2 km 14 km
Dalsze harmoniki 3⋅10-7 50-80 m100-1500 m
Przyciąganie Słońca i Księżyca 5⋅10-6 5-150 m1000-3000 m
Pływy ziemskie 1⋅10-9 - 0.5-1.0 m
Pływy oceaniczne 1⋅10-9 - 0.0-2.0 m
Ciśnienie światła słonecznego 1⋅10-7 5-10 m 100-800 m
Albedo 1⋅10-9 - 1.0-1.5 m

Ruch satelity może więc być rozpatrywany jako ruch po ciągle zmieniającej się ze
względu na wpływ sił zakłócających orbicie keplerowskiej, nazywanej orbitą
oskulacyjną (rys. 4.1.10).

Styczna keplerowska orbita Satelita w czasie t

oskulacyjna w czasie t na orbicie rzeczywistej

Orbita rzeczywista
Ziemiał satelity
ońce

Styczna keplerowska orbita S atelita w czasie t0

na orbicie rzeczywistej
oskulacyjna w czasie t0

Rys. 4.1.10

Zmieniające się w czasie parametry orbity keplerowskiej a(t), e(t), i(t), Ω(t), ω(t), M(t)
są obliczane za pomocą parametrów orbity a0, e0, i0, Ω0, ω0, M0 i ich pochodnych
znanych w czasie t0 (rys. 4.1.10) według wzoru Taylora (np. Kaula, 2000; Seber, 2003):

da
a (t ) = a + (t − t ) + ...
0 dt 0
de
e (t ) = e + (t − t ) + ...
0 dt 0
di
i (t ) = i + (t − t ) + ...
0 dt 0

250
 dΩ
Ω (t ) = Ω + (t − t ) + ...
0 dt 0
dω
ω (t ) = ω + (t − t ) + ...
0 dt 0
dM
M (t ) = M + (t − t ) + ...
0 dt 0

W efekcie, rozwiązanie spełniające równania ruchu zakłóconego

µ
&r& = − r−F
r3
przyjmuje postać:

r (t ) = r (t ; a (t ), e(t ), i (t ), Ω(t ), ω (t ), M (t ))
r& (t ) = r& (t ; a (t ), e(t ), i (t ), Ω(t ), ω (t ), M (t ))

Ta procedura analitycznego całkowania, niejednorodnego równania różniczkowego

drugiego rzędu (zakłóconego ruchu satelity) znana jest jako metoda wariacji
parametrów ogólnego rozwiązania równania jednorodnego (ruchu keplerowskiego
niezakłóconego) którymi są elementy orbity a, e, i, Ω, ω, M. Szczegóły podane są
w podręcznikach np. Seber, 2003; Xu G. and Xu J., 2013, Montenbruck and Gill, 2001;
Rothacher, 2005; Sośnica, 2014; Capderou, 2005; Kaula, 2000.
Technika ta jest stosowana w efemerydach pokładowych przesyłanych z satelity do
odbiornika w depeszy nawigacyjnej (Seber, 2003; Xu, 2007).

Czas systemu GPS

Czas w systemie GPS jest liczony w tygodniach (WN - Week Number) i sekundach (t)
w danym tygodniu WN.
Na przykład (rys. 4.1.11):

WN := 1626

jest numerem tygodnia w dniu 11.03.2011, natomiast

t := 5 ⋅ 24⋅ 60⋅ 60 + 14⋅ 60⋅ 60 + 14⋅ 60 + 13 = 483253s

jest momentem czasowym 14h 14m 13s w dniu 11.03.2011 wyrażonym w sekundach
w tygodniu WN = 1626 .
Czas zmienia się w zakresie od 0 do 604800 sekund w końcu tygodnia. Początkiem
liczenia czasu GPS jest 0h 05.01.1980.

251
 www.qzss.org

Rys. 4.1.11

Stacje śledzące satelity centralna i monitorujące

Segment kontroli systemu GPS tworzą stacje nadzoru i korekcji działania systemu
www.gps.gov/systems/gps/control:
centralna w Colorado Springs, Kalifornia, USA (rys. 4.1.4):
• odbiór sygnałów z satelitów,
• odbiór informacji ze stacji kontrolnych naziemnych,
• obliczanie parametrów orbit satelitów tzw. efemeryd pokładowych,
• wyznaczanie parametrów poprawek zegarów satelitów,
• obliczanie współczynników modelu jonosfery,
• przesyłanie informacji do stacji naziemnych,
• nadzór pracy stacji naziemnych,
• korekta orbit, naprawa i wymiana satelitów.

252
monitorujące na wyspach: Wniebowstąpienia, Hawajach, Diego Gracia, Marshala
i inne stacje (rys. 4.1.4):
• odbiór sygnałów z satelitów,
• telemetryczne sprawdzanie orbit satelitów,
• sprawdzanie poprawności działania satelitów,
• zbieranie danych do poprawek jonosferycznych i pomiaru czasu,
• przesyłanie informacji do stacji centralnej,
• przesyłanie informacji do satelitów.

Efemerydy pokładowe
Co godzinę są wyznaczane przez stacje kontrolne i przesyłane do pamięci komputera
każdego satelity efemerydy pokładowe umożliwiające obliczenie przez odbiornik
użytkownika pozycji satelity i czasu w czasie wysyłania sygnału (rys. 4.1.12):

satelita w czasie pomiaru t

satelita w epoce odniesienia t0e

perigeum

równik

(wg. Seber, 2 003)

Rys. 4.1.12

• parametry czasu
t0e := 468000s - czas odniesienia efemeryd orbity
t0c := 468000s - czas odniesienia zegara satelity
−5
a0 := −3.09338793159⋅ 10 s - współczynniki wielomianowego modelu
− 13 błędu zegara satelity względem t0c
a1 := −2.27373675443⋅ 10 s/s
a2 := 0 s/s2

253
• parametry keplerowskie
a := 26559119.390591964
e := 0.002060244442
i0 := 0.979466422479
ω := 0.743896798402
Ω0 := 1.47432997258
M0 := 1.26092743560
- półoś orbity [m]
- mimośród orbity
- kąt nachylenia orbity do płaszczyzny równika [rad]
- argument perigeum [rad]
- długość geograficzna węzła wstępującego [rad]
- anomalia średnia [rad]

• parametry zakłócające
−9
∆n := 4.14231540121⋅ 10 - przyrost prędkości kątowej [rad/s]
−9
ΩDOT := −7.96961768085⋅ 10 - prędkość węzła wstępującego [rad/s]
− 10
iDOT := −1.99294015681⋅ 10 - prędkość kąta nachylenia [rad/s]
−6
Cus := 4.7609210014⋅ 10 - poprawka do argumentu szerokości SIN [rad]
−6
Cuc := −4.8596411943⋅ 10 - poprawka do argumentu szerokości COS [rad]
Crs := −92.6875 - poprawka do promienia wodzącego SIN [m]
Crc := 298.8125 - poprawka do promienia wodzącego COS [m]
−9
Cis := 1.8626451492⋅ 10 - poprawka do kąta nachylenia SIN [rad]
−8
Cic := −2.7939677238⋅ 10 - poprawka do kąta nachylenia COS [rad]

Efemerydy pokładowe są wysyłane przez satelitę do odbiornika za pomocą fali radiowej.

Sygnał nawigacyjny GPS

Oscylator zegara kwarcowego satelity o częstotliwości podstawowej L = 10.23 MHz
= 10230000 s-1 generuje dwie fale nośne radiowe o wysokich częstotliwościach UHF,
nazywane kanałami transmisji danych L1 = 154L i L2 = 120L. (rys. 4.1.13).

Częstotliwość
podstawowa Kody sygnałów × 10
10.23 MHz
Fala nośna L1 Kod C/A Kod P
× 154 1575.42 MHz 1.023 MHz 10.23 MHz
λ ≈ 19 cm λ ≈ 300 m λ ≈ 30 m

Fale nośne UHF

Fala nośna L2 Kod P
× 120 1227.60 MHz 10.23 MHz
λ ≈ 24 cm λ ≈ 30 m
(wg. Rothacher, 200 5)
Rys. 4.1.13

254
Fale te są wysyłane z prędkością światła w próżni c = 299792458 m/s stąd ich długości

(λ = c/L) wynoszą 19 i 24 cm odpowiednio, (rys. 4.1.13).

Na częstotliwości te są nałożone (np. Gleason, Gebre-Egziabher, 2009):
• kody: C/A i P na L1 oraz P na L2, służące do identyfikacji satelity (rys. 4.1.13-14),
• dane nawigacyjne nazywane depeszą nawigacyjną (rys. 4.1.14), służące do
określenia położenia satelity w momencie emisji kodu C/A lub P,

Rys. 4.1.14

Kod C/A (Coarse/Acquisition):

• jest ogólnie dostępny, nadawany na kanale L1,

• jest modulowany impulsowo z fazą ±1 według jednego z rodziny 1032
pseudolosowych PRN (Pseudo Random Noise) ciągów Golda, w odcinkach
o długości 1023 bitów, transmitowanych z szybkością 1.023 Mbit/s; każdy satelita
nadaje odcinek innego ciągu losowego w celu umożliwienia identyfikacji satelity
(sekwencja odcinków ciągu przypisanych poszczególnym satelitom wybrana jest
tak, aby sygnały rożnych satelitów nie były ze sobą skorelowane, a dla każdego
satelity współczynnik autokorelacji miał tylko jedno maksimum),
• wznowienie powtarzania odcinka ciągu następuje co 7 dni, w sobotę o północy,
• czas dojścia kodu do odbiornika z prędkością światła ~ 300 000 km/s2 przy
odległości satelity od Ziemi ok. 20 000 km wynosi ok. 0.067 s.
• powtarzalność odcinka kodu danego satelity wynosi ok. 0.001 s, co umożliwia na
szybką synchronizację kodu w odbiorniku z generowaną przez odbiornik repliką
kodu,
• powtarzanie modulacji co 0.001 s przy prędkości fali ~ 300 000 km/s umożliwia
rozdzielczość pomiaru odległości (pozycji) ok. 300 m (przy założeniu błędu
pomiaru równego odcinkowi kodu), w praktyce możliwe jest osiąganie dokładności
pozycji znacznie większych 20 - 30 m.
• wyznaczanie pozycji na podstawie kodu C/A jest nazywane standardowym
serwisem pozycyjnym SPS (Standard Positioning System).

255
Kod P (Precise):
• jest dostępny dla autoryzowanych użytkowników, nadawany na kanałach L1 i L2,
• sygnał modulowany jest w odcinkach o długości 7 dni i stanowi część trwającej
267 dni sekwencji ciągu pseudolosowego przypisanego każdemu z satelitów,
• wznowienie powtarzania odcinka ciągu następuje co 7 dni, w sobotę o północy,
• szybkość transmisji kodu P wynosi 10.23 MHz.
• powtarzanie informacji z szybkością dziesięć razy większą niż szybkość
powtarzania kodu C/A, zwiększa w przybliżeniu dziesięciokrotnie dokładność
wyznaczania pozycji, do 2 - 3 m,
• wyznaczanie pozycji na podstawie kodu P jest nazywane precyzyjnym serwisem
pozycyjnym PPS (Precise P ositioning System).

Kod Y:
• nadawany jest w sytuacjach szczególnych, gdy włączony zostaje system
zapobiegania intencjonalnym próbom zakłócania pracy urządzeń GPS, określanym
terminem anti-spoofing.
• jest szyfrowany z częstością modulacji ok. 0,5 Hz co stanowi dodatkowe
zabezpieczenie serwisu precyzyjnego PPS.

Depesza nawigacyjna
Depesza nawigacyjna satelity zawiera, między innymi (rys. 4.1.15):
• 16 parametrów orbity danego satelity - efemerydy orbity oraz parametry poprawki
zegara satelity i parametry poprawki jonosferycznej umożliwiające obliczenie
położenia satelity w momencie emisji kodu C/A lub P,
• dane umożliwiające określenie położenia innych dostępnych satelitów, zawarte
w tzw. almanachu systemu.
Depeszę nawigacyjną tworzy 25 ramek (rys.4.1.15). Czas przesyłania jednej ramki
wynosi 0.5 min a całej depeszy 12.5 min. Każda ramka dzieli się na 5 podramek.
We wszystkich satelitach depesza nawigacyjna rozpoczyna się w tym samym
momencie - o północy z soboty na niedzielę czasu systemu - co jednotygodniowy cykl
kodu precyzyjnego P. Dane w każdej ramce są aktualizowane co jedna lub dwie godziny
w zależności od satelity.
W każdej z pięciu podramek każdej ramki pierwsze dwa słowa, zwane słowami
kluczowymi są jednakowe (rys. 4.1.15):
• TLM - zawiera informacje telemetryczne TLM, pozwalające na identyfikacje satelity
oraz synchronizacje ciągów losowych satelity i odbiornika,
• HOW (Hand Over Word) - umożliwia dostrojenie sygnału odbiornika do
nadawanych przez satelitę, rozpoznanie kodów pseudolosowych, oraz przejęcie od
odbioru kodu C/A do odbioru kodu P.
Struktura trzech pierwszych podramek 1, 2, 3 jest stała. Kolejne dwie 4 i 5 posiadają po
25 stron zawierających odmienne informacje.
Szczegółowy opis zawartości wszystkich ramek (rys. 4.1.15) podany jest w plikach
gpssps1.pdf, gpsspsa.pdf, icd200c.pdf dostępnych w internecie.

256
Odbiór wszystkich stron z dwóch ostatnich podramek wymaga 25-krotnego
powtórzenia. Każde z tych powtórzeń jest poprzedzone podramkami 1, 2 i 3.
Pełna depesza nawigacyjna to 5 podramek stanowiących jedną ramkę, powtórzonych
25 razy co daje 37 500 bitów.

DEPESZA NAWIGACYJNA

5 podramek
Popr. zegara t0c a2 a1 a0, WN, dokł. i zdrowie Sat.

Efemerydy Cr s ∆n M0 C uc e Cu s a1/2 t0e

Popr. zegara t0c a2 a1 a0, WN, dokł. i zdrowie Sat.

Czas (sekundy)

Efemerydy C rs ∆n M0 Cuc e Cus a1/2 t0 e

Efemeryd y C ic Ω 0 Cis i0 Cr c ω Ω D OT iDOT

Almanach, model jonosfery, dUTC 25 ramek

Almanach

wg.http://what-when-how.com/a-software-defined-gps-and-galileo-receiver/
gps-signal-gps-and-galileo-receiver-part-3/
Rys. 4.1.15

Cała informacja zawarta w podramkach 4 i 5 trwa 25 stron czyli 12.5 minuty.

Aktualizacja kodów satelitów następuje co tydzień o północy w każdą sobotę.
Od tego momentu zliczane są epoki - odcinki czasu o długości 1.5 s. Licznik TOW
(Time Of Week) jest liczbą 1.5 sekundowych epok, które upłynęły od początku
bieżącego tygodnia, w zakresie od 0 do 403 199. Tydzień zawiera 403 200 epok.
Licznik TOW jest zerowany na początku tygodnia.
Licznik Z jest numerem tygodnia od początku obliczania czasu systemu, a wiec od
północy z 5 na 6 stycznia 1980r. Jest on aktualizowany co 1024 tygodnie a więc co 19
lat. Ostatnia aktualizacja miała miejsce w sierpniu 1999r. Licznik ten pozwala na
uwzględnienie różnic między czasem uniwersalnym UTC i satelitarnym GPS,
występujących ze względu na sekundowy skok wprowadzany do czasu gwiazdowego
GMT.

Identyfikacja satelitów
Do odbiornika o wyznaczanych współrzędnych Xu, Yu, Zu dochodzą sygnały ze
wszystkich dostępnych satelitów n - satelitów, s = 1, 2, ... n o współrzędnych Xs, Ys, Zs
(rys. 4.1.17).

257
Rozpoznanie satelity dokonywane jest na podstawie odcinka kodu pseudolosowego C/A
lub P, którym sygnał satelity (numer PRN satelity) jest modulowany. Generator repliki
ciągów pseudolosowych wytwarza w odbiorniku wszystkie odcinki kodów
stosowanych poszczególnych satelitach. Badany jest stopień korelacji kodu odebranego
z satelity i jego repliki wytworzonej w odbiorniku. Zgodność repliki kodu z kodem
odebranym z satelity jednoznacznie identyfikuje satelitę (np. Jin, 2012).

Obliczenie pozycji satelity

Po identyfikacji satelity jego współrzędne Xs, Ys, Zs (rys. 4.1.6-7, rys. 4.1.17) są
obliczane na podstawie danych zawartych w jego depeszy nawigacyjnej,
zamieszczonych w trzech pierwszych podramkach 30-sekundowych ramek
(rys. 4.1.15):

• wskazanie zegara satelity w czasie rozpoczęcia nadawania odebranego odcinka kodu

C/A lub P
tSV := 469800

• poprawka zegara satelity

( ) ( )
2
δts := a 0 + a1 ⋅ tSV − t0c + a 2 ⋅ tSV − t0c = −0.0000309343

• czas systemu GPS w którym sygnał został wysłany

ts := tSV − δts = 469800.0000309343

• przyrost czasu między czasem odniesienia efemeryd a czasem wysłania sygnału

tk := ts − t0e = 1800.0000309343

• anomalia średnia Mk , mimośrodowa Ek i prawdziwa fk:

 μ + ∆n  ⋅ t = 1.5234902739
Mk := M0 +  3  k
 a 
Ek := Ek ← 0 = 1.5255484096

for i ∈ 1 .. 5
Ek ← Mk + e⋅ sin Ek ( )
 1 − e2⋅ sin E 
 ( k) 
fk := atan = 1.5276066428
cos( Ek) − e 
 

258
• argument szerokości uk , promień wodzący rk , kąt nachylenia orbity ik oraz
długość geograficzna węzła wstępującego Ωk :

(
uk := ω + fk + Cus⋅ sin2 ⋅ ω + fk
 ) + Cuc⋅ cos2⋅ ( ω + fk ) = 2.2714995676
rk := a ⋅ ( 1 − e⋅ cos( Ek) ) + Crs⋅ sin2 ⋅ ( ω + fk ) + Crc⋅ cos2⋅ ( ω + fk ) = 26556685.33648
   
ik := i0 + iDOT ⋅ tk + Cis⋅ sin2 ⋅ ( ω + fk ) + Cic⋅ cos2 ⋅ ( ω + fk ) = 0.979466066624
   
Ωk := Ω0 + ( ΩDOT − ωZ ) ⋅ tk − ωZ ⋅ t0e = −32.784041334184

• współrzędne satelity w czasie wysłania sygnału (rys. 4.1.6)

( ( ) ( ) ( ) ( ) ( )) = 7637997.2846
Xs := rk⋅ cos u k ⋅ cos Ωk − sin u k ⋅ sin Ωk ⋅ cos ik

Ys := rk⋅ ( cos( u k) ⋅ sin( Ωk) + sin( uk) ⋅ cos( Ωk) ⋅ cos( ik) ) = 19050017.5574

Zs := rk⋅ sin( u k) ⋅ sin( ik) = 16852755.4009

Pomiary różnicowe DGNSS

Pomiar DGNSS (Differential GNSS) jest techniką różnicowych pomiarów satelitarnych
GNSS opartą na pomiarach odległości do satelitów GNSS, w której wyznaczane
współrzędne są korygowane za pomocą poprawek odległości przesyłanych ze stacji
referencyjnych (rys. 4.1.17, rys. 4.1.20), zwykle systemu ASG-EUPOS (rozdz. 4.3).
Odbiorniki wykonują pomiary odległości kodowe (rys. 4.1.17) i fazowe (rys. 4.1.20).

Pomiar kodowy odległości

Czas przebiegu sygnału od satelity do odbiornika z prędkością światła c := 299792458
jest równy różnicy czasu wysłania sygnału t - zarejestrowanego przez zegar satelity,
i czasu odbioru T - zarejestrowanego przez zegar odbiornika: T - t (rys. 4.1.16).
W tym czasie sygnał przebiega odległość od satelity do odbiornika równą:
p = c(T - t)
Ze względu na błędy zegarów satelity dt = τa - t i odbiornika dT = τa - T względem
wzorcowego czasu GPS τ (rys. 4.1.16) odległość ta jest przybliżona i nazywana
pseudoodległością.
Pseudoodległość p jest powiązana z odległością geometryczną odniesioną do
wzorcowego czasu GPS τ,
ρ = c(τb - τa)
zależnością (rys. 4.1.16):

p = ρ+ c(dt - dT)

259
lub, przy uwzględnieniu opóźnienia przebiegu fali w atmosferze:

p = ρ+ c(dt - dT) +djon+dtrop

gdzie (rys. 4.1.16):

ρ/c- wzorcowy czas GPS przebiegu sygnału od satelity do odbiornika,

p/c = T - t - czas przebiegu sygnału od satelity do odbiornika na podstawie
wskazań zegarów odbiornika T i satelity t,
djon - jonosferyczna poprawka odległości,
dtrop - troposferyczna poprawka odległości,
djon/c - opóźnienie czasowe przebiegu sygnału w jonosferze,
dtrop/c - opóźnienie czasowe przebiegu sygnału w troposferze,

t Zegar satelity

Czas GPS
τa τb

Zegar odbiornika
T
(wg. Wells et al., 1999)

Rys. 4.1.16

W ogólności obok błędów zegarów satelity i odbiornika oraz wpływu atmosfery

rozpatruje się szereg innych czynników mających znaczenie na dokładność pomiaru
odległości od satelity do odbiornika, w tym błędy orbit, wielotorowość ścieżki, pływy
Ziemskie i efekt relatywistyczny:

p = ρ+ c(dt - dT) + ε

gdzie ε oznacza sumaryczny wpływ wspomnianych czynników (patrz np. Seber, 2003;
Xu G. and Xu J., 2013, Montenbruck and Gill, 2001; Jin, Cardellach, Xie, 2014).

Dokładność pomiaru kodowego pseudoodległości jest rzędu 3 m dla kodu C/A i 30 cm

dla kodu P. (np. Xu, 2007).

260
Odległość geometryczna ρ jest określona za pomocą znanych współrzędnych satelity
Xs, Ys, Zs oraz nieznanych wyznaczanych współrzędnych odbiornika X, Y, Z
(rys. 4.1.17):

ρ = r − R = ( X s − X ) 2 + (Ys − Y ) 2 + ( Z s − Z ) 2

gdzie
r = [ Xs, Ys, Zs ]T - wektor położenia satelity,
R = [ X, Y, Z ]T - wektor położenia odbiornika.

Przy dobrym znanym przybliżeniu X0, Y0, Z0 współrzędnych odbiornika

X = X 0 + dX
Y = Y0 + dY
Z = Z 0 + dZ

odległość ρ jest przedstawiana za pomocą wartości przybliżonej ρ0

ρ 0 = ( X s − X 0 ) 2 + (Ys − Y0 ) 2 + ( Z s − Z 0 ) 2

i niewielkiej różniczkowej poprawki dρ:

ρ = ρ 0 + dρ
∂ρ ∂ρ ∂ρ
= ρ0 + dX + dY + dZ
∂X ∂Y ∂Z
X − X0 Y − Y0 Z − Z0
= ρ0 − s dX − s dY − s dZ
ρ0 ρ0 ρ0

gdzie dX, dY, dZ są nieznanymi wyznaczanymi poprawkami do współrzędnych

przybliżonych X0, Y0, Z0.

Poprawki pseudoodległości ze stacji referencyjnych

Odbiornik użytkownika - ustawiony na mierzonym punkcie (X, Y, Z) i odbiornik
ustawiony na stacji referencyjnej o znanych współrzędnych (Xr, Yr, Zr), wykonują
pomiary kodowe pseudoodległości do satelity o znanych współrzędnych (Xs, Ys, Zs)
w tym samym czasie (rys. 4.1.17).

p = ρ + c(dt - dT) + ε
pr = ρr + c(dt - dTr) + ε r

261
 Xs Y s Zs

1 p + ∆p ≡ ρ − c(dT − dTr ) + ε − ε r
↑ + ∆p
2 p = ρ + c(dt − dT ) + ε
Satelita - Odbiornik

n
p r = ρ r + c(dt − dTr ) + ε r
Satelita - Stacja Referencyjna

Z
Zr

Przesłanie poprawek
pseudoodległości DGNSS

∆p = ρ r − p r
≡ −c(dt − dTr ) − ε r

Odbiornik,
STACJA REFERENCYJNA:
antena
a) punkt osnowy geodezyjnej
i radiomodem
na którym ustawiony jest
na tyczce,
na statywie odbiornik,
na punkcie
antena i radiomodem, lub
wyznaczanym
b) stacja referencyjna
np. systemu ASG-EUPOS

Xr
X
Yr

Y
Rys. 4.1.17

262
 Xr
X
Yr

Odbiornik na stacji referencyjnej oblicza poprawkę do pseudoodległości do satelity,

wynikającą z różnych wpływów opóźniających przebieg sygnału w atmosferze i innych
błędów, jako różnicę ∆p odległości geometrycznej ρr - obliczonej ze znanych
współrzędnych satelity (X s, Ys, Zs) i stacji referencyjnej (Xr, Yr, Zr) oraz pomierzonej
pseudoodległości pr, nazywaną poprawką DGNSS:

∆p = ρr - pr ≡ -c(dt - dTr) - εr

Poprawka ta jest przesyłana do odbiornika użutkownika, który ją dodaje do pomierzonej

pseudoodległości do tego samego satelity p + ∆p (rys. 4.1.17):

p + ∆p = ρ - c(dT - dTr) + ε - ε r

W praktyce często są wykorzystywane poprawki DGNSS udostępniane przez serwisy

czasu rzeczywistego, zwykle krajowego systemu sieci stacji referenyjnych
ASG-EUPOS (rozdz. 4.3).

Rozwiązanie układu obserwacyjnego pseudoodległości

Poprawki do przybliżonych współrzędnych odbiornika dX, dY, dZ oraz różnicę błędów

zegarów odbiornika i stacji referencyjnej dT - dTr odbiornik oblicza w wyniku
rozwiązania układu równań obserwacyjnych poprawionych pseudoodległości,
zestawionych do wszystkich dostępnych n - satelitów, i = 1, 2, ... n, (rys. 4.1.17):

Xi − X0 Yi − Y0 Zi − Z0
p i + ∆p i + v i = ρ 0i − dX − dY − dZ − c( dT − dTr ) + ε i − ε ri
ρ i
0 ρ i
0 ρ 0i

gdzie vi są poprawkami pseudoodległości pi ze względu na błędy przypadkowe pomiaru.

Układ ten w zapisie macierzowym ma postać:

v = Ax − l, P = Cp-1

 X1 − X 0 Y1 − Y0 Z1 − Z 0 
− − − − c
 v1   ρ 01 ρ 1
0 ρ 1
0   dX   p + ∆p − ρ 0 − ε + ε r 
1 1 1 1 1

v   X 2 − X 0 Y2 − Y0 Z2 − Z0    2
− c   dY   p + ∆p − ρ 0 − ε + ε r 
2 2 2 2
 2  = − − −
−
ρ 02 ρ 02 ρ 02
M    dZ   M 
   M M M M    n 
dT − dTr   p + ∆p − ρ 0 − ε + ε r 
n n n n
v n   X n − X 0 Yn − Y0 Zn − Z0 
− − − −c
 ρ 0n ρ 0n ρ 0n 
 

263
gdzie:
v - wektor poprawek pseudoodległości p = [ p1, p2,..., pn ]T
x - wektor wyznaczanych niewiadomych,
A - macierz współczynników przy wyznaczanych niewiadomych,
l - wektor wyrazów wolnych,
P - macierz wag pseudoodległości p,

σ 21 
 p 
 σ 2p 2  - macierz kowariancji pseudoodległości p.
Cp =  
 O 
 σ 2p n 
 

W wyniku rozwiązania układu równań obserwacyjnych v = Ax − l , P metodą

najmniejszych kwadratów vTPv = min otrzymuje się:
• poprawki do współrzędnych przybliżonych odbiornika i różnicę błędu zegara
odbiornika i stacji referencyjnej:

 dX 
 dY 
x=  = ( A T PA) −1 A T Pl
 dZ 
 
dT − dTr 

• poprawki do pseudoodległości v = Ax − l
• pseudoodległości wyrównane pw= p + v

 p 1w   p 1 + v1   p 1   v1 
 2  2   
 pw  =  p + v 2   p 2  v 2 
= +
 M   M   M  M
 n  n     
 p w   p + v n   p n  v n 
oraz:

• macierz kowariancji wyznaczanych niewiadomych:

 m 2X m XY m XZ m XδT 
 
m mY2 mYZ mYδT 
C x =  XY = ( A T PA ) −1
 m XZ mYZ m Z2 m ZδT 
 
 m XδT mYδT m ZδT mδ2T 
gdzie δT = dT - dTr

264
• macierz kowariancji pseudoodległości wyrównanych

 m 2pw m pw1 pw2 L m pw1 pwn 

 1

m m 2pw2 L m pw2 pwn 
Cpw = ACx AT =  pw1 pw2
 M M O M 
 
m pw1 pwn m pw2 pwn L m 2pwn 

m pwi = a i C x a i T - błędy wyrównanych pseudoodległości

(ai - wiersz A odpowiadający pseudoodległości pi)

• macierz kowariancji poprawek pseudoodległości

 mv2 mv1v2 L mv1v n 

 1 
m mv22 L mv 2 v n 
C v = C p − C pw =  v1v 2
 M M O M 
 
 mv1v n mv2 v n L mv2n 

m v i = m l2i − m lw
2
i
- błędy poprawek

Otrzymane rozwiązanie x jest poprawne jeżeli:

• błąd średni jednostkowy m0 jest w przybliżeniu równy jedności:

v T Pv
m0 = ≅1 ⇐ wartość oczekiwana (vT Pv) = n - k
n−k

• poprawki zawierają się w granicach potrójnego błędu: |vi| ≤ 3mvi.

Pomiar fazowy odległości

Długość fal elektromagnetycznej λ jest związana z jej częstotliwością f i prędkością

c zależnością

c
f =
λ
Częstotliwość f określa liczbę cykli zmian fazy fali ϕ na sekundę (rys. 4.1.18).
dφ
f =
dt
⇒ dφ = fdt ⇒ φ = ∫ fdt = ft
265
Stąd, różniaca fazy między czasem t0 a t wynosi:
t
φ (t ) − φ (t 0 ) = ∫ fdt = f (t − t 0 )
t0

oraz, przy założeniu ϕ(t0) = 0 i t0 = 0:

φ (t ) = ft

Faza ϕ(t) może być obliczana w różnych momentach czasowych t w wybranym

punkcie w przestrzeni, jeżeli założenie powyższe jest spełnione.

Sygnał

Czas t

Obrót Faza
z częstotliwością f (w cyklach)

(wg. Rothacher, 200 5)

Rys. 4.1.18

Faza sygnału odebranego z satelity w czasie T jest taka sama jak jaka była na satelicie
w czasie wysłania fali nośnej t (rys. 4.1.16):
ρ
t = T + dT − − dt
c
Stąd
ρ
φ s (T ) = f (T + dT − − dt )
c
Faza repliki fali nośnej generowanej przez odbiornik ϕo jest równa:

φ o (T ) = fT
Zatem, różnica fazy odebranej i generowanej przez odbiornik dana jest wzorem
ρ
φ = φ s (T ) − φ o (T ) = − f − f (dt − dT )
c
Załóżmy, że odbiornik został włączony w czasie t0. (rys. 4.1.19). Liczba wszystkich
cykli fali nośnej N na drodze sygnału od satelity do odbiornika (rys. 4.1.18) jest nieznana
i musi być wyznaczona niezależnie (tzw. liczba nieoznaczona).

266
Wielkością mierzoną bezpośrednio przez odbiornik jest różnica fazy odebranej
i generowanej ϕ - jednak odniesiona tylko do wewnątrz odcinka bieżącego cyklu
(N + 1), oznaczona jako ∆ϕ, nazywana również przesunięciem fazowym (rys. 4.1.19).

S(t 1) S(t2)
Orbita
∆φ 1 ∆φ 2
S(t 0)
N
N

Odbiornik
Rys. 4.1.19
Stąd, całkowita różnica faz ϕ zawiera składową mierzalną ∆ϕ i nieznaną liczbę cykli N
między satelitą i odbiornikiem:

φ = N + ∆φ
Porównując te dwa wzory na całkowitą różnicę faz ϕ, przy uwzględnieniu zależności
f = c/λ oraz oznaczeniu mierzalnego przesunięcia fazowego ∆ϕ (cykle) w jednostkach
długości Φ=-λ∆ϕ otrzymuje się równanie obserwacyjne fazowego pomiaru odległości ρ:

Φ = ρ + c( dt − dT ) + λN
Przy uwzględnieniu opóźnienia przebiegu fali nośnej w atmosferze równanie to
przyjmuje postać (Wells et al., 1999):

Φ = ρ + c( dt − dT ) + λN − d jon + d trop
lub
Φ = ρ + c( dt − dT ) + λN + ε
- przy uwzględnieniu wszystkich wspomnianych wyżej czynników zakłócających
Przesunięcie fazowe Φ mierzone jest elektronicznie z dokładnością 1% długości fali λ,
co odpowiada 2 milimetrowej dokładności pomiaru odległości satelity od odbiornika.
Pewnym problemem tej metody jest wyznaczenie całkowitej liczby N pełnych długości
fali mieszczących się w mierzonej odległosci ρ. Jest to tak zwany problem
nieoznaczoności pełnych cykli długości fal. Ta liczba nieoznaczona jest wyznaczana na
podstawie procedury inicjalizacji pomiaru (Kleusberg, Tuenissen, 1996; Seber, 2003,
Petrovski, Tsujii, 2012; Petrovski, 2014).

Poprawki fazowe odległości ze stacji referencyjnych

Poprawki fazowe odległości są wyznaczane są na podstawie stacji referencyjnych
analogicznie jak poprawki pseudoodległości, szczegóły są podane na rys. 4.1.20.

267
 Xs Y s Zs Φ + ∆Φ ≡ ρ + c(dTr − dT )
+ λ ( N − N r ) + (ε − ε r )
1
↑ + ∆Φ
2 Φ = ρ + c(dt − dT ) + λN + ε
Satelita - Odbiornik

Φ r = ρ r + c ( dt − dTr ) + λN r + ε r
Satelita - Stacja Referencyjna

Z
Zr
Przesłanie poprawek
fazowych DGNSS

∆Φ = ρ r − Φr
= −c(dt − dTr ) − λN r − ε r

Odbiornik,
STACJA REFERENCYJNA:
antena
a) punkt osnowy geodezyjnej
i radiomodem
na którym ustawiony jest
na tyczce,
na statywie odbiornik,
na punkcie
antena i radiomodem, lub
wyznaczanym
b) stacja referencyjna
np. systemu ASG-EUPOS

Xr
X
Yr

Y
Rys. 4.1.20

268
 r
X
Yr

Rozwiązanie układu obserwacyjnego pomiarów fazowych

Poprawki do przybliżonych współrzędnych odbiornika dX, dY, dZ oraz różnicę błędów
zegarów odbiornika i stacji referencyjnej dT - dTr odbiornik oblicza w wyniku
rozwiązania układu równań obserwacyjnych poprawionych pomiarów fazowych,
zestawionych do wszystkich dostępnych n - satelitów, i = 1, 2, ... n, (rys. 4.1.20):
Xi − X0 Yi − Y0 Zi − Z0
Φ i + ∆Φ i + vi = ρ 0i − dX − dY − dZ
ρ i
0 ρ i
0 ρ 0i
− c(dT − dTr ) + λ ( N i − N ri ) + ε i − ε ri
gdzie vi są poprawkami pomiarów fazowych Φi ze względu na błędy przypadkowe
pomiaru.
Układ ten w zapisie macierzowym ma postać:
v = Ax − l, P = CΦ-1
 X1 − X 0 Y1 − Y0 Z1 − Z 0 
− − − − c
 v1   ρ 01 ρ 1
0 ρ 1
0   dX 
v   X 2 − X 0 Y2 − Y0 Z2 − Z0  
 2  = − − − − c   dY 
M  ρ 02 ρ 02 ρ 02
  dZ 
   M M M M  
v n   X n − X 0 Yn − Y0 Zn − Z0   dT − dTr 
− − − −c
 ρ 0n ρ 0n ρ 0n 
 Φ 1 + ∆Φ 1 − ρ 01 − λ ( N 1 − N r1 ) − (ε 1 − ε r1 ) 
 2 
 Φ + ∆Φ 2 − ρ 02 − λ ( N 1 − N r1 ) − (ε 2 − ε r2 ) 
−
 M 
 n 
Φ + ∆Φ − ρ 0 − λ ( N − N r ) − (ε − ε r ) 
n n 1 1 n n

gdzie:
v - wektor poprawek pomiarów fazowych Φ = [ Φ1, Φ2,..., Φn ] T
x - wektor wyznaczanych niewiadomych,
A - macierz współczynników przy wyznaczanych niewiadomych,
l - wektor wyrazów wolnych,
P - macierz wag pomiarów fazowych Φ,

σ 2 1 
 Φ 
 σ 2
Φ2  - macierz kowariancji pomiarów fazowych Φ.
CΦ =  
O
 
 σ Φn 
2
 
Rozwiązanie tego układu otrzymuje się metodą najmniejszych kwadratów analogicznie
jak podane wyżej rozwiązanie układu obserwacyjnego pseudoodległości.

269
Analiza dokładności położenia punktu

W wyniku rozwiązania układu obserwacyjnego odległości (pomiary kodowe i fazowe)

otrzymuje się wyrównane współrzędne geocentryczne kartezjańskie mierzonego punktu
(rys. 4.1.21) oraz ich macierz kowariancji:

X   m 2X m XY m XZ 
 
P =  Y , C P = m XY mY2 mYZ 
 Z  m mYZ mZ2 
 XZ 

X   3837386.4971   3.5901973592 −0.4599573278 −0.3683700327 

 Y  :=  1172115.3678  C :=  −0.4599573278 3.3515677043 1.0033245006 
    P  
Z  ( 4941532.1930)   −0.3683700327 1.0033245006 10.7796567463 

oraz po przeliczeniu współrzędne geocentryczne geodezyjne

φ = 51.11242701⋅ deg λ = 16.98509606⋅ deg h := 161.8305

Oś obrotu Ziemi z - zenit

Z x- północ
y - wschód
mz
mx
P my
Greenwich Prosta prostopadła
do elipsoidy
N H
Równoleżnik h
h=N+H
r P’ N
Równik b Siatka quasigeoidy 1×1 km
φ
Z
O N Y
a
λ X

X Y
Elipsoida GRS-80

Południk miejscowy L
Południk S
Greenwich λ= 0 °

Rys. 4.1.21

270
Błąd położenia punktu w płaszczyźnie poziomej i w kierunku pionowym jest obliczany
w wyniku przekształcenia macierzy kowariancji CP z układu geocentrycznego do
układu horyzontalnego (rys. 4.1.21):

 −sin( φ) ⋅ cos( λ) −sin( φ) ⋅ sin( λ) cos( φ) 

R1( φ , λ) :=  −sin( λ) cos( λ) 0 
 
 cos( φ) ⋅ cos( λ) cos( φ) ⋅ sin( λ) sin( φ) 
 6.31 1.02 3.66 
C := R1( φ , λ) ⋅ CP⋅ R1 ( φ , λ) =  1.02 3.63 0.55 
T
 
 3.66 0.55 7.78 
Stąd otrzymuje się błędy położenia punktu w kierunkach osi układu horyzontalnego
x - na północ, y - na wschód oraz z - na zenit (rys. 4.1.21):

mx := C = 2.51 mxy := C = 1.02

1, 1 1, 2

my := C = 1.90 mxz := C = 3.66

2, 2 1, 3

mz := C = 2.79 myz := C = 0.55

3, 3 2, 3

Błąd położenia punktu w przestrzeni

2 2 2
mP := mx + my + mz = 4.21 - charakteryzujący tzw. rozmycie dokładności pozycji
PDOP (Positional Dilution of Precision )
ma dwie składowe:
• błąd położenia punktu w płaszczyźnie poziomej
2 2
HDOP := mx + my = 3.15 - charakteryzujący tzw. rozmycie dokładności
horyzontalne HDOP (Horizontal Dilution of Precision )
• błąd położenia punktu w kierunku pionowym:
VDOP := mz = 2.79 - charakteryzujący tzw. rozmycie dokładności pionowe
(wertykalne) VDOP (Vertical Dilution of Precision )
Na podstawie macierzy błędu położenia punktu w układzie horyzontalnym

 m 2 m m 
x xy xz
   6.31 1.02 3.66 
C :=  m 2 = 1.02 3.63 0.55
xy my myz  
   3.66 0.55 7.78 
m m m 2
 xz yz z 
otrzymuje się:

271
• elipsoidę błędu położenia punktu P (rys. 4.1.22):

1
r( α , β ) :=
T
 cos( α) ⋅ sin( β )   cos( α) ⋅ sin( β ) 
 sin( α) ⋅ sin( β )  ⋅ C− 1⋅  sin( α) ⋅ sin( β ) 
   
 cos( β )   cos( β ) 
∆x ( α , β ) := r( α , β ) ⋅ cos( α) ⋅ sin( β )
∆y ( α , β ) := r( α , β ) ⋅ sin( α) ⋅ sin( β )
∆z ( α , β ) := r( α , β ) ⋅ cos( β )

• powierzchnię błędu położenia punktu P (rys. 4.1.22):

T
 cos( α) ⋅ sin( β )   cos( α) ⋅ sin( β ) 
m( α , β ) :=  sin( α) ⋅ sin( β )  ⋅ C⋅  sin( α) ⋅ sin( β ) 
   
 cos( β )   cos( β ) 
∆xpow ( α , β ) := m( α , β ) ⋅ cos( α) ⋅ sin( β )
∆ypow ( α , β ) := m( α , β ) ⋅ sin( α) ⋅ sin( β )
∆zpow ( α , β ) := m( α , β ) ⋅ cos( β )

• ekstremalne wartości A, B, C błędu położenia punktu i odpowiadające im

jednostkowe wektory kierunkowe a, b, c

A 
→ 
1.7175 
  
 B  := eigenvals( C) =  1.9581 

C  3.3072 
 
a b c
 −0.649 −0.421 0.634 
R := eigenvecs( C ) =  0.634 −0.76 0.145 
 
 0.42 0.496 0.76 

2 2 2
mP := A + B + C = 4.21

272
 Elipsoida i powierzchnia błędu położenia punktu P

(
( ∆x , ∆y , ∆z ) , ∆xpow , ∆ypow , ∆zpow ) Rys. 4.1.22

• elipsoidy ufności położenia punktu

Elipsoida na poziomie ufności 0,997
A   6.4 
 
 B  ⋅ qchisq( 0.997 , 3 ) =  7.3 
C  
   12.3 

Elipsoida na poziomie ufności 0,95

A   4.8 
   
 B  ⋅ qchisq( 0.95 , 3 ) =  5.5 
C  9.2 
 
Elipsoida na poziomie ufności 0,20 - pokrywa się z elipsoidą błędu położenia punktu,
zatem prawdopodobieństwo wystąpienia
A   1.7 
  mierzonego punktu wewnątrz elipsoidy błędu
 B  ⋅ qchisq( 0.20 , 3 ) =  2.0  położenia punktu wynosi 0,20, w tym przypadku
współczynnik skalujący półosie jest równy
C  3.3 
  jedności: qchisq( 0.20 , 3 ) = 1.00

273
Czynniki wpływające na dokładność pomiaru GPS
Na dokładność pomiaru GPS ma wpływ wiele czynników, szczegółowo opisanych
w podręcznikach, np.: Seber, 2003; Xu, 2007; Montenbruck and Gill, 2001; Wells et
al.1999; Grewal, Weill, Andrews, 2001; Luo,2013; Petrovski, 2014). Są to:
Satelity
• Parametry orbity - dokładność wyznaczenia położenia
• środek fazowy anteny na satelicie
• pole grawitacyjne Ziemi
• opór atmosfery
• grawitacyjne przyciąganie Słońca, Księżyca i innych planet
• oddziaływanie sił elektromagnetycznych
• ciśnienie światła słonecznego
• efekty relatywistyczne
OTW - ruch zegara w polu grawitacyjnym (zegar przyśpiesza ok. 45.9 ns/doba)
STW - ruch zegara (zegar zwalnia około -7.2ns/doba)
Odbiorniki
• niestabilność wzorców częstotliwości
• poprawki zegarów odbiorników
• cycle slip - nieciągłość fazy, czyli zmiana skokowa rejestrowanej fazy
• nieoznaczoność fazy
• środki fazowe anten odbiorników
• szum odbiornika
• rodzaj obserwacji - statyczne, kinematyczne, PPP
• odzyskiwanie fali nośnej L2 - dla pomiarów precyzyjnych
Zakłócenia propagacyjne sygnału
• refrakcja troposfery i opóźnienie troposferyczne
• refrakcja jonosfery
• szumy atmosferyczne i kosmiczne
• odbicia i interferencja fal wtórnych
Zjawiska geofizyczne
• nutacja
• ruch biegunów
• pływy skorupy ziemskiej
• pływy oceaniczne
• ruchy płyt tektonicznych
• oceaniczny efekt obciążeniowy
Pozostałe
• nieciągłości fazy
• różnica czasu pomiędzy UT1 i UTC
• parametry transformacji między układami współrzędnych
• anti-spoofing (zapobieganie intencjonalnym próbom zakłócenia pracy systemu
poprzez zmianę kodu P na Y)
• selective availability - zakłócanie sygnału cywilnego (czas i parametry satelity)
pseudolosowym błędem - obecnie wyłączone.

274
Pomiary sytuacyjne i wysokościowe DGNSS
Standardy wykonywania geodezyjnych pomiarów sytuacyjnych i wysokościowych na
przykładach, przy użyciu odbiornika satelitarnego Leica Viva NetRover CS10 i sieci
stacji referencyjnych systemu precyzyjnego pozycjonowania ASG-EUPOS
przedstawione są w podrozdziałach 4.2 - 4.6.

Zagadnienia pozycjonowania i liniowe kombinacje obserwacji

Powyżej rozpatrzono pozycjonowanie statyczne punktu na podstawie pomiarów
kodowych i fazowych metodą różnicową DGNSS przy uwzględnieniu poprawek ze
stacji referencyjnych. Jest to metoda czasu rzeczywistego, stosowana
w geodezyjnych pomiarach terenowych sytuacyjnych i wysokościowych.
Tą metodą wykonywany jest również pomiar zakładanych punktów osnowy
pomiarowej, wykorzystywanej zwykle w pomiarze lub tyczeniu sytuacyjnym
i wysokościowym za pomocą tachimetru.
W ogólności w pozycjonowaniu GNNS rozpatrywane są trzy podstawowe zagadnienia
pomiarowe statyczne lub kinematyczne (Wells et al., 1999), (rys. 4.1.23-25):
• pozycjonowanie punktu:

statyczne - punkt stały

kinematyczne - punkt ruchomy

Rys. 4.1.23

• pozycjonowanie względne - dwóch punktów:

statyczne - punkty stałe

kinematyczne - punkty ruchome

Rys. 4.1.24

275
 • pozycjonowanie sieci punktów:

statyczne - punkty stałe

kinematyczne - punkty ruchome

Rys. 4.1.25
Charakterystyki pozycjonowania statycznego:
• jeden, dwa lub wiele punktów statycznych,
• wyniki są uzyskiwane po wykonaniu pomiarów (postprocessing) lub DGNSS,
• wysoka nadokreśloność (redundancy), niezawodność (reliability)
i dokładność (accuracy).
Charakterystyki pozycjonowania kinematycznego:
• jeden punkt ruchomy,
• pozycja względem geocentrum (pozycjonowanie bezwzględne), lub
• pozycja względem drugiego punktu (pozycjonowanie względne),
• wyniki są uzyskiwane w czasie rzeczywistym,
• niska nadokreśloność, a zatem niższa dokładność,
• wymagana niezawodność, zatem wymagana kombinacja i integracja,
• poprawienie wyników przez postmission smoothing.
W dalszych rozważaniach przyjęte są następujące oznaczenia równań obserwacyjnych
kodowych p i fazowych Φ, (Wells et al. 1999):
p = ρ + c(dt − dT ) + d jon + d trop
Φ = ρ + c(dt − dT ) + λN − d jon + d trop

gdzie:
ρ = r−R - odległość geometryczna
R - wektor geocentrycznej pozycji odbiornika
r - wektor geocentrycznej pozycji satelity
dt - błąd zegara satelity
dT - błąd zegara odbiornika

Poprawki jonosferyczne djon i troposferyczne dtrop są z założenia poprawnie

wyznaczone i uwzględnione w tych równaniach (np. Seber, 2003; Xu G. and Xu J.,
2013, Montenbruck and Gill, 2001). Natomiast dla uproszczenia rozważań pominięte
zostały inne czynniki zakłócające.

276
W poszczególnych zagadnieniach pozycjonowania często łączy się i jednocześnie
rozwiązuje metodą najmniejszych kwadratów równania obserwacyjne kodowe i fazowe.
Przy tym, poprzez tworzenie różnic obserwacji między odbiornikami, satelitami
i między okresami pomiarowymi epokami (rys. 4.1.26-32; Wells i inni, 1999),
(Kleusberg, Teunissen, 1996), możliwa jest eliminacja niektórych niewiadomych, np.:
• błąd zegara satelity dt jest taki sam dla jednoczesnych obserwacji wykonywanych
przez różne odbiorniki,
• błąd zegara odbiornika dT jest taki sam dla jednoczesnych obserwacji wszystkich
satelitów,
• liczba cykli Ni dla danej pary satelita − odbiornik jest niezmienna przez wszystkie
momenty obserwacyjne, jeżeli nie nastąpiła utrata cykli fazowych − z powodu
przerw w odbiorze (przesłonięcia) lub osłabień sygnału,
• poprawki jonosferyczne i troposferyczne dla każdej z obserwacji synchronicznych
mogą mieć zbliżone wartości, jeżeli odbiorniki A i B nie są zbyt odległe (do 30 km).
Liniowe kombinacje obserwacji tworzone za pomocą operatorów różnic (∆, ∇, lub δ)
mogą być reprezentowane za pomocą opreatora liniowego, macierzy D, który jest
zestawiony odpowiednio z elementów +1, -1 oraz 0, działającego na wektor l
obserwowanych wielkości p lub Φ :

p = ρ + c(dt − dT ) + d jon + d trop

Φ = ρ + c(dt − dT ) + λN − d jon + d trop

Macierz kowariancji Cl wektora l jest przekształcana na macierz kowariancji

przetworzonych obserwacji Dl według zależności CDl = DClDT. Macierz ta jest użyta
do wagowania układu obserwacyjnego.

MIĘDZY
SATELITAMI
MIĘDZY
EPOKAMI

Oznaczenia:
∆ - różnica między dwoma
odbiornikami
∇ - różnica między dwoma
satelitami
δ - różnica między dwiema
epokami pomiarowymi

MI ĘDZY
ODBIORNIAKMI

Rys. 4.1.26

277
 Pojedyncze różnice
między EPOKAMI
δ (•) = (•) epoka 2 - ( •)epoka 1
δp = δρ +c(δdt -δdT) + δdjon + δdtrop
δΦ = δρ + c(δdt - δdT) - δdjon + δdtrop
- eliminacja liczby cykli N

Odbiornik kinematyczny
Odbiornik
statyczny
Rys. 4.1.27

Pojedyncze różnice
między ODBIORNIKAMI
∆( •) = (•)odbiornik 2 - (•) odbiornik 1
∆p = ∆ρ - c∆dT + ∆djon + ∆dtrop
∆Φ = ∆ρ - c∆dT +λ∆N - ∆djon + ∆ dtrop

- eliminacja błędu zegara satelity

- znaczna redukcja błędów orbity

Rys. 4.1.28

Pojedyncze różnice
między SATELITAMI
∇(•) = (•) satelita 2 - (•) satelita 1
∇p = ∇ρ + c∇dt + ∇djon + ∇dtrop
∇Φ = ∇ρ + c∇dt +λ∇N - ∇djon + ∇dtrop
- eliminacja błędu zegara satelity
Rys. 4.1.29

Podwójne różnice
ODBIORNIK-CZAS

δ∆p = δ∆ρ - cδ∆dT + δ∆djon + δ∆dtrop

δ∆Φ = δ∆ρ - cδ∆dT - δ∆djon + δ∆dtrop
- eliminacja liczby cykli N
Rys. 4.1.30

278
 Podwójne różnice ODBIORNIK-SATELITA

∇∆p = ∇∆ρ + ∇∆djon + ∇∆ dtrop

∇∆Φ = ∇∆ρ + λ∇∆N - ∇∆djon + ∇∆ dtrop

Eliminacja lub znaczna redukcja:

- błędów związanych niesynchronizacją
zegarów dwóch odbiorników,
- błędów związanych niesynchronizacją
Rys. 4.1.31 zegarów dwóch satelitów.

Potrójne różnice
ODBIORNIK- SATELITA-CZAS
δ∇∆ p = δ∇∆ρ + δ∇∆djon + δ∇∆ dtrop
δ∇∆Φ = δ∇∆ρ - δ∇∆djon + δ∇∆ dtrop

Rys. 4.1.32

Klasyfikacja typów i rozwiązań zadań pozycjonowania

Rozwiązania statyczne postprocessing:
• pozycjonowanie punktu
• pomiar wektorów między punktami
- przy użyciu pseudoodległości,
- przy użyciu pomiarów fazowych,
- tworzenie różnic pomiarów fazowych
• rozwiązania sieciowe
Rozwiązania kinematyczne w czasie rzeczywistym:
• natychmiastowe pozycjonowanie punktu
• natychmiastowe pozycjonowanie względne,
• kombinowane p i Φ pozycjonowanie punktu
• kombinowane p i Φ pozycjonowanie względne
• zintegrowane p i/lub Φ oraz inercyjne point positioning
• zintegrowane p i/lub Φ oraz inercyjne relative positioning
Pozycjonowanie kinematyczne w postprocessingu
• wygładzanie: filtracja, prognoza.

279
Pozycjonowanie punktu przy użyciu pseudoodległości
Jest to szczególny przypadek opisanego wyżej pomiaru różnicowego kodowego
DGNSS, w którym nie są uwzględniane poprawki pseudoodległości ze stacji
referencyjnych (rys.4.1.17).
Otrzymana pozycja, w wyniku rozwiązania równań pseudoodległości zestawionych dla
wszystkich dostępnych satelitów (rys. 4.1.33), o postaci
p = ρ + c(dt − dT ) + d jon + d trop

jest dokładności rzędu kilku metrów.

ρ ij = r j − R i

- jednoczesny pomiar odległości

ρij do wszystkich satelitów

Rys. 4.1.33
W metodzie różnicowej DGNSS metoda ta - jako rozwiązanie kodowe, jest stosowana
do ustalenia pozycji tzw. wirtualnej stacji referencyjnej VRS (Virtual Reference Station)
w rejonie wykonywanego pomiaru lub tyczenia sytuacyjnego i wysokościowego
(rozdz. 4.3).

Pozycjonowanie względne przy użyciu pseudoodległości

Pozycjonowanie względne polega na wyznaczaniu składowych ∆ Xij, ∆ Yij, ∆Zij
wektorów ∆Rij łączących punkty Ri = [Xi, Yi , Zi], Rj = [Xj, Yj , Zj], (rys. 4.1.34).

Rys. 4.1.34

280
Odbiorniki ustawione na punktach Ri, Rj wykonują pomiary pseudoodległości
jednocześnie. Tworzone są różnice równań poprawek pseudoodległości pj1 - pi1,
pj2 - pi2, ... pjn - pin. W otrzymanych w ten sposób równaniach obserwacyjnych jako
niewiadome występują przyrosty współrzędnych ∆ Xij = Xj -Xi, ∆Yij = Yj -Yi,
∆Zij = Zj -Zi i przyrost błędu zegara odbiorników ∆dTij = dTj - dTi.
Występujące w tych równaniach różnice poprawek zegara satelitów dtij = dtj - dti oraz
poprawek jonosferycznych djon.ij = djon.j - djon.i i troposferycznych dtrop.ij = dtrop.j - dtrop.i
są w znacznej mierze uwolnione od błędów systematycznych.
Zatem, w wyniku rozwiązania zestawionego różnicowego układu obserwacyjnego
otrzymane pozycje względne Rij = [Xij, Yij, Zij] są wyznaczone znacznie dokładniej niż
wyznaczone na podstawie dwóch niezależnych bezwzględnych rozwiązań dla punktów
Ri, Rj: Rij = Rj - Ri.

Pozycjonowanie względne przy użyciu pomiarów fazowych

Dokładniejszą metodą pozycjonowania względnego jest wykorzystanie pojedynczych
różnic pomiarów fazowych (rys. 4.1.35):
∆Φ = ∆ρ - c∆dT - ∆djon + ∆dtrop+∆N
gdzie niewiadomymi są:
• przyrosty współrzędnych X ij, Yij, Zij,
• przyrost błędu zegara odbiorników dTij = dTj - dTi,
• przyrost Nij = Nj - Ni.

∆p = ∆ρ - c∆dT + ∆djon + ∆dtrop

Rys. 4.1.35

281
Na rys. 4.1.36 przedstawiona jest metoda stosowana do eliminacji parametru
nieoznaczoności fazy ∆Nij, a zatem redukcji wyznaczanych niewiadomych do czterech:
∆X ij, ∆Yij, ∆Zij, ∆dTij.

SATELITA p SATELITA q
Epoka t2 Epoka t1
Epoka t1 Epoka t 2

ODBIORNIK i ODBIORNIK j
(Pojedyncze) (Podwójne) (Potrójne)
Faza Różnice (∆) Różnice (∇) Różnice ( δ)
między między między
odbiornikami satelitami epokami

Rys. 4.1.36

Metoda polega na tworzeniu różnic między odbiornikami (∆), satelitami (∇) i epokami (δ

• pojedyncze różnice ODBIORNIK-ODBIORNIK

∆Φ = ∆ρ - c∆dT - ∆djon + ∆dtrop + ∆N

• podwójne różnice ODBIORNIK-SATELITA

∇∆Φ = ∇∆ρ + λ∇∆N - ∇∆djon + ∇∆ dtrop

• potrójne różnice ODBIORNIK- SATELITA-EPOKA

δ∇∆Φ = δ∇∆ρ - δ∇∆djon + δ∇∆ dtrop

282
Pozycjonowanie sieciowe
W rozwiązaniach sieci (rys. 4.1.37) stosowane są dwa podstawowe podejścia:

• redukcja obserwacji kampanii pomiarowej do jednoczesnych obserwacji

wykonywanych z poszczególnych par punktów (np. P1 i P2) tworzących wektory
bazowe (R12), niezależne wyznaczenie poszczególnych wektorów bazowych
łączących te pary (R12), a następnie łączne wyrównanie wektorów bazowych R12,
R15, R25 ,.....R67 metodą najmniejszych kwadratów.

Rys. 4.1.37

• uzycie obserwacji mierzonych jednocześnie na wszystkich punktach bezpośrednio

do wyrównania sieci, gdzie niewiadomymi są współrzędne wszystkich punktów
sieci.

Rozwiązania te są stosowane przy zakładaniu osnów geodezyjnych.

Przykład wyrównania sieci według podejścia pierwszego jest podany między innymi
w podręczniku Osada, 2014b.

Geodezyjne pomiary terenowe

Jak już wspomniano, w dalszych podrozdziałach przedstawione są standardy
wykonywania geodezyjnych pomiarów terenowych na przykładach, przy użyciu
odbiornika satelitarnego GPS Leica Viva NetRover CS10 i sieci stacji referencyjnych
systemu precyzyjnego pozycjonowania ASG-EUPOS, zgodnie z rozporządzeniem
MSWiA (Dz.U. z 2011 r. Nr 263 poz. 1572).

283
4.2. Odbiorniki satelitarne GNSS
Zastosowania w pomiarach szczegółowych
Odbiorniki satelitarne GNSS są przeznaczone do wykonywania pomiarów sytuacyjnych
i wysokościowych oraz tyczenia obiektów budowlanych jak również zakładania osnów
pomiarowych - w technologii precyzyjnych pomiarów różnicowych fazowych DGNSS
(rys. 4.1.20), według standardów technicznych zamieszonych w Rozporządzeniu
MSWiA (Dz.U. z 2011 r. Nr 263 poz. 1572). Sczegóły podane są w rozdziałach 4.3-19.

Zawartość zestawu odbiornika satelitarnego

Zestaw odbiornika Leica Viva NetRover zawiera: kontroler Leica Viva NetRover CS10,
antenę SmartAntenne GS08, ładowarkę i 2 baterie, przewód USB, tyczkę 2 m
i instrukcję obsługi (rys. 4.2.1-2).

SmartAntenna GS08 Leica Viva NetRover CS10

Tyczka 2 m

Włącz

Rys. 4.2.1

284
Kontroler terenowy Leica Viva NetRover CS10
• System operacyjny:
Microsoft Windows CE 6.0
• Procesor:
Freescale iMX31 533 MHz ARM Core z 512 MB DDR SDRAM
• Ekran:
Przekątna 8.9 cm, rozdzielczość 640 x 480 pikseli (VGA) kolorowy ekran
dotykowy z podświetleniem, pozwala na pracę w słoneczne dni (rys. 4.2.3)

22 9
9

Obiekt: Domyślny
Mierz
Pomiar i tyczenie
COGO…

Dane
Zarządzanie danymi
Import i export

Instrument
Ustawienia i status
instrumentu

Użytkownik
Ustawienia oprogr.
Inne narzędzia

3.821 m 2.107 m 3.163 m

Rys. 4.2.2 Rys. 4.2.3

• Klawiatura:
26 przycisków, klawiatura numeryczna, w pełni podświetlana
• Przechowywanie danych:
Pamięć wewnętrzna 1 GB, gniazdo kart SD oraz kart CF typu I/II, port USB
• Dźwięk:
Zintegrowany głośnik i mikrofon
• Kamera:
Zintegrowana kamera 2MPx
• Zintegrowana łączność bezprzewodowa:
Bluetooth® 2.0, bezprzewodowy LAN 802.11b/g (opcja), modem
szerokopasmowy 3.5G GSM i UMTS (opcja)
• Programy użytkowe:
Leica SmartWorx Viva LT

285
Oprogramowanie standardowe
Internet Explorer Mobile, Eksplorator plików, Word Mobile, Windows Media
Player, Oprogramowanie kamery, Pomoc online
Antena SmartAntenna GS08
• Technologia GNSS Leica SmartTrack:
Zaawansowany silnik pomiarowy
Odporność na zakłócenia
Wysokodokładny impulsowy korelator sygnałów wielodrożnych
• Ilość kanałów:
72 kanały
• Śledzone sygnały satelitarne:
GPS: L1, L2, L2C (C/A, P, Kod C)
GLONASS: L1, L2 (C/A, kod P)
• Interfejs użytkownika
Przycisk wł./wył.
Diody stanu śledzenia satelitów, łączności Bluetooth® i stanu baterii
• Porty komunikacyjne:
Bluetooth® 2.0, port Lemo 8-pin Lemo połączony z USB / port zasilania
• Połączenie z kontrolerem terenowym
Przez Bluetooth® lub przez kabel GEV237
Dokładność i wiarygodność pomiaru
Precyzja, dokładność i wiarygodność pomiaru zależą od różnych czynników takich jak:
• ilość satelitów,
• geometria układu satelitów,
• przeszkód terenowych,
• czasu obserwacji,
• dokładności efemeryd,
• stanu jonosfery,
• wielodrożności sygnałów.
Podane poniżej wartości odnoszą się do normalnych i sprzyjających warunków.
Obsługa sygnałów GPS i GLONASS zwiększa wydajność i dokładność odbiornika do
30% w porównaniu do samego GPS.
• Tryb statyczny RTK
W poziomie: 5 mm + 0.5 ppm (rms)
W pionie: 10 mm + 0.5 ppm (rms)
• Tryb ruchomy RTK
W poziomie: 10 mm + 1 ppm (rms)
W pionie: 20 mm + 1 ppm (rms)
• Dokładność Post Processingu w trybie statycznym
W poziomie: 3 mm + 0.5 ppm (rms)
W pionie: 6 mm + 0.5 ppm (rms)
• Wiarygodność
Lepsza niż 99,99 % korzystając z technologii Leica SmartCheck
• Czas inicjalizacji
Zwykle 8 sekund

286
Specyfikacje sieciowe
• Obsługiwane formaty przesyłania danych RTK
Formaty własne Leica (Leica, Leica 4G),
CMR+,
RTCM2.x,
RTCM3.x,
pełna obsługa komunikatów RTCM 3.1
• Częstotliwość rejestracji pozycji
Standardowo 1 Hz, opcjonalnie 5 Hz (0.2 s)
• Metody wyznaczania pozycji RTK
VRS,
FKP,
iMAX,
MAX,
Najbliższa stacja

Specyfikacje fizyczne odbiornika

• Waga zestawu montowanego na tyczce
Waga kompletnego zestawu z bateriami i tyczką teleskopową – 2.8 kg
• Temperatura pracy
-30°C do +60°C, tylko GS08: -40°C do +65°C 3
• Temperatura przechowywania
-40°C do +80°C 3
• Wilgotność
100 % 4
• Odporność na wodę, piasek i pył
IP67: odporny na chwilowe zanurzenie w wodzie (maks. głębokość 1 m)
Odporny na ulewny deszcz i pył
• Drgania
Może pracować podczas silnych drgań, zgodnie z normą ISO9022-36-08
• Upadki
Wytrzymuje upadek z 1 m na twarde powierzchnie
• Upadek z tyczką
Wytrzymuje upadek z 2 m na twardą powierzchnię, gdy tyczka z instrumentem
przewróci się
Wstrząs funkcjonalny
Nie traci sygnału satelitarnego w czasie pracy na tyczce, gdy jest ona unoszona
lub opuszczana do 150 mm

Zasilanie
• Napięcie
Nominalnie 12V, prąd stały. Zakres 10.5 – 28V
• Zasilanie wewnętrzne
Wymienna, wielokrotnego ładowania bateria Li-Ion, 2.6 Ah / 7.4 V (1x w CS10
oraz 1x w GS08)

287
• Czas pracy
7 h korzystając z Bluetooth® oraz modemu 3.5G
• Ładowanie baterii
2 h korzystając z ładowarki GKL211 lub zasilacza GE V235 kontrolera
terenowego

4.3. Poprawki sieciowe RTN ASG EUPOS

Uruchomienie odbiornika, wyznaczenie przybliżonej pozycji
Po włączeniu anteny i kontrolera (rys. 4.2.1) następuje:
• wyświetlenie menu głównego odbiornika (rys. 4.2.3),
• połączenie Bluetooth anteny z kontrolerem, sygnalizowane niebieską lampką
kontrolną na antenie i kontrolerze oraz ikoną na wyświetlaczu kontrolera:
- żółty trójkąt oznaczający brak połączenia znika i pojawia się
komunikat Połączenie z CS nawiązane

• połączenie GSM z internetem sygnalizowane ikoną na wyświetlaczu kontrolera:

- żółty trójkąt oznaczający brak połączenia znika i pojawia się komunikat:
Podłączono do internetu

• odbiór sygnałów z dostępnych satelitów, wyznaczenie przybliżonej pozycji

odbiornika metodą kodową bezwzględną (pomiar nawigacyjny) o dokładności rzędu
kilku metrów - sygnalizowanej w dolnym pasku na wyświetlaczu (rys. 4.2.3), oraz
symbolicznie za pomocą ikony na wyświetlaczu:

1 - 5 m pomiar nawigacyjny

Poprawki DGNSS w sieci stacji referencyjnych ASG-EUPOS

Centrum obliczeniowe sieci stacji referencyjnych krajowego systemu precyzyjnego
pozycjonowania satelitarnego ASG-EUPOS (rys. 4.3.1) udostępnia poprawki DGNSS
przez serwisy czasu rzeczywistego NAWGEO, KODGIS i NAWGIS o charakterystyce
przedstawionej w tabelach 4.3.1-4.
Tabela 4.3.1 (www.asgeupos.pl)

288
 www.asgeupos.pl

Rys. 4.3.1

Tabela 4.3.2 (www.asgeupos.pl)

Tabela 4.3.3 (www.asgeupos.pl)

289
 Tabela 4.3.4 (www.asgeupos.pl)

Poprawki sieciowe odległości NAWGEO VRS są interpolowane w początkowej

przybliżonej pozycji odbiornika (λ, φ) z wartości poprawek odległości do wybranego
satelity obliczonych w otaczających stacjach referencyjnych vR1, vR2,... vRn różnymi
metodami, na przykład są uśredniane (rys. 4.3.2).

ϕ
v R 1 (ϕ1 , λ1 )
ϕ = p1ϕ1 + p2ϕ 2 + p3ϕ3 Odbiornik
λ = p1λ1 + p2λ 2 + p 3λ3 v R 2 (ϕ 2 , λ2 )
1 = p1 + p2 + p3 VRS
−1
 p1  ϕ1 ϕ2 ϕ3  ϕ 
     
 p2  = λ1 λ2 λ3   λ
 p3   1 1 1   1 

p1 vR1 + p 2 vR 2 + p 3 vR 3
vVRS = v R 3 (ϕ 3 , λ3 )
p 1 + p 2 + p3

Rys. 4.3.2 λ

Przy dużej liczbie stacji referencyjnch wagi p1, p2, ... pn przyjmuje się zwykle jako
odwrotności kwadratu odległości odbiornika od stacji referencyjnych.
W przypadku 3 stacji referencyjnych wagi są ustalane przy założeniu interpolacji liniowej
w trójkącie między stacjami, lub inną metodą (rys. 4.3.2).
Jak wspomniano, punkt do którego odnoszą się poprawki jest nazywany wirtualną
stacją referencyjną VRS (Virtual Reference Station). Stąd poprawki odniesione do tego
punktu są nazywane poprawkami VRS (tab. 4.3.2).

290
Centrum obliczeniowe wysyła do odbiornika ruchomego pracującego w odległości
maksymalnie do 5 km od wirtualnej stacji referencyjnej VRS strumień poprawek
sieciowych NAWGEO VRS (i równoważnych NAWGEO MAC) w formacie RTCM
(Radio Technical Commision for Maritime) lub CMR z podziałem na porty na których
są udostępnione (tab. 4.3.2). Poprawki te odnoszą się do pozycji wirtualnej stacji
referencyjnej VRS (rys. 4.3.2).
Analogicznie generowany jest i przesyłany w formacie RTCM strumień poprawek
sieciowych KODGIS VRS.
Strumienie poprawek NAWGIS_Północ i NAWGIS_Południe odnoszą się do
odbiorników pracujących w północnym i południowym obszarze kraju.
W przypadku korzystania z poprawek z pojedynczej stacji referencyjnej (tab. 4.3.2) nie
jest wymagane przesyłanie danych o położeniu odbiornika.
Komunikacja odbiornika z siecią ASG-EUPOS odbywa się z wykorzystaniem protokołu
internetowego NTRIP (Networked Transport of RTCM via Internet Protocol) który
wymaga autoryzacji poprzez podanie loginu i hasła - dane do logowania w serwisach
ASG-EUPOS użytkownik otrzymuje po zarejestrowaniu się w systemie.

Ustawienia sieciowe odbiornika

Przed połączeniem z siecią ASG przeprowadzane są ustawienia sieciowe odbiornika
w oknie Ulubione Leica GPS (rys. 4.3.3-4) które ukazuje się po kliknięciu ikony:
(rys. 4.2.3):

Ulubione Leica GPS Ulubione Leica GPS

Aktualna pozycja Śledzenie Status połączeń Połączenie Aparat Szkic

GPS satelitów RTK Bluetooth

Ustawienia RTK Profil RTK Serwer źródeł Uruchomienie Zapis surowych

Active Assist obserwacji

Start strumienia Kontrola Strona Strona

RTK dokładności
3.821 m 2.107 m 3.163 m \0.011 m 0.005 m 0.008 m

Rys. 4.3.3 Rys. 4.3.4

291
• Profil RTK

Typ poprawki (tab. 4.3.2): VRS, VRS 2_3, WROCLAW, MAC lub inny

• Serwer źródeł NTRIP

Numer portu (tab. 4.3.2) ASG: 2101, 8080 lub 8083

Nazwa strumienia NTRIP ( tab. 4.3.2): NAWGEO VRS 3-1 lub inny.

• Ustawienia RTK
Odbiór danych RTK: połącz używając: CS Internet 1 i inne opcje
Format poprawki (tab. 4.3.2-4): RTCM v3 i inne opcje
Użyj Auto Układ Współrzędnych (tak/nie)
Odbieraj informacje od dostawcy poprawek RTK (tak/nie)
Automatyczne połączenie z bazą VRS w czasie pomiaru (tak/nie)
Sensor bazy VRS: Autowykrywanie, Leica, Topcon, Trimble i inne opcje
Użyj sieci RTK: Najbliższa, VRS, MAX, FKP
Użyj interpolowanej pozycji (tak/nie)
Tr yb Glonass: Automatyczny, Fix ,Float
Śledzenie SBAS Satellite Based Augmentation System: Automatyczny SBAS,
WAAS (USA), EGNOS (Europa), MSAS (Japonia), GAGAN (Indie), SNAS (Chiny)

Uruchomienie strumienia poprawek sieciowych RTN

• Start strumienia RTK

Przybliżone położenie odbiornika (pomiar nawigacyjny kodowy, 1 - 5 m) zostaje

przesłane w formacie NMEA (National Marine Electronics Associationdo) do sieci
ASG, celem ustalenia najbliższych otaczających stacji referencyjnych i generowania
poprawek sieciowych VRS odnoszących się do przybliżonego położenia odbiornika,
nazywanego wirtualną stacją referencyjną VRS (Virtual Reference Station) - ukazuje
się komunikat Dołączony do NTRIP caster - co oznacza, że wspomniana wyżej
autoryzacja użytkownika w sieci ASG przebiegła pomyślnie (rys. 4.3.2).
Z sieci ASG następuje ciągły transfer do odbiornika generowanego strumienia
poprawek sieciowych odnoszących się do wirtualnej stacji referencyjnej VRS
i ukazuje się komunikat Start strumienia RTK.
Po chwili na dolnym pasku wyświetlacza sygnalizowana jest wysoka dokładność

292
 Aktualnej pozycji odbiornika (rys. 4.3.4, rys. 4.3.5), oraz ikona dokładności
pozycji przyjmuje postać, początkowo:

0.30 - 1 m pomiar kodowy

i ostatecznie (rys. 4.3.5):

0.01 - 0.10 m pomiar fazowy

Pozycja
Pozycja Linia bazowa Szybkość Mapa
Czas lokalny: 14:01:40.0
Opóźnienie pozycji: 0.05 sec
Y (wsch): 6428942.723
X (płn): 5664675.182
H elips.lok.: 161.831

WGS84 Szer: 51° 06’ 45.65532”N

WGS84 Dług: 16° 59’ 06.73978”E
WGS84 H elips: 161.831 m

WGS84 X: 3837363.115 m
WGS84 Y: 1172116.253 m
WGS84 Z: 4941550.038 m
Dokładność pozioma 0.008 m
Dokładność wysokościowa 0.015 m
0.011 m 0.005 m 0.008 m

Wsprz
Strona
Rys. 4.3.5

Status połączeń RTK

Po kliknięciu ikony Wejście Real-Time (rys. 4.2.3) lub Status połączeń RTK
(rys. 4.3.3) na wyświetlaczu ukazują się informacje o danych docierających do
odbiornika w czasie rzeczywistym (rys. 4.3.6-9).

293
Wejście Real-Time Wejście Real-Time
Główne Urządzen. Baza (VRS) Łączność Główne Urządzen. Baza (VRS) Łączność

Dane R-Time: Nazwa:

RTCM v3 CS Internet 1
GPS wykorzystane L1/L2: IP Port:
07/07 8080
GLO wykorzystane L1/L2 Podłączony do:
04/04 91.198.76.2
Ostatatnio odebrane: (kont):
1.0 sec ……..
W ostatniej minucie Czas trwania:
100% 00:02:51
Sieć Stacji Referencyjnych Odebrane KByt:
VRS 66
Wysłane KByt:
3
……..
0.011 m 0.005 m 0.008 m 0.011 m 0.005 m 0.008 m

Dane Strona Strona

Rys. 4.3.6 Rys. 4.3.7

Wejście Real-Time Wejście Real-Time

Główne Urządzen. Baza (VRS) Łączność Główne Urządzen. Baz (VRS) Łączność
Nr punktu: RTCM - Ref 0280
ID Stacji bazowej: 827 Sensor GPS odnaleziony
Wysokość anteny: 0.000 m
Urządzenie RTK odnalezione
Współrzędne: Marker
Y (wsch): 6428943.613 Znaleziono kartę SIM
X (płn): 5664673.784
H elips.lok.: 162.183 PIN / PUK o.k.
Antena bazy: GPPNULLANTENNA
Znaleziono sieć GSM
Sensor bazy: GRX1200gg Pro
WGS84 Szer: 51° 06’
Nawiązano połączenie z Internetem
45.61046”N
WGS84 Dług: 16° 59’ 06.78654”E
Połączenie z siecią RTK ustanowione
WGS84 X: 3837364.092 m
WGS84 Y: 1172117.502 m Odbierane są poprawki RTK
WGS84 Z: 4941549.442 m
0.011 m 0.005 m 0.008 m 0.011 m 0.005 m 0.008 m
Wsprz
Strona Strona
Rys. 4.3.8 Rys. 4.3.9

294
4.4. Zarządzanie danymi pomiarowymi
Zarządzanie danymi, w tym zakładanie katalogu danych pomiarowych oraz import
i eksport odbywa się w oknie Dane (rys. 4.2.3, rys. 4.4.1).

Pomiar rozpoczyna się zwykle od

założenia nowego katalogu do Dane
gromadzenia danych.
W przeciwnym przypadku pomiary
zapisywane będą w katalogu
Nowy obiekt Podgląd i edycja Właściwości
domyślnym w Pamięci Wewnętrznej Danych obiektu
aktywnym po uruchomieniu
odbiornika - komunikat Obiekt:
Domyślny (rys. 4.2.3).
Wybierz obiekt Wybierz obiekt Import danych
pomiarowy współrzędnych
Szczegóły założenia nowego katalogu
Nowy obiekt (rys.4.4.1) na
Karcie SD w tym ustalenie nazwy,
listy kodów, układu współrzędnych
Eksport i kopiowanie
oraz dokładności dopuszczalnej dla
średniej pozycji i wysokości podane 0.011 m 0.005 m 0.008 m
są na rysunkach 4.4.1-5.

Rys. 4.4.1

Nowy Obiekt Nowy Obiekt

Ogólne Lista kod. Układ wsp. Uśredn. Ogólne Lista kod. Układ wsp. Uśredn.

Nazwa: Lista kodów:

K1

Opis:

Utworzył:

Zapis na:

lub Pamięć Wewnętrzna

0.011 m 0.005 m 0.008 m 0.011 m 0.005 m 0.008 m

Zapis Zapis
Strona Strona
Rys. 4.4.2 Rys. 4.4.3

295
 Nowy Obiekt Nowy Obiekt
Ogólne Lista kod. Układ współrz. Uśre Lista kod. Układ współrz. Uśrednianie

Układ współrzędnych: Tryb uśredniania:

2000/6 Średnia
Poprawki: Metoda:
Bez rozrzucania Ważona
Transformacja:
<Brak> Punkty do użycia:
Elipsoida:
GRS 1980
Odwzorowanie: Limit średniej pozycji:
Gauss-Kruger 2000/6
Model geoidy:
DW GEOID Limit średniej wysokości:
Model CSCS:
<Brak>
0.011 m 0.005 m 0.008 m 0.011 m 0.005 m 0.008 m

Zapis Zapis
Strona Strona
Rys. 4.4.4 Rys. 4.4.5

4.5. Pomiar sytuacyjny i wysokościowy

Po uruchomieniu odbiornika domyślnym katalogiem do zapisywania wyników pomiarów
jest katalog Domyślny założony w Pamięci Wewnętrznej (rys. 4.2.3).
W przypadku założenia nowego katalogu np. EO (rys. 4.4.2-5) ten katalog jest
automatycznie ustalony do zapisu danych.
Można również wybrać inny wcześniej założony katalog (obiekt) przy użyciu opcji

Wybierz obiekt pomiarowy (rys. 4.4.1).

Po wyborze katalogu do zapisywania wyników pomiarów np. EO uaktywniane jest

okno Mierz (rys.4.5.1) - ukazujące się po kliknięciu ikony (rys. 4.2.3).

W oknie tym wybierana jest ikona i ukazuje się ekran pomiarowy Pomiar: EO
(rys. 4.5.2).
Po wprowadzeniu nazwy mierzonego punktu np. 1 i wysokości anteny 2.000 m oraz
uruchomieniu pomiaru za pomocą przycisku Mierz następuje wykonanie pomiaru
sytuacyjnego i wysokościowego punktu i zapis wyników do wybranego katalogu EO.

296
 Mierz Pomiar: EO
Pomiar Kod Mapa

Nr punktu:
Pomiar Tyczenie Pomiar+ 1

Wysokość anteny

Tyczenie+ COGO Drogi

0.011 m 0.005 m 0.008 m 0.011 m 0.005 m 0.008 m

Mierz
P-Nds Strona
Rys. 4.5.1 Rys. 4.5.2

Standardy techniczne wykonywania pomiaru sytuacyjnego

i wysokościowego

Według Rozporządzenia MSWiA z dnia 9 listopada 2011 r. (Dz.U. Nr 263 poz. 1572)
RTK (Real-Time Kinematics) i RTN (Real-Time Network) są technikami różnicowych
pomiarów satelitarnych DGNSS (Differential Global Navigation Satelite System)
opartymi na pomiarach odległości do satelitów GNSS, w których mierzone współrzędne
są korygowane w czasie rzeczywistym za pomocą poprawek odległości, w przypadku:
• RTK - przesyłanych z odbiornika ustawionego na punkcie osnowy geodezyjnej
o znanych współrzędnych (rys. 4.1.20),
• RTN - przesyłanych z centrum obliczeniowego sieci stacji referencyjnych.
Uzyskiwane dokładności pomiaru do 0.03 m w poziomie i do 0.05 m w pionie przy
wykorzystaniu systemu ASG-EUPOS (tab. 4.3.1) są wystarczające do wykonywania
geodezyjnych pomiarów sytuacyjnych i w większości przypadków - również pomiarów
wysokościowych (patrz wymagania dokładnościowe pomiarów sytuacyjnych
i dokładnościowych podane w rozdz. 1).
Do wykonywania pomiarów metodą precyzyjnego pozycjonowania przy pomocy GNSS
można wykorzystywać również inne systemy stacji referencyjnych, jeżeli dane
określające położenie tych stacji włączone zostały do PZGiK, a serwisy tych systemów
zapewniają osiągnięcie wymaganej dokładności położenia szczegółów terenowych.

297
Przed rozpoczęciem i po zakończeniu sesji pomiarowej metodą precyzyjnego
pozycjonowania przy pomocy GNSS ustala się wysokość anteny odbiornika
z dokładnością do 0.01 m.
Przed rozpoczęciem lub w trakcie każdej sesji pomiarowymi technikami kinematycznymi
RTK oraz RTN wykonuje się pomiar kontrolny na co najmniej dwóch punktach poziomej
osnowy geodezyjnej, zlokalizowanych w odległości nie większej niż 5 km od punktów
będących przedmiotem pomiaru.
Odchyłka liniowa ustalona na podstawie pomiaru kontrolnego nie może przekraczać:
• w odniesieniu do współrzędnych prostokątnych płaskich: 0.12 m (dx, dy ≤ 0.12 m);
• w odniesieniu do wysokości: 0,09 m (dh ≤ 0,09 m).

Przegląd pomierzonych punktów

Przegląd jest wykonywany po przejściu do okna Dane (rys. 4.5.3) ukazującym się po

kliknięciu ikony (rys. 4.2.3). W oknie tym wybierana jest ikona

i ukazuje się ekran z katalogiem Dane: EO (rys. 4.5.4).

Dane Dane: EO
Punkty Linie Obszary Zdjęcia Mapa
Punkt Dane

Nowy obiekt Podgląd i edycja Właściwości 1 25.03.2012

Danych obiektu 2 25.03.2012
3 25.03.2012
S 25.03.2012
RTCM-Ref 0280 25.03.2012

Wybierz obiekt Wybierz obiekt Import danych

pomiarowy współrzędnych

Eksport i kopiowanie

0.011 m 0.005 m 0.008 m 0.011 m 0.005 m 0.008 m

Nowy Edycja
Usuń Dalej Strona
Rys. 4.5.3 Rys. 4.5.4
Można tam odszukać automatycznie zapisaną pozycję wirtualnej stacji referencyjnej
VRS o nadanej przez sieć ASG-EUPOS nazwie RTCM-Ref 0280 oraz pomierzone
punkty 1, 2, 3, S.
Po wskazaniu nazwy punktu można dokonać Edycji (rys. 4.5.5-8) lub Usunięcia,
można również wprowadzić Nowy punkt.

298
Edycja Punktu: 1 Edycja Punktu: 2
Współrz. Kod Zdjęcia Współrz. Kod Zdjęcia

Nr punktu: 1 Nr punktu: 2
Y (wsch): 6428816.332 m Y (wsch): 6428926.493 m
X (płn): 5664731.194 m X (płn): 5664797.347 m
H ortom.: 122.443 m H ortom.: 121.230 m
WGS84 Szer: 51° 06’ 47.41125”N WGS84 Szer: 51° 06’ 49.60095”N
WGS84 Dług: 16° 59’ 00.20302”E WGS84 Dług: 16° 59’ 05.81888”E
WGS84 H elips: 162.414m WGS84 H elips: 161.198m

WGS84 X: 3837360.212 m WGS84 X: 3837277.196 m

WGS84 Y: 1171982.411 m WGS84 Y: 1172071.278 m
WGS84 Z: 4941584.559 m WGS84 Z: 4941626.094 m

Czas: 16:27:50 Czas: 16:31:13

Data: 25.03.12 Data: 25.03.12

0.011 m 0.005 m 0.008 m 0.011 m 0.005 m 0.008 m

Wsprz Wsprz
Zapis Dalej Strona Zapis Dalej Strona
Rys. 4.5.5 Rys. 4.5.6

Edycja Punktu: 3 Edycja Punktu: S

Współrz. Kod Zdjęcia Współrz. Kod Zdjęcia

Nr punktu: 3 Nr punktu: S
Y (wsch): 6428948.377 m Y (wsch): 6428905.323 m
X (płn): 5664698.723 m X (płn): 5664716.558 m
H ortom.: 121.866 m H ortom.: 122.135 m
WGS84 Szer: 51° 06’ 46.41955”N WGS84 Szer: 51° 06’ 46.97740”N
WGS84 Dług: 16° 59’ 07.01373”E WGS84 Dług: 16° 59’ 04.78792”E
WGS84 H elips: 161.835m WGS84 H elips: 162.104m
WGS84 X: 3837343.979 m WGS84 X: 3837343.955 m
WGS84 Y: 1172115.980 m WGS84 Y: 1172070.700 m
WGS84 Z: 4941564.868 m WGS84 Z: 4941575.901 m
Czas: 16:34:42 Czas: 16:24:27
Data: 25.03.12 Data: 25.03.12

0.011 m 0.005 m 0.008 m 0.011 m 0.005 m 0.008 m

Wsprz Wsprz
Zapis Dalej Strona Zapis Dalej Strona
Rys. 4.5.7 Rys. 4.5.8

299
Rozmieszczenie punktów zgromadzonych w danym katalogu można przeglądać
w zakładce Mapa (rys. 4.5.9).

Dane: EO x1 := 6428816.332 y1 := 5664731.194

Linie Obszary Zdjęcia Mapa
x2 := 6428926.493 y2 := 5664797.347
2
x3 := 6428948.377 y3 := 5664698.723

1
d12 := (x2 − x1)2 + (y2 − y1 )2 = 128.498
S
RTCM-Ref 0280 d32 := (x2 − x3)2 + (y2 − y3 )2 = 101.023
3
36 d13 := (x3 − x1)2 + (y3 − y1 )2 = 135.979
0.011 m 0.005 m 0.008 m

Edycja
Strona
Rys. 4.5.9

Pomiar punktu niedostępnego

Funkcja pomiaru punktu niedostępnego (rys. 4.5.10) - uaktywniana przyciskiem
P-Nds na ekranie pomiarowym Pomiar: EO (4.5.2), umożliwia wykonanie pomiaru
niedostępnego narożnika budynku, drzewa itp., ze względu na przesłonięcia satelitów.

Na przykład przyjmijmy, że pomierzony wcześniej punkt 2 jest niedostępny

(rys. 4.5.9). Współrzędne tego punktu mogą być obliczone metodą wcięcia liniowego
z dwóch pomierzonych punktów 1 i 3 na podstawie pomierzonych odległości d12, d32
z tych punktów do punktu niedostępnego. W rozpatrywanym przykładzie odległości
d12, d32 obliczamy ze współrzędnych tych trzech punktów (rys. 4.5.9).

Odległości d12, d32 - traktowane tak jakby były pomierzone, wprowadzane są na ekranie
Pomiar punktu niedostępnego (rys. 4.5.10 ). Po uruchomieniu obliczeń Licz
(rys. 4.5.10) ukazuje się okno zawierające miary kontrolne z możliwością nadania
numeru punktu niedostępnego (rys. 4.5.11) oraz szkic wcięcia liniowego
(rys. 4.5.12). Po akceptacji Zapis (rys. 4.5.11) pomierzony punkt niedostępny zapisany
zostaje w aktywnym katalogu (rys. 4.5.13).

300
Pomiar Pktu niedostępnego Punkt niedostępny - Wyniki
Azymut i odległość. Dwa azymuty.
Metoda: Odcięta i Rzędna. Azymut i odl. wstecz. Wynik Kod Szkic
Dwie odległości Nr punktu:
2-Niedostepny
Punkt A: (wybór z katalogu)
3 Spr odcięta A:
Odległość pozioma: (pomierz) 44.801
Spr odcięta B:
101.023 m Odległo
91.177
Punkt B: (wybór z katalogu) Spr domiar:
1 90.546
Odległość pozioma: (pomierz) Spr Odleg AB:
128.498 m 135.978

Położenie: (opcja: Na lewo od AB)

Na prawo od AB

0.011 m 0.005 m 0.008 m 0.011 m 0.005 m 0.008 m

Licz Zapis
Nast Strona

Rys. 4.5.10 Rys. 4.5.11

Punkt niedostępny - Wyniki Edycja Pktu: 2-Niedostępny

Wynik Kod Szkic Współrz. Kod Zdjęcia

2-Niedostępny Nr punktu: 2-Niedostepny

Y (wsch): 6428926.494 m
X (płn): 5664797.348 m
H ortom.: -------- m
WGS84 Szer: 51° 06’ 49.60096”N
WGS84 Dług: 16° 59’ 05.81892”E
WGS84 H elips: --------- m
1
S
WGS84 X: 3837180.413 m
RTCM-Ref 0280
WGS84 Y: 1172041.717 m
3 WGS84 Z: 4941500.619 m
31
Czas: 15:09:07
Data: 27.03.12
0.011 m 0.005 m 0.008 m 0.011 m 0.005 m 0.008 m
Edycja Wsprz
Strona Zapis Dalej Strona
Rys. 4.5.12 Rys. 4.5.13

301
W ogólności punkt niedostępny (2) może być wyznaczany metodami (rys. 4.5.10):
• Dwie odległości,
• Azymut i odległość,
• Dwa azymuty,
• Odcięta i Rzędna,
• Azymut i odl. wstecz.
Punkty pomocnicze - w rozpatrywanym przykładzie 1 i 3 są wybierane i mierzone
w jak najbliżej wyznaczanego punktu niedostępnego - zwykle kilka metrów, tak aby
satelity nie były przesłonięte. Odległości poziome są mierzone taśmą.

Pomiar względem linii

Odbiornik udostępnia kilka dodatkowych funkcji pomiarowych na ekranie Pomiar+
(rys. 4.5.14) dostępnym z poziomu głównego menu pomiarowego Mierz (rys. 4.5.1).
Po wyborze opcji Pomiar względem linii (rys. 4.5.14) ukazuje się ekran Ustawienia
linii odniesienia. Linią odniesienia może być prosta - opcja Pomiar na linię, lub łuk -
opcja Pomiar na łuk.

Pomiar+

Pomiar Pomiar Określenie ukł.

względem linii objętości współrzędnych

Szybka siatka

0.011 m 0.005 m 0.008 m

Rys. 4.5.14

302
4.6. Tyczenie sytuacyjne i wysokościowe
Tyczenie obiektów jest wykonywanie na podstawie szkicu dokumentacyjnego przy
zachowaniu odpowiedniej dokładności tyczenia (rozdz. 1.4). W czasie tyczenia jest
sporządzany szkic tyczenia (rozdz. 1.4). Punkty do tyczenia są zamieszczane
w założonym katalogu - na karcie SD lub w pamięci wewnętrznej odbiornika.

Po kliknięciu ikony Tczenia na ekranie pomiarowym Mierz (rys. 4.5.1)

ukazuje się ekran wyboru Obiektu tyczenia (rys. 4.6.1) - katalogu zawierającego dane
punkty do tyczenia. Przejście do ekranu tyczenia Tyczenie metoda ortogonalna
(rys. 4.6.2) następuje po wyborze opcji kontynuacja Kont (rys. 4.6.1). Na ekranie tym
strzałką pokazany jest ciągle zmieniający się kierunek w czasie przenoszenia odbiornika
do miejsca tyczonego punktu oraz zmieniająca się odległość i azymut.
Po dojściu blisko do miejsca tyczonego punktu ukazują się niewielkie wartości
przemieszczeń w kierunkach osi x i y o jakie dokładnie przemieszczana jest tyczka
reflektora (rys. 4.6.3). W tym miejscu wbijany jest palik, ustawiana tyczka reflektora
i po kliknięciu klawisza Mierz następuje pomiar kontrolny współrzędnych wytyczonego
punktu - palika, oraz zapis do katalogu z danymi punktami do tyczenia.

TYCZ: Obiekt współrzędnych Tyczenie m.ortogonalna

Tycz Mapa
Obiekt (katalog) tyczenia:
EO Nr punktu: 1
hAntena: 2.000 m

12.45 m

42°15’21”

0.011 m 0.005 m 0.008 m 0.011 m 0.005 m 0.008 m

Kont Mierz
Strona
Rys. 4.6.1 Rys. 4.6.2

303
Tyczenie m.ortogonalna Tyczenie+
Tycz Mapa
Nr punktu: 1
hAntena: 2.000 m Tyczenie osi Tyczenie DTM Tyczenie DTM
i punktów

0.15 m

0.09 m

0.011 m 0.005 m 0.008 m 0.011 m 0.005 m 0.008 m

Mierz
Strona
Rys. 4.6.3 Rys. 4.6.4

4.7. Zadania geometrii współrzędnych COGO

Geometria współrzędnych COGO lub inaczej geometria kartezjańska, dostępna
z poziomu menu głównego Mierz (rys. 4.2.3 i rys. 4.5.1)

obejmuje metody badania geometrii za pomocą układu współrzędnych i zasad algebry

i analizy, w szczególności (rys. 4.7.1):
• obliczanie Azymutów i Odległości ze Współrzędnych punktów,
• obliczanie Współrzędnych z Azymutu i Odległości,
• obliczanie współrzędnych punktu Przecięcia prostych, w tym wcięcie azymutalne,
kątowe i liniowe,
• Obliczenia na linii i łuku:
- środek łuku,
- punkt na domiarach względem linii,
- punkt na domiarach względem łuku,
- rzut na linię,
- rzut na łuk,
- podział linii,
- podział łuku,
• Podział powierzchni,
• Przesunięcie, Obrót i Skalowanie zbioru punktów.

304
 COGO

Az i Odl ze Wsp. Wsp z Az i Odl Przecięcie

Oblicz. na linii Podział Przesunięcie

I łuku powierzchni Obrót i Skala

0.011 m 0.005 m 0.008 m

Rys. 4.7.1

4.8. Azymut i odległość ze współrzędnych

Program Azymuty i Odległości ze Współrzędnych (rys. 4.7.1)

umożliwia obliczanie azymutów i odległości:

• od punktu do punktu,
• od punktu do aktualnej pozycji odbiornika,
• od punktu do linii (prostej),
• od aktualnej pozycji odbiornika do linii
• od punktu do łuku (kołowego),
• od aktualneji pozycji odbiornika do łuku.
Linia prosta może być określona za pomocą:
• 2 punktów,
• punktu, azymutu i odległości
Łuk kołowy może być określony za pomocą:
• 3 punktów,
• 2 punktów i promienia. • 2 stycznych i długości łuku,
• 2 stycznych i promienia, • 2 stycznych i długości cięciwy
Styczne są określone za pomocą punktu ich przecięcia oraz punktów kierunkowych.

305
 Od punktu do punktu (rys. 4.8.1-3)

Az i D ze współrzędnych
Od punktu 1
Metoda:
X1 := 5566564.330 Punkt do punktu
Y1 := 6411905.420
H1 := 574.176

Do punktu 2 Obliczany jest

azymut
X2 := 5566564.793 i odległość
między dwoma
Y2 := 6411916.889 punktami

H2 := 574.548

0.011 m 0.005 m 0.008 m

Rys. 4.8.1

Dane: punkt do punktu Dane: punkt do punktu

Obl. Az i D Mapa Obl.Az i D Mapa
Z punktu
1
Na punkt
2
Azymut: 87°41′25″
41’25”
D poz.: 11.478 m
∆ Wysok.: 0.372 m
1 2
D skośna: 11.484 m
Spadek: 30.882:1hv
∆Y: 11.468 m 2.7
………… m
∆X: 0.463 m
0.011 m 0.005 m 0.008 m 0.011 m 0.005 m 0.008 m
Zapis Odwr Zapis Edycja
Pomiar Strona Strona
Rys. 4.8.2 Rys. 4.8.3

306
Obliczenia i wyniki:
• przyrosty współrzędnych
∆X := X2 − X1 = 0.463
∆Y := Y2 − Y1 = 11.469
∆H := H2 − H1 = 0.372
• odległość pozioma
2 2
Dpoz := ∆X + ∆Y = 11.478

• odległość skośna
2 2
Dskośna := Dpoz + ∆H = 11.484

• azymut

A := atan  = 87.68824231⋅ deg

∆Y

 ∆X 
Stopnie_Minuty_Sekundy( A ) = ( 87 41 17.6723 )

Od punktu do aktualnej pozycji odbiornika

Obliczenia przebiegają analogicznie jak w metodzie Od punktu do punktu, przy czym
punktem do punktu jest aktualna pozycja odbiornika.

Od punktu do linii
W metodach Od punktu do linii punktem domiaru jest punkt 11 o współrzędnych
Y11 := 6411911.772
X11 := 5566567.589

Określenie linii: 2 punkty (rys. 4.8.4-7)

Punkt początkowy 1 Punkt końcowy 2
X1 := 5566564.330 X2 := 5566564.793
Y1 := 6411905.420 Y2 := 6411916.889
H1 := 574.176 H2 := 574.548

Obliczenia i wyniki:
• azymut odciętej

 Y2 − Y1 
A := atan  = 87.68824231⋅ deg
 X2 − X1 

307
 Stopnie_Minuty_Sekundy( A ) = ( 87 41 17.67 )

• azymut rzędnej
3
A+ ⋅ π = 357.688242⋅ deg
2

Stopnie_Minuty_Sekundy A + ⋅ π = ( 357 41 17.67 )

3
 2 
• współczynnik kierunkowy m odciętej Y - Y1 = m(X - X1)
m := tan( A ) = 24.771058

• punkt przecięcia rzędnej Y - Y11 = -m-1(X - X11) i odciętej Y - Y1 = m(X - X1)

−1
 −m 1   Y1 − m⋅ X1 
 X  :=   =  5566564.591 
   1 1  ⋅
Y   Y11 + ⋅ X11   6411911.893 
1
m   m 
• rzędna i odcięta

Rzędna := ( X − X11 )2 + ( Y − Y11)2 = 3.000

Odcięta := (X − X1 )2 + ( Y − Y1)2 = 6.478

Az i D ze współrzędnych Dane: punkt do linii

Wpr-dane Mapa
Metoda:
Punkt do linii Punkt domiaru
1

Określenie linii
2 punkty
Obliczana jest
rzędna i odcięta
dla punktu Punkt początkowy
w odniesieniu 1
do linii określonej Punkt końcowy
za pomocą 2 2 punkty
punktów

0.011 m 0.005 m 0.008 m 0.011 m 0.005 m 0.008 m

Licz
Pomiar Strona
Rys. 4.8.4 Rys. 4.8.5

308
Wyniki: punkt do linii Wyniki: punkt do linii
Wynik Szkic Obl.Az i D Mapa
Punkt domiaru: 11
Odcięta poz.: 6.478 m
Rzędna poz.: -3.000 m 11
Azymut rzędnej: 357°41′25″
Długość linii: 11.478 m
Rzędna
Azymut odciętej: 87°41′25″
Y(wsch): 6411911.893 m 2
X(wsch): 5566564.592 m
H ortom: 574.176 m Odcięta
1

2.7

0.011 m 0.005 m 0.008 m 0.011 m 0.005 m 0.008 m

Zapis Wsprz Zapis

Strona Strona
Rys. 4.8.6 Rys. 4.8.7
Określenie linii: punkt, azymut i odległość (rys. 4.8.8-11)
Punkt początkowy 1 Azymut 1-2 Odległość 1-2
X1 := 5566564.330
A :=  87 + 41⋅ ⋅  ⋅ deg
1 1 1
+ 25⋅ D := 11.478
Y1 := 6411905.420  60 60 60 
A = 87.69027778⋅ deg
H1 := 574.176
Obliczenia i wyniki:
• azymut rzędnej
Stopnie_Minuty_Sekundy A + ⋅ π = ( 357 41 25 )
3 3
A+ ⋅ π = 357.690278⋅ deg
2  2 
• współczynnik kierunkowy m odciętej Y - Y1 = m(X - X1)
m := tan( A ) = 24.792912
• punkt przecięcia rzędnej Y - Y11 = -m-1(X - X11) i odciętej Y - Y1 = m(X - X1)
−1
 −m 1   Y1 − m⋅ X1 
 X  :=   =  5566564.591 
   1 1  ⋅
Y   Y11 + ⋅ X11   6411911.893 
1
m   m 
• rzędna i odcięta

( X − X11 ) + ( Y − Y11) = 3.000

2 2
Rzędna :=

(X − X1 ) + ( Y − Y1) = 6.478
2 2
Odcięta :=

309
Az i D ze współrzędnych Dane: punkt do linii
Wpr-dane Mapa
Metoda:
Punkt do linii Punkt domiaru
11

Określenie linii
Punkt / Azymut / Odległość
Obliczana jest
rzędna i odcięta
Punkt początkowy
dla punktu
w odniesieniu 1
do linii określonej Azymut
za pomocą 87°41′25″
punktu, azymutu
i odległości D poz.:
11.478 m

0.011 m 0.005 m 0.008 m 0.011 m 0.005 m 0.008 m

Licz Az D
Ostat Strona
Rys. 4.8.8 Rys. 4.8.9

Wyniki: punkt do linii Wyniki: punkt do linii

Wynik Szkic Obl.Az i D Mapa
Punkt domiaru: 11
Odcięta poz.: 6.478 m
Rzędna poz.: -3.000 m 11
Azymut rzędnej: 357°41′25″
Długość linii: 11.478 m
Rzędna
Azymut odciętej: 87°41′25″
Y(wsch): 6411911.893 m 2
X(wsch): 5566564.592 m
H ortom: 574.176 m Odcięta
1

2.7

0.011 m 0.005 m 0.008 m 0.011 m 0.005 m 0.008 m

Zapis Wsprz Zapis
Strona Strona
Rys. 4.8.10 Rys. 4.8.11

310
 Od punktu do łuku
W metodach Od punktu do łuku punktem domiaru jest punkt 11 o współrzędnych
Y11 := 6411911.772
X11 := 5566567.589

Określenie łuku: 3 punkty (rys. 4.8.12-15)

Punkt początkowy 1 Drugi punkt 3 Punkt końcowy 2
X1 := 5566564.330 X3 := 5566562.752 X2 := 5566564.793
Y1 := 6411905.420 Y3 := 6411911.227 Y2 := 6411916.889

Az i D ze współrzędnych Dane: punkt do łuku

Wpr-dane Mapa
Metoda:
Punkt do łuku Punkt domiaru
11

Określenie łuku
3 punkty
Obliczana jest
rzędna na łuku Punkt początkowy
i odcięta 1
dla punktu
względem łuku Drugi punkt
określonego za 3
pomocą
3 punktów Punkt końcowy
2

0.011 m 0.005 m 0.008 m 0.011 m 0.005 m 0.008 m

Licz
Mierz Strona
Rys. 4.8.12 Rys. 4.8.13

Obliczenia i wyniki:
• środek okręgu 0 - punkt przecięcia trzech okręgów o środkach 1, 2, 3
X0 := X1 + 5 Y0 := Y1 + 5 r := 5 - przybliżenie początkowe

Given

(X0 − X1 ) + ( Y0 − Y1) = r
2 2 2

(X0 − X2 ) + ( Y0 − Y2) = r
2 2 2

311
 (X0 − X3 )2 + ( Y0 − Y3) 2 = r2
 X0   5566572.743 
 
 
 Y0  := Minerr( X0 , Y0 , r) =  6411910.824 
   10.000 
 r 
• azymut kierunku 0-1
 Y1 − Y0 
A1 := π + atan  = 212.71363199⋅ deg
X1 − X0
 
• azymut kierunku 0-2
 Y2 − Y0 
A2 := π − atan  = 142.66285262⋅ deg
 X2 − X0 
( )
Stopnie_Minuty_Sekundy A2 = ( 142 39 46.26943443 )
• azymut kierunku 0-11
 Y11 − Y0 
A11 := π − atan  = 169.58088494⋅ deg
 X11 − X0 
• azymut rzędnej

( )
Stopnie_Minuty_Sekundy A11 + π = ( 349 34 51 )

Wyniki: punkt do łuku Wyniki: punkt do łuku

Wynik Szkic 0
Obl.Az i D Mapa
Punkt domiaru: 11 r
∆ŁukOdc- poz.: 7.527 m r r
Rzędna poz.: -4.759 m 11
Azymut rzędnej: 349°34′58″
Promień łuku: 9.997 m
Długość łuku: 12.225 m
Y(wsch): 6411912.632 m Rzędna
X(wsch): 5566562.909 m 2
H ortom: 574.176 m
Odcięta
ł
1 3
2.7

0.011 m 0.005 m 0.008 m 0.011 m 0.005 m 0.008 m

Zapis Wsprz Zapis

Strona Strona
Rys. 4.8.14 Rys. 4.8.15

312
• łuk

( )
ł := r⋅ A1 − A2 = 12.226

• odcięta

(
Odcięta := r⋅ A1 − A11 = 7.528 )
• rzędna

( X11 − X0 ) ( )
2 2
Rzędna := r − + Y11 − Y0 = 4.759

• punkt przecięcia rzędnej i odciętej

(
X := X0 + r⋅ cos A11 = 5566562.909)
( )
Y := Y0 + r⋅ sin A11 = 6411912.633

Określenie łuku: 2 punkty i promień (rys. 4.8.16-19)

Punkt początkowy 1 Punkt końcowy 2 Promień:
X1 := 5566564.330 X2 := 5566564.793 r := 10.000
Y1 := 6411905.420 Y2 := 6411916.889

Az i D ze współrzędnych Dane: punkt do łuku

Wpr-dane Mapa
Metoda:
Punkt do łuku Punkt domiaru
11
Określenie łuku
2 Punkty/Promień
Obliczana jest
rzędna na łuku Punkt początkowy
i odcięta 1
dla punktu
Punkt końcowy
względem łuku
2
określonego za
pomocą Promień
2 punktów m
-10
i promienia

0.011 m 0.005 m 0.008 m 0.011 m 0.005 m 0.008 m

Licz Az D
Ostat Strona

Rys. 4.8.16 Rys. 4.8.17

313
Wyniki: punkt do łuku Wyniki: punkt do łuku
Wynik Szkic Obl.Az i D Mapa
Punkt domiaru: 11
∆ŁukOdc- poz.: 7.526 m α
Rzędna poz.: -4.758 m
Azymut rzędnej: 349°35′16″ 11
Promień łuku: 10.000 m
r 2
Długość łuku: 12.225 m Rzędna
Y(wsch): 6411912.632 m K
X(wsch): 5566562.909 m D2
H ortom: 574.176 m 1
P Odcięta ł
a
D1 a β
PP
2.7

0.011 m 0.005 m 0.008 m 0.011 m 0.005 m 0.008 m

Zapis Wsprz Zapis

Strona Strona
Rys. 4.8.18 Rys. 4.8.19
Obliczenia i wyniki:
• środek okręgu O - punkt przecięcia dwóch okręgów o środkach 1, 2 i promieniu r
X0 := X1 + 5 Y0 := Y1 + 5
Given

(X0 − X1 ) + ( Y0 − Y1) = r
2 2 2

(X0 − X2 ) + ( Y0 − Y2) = r
2 2 2

 X0   5566572.744 
:= Minerr( X0 , Y0 ) =  
 Y0   6411910.824 
Dalsze obliczenia przebiegają analogicznie jak w wyżej opisanej metodzie
Określenie łuku: 3 Punkty.

Określenie łuku: 2 styczne i promień lub długość lub cięciwa łuku

(rys. 4.8.20-23)
Punkt 1 Punkt 2 Punkt PP
stycznej pierwszej stycznej drugiej przecięcia stycznych
X1 := 5566564.330 X2 := 5566564.793 XPP := 5566560.543
Y1 := 6411905.420 Y2 := 6411916.889 YPP := 6411911.3164

314
Az i D ze współrzędnych Dane: punkt do łuku
Wpr-dane Mapa
Metoda:
Punkt domiaru
Punkt do łuku 11
Określenie łuku
2 Styczne/Promień/ Łuk/ Cięciwa
Obliczana jest
rzędna na łuku Punkt 1
i odcięta 1
dla punktu Punkt PP
względem łuku
PP
określonego za
pomocą Punkt 2
2 stycznych 2
i promienia
Promień / lub Łuk / lub Cięciwa
lub długości łuku
albo cięciwy 8 / 9.780 / 9.182 m

0.011 m 0.005 m 0.008 m 0.011 m 0.005 m 0.008 m

Licz
Mierz Strona

Rys. 4.8.20 Rys. 4.8.21

Wyniki: punkt do łuku Wyniki: punkt do łuku

Wynik Szkic Obl.Az i D Mapa
Punkt domiaru: 11
∆ŁukOdc- poz.: 6.993 m α
Rzędna poz.: -5.155 m
Azymut rzędnej: 342°38′10″ 11
Promień łuku: 8.000 m
r 2
Długość łuku: 9.781 m
Rzędna
Y(wsch): 6411913.310 m K
X(wsch): 5566562.669 m c
1 D2
H ortom: ---- m P
Odcięta ł a
D1 a β
PP
2.7

0.011 m 0.005 m 0.008 m 0.011 m 0.005 m 0.008 m

Zapis Wsprz Zapis
Strona Strona

Rys. 4.8.22 Rys. 4.8.23

315
Obliczenia i wyniki:

• azymuty stycznych 1 i 2

 YPP − Y1 
A1 := π − atan  = 122.71086027⋅ deg
XPP − X1
 
 Y2 − YPP 
A2 := atan  = 52.66867728⋅ deg
X2 − XPP
 
• kąt łuku

( )
β := π − A1 − A2 = 109.95781700⋅ deg
α := π − β = 70.04218300⋅ deg

• w przypadku danego promienia r := 8.000 obliczana jest długość łuku

ł := r⋅ α = 9.780

• w przypadku danej długości łuku ł := 9.780 obliczany jest promień łuku

ł
r := = 8.000
α

• w przypadku danej długości cięciwy łuku c := 9.182 obliczany jest promień i długość
łuku
c
r := = 8.000
2 ⋅ sin
α

2
ł := r⋅ α = 9.780

• długości stycznych

a := r⋅ tan
α
 = 5.606
2
D1 := (X1 − XPP )2 + (Y1 − YPP)2 = 7.008
D2 := (X2 − XPP )2 + (Y2 − YPP)2 = 7.008
• punkt początkowy łuku P

( ) ( )
XP := X1 + D1 − a ⋅ cos A1 = 5566563.572

( ) ( )
YP := Y1 + D1 − a ⋅ sin A1 = 6411906.599

316
• punkt końcowy łuku K

( )
XK := XPP + a ⋅ cos A2 = 5566563.943

( )
YK := YPP + a ⋅ sin A2 = 6411915.774

• współczynniki kierunkowe stycznych do łuku

m1 := tan A1 ( )
m2 := tan A2 ( )
• środek okręgu 0 - punkt przecięcia prostopadłych do łuku w punktach P i K

Y0 - YP = -m1-1(X0 - X P)
Y0 - YQ = -m2-1(X0 - XQ)
−1
 X0   m − 1 1   Y + m1
−1
  5566570.304 
⋅ XP
1 P
:=   ⋅ = 
 Y0 
m2 ⋅ XK  
6411910.923 
 m2 − 1 1   YK + −1

• azymut kierunku 0-11

 Y11 − Y0 
A11 := π − atan  = 162.62626289⋅ deg
X11 − X0
 
• azymut rzędnej

(
Stopnie_Minuty_Sekundy A11 + π = ( 342 37 35 ) )
• odcięta

Odcięta := r⋅  A1 + − A11  = 6.993

π
 2 
• rzędna

( X11 − X0 ) ( )
2 2
Rzędna := r − + Y11 − Y0 = 5.155

• punkt przecięcia rzędnej i odciętej

(
X := X0 + r⋅ cos A11 = 5566562.669 )
( )
Y := Y0 + r⋅ sin A11 = 6411913.311

317
4.9. Współrzędne z azymutu i odległości
Program Współrzędne z Azymutu i Odległości (rys. 4.7.1):

umożliwia obliczanie współrzędnych punktu metodą biegunową na podstawie:

• punktu, azymutu i odległości (Metoda: Azymut),
• 2 punktów, kąta i odległości (Metoda: Kąty Prawe)

punkt, azymut i odległość (rys. 4.9.1-7)

Dane:
• punkt Dane:
X1 := 5566564.330 Wpr.-dane Mapa

Y1 := 6411905.420 Metoda
Azymut
H1 := 574.176
Z punktu
• azymut 1
A :=  87 + 41⋅  ⋅ deg
1 1 1
+ 25⋅ ⋅  X=5566564.330, Y=6411905.420, H=574.176
 60 60 60  Azymut: 87°41′25″
41’25”
A = 87.69027778⋅ deg D poz.: 11.478 m
A = 97.4336⋅ grad
Przesuw.: 0.000 m

• odległość
0.011 m 0.005 m 0.008 m
D := 11.478
Licz Az D Bagnet
Ostat Strona
Rys. 4.9.1
Obliczenia i wyniki:
• Nowy Pkt
X := X1 + D⋅ cos( A ) = 5566564.793
Y := Y1 + D⋅ sin( A ) = 6411916.889

318
Wynik obliczenia wsp. punktu Wynik obliczenia wsp. punktu
Wynik Szkic Wynik Mapa Kod

Nr punktu
Nowy punkt

Y(wsch): 6411916.889 m
X(wsch): 5566564.793 m Nowy Pkt
H ortom: 574.176 m
A

D
1

2.7

0.011 m 0.005 m 0.008 m 0.011 m 0.005 m 0.008 m

Zapis Wsprz Zapis

Tycz Strona Tycz Strona
Rys. 4.9.2 Rys. 4.9.3

Obliczenia i wyniki z oceną dokładności w programie C-Geo (rys. 4.9.4-7):

Obliczenia w programie C-Geo

Rys. 4.9.4

319
Obliczenia w programie C-Geo

Rys. 4.9.5

Obliczenia w programie C-Geo

Rys. 4.9.6

Raport z programu C-Geo

Rys. 4.9.7

320
 2 punkty, kąt i odległość (rys. 4.9.8-13)
Dane:
• punkt
Dane:
XPP := 5566560.543 Wpr.-dane Mapa

YPP := 6411911.316 Metoda

Kąty prawe
• wstecz Z punktu
PP
X1 := 5566564.330
Wstecz
Y1 := 6411905.420 2

Kąt prawy: 109°57′28″

• kąt prawy 41’25”
Azymut: 52°40′29″
β :=  109 + 57⋅  ⋅ deg
1 1 1
+ 28⋅ ⋅  41’25”
 60 60 60  D poz.: 7.008 m

β = 109.95777778⋅ deg Przesuw.: 0.000 m

β = 122.17530864⋅ grad 0.011 m 0.005 m 0.008 m

• odległość pozioma Licz Az D Bagnet

D := 7.008
Ostat Strona
• przesuw: 0.000 m Rys. 4.9.8

Wynik obliczenia wsp. punktu Wynik obliczenia wsp. punktu

Wynik Szkic Wynik Mapa Kod

Nr punktu
Nowy punkt
Nowy Pkt
Y(wsch): 6411916.889 m
X(wsch): 5566564.792 m
H ortom: ----- m ψ A
1
D
β

PP
2.7

0.011 m 0.005 m 0.008 m 0.011 m 0.005 m 0.008 m

Zapis Wsprz Zapis

Tycz Strona Tycz Strona
Rys. 4.9.9 Rys. 4.9.10

321
Obliczenia i wyniki:
• czwartak kierunku PP-1
 YPP − Y1 
ψ := atan  = 57.28737231⋅ deg
 XPP − X1 
Stopnie_Minuty_Sekundy( ψ) = ( 57 17 15 )

• azymut kierunku PP-Nowy Pkt

A := β − ψ = 52.67040546⋅ deg

Stopnie_Minuty_Sekundy( A ) = ( 52 40 13 )

• Nowy Pkt
X := XPP + D⋅ cos( A ) = 5566564.793
Y := YPP + D⋅ sin( A ) = 6411916.888

Obliczenia i wyniki z oceną dokładności w programie C-Geo (rys. 4.9.4, 4.9.11-13) :

Obliczenia w programie C-Geo

Rys. 4.9.11

Obliczenia w programie C-Geo

Rys. 4.9.12

322
 Raport z programu C-Geo

Rys. 4.9.13

4.10. Przecięcia
Program Przecięcia (rys. 4.7.1):

umożliwia obliczanie współrzędnych punktu przecięcia na podstawie danych:

• 2 punkty i 2 azymuty, w szczególności kąty wcinające (metoda wcięcia kątowego)
• 2 punkty i 2 odległości (metoda wcięcia liniowego),
• 2 punkty, azymut i odległość,
• 4 punkty.
2 punkty i 2 azymuty (lub kąty) (rys. 4.10.1-4)
X1 := 5566564.330 X2 := 5566564.793
Y1 := 6411905.420 Y2 := 6411916.889
H1 := 574.176 H2 := 574.548

A1 :=  61 + 2 ⋅
1 1 
A2 :=  286 + 18⋅
1 1 1 1 
+ 12⋅ ⋅  ⋅ deg + 23⋅ ⋅  ⋅ deg
 60 60 60   60 60 60 
A1 = 61.03666667⋅ deg A2 = 286.30638889⋅ deg
Obliczenia i wyniki:
• współczynnik kierunkowy prostej Y - Y1 = m1(X - X1) w punkcie 1

( )
m1 := tan A1 = 1.807
• współczynnik kierunkowy prostej Y - Y2 = m2(X - X2) w punkcie 2

( )
m2 := tan A2 = −3.418
• punkt przecięcia prostych Nowy Pkt:
−1
 X  :=  −m1 1   Y1 − m1 ⋅ X1   5566566.828 
  ⋅ =
Y   −m2 1   Y2 − m2 ⋅ X2   6411909.933 

323
Przecięcie Dane: dwa azymuty
Wpr-dane Mapa
Metoda:
Dwa azymuty
1szy punkt
1
Azymut: 61°02′12″
41’25”
Przesuw.: 0.000 m
Punkt przecięcia
obliczany dla
2gi punkt
dwóch danych
punktów 2
i azymutów Azymut: 286°18′23″
41’25”
Przesuw.: 0.000 m

0.011 m 0.005 m 0.008 m 0.011 m 0.005 m 0.008 m

Licz
Mierz Strona
Rys. 4.10.1 Rys. 4.10.2

Wyniki: dwa azymuty Wyniki: dwa azymuty

Wynik Szkic Kod Wynik Mapa Kod

Nr punktu
Nowy Pkt

Y(wsch): 6411909.933 m Nowy Pkt

X(wsch): 5566566.828 m
H ortom: 574.176 m
A1
2
A2
1

2.7

0.011 m 0.005 m 0.008 m 0.011 m 0.005 m 0.008 m

Zapis Wsprz Zapis

Tycz Strona Strona

Rys. 4.10.3 Rys. 4.10.4

324
Wcięcie kątowe
Jest szczególnym przypadkiem wcięcia azymutalnego, w którym współrzędne punktu
są wyznaczane na podstawie pomierzonych kątów wcinających za pomocą
tachimetru
α = 29.6129 ⋅ grad mα := 0.0010⋅ grad
β = 20.6868 ⋅ grad mβ := 0.0010⋅ grad

ustawionego na punktach osnowy geodezyjnej 1, 2 (rys. 4.10.5):

Wyniki: dwa azymuty

Wynik Mapa Kod

Nowy Pkt

a γ
A β
α 2
A2
1 d

2.7

0.011 m 0.005 m 0.008 m

Zapis
Strona
Rys. 4.10.5
Obliczenia można przeprowadzić według opisanego algorytmu wcięcia azymutalnego
lub korzystając z algorytmu metody biegunowej (rys. 4.10.5):
• odległość d i azymut A 12 kierunku 1-2:

( X2 − X1 ) ( )
2 2
d := + Y2 − Y1 = 11.478

 Y2 − Y1 
A12 := atan  = 97.4314⋅ grad
 X2 − X1 
• kąt wierzchołkowy:
γ := π − ( α + β ) = 149.7003⋅ grad

325
• azymut A i odległość biegunowa a: punktu Pkt
A := A12 − α = 67.8185⋅ grad
d
a := ⋅ sin( β ) = 5.158
sin( γ)

• współrzędne punktu P ( rys. 4.10.7-8):

XP := X1 + a⋅ cos( A ) = 5566566.828
YP := Y1 + a⋅ sin( A ) = 6411909.933
Analiza dokładności położenia punktu (rys. 4.10.6):
• błędy i kowariancja współrzędnych:
cos( γ) ⋅ d ⋅ sin( β )
aα := = −5.11 - pochodna da/dα
2
sin( γ)
sin( γ) ⋅ d ⋅ cos( β ) + d ⋅ sin( β ) ⋅ cos( γ)
aβ := = 10.201 - pochodna da/dβ
2
sin( γ)

 cos( A ) ⋅ a α + a ⋅ sin( A ) 
T  m 2 0   cos( A ) ⋅ a + a ⋅ sin( A ) 
mx :=   ⋅  = 0.00008
α α
⋅
 cos( A ) ⋅ a β   cos( A ) ⋅ a β 
   0 mβ 2   

 sin( A ) ⋅ a α + a⋅ cos( A )   mα 0   sin( A ) ⋅ a α + a ⋅ cos( A ) 

T 2

my := ⋅ ⋅ = 0.00014
 sin( A ) ⋅ aβ   2  sin( A ) ⋅ a β 
   0 mβ   

 cos( A ) ⋅ aα + a ⋅ sin( A )   mα 0   sin( A ) ⋅ a α + a ⋅ cos( A ) 

T 2
−9
mxy := ⋅ ⋅ = 9.89 × 10
 cos( A ) ⋅ a β  sin( A ) ⋅ a β 
   0 mβ 2   
• współczynnik korelacji współrzędnych:
mxy
ρxy := = 0.82
mx⋅ my
• macierz błędu położenia punktu
 m 2 m 
x xy  0.000000007047 0.000000009887 
C :=   = 
 mxy my2   0.000000009887 0.000000020617 
• błąd położenia punktu (rys. 4.10.6):
2 2
mP := mx + my = 0.000166

lub, przy założeniu jednadnakowego błędu pomiaru kątów mα = mβ , , po

przekształceniach:

326
 2 2
mα⋅ d ⋅ sin( α) + sin( β )
mP := = 0.000197
2
sin( α + β )
• błąd położenia punktu w dowolnym kierunku
2 2 2 2
m( α) := mx ⋅ cos( α) + mxy ⋅ sin( 2 ⋅ α) + my ⋅ sin( α)

• półosie elipsy błędu położenia punktu A, B i ich azymuty αA, αB

1  2 ⋅ mxy

αA := ⋅ atan  = −27.77⋅ deg
2  2 2
 mx − my  π
αA := αA + 2 ⋅ π = 332.23⋅ deg αB := αA + − 2 ⋅ π = 62.23⋅ deg
2
( )
A := m αA = 0.000043 ( )
B := m αB = 0.000161

• promień wodzący elipsy błędu położenia punktu r(α) w azymucie α

1
r( α) :=
−1  cos( α) 
( cos( α) sin( α) ) ⋅ C ⋅ 
 sin( α) 
−4 mP = 0.0002
2×10
m( 0 ) = 0.0001
m( 45⋅ deg) = 0.0002

1×10
−4 m( 90⋅ deg) = 0.0001

( ) ( )
m α ⋅ cos α

r( α) ⋅ cos( α)
−4 −4 −4 −4
mP⋅ cos( α) − 2× 10 − 1× 10 0 1× 10 2× 10

−4
− 1×10
r( 0 ) = 0.00005
r( 45⋅ deg) = 0.00011
−4 r( 90⋅ deg) = 0.00008
− 2×10

( ) ( ) ( ) ( )
m α ⋅ sin α , r α ⋅ sin α , mP⋅ sin α ( )
krzywa m(alfa)
elipsa
mP Rys. 4.10.6

327
 Obliczenia w programie C-Geo

Rys. 4.10.7

Raport z programu C-Geo

Rys. 4.10.8

2 punkty i 2 odległości (rys. 4.10.9-12)

X1 := 5566564.330 X2 := 5566564.793
Y1 := 6411905.420 Y2 := 6411916.889
H1 := 574.176 H2 := 574.548
D1 := 5.158 D2 := 7.247

328
Przecięcie Dane: dwie odległości
Wpr-dane Mapa
Metoda:
Dwie odległości
1szy punkt
1
D_poz.: 5.158
41’25”
Punkt przecięcia
obliczany dla 2gi punkt
dwóch zadanych 2
punktów
i odległości D_poz.: 7.247 m

0.011 m 0.005 m 0.008 m 0.011 m 0.005 m 0.008 m

Licz Az D
Ostat Strona

Rys. 4.10.9 Rys. 4.10.1 0

Wyniki: azymut i odległość Wyniki: dwie odległości

Wynik 2 Szkic Kod Wynik 2 Mapa Kod

Nr punktu
Nowy Pkt

Y(wsch): 6411909.933 m
X(wsch): 5566566.828 m Nowy Pkt
H ortom: 574.176 m

D1 D2
2
1

2.7

0.011 m 0.005 m 0.008 m 0.011 m 0.005 m 0.008 m

Zapis Wsprz Rozw1 Zapis

Tycz Strona Strona

Rys. 4.10.11 Rys. 4.10.1 2

329
Obliczenia i wyniki:

• współrzędne punktu przecięcia dwóch okręgów Nowy Pkt o środkach 1, 2

i promieniach D1, D2:
X := X1 + 5 Y := Y1 + 5 - przybliżenie początkowe
Given

(X ) + (Y − Y1) = D1
2 2 2
− X1

(X − X2 ) + ( Y − Y2 ) = D2
2 2 2

 X  := Minerr( X , Y ) =  5566566.827 
   
Y   6411909.933 
Analiza dokładności wcięcia liniowego
Opisane wcięcie liniowe jest jedną z metod pomiaru sytuacyjnego wykonywanego za
pomocą tachimetru na podstawie pomierzonych odległości:
• a := D1 = 5.158 , ma := 0.005,
• b := D2 = 7.247 , mb := 0.005
od punktu P do punktów geodezyjnej osnowy poziomej 1, 2 (rys. 4.10.13):

Wyniki: dwa azymuty

Wynik Mapa Kod

Nowy Pkt

γ b
a
A β
α 2
1 d

2.7 b 2 = a 2 + d 2 − 2ad cos α

0.011 m 0.005 m 0.008 m

Zapis
Strona
Rys. 4.10.1 3

330
W obliczeniach wykorzystuje się zwykle algorytm metody biegunowej (rys. 4.10.13):
• odległość 1-2:

d := ( X2 − X1 ) 2 + (Y2 − Y1)2 = 11.478

• azymut kierunku 1-P:
- kąt α ze wzoru kosinusowego:

 a2 + d 2 − b 2 
α := acos  = 29.60239⋅ grad
 2⋅ a ⋅ d 
- azymut kierunku 1-2
 Y2 − Y1 
A12 := atan  = 97.4314⋅ grad
 X2 − X1 
- azymut kierunku 1-P:
A := A12 − α = 67.8290⋅ grad

• współrzędne punktu P ( rys. 4.10.15-16):

XP := X1 + a⋅ cos( A ) = 5566566.827
YP := Y1 + a⋅ sin( A ) = 6411909.933

• błędy i kowariancja współrzędnych:

d⋅ cos( α) − a
αa := = 0.1921614112 - pochodna d α/da
a ⋅ d ⋅ sin( α)
b
αb := = 0.2729706551 - pochodna d α/db
a⋅ d ⋅ sin( α)

 cos( A ) − a ⋅ sin( A ) ⋅ αa 
T  m 2 0   cos( A ) − a ⋅ sin( A ) ⋅ α 
mx :=   ⋅ 
a a
⋅ = 0.006
 −a⋅ sin( A ) ⋅ αb  2 −a ⋅ sin( A ) ⋅ αb 
   0 mb   

 sin( A ) + a ⋅ cos( A ) ⋅ αa 
T  m 2 0   sin( A ) + a ⋅ cos( A ) ⋅ α 
my :=  ⋅
a a
⋅ = 0.008
 a⋅ cos( A ) ⋅ αb   0 mb 2   a ⋅ cos( A ) ⋅ αb 

T  m 2 0   sin( A ) + a ⋅ cos( A ) ⋅ α 
 cos( A ) − a ⋅ sin( A ) ⋅ αa 
mxy :=   ⋅ 
a a
⋅ = −0.000034
 −a ⋅ sin( A ) ⋅ αb  2 a ⋅ cos( A ) ⋅ αb 
 0 mb   

331
• współczynnik korelacji współrzędnych:
mxy
ρxy := = −0.694
mx⋅ my

• macierz błędu położenia punktu

 m 2 m 
x xy  0.000042 −0.000034 
C :=   = 
 mxy my2   −0.000034 0.000058 
 

• błąd położenia punktu (rys. 4.10.14):

2 2
mP := mx + my = 0.010

lub, po przekształceniach, na podstawie kątów α i β:

 −1
β := asina⋅    = 20.67997⋅ grad
b

  sin( α)  
2 2
ma + mb
mP := = 0.010
sin( α + β )

• błąd położenia punktu w dowolnym kierunku (rys. 4.10.14):

2 2 2 2
m( α) := mx ⋅ cos( α) + mxy ⋅ sin( 2 ⋅ α) + my ⋅ sin( α)

• półosie elipsy błędu położenia punktu A, B i ich azymuty αA, αB (rys. 4.10.14)

1  2 ⋅ mxy
 π
αA := ⋅ atan  = 38.419⋅ deg αB := αA + = 128.419 ⋅ deg
2  2 2 2
 mx − my 
( )
A := m αA = 0.004 ( )
B := m αB = 0.009

• promień wodzący elipsy błędu położenia punktu r(α) w azymucie α (rys. 4.10.14)
1
r( α) :=
−1  cos( α) 
( cos( α) sin( α) ) ⋅ C ⋅ 
 sin( α) 

332
 mP = 0.010
0.01
m( 0 ) = 0.006
m( 45⋅ deg) = 0.004

−3
m( 90⋅ deg) = 0.008
5×10

( ) ( )
m α ⋅ cos α

r( α) ⋅ cos( α)
−3 −3
mP⋅ cos( α) − 0.01 − 5× 10 0 5× 10 0.01

−3
− 5×10

r( 0 ) = 0.005
r( 45⋅ deg) = 0.004
− 0.01
r( 90⋅ deg) = 0.005

( ) ( ) ( ) ( )
m α ⋅ sin α , r α ⋅ sin α , mP⋅ sin α( )
krzywa m(alfa)
elipsa
mP
Rys. 4.10.1 4

Obliczenia w programie C-Geo

Rys. 4.10.1 5

333
 Raport z programu C-Geo

Rys. 4.10.1 6

2 punkty, azymut i odległość (rys. 4.10.17-20)

X1 := 5566564.330 X2 := 5566564.793
Y1 := 6411905.420 Y2 := 6411916.889
H1 := 574.176 H2 := 574.548

A :=  61 + 2⋅ 
1 1 1
+ 12⋅ ⋅  ⋅ deg D := 7.247
 60 60 60 
A = 61.03666667⋅ deg

Przecięcie Dane: azymut / odległość

Wpr-dane Mapa
Metoda:
Azymut i odległość
1szy punkt
1
Azymut: 61°02′12″
Punkt przecięcia
41’25”
Przesuw: 0.000 m
obliczany na 41’25”
podstawie dwóch
2gi punkt
punktów, jednego
azymutu i jednej 2
odległości D_poz.: 7.247 m

0.011 m 0.005 m 0.008 m 0.011 m 0.005 m 0.008 m

Licz Az D
Ostat Strona
Rys. 4.10.1 7 Rys. 4.10.1 8

334
Wyniki: dwie odległości Wyniki: azymut i odległość
Wynik Szkic Kod Wynik 2 Mapa Kod

Nr punktu
Nowy Pkt

Y(wsch): 6411909.933 m
X(wsch): 5566566.828 m Nowy Pkt
H ortom: 574.176 m

A D
2
1

2.7

0.011 m 0.005 m 0.008 m 0.011 m 0.005 m 0.008 m

Zapis Wsprz Rozw2 Zapis

Tycz Strona Strona

Rys. 4.10.1 9 Rys. 4.10.2 0

Obliczenia i wyniki:

• Nowy Pkt - punkt przecięcia prostej przechodzącej przez punkt 1 w azymucie A

z okręgiem o środku w punkcie 2 i promieniu D:
X := X1 + 5 Y := Y1 + 5 - przybliżenie początkowe
Given

(
Y − Y1 = tan( A ) ⋅ X − X1 )
(X − X2 ) 2 + (Y − Y2)2 = D2
X   5566566.828 
  := Minerr( X , Y ) =  
Y   6411909.934 

4 punkty (rys. 4.10.21-26)

X1 := 5566564.330 X2 := 5566564.793 X3 := 5566569.966 X4 := 5566568.436

Y1 := 6411905.420 Y2 := 6411916.889 Y3 := 6411915.603 Y4 := 6411904.436
H1 := 574.176 H2 := 574.548 H3 := 574.756 H4 := 574.251

335
Przecięcie Dane: 4 punkty
Wpr-dane Mapa
Metoda:
Z danych punktów
1szy punkt
1
2gi punkt
3
Punkt przecięcia
obliczany 3ci punkt
z czterech 2
zadanych
punktów 4ty punkt
4

0.011 m 0.005 m 0.008 m 0.011 m 0.005 m 0.008 m

Licz
Mierz Strona

Rys. 4.10.2 1 Rys. 4.10.2 2

Wyniki: 4 punkty Wyniki: 4 punkty

Wynik Szkic Kod Wynik Mapa Kod

Nr punktu
Nowy Pkt 4 3

Y(wsch): 6411909.933 m
X(wsch): 5566566.828 m Nowy Pkt
H ortom: 574.548 m

2
1

2.7

0.011 m 0.005 m 0.008 m 0.011 m 0.005 m 0.008 m

Zapis Wsprz Zapis
Tycz Strona Strona

Rys. 4.10.2 3 Rys. 4.10.2 4

336
Obliczenia i wyniki:
• współczynnik kierunkowy prostej 1-3: Y - Y1 = m13(X - X1)
Y3 − Y1
m13 :=
X3 − X1

• współczynnik kierunkowy prostej 2-4: Y - Y2 = m24(X - X2)

Y4 − Y2
m24 :=
X4 − X2

• Nowy Pkt - punkt przecięcia prostych 1-3 i 2-4 wychodzących z punktów 1 i 2:

−1
X   −m13 1   Y1 − m13⋅ X1   5566566.828 
  := ⋅ = 
Y   −m24 1   Y2 − m24⋅ X2   6411909.933 

Obliczenia w programie C-Geo

Rys. 4.10.2 5

Raport z programu C-Geo

Rys. 4.10.2 6

337
4.11. Środek łuku
Metoda Licz środek łuku (rys. 4.11.1) programu Obliczenia na linii i łuku
(rys. 4.7.1):

Obliczenia na Linii/Łuku
Metoda:
Licz środek łuku

Obliczany jest
umożliwia obliczanie współrzędnych środek zadanego
środka łuku na podstawie danych: łuku
• 3 punkty,
• 2 punkty i promień
• 2 styczne i promień,
• 2 styczne i długość łuku,
• 2 styczne i długość cięciwy.
0.011 m 0.005 m 0.008 m

Rys. 4.11.1
3 punkty (rys. 4.11.2-6)

Określenie obliczenia łuku

Wpr-dane Mapa
• punkt początkowy 1
Określenie łuku
X1 := 5566564.330 3 punkty
Y1 := 6411905.420
Punkt początkowy
• drugi punkt 3 1
X3 := 5566562.752
Drugi punkt
Y3 := 6411911.227 3.
• punkt końcowy 2
Punkt końcowy
X2 := 5566564.793
2 m
Y2 := 6411916.889
0.011 m 0.005 m 0.008 m

Licz
Mierz Strona
Rys. 4.11.2

338
Wynik obliczenia środka łuku Wynik obliczenia środka łuku
Wynik Szkic Nowy punkt
Obl.Az i D Mapa
Punkt Nr: Nowy Pkt
Y(wsch): 6411910.824 m r
X(wsch): 5566572.741 m
H ortom: 574.176 m
r
Promień łuku: -9.997 m
Długość łuku: 12.225 m
2

1 3.

2.7

0.011 m 0.005 m 0.008 m 0.011 m 0.005 m 0.008 m

Zapis Wsprz Zapis

Tycz Strona Tycz Strona
Rys. 4.11.3 Rys. 4.11.4
Obliczenia i wyniki:
• środek łuku Nowy Pkt - punkt przecięcia trzech okręgów o środkach 1, 2, 3
i nieznanym promieniu r:
X := X1 + 5 Y := Y1 + 5 r := 5 - przybliżenie początkowe
Given

(X ) + (Y − Y1) = r
2 2 2
− X1

(X − X2 ) + ( Y − Y2 ) = r
2 2 2

(X − X3 ) + ( Y − Y3 ) = r
2 2 2

X   5566572.743 
 Y  := Minerr( X , Y , r) =  6411910.824 
   
r  10.000 
• azymuty kierunków 0-1 i 0-2
 Y1 − Y 
A1 := π + atan  = 212.71363199⋅ deg
X1 − X
 
 Y2 − Y 
A2 := π − atan  = 142.66285262⋅ deg
X2 − X
 
• łuk

( )
ł := r⋅ A1 − A2 = 12.226

339
 Obliczenia w programie C-Geo

Rys. 4.11.5
Raport z programu C-Geo

Rys. 4.11.6
2 punkty i promień (rys. 4.11.7-9)

Określenie obliczenia łuku

• punkt początkowy 1 Wpr-dane Mapa

X1 := 5566564.330 Określenie łuku

2 Punkty / Promień
Y1 := 6411905.420
• punkt końcowy 2 Punkt początkowy
1
X2 := 5566564.793
Y2 := 6411916.889 Punkt końcowy
2

• promień
Promień
r := 10.000
-10 m

0.011 m 0.005 m 0.008 m

Licz Az D
Ostat Strona
Rys. 4.11.7

340
Wynik obliczenia środka łuku Wynik obliczenia środka łuku
Wynik Szkic Kod Wynik Szkic Kod
Punkt Nr: Nowy Pkt Nowy Pkt
Y(wsch): 6411910.824 m
X(wsch): 5566572.744 m
H ortom: 574.176 m r
r
Promień łuku: -10.000 m
Długość łuku: 12.225 m
2

1 ł

2.7

0.011 m 0.005 m 0.008 m 0.011 m 0.005 m 0.008 m

Zapis Wsprz Zapis

Tycz Strona Tycz Strona
Rys. 4.11.8 Rys. 4.11.9

Obliczenia i wyniki:
• środek łuku Nowy Pkt - punkt przecięcia dwóch okręgów o środkach 1, 2
i danym promieniu r:
X := X1 + 5 Y := Y1 + 5 - przybliżenie początkowe

Given

(X − X1 ) 2 + (Y − Y1)2 = r2
(X − X2 ) + ( Y − Y2 ) = r
2 2 2

 X  := Minerr( X , Y ) =  5566572.744 
   
Y   6411910.824 
• azymuty kierunków 0-1 i 0-2
 Y1 − Y 
A1 := π + atan  = 212.71207280⋅ deg
 X1 − X 
 Y2 − Y 
A2 := π − atan  = 142.66441181⋅ deg
 X2 − X 
• łuk
( )
ł := r⋅ A1 − A2 = 12.226

341
2 styczne i promień lub długość łuku albo cięciwy (rys. 4.11.10-12)

Określenie obliczenia łuku

• punkt 1 - styczna pierwsza
Wpr-dane Mapa
X1 := 5566564.330
Określenie łuku
Y1 := 6411905.420 2 Styczne+ Promień/Łuk/Cięciwa

• punkt 2 - styczna druga Punkt 1

1
X2 := 5566564.793 Punkt PP
1
Y2 := 6411916.889
Punkt 2
• punkt PP - przecięcie stycznych 2

XPP := 5566560.543 Promień / lub łuk / lub cięciwa

8.000 / 9.780 / 9.182 m
YPP := 6411911.3164
0.011 m 0.005 m 0.008 m

OK Az D
Ostat Strona
Rys. 4.11.10

Wynik obliczenia środka łuku Wynik obliczenia środka łuku

Wynik Szkic Kod Wynik Szkic Kod

Punkt Nr: Nowy Pkt Nowy Pkt

Y(wsch): 6411910.923 m α
X(wsch): 5566570.304 m
H ortom: ---- m
Promień łuku: 8.000 m r 2
Długość łuku: 9.781 m
K
c
1 D2
P ł
a
D1 a β
PP
2.7

0.011 m 0.005 m 0.008 m 0.011 m 0.005 m 0.008 m

Zapis Wsprz Zapis

Tycz Strona Tycz Strona

Rys. 4.11.11 Rys. 4.11.12

342
Obliczenia i wyniki:
• azymuty stycznych 1 i 2

 YPP − Y1 
A1 := π − atan  = 122.71086027⋅ deg
 XPP − X1 
 Y2 − YPP 
A2 := atan  = 52.66867728⋅ deg
 X2 − XPP 
• kąt łuku

( )
β := π − A1 − A2 = 109.95781700⋅ deg
α := π − β = 70.04218300⋅ deg

• w przypadku danego promienia r := 8.000 obliczana jest długość łuku

ł := r⋅ α = 9.780

• w przypadku danej długości łuku ł := 9.780 obliczany jest promień łuku

ł
r := = 8.000
α
• w przypadku danej długości cięciwy łuku c := 9.182 obliczany jest promień i długość
łuku c
r := = 8.000
2 ⋅ sin 
α
2
ł := r⋅ α = 9.780

• długości stycznych

a := r⋅ tan
α
 = 5.606
2
(X1 − XPP ) ( )
2 2
D1 := + Y1 − YPP = 7.008

(X2 − XPP ) ( )
2 2
D2 := + Y2 − YPP = 7.008

• punkt początkowy łuku P

( ) ( )
XP := X1 + D1 − a ⋅ cos A1 = 5566563.572

( ) ( )
YP := Y1 + D1 − a ⋅ sin A1 = 6411906.599

• punkt końcowy łuku K

( )
XK := XPP + a ⋅ cos A2 = 5566563.943
YK := YPP + a ⋅ sin( A2 ) = 6411915.774

343
• współczynniki kierunkowe stycznych do łuku
m1 := tan A1 ( )
m2 := tan A2 ( )
• środek okręgu O - punkt przecięcia prostopadłych do łuku w punktach P i K

Y0 - YP = -m1-1(X0 - X P)
Y0 - YQ = -m2-1(X0 - XQ)
−1
 X0   m − 1 1   Y + m1
−1
  5566570.304 
⋅ XP
1 P
:=   ⋅ = 
 Y0 
m2 ⋅ XK  
6411910.923 
 m2 − 1 1   YK + −1
   

4.12. Punkt na domiarach względem łuku

Metoda Punkt na domiarze-łuk (rys. 4.12.1) programu Obliczenia na linii i łuku
(rys. 4.7.1):

Obliczenia na Linii/Łuku
Metoda:
Punkt na domiarze-łuk
umożliwia obliczanie współrzędnych
punktu na podstawie domiarów
prostokątnych rzędnej i odciętej
Obliczane są
względem łuku określonego za współrzędne
pomocą: punktu przy
• 3 punktów, pomocy długości
po łuku
• 2 punktów i promienia i przesunięcia
• 2 stycznych i promienia, poprzecznego
• 2 stycznych i długości łuku, względem łuku.
• 2 stycznych i długości cięciwy.
W rozpatrywanych przykładach 0.011 m 0.005 m 0.008 m
przyjęte są wartości domiarów:
Odcięta := 7.527
Rzędna := 4.759
Rys. 4.12.1
3 punkty (rys. 4.12.2-5)

344
 Punkt początkowy 1 Drugi punkt 3 Punkt końcowy 2
X1 := 5566564.330 X3 := 5566562.752 X2 := 5566564.793
Y1 := 6411905.420 Y3 := 6411911.227 Y2 := 6411916.889

Określenie obliczenia łuku Wpr. dane obliczeń łuku

Wpr-dane Mapa Wpr-dane Mapa

Określenie łuku
3 punkty ∆ŁukOdc_poz.:
7.527 m
Punkt początkowy
1
Rzędna_poz.:
Drugi punkt - 4.759 m
3.

Punkt końcowy
2 m

0.011 m 0.005 m 0.008 m 0.011 m 0.005 m 0.008 m

OK Licz Az D
Mierz Strona Ostat Strona
Rys. 4.12.2 Rys. 4.12.3

Wyniki obliczenia domiarów Wyniki obliczenia domiarów

Wynik Szkic Kod Wynik Szkic Kod
0
Punkt Nr: Nowy Pkt
Y(wsch): 6411911.772 m
X(wsch): 5566567.589 m α Nowy Pkt
H ortom: 574.176 m r
Promień łuku: -9.997 m
Długość łuku: 12.225 m Rzędna
Azymut rzędnej: 349°35′03″ 2

Odcięta
1 ł
2.7 3

0.011 m 0.005 m 0.008 m 0.011 m 0.005 m 0.008 m

Zapis Wsprz Zapis

Tycz Strona Tycz Strona
Rys. 4.12.4 Rys. 4.12.5

345
Obliczenia i wyniki:
• środek okręgu 0 - punkt przecięcia trzech okręgów o środkach 1, 2, 3
X0 := X1 + 5 Y0 := Y1 + 5 r := 5 - przybliżenie początkowe

Given

(X0 − X1 ) + ( Y0 − Y1) = r
2 2 2

(X0 − X2 ) + ( Y0 − Y2) = r
2 2 2

(X0 − X3 ) + ( Y0 − Y3) = r
2 2 2

 X0   5566572.743 
 
 
 Y0  := Minerr( X0 , Y0 , r) = 6411910.824
   
 r  10.000 

• azymut kierunku 0-1

 Y1 − Y0 
A1 := π + atan  = 212.71363199⋅ deg
 X1 − X0 
( )
Stopnie_Minuty_Sekundy A1 = ( 212 42 49.07516297 )

• azymut kierunku 0-2

 Y2 − Y0 
A2 := π − atan  = 142.66285262⋅ deg
 X2 − X0 
( )
Stopnie_Minuty_Sekundy A2 = ( 142 39 46.26943443 )

• długość łuku

( )
ł := r⋅ A1 − A2 = 12.226

• kąt odciętej
Odcięta
α := = 43.12820781⋅ deg
r
• azymut rzędnej
A := A1 − α + π = 349.58542418⋅ deg
Stopnie_Minuty_Sekundy( A ) = ( 349 35 8 )

• punkt na domiarach Nowy Pkt

X := X0 + ( r − Rzędna ) ⋅ cos( A − π) = 5566567.589
Y := Y0 + ( r − Rzędna ) ⋅ sin( A − π) = 6411911.772

346
 2 punkty i promień (rys. 4.12.6-9)
Punkt początkowy 1 Punkt końcowy 2 Promień
X1 := 5566564.330 X2 := 5566564.793 r := 10.000
Y1 := 6411905.420 Y2 := 6411916.889

Określenie obliczenia łuku Wpr. dane obliczeń łuku

Wpr-dane Mapa Wpr-dane Mapa

Określenie łuku
2 Punkty/ Promień ∆ŁukOdc_poz.:
7.527 m
Punkt początkowy
1
Rzędna_poz.:
Punkt końcowy - 4.759 m
2

Promień
-10.000 m

0.011 m 0.005 m 0.008 m 0.011 m 0.005 m 0.008 m

OK Az D Licz Az D
Ostat Strona Ostat Strona
Rys. 4.12.6 Rys. 4.12.7

Wyniki obliczenia domiarów Wyniki obliczenia domiarów

Wynik Szkic Kod Wynik Szkic Kod
0
Punkt Nr: Nowy Pkt
Y(wsch): 6411911.772 m
X(wsch): 5566567.590 m α Nowy Pkt
H ortom: 574.176 m r
Promień łuku: -10.000 m
Długość łuku: 12.225 m Rzędna
Azymut rzędnej: 349°35′06″ 2

Odcięta
1 ł
2.7 3

0.011 m 0.005 m 0.008 m 0.011 m 0.005 m 0.008 m

Zapis Wsprz Zapis

Tycz Strona Tycz Strona
Rys. 4.12.8 Rys. 4.12.9

347
Obliczenia i wyniki:
• środek okręgu O - punkt przecięcia dwóch okręgów o środkach 1, 2 i promieniu r
X0 := X1 + 5 Y0 := Y1 + 5 - przybliżenie początkowe
Given

(X0 − X1 ) + ( Y0 − Y1) = r
2 2 2

(X0 − X2 ) + ( Y0 − Y2) = r
2 2 2

 X0   5566572.744 
:= Minerr( X0 , Y0 ) =  
 Y0   6411910.824 
 
• azymut kierunku 0-1
 Y1 − Y0 
A1 := π + atan  = 212.7120728⋅ deg
 X1 − X0 
( )
Stopnie_Minuty_Sekundy A1 = ( 212 42 43.46207664 )
• azymut kierunku 0-2
 Y2 − Y0 
A2 := π − atan  = 142.66441181⋅ deg
X2 − X0
 
( )
Stopnie_Minuty_Sekundy A2 = ( 142 39 51.88251511 )
• długość łuku

( )
ł := r⋅ A1 − A2 = 12.226
• kąt odciętej
Odcięta
α := = 43.12653324⋅ deg
r
• azymut rzędnej
A := A1 − α + π = 349.58553956⋅ deg
Stopnie_Minuty_Sekundy( A ) = ( 349 35 8 )
• punkt na domiarach Nowy Pkt
X := X0 + ( r − Rzędna ) ⋅ cos( A − π) = 5566567.589
Y := Y0 + ( r − Rzędna ) ⋅ sin( A − π) = 6411911.772

2 styczne i promień lub długość łuku lub cięciwy (rys. 4.12.10-13)

Punkt 1 Punkt 2 Punkt PP
styczna pierwsza styczna druga przecięcie stycznych
X1 := 5566564.330 X2 := 5566564.793 XPP := 5566560.543
Y1 := 6411905.420 Y2 := 6411916.889 YPP := 6411911.3164

348
Określenie obliczenia łuku Wpr. dane obliczeń łuku
Wpr-dane Mapa Wpr-dane Mapa

Określenie łuku
2 Styczne/ Promień ∆ŁukOdc_poz.:
Punkt 1 7.527 m
1
Punkt PP Rzędna_poz.:
1 - 4.759 m
Punkt 2
2
Promień / lub łuk / lub cięciwa
8.000 / 9.780 / 9.182 m
0.011 m 0.005 m 0.008 m 0.011 m 0.005 m 0.008 m
OK Az D Licz Az D
Ostat Strona Ostat Strona
Rys. 4.12.1 0 Rys. 4.12.11

Wyniki obliczenia domiarów Wyniki obliczenia domiarów

Wynik Szkic Kod Wynik Szkic Kod
0
Punkt Nr: Nowy Pkt α
Y(wsch): 6411912.094 m Nowy Pkt
X(wsch): 5566567.282 m δ
H ortom: --- m r 2
Promień łuku: 8.000 m Rzędna
Długość łuku: 9.781 m K
Azymut rzędnej: 338°48′32″ c D2
1
P
Odcięta ł a
D1 a β
PP
2.7

0.011 m 0.005 m 0.008 m 0.011 m 0.005 m 0.008 m

Zapis Wsprz Zapis
Tycz Strona Tycz Strona
Rys. 4.12.1 2 Rys. 4.12.1 3

349
Obliczenia i wyniki:

• azymuty stycznych 1 i 2

 YPP − Y1 
A1 := π − atan  = 122.71086027⋅ deg
 XPP − X1 
 Y2 − YPP 
A2 := atan  = 52.66867728⋅ deg
X2 − XPP
 
• kąt łuku

( )
β := π − A1 − A2 = 109.95781700⋅ deg

α := π − β = 70.04218300⋅ deg

• w przypadku danego promienia r := 8.000 obliczana jest długość łuku

ł := r⋅ α = 9.780

• w przypadku danej długości łuku ł := 9.780 obliczany jest promień łuku

ł
r := = 8.000
α

• w przypadku danej długości cięciwy łuku c := 9.182 obliczany jest promień i długość
łuku
c
r := = 8.000
2 ⋅ sin 
α
2
ł := r⋅ α = 9.780

• długości stycznych

a := r⋅ tan
α
 = 5.606
2

(X1 − XPP ) ( )
2 2
D1 := + Y1 − YPP = 7.008

(X2 − XPP ) ( )
2 2
D2 := + Y2 − YPP = 7.008

350
• punkt początkowy łuku P

( ) ( )
XP := X1 + D1 − a ⋅ cos A1 = 5566563.572

YP := Y1 + ( D1 − a) ⋅ sin( A1 ) = 6411906.599

• punkt końcowy łuku K

( )
XK := XPP + a ⋅ cos A2 = 5566563.943

YK := YPP + a ⋅ sin( A2 ) = 6411915.774

• współczynniki kierunkowe stycznych do łuku

( )
m1 := tan A1

m2 := tan( A2 )

• środek okręgu O - punkt przecięcia prostopadłych do łuku w punktach P i K

Y0 - YP = -m1-1(X0 - X P)
Y0 - YQ = -m2-1(X0 - XQ)

−1
 X0   m − 1 1   Y + m − 1⋅ X 
1 P 1 P  5566570.304 
:=   ⋅ = 
 Y0   m2 − 1 1   YK + m2 − 1⋅ XK   6411910.923 
   
• kąt odciętej

Odcięta
δ := = 53.90844277⋅ deg
r

• azymut rzędnej
π
A := A1 + − δ + π = 338.8024175⋅ deg
2
Stopnie_Minuty_Sekundy( A ) = ( 338 48 9 )

• punkt na domiarach Nowy Pkt

X := X0 + ( r − Rzędna ) ⋅ cos( A − π) = 5566567.282

Y := Y0 + ( r − Rzędna ) ⋅ sin( A − π) = 6411912.095

351
4.13. Punkt na domiarach względem linii
Metoda Punkt na domiarze-linia (rys. 4.13.1) programu Obliczenia na linii i łuku
(rys. 4.7.1):

Obliczenia na Linii/Łuku
Metoda:
Punkt na domiarze-linia

umożliwia obliczanie współrzędnych

punktu na podstawie domiarów
prostokątnych rzędnej i odciętej Obliczane są
względem linii prostej określonej za współrzędne
pomocą: punktu na
podstawie
• 2 punktów, rzędnej i odciętej
• punktu, azymutu o długości. względem
zadanej linii
.
W rozpatrywanych przykładach
przyjęte są wartości domiarów:
Odcięta := 6.478 0.011 m 0.005 m 0.008 m

Rzędna := 3.000

Rys. 4.13.1

2 punkty (rys. 4.13.2-5)

X1 := 5566564.330 X2 := 5566564.793
Y1 := 6411905.420 Y2 := 6411916.889
H1 := 574.176 H2 := 574.548

Obliczenia i wyniki:
• azymut odciętej
 Y2 − Y1 
A1 := atan  = 87.68824231⋅ deg
 X2 − X1 
( )
Stopnie_Minuty_Sekundy A1 = ( 87 41 18 )
• azymut rzędnej
3
A2 := A1 + ⋅ π = 357.68824231⋅ deg
2
( )
Stopnie_Minuty_Sekundy A2 = ( 357 41 18 )

352
Określenie obliczenia linii Wprowadzanie danych linii
Wpr-dane Mapa Wpr-dane Mapa

Określenie linii Odcięta:

2 punkty 6.478 m

Punkt początkowy Rzędna:

1
- 3.000 m

Punkt końcowy
2

0.011 m 0.005 m 0.008 m 0.011 m 0.005 m 0.008 m

OK Licz Az D
Mierz Strona Ostat Strona
Rys. 4.13.2 Rys. 4.13.3

Wyniki obliczenia domiarów Wyniki obliczenia domiarów

Wynik Szkic Kod Wynik Szkic Kod

Punkt Nr: Nowy Pkt Nowy Pkt

Y(wsch): 6411911.772 m
X(wsch): 5566567.589 m
H ortom: 574.176 m Rzędna
Długość linii: 11.478 m
Azymut odciętej: 87°41′25″ 2
Azymut rzędnej: 357°41′25″
Odcięta
1

2.7

0.011 m 0.005 m 0.008 m 0.011 m 0.005 m 0.008 m

Zapis Wsprz Zapis

Tycz Strona Tycz Strona
Rys. 4.13.4 Rys. 4.13.5

353
• punkt na domiarach Nowy Pkt

( ) ( )
X := X1 + Odcięta⋅ cos A1 + Rzędna ⋅ cos A2 = 5566567.589

( ) ( )
Y := Y1 + Odcięta⋅ sin A1 + Rzędna ⋅ sin A2 = 6411911.772

• długość linii

( X2 − X1 ) ( )
2 2
D := + Y2 − Y1 = 11.478

Punkt, azymut i długość (rys. 4.13.6-9)

Punkt Azymut Długość
X1 := 5566564.330
A1 :=  87 + 41⋅  ⋅ deg
1 1 1
+ 25⋅ ⋅ 
 60 60 60  D := 11.478
Y1 := 6411905.420
A1 = 87.69027778⋅ deg
H1 := 574.176

Obliczenia i wyniki:
• azymut rzędnej
3
A2 := A1 + ⋅ π = 357.69027778⋅ deg
2
( )
Stopnie_Minuty_Sekundy A2 = ( 357 41 25 )

Określenie obliczenia linii Wprowadzanie danych linii

Wpr-dane Mapa Wpr-dane Mapa

Określenie linii
Punkt / Azymut / Odległość Odcięta:
6.478 m
Punkt początkowy
1
Rzędna:
Azymut m
- 3.000
87°41′25″

Odległość pozioma
11.478 m

0.011 m 0.005 m 0.008 m 0.011 m 0.005 m 0.008 m

Licz Az D Licz Az D
Ostat Strona Ostat Strona
Rys. 4.13.6 Rys. 4.13.7

354
• punkt na domiarach Nowy Pkt

( ) ( )
X := X1 + Odcięta⋅ cos A1 + Rzędna ⋅ cos A2 = 5566567.589

( ) ( )
Y := Y1 + Odcięta⋅ sin A1 + Rzędna ⋅ sin A2 = 6411911.772

Wyniki obliczenia domiarów Wyniki obliczenia domiarów

Wynik Szkic Kod Wynik Szkic Kod

Punkt Nr: Nowy Pkt Nowy Pkt

Y(wsch): 6411911.772 m
X(wsch): 5566567.589 m
H ortom: 574.176 m Rzędna
Długość linii: 11.478 m
Azymut odciętej: 87°41′25″ 2
Azymut rzędnej: 357°41′25″
Odcięta
1

2.7

0.011 m 0.005 m 0.008 m 0.011 m 0.005 m 0.008 m

Zapis Wsprz Zapis

Tycz Strona Tycz Strona
Rys. 4.13.8 Rys. 4.13.9

Metoda ortogonalna
Opisana metoda obliczenia współrzędnych punktu na podstawie domiarów
prostokątnych rzędnej i odciętej względem linii prostej określonej za pomocą
2 punktów była dawniej podstawową metodą geodezyjnego pomiaru sytuacyjnego,
przy czm domiary były mierzone taśmą natomiast kąt prosty był wyznaczany za
pomocą węgielnicy. Metoda ta została zastąpiona metodą biegunową realizowaną
za pomocą tachimetru.

Charakterystyka metody

Geodezyjny pomiar sytuacyjny metodą ortogonalną wykonuje się przez określenie

(rys. 4.13.10):
• odległości pomiędzy punktem stanowiącym początek linii pomiarowej a rzutem
prostokątnym mierzonego szczegółu terenowego na tę linię, zwanej odciętą,
• odległości pomiędzy szczegółem terenowym a jego rzutem prostokątnym na linię
pomiarową, zwanej rzędną.

355
 Ł ącz y s zki c n r 5
. 2

25
62
.1

9.
0

60
4.

0
51

0.
42 .2
.4 5
3
5.
4. 35
73
.
- 5.20 - St. 34
2. .8
78 1
6.

Łąc zy szkic nr 2
-6.5 0-

-6.5 0-

64
g 24
.9
2
20
.7
2. 9
59
P - 5.20 -
Łą czy sz kic nr 4

6.
6 1 15
.7
1
12
.3
9

Ł ącz y szk ic n r 3
0.
0 Rys. 4.13.1 0
1

Wyznaczenie linii pomiarowej

Linię pomiarową wyznaczają dwa dowolne punkty, z których każdy jest punktem:
• poziomej osnowy geodezyjnej, lub
• pomiarowej osnowy sytuacyjnej, np. 1 i 2 (rys. 4.13.10-11), lub
• wyznaczonym na bokach wymienionych osnów.
Przy pomiarze szczegółów terenowych II i III grupy, w przypadku braku powyższych
punktów, linia pomiarowa może być wyznaczona przez szczegóły terenowe I grupy.
Dopuszczalna długość linii pomiarowej
Długości linii pomiarowych nie powinny przekraczać:
• na terenach zurbanizowanych 250 m;
• na terenach rolnych i leśnych 400 m.
Pomiar kontrolny długości linii pomiarowej

Długość linii pomiarowej podlega kontroli, którą dokonuje się w drodze:

• porównania pomierzonej długości linii pomiarowej z długością wyznaczoną na
podstawie współrzędnych punktów wyznaczających przebieg tej linii, otrzymana
odchyłka nie powinna przekraczać wartości 0.07m + 50 mm/km.

•
356
• dwukrotnego pomiaru, z których pierwszy wykonuje się w trakcie pomiaru
szczegółów terenowych, otrzymana odchyłka nie powinna przekraczać wartości
2(0.07m + 50 mm/km).
Dopuszczalne długości rzędnych i odciętych
Dopuszczalne długości rzędnych i precyzję zapisu obserwacji określa tabela 4.13.1.
Tabela 4.13.1.
Grupa Dopuszczalny błąd
Dopuszczalna
szczegółów pomiaru długości
długość rzędnej
terenowych rzędnej i odciętej
I 25 m 0.05 m

II 50 m 0.05 m
III 70 m 0.10 m

Przy pomiarze szczegółów terenowych II i III grupy dopuszczalne długości rzędnych

mogą zostać zwiększone odpowiednio do 75 m i 100 m, o ile zostanie wykonany
pomiar kontrolny tych szczegółów.
Z

V SD

Hz=0
p2 = a2 + b2
q 2 = (d − a) 2 + b2
p2 − q2 + d 2
th a=
2d
xP b= p 2 − a2
ih x1
x2 1
P

Hz ZA
p ZP
2
a b

y1 d q
ZB
yP

y2
Rys. 4.13.11

357
Pomiar rzędnej i odciętej za pomocą tachimetru
Rzędna i odcięta mogą być pomierzone za pomocą tachimetru ustawionego
w dowolnym miejscu między dwoma punktami wyznaczającymi linię pomiarową
i mierzonymi punktami (rys. 4.13.10-11):
• wybierany jest program pomiarowy tachimetru Pomiar, stanowisko tachimetru nie
jest nawiązywane do punktów osnowy,
• współrzędne lokalne pomierzonych dwóch punktów linii 1, 2 i punktu P na
domiarach są obliczone w lokalnym układzie pomiarowym tachimetru,
• na podstawie pomierzonych współrzędnych lokalnych x, y punktów 1, 2 i P są
obliczane odległości między nimi p, q, d a następnie domiary prostokątne a i b.,
które ostatecznie są redukowane na płaszczynę układu PL-2000.

Przykład pomiaru za pomocą węgielnicy i taśm

Do wyznaczenia kąta prostego można używać węgielnicy dwupryzmatycznej, natomiast
do pomiaru rzędnych i odciętych taśm geodezyjnych (rys. 4.13.10, rys. 4.13.12).

Obliczenie współrzędnych
Współrzędne mierzonego punktu P w metodzie ortogonalnej są obliczane na podstawie
zredukowanych na płaszczyznę układu 2000 rzędnych i odciętych (rys. 4.13.10,
rys. 4.13.12):
• a. := 12.39 m, ma := 0.01 m
• b. := 6.61, mb := 0.01 m
przy czym kąt prosty jest wyznaczony za pomocą węgielnicy z dokładnością 6':
mAb := 0.1111⋅ grad = 0.00174515 rad (6')

Rys. 4.13.1 2.

358
Obliczenia są wykonywane według algorytmu metody biegunowej (rys. 4.13.10):

• współrzędne punktów linii pomiarowej

X1. := 5566564.33 X2. := 5566611.62
Y1. := 6411905.42 Y2. := 6411945.67

• azymut odciętej a wzdłuż linii bazowej 1 - 2:

 Y2. − Y1. 
Aa := atan  = 44.8913⋅ grad
 X2. − X1. 
• azymut rzędnej b wzdłuż prostopadłej do linii bazowej 1 - 2:
3
Ab := Aa + ⋅ π = 344.8913⋅ grad
2
• współrzędne punktu P ( 4.13.14-15):

( ) ( )
XP := X1. + a .⋅ cos Aa + b.⋅ cos Ab = 5566578.049

( ) ( )
YP := Y1. + a .⋅ sin Aa + b .⋅ sin Ab = 6411908.417

Analiza dokładności (rys. 4.13.13)

• błędy i kowariancja współrzędnych:

 m 2 0 0 
a  cos( Aa ) 
   
mx := ( cos( Aa ) cos( Ab ) −b.⋅ sin( Ab ) ) ⋅  0 m 2 0  ⋅  cos( Ab )  = 0.013
b
  
 0 2   −b .⋅ sin( Ab ) 
0 mAb
 
 m 2 0 0 
a  sin( Aa ) 
   
my := ( sin( Aa ) sin( Ab ) b .⋅ cos( Ab ) ) ⋅  0 m 2 0  ⋅  sin( Ab )  = 0.012
b
  
 0 2   b .⋅ cos( Ab ) 
0 mAb
 
 m 2 0 0 
a  sin( Aa ) 
  
mxy := ( cos( Aa ) cos( Ab ) −b .⋅ sin( Ab ) ) ⋅  0 m 2 0  ⋅  sin( Ab )  = 0.000066
b
  
 0 2   b .⋅ cos( Ab ) 
0 mAb
 

359
• współczynnik korelacji współrzędnych:
mxy
ρxy := = 0.395
mx⋅ my

• macierz błędu położenia punktu

 m 2 m 
x xy  0.000177 0.000066 
C :=   = 
 mxy my2   0.000066 0.000156 
 

• błąd położenia punktu:

2 2
mP := mx + my = 0.018

• błąd położenia punktu w dowolnym kierunku:

2 2 2 2
m( α) := mx ⋅ cos( α) + mxy ⋅ sin( 2 ⋅ α) + my ⋅ sin( α)

• półosie elipsy błędu położenia punktu A, B i ich azymuty αA, αB

1  2 ⋅ mxy

αA := ⋅ atan  = 40.402⋅ deg
2  2 2
 mx − my 
αA := αA + 2 ⋅ π = 400.402 ⋅ deg

( )
A := m αA = 0.02

π
αB := αA + − 2 ⋅ π = 130.402 ⋅ deg
2
( )
B := m αB = 0.01

• promień wodzący elipsy błędu położenia punktu r(α) w azymucie α

1
r( α) :=
−1  cos( α) 
( cos( α) sin( α) ) ⋅ C ⋅ 
 sin( α) 

360
 0.02 mP = 0.018
m( 0 ) = 0.013
m( 45⋅ deg) = 0.015
0.01
m( 90⋅ deg) = 0.012

( ) ( )
m α ⋅ cos α

r( α) ⋅ cos( α)
− 0.02 − 0.01 0 0.01 0.02
mP⋅ cos( α)

− 0.01 r( 0 ) = 0.012
r( 45⋅ deg) = 0.015
r( 90⋅ deg) = 0.011

− 0.02

( ) ( ) ( ) ( ) ( )
m α ⋅ sin α , r α ⋅ sin α , mP⋅ sin α

krzywa m(alfa)
elipsa
mP
Rys. 4.13.1 3

Obliczenia w programie C-Geo

Rys. 4.13.1 4

361
 Obliczenia w programie C-Geo

Rys. 4.13.1 5

4.14. Rzut punktu na linię

Metoda Pzut na linię (prostą) (rys. 4.14.1) programu Obliczenia na linii i łuku
(rys. 4.7.1):

umożliwia obliczanie współrzędnych rzutu punktu na prostą, określoną za pomocą:

• 2 punktów,
• punktu, azymutu o długości.

Obliczenia na Linii/Łuku
Metoda:
Rozszerzone zadanie, w którym Rzut na linię (prostą)
dodatkowo obliczane są domiary
prostokątne odcięta i rzędna względem
prostej oraz ich azymuty jest
rozpatrywane w opcji Azymut
Obliczane są
i Odległość ze Współrzędnych współrzędne
W algorytmie obliczeń rzut punktu rzutu punktu
na prostą jest nazywany jako punkt na prostą
.
przecięcia rzędnej i odciętej.

0.011 m 0.005 m 0.008 m

Rys. 4.14..1

362
4.15. Rzut punktu na łuk
Metoda Pzut linię (łuk kołowy) (rys. 4.15.1) programu Obliczenia na linii i łuku
(rys. 4.7.1):

umożliwia obliczanie współrzędnych rzutu punktu na łuk kołowy, określony za pomocą:

3 punktów,
• 2 punktów i promienia,
• 2 stycznych i promienia,
• 2 stycznych i długości łuku,
• 2 stycznych i długości cięciwy

Rozszerzone zadanie, w którym dodatkowo obliczane są domiary prostokątne odcięta i

rzędna względem łuku oraz ich azymuty jest rozpatrywane w opcji Azymut i Odległość
ze Współrzędnych.
W algorytmie obliczeń rzut punktu na prostą jest nazywany jako punkt przecięcia
rzędnej i odciętej.

Obliczenia na Linii/Łuku
Metoda:
Rzut na linię (łuk kołowy)

Obliczane są
współrzędne
prostopadłego
rzutu punktu
na łuk kołowy

0.011 m 0.005 m 0.008 m

Rys. 4.15.1

363
4.16. Podział łuku
Metoda Podział łuku (rys. 4.16.1) programu Obliczenia na linii i łuku (rys. 4.7.1):

umożliwia podział łuku według długości, odcinka lub ich ilości.

Łuk kołowy może być określony za pomocą:
• 3 punktów,
• 2 punktów i promienia,
• 2 stycznych i promienia,
• 2 stycznych i długości łuku,
• 2 stycznych i długości cięciwy

Obliczenia na Linii/Łuku
Metoda:
Podział łuku

Łuk zostanie
podzielony
według
długości
odcinka lub
ich ilości

0.011 m 0.005 m 0.008 m

Rys. 4.16.1

Dane łuku: 3 punkty,

podział: ilość odcinków lub długość odcinka lub kąt środkowy
odcinka (rys. 4.16.2-7)
Punkt początkowy 1 Drugi punkt 3 Punkt końcowy 2
X1 := 5566564.330 X3 := 5566562.752 X2 := 5566564.793
Y1 := 6411905.420 Y3 := 6411911.227 Y2 := 6411916.889
H1 := 574.176 H3 := 574.548 H2 := 574.548

364
Określenie obliczania łuku Określ podział łuku
Wpr-dane Mapa Wpr-dane Mapa
Metoda
Określenie łuku Ilość/ lub Długość/ lub Kąt odcinka
3 punkty Długość łuku
12.225
Punkt początkowy m odcinków
Ile
1 3
Drugi punkt Długość odcinka
3 4.075
Długość ostatniego odcinka
Punkt końcowy 4.075
2 Kąt Delta: 23°20′56″
Początek. NrPt: 101
Przyrost NrPt: 1
0.011 m 0.005 m 0.008 m 0.011 m 0.005 m 0.008 m

Licz Licz
Strona

Rys. 4.16.2 Rys. 4.16.3

Wyniki: podział linii Wyniki: podział linii

Wynik Szkic Wynik Szkic
0
Nowe punkty utworzone:
2
δ
Ilość segmentów: r
3
Długość odcinka
4.075 m 2
Długość ostatniego odcinka ł
4.075 m o 101
1
2.7 3
100

0.011 m 0.005 m 0.008 m 0.011 m 0.005 m 0.008 m

Kont Kont
Tycz Strona Tycz Strona
Rys. 4.16.4 Rys. 4.16.5

365
Edycja Punktu: 1001 Edycja Punktu: 102
Współrz. Kod Zdjęcia Współrz. Kod Zdjęcia

Nr punktu: 101 Nr punktu: 1002

Y (wsch): 6411909.197 m Y (wsch): 6411913.241 m
X (płn): 5566562.877 m X (płn): 5566563.040 m
H ortom.: 574.300 m H ortom.: 574.424 m
WGS84 Szer: 50° 13’ 42.55297”N WGS84 Szer: 50° 13’ 42.56041”N
WGS84 Dług: 16° 45’ 55.26577”E WGS84 Dług: 16° 45’ 55.46961”E
WGS84 H elips: 616.315 m WGS84 H elips: 616.439 m

WGS84 X: 3914960.649 m WGS84 X: 3914959.389 m

WGS84 Y: 1179412.483 m WGS84 Y: 1179417.324 m
WGS84 Z: 4879560.252 m WGS84 Z: 4879560.494 m

Czas: 09:19:44 Czas: 09:19:44

Data: 17.04.12 Data: 17.04.12

0.011 m 0.005 m 0.008 m 0.011 m 0.005 m 0.008 m

Wsprz Wsprz
Zapis Dalej Strona Zapis Dalej Strona

Rys. 4.16.6 Rys. 4.16.7

Obliczenia i wyniki:
• środek okręgu O - punkt przecięcia trzech okręgów o środkach 1, 2, 3
X0 := X1 + 5 Y0 := Y1 + 5 r := 5 - przybliżenie początkowe

Given

(X0 − X1 ) + ( Y0 − Y1) = r
2 2 2

(X0 − X2 ) + ( Y0 − Y2) = r
2 2 2

(X0 − X3 ) + ( Y0 − Y3) = r
2 2 2

 X0   5566572.743 
   
 Y0  := Minerr( X0 , Y0 , r) =  6411910.824 
   10.000 
 r 
• azymut kierunku 0-1
 Y1 − Y0 
A1 := π + atan  = 212.71363199⋅ deg
 X1 − X0 
( )
Stopnie_Minuty_Sekundy A1 = ( 212 42 49.07516297 )

366
• azymut kierunku 0-2
 Y2 − Y0 
A2 := π − atan  = 142.66285262⋅ deg
X2 − X0
 
( )
Stopnie_Minuty_Sekundy A2 = ( 142 39 46.26943443 )

• długość łuku

(
ł := r⋅ A1 − A2 = 12.226 )
• w przypadku danej liczby odcinków n := 3 obliczana jest długość odcinka o i kąt
środkowy odcinka δ
ł
o := = 4.075
n
o
δ := = 23.35025979⋅ deg
r
Stopnie_Minuty_Sekundy( δ) = ( 23 21 1 )
• w przypadku danej długości odcinka o := 4.075 obliczana jest liczba odcinków n
długość ostatniego odcinka i kąt środkowy odcinka δ
ł
n := = 3.000
o
ł − ( n − 1 ) ⋅ o = 4.075
o
δ := = 23.34893674⋅ deg
r
Stopnie_Minuty_Sekundy( δ) = ( 23 20 56 )
• w przypadku danego kąta środkowego Delta δ

δ :=  23 + 20⋅  ⋅ deg
1 1 1
+ 56.17⋅ ⋅ 
 60 60 60 
δ = 23.34893611⋅ deg
obliczana jest długość odcinka o, liczba odcinków n i długośc ostatniego odcinka
o := r⋅ δ = 4.075
ł
n := = 3.000
o
ł − ( n − 1 ) ⋅ o = 4.075
• azymut kierunku: środek łuku 0- punkt wyznaczany 100
A100 := A1 − δ = 189.36469588⋅ deg

(
Stopnie_Minuty_Sekundy A100 = ( 189 21 53 ) )

367
• azymut kierunku: środek łuku 0 - punkt wyznaczany 101
A101 := A1 − 2 ⋅ δ = 166.01575977⋅ deg

( )
Stopnie_Minuty_Sekundy A101 = ( 166 0 57 )

• współrzędne punktu 100

( )
X := X0 + r⋅ cos A100 = 5566562.877

( )
Y := Y0 + r⋅ sin A100 = 6411909.197

• współrzędne punktu 101

( )
X := X0 + r⋅ cos A101 = 5566563.040

( )
Y := Y0 + r⋅ sin A101 = 6411913.241

Dane łuku: 2 punkty i promień,

podział: ilość odcinków lub długość odcinka lub kąt środkowy
odcinka (rys. 4.16.8-11)
Punkt początkowy 1 Punkt końcowy 2 Promień:
X1 := 5566564.330 X2 := 5566564.793 r := 10.000
Y1 := 6411905.420 Y2 := 6411916.889
H1 := 574.176 H2 := 574.548

Określenie obliczenia łuku Określ podział łuku

Wpr-dane Mapa Wpr-dane Mapa
Metoda
Określenie łuku Ilość/ lub Długość/ lub Kąt odcinka
2 Punkty/ Promień Długość łuku
12.225
Punkt początkowy m odcinków
Ile
1
3
Długość odcinka
Punkt końcowy 4.075
2 Długość ostatniego odcinka
4.075
Kąt Delta: 23°20′56″
Promień
Początek. NrPt: 101
-10.000 m Przyrost NrPt: 1
0.011 m 0.005 m 0.008 m 0.011 m 0.005 m 0.008 m

OK Az D Licz
Ostat Strona
Rys. 4.16.8 Rys. 4.16.9

368
Wyniki: podział linii Wyniki: podział linii
Wynik Szkic Wynik Szkic
0

Nowe punkty utworzone:

2
δ
Ilość segmentów: r
3
Długość odcinka
2
4.075 m
Długość ostatniego odcinka ł
4.075 m o 101
1
2.7 100

0.011 m 0.005 m 0.008 m 0.011 m 0.005 m 0.008 m

Kont Kont
Tycz Strona Tycz Strona
Rys. 4.16.1 0 Rys. 4.16.11
Obliczenia i wyniki:
• środek okręgu O - punkt przecięcia dwóch okręgów o środkach 1, 2 i promieniu r
X0 := X1 + 5 Y0 := Y1 + 5 - przybliżenie początkowe
Given

(X0 − X1 ) + ( Y0 − Y1) = r
2 2 2

(X0 − X2 ) + ( Y0 − Y2) = r
2 2 2

 X0   5566572.744 
:= Minerr( X0 , Y0 ) =  
 Y0   6411910.824 
 
Dalsze obliczenia są prowadzone analogicznie jak w metodzie: Dane łuku: 3 punkty,
podział łuku: ilość odcinków lub długość odcinka lub kąt środkowy odcinka.

Dane łuku: 2 styczne i promień lub długość łuku lub cięciwa łuku,
podział: ilość odcinków lub długość odcinka lub kąt środkowy
odcinka (rys. 4.16.12-17)
Punkt 1 Punkt 2 Punkt PP
stycznej pierwszej stycznej drugiej przecięcia stycznych
X1 := 5566564.330 X2 := 5566564.793 XPP := 5566560.543
Y1 := 6411905.420 Y2 := 6411916.889 YPP := 6411911.3164

369
Określenie obliczenia łuku Określ podział łuku
Wpr-dane Mapa Wpr-dane Mapa
Metoda
Określenie łuku Ilość/ lub Długość/ lub Kąt odcinka
2 Styczne/ Promień/Łuk/Cięciwa Długość łuku
Punkt 1 9.781 m
1 Ile odcinków
Punkt PP 3
PP Długość odcinka
3.260 m
Punkt 2 Długość ostatniego odcinka
2 3.260 m
Kąt Delta: 23°20′56″
Promień / lub łuk / lub cięciwa
Początek. NrPt: 201
8.000 / 9.780 / 9.182 m Przyrost NrPt: 1
0.011 m 0.005 m 0.008 m 0.011 m 0.005 m 0.008 m

OK Az D Licz
Ostat Strona

Rys. 4.16.1 2 Rys. 4.16.1 3

Wyniki: podział linii Wynik obliczenia środka łuku

Wynik Szkic Wynik Szkic Kod
0

Nowe punkty utworzone:

2 α
Ilość segmentów: r 2
3 δ
K
Długość odcinka c
3.260 m 1 202 D2
P ł
o 201 a
D1 a β
PP
2.7

0.011 m 0.005 m 0.008 m 0.011 m 0.005 m 0.008 m

Kont Zapis
Tycz Strona Tycz Strona

Rys. 4.16.1 4 Rys. 4.16.1 5

370
Edycja Punktu: 201 Edycja Punktu: 202
Współrz. Kod Zdjęcia Współrz. Kod Zdjęcia

Nr punktu: 201 Nr punktu: 202

Y (wsch): 6411909.621 m Y (wsch): 6411912.856 m
X (płn): 5566562.411 m X (płn): 5566562.541 m
H ortom.: ---- m H ortom.: --- m
WGS84 Szer: 50° 13’ 42.53810”N WGS84 Szer: 50° 13’ 42.54406”N
WGS84 Dług: 16° 45’ 55.28752”E WGS84 Dług: 16° 45’ 55.45060”E
WGS84 H elips: ----- m WGS84 H elips: --- m

WGS84 X: 3914583.347 m WGS84 X: 3914582.280 m

WGS84 Y: 1179300.268 m WGS84 Y: 1179303.323 m
WGS84 Z: 4879086.258 m WGS84 Z: 4879086.375 m

Czas: 09:16:18 Czas: 09:16:19

Data: 22.04.12 Data: 22.04.12

0.011 m 0.005 m 0.008 m 0.011 m 0.005 m 0.008 m

Wsprz Wsprz
Dalej Strona Zapis Dalej Strona
Rys. 4.16.1 6 Rys. 4.16.1 7

Obliczenia i wyniki:

• azymuty stycznych 1 i 2

 YPP − Y1 
A1 := π − atan  = 122.71086027⋅ deg
 XPP − X1 
 Y2 − YPP 
A2 := atan  = 52.66867728⋅ deg
 X2 − XPP 
• kąt łuku

( )
β := π − A1 − A2 = 109.95781700⋅ deg
α := π − β = 70.04218300⋅ deg

• w przypadku danego promienia r := 8.000 obliczana jest długość łuku

ł := r⋅ α = 9.780

• w przypadku danej długości łuku ł := 9.780 obliczany jest promień łuku

ł
r := = 8.000
α

371
• w przypadku danej długości cięciwy łuku c := 9.182 obliczany jest promień i długość
łuku
c
r := = 8.000
2 ⋅ sin 
α
2
ł := r⋅ α = 9.780

• długości stycznych

a := r⋅ tan
α
 = 5.606
2
(X1 − XPP ) ( )
2 2
D1 := + Y1 − YPP = 7.008

(X2 − XPP ) ( )
2 2
D2 := + Y2 − YPP = 7.008

• punkt początkowy łuku P

( ) ( )
XP := X1 + D1 − a ⋅ cos A1 = 5566563.572

( ) ( )
YP := Y1 + D1 − a ⋅ sin A1 = 6411906.599

• punkt końcowy łuku K

( )
XK := XPP + a ⋅ cos A2 = 5566563.943

( )
YK := YPP + a ⋅ sin A2 = 6411915.774

• współczynniki kierunkowe stycznych do łuku

m1 := tan A1 ( )
m2 := tan A2 ( )
• środek okręgu 0 - punkt przecięcia prostopadłych do łuku w punktach P i K
Y0 - YP = -m1-1(X0 - X P)
Y0 - YQ = -m2-1(X0 - XQ)
−1
 X0   m − 1 1   Y + m1
−1
  5566570.304 
⋅ XP
1 P
:=   ⋅ = 
 Y0 
m2 ⋅ XK  
6411910.923 
 m2 − 1 1   YK + −1

• azymut kierunku 0-P
 YP − Y0 
A1 := π + atan  = 212.71086026⋅ deg
 XP − X0 
( )
Stopnie_Minuty_Sekundy A1 = ( 212 42 39.09695283 )

372
• azymut kierunku 0-K

 YK − Y0 
A2 := π − atan  = 142.66867728⋅ deg
 XK − X0 
( )
Stopnie_Minuty_Sekundy A2 = ( 142 40 7.23819808 )
• długość łuku

(
ł := r⋅ A1 − A2 = 9.780 )
• w przypadku danej liczby odcinków n := 3 obliczana jest długość odcinka o i kąt
środkowy odcinka δ
ł
o := = 3.26
n
o
δ := = 23.34739433⋅ deg
r
Stopnie_Minuty_Sekundy( δ) = ( 23 20 51 )

• w przypadku danej długości odcinka o := 4.075 obliczana jest liczba odcinków n

długość ostatniego odcinka i kąt środkowy odcinka δ
ł
n := = 2.400
o
ł − ( n − 1 ) ⋅ o = 4.075
o
δ := = 29.18518723⋅ deg
r
Stopnie_Minuty_Sekundy( δ) = ( 29 11 7 )

• w przypadku danego kąta środkowego Delta δ

δ :=  23 + 20⋅  ⋅ deg
1 1 1
+ 56.17⋅ ⋅ 
 60 60 60 
δ = 23.34893611⋅ deg
obliczana jest długość odcinka o, liczba odcinków n i długośc ostatniego odcinka
o := r⋅ δ = 3.260
ł
n := = 3.000
o
ł − ( n − 1 ) ⋅ o = 3.260

• azymut kierunku: środek łuku 0- punkt wyznaczany 201

A100 := A1 − δ = 189.36192415⋅ deg

(
Stopnie_Minuty_Sekundy A100 = ( 189 21 43 ) )

373
• azymut kierunku: środek łuku 0 - punkt wyznaczany 202
A101 := A1 − 2 ⋅ δ = 166.01298804⋅ deg

( )
Stopnie_Minuty_Sekundy A101 = ( 166 0 47 )
• współrzędne punktu 201
( )
X := X0 + r⋅ cos A100 = 5566562.410

( )
Y := Y0 + r⋅ sin A100 = 6411909.621
• współrzędne punktu 202
( )
X := X0 + r⋅ cos A101 = 5566562.541

( )
Y := Y0 + r⋅ sin A101 = 6411912.856

4.17. Podział linii

Metoda Podział linii (rys. 4.17.1)
programu Obliczenia na linii i łuku Obliczenia na Linii/Łuku
(rys. 4.7.1):
Metoda:
Podział linii

Linia zostanie
podzielona na
zadaną ilość
odcinków lub
umożliwia podział linii prostej według według zadanej
zadanej: długości
• ilości odcinków, odcinka
• długości odcinka.
Linia prosta może być określona
0.011 m 0.005 m 0.008 m
za pomocą:
• 2 punktów,
• punktu, azymutu i długości.

Rys. 4.17.1

Dane linii: 2 punkty,

podział: ilość odcinków lub długość odcinka (rys. 4.17.2-7)
X1 := 5566564.330 X2 := 5566564.793
Y1 := 6411905.420 Y2 := 6411916.889
H1 := 574.176 H2 := 574.548

374
Określenie obliczenia linii Określ podział linii
Wpr-dane Mapa
Metoda
Ilość odcinków / lub Długość odc.
Długość linii
Określenie linii
2 punkty 11.478 m
Ile odcinków
Punkt początkowy 3
1 Długość odcinka
3.826 m
Punkt końcowy Długość ostatniego odcinka
2 3.826 m
Początek. NrPt: 2001
Przyrost NrPt: 1
0.011 m 0.005 m 0.008 m 0.011 m 0.005 m 0.008 m

OK Licz
Mierz Strona

Rys. 4.17.2 Rys. 4.17.3

Wyniki: podział linii Wyniki: podział linii

Wynik Szkic Wynik Szkic

Nowe punkty utworzone:

2

Ilość segmentów: 2
3
Długość odcinka 2002
3.826 m 1 2001
Długość ostatniego odcinka
3.826 m
2.7

0.011 m 0.005 m 0.008 m 0.011 m 0.005 m 0.008 m

Kont Kont
Tycz Strona Tycz Strona

Rys. 4.17.4 Rys. 4.17.5

375
Edycja Punktu: 2001 Edycja Punktu: 2002
Współrz. Kod Zdjęcia Współrz. Kod Zdjęcia

Nr punktu: 2001 Nr punktu: 2002

Y (wsch): 6411909.243 m Y (wsch): 6411913.066 m
X (płn): 5566564.485 m X (płn): 5566564.639 m
H ortom.: 574.300 m H ortom.: 574.424 m
WGS84 Szer: 50° 13’ 42.60501”N WGS84 Szer: 50° 13’ 42.61205”N
WGS84 Dług: 16° 45’ 55.26674”E WGS84 Dług: 16° 45’ 55.45945”E
WGS84 H elips: 616.315 m WGS84 H elips: 616.439 m
WGS84 X: 3914959.460 m WGS84 X: 3914958.273 m
WGS84 Y: 1179413.145 m WGS84 Y: 1179416.777 m
WGS84 Z: 4879561.281 m WGS84 Z: 4879561.515 m
Czas: 06:45:08 Czas: 06:45:08
Data: 23.04.12 Data: 23.04.12

0.011 m 0.005 m 0.008 m 0.011 m 0.005 m 0.008 m

Wsprz Wsprz
Dalej Strona Dalej Strona
Rys. 4.17.6 Rys. 4.17.7

Obliczenia i wyniki:
• azymut linii
 Y2 − Y1 
A := atan  = 87.68824231⋅ deg
 X2 − X1 
Stopnie_Minuty_Sekundy( A ) = ( 87 41 18 )

• długość linii

( X2 − X1 ) ( )
2 2
D := + Y2 − Y1 = 11.478

• w przypadku danej liczby odcinków n := 3 obliczana jest długość odcinka:

D
o := = 3.826
n

• w przypadku danej długości odcinka o := 3.826 obliczana jest liczba odcinków n

i długość ostatniego odcinka
D
n := = 3.000
o

D − ( n − 1 ) ⋅ o = 3.826

376
• współrzędne punktu 2001
X := X1 + o ⋅ cos( A ) = 5566564.484

Y := Y1 + o ⋅ sin( A ) = 6411909.243

• współrzędne punktu 2002

X := X1 + 2 ⋅ o ⋅ cos( A ) = 5566564.639

Y := Y1 + 2 ⋅ o ⋅ sin( A ) = 6411913.066

Dane linii: punkt, azymut i długość

podział: ilość odcinków lub długość odcinka (rys. 4.17.8-11)

Punkt Azymut Długość

X1 := 5566564.330
A :=  87 + 41⋅  ⋅ deg
1 1 1
+ 18⋅ ⋅ 
 60 60 60  D := 11.478
Y1 := 6411905.420
A = 87.68833333⋅ deg
H1 := 574.176

Określenie obliczenia linii Określ podział linii

Wpr-dane Mapa
Metoda
Ilość odcinków / lub Długość odc.
Określenie linii
Punkt / Azymut / Odległość Długość linii
11.478 m
Punkt początkowy Ile odcinków
1 3
Azymut Długość odcinka
87°41′18″ 3.826 m

Odległość pozioma Długość ostatniego odcinka

3.826 m
11.478 m
Początek. NrPt: 2001
Przyrost NrPt: 1
0.011 m 0.005 m 0.008 m 0.011 m 0.005 m 0.008 m
Licz Az D Licz
Ostat Strona

Rys. 4.17.8 Rys. 4.17.9

377
Wyniki: podział linii Wyniki: podział linii
Wynik Szkic Wynik Szkic

Nowe punkty utworzone:

2

Ilość segmentów: 2
3
Długość odcinka 2002
3.826 m 1 2001
Długość ostatniego odcinka
3.826 m
2.7

0.011 m 0.005 m 0.008 m 0.011 m 0.005 m 0.008 m

Kont Kont
Tycz Strona Tycz Strona
Rys. 4.17.1 0 Rys. 4.17.11

Obliczenia i wyniki:
• w przypadku danej liczby odcinków n := 3 obliczana jest długość odcinka:
D
o := = 3.826
n

• w przypadku danej długości odcinka o := 3.826 obliczana jest liczba odcinków n

i długość ostatniego odcinka
D
n := = 3.000
o

D − ( n − 1 ) ⋅ o = 3.826

• współrzędne punktu 2001

X := X1 + o ⋅ cos( A ) = 5566564.484
Y := Y1 + o ⋅ sin( A ) = 6411909.243

• współrzędne punktu 2002

X := X1 + 2 ⋅ o ⋅ cos( A ) = 5566564.639
Y := Y1 + 2 ⋅ o ⋅ sin( A ) = 6411913.066

378
4.18. Projekt i tyczenie trasy drogowej
Projekt i tyczenie trasy
Projekt trasy drogowej sporządza się na mapie do celów projektowych za pomocą
programów komputerowych, wyposażonych w funkcje przestrzennego kształtowania
osi drogi, jako sklejanej krzywej przestrzennej z warunkami:
• styczności przestrzennych krzywych przejściowych do prostych odcinków osi
trasy,
• określonych spadków drogi na odcinkach prostych i krzywych przejściowych,
zapewniających jazdę przy dopuszczalnej pędkości bez odczuwania przeciążeń
poziomych i pionowych,
• zbilansowania prac ziemnych.
Na podstawie projektu przygotowuje się dane do sytuacyjnego i wysokościowego
tyczenia trasy w terenie z użyciem tachimetru lub odbiornika GPS (rys. 4.18.1).
Są to:
• współrzędne punktów osi trasy − hektometry, punkty początkowe, końcowe
i pośrednie łuków kołowych i krzywych przejściowych,
• współrzędne punktów granicznych skarp, wykopów i nasypów,
• współrzędne narożników obiektów trasy, takich jak mosty i wiadukty.
www.leica.geosystems.com

Rys. 4.18.1

Przykład projektowania trasy drogowej

Na mapie numerycznej, z uwzględnienieniem warstwy wysokości terenu, np. w postaci
siatki trójkątów, kwadratów lub funkcji minimalnej krzywizny nałożonej na
na N nieregularnych punktów pomiarowych Xk ,Yk , k := 1 .. N:
H ( x , y ) := a +a ⋅x + a ⋅ y ...
N +1 N +2 N +3
N

( i ) ( i )  ( i ) ( i )  i
1  X − x 2 + Y − y 2 ⋅ ln X − x 2 + Y − y 2 ⋅ a 
+
2 ∑ ⋅
i=1
projektowane jest rozmieszczenie punktów załamania trasy (rys. 4.18.2):
x := 10030 x := 10110 x := 10340 x := 10345
1 2 3 4
y := 10030 y := 10300 y := 10430 y := 10750
1 2 3 4

379
 3

.
T
H..
Rys. 4.18.2

Łuki kołowe trasy są łączone z odcinkami prostymi trasy krzywymi przejściowymi,

zwykle klotoidą − krzywą o stałej wartości iloczynu długości łuku L i promienia
krzywizny R:

LR = a 2 = const

Punkty główne łuku kołowego i klotoidy

Dla projektowych wartości promienia łuku kołowego R := 100 i długości klotoidy
L := 60 oblicza się (rys. 4.18.3-4):

• parametr klotoidy

a := L⋅ R = 77.460

• kąt nachylenia stycznej klotoidy w punkcie końcowym A

L 200
τ := τ⋅ = 19.0986
2⋅ R π

380
 K

Klotoida L
R
. Ι−2τ
Łuk kołowy R
B
l
A
x
P Klotoida L τ Y
h I
1 X 2
T

Rys. 4.18.3

• współrzędne lokalne punktu końcowego klotoidy A − jednocześnie początkowego

łuku kołowego:
5 9
L L
X := L − + = 59.462
4 8
40⋅ a 3456⋅ a
3 7
L L
Y := + = 6.039
2 6
6⋅ a 336⋅ a

• przesunięcie łuku kołowego

h := Y − R⋅ ( 1 − cos( τ) ) = 1.572

• kąt załamania trasy w punkcie 2

 y 2 − y 1 
A12 := atan A12 = 81.662⋅ grad − azymut kierunku 1−2,
 x2 − x 1 
 
 y 3 − y 2 
A23 := atan A23 = 32.7510 ⋅ grad − azymut kierunku 2−3,
 x3 − x 2 
 
I := A12 − A23 I = 48.9108⋅ grad

381
• kąt środkowy i długość łuku kołowego
( I − 2 ⋅ τ) = 10.7136 ⋅ grad

l := R⋅ ( I − 2⋅ τ) = 16.829

• odległość punktów początkowego i końcowego P, K od punktu załamania trasy 2

T := X − R⋅ sin( τ) + ( R + h ) ⋅ tan
I
 = 70.968
2
• współrzędne punktów P i K

( x 2 − x 1) + ( y 2 − y 1)
2 2
d12 := = 281.603 − odległość 1−2,

( x 3 − x 2) + ( y 3 − y 2)
2 2
d23 := = 264.197 − odległość 2−3,

( ) ( )
xP := x + d 12 − T ⋅ cos A12 = 10089.839
1

yP := y + ( d12 − T ) ⋅ sin( A12 ) = 10231.956

1

( )
xK := x + T ⋅ cos A23 = 10171.782
2

yK := y + T ⋅ sin( A23 ) = 10334.921

2

• współrzędne punktów A i B

3⋅ π 
xA := xP + X ⋅ cos A12 + Y ⋅ cos A12 +
( )  = 10112.521
 2 

3⋅ π 
yA := yP + X ⋅ sin A12 + Y ⋅ sin A12 +
( )  = 10287.252
 2 

3⋅ π 
xB := xK − X ⋅ cos A23 + Y ⋅ cos A23 +
( )  = 10122.988
 2 

3⋅ π 
yB := yK − X ⋅ sin A23 + Y ⋅ sin A23 +
( )  = 10300.405
 2 

382
 x

K
B
A
P

y
Rys. 4.18.4

Punkty pośrednie klotoidy

Do tyczenia w terenie klotoidy są wyznaczane punkty pośrednie E 1, E2...E n na przykład

co 5 metrów, między punktami początkowym P i końcowym A. Dla zadanej
odległości s punktu pośredniego E od punktu początkowego P, na przykład równej
L
s := , oblicza się współrzędne lokalne:
2
5 9
s s
X := s − + = 29.983
4 8
40⋅ a 3456⋅ a
3 7
s s
Y := + = 0.750
2 6
6⋅ a 336⋅ a

a następnie (rys. 4.18.5):

3⋅ π 
xE := xP + X ⋅ cos A12 + Y ⋅ cos A12 +
( )  = 10099.076
 2 
3⋅ π 
yE := yP + X ⋅ sin A12 + Y ⋅ sin A12 +
( )  = 10260.490
 2 

383
Analogicznie wyznacza się punkty pośrednie F1, F2...Fn między punktami drugiej
klotoidy, od punktu K do B. Dla zadanej odległości s punktu pośredniego F od punktu
L
K, na przykład równej s := , oblicza się współrzędne lokalne:
2

5 9
s s
X := s − + = 29.983
4 8
40⋅ a 3456⋅ a
3 7
s s
Y := + = 0.750
2 6
6⋅ a 336⋅ a

a następnie (rys. 4.18.5):

3⋅ π 
xF := xK − X ⋅ cos A23 + Y ⋅ cos A23 +
( )  = 10146.049
 2 
3⋅ π 
yF := yK − X ⋅ sin A23 + Y ⋅ sin A23 +
( )  = 10319.514
 2 

F
x

Rys. 4.18.5

Punkty pośrednie łuku kołowego

Do tyczenia w terenie łuku kołowego wyznacza się punkty pośrednie C1, C2...Cn, na
przykład co 5 metrów, między punktami początkowym A i końcowym B. Dla zadanej
odległości s punktu pośredniego C od punktu początkowego A, na przykład równej
l
s := , oblicza się (rys. 4.18.6-7):
2

384
 K

Klotoida L

s/R s/2R
Łuk kołowy R csinA B
C
ccosA c
A
A s
x
A12 Klotoida L
P τ I
1 2

y
Rys. 4.18.6

• długość c i azymut A cięciwy A−C

c := 2 ⋅ R⋅ sin  = 8.412
s

 2⋅ R 
s
A := A12 − τ − A = 59.885⋅ grad
2⋅ R
• współrzędne punktu pośredniego C
xC := xA + c⋅ cos( A ) = 10117.478
yC := yA + c⋅ sin( A ) = 10294.049
x

y
Rys. 4.18.7

385
Punkty pośrednie prostych odcinków trasy
Do tyczenia w terenie odcinków prostych trasy wyznacza się punkty pośrednie
G1, G2...Gn, na przykład co 5 metrów, między punktami początkowym
1 i końcowym P. Dla zadanej odległości s punktu pośredniego G od punktu
d 12 − T
początkowego 1, na przykład równej s := , otrzymuje się (rys. 4.18.8):
2

( )
xG := x + s⋅ cos A12 = 10059.919
1
( )
yG := y + s⋅ sin A12 = 10130.978
1

Analogicznie wyznacza się punkty pośrednie H1, H2...Hn między punktami prostej 3−K.
Dla zadanej odległości s punktu pośredniego H od punktu K, na przykład równej
d 23 − T
s := , oblicza się współrzędne lokalne (rys. 4.18.8):
2

( )
xH := x − s⋅ cos A23 = 10255.891
3
( )
yH := y − s⋅ sin A23 = 10382.460
3

H
x

y
Rys. 4.18.8

386
Hektometry
Na odcinku 1−P o długości

d12 − T = 210.634

znajdują się dwa hektometry 100 i 200 m, o współrzędnych (rys. 4.18.3 i 4.18.9):

1 1 ( )
xh := x + 100⋅ cos A12 = 10058.409

yh := y + 100⋅ sin( A12 ) = 10125.880

1 1

xh := x + 200⋅ cos( A12 ) = 10086.818

2 1

yh := y + 200⋅ sin( A12 ) = 10221.760

2 1

Tr zeci punkt hektometrowy znajduje się na drugiej klotoidzie w odległości

(
s := d 12 − T + L + l + L − 300 = 47.463 )
od punktu K:
5 9
s s
X := s − + = 47.296
4 8
40⋅ a 3456⋅ a
3 7
s s
Y := + = 2.978
2 6
6⋅ a 336⋅ a

a następnie:
3⋅ π 
xh := xK − X ⋅ cos A23 + Y ⋅ cos A23 + ( )
 = 10132.073
3  2 
3⋅ π 
yh := yK − X ⋅ sin A23 + Y ⋅ sin A23 + ( )
 = 10309.056
3  2 

Czwarty punkt hektometrowy znajduje się na prostej K3 w odległości

(
s := 400 − d12 − T + L + l + L = 52.537 )
od punktu K:

( )
xh := xK + s⋅ cos A23 = 10217.519
4
yh := yK + s⋅ sin( A23 ) = 10360.772
4

387
Piąty punkt hektometrowy znajduje się na prostej K−3 w odległości

( )
s := 500 − d12 − T + L + l + L = 152.537

od punktu K (rys. 4.18.9):

( )
xh := xK + s⋅ cos A23 = 10304.575
5
yh := yK + s⋅ sin( A23 ) = 10409.977
5

2
1

T
H..
Rys. 4.18.9

Profil podłużny trasy

Na podstawie wyznaczonych punktów (rys. 4.18.9) sporządza się profil terenu wzdłuż
osi trasy:
• współrzędne kolejnych punktów osi trasy i ich odległości od punktu początkowego
1 (rys. 4.18.10):

388
  x1   y1 
   
 xh 1   yh 1   0 
   
 100 
 xG   yG 
   


( 12 )
d − T ⋅ 0.5 

 xh 2   yh 2   200 
   
 d 12 − T 
 xP   yP   
x  y  d 12 − T + 0.5⋅ L
 
 E  E  
 xA   yA  d12 − T + L
 
     
xt :=  xC  yt :=  yC  D := d 12 − T + L + 0.5⋅ l
 
x  y   d 12 − T + L + l 
 B  B
 
 xh   yh   300 
 3  3
 d12 − T + L + l + 0.5⋅ L 
 xF   yF   
    d 12 − T + L + l + L
 
 xK   yK   
x  y  400
 
d 12 − T + L + l + L + 0.5⋅ ( d23 − T ) 
 h4   h4 
   
 xH   yH   
 500 
 xh   yh 
 5  5
1 1 1
1 10030.000 1 10030.000 1 0.000
2 10058.409 2 10125.880 2 100.000
3 10059.919 3 10130.978 3 105.317
4 10086.818 4 10221.760 4 200.000
5 10089.839 5 10231.956 5 210.634
6 10099.076 6 10260.490 6 240.634
7 10112.521 7 10287.252 7 270.634
xt = yt = D=
8 10117.478 8 10294.049 8 279.049
9 10122.988 9 10300.405 9 287.463
10 10132.073 10 10309.056 10 300.000
11 10146.049 11 10319.514 11 317.463
12 10171.782 12 10334.921 12 347.463
13 10217.519 13 10360.772 13 400.000
14 10255.891 14 10382.460 14 444.077
15 10304.575 15 10409.977 15 500.000

389
 .

T
H..

Rys. 4.18.10

• wysokości w punktach osi trasy (rys. 4.18.11):

it := 1 .. rows( xt) (
Hq := H xt , yt
it it it )
Profil terenu
110

108
106
Hq
104
102

100
0 100 200 300 400 500
D

Rys. 4.18.11

390
• wysokości punktów profilu i ich odległości od punktu początkowego trasy 1

1 1
1 103.144 1 0.000
2 104.756 2 100.000
3 104.988 3 105.317
4 108.385 4 200.000
5 108.606 5 210.634
6 109.110 6 240.634
7 109.291 7 270.634
Hq = D=
8 109.264 8 279.049
9 109.202 9 287.463
10 109.041 10 300.000
11 108.682 11 317.463
12 107.702 12 347.463
13 105.411 13 400.000
14 105.140 14 444.077
15 105.597 15 500.000

Profile poprzeczne trasy

Na każdym punkcie osi trasy − na przykład C (rys. 4.18.12), oblicza się w kierunku
prostopadłym wysokości terenu w odległości, na przykład co 2 lub 5 m:
• azymut profilu poprzecznego w punkcie C
A12 + A23 + π
A := = 157.206⋅ grad
2

• współrzędne 2 punktów ( k := 1 .. 2) po prawej stronie osi trasy co 5 m:

xP := xC + 5 ⋅ k⋅ cos( A )
k
yP := yC + 5⋅ k⋅ sin( A )
k
• współrzędne 2 punktów po lewej stronie osi trasy

xL := xC + 5 ⋅ k⋅ cos( A + π)
k
yL := yC + 5 ⋅ k⋅ sin( A + π)
k

391
 .

T
H..
Rys. 4.18.12

Projekt niwelety
Oś projektowanej trasy w płaszczyźnie pionowej, tzw. niweleta, składa się podobnie jak
w płaszczyźnie poziomej z odcinków linii prostych i krzywych przejściowych.
Programy projektowania tras mają również inne, wbudowane funkcje do modelowania
niwelety. Jedną z nich jest funkcja minimalnej krzywizny, o parametrach wyznaczonych
w wyniku rozwiązania równań obserwacyjnych Aa = l:

i := 1 .. N j := 1 .. N k := 1 .. 2

:= if i ≠ j , ⋅ D − D ⋅ ln D − D  , 0

( ) ( ) ( i)
1 2 2 2
A p := 300 A := p
i, j  2 j i  j i 
 i i, i

A := 1 A := 1 A := D A := D hq := Hq hq := 0
i , N +1 N +1 , i i , N +2 i N +2 , i i N +k

−1
skąd a := A ⋅ hq oraz niweleta:
N
() ∑ (Di − d) ⋅ln(Di − d)  ⋅ai
1 2 2
H d := a +a ⋅d + ⋅
N +1 N +2 2
i =1

392
Wagi kolejnych punktów profilu podłużnego trasy pi służą do sterowania przebiegiem
niwelety między punktami profilu. Po założeniu zerowych wartości wag pi = 0 niwelata
przechodzi dokładnie przez punkty profilu. Dla przyjętych powyżej wartości pi = 300
otrzymuje się niweletę o postaci pokazanej na rys. 4.18.13. Można dobrać wagi tak aby
zbilansować masy wykopów (minus na rys. 4.18.13) i nasypów (plus) wzdłuż trasy.

Niweleta minimalnej krzywizny

108
Hq
106
()
H d 104

102

100
0 100 200 300 400 500
D, d

profil terenu
Rys. 4.18.13
niweleta

Projektowanie wykopów i nasypów

Na profilach poprzecznych terenu, na podstawie zaprojektowanej niwelety oraz zadanej
szerokości pasa drogi 2d0 (np. d 0 := 5 m) − z przylegającymi rowami odwadniającymi,

są sporządzane przekroje poprzeczne wykopów lub nasypów, np. w punkcie C

(rys. 4.18.14):
• współrzędne punktów profilu poprzecznego terenu łącznie z punktem osi trasy C:

 xL2   yL 2 
   
 xL   10125.302   yL   10287.822 
 1  10121.390   1  10290.935 
   
xp :=  xC  =  10117.478  yp :=  yC  =  10294.049 
   10113.565     10297.162 
 xP   yP 
 1    1  
 10109.653   10300.276 
 xP   yP 
 2  2

• wysokość niwelety w punkcie C

( )
H0 := H D = 108.421
8

393
• wysokości punktów profilu poprzecznego terenu ponad niweletą i ich odległości
od osi trasy:
 →
h := H ( xp , yp ) − H0

 0.423  0
 0.640  5
   
h =  0.843  d :=  10 
 1.035   15 
   
 1.217   20 
• szerokość pasa drogi
2⋅ d 0 = 10

Punkt C: profil terenu i przekrój wykopu

2 dl dp
p
1.5 4 5
h 3
1
2
〈2〉 l
Pr 1 hp
0.5 hl d0

0
0 5 10 15 20
〈1〉
d , Pr
Rys. 4.18.14

• wyznaczenie punktu prawego skarpy p przy założeniu nachylenia 1:2

hp 1 h
:= 4
dp − d0 2 hp := = 1.116
(h5 − h4)
2
stąd: 1−
h −h hp − h 5
5 4 4
:=
5 dp − d0 dp := 2 ⋅ hp + d 0 = 7.233

• wyznaczenie punktu lewego skarpy l przy założeniu nachylenia 1:2

hl h
1 2
:= hl := = 0.589
d l − d0
( h 2 − h 1)
2 2
stąd: 1+
5
h −h hl − h
2 1 1
:= dl := 2 ⋅ h l + d0 = 6.178
5 (
5 − dl − d0 )
394
Punkty graniczne skarp
Do tyczenia trasy w terenie są wyznaczane współrzędne i wysokości punktów
granicznych skarp (rys. 4.18.14-15):

• punkt prawy: na granicy skarpy (I) i w odległości 2 m (II)

xpI := xC + dp ⋅ cos( A ) ( )
xpII := xC + d p + 2 ⋅ cos( A )

ypII := yC + ( d p + 2 ) ⋅ sin( A )
ypI := yC + d p ⋅ sin( A )
HpII := H ( xpII , ypII )
HpI := H0 + hp

• punkt lewy: na granicy skarpy (I) i w odległości 2 m (II)

xlI := xC + d l⋅ cos( A + π) ( )
xlII := xC + d l + 2 ⋅ cos( A + π)

ylII := yC + ( dl + 2 ) ⋅ sin( A + π)
ylI := yC + d l⋅ sin( A + π)
HlII := H ( xlII , ylII )
HlI := H0 + h l

Punkty graniczne skarp

xpI = 10111.819 xpII = 10110.254

ypI = 10298.553 ypII = 10299.798

HpI = 109.537 HpII = 109.611

xlI = 10122.312 xlII = 10123.877

x

ylI = 10290.202 ylII = 10288.956

HlI = 109.010 HlII = 108.925

y
Rys. 4.18.15
Tyczenie trasy
Obliczone współrzędne punktów trasy drogowej i ich atrybuty są zamieszczane w pliku
tekstowym na karcie SD, tyczenie tych punktów odbywa się z użyciem odbiornika GPS
RTK (rys. 4.18.16), lub tachimetru.

395
 3
0/5

0 /4

0/3 K.Ł
0/3+47.46

0/1 0/2
0/0 2
P.Ł
1 0/2+10,63

Rys. 4.18.16

Po pomiarze współrzędnych aktualnego położenia odbiornika ruchomego lub pryzmatu

(xr, yr) są wyświetlane różnice tych współrzędnych i współrzędnych tyczonego punktu
zamieszczonego na karcie SD, np. xr−x1 = 2,67 m, yr−y1 = −1,42 m. Odbiornik
ruchomy lub pryzmat jest przesuwany następnie do położenia, w którym wyświetlone
różnice współrzędnych będą równe zeru xr−x1 = 0, yr−y1 = 0. W tym położeniu jest
wykonany również pomiar i rejestracja wysokości wytyczonego punktu Ht.

Punkty główne i pośrednie łuku trasy, hektometry oraz punkty załamania trasy utrwala
się palikami o długości 50 cm z wbitymi gwoździami jako centrami o znanych
współrzędnych x, y i wysokościach H. Obok hektometrów, na wbitych dodatkowo
palikach, tak zwanych świadkach, zaznacza się numer hektometru w postaci kilometr
trasy / hektometr. W podanym przykładzie będzie: 0/0 − punkt początkowy trasy,
0/1 − hektometr 100 m, 0/2 − hektometr 200 m i tak dalej, do 0/5 − hektometr 500 m.

396
Podobnie:
• na świadkach punktów głównych łuku zaznacza się P.Ł − początek łuku,
P.K − koniec łuku oraz nazwę i odległość od najbliższego hektometra wstecz:
(d12 − T ) − 200 = 10.63 − odległość początku łuku P.Ł od hektometra 200 m
(d12 − T ) + 2⋅ L + l − 300 = 47.46− odległość końca łuku K.Ł od hektometra 300 m
• na świadkach punktów pośrednich łuku − w tym punkty: początkowy A, środkowy
C i końcowy B łuku kołowego oraz punkty pośrednie klotoid, zaznacza się nazwę
i odległość od najbliższego hektometra wstecz.

Jednocześnie z tyczeniem punktów osi trasy są tyczone i stabilizowane punkty graniczne

skarp. Po każdej stronie osi trasy są tyczone dwa położenia punktów granicznych: I −
na granicy skarpy − punkty te ulegną zniszczeniu w czasie prac ziemnych oraz II
− w wybranej odległości od granicy skarpy (w podanym przykładzie − 2 m), które są
wykorzystane w czasie prac ziemnych do odtwarzania punktów granicy skarpy I.
Podobnie ze współrzędnych projektowych są prowadzone prace tyczeniowe i kontrolne
podczas prac terenowych: wykopy, nasypy, rowy, formowanie jezdni, chodników,
budowa mostów, wiaduktów itp.

397
4.19. Integracja Tachimetrii 3D i GPS
Tachimetria, skaning laserowy i fotogrametria bliskiego zasięgu
Tr ójwymiarowe modele obiektów naziemnych takich jak budynki, kościoły (rys. 4.19.1) ,
mosty, wiadukty i inne, są tworzone na podstawie chmury punktów o współrzędnych
X, Y, Z otrzymanych na podstawie:
• pomiarów bezpośrednich, wykonanych metodami tachimetrii lub skanowania
laserowego,
• pomiarów pośrednich, realizowanych metodą fotogrametrii bliskiego zasięgu
z wykorzystaniem tachimetrii do pomiaru fotopunktów wiążących zdjęcia.
Dokładność utworzonego modelu obiektu zależy od dokładności pomiaru współrzędnych
X, Y, Z poszczególnych punktów, w tym od dobrej znajomości parametrów zewnętrznej
orientacji tachimetru lub skanera względem układu odniesienia obiektu na stanowiskach
pomiarowych.

Sanktuarium Maria Śnieżna 7

na Górze Igliczej
z

6
8

y 5
x 4

1
2
S
3

Rys. 4.19. 1

Parametry zewnętrznej orientacji tachimetru lub skanera

Parametrami określającymi położenie i orientację tachimetru lub skanera laserowego
względem układu geocentrycznego (rys. 4.19.2) są:
• współrzędne geocentryczne XS, YS, ZS punktu początkowego S układu
horyzontalnego pomiarowego tachimetru lub skanera laserowego (x, y, z),

398
• azymut Σ kierunku zera koła poziomego - osi x,
• składowe odchylenia pionowej osi z - obrotu tachimetru od prostopadłej do elipsoidy
GRS80 ξ, η.

z – oś obrotu tachimetru
P(X, Y, Z)
Z = kierunek pionu
Kierunek Północy j β
x
w płaszczyźnie
z s – prostopadła do elipsoidy
horyzontalnej x, y y
Σ α i
x s
hS =N+H x = s cos α sin( β + k )
H y 2R
S s
y = s sin α sin ( β + k )
GRS80 ellipsoida N 2R
φS EGM2008 geoida s
ZS Z z = s cos( β + k ) +i− j
Y 2R
ξ
η R := 6371000.000
X
λS XS
YS
Rys. 4.19.2
Znajomość sześciu parametrów zewnętrzenej orientacji tachimetru lub skanera
XS, YS, ZS, Σ, ξ, η jest niezbędna do przeliczania współrzędnych punktów z układu
pomiarowego tachimetru lub skanera (x, y, z) do układu geocentrycznego (X, Y, Z),
według zależności (np. Osada, 2002, 2014a):

X   Xs  x 
 Y  :=   T  
   s  + ( R3 ( Σ) ⋅ R2 ( ξ , η , φS ) ⋅ R1 ( φS , λS) ) ⋅  y 
Y
Z  Z  z
 s
gdzie:
 −sin( φ) ⋅ cos( λ) −sin( φ) ⋅ sin( λ) cos( φ) 
R1( φ , λ) :=  −sin( λ) cos( λ) 0 
 
 cos( φ) ⋅ cos( λ) cos( φ) ⋅ sin( λ) sin( φ) 
 1 −η⋅ tan( φ) −ξ 

R2( ξ , η , φ) := η⋅ tan( φ) 1 −η 
 
 ξ η 1 

 cos( Σ) sin( Σ) 0 
R3( Σ) :=  −sin( Σ) cos( Σ) 0 
 
 0 0 1

φS, λS - szerokość i długość geodezyjna stanowiska tachimetru S,

399
Parametry te są wyznaczane w wyniku wyrównania stanowiska tachimetru lub skanera
w nawiązaniu do punktów 1, 2, 3, i S (rys. 4.19.1) - pomierzonych za pomocą
odbiornika GPS, przy czym, przybliżone wartości składowych odchylenia pionu ξ, η są
pozyskiwane z modelu pola grawitacyjnego Ziemi EGM2008.

Tachimetria 3D
W wyniku pomiaru za pomocą tachimetru ustawionego na stanowisku S do trzech
punktów nawiązania 1, 2, 3 oraz dwóch punktów kontrolnych 4, 5 i trzech punktów
wyznaczanych na obiekcie 6, 7, 8 (rys.4.19.1) otrzymano:

• odległości przestrzenne, kierunki poziome i kąty pionowe:

odległość kierunek kąt wysokość

Punkt przestrzenna poziomy pionowy reflektora

1  26.3471   0.0000   100.4524  2 

2  20.2617   145.4835   107.6369  2 
         
3  23.7888   262.5330   85.0657  2 
4  14.1565   18.6935  π  97.1759  π 2 
  s :=   α :=  ⋅ β :=  ⋅ j :=  
5  27.7145
  88.5277 200
  99.0330  200 2 
6  35.1129   34.6822   78.3983  0 
7  36.8473   56.9065   50.4037  0 
         
8  28.8883   64.3584   84.7394  0 

i := 1.456 - wysokość instrumentu

rows( s) = 8 - ilość pomierzonych punktów k := 1 .. rows( s)

• błędy średnie wyników pomiaru:

π π
ms := 0.008 mα := 0.0010⋅ m := 0.0010⋅ m := 0.002 mi := 0.002
k k 200 β k 200 j

• współrzędne prostokątne w układzie pomiarowym tachimetru (rys. 4.19.1-3)

 →
x := ( s⋅ cos( α) ⋅ sin( β ) )
 →
y := ( s⋅ sin( α) ⋅ sin( β ) )
 →
z := ( s⋅ cos( β ) + i − j )

400
 Punkt

1  26.346   0.000   −0.731 

2  −13.180   15.197   −2.969 
       
3  −12.844   −19.245   4.986 
4  13.537   4.093   0.084 
  x=  y =  z= 
5  4.967   27.263   −0.123 
6  28.318   17.159   13.143 
7  16.424   20.439   27.345 
       
8  14.903   23.778   8.315 
30
1 6

20
7
8
4
10

5
− 20 − 10 S 0 10 20 30

− 10
2
3
− 20
Rys. 4.19.3

• macierz błędu średniego współrzędnych prostokątnych x1, y1, z1, x2, y2, z2 ...

 0.008   0.0000157080   0.0000157080 

 0.008   0.0000157080   0.0000157080 
     
 0.008   0.0000157080   0.0000157080 
 0.008   0.0000157080   0.0000157080  mi = 0.002
ms =   mα =   mβ =   mj = 0.002
 0.008   0.0000157080   0.0000157080 
 0.008   0.0000157080   0.0000157080 
 0.008   0.0000157080   0.0000157080 
     
 0.008   0.0000157080   0.0000157080 
→
2 2 2 2 2 2 2
mx := sin( β ) ⋅ cos( α) ⋅ ms + s ⋅ cos( β ) ⋅ cos( α) ⋅ mβ ...
2 2 2 2
+ s ⋅ sin( β ) ⋅ sin( α) ⋅ mα

401
 
→
my :=
 sin( β ) 2⋅ sin( α) 2⋅ m 2 + s2⋅ cos( β ) 2⋅ sin( α) 2⋅ m 2 ... 
 s β 
 + s2⋅ sin( β ) 2⋅ cos( α) 2⋅ m 2 
 α 

→
2 2 2 2 2 2 2
mz := cos( β ) ⋅ ms + s ⋅ sin( β ) ⋅ mβ + mi + mj

→
mxy :=  ⋅ sin[ 2⋅ ( α) ] ⋅  sin( β ) ⋅ ms + s ⋅ cos( β ) ⋅ mβ − s ⋅ sin( β ) ⋅ mα 
1 2 2 2 2 2 2 2 2
 2  
→
mxz := sin( β ) ⋅ cos( β ) ⋅ cos( α) ⋅  ms − s ⋅ mβ 
2 2 2
  
→
myz := sin( β ) ⋅ cos( β ) ⋅ sin( α) ⋅  ms − s ⋅ mβ
2 2 2
  
 0.008   0.000   0.003 
 0.005   0.006   0.003 
     
 0.004   0.006   0.003 
 0.008   0.002   0.003 
mx =   my =   mz =  
 0.001   0.008   0.003 
 0.006   0.004   0.004 
 0.004   0.004   0.006 
     
 0.004   0.007   0.003 

 0.0000000000   −0.0000004536   0 
 −0.0000311760   0.0000049743   −0.0000057354 
     
 0.0000278973   −0.0000080147   −0.0000120083 
 0.0000176825   0.0000027119   0.00000082 
mxy =   mxz =   myz =  
 0.0000112491   0.0000001737   0.0000009534 
 0.0000251183   0.0000170979   0.0000103606 
 0.0000158209   0.0000199379   0.0000248118 
     
 0.0000270936   0.0000078136   0.0000124669 

Pomiary GPS
Jak wspomniano, parametry zewnętrznej orientacji tachimetru lub skanera są
wyznaczane w wyniku wyrównania stanowiska tachimetru w nawiązaniu do punktów
pomierzonych za pomocą odbiornika GPS. W rozpatrywanym przykładzie punktami
nawiązania są paliki o numerach 1, 2, 3 (rys. 4.19.1).

402
W wyniku pomiaru GPS punktów nawiązania 1, 2, 3, stanowiska S oraz dwóch
punktów kontrolnych 4, 5 i trzech punktów wyznaczanych na obiekcie 6, 7, 8
otrzymano:
• współrzędne geocentryczne kartezjańskie X, Y, Z

Oznaczenie Kolejno
punktu mierzony
z pomiaru punkt
tachimetry- odbiorni-
cznego kiem
(rys. 4.19.1) GPS

1 1  3914402.461   1177996.133   4880615.715 

2 2  3914396.548   1177955.767   4880627.242 
         
3 3 X :=  3914377.693 
Y :=  1177977.964  Z :=  4880647.277 
S 4  3914392.862   1177975.671   4880629.260 
4 5  3914400.920   1177983.845   4880621.007 
         
5 6  3914413.578   1177963.311   4880615.583 
• błędy średnie współrzędnych geocentrycznych mX, mY, mZ

i := 1 .. 6 mX := 0.010 mY := 0.010 mZ := 0.015

i i i
• współrzędne geocentryczne geodezyjne φ, λ, h
2 2
a −b
a := 6378137.000 b := 6356752.314 e := = 0.0818191913
2
a
λ..( X , Y , Z ) := atan 
Y
X 
φ..( X , Y , Z ) := φ←0
R←0

λ ← atan 
Y

X 
for i ∈ 1 .. 5
 Z + R⋅ e2⋅ sin( φ) 
φ ← atan 
 X ⋅ cos( λ) + Y ⋅ sin( λ) 
a
R←
2
1 − ( e⋅ sin( φ) )
φ

403
 h..( X , Y , Z ) :=
Z
−
(
a⋅ 1 − e
2
)
(
sin φ..( X , Y , Z ) ) ( (
1 − e⋅ sin φ..( X , Y , Z ) ))
2

skąd:
 →  → →
φ := φ..( X , Y , Z ) λ := λ..( X , Y , Z ) h := h ..( X , Y , Z )

 50.24107230   16.74858687   824.3562 

 50.24125808   16.74806897   822.1568 
     
φ=  50.24145382 
⋅ deg λ =  16.74844305 
⋅ deg h=  830.1022 
hGPS := h
 50.24125443   16.74835100   825.1190 
 50.24113739   16.74842817   825.2159 
     
 50.24106334   16.74810144   825.0140 
−1 −1
lub w w formacie (°, ', ") φ. := φ⋅ deg , λ. := λ⋅ deg :

( )
φst := trunc φ. ( )
λst := trunc λ.

φmin := trunc( φ. − φst) ⋅ 60 λmin := trunc( λ. − λst) ⋅ 60

   
φsek := ( φ. − φst) ⋅ 60 − φmin ⋅ 60 λsek := ( λ. − λst) ⋅ 60 − λmin ⋅ 60
   
φ := augment( φst , augment( φmin , φsek) ) λ := augment( λst , augment( λmin , λsek) )

 50 14 27.86028   16 44 54.9127 
 50° ' 28.52907
14 "   16° ' 53.0483
44 " 
   
φ=
29.23375 
λ= 
50 14 16 44 54.395
 50 14 28.51596   16 44 54.0636 
 50 14 28.0946
  16 44 54.3414

   
 50 14 27.82802   16 44 53.1652 

• oznaczenie współrzędnych stanowiska

Xs := X Ys := Y Zs := Z
4 4 4
φs := φ λs := λ hs := h
4 4 4
mX.s := mX = 0.01
4
mY.s := mY = 0.01
4
mZ.s := mZ = 0.015
4

404
Obliczenie przybliżonych wartości składowych odchylenia pionu
na stanowisku tachimetru S

Składowe odchylenia pionu obliczone w modelu pola grawitacyjnego Ziemi EGM96 na

podstawie pomierzonych współrzędnych geodezyjnych φS, λS, hS stanowiska tachimetru
S wynoszą:

• składowa północna ξ (rys. 4.19.4):

ξ := 5sek. = 0.00002424 rad

Rys. 4.19.4

• składowa wschodnia η (rys. 4.19.5):

η := 4sek. = 0.00001939 rad

• założone błędy składowych odchylenia pionu

mξ := 1 ⋅ sek. = 0.00000485 rad

mη := 1⋅ sek . = 0.00000485rad

405
 Rys. 4.19.5

Obliczenie przybliżonej wartości stałej orientacyjnej tachimetru Σ

Przybliżoną wartość stałej orientacyjnej tachimetru Σ można otrzymać w wyniku
rozwiązania nieliniowych równań transformacji współrzędnych horyzontalnych
tachimetrycznych na współrzędne geocentryczne:

X   Xs  x 
 
 Y  :=  Ys  + ( R3 ( Σ) ⋅ R2 ( ξ , η , φs) ⋅ R1( φs , λs) ) ⋅  y 
T
  Z   
Z   s z
- zestawionych dla 3 pomierzonych punktów nawiązania stanowiska tachimetru 1, 2 i 3:

• wartość początkowa:
π
Σ := 0 ⋅
200

406
• rozwiązanie układu równań transformacji metodą sprzężonych gradientów
Levenberg'aMarquardt'a:

Given

 X 1   Xs   x1 
 
Y  =  Ys  + ( R3 ( Σ) ⋅ R2( ξ , η , φs) ⋅ R1 ( φs , λs) ) ⋅  y 1 
T
 1  
Z 
 Z1     z1 
  s  
 X 2   Xs   x2 
 
Y  =  Ys  + ( R3 ( Σ) ⋅ R2( ξ , η , φs) ⋅ R1 ( φs , λs) ) ⋅  y 2 
T
 2  
Z 
 Z2   s  z2 
   
 X 3   Xs   x3 
 
Y  =  Ys  + ( R3 ( Σ) ⋅ R2( ξ , η , φs) ⋅ R1 ( φs , λs) ) ⋅  y 3 
T
 3 Z   
 Z3     z3 
  s  

Σ := Minerr( Σ) = 2.4477896575 rad

200
Σ⋅ = 155.8311 grad
π

Poprawka wysokości trygonometrycznej za refrakcję

Współczynnik refrakcji k jest wyznaczaną w procesie wyrównania, z założenia
izotropową - niezależną od kierunku, niewiadomą na stanowisku. Stąd, przy założeniu
zerowej przybliżonej wartości współczynnika refrakcji k := 0 przybliżone wartości
poprawkek za refrakcję dhr - do wysokości trygonometryczej każdego mierzonego
punktu na stanowisku są równe zero:

0 
0 
 
0 
2  
k⋅ s 0
dhr := = 
2⋅ R
0 
0 
0 
 
0 

407
Równania poprawek współrzędnych tachimetrycznych x, y, z
Na podstawie równania transformacji współrzędnych horyzontalnych tachimetrycznych
x, y, z na współrzędne geocentryczne GPS X, Y, Z

X   Xs  x 
 
 Y  :=  
 Ys  + ( R3 ( Σ) ⋅ R2 ( ξ , η , φs) ⋅ R1( φs , λs) ) ⋅  y 
T
 
Z  Z  z
 s
formułowane jest nieliniowe równanie poprawek vx, vy, vz pomierzonych
współrzędnych tachimetrycznych x, y, z:

 X + dX   Xs + dXs   x + vx 
   
 Y + dY  :=
 Ys + dYs  + ( R3 ( Σ + dΣ) ⋅ R2 ( ξ + dξ , η + dη , φs) ⋅ R1 ( φs , λs) ) ⋅  y + vy 
T
 
 Z + dZ   Z + dZ  z + v 
 s s  z
Stąd, w wyniku linearyzacji otrzymuje się równania poprawek liniowe:

( ( ) ( ) ( )) (
vx := −cos( Σ) ⋅ sin φS ⋅ cos λs − sin( Σ) ⋅ sin λs ⋅ dX − dXs ... )
( ( ) ( ) ( )) (
+ −cos( Σ) ⋅ sin φs ⋅ sin λs + sin( Σ) ⋅ cos λs ⋅ dY − dYs ... )
+ cos( Σ) ⋅ cos( φs) ⋅ ( dZ − dZs) ...
+ −cos( Σ) ⋅ zg ⋅ ( ξ + dξ) ...
( ( ) ( )
+ sin( Σ) ⋅ tan φs ⋅ xg − cos( Σ) ⋅ tan φs ⋅ yg − sin( Σ) ⋅ zg ⋅ ( η + dη ) ... )
(
+ −sin( Σ) ⋅ xg + cos( Σ) ⋅ yg ⋅ dΣ ... )
+ cos( Σ) ⋅ xg + sin( Σ) ⋅ yg − x

( ( ) ( ) ( )) (
vy := sin( Σ) ⋅ sin φs ⋅ cos λs − cos( Σ) ⋅ sin λs ⋅ dX − dXs ... )
( ( ) ( ) ( )) (
+ sin( Σ) ⋅ sin φs ⋅ sin λs + cos( Σ) ⋅ cos λs ⋅ dY − dYs ... )
( ( )) (
+ − sin( Σ) ⋅ cos φs ⋅ dZ − dZs ... )
+ sin( Σ) ⋅ zg ⋅ ( ξ + dξ) ...
( ( ) ( )
+ cos( Σ) ⋅ tan φs ⋅ xg + sin( Σ) ⋅ tan φs ⋅ yg − cos( Σ) ⋅ zg ⋅ ( η + dη ) ... )
(
+ −cos( Σ) ⋅ xg − sin( Σ) ⋅ yg ⋅ dΣ ... )
+ −sin( Σ) ⋅ xg + cos( Σ) ⋅ yg − y
( ) ( )(
vz := cos φs ⋅ cos λs ⋅ dX − dXs ... )
( ) ( )(
+ cos φs ⋅ sin λs ⋅ dY − dYs ... )
+ sin( φs) ⋅ ( dZ − dZs) ...
+ xg ⋅ ( ξ + dξ) ...
+ yg ⋅ ( η + dη ) ...
2
s
+ zg + k⋅ −z
2⋅ R
gdzie

408
  xg   −sin( φs) ⋅ cos( λs) −sin( φs) ⋅ sin( λs) cos( φs)   X − Xs 
    
 yg  :=  −sin( λs) cos( λs) 0  ⋅  Y − Ys 
z   cos φ ⋅ cos λ  
 g  ( s) ( s) cos( φs) ⋅ sin( λs) sin( φs)   Z − Zs 
Zestawiając te równania dla punktów nawiązania 1, 2, 3 pomierzonych za pomocą
tachimetru wygodnie jest korzystać z zapisu macierzowego:

 dξ 
 
 dη 
 dΣ 
 dX 
 x
v    lx 
   dY   
 y  := A ⋅  dZ 
v −  ly 
v   dX  l 
 z  s  z
 dYs 
 
 dZs 
 
 k 
gdzie macierz współczynników A i wektor wyrazów wolnych l dane są wzorami

x − ( cos( Σ) ⋅ xg + sin( Σ) ⋅ yg ) − cos( Σ) ⋅ zg⋅ ξ ... 

+ ( −sin( Σ) ⋅ tan( φ ) ⋅ x + cos( Σ) ⋅ tan( φ ) ⋅ y + sin( Σ) ⋅ z ) ⋅ η 
 s g s g g 
y − ( −sin( Σ) ⋅ xg + cos( Σ) ⋅ yg ) − sin( Σ) ⋅ zg ⋅ ξ ... 
( ( s) g ( s) g
l := + −cos( Σ) ⋅ tan φ ⋅ x − sin( Σ) ⋅ tan φ ⋅ y + cos( Σ) ⋅ z ⋅ η
 g)


 ( s)
2 
 z − zg − xg ⋅ ξ − yg ⋅ η − k⋅ 
 2⋅ R 

409
Stąd, formułując łączny układ obserwacyjny o postaci:

vvx=1 Ax
 - l, P = C-1:
v 
 y1 
v 
 z1 
v 
 x2 
 
 v y2 
   dξ 
v  
 2z
 dη 
 
 dΣ 
 v x3   dX 
 
 1
 v y3   dY 1 
 
 
 vz3   dZ 
  1
 X   1   dX 

v A  l1 
 1  2
A2     l2 
 Y  
v
 dY
 1  :=  A  ⋅   2   
−  l3 
 vZ   3 dZ 
  2 l 
 1   AXYZ  
 vX   dX   XYZ 
3
 2   Aξη   dY 
   lξη 
 
 vY  3
 2   
 vZ   dZ 
3
 2   
dXs
v   
 X3
  dYs 
v   
 Y3   dZ s
 
v   k 
 Z3 
v 
 X.s 
 vY.s 
 
 vZ.s 
 
 vξ 
v 
 η
otrzymuje się:

410
• punkt nawiązania 1:

 dξ 
 
 dη 
 dΣ 
 dX 
 1
 dY 
 1
 dZ 1 
 
 dX 2 
 vx   
 1  dY
2
 vy  := A ⋅ 
 1 1 dZ  − l1
 2
 vz 
 1  dX 
 3
 dY 3 
 
 dZ 3 
 
 dXs 
 dY 
 s
 dZs 
 
 k 

 xg   −sin( φs) ⋅ cos( λs) −sin( φs) ⋅ sin( λs) cos( φs)   X 1 − Xs 
   
 yg  :=  −sin( λs) cos( λs) 0  ⋅  Y 1 − Ys 
z   cos φ ⋅ cos λ   Z − Z 
 g  ( s ) ( s ) cos( φs) ⋅ sin( λ s) sin( φ )
s  1 s

 xg   −20.262 
 
 yg  =  16.828 
 
z   −0.763 
 g

411
 x1 − ( cos( Σ) ⋅ xg + sin( Σ) ⋅ yg ) − cos( Σ) ⋅ zg ⋅ ξ ... 
 
+ ( −sin( Σ) ⋅ tan( φs) ⋅ xg + cos( Σ) ⋅ tan( φs) ⋅ yg + sin( Σ) ⋅ zg ) ⋅ η 
y − ( −sin( Σ) ⋅ x + cos( Σ) ⋅ y ) − sin( Σ) ⋅ z ⋅ ξ ... 
l1 := + −cos( Σ) ⋅ tan φ ⋅ x − sin( Σ) ⋅ tan φ ⋅ y + cos( Σ) ⋅ z ⋅ η 
1 g g g
 ( ( s) g ( s) g g) 
 
( s )
2
 1 
 z − zg − xg ⋅ ξ − yg ⋅ η − k⋅ 
 1 2⋅ R 
 −0.586 − 0.488 −20.262 
 0.465 31.072 16.828 
 
 0.019 −26.339 0 
 0.382 0.692 0.612 
 
 0.783 −0.595 0.184 
 −0.492 −0.409 0.769 
 0 0 0 
   0.0078652474 
T  0  l =  −0.0197516764 
0 0
A1 =
 0 0 0  1  
 0   0.0317491131 
0 0
 
 0 0 0 
 0 0 0 
 
 −0.382 −0.692 −0.612 
 −0.783 0.595 −0.184 
 0.492 0.409 −0.769 
 
 0 0 0 
412
• punkt nawiązania 2:

 dξ 
 
 dη 
 dΣ 
 dX 
 1
 dY 
 1
 dZ 1 
 
 dX 2 
 vx 2   dY 
 
 vy  := A ⋅ 
2

 2 2 dZ  − l2
 2
 vz 
 2  dX 
 3
 dY 3 
 
 dZ 3 
 
 dXs 
 dY 
 s
 dZs 
 
 k 

 xg   −sin( φs) ⋅ cos( λs) −sin( φs) ⋅ sin( λs) cos( φs)   X 2 − Xs 
   
 yg  :=  −sin( λs) cos( λs) 0  ⋅  Y 2 − Ys 
 
z   cos φ ⋅ cos λ 
 g  ( s ) ( s ) cos( φs) ⋅ sin( λs) sin( φs)  Z − Zs 
 2 

 xg   0.405 
 
 yg  =  −20.122 
 
z   −2.962 
 g

413
 x2 − ( cos( Σ) ⋅ xg + sin( Σ) ⋅ yg ) − cos( Σ) ⋅ zg ⋅ ξ ... 
 
+ ( −sin( Σ) ⋅ tan( φs) ⋅ xg + cos( Σ) ⋅ tan( φs) ⋅ yg + sin( Σ) ⋅ zg ) ⋅ η 
y − ( −sin( Σ) ⋅ x + cos( Σ) ⋅ y ) − sin( Σ) ⋅ z ⋅ ξ ... 
g g g
l2 := + −cos( Σ) ⋅ tan φ ⋅ x − sin( Σ) ⋅ tan φ ⋅ y + cos( Σ) ⋅ z ⋅ η 
2
 ( ( s) g ( s) g g) 
 
( s )
2
 2 
 z − zg − xg ⋅ ξ − yg ⋅ η − k⋅ 
 2 2⋅ R 
 −2.277 −1.894 0.405 
 −16.389 −18.118 −20.122 
 
 15.211 13.179 0 
 0 0 0 
 
 0 0 0

 0 0 0 
 0.382 0.692 0.612 
   −0.0010644209 
A2 = 
T 0.783 −0.595 0.184  l2 =  −0.0137873244 
 −0.492 −0.409 0.769   −0.0061579207 
 0 0 0

 
 0 0 0 
 0 0 0 
 
 −0.382 −0.692 −0.612 
 −0.783 0.595 −0.184 
 0.492 0.409 −0.769 
 
 0 0 0 
414
• punkt nawiązania 3:

 dξ 
 
 dη 
 dΣ 
 dX 
 1
 dY 
 1
 dZ 1 
 
 dX 2 
 vx 3   
   dY
2
 vy  := A ⋅ 
 3 3 dZ  − l3
 2
 vz 
 3  dX 
 3
 dY 3 
 
 dZ 3 
 
 dXs 
 dY 
 s
 dZs 
 
 k 

 xg   −sin( φs) ⋅ cos( λs) −sin( φs) ⋅ sin( λs) cos( φs)   X 3 − Xs 
   
 yg  :=  −sin( λs) cos( λs) 0  ⋅  Y 3 − Ys 
z   cos φ ⋅ cos λ   Z − Z 
 g  ( s ) ( s ) cos( φs) ⋅ sin( λ s) sin( φ )
s  3 s

 xg   22.181 
 
 yg  =  6.567 
z   
 4.983 
 g

415
 x3 − ( cos( Σ) ⋅ xg + sin( Σ) ⋅ yg ) − cos( Σ) ⋅ zg ⋅ ξ ... 
 
+ ( −sin( Σ) ⋅ tan( φs) ⋅ xg + cos( Σ) ⋅ tan( φs) ⋅ yg + sin( Σ) ⋅ zg ) ⋅ η 
y − ( −sin( Σ) ⋅ x + cos( Σ) ⋅ y ) − sin( Σ) ⋅ z ⋅ ξ ... 
l3 := + −cos( Σ) ⋅ tan φ ⋅ x − sin( Σ) ⋅ tan φ ⋅ y + cos( Σ) ⋅ z ⋅ η 
3 g g g
 ( ( )
s g ( )
s g g) 
 
( s )
2
 3 
 z − zg − xg ⋅ ξ − yg ⋅ η − k⋅ 
 3 2⋅ R 
 3.831 3.187 22.181 
 19.931 −11.619 6.567

 
 −19.233 12.854 0 
 0 0 0 
 
 0 0 0

 0 0 0 
 0 0 0 
   0.0094254581 
T  0 
l =  −0.0114066873 
0 0
A3 =
 0 0 0  3  
 0.382   0.0016724983 
0.692 0.612
 
 0.783 −0.595 0.184 
 −0.492 −0.409 0.769 
 
 −0.382 −0.692 −0.612

 −0.783 0.595 −0.184 
 0.492 0.409 −0.769 
 
 0 0 0 
416
  
Równania poprawek współrzędnych GPS X, Y, Z
Układ równań poprawek
v X = dX
vY = dY
v Z = dZ
- zestawionych do pomierzonych współrzędnych X, Y, Z czterech punktów GPS 1, 2,
3 i S przyjmuje postać:
 dξ 
 
 vX 1 
   dη 
 dΣ 
v 
 Y1 
AXYZ  dX  lXYZ
0 
1
v   0   dY 1   
0 0 1 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0
 Z1 
0 0 0 0 1 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0   0
v 
 X2 0 0 0 0 0 1 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0   dZ 1   0 
0   0
v  0 0 0 0 0 1 0 0 0 0 0 0 0 0 0
 Y2     dX 2   
0 0 0 0 0 0 0 1 0 0 0 0 0 0 0 0   0
  0 dY
 vZ 2  := 0 0 0 0 0 0 0 1 0 0 0 0 0 0 0   2 0
  ⋅  dZ  −  
  0 0 0 0 0 0 0 0 0 1 0 0 0 0 0 0
  2  0
 vX 3  0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 1 0 0 0 0 0   dX   0 
  0 3
 vY 3  0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 1 0 0 0 0   0
   dY 3   
  0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 1 0 0 0   0
 vZ 3  0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 1 0 0   3  0
dZ
 
 vX.s  0   0
 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 1 0  dX
 s  
v   dY 
 Y.s   s
 vZ.s   dZs 
 
 
 k 
Równania poprawek składowych odchylenia pionu ξ, η

Układ równań poprawek

v ξ = dξ
vη = dη

- zestawionych do obliczonych składowych odchylenia pionu ξ, η, z modelu EGM2008

przyjmuje postać:

417
  dξ 
 dη 
 
 dΣ 
 dX 
 1
 dY 1 
 
 dZ 1 
 
Aξη  dX 
2 l
 dY  ξη
 vξ   1 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0   2   0 
:=  ⋅ − 
 vη   0 1 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0  dZ 2
    0
 dX 
 3
 dY 3 
 
 dZ 3 
 
 dXs 
 dY 
 s
 dZs 
 
 k 

Łączny układ obserwacyjny v = Ax - l, P = C-1:

Macierz współczynników A i wektor wyrazów wolnych l łącznego układu
obserwacyjnego v = Ax - l mają postać:

( ( ( (
A := stack A1 , stack A2 , stack A3 , stack AXYZ , Aξη ))))
( ( ( (
l := stack l1 , stack l2 , stack l3 , stack lXYZ , lξη )) ))
1 2 3 1
1 -0.586 0.465 0.019 1 0.0079
2 -0.488 31.072 -26.339 2 -0.0198
3 -20.262 16.828 0 3 0.0317
A= l=
4 -2.277 -16.389 15.211 4 -0.0011
5 -1.894 -18.118 13.179 5 -0.0138
6 0.405 -20.122 0 6 -0.0062
7 3.831 19.931 ... 7 ...

rank( A ) = 16 cols( A ) = 16 rows( A ) = 23

418
Na podstawie łącznej macierzy kowariancji obserwacji Cl:

1 2 3 4 5
1 0.000064 0 -0.0000005 0 0
Cl = 2 0 0.0000002 0 0 0
3 -0.0000005 0 0.0000082 0 0
4 0 0 0 0.0000271 ...

obliczana jest macierz wag obserwacji

−1
P := C l

1 2 3 4 5
1 1.563·104 0 867.352 0 0
P= 2 0 5.839·106 0 0 0
3 867.352 0 1.224·105 0 0
4 0 0 0 5.723·106 ...

419
Rozwiązanie układu obserwacyjnego v = Ax - l, P = C-1
W wyniku rozwiązania układu obserwacyjnego metodą najmniejszych kwadratów
otrzymuje się:
• wyznaczane niewiadome:
 dξ   dξ⋅ sek 
   
dη dη ⋅ sek
   
 dΣ   −0.00000007   dΣ⋅ grad   −0.014 
 0.00000007   0.015 
 dX     dX   
 1  1 
 −0.00007507   −0.005 
 dY 1   0.00332616   dY 1   0.003 
   
   
 dZ 1   0.00998067
  dZ 1   0.01 
   
 0.01605556   0.016 
 dX 2    dX 2 
 dY  −0.00969466   dY 
 −0.01 
   
 2  2 
 dZ  := ( A ⋅ P⋅ A ) ⋅ A ⋅ P⋅ l = 
−1 −0.00306562  −0.003 
T T  = 
 dZ 
−0.00728197   −0.007 
 2  −0.00335797   2 
 −0.003 
 dX     dX   
 3  0.00151685   3
  0.002 
 dY 3   −0.00932225   dY 3   −0.009 
       
 dZ 3   0.00972646
  dZ 3   0.01 
   −0.0084319     −0.008 
dXs
   0.00054866   dXs   0.001 
 dY     dY   
s s
   359.99232587     359.992 
 dZs   dZs 
   
 k   k 

• poprawki współrzędnych stanowiska S i punktów nawiązania 1, 2, 3 w układzie

pomiarowym horyzontalnym tachimetru:

 dxs   dXs   dx2 

     −0.003   −0.003 
 dys  := ( R3 ( Σ) ⋅ R2 ( ξ , η , φs) ⋅ R1 ( φs , λs) ) ⋅  dYs  =  0.012   dy  =  −0.002 
   2  
 dz   dZ   0.005   −0.012 
 s  s  dz2 
 
 dx1   dX 1   dx3 
 0.001   0.004 
 dy  := R ( Σ) ⋅ R ξ , η , φ ⋅ R φ , λ ⋅  dY  =  −0.010   dy  =  0.001 
 1 ( 3 2( s) 1( s s) )  1     3  
 dz1   dZ 1   0.016   dz3   −0.009 
     

420
• poprawki obserwacji i test wyrównania m0:

 vx1 
v 
 y1 
v 
 z1 
 
 v x2   −0.004 
   
 v y2   0.000 
 dξ     −0.001 
 
 vz2   0.001 
 dη     
 dΣ 
 v x3   −0.001 
 dX     0.001 
 1
 v y3   
 dY 1     −0.000 
 
 vz   −0.000 
 dZ 1   3
  0.001 
 
 dX 2   vX   
   1  0.003 
 dY 2   vY   0.010 
v := A ⋅  −l  1  := v =  0.016  n := rows( A ) = 23
dZ   vZ   
 2
 dX   1  −0.010  k := cols( A ) = 16
 3  vX   −0.003  n−k=7
 dY 3   2  
   vY   −0.007  T
 2  −0.003  v ⋅ P⋅ v
 dZ 3  m0 := = 0.93
  v   0.002  n−k
 Z2   
 dXs  v   −0.009 
 dY   X3  0.010 
 s v   −0.008 
 dZs   Y3   
  v   0.001 
 k 
 Z3   −0.000 
v   0.000 
 X.s   
 vY.s 
 
 vZ.s 
 
 vξ 
v 
 η

421
• wyrównane składowe odchylenia pionu

180⋅ 60⋅ 60 200⋅ 100⋅ 100

ξ := ξ + dξ ξ⋅ = 5.0 ["] ξ⋅ = 15 [cc]
π π
180⋅ 60⋅ 60 200⋅ 100⋅ 100
η := η + dη η⋅ = 4 ["] η⋅ = 12 [cc]
π π
• wyrównaną stałą orientacyjną tachimetru
200
Σ := Σ + dΣ Σ⋅ = 155.82635
π

• wyrównane współrzędne geocentryczne kartezjańskie i geodezyjne stanowiska

Xs := Xs + dXs = 3914392.872
Ys := Ys + dYs = 1177975.663
Zs := Zs + dZs = 4880629.261

( )
λs := λ.. Xs , Ys , Zs = 16.7483508509⋅ deg

( )
φs := φ.. Xs , Ys , Zs = 50.2412543887⋅ deg
hs := h ..( Xs , Ys , Zs) = 825.124

Sprawdzenie odchyłek na punkcie kontrolnym 4 (GPS Lp = 5)

• przeliczenie współrzędnych tachimetrycznych na geocentryczne:

 x
4 
 X5   Xs   
     y   3914400.927 
 Y5  :=  Ys  + ( R3( Σ) ⋅ R2 ( ξ , η , φs) ⋅ R1 ( φs , λs) ) ⋅  =  1177983.841 
T 4

 
Z  Z   (s ) 
2
 5  s  4880620.999 
z + k⋅ 4 
4 2⋅ R 

• odchyłki od współrzędnych pomierzonych odbiornikiem GPS

 dX 4   X5   X 5 
   0.007 
 dY  := −  Y5  =  −0.004 
 Y5 
 4 Z     
 dZ 4   Z5   −0.008 
   5  

422
• odchyłki w układzie horyzontalnym tachimetru

 dx4   dX 4 
 0.003 
 dy  := R ( Σ) ⋅ R ξ , η , φ ⋅ R φ , λ ⋅  dY  =  0.010 
 4 ( 3 2( s) 1( s s) )  4   
 dz4   dZ 4   −0.002 
   

Obliczone odchyłki nie powinny przekraczać podwójnej wartości błędu średniego

pomiaru współrzędnych.

Obliczenie odchyłek na punkcie kontrolnym 5 (GPS Lp = 6)

• przeliczenie współrzędnych tachimetrycznych na geocentryczne:

 x
5 
 X6   Xs   
     y   3914413.580 
 Ys  + ( R3( Σ) ⋅ R2 ( ξ , η , φs) ⋅ R1 ( φs , λs) ) ⋅  =  1177963.325 
T 5
 Y6  := 
 
Z  Z   ( )
2
 6  s
s  4880615.590 
z + k⋅ 5 
5 2⋅ R 

• odchyłki od współrzędnych pomierzonych odbiornikiem GPS

 dX 5   X6   X 6 
   0.002 
 dY  :=  Y6  −  Y6  =  0.014 
 5 Z     
 dZ 5   Z6   0.007 
   6  

• odchyłki w układzie horyzontalnym tachimetru

 dx5   dX 5 
 0.008 
 dy  := R ( Σ) ⋅ R ξ , η , φ ⋅ R φ , λ ⋅  dY  =  −0.010 
 5 ( 3 2( s) 1( s s) )  5   
 dz5   dZ 5   0.009 
   

Obliczone odchyłki nie powinny przekraczać podwójnej wartości błędu średniego

pomiaru współrzędnych.

423
Obliczenie współrzędnych punktów 6, 7, 8 na obiekcie
Współrzędne geocentryczne pomierzonych za pomocą tachimetru punktów na obiekcie
6, 7 i 8 (rys. 4.19.1) otrzymuje się po wyrównaniu stanowiska tachimetru
i sprawdzeniu odchyłek na punktach kontrolnych naziemnych:

 x
6 
 X6   Xs   
     y   3914423.628 
 Y6  :=  Ys  + ( R3( Σ) ⋅ R2 ( ξ , η , φs) ⋅ R1 ( φs , λs) ) ⋅  =  1177990.056 
T 6

 
Z  Z   ( )
2
s  4880618.451 
 6  s z + k⋅ 6 
 6 2⋅ R 

 x
7 
 X7   Xs   
     y   3914430.059 
 Y7  :=  Ys  + ( R3( Σ) ⋅ R2 ( ξ , η , φs) ⋅ R1 ( φs , λs) ) ⋅  =  1177981.415 
T 7
  
Z  Z   (s )
2
 4880633.878 
 7  s z + k⋅ 7 
7 2⋅ R 

 x
8 
 X8   Xs   
     y   3914420.128 
 Y8  :=  Ys  + ( R3( Σ) ⋅ R2 ( ξ , η , φs) ⋅ R1 ( φs , λs) ) ⋅  =  1177974.729 
T 8
  
Z  Z   ( )
2
s  4880618.618 
 8  s z + k⋅ 8 
 8 2⋅ R 

Współrzędne geodezyjne i wysokość punktu 7 na wieży

(rys. 4.19.1) nad poziomem morza

• współrzędne geocentryczne kartezjańskie X, Y, Z:

 X7   3914430.059 
 
 Y7  =  1177981.415 
 
Z   4880633.878 
 7
• współrzędne geocentryczne geodezyjne φ, λ, h:

( )
λ := λ.. X7 , Y7 , Z7 = 16.74827785⋅ deg

( )
φ := φ.. X7 , Y7 , Z7 = 50.24102341⋅ deg
h := h ..( X7 , Y7 , Z7 ) = 852.508

424
 −1 −1
lub w formacie (°, ', "), φ. := φ⋅ deg , λ. := λ⋅ deg :

( )
φst := trunc φ. = 50 ( )
λst := trunc λ. = 16

φmin := trunc( φ. − φst) ⋅ 60 = 14 λmin := trunc( λ. − λst) ⋅ 60 = 44

   
φsek := ( φ. − φst) ⋅ 60 − φmin ⋅ 60 = 27.6843 λsek := ( λ. − λst) ⋅ 60 − λmin ⋅ 60 = 53.8003
   
φ := augment( φst , augment( φmin , φsek) ) λ := augment( λst , augment( λmin , λsek) )

° ' " ° ' "

φ = ( 50 14 27.6843 ) λ = ( 16 44 53.8003 )

• wysokość geoidy EGM2008 nad elipsoidą odniesienia GRS80 w punkcie

wieży 7, (rys. 4.19.1-2, rys. 4.19.6):

N := 43.535

Rys. 4.19.6

425
• wysokość wieży nad poziomem morza - geoidą EGM2008 (rys. 4.19.2):

H := h − N = 808.973

• wysokość stanowiska S nad poziomem morza:

HS := h GPS − N = 781.584
4

• wysokość względna wieży ponad punktami pomierzonymi za pomocą odbiornika

GPS 1, 2, 3, S, 4, 5:
Oznaczenie
punktu
z pomiaru
tachimetry-
cznego
(rys. 4.19.1)

1  28.152 
2  30.351 
   
3 Wysokość_Wieży_Względna := h − hGPS =  22.406 
S  27.389 
4  27.292 
   
5  27.494 

Równania obserwacyjne odległości przestrzennej s, kierunku

poziomego α i kąta pionowego β

W rozpatrywanym przykładzie wyrównaniu poddane zostały współrzędne

tachimetryczne x, y, z. jako wielkości statystycznie zależne. To znaczy w wyrównaniu
uwzględniono zależność tych współrzędnych wyrażoną w postaci niediagonalnej
macierzy kowariancji współrzędnych x, y, z - obliczonej na podstawie błędów średnich
obserwacji odległości przestrzennej s, kierunku poziomego α i kąta pionowego β.
Przy tym, założony był brak korelacji obserwacji bezpośrednich s, α, β.
Alternatywnie, można przeprowadzić wyrównanie bezpośrednio mierzonych wielkości
s, α, β.

W tym przypadku łączny układ równań obserwacyjnych zawiera:

• równania poprawek vs, vα,vβ do odległości przestrzennej s, kierunku poziomego
α i kąta pionowego β pomierzonych za pomoca tachimetru do punktów 1, 2, 3,
(rys. 4.19.2),
oraz, przedstawione wyżej:

426
• równania poprawek vX, vY,vZ do współrzędnych geocentrycznych X, Y, Z punktów
1, 2, 3, S pomierzonych za pomocą odbiornika GPS,
• równania poprawek vξ , vη do składowych odchylenia pionu ξ, η na stanowisku S.

Równania poprawek vs, vα,vβ wyprowadzane są następująco:

Poprawki vs, vα,vβ - ze względu na błędy przypadkowe pomiarów, dodane do
bezpośrednich obserwacji tachimetrycznych s + vs, α + vs, β + vs wywołują zmianę vx,
vy, vz obliczonych współrzędnych prostokątnych x, y, z według zależności nieliniowej
wynikającej z przekształcenia (s, α, β) → (x, y, z), (rys. 4.19.2):
d
x + v x = ( s + v s ) cos(α + vα ) sin( β + v β + k )
2R
d
y + v y = ( s + v s ) sin(α + vα ) sin( β + v β + k )
2R
d
z + v z = ( s + v s ) cos( β + v β + k )+i− j
2R
Stąd przez rozwinięcie w szereg Taylora poprawki obserwacji vs, vα,vβ wyrażone są za
pomocą poprawek współrzędnych horyzontalnych vx, vy, vz w postaci liniowej:

v s = v x ⋅ cos(α ) ⋅ sin( β ) + v y ⋅ sin(α ) ⋅ sin( β ) + v z ⋅ cos(β )

− v x ⋅ sin(α ) + v y ⋅ cos(α )
vα =
s ⋅ sin( β )

vβ =
1
s
(
v x ⋅ cos(α ) ⋅ cos(β ) + v y ⋅ sin(α ) ⋅ cos(β ) − v z ⋅ sin( β ) )
przy czym w miejsce vx, vy, vz podstawiane są wyżej wyprowadzone poprawki vx, vy, vz
jako funkcje liniowe
• wyznaczanych poprawek parametrów zewnętrznej orientacji tachimetru dXS, dYS,
dZS , dΣ, dξ, dη ,
• wyznaczanych poprawek dX, dY, dZ współrzędnych geocentrycznych mierzonego
punktu nawiązania GPS - celu na stanowisku S,
• wyznaczanego współczynnika refrakcji k.

427
5 Mapa zasadnicza

5.1. Standardy techniczne

Mapa zasadnicza jest wielkoskalowym opracowaniem kartograficznym, zawierającym
aktualne informacje o przestrzennym rozmieszczeniu obiektow ogólnogeograficznych
oraz elementach ewidencji gruntow i budynkow, a także sieci uzbrojenia terenu:
nadziemnych, naziemnych i podziemnych.
Mapę zasadniczą tworzy się na podstawie odpowiednich zbiorów danych zawartych
w bazach danych krajowego systemu informacji o terenie PZGiK (rozdz. 1.1):
• EGiB - ewidencja gruntów i budynków,
• GESUT - geodezyjna ewidencja sieci uzbrojenia terenu,
• PRG - państwowy rejestr granic,
• PRPOG - państwowy rejestr podstawowych osnów geodezyjnych,
• BDOT500 - baza danych obiektów topograficznych o szczegółowości
zapewniającej tworzenie standardowych opracowań kartograficznych w skalach
1:500–1:5000.
• BDSOG - baza danych szczegółowych osnów geodezyjnych.
Katalog obiektów stanowiących treść mapy zasadniczej pozyskanych z powyższych
baz danych oraz standardy techniczne tworzenia mapy zasadniczej, w tym:
• generalizacja obiektów stanowiących treść mapy zasadniczej - to proces
uogólnienia i uproszczenia treści mapy poprzez wybór lub uproszczenie kształtu
obiektów oraz uogólnienie pojęć odnoszących się do tych obiektów, właściwy dla
szczegółowości treści mapy zasadniczej w skalach 1:500, 1:1000, 1:2000, 1:5000,
• wizualizacja kartograficzna obiektów stanowiących treść mapy zasadniczej -
proces automatycznego nadania obiektom znaków kartograficznych - symboli
graficznych jakie przyjmują obiekty stanowiące treść mapy zasadniczej, zgodnie
z ich właściwościami, charakterystyką atrybutową oraz skalą mapy, przy czym
atrybut jest właściwością obiektu która wyróżnia ten obiekt spośród innych
obiektów, posiadającą swoją nazwę oraz wartość należącą do określonej dziedziny
tego atrybutu.
• redakcja kartograficzna treści mapy zasadniczej - to proces polegający na doborze
i generalizacji obiektów zgodnie z przyjętymi kryteriami, usunięciu konfliktów
graficznych, opracowaniu opisów oraz sporządzeniu ramki arkusza i treści
pozaramkowej mapy,

428
• wykaz znaków kartograficznych dla obiektów stanowiących treść mapy zasadniczej,
• wykaz skrótów i oznaczeń,
określa rozporządzenie Ministra Administracji Cyfryzacji z dnia 12 lutego 2013 r.
w sprawie bazy danych geodezyjnej ewidencji sieci uzbrojenia terenu, bazy danych
obiektów topograficznych oraz mapy zasadniczej (Dz.U. z dnia 21 marca 2013 r.
Poz. 383).

Katalog obiektów stanowiących treść mapy zasadniczej określa załącznik nr 6 natomiast

standardy tworzenia mapy zasadniczej - złącznik nr 7, rozporządzenia MAiC.

Tr eść mapy zasadniczej można przeglądać na stronach internetowych powiatowych

i miejskich ośrodków dokumentacji geodezyjnej i kartograficznej (rys. 5.1.1)
- poszczególne obiekty są wyświetlane na warstwach tematycznych mapy zasadniczej,
na ekranie można odczytywać współrzędne płaskie wskazywanych punktów x, y
w układzie 2000.
Warstwy tematyczne mapy zasadniczej
http://wms.zgkikm.wroc.pl/wms/

Rys. 5.1.1

429
System teleinformatyczny, w którym tworzy się mapę zasadniczą w skalch 1:500,
1:1 000, 1:2 000, 1:5 000 zapewnia:
• kontrolę dostępu do danych i autoryzację użytkowników systemu,
• identyfikację źródła obiektów stanowiącego podstawę do tworzenia mapy
zasadniczej,
• generalizację i wizualizację kartograficzną obiektów,
• generowanie i redakcję kartograficzną treści mapy zasadniczej,
• przetwarzanie treści mapy zasadniczej do postaci zbiorów danych w formie
cyfrowej lub dokumentów elektronicznych GML, w formacie zgodnym ze
schematem aplikacyjnym,
• wydruk mapy zasadniczej:
- w kroju arkuszowym,
- z wybranego obszaru.
Wydruk arkusza mapy zasadniczej zawiera:
• znaki kartograficzne nadane obiektom,
• nazwy i opisy objaśniające dotyczące obiektów,
• ramkę arkusza mapy oraz elementy pozaramkowe, w szczególności:
- nazwa mapy, godło mapy, skala mapy, układ współrzędnych prostokątnych
płaskich, geodezyjny układ odniesienia, podział administracyjny na arkuszu mapy,
siatka kwadratów, współrzędne narożników, informacja o dacie wydruku,
nazwa jednostki udostępniającej mapę, informacja o osobie tworzącej wydruk,
sygnatura dokumentu na podstawie którego została udostępniona mapa
i odpowiednie klauzule.
Wydruk mapy zasadniczej z wybranego obszaru zawiera:
• znaki kartograficzne nadane obiektom,
• nazwy i opisy objaśniające dotyczące obiektów,
• informacje dodatkowe, w szczególności:
- nazwa mapy, godło mapy, skala mapy, układ współrzędnych prostokątnych
płaskich, geodezyjny układ odniesienia, lokalizacja obszaru, siatka kwadratów,
współrzędne narożników, informacja o dacie wydruku, nazwa jednostki
udostępniającej mapę, informacja o osobie tworzącej wydruk, sygnatura
dokumentu na podstawie którego została udostępniona mapa i odpowiednie
klauzule.

Zarząd Geodezji Kartografii i Katastru Miejskiego ZGKiKM we Wrocławiu udostępnia

w układzie PL-2000 na obszarze miasta Wrocławia mapę zasadniczą w skalach 1:5 000,
1:2 000, 1:1 000 i 1:500 w postaci:
• wektorowej warstwowej bazy danych DXF (rys. 5.1.1),
• rastrowej TIFF,
• drukowanej.

Tr eść mapy zasadniczej oraz wybranych map tematycznych, planów miejscowych jak
również ortofotomapę można przeglądać na stronie http://wms.zgkikm.wroc.pl/wms
(rys. 5.1.1).

430
W rozdziałach 5.2- 5.7 podane są szczegóły generalizacji i wizualizacji kartograficznej
obiektów baz danych PRPOG, BDSOG, PRG, EGiB, BDOT500, GESUT, EMUiA,
wykazywanych na mapie zasadniczej.
W rozdziale 5.8 podany jest przykład edycji mapy zasadniczej w programie C-Geo na
podstawie danych geodezyjnego pomiaru terenowego (rys. 1.1.1, tab. 1.1.1).

5.2. Obiekty PRPOG

Generalizacja i kartograficzna wizualizacja obiektów PRPOG
Punkt osnowy poziomej podstawowej OSPP01 Punkt osnowy wysokościowej podstawowej OSPW02
PUNKT: 1:500 1:1000 1:2000 1:5000 PUNKT: 1:500 1:1000 1:2000 1:5000
grubość linii 0.18 0.13 0.13 0.13 bok trójkąta 4.0 3.0 3.0 2.0
średnica kropki 0.18 0.18 0.18 0.13 tekst 1.8 1.8 1.8 1.8
bok trójkąta 4.0 3.0 3.0 2.0
tekst 1.8 1.8 1.8 1.8
010 101

5.3. Obiekty BDSOG

Generalizacja i kartograficzna wizualizacja obiektów BDSOG
Punkt osnowy poziomej szczegółowej OSSP03 Punkt osnowy wysokościowej szczegółowej OSSW04
PUNKT: 1:500 1:1000 1:2000 1:5000 PUNKT: 1:500 1:1000 1:2000 1:5000
linia 0.18 0.13 0.13 0.13 bok trójkąta 2.0 1.5 1.5 1.0
średnica 2.5 2.0 2.0 1.5 tekst 1.8 1.8 1.8 1.8
średnica kropki 0.18 0.18 0.18 0.13
tekst 1.8 1.8 1.8 1.8
10000
• 6000

5.4. Obiekty PRG

Generalizacja i kartograficzna wizualizacja obiektów PRG
Państwo PRGP01 Województwo, PRGW02
POWIERZCHNIA: 1:500 1:1000 1:2000 1:5000 POWIERZCHNIA: 1:500 1:1000 1:2000 1:5000
grubość linii 0.50 0.35 0.35 0.25 grubość linii 0.35 0.35 0.25 0.18
kreska 4.0 3.0 3.0 2.0 kreska 3.0 2.2 2.2 1.5
odstęp 3.0 2.2 2.2 1.5 odstęp 4.0 2.9 2.9 2.0
tekst 5.0 3.5 3.5 2.5 tekst 3.5 2.5 2.5 1.8

Rzeczpospolita Polska woj. dolnośląskie

Powiat, PRGP03 Gmina, PRGG04

POWIERZCHNIA: 1:500 1:1000 1:2000 1:5000 POWIERZCHNIA: 1:500 1:1000 1:2000 1:5000
grubość linii 0.35 0.25 0.25 0.18 grubość linii 0.35 0.25 0.25 0.18
kreska 4.0 2.9 2.9 1.5 kreska 3.0 2.1 2.1 1.5
odstęp 2.0 1.4 1.4 0.7 odstęp 2.0 1.4 1.4 1.0
tekst 3.5 2.5 2.5 1.8 tekst 3.5 2.5 2.5 1.8

pow. wrocławski gm. Długołęka

431
5.5. Obiekty EGiB
Generalizacja i kartograficzna wizualizacja obiektów EGiB
Jednostka ewidencyjna, EGBJ01 Obręb ewidencyjny, EGBO2
POWIERZCHNIA: 1:500 1:1000 1:2000 1:5000 POWIERZCHNIA: 1:500 1:1000 1:2000 1:5000
grubość linii 0.35 0.25 0.25 0.18 grubość linii 0.35 0.25 0.25 0.18
kreska 2.0 1.4 1.4 1.0 kreska 3.0 2.1 2.1 1.5
odstęp 2.0 1.4 1.4 1.0 odstęp 2.0 1.4 1.4 1.0
tekst 3.5 2.5 2.5 1.8 tekst 3.5 2.5 2.5 1.8
Opis obiektu: obręb ewidencyjny jest zgodny z ostatnim
członem identyfikatora obrębu. RGB: 0, 128, 0.
Nowa Huta Na mapie ewidencyjnej i mapie do celów prawnych
dopuszcza się kolor czarny.

0012
Budynek, EGBB01
Oznaczenia funkcji budynku:
m - budynek mieszkalny jednorodzinny, Działka ewidencyjna, EGBD03
m - budynek o dwóch mieszkaniach, POWIERZCHNIA: 1:500 1:1000 1:2000 1:5000
m - budynek o trzech i więcej mieszkaniach, grubość linii 0.18 0.18 0.13 0.13
m - budynek zbiorowego zamieszkania, tekst 2.5 1.8 1.8 1.8
b - budynek biurowy, RGB: 0, 128, 0
h - budynek hotelu, Oznaczenia działek zgodnie z bazią danych EGIB
a - budynek zakwaterowania turystycznego, pozostały, Na mapie ewidencyjnej i mapie do celów prawnych
u - budynek handlowo-usł'B 3ugowy, dopuszcza się kolor czarny.
d - budynek łączności, dworca i terminalu,
t - budynek garażu,
p - budynek przemysłowy, 4/2
4/1
s - zbiornik, silos i budynek magazynowy,
o - ogólnodostępny obiekt kulturalny,
k - budynek muzeum i biblioteki,
e - budynek szkoły i instytucji badawczej,
f -budynek kultury fizycznej, Punkt graniczny stabilizowany trwale, EGBP04_01
z - budynek szpitala i zakładu opieki medycznej, POWIERZCHNIA: 1:500 1:1000 1:2000 1:5000
g - budynek gospodarstwa rolnego, grubość linii 0.18 0.18 0.13 0.13
r - budynek przeznaczony do sprawowania kultu średnica 1.0 0.8 0.8 0.6
religijnego i czynności religijnych, RGB: 0, 128, 0
i - pozostały budynek niemieszkalny, gdzie indziej nie Na mapie ewidencyjnej i mapie do celów prawnych
wymieniony, dopuszcza się kolor czarny. Na mapie zasadniczej nie
x - obiekt budowlany wpisany do rejestru zabytków i umieszcza się numeru punktu.
objęty indywidualną ochroną konserwatorską oraz
nieruchome, archeologiczne dobro kultury.
Numer najwyższej kondygnacji np. 3 (nie zamieszczany
w skali 1:5000). 1234

POWIERZCHNIA: 1:500 1:1000 1:2000 1:5000 Punkt graniczny niestabilizowany, E GBP0 4_02
grubość linii 0.50 0.35 0.35 0.25 POWIERZCHNIA: 1:500 1:1000 1:2000 1:5000
tekst 2.5 1.8 1.8 1.8 średnica symbolu 0.2 0.2 0.2 0.2
odstęp 0.5 0.5 0.5 0.5
RGB: 0, 128, 0
Na mapie ewidencyjnej i mapie do celów prawnych
dopuszcza się kolor czarny. Na mapie zasadniczej nie
umieszcza się numeru punktu.

1234

432
Część budynku wyodrębniona ze względu na Budynek projektowany, EGBB02
liczbę kondygnacji naziemnych, EGBC03 POWIERZCHNIA: 1:500 1:1000 1:2000 1:5000
POWIERZCHNIA: 1:500 1:1000 1:2000 1:5000 grubość linii 0.18 0.18 0.13 0.13
grubość linii 0.18 0.18 - - kreska 2.0 2.0 1.4 1.4
tekst 2.5 1.8 - - odstęp 1.0 1.0 0.7 0.7
RGB: 255, 0, 0

m5

m3 Łącznik, BBBL03
POWIERZCHNIA: 1:500 1:1000 1:2000 1:5000
grubość linii 0.35 0.25 0.25 -
odstęp 1.0 0.7 0.7 -
Część kondygnacji podziemnej udynku która nie kreska 2.0 1.4 1.4 -
zawiera się w obrysie części naziemnej, EGBC04
POWIERZCHNIA: 1:500 1:1000 1:2000 1:5000
grubość linii 0.18 0.18 0.13 -
odstęp 1.0 0.7 0.7 -
kreska 2.0 1.4 1.4 -

m4 m4

m4
Taras, EGBT07
12
POWIERZCHNIA: 1:500 1:1000 1:2000 1:5000
grubość linii 0.18 0.13 - -
odstęp m. liniami 0.6 0.5 - -
Inny blok budynku, EGBI06
POWIERZCHNIA: 1:500 1:1000 1:2000 1:5000
grubość linii 0.18 0.18 0.13 -

m4

m4

Wiatrołap, EGBW09
Werand a, ganek, E GBG08 POWIERZCHNIA: 1:500 1:1000 1:2000 1:5000
POWIERZCHNIA: 1:500 1:1000 1:2000 1:5000 grubość linii 0.18 0.18 - -
grubość linii 0.18 0.18 - -
m6
m6

Nawis, EGBN11
Schody, EGB S10 POWIERZCHNIA: 1:500 1:1000 1:2000 1:5000
POWIERZCHNIA: 1:500 1:1000 1:2000 1:5000 grubość linii 0.5 0.35 0.25 -
grubość linii 0.18 0.18 - - odstęp 1.0 0.7 0.7 -
kreska 4.0 3.0 3.0 -
Nie przedstawia się na mapie nawisów wystających
poza przyziemie budynku mniej niż 1,0 m.
W skalach 1:1000 i 1:2000 przedstawia się nawisy
tylko na podporach.

433
Podpora obiektu trwale związanego z budynkiem Podpora obiektu trwale związanego z budynkiem,
EGBP12_01 EGBP12_02
PUNKT: 1:500 1:1000 1:2000 1:5000 POWIERZCHNIA: 1:500 1:1000 1:2000 1:5000
grubość linii 0.18 0.13 - - grubość linii 0.18 0.13 - -
średnica symbolu 1.0 0.7 Podpory obiektu trwale związanego z budynkiem
przedstawia się zgodnie z ich obrysem.

u3

b3

Rampa, EGBR13
POWIERZCHNIA: 1:500 1:1000 1:2000 1:5000 Wjazd do podziemia, EGBW14
grubość linii 0.18 0.18 013 - POWIERZCHNIA: 1:500 1:1000 1:2000 1:5000
tekst 1.8 1.8 1.8 - grubość linii 0.18 0.18 0.13 -
Stosuje się dla ramp związanych z budynkiem długość a 3.0 2.1 2.1 -
długość grotu b 2.0 1.6 1.6 -
szerokość grotu c 1.0 0.8 0.8 -
h4

rmp.
c
Przejazd przez budynek EGBP16 b
POWIERZCHNIA: 1:500 1:1000 1:2000 1:5000
grubość linii 0.18 0.18 - -
odstęp 1.0 0.7 - - a
kreska 2.0 1.5 - -

Inny obiekt trwale związany z budynkiem EGBI17

POWIERZCHNIA: 1:500 1:1000 1:2000 1:5000
4.23 grubość linii 0.18 0.18 - -
1.41
m6

m4

Podjazd dla osób niepełnosprawnych, EGBP15

POWIERZCHNIA: 1:500 1:1000 1:2000 1:5000
grubość linii 0.18 0.18 0.13 -
element a 2.0 1.4 - -
element b 5.0 3.5 - - Kontur klasyfikacyjny EGBK02
W skali 1:2 000 pokazuje się sam obrys podjazdu dla osó' POWIERZCHNIA: 1:500 1:1000 1:2000 1:5000
niepełnosprawnych, bez elementu znaku kartograficznego. grubość linii 0.18 0.18 0.13 0.13
Znak umieszcza się wewnątrz podjazdu, element b odstęp 1.0 0.7 0.7 0.5
równolegle do kierunku podjazdu kreska 3.0 2.1 2.1 1.5
tekst 2.5 1.8 1.8 1.8
RGB: 0, 128, 0
m6 Opisy zgodnie z bazą danych EGiB

PsIII
a
b
PsIV

434
Użytek gruntowy EGBU01
Użytki rolne:
R - grunty orne,
Wsr - grunty pod stawami,
Ł - łąki trwałe,
Ps - pastwiska trwałe,
W - rowy,
S - sady,
Użytki rolne zabudowane:
litera "Br" wraz z odpowiednim symbolem użytku
gruntowego stanowiącego
część składową oznaczenia klasy gleboznawczej gruntu np.:
Br-RIIIa, Br-ŁIV, Br-PsV.
Grunty leśne oraz zadrzewione i zakrzewione:
Ls - lasy, grunty zadrzewione i zakrzewione: litera „'Lz”
wraz z odpowiednim symbolem użytku gruntowego
stanowiącego część składową oznaczenia klasy
gleboznawczej gruntu np.: Lz-RIII, Lz-ŁIV, Lz-PsV.
Grunty zabudowane i zurbanizowane:
B - tereny mieszkaniowe,
Ba - tereny przemysłowe,
Bi - inne tereny zabudowane,
Bp - zurbanizowane tereny niezabudowane,
Bz - tereny rekreacyjno-wypoczynkowe,
K - użytki kopalne,
dr - drogi,
Tk - tereny kolejowe,
Ti - inne tereny komunikacyjne.
Użytki ekologiczne:
litera „E” wraz z odpowiednim symbolem użytku
gruntowego np.: E-Ws, E-Wp, ELsII,
E-Ł'A3II, E-N, E-PsIII, E-RV.
Nieużytki: N.
Grunty pod wodami:
Wm - grunty pod morskimi wodami wewnętrznymi,
Wp - grunty pod wodami powierzchniowymi płynącymi,
Ws - grunty pod wodami powierzchniowymi stojącymi.
Tereny różne: Tr.

POWIERZCHNIA: 1:500 1:1000 1:2000 1:5000

grubość linii 0.18 0.18 0.13 0.13
odstęp i kreska 1.0 0.7 0.7 0.5
tekst 2.5 1.8 1.8 1.8
RGB: 0, 128, 0

RV

RIV

435
5.6. Obiekty BDOT500 i GESUT

Generalizacja i kartograficzna wizualizacja obiektów BDOT500

BU - Budowle i Urządzenia

BUBM - Budowla Mostowa

Estakada lub wiadukt, BUBM01, BDOT500 Kładka dla pieszych, BUBM02, BDOT500
POWIERZCHNIA: 1:500 1:1000 1:2000 1:5000 POWIERZCHNIA: 1:500 1:1000 1:2000 1:5000
grubość linii 0.35 0.25 0.25 0.18 grubość linii 0.35 0.25 0.25 0.18
Obiekty BDOT500 znajdujące się pod obiektem: Obiekty BDOT500 znajdujące się pod obiektem: kładka
estakada lub wiadukt przedstawia się linią ciągłą dla pieszych przedstawia się linią ciągłą w kolorze szarym
w kolorze szarym o RGB 128, 128, 128. Obiekty o RGB 128, 128, 128. Obiekty GESUT przedstawia się
GESUT przedstawia się linią ciągłą w odpowiednim linią ciągłą w odpowiednim dla danej klasy obiektów
dla danej klasy obiektów kolorze. kolorze.

Most BUBM03_01, BDOT500 Most BUBM03_02, BDOT500

POWIERZCHNIA: 1:500 1:1000 1:2000 1:5000 POWIERZCHNIA: 1:500 1:1000 1:2000 1:5000
grubość linii 0.35 0.25 0.25 0.18 grubość linii 0.35 0.25 0.25 0.18
Obiekty BDOT500 znajdujące się pod obiektem: most długość a 3.0 2.1 2.1 1.5
przedstawia się linią ciągłą w kolorze szarym o RGB 128, szerokość b wymiar w skali
128, 128. Obiekty GESUT prezentuje się linią ciągłą w element c 1.0 0.7 0.7 0.5
odpowiednim dla danej klasy kolorze. Obiektów klas: Obiekty BDOT500 znajdujące się pod obiektem: most
woda powierzchniowa i rów nie przedstawia się pod przedstawia się linią ciągłą w kolorze szarym o RGB
obiektem: most. 128, 128, 128. Obiekty GESUT - linią ciągłą w
odpowiednim dla danej klasy kolorze. Obiektów klas:
woda powierzchniowa i rów nie przedstawia się pod
obiektem: most.

102.50
98.11 c
102.15
95.01
a b

436
Inna budowla mostowa, BUBM04, BDOT500
LINIA: 1:500 1:1000 1:2000 1:5000 BUBH - Budowla Hydrotechniczna
grubość linii 0.35 0.25 - -
tekst 1.8 1.8 - -
Jaz ruchomy lub zastawka piętrząca, BUBH01_01,
BDOT500
LINIA: 1:500 1:1000 1:2000 1:5000
grubość linii 0.35 0.25
drubość lini występów 0.18 0.18
element a 1.0 1.0
101.25 i.m element b 1.0 1.0
97.23 element c 1.0 1.
element d wymiar w skali
Definicja: budowla hydrotechniczna wykonana zwykle ze
stali i betonu, wybudowana w poprzek koryta rzeki
lub kanału, służąca do spiętrzania wody.
Dzięki systemowi zasuw i klap pozwala regulować
wysokość spiętrzanej wody.

Jaz ruchomy lub zastawka piętrząca, BUBH01_02, c b

BDOT500
LINIA: 1:500 1:1000 1:2000 1:5000 a
grubość linii 0.35 0.25
tekst 1.8 1.8 d

215.25
214.00

jaz r.
215.25
214.00
Jaz stały BUBH02_02, BDOT500
POWIERZCHNIA 1:500 1:1000 1:2000 1:5000
grubość linii 0.35 0.25
tekst 1.8 1.8

Jaz stały, BUBH02_ 01, BDOT500

LINIA: 1:500 1:1000 1:2000 1:5000
grubość linii 0.35 0.25
element a 1.0 1.0 jaz s .
element b 1.0 1.0
215.25
element c 1.0 1.0
długość d wymiar w skali
214.00
Definicja: budowla hydrotechniczna wykonana zwykle ze
stali i betonu, wybudowana w poprzek koryta rzeki
lub kanału, służąca do spiętrzania wody.

c b

d 215.25
214.00

437
Jaz lub zastawka piętrząca BUBH02_03 Śluza, BUBH03, BDOT500
POWIERZCHNIA 1:500 1:1000 1:2000 1:5000 POWIERZCHNIA: 1:500 1:1000 1:2000 1:5000
grubość linii 0.35 0.25 grubość linii 0.35 0.25 0.25 0.18
tekst 1.8 1.8 grubość l. wypełnienia 0.18 0.18 0.13 0.13
Stosuje się dla jazu stałego, jazu ruchomego lub kąt a 90° 90° 90° 90°
zastawki piętrzącej, gdy szerokość cieku jest mniejsza odstęp b 5.0 5.0 3.5 3.5
niż 3 m element c w skali mapy

jaz s. c
a
215.25
214.00
b

Zapora, BUBH04, BDOT500 Inna budowla hydrotechniczna, BUBH05_01,

POWIERZCHNIA: 1:500 1:1000 1:2000 1:5000 BDOT500
grubość linii 0.35 0.35 0.25 0.25 LINIA: 1:500 1:1000 1:2000 1:5000
grubość linii 0.35 0.35 - -
tekst 1.8 1.8
i.h.

Inna budowla hydrotechniczna, BUBH05_2,

BDOT500
POWIERZCHNIA: 1:500 1:1000 1:2000 1:5000
grubość linii 0.35 0.25 - -
tekst 1.8 1.8

i.h.

BUBS - Budowla Spotrowa

Basen, BUBS01, BDOT500 Bieżnia, BUBS02, BDOT500
POWIERZCHNIA: 1:500 1:1000 1:2000 1:5000 POWIERZCHNIA: 1:500 1:1000 1:2000 1:5000
grubość linii 0.25 0.25 - - grubość linii 0.18 0.18 - -
tekst 1.8 1.8 odstęp 1.0 0.7
Znak kartograficzny używany dla obiektów basen kreska 3.0 2.1
odkryty i basen pod czaszą, nie przedstawia się czaszy. tekst 1.8 1.8

basen bieżnia

Kort tenisowy, BUB S03, BDOT500

POWIERZCHNIA: 1:500 1:1000 1:2000 1:5000
grubość linii 0.18 0.18 - -
element a 2.0 1.4 - -
element b 2.0 1.4 - - b
element c 1.5 1.0 - - a c
element d 3.5 2.5 - - d
element e 4.0 2.8 - -
element f 2.0 1.4 - -
e
element g 3.6 2.5 - - f
odstęp kresek linii 1.0 0.7 - -
długość kreski linii 2.0 1.4 - - g

438
 Plac gier i zabaw, BUBS04, BDOT500 Plac sportowy, BUB S05, BDOT500
POWIERZCHNIA: 1:500 1:1000 1:2000 1:5000 POWIERZCHNIA: 1:500 1:1000 1:2000 1:5000
grubość linii 0.18 0.18 - - grubość linii 0.18 0.18 - -
rozstaw a 1.5 1.0 - - rozstaw a 1.5 1.0 - -
rozstaw b 3.8 2.5 - - rozstaw b 3.8 2.5 - -
odstęp kresek linii 1.0 0.7 - - odstęp kresek linii 1.0 0.7 - -
długość kresek linii 2.0 1.4 - - długość kresek linii 2.0 1.4 - -
średnica kółka 3.0 2.0 - - średnica kółka 3.0 2.0 - -

a a
b

Skocznia narciarska, BUBS06, BDOT500

POWIERZCHNIA: 1:500 1:1000 1:2000 1:5000 Sztuczny stok, BUBS07, BDOT500
grubość linii 0.35 0.25 - - POWIERZCHNIA: 1:500 1:1000 1:2000 1:5000
tekst 1.8 1.8 - - grubość linii 0.18 0.18 - -
tekst 1.8 1.8 - -
skocznia narciarska

Tor saneczkowy, BUBS08, BDOT500 sztuczny

POWIERZCHNIA: 1:500 1:1000 1:2000 1:5000 stok
grubość linii 0.18 0.18 - -
tekst 1.8 1.8 - -

tor saneczkowy Inna budowla sportowa, BUBS10, BDOT500

POWIERZCHNIA: 1:500 1:1000 1:2000 1:5000
grubość linii 0.18 0.18 - -
Tor żużlowy, BUBS09, BDOT500 rozstaw a 1.5 1.1 - -
POWIERZCHNIA: 1:500 1:1000 1:2000 1:5000 rozstaw b 3.8 2.5 - -
grubość linii 0.18 0.18 - - odstęp kresek linii 1.0 0.7 - -
odstęp m. kreskami a 1.0 0.7 długość kresek linii 2.0 1.4 - -
długość kreski b 3.0 2.1 średnica kółka 3.0 2.0 - -
tekst 1.8 1.8 - -

tor żużlowy

BUBT - wysoka Budowla Techniczna b

Chłodnia kominowa, BUBT01_1, BDOT500
POWIERZCHNIA: 1:500 1:1000 1:2000 1:5000
grubość linii zewn. 0.35 0.35 0.25 0.25 a
grubość linii wewn. 0.18 0.18 0.13 0.13
średnica a wymiar w skali
odstęp m. liniami 2.0 1.4 1.4 1.0

439
Chłodnia kominowa, BUBT01_2, BDOT500 Komin przemysłowy, BUB T02_ 01, BDOT500
POWIERZCHNIA: 1:500 1:1000 1:2000 1:5000 POWIERZCHNIA: 1:500 1:1000 1:2000 1:5000
grubość linii - - - 0.18 średnica a w skali mapy
średnica a - - - 5.0
odstęp m.liniami - - - 1.0
Stosuje się dla chłodni o średnicy mniejszej niż 25 m a

a Wieża ciśnień, BUBT03_01, BDOT500

POWIERZCHNIA: 1:500 1:1000 1:2000 1:5000
grubość linii 0.25 0.25 0.18 0.18
Komin przemysłowy, BUB T02_ 2, BDOT500 tekst 1.8 1.8 1.8 1.8
POWIERZCHNIA: 1:500 1:1000 1:2000 1:5000
średnica a - - 1.8 1.5
Znak stosuje się dla kominów o średnicy < 5 m w. ciśn.
w. ciśn.
a Wieża ciśnień, BUBT03_2, BDOT500
POWIERZCHNIA: 1:500 1:1000 1:2000 1:5000
grubość linii - - - 0.18
Wieża przeciwpożarowa, BUBT04_01, BDOT500 wysokość a - - - 2.0
POWIERZCHNIA: 1:500 1:1000 1:2000 1:5000 średnica b - - - 0.6
grubość linii 0.25 0.25 0.18 0.18 tekst - - - 1.8
tekst 1.8 1.8 1.8 1.8 Znak stosuje się dla wież o powierzchni < 100 m2

w.ciśn. a
w. ppoż.
w. ppoż.
b
Wieża przeciwpożarowa, BUBT04_2, BDOT500 Wieża szybu kopalnianego, BUBT05_01, BDOT500
POWIERZCHNIA: 1:500 1:1000 1:2000 1:5000 POWIERZCHNIA: 1:500 1:1000 1:2000 1:5000
grubość linii - - - 0.13 grubość linii 0.25 0.25 0.18 0.18
wysokość a - - - 2.0 tekst 1.8 1.8 1.8 1.8
średnica b - - - 0.6
tekst - - - 1.8
Stosuje się w skali 1:5000 dla wież przeciwpożarowych w.sk.
w.sk.
o powierzchni mniejszej niż 100 m2.

Wieża widokowa, BUBT06_1, BDOT500

w.ppoż. a POWIERZCHNIA: 1:500 1:1000 1:2000 1:5000
grubość linii 0.25 0.25 0.18 0.18
tekst 1.8 1.8 1.8 1.8
b

w.wid. w.wid.
Wieża szybu kopalnianego, BUBT05_2, BDOT500
POWIERZCHNIA: 1:500 1:1000 1:2000 1:5000 Wieża widokowa, BUBT06_2, BDOT500
grubość linii - - - 0.13 POWIERZCHNIA: 1:500 1:1000 1:2000 1:5000
wysokość a - - - 0.6 grubość linii - - - 0.13
szerokość b - - - 0.9 wysokość a - - - 2.0
tekst - - - 1.8 szerokość b - - - 0.6
Stosuje się w skali 1:5000 dla wież szybu kopalnianego tekst - - - 1.8
o powierzchni mniejszej niż 100 m2. Stosuje się w skali 1:5000 dla wież widokowych o
powierzchni mniejszej niż 100 m2.
a
w.sk. b w.ppoż. a

b
a

440
Inna wysoka budowla techniczna, BUBT07_1, Inna wysoka budowla techniczna, BUBT07_2,
BDOT500 BDOT500
POWIERZCHNIA: 1:500 1:1000 1:2000 1:5000 POWIERZCHNIA: 1:500 1:1000 1:2000 1:5000
grubość linii 0.25 0.25 0.18 0.18 grubość linii - - - 0.13
tekst 1.8 1.8 1.8 1.8 element a - - - 0.7
wysokość b - - - 2.0
szerokość c - - - 0.6
Stosuje się w skali 1:5000 dla innych wysokich
w.b budowli technicznych o powierzchni < 100 m2.
w.b

a
BUZT - Zbiornik Techniczny
Zbiornik na ciecz, BUZT01, BDOT500 b
POWIERZCHNIA: 1:500 1:1000 1:2000 1:5000
grubość linii 0.18 0.18 - -
tekst 1.8 1.8 - - c
Zbiornik przemysłowy o różnym kształcie
i przeznaczeniu, służący do przechowywania cieczy.
Znak kartograficzny obiektu: zbiornik na ciecz dla skal Zbiornik na materiały pędne lub gaz, BUZT02,
1:2000 i 1:5000 stosuje się bez etykiety opisującej. BDOT500
POWIERZCHNIA: 1:500 1:1000 1:2000 1:5000
grubość linii 0.18 0.18 - -
tekst 1.8 1.8 - -
Zbiornik przemysłowy o różnym kształcie
zb.c. zb.c. i przeznaczeniu, służący do przechowywania materiałów
pędnych lub gazu.

Zbiornik na materiały sypkie, BUZT03, BDOT500

POWIERZCHNIA: 1:500 1:1000 1:2000 1:5000
grubość linii 0.18 0.18 - -
tekst 1.8 1.8 - -
Zbiornik przemysłowy o różnym kształcie (najczęściej zb.p. zb.p.
cylindryczny), służący do przechowywania
produktów sypkich: zbóż, pasz, piasku, cementu itp.
Inny zbiornik techniczny, B UZT0 4, BDOT500
POWIERZCHNIA: 1:500 1:1000 1:2000 1:5000
grubość linii 0.18 0.18 - -
tekst 1.8 1.8 - -
Pozostałe, nie wymienione wyżej zbiorniki techniczne.
zb.s. zb.s.

BUUD - Umocnienie Drogowe, zb.i. zb.i.

kolejowe lub wodne
Ostroga, BUUD01_2, BDOT500
Ostroga, BUUD01_01, BDOT500 LINIA: 1:500 1:1000 1:2000 1:5000
POWIERZCHNIA: 1:500 1:1000 1:2000 1:5000 grubość linii 0.18 0.18 - -
grubość linii 0.35 0.35 - - Budowla wodna w postaci szczelnej lub ażurowej
Budowla wodna w postaci szczelnej lub ażurowej przegrody, wysuniętej z brzegu w poprzek rzeki lub
przegrody, wysuniętej z brzegu w poprzek rzeki lub prostopadle do brzegu morza; stosowana w celu ochrony
prostopadle do brzegu morza; stosowana w celu ochrony brzegu przed erozją oraz formowania nurtu rzeki.
brzegu przed erozją oraz formowania nurtu rzeki.

441
Ściana oporowa, BUUD02_01, BDOT500 Ściana oporowa, BUUD02_02, BDOT500
LINIA: 1:500 1:1000 1:2000 1:5000 POWIERZCHNIA: 1:500 1:1000 1:2000 1:5000
grubość linii 0.18 0.18 - - grubość linii 0.18 0.18 - -
rozstaw a 10.0 7.0 - - rozstaw a 10.0 7.0 - -
rozstaw b 2.0 1.4 - - rozstaw b 2.0 1.4 - -
rozstaw c 1.0 0.7 - - rozstaw c 1.0 0.7 - -
wymiar d 1.0 0.7 - - wymiar d w skali mapy - -
Pionowa ściana zabezpieczająca brzeg, nasyp i wykop Pionowa ściana zabezpieczająca brzeg, nasyp i wykop
przy drodze lub torach kolejowych, zbudowana przy drodze lub torach kolejowych, zbudowana
z betonu, kamienia, pali stalowych lub betonowych. z betonu, kamienia, pali stalowych lub betonowych.

a a
d d
c b c b

BUBZ - Budowla Ziemna

Skarpa nieumocniona, BUBZ01, BDOT500 Skarpa umocniona, BUBZ02, BDOT500
MULTILINIA: 1:500 1:1000 1:2000 1:5000 MULTILINIA 1:500 1:1000 1:2000 1:5000
grubość linii 0.18 0.18 grubość linii 0.18 0.18
kreska linii (góra i dół) 2.5 1.8 Odstępy elementu graficznego skarpa nieumocniona
odstęp kresek linii 1.0 0.7 przedstawiać zgodnie ze wzorem c=(a+b)/4, gdzie
Odstępy elementu graficznego skarpa nieumocniona elementy a i b są szerokościami zbocza. Krótsze kreski
przedstawia się zgodnie ze wzorem c = (a+b)/4, gdzie przedstawiać od góry skarpy do średniej szerokości
elementy a i b są szerokościami zbocza. Krótsze kreski zboczy skarpy.
przedstawia się od góry skarpy do średniej szerokości
zboczy skarpy. Znak ten stosuje się również do nasypu
i wykopu.
c = (a+b)/4 b
b a
c = (a+b)/4
a
c
c

Skarpa nieumocniona lub umocniona BUBZ02_01, Nasyp, wał przeciwpowodziowy lub grobla, wykop
BDOT500 BUBZ03_01, BDOT500
LINIA 1:500 1:1000 1:2000 1:5000 MULTILINIA: 1:500 1:1000 1:2000 1:5000
grubość linii 0.13 0.13 grubość linii 0.18 0.18
element a 0.7 0.5 kreska linii (góra i dół) 2.5 1.8
odstęp kresek linii 1.0 0.7
a Gdy korona i skarpy dają się przedstawić w skali,
a obiekt: wał lub grobla przedstawia sie zgodnie ze
wzorem c = (a+b)/4, gdzie elementy a i b są
szerokościami zbocza (patr obiekt BUBZ01). Krótsze
kreski przedstawia się od góry skarpy do średniej
Inna budowla ziemna BUBZ04, BDOT500 szerokości zboczy skarpy.
POWIERZCHNIA: 1:500 1:1000 1:2000 1:5000
grubość linii 0.18 0.18 0.13
kreska linii 2.0 1.4 1.4
odstęp kresek linii 1.0 0.7 0.7
tekst 1.8 1.8 1.8

b.z.

442
Nasyp, wał przeciwpowodziowy lub grobla, wykop BUUT - Urządzenie Transportowe
BUBZ03_02, BDOT500
MULTILINIA: 1:500 1:1000 1:2000 1:5000 Kolej linowa, BUUT01, BDOT500
grubość linii 0.13 0.13 LINIA: 1:500 1:1000 1:2000 1:5000
element a 2.5 1.8 grubość linii 0.18 0.18 - -
element b 1.0 0.7 element a 1.2 0.8 - -
odstęp b 20.0 14.0 - -
a) dla skarp węższych niż 2,0 m Znak umieszcza się pomiędzy podporami kolei linowej.
i korony nie węższej niż 1,0 m.
b
a
a

b) dla mapy 1:5 000 Odbój lub dalba, BUUT02, BDOT500

PUNKT: 1:500 1:1000 1:2000 1:5000
przesunięcie kresek b=a/2 grubość linii 0.18 0.13 - -
średnica a 1.0 1.0 - -
a rozstaw środków b 1.5 1.5 - -
a odl. śr. od n abrzeża c 1.0 1.0 - -
Gruby pal (lub wiązka pali) wbity w dno akwenu
Poler, BUUT03, BDOT500 i wystający ponad powierzchnię wody,
PUNKT: 1:500 1:1000 1:2000 1:5000 wykorzystywany w różnych celach np.: jako uchwyt do
grubość linii 0.18 0.13 - - cumowania, jako obrotnica portowa, osłona
długość kreski 0.5 0.5 - - brzegów kanału, znak nawigacyjny.
średnica kółka 1.0 1.0 - -
Mocno osadzony na nabrzeżu element spełniający rolę
uchwytu, najczęściej w kształcie słupa
zakończonego płaskim "grzybkiem" lub zespawanej z rur b c
litery H, zazwyczaj wykonany ze stali, betonu lub
kamienia.

Taśmociąg, BUUT05_01, BDOT500

Suwnica, BUUT04, BDOT500 LINIA: 1:500 1:1000 1:2000 1:5000
POWIERZCHNIA: 1:500 1:1000 1:2000 1:5000 grubość linii 0.18 0.13 - -
grubość linii 0.18 0.18 0.13 - rozstaw a 6.0 4.2 - -
kreska a 2.0 1.4 1.4 - rozsrtaw b 3.0 2.1 - -
odstęp b 1.0 0.7 0.7 - śrdenica c 3.0 2.1 - -
odstęp kropek c 3.0 2.1 2.1 - średnica d 0.8 0.6 - -
element d zgodnie z rozstawem szyn
średnica kropki 0.5 0.5 0.5 -

a
a b

d
c b d
c

Taśmociąg, BUUT05_02, BDOT500

POWIERZCHNIA: 1:500 1:1000 1:2000 1:5000 a
grubość linii 0.18 0.13 - -
rozstaw a 2c 2c - -
rozsrtaw b c c - -
c b d
śrdenica c w skali - -
średnica d 0.8 0.6 - -

443
Wyciąg narcia rski, BUUT 06 , BDOT5 00 Inne urządzenie transportowe, BUUT07_1,BDOT500
LINIA: 1:500 1:1000 1:2000 1:5000 PUNKT: 1:500 1:1000 1:2000 1:5000
grubość linii 0.18 0.18 - - średnica 1.0 1.0 - -
element a 0.6 0.4 - - tekst 1.8 1.8 - -
element b 4.0 2.8 - -
element c 0.8 0.6 - -
Znak umieszcza się pomiędzy podporami kolei linowej.
u.t.
Inne urządzenie transportowe, BUUT07_3,
b BDOT500
a PUNKT: 1:500 1:1000 1:2000 1:5000
c grubość linii 0.18 0.18 - -
tekst 1.8 1.8 - -

Inne urządzenie transportowe, BUUT07_2,

BDOT500 u.t.
PUNKT: 1:500 1:1000 1:2000 1:5000
grubość linii 0.25 0.18 - - Murek oporowy, BUIB02_01, BDOT500
tekst 1.8 1.8 - - LINIA: 1:500 1:1000 1:2000 1:5000
grubość linii 0.18 0.18 - -
u.t. element a 10.0 7.0 - -
szerokość b 1.0 0.7 - -
element c 1.0 0.7 - -
BUIB - Inna Budowla a
b
Estrada, BUIB01, BDOT500
POWIERZCHNIA: 1:500 1:1000 1:2000 1:5000 c
grubość linii 0.18 0.18 0.13 -
odległość a 1.0 0.6 0.5 - Peron, BUIB03_01, BDOT500
tekst 1.8 1.8 1.8 - POWIERZCHNIA: 1:500 1:1000 1:2000 1:5000
grubość linii 0.18 0.18 - -
tekst 1.8 1.8 - -
estrada
per.

a Peron, BUIB03_02, BDOT500

POWIERZCHNIA: 1:500 1:1000 1:2000 1:5000
Murek oporowy, BUIB02_02, BDOT500 grubość linii - - 0.13 0.13
POWIERZCHNIA: 1:500 1:1000 1:2000 1:5000 szerokośc a - - 1.0 0.8
grubość linii 0.18 0.18 - - długość peronu b - - w skali
element a 10.0 7.0 - - tekst - - 1.8 1.8
szerokość b wymiar w skali - pe r.
element c 1.0 0.7 - - a
a
b b
c Przepust, BUBM05_01, BDOT500
LINIA: 1:500 1:1000 1:2000 1:5000
Podpora, BUIB04_01, BDOT500 grubość linii (przeryw.) 0.35 0.25 - -
PUNKT: 1:500 1:1000 1:2000 1:5000 element a 1.0 0.7 - -
grubość linii 0.18 0.13 - - element b 1.7 1.2 - -
średnica podpory 1.0 0.8 - -

b
a
Podpora, BUIB04_02, BDOT500
POWIERZCHNIA: 1:500 1:1000 1:2000 1:5000 a
grubość linii 0.18 0.13 - - a
średnica podpory w skali - -
b

444
Przepust, BUBM05_02, BDOT500 Rampa, BUIB06, BDOT500
POWIERZCHNIA: 1:500 1:1000 1:2000 1:5000 POWIERZCHNIA: 1:500 1:1000 1:2000 1:5000
grubość linii 0.18 0.13 - - grubość linii 0.18 0.18 - -
kreska i przerwa 1.0 0.7 - - tekst 1.8 1.8 - -
Definicja: budowla o przekroju poprzecznym zamkniętym, Stosuje się dla ramp nie związanych z budynkiem.
przeznaczona do przeprowadzenia cieków, szlaków
wędrówek zwierząt dziko żyjących lub urządzeń
technicznych przez nasyp drogi. per. rmp.

Reklama lub tablica informacyjna, BUIB07_01,

BDOT500
PUNKT: 1:500 1:1000 1:2000 1:5000
b średnica kropki 1.0 0.8 - -
j.asf. a tekst 1.8 1.8 - -
R

Reklama lub tablica informacyjna, BUIB07_03,

BDOT500
POWIERZCHNIA: 1:500 1:1000 1:2000 1:5000
grubość linii 0.18 0.18 - -
Reklama lub tablica informacyjna, BUIB07_02, odstęp m. kreskami 1.0 0.7 - -
BDOT500 dł. kreski 2.0 1.4 - -
LINIA: 1:500 1:1000 1:2000 1:5000 tekst 1.8 1.8 - -
grubość linii 0.18 0.18 - -
odstęp m. kreskami 1.0 0.7 - - R
dł. kreski 2.0 1.4 - -
średnica kropki 1.0 0.8 - -
tekst 1.8 1.8 - - Trybuna, BUIB09, BDOT500
R POWIERZCHNIA: 1:500 1:1000 1:2000 1:5000
grubość linii 0.25 0.25 0.18 -
tekst 1.8 1.8 1.8 -

Śmietnik, BUIB08, BDOT500

POWIERZCHNIA: 1:500 1:1000 1:2000 1:5000
grubość linii 0.25 0.25 - - trybuna

Wiata przystankowa, BUIB11, BDOT500

Wiata, BUIB10, BDOT500 POWIERZCHNIA: 1:500 1:1000 1:2000 1:5000
POWIERZCHNIA: 1:500 1:1000 1:2000 1:5000 grubość linii 0.18 0.13 - -
grubość linii 0.18 0.13 - - element a 1.0 0.7 - -
element a 1.0 0.7 - - odstęp b 1.0 0.7 - -
odstęp b 1.0 0.7 - - kreska c 2.0 1.4 - -
kreska c 2.0 1.4 - - tekst 1.8 1.8 - -

b c a
b c a
a
a
P

Inna budowla, BUIB12_02, BDOT500

Inna budowla, BUIB12_01, BDOT500 LINIA: 1:500 1:1000 1:2000 1:5000
PUNKT: 1:500 1:1000 1:2000 1:5000 grubość linii 0.25 0.18 - -
grubość linii 0.18 0.13 - - tekst 1.8 1.8 - -
element a 1.0 0.7 - -
tekst 1.8 1.8 - -
i.b.
a
i.b a

445
Inna budowla, BUIB12_03, BDOT500
POWIERZCHNIA: 1:500 1:1000 1:2000 1:5000
grubość linii 0.18 0.18 - - i.b.
tekst 1.8 1.8 - -

KT - Komunikacja i Transport

KTJZ - Jezdnia KTPL - Plac

Jezdnia, KTJZ01, BDOT500 Plac, KTPL01, BDOT500
POWIERZCHNIA: 1:500 1:1000 1:2000 1:5000 POWIERZCHNIA: 1:500 1:1000 1:2000 1:5000
grubość linii 0.18 0.18 0.18 0.18 grubość linii 0.18 0.18 0.18 0.18
kreska linii 3.0 3.0 2.0 2.0 kreska linii 3.0 3.0 2.0 2.0
odstęp kresek w linii 1.0 1.0 1.0 1.0 odstęp kresek w linii 1.0 1.0 1.0 1.0
tekst nazwa ulicy 2.5 1.8 1.8 1.8 tekst nazwa placu 2.5 1.8 1.8 1.8
tekst j.gr. 1.8 1.8 1.8 1.8 tekst pl.bt. 1.8 1.8 1.8 1.8
Obrys obiektu: jezdnia, może pokrywać się z obiektam
krawężnik.

Leśna j.gr.
pl. Kościuszki
pl.bt.
KTCR - Ciąg Ruchu pieszego
i rowerowego
Alejka, KTCR01, BDOT500
POWIERZCHNIA: 1:500 1:1000 1:2000 1:5000 Chodnik, KTCR02, BDOT500
grubość linii 0.18 0.18 - - POWIERZCHNIA: 1:500 1:1000 1:2000 1:5000
odstęp m. kreskami 1.0 0.7 - - grubość linii 0.18 0.18 - -
długość kreski 2.0 2.0 - - odstęp m. kreskami 1.0 1.0 - -
tekst 1.8 1.8 - - długość kreski 2.0 2.0 - -
tekst 1.8 1.8 - -

al.kp.
ch.bt.

Pasaż, KTCR03, BDOT500

POWIERZCHNIA: 1:500 1:1000 1:2000 1:5000 KTKR - Krawężnik
grubość linii 0.18 0.18 - -
odstęp m. kreskami 1.0 1.0 - -
długość kreski 2.0 2.0 - - Krawężnik KTKR01, BDOT500
tekst 1.8 1.8 - - LINIA: 1:500 1:1000 1:2000 1:5000
grubość linii 0.25 0.25 0.18 0.18
pas.kl.

j.bt.
KTTR - Tor
Tor kolejowy, KTTR01, BDOT500
LINIA: 1:500 1:1000 1:2000 1:5000 Tor metra, KTTR02, BDOT500
grubość linii 0.35 0.25 0.25 0.18 LINIA 1:500 1:1000 1:2000 1:5000
grubość linii 0.35 0.25 0.25 0.18

Tor tramwajowy, KTTR03, BDOT500

LINIA: 1:500 1:1000 1:2000 1:5000
grubość linii 0.35 0.25 0.25 0.18

446
KTPR - Przeprawa
Przeprawa łodziami, KTPR02, BDOT500
Bród, KTPR01, BDOT500 LINIA: 1:500 1:1000 1:2000 1:5000
LINIA: 1:500 1:1000 1:2000 1:5000 grubość linii 0.18 0.18 - -
grubość linii 0.35 0.35 - - szerokośc a 2.0 1.4 - -
odstęp m. kreskami 1.0 0.7 - - wysokość b 3.0 2.1 - -
długość kreski 2.0 1.4 - - odstęp c 1.0 0.7 - -
tekst 1.8 1.8 - - element d 2.0 1.4 - -
tekst 1.8 1.8 - -

pł.

br. a c

b d c

Przeprawa promowa, KTPR03, BDOT500 KTOK - Obiekt związany

LINIA: 1:500 1:1000 1:2000 1:5000 z Komunikacją
grubość linii 0.18 0.18 - -
szerokośc a 2.0 1.4 - - Bariera drogowa ochronna, KTOK01, BDOT500
wysokość b 3.0 2.1 - - LINIA: 1:500 1:1000 1:2000 1:5000
odstęp c 1.0 0.7 - - grubość linii 0.18 0.18 - -
element d 2.0 1.4 - - średnica a 0.7 0.7 - -
tekst 1.8 1.8 - - odstęp b 7.0 5.0 - -
pr.
a
a b
b d c
Ekran akustyczny, KTOK03, BDOT500
Brama, KTOK02, BDOT500 LINIA: 1:500 1:1000 1:2000 1:5000
LINIA: 1:500 1:1000 1:2000 1:5000 grubość linii 0.18 0.18 - -
grubość linii 0.18 0.18 - - element a 10.0 7.0 - -
element a w skali mapy - - element b 1.0 0.7 - -
promień r 3.0 2.0 - - element c 1.8 1.3 - -
kąt odcinka okręgu 60° 60° - - element d 3.0 2.1 - -
Znak używa się do reprezentacji bramy w ogrodzeniu d
oraz w ekranie akustycznym.
c c b
r a

a Ogrodzenie trwałe, KTOK05_01, BDOT500

LINIA: 1:500 1:1000 1:2000 1:5000
grubość linii 0.35 0.25 0.25 0.18
Furtka, KTOK04, BDOT500 rozstaw 15.0 10.0 8.0 5.0
LINIA 1:500 1:1000 1:2000 1:5000 średnica kropki 0.7 0.7 0.5 0.4.
grubość linii 0.18 0.18 - -
element a w skali mapy - -
promień r 3.0 2.0 - -
kąt odcinka okręgu 60° 60° - - Ogrodzenie trwałe, KTOK05_2, BDOT500
Znak używa się do reprezentacji furtki w ogrodzeniu POWIERZCHNIA: 1:500 1:1000 1:2000 1:5000
oraz w ekranie akustycznym. grubość linii 0.25 0.25 0.25 0.25

447
Schody w ciągu komunikacyjnym, KTOK06,
BDOT500
POWIERZCHNIA: 1:500 1:1000 1:2000 1:5000
grubość linii 0.18 0.18 - -
Znakiem tym przedstawia się schody inne niż przy
budynkach.

PT - Pokrycie Terenu

PTWP - Woda Powierzchniowa Woda p łyną ca, PTWP02, BDOT500

POWIERZCHNIA: 1:500 1:1000 1:2000 1:5000
Woda mo rska, PTWP01, BDOT 50 0 grubość linii 0.18 0.18 0.13 0.13
POWIERZCHNIA: 1:500 1:1000 1:2000 1:5000 tekst 2.5 1.8 1.8 1.8
grubość linii 0.18 0.18 0.13 0.13 RGB: 89, 217, 255
tekst 2.5 1.8 1.8 1.8
RGB: 89, 217, 255
Woda stojąca , PTW P0 3, B DOT500
POWIERZCHNIA: 1:500 1:1000 1:2000 1:5000
grubość linii 0.18 0.18 0.13 0.13
tekst 2.5 1.8 1.8 1.8
RGB: 89, 217, 255

rz. Odra PTRW - Rów

Rów przydrożny, PTRW02_01, BDOT500

LINIA: 1:500 1:1000 1:2000 1:5000
grubość linii 0.18 0.18 0.13 -
jez. Bajkał tekst 1.8 1.8 1.8 -
Opis zawiera etykietę w i szerokość z dokładnością do
0.1 m
ws
w 1.0
rz. Oława

Rów przydrożny, PTRW02_2, BDOT500

rz. Woda 3.0
POWIERZCHNIA: 1:500 1:1000 1:2000 1:5000
grubość linii 0.18 0.18 0.13 -
rozstaw a 10c 7c 5c -
Rów melioracyjny, PTRW01, BDOT500 element b c c c -
POWIERZCHNIA: 1:500 1:1000 1:2000 1:5000 rozstaw c w skali -
grubość linii 0.18 0.18 0.13 - a
rozstaw a 10d 7d 5d -
element b d/2 d/2 d/2 -
element c d d d - c
rozstaw d w skali -
długość kreski linii 1.0 0.7 0.7 - b
odstęp m. kreskami 1.0 0.7 0.7 -
a

b b
d

c c
Obszar objęty drenowaniem, PTRW03, BDOT500
POWIERZCHNIA: 1:500 1:1000 1:2000 1:5000
grubość linii 0.18 0.18 0.13 - c
element a 3.0 2.1 1.8 -
odstęp b 10.0 7.0 5.0 - a
odstęp c 5.0 3.5 2.5 - a
długość kreski linii 2.0 1.4 1.4 -
odstęp m. kreskami 1.0 0.7 0.7 -

448
PTTL - Teren Leśny, zadrzewiony
Las liściasty, PT TL02, BDOT500
lub zakrzewiony POWIERZCHNIA: 1:500 1:1000 1:2000 1:5000
grubość linii 0.18 0.18 0.13 0.13
Las iglasty, PTTL 01 , BDOT5 00 element a 1.8 1.3 0.9 0.6
POWIERZCHNIA: 1:500 1:1000 1:2000 1:5000 element b 1.8 1.3 0.9 0.6
grubość linii 0.18 0.18 0.13 0.13 rozstaw c 10.0 7.0 5.0 3.4
element a 2.0 2.0 1.8 1.5 rozstaw d 5.0 3.5 2.5 1.7
element b 1.3 1.0 1.0 0.6 długość kreski linii 2.0 1.4 1.4 1.0
rozstaw c 10.0 7.0 5.0 3.4 odstęp m. kreskami 1.0 0.7 0.7 0.5
rozstaw d 5.0 3.5 2.5 1.7 promień koła symbolu 1.1 0.8 0.5 0.4
długość kreski linii 2.0 1.4 1.4 1.0
odstęp m. kreskami 1.0 0.7 0.7 0.5

c c

a a

d d

c c

d b d b

Las mieszany, PTT L03, BDOT 50 0

POWIERZCHNIA: 1:500 1:1000 1:2000 1:5000 Zadrzewienie, PTTL04, BDOT500
grubość linii 0.18 0.18 0.13 0.13 POWIERZCHNIA: 1:500 1:1000 1:2000 1:5000
odstęp a 10.0 7.0 5.0 3.4 grubość linii 0.18 0.18 0.13 -
odstęp b 5.0 3.5 2.5 1.7 odstęp a 10.0 7.0 5.0 -
odstęp c 5.0 3.5 2.5 1.7 odstęp b 5.0 3.5 2.5 -
wysokość d 2.0 2.1 1.8 1.5 wysokość c 1.8 1.3 0.9 -
szerokośc e 1.3 1.0 1.0 0.6 szerokośc d 1.8 1.3 0.9 -
wysokość f 1.8 1.3 0.9 0.6 długość kreski linii 2.0 1.4 1.4 -
szerokośc g 1.8 1.3 0.9 0.6 odstęp m. kreskami 1.0 0.7 0.7 -
długość kreski linii 2.0 1.4 1.4 1.0 promień koła symbolu 1.1 0.8 0.5 -
odstęp m. kreskami 1.0 0.7 0.7 0.5
promień koła symbolu 1.1 0.8 0.5 0.4

a a
c
d
b
b
f
g
b

d
c e d

449
 a

Zakrzewienie, PTTL05, BDOT500

POWIERZCHNIA: 1:500 1:1000 1:2000 1:5000 b
grubość linii 0.18 0.18 - -
odstęp a 10.0 7.0 - -
odstęp b 5.0 3.5 - -
długość kreski linii 2.0 1.4 - -
odstęp m. kreskami 1.0 0.7 - b-
promień koła symbolu 1.1 0.8 - -

PTTU - Teren Upraw trwałych Plantacja, PTTU02, BDOT500

i trawnik POWIERZCHNIA: 1:500 1:1000 1:2000 1:5000
grubość linii 0.18 0.18 0.13 -
Ogród działkowy, PTTU01 , BDOT5 00 odstęp a 5.0 3.5 2.5 -
POWIERZCHNIA: 1:500 1:1000 1:2000 1:5000 element b 0.5 0.4 0.4 -
grubość linii 0.18 0.18 0.13 0.13 odstęp c 2.5 1.8 1.2 -
długość kreski linii 2.0 1.4 1.4 1.0 odstęp d 1.5 1.1 0.7 -
odstęp m. kreskami 1.0 0.7 0.7 0.5 długość kreski linii 2.0 1.4 1.4 -
tekst 2.5 1.8 1.8 1.8 odstęp m. kreskami 1.0 0.7 0.7 -

a
O.dz.
c d

b
Sad, PTTU03, BDOT500
POWIERZCHNIA: 1:500 1:1000 1:2000 1:5000
grubość linii 0.18 0.18 0.13 - Trawnik, PTTU04, BDOT500
odstęp a 6.0 4.2 2.9 - POWIERZCHNIA: 1:500 1:1000 1:2000 1:5000
średnica b 1.0 0.7 0.5 - grubość linii 0.18 0.18 - -
odstęp c 3.5 2.5 1.7 - szerokość a 1.0 0.7 - -
odstęp d 1.5 1.1 0.7 - wysokość b 1.5 1.0 - -
długość kreski linii 2.0 1.4 1.4 - odstęp c 10.0 7.0 - -
odstęp m. kreskami 1.0 0.7 0.7 - odstęp d 5.0 3.5 - -
długość kreski linii 2.0 1.4 - -
odstęp m. kreskami 1.0 0.7 - -

a c

b b
a
d
d

c
b
c

450
 PTCM - Cmentarz Cmentarz wojenny, PT CM0 2, B DOT500
POWIERZCHNIA: 1:500 1:1000 1:2000 1:5000
Cmentarz komunalny, PT CM0 1, B DOT500 grubość linii 0.18 0.18 0.13 0.13
POWIERZCHNIA: 1:500 1:1000 1:2000 1:5000 szerokość a 8.0 5.6 3.9 2.7
grubość linii 0.18 0.18 0.13 0.13 wysokość b 5.0 3.5 2.5 1.7
element a 2.0 1.4 1.0 0.7 odstęp c 4.0 2.8 2.0 1.4
wysokość b 2.0 1.4 1.0 0.7 odstęp d 1.0 0.7 0.5 0.3
element c 1.0 0.7 0.5 0.3 odstęp e 10.0 7.0 5.0 3.4
wysokość d 3.0 2.1 1.8 1.5 odstęp f 10.0 7.0 5.0 3.4
odstęp e 10.0 7.0 5.0 3.4 odstęp g 10.0 7.0 5.0 3.4
odstęp f 5.0 3.5 2.5 1.7 długość kreski linii 2.0 1.4 1.4 1.0
długość kreski linii 2.0 1.4 1.4 1.0 odstęp m. kreskami 1.0 0.7 0.7 0.5
odstęp m. kreskami 1.0 0.7 0.7 0.5 Linie poprzeczne znaku kartograficznego przedstawia się
grubością 0,13 mm we wszystkich skalach.

a d b

d c
b
a
c g

e f e f

Cmentarz chrześcijański, PTCM03_01, BDOT500 Cmentarz niechrześcijański, PTCM03_02, BDOT500

POWIERZCHNIA: 1:500 1:1000 1:2000 1:5000 POWIERZCHNIA: 1:500 1:1000 1:2000 1:5000
grubość linii 0.18 0.18 0.13 0.13 grubość linii 0.18 0.18 0.13 0.13
element a 2.0 1.4 1.0 0.7 wysokość a 3.0 2.1 1.8 1.5
wysokość b 2.0 1.4 1.0 0.7 szerokość b 1.0 0.7 0.5 0.3
wysokość c 3.0 2.1 1.8 1.5 odstęp c 10.0 7.0 5.0 3.4
odstęp d 10.0 7.0 5.0 3.4 odstęp d 5.0 3.5 2.5 1.7
odstęp e 5.0 3.5 2.5 1.7 długość kreski linii 2.0 1.4 1.4 1.0
długość kreski linii 2.0 1.4 1.4 1.0 odstęp m. kreskami 1.0 0.7 0.7 0.5
odstęp m. kreskami 1.0 0.7 0.7 0.5

c a
b
b

d e c d

451
 a
Cmentarz inny, PTCM04 , BDOT5 00
POWIERZCHNIA: 1:500 1:1000 1:2000 1:5000
grubość linii 0.18 0.18 0.13 0.13 c
element a 1.4 1.0 0.7 0.5
wysokość b 2.0 1.4 1.0 0.7 d
szerokość c 2.0 1.4 1.0 0.7 b
wysokość d 3.0 2.1 1.8 1.5
odstęp e 10.0 7.0 5.0 3.4
odstęp f 5.0 3.5 2.5 1.7
długość kreski linii 2.0 1.4 1.4 1.0
odstęp m. kreskami 1.0 0.7 0.7 0.5

e f

OB - Obiekty Inne

OBOP - Obiekt Przyrodniczy Drzewo iglaste pomnik przyrody, OBOP01_2,

BDOT500
Drzewo iglaste, OBOP01_01, BDOT500 PUNKT 1:500 1:1000 1:2000 1:5000
PUNKT: 1:500 1:1000 1:2000 1:5000 grubość linii 0.18 0.18 - -
grubość linii 0.18 0.18 - - wysokość a 4.0 3.0 - -
wysokość a 3.0 2.0 - - kropka 1.0 0.8 - -
kropka 0.2 0.2 - - RGB: 0, 128, 0
RGB: 0, 128, 0

Świerk Janosk
a
a

Drzewo liściaste pomnik przyrody, OBOP02_02,

Drzewo liściaste, OBOP02_01, BDOT500 BDOT500
PUNKT 1:500 1:1000 1:2000 1:5000 PUNKT: 1:500 1:1000 1:2000 1:5000
grubość linii 0.18 0.18 - - grubość linii 0.18 0.18 - -
promień a 1.3 0.9 - - promień a 1.8 1.3 - -
promień b 0.8 0.5 - - promień b 1.0 0.8 - -
promień c 0.8 0.5 - - promień c 1.0 0.8 - -
promień d 1.5 1.0 - - promień d 2.0 1.5 - -
RGB: 0, 128, 0 promień kółka 1.0 0.8 - -
RGB: 0, 128, 0

a
a b
b
d
d c
c

Dąb Bartek

452
 Wodo spad , OB OP03, BDOT500 Zwał kamieni lub stożek nasypowy, OBOP04,
LINIA 1:500 1:1000 1:2000 1:5000 BDOT500
grubość linii 0.18 0.13 - - POWIERZCHNIA: 1:500 1:1000 1:2000 1:5000
element a 1.0 0.6 - - grubość linii 0.18 0.18 - -
element b 0.8 0.5 - - element a 1.0 0.7 - -
element c 1.5 1.0 - - element b 1.5 1.0 - -
element d 2.0 1.5 - - rozstaw c 2.4 1.7 - -
tekst 1.8 1.8 - - rozstaw d 1.0 0.7 - -
rozstaw e 1.8 1.3 - -
element f 2.0 1.4 - -
odstęp g 1.0 0.7 - -

Żródło, OBOP05, BDOT500 Inny obiekt przyrodniczy, OBOP06_01, BDOT500

PUNKT 1:500 1:1000 1:2000 1:5000 PUNKT: 1:500 1:1000 1:2000 1:5000
średnica 3.0 2.0 - - średnica 3.0 2.0 - -
tekst 1.8 1.8 - - tekst 1.8 1.8 - -

źr. o.p.

Inny obiekt przyrodniczy, OBOP06_02, BDOT500

Inny obiekt przyrodniczy, OBOP06_02, BDOT500 POWIERZCHNIA: 1:500 1:1000 1:2000 1:5000
LINIA: 1:500 1:1000 1:2000 1:5000 grubość linii 0.18 0.18 - -
grubość linii 0.25 0.18 - - długość kreski linii 2.0 1.4 - -
tekst 1.8 1.8 - - odstęp m. kreskami 1.0 0.7 - -
tekst 1.8 1.8 - -
o.p.
o.p.

OBOO - Obiekt o znaczeniu

Orientacyjnym w terenie
Figura, kapliczka lub krzyż przydrożny, OBOO01_02,
Figura, kapliczka lub krzyż przydrożny, OBOO01_01, BDOT500
BDOT500 POWIERZCHNIA 1:500 1:1000 1:2000 1:5000
PUNKT 1:500 1:1000 1:2000 1:5000 grubość linii 0.18 0.18 - -
grubość linii 0.18 0.18 - - grubość cokołu 0.25 0.25
element a 2.0 2.0 - - szerokość a 2.0 2.0 - -
wysokość b 1.0 1.0 - - wysokość b 1.0 1.0 - -
wysokość c 2.0 2.0 - - wysokość c 2.0 2.0 - -
element d 1.0 1.0 - - cień d 1.0 1.0 - -

a a
b b
c c

d d

453
Fontanna, OBOO02_01, BDOT500 Fontanna, OBOO02_02, BDOT500
PUNKT 1:500 1:1000 1:2000 1:5000 POWIERZCHNIA: 1:500 1:1000 1:2000 1:5000
grubość linii 0.18 0.18 - - grubość obrysu 0.25 0.25 - -
szerokość a 3.5 1.75 - - grubość linii 0.18 0.18 - -
element b 2.0 1.0 - - szerokość a 3.5 2.5 - -
średnica c 2.0 1.0 - - promień b 1.0 0.7 - -
promień r 1.0 0.5 - -

a a
r
r
b

Mur historyczny, OBOO03_02, BDOT500

LINIA: 1:500 1:1000 1:2000 1:5000
długość a - - - 7.0 5.0
c
długość b - - - 2.0 1.4
wysokość c - - - 1.0 0.7
Mur historyczny, OBOO03_1, BDOT500 wysokośc d - - - 1.0 0.7
POWIERZCHNIA: 1:500 1:1000 1:2000 1:5000
elementy w skali mapy b
a c
d

Pomnik, OBOO04_02, BDOT500

POWIERZCHNIA: 1:500 1:1000 1:2000 1:5000
Pomnik, OBOO04_01, BDOT500 grubość linii 0.18 0.18 - -
PUNKT: 1:500 1:1000 1:2000 1:5000 grubość linii cokołu 0.25 0.25 - -
grubość linii 0.18 0.18 - - szerokość a 1.5 1.0 - -
szerokość a 1.6 1.1 - - wysokość b 2.2 1.5 - -
wysokość b 2.2 1.5 - - szerokość c 3.0 2.0 - -
szerokość c 3.0 2.0 - - szerokość d 3.0 2.0 - -
szerokość d 3.0 2.0 - -
a
a

d b
d b

c
c
Ruina zabytkowa, OBOO06, BDOT500
Pomost lub molo, OBOO05, BDOT500 POWIERZCHNIA: 1:500 1:1000 1:2000 1:5000
POWIERZCHNIA: 1:500 1:1000 1:2000 1:5000 grubość linii 0.5 0.35 0.35 -
grubość linii 0.18 0.18 0.13 - długość kreski linii 4.0 3.0 3.0 -
tekst 1.8 1.8 1.8 - odstęp m. kreskami 2.0 1.5 1.5 -
tekst 1.8 1.8 1.8 -
molo

r.zab.

Wodo wskaz, OBOO0 7, B DOT500

PUNKT: 1:500 1:1000 1:2000 1:5000
średnica zewnętrzna 3.0 1.5 - -
średnica wewnętrzna 2.0 1.0 - - Inny obiekt orientacyjny, OBOO08_ 01, BDOT500
RGB: 20, 140, 240 PUNKT: 1:500 1:1000 1:2000 1:5000
średnica 2.0 1.4 - -
tekst 1.8 1.8 - -
i.o.

454
Inny obiekt orientacyjny, OBOO08_ 02, BDOT500 Inny obiekt orientacyjny, OBOO08_ 03, BDOT500
LINIA: 1:500 1:1000 1:2000 1:5000 POWIERZCHNIA: 1:500 1:1000 1:2000 1:5000
grubość linii 0.35 0.35 - - grubość linii 0.18 0.18 - -
tekst 1.8 1.8 - - długość kreski linii 2.0 1.4 - -
odstęp m. kreskami 1.0 0.7 - -
tekst 1.8 1.8 - -
i.o.
i.o.

Teren podmokły, OBMO02, BDOT500

OBMO - Mokradło POWIERZCHNIA: 1:500 1:1000 1:2000 1:5000
grubość linii 0.18 0.18 - -
Bagno, OBMO01, BDOT500 element a 5.0 4.0 - -
POWIERZCHNIA: 1:500 1:1000 1:2000 1:5000 odstęp b 2.0 1.4 - -
grubość linii 0.18 0.18 - - rozstaw c 1.0 0.8 - -
długość a 10.0 7.0 - - odstęp d 3.0 2.1 - -
odstęp b 2.0 1.4 - - rozstaw e 2.0 1.4 - -
odstęp c 2.0 1.4 - - pozioma odl. znaków 20 14 - -
pionowa odl. znaków 10 7 - -
a
b a b
c
c
e

a
OBSZ - Szuwary a/2
b
Szuwary, OBSZ 01 , BDOT5 00
POWIERZCHNIA: 1:500 1:1000 1:2000 1:5000 d
grubość linii 0.18 0.18 - - c
szerokość a 2.6 2.0 - -
wysokość b 3.0 2.1 - -
odstęp c 10.0 7.0 - -
odstęp d 5.0 4.0 - -

RT - Rzeźba Terenu

RTPW - Punkt o określonej Wysokości

Punkt wysokościowy naturalny, RTPW01, Punkt wysokościowy sztuczny, RTPW02, BDOT500
BDOT500 PUNKT: 1:500 1:1000 1:2000 1:5000
PUNKT: 1:500 1:1000 1:2000 1:5000 średnica punktu 0.18 0.18 0.18 0.18
średnica kropki 0.18 0.18 0.18 0.18 tekst 1.8 1.8 1.8 1.8
tekst 1.8 1.8 1.8 1.8

116,52
120,2

455
Generalizacja i kartograficzna wizualizacja obiektów GESUT

SU - Sieci Uzbrojenia terenu

SUPB - Przewód Benzynowy

Przewód benzynowy, SUPB0 1, GE SUT b3 00
LINIA: 1:500 1:1000 1:2000 1:5000
grubość linii 0.18 0.18 0.13 0.13
tekst 1.8 1.8 1.8 1.8 Przewód benzynowy, SUPB0 2, GE SUT
Przewód służący do transportu łatwopalnych cieczy, POWIERZCHNIA: 1:500 1:1000 1:2000 1:5000
najczęściej na terenach stacji paliwowych grubość linii 0.18 0.18 0.13 0.13
i terminali paliwowych, łączący zbiorniki paliwowe tekst 1.8 1.8 1.8 1.8
z dystrybutorami paliwowymi.
Tworzenie opisu dla obiektu: przewód benzynowy:
<rodzaj przewodu> <źródło danych o położeniu> b8 00
<liczba całkowita; średnica przewodu w mm>

SUPC - Przewód Ciepłowniczy

Przewód ciepłowniczy o wysokim parametrze -
wodny, SUPC01, GES UT cpj150
LINIA: 1:500 1:1000 1:2000 1:5000
grubość linii 0.18 0.18 0.13 0.13 Przewód ciepłowniczy o niskim parametrze - wodny
tekst 1.8 1.8 1.8 1.8 SUPC02, GESUT
RGB: 210, 0, 210 POWIERZCHNIA: 1:500 1:1000 1:2000 1:5000
Przewód służący do transportu energii cieplnej grubość linii 0.18 0.18 0.13 0.13
prowadzony rurociągami najczęściej w obudowie. tekst 1.8 1.8 1.8 1.8
Znak kartograficzny obiektu: przewód ciepłowniczy RGB: 210, 0, 210
należy stosować ze skrótami: przewód ciepłowniczy o
wysokim parametrze – wodny (cw), przewód
ciepłowniczy o niskim parametrze – wodny (cn), 2xcw900
przewód
ciepłowniczy dwuprzewodowy – parowy (cpd),
przewód ciepłowniczy jednoprzewodowy - parowy Przewód ciepłowniczy dwuprzewodowy - parowy
(cpj). SUPC03, GESUT
Tworzenie opisu dla przewodu ciepłowniczego:
<rodzaj przewodu> <źródło danych o położeniu> Przewód ciepłowniczy jednoprzewodowy - parowy
<liczba całkowita; średnica przewodu w mm> SUPC04, GESUT

SUPE - Przewód Elektroenergetyczny

Przewód elektroenergetyczny, SUPE, GESUT Przewód elektroenergetyczny nadziemny najwyższego
LINIA: 1:500 1:1000 1:2000 1:5000 napięcia, SUPE01, GESUT
grubość linii 0.18 0.18 0.13 0.13 LINIA: 1:500 1:1000 1:2000 1:5000
tekst 1.8 1.8 1.8 1.8 grubość linii 0,18 0,18 0,13 0,13
RGB: 255, 0, 0 element a 2,0 1,4 1,0 0,7
Przewód służący do przesyłania energii elektrycznej. element b 2,0 1,4 1,0 0,7
Znak kartograficzny obiektu: przewód element c 2,0 1,4 1,0 0,7
elektroenergetyczny należy stosować ze skrótami: element d 4,0 2,8 2,0 1,4
przewód elektroenergetyczny najwyższego napięcia element e 7,3 5,1 3,6 2,5
(eNWN), przewód elektroenergetyczny wysokiego element f 2,7 1,9 1,3 0,9
napięcia(eWN), przewód elektroenergetyczny średniego RGB: 255, 0, 0
napięcia (eSN), przewód elektroenergetyczny Przewód nadziemny służący do przesyłania energii
niskiego napięcia (eNN), przewód elektroenergetyczny elektrycznej.
oświetleniowy(eo).
Tworzenie opisu dla przewodu elektroenergetycznego: c d
<liczba całkowita; liczba przewodów> <rodzaj b
przewodu> <źródło danych o położeniu> a
f e
eNN

456
 Przewód elektroenergetyczny nadziemny wysokiego Przewód elektroenergetyczny nadziemny średniego
napięcia, SUPE02, GESUT napięcia, SUPE03, GESUT
LINIA: 1:500 1:1000 1:2000 1:5000 LINIA: 1:500 1:1000 1:2000 1:5000
grubość linii 0,18 0,18 0,13 0,13 grubość linii 0,18 0,18 0,13 0,13
element a 2,0 1,4 1,0 1.0 element a 2,0 1,4 1,0 1.0
element b 2,0 1,4 1,0 1.0 element b 2,0 1,4 1,0 1.0
element c 2,0 1,4 1,0 1.0 element c 2,0 1,4 1,0 1.0
element d 2,0 1,4 1,0 1.0 element d 7,3 5,1 3,6 3.6
element e 7,3 5,1 3,6 2,6 element e 2,7 1,9 1,3 1.3
element f 2,7 1,9 1,3 1.3 RGB: 255, 0 , 0
RGB: 255, 0 , 0 Przewód nadziemny służący do przesyłania energii
Przewód nadziemny służący do przesyłania energii elektrycznej.
elektrycznej.
b c
b c d a
a e d
f e
Przewód elektroenergetyczny oświetleniowy SUPE05,
Przewód elektroenergetyczny nadziemny niskiego GESUT
napięcia, SUPE04, GESUT
LINIA: 1:500 1:1000 1:2000 1:5000 SUPG - Przewód Gazowy
grubość linii 0,18 0,18 0,13 0,13
element a 2,0 1,4 1,0 1.0 Przewód gazowy, SUPG0 1, GE SUT
element b 2,0 1,4 1,0 1.0 LINIA: 1:500 1:1000 1:2000 1:5000
element c 7,3 5,1 3,6 3.6 grubość linii 0,18 0,18 0,13 0,13
element d 2,7 1,9 1,3 1.3 tekst 1.8 1.8 1.8 1.8
RGB: 255, 0 , 0 RGB: 255, 217, 0
Przewód nadziemny służący do przesyłania energii Przewód służący do dystrybucji gazu ziemnego od
elektrycznej. dostawcy gazu lub dystrybutorów LPG.
Znak kartograficzny obiektu przewód gazowy stosować
ze skrótami: przewód gazowy wysokiego ciśnienia
b c (gw), przewód gazowy podwyższonego średniego
a ciśnienia (gp), przewód gazowy średniego ciśnienia
(gs), przewód gazowy niskiego ciśnienia (gn).
d c Tworzenie opisu dla przewodu gazowego:
<rodzaj przewodu> <źródło danych o położeniu>
<liczba całkowita; średnica przewodu w mm>

SUPK - Przewód Kanalizacyjny gn 50

Przewód kanalizacyjny, S UPK01 , GESUT Przewód gazowy, SUPG0 2, GE SUT

LINIA: 1:500 1:1000 1:2000 1:5000 POWIERZCHNIA: 1:500 1:1000 1:2000 1:5000
grubość linii 0,18 0,18 0,13 0,13 grubość linii 0,18 0,18 0,13 0,13
tekst 1.8 1.8 1.8 1.8 tekst 1.8 1.8 1.8 1.8
RGB: 128, 51, 0 RGB: 255, 217, 0
Przewód służący do odprowadzania ścieków sanitarnych
i deszczowych.
Znak kartograficzny obiektu: przewód kanalizacyjny gw900
stosować ze skrótami: przewód kanalizacyjny
ogólnospławny (ko), przewód kanalizacyjny sanitarny
(ks), przewód kanalizacyjny deszczowy (kd),
przewód kanalizacyjny przemysłowy (kp), przewód Przewód kanalizacyjny, S UPK02 , GESUT
kanalizacyjny lokalny(kl). POWIERZCHNIA: 1:500 1:1000 1:2000 1:5000
Tworzenie opisu dla przewodu kanalizacyjnego: grubość linii 0,18 0,18 0,13 0,13
<rodzaj przewodu> <źródło danych o położeniu> tekst 1.8 1.8 1.8 1.8
<liczba całkowita; średnica przewodu w mm> RGB: 128, 51, 0

ks100 kd100 0

457
SUPN - Przewód Naftowy SUPT - Przewód Telekomunikacyjny
Przewód naftowy, SUPN01 , GESUT Przewód telekomunikacyjny, SUPT, GESUT
LINIA: 1:500 1:1000 1:2000 1:5000 LINIA: 1:500 1:1000 1:2000 1:5000
grubość linii 0,18 0,18 0,13 0,13 grubość linii 0,18 0,18 0,13 0,13
tekst 1.8 1.8 1.8 1.8 tekst 1.8 1.8 1.8 1.8
Przewód służący do transportu nafty. RGB: 255, 145, 0
Tworzenie opisu dla przewodu naftowego: Przewód służący do transmisji danych pomiędzy
<rodzaj przewodu> <źródło danych o położeniu> dwoma węzłami sieci.
<liczba całkowita; średnica przewodu w mm> Tworzenie opisu dla przewodu telekomunikacyjnego:
<rodzaj przewodu> <źródło danych o położeniu>
n100 <liczba całkowita; średnica przewodu w mm>

Przewód naftowy, SUPN02 , GESUT t

POWIERZCHNIA: 1:500 1:1000 1:2000 1:5000
grubość linii 0,18 0,18 0,13 0,13 Przewód telekomunikacyjny SUPT01, GESUT
tekst 1.8 1.8 1.8 1.8 LINIA: 1:500 1:1000 1:2000 1:5000
grubość linii 0,18 0,18 0,13 0,13
n900 element a 2,0 1,4 1,0 1.0
element b 2,0 1,4 1,0 1.0
element c 2,0 1,4 1,0 1.0
SUPW - Przewód Wodociągowy element d 7,3 5,1 3,6 3.6
element e 2,7 1,9 1,3 1.3
Przewód wodociągowy, S UPW01, GES UT RGB: 255, 145, 0
LINIA: 1:500 1:1000 1:2000 1:5000
grubość linii 0,18 0,18 0,13 0,13 b c
tekst 1.8 1.8 1.8 1.8 a
RGB: 0, 0, 255 d
e
Znak kartograficzny obiektu: przewód wodociągowy
stosować ze skrótami: przewód wodociągowy ogólny
(wo), przewód wodociągowy lokalny(wl). SUPZ - Przewód Niezidentyfikowany
Tworzenie opisu dla przewodu wodociągowego:
<rodzaj przewodu> <źródło danych o położeniu> Przewód niezidentyfikowany, SUPZ0 1, GE SUT
<liczba całkowita; średnica przewodu w mm> LINIA: 1:500 1:1000 1:2000 1:5000
grubość linii 0,18 0,18 0,13 0,13
tekst 1.8 1.8 1.8 1.8
wo100
Tworzenie opisu dla przewodu niezidentyfikowanego
Przewód wodociągowy, S UPW02, GES UT rurowego: <rodzaj przewodu> <źródło danych
POWIERZCHNIA: 1:500 1:1000 1:2000 1:5000 o położeniu> <liczba całkowita; średnica przewodu
grubość linii 0,18 0,18 0,13 0,13 w mm>
tekst 1.8 1.8 1.8 1.8 Tworzenie opisu dla przewodu niezidentyfikowanego
RGB: 0, 0, 255 miękkiego: <liczba całkowita; liczba przewodów>
Znak kartograficzny obiektu: przewód wodociągowy <rodzaj przewodu> <źródło danych o położeniu>
stosować ze skrótami: przewód wodociągowy ogólny x400
(wo), przewód wodociągowy lokalny(wl).
Tworzenie opisu dla przewodu wodociągowego:
<rodzaj przewodu> <źródło danych o położeniu> Przewód niezidentyfikowany, SUPZ0 1_1`, GES UT
<liczba całkowita; średnica przewodu w mm> POWIERZCHNIA: 1:500 1:1000 1:2000 1:5000
grubość linii 0,18 0,18 0,13 0,13
wo1000 tekst 1.8 1.8 1.8 1.8

x1200
SUPI - Przewód Inny
Przewód inny, SUPI0 1, GE SUT
LINIA: 1:500 1:1000 1:2000 1:5000 I200
grubość linii 0,18 0,18 0,13 0,13
tekst 1.8 1.8 1.8 1.8 Przewód inny, SUPI0 2, GE SUT
Tworzenie opisu dla przewodu innego rurowego: POWIERZCHNIA: 1:500 1:1000 1:2000 1:5000
<rodzaj przewodu> <źródło danych o położeniu> grubość linii 0,18 0,18 0,13 0,13
<liczba całkowita; średnica przewodu w mm> tekst 1.8 1.8 1.8 1.8
Tworzenie opisu dla przewodu innego miękkiego:
<liczba całkowita; liczba przewodów> <rodzaj i1100
przewodu> <źródło danych o położeniu>

458
Przewody Projektowane
Przewód projektowany, GESUT Przewód projektowany, GESUT
SUPB_P_01 benzynowy SUPB_P_02 benzynowy
SUPC_P_01 ciepłowniczy SUPC_P_02 ciepłowniczy
SUPE_P_01 elektroenergetyczny SUPE_P_02 elektroenergetyczny
SUPG_P_01 gazowy SUPG_P_02 gazowy
SUPK_P_01 kanalizacyjny SUPK_P_02 kanalizacyjny
SUPN_P_01 naftowy SUPN_P_02 naftowy
SUPT_P_01 telekomunikacyjny SUPT_P_02 telekomunikacyjny
SUPW_P_01 wodociągowy SUPW_P_02 wodociągowy
SUPZ_P_01 niezidentyfikowany SUPZ_P_02 niezidentyfikowany
SUPI_P_01 inny SUPI_P_02 inny
LINIA: 1:500 1:1000 1:2000 1:5000 POWIERZCHNIA: 1:500 1:1000 1:2000 1:5000
grubość linii 0,18 0,18 0.18 0.18 grubość linii 0,18 0,18 0.13 0.13
długość kreski linii 4.0 2.0 2.0 2.0 długość kreski linii 4.0 2.0 2.0 2.0
odstęp m. kreskami 1.0 1.0 1.0 1.0 odstęp m. kreskami 1.0 1.0 1.0 1.0
tekst 1.8 1.8 1.8 1.8 tekst 1.8 1.8 1.8 1.8
Znak kartograficzny obiektu: przewód projektowany Znak kartograficzny obiektu: przewód projektowany
przedstawiać w kolorze sieci dla której wykonany jest przedstawiać w kolorze sieci dla której wykonany jest
projekt. projekt.
Tworzenie opisów dla przewodów projektowanych Tworzenie opisów dla przewodów projektowanych
rurowych: <rodzaj przewodu> < numer uzgodnienia > rurowych: <rodzaj przewodu> < numer uzgodnienia >
Tworzenie opisów dla przewodów projektowanych Tworzenie opisów dla przewodów projektowanych
miękkich: <liczba całkowita; liczba przewodów> miękkich: <liczba całkowita; liczba przewodów>
<rodzaj przewodu> <numer uzgodnienia > <rodzaj przewodu> <numer uzgodnienia >

eo-567/12

gw -123/12
kp-785 4/12
kp-7854/12

Punkt zmiany cech

Punkt zmiany cech lub źródła danych o położeniu Punkt zmiany cech lub źródła danych o położeniu
przewodu, SUXX01, GESUT przewodu, SUXX02, GESUT
LINIA: 1:500 1:1000 1:2000 1:5000 LINIA: 1:500 1:1000 1:2000 1:5000
grubość linii 1.8 1.3 - - grubość linii 1.8 1.3 - -
długość kreski 1.0 0.7 - - długość kreski 1.0 0.7 - -
Znak kartograficzny punktu zmiany cech lub źródła Znak kartograficzny punktu zmiany cech lub źródła
danych o położeniu przewodu stosuje się dla danych o położeniu przewodu stosuje się dla
przewodów, których reprezentacją geometryczną w bazie przewodów, których reprezentacją geometryczną w bazie
danych GESUT jest linia. Przedstawiamy go w danych GESUT jest powierzchnia. Przedstawiamy go w
miejscu segmentacji przewodu ze względu na zmianę miejscu segmentacji przewodu ze względu na zmianę
atrybutów: źródło, przebieg, średnica przewodu. atrybutów: źródło, przebieg, średnica przewodu.
Wartości RGB znaku kartograficznego: punkt zmiany Wartości RGB znaku kartograficznego: punkt zmiany
cech lub źródła danych o położeniu przewodu cech lub źródła danych o położeniu przewodu
przyjmuje się zgodnie z wartościami RGB rodzaju przyjmuje się zgodnie z wartościami RGB rodzaju
sieci. sieci.

t tA 16t 16tA

SUOP - Obudowa Przewodu

Kanalizacja kablowa, GESUT
SUOP01_01 sieci energetycznej
SUOP01_02 sieci telekomunikacyjnej
LINIA: 1:500 1:1000 1:2000 1:5000
4eN
grubość linii 0,25 0,25 0.18 0.18
tekst 1.8 1.8 1.8 1.8
RGB: zgodnie z rodzajem sieci

459
Kanał ciepłowniczy, SUOP02, GES UT Kanalizacja kablowa, GESUT
POWIERZCHNIA: 1:500 1:1000 1:2000 1:5000 SUOP01_03 sieci energetycznej
grubość linii 0,25 0,25 0.18 0.18 SUOP01_03 sieci telekomunikacyjnej
tekst 1.8 1.8 1.8 1.8 POWIERZCHNIA: 1:500 1:1000 1:2000 1:5000
RGB: 210, 0, 210 grubość linii 0,25 0,25 0.18 0.18
tekst 1.8 1.8 1.8 1.8
RGB: zgodnie z rodzajem sieci
cpd20
2xcpd
0
cpd400 2eN 6eN
4eN

Rura ochronna, GESUT

Rura ochronna, GESUT SUOP03_11 ben zynowy
SUOP03_01 benzynowy SUOP03_12 ciepłowniczy
SUOP03_02 ciepłowniczy SUOP03_13 elektroenergetyczny
SUOP03_03 elektroenergetyczny SUOP03_14 gazowy
SUOP03_04 gazowy SUOP03_15 kanalizacyjny
SUOP03_05 kanalizacyjny SUOP03_16 naftowy
SUOP03_06 naftowy SUOP03_17 telekomunikacyjny
SUOP03_07 telekomunikacyjny SUOP03_18 wodociągowy
SUOP03_08 wodociągowy SUOP03_19 niezidentyfikowany
SUOP03_09 niezidentyfikowany SUOP03_20 inny
SUOP03_10 inny LINIA: 1:500 1:1000 1:2000 1:5000
LINIA: 1:500 1:1000 1:2000 1:5000 grubość linii 0,35 0,35 - -
grubość linii 0,35 0,35 - - tekst 1.8 1.8 - -
tekst 1.8 1.8 - - RGB: zgodnie z rodzajem sieci
RGB: zgodnie z rodzajem sieci

eN 16t

Inna obudowa przewodu, SUOP04_01, GESUT

LINIA: 1:500 1:1000 1:2000 1:5000 Inna obudowa przewodu, SUOP04_02, GESUT
grubość linii 0,35 0,35 - - POWIERZCHNIA: 1:500 1:1000 1:2000 1:5000
tekst 1.8 1.8 - - grubość linii 0,35 0,35 - -
RGB: zgodnie z rodzajem sieci ekst 1.8 1.8 - -
RGB: zgodnie z rodzajem sieci
x400
x1200

SUBP - Budowla Podziemna

Komora podziemna, GESUT
Kanał technologiczny, SUBP0 1, GE SUT SUOP02_01 przewód benzynowy
POWIERZCHNIA: 1:500 1:1000 1:2000 1:5000 SUOP02_02 przewód ciepłowniczy
grubość linii 0,35 0,35 0.18 0.18 SUOP02_03 przewód elektroenergetyczny
długość kreski linii 4.0 4.0 2.0 2.0 SUOP02_04 przewód gazowy
odstęp m. kreskami 1.0 1.0 1.0 1.0 SUOP02_05 przewód kanalizacyjny
tekst 2.5 1.8 1.8 1.8 SUOP02_06 przewód naftowy
Kanał zbiorczy jest to tunel podziemny, w którym SUOP02_07 przewód telekomunikacyjny
układane są następujące rodzaje przewodów: SUOP02_08 przewód wodociągowy
wodociągowe, kanalizacyjne, gazowe, cieplne, SUOP02_09 przewód niezidentyfikowany
telekomunikacyjne i elektroenergetyczne. SUOP02_10 przewód inny
Tekst umieszczać w środku geometrycznym kanału POWIERZCHNIA: 1:500 1:1000 1:2000 1:5000
technologicznego. grubość linii 0,18 0,18 013 -
RGB: zgodnie z rodzajem sieci

KT

460
Osadnik piaskowy, SUBP0 3, GE SUT Parking lub garaż, SUBP04, GESUT
POWIERZCHNIA: 1:500 1:1000 1:2000 1:5000 POWIERZCHNIA: 1:500 1:1000 1:2000 1:5000
grubość linii 0,18 0,18 0.18 - grubość linii 0,18 0,18 0,13 0,13
średnica w skali tekst 2,5 1,8 1,8 1,8
tekst 1.8 1.8 1.8 - odstęp m. kreskami 1,0 0,7 0,7 0,5
Zbiornik, w którym następuje grawitacyjne osadzanie długość kreski linii 2,0 1,4 1,4 1,0
niepożądanych składników, zawartych
w postaci zawiesin w wodzie zanieczyszczonej w PG
kopalni, zakładzie przemysłowym.
Komorę osadnika piaskowego przedstawiać w kolorze
czarnym.
Tunel drogowy, SUBP06, GESUT
POWIERZCHNIA: 1:500 1:1000 1:2000 1:5000
os.pias grubość linii 0,18 0,18 0,13 0,13
tekst 2,5 1,8 1,8 1,8
odstęp m. kreskami 1,0 0,7 0,7 0,5
114.35 długość kreski linii 2,0 1,4 1,4 1,0
112.11 Budowla podziemna, wykonana metodą odkrywkową
lub drążenia, przeznaczona do przeprowadzenia
ciągu komunikacji drogowej, przez przeszkodę terenową
Przejście podziemne, SUBP05, GESUT lub pod nią.
POWIERZCHNIA: 1:500 1:1000 1:2000 1:5000
grubość linii 0,18 0,18 0,13 0,13
tekst 2,5 1,8 1,8 1,8 TD
odstęp m. kreskami 1,0 0,7 0,7 0,5
długość kreski linii 2,0 1,4 1,4 1,0 Tunel metra, SUBP08, GESUT
Obiekt w ciągu ruchu pieszego umożliwiający przejście POWIERZCHNIA: 1:500 1:1000 1:2000 1:5000
pod obiektem komunikacyjnym np.: drogą, grubość linii 0,18 0,18 0,13 0,13
linią kolejową. tekst 2,5 1,8 1,8 1,8
odstęp m. kreskami 1,0 0,7 0,7 0,5
PP długość kreski linii 2,0 1,4 1,4 1,0
Budowla podziemna, wykonana metodą odkrywkową
lub drążenia, przeznaczona do przeprowadzenia
ciągu komunikacji metra, przez przeszkodę terenową lub
Tunel kolejowy, SUBP07, GESUT pod nią.
POWIERZCHNIA: 1:500 1:1000 1:2000 1:5000
grubość linii 0,18 0,18 0,13 0,13
tekst 2,5 1,8 1,8 1,8 TM
odstęp m. kreskami 1,0 0,7 0,7 0,5
długość kreski linii 2,0 1,4 1,4 1,0 Schron lub bunkier, SUBP09, GESUT
Budowla podziemna, wykonana metodą odkrywkową POWIERZCHNIA: 1:500 1:1000 1:2000 1:5000
lub drążenia, przeznaczona do przeprowadzenia grubość linii 0,18 0,18 0,13 0,13
ciągu komunikacji kolejowej, przez przeszkodę tekst 2,5 1,8 1,8 1,8
terenową lub pod nią. odstęp m. kreskami 1,0 0,7 0,7 0,5
długość kreski linii 2,0 1,4 1,4 1,0
Budowla, najczęściej z żelbetu przeznaczona do ochrony
TK osób i sprzętu w warunkach działań bojowych.
Tekst umieszczać w środku geometrycznym schronu lub
bunkra.
Tunel tramwajowy, SUBP08, GESUT
POWIERZCHNIA: 1:500 1:1000 1:2000 1:5000
grubość linii 0,18 0,18 0,13 0,13 S IB
tekst 2,5 1,8 1,8 1,8
odstęp m. kreskami 1,0 0,7 0,7 0,5
długość kreski linii 2,0 1,4 1,4 1,0 Inna budowla podziemna, SUBP11, GE SUT
Budowla podziemna, wykonana metodą odkrywkową POWIERZCHNIA: 1:500 1:1000 1:2000 1:5000
lub drążenia, przeznaczona do przeprowadzenia grubość linii 0,18 0,18 0,13 0,13
ciągu komunikacji tramwajowej, przez przeszkodę tekst 2,5 1,8 1,8 1,8
terenową lub pod nią. odstęp m. kreskami 1,0 0,7 0,7 0,5
długość kreski linii 2,0 1,4 1,4 1,0
Budowla podziemna nie wymieniona w klasie: budowla
TT podziemna. Tekst umieszczać w środku geometrycznym
innej budowli podziemne

461
SUUS - Urządzenie techniczne Hydrant, SUUS02, GESUT
związane z Siecią PUNKT: 1:500 1:1000 1:2000 1:5000
grubość linii 0,18 0,18 0,13 -
Dystrybutor paliw, SUUS01, GESUT element a 1,0 0,7 0,7 -
POWIERZCHNIA: 1:500 1:1000 1:2000 1:5000 element b 1,0 0,7 0,7 -
grubość linii 0,18 0,18 0,13 - element c 2,0 1,5 1,5 -
szerokość a 2.6 1,8 1.3 - Urządzenie, które umożliwia bezpośredni pobór wody
wysokość b 4.6 3.2 2.3 - z głównych przewodów sieci wodociągowej.
szerokość c 1.4 1,0 0.7 - Znak kartograficzny obiektu: hydrant przedstawiać w
wysokość d 2.8 2,0 1.4 - środku geometrycznym hydrantu.
Urządzenia służące do wydawania paliwa z naziemnych
lub podziemnych zbiorników paliwa. Znak
kartograficzny obiektu: dystrybutor paliw przedstawiać b
w środku geometrycznym dystrybutora paliw. a
c
a

b Kontener telekomunikacyjny, SUUS04, GESUT

d
POWIERZCHNIA: 1:500 1:1000 1:2000 1:5000
c grubość linii 0,25 0,25 0.18 0.18
tekst 2.5 1.8 1.8 1.8
Hydrofornia, SUUS03, GESUT Stalowa konstrukcja stawiana na powierzchni terenu,
POWIERZCHNIA: 1:500 1:1000 1:2000 1:5000 wyposażona w sprzęt związany z funkcjonowaniem sieci
grubość linii 0,25 0,25 0.18 0.18 telekomunikacyjnej. Tekst umieszczać w środku
tekst 2.5 1.8 1.8 1.8 geometrycznym kontenera telekomunikacyjnego.
Zbiornik, w którym znajduje się hydrofor - urządzenie
zapewniające stałe ciśnienie wody w sieci
wodociągowej. Tekst umieszczać w środku T
geometrycznym hydroforni.

H Odwodnienie liniowe, SUUS06, GESUT

LINIA: 1:500 1:1000 1:2000 1:5000
grubość linii 0,18 0,18 0.13 -
szerokość a 1.0 0.7 0.7 -
Kratka ściekowa, SUUS05, GESUT długość b 0.8 0.6 0.6 -
POWIERZCHNIA: 1:500 1:1000 1:2000 1:5000 element c w skali -
grubość linii 0,18 0,18 0.13 - tekst 1,8 1,8 1,8 -
szerokość a 1.0 0.7 0.7 - Zespół kratek ściekowych lub korytek, wykorzystywany
długość b 2.0 1.5 1.5 - do ujęcia i odprowadzenia wód opadowych
odstęp c 0.7 0.5 0.5 - z jezdni lub placów, do sieci kanalizacyjnej.
tekst 1,8 1,8 1,8 - Długość znaku kartograficznego dostosować do
Studzienka, wykorzystywana do ujęcia i odprowadzenia odwodnienia liniowego.
wód opadowych z jezdni lub placów, do sieci
kanalizacyjnej. b
c 119,23 k
a
a
c
b
Przepompownia, SUUS08, GESUT
Osadnik kanalizacji lokalnej (dół Chambeau), POWIERZCHNIA: 1:500 1:1000 1:2000 1:5000
SUUS07, GESUT grubość linii 0,25 0,25 0.18 0.18
POWIERZCHNIA: 1:500 1:1000 1:2000 1:5000 tekst 2.5 1.8 1.8 1.8
grubość linii 0,18 0,18 0,13 - Obiekt, w którym znajduje się zestaw pompowy
średnica 2,0 1,4 1,4 - umożliwiający przepompowanie ścieków
tekst 1,8 1,8 1,8 - w miejscach, w których nie jest możliwy ich przepływ
Podziemny zbiornik bezodpływowy, wykonany np.: grawitacyjny. Tekst umieszczać w środku
z betonu, do którego odprowadzane są ścieki geometrycznym przepompowni.
z domowych urządzeń kanalizacyjnych.

P
123.45
kl

462
Słupek telkekomunikacyjny, SUUS09, GES UT Słupowa stacja transformatorowa, SUUS10,
PUNKT: 1:500 1:1000 1:2000 1:5000 GESUT
średnica kropki 1,0 0,7 0,7 - PUNKT: 1:500 1:1000 1:2000 1:5000
tekst 1,8 1,8 1,8 - grubość linii 0,18 0,18 0,13 0,13
Słupek służący do oznaczania w terenie trasy linii element a 1,0 0,7 0,7 0,5
telekomunikacyjnej i jej punktów charakterystycznych, element b 2,0 1,4 1,4 1,0
a także służące do przyłączania przewodów w celu Urządzenie techniczne wyposażone w transformator,
wykonania specjalnych pomiarów. w którym następuje rozdzielenie energii
elektrycznej przy różnych poziomach napięć.
Element znaku kartograficznego obiektu: słupowa
ts stacja transformatorowa umieszczać w środku
geometrycznym słupa.

a
Stacja gazowa, SUUS11, GE SUT b
POWIERZCHNIA: 1:500 1:1000 1:2000 1:5000
grubość linii 0,25 0,25 0.18 0.18 a
tekst 2.5 1.8 1.8 1.8
Zespół urządzeń technicznych realizujących redukcje Stacja transformatorowa, SUUS12, GESUT
ciśnienia gazu i dalszą jego dystrybucję. POWIERZCHNIA: 1:500 1:1000 1:2000 1:5000
Tekst umieszczać w środku geometrycznym stacji grubość linii 0,25 0,25 0.18 0.18
gazowej kontenerowej. tekst 1.8 1.8 1.8 1.8

Tr
G Studnia głębinowa, SUUS14, GESUT
PUNKT: 1:500 1:1000 1:2000 1:5000
grubość linii 0,18 0,18 0,13 -
element a 2,0 1.4 1,2 -
średnica wewnętrzna b 1,0 0.7 0,6 -
Studnia, SUUS13, GESUT średnica zewnętrzna c 3,0 2,1 1,8 -
PUNKT: 1:500 1:1000 1:2000 1:5000 element d 1,0 0.7 0,6 -
grubość linii 0,18 0,18 0,13 - promień r 0,5 0,4 0,3 -
średnica wewnętrzna 1.0 0.7 0.6 - Sztuczny otwór wiercony w celu ujęcia wód
średnica zewnętrzna 3,0 2.1 1.8 - podziemnych, sięgający poziomu wodonośnego na
Sztuczny otwór kopany w celu ujęcia wód głębokości powyżej 30m.
podziemnych, sięgający poziomu wodonośnego.
a

r
d

Studzienka, GESUT
SUUS15_01 przewód benzynowy
SUUS15_02 przewód ciepłowniczy
SUUS15_03 przewód elektroenergetyczny
SUUS15_04 przewód gazowy
SUUS15_05 przewód kanalizacyjny
SUUS15_06 przewód naftowy
SUUS15_07 przewód telekomunikacyjny
SUUS15_08 przewód wodociągowy
SUUS15_09 przewód niezidentyfikowany
SUUS15_10 przewód inny
PUNKT: 1:500 1:1000 1:2000 1:5000
grubość linii 0,18 0,18 0.13
średnica kółka 1,0 0.7 0.7
RGB: zgodnie z rodzajem sieci
b
c
Studzienka, GESUT
SUUS15_11 przewód benzyno wy
SUUS15_12 przewód ciepłowniczy
SUUS15_13 przewód elektroenergetyczny
SUUS15_14 przewód gazowy
SUUS15_15 przewód kanalizacyjny
SUUS15_16 przewód naftowy
SUUS15_17 przewód telekomunikacyjny
- SUUS15_18 przewód wodociągowy
- SUUS15_19 przewód niezidentyfikowany
SUUS15_20 przewód inny
POWIERZCHNAI: 1:500 1:1000 1:2000 1:5000
grubość linii 0,18 0,18 0.13 -
średnica kółka w skali -
RGB: zgodnie z rodzajem sieci

463
Sygnalizator świetlny, SUUS16, GESUT Szafa kablowa, SUUS17_01, GESUT
PUNKT: 1:500 1:1000 1:2000 1:5000 PUNKT: 1:500 1:1000 1:2000 1:5000
grubość linii 0,18 0,18 0.18 - grubość linii 0,18 0,18 0,13 -
element a 2,5 2.0 2.0 - element a 2.0 1.5 1.5 -
średnica b 1,5 1.0 1.0 - element b 1.0 0,7 0,7 -
Urządzenie kierujące ruchem drogowym na tekst 1,8 1,8 1,8 -
skrzyżowaniach i przejściach dla pieszych,
zamontowane na specjalnej podporze, bądź słupie
podstawą fundamentową osadzoną w gruncie. b
a t
a

b Szafa oświetleniowa, SUUS18_01, GESUT

PUNKT: 1:500 1:1000 1:2000 1:5000
grubość linii 0,18 0,18 0,13 -
Szafa kablowa, SUUS17_02, GESUT element a 2.0 1.5 1.5 -
POWIERZCHNIA: 1:500 1:1000 1:2000 1:5000 element b 1.0 0,7 0,7 -
grubość linii 0,18 0,18 0,13 - tekst 1,8 1,8 1,8 -
tekst 1,8 1,8 1,8 -

b
t a eo

Szafa oświetleniowa, SUUS18_02, GESUT Szafa sterownicza, SUUS19_1, GESUT

POWIERZCHNIA: 1:500 1:1000 1:2000 1:5000 PUNKT: 1:500 1:1000 1:2000 1:5000
grubość linii 0,18 0,18 0,13 - grubość linii 0,18 0,18 0,13 -
tekst 1,8 1,8 1,8 - element a 2.0 1.5 1.5 -
element b 1.0 0,7 0,7 -
tekst 1,8 1,8 1,8 -
eo

Szafa sterownicza, SUUS19_2, GESUT

POWIERZCHNIA: 1:500 1:1000 1:2000 1:5000 b
grubość linii 0,18 0,18 0,13 - a st
tekst 1,8 1,8 1,8 -
Szafka gazowa, SUUS20_1, GESUT
PUNKT: 1:500 1:1000 1:2000 1:5000
st grubość linii 0,18 0,18 0,13 -
element a 2.0 1.5 1.5 -
Szafka gazowa, SUUS20_2, GESUT element b 1.0 0,7 0,7 -
POWIERZCHNIA: 1:500 1:1000 1:2000 1:5000 tekst 1,8 1,8 1,8 -
grubość linii 0,18 0,18 0,13 -
tekst 1,8 1,8 1,8 -

b
a g
g

Trójnik, SUUS21, GESUT

PUNKT: 1:500 1:1000 1:2000 1:5000
grubość linii 0,18 0,18 - - Właz, SUUS22_01, GESUT
element a 2.0 1.0 - - PUNKT: 1:500 1:1000 1:2000 1:5000
Rodzaj kształtki rurowej używanej w rurociągach grubość linii 0,18 0,13 0.13 -
cieczy lub gazu, do wykonania odgałęzienia średnica 1.0 0,8 0,8 -
bocznego sieci. Urządzenie składa się z trzech wylotów tekst 1,8 1,8 1,8 -
umożliwiając zmianę biegu rurociągu.

a
k
a 119.25

464
Właz, SUUS22_02, GESUT Wylot kanału, SUUS23, GESUT
POWIERZCHNIA: 1:500 1:1000 1:2000 1:5000 PUNKT: 1:500 1:1000 1:2000 1:5000
grubość linii 0,18 0,13 0.13 - grubość linii 0,35 0,25 - -
średnica w skali - element a 2.0 1.0 - -
tekst 1,8 1,8 1,8 - Ujście systemu kanalizacji ściekowych, burzowych,
przemysłowych do rzek i zbiorników. Miejsce
k najczęściej urządzone, z betonowym kołnierzem,
119.25 usytuowane w skarpie, pozwalające na swobodny
spływ odprowadzanej cieczy.
Wywietrznik, SUUS24_01, GESUT
PUNKT: 1:500 1:1000 1:2000 1:5000
a
średnica kropki 0.8 0.8 - -
tekst 1,8 1,8 - -
Element wentylacyjny systemów kanalizacji,
gazociągów, sieci ciepłowniczych i innych. Wywietrznik, SUUS24_02, GESUT
Jest urządzeniem naziemnym często w postaci LINIA: 1:500 1:1000 1:2000 1:5000
obudowanej kratki wywietrznikowej, bądź nasady grubość linii 0,35 0,35 - -
wentylacyjnej. Znak kartograficzny obiektu: Element wentylacyjny systemów kanalizacji,
wywietrznik stosować dla elementów mniejszych niż gazociągów, sieci ciepłowniczych i innych.
0,5 m x 0,5 m. Jest urządzeniem naziemnym często w postaci
obudowanej kratki wywietrznikowej, bądź nasady
wyw.
wentylacyjnej.

wy w.
Wywietrznik, SUUS24_3, GESUT
POWIERZCHNIA: 1:500 1:1000 1:2000 1:5000
grubość linii 0,18 0,18 - - Zasuwa, SUUS25, GESUT
PUNKT: 1:500 1:1000 1:2000 1:5000
średnica kropki 0.8 0,5 - -
wyw tekst 1,8 1,8 - -
Urządzenie służące do odcinania lub regulowania
Zawór, SUUS26, GESUT przepływu w sieciach i instalacjach:
PUNKT: 1:500 1:1000 1:2000 1:5000 wodociągowych, ciepłowniczych i gazowych.
element a 0.8 0.8 - - Najczęściej spotykanymi są zasuwy kołnierzowe,
tekst 1,8 1,8 - - wykonane z żeliwa.
Urządzenie stosowane do regulacji przepływu cieczy
i gazów z jednej przestrzeni do drugiej za w
pomocą ruchomego zamykającego kurka. g
a w
Zbiornik, GESUT
SUUS27_01 przewód benzynowy
SUUS27_02 przewód ciepłowniczy
Zbiornik, GESUT SUUS27_03 przewód elektroenergetyczny
SUUS27_11 przewód benzyno wy SUUS27_04 przewód gazowy
SUUS27_12 przewód ciepłowniczy SUUS27_05 przewód kanalizacyjny
SUUS27_13 przewód elektroenergetyczny SUUS27_06 przewód naftowy
SUUS27_14 przewód gazowy SUUS27_07 przewód telekomunikacyjny
SUUS27_15 przewód kanalizacyjny SUUS27_08 przewód wodociągowy
SUUS27_16 przewód naftowy SUUS27_09 przewód niezidentyfikowany
SUUS27_17 przewód telekomunikacyjny SUUS27_10 przewód inny
SUUS27_18 przewód wodociągowy PUNKT: 1:500 1:1000 1:2000 1:5000
SUUS27_19 przewód niezidentyfikowany grubość linii 0,18 0,18 0.18 -
SUUS27_20 przewód inny element a 2,0 1,4 1.4 -
POWIERZCHNIA: 1:500 1:1000 1:2000 1:5000 element b 1,8 1,2 1.2 -
grubość linii 0,18 0,18 0.18 - tekst 1,8 1,8 1.8 -
tekst 1,8 1,8 1.8 - RGB: zgodnie z rodzajem sieci
RGB: zgodnie z rodzajem sieci
b300
b300
b
zb. a zb.

465
Zdrój uliczny, S UUS 28, GESUT Złącze kablowe, SUUS29, GESUT
PUNKT: 1:500 1:1000 1:2000 1:5000 PUNKT: 1:500 1:1000 1:2000 1:5000
grubość linii 0,18 0,18 0,13 - bok kwadratu 1,0 0,8 - -
element a 1,0 0,7 0,7 -
element b 1,0 0,7 0,7 - eN
element c 1,0 0,7 0,7 -
średnica d 2,0 1.5 1.5 -
Urządzenie do pobierania wody podłączone do Niezidentyfikowane urządzenie techniczne,
instalacji wodociągowych SUUS30_01, GESUT
PUNKT: 1:500 1:1000 1:2000 1:5000
b średnica kropki 1.0 0.8 - -
c tekst 1,8 1,8 - -
a
d 123.45 n.u.
Niezidentyfikowane urządzenie techniczne,
Niezidentyfikowane urządzenie techniczne, SUUS30_03, GESUT
SUUS30_02, GESUT POWIERZCHNIA: 1:500 1:1000 1:2000 1:5000
LINIA: 1:500 1:1000 1:2000 1:5000 grubość linii 0,18 0,18 - -
grubość linii 0,35 0,25 - - tekst 1,8 1,8 - -
tekst 1,8 1,8 - -
n.u.
n.u.
Inne urządzenie techniczne, SUUS31_02, GESUT
LINIA: 1:500 1:1000 1:2000 1:5000
Inne urządzenie techniczne, SUUS31_01, GESUT grubość linii 0,35 0,25 - -
PUNKT: 1:500 1:1000 1:2000 1:5000 tekst 1,8 1,8 - -
średnica kropki 1.0 0,8 - -
tekst 1,8 1,8 - -
i.u.

i.u.
Maszt oświetleniowy, SUS M0 2, GE SUT
PUNKT: 1:500 1:1000 1:2000 1:5000
Inne urządzenie techniczne, SUUS31_03, GESUT grubość linii 0,18 0,18 0,13 -
POWIERZCHNIA: 1:500 1:1000 1:2000 1:5000 średnica kółka 1,0 0.7 0.7 -
grubość linii 0,18 0,18 - - kąt a 45° 45° 45° -
tekst 1,8 1,8 - - element b 2.0 1.4 1.4 -
element c 1.3 1.0 1.0 -
i.u.
a
c
SUSM - Słup i Maszt
b
Latarnia, SUSM01, GESUT
PUNKT: 1:500 1:1000 1:2000 1:5000
grubość linii 0,18 0,18 0,13 - Maszt telekomunikacyjny, SUSM03 _01, GESUT
element b 1,0 0,8 0,7 - PUNKT: 1:500 1:1000 1:2000 1:5000
kąt a 90° 90° 90° - grubość linii 0,18 0,18 0,13 0,13
element c 5.0 4,0 3.0 - element a 1,0 0,8 0,8 0,6
wysokość b 3,5 3,0 2,5 2,0
średnica c 2,0 1,8 1,5 1,0

c
a

a b

b
c

466
Maszt telekomunikacyjny, SUSM03 ,_ 02 GESUT Słup, SUSM04_01 GESUT
POWIERZCHNIA: 1:500 1:1000 1:2000 1:5000 PUNKT: 1:500 1:1000 1:2000 1:5000
grubość linii 0,18 0,18 0,13 0,13 grubość linii 0,18 0,18 0,13 0,13
element a 1,0 0,8 0,8 0,6 średnica kółka 1,0 0,7 0,7 0,7
wysokość b 3,5 3,0 2,5 2,0
element c wymiar w skali
element d wymiar w skali

a
b Słup łączony, SUSM 05_ 01 GESUT
LINIA: 1:500 1:1000 1:2000 1:5000
grubość linii 0,18 0,18 0,13 0,13
c
średnica kółka 1,0 0,7 0,7 0,7
d kreska i odstęp w linii 1,0 0,7 0,7 0,7

Słup, SUSM04_02 GESUT

POWIERZCHNIA: 1:500 1:1000 1:2000 1:5000
grubość linii 0,18 0,18 0,13 0,13

Słup kratowy, S USM06 GESUT

POWIERZCHNIA: 1:500 1:1000 1:2000 1:5000
grubość linii 0,18 0,18 0,13 0,13
średnica kółka 1,0 0,7 0,7 0,7
Słup łączony, SUSM 05_ 2 GES UT kreska i odstęp w linii 1,0 0,7 0,7 0,7
POWIERZCHNIA: 1:500 1:1000 1:2000 1:5000
grubość linii 0,18 0,18 0,13 0,13
średnica kółka 1,0 0,7 0,7 0,7
kreska i odstęp w linii 1,0 0,7 0,7 0,7

Słup trakcyjny, SUSM 07_ 2 GES UT

Słup trakcyjny, SUSM 07_ 1 GES UT POWIERZCHNIA: 1:500 1:1000
PUNKT: 1:500 1:1000 1:2000 1:5000 1:2000 1:5000
grubość linii 0,18 0,18 0,13 0,13 grubość linii 0,18 0,18 0,13 0,13
element a 7,0 5.0 3.5 3.5 element a 7,0 5.0 3.5 3.5
element b 1,0 0.7 0,5 0,5 element b 1,0 0.7 0,5 0,5
element c 4,0 2,8 2,0 2.0 element c 4,0 2,8 2,0 2.0
element d 1,4 1.0 0.7 0.7 element d 1,4 1.0 0.7 0.7
średnica e 1,0 0,7 0,5 0,5 średnica e w skali

b
b

b
b
a
a

d c
d c

e
e

467
Turbina wiatrowa, SUSM08_01 GESUT Turbina wiatrowa, SUSM08_2 GESUT
POWIERZCHNIA: 1:500 1:1000 1:2000 1:5000 PUNKT: 1:500 1:1000 1:2000 1:5000
grubość linii 0,18 0,18 - - grubość linii - - 0,13 0,13
tekst 2.5 1,8 - - element a - - 2,0 1,5
Wysoka podpora, zwieńczona wirnikowym silnikiem element b - - 1,0 0,7
wiatrowym. element c - - 1,0 0,7
wysokość d - - 3,0 2,1
a

turb.wiatr. b
turb.wiatr.
Wieża telekomunikacyjna, SUSM09_01 GESUT d
PUNKT: 1:500 1:1000 1:2000 1:5000
grubość linii 0,18 0,18 0,13 0,13
średnica a 2,0 1.8 1.4 1.4
c
element b 1,0 0.8 0.8 0.8
element c 4,0 3.6 3.0 3.0 Wieża telekomunikacyjna, SUSM09_2 GESUT
wysokość d 2.5 2,0 2,0 2.0 POWIERZCHNIA: 1:500 1:1000 1:2000 1:5000
c grubość linii 0,18 0,18 0,13 0,13
b średnica a 1,0 0,8 0,8 0,8
element b w skali
element c 1,0 0.8 0.8 0.8
d b
c

b/4 b/4 b/2

a

b/2
b
Wieża telekomunikacyjna, SUSM09_03 GESUT
POWIERZCHNIA: 1:500 1:1000 1:2000 1:5000
grubość linii 0,18 0,18 0,13 0,13
średnica a w skali b
element b 1,0 0.8 0.8 0.8
element c 4,0 3.6 3.0 3.0 Inny słup lub maszt, SUSM10_01 GESUT
element d 2.5 2,0 2,0 2.0 PUNKT: 1:500 1:1000 1:2000 1:5000
grubość linii 0,18 0,18 0,13 0,13
c średnica a 1,0 0,7 0,7 0,5
element b 3,0 3.0 2.1 2.1
b element c 1,0 0,7 0,7 0,7

c
d
b

a
a

b
Inny słup lub maszt, SUSM10_02 GESUT
POWIERZCHNIA: 1:500 1:1000 1:2000 1:5000
grubość linii 0,18 0,18 0,13 0,13
średnica kółka a 1,0 0,7 0,7 0,5 b
element b wymiar w skali
element c 1,0 0,7 0,7 0,7 a
b

468
Inny słup lub maszt, SUSM10_03 GESUT
POWIERZCHNIA: 1:500 1:1000 b/2
1:2000 1:5000
grubość linii 0,18 0,18 0,13 0,13 b
średnica a wymiar w skali
element b a
a

SUPS - Punkt o określonej wysokości Rzędna dołu, GESUT

SUPS02_01 sieć benzynowa
Rzędna góry, GESUT SUPS02_02 sieć ciepłownicza
SUPS01_01 sieć benzynowa SUPS02_03 sieć elektroenergetyczna
SUPS01_02 sieć ciepłownicza SUPS02_04 sieć gazowa
SUPS01_03 sieć elektroenergetyczna SUPS02_05 sieć kanalizacyjna
SUPS01_04 sieć gazowa SUPS02_06 sieć naftowa
SUPS01_05 sieć kanalizacyjna SUPS02_07 sieć telekomunikacyjna
SUPS01_06 sieć naftowa SUPS02_08 sieć wodociągowa
SUPS01_07 sieć telekomunikacyjna SUPS02_09 sieć niezidentyfikowana
SUPS01_08 sieć wodociągowa SUPS02_10 sieć inna
SUPS01_09 sieć niezidentyfikowana SUPS02_11 b ud owla po dziemna
SUPS01_10 sieć inna PUNKT: 1:500 1:1000 1:2000 1:5000
SUPS01_11 b ud owla po dziemna tekst 1,8 1,8 - -
PUNKT: 1:500 1:1000 1:2000 1:5000 RGB: zgodnie z rodzajem sieci, w przypadku budowli
tekst 1,8 1,8 - - podziemnej - kolor czarny
RGB: zgodnie z rodzajem sieci Znak jest związany z obiektem: przewód, urządzenie
Znak jest związany z obiektem: przewód, urządzenie techniczne związane z siecią, obudowa przewodu.
techniczne związane z siecią, obudowa przewodu
135.21
121. 4 cpj
t 134.11

SUSM - Korytarz przesyłowy

Korytarz przesyłowy SUKP01 GESUT
POWIERZCHNIA: 1:500 1:1000 1:2000 1:5000
grubość linii 0,18 0,18 0,13 0,13 b c
odstęp a 2,0 1.0 0.8 0.8
odstęp b 2,0 1.0 0.8 0.8 a
b
odstęp c 2,0 1.0 0.8 0.8
odstęp d 4,0 2,0 1.6 1,6
element e 2,0 1.4 1.4 1.0
odstęp f 1,0 0.7 0.7 0.5
średnica kropki 0.2 0.2 0.2 0.2
RGB: 225, 215, 200

5.7. Obiekty EMUiA

Generalizacja i kartograficzna wizualizacja obiektów EMUiA

Punkt adresowy PUAD EMUiA

PUNKT: 1:500 1:1000 1:2000 1:5000
tekst 1,8 1,8 1,8 1.8

469
5.8. Edycja mapy na podstawie pomiaru
terenowego

Znaki K-1
Do czasu uprawomocnienia wspomnianego w rozdziale 5.1 rozporządzenia MAiC
obowiązywały standardy tworzenia mapy zasadniczej przedstawione w instrukcjach
i wytycznych technicznych, w szczególności:
• Instrukcja techniczna K-1 Mapa zasadnicza, 1998,
• Wytyczne techniczne K-1.1 Metryka mapy zasadniczej, 1980
• Wytyczne techniczne K-1.2 Mapa zasadnicza. Aktualizacja i modernizacja, 1987.
• Wytyczne techniczne K-1.5 Mapa zasadnicza. Opracowanie pierworysu
autogrametrycznego sytuacji i rzeźby terenu, 1990.
• Wytyczne techniczne K-1.6 Mapa zasadnicza. Opracowanie pierworysu na
podkładzie fotomapy lub ortofotomapy, 1987.
• Wytyczne techniczne K-1.7 Mapa zasadnicza w wersji rozwarstwionej. Metody
sporządzania i zasady reprodukcji, 1987.
• Wytyczne techniczne K-1.10 Podział treści podstawowej mapy kraju, 1996.
W znaki kartograficzne instrukcji K-1 wyposażane były programy programy geodezyjne
takie jak C-Geo, WinCalk jak również programy CAD i GIS.
Aktualnie, w programach tych znaki K-1 zostały uzgodnione z rozporządzeniem MAiC.

Tworzenie mapy zasadniczej na podstawie wyników

pomiarów terenowych

W dalszej części tego rozdziału przedstawiony jest przykład tworzenia mapy zasadniczej
za pomocą programu C-Geo na podstawie szkicu polowego (rys. 1.1.1) i współrzędnych
pomierzonych punktów za pomocą tachimetru (tab. 1.1.1).
Analogicznie kreślona jest mapa zasadnicza w innych programach na przykład ArcGIS,
MapInfo, AutoCad, Microstation wyposażonych w zaktualizowane znaki K-1.

Założenie Projektu oraz Tabeli Punkty i Mapy Punkty w C-Geo

Po uruchomieniu programu C-Geo i wyborze opcji Plik/Projekty ukazuje się Lista
projektów (rys. 5.8.1), są to podkatalogi w katalogu C\C-GEO7\Projekty.
Lista projektów zawiera własne menu Projekt, Tabela, Więcej:
• po wyborze opcji Projekt/Dodaj projekt zakładany jest projekt Mapa zasadnicza
(rys.5.8.1),
• po wyborze opcji Tabela/Dodaj tabelę zakładana jest Tabela Punkty i Mapa Punkty
(rys. 5.8.2-3).

470
Tabela i mapa są wyświetlane w niezależnych oknach. Przejścia między nimi można
dokonywać przez wskazanie myszką i kliknięcie lewym przyciskiem, lub za pomocą
ikony

Rys. 5.8.1

Rys. 5.8.2

471
 Rys. 5.8.3
Import punktów
Współrzędne i wysokości punktów mogą być importowane do założonej tabeli
bezpośrednio z tachimetru lub wczytane z pliku tekstowego.
W drugim przypadku po wyborze opcji Plik/Impotrt/Plik tekstowy ukazuje się okno
wyboru pliku np. Tabela xy.txt: po akceptacji Otwórz (rys. 5.8.4) a następnie OK
(rys. 5.8.5) dane te są wprowadzone do tabeli Punkty (rys. 5.8.6).

Rys. 5.8.4

472
 Rys. 5.8.5

Po przejściu do okna mapy i kliknięciu ikony odśwież ukazują się

wprowadzone punkty (rys. 5.8.7).

Rys. 5.8.6

473
 Rys. 5.8.7

Pokazane na rys. 5.8.7 punkty są wyświetlone na tzw. Warstwie zerowej. Przeglądu

i edycji warstw można dokonywać w menu Warstwy (rys. 5.8.8) dostępnym po
kliknięciu ikony

Przegląd numerów, kodów, współrzędnych i wysokości

wszystkich punktów na mapie
Numery punktów jak również kody, współrzędne x, y i wysokości H ukazują się na
mapie (rys. 5.8.9) po uaktywnieniu opcji włączony i dokonaniu odpowiedniego wyboru
Co wstawić w oknie dialogowym Opis punktu (rys. 5.8.10) ukazującym się po
kliknięciu ikony

474
 Rys. 5.8.8

Rys. 5.8.9

Rys. 5.8.10

475
Menu podręczne Informacja o obiekcie mapy
Informację o danym obiekcie mapy, w szczególności o punkcie, można uzyskać
korzystając z menu podręcznego: należy wskazać kursorem wybrany obiekt, uaktywnić
obiekt przez kliknięcie lewym przyciskiem myszki, a następnie kliknąć prawym
przyciskiem myszki. Wybierając z menu podręcznego opcję Informacja ukazuje się okno
(rys. 5.8.11).

Rys. 5.8.11
Kreślenie obiektów
Jedną z możliwości kreślenia mapy w C-Geo jest skorzystanie z menu obiektów K1
(rys. 5.8.12). Kreślenie można rozpocząć od wykreślenia dowolnego obiektu na
przykład budynku mieszkalnego dwukondygnacyjnego Nr 34 (rys. 1.1.1):

- po kliknięciu ikony K1 ukazuje się okno wyboru kreślonego obiektu, na pierwszej

liście wybierana jest grupa do której należy kreślony obiekt tj. BUDYNKI natomiast
na drugiej liście wybierany jest jego kod i nazwa: BUD Budynek, w tym czasie
program zakłada warstwę o nazwie BUDYNKI i czyni ją aktywną - edytowalną.

476
 BLN Blok budynku nieognioodpornego
BLO Blok budynku
BPB Przejazd pod budynkiem
BPO Bud. podziemna, przejście, garaż, zbiornik
BPP Bud. podziemna projektowana
BTO Taras lub weranda
BUD Budynek
BUDYNKI BUF Fundament budynku, budowli
ELEMENTY GRAFICZNE BUG Łącznik napowietrzny budynków, galeria
GRANICE, GRUNTY BUI Podpora wiaty, galerii
KANAŁY ZBIORCZE BUJ Podpora wiaty, galerii, przewodu - symbol
KOMUNIKACJA BUO Obrys budynku ognioodpornego
OSNOWA BUR Budynek w ruinie
RZEŹBA I GEOGRAFIC ZNE BUS Symbol budynku
RZEŹBA TERENU BUW Wiata, taras odkryty na podporach
SIECI INNE BUX Budowla ziemna ograniczona skarpami
SIECI NIEZIDENTYFIKOWANE nieumocnionymi
SIEĆ BENZYNOWA BUZ Budowla ziemna (piwnica)
SIEĆ CIEPLNA BZN Zasięg nawisu budynku, budowli
SIEĆ ENERGETYCZNA BZO Przyziemie budynku ognioodpornego
SIEĆ GAZOWA CIE Cieplarnia
SIEĆ KANALIZACYJNA KMN Komin - symbol
SIEĆ KOMPUTEROWA RMP - Rampa
SIEĆ MELIORACYJNA SCH Schody zewnętrzne
SIEĆ NAFTOWA SSC Oznaczenie świątyni chrześcijańskiej
SIEĆ POCZTY PNEUMATYCZNEJ SSN Oznaczenie świątyni niechrześcijańskiej
SIEĆ TELEKOMUNIKACYJNA SWT Świetlik do podziemia
SIEĆ TV KABLOWA WCN Wieża ognioodporna
SIEĆ WODOCIĄGOWA WCS Wieża ognioodporna - symbol
UZBROJENIE TERENU WJD Wjazd do podziemia
UŻYTKI WTN Wiatrak ognionieodporny
ZAGOSPODAROWANIE TERENU WTR Wi atrak ogni oo dporny
WTS Wiatrak ognioodporny - symbol

Rys. 5.8.12
- po kliknięciu ikony kreślenia obiektu zamkniętego (rys. 5.8.12) kursor przyjmuje
kształt krzyża: jest naprowadzany na jeden z narożników kreślonego budynku np.
42 (rys. 5.8.13) po akceptacji kliknięciem myszki kursor jest przemieszczany na
kolejne punkty kreślonego obiektu 43, 45, 46, 58, 59, 53, 54, 49, 50, za każdym
razem wybór punktu akceptowany jest kliknięciem myszki, na końcu kursor jest
przemieszczany na punkt początkowy 42, tym razem należy prawym przyciskiem
myszki uaktywnić menu podręczne w którym wybierana jest opcja zakończ,
budynek zostaje wykreślony na warstwie BUDYNKI (rys. 5.8.13).

- po kliknięciu ikony wprowadzania tekstu (rys. 5.8.12) ukazuje się okno w którym
wprowadzany jest tekst określający funkcję i liczbę kondygnacji budynku m2
(rys. 5.8.14), po akceptacji OK kursor w postaci krzyża z przylegającym napisem
jest przemieszczany do środka budynku, wybór ten jest akceptowany kliknięciem
myszki, napis zostaje zamieszczony w miejscu wskazanym kursorem, warstwą
aktywną jest nadal warstwa BUDYNKI więc napis zamieszczony jest na tej
warstwie.

477
 Rys. 5.8.13

Rys. 5.8.14

478
Pozostałe obiekty mapy są wykreślane podobnie jak budynek. Podczas kreślenia po
wskazaniu i akceptacji kolejnego punktu obiektu w tabeli punkty zostaje przypisany
temu punktowi kod kreślonego obiektu.
Niektóre obiekty takie jak schody czy skarpy wymagają skorzystania z dodatkowego
menu podręcznego. Na przykład, po wyborze obiektu SCH Schody zewnętrzne
(rys. 5.8.15) program uaktywnia warstwę BUDYNKI i czyni ją edytowalną:

Rys. 5.8.15
- po kliknięciu ikony kreślenia obiektu otwartego (rys. 5.8.15) kursor przyjmuje
kształt krzyża: jest naprowadzany na narożnik 48 kreślonych schodów
(rys. 5.8.13) po akceptacji kliknięciem myszki kursor jest przemieszczany na
kolejne punkty 47, 56, 55, za każdym razem wybór punktu akceptowany jest
kliknięciem myszki, po akceptacji punktu 55 należy prawym przyciskiem myszki
uaktywnić menu podręczne w którym wybierana jest opcja zakończ, linia
schodów zostaje wykreślona na warstwie BUDYNKI (rys. 5.8.13).
- po kliknięciu ikony wyboru obiektów, kursor przyjmuje kształt strzałki, należy
wskazać myszką wykreśloną linię schodów i uaktywnić obiekt kliknięciem lewym
przyciskiem myszki, a następnie kliknąć prawym przyciskiem myszki - w menu
podręcznym wybrać opcję Wypełnij obiekt/schody, po ustawieniach w oknie
dialogowym Schody i akceptacji OK (rys. 5.8.16) schody na mapie zostają
zakreskowane (rys. 5.8.13).

Rys. 5.8.16
Wykreślona mapa jest ściśle powiązana z tabelą. Każda zmiana współrzędnych punktów
w tabeli powoduje natychmiastową zmianę rysunku mapy.

479
Przesuwanie mapy w oknie
Podczas pracy na mapie dostępne są funkcje ułatwiające edycję rysunku.
Przesuwanie mapy w oknie:
• kursory - przesunięcie mapy w wybranym kierunku, dodatkowe opcje:
a) przytrzymany klawisz Alt - zmniejszenie przesunięcia,
b) przytrzymany klawisz Shift - zwiększenie 2 krotne przesunięcia,
c) przytrzymane klawisze Shift i Ctrl - zwiększenie 4 krotne przesunięcia,
• klawisze numeryczne 1, 3, 7, 9 na klawiaturze numerycznej przy włączonej funkcji
NumLock - przesunięcie mapy w kierunkach skośnych,
• przytrzymany klawisz Shift (kursor zmienia się w łapkę) i przeciąganie myszką
przy wciśniętym lewym przycisku myszki - przesuwanie mapy w dowolnym
kierunku.
Naciśnięcie klawisza + lub - na klawiaturze numerycznej powoduje odpowiednio
powiększenie i pomniejszenie mapy w miejscu centralnym kursora myszki.

Definiowanie obiektów
Po kliknięciu ikony na pasku narzędziowym okna K1 (rys. 5.8.12 ) pokazuje się
okno Definicja obiektów (rys. 5.8.17-19) w którym można dokonywać przeglądu
i edycji jak również dodawania nowych i usuwania istniejących obiektów wykreślanych
w programie C-GEO (rys. 5.8.12).

Rys. 5.8.17

480
Przegląd warstw mapy
Obiekty wykreślonej mapy są zamieszczone na warstwach o nazwach zgodnych
z nazwami grup do których przynależą (rys. 5.8.12). Warstwy te są zakładane
automatycznie podczas wykreślania pierwszego obiektu należącego do danej grupy.
Poszczególne warstwy można przeglądać i edytować:
- po kliknięciu tej ikonki ukazuje się okno Legendy (rys. 5.8.20), w którym są
widoczne:
Warstwy - menadżer warstw
Obliczenia - lista wszystkich obliczeń i zadań
Rastry - menadżer rastrów
Bazy Danych - lista założonych baz danych dla projektu
Widoki

Rys. 5.8.18

Rys. 5.8.19

481
- po kliknięciu na tej ikonce ukazuje się okno Warstwy (rys. 5.8.21) w którym
można dokonać szeregu ustawień:
tak, nie - podwójne kliknięcie tych napisów ustala które warstwy mają być:
• Widoczne - pokazane na mapie (przeglądając lub drukując mapę warstwę
zerową ustala się zwykle jako niewidoczną, są tam wyświetlane
punkty zamieszczone w tabeli, na podstawie których
wykreślono mapę)
• Wybieralne - czy obiekty leżące na danej warstwie mogą być
wybierane przez wskazywanie kursorem
• Edytowalne - określa czy obiekty z danej warstwy mogą być edytowane
usuwane, dodawane, zmieniane - w danym momencie
może być edytowalna tylko jedna warstwa.
Linia/Kolor - po podwójnym kliknięciu kreski poziomej ukazuje się menu ustalenia
stylu, koloru i szerokości linii obiektów na warstwie
Typ warstwy - ustalenie typu warstwy: Działki, Użytki, Budynki, Inne
Dodaj, Usuń - założenie nowych lub usunięcie warstw
Czyść - usunięcie wszystkich wykreślonych obiektów na warstwie

Rys. 5.8.20

482
 Rys. 5.8.21
Czołówki
Po kliknięciu obiektu w menu podręcznym dostępna jest opcja Czołówki, umożliwiająca
wstawienie czołówek budynku (rys. 5.8.22)

Rys. 5.8.22

Edytor obiektów
Po kliknięciu obiektu w menu podręcznym dostępna jest opcja Edycja, ułatwiająca
przegląd i korektę współrzednych punktów obiektu z automatycznym zapisem do tabeli

483
(rys. 5.8.23). Edytor ten można również wykorzystać do kreślenia nowego obiektu
(którego punktów nie ma w tabeli) na podstawie wprowadzanych współrzędnych
i nazw punktów. Po wykreśleniu punkty zostaną zapisane w tabeli.

Rys. 5.8.23

Numeryczny model rzeźby terenu

Rzeźba terenu jest reprezentowana za pomocą punktów o pomierzonej wysokości.
Dla wizualizacji trójwymiarowej powierzchni terenu punkty te są łączone, tworząc
nieregularną siatkę trójkątów powierzchniowych terenu TIN (Triangular Irregular
Network). Siatka ta jest jedną z reprezentacji numerycznego modelu terenu NMT
(rozdz. 2.7, rys. 2.7.24).

Założenie warstwy numerycznego modelu terenu NMT

Warstwa numerycznego modelu terenu na przykład o nazwie NMT: Siatka trójkątów
jest zakładana po wyborze opcji Dodaj w oknie Warstwy (rys. 5.8.25), które ukazuje się
po kliknięciu ikony na pasku narzędziowym programu C-Geo.

Wprowadzenie punktów terenu i punktów tworzących

obrys obszaru
Numeryczny model terenu jest tworzony jest na podstawie punktów o znanych
wysokościach. Po wyborze opcji Obliczenia / Obliczenie objętości w oknie pokazanym
na rys. 5.8.26 w zakładce Punkty terenu wpisywane są numery punktów mapy
zasadniczej na podstawie których zostanie utworzony zostanie model terenu.
Współrzędne x, y i wysokości H tych punktów pobierane są przez program z tabeli
mapy - ustawionej jako tabela robocza.

484
 Rys. 5.8.24

Rys. 5.8.25

Rys. 5.8.26

W zakładce Punkty tworzące obrys obszaru wprowadzane są nazwy punktów

ograniczających obszar tworzonego modelu terenu. Wprowadzone punkty terenu
i obrys obszaru można obejrzeć na Rysunku (rys. 5.8.28) ukazującym się po kliknięciu
ikony

Punkty te mogą być zapisane w pliku tekstowym (*.obj) np. Punkty NMP.obj.

485
 Rys. 5.8.27

Rys. 5.8.28
Triangulacja Delanuay
Po wyborze (rys. 5.8.29) rodzaju tworzonego modelu (1), wciśnięciu ikony tworzenia
modelu (2) i kliknięciu ikony rozpoczęcia obliczeń (3) ukazuje się okno Parametry
modelu.

486
 3 - uruchomienie 2 - wciśnięcie ikony 1 - wybór rodzaju tworzonego modelu:
obliczenia modelu tworzenia modelu siatka trójkątów/siatka kwadratów

Rys. 5.8.29

Po wprowadzeniu nazwy modelu np. Sieć trójkątów i po akceptacji OK następuje:

• utworzenie siatki i wyświetlenie jej w oknie przeglądowym Rysunek (rys. 5.8.30),
• założenie plików Sieć trójkątów.nmp i Sieć trójkątów.xyz w katalogu głównym
projektu Mapa zasadnicza,
• zapis punktów terenowych do tabeli mapy - jeżeli jest ustawiona jako tabela
robocza.
Sieć trójkątów jest tworzona według zasady triangulacji Delanuay: trójkąty są
w przybliżeniu równoboczne, mają możliwie najmniejszą wysokość, a ich najdłuższy
bok jest możliwie jak najkrótszy (rozdz. 2.7, rys. 2.7.30).
Konstrukcję siatki Delanuay-Thiessena rozpoczyna się od dowolnego punktu
(rys. 5.8.30-31):
• ustalenie punktu początkowego np. 41,
• wybór punktu najbliższego 42,
• wykreślenie okręgu przechodzącego przez punkty 41 i 42 oraz wybór punktu
nowego (30) znajdującego się wewnątrz okręgu który tworzy największy kąt
względem linii 41 - 42,
• wykreślenie okręgu przechodzącego przez punkty 41 i 30 oraz wybór punktu
nowego (32) znajdującego się wewnątrz okręgu który tworzy największy kąt
względem linii 41 - 30,
• kontynuowanie wyboru kolejnych punktów 38 i 58,
• wybrane punkty 42, 30, 32, 38 i 58 - nazywane sąsiadami Thiessena punktu
początkowego 41, po połączeniu odcinkami tworzą pierwszy segment siatki
trójkątów.

487
Następnie wybierany jest punkt, który był wyznaczony jako jeden z sąsiadów Thiessena,
na przykład 32. Poszukiwany jest najbliższy punkt względem tego punktu i procedura
wyznaczania kolejnych sąsiadów Thiessena punktu 32 jest powtarzana, kończąc
wyrysowaniem kolejnego segmentu siatki.
Po zamknięciu okna Rysunek (rys. 5.8.31) ukazuje się okno umożliwiające zapis
utworzonego modelu terenu w tabeli roboczej - w plikach Sieć trójkątów.nmp i Sieć
trójkątów.xyz (rys. 5.8.32). Po wyborze opcji Tak ukazuje się okno Wybierz warstwę
(rys. 5.8.33) na której, po akceptacji OK zostaje wykreślona siatka trójkątów
(rys. 5.8.30, 5.8.34).

Rys. 5.8.30

Rys. 5.8.31

488
Rys. 5.8.32

Rys. 5.8.33

Rys. 5.8.34

489
Zamieszczone na warstwie trójkąty są obiektami, zatem klikając wskazany kursorem
trójkąt można w menu podręcznym uzyskać informacje o tym trójkącie (rys. 5.8.35).

Rys. 5.8.35
Interpolacja wysokości punktów w siatce trójkątów TIN
Jednym z zastosowań utworzonego modelu terenu w postaci siatki trójkątów jest
wyznaczanie wysokości dowolnego punktu terenowego na obszarze siatki.
Na przykład:
- po kliknięciu ikony Punkt (rys. 5.8.34) i wyborze opcji wstaw wysokość kursor
przyjmuje postać krzyża; po jego naprowadzeniu np.na prostą łączącą punkty 38 -
41 (rys. 5.8.34, rys. 5.8.39) i kliknięciu program określa współrzędne wskazanego
punktu oraz interpoluje jego wysokość przy założeniu, że punkt ten znajduje się na
linii prostej łączącej dane punkty na terenie (rys. 5.8.39). Po akceptacji Tak
(rys.5.8.36) punkt ten zostaje zaznaczony czerwoną kropką na ekranie i zapisany
w tabeli mapy jako punkt ukryty - bez nazwy i bez wpisanej wysokości.
- po kliknięciu ikony Wybieranie a następnie kliknięciu wstawionego punktu
i wyborze opcji Edycja z menu podręcznego ukazuje się okno Zmiana kodu punktu
(rys. 5.8.37). W oknie tym można wybrać warstwę i symbol oraz wprowadzić
nazwę punktu i ewentualnie skorygować jego współrzędne i wysokość. Po wpisaniu
nazwy np. 1001 i akceptacji OK punkt ten zostaje "odkryty" w tabeli mapy,
z jednoczesnym zapisaniem w tabeli jego wysokości.
- po kliknięciu ikony Opis punktów ukazuje się okno (rys. 5.8.38) w którym można
dokonać wyboru danych o wprowadzonym punkcie i innych punktach które
zostaną wyświetlone na ekranie (5.8.39). Na rysunku tym wyjaśnione są również
szczegóły obliczania wysokości punktu metodą interpolacji liniowej: wzór na
wysokość - wyprowadzony ze wzoru Talesa, przyjmuje postać średniej ważonej
o wagach równych odległościom a i b punktu interpolowanego od punktów danych.
Odległości a i b są pomierzone na mapie po kliknięciu ikony Pomiary i obliczenia na
mapie i wyborze opcji Odległości i azymuty (rys. 5.8.39).

490
 Rys. 5.8.37

Rys. 5.8.36

Rys. 5.8.38

491
 INTERPOLACJA LINIOWA B Wzór Talesa
H − H A HB − H A
=
HB–HA a a+b
H–HA aH B + bH A
A H=
a b a+b
14.75⋅ 100.80 + 9.78⋅ 101.60
H :=
14.75 + 9.78
H = 101.119

Rys. 5.8.39

Wysokość punktu 1001 położonego na boku siatki trójkątów np. punktu 1001 między
punktami 38 - 41 (rys. 5.8.39) jest obliczana według zasady interpolacji liniowej przy
założeniu, że punkt interpolowany leży na prostej łączącej dane punkty na terenie.

Wysokość punktu 1002 znajdującego się wewnątrz trójkąta na prostej między punktami
1001 i 32 jest interpolowana w ten sam sposób. Składając te wzory otrzymuje się wzór
interpolacji liniowej wysokości punktu, leżącego na płaszczyźnie przechodzącej przez
trzy dane punkty na terenie, w postaci średniej ważonej wysokości węzłów trójkąta
o wagach równych polu powierzchni trójkątów leżących naprzeciwko odpowiadających
wierzchołków trójkąta (rys. 5.8.40). Pola powierzchni są obliczane na podstawie
współrzędnych wierzchołków trójkąta 1, 2, 3 według wzoru wyznacznikowego
(rys. 5.8.40), więcej szczegółów w rozdz. 2.7.

492
 H2
INTERPOLACJA LINIOWA

p3

H1 H
p1

p2
 445.55 206.10 1 
p3 := ⋅ 454.55 228.90 1 
1 
2  
 443.21 221.20 1 
p3 = 95 H3

p1H1 + p2 H 2 + p3 H 3
H=
p1 + p2 + p3

43⋅ 101.6 + 64⋅ 100.8 + 95⋅ 100.9

H :=
43 + 64 + 95
H = 101.017

Rys. 5.8.40

493
 Geodezyjne
6 pomiary
kartometryczne
Rozporządzenie MSWiA, Dz.U. z 2011 r. Nr 263, poz. 1572
Według Dz.U. z 2011 r. Nr 263, poz. 1572 geodezyjne pomiary sytuacyjne
kartometryczne związane z pozyskaniem danych określających położenie i kształt
szczegółów terenowych I i II grupy objętych bazami danych, o których mowa w art. 4
ust. 1a i 1b ustawy Prawo geodezyjne i kartograficzne, stosuje się w przypadkach, gdy
w państwowym zasobie geodezyjnym i kartograficznym PZGiK brak jest danych
pozyskanych w wyniku geodezyjnych pomiarów terenowych lub fotogrametrycznych
a przepisy wydane na podstawie art. 19 ust. 1 pkt 7, 9, i 10 i ust 1b oraz art. 26 ust. 2
wspomnianej ustawy dopuszczają wykonanie takich pomiarów.
Geodezyjne sytuacyjne pomiary kartometryczne wykonywane są na mapie analogowej
(za pomocą digityzera) lub jej skanowanym skalibrowanym obrazie cyfrowym lub na
ortofotomapie (na ekranie monitora) metodami digitalizacji punktowej lub liniowej
(rozdz. 6.19).
Skanowanie jest procesem wczytywania mapy analogowej do pamięci komputera za
pomocą skanera (rozdz. 6.1). Błąd średni położenia szczegółu terenowego skanowanej
mapy, przeznaczonej do wykonania geodezyjnego sytuacyjnego pomiaru
kartometrycznego nie może być większy niż ± 0.3 mm w skali mapy.
Uzyskane cyfrowe obrazy rastrowe map poddaje się korekcji metodami filtracji
przestrzennej (rozdz. 6.3-6.10), poprzez (Dz.U. z 2011 r. Nr 263, poz. 1572):
• eliminację plam, szumów pikselowych, zlewek elementów liniowych oraz
zabrudzeń tła,
• uzyskanie czytelności treści przybliżonej do oryginału, w tym wyostrzenie
krawędzi na etapie digitalizacji ekranowej.
Kalibracja jest dostosowaniem metodą matematycznej transformacji obrazu cyfrowego
skanowanej mapy analogowej, nazywanego rastrem, do układu współrzędnych
prostokątnych płaskich (Dz.U. z 2011 r. Nr 263, poz. 1572).
W tym celu stosowane są transformacje liniowe konforemna i afiniczna, wielomianowe,
lokalnie afiniczna, o minimalnej krzywiźnie i kriging (rozdz. 6.11-6.17).
Komórki skalibrowanego obrazu, nazywane pikselami, na ogół nie przyjmują położenia
równoległego do osi układu współrzędnych. Efekt taki osiąga się w wyniku
przekształcenia radiometrycznego skalibrowanego obrazu nazywanego ponownym
próbkowaniem lub resamplingiem, metodami najbliższego sąsiada, dwuliniową lub
splotem sześciennym (rozdz. 6.18)

494
6.1. Skanowanie mapy
Błąd średni położenia szczegółu terenowego skanowanej mapy analogowej,
przeznaczonej do wykonania geodezyjnego sytuacyjnego pomiaru kartometrycznego nie
może być większy niż ± 0.3 mm w skali mapy (Dz.U. z 2011 r. Nr 263, poz. 1572).

Skanowanie
Skanowanie to proces wczytywania tekstu oraz grafiki do pamięci komputera za
pomocą skanera (rys. 6.1.1):
• skanowany dokument na przykład mapa umieszczany jest pod pokrywą skanera na
płycie szklanej,
• wybierany jest typ skanowanego dokumentu: fotografia kolorowa, fotografia
czarno-biała, dokument kolorowy, dokument czarno-biały, czasopismo kolorowe,
tekst,
• za pomocą przycisku Skanuj uruchamiany jest proces skanowania.

Rys. 6.1.1

Skanowanie czarnobiałe jest realizowane jest za pomocą jednej linii detektorów światła
CCD przesuwanej wzdłuż skanowanego dokumentu natomiast kolorowe przez trzy linie
detektorów z nałożonymi filtrami dla barwy czerwonej - R, zielonej - G i niebieskiej - B.
W czasie skanowania czarnobiałego tworzona jest w pamięci komputera macierz stopni
szarości pikseli nazywana rastrem:

495
 raster := READBMP( "Raster.jpg" )

1 2 3 4 5 6 7
1 255 255 255 255 255 255 255
2 255 255 255 255 255 255 255
3 255 255 255 255 255 255 255
4 255 255 255 255 255 255 255
raster =
5 255 255 255 255 255 255 255
6 255 255 255 255 255 255 255
7 255 255 255 255 255 255 255
8 255 255 255 255 255 255 255
9 255 255 255 255 255 255 ...

której:
• wiersze, w liczbie rows( raster) = 451 odpowiadają kolejnym położeniom linii
skanującej,
• liczba kolumn cols( raster) = 516 jest równa liczbie detektorów zawartych w linii
skanującej,
• elementami są wartości jasności najmniejszych elementów skanowanej mapy
nazywanych pikselami, zarejestrowane przez detektory w zakresie od 0 do 255
stopni szarości (0 - czarny, 255 - biały).
W przypadku skanowania kolorowego każdemu pikselowi mapy przyporządkowane są
trzy wartości jasności poszczególnych barw R, G, B w zakresie 0 - 255 stopni szarości.
W tym przypadku raster zawiera trzy macierze stopni szarości pikseli odpowiadające
barwom R, G, B.

Rozdzielczość i dokładność skanowania map analogowych

Rozdzielczość skanowania określa się wielkością piksela mapy w milimetrach.
Maksymalna rozdzielczość jest równa wymiarowi detektorów zamontowanych w linijce
skanera, np. 0.127 mm. W praktyce jako rozdzielczość podaje się liczbę pikseli na
25.4
odcinku jednego cala (25.4 mm), np. = 200 dpi.
0.127
Urządzenie wielofunkcyjne (drukarka, skaner i kopiarka) pokazane na rys. 6.1.1
umożliwia skanowanie z rozdzielczością 75, 100, 150, 200, 300, 400, 500 i 600 dpi.
Macierz stopni szarości pikseli otrzymana w wyniku skanowania czarnobiałego lub trzy
macierze stopni szarości R, G, B otrzymane w wyniku skanowania kolorowego są
zapisywane do pliku dyskowego w jednym z popularnych formatów graficznych takich
jak bmp, jpg i inne.
Według rozporządzenia MSWiA (Dz.U. z 2011 r. Nr 263, poz. 1572) skanowanie map
przeznaczonych do wykonania geodezyjnego pomiaru kartometrycznego wykonuje się
na skanerze płaskim z rozdzielczością rzeczywistą (optyczną) 400 dpi oraz dokładności
skanowania 0.0002 m.

496
Przeglądanie rastra skanowanej mapy w programie C-Geo
Raster może być przeglądany na ekranie monitora w dowolnym programie graficznym.
W przypadku C-Geo okno dialogowe za pomocą którego można wczytać raster
np. zapisany w pliku Raster.jpg (rys. 6.1.2) ukazuje się po wyborze opcji
Mapa/Raster/Wpasowanie rastra/Plik/Wczytaj raster.

Rys. 6.1.2

Raster czarnobiały jest wyświetlany na ekranie w ten sposób, że każdy piksel jest
zaczerniany w zależności od jego stopnia szarości w zakresie 0 - czarny do 255 - biały.
W przypadku rastra kolorowego barwa piksela na ekranie jest ustalana w wyniku
mieszania kolorów podstawowych R, G i B danego piksela (rys. 6.1.3).

Szczegółową charakterystykę rastra Raster.jpg można przejrzeć np. w programie Paint

(Windows) wybierając opcję Atrybuty (rys. 6.1.4-5):
• liczba wierszy W := rows( raster), W = 451
• liczba kolumn K := cols( raster), K = 516
• liczba pikseli W ⋅ K = 232716
• pojemność dyskowa 3⋅ 10− 3⋅ W ⋅ K = 698 kB.

• rozdzielczość 200 dpi, tj. 200 pikseli na cal (25.4 mm), skąd wynika:
- wymiar piksela 25.4/200 = 0.127 mm
- szerokośc rastra 1800*0.127 = 228.6 mm
- wysokość rastra 1962*0.127 = 249.2 mm.

497
 4
3

453.334.1165

Rys. 6.1.3

Rys. 6.1.4

498
 Rys. 6.1.5

Po kilkakrotnym powiększeniu obrazu (rys. 6.1.3 i 6.1.6) jest wyraźnie widoczne, że

wiersze i kolumny rastra układają się równolegle do ramki ekranu. Przemieszczając
kursor można wybrać dowolny piksel np. środek narożnika budynku oznaczony
numerem 3 na rys. 6.1.3 oraz odczytać jego współrzędne pikselowe 377 - numer
wiersza i 260 - numer kolumny w macierzy stopni szarości (rys. 6.1.6).
wiersze

377
260

kolumny

Rys. 6.1.6

Korekcja radiometryczna rastra skanowanej mapy

Uzyskane cyfrowe obrazy rastrowe map poddaje się korekcji metodami filtracji
przestrzennej (rozdz. 6.3 - 6.10), poprzez (Dz.U. z 2011 r. Nr 263, poz. 1572):

499
• eliminację plam, szumów pikselowych, zlewek elementów liniowych oraz
zanieczyszczeń tła,
• uzyskanie czytelności treści przybliżonej do oryginału, w tym wyostrzenie
krawędzi na etapie digitalizacji ekranowej.

6.2. Kontrast
Kontrast jest parametrem radiometrycznym obrazu, określającym różnicę pomiędzy
jasnością najciemniejszego i najjaśniejszego punktu na wyświetlaczu (Dz.U. z 2011 r.
Nr 263, poz. 1572). Obrazy o małym kontraście, o zbliżonej tonacji pikseli, są mało
czytelne (rys. 6.2.1). Poprawę kontrastu uzyskuje się przez rozciągnięcie histogramu
obrazu (np. Liu, Mason, 2009).
Wyświetlenie obrazu w programach TNTmips i Mathcad
Do badania i rozciągania kontrastu wczytany jest w programie TNTmips obraz
RED.bmp zamieszczony w katalogu TNT_2009_SampleData/Color/Sthelens.rvc
(rys. 6.2.1).

Rys. 6.2.1

Obraz ten jest również wczytany do programu mathcad (rys. 6.2.2).

500
Liniowe rozciągnięcie kontrastu
Wartości pikseli f określające stopnie szarości obrazu czarnobiałego zmieniają się zwykle
w zakresie 0 - 255, gdzie 0 oznacza kolor czarny, natomiast 255 - biały (rys. 6.2.2).
Obraz pokazany na rys. 6.2.2 jest bardzo ciemny, co oznacza, że występuje znaczna
przewaga pikseli o wartości zbliżonej do 0. Zatem, obraz nie jest wyraźny -
kontrastowy, jeżeli występuje przewaga pikseli o stopniach szarości w niewielkim
zakresie wewnątrz pełnego przedziału zmienności 0 - 255.
Graficznie ilustruje to histogram obrazu. Jest to wykres, który ukazuje ile pikseli posiada
taką samą wartość jasności f (rys. 6.2.3-4). Na wykresie widać przesunięcie znacznej
części pikseli w kierunku koloru czarnego 0. Pikseli bardzo jasnych, o wartości powyżej
180 jest na tym obrazie niewiele.
Obrazy o słabym kontraście charakteryzują się wąskim histogramem, któremu
odpowiada mała wartość odchylenia standardowego.
Histogram nic nie mówi o tym jak poszczególne piksele są rozłożone w obrazie.
Oznacza to, że różne obrazy mogą mieć podobnie wyglądające histogramy.
f := READ_IMAGE( "Filtracja.RED.bmp" )
1 2 3 4
1 41 44 44 43
2 37 37 41 46
3 40 40 44 52
f =
4 41 38 41 47
5 45 43 43 47
6 53 47 42 43
7 49 43 35 ...
min ( f ) = 0 max( f ) = 255
mean( f ) = 71 stdev( f ) = 37

f Rys. 6.2.2

H := histogram( 256 , f )
3
4× 10
Liczba pikseli

3
3× 10

3
2× 10

3
1× 10

0 100 200

Stopnie szarosci f
Rys. 6.2.3.

501
Kontrast obrazu (rys. 6.2.1-2) można poprawić przez rozciągnięcie histogramu
(rys. 6.2.4-5):
• przypisanie wartości 255 wszystkim pikselom posiadającym stopnie szarości
np. > 180
• przypisanie wartości 0 wszystkim pikselom posiadającym stopnie szarości np. < 10
• przekształcenie liniowe zakresu zmienności pozostałych pikseli 10 - 180 na zakres
pełny 0 - 255.

Rys. 6.2.4

Obraz
przekształcony
0 255

255
Obraz
wejściowy
180

Przekształcenie
LINIOWE
10 w zakresie 10-180
0

Rys. 6.2.5

502
Algorytm liniowego rozciągnięcia kontrastu z wprowadzonym zakresem 10 - 180
(rys. 6.2.5) ma postać (rys. 6.2.6-7):
i := 1 .. rows( f ) j := 1 .. cols( f ) k := 3
Liniowe := 0 if f < 10
i, j i, j
255 if f > 180
i, j
f − 10
i, j
⋅ 255 otherwise
180 − 10
1 2 3
1 47 51 51
2 41 41 47
3 45 45 51
Liniowe = 4 47 42 47
5 53 50 50
6 65 56 48
7 59 50 38
8 56 51 ...
min ( Liniowe) = 0 max( Liniowe) = 255
stdev( Liniowe) = 55 mean( Liniowe) = 91
Liniowe Rys. 6.2.6
HLiniowe := histogram( 255 , Liniowe)
3
4× 10
Liczba pikseli

3
3× 10

3
2× 10

3
1× 10

0 100 200

Stopnie szarosci f
Rys. 6.2.7
Nieliniowe rozciągnięcia kontrastu
Liniowe rozciągnięcie kontrastu wzmacnia obraz jednakowo w podanym zakresie
10 - 180. Dostępne w programie TNTmips przekształcenia nieliniowe Normalizujące,
Wyrównanujące, Wykładnicze, Logarytmiczne i Narysowane przez użytkownika
umożliwiają wzmacnianie kontrastu w różnym stopniu w wybranych zakresach
z zadanego przedziału (rys. 6.2.5, 6.2.8-11). Linie wykresów tych przekształceń
o największym nachyleniu odpowiadają największemu kontrastowi. W tych przypadkach
histogram jest również rozszerzony ale jednocześnie bardziej spłaszczony - wyrównany.

503
Kontrast obrazu wzrasta na szczycie histogramu, a maleje na jego końcach, bardziej są
uwypuklone ciemniejsze, mniej widoczne obszary w obrazie.

Rys. 6.2.8

Rys. 6.2.9

504
Rys. 6.2.10

Rys. 6.2.11

505
Przekształcenia Wykładnicze, Logarytmiczne i Narysowane przez użytkownika są oparte
na funkcjach analitycznych, natomiast Wyrównanie jest oparte na histogramie
zbiorczym - skumulowanym Cf (rys. 6.2.12-13):

L := 256 N := cols( f ) ⋅ rows( f ) k := 0 .. 255

k +1
〈2〉
h := H Cf ( k) :=
∑ h
i
i =1

4 300
2.7× 10

4 200
1.8× 10 L−1
Cf ( k ) ⋅ Cf ( k )
N
3 100
9× 10

0 100 200 0 100 200

k k
Rys. 6.2.12 Rys. 6.2.13

Poprzez skalowanie (L-1)/N histogramu zbiorczego do wartości z zakresu (0, 255),

gdzie L = 256 - liczba poziomów, N = 239040 - liczba pikseli, otrzymuje się jedną
z postaci funkcji do nieliniowego przekształcenia obrazu (6.2.14-15):
m := 1 .. rows( f ) n := 1 .. cols( f )

L−1
Wyrównanie := trunc (
⋅ Cf trunc f ( ))
m, n m, n
 N

1 2 3 4
1 75 83 83 81
2 62 62 75 88
3 72 72 83 98
Wyrównanie =
4 75 66 75 90
5 85 81 81 90
6 100 90 78 81
7 94 81 55 ...
min ( Wyrównanie ) = 0 max( Wyrównanie ) = 255
stdev( Wyrównanie ) = 73 mean( Wyrównanie ) = 128
Wyrównanie
Rys. 6.2.14

506
 HWyrówn := histogram( 256 , Wyrównanie )
3
5× 10
3
4× 10
Liczba pikseli 3
3× 10
3
2× 10

3
1× 10

0 100 200

Stopnie szarosci f
Rys. 6.2.15

6.3. Filtracja przestrzenna

Filtracja przestrzenna
Filtracja przestrzenna oznacza operacje przeprowadzane na pojedynczych komórkach
rastra przez działania algebraiczne na sąsiednich pikselach (np. Liu, Mason, 2009,
Salomon, Beckon, 2011; Liu, Mason, 2009; Louban, 2009; Chen, 2009; Richards, 2013;
Gao, 2009).
Na przykład filtr średnia ważona zmienia odstającą wartość oryginalnego obrazu 139
w środku okna o wymiarze 3 × 3 na wartość 120 - bardziej przystającą do pozostałych,
otaczających wartości występujących w tym oknie (rys. 6.3.1).

Maska filtru F = W/16 średnia ważona Obraz oryginalny P Wynik splotu (F×P):
(macierz wag W) nowa wartość
zastępująca 139
1
16 × = 120

Rys. 6.3.1
Zastosowania
Filtry są używane do
• poprawiania jakości obrazu, w szczególności przez:
- usunięcie przypadkowych zakłóceń pikseli
- wygładzenie obrazu
- wzmocnienie treści obrazu
• wykrywania krawędzi.

507
Klasy filtrów w programie TNT
Program TNTmips wyróżnia 6 klas filtrów przestrzennych dostępnych w panelu
Filtracje przestrzenne (rys. 6.3.2): ogólne, wykrywające krawędzie, ulepszające,
redukujące szumy, radarowe i teksturalne. Do filtrów przestrzennych zaliczany jest
również filtr rozciągania kontrastu adaptacja lokalna dostępny w panelu Rozciąganie
kontrastu. Filtry te są przedstawione w kolejnych rozdziałach.

Rys. 6.3.2

6.4. Filtry ogólne

Filtry ogólne w programie TNTmips

Klasa filtrów ogólnych dostępnych programie TNTmips (rys. 6.4.1) zawiera

standardowe sposoby filtrowania, czyli filtry dolnoprzepustowe i górnoprzepustowe
w tym filtr wyostrzający. Wczytany obraz np. TM3NOISY (rys. 6.4.1) może być
filtrowany w całości lub w części, zależnie od wyboru opcji Wszystko lub Poligon
w menu Filtr (rys. 6.4.1).
Efekt filtrowania można przeglądać w oknie Test wyświetlenia (rys. 6.4.2) które ukazuje
się po wyborze opcji Testuj w menu Filtrowanie (rys. 6.4.1).
W oknie tym można za pomocą poligonu lub prostokąta zaznaczyć obszar testowy
i tylko dla niego przeprowadzać filtrowanie za pomocą opcji Filtruj / Przywróć
(rys. 6.4.2-6).

508
Rys. 6.4.1
Zaznacz obszar Filtruj Przywróć

Rys. 6.4.2
509
Obraz wyjściowy (rys. 6.4.2) Filtr dolnoprzepustowy - średnia

Rys. 6.4.3 Rys. 6.4.4

Filtr górnoprzepustowy Filtr górnoprzepustowy - wyostrzenie

Rys. 6.4.5 Rys. 6.4.6

510
Filtr średnia
Na rysunkach 6.4.7, 6.4.8 pokazany jest w powiększeniu fragment obrazu (rys. 6.4.2).
Piksele o wartościach 85 i 139 (rys. 6.4.8) wyraźnie odstają od pozostałych.
Wygładzenie obrazu poprzez łagodniejsze, o mniejszym skoku, przejścia między
sąsiadującymi pikselami, oraz usunięcie odstających wartości, nazywanych szumem,
można osiągnąć przez uśrednienie wartości każdego piksela, biorąc pod uwagę piksele
sąsiadujące.

Na przykład w oknie obrazu o wymiarach 3×3 pikseli zaznaczonym na rys. 6.4.8 filtr
Średnia (rys. 6.4.7) zastępuje wartość oryginalną 139 wartością średnią 115 (rys. 6.4.9).

Maska filtru F = W/9 średnia Obraz oryginalny P Wynik splotu (F×P):

(macierz wag W) nowa wartość
zastępująca 139
1
9 × = 115

Rys. 6.4.7

Rys. 6.4.8

511
 Rys. 6.4.9

Efekt działania filtru średnia na obrazie przedstawionym na rys. 6.4.3, przy założeniu
maski 3 ×3 pikseli, jest pokazany na rys. 6.4.4. Większe wygładzenie obrazu można
uzyskać ustalając maskę filtra o szerokości i długości 5 × 5, 7 × 7, 9× 9 lub 11 × 11
w menu Rozmiar (rys. 6.4.10).

Rys. 6.4.10

512
Filtr średnia ważona (gaussowski)
Średnia arytmetryczna zwykła przypisuje wszystkim pikselom z otoczenia
interpolowanego piksela jednakowe wagi równe jedności (rys. 6.4.7), ich wpływ na
wyznaczaną wartość średniej jest jednakowy.

W przypadku średniej arytmetycznej ważonej każdemu pikselowi można nadać inną

wagę, preferując w ten sposób piksele które będą miały największy wpływ na
wyznaczaną wartość średnią.
Zwykle największą wagę przypisuje się pikselowi środkowemu okna np. 4, pozostałe
piksele otrzymują wagi np. 2 i 1 - malejące ze wzrostem odległości od tego piksela
(rys. 6.3.1).
Tego typu filtr jest nazywany filtrem gaussowskim.

W rozpatrywanym przykładzie (rys. 6.3.1) filtr Średnia ważona zastępuje wartość

oryginalną 139 wartością średnią 120 (rys. 6.4.11).

Rys. 6.4.11

513
Filtry dolnoprzepustowe

Jedną z charakterystyk obrazu jest częstotliwość przestrzenna określona jako liczba zmian
wartości pikseli na jednostkę długości dla dowolnego przekroju obrazu (rys. 6.4.12).
Filtry dolnoprzepustowe, w szczególności średnia zwykła, przepuszczają fragmenty
obrazu o niskiej częstotliwości a tłumią fragmenty obrazu o wysokiej częstotliwości
(rys. 6.4.12).
Oryginalny obraz (rys. 6.4.3) zostaje wygładzony i pozbawiony szumu (rys. 6.4.4).

Częstotliwość przestrzena obrazu:

zerowa niska wysoka

2 2 2   2 2 2  6 5 2
P = 2 (2) 2 P = 4 (4) 4 P = 4 (8) 3
2 2 2 9 9 9 3 1 4
p=2 p=5 p=4

Rys. 6.4.12

Filtry górnoprzepustowe

Filtry górnoprzepustowe, na przykład:

− 1 − 1 − 1  0 −1 0   1 −2 1  − 0.7 − 1 − 0.7
F = − 1 9 − 1 F = − 1 5 − 1 F = − 2 5 − 2 F =  − 1 6.8 − 1 
− 1 − 1 − 1  0 − 1 0   1 − 2 1  − 0.7 − 1 − 0.7

przepuszczają i wzmacniają fragmenty obrazu o wysokiej częstotliwości a tłumią

fragmenty obrazu o niskiej częstotliwości.

514
Na przykład w oknie obrazu o wymiarach 3×3 pikseli zaznaczonym na rys. 6.4.8 filtr
górnoprzepustowy (średnia ważona), (rys. 6.4.13) zastępuje wartość oryginalną 139
wartością średnią 210 (rys. 6.4.13-14).

Maska filtru F = W/1.5 średnia ważona Obraz oryginalny P Wynik splotu (F×P):
(macierz wag W) nowa wartość
zastępująca 139

×
1
1 .5 = 210

Rys. 6.4.13

Rys. 6.4.14

Elementy obrazu (rys. 6.4.3) o dużej częstotliwości zostają wyraźnie uwypuklone,

kontrast zostaje poprawiony (rys. 6.4.5).

515
Filtr wyostrzający
Znaczne wyostrzenie obrazu można uzyskać za pomocą filtru przypisującego bardzo
dużą wagę pikselowi wyznaczanemu, środkowemu.
Na przykład w oknie obrazu o wymiarach 3×3 pikseli zaznaczonym na rys. 6.4.8 filtr
wyostrzający (średnia ważona), (rys. 6.4.15) zastępuje wartość oryginalną 139
wartością średnią 157 (rys. 6.4.15-16).

Maska filtru F = W/12 średnia ważona Obraz oryginalny P Wynik splotu (F×P):
(macierz wag W) nowa wartość
zastępująca 139
1
12 × = 157

Rys. 6.4.15

Rys. 6.4.16

516
6.5. Filtry wykrywające krawędzie
Filtry wykrywające krawędzie w programie TNTmips

Klasa filtrów wykrywających krawędzie dostępnych programie TNTmips zawiera filtry:

• Sobela,
• Robertsa,
• Prewitta
oraz umożliwia zdefiniowanie filtru własnego (rys. 6.5.1).

Efekt działania tych filtrów na obrazie (rys. 6.5.2) jest pokazany na rysunkach 6.5.3-6,
natomiast opis tych i innych filtrów stosowanych do wykrywania krawędzi podany jest
w dalszej części tego podrozdziału.

Rys. 6.5.1

517
 Rys. 6.5.2

Filtr gradientowy Sobel

Rys. 6.5.3

518
Filtr gradientowy Roberts

Rys. 6.5.4

Filtr gradientowy Prewitt

Rys. 6.5.5

519
 Filtr gradientowy Chen

Rys. 6.5.6

Filtry różnicowe
Wykrywanie krawędzi umożliwia określenie położenia, kształtu i wymiarów obiektów
obrazu rastrowego. Krawędź znajduje się tam gdzie jasność obrazu czarno-białego
zmienia się z niskiej do wysokiej wartości i odwrotnie. W zależności od profilu
pionowego krawędzi zmiany jasności mogą następować liniowo lub skokowo
(rys. 6.5.7).

Profile pionowe krawędzi

dachowy liniowy schodkowy rampowy

Rys. 6.5.7

Najprostsze i najszybsze filtry wykrywające krawędzie wyznaczają maksymalną wartość

z różnic bezwzględnych wartości pikseli otaczających badany piksel.
Filtr różnicowy homogeniczny wydziela 8 otaczających pikseli w oknie o wymiarze 3 x 3
(rys. 6.5.8), wartością wyjściową jest maksimum bezwzględnych wartości różnic
między wartościami tych pikseli a wartością piksela środkowego.

520
 kolumny k Obraz Obraz krawędzi
4 4 4 4 4 1
pw-1,k-1 pw-1,k pw-1,k+1
4 4 4 4 1 1 0 3 3 3
wiersze 4 4 4 1 1 1 3 3 3 3
pw,k-1 pw,k pw,k+1
4 4 1 1 1 1 3 3 3 0
w 4 1 1 1 1 1 3 3 0 0
pw+1,k-1 pw+1,k pw+1,k+1
1 1 1 1 1 1

Filtr homogeniczny
Pw, k = max{ p w −1, k −1 − p w, k , pw −1, k − p w, k , p w −1, k +1 − p w, k , p w, k +1 − pw, k ,
p w +1, k +1 − p w, k , p w +1, k − p w, k , p w +1, k −1 − p w, k , p w, k −1 − pw, k }

Rys. 6.5.8

Filtr różnicowy wydziela 4 pary z otaczających pikseli w oknie o wymiarze 3 x 3,

wartością wyjściową jest maksimum bezwzględnych wartości różnic między pikselami:
górny lewy - dolny prawy, górny środkowy - dolny środkowy, górny prawy - dolny
lewy, prawy środkowy- lewy środkowy (rys. 6.5.9).

kolumny k Obraz Obraz krawędzi

pw-1,k-1 pw-1,k pw-1,k+1 4 4 4 4 4 1

wiersze

4 4 4 4 1 1 0 3 3 3
pw,k-1 pw,k+1 4 4 4 1 1 1 3 3 3 3
w 4 4 1 1 1 1 3 3 3 0
pw+1,k-1 pw+1,k pw+1,k+1 4 1 1 1 1 1 3 3 0 0
1 1 1 1 1 1

Filtr różnicowy
Pw, k = max{ p w−1, k −1 − p w+1, k +1 , p w−1, k − p w+1, k , p w−1, k +1 − p w+1, k +1 , p w, k +1 − p w, k −1 }

Rys. 6.5.9

521
Filtr gradientowy Prewitt
Filtr gradientowy Prewitt działa na zasadzie różnicowej w kierunkach pionowym
i poziomym. Filtr ten korzysta z gradientu G = grad(p) wartości pikselowej p, który jest
wektorem prostopadłym do wykrywanej krawędzi (rys. 6.5.10).
kolumny k

pw-1,k-1 pw-1,k pw-1,k+1

wiersze

Pochodna pionowa
∂p
pw,k-1 pw,k+1 pw = = p w+1, k − p w−1, k
∂w
w
 p w−1, k −1 p w−1,k p w−1, k +1  0 −1 0
pw+1,k-1 pw+1,k pw+1,k+1    
=  p w, k −1 pw , k p w, k +1  ∗ 0 0 0 ⇒ P ∗ Fw
 p w+1, k −1 p w+1,k p w+1, k +1  0 1 0
 
Pochodna pozioma  p w−1,k −1 p w−1, k p w−1, k +1   0 0 0
∂p    
pk = = p w, k +1 − p w, k −1 =  p w, k −1 p w,k pw, k +1  ∗  −1 0 1 ⇒ P ∗ F k
∂k
 p w+1, k −1 pw+1, k p w+1,k +1   0 0 0

Gradient i jego wartość: G = grad ( p) = [ p w p k ] G = G = p w2 + p 2k

Rys. 6.5.10

Składowe gradientu Prewitta G = grad(p) zawierają dodatkowo sąsiednie pochodne

(rys. 6.5.11):

Maska gradientu Obraz oryginalny P Składowa pionowa

pionowego Prewitt F w gradientu Prewitt
pw = F w × P

× = -109

Maska gradientu Obraz oryginalny P Składowa pozioma

poziomego Prewitt F k gradientu Prewitt
pk = F k × P

× = 415

2 2
Gadient Prewitt: G := 109 + 415 G = 429
Rys. 6.5.11

522
Efekt działania filtru Prewitt na obrazie przedstawionym na rys. 6.5.2 jest pokazany na
rys. 6.5.5 oraz po powiększeniu (rys. 6.5.12) na rys. 6.5.13.

Wykrywana krawędź budynku

Rys. 6.5.12

Filtr gradientowy Prewitt

Rys. 6.5.13

523
Filtr gradientowy Sobel
Filtr działa na zasadzie różnicowej analogicznie jak filtr Prewitt w kierunkach poziomym
i pionowym, jednak przypisuje większą - podwojoną wagę różnicom środkowym, jest
więc bardziej użyteczny do wykrywania krawędzi diagonalnych niż poziomych czy
pionowych (rys. 6.5.14).

Maska gradientu Obraz oryginalny P Składowa pionowa

pionowego Sobel Fw gradientu Sobel
pw = F w × P

× = -184

Maska gradientu Obraz oryginalny P Składowa pozioma

poziomego Sobel Fk gradientu Sobel
pk = F k × P

× = 566

2 2
Gadient Sobel: G := 109 + 415 G = 429
Rys. 6.5.14
Efekt działania filtru Sobel na obrazie przedstawionym na rys. 6.5.2 jest pokazany na
rys. 6.5.3 oraz po powiększeniu (rys. 6.5.12) na rys. 6.5.15.
Filtr gradientowy Sobel

Rys. 6.5.15

524
Filtr gradientowy Frei-Chen
Filtr działa na zasadzie różnicowej analogicznie jak filtry Prewitt i Sobel w kierunkach
poziomym i pionowym, jednak przypisuje pośrednią względem tych filtrów wagę
różnicom środkowym (rys. 6.5.16).

Maska gradientu Obraz oryginalny P Składowa pionowa

pionowego Chen F w gradientu Chen
pw = F w × P

× = 140

Maska gradientu Obraz oryginalny P Składowa pozioma

poziomego Chen F k gradientu Chen
pk = F k × P

× = -477

2 2
Gadient Sobel: G := 109 + 415 G = 429
Rys. 6.5.16

Efekt działania filtru Chen na obrazie przedstawionym na rys. 6.5.2 jest pokazany na
rys. 6.5.6 oraz po powiększeniu (rys. 6.5.12) na rys. 6.5.17.

Filtr gradientowy Chen

Rys. 6.5.17

525
Filtr gradientowy Roberts
Filtr działa na zasadzie różnicowej podobnie jak filtry Prewitt i Sobel, jednak przy
założeniu pojedynczych różnic w kierunkach diagonalnym i poprzecznym -
transwersalnym (rys. 6.5.18-19).

kolumny k

pw-1,k-1 pw-1,k+1
wiersze

Pochodna diagonalna
∂p
pw,k pd = = p w, k − p w−1, k −1
∂d
w
 p w−1, k −1 p w−1, k p w−1, k +1  − 1 0 0
   
=  p w, k −1 p w, k p w, k +1  ∗  0 1 0 ⇒ P ∗ Fd
 p w+1, k −1 p w+1, k p w+1, k +1   0 0 0
 
Pochodna transwersalna
 p w−1, k −1 p w−1, k p w−1, k +1  0 0 − 1
∂p  
pt = = p w, k − p w−1, k +1 =  p w, k −1 p w, k p w, k +1  ∗ 0 1 0  ⇒ P ∗ Ft
∂t
 p w+1, k −1 p w+1, k p w+1, k +1  0 0 0 

Gradient Robertsa: G = grad ( p ) = [ p d pt ] G = G = p d2 + pt2

Rys. 6.5.18

Maska gradientu Obraz oryginalny P Składowa diagonalna

diagonalnego Roberts F w gradientu Roberts
pw = F w × P

× = 45

Maska gradientu Obraz oryginalny P Składowa transwersalna

transwersalnego Roberts F k gradientu Roberts
pk = Fk × P

× = -18

2 2
Gadient Sobel: G := 109 + 415 G = 429

Rys. 6.5.19

526
Efekt działania filtru Roberts na obrazie przedstawionym na rys. 6.5.2 jest pokazany na
rys. 6.5.4 oraz po powiększeniu (rys. 6.5.12) na rys. 6.5.20.

Filtr gradientowy Roberts

Rys. 6.5.20

Filtr Laplasjan wykrywający krawędzie

Efektem działania filtrów gradientowych opartych na pierwszej pochodnej są

wykrywane dość szerokie krawędzie, zawierające wiele pikseli, szczególnie
w przypadku profili dachowych i rampowych.
Pojawiają się zatem problemy z identyfikacją pikseli środkowych krawędzi.
Filtry oparte na hesjanie - macierzy drugich pochodnych reprezentującej zakrzywienie
powierzchni, prowadzą do lepszych rezultatów w tym względzie, wykrywają krawędzie
we wszystkich kierunkach, krawędzie są bardziej wyostrzone w porównaniu z innymi
filtrami.
Przykładem jest filtr Laplace'a (rys. 6.5.21):

0 1 0
F = 1 − 4 1
0 1 0

który może być rozszerzony na okno o większym wymiarze np. 5 ×5, 7 ×7.

527
 kolumny k
Pochodne pionowe
pw-1,k Pochodna cząstkowa pionowa
∂p
wiersze
= p w,k − p w−1, k ∂p
∂w ∂
∂2 p
pw,k-1 pw,k pw,k+1 = ∂w
∂p ∂w 2 ∂w
w = p w+1,k − p w, k = p w+1,k − p w,k − ( p w,k − p w−1,k )
pw+1,k ∂w
= p w+1,k − 2 p w,k + p w−1,k

Pochodne poziome Pochodna cząstkowa pozioma

∂p ∂p
= p w, k − p w, k −1 ∂
∂k ∂2 p
= ∂k = p w, k +1 − p w, k − ( p w, k − p w, k −1 )
∂k 2 ∂k
∂p
= p w,k +1 − p w,k = p w, k +1 − 2 p w, k + p w, k −1
∂k

∂2 p ∂2 p
Laplasjan: LPw, k = + = p w+1, k + p w−1, k − 4 p w, k + p w, k +1 + p w, k −1
∂w 2 ∂k 2
 p w−1, k −1 p w−1, k p w−1, k +1  0 1 0
 
=  p w, k −1 p w, k p w, k +1  ∗ 1 − 4 1 ⇒ P ∗ F
 p w+1, k −1 p w+1, k p w+1, k +1  0 1 0


Rys. 6.5.21

Filtr wyostrzający krawędzie

Obraz z wyostrzonymi krawędziami uzyskiwany jest w wyniku odjęcia oryginalnego
obrazu od obrazu utworzonego za pomocą filtru Średnia.

528
6.6. Filtry redukujące szum
Filtry redukujące szum w programie TNTmips
Klasa filtrów Redukcja szumów dostępnych programie TNTmips zawiera filtry
standardowe (rys. 6.6.1):
• Mediana
• Modalny
• Olimpijski
• Mediana wielopoziomowa
• P-Mediana
• Adaptacyjna średnia P- Mediana.

Efekt działania tych filtrów, na wybranym podobszarze obrazu TM3NOISY (rys. 6.6.2)
jest pokazany na rysunkach 6.6.3-8, natomiast opis tych filtrów podany jest w dalszej
części tego podrozdziału.

Rys. 6.6.1

529
 Rys. 6.6.2

Obraz wyjściowy (rys. 6.6.2) Filtr Mediana

Rys. 6.6.3 Rys. 6.6.4

530
 Filtr Olimpijski Filtr Mediana wielopoziomowa

Rys. 6.6.5 Rys. 6.6.6

Filtr P-Mediana (A = 0.20) Filtr Adaptacyjna średnia P- Mediana

Rys. 6.6.7 Rys. 6.6.8

Mediana
W oknie obrazu 3×3 filtr Mediana zastępuje wartość oryginalną 139 (rys. 6.6.9)
wartością środkową posortowanego szeregu 100, 107,112, 113, 115, 115, 116,121, 139,
równą 115 (rys. 6.6.10). Efekt działania filtru Mediana na obrazie przedstawionym
na rys. 6.6.3 jest pokazany na rys. 6.6.4.

531
 Rys. 6.6.9

Rys. 6.6.10

Modalny
W oknie obrazu 3×3 filtr Modalny zastępuje wartość oryginalną 139 (rys. 6.6.9)
wartością najczęściej występującą w tym oknie (dwukrotnie), równą 115 (rys. 6.6.10).

532
Obrazy po klasyfikacji np. CLS_ISODATA w katalogu filter/cb_class zawierają często
szereg rozrzuconych na obrazie skupień o niewielkiej liczbie pikseli, zakłócających obraz
(rys. 6.6.11). Efekt działania filtr u modalnego usuwającego zakłócenia i poprawiającego
klasyfikację pokazany jest na rys. 6.6.12.
Obraz wyjściowy (CLS_ISODATA) Filtr Modalny

Rys. 6.6.11 Rys. 6.6.12

Olimpijski
W oknie obrazu 3×3 filtr Olimpijski zastępuje wartość oryginalną 139 (rys. 6.6.9)
wartością średnią 114 po odrzuceniu wartości maksymalnej 139 i minimalnej 100
(rys. 6.6.13):

Rys. 6.6.13

533
Parametr filtra A = 1, 2, 3, 4 (rys. 6.6.14) umożliwia odrzucanie A-skrajnych wartości
maksymalnych i minimalnych. Dla A = 1 odrzucana jest jedna skrajna wartość
minimalna i maksymalna.

Rys. 6.6.14

Efekt działania filtru Olimpijski na obrazie przedstawionym na rys. 6.6.3, przy założeniu
maski 3×3 pikseli oraz wartości parametru A = 1 (rys. 6.6.14) jest pokazany na
rys. 6.6.5.

Mediana wielopoziomowa
W oknie obrazu 3×3 (rys. 6.6.9):

filtr Mediana wielopoziomowa zastępuje wartość oryginalną 139 medianą 121

(rys. 6.6.15) trzech wartości: środkowej 139 oraz maksymalnej 121 i minimalnej 113
z median wyznaczonych w czterech kierunkach:

poziomym pionowym diagonalnym poprzecznym

Mediana = 115 Mediana = 121 Mediana = 115 Mediana = 113

534
 Rys. 6.6.15

Efekt działania filtru Mediana wielopoziomowa na obrazie przedstawionym na rys. 6.6.3,

przy założeniu maski 3×3 pikseli, jest pokazany na rys. 6.6.6.

P-Mediana
W oknie obrazu 3×3 (rys. 6.6.9):

filtr P-Mediana zastępuje wartość oryginalną 139 wartością średnią ważoną 122
(rys. 6.6.16) z wartości środkowej 139 oraz średniej 114.5 z median 116 i 113
wyznaczonych w kierunkach:
poziomy-pionowy diagonalny-poprzeczny
Średnia z median = 114.5
Mediana = 116 Mediana = 113
A = 0,... 1 - waga wartości środkowej
1 - A - waga średniej z median
Suma wag = 1
Np. dla A := 0.2
średnia ważona wynosi
A ⋅ 139 + ( 1 − A ) ⋅ 114.5 = 119.4

535
 Rys. 6.6.16

Efekt działania filtru P-Mediana na obrazie przedstawionym na rys. 6.6.3, przy założeniu
maski 3×3 pikseli oraz parametru A = 0.20 (rys. 6.6.17) jest pokazany na rys. 6.6.7.

Rys. 6.6.17

536
6.7. Filtry ulepszające
Filtry ulepszające poprawiają jakość obrazu przez wyostrzenie krawędzi i narożników
z wygładzeniem powierzchni wewnętrznych. Większość z nich usuwa również
zakłócenia obrazu.
Klasa filtrów ulepszających dostępnych programie TNTmips zawiera filtry (rys. 6.7.1):
• Voltera/Unsharp: parametr filtru A przyjmuje wartości 0.001 - 1.000, dla A
zbliżonego do minium 0.001 otrzymuje się obraz realistyczny z akceptowalnym
wyostrzeniem (rys. 6.7.2-4), natomiast dla A > 0.005 obraz ma wysoki kontrast
(rys. 6.7.5).

• Kontrast lokalny: dwa parametry A o zakresie 0.01-9.99 i B o zakresie 0.1-3.0

umożliwiają uzyskanie obrazu o pożądanym kontaście (rys. 6.7.6),

• Dolny-górny-środkowy (LUM), dwa parametry A o zakresie 2 - 5 i B o zakresie

1 - 4 umożliwiają uzyskanie obrazu o pożądanym kontaście (rys. 6.7.7),

• Porównanie i wybór (CS - Comparision and Selection), parametr filtru A w zakresie

1-10 (standard A = 2) umożliwia otrzymanie obrazu z wyostrzonymi krawędziami
i wygładzonymi powierzchniami wewnętrznymi (rys. 6.7.8)

• WMMR-MED (Weighted Majority with Minimum Range-MEDian): parametr filtru

A w zakresie 0 - 1 umożliwia otrzymanie obrazu o pożądanym wygładzeniu
i wyostrzeniu krawędzi (rys. 6.7.9).

Rys. 6.7.1

537
 Rys. 6.7.2
Obraz wyjściowy (rys. 6.7.2) Filtr Voltera/Unsharp: A = 0.002

Rys. 6.7.3 Rys. 6.7.4

538
 Filtr Voltera/Unsharp: A = 0.20 Filtr Kontrast lokalny: A = 0.40, B = 1.0

Rys. 6.7.5 Rys. 6.7.6

Filtr Dolny-górny-środkowy A = 2, B = 1 Filtr Porównanie i wybór CS: A = 1

Rys. 6.7.7 Rys. 6.7.8

539
 Filtr WMMR-MED: A = 0.3

Rys. 6.7.9

6.8. Filtry teksturalne

Filtry teksturalne używają lokalne statystyczne zmienności w jasności obrazu dla

uwypuklenia tekstury.
Przekształcony obraz może być użyty do dalszych analiz, takich jak segmentacja obrazu
lub jako dodatkowy składowy raster w automatycznej klasyfikacji obrazów.

Klasa filtrów teksturalnych dostępnych programie TNTmips zawiera filtry (rys. 6.8.1),
których działanie jest pokazane na obrazie wyjściowym pokazanym na rys. 6.8.2-3:

• Odchylenie standardowe: w rozpatrywanym przykładzie obraz wynikowy jest

czarny,

• Teager (rys. 6.8.4)

• Zakres, parametr A o zakresie 0.01 - 9.99 (standard A = 1) umożliwiają uzyskanie

obrazu o pożądanym rozkładzie tekstury (rys. 6.8.5-7),

540
Rys. 6.8.1

Rys. 6.8.2

541
Obraz wyjściowy (rys. 6.8.2) Filtr Teager

Rys. 6.8.3 Rys. 6.8.4

Filtr Zakres, A = 3.0 Filtr Zakres, A = 6.6.0

Rys. 6.8.5 Rys. 6.8.6

542
 Filtr Zakres, A = 8.0

Rys. 6.8.7

6.9. Filtr rozciągania kontrastu

Do filtrów przestrzennych zaliczany jest również filtr rozciągania kontrastu adaptacja
lokalna dostępny w panelu Rozciąganie kontrastu (rys. 6.9.1).

Rys. 6.9.1

543
Filtr Lokalne adaptacyjne rozciągnięcie kontrastu LACE (Locally Adaptive Contrast
Enhancement; Wallis filter) przeprowadza przestrzennie-zmienne rozciąganie kontrastu
na obszarze obrazu czarnobiałego, kolorowego lub wielozakresowego.
Filtr ten jest szczególnie użyteczny w przypadku jednoczesnego występowania dużych
jasnych i ciemnych obszarów na obrazie, np. hawaii/kil_img/kil12a01 (rys. 6.9.1-2).
W takim przypadku globalne metody rozciągania kontrastu (liniowe i inne) nie mogą dać
pożądanych wyników. Filtr LACE wyrównuje wartości jasności w każdym lokalnym
obszarze przy zadanych parametrach (rys. 6.9.1): rozmiar okna filtra, pożądana średnia
i odchylenie standardowe oraz czynnik ważony i granica wzrostu (zysku).
Ta procedura poprawia lokalnie kontrast jednocześnie redukuje kontrast między jasnymi
i ciemnymi obszarami (rys. 6.9.3).

Filtr: Lokalne adaptacyjne

Obraz wyjściowy rozciągnięcie kontrastu LACE

Rys. 6.9.2 Rys. 6.9.3

6.10. Filtry adaptacyjne

Filtr adaptacyjny Kuan
Filtr adaptacyjny Kuan uwzględnia statystyczne właściwości wartości pikseli wartość
średnią m i odchylenie standardowe σ w ruchomym oknie obrazu:

 p w−1, k −1 p w−1, k p w−1, k +1 

 
P =  p w, k −1 p w, k p w, k +1 
 p w+1, k −1 p w+1, k p w+1, k +1 


Filtrowana wartość Pw,k piksela środkowego pw,k ma postać:

544
 Pw,k = pw,kww,k + m(1- ww,k)

gdzie ww,k jest obliczona na podstawie wszystkich wartości pikseli w oknie P:

C u2
1−
C I2
w w, k =
1 + C u2
przy czym:
σ
CI = - współczynnik zakłócający szum
m

Filtr adaptacyjny multiplikatywny Lee

Filtr adaptacyjny multiplikatywny Lee ma postać analogiczną jak filtr Kuan, przy czym
waga jest określona następująco:
C u2
w w, k = 1 −
C I2

Filtr adaptacyjny Forst

Filtrowana wartość Pw,k piksela środkowego pw,k okna obrazu P ma postać średniej
ważonej:
P*F
P=
N
gdzie filtr Forst
 w w −1, k −1 w w −1, k w w −1, k +1 
 
F =  w w, k −1 w w, k w w, k +1 
 w w +1, k −1 w w +1, k w w +1, k +1 

zawiera radialne wagi pikseli:
σ
− a( )2 r
w(r ) = e m

przy czym:
r - odległość piksela od piksela środkowego,
a - parametr,
N - suma wag (elementów macierzy F)

Filtr adaptacyjny addytywny Lee

Filtr wygładza dane obrazowe, bez usuwania krawędzi lub wyostrzania obiektów na
obrazie, zachowuje krawędzie i usuwa szum o wysokiej częstotliwości, jest często
stosowany do filtracji danych radarowych.
Wartość pw,k piksela środkowego okna obrazu:

545
  p w−1,k −1 p w−1,k p w−1,k +1 
 
P =  p w,k −1 p w, k p w, k +1 
 p w+1,k −1 p w+1,k p w+1,k +1 


jest przekształcana na
Pw,k= m + a(pw,k - m)
gdzie
var( p)
a=
var( p) + α
oraz:
m - średnia wartość pikseli p obrazu P,
var(p) - wariancja wartości pikseli p obrazu P,
α - addytywne zakłócenie wariancji.

Filtr adaptacyjny multiplikatywny Lee

Filtr zachowuje krawędzie i usuwa szum o wysokiej częstotliwości, jest często
stosowany do filtracji danych radarowych.
Wartość pw,k piksela środkowego okna obrazu P jest przekształcana na

Pw,k= m + a(pw,k - βm)

gdzie
m var( p) / u 2
a = 1−
var( p) / m 2
oraz:
m - średnia wartość pikseli p obrazu P,
var(p) - wariancja wartości pikseli p obrazu P,
β - multiplikatywne zakłócenie średniej,
Filtr adaptacyjny addytywno-multiplikatywny Lee
Filtr zachowuje krawędzie i usuwa szum o wysokiej częstotliwości, jest często
stosowany do filtracji danych radarowych.
Wartość pw,k piksela środkowego okna obrazu P jest przekształcana na

Pw,k= m + a(pw,k - βm -α)

gdzie
m var( p) / u 2
a = 1−
var( p) / m 2
oraz:
m - średnia wartość pikseli p obrazu P,
var(p) - wariancja wartości pikseli p obrazu P,
β - multiplikatywne zakłócenie średniej,
α - addytywne zakłócenie średniej,

546
6.11. Kalibracja wiernokątna
Kalibracja jest dostosowaniem metodą matematycznej transformacji cyfrowego obrazu
rastrowego mapy analogowej do układu współrzędnych prostokątnych płaskich
(Dz.U. z 2011 r. Nr 263, poz. 1572). Zwykle stosowane są transformacje liniowe
konforemna i afiniczna, wielomianowe, lokalnie afiniczna, o minimalnej krzywiźnie
i kriging.

Model transformacji liniowej konforemnej (Helmerta)

Geometrycznie transformacja polega na przeniesieniu punktów obiektów mapy cyfrowej
wektorowej lub rastrowej jak również zdjęcia cyfrowego z aktualnego układu
odniesienia nazywanego układem pierwotnym (x, y), na nowy układ odniesienia
nazywany układem wtórnym (X, Y), (rys. 6.11.1-2).

MAPA W UKŁADZIE PIERWOTNYM

P
x
1
a b ix =  
0
dx e
dy x 0 
α iy =  
1 
i
ix
d  cos α 
c i= 
 sin α 
iy y
Rys. 6.11.1
MAPA W UKŁADZIE WTÓRNYM
dopasowana przez przesunięcie, obrót i rozciągnięcie

mx

X = tX x A P
+ mxcos φ Ax
OBRÓT
- mysinφ mdx E
φ mdy B
ROZCIĄGNI ĘCIE
x
a D
b X
tX
t e
d C
X = t + Ax y
c my
PRZESUNIĘCIE

tY y
Y = tY
+ mxsin φ
Rys. 6.11.2 + mycosφ

547
W transformacji liniowej konforemnej - przez podobieństwo, dopasowanie punktów
mapy (lub zdjęcia cyfrowego) a, b, c, d, e danych w układzie pierwotnym (x, y) do
odpowiadających punktów A, B, C, D, E danych w układzie wtórnym (X, Y) odbywa
się przez (rys. 6.11.1-2): przesunięcie tX, tY, obrót φ , oraz jednorodne izotropowe
rozciągnięcie mapy w kierunkach osi x i y określone współczynnikiem skalującym m.
Z geometrii transformacji wynika, że prostoliniowa prostokątna siatka współrzędnych
mapy w układzie pierwotnym x, y zostaje przekształcona na przeskalowaną mx, my
prostoliniową prostokątną siatkę mapy w układzie wtórnym (rys. 6.11.1-2) .
Zatem:
• boki równoległe dowolnego obiektu mapy, w szczególności kwadratowego elementu
siatki (dx, dy) po przekształceniu (mdx, mdy) pozostają bokami równoległymi,
podobnie kąty między bokami nie ulegają zmianie, kaształt obiektu zostaje więc
zachowany, transformacja jest równokątna (konforemna),
• wielkość dowolnego obiektu ulega jednak zmianie w takiej samej skali liniowej m -
transformacja nie jest równoodległościowa i powierzchniowej p - transformacja
nie jest równopolowa, na przykład:
a) kwadratowe elementy siatki (dx, dy) po przekształceniu pozostają elementami
kwadratowymi (mdx, mdy) są jednak przeskalowane:
- skala liniowa mdx/dx = mdy/dy = m,
- skala powierzchniowa p = (mdx⋅mdy)/(dx⋅dy) = m2.
b) okrąg jednostkowy wpisany w kwadratowy element siatki współrzędnych
(dx, dy) o promieniu dx/2 = dy/2 = 1 jest przekształcony na okrąg - elipsę
zniekształceń Tissota, wpisany w kwadrat (mdx, mdy) o promieniu równym
skali liniowej mdx/2 = mdy/2 = m oraz o skali powierzchniowej 2πm2/2π = m2 = p.
Matematycznie, punkty mapy są przenoszone z układu pierwotnego (x, y) do wtórnego
(X, Y) według zależności funkcyjnych wynikających z geometrii transformacji
(rys. 6.11.2):

X = tx + mxcosφ - mysinφ
Y = ty + mxsinφ + mycosφ
lub
X = t X + ax − by
Y = t Y + bx + ay

gdzie

a = m cos φ
b = m sin φ
m = a2 + b2
b
tgφ =
a

548
W zapisie macierzowym (rys. 6.11.2):

X = t + Ax

 X  t X  cos φ − sin φ   x  t X  a − b   x 
 Y  =  t  + m  sin φ = +
cos φ   y   tY  b a   y 
  Y 

gdzie:

t - wektor przesunięcia (translacji)

A - macierz transformacji reprezentująca obrót i odkształcenie:
A = RS - rozkład biegunowy macierzy transformacji
a − b  cos φ − sin φ  m 0 
b a  =  sin φ cos φ   0 m
    
cos φ − sin φ 
R=  - macierz obrotu,
 sin φ cos φ 
m 0  1 0
S=  = m 0 1  = mI - macierz rozciągnięcia.
 0 m   

Wybór punktów dostosowania

Według rozporządzenia MSWiA (Dz.U. z 2011 r. Nr 263, poz. 1572) kalibrację rastrów
map analogowych w skalach 1:500, 1:1000, 1:2000 i 1:5000 wykonuje się przy
wykorzystaniu co najmniej 20 punktów dostosowania, położonych na arkuszu mapy
zasadniczej objętym kalibracją, rozmieszczonych równomiernie na granicy zewnętrznej
oraz wewnątrz transformowanego obszaru.
Punktami dostosowania mogą być jednoznacznie identyfikowane punkty na mapie:
• graniczne zawarte w państwowym rejestrze granic i powierzchni jednostek
podziałów terytorialnych kraju PRG, w szczególności punkty węzłowe,
• poziomej osnowy geodezyjnej dostępne w państwowym rejestrze podstawowych
osnów geodezyjnych PRPOG i bazie danych szczegółowych osnów geodezyjnych
BDSOG, jak również pomiarowej osnowy sytuacyjnej,
• przecięcia siatki kwadratów pierworysów map,
• graniczne wchodzące w skład numerycznych opisów granic,
• określające kontury budynków.
Dokładność położenia punktów dostosowania granicznych i konturów budynków
w państwowym układzie odniesień przestrzennych nie może być mniejsza niż 0.10 m
względem najbliższych punktów poziomej osnowy geodezyjnej oraz pomiarowej osnowy
sytuacyjnej.
W przypadku, gdy z PZGiK nie można pozyskać danych dla niezbędnej liczby punktów
dostosowania, dane te należy pozyskać w wyniku:
• geodezyjnych pomiarów terenowych, lub
• geodezyjnych pomiarów fotogrametrycznych.

549
Wyznaczenie parametrów transformacji i oszacowanie błędu
średniego transformacji

Opisany w tym rozdziale algorytm transformacji liniowej konforemnej oraz

przedstawione w dalszych podrozdziałach algorytmy transformacji afinicznej,
wielomianowych i o minimalnej krzywiźnie są ilustrowane i porównywane pod względem
deformacji mapy i błędu średniego transformacji na przykładzie liczbowym,
zawierającym:

• punkty dopasowania a, b, c, d, e oraz A, B, C, D, E o znanych współrzędnych

w układzie pierwotnym x, y (rys. 6.11.3) i wtórnym X, Y (rys. 6.11.4),
(na rys. 6.11.6 są wczytane do programu C-Geo w zakładce Punkty dostosowania):

 873.91   30   1742.198   1463.317 

 740.61   927.12   1178.366   2173.414 
       
x :=  56.25  y :=  749.02  X :=  674.665  Y :=  1677.178 
 40   139.02   965.374   1140.807 
       
 471.2   412.83   1202.102   1593.498 
n := rows( x) n=5 - liczba punktów dopasowania i := 1 .. n

• punkty mapy (xt, yt), (rys. 6.11.3); na r ys. 6.11.5 są wczytane do programu C-Geo
w zakładce Punkty transformowane):

 926.69   303.38 
 606.81   872.21 
   
 395.53   171.88 
 367.23   977.51 
xt :=   yt :=  
 739.76   598.98 
 664.71   83.08 
 155.03   611.3 
   
 593.93   618.94 

nt := rows xt ( )
nt = 8 - liczba punktów
j := 1 .. n t

550
• siatka współrzędnych (xs, ys), (rys. 6.11.3):

 0   0 
 100   100 
   
 200   200 
 300   300 
   
 400   400 
xs :=  500  ys :=  500  ns := rows xs ( )
 600   600  ns = 11 - liczba węzłów siatki
   
 700   700  is := 1 .. ns js := 1 .. n s
 800   800 
 900   900 
   
 1000   1000 

Mapa w układzie pierwotnym (x,y)

3
1× 10

800

xi
b
600
xt
j
e
xs 400
is

200

d c
0
3
0 200 400 600 800 1× 10

y i , yt , ys
j js

punkty dopasowania mapy (x, y)

punkty mapy (xt, yt)
siatka współrzędnych (xs, ys)

Rys. 6.11.3

551
 Mapa w układzie wtórnym (X,Y)
A

3
1.5× 10

E B
Xi

3
1× 10

500
3 3 3
1× 10 1.5× 10 2× 10

Yi

punkty dopasowania mapy (X, Y)

Rys. 6.11.4

Rys. 6.11.5

552
 Rys. 6.11.6

Parametry transformacji przez podobieństwo tx, ty, a, b są wyznaczane metodą

najmniejszych kwadratów na podstawie punktów dopasowania mapy o znanych
współrzędnych w układzie pierwotnym i wtórnym (rys. 6.11.3-4) .
Ze względu na skale liniowe własne układów w punktach dopasowania można
spodziewać się niewielkich odchyłek vX , vY współrzędnych znanych X, Y od
przeliczonych Xt , Yt (rys.6.11.7):

vX = X - Xt = X - (tX + ax - by)
vY = Y - Yt = Y - (tY + bx + ay)

Dopasowanie mapy metodą najmniejszych kwadratów

v = v2x + v 2y v2A + v2B + v 2C + v2D + v 2E = min

A
vA
B
vE E vB
X
vx = X - X t
Xt = t x + ax - by
D vy = Y - Yt
vD
C
vC

Yt = ty + bx+ay Y

Rys. 6.11.7

553
Równania odchyłek, zestawione w punktach dopasowania a, b, c, d, e (rys. 6.11.3-4)
mają postać: :

v X i = X i − (t X + ax i − by i )
vYi = Yi − (t Y + bx i + ay i )

lub w zapisie macierzowym:

v = l - Aa

X 1
 v X 1   X 1  1 0 x1 − y1    1
v    
 Y1   Y1  0 1 y1 x1   Y1  1 1742.198
v X 2   X 2  1
X 2 2 1463.317
0 x2 − y2    3
      1178.366
 vY2   Y2  0 1 y2 x2   Y2 
v X   X  1 0 x3 − y3  X 3 4 2173.414
 3  =  3 −   l :=  = 5 674.665
 vY3   Y3  0 1 y3 x3   Y3  6
v   X  1 1677.178
0 x4 − y4  X 4
 X4   4      7 965.374
 vY4   Y4  0 1 y4 x4 
       Y4  8 1140.807
v X 5   X 5  1 0 x5 − y5  X 5 9 1202.102
 vY   Y5  0 1 y5 x5   
 5  Y 5  10 1593.498

1 0 x1 −y 1 
  1 2 3 4
1 y1 x1
0  1 1 0 873.91 -30
1 0 x2 −y 2  2 0 1 30 873.91
  3 1 0 740.61 -927.12
1 y2 x2
0 
1 0 x3 −y 3  4 0 1 927.12 740.61
A :=  = 5 1 0 56.25 -749.02
1 y3 x3
0  6 0 1 749.02 56.25
1 0 x4 −y 4 
  7 1 0 40 -139.02
1 y4 x4
0  8 0 1 139.02 40
1 0 x5 −y 5  9 1 0 471.2 -412.83
 
0 1 y5 x5  10 0 1 412.83 471.2

554
Dopasowanie skanowanego rastra do układu współrzędnych jest realizowane metodą
najmniejszych kwadratów w wyniku minimalizacji sumy kwadratów odchyłek
(rys. 6.11.7):
n n

∑
i =1
vi2 = ∑ (v
i =1
2
Xi + vY2i ) = vT v = min

gdzie

vi = v X2 i + vY2i

są odległościami punktów dopasowania układu pierwotnego po transformacji od

znanych punktów dopasowania układu wtórnego.
Stąd otrzymuje się:
• parametry transformacji (rys. 6.11.8 - w C-Geo):

 tx   1000.3398311968 
 
 ty  := ( AT ⋅ A ) − 1⋅ AT l =  1000.4390618987 
a   0.8660034830 
   0.4998196519 
b   

Rys. 6.11.8
• współrzędne punktów dopasowania po transformacji:
X ( x , y ) := tx + a ⋅ x − b ⋅ y
Y( x , y ) := ty + b ⋅ x + a ⋅ y

 1742.154   1463.217 
   
1178.318 2173.500
 →   →  
Xd := X ( x , y ) =  674.678  Yd := Y( x , y ) =  1677.208 
 965.495   1140.824 
   
 1202.060   1593.466 

555
• odchyłki w punktach dopasowania (rys. 6.11.7, oraz 6.11.6 - obliczone w C-Geo):
2 2
vX := X − Xd vY := Y − Yd v := vX + vY

 0.044   0.100   0.110 

 0.048   0.086   0.098 
  −   
vX =  −0.013  vY =  −0.030  v =  0.032 
 −0.121   −0.017   0.122 
     
 0.042   0.032   0.053 
• błąd średniokwadratowy dopasowania
n

∑ (vi)
1 2
m0 := ⋅ = 0.09
n
i=1
Błąd średni transformacji m0 przy kalibracji rastrów map analogowych, przy minimum
20 punktach dostosowania nie może być większy od wartości dopuszczalnej mp
(Dz.U. z 2011 r. Nr 263, poz. 1572):
• 0.20 m – w przypadku mapy w skali 1:500;
• 0.40 m – w przypadku mapy w skali 1:1 000;
• 0.80 m - w przypadku mapy w skali 1:2 000;
• 2.00 m - w przypadku mapy w skali 1:5 000.
W przypadku dużych wartości odchyłek v w punktach dopasowania kryterium m0 ≤ mp
nie będzie spełnione. Wynika to ze znacznej deformacji dopasowywanych układów,
uniemożliwiającej dopasowanie przez podobieństwo: przesunięcie, obrót i jednakowe
skalowanie w każdym kierunku. W takim przypadku należy zastosować transformację
afiniczną dopuszczającą różne skalowanie w różnych kierunkach lub bardziej elastycznie
dopasowujące transformacje nieliniowe: wielomianowe, o minimalnej krzywiźnie, kriging
i inne.

Transformacja punktów mapy

Po wyznaczeniu parametrów transformowane są (rys. 6.11.9):
• punkty mapy xt, yt (rys. 6.11.5 - obliczone w programie C-Geo):

 1651.221   1726.345 
 1089.892   2059.072 
   
 1256.961   1346.981 
→  829.784   →  2030.515 
Xt.Helm := X ( xt , yt ) =   Yt.Helm := Y( xt , yt ) =  
 1341.593   1888.904 
 1534.456   1404.622 
 829.057   1607.314 
   
 1205.327   1833.301 

556
• siatka współrzędnych xs, ys:

Xs.Helm := X  xs , ys 
is , js i j
 s s
Ys.Helm := Y xs , ys 
is , js
 is js 

Transformacja przez podobieństwo (X,Y)

3
2× 10

3
1.5× 10

Xd
Xx
Xt.Helm

Xs.Helm γ

3
1× 10
Xy

500
3 3 3 3
1× 10 1.5×10 2× 10 2.5×10

Y d , Y t.Helm , Y s.Helm

punkty dopasowania (Xd, Yd)

punkty po transformacji (Xt, Yt)
siatka po transformacji (Xs, Ys)
Rys. 6.11.9

557
Analiza zniekształceń liniowych, kątowych i powierzchniowych
Na podstawie wektorów stycznych do odwzorowanych linii współrzędnych x, y
(rys. 6.11.9)
 dX 
dX  dx   a  =  0.86600348 
Xx = =  Xx :=    
dx  dY   b   0.49981965 
 dx 
 dX 
dX  dy   −b   −0.49981965 
Xy = =  Xy :=   =  
dy  dY  a   0.86600348 
 dy 

otrzymuje się elementy tensora metrycznego transformacji (np. Osada, 2014a):

 E F  :=  Xx ⋅ Xx Xx ⋅ Xy   0.999781717 0 
  =
F G  Xx ⋅ Xy Xy ⋅ Xy   0

0.999781717 

Stąd obliczane są charakterystyki zniekształceń liniowych, kątowych

i powierzchniowych:

• skale mx, my i zniekształcenia liniowe mx-1, my-1 w kierunkach osi współrzędnych

mx, my oraz zależność między skalami mxy

cm
mx := E = 0.99989085 mx − 1 = −10.915⋅
km
cm
my := G = 0.99989085 my − 1 = −10.915⋅
km
mxy := F = 0.00000000

Jednakowe wartości skal mx = my i brak zależności między nimi mxy oznacza, że

skale i zniekształcenia liniowe są jednakowe w każdym kierunku i naturalnie równe
wartości obliczonej ze wzoru (rys. 6.11.10) :

2 2 cm
m := a + b = 0.99989085 m − 1 = −10.915⋅
km

• zniekształcenie kątowe:

 mxy  π
ω := acos  − 2 = 0⋅ deg
mx⋅ my
 

558
• skala pola
2 2 2
p := mx ⋅ my − mxy = 0.99978172

lub równoważnie:
2
p := m = 0.99978172

• krzywa skali
2 2 2 2
m( α) := mx ⋅ cos( α) + mxy ⋅ sin( 2⋅ α) + my ⋅ sin( α)

jest okręgiem o promieniu m = 0.99989085

90
120 60

−10.91474372587

150 30

−10.91474372588

180 0

210 330

240 300
270

Krzywa zniekszt. m-1, cm/km

Rys. 6.11.10

• elipsa zniekształceń Tissota: okrąg o promieniu m.

• kąt obrotu ϕ (rys. 6.11.2):

ϕ := atan
b
 = 29.99167828⋅ deg
a

559
Zastosowania transformacji liniowej konforemnej (Helmerta)
Według rozporządzenia MSWIA (Dz.U. z 2011 r. Nr 263, poz. 1572):
• współczynniki wyznaczone metodą liniowo-konforemnej transformacji Helmerta
w oparciu o punkty dostosowania (z omówioną poniżej korektą Hausbrandta) są
stosowane w transformacji współrzędnych z układu współrzędnych mapy
analogowej do państwowego systemu odniesień przestrzennych w procesie
digitalizacji punktowej i liniowej,
• kalibracja cyfrowego obrazu rastrowego mapy jest wykonywana w dwóch etapach:
I etap – wstępna kalibracja, wykonana metodą transformacji afinicznej pierwszego
stopnia z eliminacją punktów nieidentycznych, dla których uzyskana odchyłka
wynosi vp > 3µ, (mp),
II etap – ostateczna kalibracja, wykonana na podstawie analizy zaobserwowanych
w etapie I deformacji rastra mapy analogowej, wybraną metodą matematycznej
transformacji, w szczególności transformacji liniowo-konforemnej Helmerta.

Poprawki Hausbrandta
W procesie digitalizacji mapy analogowej, jeżeli błąd transformacji nie przekracza
wartości dopuszczalnej m0< mP, należy wykonać (Dz.U. z 2011 r. Nr 263, poz. 1572)
interpolację odchyłek w punktach transformowanych z punktów dopasowania:

 0.044   0.1 
 0.048   −0.086 
   
vX =  −0.013  vY =  −0.03 
 −0.121   −0.017 
   
 0.042   0.032 

według propozycji Hausbrandta − metodą odwrotnych odległości Sheparda.

Interpolowana wartość odchyłki w punkcie transformowanym jest równa średniej
arytmetycznej ważonej z wartości odchyłek w punktach dopasowania. Jako wagi
przyjmuje się odwrotności kwadratu odległości punktów dopasowania od punktu
interpolowanego:
 0.032 
vX  0.041 
rows( X )
j  
∑ 2
 Xt.Helm i − X j  +  Yt.Helmi − Y j 
2  −0.002 
j =1      0.014 
vXt := vXt =  
i rows( X )
1  0.031 
∑ 2
 Xt.Helm i − X j  +  Yt.Helmi − Y j 
2  0.029 
j =1  −0.01 
   
 
 0.029 

560
  0.054 
vY  −0.068 
rows( Y )
j  
∑ 2
 Xt.Helm i − X j  +  Yt.Helm − Y j 
2  0.019 
j =1
   i   −0.034 
vYt := vYt =  
i rows( Y )
1  −0.012 
∑ 2
 Xt.Helm − X j  +  Yt.Helm − Y j 
2  0.065 
j =1  −0.019 
 i   i 
 
 −0.002 
Z przyjętego sposobu wagowania wynika, że największy wpływ na interpolowaną
wartość odchyłki mają punkty dopasowania najbliżej położone, posiadające największe
wagi.

Ostatecznie, transformowane współrzędne są równe sumie współrzędnych Helmetra

Xt, Yt i odchyłek Hausbrandta vXt, vYt:

 1651.253   1726.399 
 1089.933   2059.003 
   
 1256.959   1347.000 
 829.798   2030.481 
Xt.Helm + vXt =   Yt.Helm + vYt =  
 1341.623   1888.893 
 1534.485   1404.687 
 829.047   1607.295 
   
 1205.356   1833.299 
Tr ansformacja liniowo-konforemna Helmerta z poprawkami Hausbrandta jest jedną
z nieliniowych metod transformacji.

Transformacja izometryczna
Jest szczególnym przypadkiem transformacji przez podobieństwo - bez rozciągnięcia
(m = 1):
X = tx + xcosφ - ysinφ
Y = ty + xsinφ + ycosφ

Brak rozciągnięcia powoduje, że transformacja ta jest równoodległościowa (jest również

równokątna), jednak mniej elastycznie dopasowuje mapę względem transformacji przez
podobieństwo, można więc spodziewać się większego błędu transformacji.

561
Przykład kalibracji rastra fragmentu skanowanej mapy
w programie C-Geo
Kalibracja rastra skanowanej mapy (rys. 6.1.3) przeprowadzona jest w C-Geo
następująco:
• na rastrze odczytywane są współrzędne pikselowe x, y punktów dopasowania 1, 2,
3 i 4 oraz wpisywane są współrzędne terenowe X, Y tych punktów (rys. 6.1.3):
 205   325   5664605.53   6429211.85 
       
x. := 
16 
y. := 
187   5664571.50   6429169.96 
X. := Y :=
 377   260   5664647.72  .  6429207.34 
 386   294   5664647.87   6429215.58 
       
• wybierana jest metoda wpasowania H - Helmerta (rys. 6.1.3) i uruchamiana jest
opcja Oblicz wsp - obliczenia współczynników transformacji według algorytmu:
- macierz współczynników A i wektor wyrazów wolnych l równań
obserwacyjnych transformacji l = Ap + v, zestawionych łącznie dla współrzędnej
X i Y (rys. 6.11.7):
X = t X + ax − by + v X
Y = t Y + bx + ay + vY
l A p v
 vX 
 1
X 1 1 0 x1 −y 1   vY 
     1
 Y1  0 1 y1 x1
  vX 
X 2 1 0 x2 −y 2   tX   2 
       vY 
 Y 2  := 0 1 y2 x2
 ⋅  tY  +  2 
X 3 1 0 x3 −y 3   a   vX 
       3
x3  b 
 Y3  0 1 y3
  vY 
X 4 1 0 x4 −y 4   3
     vX 
 Y4  0 1 y4 x4 
 4
 vY 
 4
- współczynniki transformacji (rys. 6.11.11)

 tX   5664578.85749820 
 
 tY  := ( AT ⋅ A ) − 1⋅ AT l =  6429127.27500594 
a   0.22323189 
   0.05860242 
b   

562
 Rys. 6.11.11

- współrzędne po transformacji

 5664605.574   6429211.839 
Xt := tX + a ⋅ x. − b ⋅ y. = 
5664571.471 
Yt := tY + b ⋅ x. + a ⋅ y. = 
6429169.957 
 5664647.779   6429207.408 
 5664647.796   6429215.526 
   

- różnice współrzędnych znanych i transformowanych

 −0.044   0.011 
vX := X. − Xt = 
0.029 
vY := Y. − Yt = 
0.003 
 −0.059   −0.068 
 0.074   0.054 
   

- odległości punktów znanych od ich położeń transformowanych

 0.046 
v := vX + vY = 
2 2 0.030 
 0.091 
 0.092 
 
- błąd średniokwadratowy transformacji n := 4

∑ (vi)
1 2
m0 := ⋅ = 0.07
n
i=1

563
• uruchomiana jest opcja Wpasuj raster (rys. 6.1.3) - do przeliczenia współrzędnych
pikselowych każdego piksela rastra np.
xp := 100
yp := 200

na jego współrzędne terenowe według wyznaczonej zależności:

XHelmert := tX + a ⋅ xp − b⋅ yp = 5664589.460
YHelmert := tY + b ⋅ xp + a ⋅ yp = 6429177.782

• zamykane jest okno wpasowywania rastra - opcja EXIT (rys. 6.1.3); wpasowany
raster jest automatycznie zapisywany do pliku dyskowego.
Wpasowany raster nazywany mapą rastrową można zobaczyć na ekranie C-Geo
(rys. 6.11.12) po jego wczytaniu za pomocą opcji Mapa - Raster - Wczytaj raster
(rys. 6.11.13) .

Rys. 6.11.12

564
 Rys. 6.11.13

Przykład kalibracji rastra fragmentu ortofotomapy w TNTmips

Dane przykładowe do kalibracji w programie TNTmips pozyskane zostały następująco:
• w serwisie map ZGKiKM (http://wms.zgkikm.wroc.pl/wms) wybrano fragment
mapy zasadniczej obejmujący skrzyżowanie ulic Wagonowej i Fabrycznej, jako
aktywne zaznaczono ortofotomapę i dwie warstwy mapy zasadniczej: osnowa
i budynki (rys. 6.11.14),
• za pomocą klawiszy Alt + PrtSc stronę skopiowano ekran do schowka windows
a następnie wklejono do programu Paint w którym zaznaczono podobszar
i zapisano na dysku w pliku DSW.jpg (rys. 6.11.15) ,
• plik DSW.jpg wczytano do programu C-Raster, w którym dokonano obrót o 10°
i zapisano do pliku DSW obrót 10.jpg (rys. 6.11.16).

http://wms.zgkikm.wroc.pl/wms/

Rys. 6.11.14

565
 DSW.jpg

Rys. 6.11.15

DSW obrót 10.jpg

Rys. 6.11.16

566
Kalibracja jest przeprowadzana w programie Nadawanie współrzędnych (rys. 6.11.18)
dostępnym w opcji Główny menu TNTmips (rys. 6.11.17) .

Rys. 6.11.17

Rys. 6.11.18
Po wczytaniu w programie Nadawanie współrzędnych pliku DSW obrót 10.jpg
(rys. 6.11.16) ukazują się w kolejności:
• okno System współrzędnych odniesienia w którym zaznaczana jest strefa 6 układu
współrzędnych 2000 (rys. 6.11.19) ,
• okno Wskaż model transformacji geometrycznej w którym wybierany jest model
Konforemny (rys. 6.11.20) ,
• Okno obiektu wejściowego Nadawanie współrzędnych z wczytanym obrazem DSW
obrót 10.jpg i kursorem w postaci krzyża przygotowanego do wskazania
pierwszego z punktów dostosowania (rys. 6.11.21) , w oknie Nadawanie
współrzędnych (rys. 6.11.24) ukazuje się wybrany model transformacjj
(Konforemny - który może być w dowolnym momencie kalibracji zmieniony na inny
w ukazanym na tym rysunku menu rozwijalnym) i wybrany układ współrzędnych
(rys. 6.11. 23) .
Parametry wybranej transformacji - Konforemnej, są wyznaczane na podstawie
punktów dostosowania - poziomej osnowy geodezyjnej: naziemnych 1 (2844), 3 (1065)
i ściennych 2, 4 i 5 o znanych współrzędnych w układzie 2000 (rys. 6.11.22).

567
Rys. 6.11.19

Rys. 6.11.20

568
Rys. 6.11.21

Rys. 6.11.22

569
Rys. 6.11.23

Rys. 6.11.24

570
Współrzędne pikselowe tych punktów (kolumna C, wiersz R) są wprowadzane do tabeli
(rys. 6.11.23-24) automatycznie po wskazaniu każdego punktu za pomocą kursor a w
postaci krzyża po powiększeniu obrazu (rys. 6.11.25) natomiast współr zędne
tych punktów w układzie 2000 (X - na północ N, Y - na wschód E) są wprowadzane
do tabeli z klawiatury, a następnie akceptowane .

Po wprowadzeniu drugiego i każdego następnego punktu dostosowania następuje

automatycznie obliczenie:
• parametrów transformacji konforemnej wprost R, C → N, E i odwrotnej
N, E → R, C (rys. 6.11.24),
• odchyłek w punktach dopasowania - ukazanych w trzech ostatnich kolumnach
tabeli na rys. 6.11.23-24 ,
• błędów średnich dopasowania RMS (rys. 6.11.23).

Rys. 6.11.25

571
Dane kalibracji konforemnej są zapisane (Zachowaj jako, w menu Plik na rys. 6.11.24)
w pliku ETRS89/Poland CS2000 strefa 6 Konforemny (rys. 6.11.26) zamieszczonym
w automatycznie tworzonym pliku dyskowym zbiorczym DSW obrót 10_jpg.rlk
(rys. 6.11.27) , który jest skojarzony z plikiem wejściowym DSW obrót 10.jpg.
Wybierając inne modele transformacji Afiniczny, Płaszczyzna rzutu, Dwuliniowy,...
(rys. 6.11.23) automatycznie przeprowadzana jest kalibr acja według tych modeli,
a dane z tych kalibracji można zapisywać w kolejnych plikach z odpowiednimi nazwami
(rys. 6.11.26) , automatycznie zamieszczanych w pliku dyskowym zbiorczym DSW
obrót 10_jpg.rlk. Ostatecznie z plikiem obrazowym DSW obrót 10.jpg skojarzony jest
plik kalibracyjny DSW obrót 10_jpg.rlk (rys. 6.11.27) który może zawierać dane
kalibracyjne dopasowujące obraz do różnych układów współrzędnych: 2000, 1992
i innych, przy założeniu różnych modeli transformacji Konforemny, Afiniczny,
Płaszczyzna rzutu, Dwuliniowy,...
Wyniki tych kalibracji są omównione w dalszych podrozdziałach.

Rys. 6.11.26

Zawartość pliku kalibracyjnego ETRS89/Poland CS2000 strefa 6 Konforemny (i innych

plików kalibracyjnych, rys. 6.11.26) można przeglądać (r ys. 6.11.28-29), korzystając
z ścieżki dostępu wychodząc z menu głównego TNTmips (rys. 6.11.17)
Narzędzia/Menadżer plików/DSW obrót 10.jpg/DSW obrót10/ETRS89/Poland CS2000
strefa 6 Konforemny a następnie korzystając z opcji właściwości dostępnej w menu
podręcznym (rys. 6.11.27).

572
 Rys. 6.11.27

Obraz DSW obrót 10.jpg posiadający skojarzony plik kalibracji DSW obrót 10_jpg.rlk,
można przeglądać w oknie Wyświetlanie grupy (rys. 6.11.30-31), dostępnym z menu
programu TNTmips: Główny/Wyświetlanie/ (rys. 6.11.17).

Po załadowaniu pliku DSW obrót 10.jpg (rys. 6.11.30 lub 6.11.31) dokonywane są:
• ustawienie orientacji wyświetlanego obrazu według Pionu odwzorowania
(rys. 6.11.32) , wtedy osie układu współr zędnych 2000 będą równoległe do ramki
ekranu (rys. 6.11.31),
• wybór pliku kalibracyjnego ETRS89/Poland CS2000 strefa 6 Konforemny
(rys. 6.11.33) .

573
Rys. 6.11.28

Rys. 6.11.29

574
 Rys. 6.11.30

Rys. 6.11.31

575
 Rys. 6.11.32

Rys. 6.11.33

Po powiększeniu przeglądanego obrazu jest widoczne (rys. 6.11.34-35), że linie

siatki kwadratów - pikseli obrazu są zgodnie z zasadą odwzorowania wiernokątnego
(rys. 6.11.1-2) liniami pr ostymi obróconymi względem osi układu współrzędnych
ustawionych równolegle do ramki ekranu, kwadraty oryginalnych komórek - pikseli
obrazu nie są zdeformowane (rys. 6.11.31) .

576
 Rys. 6.11.34

Rys. 6.11.35

577
6.12. Kalibracja afiniczna
Model transformacji afinicznej
W transformacji afinicznej dopasowanie punktów mapy (lub obrazu cyfrowego) a, b, c,
d, e danych w układzie pierwotnym (x, y), (rys. 6.11.1) do odpowiadających punktów
A, B, C, D, E danych w układzie wtórnym (X, Y), (rys. 6.12.1) odbywa się przez:
• przesunięcie tX, tY,
• obrót φ, oraz
• rozciągnięcie i ścięcie mapy w kierunkach osi x i y, określone współczynnikami
skalującymi sx, sy i sxy = syx odpowiednio.

MAPA W UKŁADZIE WTÓRNYM

dopasowana przez przesunięcie, obrót, rozciągnięcie i ścięcie

Założenie: sx tgβ = sy tg α ⇒ s yx = sxy

s xx+ sxy y
X = tX ŚCIĘCIE
syx x = s xx tg β
+ (sx x+ s xy y)cosφ sx x s xyx
- (sy y+ s xyx)sin φ P
x s xy y
OBRÓT
A
mx x Ax
φ β mx dx E
m ydy B
ROZCIĄGNIĘCIE
Ai x D
x
γ X
tX C
Aiy α my y
t 2 y sxy y = s yy tg α
1 s yy
X = t + Ax
sy y+ s xy x
3
PRZESUNIĘCI E
tY y Y = tY
+ (sx x+ s xy y)sin φ
+ (sy y+ s xy x)cosφ
Rys. 6.12.1

Z geometrii transformacji afinicznej wynika, że prostoliniowa prostokątna siatka

współrzędnych mapy w układzie pierwotnym x, y (rys. 6.11.1) zostaje przekształcona
na przeskalowaną mxx, myy prostoliniową ukośnokątną siatkę mapy w układzie wtórnym
o stałym kącie γ (rys. 6.12.1).

578
Zatem:
• boki równoległe dowolnego obiektu mapy, w szczególności kwadratowego elementu
siatki (dx, dy) po przekształceniu (mxdx, mydy) pozostają bokami równoległymi,
natomiast kąty między bokami nierównoległymi obiektu ulegają zmianie, kaształt
obiektu nie zostaje więc zachowany, transformacja nie jest równokątna,
• wielkość dowolnego obiektu ulega zmianie w skali liniowej zależnej od kierunku
m - transformacja nie jest równoodległościowa i skali powierzchniowej
p - transformacja nie jest równopolowa, na przykład
a) kwadratowe elementy siatki (dx, dy) są przekształcone na jednakowej wielkości
przeskalowane elementy równoległoboczne (mxdx, mydy):
- skala liniowa: mxdx/dx = mx, mydy/dy = my,
- skala powierzchniowa p = (mxdx⋅mydy⋅cosγ)/(dx⋅dy) = mx⋅my⋅cosγ.
b) okrąg jednostkowy wpisany w kwadratowy element siatki współrzędnych
(dx, dy) o promieniu dx/2 = dy/2 = 1 jest przekształcony na elipsę
zniekształceń Tissota wpisaną w równoległobok (mxdx, mydy).

Punkty mapy są przenoszone z układu pierwotnego (x, y) do wtórnego (X, Y) według

zależności funkcyjnych wynikających z geometrii transformacji (rys. 6.12.1):

X = t X + (s x x + s xy y ) cos φ − (s y y + s xy x) sin φ
Y = tY + ( s x x + s xy y) sin φ + ( s y y + s xy x) cos φ
lub
X = t X + ax + by
Y = t Y + cx + dy

gdzie
a = s x cos φ − s xy sin φ
b = s xy cos φ − s y sin φ
c = s x sin φ + s xy cos φ
d = s xy sin φ + s y y cos φ

W zapisie macierzowym (rys. 6.12.1):

X = t + Ax
 X  t X  a b   x  t X  cos φ − sin φ   s x s xy   x 
 Y  =  t  + c d   y =  t + 
cos φ   s xy s y   y 
  Y     Y   sin φ
gdzie:
t - wektor przesunięcia (translacji)
A - macierz transformacji reprezentująca obrót i odkształcenie

579
 A = RS - rozkład biegunowy macierzy transformacji:
a b  cos φ − sin φ   s x s xy 
 c d  =  sin φ 
cos φ   s xy s y 
  
cos φ − sin φ 
R=  - macierz obrotu,
 sin φ cos φ 
 sx s y tgα   s x s xy 
S= = - macierz rozciągnięcia i ścięcia.
s
 x tg β s y   s xy s y 

Wyznaczenie parametrów transformacji

Parametry transformacji afinicznej tx, ty, a, b, c, d są wyznaczane metodą najmniejszych
kwadratów na podstawie punktów dopasowania mapy o znanych współrzędnych
w układzie pierwotnym i wtórnym (rys. 6.11.3-4) .
Ze względu na deformacje układów w punktach dopasowania można spodziewać się
niewielkich odchyłek vX , vY współrzędnych znanych X, Y od przeliczonych X t , Yt
(rys. 6.11.7):
vX = X - Xt = X - (tx + ax + by)
vY = Y - Yt = Y - (ty + cx + dy)
Równania odchyłek, zestawionych w punktach dopasowania (rys. 6.11.3-4) mają postać:
v X i = X i − (t x + ax i + by i ) vYi = Yi − (t x + cx i + dy i )
v X = X - Ap X v Y = Y - Ap Y
 v X1   X 1  1 x1 y1   vY1  Y1  1 x1 y1 
v     v    
 X 2   X 2  1 x2 y 2  t x   Y2  Y2  1 x2 y 2  t y 
v X  =  X 3  − 1 x3 y 3   a  vY  = Y3  − 1 x3 y 3   c 
 3      3    
v X 4   X 4  1 x4 y 4   b  vY4  Y4  1 x4 y 4   d 
v   X  1 x5 y 5  v  Y  1 x5 y 5 
 X5   5    Y5   5  
gdzie

1 x1 y 1 
 1 873.91 
30
 
1 x2 y2 
1 740.61 927.12

A :=  1 x3 y3  = 1 56.25 749.02 
 
1 139.02 
1 x4 y4 

40

1 y 5  1 471.2 412.83 
 x5
W efekcie dopasowania układów metodą najmniejszych kwadratów (rys. 6.11.7) :
n n

∑i =1
v i2 = ∑ (v
i =1
2
Xi + vY2i ) = min

580
otrzymuje się:
• parametry transformacji (rys. 6.12.2 - obliczone w C-Geo)

 tx   1000.241071002786 
( T )
−1
T 
 a  := A ⋅ A ⋅ A X = 0.866157028128



b   −0.499749337100 
 
 ty   1000.480756844764 
( T )
−1
 c  := A ⋅ A ⋅ A Y =  0.499875069780 
T
 
d   0.865857603342 
 

Rys. 6.12.2
• współrzędne punktów dopasowania po transformacji (rys. 6.12.3 - w C-Geo):
X ( x , y ) := tx + a ⋅ x + b⋅ y
Y( x , y ) := ty + c⋅ x + d ⋅ y

 1742.192   1463.302 
   
1178.398 2173.447
 →   →  
Xd := X ( x , y ) =  674.640  Yd := Y( x , y ) =  1677.143 
 965.412   1140.847 
   
 1202.063   1593.474 

• odchyłki w punktach dopasowania (rys. 6.12.3 - w C-Geo):

2 2
vX := X − Xd vY := Y − Yd v := vX + vY

 0.006   0.015   0.016 

 −0.032   −0.033   0.046 
     
vX =  0.025  vY =  0.035  v =  0.043 
 −0.038   −0.040   0.056 
     
 0.039   0.024   0.046 

581
 Duże wartości odchyłek mogą wynikać ze znacznej deformacji układów,
uniemożliwiającej afiniczne dopasowanie układów przez przesunięcie, obrót,
skalowanie i ścięcie. W takim przypadku należy zastosować bardziej elastycznie
dopasowujące transformacje nieliniowe: wielomianowe, o minimalnej krzywiźnie,
kriging lub inne.

• błąd średniokwadratowy dopasowania (błąd transformacji)

∑ (vi)
1 2
m0 := ⋅ = 0.04
n
i=1
Z uwagi na niejednakowe rozciągnięcie mapy w kierunkach osi x i y oraz dodatkowe
ścięcie mapy transformacja afiniczna bardziej elastycznie dopasowuje mapę
względem transformacji przez podobieństwo, można więc spodziewać się
mniejszego błędu transformacji, w rozpatrywanym przykładzie 0.04 < 0.07.

Rys. 6.12.3
Transformacja mapy
Po wyznaczeniu parametrów transformowane są (rys. 6.12.4):
• punkty mapy xt, yt (rys. 6.12.5 - obliczone w programie C-Geo):

 1651.286   1726.394 
 1089.947   2059.020 
   
 1256.935   1347.020 
→  829.810   →  2030.434 
Xt.Afin := X ( xt , yt ) =   Yt.Afin := Y( xt , yt ) =  
 1341.650   1888.900 
 1534.465   1404.688 
 829.025   1607.275 
   
 1205.363   1833.285 

582
• siatka współrzędnych xs, ys:

Xs.Afin := X  xs , ys 
is , js i j
 s s

Ys.Afin := Y xs , ys 
is , js
 is js 

Transformacja afiniczna (X,Y)

3
2×10

3
1.5×10

Xd
Xx
Xt.Afin

Xs.Afin γ

3
1×10
Xy

500
3 3 3 3
1× 10 1.5× 10 2×10 2.5× 10

Yd , Yt.Afin , Ys.Afin

punkty dopasowania (Xd, Yd)

punkty po transformacji (Xt, Yt)
siatka po transformacji (Xs, Ys)
Rys. 6.12.4

583
 Rys. 6.12.5

Porównanie z transformacją przez podobieństwo

Przemieszczenia na rysunku 6.12.6 ukazują różnice współrzędnych w węzłach siatki
między transformacją afiniczną i transformacją przez podobieństwo.

Transformacja afiniczna minus przez podobieństwo

( )
max Xs.Afin − Xs.Helm = 0.13

( )
max Ys.Afin − Ys.Helm = 0.10

( Y
 s.Afin − Ys.Helm) , ( Xs.Afin − Xs.Helm ) 
T T

Rys. 6.12.6

584
Analiza zniekształcenia
Na podstawie wektorów stycznych do odwzorowanych linii współrzędnych x, y
(rys. 6.12.4)
 dX 
dX  dx   a  =  0.86615703 
Xx = =  Xx :=    
dx  dY   c   0.49987507 
 dx 
 dX 
dX  dy  b   −0.49974934 
Xy = =  Xy :=   =  
dy  dY  d   0.86585760 
 dy 

otrzymuje się elementy tensora metrycznego transformacji:

 E F  :=  Xx ⋅ Xx Xx ⋅ Xy   1.0001030828 −0.0000407707 
  =
F G  Xx ⋅ Xy Xy ⋅ Xy   −0.0000407707 0.9994587892 

Stąd obliczane są charakterystyki zniekształceń liniowych, kątowych

i powierzchniowych:

• skale mx, my i zniekształcenia liniowe mx-1, my-1 w kierunkach osi współrzędnych

mx, my oraz zależność między skalami mxy
cm
mx := E = 1.00005154 mx − 1 = 5.154⋅
km
cm
my := G = 0.99972936 my − 1 = −27.064⋅
km
mxy := F = −0.00004077

• zniekształcenie kątowe:

 mxy  π
ω := acos  − 2 = 0.00233650⋅ deg
mx⋅ my
 
• skala pola
2 2 2
p := mx ⋅ my − mxy = 0.99978088

• krzywa skali:
a) równanie biegunowe
2 2 2 2
m( α) := mx ⋅ cos( α) + mxy ⋅ sin( 2⋅ α) + my ⋅ sin( α)

585
 b) równania parametryczne (rys. 6.12.7)
xP( α) := m( α) ⋅ cos( α)
yP ( α) := m( α) ⋅ sin( α)
• kierunki skal ekstremalnych A, B (rys. 6.12.7)
 2⋅ mxy 
αA := ⋅ atan  + 2⋅ π = 356.394 ⋅ deg
1
2  m 2 − m 2
 x y 
π
αB := αA + − 2⋅ π = 86.394⋅ deg
2
• wartości skal A, B i zniekształceń A-1, B-1 ekstremalnych (rys. 6.12.7)

( )
cm
A := m αA = 1.00005282 A − 1 = 5.282⋅
km

B := m αA +
π cm
 = 0.99972807 B − 1 = −27.193⋅
 2  km

Krzywa skali
A = 1.00005282
mx = 1.00005154
cm
A − 1 = 5.28⋅
0 km
xP( α1) cm
mx − 1 = 5.15⋅
km
xP( 0)
B = 0.99972807
xP( 90⋅ deg) my = 0.99972936
cm
( )
xP αA B − 1 = −27.19⋅
km

( )
xP αB my − 1 = −27.06⋅
cm
km

0, y ( ) ( )
P ( α1 ) , yP ( 0) , yP ( 90deg) , yP αA , yP αB

Punkt badany
Krzywa skali
Punkt krzywej o skali mx
Punkt krzywej o skali my
Punkt krzywej o skali ekstremalej A
Punkt krzywej o skali ekstremalnej B
Rys. 6.12.7

586
• elipsa zniekształceń Tissota:
- jest obrazem okrągu jednostkowego przetransformowanego z układu pierwotnego
x( α) := xs + cos( α)
6
y ( α) := ys + sin( α)
6
do układu wtórnego (rys. 6.12.8):
X ( α) := tx + a⋅ x( α) + b ⋅ y ( α)
Y( α) := ty + c⋅ x( α) + d⋅ y ( α)

Elipsa zniekształceń Tissota

3
1.1845× 10
A = 1.00005282
mx = 1.00005154
cm
Xs.Afin 3 A − 1 = 5.28⋅
1.184× 10 km
6, 6
cm
X ( α1) mx − 1 = 5.15⋅
km
3
X ( 0) 1.1835× 10

cm
X ( 90⋅ deg) B − 1 = −27.19⋅
3 km
1.183× 10
X αA( ) my − 1 = −27.06⋅
cm B = 0.99972807
km my = 0.99972936
X αB( ) 1.1825× 10
3

3
1.182× 10
3 3 3 3 3 3
1.682× 10 1.6825× 10 1.683× 10 1.6835× 10 1.684×10 1.6845× 10

Ys.Afin
6, 6
( ) ( )
, Y( α1) , Y ( 0) , Y ( 90deg) , Y αA , Y αB

Punkt badany
Elipsa TISSOTA
Punkt elipsy o skali mx
Punkt elipsy o skali my
Punkt elipsy o skali ekstremalej A
Punkt elipsy o skali ekstremalnej B
Rys. 6.12.8

587
Parametry rozciągnięcia i ścięcia sx , sy , sxy oraz obrotu φ (rys. 6.12.1) otrzymuje się
wyniku rozwiązania układu równań nieliniowych A = RS:

sx := 1 sy := 1 sxy := 0 ϕ := 0 - wartości początkowe

Given
 cos( ϕ) −sin( ϕ)   sx sxy   a b 
 ⋅ = 
 sin( ϕ) cos( ϕ)   sxy sy   c d 
 sx   1.0000515398 
 
 sy 
 0.9997293578 
  := Find( sx , sy , sxy , ϕ) = 
−0.0000203876 
 sxy 
 0.5234451662 
ϕ  
 
ϕ = 29.9911988299⋅ deg
Stąd, kąty ścięcia (rys. 6.12.1) wynoszą:

 sxy 
α := atan  = −0.00116844⋅ deg - w kierunku osi x
sy
 
 sxy 
β := atan  = −0.00116806⋅ deg - w kierunku osi y
sx
 
Kąt między odwzorowanymi liniami współrzędnych (rys. 6.12.1)
 mxy 
γ := acos  = 90.00233650⋅ deg
 mx⋅ my 
Suma kontrolna (rys. 6.12.1):

α + β + γ = 90.00000000⋅ deg

Zastosowania
Ze względu na skalę niezależną od położenia punktu (odkształcenie jednorodne) jednak
zmieniającą się z kierunkiem (odkształcenie anizotropowe) transformacja afiniczna jest
stosowana szczególnie w przypadku zmiennych skal dopasowywanych układów
w kierunkach osi współrzędnych.
Zwykle jest stosowana do:
• georeferencji skanowanych arkuszy map, zdjęć satelitarnych i lotniczych
• kalibracji zdjęć lotniczych,
• transformacji współrzędnych geodezyjnych w przypadku układów o różnych
skalach w obu kierunkach osi współrzędnych, na przykład układów "1945", "1992"
i "2000" opartych na odwzorowaniu wiernokątnym Gaussa-Krügera.

588
Standardy techniczne dotyczące stosowania metod transformacji (w tym afinicznej)
w zadaniu kalibracji rastra skanowanej mapy analogowej, do celów geodezyjnego
pomiaru kartometrycznego (Dz.U. z 2011 r. Nr 263, poz. 1572), są podane przy
omawianiu transformacji konforemnej w rozdziale 6.11.

Transformacja przez powinowactwo

Jest szczególnym przypadkiem transformacji afinicznej - bez ścięcia (sxy = 0):

X = t X + s x x cos φ − s y y sin φ
Y = t Y + s x x sin φ + s y y cos φ

Brak ścięcia powoduje, że transformacja ta jest równokątna (prostokątna siatka

współrzędnych mapy jest przekształcana na siatkę prostokątną), jednak mniej elastycznie
dopasowuje mapę względem transformacji afinicznej, można więc spodziewać się
większego błędu transformacji.

Przykład kalibracji rastra fragmentu ortofotomapy w programie

TNTmips
Po zmianie modelu transformacji z Konforemy na Afiniczny (rys. 6.11.23) następuje
obliczenie:
• parametrów transformacji afinicznej wprost R, C → N, E i odwrotnej
N, E → R, C (rys. 6.12.10),
• odchyłek w punktach dopasowania - ukazanych w trzech ostatnich kolumnach
tabeli na rys. 6.12.9-10,
• błędów średnich dopasowania RMS (rys. 6.12.9).

Dane kalibracji afinicznej są zapisywane - analogicznie jak kalibracji konforemnej,

w pliku ETRS89/Poland CS2000 strefa 6 Afiniczny (rys. 6.11.26) zamieszczonym
w pliku kalibracyjnym dyskowym zbiorczym DSW obrót 10_jpg.rlk automatycznie
skojarzonym z plikiem wejściowym DSW obrót 10.jpg (rys. 6.11.27). Plik kalibracyjny
można przeglądnąć w Menadżerze plików korzystając ze ścieżki dostępu ukazanej na
rys. 6.11.27.

Rozbieżności między wynikami kalibracji metodą transformacji konforemnej i afinicznej

można przeglądać, dołączając ponownie obraz DSW obrót 10.jpg w oknie Wyświetlanie
(rys. 6.11.30-31).
Dla dołączonego obrazu należy w Ustawieniach warstwy rastrowej (rys. 6.11.33) wybrać
plik kalibracyjny ETRS89/Poland CS2000 strefa 6 Afiniczny.
Niepokrycie się komórek skalibrowanych rastrów według transformacji Konforemnej
i Afinicznej jest zmienne na obszarze całego obrazu, na przykład w prawym górnym
narożniku obrazu dochodzi w przybliżeniu do połowy wielkości komórki (rys. 6.12.11),
czyli do 0.08 m

589
Rys. 6.12.9

Rys. 6.12.1 0

590
 Różnice między transformacją Konforemną i Afiniczną

Rys. 6.12.11

6.13. Kalibracja wielomianowa

Modele transformacji wielomianowych
W transformacjach wielomianowych punkty mapy są przenoszone z układu pierwotnego
(x, y) do wtórnego (X, Y) według zależności funkcyjnych X = X(x, y), Y = Y(x, y)
wynikających z przyjętego stopnia wielomianu, na przykład (rys. 6.13.1):

• transformacja dwuliniowa
X = t X + ax + by + cxy
Y = t Y + dx + ey + fxy

591
• transformacja dwukwadratowa
X = t X + ax + by + cx 2 + dxy + ey 2
Y = t Y + fx + gy + hx 2 + ixy + jy 2

• transformacja dwusześcienna
X = t X + ax + by + cx 2 + dxy + ey 2 + fx 3 + gx 2 y + hxy 2 + iy 3
Y = t Y + jx + ky + lx 2 + mxy + ny 2 + ox 3 + px 2 y + qxy 2 + ry 3

• transformacja równokątna, wybranego stopnia:

X = a 0 + a1 x − b1 y + a 2 ( x 2 − y ) 2 − 2b2 xy + a 3 ( x 3 − 3 xy 2 ) − b3 (3 x 2 y − y 3 ) + ...
Y = b0 + a1 x + b1 y + 2a 2 xy + b2 ( x 2 − y ) 2 + a 3 (3 x 2 y − y 3 ) + b3 ( x 3 − 3 xy 2 ) + ...

zestawiana na podstawie wielomianów zespolonych:

X + iY = (a 0 + ib0 ) + (a1 + ib1 )( x + iy ) + (a 2 + ib2 )( x + iy ) 2 + ... + (a n + ibn )( x + iy ) n

- po rozdzieleniu na część rzeczywistą (X) i urojoną (Y) - szczególnym przypadkiem

jest transformacja liniowa przez podobieństwo.
Lokalnie afiniczne dopasowanie mapy w układzie wtórnym w transformacjach
wielomianowych i innych nieliniowych przez przesunięcie, obrót, rozciągnięcie
i ścięcie (rys. 6.13.13) każdego małego elementu siatki współrzędnych.

Linie x
Mapa w układzie pierwotnym A

E
a b B
m y dy
e D Xx Linie y
x γ
dX m xdy
dx X =X(x, y)
dx Xy
x tX C
d x
dy c
y
y
 X ( x, y) t X + ax + by + exy 
X = = 
 Y ( x, y)   tY + cx + dy + fxy 

tY Y = Y(x, y)
Rys. 6.13.1

Tr ansformacje wielomianowe są nieliniowym rozszerzeniem transformacji afinicznej,

która jest transformacją wielomianową liniową - pierwszego stopnia.

592
Podstawowymi, geometrycznymi właściwości transformacji wielomianowych i innych
transformacji nieliniowych, w tym o minimalnej krzywiźnie (rozdz. 6.16) i kriging
(rozdz. 6.17) są (rys. 6.13.1):
• prostoliniowa prostokątna siatka współrzędnych mapy x, y jest przekształcana na
siatkę krzywoliniową na ogół nieortogonalną o zmiennym kącie γ - poza
przypadkiem odwzorowań wiernokątnych w których γ = 90°,
• niewielkiemu kwadratowemu elementowi siatki (dx, dy) odpowiada przeskalowany
w przybliżeniu równoległoboczny element (mxdx, mydy),
• dopasowanie punktów mapy a, b, c, d, e danych w układzie pierwotnym do
odpowiadających punktów mapy A, B, C, D, E mapy w układzie wtórnym odbywa
się przez afiniczne przekształcenie każdego niewielkiego kwadratowego elementu
prostokątnej siatki współrzędnych układu pierwotnego (dx, dy) na równoległobok
(mxdx, mydy) w układzie wtórnym, przez: przesunięcie, obrót, rozciągnięcie i ścięcie
w kierunkach osi x i y, określone współczynnikami skalującymi sx sy i sxy = syx
(rys. 6.13.13),
• obrazem okręgu jednostkowego mapy wpisanego w prostokąt siatki współrzędnych
(dx, dy) jest elipsa Tissota wpisana w odwzorowany równoległobok (mxdx, mydy),
(rys. 6.13.1, 6.13.12-13).
Im wyższy stopień wielomianu tym transformacja bardziej elastycznie dopasowuje mapę
w danych punktach wpasowania A, B, C, D, E, można więc spodziewać się malejącego
błędu transformacji względem wyjściowej transformacji afinicznej.

Wyznaczenie parametrów
Przy założeniu transformacji wielomianowej dwuliniowej układ równań odchyłek,
zestawionych w punktach dopasowania (rys. 6.11.3-4) ma postać:
v X i = X i − (t x + ax i + by i + cx i y i ) vYi = Yi − (t y + dx i + ey i + fx i y i )
v X = X - Ap X v Y = Y - Ap Y
 v X 1   X 1  1 x1 y1 x1 y1   vY1  Y1  1 x1 y1 x1 y1 
v     t  v     t 
 X 2   X 2  1 x2 y2 x 2 y 2   x   Y2  Y2  1 x2 y2 x 2 y 2   y 
a d
v X  =  X 3  − 1 x3 y3 x3 y 3    vY  = Y3  − 1 x3 y3 x3 y3   
 3    
  b  3    
 e
v X 4   X 4  1 x4 y4 x4 y 4   vY4  Y4  1 x4 y4 x4 y 4  
c f
v   X  1
 X5   5   x5 y5 x 5 y 5    v  Y  1
 Y5   5   x5 y5 x 5 y 5   

x1 y 1 x1⋅ y 1 

1
 1 873.91 30 26217.3 
1 x2 y 2 x2⋅ y 2  1 740.61 927.12 686634.3432

 
A :=  1 x3 y 3 x3⋅ y 3  = 1 56.25 749.02 42132.375 
  1
1 x4 y 4 x4⋅ y 4  40 139.02 5560.8 
1  
 x5 y 5 x5⋅ y 5  1 471.2 412.83 194525.496 

593
W efekcie dopasowania obiektów metodą najmniejszych kwadratów (rys. 6.11.7) :
n n

∑
i =1
v i2 = ∑ (v
i =1
2
Xi + vY2i ) = min

otrzymuje się:
• parametry transformacji
 tx   1000.197950334251 
 
 a  := ( AT ⋅ A ) ⋅ AT X =  0.866229447864 
−1
b   −0.499644237983 
   −0.000000188182 
e  
 ty   1000.427680544679 
 
 c  := ( AT ⋅ A ) ⋅ AT Y =  0.49996420967 
−1

d   0.865986967576 
   −0.000000231629 
f   
• współrzędne punktów dopasowania po transformacji
X ( x , y ) := tx + a ⋅ x + b⋅ y + e⋅ x⋅ y
Y( x , y ) := ty + c⋅ x + d ⋅ y + f ⋅ x⋅ y

 1742.210   1463.325 
 1178.377   2173.421 
 →   →  
Xd := X ( x , y ) =  674.672  Yd := Y( x , y ) =  1677.182 
 965.386   1140.814 
   
 1202.061   1593.471 
• odchyłki współrzędnych
2 2
vX := X − Xd vY := Y − Yd v := vX + vY

 −0.01   −0.01   0.01 

     
 −0.01   −0.01   0.01 
vX =  −0.01  vY =  −0.00  v =  0.01 
 −0.01   −0.01   0.01 
     
 0.04   0.03   0.05 
• błąd średniokwadratowy dopasowania

∑ (vi)
1 2
m0 := ⋅ = 0.01
n
i=1

594
Transformacja mapy
Po wyznaczeniu parametrów transformowane są (rys. 6.13.2):
• punkty mapy xt, yt
 1651.289   1726.398 
 1089.940   2059.011 
   
 1256.926   1347.009 
→  829.829   →  2030.457 
Xt.Dwul := X ( xt , yt ) =   Yt.Dwul := Y( xt , yt ) =  
 1341.640   1888.887 
 1534.468   1404.692 
 829.039   1607.293 
   
 1205.359   1833.280 
• siatka współrzędnych xs, ys:
Xs.Dwul := X  xs , ys  Ys.Dwul := Y xs , ys 
is , js i j is , js
 s s  is js 

Transformacja dwuliniowa (X,Y)

3
2× 10

3
1.5× 10

Xd
Xx
Xt.Dwul

Xs.Dwul γ

3
1× 10
Xy

500
3 3 3 3
1×10 1.5× 10 2× 10 2.5× 10
Y d , Y t.Dwul , Y s.Dwul

Rys. 6.13.2

595
Porównanie z transformacją przez podobieństwo i afiniczną
Przemieszczenia na rysunkach 6.13.3-4 ukazują różnice współrzędnych w węzłach
siatki między transformacją dwuliniową a transformacjami przez podobieństwo
i afiniczną.
Transformacja dwuliniowa min us przez pod obieństwo

( )
max Xs.Dwul − Xs.Helm = 0.08

( )
max Ys.Dwul − Ys.Helm = 0.13

( Y
 s.Dwul − Ys.Helm) , ( Xs.Dwul − Xs.Helm ) 
T T

Rys. 6.13.3
Transformacja dwuliniowa min us afiniczna

( )
max Xs.Dwul − Xs.Afin = 0.06

( )
max Ys.Dwul − Ys.Afin = 0.08

( Y
 s.Dwul − Ys.Afin) , ( Xs.Dwul − Xs.Afin ) 
T T

Rys. 6.13.4

596
Analiza zniekształcenia
Na podstawie wektorów stycznych do odwzorowanych linii współrzędnych x, y
(rys. 6.13.2):
 dX 
dX  dx   a + e⋅ y 
Xx = =  Xx ( x , y ) :=  
dx  dY   c + f ⋅y 
 dx 
 dX 
dX  dy   b + e⋅ x 
Xy = =  Xy ( x , y ) :=  
dy  dY   d + f ⋅x 
 dy 

obliczane są elementy tensora metrycznego transformacji (np. Osada, 2014a)

T
E( x , y ) := Xx ( x , y ) ⋅ Xx ( x , y )
T
F ( x , y ) := Xx ( x , y ) ⋅ Xy ( x , y )
T
G( x , y ) := Xy ( x , y ) ⋅ Xy ( x , y )

w węzłach siatki współrzędnych:

E := E xs , ys

is , js i j
 s s
F := F  xs , ys 
is , js
 is js 
G := G xs , ys 
is , js
 is js 
Stąd wyznaczane są charakterystyki zniekształceń liniowych, kątowych
i powierzchniowych:
• skale mx, my i zniekształcenia liniowe mx-1, my-1 w kierunkach osi
współrzędnych mx, my oraz zależność między skalami mxy (rys. 6.13.5-6)

mx := E
is , js is , js

my := G
is , js is , js

mxy := F
is , js is , js

• zniekształcenie kątowe (rys. 6.13.7):


→
  mxy  π 
ω :=  acos − 
  mx⋅ my  2 

597
• skala pola (rys. 6.13.8)

→
2 2 2
p := mx ⋅ my − mxy

Zniekształcenia w kierunku x Zniekształcenia w kierunku y

−1 −1
mx − 1 ⋅ 
T cm 
my − 1 ⋅ 
T cm 
( ) 
 km 
( ) 
 km 
Rys. 6.13.5 Rys. 6.13.6

Zniekształcenia kątowe Zniekształcenie pola

T −1 T
ω ⋅ deg ( p − 1)
Rys. 6.13.8
Rys. 6.13.7

598
• kierunki i wartości skal liniowych eksteremalnych A i B

→
1  2⋅ mxy  
αA :=  ⋅ atan + 2⋅ π
2  m 2 − m 2 
  x y  
π
αB := αA + − 2⋅ π
2

→
A :=
2
mx ⋅ cos αA ( ) 2 + mxy⋅ sin(2⋅ αA) + my2⋅ sin(αA)2

→
B :=
2
mx ⋅ cos αB ( )2 + mxy⋅ sin(2⋅ αB) + my2⋅ sin( αB)2
- linie zniekształceń ekstremalnych A i B (rys. 6.13.9-10) tworzą ortogonalną
krzywoliniową siatkę Tissota w układzie pierwotnym (x, y)

Zniekształcenia ekstremalne A Zniekształcenia ekstremalne B

−1  − 1
( A − 1) ⋅ 
cm 
( B − 1)T ⋅   
T cm

 km    km  
Rys. 6.13.9 Rys. 6.13.1 0
• krzywa skali, wykreślona wokół punktu środkowego siatki:
a) równanie biegunowe:

(my , ) ⋅cos(α) ( )
2 2 2 2
m( α) := + mxy ⋅ sin( 2⋅ α) + my ⋅ sin( α)
6 6 6, 6 6, 6
b) równania parametryczne (rys. 6.13.11):
x( α) := m( α) ⋅ cos( α)
y ( α) := m( α) ⋅ sin( α)

599
 Krzywa skali
A 6 , 6 = 1.00002062
mx = 1.00001944
cm 6, 6
0 A 6 , 6 − 1 = 2.06⋅
km
x( α1 ) cm
mx − 1 = 1.94⋅
6, 6 km
x( 0)
B6 , 6 = 0.99973441
x( 90⋅ deg) my = 0.99973559
6, 6
cm
xαA  B6 , 6 − 1 = −26.56⋅
 6 , 6 km
cm
xαB  my − 1 = −26.44⋅
 6 , 6 6, 6 km

0 , y ( α1 ) , y ( 0) , y ( 90deg) , y αA  , y  αB 
 6 , 6  6 , 6
Punkt badany
Krzywa skali
Punkt krzywej o skali mx
Punkt krzywej o skali my
Punkt krzywej o skali ekstremalej A
Punkt krzywej o skali ekstremalnej B
Rys. 6.13.11

• elipsa zniekształceń Tissota:

- jest obrazem okrągu jednostkowego przetransformowanego z układu pierwotnego

x( α) := xs + cos( α)
6
y ( α) := ys + sin( α)
6
do układu wtórnego (rys. rys. 6.13.12):
X ( α) := tx + a⋅ x( α) + b ⋅ y ( α) + e⋅ x( α) ⋅ y ( α)
Y( α) := ty + c⋅ x( α) + d⋅ y ( α) + f ⋅ x( α) ⋅ y ( α)

600
 Elipsa zniekształceń Tissota
3
1.1845× 10
A 6 , 6 = 1.00002062
mx = 1.00001944
cm 6, 6
Xs.Dwul 3 A 6 , 6 − 1 = 2.06⋅
6, 6 1.184× 10 km
cm
X ( α1) mx − 1 = 1.94⋅
6, 6 km
3
X ( 0) 1.1835× 10

X ( 90⋅ deg) cm
B6 , 6 − 1 = −26.56⋅
3 km
1.183× 10
X α A  cm B6 , 6 = 0.99973441
 6 , 6 my − 1 = −26.44⋅
6, 6 km my = 0.99973559
X α B  6, 6
3
 6 , 6 1.1825× 10

3
1.182× 10
3 3 3 3 3 3
1.682×10 1.6825× 10 1.683× 10 1.6835×10 1.684× 10 1.6845× 10
Y s.Dwul , Y ( α1) , Y ( 0) , Y ( 90deg) , YαA  , Y αB 
6, 6  6 , 6  6 , 6
Punkt badany
Elipsa TISSOTA
Punkt elipsy o skali mx
Punkt elipsy o skali my
Punkt elipsy o skali ekstremalej A
Punkt elipsy o skali ekstremalnej B
Rys. 6.13.1 2

Zniekształcenia lokalnie afiniczne w transformacjach nieliniowych

W transformacji afinicznej X = t + Ax wektorowi przekątnemu x prostokąta mapy lub
obrazu cyfrowego odpowiada wektor przekątny równoległoboku X-t = Ax gdzie
A jest jakobianem transformacji X = t + Ax:

 ∂X ∂X 
 ∂x ∂y  a b 
A=
dX
[
= Xx X y =  ] = 
dx  ∂Y ∂Y   c d 
 ∂x ∂y 
natomiast Xx, Xy są wektorami stycznymi do odwzorowanych linii współrzędnych x, y
(rys. 6.12.1).

601
Analogicznie, w transformacjach nieliniowych X = X(x) wielomianowej, o minimalnej
krzywiźnie, kriging i innych wektorowi przekątnemu niewielkiego prostokąta mapy lub
obrazu cyfrowego dx odpowiada wektor przekątny równoległoboku dX = Adx gdzie
macierz A przekształcenia afinicznego wektora dx na dX jest jakobianem
przekształcenia X = X(x), (rys. 6.13.13):

 ∂X ∂X  Transformacja dwuliniowa
 ∂x ∂y  a + ey b + ex 
A=
dX
= Xx [ Xy ] = =
∂Y  c + fy d + fx 
dx  ∂Y
 ∂x ∂y 
natomiast Xx, Xy są wektorami stycznymi do odwzorowanych linii współrzędnych x, y
(rys. 6.13.1-2)

Przekształcenie lokalnie afiniczne dX = Adx w transformacjach nieliniowych X = X(x)

Skala długości w kierunku α

s xdx+sxy dy Założenie: s xtgβ = sy tgα ⇒ s yx = sxy
dS
m= = iT AT Ai = iT S2i = iTTi s xdx s yxx = sx x tgβ ŚCIĘCIE
ds
s xydx
= mx cos α + mxy sin2α + my sin α sxydy
2 2 2 2

dx Xxdx
B A
OBRÓT Xx dS
mx dx
ds 2 = dx Tdx φ Elipsa Tissota dX= Xx dx+X ydy=Adx=RSdx
Okrąg β ROZCIĄGNIĘCIE
dx jednostkowy dX
dx =dsi
α γ A B
 cos α  m ydy
i=  
 sin α  α X Xydy dY
y dS2 = dXTdX
= dxTATAdx
dy Elipsa zniekształceń Tissota sxy y = s yy tg α = dxTS2 dx
dy
jest ob razem okręgu jednostkowego sxdy = ds2i TTi
mapy po transformacji sy dy + sxy dx

 m2 mxy   E F   Xx Xx Xx X y  dX = (s xdx+ sxy dy)cosφ - (s ydy+ s xy dx)sinφ

T= x 2 =  =  dY = (sx dx+ sxydy)sinφ + (s y dy+ s xydx)cos φ
mxy my  F G X x Xy Xy X y 

Rys. 6.13.1 3

Na przykład, w punkcie środkowym siatki:

xs = 500
6

ys = 500
6

otrzymuje się:

602
• wektory styczne Xx, Xy do odwzorowanych linii współrzędnych x, y (rys. 6.13.2):
 0.86613536 
( 6 6 )
Xx := Xx xs , ys =  
 0.49984840 
 −0.49973833 
(
Xy := Xy xs , ys =
6 6 ) 
 0.86587115 


• kąt γ między wektorami stycznymi Xx, Xy:

 Xx ⋅ Xy 
γ := acos = 90.00210498⋅ deg
 Xx ⋅ Xx ⋅ Xy ⋅ Xy 
 
lub równoważnie
 mxy 
6, 6
γ := acos  = 90.00210498⋅ deg
 mx ⋅ my 
 6, 6 6, 6 
• kierunki wektorów stycznych Xx, Xy:

 Xx 2 
ϕXx := atan  = 29.98932771⋅ deg
 Xx 
 1
 Xy 2 
ϕXy := atan  + π = 119.99143269⋅ deg
 Xy 
 1
• parametry rozciągnięcia i ścięcia sx , sy , sxy oraz obrotu φ (rys. 6.13.13):

sx := 1 sy := 1 sxy := 0 ϕ := 0

Given
 a + e⋅ y s b + e ⋅ xs 
 cos( ϕ) −sin( ϕ)   x xy  
s s 6 6
 ⋅ =
 sin( ϕ) cos( ϕ)   sxy sy   c + f ⋅ ys d + f ⋅ xs 
 6 6

 sx   1.0000194368 
 sy 
  := Find( sx , sy , sxy , ϕ) = 
0.9997355904 
−0.0000183671 
 sxy   
ϕ  0.5234308757 
 
ϕ = 29.9903800472⋅ deg

603
• kąty ścięcia (rys. 6.13.13):

 sxy 
α := atan  = −0.00105264⋅ deg - w kierunku osi x
 sy 
 sxy 
β := atan  = −0.00105234⋅ deg - w kierunku osi y
 sx 
• suma kontrolna (rys. 6.13.13):

α + β + γ = 90.00000000⋅ deg

Z lokalnie afinicznej właściwości transformacji nieliniowych wynika, że okrąg wpisany

w jednostkowy prostokąt siatki współrzędnych (dx, dy) jest przekształcany na elipsę
Tissota (r ys. 6.13.12) wpisaną w przekształcony równoległobok (mxdx, mydy),
(rys. 6.13.13).
Na przykład, kierunki punktów elipsy Tissota o skalach mx i mx (rys. 6.13.12):

 Y( 0) − Ys.Dwul6 , 6 
ϕmx := atan  = 29.98932771⋅ deg
 X ( 0) − Xs.Dwul 
 6, 6 

 Y( 90⋅ deg) − Ys.Dwul6 , 6 

ϕmy := atan  + π = 119.99143269⋅ deg
 X ( 90⋅ deg) − Xs.Dwul 
 6, 6 

są zgodne z obliczonymi kierunkami wektorów Xx i Xy:

ϕXx = 29.98932771⋅ deg

ϕXy = 119.99143269⋅ deg

lub równoważnie
ϕ + β = 29.98932771⋅ deg

ϕ + β + γ = 119.99143269⋅ deg

Zastosowania
Ze względu na dużą elastyczność transformacje wielomianowe są stosowane do
dopasowywania znacznie zdeformowanych map i obrazów.

604
Standardy techniczne dotyczące stosowania metod transformacji (w tym
wielomianowych) w zadaniu kalibracji rastra skanowanej mapy analogowej, do celów
geodezyjnego pomiaru kartometrycznego (Dz.U. z 2011 r. Nr 263, poz. 1572),
są podane przy omawianiu transformacji konforemnej w rozdziale 6.11.

Przykład kalibracji rastra fragmentu ortofotomapy w programie

TNTmips

Po zmianie modelu transformacji z Konforemy na Dwuliniowy (rys. 6.11.23) następuje

obliczenie:
• parametrów transformacji dwuliniowej wprost R, C → N, E i odwrotnej
N, E → R, C (rys. 6.13.15),
• odchyłek w punktach dopasowania - ukazanych w trzech ostatnich kolumnach
tabeli na rys. 6.13.14-15,
• błędów średnich dopasowania RMS (rys. 6.13.14).

Dane kalibracji dwuliniowej są zapisywane - analogicznie jak kalibracji konforemnej,

w pliku ETRS89/Poland CS2000 strefa 6 Dwuliniowy (rys. 6.11.26) zamieszczonym
w pliku kalibracyjnym dyskowym zbiorczym DSW obrót 10_jpg.rlk automatycznie
skojarzonym z plikiem wejściowym DSW obrót 10.jpg (rys. 6.11.27). Plik kalibracyjny
można przeglądnąć w Menadżerze plików korzystając ze ścieżki dostępu ukazanej na
rys. 6.11.27.

Rozbieżności między wynikami kalibracji metodą transformacji konforemnej

i dwuliniowej można przeglądać, dołączając ponownie obraz DSW obrót 10.jpg w oknie
Wyświetlanie (rys. 6.11.30-31).
Dla dołączonego obrazu należy w Ustawieniach warstwy rastrowej (rys. 6.11.33) wybrać
plik kalibracyjny ETRS89/Poland CS2000 strefa 6 Dwuliniowy.

Niepokrycie się komórek skalibrowanych rastrów według transformacji Konforemnej

i Dwuliniowej jest zmienne na obszarze całego obrazu, na przykład w prawym górnym
narożniku obrazu dochodzi w przybliżeniu do połowy wielkości komórki (rys. 6.13.16),
czyli do 0.08 m

605
Rys. 6.13.1 4

Rys. 6.13.1 5

606
 Różnice między transformacją Konforemną i Dwuliniową

Rys. 6.13.1 6

6.14. Kalibracja lokalnie afiniczna

Przykład kalibracji rastra fragmentu ortofotomapy w programie
TNTmips
Po zmianie modelu transformacji z Konforemy na Cząstkowo-afiniczny (rys. 6.11.23)
następuje:
• triangulacja Delanuay punktów dopasowania,
• wyznaczenie parametrów transformacji afinicznej dla każdego trójkąta.
Odchyłki w punktach dopasowania - ukazane w trzech ostatnich kolumnach tabeli na
rys. 6.14.1 sa z definicji zerowe.

607
 Rys. 6.14.1

Dane kalibracji cząstkowo-afinicznej są zapisywane - analogicznie jak kalibracji

konforemnej, w pliku ETRS89/Poland CS2000 strefa 6 Cząstkowo-afiniczny
(rys. 6.11.26) zamieszczonym w pliku kalibracyjnym dyskowym zbiorczym DSW obrót
10_jpg.rlk automatycznie skojarzonym z plikiem wejściowym DSW obrót 10.jpg
(rys. 6.11.27) . Plik kalibracyjny można przeglądnąć w Menadżerze plików korzystając
ze ścieżki dostępu ukazanej na rys. 6.11.27.

Rozbieżności między wynikami kalibracji metodą transformacji konforemnej

i cząstkowo-afinicznej można przeglądać, dołączając ponownie obraz DSW obrót 10.jpg
w oknie Wyświetlanie (rys. 6.11.30-31).
Dla dołączonego obrazu należy w Ustawieniach warstwy rastrowej (rys. 6.11.33) wybrać
plik kalibracyjny ETRS89/Poland CS2000 strefa 6 Cząstkowo- afiniczny.

Niepokrycie się komórek skalibrowanych rastrów według transformacji Konforemnej

i Cząstkowo-afinicznej jest zmienne na obszarze całego obrazu, na przykład w prawym
górnym narożniku obrazu dochodzi w przybliżeniu do połowy wielkości komórki
(rys. 6.14.2), czyli do 0.08 m

608
 Różnice między transformacją Konforemną i Lokalnie-Afiniczną

Rys. 6.14.2

6.15. Kalibracja płaszczyzną rzutu

Przykład kalibracji rastra fragmentu ortofotomapy w programie
TNTmips
Po zmianie modelu transformacji z Konforemy na Płaszczyzna rzutu (rys. 6.11.23)
następuje obliczenie:
• parametrów transformacji płaszczyzna rzutu w postaci ilorazu wielomianów stopnia
pierwszego wprost R, C → N, E i odwrotnej N, E → R, C (rys. 6.15.2),
• odchyłek w punktach dopasowania - ukazanych w trzech ostatnich kolumnach
tabeli na rys. 6.15.1-2,
• błędów średnich dopasowania RMS (rys. 6.15.1).

609
Rys. 6.15.1

Rys. 6.15.2

610
Dane kalibracji płaszczyzną rzutu są zapisywane - analogicznie jak kalibracji
konforemnej, w pliku ETRS89/Poland CS2000 strefa 6 Płaszczyzna rzutu (rys. 6.11.26)
zamieszczonym w pliku kalibracyjnym dyskowym zbiorczym DSW obrót 10_jpg.rlk
automatycznie skojarzonym z plikiem wejściowym DSW obrót 10.jpg
(rys. 6.11.27) . Plik kalibracyjny można przeglądnąć w Menadżerze plików korzystając
ze ścieżki dostępu ukazanej na rys. 6.11.27.
Rozbieżności między wynikami kalibracji metodą transformacji konforemnej
i płaszczyzną rzutu można przeglądać, dołączając ponownie obraz DSW obrót 10.jpg
w oknie Wyświetlanie (rys. 6.11.30-31).
Dla dołączonego obrazu należy w Ustawieniach warstwy rastrowej (rys. 6.11.33) wybrać
plik kalibracyjny ETRS89/Poland CS2000 strefa 6 Płaszczyzna rzutu.
Niepokrycie się komórek skalibrowanych rastrów według transformacji Konforemnej
i Płaszczyzna rzutu jest zmienne na obszarze całego obrazu, na przykład w prawym
górnym narożniku obrazu dochodzi w przybliżeniu do 3/4 wielkości komórki
(rys. 6.15.3), czyli do 0.12 m

Różnice między transformacją Konforemną i Płaszczyzną rzutu

Rys. 6.15.3

611
6.16. Kalibracja o minimalnej krzywiźnie
Model transformacji
Model transformacji X = X(x, y), Y = Y(x, y) przy zastosowaniu funkcji f(x, y)
o minimalnej krzywiźnie ma postać pokazaną na rys. 6.16.1.

X 1 = 1742.198
A
Y 1 = 1463.317
X 2 = 1178.366
B Y 2 = 2173.414
d1
d2

X 5 = 1202.102
d i = ( x i − x) 2 + ( y i − y ) 2
E Y 5 = 1593.498 Model transformacji minimalna krzywizna
n

∑a d
1
X ( x, y ) = an+1 + an + 2 x + an+3 y + 2
i i lnd i
2

d5 2 i =1
n

∑b d
1
Y ( x, y ) = bn+1 + bn+ 2 x + bn +3 y + 2
i i lnd i
2
2 i =1
X 4 = 965.374
Warunki:
d4
Y 4 = 1140.807 n n

D
d3
C ∑i =1
ai = 0 ∑b
i =1
i =0

X 3 = 674.665 n n

punkty dopasowania (x, y) Y 3 = 1677.178 ∑a x

i =1
i i =0 ∑b x
i =1
i i =0
punkty do transformacji (xt, yt) n n
odleglosci d ∑a y
i =1
i i =0 ∑b y
i =1
i i =0
siatkka współrzędnych
Rys. 6.16.1

Funkcja dwóch zmiennych x, y:

n
1
f ( x , y ) = a n +1 + a n + 2 x + a n + 3 y +
2
∑a d
i =1
i i
2
lnd i2

gdzie di są odległościami punktów danych (xi, yi), i = 1,2,...n, n := 5 (A, B, C, D, E) od

punktu wyznaczanego x, y (rys.6.16.1):

di = ( xi − x) 2 + ( yi − y) 2

612
z warunkami na parametry a1, a2, ..., an, an+1, an+2, an+3
n n n

∑
i =1
ai = 0 ∑
i =1
ai y i = 0 ∑a x
i =1
i i =0

minimalizująca kwadrat normy euklidesowej Hesjanu:

2
∂2 f ∂2 f
∂x 2 ∂x∂y
∫∫
Obszardanych
∂2 f ∂2 f
dxdy = min

∂x∂y ∂y 2 Euklid

nazwana jest funkcją o minimalnej krzywiźnie (np. Cressie, 1993).

Wyznaczenie parametrów
Układy równań transformacji zestawione w punktach dopasowania (A, B, C, D, E) mają
postać (rys. 6.16.1)

Aa = lX Ab = lY
 a1   X 1   a1   Y1 
       
 M   M   M  M
       
       
A a n  =  X n  A  a n  = Yn 
 a n −3   0   a n −3   0 
       
a n − 2   0  a n − 2   0 
a   0  a   0 
 n −1     n −1   

gdzie A jest macierzą współczynników:

 1 2 1 2 
 0 d1, 2 ln d12, 2 K d 1,n ln d12,n 1 x1 y1 
2 2
1 
 d 122
ln d 12,2 0 M M M M M 
2 
 1 2 
M M 0 d n −1,n ln d n2−1,n
A= 2 
1 1 2 
 d 12,n ln d 12,n L d n −1,n ln d n2−1,n 0 1 xn yn 
2 2 
 1 L 1 0 0 0
 x1 L xn 0 0 0
 
 y1 L yn 0 0 0 

613
Stąd:
i := 1 .. n k := 1 .. n

:= if i ≠ k , ⋅  x − x ) + (y k − y i)  ⋅ ln(xk − xi) + (y k − y i)  , 0

(
1 2 2 2 2
A
i, k
 2 k i

A := 1 A := x A := y
i , n+ 1 i , n+ 2 i i , n+ 3 i
A := 1 A := x A := y
n+ 1 , i n+ 2 , i i n+ 3 , i i

 0 5601948.9 8290440.8 4763322.9 1951236.3 1 873.9 30 

 5601948.9 0 3281072.6 7740120.5 2145162.1 1 740.6 927.1

 
 8290440.8 3281072.6 0 2388273.7 1791239.8 1 56.3 749 
 4763322.9 7740120.5 2388273.7 0 1626994.5 1 40 139 
A= 
 1951236.3 2145162.1 1791239.8 1626994.5 0 1 471.2 412.8

 1 1 1 1 1 0 0 0 
 873.9 740.6 56.3 40 471.2 0 0 0 
 
 30 927.1 749 139 412.8 0 0 0 

 1742.198   1463.317 
 1178.366   2173.414 
   
 674.665   1677.178 
 965.374   1140.807 
lX := stack( X , 0 , 0 , 0) =   lY := stack( Y , 0 , 0 , 0) =  
 1202.102   1593.498 
 0   0 
 0   0 
   
 0   0 

 0.000000001363   0.000000030100 
 −0.000000102795   −0.000000100870 
   
 0.000000060284   0.000000089781 
−1
 −0.000000120965  −1
 −0.000000121310 
a := A ⋅ lX =   b := A ⋅ lY =  
 0.000000162112   0.000000102298 
 1000.582901969253   1000.695612466156 
 0.866156950854   0.499873348436 
   
 −0.499739312079   0.865867951933 

614
Przeliczone według wyznaczonych zależności

( )
X x , y := a
n+ 1
+a
n+ 2
⋅x + a
n+ 3
⋅ y ...
n

∑ (xi − x) + (y i − y )  ⋅ln(xi − x) + (y i − y )  ⋅ai

1 2 2 2 2
+ ⋅
2
i =1

( )
Y x , y := b
n+ 1
+b
n+ 2
⋅x + b
n+ 3
⋅ y ...
n

∑ (xi − x) + (y i − y )  ⋅ln(xi − x) + (y i − y )  ⋅bi

1 2 2 2 2
+ ⋅
2
i=1
współrzędne punktów dopasowania, z układu pierwotnego do wtórnego (rys. 6.16.2):

 1742.198   1463.317 
   
 →  1178.366   →  2173.414 
Xd := X ( x , y + 10 ) =  674.665  Yd := Y( x , y + 10 ) =  1677.178 
−6 −6

 965.374   1140.807 
   
 1202.102   1593.498 
są równe współrzędnym danym w układzie wtórnym (X, Y), (rys. 6.16.1) odchyłki
w punktach dopasowania są równe zero.
Tr ansformacja o minimalnej krzywiźnie ma więc char akter interpolacyjny - obliczone
wartości współrzędnych w punktach dopasowania są równe znanym wartościom
w tych punktach.

Transformacja mapy
Po wyznaczeniu parametrów transformowane są (rys. 6.16.2):
• punkty mapy xt, yt

 1651.296   1726.404 
 1089.936   2059.005 
   
 1256.947   1347.022 
→  829.812   →  2030.442 
Xt.MinK := X ( xt , yt ) =   Yt.MinK := Y( xt , yt ) =  
 1341.659   1888.901 
 1534.479   1404.701 
 829.051   1607.302 
   
 1205.384   1833.296 

615
• siatka współrzędnych xs, ys:

Xs.MinK := X  xs , ys 
is , js i j
 s s
Ys.MinK := Y xs , ys 
is , js
 is js 

Minimalna krzywizna (X,Y)

3
2×10

3
1.5×10

Xd
Xx
Xt.MinK

Xs.MinK γ

3
1×10
Xy

500
3 3 3 3
1× 10 1.5× 10 2×10 2.5× 10
Yd , Yt.MinK , Ys.MinK

Rys. 6.16.2

Porównanie z transformacją przez podobieństwo, afiniczną

i dwuliniową
Przemieszczenia na rysunkach 6.16.3-5 ukazują różnice współrzędnych w węzłach
siatki współrzędnych między transformacją o minimalnej krzywiźnie a transformacjami
przez podobieństwo, afiniczną i dwuliniową.

616
 Transformacja o minimalnej krzywiźnie
minus przez podobieństwo

( )
max Xs.MinK − Xs.Helm = 0.08

( )
max Ys.MinK − Ys.Helm = 0.11

( Y
 s.MinK − Ys.Helm) , ( Xs.MinK − Xs.Helm ) 
T T

Rys. 6.16.3

Transformacja o minimalnej krzywiźnie

minus afiniczna

( )
max Xs.MinK − Xs.Afin = 0.04

( )
max Ys.MinK − Ys.Afin = 0.03

( Y
 s.MinK − Ys.Afin) , ( Xs.MinK − Xs.Afin ) 
T T

Rys. 6.16.4

617
 Transformacja o minimalnej krzywiźnie
minus dwuliniowa

(
max Xs.MinK − Xs.Dwul = 0.04 )
(
max Ys.MinK − Ys.Dwul = 0.03)

( Y
 s.MinK − Ys.Dwul) , ( Xs.MinK − Xs.Dwul ) 
T T

Rys. 6.16.5

Analiza zniekształcenia
Na podstawie wektorów stycznych do odwzorowanych linii współrzędnych x, y
(rys. 6.16.2):

 d X x, y   d Y x, y 
 dx ( )   dx ( ) 
Xx ( x , y ) :=   Xy ( x , y ) :=  
d  d 
 dy X ( x , y )   dy Y( x , y ) 
   
obliczane są elementy tensora metrycznego transformacji
T
E( x , y ) := Xx ( x , y ) ⋅ Xx ( x , y )
T
F ( x , y ) := Xx ( x , y ) ⋅ Xy ( x , y )
T
G( x , y ) := Xy ( x , y ) ⋅ Xy ( x , y )

w węzłach siatki współrzędnych:

E := E xs , ys  F := F  xs , ys  G := G xs , ys 
is , js is js is , js is js is , js is js
     
618
Stąd wyznaczane są charakterystyki zniekształceń liniowych, kątowych
i powierzchniowych:

• skale mx, my i zniekształcenia liniowe mx-1, my-1 w kierunkach osi

współrzędnych mx, my oraz zależność między skalami mxy (rys. 6.16.6-7):

mx := E my := G mxy := F
is , js is , js is , js is , js is , js is , js

• zniekształcenie kątowe (rys. 6.16.8):


→
  mxy  π 
ω :=  acos − 
mx⋅ my
   2
• skala pola (rys. 6.16.9)


→
2 2 2
p := mx ⋅ my − mxy

Zniekształcenia w kierunku x Zniekształcenia w kierunku y

−1 −1
mx − 1 ⋅ 
T cm 
my − 1 ⋅ 
T cm 
( ) 
 km 
( ) 
 km 
Rys. 6.16.6 Rys. 6.16.7
• kierunki i wartości skal liniowych eksteremalnych A i B

→
1  2⋅ mxy   π
αA :=  ⋅ atan + 2⋅ π αB := αA + − 2⋅ π
2  mx2 − my2   2
   

619
 
→
A :=
2
mx ⋅ cos αA ( ) 2 + mxy⋅ sin(2⋅ αA) + my2⋅ sin(αA)2

→
B :=
2
mx ⋅ cos αB ( )2 + mxy⋅ sin(2⋅ αB) + my2⋅ sin( αB)2
- linie zniekształceń ekstremalnych A i B (rys. 6.16.10-11) tworzą ortogonalną
krzywoliniową siatkę Tissota w układzie pierwotnym (x, y)

Zniekształcenia kątowe Zniekształcenie pola

T −1 T
ω ⋅ deg ( p − 1)
Rys. 6.16.9
Rys. 6.16.8

Zniekształcenia ekstremalne A Zniekształcenia ekstremalne B

−1  − 1
( A − 1) ⋅ 
cm 
( B − 1)T ⋅   
T cm

 km    km  
Rys. 6.16.1 0 Rys. 6.16.11

620
• krzywa skali, wykreślona wokół punktu środkowego siatki (rys. 6.16.12):
a) równanie biegunowe:

(my , ) ⋅cos(α) ( )
2 2 2 2
m( α) := + mxy ⋅ sin( 2⋅ α) + my ⋅ sin( α)
6 6 6, 6 6, 6
b) równania parametryczne:
x( α) := m( α) ⋅ cos( α)
y ( α) := m( α) ⋅ sin( α)

Krzywa skali
A 6 , 6 = 1.00001740
mx = 0.99998641
cm 6, 6
0 A 6 , 6 − 1 = 1.74⋅
km
x( α1 ) cm
mx − 1 = −1.36⋅
6, 6 km
x( 0)
B6 , 6 = 0.99971804
x( 90⋅ deg) my = 0.99974903
6, 6
cm
xαA  B6 , 6 − 1 = −28.20⋅
 6 , 6 km
cm
xαB  my − 1 = −25.10⋅
 6 , 6 6, 6 km

0 , y ( α1 ) , y ( 0) , y ( 90deg) , y αA  , y  αB 
 6 , 6  6 , 6
Punkt badany
Krzywa skali
Punkt krzywej o skali mx
Punkt krzywej o skali my
Punkt krzywej o skali ekstremalej A
Punkt krzywej o skali ekstremalnej B
Rys. 6.16.1 2
• elipsa zniekształceń Tissota:
- jest obrazem okrągu jednostkowego przetransformowanego z układu pierwotnego
x( α) := xs + cos( α)
6
y ( α) := ys + sin( α)
6

621
 do układu wtórnego (rys. 6.16.13):
X ( α) := a +a ⋅ x( α) + a ⋅ y ( α) ...
n+ 1 n+ 2 n+ 3
n

∑ (xi − x(α)) + (y i − y (α))  ⋅ln(xi − x(α)) + (y i − y (α))  ⋅ai

1 2 2 2 2
+ ⋅
2
i =1
Y( α) := b +b ⋅ x( α) + b ⋅ y ( α) ...
n+ 1 n+ 2 n+ 3
n

∑ (xi − x(α) ) + (y i − y ( α))  ⋅ln(xi − x(α) ) + (y i − y ( α))  ⋅bi

1 2 2 2 2
+ ⋅
2
i=1

Elipsa zniekształceń Tissota

3
1.1845× 10
mx = 0.99998641
6, 6

cm A 6 , 6 = 1.00001740
Xs.MinK 3 A 6 , 6 − 1 = 1.74⋅
6, 6 1.184× 10 km
cm
X ( α1) mx − 1 = −1.36⋅
6, 6 km
3
X ( 0) 1.1835× 10

X ( 90⋅ deg) cm
B6 , 6 − 1 = −28.20⋅
3 km
1.183× 10
X α A  cm my = 0.99974903
 6 , 6 my − 1 = −25.10⋅ 6, 6
6, 6 km
X α B B6 , 6 = 0.99971804
 3
 6 , 6 1.1825× 10

3
1.182× 10
3 3 3 3 3 3
1.682× 10 1.6825× 10 1.683× 10 1.6835× 10 1.684×10 1.6845× 10
Y s.MinK , Y ( α1 ) , Y( 0) , Y( 90deg) , Y αA  , Y α B 
6, 6  6 , 6  6 , 6
Punkt badany
Elipsa TISSOTA
Punkt elipsy o skali mx
Punkt elipsy o skali my
Punkt elipsy o skali ekstremalej A
Punkt elipsy o skali ekstremalnej B

Rys. 6.16.1 3

622
Właściwości lokalnie afiniczne
Lokalnie afiniczne właściwości w transformacjach nieliniowych, w tym
w transformacji o minimalnej krzywiźnie badane są według algorytmu opisanego na
przykładzie transformacji wielomianowych, w rozdziale 6.13.
W szczególności, obrazem okręgu jednostkowego mapy wpisanego w prostokąt siatki
współrzędnych (dx, dy) jest elipsa Tissota (rys. 6.16.13) wpisana w odwzorowany
równoległobok (mxdx, mydy), (rys. 6.13.13).

Zastosowania
Ze względu na dużą elastyczność i zerowe wartości odchyłek w punktach dopasowania
transformacja o minimalnej krzywiźnie, podobnie jak transformacje wielomianowe, jest
stosowana do dopasowywania znacznie zdeformowanych map i obrazów.

6.17. Kalibracja kriging

Równania transformacji kriging mogą mieć różną postać. W najprostszym przypadku
przy zastosowaniu afinicznego trendu i losowej reszty modelowanej za pomocą
izotropowej funkcji kowariancji Gaussa równania te mają postać:

( X i − x ) 2 + (Yi − y ) 2
n −
X = t x + a x x + b x y + σ x2 ∑c
i =1
xi e
rx

( X i − x ) 2 + (Yi − y ) 2
n −
Y = t y + a y x + b y y + σ y2 ∑c
ry
yi e
i =1
gdzie parametry trendu afinicznego tx, ax, bx oraz ty, ay, by są wyznaczane metodą
najmniejszych kwadratów natomiast parametry losowej reszty odchylenia standardowe
σx , σy, promienie korelacji rx , ry oraz współczynniki cy, cy wyznaczane są na podstawie
empirycznych funkcji kowariancji otrzymanych odchyłek vx , vy w punktach
dopasowania. Znane jest również podejście do jednoczesnego wyznaczania parametrów
tego typu równań (Walter and Prozanto, 1987).
Lokalnie afiniczne właściwości w transformacjach nieliniowych, w tym
w transformacji kriging badane są według algorytmu opisanego na przykładzie
transformacji wielomianowych, w rozdziale 6.13. W szczególności, obrazem okręgu
jednostkowego mapy wpisanego w prostokąt siatki współrzędnych (dx, dy) jest elipsa
Tissota wpisana w odwzorowany równoległobok (mxdx, mydy), (rys. 6.13.13).
Ze względu na dużą elastyczność i zerowe wartości odchyłek w punktach dopasowania
dopasowania transformacja kriging - analogicznie jak transformacja o minimalnej
krzywiźnie, jest stosowana do dopasowywania znacznie zdeformowanych map
i obrazów. Metoda ta była stosowana do transformacji mapy zasadniczej Wrocławia
z układu lokalnego Gromnik do układu PL 2000.

623
6.18. Resampling
Wyświetlenie obrazu posiadającego plik kalibracyjny

Rozpatrywany w rozdziałach 6.11-6.15 plik DSW obrót 10.jpg znajduje się na dysku
w postaci pierwotnej oryginalnej macierzy kolorów RGB w układzie współrzędnych
pikselowych R, C. W czasie wyświetlania na ekranie monitora obraz ten jest
dopasowywany do układu 2000 państwowego systemu odniesień przestrzennych na
podstawie parametrów wybranej transformacji R, C → N, E (np. rys. 6.11.24)
zamieszczonych w pliku kalibracyjnym DSW obrót 10_jpg.rlk (rys. 6.11.27) . W efekcie
dopasowania siatka kwadratowych pikseli oryginalnego obrazu przyjmuje postać
krzywoliniowej (w szczególności prostoliniowej, rys. 6.18.1) kolorowej RGB siatki
pikseli terenowych na ekranie monitora w układzie terenowym (np. rys. 6.11.34).

Rys. 6.18.1

624
Cel ponownego próbkowania rastra
Wyświetlony i dopasowany do układu współrzędnych PL 2000 obraz z krzywoliniową
lub prostoliniową (rys. 6.18.1) siatką pikseli terenowych może być w tym kształcie
zapisany na dysku. Efekt taki osiąga się w wyniku ponownego próbkowania
wyświetlonego w układzie terenowym obrazu.

Ponowne próbkowanie rastra

Ponowne próbkowanie jest wykonywane w oknie Próbkowanie rastrów, dostępnym
według ścieżki: Obraz/Ponowne próbkowanie i przekształcenie/Automatycznie.
Podczas wczytywania obrazu DSW obrót 10.jpg w zakładce Rastry (rys. 6.18.3):
• wybierany jest jeden z modeli transformacji r, c → X, Y zawartych w pliku
kalibracyjnym DSW obrót 10_jpg.rlk (rys. 6.18.2) w rozpatrywanym przykładzie
wybrany jest model Konforemny, w tym przypadku siatka pikseli terenowych jest
siatką kwadratową prostoliniową obróconą względem osi układu współrzędnych
terenowych X, Y (rys. 6.18.1),
• na wczytany obraz nakładana jest automatycznie nowa kwadratowa siatka
prostoliniowa pikseli terenowych równoległa do osi układu współrzędnych
terenowych X, Y, o wymiarze piksela równego pikselowi wyświetlonego obrazu,
czyli 0.14 m - co można zmienić następnie w panelu Ustawienia (rys. 6.18.3).

Rys. 6.18.2

Wybór modelu transformacji odwrotnej i metody ponownego

próbkowania
W panelu Ustawienia wybierany jest model transformacji odwrotnej - współrzędnych
terenowych mapy na współrzędne pikselowe X, Y → r, c (rys. 6.18.3-4). - można
zachować model z kalibracji w którym wyświetlony jest obraz, opcja W oparciu o
współrzędne, lub wybrać inny model: Konforemny, Afiniczny i.t.d.

625
 Rys. 6.18.3

Rys. 6.18.5

Rys. 6.18.4
Wybrany model transformacji odwrotnej X, Y → r, c służy do obliczenia
współrzędnych pikselowych środka każdego piksela terenowego założonej siatki
kwadratów. Odwzorowane środki pikseli terenowych na ogół nie mają współrzędnych
całkowitoliczbowych r, c, to znaczy nie pokrywają się z środkami pikseli oryginalnego
rastra na dysku, występują pewne przemieszczenia ∆r i ∆c (rys. 6.18.6).

626
Zatem wartości R, G, B obrazu kolorowego lub stopień szarości Z obrazu
czarno-białego - każdego piksela założonego nowego rastra terenowgo, jest
interpolowany z najbliższych otaczających pikseli oryginalnego rastra
przechowywanego na dysku metodami najbliższego sąsiada, dwuliniową lub splotem
dwu-sześciennym, lub metodą Lanczos 4x4 (rys. 6.18.5), ustalanymi w zakładce
Ustawienia (rys. 6.18.3):

Próbkowanie metodą najbliższego sąsiada

Metoda najbliższego sąsiada przypisuje odwzorowanemu środkowi piksela X, Y → r, c
wartość najbliższego piksela rastra oryginalnego (rys. 6.18.6). Metoda ta nie wprowadza
żadnych zmian względem wartości komórek rastra oryginalnego (rys. 6.18.7), jest
często stosowana do resamplingu obrazów fotogrametrycznych i teledetekcyjnych oraz
rastrów tematycznych.

Z 4 := 114 Z 3 := 148
Obraz odwzorowanego środka piksela
z układu terenowego mapy X, Y na układ
pikselowy rastra oryginalnego r, c,
∆c Z z przypisaną wartością stopnia szarości Z
∆r według reguły najbliższego sąsiada:
Z := Z 3 Z = 148

Z 1 := 102 Z 2 := 86 ∆r := 0.8 ∆c := 0.7

Rys. 6.18.6

Próbkowanie metodą interpolacji dwuliniowej

Interpolacja dwuliniowa przypisuje odwzorowanemu pikselowi X, Y → r, c wartość
obliczoną z 4 najbliższych pikseli rastra oryginalnego (rys. 6.18.6). Metoda ta
nieznacznie wygładza obraz, jest użyteczna, gdy ustalony jest mniejszy wymiar piksela
rastra wyjściowego niż piksela oryginalnego rastra wejściowego.
Środki pikseli rastra oryginalnego tworzą kwadrat o boku równym jedności,
odwzorowany piksel terenowy X, Y → r, c znajduje się wewnątrz jednego z kwadratów
w odległości ∆r od dolnego boku i ∆c od lewego boku (rys. 6.18.6, 6.18.8).
Wartość Z jest obliczana przy założeniu, że zmienność stopnia szarości wewnątrz
kwadratu opisana jest równaniem powierzchni stopnia drugiego Z = a+b∆ r+c∆ c+d∆r∆c.
Współczynniki a, b, c, d są obliczane w wyniku rozwiązania czterech równań
spełniających równanie powierzchni w 4 narożnikach kwadratu (rys. 6.18.8). Nazwa
interpolacji dwuliniowej wynika z własności geometrycznej powierzchni
Z = a+b∆r+c∆c+d∆ r∆c: wynik interpolacji otrzymuje się w rezultacie złożenia
interpolacji liniowej w kierunku wierszy r a następnie w kierunku kolumn c (rys. 6.18.9,
6.18.11). Wzór interpolacji dwuliniowej (rys. 6.18.9) można przekształcić do wzoru
średniej arytmetycznej ważonej (rys. 6.18.10) gdzie wagi p1, p2, p3, p4 są polami
powierzchni prostokątów leżących naprzeciwko punktów Z1, Z2, Z3, Z3.

627
 Najbliższy sąsiad

Rys. 6.18.7

Z3 = a +b + c + d
Z4 = a+b
Z = a + b∆r + c∆c + d∆r ∆c

Z1 = a
Z2 = a + c

∆c
∆r

H := Z 1 + ( Z 4 − Z 1) ⋅ ∆r + ( Z 2 − Z 1) ⋅ ∆c + ( Z 1 − Z 2 + Z 3 − Z 4) ⋅ ∆r ⋅ ∆c
H = 128.40 Rys. 6.18.8

628
 Interpolacja dwuliniowa: liniowa w 2-kierunkach:
wierszy i kolumn rastra
Z3
Według Talesa: Z4 ZQ ZP := Z 1 + ∆c ⋅ Z 2 − Z 1 ( )
ZQ − Z 4 Z ZP = 90.80
= ∆c
Z3 − Z4 Z1 ZQ := Z 4 + ∆c ⋅ ( Z 3 − Z 4)
Z P − Z1 ZP Z2 ZQ = 137.80
= ∆c
Z 2 − Z1
(
Z := ZP + ∆r ⋅ ZQ − ZP )
Z −ZP 1
= ∆r ∆c ∆r Z = 128.40
ZQ − Z P
1
Rys. 6.18.9

1 Z3
Z4 p 1 := ( 1 − ∆r ) ⋅ ( 1 − ∆c )
p2 p1
p 2 := ( 1 − ∆r ) ⋅ ∆c
p 3 := ∆r ⋅ ∆c
1 ∆r
p 4 := ∆r ⋅ ( 1 − ∆c )
p3 p4
p 1⋅ Z 1 + p 2⋅ Z 2 + p 3⋅ Z 3 + p 4⋅ Z 4
∆c Z :=
p1 + p2 + p3 + p4
Z1 Z2
D Z = 128.40
Rys. 6.18.1 0

Próbkowanie metodą splotu sześciennego i Lanczos 4x4

Interpolacja dwu-sześcienna, przypisuje pikselowi odwzorowanemu X, Y → r, c
wartość obliczoną z 16 najbliższych pikseli rastra oryginalnego (rys. 6.18.12-13).
Metoda ta wygładza obraz, jest użyteczna, gdy ustalony jest większy wymiar piksela
rastra wyjściowego niż piksela oryginalnego rastra wejściowego.
W pierwszej kolejności jest wykonywana interpolacja czterech wartości pośrednich Za,
Zb, Zc, Zd w kierunku wierszy, na podstawie których interpolowana jest warość nowego
piksela Z w kierunku kolumn (rys. 6.18.12):
3 2
Interpolacja sześcienna Z = ax + bx + cx+ d w kierunku wierszy - oś x:
Z a = ( Z 4 − Z 3 + Z 2 − Z 1 ) dx + ( Z 3 − Z 4 + 2Z 2 + 2 Z 1 ) dx + ( Z 3 − Z 1 ) dx + Z 2
3 2

Z b = ( Z 8 − Z 7 + Z 6 − Z 5 )dx 3 + ( Z 7 − Z 8 + 2Z 6 + 2Z 5 )dx 2 + ( Z 7 − Z 5 ) dx + Z 6
Z c = (Z 12 − Z 11 + Z 10 − Z 9 )dx + ( Z 11 − Z 12 + 2Z 10 + 2Z 9 )dx + ( Z 11 − Z 9 )dx + Z 10
3 2

Z d = ( Z 16 − Z 15 + Z 14 − Z 13 ) dx 3 + (Z 15 − Z 16 + 2Z 14 + 2Z 13 ) dx 2 + ( Z 15 − Z 13 ) dx + Z 14
Interpolacja sześcienna Z = ay3 + by 2+ cy+ d w kierunku kolumn - oś y:
Z = ( Z d − Z c + Z b − Z a ) dy + ( Z c − Z d + 2 Z b + 2 Z a )dy + ( Z c − Z a )dy + Z b
3 2

629
 Próbkownie dwuliniowe

Rys. 6.18.11

Za
Z1 Z2 Z3 Z4

Zb dx – odległość między Z2 i Za
Z5 Z6 Z7 Z8 dy – odległość między Zb i Z
Z x
Zc
Z9 Z10 Z1 1 Z 12
y
Zd
Z 13 Z1 4 Z15 Z1 6

Rys. 6.18.1 2

630
 Splot dwu-sześcienny

Rys. 6.18.1 3

Zapis utworzonego rastra w pliku dyskowym

Utworzony raster - przycisk Uruchom w oknie Próbkowanie rastrów (rys. 6.18.3),
zostaje zapisany (rys. 6.18.15) w założonym pliku dyskowym DSW Resampling.rvc
pod nazwą DSW Konforemny Najbliższy sąsiad - zgodnie z ustaleniami modelu
transformacji odwrotnej i metody próbkowania w zakładce Ustawienia (rys. 6.18.3).
Utworzone i zapisane w pliku DSW Resampling.rvc rastry przy różnych metodach
próbkowania są przeglądane i porównywane z oryginalnym wyświetlonym rastrem
DSW obrót 10.jpg w oknie Wyświetlania rastrów na rysunkach 6.18.7, 6.18.11, 6.18.13
i 6.18.14).

631
 Lanczos 4x4

Rys. 6.18.1 4

W panelu Ustawienia (rys. 6.18.3) można ustalić ponadto:

• wymiary tworzonego rastra: • skalowanie:

632
 • orientację: • piramidę:

• system odniesienia: • kompresję:

taki sam jak wejściowy, - Nieskompresowany
lub wybrany w oknie - Standardowa bezstratna
(rys. 6.18.3): - Huffman (bezstratny)
- JPEG2000 bezstratny
- JPEG2000 najlepsza jakość
- JPEG2000 użytkownika
- JPEG2000 maksymalna jakość
- JPEG użytkownika

Rys. 6.18.1 5

633
6.19. Pomiar sytuacyjny metodą
wektoryzacji ekranowej
Wektoryzacja ekranowa
Wektoryzacja polega na zamianie mapy rastrowej na mapę wektorową. Procesem
odwrotnym do wektoryzacji jest rasteryzacja grafiki.
Programy komputerowe CAD i GIS umożliwiają przeprowadzanie wektoryzacji:
• automatycznej,
• ekranowej, polegającej na obrysowaniu rysunku rastrowego na ekranie monitora,
• za pomocą digityzera - myszki z celownikiem poruszającej się po tablecie.

Wczytanie rastra do C-Geo

Skalibrowany raster nazywany mapą rastrową wprowadzany jest do programu C-Geo
(rys. 6.11.12) za pomocą opcji Mapa - Raster - Wczytaj raster (rys. 6.11.13) .

Czytanie współrzędnych punktów wektoryzowanego obiektu

Czytanie pierwszego lewego-dolnego narożnika budynku pokazanego na rys. 6.11.12,
po kilkakrotnym powiększeniu obrazu w otoczeniu czytanego punktu (rys 6.19.1),
odbywa się następująco:
• aktywacja opcji przez wskazanie, kursor przyjmuje wtedy postać krzyża,
• przemieszczenie kursora - krzyża na wybrany piksel reprezentujący narożnik
budynku i akceptacja położenia kliknięciem myszki, ukazuje się okno dodaj punkt do
tabeli,
• w oknie dialogowym dodaj punkt można wpisać numer pierwszego czytanego
punktu, dalsze będą automatycznie nadawane z możliwością korekty, po akceptacji
OK punkt zostaje automatycznie zapisany do tabeli projektu i wyświetlony na
aktywnej warstwie.
Następne punkty tego budynku czytane są i wprowadzane do tabeli projektu
analogicznie. Punkty te - automatycznie wyświetlane na aktywnej warstwie, są
widoczne na tle rastra.

Kreślenie obiektów pomierzonych na mapie rastrowej

Obiekty zdjęte z mapy rastrowej (rys. 6.19.1), których punkty są zapisane w tabeli
projektu wykreślane są (rys. 6.19.2) analogicznie jak obiekty których współrzędne
pozyskane są z bezpośredniego pomiaru terenowego za pomocą odbiornika GPS lub
tachimetru (rozdz. 5.8).

634
 Przez wskazanie
Z tabeli roboczej
Wstaw wysokość

Rys. 6.19.1

Rys. 6.19.2

635
Kreślenie obiektów z jednoczesnym czytaniem współrzędnych
Do jednoczesnego kreślania obiektów na warstwie aktywnej i czytania współrzędnych
punktów należy ustawić opcję przyciągania na "zaczepiaj bez punktu" dostępną w menu
Mapa/przyciąganie (rys. 6.19.3).

Rys. 6.19.3

Kreślenie dowolnego obiektu np. krawężnika odbywa się następująco (rys. 6.19.3):
• kilkakrotne powiększenie obrazu w otoczeniu pierwszego punktu krawężnika,
analogicznie jak na rys. 6.19.1,
• aktywacja opcji kreślenia Obiekt otwarty na pasku narzędziowym programu - kursor
przyjmuje wtedy postać krzyża,
• przemieszczenie kursora - krzyża na piksel reprezentujący punkt pierwszy
krawężnika ulicy i akceptacja położenia kliknięciem myszki,
• przemieszczanie kursora - krzyża wzdłuż krawężnika do następnych punktów, za
każdym razem akceptacja kliknięciem myszki (widoczna jest wykreślana linia
łącząca te punkty),
• w czasie kreślenia mapy można przesuwać okno mapy.

636
W czasie kreślenia każdy wybrany punkt zapisywany jest do tabeli (rys. 6.19.4).

Rys. 6.19. 4

Na dolnym pasku ekranu widoczne są pola numeru Nr i wysokości punktu H

(rys. 6.19.5). Uaktywnienie lub wyłączenie tych pól pozwala na automatyczną numerację
punktów załamań i nadawanie im wysokości w czasie kreślenia obiektu.
Włączenie tej funkcji powoduje że podczas rysowania obiektów, jednocześnie do tabeli
współrzednych zapisywane są punkty ich załamań.
Jeżeli funkcja ta nie jest włączona program zapamiętuje punkty załamań obiektów jako
punkty ukryte - tak było podczas kreślenia krawężnika.
Punkty te zostały uwidocznione w tabeli (rys. 6.19.4) za pomocą opcji Tabela/Pokaż
punkty ukryte.

637
Po usunięciu rastra na tym etapie wektoryzacji (opcja "<") mapa wektorowa zawiera
dwa obiekty - budynek i krawężnik ulicy (rys. 6.19.5).

Rys. 6.19.5

Można następnie przywrócić raster i kontynuować wykreślanie dalszych obiektów.

Można również korygować położenie punktów już wykreślonych obiektów przez
przesunięcie tych punktów na ekranie (rozdz. 5.8).

638
 Fotogrametria
7 bliskiego
zasięgu
7.1. Model geometryczny aparatu cyfrowego
Produkty fotogrametrii bliskiego zasięgu
Fotogrametria bliskiego zasięgu jest metodą tworzenia, wizualizacji i animacji
metrycznych teksturowanych trójwymiarowych modeli obiektów i zdarzeń takich jak:
budowle (rys. 7.1.1), zabytki, wnętrza pomieszczeń, mosty, wiadukty, pomniki,
maszyny, pojazdy, samoloty, statki, urządzenia infrastruktury technicznej, urządzenia
przemysłowe, rekonstrukcja wypadków i innych.

Szereg zdjęć obiektu

Miejsca fotografowania Utworzony trójwymiarowy, metrycz ny

teksturowany model obiektu

Rys. 7.1.1

639
Tr ójwymiarowy model obiektu jest twor zony na podstawie wielu zdjęć obiektu
wykonanych za pomocą aparatu cyfrowego (rys. 7.1.2) z różnych pozycji
(rys. 7.1.1) przy użyciu programów komputerowych PhotoModeler, Australis,
iWitness, ImageMaster i innych.
Podstawę tworzenia trójwymiarowych modeli obiektów stanowi model geometryczny
aparatu cyfrowego wyrażający zależność między współrzędnymi terenowymi obiektu
a współrzędnymi pikselowymi na zdjęciu (rozdz. 7.1.3).

Yk

Zk

y0
y
f x0 x
Xk
x x0
O
f
y
y0
Obraz
Yk
x0 x
. 0
xk=s(x-x0)
y s
yk =s(y0-y) Xk
y0
O
nw
0 nk
Rys. 7.1.2
Parametry modelu geometrycznego kamery są wyznaczane metodami
fotogrametrycznego wcięcia wstecz (rozdz. 7.3) i triangulacji (rozdz. 7.4) przy
wykorzystaniu wielu wybranych punktów wiążących zdjęcia oraz pomierzonych
odległości między punktami na obiekcie lub pomierzonych współrzędnych fotopunktów

640
za pomocą tachimetru. Trójwymiarowy model obiektu jest tworzony metodą
fotogrametrycznego wcięcia w przód (rozdz. 7.5).
Więcej informacji na temat fotogrametrii bliskiego zasięgu można znaleźć
w podręcznikach, np: Luhman, Robson, Kyle, Boehm, 2013; Dai, Lu, 2011; Pears, Liu,
Bunting, 2012; Cyganek, Siebert, 2009; Foster, Halbstein, 2014; Quan, 2010.

Układ odniesienia kamery

Aparaty cyfrowe wyposażone są w prostokątną matrycę - raster CCD (Charge Coupled
Device) składający się z wielu kwadratowych światłoczułych elementów krzemowych
o wymiarze s z których każdy rejestruje, a następnie pozwala odczytać sygnał
elektryczny proporcjonalny do ilości padającego na niego światła (rys. 7.1.2).
Środek geometryczny układu soczewek obiektywu O i płaszczyzna rastra CCD określają
układ odniesienia kamery (X k, Yk, Zk):
• początek układu jest zaczepiony w środku O,
• oś Zk jest prostopadła do płaszczyzny rastra CCD,
• osie Xk i Yk są równoległe do rzędów i kolumn rastra CCD,
• odległość środka O od płaszczyzny rastra CCD nazywana jest ogniskową lub
odległością obrazu f.

Współrzędne pikselowe
Obraz utworzony na rastrze CCD jest zapisywany w pliku dyskowym w położeniu
prostym we współrzędnych pikselowych x - numer kolumny (0, 1, ..., nk ), y - numer
wiersza (0, 1,..., nw) macierzy obrazu (rys. 7.1.2), które odczytywane są
w programach grafiki rastrowej.
Współrzędne te są odniesione do początku w lewym górnym narożniku obrazu.
Współrzędne pikselowe x, y przeliczane są na współrzędne w układzie odniesienia
kamery xk,, yk według zależności (rys. 7.1.2): xk = s(x - x0) , yk = -s(y - y0) gdzie x0 , y0
są współrzędnymi pikselowymi środka rzutów na zdjęciu.

Wewnętrzna orientacja zdjęcia

Współrzędne środka rzutów x0 , y0 i odległość obrazu f określają położenie obrazu
w układzie odniesienia kamery. Parametry te są nazywane parametrami wewnętrznej
orientacji zdjęcia.

Zewnętrzna orientacja zdjęcia

Położenie układu odniesienia aparatu (Xk, Yk, Zk) względem prawoskrętnego
geocentrycznego (GPS) lub lokalnego układu odniesienia obiektu (X, Y, Z) w czasie
fotografowania obiektu jest określone za pomocą współrzędnych początku układu
O - środka rzutów kamery X0, Y0, Z0, oraz kątów obrotu układu ω, ϕ, κ -określających
położenie osi optycznej kamery względem osi układu odniesienia obiektu (rys. 7.1.3).

641
 Równania rzutu środkowego
x P
k Xk y k Yk
:= :=
f −Zk f −Zk Yk
Xk
xk = s(x - x0)
yk = -s(y - y0)
Yk
Z x0
x
y

κ y0 p
Zk
Układ o yk
kamery xk Obraz
f x0
Środek O x
Y
Z
rzutów f Xk
x := x0 −
Zk X s Zk

φ Z0 Xk f Yk
X0 Y
y := y0 +
Y0 s Zk
ω X
Układ odniesienia obiektu

Rys. 7.1.3

Parametry te są nazywane parametrami zewnętrznej orientacji zdjęcia.

Określenie położenia zdjęcia w trójwymiarowej przestrzeni w momencie fotografowania
nazywamy orientacją zewnetrzną.

Kąty obrotu Eulera ω , φ, κ określone są tak, aby przez obrót układu odniesienia obiektu
(X, Y, Z), kolejno wokół osi X, Y i Z osie tego układu stały się równoległe do osi układu
kamery (Xk, Yk, Zk) (rys. 7.1.3).

Zatem, przekształcenie współrzędnych terenowych X, Y, Z na współrzędne X k, Yk, Zk

w układzie odniesienia kamery:

Xk = RZ(κ)RY(φ)RX(ω)(X-X0)

X k  X − X 0 
 Y  = R (κ )R (φ )R (ω )  Y − Y 
 k  Z Y X  0 
 Z k   Z − Z 0 

otrzymuje się w wyniku złożenia przekształceń:

• przesunięcia układu obiektu do środka rzutów O (rys. 7.1.4)

642
 z’

X = X 0 + r’
Z = Z0 + z’
X = X 0 + r'
r’ z’
O y’  X   X 0   x'
 Y  =  Y  +  y '
X0    0  
Z0 X0 x’
Y  Z   Z 0   z ' 
Y0
y’
X = X0 + x’

x’
Y = Y0 + y’
X
Rys. 7.1.4

• obrotu przesuniętego układu współrzędnych wokół jego osi (rys. 7.1.5-7),

z’

z’’
r’’ r" = R X (ω )r '
ω
 x" 1 0 0   x'
y’’  y" = 0 cos ω sin ω   y '
    
 z" 0 − sin ω cos ω   z ' 
ω y’

x’’= x’ Rys. 7.1.5

z’’’

z’’ r ''' = R Y (φ )r"

r’’’  x '''  cos φ 0 − sin φ   x"
 '''  
y  =  0 1 0   y"
φ φ  z '''   sin φ 0 cos φ   z"
x’’   
x’’’

y’’’= y’’
Rys. 7.1.6

643
 Zk = z′′′

x′′′ κ

X k = R Z (κ )r '''
Xk κ
Yk  X k   cos κ sin κ 0  x ''' 
Xk  Y  = − sin κ  
 k   cos κ 0  y ''' 
 Z k   0 0 1  z ''' 
y′′′  

Rys. 7.1.7
Przekształcenie to można zapisać w postaci:

 X k   r11 r12 r13   X − X 0 

 Y  = r r22 r23   Y − Y0 
 k   21
 Z k   r31 r32 r33   Z − Z 0 
gdzie elementami macierzy obrotu R = R(ω , φ, κ) = RZ (κ)RY(φ)RX(ω ) są:

r11( ω , ϕ , κ ) := cos( ϕ) ⋅ cos( κ )

r12( ω , ϕ , κ ) := cos( ω) ⋅ sin( κ ) + sin( ω) sin( ϕ) ⋅ cos( κ )
r13( ω , ϕ , κ ) := sin( ω) ⋅ sin( κ ) − cos( ω) sin( ϕ) ⋅ cos( κ )
r21( ω , ϕ , κ ) := −cos( ϕ) ⋅ sin( κ )
r22( ω , ϕ , κ ) := cos( ω) ⋅ cos( κ ) − sin( ω) sin( ϕ) ⋅ sin( κ )
r23( ω , ϕ , κ ) := sin( ω) ⋅ cos( κ ) + cos( ω) sin( ϕ) ⋅ sin( κ )
r31( ω , ϕ , κ ) := sin( ϕ)
r32( ω , ϕ , κ ) := −sin( ω) ⋅ cos( ϕ)
r33( ω , ϕ , κ ) := cos( ω) ⋅ cos( ϕ)

 r11( ω , ϕ , κ ) r12( ω , ϕ , κ ) r13( ω , ϕ , κ ) 

 
R( ω , ϕ , κ ) :=  r21( ω , ϕ , κ ) r22( ω , ϕ , κ ) r23( ω , ϕ , κ ) 
 r (ω, ϕ , κ ) r (ω, ϕ , κ ) r (ω , ϕ , κ ) 
 31 32 33 

Równania rzutu środkowego

W czasie fotografowania każdy punkt obiektu P jest przemieszczany zgodnie z zasadą
rzutu środkowego - wzdłuż promienia PO, na płaszczyznę obrazu p (rys. 7.1.3).

644
W efekcie, współrzędne terenowe punktu P w układzie kamery (X k, Yk, Zk) są
przekształcane są na współrzędne obrazowe (xk,, yk ) punktu p w tym samym układzie
według zależności podanych na rys. 7.1.3. Zależności te są nazywane równaniami
rzutu środkowego - określonymi w układzie kamery.

Model geometryczny kamery I: rzut środkowy

Przy uwzględnieniu parametrów wewnętrznej i zewnętrznej orientacji zdjęcia równania
rzutu środkowego przyjmują postać transformacji współrzędnych terenowych punktu
obiektu X, Y, Z na jego współrzędne pikselowe x, y (rys. 7.1.3), nazywanej modelem
geometrycznym kamery w postaci rzutu środkowego:

r11 ( X − X 0 ) + r12 (Y − Y0 ) + r13 ( Z − Z 0 )

x = x0 − f s
r31 ( X − X 0 ) + r32 (Y − Y0 ) + r33 ( Z − Z 0 )
r21 ( X − X 0 ) + r22 (Y − Y0 ) + r23 ( Z − Z 0 )
y = y0 + f s
r31 ( X − X 0 ) + r32 (Y − Y0 ) + r33 ( Z − Z 0 )

gdzie parametrami są (rys. 7.1.2-3):

• 3 parametry orientacji wewnętrznej kamery x0 , y0, fs = f/s
• 6 parametrów orientacji zewnętrznej kamery X0, Y0, Z0, ω , φ, κ.

Model geometryczny kamery II: DLT

Równania rzutu środkowego łatwo przekształcić do postaci przekształcenia rzutowego
przestrzeni na płaszczyznę:

L1 X + L2 Y + L3 Z + L4
x=
L9 X + L10 Y + L11 Z + 1
L5 X + L6 Y + L7 Z + L8
y=
L9 X + L10 Y + L11 Z + 1

gdzie

D = − X 0 r31 − Y0 r32 − Z 0 r33

x 0 r31 − f s r11
L1 =
D
x 0 r32 − f s r12
L2 =
D
x 0 r33 − f s r13
L3 =
D
L 4 = − L1 X 0 − L 2 Y0 − L3 Z 0

645
 y 0 r31 + f s r21
L5 =
D
y 0 r32 + f s r22
L6 =
D
y 0 r33 + f s r23
L7 =
D
L8 = − L5 X 0 − L6 Y0 − L7 Z 0

r31
L9 =
D
r
L10 = 32
D
r33
L11 =
D
skąd
1 = − L9 X 0 − L10 Y0 − L11 Z 0

Przekształcenie to nazywane jest w fotogrametrii bezpośrednią transformacją liniową

DLT (Direct Linear Transformation).
Przejście od parametrów DLT do parametrów rzutu środkowego otrzymuje się
w wyniku rozwiązania powyższych równań:
• współrzędne ternowe środka rzutów:
−1
X 0   L1 L2 L3   L4 
 Y  = − L L6 L7  L 
 0  5  8
 Z 0   L9 L10 L11   1 

• parametr D:
1 1 1
L29 + L10
2
+ L11
2
= 2
( r312 + r322 + r322 ) ≡ 2 ⇒ D = ±
D D L29 + L10
2
+ L11
2

• współrzędne pikselowe środka rzutów:

x 0 r312 − f s r11r31 x 0 r322 − f s r12 r32 x 0 r332 − f s r13 r33

L1 L9 + L2 L10 + L3 L11 = + +
D2 D2 D2
x 0 (r312 + r322 + r332 ) − f s (r11 r31 + r12 r32 + r13 r33 ) x0
= 2
=
D D2
skąd
L1 L9 + L2 L10 + L3 L11
x0 =
L29 + L10
2
+ L11
2

646
 i analogicznie

L5 L9 + L6 L10 + L7 L11
y0 =
L29 + L10
2
+ L11
2

• parametr fs

( x 0 L9 − L1 ) 2 + ( x 0 L10 − L2 ) 2 + ( x 0 L11 − L3 ) 2
+ ( y 0 L9 − L5 ) 2 + ( y 0 L10 − L6 ) 2 + ( y 0 L11 − L7 ) 2
fs ≡
2( L29 + L10
2
+ L11
2
)
• przybliżona macierz obrotu kamery

 x0⋅ L9 − L1 x0⋅ L10 − L2 x0⋅ L11 − L3 

 
 r11. r12. r13.   fs fs fs 
   
 r21. r22. r23.  := D⋅ y ⋅
0 9L − L y ⋅ L
0 10 − L y ⋅ L
0 11 − L
 −
5
−
6
−
7

r r r33.   
 31. 32. fs fs fs
 L L L

 9 10 11 

Dystorsja obiektywu
Niedokładności wykonania układu optycznego obiektywu (rys. 7.1.2) powodują
odstępstwa od rzutu środkowego, nazywane dystorsjami. W efekcie linie proste obiektu
(rys. 7.1.8) odwzorowane są na obrazie jako linie zakrzywione (rys. 7.1.9). Zwykle
obserwuje się przemieszczenie piksela w kierunku radialnym i poprzecznym względem
promienia r wychodzącego ze środka rzutów (rys. 7.1.8-9).

Brak dystorsji Dystorsja beczkowata

(x+∆x)-x 0
x-x 0 (y+∆y)-y0
y-y0
r r+∆r

Rys. 7.1.8 Rys. 7.1.9

647
Dystorsja radialna jest przemieszczeniem piksela ∆r wzdłuż promienia r wychodzącego
ze środka rzutów (x0, y0), (rys. 7.1.8-9). Przemieszczenie radialne ∆r jest zwykle
opisywane wielomianem, na przykład według Browna:

∆r = k1r 3 + k 2 r 5

gdzie k1, k2 są współczynnikami dystorsji radialnej.

Przemieszczenie radialne ∆ r jest rozkładane na osie układu współrzędnych pikselowych

∆x, ∆y (rys. 7.1.8-9):

x − x 0 ( x + ∆x r ) − x0 ∆r
≡ ⇒ ∆x r = ( x − x 0 )
r r + ∆r r

y − y 0 ( y + ∆y r ) − y 0 ∆r
≡ ⇒ ∆y r = ( y − y 0 )
r r + ∆r r

Dystorsja tangencjalna jest przemieszczeniem piksela w kierunku prostopadłym do

promienia r wychodzącego ze środka rzutów (x0, y0), (rys. 7.1.8-9).
Według Browna składowe przemieszczenia tangencjalnego na osie układu współrzędnych
pikselowych dane są wzorami:

∆xt = k 3 (r 2 + 2( x − x 0 ) 2 ) + 2k 4 ( x − x 0 )( y − y 0 )

∆y t = k 4 (r 2 + 2( y − y 0 ) 2 ) + 2k 3 ( x − x 0 )( y − y 0 )

gdzie k3, k4 są współczynnikami dystorsji transwersalnej.

Model geometryczny aparatu z poprawkami za dystorsję

Podstawiając do równań rzutu środkowego odczytane na zdjęciach współrzędne

pikselowe x, y należy odjąć od nich poprawki ze względu na dystorsję radialną
i tangencjalną:

r11 ( X − X 0 ) + r12 (Y − Y0 ) + r13 ( Z − Z 0 )

( x − ∆x r − ∆x t ) − x 0 = − f s
r31 ( X − X 0 ) + r32 (Y − Y0 ) + r33 ( Z − Z 0 )
r21 ( X − X 0 ) + r22 (Y − Y0 ) + r23 ( Z − Z 0 )
( y − ∆y r − ∆y t ) − y 0 = f s
r31 ( X − X 0 ) + r32 (Y − Y0 ) + r33 ( Z − Z 0 )

648
Stąd równania rzutu środkowego przyjmują postać

r11 ( X − X 0 ) + r12 (Y − Y0 ) + r13 ( Z − Z 0 )

x = x0 − f s
r31 ( X − X 0 ) + r32 (Y − Y0 ) + r33 ( Z − Z 0 )
− [k1 (( x − x0 ) 2 + ( y − y0 )2 ) + k2 (( x − x0 ) 2 + ( y − y0 )2 ) 2 ]( x − x0 )
− k3[3( x − x0 ) 2 + ( y − y0 )2 ] − 2k4 ( x − x0 )( y − y0 )
r21 ( X − X 0 ) + r22 (Y − Y0 ) + r23 ( Z − Z 0 )
y = y0 + f s
r31 ( X − X 0 ) + r32 (Y − Y0 ) + r33 ( Z − Z 0 )
− [k1 (( x − x0 ) 2 + ( y − y0 ) 2 ) + k2 (( x − x0 ) 2 + ( y − y0 )2 ) 2 ]( y − y0 )
− 2k3 ( x − x0 )( y − y0 ) − k4 [( x − x0 )2 + 3( y − y0 )2 ]

gdzie x, y są odczytanymi współrzędnymi na zdjęciu, obciążonymi wpływem dystorsji

radialnej i tangencjalnej.

7.2. Pomiar fotopunktów

Tachimetryczny układ odniesienia obiektu
W przypadku tworzenia trójwymiarowego modelu fragmentu budowli na podstawie
dwóch zdjęć stereo np. ściany czołowej budynku (rys. 7.1.3, rys. 7.4.1) lub wnętrza
sali (rys. 7.3.2, rys. 7.3.9) współrzędne fotopunktów mierzone są zwykle w układzie
pomiarowym tachimetru o osi pionowej z - skierowanej wzdłuż osi obrotu tachimetru na
zenit, oraz osiach x, y w płaszczyźnie horyzontalnej przy czym oś x jest skierowana
wzdłuż kierunku zera koła poziomego tachimetru.
Geocentryczny układ odniesienia obiektu
W przypadku tworzenia trójwymiarowego modelu dowolnego obiektu pomiar
fotopunktów jest wykonywany z różnych stanowisk tachimetru sytuowanych wokół
mierzonego obiektu. Pomierzone współrzędne w układzie pomiarowym tachimetru
x, y, z są przeliczane na danym stanowisku na współrzędne geocentryczne X, Y, Z
według zależności (rozdz. 4.19):

X   Xs  x 
 
 Y  := T  
 Ys  + ( R3( Σ) ⋅ R2( ξ , η , φs) ⋅ R1( φs , λs) ) ⋅  y 
  Z 
Z   s z
Niezbędne w tych przeliczeniach parametry orientacji tachimetru względem układu
geocentycznego X s, Ys, Zs, ξ, η, Σ są wyznaczane w wyniku wyrównania stanowiska
tachimetru w nawiązaniu do punktów pomierzonych za pomocą odbiornika GPS.
Przykład wyrównania stanowiska tachimetru i wykonania przeliczeń mierzonych
punktów z układu pomiarowego tachimetru do układu geocentrycznego podany jest
w rozdziale 4.19.
Stanowiska mogą być wyrównywane niezależnie lub łącznie w postaci przestrzennego
wyrównania ciągu stanowisk.

649
Przykładem jest ciąg pomiarowy fotopunktów założony do fotogrametrycznego
opracowania metrycznych trójwymiarowych modeli budynków przy ulicach
Świdnickiej, Bożego Ciała i Placu Teatralnego we Wrocławiu (rys. 7.2.1).

S1

S4

C
B
S2

S3

Rys. 7.2.1
Ciąg ten składa się (rys. 7.2.1):
• fotopunktów rozmieszczonych na i w otoczeniu modelowanych budynków:
- sygnalizowanych znaczkami naklejonymi na ściany budynków, na różnej
wysokości, zwykle na obramowaniu okien,
- niedostępnych bezpośrednio do sygnalizacji, wybieranych jako jednoznacznie
identyfikowane na zdjęciach punkty elementów konstrukcyjnych budynków,
- mini-lustra ustawione nad naziemnymi bolcami metalowymi A, B, C służące
również do oceny stabilności tachimetrycznego ciągu przestrzennego
w analizowanych wyrównaniach wariantowych ciągu (tab. 7.2.1), punkty takie
są ustawiane zwykle dla dodatkowego powiązania stanowisk tachimetru,

650
• stanowisk pomiarowych tachimetru S1, S2, S3, S4 na których pomierzone są
odległości i kierunki przestrzenne (s, α, β) do:
- punktów stanowisk sąsiednich, na przykład na stanowisku S3 do stanowisk S2 i S4
- fotopunktów, w tym punktów wiążących A, B, C, ...
- punktów kierunkowych ciągu P i Q.

Pomiary za pomocą tachimetru wykonane na każdym stanowisku S1, S2, S3, S4

w nawiązaniu do stanowisk sąsiednich i punktów wiążących tworzą jednoznacznie
wyznaczalną konstrukcję przestrzenną. Konstrukcja ta może być nawiązana do układu
geocentrycznego przez pomiar GPS współrzędnych wszystkich stanowisk S1, S2, S3,
S4, punktów kierunkowych ciągu P, Q oraz punktów wiążących A, B, C, ... lub
wybranych z tych punktów, w rozpatrywanym przypadku pomierzono P, S3, S4, Q.

Łączny układ obserwacyjny jest zestawiany na postawie równań obserwacyjnych

przedstawionych w rozdziale 4.19:

v = Ax - l, P = Cl-1

 dξ S1 
 dη 
 S1 
 dΣ S1 
 
 dX S1 
 dYS 
 vs   1
 σ s2 
v   dZ S   2
σ α 
1
 α  M 
vβ    σ 2 
   dξ S 4   β
  M    M 
 dη S 4 
 vξ  σ 2 
  = A  dΣ S 4  − l, P = diag (  ξ2  ) −1
 vη    σ η 
 M  dX S 4   
   dY   M 
v X   S1
 σ X2 
   dZ S 4   2
 vY   dX  σ Y 
 v Z   P 
σ 2 
 dYP   Z
 
 dZ P 
 dX Q 
 
 dYQ 
 dZ 
 Q

651
gdzie:
v - wektor poprawek obserwacji tachimetrycznych, składowych odchylenia pionu
i współrzędnych geocentrycznych GPS,
x - wektor wyznaczanych niewiadomych,
A - macierz planu obserwacji,
l - wektor różnic obserwacji i przybliżonych wartości obserwacji,
P - macierz wag obserwacji równa odwrotności macierzy kowariancji obserwacji Cl.

Rozwiązanie otrzymuje się metodą najmniejszych kwadratów vT Pv = min:

x = CxAPl,

gdzie

Cx = (AT PA)-1

jest macierzą kowariancji wyznaczonych niewiadomych.

Wyniki wyrównania są poprawne jeżeli

v T Pv
m0 = ≈1 ⇐ wartość oczekiwana (vT Pv) = n - k
n−k

gdzie n - liczba równań obserwacyjnych, k - liczba wyznaczanych niewiadomych.

Dla zbadania przestrzennej stabilności ciągu wyrównanie przeprowadzono przy założeniu
różnych kombinacji i ilości punktów nawiązania GPS. W sumie przyjęto 10 wariantów
wyrównania (tab. 7.2.1).
Na przykład w wariancie drugim (P, S3), (tab. 7.2.1):
• wyrównanie jest przeprowadzone przy założeniu punktów nawiązania P i S3
z uwzględnieniem ich błędów średnich (σX, σY, σZ),
• współrzędne pozostałych punktów ciągu S1, S2, S4, Q są traktowane jako
wyznaczane niewiadome.
Wyniki eksperymentalnych wyrównań:
• wyrównane poprawki v danych pomiarowych s, α, β, X, Y, Z, ξ, η użytych we
wszystkich eksperymentach są w 95% mniejsze od ich potrójnych wartości błędów
średnich |vi| ≤ 3σi gdzie i = s, α, β, X, Y, Z, ξ, η,
• we wszystkich wariantach odchylenia standardowe różnic współrzędnych δX, δY,
δZ między pierwszym wariantem (P, S3, S4, Q) i każdym z 9 następnych (P, S3)
(P, S4),... (S3, S4, Q) zmieniają się w granicach 1 - 5 mm (tab. 7.2.1).

652
Wyniki wyrównań wariantowych - przy założeniu różnych kombinacji i ilości punktów
nawiązania GPS wykazują więc dużą stabilność przestrzennego ciągu tachimetrycznego.

Tabela 7.2.1. Wyniki wyrównania GPS-tachimetrycznego ciągu pomiarowego fotopunktów

Warianty wyrównania ciągu tachimetrycznego w zależności od punktów przyjętych jako punkty dowiązania –
pomierzonych za pomoca odbiornika GPS
P S 3 S4 Q P S 3 P S4 P Q S 3 S4 S3 Q S4 Q P S 3 S4 P S4 Q S 3 S 4 Q
Wyrównane Różnice wyrównanyc współrzędnych δX, δY, δZ względem wariantu
Punkt współrzędne pierwszego:
[m] P 1 S3 S4 P2 [mm]
X 3836996.206 -1 1 2 -9 -1 6 -2 2 -1
P Y 1175291.852 1 4 2 3 -6 4 2 3 -2
Z 4941081.476 0 -1 -2 5 1 -6 1 -2 0
X 3836989.055 0 0 -1 -5 -1 2 -1 0 -1
S1 Y 1175390.631 1 5 3 4 -5 6 2 4 -1
Z 4941062.869 -1 0 1 3 1 -2 0 0 1
X 3837074.500 1 0 0 -5 -1 3 0 1 -1
S2 Y 1175373.845 -1 7 7 -1 -5 11 0 8 -1
Z 4941001.248 -1 -1 -1 3 0 -4 0 -1 0
X 3837109.229 2 0 -2 -1 0 1 1 -1 0
S3 Y 1175435.567 -3 8 9 -4 -5 14 -1 9 -2
Z 4940959.519 -1 0 1 2 1 -2 0 0 1
X 3836970.012 4 0 -3 1 0 -1 2 -1 0
S4 Y 1175512.413 1 4 2 4 -6 5 2 3 -1
Z 4941049.165 -4 0 2 -2 0 1 -2 1 0
X 3836816.191 2 0 -2 -2 -1 0 0 -1 -1
Q Y 1175476.173 8 4 -2 16 -3 -3 7 -1 0
Z 4941175.046 -5 0 2 -3 0 0 -2 1 0
X 3836981.847 2 -1 -2 -3 -1 0 0 -1 -1
A Y 1175441.909 1 5 3 4 -6 5 2 4 -1
Z 4941056.410 -2 0 2 1 1 -1 -1 1 0
X 3837034.894 1 0 -1 -4 -1 2 -1 0 -1
B Y 1175392.741 -1 6 5 1 -6 8 1 6 -2
Z 4941027.129 -1 0 0 3 1 -3 0 0 1
X 3837044.218 2 -1 -3 0 -1 -1 1 -2 -1
C Y 1175474.213 -1 7 6 0 -5 10 1 7 -1
Z 4941000.740 -2 0 2 0 1 0 -1 1 1
Statistics
Stdev. 2 3 3 5 3 5 2 3 1
Min. -5 -1 -3 -9 -6 -6 -2 -2 -2
Mean 0 2 1 0 -2 2 0 1 0
Max. 8 8 9 16 1 14 7 9 1

653
7.3. Wyznaczenie orientacji zdjęć
Fotogrametryczne wcięcie wstecz
Położenie aparatu w momencie wykonania zdjęcia jest określone za pomocą parametrów
zewnętrznej orientacji zdjęcia: pozycja środka rzutów O i kąty orientacji układu
odniesienia kamery ω, φ, κ względem układu odniesienia obiektu (rys. 7.3.1).
Konfiguracja odfotografowanych w rzucie środkowym punktów obiektu P1, P2 ...Pn na
zdjęciu p1, p2 ... w danym położeniu aparatu jest unikalna. Ze zmianą położenia aparatu
konfiguracja punktów p1, p2 ...pn ulega zmianie. Zatem przemieszczając aparat
z wykonanym zdjęciem można znaleźć pozycję środka rzutów O i odtworzyć kąty
orientacji aparatu względem układu obiektu w momencie wykonywania zdjęcia, tak aby
proste - tworzące tak zwaną wiązkę promieni rzutu środkowego zdjęcia, wychodzące
ze środka rzutów O i przechodzące przez punkty obrazu p1, p2 ...pn trafiały dokładnie na
odpowiadające punkty obiektu P1, P2 ...Pn.

Pi
P2

Xk P1
Z x0
y
p2 x
pi
κ y0 p1
Układ o
kamery f Pn

Środek O pn
rzutów Y Zi
Wyrównanie wiązki
Zk (fotogrametryczne wcięcie wstecz)
Xi
φ Z0 Xk
X0 Yi
Y0
ω X
Układ odniesienia obiektu
Rys. 7.3.1

W tym położeniu aparatu zestawiany jest układ równań obserwacyjnych rzutu

środkowego zestawionych dla wiązki promieni wychodzących ze środka rzutów
kamery O przez obrazy fotopunktów na zdjęciu pi, i = 1,2,...n do fotopunktów na
obiekcie Pi, (rys. 7.3.1):

654
 f r11 (ω , φ , κ )( X i − X 0 ) + r12 (ω , φ , κ )(Yi − Y0 ) + r13 (ω , φ , κ )(Z i − Z 0 )
x i + v xi = x 0 −
s r31 (ω , φ , κ )( X i − X 0 ) + r32 (ω , φ , κ )(Yi − Y0 ) + r33 (ω , φ , κ )(Z i − Z 0 )
− [k1 (( xi − x 0 ) 2 + ( y i − y 0 ) 2 ) + k 2 (( xi − x 0 ) 2 + ( y i − y 0 ) 2 ) 2 ]( xi − x 0 )
− k 3 [3( xi − x 0 ) 2 + ( y i − y 0 ) 2 ] − 2k 4 ( xi − x 0 )( y i − y 0 )
f r21 (ω , φ , κ )( X i − X 0 ) + r22 (ω , φ , κ )(Yi − Y0 ) + r23 (ω , φ , κ )( Z i − Z 0 )
y i + v yi = y 0 +
s r31 (ω , φ , κ )( X i − X 0 ) + r32 (ω , φ , κ )(Yi − Y0 ) + r33 (ω , φ , κ )( Z i − Z 0 )
− [k1 (( xi − x 0 ) 2 + ( y i − y 0 ) 2 ) + k 2 (( xi − x 0 ) 2 + ( y i − y 0 ) 2 ) 2 ]( y i − y 0 )
− 2k 3 ( xi − x 0 )( y i − y 0 ) − k 4 [( xi − x 0 ) 2 + 3( y i − y 0 ) 2 ]
gdzie:
Xi, Yi, Zi - współrzędne terenowe fotopunktów pomierzone za pomocą tachimetru,
xi, yi - współrzędne pikselowe fotopunktów odczytane na zdjęciu,
vxi, yyi - poprawki współrzędnych pikselowych xi, yi. ze względu na błędy
przypadkowe identyfikacji pikseli fotopunktów na zdjęciu

W wyniku rozwiązania tego układu równań otrzymuje się parametry orientacji

zewnętrznej X0, Y0, Z0, ω, φ, κ. jak również wewnętrznej x0, y0, f/s i parametry
dystorsji zdjęcia k1, k2, k3, k4.

Ta metoda wyznaczania parametrów orientacji zdjęcia na podstawie wiązki promieni

rzutu środkowego zdjęcia jest nazywana fotogrametrycznym wcięciem wstecz.
Do wyznaczenia 13 parametrów wymagane jest 7 fotopunktów.
W praktyce dla podniesienia dokładności korzysta się z większej liczby fotopunktów.

Rozwiązanie układu obserwacyjnego otrzymuje się metodą najmniejszych kwadratów

w wyniku minimalizacji sumy kwadratów poprawek vxi, vyi - różnic współrzędnych
pikselowych obliczonych z wyznaczanych równań rzutu środkowego i pomierzonych
na zdjęciu. Stąd nazwa metody wyrównanie wiązki zdjęcia.
Rozwiązywany układ równań jest nieliniowy, co wymusza postępowanie iteracyjne.
Pierwsze przybliżenie wyznaczanych parametrów orientacji (X 0, Y0, Z0, , , , x0, y0, f/s)
jest obliczane na podstawie parametrów DLT otrzymanych metodą najmniejszych
kwadratów w wyniku rozwiązania liniowego układu równań obserwacyjnych DLT:
xi + v xi = L1 X i + L2 Yi + L3 Z i + L4 − x i L9 X i − xi L10 Yi − xi L11 Z i
y i + v yi = L5 X i + L6 Yi + L7 Z i + L8 − y i L9 X i − y i L10 Yi − y i L11 Z i

Rozmieszczenie fotopunktów
Na rysunkach 7.3.2 i 7.3.9 pokazane są zdjęcia 1 i 2 wykonane aparatem cyfrowym
w ujęciu z lewej i prawej strony fragmentu sali wykładowej.

655
 Rys. 7.3.2
Na zdjęciu widoczne są odfotografowane, naklejone na obiekt znaczki 15 fotopunktów:
• fotopunkty o numerach 1 - 8 zostaną użyte do niezależnych wyrównań wiązek
zdjęć 1 i 2 (wcięcie wstecz),
• fotopunkt 9 będzie wykorzystany jako punkt wiążący w łącznym wyrównaniu
wiązek zależnych zdjęć 1 i 2 (triangulacja),
• fotopunkty 10 - 15 będą punktami kontrolnymi dla wcięcia w przód, stanowiącymi
ocenę dokładności wyznaczonego trójwymiarowego modelu obiektu.

Pomiar współrzędnych terenowych fotopunktów

Współrzędne terenowe wszystkich 15 fotopunktów pomierzone zostały za pomocą
tachimetru w lokalnym układzie pomiarowym tachimetru (X,Y, Z), (rys. 7.3.3).
Fotopunkty 1 - 8 użyte do wyrównania wiązki zdjęcia 1 mają współrzędne:

1   −2.3621   4.7437   2.7600 

2   −0.0258   4.4838   2.6699 
       
3   2.1438   4.2386   2.7452 
4   2.3550   3.5090   0.6653 
Punkt :=   X :=   Y :=   Z :=  
5 −0.2818 3.2751
       0.6287 
6   −2.5103   3.9616   0.6747 
7   −1.7445   4.6751   1.6168 
       
8   1.8119   4.2741   1.5846 
n := rows( X ) n=8 - liczba punktów

656
Czytanie współrzędnych
pikselowych fotopunktów
na zdjęciu lewym
Współrzędne pikselowe fotopunktów
1, 2,...8 (rys. 7.3.2) są czytane po
powiększeniu zdjęcia w programie
grafiki komputerowej (rys. 7.3.4):
kolumna wiersz
1  426   219 
2  2503   474 
     
3  3820   566 
4  4328   2005 
  x :=   y :=  
5  2968
  2349 
6  375   2457 
7  1061   1338  (X , Y , Z) Rys. 7.3.3
     
8  3652   1346 

1
Rys. 7.3.4

Wyznacznie parametrów transformacji rzutowej DLT zdjęcia

lewego
Rrozwiązanie L = [L1, L2, .... L11]T liniowego układu równań bezpośredniej
transformacji liniowej DLT:
• zestawienie układu równań bezpośredniej transformacji liniowej DLT
w postaci:
v = AL - l i := 1 .. n

657
 X 1 0 −x X −x Y −x Z
1 1  x1 
Y Z 1 0 0 0
1 1 1 1 1 1
   
 0 0 0 0 X Y Z 1 −y X −y Y −y Z   y1 
1 1 1 1 1 1 1 1 1
   
X 2 Y Z 1 0 0 0 0 −x X −x Y −x Z   x2 
2 2 2 2 2 2 2 2
 0 1 −y X
 y 
0 0 0 X Y Z −y Y −y Z
 2 2 2 2 2 2 2 2 2  2
X Y Z 1 0 0 0 0 −x X −x Y −x Z  x 
 3 3 3 3 3 3 3 3 3  3
 0 0 0 0 X Y Z 1 −y X −y Y −y Z  y 
3 3 3 3 3 3 3 3 3
   3
X 4 Y
4
Z
4
1 0 0 0 0 −x X
4 4
−x Y
4 4
−x Z 
4 4  x4 
   
 0 0 0 0 X Y Z 1 −y X −y Y −y Z   y4 
4 4 4 4 4 4 4 4 4
A :=   l :=  
0 −x X −x Y −x Z
X 5 Y
5
Z
5
1 0 0 0
5 5 5 5 5 5  x5 
 0 0 0 0 X Y Z 1 −y X −y Y −y Z  y 
 5 5 5 5 5 5 5 5 5  5
X Y Z 1 0 0 0 0 −x X −x Y −x Z  x 
 6 6 6 6 6 6 6 6 6
  6
 0 0 0 0 X
6
Y
6
Z
6
1 −y X
6 6
−y Y
6 6
−y Z 
6 6
 y6 
   
X 7 Y Z 1 0 0 0 0 −x X −x Y −x Z   x7 
7 7 7 7 7 7 7 7
   
 0 0 0 0 X Y Z 1 −y X −y Y −y Z   y7 
7 7 7 7 7 7 7 7 7
X Y Z 1 0 0 0 0 −x X −x Y −x Z
 x 
 8 8 8 8 8 8 8 8 8  8
 0 0 0 0 X Y Z 1 −y X −y Y −y Z  y 
 8 8 8 8 8 8 8 8 8  8
• rozwiązanie metodą najmniejszych kwadratów vT v = min:
 L1 
  1
 L2  1 2224.77219418
 L3  2 -304.29018924
 
 L4  3 46.68824553
 L5  4 7393.50735655
 
 L6  := ( A ⋅ A ) ⋅ A ⋅ l =
−1
T T 5 303.20824495
L  6 341.64732751
 7 7 -1896.66750241
 L8  8 4734.59038713
L 
 9 9 0.24312435
 L10  10 0.31187475
  11 0.01362447
 L11 

658
• odchyłki obliczonych współrzędnych pikselowych fotopunktów od pomierzonych:

L1⋅ X + L2⋅ Y + L3⋅ Z + L4

vx := x −
L9⋅ X + L10⋅ Y + L11⋅ Z + 1
L5⋅ X + L6⋅ Y + L7⋅ Z + L8
vy := y −
L9⋅ X + L10⋅ Y + L11⋅ Z + 1

 2.0   10.9 
 −7.4   −18.0 
   
 0.8   1.5 
 −5.4   −7.6 
vx =   vy =  
 11.4   16.2 
 −13.3   −19.3 
 7.8   7.1 
   
 3.5   8.4 

Obliczenie przybliżonych parametrów orientacji zdjęcia lewego

na podstawie transformacji rzutowej DLT
Na podstawie parametrów DLT otrzymuje się:
• współrzędne pikselowe środka rzutów x0, y0:

L1⋅ L9 + L2⋅ L10 + L3⋅ L11

x0 := = 2852.768
2 2 2
L9 + L10 + L11

L5⋅ L9 + L6⋅ L10 + L7⋅ L11

y0 := = 986.372
2 2 2
L9 + L10 + L11

• iloraz odległości ogniskowej i wymiaru piksela:

(x0⋅ L9 − L1) 2 + (x0⋅ L10 − L2)2 + (x0⋅ L11 − L3)2

fs := ... = 4869.229
2 ⋅  L9 + L10 + L11 
2 2 2

(y0 ⋅ L9 − L5)2 + (y0 ⋅ L10 − L6)2 + (y0 ⋅ L11 − L7)2

+
2 ⋅  L9 + L10 + L11
2 2 2

- przybliżona wartość ogniskowej dla s := 0.02 mm: f := fs ⋅ 0.02 = 97.385 mm

659
• współrzędne terenowe środka rzutów X 0, Y0, Z0 - położenie wyznaczonego środka
rzutów względem fotopunktów jest pokazane na rys. 7.3.5-6:
−1
 X0   L1 L2 L3   X0 
 4 
L   −3.444   −3.444 
     
 Y0  := − L5 L6 L7  ⋅  L8  =  −0.602   Y0  =  −0.602 
Z  L L L  1    Z   
 0  9 10 11     1.837   0  1.837 

(stack(X , X0 ) , stack(Y , Y0) , stack(Z , Z0) ) (stack(X , X0 ) , stack(Y , Y0) , stack(Z , Z0) )
Rys. 7.3.5 Rys. 7.3.6

• przybliżoną macierz obrotu kamery R:

−1
D := = −2.5273087293
2 2 2
L9 + L10 + L11

 x0⋅ L9 − L1 x0⋅ L10 − L2 x0⋅ L11 − L3 

 r11. r12. r13.   fs fs fs 
 

r23.  := D⋅ y0 ⋅ L9 − L5 y0 ⋅ L10 − L6 y0 ⋅ L11 − L7 
 r21. r22.  
− − −
r r r33. 
 31. 32.  fs fs fs 
 
 L9 L10 L11 
 r11. r12. r13.   0.7947463972 −0.6197279661 0.0040592823 
 
 r21. r22. r23.  =  −0.0329054157 −0.0176590125 0.9914153152 
 r r r   −0.6144502859 −0.7882037796 −0.0344332411 
 31. 32. 33. 

660
 - układy terenowy i kamery są prawoskrętne zatem wyznacznik macierzy R
powinien być dodatni:

 r11. r12. r13. 

 
 r21. r22. r23.  = 0.9998141886
r r r 
 31. 32. 33. 
- jeżeli jest ujemy należy zmienić znak wartości D (D jest rozwiązaniem równania
kwadratowego, zatem znak może mieć dodatni lub ujemny).

Ze względu na geometryczne różnice między transformacją rzutową a rzutem

środkowym obliczona macierz orientacji kamery R nie jest w pełni ortogonalna:
T
 r11. r12. r13.   r11. r12. r13.   1.0157 −0.01118 0 
   
 r21. r22. r23.  ⋅  r21. r22. r23.  =  −0.01118 0.9843 0 
r r r  r r r   0 0 1
 31. 32. 33.   31. 32. 33. 

Jednak obliczone parametry rzutu środkowego i macierz R spełniają równania

transformacji rzutowej: obliczone na ich podstawie parametry Lobl są zgodne
z danymi L:

 x0⋅ r31. − fs ⋅ r11. 

 
 x0⋅ r32. − fs ⋅ r12. 
 x0⋅ r33. − fs ⋅ r13.  1
 
 −( x0⋅ r31. − fs ⋅ r11.) ⋅ X0 ...  1 2224.77219418
 + −( x0⋅ r32. − fs ⋅ r12.) ⋅ Y0 ... 2 -304.29018924
 + −( x0⋅ r33. − fs ⋅ r13.) ⋅ Z0  3 46.68824553
 
 y0 ⋅ r31. + fs ⋅ r21.  4 7393.50735655

Lobl := ⋅  = 5
1 303.20824495
y0 ⋅ r32. + fs ⋅ r22.
D   6 341.64732751
 y0 ⋅ r33. + fs ⋅ r23. 
−( y ⋅ r + f ⋅ r ) ⋅ X ...  7 -1896.66750241
 0 31. s 21. 0  8 4734.59038713
+ −( y0 ⋅ r32. + fs ⋅ r22.) ⋅ Y0 ... 9
+ −( y0 ⋅ r33. + fs ⋅ r23.) ⋅ Z0  10
0.24312435
0.31187475
 r31. 
  11 0.01362447
 r32. 
 
 r33. 

661
Na podstawie macierzy R otrzymuje się przybliżone wartości kątów obrotu kamery:

Wartości początkowe
ω := 90⋅ deg
ϕ := 0⋅ deg
κ := 0⋅ deg

Given

 r11. r12. r13.   r11( ω , ϕ , κ ) r12( ω , ϕ , κ ) r13( ω , ϕ , κ ) 

   
 r21. r22. r23.  =  r21( ω , ϕ , κ ) r22( ω , ϕ , κ ) r23( ω , ϕ , κ ) 
 r r r   r (ω, ϕ , κ ) r (ω, ϕ , κ ) r (ω , ϕ , κ ) 
 31. 32. 33.   31 32 33 

 ω⋅ deg− 1 
ω    92.501 
 ϕ  := Minerr( ω , ϕ , κ )  − 1 =  −37.912 
   ϕ⋅ deg   
κ   κ ⋅ deg− 1   2.086 
 

Odchyłki współrzędnych pikselowych obliczonych na podstawie przybliżonych

parametrów rzutu środkowego:

 r11( ω , ϕ , κ ) ⋅ ( X − X0 ) + r12( ω , ϕ , κ ) ⋅ ( Y − Y0) + r13( ω , ϕ , κ ) ⋅ ( Z − Z0) 

vx := x − x0 − fs ⋅ 
 r31( ω , ϕ , κ ) ⋅ ( X − X0 ) + r32( ω , ϕ , κ ) ⋅ ( Y − Y0) + r33( ω , ϕ , κ ) ⋅ ( Z − Z0) 

 r21( ω , ϕ , κ ) ⋅ ( X − X0 ) + r22( ω , ϕ , κ ) ⋅ ( Y − Y0) + r23( ω , ϕ , κ ) ⋅ ( Z − Z0)

vy := y − y0 + fs ⋅ 
 r31( ω , ϕ , κ ) ⋅ ( X − X0 ) + r32( ω , ϕ , κ ) ⋅ ( Y − Y0) + r33( ω , ϕ , κ ) ⋅ ( Z − Z0)

 −21.1   3.6   21.4 

 −12.8   −15.9   20.4 
     
 5.9   10.3   →
 11.9 
 11.8   −7.5  2 2  13.9 
vx =   vy =   v := vx + vy =  
 19.7   6.1   20.6 
 −24.0   −45.0   51 
 −4.1   −5.8   7.1 
     
 11.6   10.0   15.3 

662
Obliczenie dokładnych parametrów orientacji i dystorsji zdjęcia
lewego na podstawie rzutu środkowego
Parametry orientacji kamery otrzymane metodą DLT:

 x0 
 
 y0   2852.7676144936 
 fs   986.3724522596 
   4869.2291332552 
 X0   −3.4441291130 
 Y   

0
 =  −0.6017809791 
 Z0   1.8372778443 
 −1
  
 ω⋅ deg   92.5014162872 
 − 1  −37.9119879335 
 ϕ⋅ deg   2.0864234150 
 − 1
 κ ⋅ deg 
oraz zerowe wartości parametrów dystorsji

k1 := 0 k2 := 0 k3 := 0 k4 := 0

są wielkościami pierwszego przybliżenia w procedurze iteracyjnego rozwiązywania

nieliniowego układu równań rzutu środkowego Lovenberg-Marquardt zestawionych dla
fotopunktów:
Given

→
 r11( ω , ϕ , κ ) ⋅ ( X − X0 ) + r12( ω , ϕ , κ ) ⋅ ( Y − Y0) + r13( ω , ϕ , κ ) ⋅ ( Z − Z0) 
x = x0 − fs ⋅ ...
 r31( ω , ϕ , κ ) ⋅ ( X − X0 ) + r32( ω , ϕ , κ ) ⋅ ( Y − Y0) + r33( ω , ϕ , κ ) ⋅ ( Z − Z0) 

   2 ( x − x ) 2 + ( y − y ) 2  ⋅ ( x − x ) ...
2 
+ −
  k 1⋅ ( x − x 0) 2
+ ( y − y 0 )  + k 2⋅  0 0  0 
+ −k ⋅ ( y − y ) + 3 ⋅ ( x − x )  − 2⋅ k ⋅ ( x − x ) ⋅ ( y − y )
2 2 
 3 0 0  4 0 0 

→
 r21( ω , ϕ , κ ) ⋅ ( X − X0 ) + r22( ω , ϕ , κ ) ⋅ ( Y − Y0) + r23( ω , ϕ , κ ) ⋅ ( Z − Z0) 
y = y0 + fs ⋅ ...
 r31( ω , ϕ , κ ) ⋅ ( X − X0 ) + r32( ω , ϕ , κ ) ⋅ ( Y − Y0) + r33( ω , ϕ , κ ) ⋅ ( Z − Z0) 

   ( x − x0) 2 + ( y − y0 ) 2  ⋅ ( y − y0 ) ... 
2
2
+ −
  k 1 ⋅ ( x − x 0) 2
+ ( y − y 0 )  + k 2⋅   
+ −2⋅ k ⋅ ( x − x ) ⋅ ( y − y ) − k ⋅ ( x − x ) 2 + 3 ⋅ ( y − y ) 2 
 3 0 0 4 0 0  

663
  x0 
  1
 y0  1 2414.86524383
f 
s
  2 1565.61556442
 X0  3 3949.85189918
Y  4 -2.66054744
 0
 Z0  5 0.37541044
  := Minerr( x , y , f , X , Y , Z , ω , ϕ , κ , k , k , k , k ) = 6 1.59350878
ω 0 0 s 0 0 0 1 2 3 4
7 1.50584993
ϕ 
8 -0.54542304
κ 
  9 -0.04090959
 k1  10 0.00000001
 k2 
11 0
 
 k3  12 -0.00000089
k  13 0.00000032
 4

Odchyłki vx, vy współrzędnych pikselowych obliczone z równań rzutu środkowego

i ich średnie kwadratowe RMS (Root Mean Square) nie powinny przekraczać
podwójnego błędu identyfikacji piksela fotopunktu na zdjęciu:

→
  r11( ω , ϕ , κ ) ⋅ ( X − X0 ) + r12( ω , ϕ , κ ) ⋅ ( Y − Y0) + r13( ω , ϕ , κ ) ⋅ ( Z − Z0) 
vx := x − x0 − fs ⋅ ...
  r31( ω , ϕ , κ ) ⋅ ( X − X0 ) + r32( ω , ϕ , κ ) ⋅ ( Y − Y0) + r33( ω , ϕ , κ ) ⋅ ( Z − Z0) 
    2  2 
2
 
+ −k1⋅ ( x − x0) + ( y − y0 )  + k2⋅ ( x − x0) + ( y − y0 )   ⋅ ( x − x0) ...
2 2
 
 + −k ⋅ ( y − y ) 2 + 3 ⋅ ( x − x ) 2 − 2 ⋅ k ⋅ ( x − x ) ⋅ ( y − y ) 
  3 0 0  4 0 0 
 →
  r21( ω , ϕ , κ ) ⋅ ( X − X0 ) + r22( ω , ϕ , κ ) ⋅ ( Y − Y0) + r23( ω , ϕ , κ ) ⋅ ( Z − Z0) 
vy := y − y0 + fs ⋅ ...
  r31( ω , ϕ , κ ) ⋅ ( X − X0 ) + r32( ω , ϕ , κ ) ⋅ ( Y − Y0) + r33( ω , ϕ , κ ) ⋅ ( Z − Z0) 
    2  2 
2
 
+ −k1⋅ ( x − x0) + ( y − y0 )  + k2⋅ ( x − x0) + ( y − y0 )   ⋅ ( y − y0 ) ...
2 2
 
 + −2 ⋅ k ⋅ ( x − x ) ⋅ ( y − y ) − k ⋅ ( x − x ) 2 + 3 ⋅ ( y − y ) 2 
  3 0 0 4  0 0  

664
  −0.2   0.1   0.2 
 0.4   0.1   0.5 
     
 0.0   0.3   →
 0.3 
 0.3   −0.3  2 2
 0.4 
vx =   vy =   v := vx + vy =  
 −0.1   0.2   0.2 
 0.2   −0.1   0.2 
 −0.3   −0.3   0.5 
     
 −0.3   −0.1   0.4 
n := rows( v) n=8

∑ (v )
1 2
RMSvx := ⋅ x = 0.3
n i
i =1

n ∑ ( )
1 2
RMSvy := v ⋅ y = 0.2
i
i =1

∑ (vi) = 0.4
1 2
RMSv := ⋅
n
i=1
Położenie wyznaczonego środka rzutów X 0, Y0, Z0 względem fotopunktów jest
pokazane na rys. 7.3.7-8:

(stack(X , X0 ) , stack(Y , Y0) , stack(Z , Z0) ) (stack(X , X0 ) , stack(Y , Y0) , stack(Z , Z0) )
Rys. 7.3.7 Rys. 7.3.8

665
Dla dalszych obliczeń wyznaczone parametry orientacji i dystorsji zdjęcia 1,
współrzędne pikselowe i terenowe fotopunktów oraz parametry DLT wyróżnione są
wskaźnikami 1 i l- zdjęcie lewe.

 x01   x0 
y    1
 01   y0  1  L1 
 fs1   fs 
2414.86524383   1
 L2  1
    2 1565.61556442 2224.772
 X01   X0  3 3949.85189918
 L3  2 -304.29
 
 Y01  Y  4
   0
-2.66054744  L4  3 46.688
 L5  4
 Z01   Z0  5 0.37541044 7393.507
 ω1  :=  = 6 1.59350878
  5 303.208
Ll :=  L6  =
  ω 7
 ϕ1  ϕ 
1.50584993 L  6 341.647
 7 7
κ  κ  8 -0.54542304 -1896.668
 1   9 -0.04090959  L8  8 4734.59
L 
 k11   k1  10 0.00000001
   k2  11  9 9 0.243
0  L10  10 0.312
 k21   
 k31   k3  12 -0.00000089   11 0.014
 L11 
   k  13 0.00000032
 k41   4

x1 := x
y1 := y
X1 := X
Y1 := Y
Z1 := Z
ω1 = 86.2788 ⋅ deg
ϕ1 = −31.2504⋅ deg
κ1 = −2.344⋅ deg

Czytanie współrzędnych pikselowych fotopunktów na zdjęciu

prawym

Na rysunku 7.3.9 pokazane jest zdjęcie 2 wykonane aparatem cyfrowym w ujęciu

z prawej strony sali wykładowej z widocznymi znaczkami wszystkich 15 fotopunktów
odfotografowanych również na zdjęciu 1 w ujęciu z lewej strony (rys. 7.3.2).

666
 3
11
10 2
1

7
8
14

9 15
13
6 16

12
5

Rys. 7.3.9

Współrzędne pikselowe fotopunktów 1, 2,...8 (rys. 7.3.9) odczytane w programie

grafiki komputerowej są następujące:
kolumna wiersz
1   899   561 
2   2267   492 
     
3   4252   266 
4   4413   2692 
Punkt =   x :=   y :=  
5   1418   2393 
6   362   2036 
7   1174   1353 
     
8   3847   1482 
Wyznacznie parametrów transformacji rzutowej DLT zdjęcia
prawego
Rrozwiązanie L = [L1, L2, .... L11]T liniowego układu równań bezpośredniej
transformacji liniowej DLT:

• zestawienie układu równań bezpośredniej transformacji liniowej DLT w postaci:

v = AL - l i := 1 .. n

667
 X 1 0 −x X −x Y −x Z
1 1  x1 
Y Z 1 0 0 0
1 1 1 1 1 1
   
 0 0 0 0 X Y Z 1 −y X −y Y −y Z   y1 
1 1 1 1 1 1 1 1 1
   
X 2 Y Z 1 0 0 0 0 −x X −x Y −x Z   x2 
2 2 2 2 2 2 2 2
   
0 0 0 0 X Y Z 1 −y X −y Y −y Z y
 2 2 2 2 2 2 2 2 2  2
X Y Z 1 0 0 0 0 −x X −x Y −x Z  x 
 3 3 3 3 3 3 3 3 3  3
 0 0 0 0 X Y Z 1 −y X −y Y −y Z  y 
3 3 3 3 3 3 3 3 3
   3
X 4 Y
4
Z
4
1 0 0 0 0 −x X
4 4
−x Y
4 4
−x Z 
4 4
 x4 
   
 0 0 0 0 X Y Z 1 −y X −y Y −y Z   y4 
4 4 4 4 4 4 4 4 4
A :=   l :=  
0 −x X −x Y −x Z
X 5 Y
5
Z
5
1 0 0 0
5 5 5 5 5 5  x5 
 0 0 0 0 X Y Z 1 −y X −y Y −y Z  y 
 5 5 5 5 5 5 5 5 5  5
X Y Z 1 0 0 0 0 −x X −x Y −x Z  x 
 6 6 6 6 6 6 6 6 6  6
 0 0 0 0 X
6
Y
6
Z
6
1 −y X
6 6
−y Y
6 6
−y Z 
6 6
 y6 
   
X 7 Y Z 1 0 0 0 0 −x X −x Y −x Z   x7 
7 7 7 7 7 7 7 7
   
 0 0 0 0 X Y Z 1 −y X −y Y −y Z   y7 
7 7 7 7 7 7 7 7 7
X Y Z 1 0 0 0 0 −x X −x Y −x Z
 x 
 8 8 8 8 8 8 8 8 8  8
 0 0 0 0 X Y Z 1 −y X −y Y −y Z  y 
 8 8 8 8 8 8 8 8 8  8
• rozwiązanie metodą najmniejszych kwadratów vT v = min:

 L1 
  1
 L2  1 1693.55034670
 L3 
2 2065.91738271
 
 L4  3 103.53378535
 L5  4 -2825.73202127
 
 L6  := ( A ⋅ A ) ⋅ A ⋅ l =
−1
T T 5 -267.04610027
L  6 548.29657224
 7 7 -2443.91975297
 L8  8 5549.61792712
L 
 9 9 -0.24371953
 L10  10 0.42536574
  11 0.01272740
 L11 
668
• odchyłki obliczonych współrzędnych pikselowych fotopunktów od pomierzonych

L1⋅ X + L2⋅ Y + L3⋅ Z + L4

vx := x −
L9⋅ X + L10⋅ Y + L11⋅ Z + 1
L5⋅ X + L6⋅ Y + L7⋅ Z + L8
vy := y −
L9⋅ X + L10⋅ Y + L11⋅ Z + 1

 0.6   −0.1 
 4.0   −13.5 
   
 −0.3   10.3 
 12.2   −16.1 
vx =   vy =  
 −10.5   10.6 
 5.9   −4.0 
 −4.0   5.6 
   
 −7.1   6.3 

Obliczenie przybliżonych parametrów orientacji zdjęcia prawego

na podstawie transformacji rzutowej DLT

Na podstawie parametrów DLT otrzymuje się:

• współrzędne pikselowe środka rzutów x0, y0:

L1⋅ L9 + L2⋅ L10 + L3⋅ L11

x0 := = 1943.211
2 2 2
L9 + L10 + L11

L5⋅ L9 + L6⋅ L10 + L7⋅ L11

y0 := = 1111.057
2 2 2
L9 + L10 + L11

• iloraz odległości ogniskowej i wymiaru piksela:

(x0⋅ L9 − L1) 2 + (x0⋅ L10 − L2)2 + (x0⋅ L11 − L3)2

fs := ... = 5054.106
2 ⋅  L9 + L10 + L11 
2 2 2

(y0 ⋅ L9 − L5)2 + (y0 ⋅ L10 − L6)2 + (y0 ⋅ L11 − L7)2

+
2 ⋅  L9 + L10 + L11
2 2 2

- przybliżona wartość ogniskowej dla s := 0.02 mm: f := fs ⋅ 0.02 = 101.082mm

669
• współrzędne terenowe środka rzutów X 0, Y0, Z0 - położenie wyznaczonego środka
rzutów względem fotopunktów jest pokazane na rys. 7.3.10-11:
−1
 X0   L1 L2 L3   L4   2.644   X0   2.644 
       
 Y0  := − L5 L6 L7  ⋅  L8  =  −0.889   Y0  =  −0.889 
Z  L L L  1    Z   
 0  9 10 11     1.782   0  1.782 

(stack(X , X0 ) , stack(Y , Y0) , stack(Z , Z0) ) (stack(X , X0 ) , stack(Y , Y0) , stack(Z , Z0) )
Rys. 7.3.10 Rys. 7.3.11

• przybliżoną macierz obrotu kamery R:

−1
D := = −2.0391303196
2 2 2
L9 + L10 + L11

 x0⋅ L9 − L1 x0⋅ L10 − L2 x0⋅ L11 − L3 

 r11. r12. r13.   fs fs fs 
  
 r21. r22. r23.  := D⋅ y0 ⋅ L9 − L5 y0 ⋅ L10 − L6 y0 ⋅ L11 − L7 
 − − − 
r r r33. 
 31. 32.  fs fs fs 
 
 L9 L10 L11 
 r11. r12. r13. 
   0.8743581234 0.5000249913 0.0317933652 
 r21. r22. r23.  = −0.0015090468 −0.0305382397 0.9917293989
 
r r r33.   0.4969758742 −0.8673761763 −0.0259528272 
 31. 32.

670
 - układy terenowy i kamery są prawoskrętne zatem wyznacznik macierzy R
powinien być dodatni:

 r11. r12. r13. 

 
 r21. r22. r23.  = 0.9997676412
r r r 
 31. 32. 33. 
- jeżeli jest ujemy należy zmienić znak wartości D (D jest rozwiązaniem równania
kwadratowego, zatem znak może mieć dodatni lub ujemny).

Ze względu na geometryczne różnice między transformacją rzutową a rzutem

środkowym obliczona macierz orientacji kamery R nie jest w pełni ortogonalna:

T
 r11. r12. r13.   r11. r12. r13.   1.01554 0.01494 0 
  
 r21. r22. r23.  ⋅  r21. r22. r23.  =  0.01494 0.98446 0 
r r r  r r r   0 0 1
 31. 32. 33.   31. 32. 33. 

Jednak obliczone parametry rzutu środkowego i macierz R spełniają równania

transformacji rzutowej: obliczone na ich podstawie parametry Lobl są zgodne
z danymi L:

 x0⋅ r31. − fs ⋅ r11. 

 
 x0⋅ r32. − fs ⋅ r12. 
 x0⋅ r33. − fs ⋅ r13.  1
 
 −( x0⋅ r31. − fs ⋅ r11.) ⋅ X0 ...  1 1693.55034670
 + −( x0⋅ r32. − fs ⋅ r12.) ⋅ Y0 ... 2 2065.91738271
 + −( x0⋅ r33. − fs ⋅ r13.) ⋅ Z0  3 103.53378535
 
 y0 ⋅ r31. + fs ⋅ r21.  4 -2825.73202127
1  = 5 -267.04610027
Lobl := ⋅ y0 ⋅ r32. + fs ⋅ r22.
D   6 548.29657224
 y0 ⋅ r33. + fs ⋅ r23. 
−( y ⋅ r + f ⋅ r ) ⋅ X ...  7 -2443.91975297
 0 31. s 21. 0  8 5549.61792712
+ −( y0 ⋅ r32. + fs ⋅ r22.) ⋅ Y0 ... 9
+ −( y0 ⋅ r33. + fs ⋅ r23.) ⋅ Z0  10
-0.24371953
0.42536574
 r31. 
  11 0.01272740
 r 32. 
 
 r33. 

671
Na podstawie macierzy R otrzymuje się przybliżone wartości kątów obrotu kamery:

Wartości początkowe
ω := 90⋅ deg
ϕ := 0⋅ deg
κ := 0⋅ deg
Given

 r11. r12. r13.   r11( ω , ϕ , κ ) r12( ω , ϕ , κ ) r13( ω , ϕ , κ ) 

   
 r21. r22. r23.  =  r21( ω , ϕ , κ ) r22( ω , ϕ , κ ) r23( ω , ϕ , κ ) 
 r r r   r (ω, ϕ , κ ) r (ω, ϕ , κ ) r (ω , ϕ , κ ) 
 31. 32. 33.   31 32 33 

 ω⋅ deg− 1 
ω    91.714 
 ϕ  := Minerr( ω , ϕ , κ )  − 1 =  29.8 
   ϕ⋅ deg   
κ   κ ⋅ deg− 1   0.532 
 

Odchyłki współrzędnych pikselowych obliczonych na podstawie przybliżonych

parametrów rzutu środkowego:

 r11( ω , ϕ , κ ) ⋅ ( X − X0 ) + r12( ω , ϕ , κ ) ⋅ ( Y − Y0) + r13( ω , ϕ , κ ) ⋅ ( Z − Z0) 

vx := x − x0 − fs ⋅ 
 r31( ω , ϕ , κ ) ⋅ ( X − X0 ) + r32( ω , ϕ , κ ) ⋅ ( Y − Y0) + r33( ω , ϕ , κ ) ⋅ ( Z − Z0) 

 r21( ω , ϕ , κ ) ⋅ ( X − X0 ) + r22( ω , ϕ , κ ) ⋅ ( Y − Y0) + r23( ω , ϕ , κ ) ⋅ ( Z − Z0)

vy := y − y0 + fs ⋅ 
 r31( ω , ϕ , κ ) ⋅ ( X − X0 ) + r32( ω , ϕ , κ ) ⋅ ( Y − Y0) + r33( ω , ϕ , κ ) ⋅ ( Z − Z0)

 −3.2   12.0   12.5 

 11.0   −11.1   15.6 
     
 23.7   −0.2   →
 23.7 
 19.0   −47.1  2 2
 50.8 
vx =   vy =   v := vx + vy =  
 −24.0   4.3   24.3 
 −13.1   0.5   13.1 
 −11.6   9.4   14.9 
     
 4.7   −10.8   11.8 

672
Obliczenie dokładnych parametrów orientacji i dystorsji zdjęcia
prawego na podstawie rzutu środkowego

Parametry orientacji kamery otrzymane metodą DLT:

 x0 
 
 y0   1943.2113633769 
 fs   1111.0573205791 
   5054.1064438898 
 X0   
 Y   2.6442544518 
 0
 =  −0.8891838873 
 Z0   1.7823595087 
 −1
  
 ω⋅ deg   91.7138400082 
 − 1  29.8001263160 
 ϕ⋅ deg   0.5318451498 
 − 1
 κ ⋅ deg 
oraz zerowe wartości parametrów dystorsji

k1 := 0 k2 := 0 k3 := 0 k4 := 0

są wielkościami pierwszego przybliżenia w procedurze iteracyjnego rozwiązywania

nieliniowego układu równań rzutu środkowego Lovenberg-Marquardt zestawionych
dla fotopunktów:

Given

→
 r11( ω , ϕ , κ ) ⋅ ( X − X0 ) + r12( ω , ϕ , κ ) ⋅ ( Y − Y0) + r13( ω , ϕ , κ ) ⋅ ( Z − Z0) 
x = x0 − fs ⋅ ...
 r31( ω , ϕ , κ ) ⋅ ( X − X0 ) + r32( ω , ϕ , κ ) ⋅ ( Y − Y0) + r33( ω , ϕ , κ ) ⋅ ( Z − Z0) 
   2 ( x − x0) 2 + ( y − y0 ) 2  ⋅ ( x − x0) ...
2 
+ −
  k 1⋅ ( x − x 0) 2
+ ( y − y 0 )  + k 2⋅   
+ −k ⋅ ( y − y ) 2 + 3 ⋅ ( x − x ) 2 − 2⋅ k ⋅ ( x − x ) ⋅ ( y − y ) 
 3 0 0  4 0 0 

→
 r21( ω , ϕ , κ ) ⋅ ( X − X0 ) + r22( ω , ϕ , κ ) ⋅ ( Y − Y0) + r23( ω , ϕ , κ ) ⋅ ( Z − Z0) 
y = y0 + fs ⋅ ...
 r31( ω , ϕ , κ ) ⋅ ( X − X0 ) + r32( ω , ϕ , κ ) ⋅ ( Y − Y0) + r33( ω , ϕ , κ ) ⋅ ( Z − Z0) 
   2 ( x − x0) 2 + ( y − y0 ) 2  ⋅ ( y − y0 ) ...
2 
+ −
  k 1 ⋅ ( x − x 0) 2
+ ( y − y 0 )  + k 2⋅   
+ −2⋅ k ⋅ ( x − x ) ⋅ ( y − y ) − k ⋅ ( x − x ) 2 + 3 ⋅ ( y − y ) 2 
 3 0 0 4 0 0  

673
  x0 
  1
 y0  1 2409.50492518
 fs 
  2 1549.22271686
 X0  3 4380.37247836
Y  4 2.18444844
 0
 Z0  5 -0.14544206
  := Minerr( x , y , f , X , Y , Z , ω , ϕ , κ , k , k , k , k ) = 6 1.61655467
ω 0 0 s 0 0 0 1 2 3 4
7 1.53264544
ϕ 
8 0.40379445
κ 
  9 0.05094104
 k1  10 0
 k2  11 0
 
 k3  12 -0.00000065
k  13 -0.00000019
 4

Odchyłki vx, vy współrzędnych pikselowych obliczone z równań rzutu środkowego

i ich średnie kwadratowe RMS (Root Mean Square) nie powinny przekraczać
podwójnego błędu identyfikacji piksela fotopunktu na zdjęciu:

→
  r11( ω , ϕ , κ ) ⋅ ( X − X0 ) + r12( ω , ϕ , κ ) ⋅ ( Y − Y0) + r13( ω , ϕ , κ ) ⋅ ( Z − Z0) 
vx := x − x0 − fs ⋅ ...
  r31( ω , ϕ , κ ) ⋅ ( X − X0 ) + r32( ω , ϕ , κ ) ⋅ ( Y − Y0) + r33( ω , ϕ , κ ) ⋅ ( Z − Z0) 
    2  2 
2
 
 + −
 1k ⋅ ( x − x 0) 2
+ ( y − y )
0  + k ⋅
2  ( x − x 0) 2
+ ( y − y 0   ⋅ ( x − x0) ...
) 
 + −k ⋅ ( y − y ) 2 + 3 ⋅ ( x − x ) 2 − 2 ⋅ k ⋅ ( x − x ) ⋅ ( y − y ) 
  3 0 0  4 0 0 

 →
  r21( ω , ϕ , κ ) ⋅ ( X − X0 ) + r22( ω , ϕ , κ ) ⋅ ( Y − Y0) + r23( ω , ϕ , κ ) ⋅ ( Z − Z0) 
vy := y − y0 + fs ⋅ ...
  r31( ω , ϕ , κ ) ⋅ ( X − X0 ) + r32( ω , ϕ , κ ) ⋅ ( Y − Y0) + r33( ω , ϕ , κ ) ⋅ ( Z − Z0) 
    2 
2 
   1 (
+ − k ⋅ x − x 0)
2
+ ( 0 )  2 ( 0) ( 0 )   ⋅ (y − y0 ) ...
y − y
2
+ k ⋅  x − x
2
+ y − y 
 + −2 ⋅ k ⋅ ( x − x ) ⋅ ( y − y ) − k ⋅ ( x − x ) 2 + 3 ⋅ ( y − y ) 2 
  3 0 0 4  0 0  

674
  0.1   0.1   0.2 
 −0.0   0.2   0.2 
     
 0.1   0.0   →
 0.1 
 −0.1   0.0  2 2  0.1 
vx =   vy =   v := vx + vy =  
 0.1   0.2   0.2 
 −0.1   −0.1   0.1 
 −0.1   −0.1   0.2 
     
 0.0   −0.3   0.3 
n := rows( v) n=8
n

n ∑ ( )
1 2
RMSvx := v ⋅ x = 0.1
i
i =1
n

n ∑ ( )
1 2
RMSvy := v ⋅ y = 0.2
i
i =1
n

n ∑ ( i)
1 2
RMSv := ⋅v = 0.2
i=1

Położenie wyznaczonego środka rzutów X 0, Y0, Z0 względem fotopunktów jest

pokazane na rys. 7.3.12-13:

(stack(X , X0 ) , stack(Y , Y0) , stack(Z , Z0) ) (stack(X , X0 ) , stack(Y , Y0) , stack(Z , Z0) )
Rys. 7.3.12 Rys. 7.3.13

675
Dla dalszych obliczeń wyznaczone parametry orientacji i dystorsji zdjęcia 2,
współrzędne pikselowe i terenowe fotopunktów oraz parametry DLT wyróżnione są
wskaźnikami 2 i p- zdjęcie prawe.

 x02   x0 
y    1
 02   y0  1 2409.50492518
 fs2   fs 
    2 1549.22271686
 X02   X0  3 4380.37247836
 Y02  Y  4 2.18444844
   0
 Z02   Z0  5 -0.14544206
 ω2  :=  = 6 1.61655467
  ω 7 1.53264544
 ϕ2  ϕ 
κ  κ  8 0.40379445
 2   9 0.05094104
 k12   k1  10 0
   k2  11 0
 k22   
 k32   k3  12 -0.00000065
   k  13 -0.00000019
 k42   4

 L1 
  1
 L2  1 1693.55 x2 := x
 L3  y2 := y
  2 2065.917
 L4  3 103.534
X2 := X
 L5  4 -2825.732
  5 Y2 := Y
-267.046
Lp :=  L6  =
Z2 := Z
L  6 548.297
 7 7 -2443.92 ω2 = 87.8141 ⋅ deg
 L8  8 5549.618
L  ϕ2 = 23.1357 ⋅ deg
 9 9 -0.244
κ2 = 2.919⋅ deg
 L10  10 0.425
  11 0.013
 L11 

676
7.4. Triangulacja
Triangulacja - metoda wyznaczenia orientacji wielu zdjęć
Tr ójwymiarowy model obiektu jest twor zony na podstawie wielu wykonanych zdjęć,
conajmniej dwóch w położeniu l- lewym i p - prawym (rys. 7.4.1).

Rys. 7.4.1
Parametry orientacji i dystorsji tych zdjęć otrzymane na podstawie wyrównań wiązek
zdjęć stanowią pierwsze przybliżenie w metodzie wyrównania wiązek wielu zdjęć.
Dla powiązania niezależnych wiązek wprawadza się punkty wiążące rozmieszczone
równomiernie na obszarze zdjęć.
Na rys. 7.4.1 pokazany jest tylko jeden punkt wiążacy P.
Współrzędne pikselowe punktów wiążacych są odczytywane na zdjęciach natomiast
współrzędne terenowe nie są znane, są wyznaczane razem z parametrami orientacji
i dystorsji zdjęć w procesie wyrównania wiązek. W efekcie wyrównania wiązek
otrzymuje się dodatkowo współrzędne terenowe punktów wiążących, zagęszczających
pomierzone fotopunkty, stąd nazwa metody triangulacja lub aerotriangulacja - przyjęta
w fotogrametrii lotniczej.
W ogólności liczba fotopunktów może być niewielka, niewystarczająca do niezależnego
wyznaczenia orientacji kamery w każdym z wielu położeń metodą wyrównania wiązki.
W takim przypadku rolę fotopunktów przejmują punkty wiążące zdjęcia, których
współrzędne terenowe są wyznaczane jako niewiadome w procesie wyrównania wiązek.

677
Triangulacja bez pomiaru fotopunktów
W przypadku 3 zdjęć pokrywających ten sam obiekt - lewe, środkowe i prawe, oraz
wyboru 11 punktów wiążących te zdjęcia możliwe jest zestawienie 66 równań rzutu
środkowego, po 22 równań dla współrzędnych x, y na każde zdjęcie (rys. 7.4.2).
W równaniach tych jako niewiadome wystąpuje 39 współczynników rzutu środkowego
i dystorsji - po 13 na jedno zdjęcie, oraz 33 współrzędne terenowe X, Y, Z jedenastu
punktów wiążących. Zewnętrzna orientacja obiektu może być ustalona przez przyjęcie
trzech współrzędnych jednego punktu wiążącego np. X 2, Y2, Z2 dwóch współrzędnych
drugiego punktu wiążącego np. X 9, Y9 i jednej współrzędnej trzeciego punktu wiążącego
np. Z6 (rys. 7.4.2). Skala obiektu może być ustalona w wyniku pomiaru odległości D
między wybraną parą punktów wiążących np. P7, P11 (rys. 7.4.2).
Zatem układ 67 równań z dołączonym równaniem pomierzonej odległości, zawiera 66
niewiadomych. Układ ten jest rozwiązany iteracyjnie w opisany sposób metodą
najmniejszych kwadratów.
W wyniku otrzymuje się parametry rzutu środkowego i dystorsji dla trzech zdjęć oraz
współrzędne punktów wiążących bez wykonywania pomiaru współrzędnych punktów
wiążących za pomocą tachimetru. Automatyczne dopasowywanie zdjęć i obliczanie
współrzędnych terenowych pozostałych punktów obiektu przebiega w opisany wyżej
sposób.

Rys. 7.4.2
Dołączenie każdego dodatkowego punktu wiążącego zwiększa liczbę równań
obserwacyjnych o 6 i jednocześnie liczbę wyznaczanych niewiadomych o trzy
współrzędne X,Y,Z tego punktu. Zatem ilość równań obserwacyjnych nadliczbowych
poprawiających dokładność wyznaczanych niewiadomych powiększa się o trzy po
wprowadzeniu każdego dodatkowego punktu wiążacego.

678
Współrzędne pikselowe punktów wiążących zdjęcia 1 i 2
Wyrównanie wiązek zdjęć 1 i 2 (rys. 7.4.1) zostanie przeprowadzone przy założeniu
tylko jednego punktu wiążącego - fotopunktu o numerze 9 (rys. 7.3.2), którego
współrzędne pikselowe odczytane sa na zdjęciu 1 (rys. 7.4.3) i 2 (rys. 7.4.4).

y
zdjęcie 1 (l-lewe)
x21 := 2506
x

9 y21 := 1653

Rys. 7.4.3

y zdjęcie 2 (p-prawe)
x22 := 2219
x y22 := 1735
9

Rys. 7.4.4

679
Obliczenie przybliżonych współrzędnych terenowych punktu
wiążącego wiązki zdjęć metodą wcięcia fotogrametrycznego DLT

Na podstawie wzorów bezpośredniej transformacji liniowej DLT zestawiany jest układ

czterech równań wiążących poszukiwane współrzędne terenowe X, Y, Z ze
współrzędnymi pikselowymi odczytanymi na zdjęciu pierwszym xl , yl i drugim xp , yp:

x1 + v x1 = L11 X + Ll 2Y + Ll 3 Z + Ll 4 − xl Ll 9 X − xl Ll10Y − xl Ll11 Z

yl + v yl = Ll 5 X + Ll 6Y + Ll 7 Z + Ll 8 − y l Ll 9 X + yl Ll10Y + y l Ll11 Z
x p + v x p = L p1 X + L p 2 Y + L p3 Z + L p 4 − x p L p 9 X − x p L p10Y − x p L p11 Z
y p + v y p = L p5 X + L p 6 Y + L p 7 Z + L p8 − y p L p9 X + y p L p10Y + y p L p11 Z

w zapisie macierzowym:

v = AX - l
 v xl 
v  X 
 yl  = A  Y  − l
v x   
 p  Z 
v y p 

L − x21⋅ Ll Ll − x21⋅ Ll Ll − x21⋅ Ll

 l1 9 2 10 3

11
 Ll − y21 ⋅ Ll Ll − y21 ⋅ Ll Ll − y21 ⋅ Ll 
A := 
5 9 6 10 7 11 

 Lp − x22⋅ Lp Lp − x22⋅ Lp Lp − x22⋅ Lp 

 1 9 2 10 3 11

 Lp5 − y22 ⋅ Lp9 Lp − y22 ⋅ Lp Lp − y22 ⋅ Lp 
 6 10 7 11 

 1615.503 −1085.848

12.545
−98.676 −173.882 −1919.189 
A=
 2234.364 1122.031 75.292 
 155.807 
−189.713 −2466.002 

x2 − L
 1 l4   −4887.507 
 y21 − Ll   
−3081.59 
l := 
8 
=
 x22 − Lp   5044.732 
 4
  −3814.618 
 y22 − Lp8   
 

680
skąd

 X2   −0.029 
 Y2  := ( AT ⋅ A ) ⋅ AT ⋅ l =  4.472 
−1

   
 Z2   1.201 
W rozpatrywanym przykładzie punkt wiążący - fotopunkt 9, posiada pomierzone
współrzędne terenowe:

 X 9 
 −0.0303 
 Y  :=  4.4840 
 9  
 Z9   1.2115 
 
Odchyłki:
 X 9 
 X2   0.002 
 Y2  −  Y9  =  −0.012 
     
 Z2   Z9   −0.01 
 
są błędami fotogrametrycznego wcięcia w przód metodą DLT.

Wyrównanie wiązek zdjęć

Parametry orientacji i dystorsji zdjęć 1 i 2 obliczone metodą wyrównania niezależnych
wiązek oraz współrzędne terenowe punktu wiążącego obliczone metodą wcięcia
w przód DLT są wielkościami pierwszego przybliżenia w procedurze iteracyjnego
rozwiązywania nieliniowego układu równań rzutu środkowego zestawionych dla zdjęć
1 i 2 oraz fotopunktów 1 - 8 i punktu wiążącego 9:
Given
• fotopunkty na zdjęciu 1

681
• fotopunkty na zdjęciu 2

• punkt wiążący na zdjęciu 1

• punkt wiążący na zdjęciu 2

682
 x0l    x0l  
   
 y0l    y0l  
f    fsl    2414.865243829 
sl
      1565.6155644244
 
 X0l    X0l    3949.8518991831 
Y   Y 
 
 0l    0l    −2.6605474439 
 Z0l    Z0l  
 0.375410438 
       1.5935087797 
 ωl    ωl  
 
 ϕl    ϕl    1.5058499302 
   
 −0.545423037 
 κl    κl   
 k1l    k1l   −0.0409095921 
 
       0.0000000119 
 k2l    k2l    0 
k   k  
  3l
     −0.0000008924 
3l

 k4l    k4l    0.0000003204 

    x    2409.5049251756 
 x0p    0p  
 y0p  := Minerr   y0p   =  1549.2227168599 
   
  fsp   
4380.372478364 
 fsp 
 X0p    X0p   2.1844484405 
       −0.1454420567 

 Y0p    Y0p  
  Z0p   
1.6165546664 
 Z0p 
    1.5326454398 
 ωp    ωp    0.4037944516 

ϕ   ϕ 
 p   p    0.0509410362 
 κp    κp   0
      
k1p
  k1p
 
0 
 k2p    k2p     −0.0000006492 
       −0.0000001915 
 k3p    k3p    −0.030122135 
 k4p    k4p  
       4.4851691594 
 X2    X2    1.2117367068 
 Y2    Y2  
   
 Z2    Z2  

683
W wyniku wyrównania otrzymuje się:
• wyrównane parametry orientacji i dystorsji zdjęć 1 i 2:

 x01   x02 
   
 y01  1  y02  1
 f  1 2414.865243829
 f  1 2409.5049251756
s1 s2
   
 X01  2 1565.6155644244  X02  2 1549.2227168599
 Y  3 3949.8518991831  Y  3 4380.372478364
 01
 4 -2.6605474439  02
 4 2.1844484405
 Z01   Z02 
  5 0.375410438   5 -0.1454420567
−1 −1
 ω1⋅ deg  = 6 1.5935087797  ω2⋅ deg  = 6 1.6165546664
  7 86.2788455784   7 87.8141151886
 ϕ1⋅ deg− 1   ϕ2⋅ deg− 1 
  8 -31.2504380698
  8 23.135717866
 κ1⋅ deg− 1  9 -2.3439469712  κ2⋅ deg− 1  9 2.9187063758
  10 0.0000000119   10 0.0000000081
 k11  11  k12  11
0 0
 k21   k22 
  12 -0.0000008924   12 -0.0000006492
 k 31  13 0.0000003204  k 32  13 -0.0000001915
 k   k 
 41   42 

• wyrównane współrzędne terenowe punktu wiążącego:

 X2   −0.03 
 Y2  =  4.485 
   
 Z2   1.212 
- ich odchyłki od współrzędnych pomierzonych:

 X 9 
 X2   0.000 
 Y2  −  Y9  =  0.001 
     
 Z2   Z9   0.000 
 
są błędami triangulacji.

Odchyłki vx, vy współrzędnych pikselowych obliczonych od pomierzonych i ich

średnie kwadratowe RMS nie powinny przekraczać podwójnego błędu identyfikacji
piksela:

684
• fotopunkty na zdjęciu 1

 −0.2   0.1   0.2 

 0.4   0.1   0.5 
     
 0.0   0.3   0.3 
 0.3   −0.3  2 2
 0.4 
vx =   vy =   v := vx + vy =  
 −0.1   0.2   0.2 
 0.2   −0.1   0.2 
 −0.3   −0.3   0.5 
     
 −0.3   −0.1   0.4 

n := rows( v) n=8

∑ (v )
1 2
RMSvx := ⋅ x = 0.3
n i
i =1

n ∑ ( )
1 2
RMSvy := v ⋅ y = 0.2
i
i =1

∑ (vi) = 0.4
1 2
RMSv := ⋅
n
i=1

685
• fotopunkty na zdjęciu 2

 0.1   0.1   0.2 

 −0.0   0.2   0.2 
     
 0.1   0.0   0.1 
 −0.1   0.0  2 2  0.1 
vx =   vy =   v := vx + vy =  
 0.1   0.2   0.2 
 −0.1   −0.1   0.1 
 −0.1   −0.1   0.2 
     
 0.0   −0.3   0.3 
n := rows( v) n=8

n ∑ ( )
1 2
RMSvx := v ⋅ x = 0.1
i
i =1

∑ (v )
1 2
RMSvy := ⋅ y = 0.2
n i
i =1

n
( v ) = 0.2
1
∑
2
RMSv := ⋅
n i
i=1

686
• punkt wiążący na zdjęciu 1

vxl2 = −0.06

vyl2 = −1.19

• punkt wiążący na zdjęciu 2

vxp2 = −0.09

vyp2 = 1.12

687
7.5. Utworzenie trójwymiarowego modelu
obiektu

Wcięcie w przód
Po wyznaczeniu położeń aparatu fotograficznego w momencie wykonywania zdjęć
wyznaczone są kierunki przestrzenne wychodzące ze środków rzutu zdjęcia pierwszego
i drugiego Ol, Op przechodzące przez odfotografowane na tych zdjęciach obrazy pl, pp
wyznaczanego punktu obiektu P (rys. 7.5.1) . Kierunki te przecinają się w punkcie P.
Metoda wyznaczania współrzędnych terenowych punktów obiektu X, Y, Z - na
podstawie odtworzonych przecinających się kierunków przestrzennych, w ogólności
wyprowadzonych z wielu zdjęć nazywana jest fotogrametrycznym wcięciem w przód.

κl P
x 0l

yl xl κp
xp
y 0l x 0p
Wcięcie
pl pp ωp
wstecz
fl
Ol Z yp Op
φl y0p fp
ωl Wcięcie w przód
X Z0p φp
Z 0l X0p
X0l Y
Y 0l Y0p

Układ odniesienia obiektu

Rys. 7.5.1

Dokładność wcięcia w przód jest określana na podstawie dodatkowych pomierzonych

fotopunktów, nazywanych punktami kontrolnymi.

688
Automatyczne dopasowywanie zdjęć
Dopasowywanie zdjęć polega na identyfikowaniu pikseli pl, pp,...pn punktu obiektu P
odfotografowanego na zdjęciach pierwszym pl, drugim pp i ewentualnie następnych pn
na podstawie których metodą wielokrotnego wcięcia w przód są obliczane współrzędne
terenowe punktu P (rys. 7.5.1) .
Identyfikacja punktów pl, pp,...pn na zdjęciach jest przeprowadzana metodą ruchomego
okna. Okno jest nakładane centralnie na piksel pl na zdjęciu pierwszym np. lewy dolny
narożnik litery L pokazanej na rys. 7.5.2 i po powiększeniu na r ys. 7.5.3, a następnie
okno o tej samej wielkości jest przesuwane co jeden piksel w prawo, linia po linii,
począwszy od lewego górnego do prawego dolnego narożnika zdjęcia drugiego
(rys. 7.5.4). W każdym położeniu okna ruchomego obliczana jest suma kwadratów
różnic stopni szarości pikseli między oknem ruchomym na zdjęciu drugim a oknem
stałym na zdjęciu pierwszym. Ostatecznie wybierane jest położenie okna przy którym
suma kwadratów różnic jest najmniejsza, w ten sposób identyfikowany jest piksel na
drugim zdjęciu pp (rys. 7.5.4) odpowiadający wybranemu pikselowi na zdjęciu
pierwszym pl (rys. 7.5.3).
Analogicznie są identyfikowane piksele na następnych zdjęciach pn odpowiadające
pikselowi wybranemu na zdjęciu pierwszym pl (rys. 7.5.3).
Jest to identyfikacja metodą najmniejszych kwadratów.
Inną, często stosowaną metodą jest korelacja obrazowa - w każdym położeniu okna
ruchomego jest obliczany współczynnik korelacji względem okna stałego.

Rys. 7.5.2

689
 yl

xl.

Okno stałe

Rys. 7.5.3

yp.

xp.

Okno ruchome

Rys. 7.5.4

Trójwymiarowy model obiektu

Współrzędne terenowe X, Y, Z poszczególnych punktów obiektu są obliczane metodą
wcięcia w przód (rys. 7.5.1) po wyznaczeniu parametrów orientacji i dystorsji zdjęć
metodą triangulacji oraz identyfikacji pikseli odpowiadających poszczególnym
odfotografowanym punktom obiektu metodą korelacji obrazowej lub najmniejsztch
kwadratów.

690
Po nałożeniu koloru wziętego ze zdjęć na każdy punkt ukazuje się na ekranie monitora
w programie graficznym kolorowy trójwymiarowy metryczny model obiektu
(rys. 7.5.5).
Model ten jest złożony z "chmury" przylegających do siebie kolorowych punktów.
Wyznaczony trójwymiarowy model może być obracany na ekranie monitora, mogą być
na nim wykonywane pomiary liniowe, kątowe, powierzchniowe
i współrzędnych terenowych dowolnych punktów.

Rys. 7.5.5

Dokładność wcięcia w przód jest określana na podstawie dodatkowych pomierzonych

fotopunktów, nazywanych punktami kontrolnymi.

Pomiar punktów kontrolnych

Analiza dokładności wcięcia w przód zostanie przeprowadzona na podstawie punktów
kontrolnych 10, 11, 12, 13, 14 i 15 (r ys. 7.3.2, 7.3.9) o pomierzonych współr zędnych
terenowych i odczytanych na zdjęciach współrzędnych pikselowych.
• współrzędne terenowe

 10   −1.2612   4.6209   2.7160 

       
 11   1.1716   4.3486   2.6597 
 12   0.9015   2.7928   1.0446 
PunktKontrolny :=  13  Xk :=  −1.4372  Yk :=  3.0787  Zk :=  1.0488 
       
 14   −2.4667   3.8418   1.5380 
 15   2.3084   3.3793   1.5415 
 16   1.2473   4.3389   1.0816 
       

691
• współrzędne pikselowe na zdjęciu 1- lewym (l)

kolumna wiersz

 10   1500   347 
     
 11   3292   563 
 12   4163   1878 
PunktKontrolny =  13  xkl :=  1947  y :=  2073 
    kl  
 14   394   1438 
 15   4412   1377 
     
 16   3338   1710 
• współrzędne pikselowe na zdjęciu 2 - prawym (p):

kolumna wiersz

 10   1467   531 
     
 11   3255   424 
 12   2353   2170 
PunktKontrolny =  13  xkp :=  408  y :=  1877 
    kp  
 14   322   1387 
 15   4421   1572 
 16   3267   1946 
     

Wcięcie w przód punktów kontrolnych

Obliczenie współrzędnych terenowych kolejnych punktów kontrolnych metodą wcięcia
w przód przebiega w poniższym programie po przyjęciu wskaźnika danego punktu
i = 1, 2, ...7, wychodząc od punktu pierwszego
i := 7
według algorytmu:

• przybliżone wcięcie w przód metodą DLT:

L − x ⋅L Ll − xkl ⋅ Ll Ll − xkl ⋅ Ll x −L
 l1 kli l9 2 i 10 3 i 
11  kli l4 
 Ll − ykl ⋅ Ll Ll − ykl ⋅ Ll Ll − ykl ⋅ Ll   ykl − Ll 
A := 
5 i 9 6 i 10 7 i 11   i 8 
l :=
 Lp − xkp ⋅ Lp Lp − xkp ⋅ Lp Lp − xkp ⋅ Lp   xkp − Lp 
 1 i 9 2 i 10 3 i 11
  i 4

 Lp − ykp ⋅ Lp Lp − ykp ⋅ Lp Lp − ykp ⋅ Lp   ykp − Lp 
 5 i 9 6 i 10 7 i 11   i 8

692
 X   1.246 
 
 Y  := ( A ⋅ A ) ⋅ A ⋅ l = 4.324
−1
T T  
 
Z  1.073 
 
• oznaczenie współrzędnych pikselowych punktu kontrolnego i = 7 :
xl.. := xkl xp.. := xkp
i i
yl.. := ykl yp.. := ykp
i i

• dokładne wcięcie w przód metodą rzutu środkowego:

Given

X   1.247 
 
 Y  := Minerr( X , Y , Z) =  4.34 
Z  1.081 
 

693
• obliczenie odchyłek współrzędnych obliczonych od pomierzonych i zapis wraz
z współrzędnymi do pliku dyskowego:

 vX  X   Xk 
 i  −0.000 
   
 vY  := Y −  Yk i  =  0.001 
   
v  Z  −0.001 
 Z    Zk 
 i
APPENDPRN ( "wynikiDSW.txt" ) := ( X Y Z vX vY vZ )

• powtarzanie obliczeń dla kolejnych punktów kontrolnych po zmianie wskaźnika

punktu i = 2, 3, ... 7

Analiza dokładności modelu obiektu w punktach kontrolnych

Analiza dokładności wcięcia w przód jest przeprowadzana na podstawie odchyłek
vX, vY, vZ współrzędnych punktów kontrolnych:

X Y Z vX vY vZ
 −1.261 4.621 2.716 0 0 −0 
 
 1.171 4.349 2.66 −0.001 0.001 0 
 0.901 2.792 1.043 −0 −0.001 −0.001 
Wyniki := READPRN ( "wynikiDSW.txt" ) =  −1.435 3.077 1.048 0.002 −0.002 −0.001 
 
 −2.465 3.84 1.537 0.002 −0.002 −0.001 
 2.309 3.378 1.542 0 −0.001 0 
 4.339 1.081 −0.001 −0 −0 

 1.247
Odchyłki vX, vY, vZ powinny zawierać się w granicach podwójnego błędu pomiaru
współrzędnych punktu za pomocą tachimetru:
〈4〉 〈5〉 〈6〉
vX := Wyniki vY := Wyniki vZ := Wyniki

 10   0   0   −0 
       
 11   −0.001   0.001   0 
 12   −0   −0.001   −0.001 
PunktKontrolny =  13  
vX = 0.002  v =  −0.002  vZ =  −0.001 
    Y    
 14   0.002   −0.002   −0.001 
 15   0   −0.001   0 
 16   −0.001   −0   −0 
       
n := rows( Wyniki) n=7

694
 n

n ∑ ( )
1 2
RMSvx := v ⋅ X = 0.001
i
i =1

∑ (v )
1 2
RMSvy := ⋅ Y = 0.001
n i
i =1

n ∑ ( )
1 2
RMSv := ⋅v Z = 0.001
i
i=1

Wymiarowanie obiektu
Utworzony fotogrametryczny trójwymiarowy model obiektu może być wykorzystany
do wymiarowania obiektu.
Na przykład długość górnej krawędzi notebooka może być obliczona jako odległość
między lewym - punkt 1 i prawym - punkt 2 narożnikiem (rys. 7.5.6), o współrzędnych
terenowych obliczonych metodą wcięcia w przód.

Punkt 1 na Punkt 2 na
krawędzi lewej • krawędzi prawej
•

Rys. 7.5.6

695
Współrzędne pikselowe punktów 1 i 2 na lewej i prawej krawędzi notebooka

• współrzędne pikselowe na zdjęciu 1, l-lewym

kolumna wiersz
1   2764   1677 
PunktKrawędzi :=   xkl :=   ykl :=  
2   3050   1662 
• współrzędne pikselowe na zdjęciu 2, p-prawym
kolumna wiersz
1   1401   1677 
PunktKrawędzi =   xkp :=   ykp :=  
2   1669   1700 
Wcięcie punktów 1 i 2 na lewej i prawek krawędzi notebooka
Obliczenie współrzędnych terenowych kolejnych punktów kontrolnych metodą wcięcia
w przód przebiega po przyjęciu wskaźnika danego punktu i = 1, 2 wychodząc od
punktu pierwszego
i := 2

według algorytmu:

• przybliżone wcięcie w przód metodą DLT:

 L − x ⋅L Ll − xkl ⋅ Ll Ll − xkl ⋅ Ll x −L
 l1 kli l9 2 i 10 3 i 
11  kli l4 
 Ll − ykl ⋅ Ll Ll − ykl ⋅ Ll Ll − ykl ⋅ Ll   ykl − Ll 
A := 
5 i 9 6 i 10 7 i 11   i 8 
l :=
 Lp − xkp ⋅ Lp Lp − xkp ⋅ Lp Lp − xkp ⋅ Lp   xkp − Lp 
 1 i 9 2 i 10 3 i 11
  i 4

 Lp5 − ykp i⋅ Lp9 Lp − ykp ⋅ Lp Lp − ykp ⋅ Lp   ykp i − Lp8 
 6 i 10 7 i 11   

X   −0.085 
 
( T )
−1
 Y  := A ⋅ A ⋅ A ⋅ l =  3.365 
T 
Z  1.309 
 

• oznaczenie współrzędnych pikselowych punktu kontrolnego i = 2 :

xl.. := xkl xp.. := xkp

i i
yl.. := ykl yp.. := ykp
i i

• dokładne wcięcie w przód metodą rzutu środkowego:

696
Given

X   −0.089 
 
 Y  := Minerr( X , Y , Z) =  3.389 
Z  
   1.289 

• zapis współrzędnych do pliku dyskowego:

APPENDPRN ( "kontrolaDSW-.txt" ) := ( X Y Z )

• powtórzenie obliczeń dla punktu drugiego, po zmianie wskaźnika i = 2.

697
Obliczenie odległości między punktami 1 i 2

Odległość między wciętymi punktami 1 i 2 (rys. 7.5.6):

X Y Z
 −0.423 3.416 1.289 
XYZ := READPRN ( "kontrolaDSW-.txt" ) =  
 −0.089 3.389 1.289 
〈1〉 〈2〉 〈3〉
X := XYZ Y := XYZ Z := XYZ
1   −0.423   3.416   1.289 
PunktKrawędzi =   X =   Y =   Z= 
2   −0.089   3.389   1.289 
wynosi

(X 2 − X 1) + (Y 2 − Y 1) + (Z 2 − Z 1)
2 2 2
d := = 0.335

Pomiar kontrolny linijką długości notebooka

Pomierzona za pomocą linijki długość górnej krawędzi notebooka między narożnikami

1 i 2 (rys. 7.5.6) wynosi: d = 0.335 m

698
8 Fotogrametria
lotnicza
8.1. Model geometryczny kamery lotniczej
Produkty fotogrametrii lotniczej
Fotogrametria lotnicza jest techniką:
• tworzenia trójwymiarowego model terenu z zabudową i pokryciem naturalnym,
• wykonywania geodezyjnego pomiaru sytuacyjnego i wysokościowego i zakładania
osnowy pomiarowej,
• tworzenia ortofotomapy.
• tworzenia numerycznego modelu rzeźby terenu NMT,
na podstawie zdjęć wykonywanych przy użyciu kamer cyfrowych (rys. 8.1.1), dawniej
analogowych.

Rys. 8.1.1.

Produkty te są opracowywane przy użyciu:

• programów komputerowych producentów kamer lotniczych: Intergraph, Leica,
Vexcel i innych,
• programów komputerowych niezależnych, takich jak Geomatica, PG-STEAMER,
ERDAS IMAGINE, Envi, Dephos i innych.

699
Podstawę tworzenia tych produktów stanowi model geometryczny kamery wyrażający
zależność między współrzędnymi terenowymi obiektu a współrzędnymi pikselowymi na
zdjęciu.
Szaczegóły podane są w podręcznikach, m. innymi: Kurczyński, 2014; Kurczyński,
2006; Kurczyński, Preus, 2011; Kr aus, 2007; Egels, Kasser, 2002; Linder, 2009;
McGlone, Mikhail, Bethel, Mullen, 2013; Silva, 2012; Sitek, 1981; Wolf, Witt,
Wilkinson, 2013; Ghanma, 2006; Gomarasca, 2009; Konecny, 2003; Sanecki, 2006;
Paine, Kister, 2012; Świątkiewicz, 1979; Groves, 2013; Jakeli, 2001; Titterton, Weston,
2004; Noureldin, Karamat, Georgy, 2013; Grewal, Andrews, Bartone, 2013.

Model geometryczny kamery cyfrowej z matrycą CCD

Są to równania rzutu środkowego wiążące współrzędne pikselowe x, y
odfotografowanego na zdjęciu p punktu terenowego P ze wpółrzędnymi terenowymi
X, Y, Z punktu P - mają postać identyczną jak w fotogrametrii naziemnej (rys. 8.1.2):

Model geometryczny kamery: rzut środkowy (rys. 8.1.2)

Piksel TERENOWY (X, Y, Z) ⇒ Piksel CCD (x, y)
x = x( X , Y , Z , X 0 , Y0 , Z 0 , ω , φ , κ , x 0 , y 0 , f , k1 , k 2 , k 3 , k 4 )
f r11 (ω , φ , κ )( X − X 0 ) + r12 (ω , φ , κ )(Y − Y0 ) + r13 (ω , φ , κ )(Z − Z 0 )
= x0 −
s r31 (ω , φ , κ )( X − X 0 ) + r32 (ω , φ , κ )(Y − Y0 ) + r33 (ω , φ , κ )(Z − Z 0 )
− [k1 (( x − x 0 ) 2 + ( y − y 0 ) 2 ) + k 2 (( x − x 0 ) 2 + ( y − y 0 ) 2 ) 2 ]( x − x 0 )
− k 3 [3( x − x 0 ) 2 + ( y − y 0 ) 2 ] − 2k 4 ( x − x 0 )( y − y 0 )
y = y ( X , Y , Z , X 0 , Y0 , Z 0 , ω , φ , κ , x 0 , y 0 , f , k1 , k 2 , k 3 , k 4 )
f r21 (ω , φ , κ )( X − X 0 ) + r22 (ω , φ , κ )(Y − Y0 ) + r23 (ω , φ , κ )(Z − Z 0 )
= y0 +
s r31 (ω , φ , κ )( X − X 0 ) + r32 (ω , φ , κ )(Y − Y0 ) + r33 (ω , φ , κ )(Z − Z 0 )
− [k1 (( x − x 0 ) 2 + ( y − y 0 ) 2 ) + k 2 (( x − x 0 ) 2 + ( y − y 0 ) 2 ) 2 ]( y − y 0 )
− 2k 3 ( x − x 0 )( y − y 0 ) − k 4 [( x − x 0 ) 2 + 3( y − y 0 ) 2 ]

Parametrami modelu geometrycznego kamery są (rys. 8.1.2)

• współrzędne środka rzutów kamery X0, Y0, Z0 mierzone za pomocą odbiornika
satelitarnego GPS techniką RTK w nawiązaniu do naziemnych stacji referencyjnych
systemu precyzyjnego pozycjonowania ASG-EUPOS, (trajektoria anteny GPS na
samolocie lub śmigłowcu jest mierzona z częstotliwością nie mniejszą niż 1 Hz)
• kąty nachylenia podłużnego ω, poprzecznego ϕ i skręcenia κ kamery, mierzone za
pomocą systemu nawigacyjnego bezwładnościowego INS (Inertial Navigation
System),
• współrzędne pikselowe środka rzutów x0, y0,
• ogniskowa kamery f,
• wymiar piksela s - najmniejszy element CCD obrazu cyfrowego,
• parametry dystorsji podłużnej i poprzecznej kamery k1, k2, k3, k4

700
 INS κ

GPS RTK
INS ω
INS φ

Z
O
Środek rzutów
Współrzędne
pikselowe (x, y) x0
x y f
y0
o
Piksel CCD

GPS RTK Z0

Stacja referencyjna ASG-EUPOS

Jelenia Góra - Starostwo Powiatowe
Piksel TERENOWY 2.5 × 2.5 cm ZR

XR
YR
GPS RTK X0
GPS RTK Y0
X X
Y
Rys. 8.1.2

701
Kamery lotnicze CCD matrycowe i liniowe
Cyfrowe kamery lotnicze budowane są w oparciu o (Sandau, 2010):
• macierz komórek światłoczułych CCD: obraz powstaje w wyniku jednoczesnego
naswietlenia macierzy komórek CCD w projektowanej pozycji samolotu (kmera
CCD na rys. 8.1.6), przykładem są kamery UltraCamXp firmy Vexcel
(www.microsoft.com/ultracam/en-us/UltraCamXp.aspx), (rys. 8.1.3) i kamera DMC
firmy Intergraph (http://www.ziimaging.com), (rys. 8.1.5-8),
• linijkę komórek światłoczułych (zwykle 3 linijki) CCD: obraz jest tworzony w
efekcie naświetlania przemieszczającej się nad terenem w czasie lotu samolotu linijki
komórek CCD, przykładem jest kamera ADS80 (Airborne Digital Sensor) firmy
Leica (www.leica-geosystems.pl),

Rys. 8.1.3

Rys. 8.1.4

702
 IMU

Intergraph Z/I DMC II 250

Rys. 8.1.5

Kamera Intergraph Z/I DMS II 250

Kamera firmy Intergraph Z/I DMC II 250 o wadze ok. 68 kg składa się z 5 niezależnych
kamer (rys. 8.1.7), złożonych z obiektywów i matryc CCD (8.1.6), do wykonywania
zdjęć panchromatycznych PAN i multispektralnych, dla koloru czerwonego R (Red),
zielonego G (Green), niebieskiego B (Blue) i bliskiej-podczerwień NIR (Near-InfraRed):
• ogniskowa f: PAN 112 mm; R, G, B i NIR 45 mm
• 1 matryca CCD PAN (rys. 8.1.6): 250 megapikseli, 17216 pikseli w poprzek lotu,
14656 pikseli wzdłuż lotu, wymiar piksela 5.6 µm, wymiar terenowy piksela dla
wysokości lotu 500 m: 2.5 cm (rys. 8.1.2),
• kąty widzenia PAN: w poprzek lotu 45.5° w kierunku lotu 38.6°.
• 4 matryce CCD R, G, B i NIR (rys. 8.1.6): 42 megapikseli, 6846 pikseli w poprzek
lotu, 6096 pikseli wzdłuż lotu, z dedykowanymi filtrami koloru, wymiar piksela 7.2
µm,
• kąty widzenia R, G, B i NIR: w poprzek lotu 50.7°, w kierunku lotu 47.3°.
Kamera jest wyposażona w:
• stabilizowane podwieszenie łączące kamerę z podłogą samolotu lub śmigłowca
(rys. 8.1.8),
• komputerowy system planowania i zarządzania lotem (rys. 8.1.3),
• zintegrowany system nawigacyjny GPS/INS (rys. 8.1.5, 8.1.11-13),
• system kompensacji rozmazania obrazu w efekcie ruchu postępowego samolotu.
Użyta do wykonania zdjęć kamera musi posiadać aktualne, wykonane przez producenta
kamery lub laboratorium autoryzowaną przez producenta, metrykę kalibracji.

703
Prędkość samolotu nie może przekraczać 237 węzłów = 439 km/godz. (1 węzeł = 1
mila morska na godzinę == 1.852 km/godz). dla zachowania rozdzielczości terenowej 10
cm i pokrycia podłużnego 80%. Praktyczna wysokość fotografowania wynosi do 8000
m.
Intergraph Z/I DMC II 250

PAN
R,G,B,NIR

Rys. 8.1.6

Rys. 8.1.7

Rys. 8.1.8

704
 1 000 0
Kamera Z/I
900 0 DMC II 250

Wysokość lo tu w m
800 0
700 0
600 0
500 0
400 0
300 0
200 0
100 0
0
0 10 20 30 40
Wymiar terenowy piksela w cm

Rys. 8.1.9

Rys. 8.1.10

705
Obiektywy
W zależności od przeznaczenia zdjęć lotniczych oraz ukształtowania terenu stosowane
są obiektywy (Dz.U. z 2011 r. Nr 263, poz. 1571):
• szerokokątne:
- dla opracowań dotyczących ortofotomap o średniej rozdzielczości na obszarach
równinnych i pofałdowanych,
- dla opracowań sytuacyjno-wysokościowych obszarów równinnych
i pofałdowanych,
• normalnokątne i półnormalnokątne:
- dla opracowań dotyczących ortofotomap terenów miejskich z zabudową
wielokondygnacyjną,
- dla opracowań sytuacyjno-wysokościowych obszarów o dużych deniwelacjach.

Urządzenia nawigacyjne GPS/INS

Na rys. 8.1.11 pokazane jest schematycznie na tle samolotu rozmieszczenie:
• anteny pomiarowej GPS na zewnątrz samolotu (pomiar trajektorii samolotu lub
śmigłowca, tj. współrzędne X, Y, Z środka fazowego anteny GPS na samolocie lub
śmigłowcu, wykonuje się, jednocześnie rejestrując dane GPS za pomocą odbiornika
na pokładzie samolotu lub śmigłowca i na naziemnych stacjach referencyjnych,
z częstotliwością nie mniejszą niż 1 Hz.),
• kamery lotniczej - w podłodze samolotu,
• bezwładnościowej inercjalnej jednostki pomiarowej IMU (Inertial Measurement
Unit) zawierającej system nawigacyjny bezwładnościowy INS (Inertial Navigation
System) - zwykle jest montowana bezpośrednio na kamerze (rys. 8.1.5, 8.1.12).

Rys. 8.1.11

706
Montaż jednostki IMU bezpośrednio na kamerze lotniczej

IMU

Intergraph Z/I DMC II 250

Rys. 8.1.12

Rys. 8.1.13

707
Nawigacja bezwładnościowa (inercjalna) jest prowadzona w geocentrycznym układzie
współrzędnych GPS – platforma stabilizowana IMU (rys. 8.1.13), która niesie trzy
przyspieszeniomierze i trzy żyroskopy, określając trzy prostopadłe kierunki, względem
których mierzone są przyspieszenia, a z nich w wyniku całkowania w funkcji czasu
obliczane są prędkości i przemieszczenia oraz zmieniające się kąty orientacji ω, ϕ, κ,
jest odpowiednio orientowana względem Ziemi, poprzez wymuszanie precesji
stabilizujących ją żyroskopów zgodnie z zasadą wahadła Schulera; system nawigacji
bezwładnościowej wymaga wprowadzenia wielkości początkowych: kątów orientacji,
położenia i prędkości (Groves, 2013; Jakeli, 2001; Titterton, Weston, 2004; Noureldin,
Karamat, Georgy, 2013; Grewal, Andrews, Bartone, 2013).

8.2. Zdjęcia lotnicze

Planowanie rozmieszczenia zdjęć lotniczych
Zdjęcia są wykonywane z zaplanowanych pozycji samolotu, naprowadzanego za
pomocą nawigacji satelitarnej GPS RTK w odniesieniu do stacji referencyjnych
ASG-EUPOS tak, aby (Dz.U. z 2011 r. Nr 263, poz. 1571), (rys. 8.2.1):

Rys. 8.2.1
• dla terenów równinnych pokrycie podłużne zdjęć lotniczych, określane jako
wyrażony w procentach stosunek powierzchni obszaru wspólnego
(odfotografowanego na dwóch sąsiednich zdjęciach w szeregu) do powierzchni
zdjęcia, wynosiło nie mniej niż 60%,
• dla terenów równinnych pokrycie poprzeczne zdjęć lotniczych, określane jako
wyrażony w procentach stosunek szerokości obszaru wspólnego pomiędzy
sąsiednimi szeregami zdjęć (odfotografowanego na dwóch sąsiednich szeregach

708
 zdjęć) do szerokości obszaru odfotografowanego na pojedynczym szeregu zdjęć,
wynosiło nie mniej niż 30% w przypadku fotografowania z wysokości nie większej
niż 1500 m oraz nie mniej niż 25% w przypadku fotografowania z wysokości
większej niż 1500 m;
• dla opracowań wielkoskalowych miast z wysoką zabudową (budynki mające więcej
niż cztery kondygnacje) pokrycie podłużne zdjęć wynosiło nie mniej niż 70%;
• dla terenów o dużych deniwelacjach projektowane pokrycie podłużne i poprzeczne
zdjęć lotniczych było zwiększone o wpływ deniwelacji.
Na przykład, na rys. 12.7.2 pokazane jest rozmieszczenie zdjęć lotniczych na arkuszu
M-33-35-C-a-3 oraz informacja o zdjęciu 18_0252 występującym w szeregu 18.
Zdjęcia 18_0252 i kolejne stereo zdjęcie w tym szeregu 18_0253 są pokazane na
rys. 8.2.2-3.
Zdjęcie 18_0253

X1992 - Wschód

1 x = kolumna
2 3
y = max(wiersz)-wiersz

7
9 8
10
6
Y1992 - Północ

5 4
wiersz

kolumna
Rys. 8.2.2

709
 Zdjęcie 18_0252

X 1992 - Wschód

x = kolumna
1
2
3
y = max(wiersz)-wiersz

7 8
9
10
6

4
5
wiersz

kolumna Y1992 - Północ

Rys. 8.2.3

Do zdjęć tych - zakupionych w CODGiK, dołączone sa informacje o georeferencji:

numer szeregu, numer zdjęcia, współrzędne środka rzutu w układzie 1992 i wysokości
normalnej, kąty orientacji zdjęcia oraz ich odchylenia standardowe:

Szereg 18A 18A

Zdjęcie 18_0253 18_0252
X 363372.381 363896.057
Y 362060.594 362053.849
Z 1670.884 1669.053

710
 Omega 0.174 0.208
Phi 0.030 0.019
Kappa 179.909 179.624
X-Std Dev 0.019 0.019
Y-Std Dev 0.024 0.025
Z-Std Dev 0.017 0.018
Omega Std Dev 0.001 0.001
Phi Std Dev 0.001 0.001
Kappa Std Dev 0.000 0.000

Natomiast na rys. 8.2.4 pokazane są 4 zdjęcia lotnicze wybrane z ponad 10 zdjęć

o rozdzielczości terenowej 2 cm, wykonanych z wielu pozycji samolotu,
przeznaczonych do utworzenia trójwymiarowego metrycznego kolorowego
realistycznego modelu wieżowca z przylegającymi ulicami i zabudową oraz
infrastrukturą naziemną i pokryciem naturalnym.

Rys. 8.2.4
Rozmieszczenie fotopunktów
Blok zdjęć lotniczych (rys. 8.2.1) jest oparty na zaprojektowanych 9 punktach polowej
osnowy fotogrametrycznej oznaczonych trójkątami, nazywanych fotopunktami,
o pomierzonych współrzędnych techniką GPS-RTK w terenie i sporządzonych opisach
topograficznych (Dz.U. z 2011 r. Nr 263, poz. 1571):

711
• w przypadku zdjęć o terenowej wielkości piksela nie większej od 0,15 m —
fotopunkty są sygnalizowane przed wykonaniem zdjęć specjalnymi znakami
sygnalizacyjnymi, których kształt, wielkość i kolor powinien gwarantować
odfotografowanie tych znaków na zdjęciach i ich jednoznaczną identyfikację,
rejestrowana jest data wyłożenia sygnalizacji i data ostatniej kontroli sygnalizacji,
• w przypadku zdjęć o terenowej wielkości piksela większej niż 0,15 m — dopuszcza
się niesygnalizowane fotopunkty naturalne, wyraźnie odfotografowane i dające się
jednoznacznie zidentyfikować na wszystkich zdjęciach, na których występują
szczegóły sytuacyjne.
• liczba i rozmieszczenie fotopunktów w bloku oraz ich lokalizacja na zdjęciach
powinny zapewniać wymaganą dokładność opracowania, wyznaczenie
dodatkowych parametrów wyrównania kompensujących błędy systematyczne oraz
wyznaczenie błędów systematycznych pomiaru elementów orientacji zewnętrznej
zdjęć,
• w przypadku bloku zdjęć lotniczych o regularnym prostokątnym kształcie,
o pokryciu podłużnym zdjęć 60% i poprzecznym 30% i pomierzonych środkach
rzutów wszystkich zdjęć, projektuje się następujący rozkład fotopunktów:
- w narożnikach bloku zdjęć lotniczych po dwa F-punkty,
- na brzegach bloku zdjęć lotniczych, wzdłuż kierunku nalotu, F-punkty
rozmieszczone co 8 baz, w pasach potrójnego pokrycia,
- na brzegach, na początku i na końcu bloku zdjęć lotniczych, w każdym pasie
pokrycia poprzecznego szeregów po jednym fotopunkcie, przy czym co drugi
z nich to F-punkt, a pozostałe to co najmniej Z-punkty;
• w przypadku pomierzonych środków rzutów dla wszystkich zdjęć lotniczych
w bloku liczba F-punktów nie może być mniejsza niż 1 na 17 zdjęć w bloku,
• w przypadku nieudanego pomiaru środków rzutów dla części lub wszystkich zdjęć
lotniczych w bloku fotopunkty należy uzupełnić:
- na brzegach bloku w kierunku lotu o F-punkty co 4 bazy podłużne,
- wewnątrz bloku w ciągach poprzecznych do kierunku lotu oddalonych od siebie
o 3÷5 baz podłużnych, w co drugim pokryciu poprzecznym, o dodatkowe punkty,
z których co drugi to F-punkt, a pozostałe to Z-punkty;
• w przypadku bloku o nieregularnym kształcie na etapie projektowania fotopunktów
należy uwzględnić indywidualne cechy bloku, takie jak kształt, trudności
w pomiarze spowodowane sytuacją terenową, ewentualną nieregularność pokrycia
poprzecznego, i zaprojektować dodatkowe fotopunkty na brzegach i w miejscach
załamania granic bloku.
Zdjęcia 18_0252 i 18_0253 (rys. 8.2.2-3) zostaną użyte w rozdziale 8.4 do wykonania
geodezyjnego pomiaru fotogrametrycznego sytuacyjnego i wysokościowego. Pomiar
ten będzie wykonany na podstawie aerotriangulacji, przeprowadzonej w rozdz. 8.3.
Do wykonania aerotriangulacji zaplanowano pomiar GPS dziewięciu fotopunktów 1, 2,
3, ...9 - zidentyfikowanych na stereo zdjęciach 18_252 i 18_253 (8.2.2-3).
Szczegółowa analiza dokładności geodezyjnego pomiaru fotogrametrycznego, w tym
pod kątem wizualizacji obiektów 3D, na podstawie zdjęć lotniczych 18_0252 i 18_0253
jest przeprowadzona w pracy dyplomowej (Kiszenia N, Praca dyplomowa, Uniwersytet
Przyrodniczy we Wrocławiu, Instytut Geodezji i Geoinformatyki, 2014).

712
Na rysunku 8.2.5 pokazany jest jeden z tych punktów, o numerze 2, z pomierzonymi
współrzędnymi geodezyjnymi za pomocą odbiornika GPS, obliczonymi współrzędnymi
w układzie 1992, według procedury zamieszczonej w zakładce mathcada:
procedury odwzorowania Gaussa-Krugera BLnaXY i XYnaBL

i odczytanymi na zdjęciach stereo 18_252 i 18_253 współrzędnymi pikselowymi x, y.

Współrzędne pikselowe wiersze i kolumny, np. wiersz2532 = 13856.51
i kol2532 = 4334.87 - dla punktu 2 (rys. 8.2.5), zostały odczytane w programie ArcGIS,
przy czym początkiem układu jest lewy dolny narożnik zdjęcia.

 .2 
Y
h := 160.576 H := 120.28
 X. 
2 2  361676.118 
φ° φ' φ'' λ° λ' λ'' λ0° m 0
 2  := BLnaXY ( 51 , 6 , 20.19586 , 17 , 3 , 3.43814 , 19 , 0.9993) =  363593.501 
σ   −47.146 
 2  kol2532 := 4334.87 kol252 := 9509.09  −1.686 
2
 γ2  wiersz253 := 13856.51 wiersz252 := 13826.09  
2 2
Rys. 8.2.5

713
Współrzędne pozostałych pomierzonych fotopunktów 1, 3, 4, 5, 6, 7 są następujące:

 .1 
Y
h := 159.264 H := 118.99
1 1  361577.843 
 X.  φ° φ' φ'' λ° λ' λ'' λ0° m 0  
 1  := BLnaXY ( 51 , 6 , 17.29244 , 17 , 3 , 20.21009 , 19 , 0.9993) =  363917.163 
σ   −47.254 
 1  kol2531 := 1130.29 kol252 := 6294.06  −1.682 
1
 γ1  wiersz253 := 14818.02 wiersz252 := 14775.60  
  1 1

 .3 
Y
h := 159.383 H := 119.09
 X. 
3 3  361724.898 
φ° φ' φ'' λ° λ' λ'' λ0° m 0
 3  := BLnaXY ( 51 , 6 , 21.51233 , 17 , 2 , 47.66407 , 19 , 0.9993) =  363287.947 
σ   −47.044 
 3  kol2533 := 7362.56 kol252 := 12539.52  −1.69 
3
 γ3  wiersz253 := 13377.02 wiersz252 := 13361.50  
  3 3

 .4 
Y
h := 160.669 H := 120.41
4 4  362604.367 
 X.  φ° φ' φ'' λ° λ' λ'' λ0° m 0
 4  := BLnaXY ( 51 , 6 , 49.96590 , 17 , 2 , 45.93133 , 19 , 0.9993) =  363277.594 
σ   −47.04 
 4 kol253 := 7476.81 kol252 := 12688.52  −1.69 
 γ4 
4 4  
  wiersz253 := 4676.69 wiersz252 := 4653.73
4 4

 .5 
Y
h := 159.247 H := 118.252
5 5  362620.84 
 X.  φ° φ' φ'' λ° λ' λ'' λ0° m 0
 5  := BLnaXY ( 51 , 6 , 50.74478 , 17 , 3 , 0.62708 , 19 , 0.9993) =  363563.852 
σ   −47.136 
 5 kol253 := 4649.97 kol252 := 9852.57  −1.687 
 γ5 
5 5  
wiersz253 := 4518.19 wiersz252 := 4480.59
5 5

 .6 
Y
h := 157.741 H := 117.49
 X. 
6 6  362445.755 
φ° φ' φ'' λ° λ' λ'' λ0° m 0
 6  := BLnaXY ( 51 , 6 , 45.42532 , 17 , 3 , 21.69191 , 19 , 0.9993) =  363968.918 
σ   −47.272 
 6  kol2536 := 648.55 kol252 := 5840.10  −1.682 
6
 γ6  wiersz253 := 6237.50 wiersz252 := 6183.20  
6 6

 .7 
Y
h := 158.267 H := 118.01
7 7  362033.986 
 X.  φ° φ' φ'' λ° λ' λ'' λ0° m 0  
 7  := BLnaXY ( 51 , 6 , 32.09909 , 17 , 3 , 22.25405 , 19 , 0.9993) =  363968.973 
σ   −47.272 
 7  kol2537 := 633.43 kol252 := 5810.40  −1.681 
7
 γ7  wiersz253 := 10304.52 wiersz252 := 10252.72  
7 7

714
  .8 
Y
h := 159.899 H := 119.63
 X. 
8 8  362148.674 
φ° φ' φ'' λ° λ' λ'' λ0° m 0
 8  := BLnaXY ( 51 , 6 , 35.24738 , 17 , 2 , 48.29974 , 19 , 0.9993) =  363311.561 
σ   −47.052 
 8 kol253 := 7133.40 kol252 := 12327.12  −1.689 
 γ8 
8 8  
  wiersz253 := 9180.47 wiersz252 := 9158.40
8 8

Rozmieszczenie punktów kontrolnych

W celu oceny poprawności i weryfikacji jakości procesu aerotriangulacji projektowane
są i mierzone w terenie punkty kontrolne:
• równomiernie na obszarze bloku zdjęć lotniczych, ze szczególnym uwzględnieniem
miejsc o spodziewanej najmniejszej dokładności wyniku,
• w ilości 1 punkt kontrolny na 50 zdjęć bloku zdjęć lotniczych, jednak nie mniej niż
8 punktów kontrolnych w bloku.

W rozpatrywanym przykładzie liczbowym, mającym charakter ćwiczenia, pomierzono

tylko jeden punkt kontrolny o numerze 10 (rys. 8.2.2-3):

 .10 
Y
h := 159.370 H := 118.11
10 10  362281.532 
 X.  φ° φ' φ'' λ° λ' λ'' λ0° m 0  
 10  := BLnaXY ( 51 , 6 , 39.89043 , 17 , 3 , 8.69413 , 19 , 0.9993) =  363711.768 
σ   −47.186 
 10  kol253 := 3180.65 kol252 := 8371.12  −1.685 
 γ10 
10 10  
wiersz253 := 7861.37 wiersz252 := 7819.00
10 10

Rozmieszczenie punktów wiążących zdjęcia

Liczba pomierzonych w terenie fotopunktów w całym bloku zdjęć jest, zgodnie
z powyższymi zaleceniami (Dz.U. z 2011 r. Nr 263, poz. 1571), niewielka. Fotopunkty
te występują na niewielkiej liczbie zdjęć (8.2.1). Dla powiązania wiązek wszystkich
zdjęć w procesie ich jednoczesnego wyrównania (aerotriangulacji) wprawadza się
dodatkowe punkty, wiążące poszczególne wiązki, rozmieszczone równomiernie na
obszarze wszystkich zdjęć (oznaczone kółkami na rys. 8.2.1).
Punkty te są jednoznacznie identyfikowane na zdjęciach jednak ich współrzędne
terenowe nie są mierzone.
Mogą to być punkty niedostępne do bezpośredniego pomiaru terenowego. Współrzędne
tych punktów są wyznaczane w wyniku aerotriangulacji.
W rozpatrywanym przykładzie liczbowym pomierzono osiem wykazanych wyżej
fotopunktów 1, 2, 3, ...8, oraz tylko jeden punkt wiążący o numerze 9 (rys. 8.2.2-3):

715
  .9 
Y
h := 162.117 H := 120.75
9 9  362099.534 
 X.  φ° φ' φ'' λ° λ' λ'' λ0° m 0  
 9  := BLnaXY ( 51 , 6 , 33.94465 , 17 , 3 , 5.59852 , 19 , 0.9993) =  363646.737 
σ   −47.164 
 9 kol253 := 3814.25 kol252 := 9008.34  −1.685 
 γ9 
9 9  
  wiersz253 := 9661.22 wiersz252 := 9623.31
9 9

5
3.63×10

4 5
6

10
Y.
8 7
Y 252 5 9
3.62×10 253 252 255 254 253 252 251 250
Y 253

3
2
1

5
3.61×10
5 5 5
3.63× 10 3.635× 10 3.64× 10
X. , X252 , X253 Rys. 8.2.6

Rozmieszczenie punktów geodezyjnej osnowy pomiarowej

zakładanej metodą fotogrametryczną
W przypadku zakładania geodezyjnej osnowy pomiarowej metodą fotogrametryczną
jako punkty osnowy są wybierane trwałe elementy terenowe, podobnie jak fotopunkty -
jednoznacznie identyfikowane na zdjęciach. Punkty te są rozmieszczane w taki sposób
aby możliwe było ich wykorzystanie w pomiarach sytuacyjnych i wysokościowych za
pomocą tachimetru. To znaczy, z każdego punktu powinny być widoczne conajmniej
dwa sąsiednie punkty osnowy. Punkty te stanowią zagęszczenie zbioru punktów
wiążących zdjęcia, to znaczy ich współrzędne są wyznaczane razem ze współrzędnymi
punktów wiążących zdjęcia w procesie aerotriangulacji. Metoda ta jest stosowana
zwykle tam, gdzie są trudności w pomiarach techniką satelitarną RTK, np. wzdłuż ulic.

716
Wykonywanie i przekazywanie zdjęć do PZGiK
Zdjęcia są wykonywane z pozycji samolotu wynikających z projektu lotu
fotogrametrycznego, zawierającego (Dz.U. z 2011 r. Nr 263, poz. 1571):
• obszar opracowania,
• projektowany podział obszaru opracowania na rejony fotografowania,
• projektowaną ternową wielkość piksela,
• ogniskową obiektywu kamery,
• projektowaną wysokość lotu,
• projektowaną wielkość pokrycia podłużnego i poprzecznego zdjęć,
W przypadku dnia bezchmurnego zdjęcia są wykonywane z uwzględnieniem minimalnej
wysokości słońca nad horyzontem, wynoszącej:
- 25° dla obszarów miejskich i górskich,
- 20° dla pozostałych obszarów.
W czasie wykonywania zdjęcia kąt odchylenia osi głównej kamery od linii pionu nie
powinien przekraczać 3°.
Zdjęcia są wykonywane po ustąpieniu pokrywy śnieżnej.

Do zdjęć przekazywanych do bazy danych zobrazowań lotniczych i satelitarnych

BDZLiS PZGiK są dołączane (Dz.U. z 2011 r. Nr 263, poz. 1571):
• projekt nalotu,
• sprawozdanie techniczne opisujące w szczególności warunki i parametry techniczne
wykonania prac oraz ewentualne problemy zaistniałe w trakcie nalotu, w tym
informacje o konieczności wykonywania lotów poprawkowych,
• karta pracy fotolotniczej, zawierająca parametry lotu:
- typ samolotu lub śmigłowca,
- data wykonania nalotu,
- wysokość lotu
- miejsce oraz godzina startu i lądowania,
- warunki meteorologiczne: poziom zachmurzenia, widzialność, zamglenie,
turbulencje,
- kąt znosu,
- azymut osi nalotu.
• metryka kalibracji kamery, zawierająca parametry orientacji wewnętrznej, dystorsji
i inne parametry techniczne kametry niezbędne do przetworzenia zdjęć,
• pomierzone współrzędne X, Y, Z środka fazowego trajektorii anteny GPS,
z częstotliwością nie mniejszą niż 1 Hz),
• moment wykonywania poszczególnych zdjęć w czasie GPS
• współrzędne środków rzutów X 0, Y0, Z0 i kąty ω, φ, κ określające położenie kamery
w momencie wykonywania zdjęć - pomierzone za pomocą technologii GPS/INS,
• współrzędne środków rzutów X 0, Y0, Z0 i kąty ω, φ, κ określające położenie kamery
w momencie wykonywania zdjęć - obliczone w procesie aerotriangulacji,

717
• dane o polowej osnowie fotogrametrycznej:
- projekt rozmieszczenia fotopunktów,
- informacje o sposobie sygnalizacji fotopunktów, data wyłożenia sygnalizacji i data
ostatniej kontroli sygnalizacji,
- wyniki pomiaru GPS współrzędnych X, Y, Z punktów osnowy,
- opisy topograficzne punktów.
Na podstawie tych danych zdjęcia lotnicze są poddawane procesowi weryfikacji jakości
fotograficznej i jakości geometrycznej w ośrodku dokumentacji geodezyjnej
i kartograficznej ODGiK (Dz.U. z 2011 r. Nr 263, poz. 1571).

Weryfikacja jakości fotograficznej zdjęć lotniczych

W zależności od stopnia występowania odfotografowanych na zdjęciach chmur i ich
cieni, zamgleń, dymów, wyładowań atmosferycznych oraz parametrów ekspozycji
stosowane są następujące oceny jakości fotograficznej zdjęć lotniczych:
• bardzo dobra:
- brak zamglenia,
- brak dominanty barwnej,
- prawidłowa ostrość,
- prawidłowe i równomierne naświetlenie kadru, brak winietowania,
- dobra widoczność szczegółów w najciemniejszych i najjaśniejszych partiach
obrazu,
- brak chmur,

• dobra:
- widoczne lekkie zamglenie,
- możliwa dominanta barwna,
- prawidłowa ostrość,
- prawidłowe i równomierne naświetlenie kadru, dopuszcza się niewielkie
winietowanie,
- ograniczona widoczność szczegółów w najciemniejszych i najjaśniejszych
partiach obrazu,
- dopuszczalne występowanie chmur na brzegach zdjęć, w partiach
niepodlegających dalszemu opracowaniu lub możliwych do opracowania na
podstawie sąsiednich zdjęć,
• zadowalająca:
- małe nasycenie i czystość barw,
- nierównomierne naświetlenie kadru, widoczna różnica gęstości i rozkładu
kontrastu,
- słaba czytelność szczegółów w najciemniejszych i najjaśniejszych partiach obrazu,
- dopuszczalne występowanie chmur na brzegach zdjęć, w partiach
niepodlegających dalszemu opracowaniu lub możliwych do opracowania na
podstawie sąsiednich zdjęć,
- dopuszczalne ślady wyładowań elektrostatycznych w partiach niepodlegających
dalszemu opracowaniu lub możliwych do opracowania na podstawie sąsiednich
zdjęć,

718
• niezadowalająca:
- niewłaściwie dobrane parametry przetworzenia,
- obrazy niedoświetlone,
- całkowity brak rozróżnialności szczegółów w najciemniejszych i najjaśniejszych
partiach obrazu,
- silne zamglenie,
- w partiach podlegających dalszemu opracowaniu występowanie chmur
uniemożliwiających interpretację terenu,
- w partiach podlegających dalszemu opracowaniu występowanie śniegu
uniemożliwiającego interpretację terenu.

Weryfikacja jakości geometrycznej zdjęć lotniczych

Weryfikacja jakości geometrycznej zdjęć lotniczych obejmuje sprawdzenie:
• pokrycia fotografowanego obiektu zdjęciami,
• przebiegu osi szeregów,
• pokrycia podłużnego i poprzecznego zdjęć,
• terenowego rozmiaru piksela - to znaczy odległości pomiędzy punktami
terenowymi reprezentowanymi przez środki sąsiednich pikseli obrazu cyfrowego,
• kąta skręcenia zdjęć κ oraz kąta nachylenia podłużnego ϕ i poprzecznego ω zdjęć,
• prawidłowości pomiaru GPS współrzędnych środków rzutów X0, Y0, Z0.
Na potrzeby weryfikacji jakości zdjęć lotniczych w zakresie jakości geometrycznej
parametry geometryczne zdjęć lotniczych określa się w procesie aerotriangulacji
z wykorzystaniem współrzędnych środków rzutów X 0, Y0, Z0 i kątów nachylenia
kamery ω, φ, κ zarejestrowanych podczas lotu.

719
8.3. Aerotriangulacja
Tr iangulacja lotnicza - nazywana aerotriangulacją, jest procesem realizowanym metodą
najmniejszych kwadratów w którym (Dz.U. z 2011 r. Nr 263, poz. 1571):
• wyrównywane są pomierzone techniką GPS/INS współrzędne środków rzutów
X0 GPS ± σX0 , Y0 GPS ± σY0, Z0 GPS ± σZ0 i kąty nachylenia ωINS ± σω, ϕINS ± σϕ,
κINS ± σκ zdjęć lotniczych,
• wyrównywane są dane z kalibracji parametry orientacji wewnętrznej zdjęć
x0 kal ± σx0, y0 kal ± σy0, f kal ± σf, parametry dystorsji k1 kal ± σk1, k2 kal ± σk2,
k3 kal± σk3, k4 kal ± σk4,
• wyznaczane są współrzędne punktów wiążących wiązki XW, YW, ZW, w tym
współrzędne punktów zakładanej geodezyjnej osnowy pomiarowej,
w nawiązaniu do:
• pomierzonych techniką GPS fotopunktów tzw. punktów polowej osnowy
fotogrametrycznej XF GPS ± σXF, YF GPS ± σYF, ZF GPS ± σZF,
• pomierzonych współrzędnych pikselowych fotopunktów xF obs ± σxF, yF obs ± σyF
i punktów wiążących xW obs ± σxW, yW obs ± σyW.

Dopuszczalna wartość błędu średniego pomiaru współrzędnej piksela σx i σy wynosi

3 µm (1 µm = 1/1000000 m = 1/1000 mm).
Pomiary na zdjęciach wykonuje się za pomocą systemu wykorzystującego mechanizm
automatycznej lub półautomatycznej korelacji obrazów.

Aerotriangulacja jest przeprowadzana na podstawie linearyzowanych równań rzutu

środkowego (wyrazy liniowe szeregu Taylora):

dx dx dx dx dx dx
x = x prz + dX + dY + dZ + dX 0 + dY0 + dZ 0
dX dY dZ dX 0 dY0 dZ 0
dx dx dx dx dx dx
+ dω + dφ + dκ + dx0 + dy0 + df
dω dφ dκ dx0 dy0 df
dx dx dx dx
+ dk1 + dk2 + dk3 + dk4
dk1 dk2 dk3 dk4

dy dy dy dy dy dy
y = y prz + dX + dY + dZ + dX 0 + dY0 + dZ 0
dX dY dZ dX 0 dY0 dZ 0
dy dy dy dy dy dy
+ dω + dφ + dκ + dx 0 + dy 0 + df
dω dφ dκ dx 0 dy 0 df
dy dy dy dy
+ dk1 + dk 2 + dk 3 + dk 4
dk1 dk 2 dk 3 dk 4

720
gdzie xprz, yprz są przybliżonymi współrzędnymi pikselowymi obliczonymi na podstawie
wielkości pomierzonych X F GPS, YF GPS, ZF GPS, X0 GPS, Y0 GPS, Z0 GPS, ωINS, ϕINS, κINS
i danych z kalibracji x0 kal, y0 kal, f kal, k1 kal, k2 kal, k3 kal, k4 kal:

• w przypadku fotopunktów
xF prz = x(XF GPS, YF GPS, ZF GPS,
x0 kal, y0 kal, f kal, k1 kal,
yF prz = y(XF GPS, YF GPS, ZF GPS,
x0 kal, y0 kal, f kal, k1 kal,
X 0 GPS, Y0 GPS, Z0 GPS, ωINS, ϕINS, κINS,
k2 kal, k3 kal, k4 kal)
X 0 GPS, Y0 GPS, Z0 GPS, ωINS, ϕINS, κINS,
k2 kal, k3 kal, k4 kal)

• w przypadku punktów wiążących

xW prz = x(X W prz, YW prz, ZW prz, X0 GPS, Y0 GPS, Z0 GPS, ωINS, ϕINS, κINS,
x0 kal, y0 kal, f kal, k1 kal, k2 kal, k3 kal, k4 kal)
yW prz = y(X W prz, YW prz, ZW prz, X0 GPS, Y0 GPS, Z0 GPS, ωINS, ϕINS, κINS,
x0 kal, y0 kal, f kal, k1 kal, k2 kal, k3 kal, k4 kal)

przy czym XW prz, YW prz, ZW prz, są przybliżonymi współrzędnymi terenowymi punktów

wiążących.

Układ równań obserwacyjnych

Na rysunku 8.3.1 pokazany jest układ (blok) wiązek promieni świetlnych 6 zdjęć
lotniczych.

3 3 1
2
2 3 3 2
5 2
1 2 3 4
2 3 2
2 1

1,2,3,4,5 – liczby promieni odfotografowanych z danego fotopunktu (trójkąt)

lub punktu wiążącego (kółko)

Rys. 8.3.1

721
Układ ten jest powiązany:
• 7 fotopunktami polowej osnowy fotogrametrycznej o pomierzonych współrzędnych
terenowych X F, YF, ZF,
• 13 punktami wiążącymi o nieznanych współrzędnych X W, YW, ZW, w tym punktami
zakładanej geodezyjnej osnowy pomiarowej.

Na podstawie równań modelu geometrycznego kamery, wiążacych wpółrzędne

pikselowe na zdjęciu x, y, ze współrzędnymi terenowymi X, Y, Z zestawiany jest układ
równań obserwacyjnych zawierający:
• 12 promieni odfotografowanych od 7 fotopunktów × 2 współrzedne pikselowe = 24
równania pomierzonych współrzędnych pikselowych fotopunktów xF, yF
z dokładnością σxF, σyF, o postaci:

dx dx dx dx dx dx
v x F = x F prz + dX F + dYF + dZ F + dX 0 + dY0 + dZ 0
dX dY dZ dX 0 dY0 dZ 0
dx dx dx dx dx dx
+ dω + dφ + dκ + dx 0 + dy 0 + df
dω dφ dκ dx 0 dy 0 df
dx dx dx dx
+ dk1 + dk 2 + dk 3 + dk 4 − x F obs
dk1 dk 2 dk 3 dk 4
dy dy dy dy dy dy
v y F = y F prz + dX F + dYF + dZ F + dX 0 + dY0 + dZ 0
dX dY dZ dX 0 dY0 dZ 0
dy dy dy dy dy dy
+ dω + dφ + dκ + dx 0 + dy 0 + df
dω dφ dκ dx 0 dy 0 df
dy dy dy dy
+ dk1 + dk 2 + dk 3 + dk 4 − y F obs
dk1 dk 2 dk 3 dk 4
• 35 promieni odfotografowanych od 13 punktów wiążących × 2 współrzędne
pikselowe = 70 równań pomierzonych współrzędnych pikselowych punktów
wiążących xW, yW z dokładnością σxW, σyW, o postaci:

dx dx dx dx dx dx
vxW = xW prz + dX W + dYW + dZW + dX 0 + dY0 + dZ 0
dX dY dZ dX 0 dY0 dZ 0
dx dx dx dx dx dx
+ dω + dφ + dκ + dx0 + dy0 + df
dω dφ dκ dx0 dy0 df
dx dx dx dx
+ dk1 + dk2 + dk3 + dk4 − xW prz
dk1 dk2 dk3 dk4

722
 dy dy dy dy dy dy
v yW = yW prz + dX W + dYW + dZ W + dX 0 + dY0 + dZ 0
dX dY dZ dX 0 dY0 dZ 0
dy dy dy dy dy dy
+ dω + dφ + dκ + dx 0 + dy 0 + df
dω dφ dκ dx 0 dy 0 df
dy dy dy dy
+ dk1 + dk 2 + dk 3 + dk 4 − yW prz
dk1 dk 2 dk 3 dk 4

Układ ten, zawierający 24+70 = 94 równania obserwacyjne pomierzonych

współrzędnych pikselowych fotopunktów i punktów wiążących, w zapisie
macierzowym ma postać:

v = Ax + Bs - l, v ~ (0, Cl), s ~ (0, Cs)

dX F 
 dY 
 F
 dZ F 
 
 M 
 dX 0 
 
 dY0 
 dZ 
 0
 M 
 v xF     x F obs − x F prz 
v  d ω  y
 yF   dX W   − y F prz 
 dφ  
F obs
 M   
dYW     M 
  = A + B  dκ  −  
 v xW   dZ W 
 M   xW obs − xW prz 
v y   
 M     yW obs − yW prz 
 W  dx 0   
 M   dy   M 
 0
 df 
 
 M 
 dk1 
 
 dk 2 
 dk 
 3
 dk 4 
 M 
 

gdzie wektory poprawek obserwacji s ~ (0, Cs), v ~ (0, Cl) są wektorami losowymi,

723
wynikającymi z błędów przypadkowych pomiaru, o zerowych wartościach
oczekiwanych Es = 0, Ev = 0 i macierzach kowariancji

σ X2 
 2F 
 σ YF 
σ 2 
 ZF 
 M 
σ 2 
 X0 
 σ Y20 
 2 
 σ Z0 
 M 
 2  σ x2 
 σω   F 
σ2   σ 2
yF 
 φ   O 
C s = diag (  σ κ2  ) Cl =  
 M   σ x2W 
   σ y2W 
 σ x20   
 2   O
 σ y0 
 σ 2f 
 
 M 
σ 2 
 k21 
 σ k2 
 2 
 σ k3 
 σ k2 
 4 
 M 

Rozwiązanie metodą najmniejszych kwadratów

Układ obserwacyjny

v = Ax + Bs - l, v ~ (0, Cl), s ~ (0, Cs)

jest rozwiązywany przy założeniu minimalnej „ważonej” długości wektorów poprawek

obserwacji v i s:

vTCl-1v = min, sTKs-1s = min

724
lub równoważnie w postaci

vTCl-1v + sT Ks-1s = min

vTP lv + sT Pss = min

gdzie Pl = Cl-1, Ps = Ks-1 są macierzami wag obserwacji i zakłóceń.

Tr aktując s jak obserwację o macierzy kowariancji Ks zestawiany jest łączny układ

obserwacyjny o postaci parametrycznego modelu Gaussa-Markowa:

−1
 v   A B  x   l  Pl 0  Cl 0
 ε  =  0 I   s  − 0  ,  0 =
Ps   0 Cs 
       

którego rozwiązanie metodą najmniejszych kwadratów

[
vT Pl v + εT Psε = vT
P
εT  l ] 0  v
Ps   ε 
= min
0

dane jest wzorami:

• wektor poprawek do przybliżonych współrzędnych punktów wiążących x oraz
wektory poprawek obserwacji s i v:

x   C x C x ,s   AT Pl l 
 s  = C 
Cs   BT Pl l 

   s,x

v = Ax + Bs - l

• wyrównane współrzędne punktów wiążących i fotopunktów oraz wyrównane

parametry orientacji zewnętrznej, wewnętrznej i dystorsji oraz wyrównane
współrzędne pikselowe fotopunktów i punktów wiążących:

 x F   x F obs   v x F 
y  y    ← 24 wyrównane współrzędne pikselowe
 F   F obs   v y F  7 fotopunktów
 M   M   M 
 = + 
 xW   xW obs  v xW 
 yW   yW obs  v y  ← 70 wyrównanych współrzędnych pikselowych
     W  13 punktów wiążących
 M   M   M 

725
  X W   X Wprz  dX W 
Y   Y   
 W   Wprz   dYW  ← 39 wyrównanych współrzędnych terenowych
 Z W   Z Wprz   dZ W  13 punktów wiążących
     
 M   M   M 
 X F   X F GPS   dX F 
      ← 21 wyrównanych współrzędnych terenowych
 YF   YF GPS   dYF  7 fotopunktów
 Z  Z   dZ 
 F   F GPS   F 
 M   M   M 
     
 X 0   X 0 GPS   dX 0 
 Y0   Y0 GPS   dY0  ← 18 wyrównanych współrzędnych terenowych
      6 środków rzutu zdjęć
 Z 0   Z 0 GPS   dZ 0 
 M   M   M 
     
 ω  =  ω INS  +  dω 
 φ   φ   dφ 
   INS    ← 18 wyrównanych kątów nachylenia 6 zdjęć
 κ   κ INS   dκ 
     
 M   M   M 
 x 0   x 0 kal   dx 0 
     
 y 0   y 0 kal   dy 0  ← 18 wyrównanych parametrów orientacji
 f   f   df  wewnętrznej 6 zdjęć
   kal   
 M   M   M 
k   k   dk 
 1   1kal   1 
 k 2   k 2 kal   dk 2  ← 24 wyrównane parametry dystorsji 6 zdjęć
     
 k 3   k 3kal   dk 3 
 k 4   k 4 kal   dk 4 
     
 M   M   M 

• macierz kowariancji wyrównanych współrzędnych punktów wiążących

i wyrównanych obserwacji:

726
 XW 
Y 
 W 
 ZW 
 
 M 
XF 
 
 YF 
Z 
 F
 M 
 
 X0 
 Y0 
 
 Z0 
 M  −1
  x  C x C x,s   A T Pl A A T Pl B 
Cov(  ω  ) = Cov(   ) ≡   = T 
 φ   s  C s ,x C s   B Pl A B T Pl B + Ps 
 
 κ 
 
 M 
 x0 
 
 y0 
 f 
 
 M 
k 
 1 
 k2 
 
 k3 
 k4 
 
 M 

Ocena jakości wyników aerotriangulacji

Wyniki aerotriangulacji są poprawne jeżeli, dla n-równań obserwacyjnych współrzędnych
pikselowych (n = 94 - liczba wierszy macierzy A) i k-wyznaczanych niewiadomych
(współrzędnych punktów wiążących, k = 39 -liczba kolumn macierzy A):

• vTP lv + sT Pss ≈ n-k - ilość obserwacji nadliczbowych,

• vTP lv + sT Pss ≤ χ2n-k, 1-α na zadanym poziomie ufności, zwykle 1-α = 0.95,
• błąd średni jednostkowy (m0) jest w przybliżeniu (10%) równy jedności:

v T Pl v + s T Ps s
m0 = ≡ 1 ± 0.1 ⇐ wartość oczekiwana (vT Plv+sTP ss) = n - k
n−k

• odchyłki vi zawierają się w granicach potrójnego błędu odchyłek: |vi| ≤ 3σvi.

727
Testy te na ogół zachodzą jeżeli skorygowane są założone błędy średnie obserwacji
przed wyrównaniem w stosunku do błędów średnich obserwacji po wyrównaniu.
Iloraz tych błędów nie powinien różnić się od 1.0 o więcej niż 0.10, większe różnice
wymagają skorygowania założonych błędów średnich obserwacji.

Wymagania odnośnie programu aerotriangulacji

Program wyrównania powinien umożliwiać (Dz.U. z 2011 r. Nr 263, poz. 1571):
• opracowanie bloków zdjęć wykonanych wieloma kamerami,
• uwzględnianie pomierzonych w locie elementów orientacji zewnętrznej zdjęć,
• uwzględnianie poprawek z tytułu krzywizny ziemi i refrakcji atmosferycznej,
• wyznaczanie błędów systematycznych pomiaru elementów orientacji zewnętrznej
zdjęć,
• wyznaczanie dodatkowych parametrów wyrównania, kompensujących błędy
systematyczne, z użyciem modelu dodatkowych parametrów,
• uwzględnianie różnych klas dokładności pomiaru współrzędnych tłowych
i współrzędnych fotopunktów,
• ocenę dokładności wyznaczonych elementów,
• obliczanie błędów średnich poszczególnych grup pomiarów po wyrównaniu na
podstawie wyników wyrównania,
• wykrywanie i lokalizację błędów grubych.

Dokładność punktów osnowy pomiarowej.

Jak wspomniano (rozdz. 1), błędy średnie położenia wyrównanych punktów osnowy
pomiarowej, wyznaczonych w procesie aerotriangulacji jako punkty wiążące zdjęcia,
nie mogą przekroczyć 0.10 m względem punktów nawiązania (fotopunktów).
Fotogrametryczne wcięcie wstecz: zdjęcie 1 (253)
Początkiem współrzędnych pikselowych wierszy i kolumn jest lewy dolny narożnik
zdjęcia (rys. 8.2.2). Ponieważ w równaniach rzutu środkowego współrzędne pikselowe
x - pozioma w prawo i y - pionowa w dół, odniesione są do górnego lewego narożnika
zdjęcia zatem w dalszych obliczeniach przyjęta jest zamiana tych współrzędnych
(rys. 8.2.2):
1 1
1 1130.29 1 0
2 4334.87 2 961.51
3 7362.56 3 1441
4 7476.81 4 10141.33
x253 := kol253 = 5 4649.97 y253 := max( wiersz253) − wiersz253 = 5 10299.83
6 648.55 6 8580.52
7 633.43 7 4513.5
8 7133.4 8 5637.55
9 3814.25 9 5156.8
10 3180.65 10 6956.65

728
Z wszystkich 10 pomierzonych punktów GPS 8 przyjęto jako fotopunkty do
wyznaczenia parametrów orientacji zdjęć 253 i 256 metodą wyrównania niezależnych
wiązek. Obliczenia wcięcia wstecz zdjęcia 253 przebiegają według algorytmu:
• współrzędne pikselowe fotopunktów 1, 2,...8 (rys.8.2.2, rys.8.3.4):

 1130.29   0 
 4334.87   961.51 
   
 7362.56   1441 
 7476.81   10141.33 
x := submatrix( x253 , 1 , 8 , 1 , 1) =   y := submatrix( y253 , 1 , 8 , 1 , 1 ) =  
 4649.97   10299.83 
 648.55   8580.52 
 633.43   4513.5 
   
 7133.4   5637.55 
• współrzędne terenowe fotopunktów 1, 2,...8 (rys. 8.2.2):
X := submatrix( X. , 1 , 8 , 1 , 1) Y := submatrix( Y. , 1 , 8 , 1 , 1) Z := submatrix( H , 1 , 8 , 1 , 1)

 363917.163   361577.843   118.99 

 363593.501   361676.118   120.28 
     
 363287.947   361724.898   119.09 
 363277.594   362604.367   120.41 
X =  Y =  Z= 
 363563.852   362620.84   118.252 
 363968.918   362445.755   117.49 
 363968.973   362033.986   118.01 
     
 363311.561   362148.674   119.63 
• przybliżone wartości wyznaczanych parametrów:
x0 := mean( x) = 4171.235
y0 := mean( y ) = 5196.905
fs := 16429.839
X0 := 363372.381
Y0 := 362060.594
Z0 := 1670.884
ω := 0.174⋅ deg = 0.0030368729 rad
ϕ := 0.030⋅ deg = 0.0005235988 rad
κ := 179.909⋅ deg = 3.140004404 rad
k1 := 0 k2 := 0 k3 := 0 k4 := 0

729
• rozwiązanie układu obserwacyjnego:

Given


→
 r11( ω , ϕ , κ ) ⋅ ( X − X0 ) + r12( ω , ϕ , κ ) ⋅ ( Y − Y0) + r13( ω , ϕ , κ ) ⋅ ( Z − Z0) 
x = x0 − fs ⋅ ...
 r31( ω , ϕ , κ ) ⋅ ( X − X0 ) + r32( ω , ϕ , κ ) ⋅ ( Y − Y0) + r33( ω , ϕ , κ ) ⋅ ( Z − Z0) 
   2  2 
2
 
+ −
 1k ⋅ ( x − x 0) 2
+ ( y − y )
0  + k ⋅
2 ( x − x 0 ) 2
+ ( y − y 0   ⋅ ( x − x 0) ...
) 
+ −k ⋅ ( y − y ) 2 + 3 ⋅ ( x − x ) 2 − 2⋅ k ⋅ ( x − x ) ⋅ ( y − y ) 
 3 0 0  4 0 0 

→
 r21( ω , ϕ , κ ) ⋅ ( X − X0 ) + r22( ω , ϕ , κ ) ⋅ ( Y − Y0) + r23( ω , ϕ , κ ) ⋅ ( Z − Z0) 
y = y0 + fs ⋅ ...
 r31( ω , ϕ , κ ) ⋅ ( X − X0 ) + r32( ω , ϕ , κ ) ⋅ ( Y − Y0) + r33( ω , ϕ , κ ) ⋅ ( Z − Z0) 
   2  2 
2
 
+ −
 1k ⋅ ( x − x 0) 2
+ ( y − y )
0  + k ⋅
2 ( x − x 0) 2
+ ( y − y 0   ⋅ ( y − y0 ) ...
) 
+ −2⋅ k ⋅ ( x − x ) ⋅ ( y − y ) − k ⋅ ( x − x ) 2 + 3 ⋅ ( y − y ) 2 
 3 0 0 4 0 0  

X0 = 363372.381 ω = 0.00303687 rad

Y0 = 362060.594 ϕ = 0.00052360 rad
Z0 = 1670.884 κ = 3.14000440 rad

 x0 
  1
 y0  1 6550.09211659
f 
 s 2 4855.80910187
 X0  3 15368.18491793
Y  4 363372.37080244
 0
 Z0  5 362060.56234178
  := Minerr( x , y , f , X , Y , Z , ω , ϕ , κ , k , k , k , k ) = 6 1670.88373128
ω 0 0 s 0 0 0 1 2 3 4
7 0.00589538
ϕ 
8 0.00123309
κ 
  9 3.1400616
 k1  10 0
 k2  11 0
 
 k3  12 0
k  13 -0.00000008
 4

730
• wizualizacja położenia wyznaczonego środka rzutów X 0, Y0, Z0 względem
fotopunktów w układzie terenowym (rys. 8.3.2-3):

(stack(X , X0 ) , stack(Y , Y0) , stack(Z , Z0) ) (stack(X , X0 ) , stack(Y , Y0) , stack(Z , Z0) )
Rys. 8.3.2 Rys. 8.3.3

• kontrola wyników wyrównania: odchyłki vx, vy współrzędnych pikselowych

obliczone z równań rzutu środkowego i ich średnie kwadratowe RMS (Root Mean
Square) nie powinny przekraczać podwójnego błędu identyfikacji piksela fotopunktu
na zdjęciu:

→
  r11( ω , ϕ , κ ) ⋅ ( X − X0 ) + r12( ω , ϕ , κ ) ⋅ ( Y − Y0) + r13( ω , ϕ , κ ) ⋅ ( Z − Z0) 
vx := x − x0 − fs ⋅ ...
  r31( ω , ϕ , κ ) ⋅ ( X − X0 ) + r32( ω , ϕ , κ ) ⋅ ( Y − Y0) + r33( ω , ϕ , κ ) ⋅ ( Z − Z0) 
    2  2 
2
 
 + −
 1k ⋅ ( x − x 0) 2
+ ( y − y )
0  + k ⋅
2  ( x − x 0) 2
+ ( y − y 0   ⋅ ( x − x0) ...
) 
 + −k ⋅ ( y − y ) 2 + 3 ⋅ ( x − x ) 2 − 2 ⋅ k ⋅ ( x − x ) ⋅ ( y − y ) 
  3 0 0  4 0 0 

 →
  r21( ω , ϕ , κ ) ⋅ ( X − X0 ) + r22( ω , ϕ , κ ) ⋅ ( Y − Y0) + r23( ω , ϕ , κ ) ⋅ ( Z − Z0) 
vy := y − y0 + fs ⋅ ...
  r31( ω , ϕ , κ ) ⋅ ( X − X0 ) + r32( ω , ϕ , κ ) ⋅ ( Y − Y0) + r33( ω , ϕ , κ ) ⋅ ( Z − Z0) 
    2  2 
2
 
+ −k1⋅ ( x − x0) + ( y − y0 )  + k2⋅ ( x − x0) + ( y − y0 )   ⋅ ( y − y0 ) ...
2 2
 
 + −2 ⋅ k ⋅ ( x − x ) ⋅ ( y − y ) − k ⋅ ( x − x ) 2 + 3 ⋅ ( y − y ) 2 
  3 0 0 4  0 0  

731
  −0.5   0.8   0.9 
 0.6   0.4   0.8 
     
 0.7   −0.4   →
 0.8 
 0.8   0.6  2 2
1 
vx =   vy =   v := vx + vy =   n := rows( v) n=8
 0.3   −1.0   1.1 
 −0.1   0.1   0.2 
 −0.6   −1.0   1.1 
     
 −1.2   0.5   1.3 
n

n ∑ ( )
1 2
RMSvx := v ⋅ x = 0.7
i
i =1
n

n ∑ ( )
1 2
RMSvy := v ⋅ y = 0.7
i
i =1
n
( v) =1
1
∑
2
RMSv := ⋅
n i
i=1

• oznaczenia wyznaczonych parametrów orientacji zdjęcia 253: w aerotriangulacji

wyznaczone parametry orientacji i dystorsji zdjęcia 253 oraz współrzędne pikselowe
i terenowe fotopunktów wyróżnione są wskaźnikiem 1 - zdjęcie pierwsze:

 x01   x0 
y    1
 01   y0  1 x1 := x
6550.09211659
 fs1   fs  y1 := y
    2 4855.80910187
 X01   X0  3 15368.18491793 X1 := X
 Y01  Y  4 363372.37080244 Y1 := Y
   0
 Z01   Z0  5 362060.56234178 Z1 := Z
 ω1  :=  = 6 1670.88373128
  ω 7 0.00589538
 ϕ1  ϕ 
κ  κ  8 0.00123309
ω1 = 0.3378⋅ deg
 1   9 3.1400616
 k11   k1  10 0 ϕ1 = 0.0707⋅ deg
   k2  11 κ1 = 179.912⋅ deg
0
 k21   
 k31   k3  12 0
   k  13 -0.00000008
 k41   4

732
 4
1× 10

( )
max y253 − y253

max( y253 ) − y1
3
5× 10
( )
max y253 − y01

3 3 3 3
0 2×10 4× 10 6× 10 8× 10
x253 , x1 , x01

punkty GPS
fotopunkty 1, 2,...8
środek rzutów zdjęcia 253
Rys. 8.3.4

Fotogrametryczne wcięcie wstecz: zdjęcie 2 (252)

Oliczenia wcięcia wstecz zdjęcia 252 przebiegają analogicznie jak wyżej - zdjęcia 253,
według algorytmu:

• odniesienie układu współrzędnych pikselowych x, y do lewego dolnego narożnika

zdjęcia 252 (rys. 8.2.3)

733
 1 1
1 6294.06 1 0
2 9509.09 2 949.51
3 12539.52 3 1414.1
4 12688.52 4 10121.87
x252 := kol252 = 5 9852.57 y252 := max( wiersz252) − wiersz252 = 5 10295.01
6 5840.1 6 8592.4
7 5810.4 7 4522.88
8 12327.12 8 5617.2
9 9008.34 9 5152.29
10 8371.12 10 6956.6

• współrzędne pikselowe fotopunktów 1, 2,...8 (rys.8.2.3):

 6294.06   0 
 9509.09   949.51 
   
 12539.52   1414.1 
 12688.52   10121.87 
x := submatrix( x252 , 1 , 8 , 1 , 1) =   y := submatrix( y252 , 1 , 8 , 1 , 1 ) =  
 9852.57   10295.01 
 5840.1   8592.4 
 5810.4   4522.88 
   
 12327.12   5617.2 

• przybliżone współrzędne pikselowe środka rzutu x0, y0, ilorazu ogniskowej

i wymiaru piksela fs oraz współczynników dystorsji k1, k2, k3, k4:

x0 := mean( x) = 9357.673
y0 := mean( y ) = 5189.121
fs := 16429.839
X0 := 363896.057
Y0 := 362053.849
Z0 := 1669.053
ω := 0.208⋅ deg = 0.00363028 rad
ϕ := 0.019⋅ deg = 0.00033161 rad
κ := 179.624⋅ deg = 3.13503022 rad
k1 := 0 k2 := 0 k3 := 0 k4 := 0

734
• rozwiązanie układu obserwacyjnego z warunkami na parametry orientacji
zewnętrznej
Given

→
 r11( ω , ϕ , κ ) ⋅ ( X − X0 ) + r12( ω , ϕ , κ ) ⋅ ( Y − Y0) + r13( ω , ϕ , κ ) ⋅ ( Z − Z0) 
x = x0 − fs ⋅ ...
 r31( ω , ϕ , κ ) ⋅ ( X − X0 ) + r32( ω , ϕ , κ ) ⋅ ( Y − Y0) + r33( ω , ϕ , κ ) ⋅ ( Z − Z0) 
   2 
2 
  1 (
+ − k ⋅ x − x 0)
2
+ ( 0 )  2 ( 0) ( 0 )   ⋅ (x − x0) ...
y − y
2
+ k ⋅  x − x
2
+ y − y 
+ −k ⋅ ( y − y ) 2 + 3 ⋅ ( x − x ) 2 − 2⋅ k ⋅ ( x − x ) ⋅ ( y − y ) 
 3 0 0  4 0 0 

→
 r21( ω , ϕ , κ ) ⋅ ( X − X0 ) + r22( ω , ϕ , κ ) ⋅ ( Y − Y0) + r23( ω , ϕ , κ ) ⋅ ( Z − Z0) 
y = y0 + fs ⋅ ...
 r31( ω , ϕ , κ ) ⋅ ( X − X0 ) + r32( ω , ϕ , κ ) ⋅ ( Y − Y0) + r33( ω , ϕ , κ ) ⋅ ( Z − Z0) 
   2 
2 
  1 (
+ − k ⋅ x − x 0)
2
+ ( 0 )  2 ( 0) ( 0 )   ⋅ (y − y0 ) ...
y − y
2
+ k ⋅  x − x
2
+ y − y 
+ −2⋅ k ⋅ ( x − x ) ⋅ ( y − y ) − k ⋅ ( x − x ) 2 + 3 ⋅ ( y − y ) 2 
 3 0 0 4 0 0  

X0 = 363896.057 ω = 0.00363028 rad

Y0 = 362053.849 ϕ = 0.00033161 rad
Z0 = 1669.053 κ = 3.13503022 rad

 x0 
  1
 y0  1 6517.34756955
 fs 
  2 4777.60052632
 X0  3 15343.83970307
Y  4 363896.0447052
 0
 Z0  5 362053.86257019
  := Minerr( x , y , f , X , Y , Z , ω , ϕ , κ , k , k , k , k ) = 6 1669.05921116
ω 0 0 s 0 0 0 1 2 3 4
7 0.00400066
ϕ 
8 -0.00109091
κ 
  9 3.13499106
 k1  10 0
 k2 
11 0
 
 k3  12 0
k  13 0.00000001
 4

735
• wizualizacja położenia wyznaczonego środka rzutów X 0, Y0, Z0 względem
fotopunktów w układzie terenowym (rys. 8.3.5-6):

(stack(X , X0 ) , stack(Y , Y0) , stack(Z , Z0) ) (stack(X , X0 ) , stack(Y , Y0) , stack(Z , Z0) )
Rys. 8.3.5 Rys. 8.3.6

• kontrola wyników wyrównania: odchyłki vx, vy współrzędnych pikselowych

obliczone z równań rzutu środkowego i ich średnie kwadratowe RMS (Root Mean
Square) nie powinny przekraczać podwójnego błędu identyfikacji piksela fotopunktu
na zdjęciu:

→
  r11( ω , ϕ , κ ) ⋅ ( X − X0 ) + r12( ω , ϕ , κ ) ⋅ ( Y − Y0) + r13( ω , ϕ , κ ) ⋅ ( Z − Z0) 
vx := x − x0 − fs ⋅ ...
  r31( ω , ϕ , κ ) ⋅ ( X − X0 ) + r32( ω , ϕ , κ ) ⋅ ( Y − Y0) + r33( ω , ϕ , κ ) ⋅ ( Z − Z0) 
    2  2 
2
 
+ −k1⋅ ( x − x0) + ( y − y0 )  + k2⋅ ( x − x0) + ( y − y0 )   ⋅ ( x − x0) ...
2 2
 
 + −k ⋅ ( y − y ) 2 + 3 ⋅ ( x − x ) 2 − 2 ⋅ k ⋅ ( x − x ) ⋅ ( y − y ) 
  3 0 0  4 0 0 

 →
  r21( ω , ϕ , κ ) ⋅ ( X − X0 ) + r22( ω , ϕ , κ ) ⋅ ( Y − Y0) + r23( ω , ϕ , κ ) ⋅ ( Z − Z0) 
vy := y − y0 + fs ⋅ ...
  r31( ω , ϕ , κ ) ⋅ ( X − X0 ) + r32( ω , ϕ , κ ) ⋅ ( Y − Y0) + r33( ω , ϕ , κ ) ⋅ ( Z − Z0) 
    2  2 
2
 
+ −k1⋅ ( x − x0) + ( y − y0 )  + k2⋅ ( x − x0) + ( y − y0 )   ⋅ ( y − y0 ) ...
2 2
 
 + −2 ⋅ k ⋅ ( x − x ) ⋅ ( y − y ) − k ⋅ ( x − x ) 2 + 3 ⋅ ( y − y ) 2 
  3 0 0 4  0 0  

736
  0.8   0.6  1 
 −0.6   0.2   0.7 
     
 0.5   −1.2   →
 1.3 
 −0.4   −0.0  2 2
 0.4 
vx =   vy =   v := vx + vy =   n := rows( v) n = 8
 0.3   −0.0  0.3
 
 0.6   1.0   1.2 
 −0.5   −1.4   1.5 
     
 −0.7   0.8   1.1 
n

n ∑ ( )
1 2
RMSvx := v ⋅ x = 0.6
i
i =1
n

n ∑ ( )
1 2
RMSvy := v ⋅ y = 0.8
i
i =1
n
( v) =1
1
∑
2
RMSv := ⋅
n i
i=1

• oznaczenia wyznczonych parametrów orientacji zdjęcia 252: w aerotriangulacji

wyznaczone parametry orientacji i dystorsji zdjęcia 252 oraz współrzędne pikselowe
i terenowe fotopunktów wyróżnione są wskaźnikiem 2 - zdjęcie drugie:
 x02   x0 
y    1
 02   y0  1 x2 := x
6517.34756955
 fs2   fs  y2 := y
    2 4777.60052632
 X02   X0  3 15343.83970307 X2 := X
 Y02  Y  4 363896.0447052 Y2 := Y
   0
 Z02   Z0  5 362053.86257019 Z2 := Z
 ω2  :=  = 6 1669.05921116
  ω 7 0.00400066
 ϕ2  ϕ 
κ  κ  8 -0.00109091
ω2 = 0.2292⋅ deg
 2   9 3.13499106
 k12   k1  10 0 ϕ2 = −0.0625⋅ deg
   k2  11 0 κ2 = 179.622⋅ deg
 k22   
 k32   k3  12 0
   k  13 0.00000001
 k42   4

737
 4
1× 10

( )
max y252 − y252

max( y252 ) − y2
3
5× 10
( )
max y252 − y02

3 3 4
4× 10 8× 10 1.2× 10
x252 , x2 , x02

punkty GPS
fotopunkty 1, 2,...8
środek rzutów zdjęcia 252
Rys. 8.3.7

Aerotriangulacja: zdjęcia 252 i 253

Wyrównanie wiązek zdjęć 1 i 2 zostanie przeprowadzone przy założeniu tylko jednego

punktu wiążącego w - fotopunktu o numerze 9 (rys. 8.2.2-3), o współrzędnych
pikselowych odczytanych sa na zdjęciach 1 (253), (rys. 8.2.2) i 2 (252), (rys. 8.2.3).

zdjęcie 1 (253) zdjęcie 2 (252)

xw1 := x253 = 3814.25 xw2 := x252 = 9008.34
9 9
yw1 := y253 = 5156.8 yw2 := y252 = 5152.29
9 9

738
Parametry orientacji i dystorsji zdjęć 1 i 2 obliczone wyżej metodą niezależnych wiązek
oraz założone - przybliżone współrzędne terenowe punktu wiążącego

Xw := mean( X ) = 363611.188
Yw := mean( Y ) = 362104.060
Zw := mean( Z ) = 119.019

są wielkościami pierwszego przybliżenia w procedurze iteracyjnego rozwiązywania

nieliniowego układu równań rzutu środkowego zestawionych dla zdjęć 1 i 2 oraz
fotopunktów 1 - 8 i punktu wiążącego w = 9:

Given

• fotopunkty 1, 2, 3, ... 8 na zdjęciu 1

• fotopunkty 1, 2, 3, ... 8 na zdjęciu 2

739
• punkt wiążący w = 9 na zdjęciu 1

• punkt wiążący w = 9 na zdjęciu 2

• ogranieczenia na parametry orientacji zewnętrznej

zdjęcie 1 (253) zdjęcie 2 (252)

X01 = 363372.381 X02 = 363896.057

Y01 = 362060.594 Y02 = 362053.849
Z01 = 1670.884 Z02 = 1669.053

ω1 = 0.00303687 rad ω2 = 0.00363028 rad

ϕ1 = 0.00052360 rad ϕ2 = 0.00033161 rad
κ1 = 3.14000440 rad κ2 = 3.13503022 rad

740
 x01    x01  
   
 y01 
y
  01  
 fs1    fs1    6550.3548367516 
 
       4854.3518804751 
 X01    X01  
 15368.5789075363 
 Y01    Y01    
      363372.3708536967
 
 Z01    Z01    362060.5595702454 
ω   ω 
 
 1      1670.8837137941 
1

 ϕ1    ϕ1   0.0057954874
 
κ    κ    0.0012503808 
 1  1 
 
 k11    k11    3.1400565632 
     0

 k21    k21    0 
 k31    k31   

     0
 k41    k41    −0.0000000767 
 x02    x02    6517.7401190845 
   
 y02  := Minerr  y02   =  4778.8769906591 
f    f    15343.6225960347 
 s2    s2  
 X02    X02    363896.0470090144 
    Y   362053.8649140293
 Y02    02    1669.0593972623 
 Z02    Z02  
       0.0040887597 
 ω2    ω2   −0.0010638866 
 ϕ2    ϕ2   
3.1349859367 
   
 κ2    κ2     0 
k    k12   
 12
    0 

 k22    k22    0

k   k   0
 32    32   363646.6080036085 
 k42    k42    
      362099.5653358416 
 Xw    Xw    120.604298287 
 Yw    Yw  
   
 Zw    Zw  

741
W wyniku wyrównania otrzymuje się:
• wyrównane parametry orientacji i dystorsji zdjęć 1 i 2:

 x01   x02 
   
 y01  1  y02  1
 fs1  1 6550.3548367516
 fs2  1 6517.7401190845
   
 X01  2 4854.3518804751  X02  2 4778.8769906591
 Y  3 15368.5789075363  Y  3 15343.6225960347
 01
 4 363372.3708536967  02
 4 363896.0470090144
 Z01   Z02 
  5 362060.5595702454   5 362053.8649140293
−1 −1
 ω1⋅ deg  = 6 1670.8837137941  ω2⋅ deg  = 6 1669.0593972623
  7 0.3320569686   7 0.2342686771
 ϕ1⋅ deg− 1   ϕ2⋅ deg− 1 
  8 0.0716415406
  8 -0.0609562133
−
 κ1⋅ deg  9
1 179.9119885042 −
 κ2⋅ deg  9
1 179.6214630043
  10 0.0000000001   10 0
 k11  11 0
 k12  11 0
 k21   k22 
  12 -0.0000000027   12 0.0000000001
 k31  13 -0.0000000767  k32  13 0.0000000095
 k   k 
 41   42 
• wyrównane współrzędne terenowe punktu wiążącego:
 Xw   363646.608 
 
 Yw  =  362099.565 
Z   
 w  120.604 
TEST: W rozpatrywanym przykładzie przyjęty jest punkt wiążący w = 9 o pomierzonych
współrzędnych terenowych GPS.

 . 9 
X
 363646.737 
 Y.  =  362099.534 
 9  
H9   120.75 
 
Współrzędne te nie były jednak wprowadzone do wyrównania, mają znaczenie
kontrolne, otrzymane odchyłki są błędami aerotriangulacji:

 . 9 
X
 Xw   −0.129 
 
 Yw  −  Y.9  =  0.031 
   
Z   −0.146 
 w H9 
 

742
Odchyłki vx, vy współrzędnych pikselowych obliczonych od pomierzonych i ich
średnie kwadratowe RMS nie powinny przekraczać podwójnego błędu identyfikacji
piksela:

• fotopunkty 1, 2, 3, ... 8 na zdjęciu 1

 −0.5   0.8   0.9 

 0.7   0.4   0.8 
     
 0.7   −0.5   0.8 
 0.8   0.6  2 2  1 
vx =   vy =   v := vx + vy =  
 0.3   −1.0   1.1 
 −0.1   0.2   0.2 
 −0.5   −1.0   1.2 
     
 −1.2   0.4   1.3 
n := rows( v) n=8

n ∑ ( )
1 2
RMSvx := v ⋅ x = 0.7
i
i =1

n ∑ ( )
1 2
RMSvy := v ⋅ y = 0.7
i
i =1

n ∑ ( i)
1 2
RMSv := ⋅v =1
i=1

743
• fotopunkty 1, 2, 3, ... 8 na zdjęciu 2

 0.9   0.6   1.1 

 −0.6   0.3   0.7 
     
 0.6   −1.2   1.4 
 −0.4   −0.1  2 2
 0.4 
vx =   vy =   v := vx + vy =  
 0.2   −0.0   0.2 
 0.6   1.0   1.2 
 −0.5   −1.3   1.4 
     
 −0.7   0.9   1.1 

n := rows( v) n=8

∑ (v )
1 2
RMSvx := ⋅ x = 0.6
n i
i =1

∑ (v )
1 2
RMSvy := ⋅ y = 0.8
n i
i =1

∑ (vi) = 1
1 2
RMSv := ⋅
n
i=1

744
• punkt wiążący w = 9 na zdjęciu 1

vxw = −0.00

vyw = 0.20

• punkt wiążący w = 9 na zdjęciu 2

vxw = 0.00

vyw = −0.20

745
8.4. Pomiary sytuacyjne i wysokościowe
Fotogrametryczne wcięcie w przód
Jest metodą obliczania współrzędnych terenowych dowolnego odfotografowanego
punktu (piksela) terenowego na co najmniej 2 zdjęciach o znanych parametrach
orientacji wewnetrznej i zewnętrznej - obliczonych metodą aerotriangulacji.

Przykład 1
Piksel CCD odfotografowanego piksela TERENOWEGO (2.5 × 2.5 cm) można
zidentyfikować na dwóch zdjęciach (rys. 8.4.1):
• x1, y1 – współrzędne pikselowe odczytane na zdjęciu 1,
• x2, y2 – współrzędne pikselowe odczytane na zdjęciu 2.
Współrzędne geocentryczne X, Y, Z piksela TERENOWEGO otrzymuje się w wyniku
rozwiązania metodą najmniejszych kwadratów 2 par równań rzutu środkowego:

f r11 (ω1 , φ1 , κ 1 )( X − X 01 ) + r12 (ω1 , φ1 , κ 1 )(Y − Y01 ) + r13 (ω1 , φ1 , κ 1 )(Z − Z 01 )

v x1 = −
s r31 (ω1 , φ1 , κ 1 )( X − X 01 ) + r32 (ω1 , φ1 , κ 1 )(Y − Y01 ) + r33 (ω1 , φ1 , κ 1 )( Z − Z 01 )
− [k1 (( x1 − x 01 ) 2 + ( y1 − y 01 ) 2 ) + k 2 (( x1 − x01 ) 2 + ( y1 − y 01 ) 2 ) 2 ]( x1 − x 01 )
− k 3 [3( x1 − x 01 ) 2 + ( y1 − y 01 ) 2 ] − 2k 4 ( x1 − x01 )( y1 − y 01 ) − ( x1 − x01 )
f r21 (ω1 , φ1 , κ 1 )( X − X 01 ) + r22 (ω1 , φ1 , κ 1 )(Y − Y01 ) + r23 (ω1 , φ1 , κ 1 )( Z − Z 01 )
v y1 = −
s r31 (ω1 , φ1 , κ 1 )( X − X 01 ) + r32 (ω1 , φ1 , κ 1 )(Y − Y01 ) + r33 (ω1 , φ1 , κ 1 )( Z − Z 01 )
− [k1 (( x1 − x 01 ) 2 + ( y1 − y 01 ) 2 ) + k 2 (( x1 − x 01 ) 2 + ( y1 − y 01 ) 2 ) 2 ]( y1 − y 01 )
− 2k 3 ( x1 − x 01 )( y1 − y 01 ) − k 4 [( x1 − x 01 ) 2 + 3( y1 − y 01 ) 2 ] − ( y1 − y 01 )

f r11 (ω 2 , φ 2 , κ 2 )( X − X 02 ) + r12 (ω 2 , φ 2 , κ 2 )(Y − Y02 ) + r13 (ω 2 , φ 2 , κ 2 )( Z − Z 02 )

v x2 = −
s r31 (ω 2 , φ 2 , κ 2 )( X − X 02 ) + r32 (ω 2 , φ 2 , κ 2 )(Y − Y02 ) + r33 (ω 2 , φ 2 , κ 2 )( Z − Z 02 )
− [k1 (( x 2 − x 02 ) 2 + ( y 2 − y 02 ) 2 ) + k 2 (( x 2 − x 02 ) 2 + ( y 2 − y 02 ) 2 ) 2 ]( x 2 − x 02 )
− k 3 [3( x 2 − x 02 ) 2 + ( y 2 − y 02 ) 2 ] − 2k 4 ( x 2 − x 02 )( y 2 − y 02 ) − ( x 2 − x 02 )
f r21 (ω 2 , φ 2 , κ 2 )( X − X 02 ) + r22 (ω 2 , φ 2 , κ 2 )(Y − Y02 ) + r23 (ω 2 , φ 2 , κ 2 )( Z − Z 02 )
v y2 = −
s r31 (ω 2 , φ 2 , κ 2 )( X − X 02 ) + r32 (ω 2 , φ 2 , κ 2 )(Y − Y02 ) + r33 (ω 2 , φ 2 , κ 2 )( Z − Z 02 )
− [ k1 (( x 2 − x 02 ) 2 + ( y 2 − y 02 ) 2 ) + k 2 (( x 2 − x 02 ) 2 + ( y 2 − y 02 ) 2 ) 2 ]( y 2 − y 02 )
− 2k 3 ( x 2 − x 02 )( y 2 − y 02 ) − k 4 [( x 2 − x 02 ) 2 + 3( y 2 − y 02 ) 2 ] − ( y 2 − y 02 )

Punktowi temu przypisywana jest barwa RGB piksela ze zdjęcia 1 lub 2, albo jest
uśredniona z tych zdjęć.
Obliczenia powtarzane są dla każdego piksela TERENOWEGO identyfikowanego na
zdjęciach 1 i 2 metodą korelacji obrazowej lub metodą najmniejszych kwadratów.
W ten sposób otrzymuje się trójwymiarowy metryczny model terenu z zabudową
i pokryciem naturalnym w postaci kolorowej gęstej chmury punktów, o odległości
między punktami rzędu 2,5 cm (rys. 8.4.1).

746
 κ2
ω2 κ1

φ2
O2 φ1
O
Środek rzutów
O1 Środek
f2
rzutów
x2 y02 y2 f1
x02 x01
x1 y1
o2 y01
Zdjęcie 2 Piksel CCD 2 Zdjęcie 1 o1
Piksel CCD1

Z02 Z01

Piksel TERENOWY 2.5 × 2.5 cm

Z
Oś obrotu Ziemi

Z
Środek
Z
masy Y
Ziemi
X01
X02 Y01
Y02 X
Płaszczyzna równika
X Y

Rys. 8.4.1

747
Przykład 2
Piksel CCD odfotografowanego piksela narożnika budynku (2.5 × 2.5 cm) można
zidentyfikować na 3 zdjęciach (rys. 8.4.2-4):
• x1, y1 – współrzędne pikselowe odczytane na zdjęciu 1
• x2, y2 – współrzędne pikselowe odczytane na zdjęciu 2
• x3, y3 – współrzędne pikselowe odczytane na zdjęciu 3
Na zdjęciu 4 punkt ten nie jest odfotografowany (rys. 8.4.5).
x1

y1 P

Zdjęcie 1

h
Z

Środek
Ziemi φ

λ
X
Y
Rys. 8.4.2
Współrzędne geocentryczne X, Y, Z narożnika budynku P otrzymuje się w wyniku
rozwiązania metodą najmniejszych kwadratów 3 par równań rzutu środkowego:
i = 1, 2, 3
f r11 (ω i , φ i , κ i )( X − X 0i ) + r12 (ω i , φ i , κ i )(Y − Y0i ) + r13 (ω i , φ i , κ i )( Z − Z 0i )
v xi = −
s r31 (ω i , φ i , κ i )( X − X 0i ) + r32 (ω i , φ i , κ i )(Y − Y0i ) + r33 (ω i , φ i , κ i )( Z − Z 0i )
− [k1 (( x i − x 0i ) 2 + ( y i − y 0i ) 2 ) + k 2 (( x i − x 0i ) 2 + ( y i − y 0i ) 2 ) 2 ]( x i − x 0i )
− k 3 [3( x i − x 0i ) 2 + ( y i − y 0i ) 2 ] − 2k 4 ( x i − x 0i )( y i − y 0i ) − ( xi − x 0i )

748
 f r21 (ω i , φ i , κ i )( X − X 0i ) + r22 (ω i , φ i , κ i )(Y − Y0i ) + r23 (ω i , φ i , κ i )( Z − Z 0i )
v yi = −
s r31 (ω i , φ i , κ i )( X − X 0i ) + r32 (ω i , φ i , κ i )(Y − Y0i ) + r33 (ω i , φ i , κ i )(Z − Z 0i )
− [k1 (( x i − x 0i ) 2 + ( y i − y 0i ) 2 ) + k 2 (( x i − x 0i ) 2 + ( y i − y 0i ) 2 ) 2 ]( y i − y 0i )
− 2k 3 ( x i − x 0i )( y i − y 0i ) − k 4 [( x i − x 0i ) 2 + 3( y i − y 0i ) 2 ] − ( y i − y 0i )

Punktowi temu przypisywana jest barwa RGB piksela ze zdjęcia 1, 2 lub 3 albo jest
uśredniona z tych zdjęć.
Obliczenia powtarzane są dla każdego piksela TERENOWEGO identyfikowanego na
zdjęciach 1, 2, 3 i 4 metodą korelacji obrazowej lub metodą najmniejszych kwadratów.
W ten sposób otrzymuje się trójwymiarowy metryczny model terenu z zabudową
i pokryciem naturalnym w postaci kolorowej gęstej chmury punktów, o odległości
między punktami rzędu 2,5 cm, lub innej, zależnej od wysokości fotografowania
i rozdzielczości kamery.

x2

y2 P

Zdjęcie 2
h
Z

Środek
Ziemi
φ

λ
X
Y

Rys. 8.4.3

749
 x3

y3 P

Zdjęcie 3
Z

Środek
Ziemi φ

λ
X
Y
Rys. 8.4.4

Zdjęcie 4
Rys. 8.4.5

750
Przykład 3

Piksel CCD odfotografowanego piksela narożnika budynku (2.5 × 2.5 cm) można
zidentyfikować na 4 zdjęciach (rys. 8.4.6-9):
• x1, y1 – współrzędne pikselowe odczytane na zdjęciu 1
• x2, y2 – współrzędne pikselowe odczytane na zdjęciu 2
• x3, y3 – współrzędne pikselowe odczytane na zdjęciu 3
• x4, y4 – współrzędne pikselowe odczytane na zdjęciu 4

Współrzędne geocentryczne X, Y, Z narożnika budynku P otrzymuje się w wyniku

rozwiązania metodą najmniejszych kwadratów 4 par równań rzutu środkowego:
i = 1, 2, 3, 4

f r11 (ω i , φ i , κ i )( X − X 0i ) + r12 (ω i , φi , κ i )(Y − Y0i ) + r13 (ω i , φ i , κ i )(Z − Z 0i )

v xi = −
s r31 (ω i , φi , κ i )( X − X 0i ) + r32 (ω i , φi , κ i )(Y − Y0i ) + r33 (ω i , φ i , κ i )(Z − Z 0i )
− [k1 (( xi − x0i ) 2 + ( y i − y 0i ) 2 ) + k 2 (( xi − x0i ) 2 + ( y i − y 0i ) 2 ) 2 ]( xi − x0i )
− k 3 [3( xi − x0i ) 2 + ( y i − y 0i ) 2 ] − 2k 4 ( xi − x0i )( y i − y 0i ) − ( xi − x0i )
f r21 (ω i , φi , κ i )( X − X 0i ) + r22 (ω i , φ i , κ i )(Y − Y0i ) + r23 (ω i , φ i , κ i )(Z − Z 0i )
v yi = −
s r31 (ω i , φi , κ i )( X − X 0i ) + r32 (ω i , φ i , κ i )(Y − Y0i ) + r33 (ω i , φi , κ i )(Z − Z 0i )
− [k1 (( xi − x0i ) 2 + ( y i − y 0i ) 2 ) + k 2 (( xi − x0i ) 2 + ( y i − y 0i ) 2 ) 2 ]( y i − y 0i )
− 2k 3 ( xi − x0i )( y i − y 0i ) − k 4 [( xi − x0i ) 2 + 3( y i − y 0i ) 2 ] − ( y i − y 0i )

Punktowi temu przypisywana jest barwa RGB piksela ze zdjęcia 1, 2, 3 lub 4 albo jest
uśredniona z tych zdjęć.
Obliczenia powtarzane są dla każdego piksela TERENOWEGO identyfikowanego na
zdjęciach 1, 2, 3 i 4 metodą korelacji obrazowej lub metodą najmniejszych kwadratów.
W ten sposób otrzymuje się trójwymiarowy metryczny model terenu z zabudową
i pokryciem naturalnym w postaci kolorowej gęstej chmury punktów, o odległości
między punktami rzędu 2,5 cm, lub innej, zależnej od wysokości fotografowania
i rozdzielczości kamery.

Trójwymiarowy model terenu z zabudową i pokryciem naturalnym

Tr ójwymiarowy metr yczny kolorowy model terenu z zabudową i pokryciem natur alnym
jest tworzony, metodą fotogrametrycznego wcięcia w przód. Szczegóły zostały
omówione na powyższych przykładach 1, 2 i 3. Model ten ma postać gęstej chmury
punktów we współrzędnych geocentrycznych (X, Y, Z, R, G, B). Odległości między
punktami, na przykład 2.5 cm (rys. 8.4.1), zależą od wysokości fotografowania
i rozdzielczości kamery.

751
 x1 x2

y1 P y2 P

Zdjęcie 1 Zdjęcie 2

h h
Z Z

Środek Środek
Ziemi
φ Ziemi
φ

λ λ
X X
Y Y
Rys. 8.4.6 Rys. 8.4.7
x4
x3

y3 P y4 P

Zdjęcie 4
Zdjęcie 3

h h
Z Z

Środek
Ziemi
φ Środek
φ
Ziemi
λ λ
X X
Y Y
Rys. 8.4.8 Rys. 8.4.9

752
Wizualizacja komputerowa
Wyświetlona w programie grafiki 3D chmura punktów (X, Y, Z, R, G, B) tworzy
trójwymiarowy barwny model terenu z zabudową i pokryciem naturalnym (rys. 8.4.10).
Model ten można przeglądać bez zniekształceń w układzie współrzędnych
geocentrycznych (X, Y, Z) lub zniekształcony, po przeliczeniu współrzędnych punktów
(X, Y, Z) do państwowego układu współrzędnych płaskich i systemu wysokości
nowmalnych (x, y, H) gdzie:
• x, y - współrzędne płaskie w układzie "2000" lub "1992",
• H - wysokość normalna nad quasigeoidą.
Jest to model metryczny, można na nim wykonywać pomiary liniowe, kątowe
i powierzchniowe. Modele takie są wykorzystywane między innymi do planowania
zabudowy.

Rys. 8.4.10
Ortofotomapa
Widok "z góry" modelu trójwymiarowego terenu z zabudową i pokryciem naturalnym
we współrzędnych x, y, H przedstawia ortofotomapę (rys. 8.4.11). Ortofotomapa
powstaje więc przez przypisanie każdemu punktowi trójwymiarowego modelu terenu
z zabudową i pokryciem naturalnym (x, y, H) wysokości równej zero H = 0. Punkty
ortofotomapy mają więc współrzędne (x, y, H = 0).
W przypadku wielu punktów posiadających takie same współrzędne poziome (x, y),
wykazywane z dokładnością 0.01 m, pozostawiany jest punkt najwyżej (H) położony,
pozostałe są usuwane. Uzasadnieniem takiego postępowania jest fakt nieistotnego
praktycznie wpływu odchylenia pionu np. krawędzi budynku od prostopadłej do
elipsoidy według której odbywa się rzutowanie punktów krawędzi na elipsoidę
odniesienia.
Na przykład we Wrocławiu przeciętna wartość odchylenia pionu od prostopadłej do
elipsoidy na poziomie morza wynosi 6". Powoduje to przesunięcie poziome górnego
punktu pionowej krawędzi budynku względem punktu dolnego tej krawędzi na
wysokości 100 m o wielkość zaniedbywalną, poniżej 0.01 m:
1 1 π
6⋅ ⋅ ⋅ ⋅ 100 = 0.003m
60 60 180

753
 Ortofotomapa - widok z góry modelu trójwymiarowego (x, y, H = 0)

Rys. 8.4.11

Klasyczna metoda tworzenia ortofotomapy na podstawie:

• zdjęcia lotniczego o znanych z aerotriangulacji parametrach orientacji zewnętrznej,
wewnętrznej i dystorsji, oraz
• dostępnego numerycznego modelu wysokości terenu,
jest opisana w rozdziale 10.

Wydzielanie pojedynczych obiektów 2D

Pojedyncze obiekty 2D są wydzielane na podstawie ortofotomapy przy zastosowaniu
metod wektoryzacji i digitalizacji w jakie są wyposażone programy geodezyjne, CAD
i GIS takie jak C-Geo, AutoCad, ArcGIS, TNTmips i inne. Ta metoda pomiaru
systuacyjnego - nazywana geodezyjnym pomiarem kartometrycznym jest opisana
w rozdziale 6.

Wydzielanie pojedynczych obiektów 3D

Pojedyncze obiekty 3D są wydzielane z chmury punktów-pikseli tworzących metryczny
model trójwymiarowy terenu z zabudową i pokryciem naturalnym (X, Y, Z) lub po
przeliczeniu współrzędnych (x, y, H) .
W najprostszym przypadku model jest obracany do widoku "z góry" i obcinane są
wszystkie piksele na zewnątrz obrysu widzianego z góry wydzielanego obiektu.

754
Pomiary sytuacyjne i wysokościowe
Opisana metoda wydzielania pojedynczych obiektów z chmury punktów (x, y, H) jest
przykładem automatycznej metody wykonywania geodezyjnego pomiaru
fotogrametrycznego sytuacyjnego (x, y) i wysokościowego (H).

W praktyce geodezyjny pomiar fotogrametryczny jest często wykonywany metodą

digitalizacji ręcznej na utworzonym po aerotriangulacji, trójwymiarowym modelu
fotogrametrycznym we współrzędnych geocentrycznych (X, Y, Z):
• na jednym ze zdjęć wskazywany jest kursorem na ekranie monitora pierwszy punkt
(piksel) digitalizowanego obiektu,
• piksel ten jest automatycznie identyfikowany metodą korelacji obrazowej na
pozostałych zdjęciach i następuje obliczenie współrzędnych terenowych X, Y, Z
tego punktu metodą fotogrametrycznego wcięcia w przód,
• współrzedne geocentryczne X, Y, Z są przeliczane na współrzędne płaskie x, y
w układzie "2000" lub "1992" i wysokości normalne nad quasigeoidą H,
• współrzędne x, y i wysokości H kolejnych punktów obwodzonego na zdjęciu
obiektu obliczane są analogicznie.
Analiza dokładności pomiaru sytuacyjnego i wysokościowego zostanie przeprowadzona
na podstawie punktu kontrolnego k o numerze 10 (rys. 8.2.2-3), o pomierzonych
współrzędnych terenowych GPS:

 X. 
 10   363711.768 
 Y.  =  362281.532 
 10   
 H 10   118.11 
 
i odczytanych na zdjęciach współrzędnych pikselowych:

zdjęcie 1 (253) zdjęcie 2 (252)

xk1 := x253 = 3180.65 xk2 := x252 = 8371.12
10 10
yk1 := y253 = 6956.65 yk2 := y252 = 6956.6
10 10

Parametry orientacji i dystorsji zdjęć 1 i 2 wyznaczone w aerotriangulacji oraz

przybliżone współrzędne terenowe wyznaczanego punktu k:
Xk := mean( X ) = 363611.188
Yk := mean( Y ) = 362104.060
Zk := mean( Z ) = 119.019

są wielkościami pierwszego przybliżenia w procedurze iteracyjnego rozwiązywania

nieliniowego układu równań wcięcia w przód:

755
 Given

 Xk   363711.699 
 
 Yk  := Minerr( Xk , Yk , Zk ) =  362281.668 
Z   117.988 
 k

TEST: Odchyłki współrzędnych wyznaczonego wcięciem w przód punktu k = 10

od pomierzonych współrzędnych terenowych GPS tego punktu:

 Xk   X. 
   10   −0.068 
 Yk  −  Y. 10  =  0.136 
   
Z   −0.122 
 k  H 10 
 
są błędami fotogrametrycznego pomiaru sytuacyjnego i wysokościowego.

Odchyłki vx, vy współrzędnych pikselowych obliczonych od pomierzonych nie

powinny przekraczać podwójnego błędu identyfikacji piksela:

756
• punkt wyznaczany k = 10 na zdjęciu 1

vxk = 0.01
vyk = −0.44

• punkt wyznaczany k = 10 na zdjęciu 2

vxk = −0.00
vyk = 0.44

Ocena dokładności aerotriangulacji przez wykonawcę

W opisany sposób (geodezyjny pomiar fotogrametryczny), metodą fotogrametrycznego
wcięcia w przód obliczane są również współrzędne terenowe punktów kontrolnych.
Dopuszczalne różnice współrzędnych DX, DY, DZ pomiędzy pomiarem
fotogrametrycznym a pomiarem terenowym GPS na każdym z punktów kontrolnych
wynoszą odpowiednio:
• DX, DY nie więcej niż 0,15 m, DZ nie więcej niż 0.21 m — w przypadku zdjęć
o terenowej wielkości piksela nie większej niż 0.10 m,
• DX, DY nie więcej niż 0.75 m, DZ nie więcej niż 0.75 m — w przypadku zdjęć
o terenowej wielkości piksela większej od 0.10 m i nie większej niż 0.25 m,
• DX, DY nie więcej niż 1.50 m, DZ nie więcej niż 1.20 m — w przypadku zdjęć
o terenowej wielkości piksela większej od 0.25 m i nie większej niż 0.50 m.

757
Weryfikacja jakości procesu aerotriangulacji w PZGiK
Wykonane zdjęcia, poddane aerotriangulacji, są przekazywane do PZGiK i zasilają bazę
danych zobrazowań lotniczych i satelitarnych BDZLiS.
Według wspomnianego rozporządzenia MSWiA (Dz.U. Nr 263, poz. 1571), w celu
wykonania procesu weryfikacji jakości aerotriangulacji wykonawca przekazuje do
PZGiK w postaci elektronicznej:
• sprawozdanie techniczne:
a) nazwa wykonawcy,
b) cel opracowania,
c) opis obiektu zawierający jego nazwę, opis położenia, zasięg oraz powierzchnię,
d) system odniesień przestrzennych, w którym wykonano opracowanie,
e) terenową wielkość piksela,
f) okres wykonania zdjęć,
g) pokrycie podłużne i poprzeczne,
h) wielkość i kształt bloku (podbloków) aerotriangulacji,
i) liczbę zdjęć w bloku,
j) opis zastosowanej technologii,
k) opis sposobu wykonania aerotriangulacji,
l) informacje o wystąpieniu problemów i okoliczności niestandardowych, ich opis
wraz z zastosowanym sposobem postępowania,
m) uzyskaną w procesie aerotriangulacji dokładność pomiarów oraz wyników,
n) datę opracowania;
• szkic bloku zdjęć lotniczych,
• zbiory danych wejściowych do procesu wyrównania aerotriangulacji zawierające:
a) raport z kalibracji kamer,
b) raport z kalibracji anten odbiorników pokładowych GPS,
c) współrzędne tłowe (po wyeliminowaniu błędów grubych),
d) współrzędne fotopunktów (po wyeliminowaniu błędów grubych) z błędami
średnimi współrzędnych zweryfikowanymi w trakcie wyrównania,
e) pomiary elementów orientacji zewnętrznej zdjęć lotniczych (po wyeliminowaniu
błędów grubych) w podziale na profile GPS, ze znacznikiem czasu, jeżeli został
zarejestrowany;
• zbiory danych wynikowych procesu aerotriangulacji zawierające:
a) współrzędne punktów wiążących i fotopunktów wraz z błędami średnimi tych
współrzędnych,
b) współrzędne tłowe punktów wiążących i fotopunktów,
c) elementy orientacji zewnętrznej zdjęć lotniczych wraz z błędami średnimi,
d) dane kalibracji kamer uwzględniające wpływ dodatkowych parametrów
wyrównania lub siatkę korekcyjną,
e) nowe dane kalibracji kamer, jeżeli w procesie aerotriangulacji wyznaczano
zmiany podstawowych elementów orientacji wewnętrznej kamer,
f) dane utworzone podczas procesu pomiarowego aerotriangulacji,
g) różnice współrzędnych uzyskane na punktach kontrolnych,
h) raport z wyrównania końcowego;

758
• szkic powykonawczy aerotriangulacji zawierający w szczególności:
a) nazwę lub oznaczenie obiektu,
b) nazwę wykonawcy,
c) granice obiektu,
d) nazwę bloku (podbloku),
e) terenową wielkość piksela,
f) liczbę zdjęć w bloku,
g) okres wykonania zdjęć,
h) położenie środków rzutów zdjęć lotniczych,
i) numery zdjęć lotniczych,
j) fotopunkty, w podziale na F-punkty i Z-punkty, wraz z ich numeracją,
k) punkty kontrolne, w podziale na typy punktów kontrolnych, wraz z ich
numeracją,
l) położenie zdjęć lotniczych, dla których nie pomierzono środków rzutów w locie,
m) granice fragmentów bloku wykonanych różnymi kamerami lub w różnych
nalotach wraz z nazwami kamer i datami wykonania zdjęć lotniczych,
n) zasięgi arkuszy ortofotomapy wraz z oznaczeniem ich godeł,
o) legendę zastosowanych oznaczeń.
W przypadku gdy wyrównanie zostało wykonane w kilku systemach odniesień
przestrzennych, zbiory danych i szkic powykonawczy aerotriangulacji przekazuje
się dla każdego z systemów odniesień przestrzennych.
Weryfikację jakości procesu aerotriangulacji wykonuje się, wykorzystując niezależne
punkty kontrolne, których:
• ilość, rodzaj oraz lokalizacja w bloku są takie same jak dla punktów kontrolnych
w procesie aerotriangulacji, nie wymaga się lokalizowania niezależnych punktów
kontrolnych w pokryciu poprzecznym lub podłużnym;
• współrzędne należy pomierzyć na modelach stereoskopowych utworzonych na
podstawie wyników aerotriangulacji,
• współrzędne należy pomierzyć w terenie tak, aby łączny średni błąd identyfikacji
i pomiaru nie przekraczał wielkości jednego piksela na zdjęciu.
Dopuszczalne różnice współrzędnych DX, DY, DZ pomiędzy pomiarem
fotogrametrycznym a pomiarem terenowym na każdym z niezależnych punktów
kontrolnych wynoszą odpowiednio:
• DX, DY nie więcej niż 0,30 m, DZ nie więcej niż 0,30 m — w pr zypadku zdjęć
o terenowej wielkości piksela nie większej niż 0.10 m wykonanych kamerą
szerokokątną i półnormalnokątną,
• DX, DY nie więcej niż 0,30 m, DZ nie więcej niż 0,55 m — w pr zypadku zdjęć
o terenowej wielkości piksela nie większej niż 0.10 m wykonanych kamerą
normalnokątną,
• DX, DY nie więcej niż 1,00 m, DZ nie więcej niż 1,20 m — w pr zypadku zdjęć
o terenowej wielkości piksela większej od 0.10 m i nie większej niż 0.25 m,
• DX, DY nie więcej niż 2,00 m, DZ nie więcej niż 1,60 m — w pr zypadku zdjęć
o terenowej wielkości piksela większej od 0.25 m i nie większej niż 0.50 m.

759
9 Fotogrametria
satelitarna
Produkty fotogrametrii satelitarnej
Fotogrametria satelitarna, podobnie jak fotogrametria lotnicza, jest techniką:
• tworzenia trójwymiarowego model terenu z zabudową i pokryciem naturalnym,
• wykonywania pomiaru sytuacyjnego i wysokościowego,
• tworzenia numerycznego modelu rzeźby terenu NMT,
• tworzenia ortofotomapy.
Produkty te są opracowywane na podstawie zdjęć satelitarnych przy użyciu programów
komputerowych Geomatica, PG-STEAMER, ERDAS IMAGINE, Envi, Dephos i innych
jak również stacji fotogrametrycznych różnych producentów.
Podstawę tworzenia tych produktów stanowi model geometryczny kamery wyrażający
zależność między współrzędnymi terenowymi obiektu a współrzędnymi pikselowymi na
zdjęciu. Szczegółowe algorytmy fotogrametrii satelitarnej przedstawione są w wielu
podręcznikach do fotogrametrii, m.innymi w wymienionych na początku rozdz. 8.1.

9.1. Zdjęcia satelitarne

Aktualnie dostępne są zdjęcia satelitarne dedykowane do celów fotogrametrycznych
z kilku satelitów. Jednym z nich jest opisany poniżej WorlView-1 (rys. 9.1.1).

Satelita WorldView-1
Satelita WorldView-1 (rys. 9.1.1) został zamieszczony przez firmę DigitalGlobe na
orbicie 18 września 2007 r.:
• okrąża Ziemię na wysokości 496 km z prędkością 300 km / 10.5 sekund w ciągu
94.6 minut po orbicie okołobiegunowej nachylonej pod kątem 97.2° względem
płaszczyzny równika (rys. 9.1.1-3).
• ruch orbitalny satelity - z północy na południe, jest zsynchronizowany z ruchem
obrotowym Ziemi - z zachodu na wschód tak, aby położenie orbity satelity w
stosunku do Słońca było jednakowe (rys. 9.1.3), nad danym obszarem satelita (na
tej heliosynchronicznej orbicie) przelatuje zawsze o tym samym czasie miejscowym
• w czasie lotu położenie satelity jest określane za pomocą odbiornika satelitarnego
GPS w geocentrycznym układzie współrzędnych prostokątnych X, Y, Z systemu
WGS 84 (rys. 9.1.1), współrzędne te są przeliczane na współrzędne geograficzne
geodezyjne: szerokość φ, długość λ i wysokość nad elipsoidą odniesienia h.

760
 Elipsoida y x
WGS84

h
z
Orbita,
kierunek
Środek skanowania
masy Z
Ziemi B
L X

Rys. 9.1.1

W ysokość = 496 km
Ślad na Ziemi

Inklinacja = 98.2°

Średni czas
słoneczny
= 9.45 am
Kierunek
ruchu
Czas obiegu = 94.6 min
Rys. 9.1.3
Rys. 9.1.2
• wektor prędkości satelity oraz orientacja skanera satelity są określone w układzie
współrzędnych orbitalnych, związanym z orbitą satelity: początek układu znajduje się
w środku masy satelity, oś x jest styczna do orbity skierowana w kierunku jego
ruchu, oś z pokrywa się z normalną główną orbity i jest skierowana do powierzchni
Ziemi, oś y uzupełnia układ prawoskrętny (rys. 9.1.1),
• pozycja satelity X, Y, Z i jego orientacja względem osi x, y, z jest utrzymywana
przez żyroskopy, skanery gwiazd, silniczki manewrujące i system GPS,

761
• wymiary satelity: wysokość 3.6 m, średnica 2.5 m, rozpiętość 7.1 m, masa 2500 kg.
• satelita tworzy 3 zdjęcia czarnobiałe, z kierunku pionowego, w przód i wstecz za
pomocą teleskopu (WorldViev-60) o średnicy 61 cm i skanera składającego się z 3
linijek (rys. 9.1.5) zawierających około 27000 detektorów CCD, ustawionych
poziomo i prostopadle do kierunku lotu, skierowanych pionowo, w przód i wstecz.

Tworzenie obrazu
Kamera satelity satelity WorldView-1 posiada teleskop o średnicy 61 cm oraz
w płaszczyźnie obrazowej 3 linijki 35170 detektorów promieniowania słonecznego
odbitego od powierzchni Ziemi w zakresie spektralnym 400-900 nm (rys. 9.1.4),
w postaci komórek krzemowych o wymiarach ok. 0.02 mm × 0.02 mm, nazywanych
pikselami.
Maksymalna wartość energii
słonecznej zawiera się w paśmie
promieniowania widzialnego,
nazywanego światłem, które jest
wiązką fal elektromagnetycznych o
długościach w zakresie 0.4 do 0.7
mikrometra. Światło składa się z
szeregu pasm - wiązek fal, nazywanych
barwami tęczy (rys. 1.5), głównymi
pasmami są fioletowe, niebieskie B
(Blue), zielone G (Green), żółte,
pomarańczowe i czerwone R (Red).
Znaczna część energii słonecznej
dociera do Ziemi w postaci
promieniowania niewidzialnego
ultrafioletowego i podczerwonego,
natomiast nieznaczna część dociera w
zakresie pasma mikrofalowego.
Rys. 9.1.4

Kryształ krzemu jest siecią atomów, których wiązania są zrywane w wyniku absorpcji
światła o różnych długościach fali. Liczba uwolnionych w ten sposób elektronów
tzw. ładunek elektryczny piksela, jest proporcjonalna do ilości padającego na detektor
promieniowania. Konwenter analogowo-cyfrowy zamienia zarejestrowany ładunek
elektryczny piksela na postać cyfrową w formacie 11-bitowym o 2048 poziomach
szarości, od białego 0 do czarnego 2047, jest to tzw. rozdzielczość radiometryczna
obrazu. Każdy detektor linijki CCD rejestruje promieniowanie słoneczne odbite od
elementu powierzchni terenu o wymiarach 0.50 m × 0.50 m w nadirze do 0.59 m ×
0.59 m pod kątem 25° do nadiru. W czasie przemieszczenia się satelity po orbicie, co
0.50 m skanowany jest pas terenu o szerokości 17.6 km w zakresie panchromatycznym
(rys.9.1.5). W efekcie po kilku minutach lotu zeskanowany jest obszar terenu linia po
linii o wymiarach 17.6 km x 17.6 km (rys. 2.1.6), czyli ok. 310 km2, nazywany sceną
obrazu satelitarnego.
Utworzone w czasie skanowania 3 obrazy cyfrowe są macierzami zawierającymi
stopnie szarości od 0 do 2047, o liczbie kolumn i wierszy 35170 zapisanymi w pliku w
postaci bitmapy. Obrazy te mogą być przetwarzane w programach fotogrametrycznych
np. PG-STEAMER, Geomatica, Erdas Imagine, programach GIS np. ArcGIS, TNTmips,
lub w dowolnym programie grafiki rastrowej, w szczególności C-Raster.

762
 Asł = 36.9°
Asat = 180.1°
β sat = 85.5°
βsł = 39.9°

Rys. 9.1.5
Na przykład, obcięty i przetworzony do zakresu stopni szarości od 0 do 255 fragment
obrazu cyfrowego WorldView-1 (rys. 9.1.6), zapisany w postaci bitmapy:
f := READ_IMAGE( "2a.bmp" )

1 2 3 4 5 6 7 8 9
1 136 138 143 136 121 110 103 102 120
2 104 113 123 123 116 111 101 91 94
3 98 108 119 121 120 122 116 102 93
f = 4 105 111 119 119 119 123 123 112 99
5 109 115 120 120 119 121 120 110 94
6 115 119 123 123 121 119 116 106 90
7 120 119 120 122 120 117 115 110 101
8 121 114 111 113 115 116 116 117 ...

763
posiada:
• liczbę wierszy w := rows( f ), w = 367
• liczbę kolumn k := cols( f ) , k = 598
• liczbę pikseli n := w⋅ k, n = 219466
−3
• pojemność dyskową, około n ⋅ 3⋅ 10 = 658 kB

Rys. 9.1.6
f
Po kilkakrotnym powiększeniu obrazu można dokonać wyboru interesujących pikseli,
odczytać ich wartości f oraz współrzędne obrazowe, którymi są numer kolumny k
i wiersza w tabeli f.
Na przykład współrzędne narożnika wieżowca pokazanego strzałką na rys. 9.1.6,
odczytane po powiększeniu obrazu na rys. 9.1.7 wynoszą k = 196 (oś X) i w = 215
(oś Y), natomiast stopień szarości f = 53.

764
Zniekształcenia geometryczne obrazu
Obraz posiada zniekształcenia geometryczne wywołane:
• niedokładnością orbitalnego położenia i orientacji kątowej satelity
• ruchem obrotowym Ziemi (rys. 9.1.8).
• dystorsją panoramiczną (rys. 9.1.9),
• krzywizną Ziemi (rys. 9.1.10).
• rzeźbą terenu (rys. 9.1.11) .
Więcej szczegółów można znaleźć w książkach wymienionych na początku rozdz. 8.1

Ruch obrotowy Ziemi W → E : w czasie skanowania z północy na

południe N → S kolejne linie są przesunięte na zachód W

Satelita N→S

Obrót Ziemi W → E

Rys. 9.1.8

Dystorsja panoramiczna: wymiary detektorów h := 495.00

są jednakowe ~ 0.2×0.2 µm, jednakże wymiary
odpowiadających im pikseli terenowych φ l := 8.25
są różne, zwiększają się wraz z odległością 2 2
wzdłuż skanowanej linii od piksela r := l +h
w nadirze 0.5×0.5 m do 0.59×0.59 m h
r
r = 495.07
na skraju
a := 0.50
b r
φ l b := ⋅a
h
r a
c := ⋅b c = 0.50014 b = 0.50007
h

Rys. 9.1.9

765
 Krzywizna Ziemi

h
φ R := 6371

φ b
a d := = 0.5002
cos atan  + atan  
b l l
ψ R  h  R 
d R

ψ
ψ

Rys. 9.1.10

Rzeźba terenu : wysokości pikseli

terenowych powodują przesunięcie
pikseli na zdjęciu

Usunięcie wpływu rzeźby - wysokości

terenu, jest nazywane ortorektyfikacją

Rys. 9.1.11

Zdjęcia satelity WorldView-1

DigitalGlobe udostępnia następujące obrazy WorldView-1:
• Obrazy Podstawowe Basic Imaginery (tab. 9.1.1)
• Obrazy Podstawowe Stereo-Pary Basic Stereo Pair Imaginery (tab. 9.1.2)
• Obrazy Standardowe: Standard Imaginery (tab. 9.1.3)
• Obrazy Ortorektyfikowane: Orthorectified Imaginery (tab. 9.1.4)

766
Obrazy te są dostarczane z:
• parametrami orbity satelity,
• kątami nachylenia kamery
• parametrami modelu geometrycznego kamery wiążącego współrzędne pikselowe
obrazu ze współrzędnymi terenowymi.
Dane te umożliwiają dalsze samodzielne przetwarzanie Obrazów Podstawowych
i Standardowych, w szczególności ortorektyfikację, czyli usunięcie wpływu rzeźby
terenu przy zastosowaniu dokładnego Cyfrowego Modelu Wysokościowego DEM
(Digital Elevation Model) i Naziemnych Punktów Kontrolnych GCP (Ground Control
Points).
Obrazy Podstawowe: Basic Imaginery
Obrazy Podstawowe Basic Imaginery są produktami "surowymi", posiadają jedynie
wprowadzone korekcje radiometryczne i sensora, wymiar piksela terenowego jest
zmienny w obrębie pola widzenia (tab. 9.1.1).
Dołączone parametry RPC modelu geometrycznego kamery, zamieszczone w pliku
RPS00B wraz z własnym modelem DEM i punktami kontrolnymi GCP umożliwiają
utworzenie ortofotomapy o wysokiej dokładności.
Obrazy Podstawowe Stereo-Pary: Basic Stereo Pair Imaginery
Obrazy Podstawowe Stereo-Pary: Basic Stereo Pair Imaginery Products są produktami
"surowymi", posiadają jedynie wprowadzone korekcje radiometryczne i sensora, wymiar
piksela terenowego jest zmienny w obrębie pola widzenia (tab. 9.1.2).
Obrazy te są przeznaczone do tworzenia numerycznego modelu terenu DEM (Digital
Elevation Model), wizualizacji trójwymiarowej 3D oraz wydzielania obiektów.

Obrazy Standardowe: Standard Imaginery

Obrazy Standardowe: Standard Imaginery Products oraz Obrazy Standardowe
Przygotowane do Ortorektyfikacji Ortho Ready Standard Imaginery (tab. 9.1.3):
• mają wprowadzone korekcje radiometryczne, sensora i geometryczne, wymiar
piksela terenowego jest znormalizowany,
• są przekształcone do projekcji kartograficznej,
• Obrazy Standardowe mają usunięty wpływ rzeźby terenu za pomocą przybliżonego
DTM (bez punktów GCP),
• Obrazy Przygotowane do Ortorektyfikacji nie mają wprowadzonej korekcji rzeźby
terenu, obraz jest rzutowany na średnią wysokość terenu nad elipsoidą.

Obrazy Ortorektyfikowane: Orthorectified Imaginery

Obrazy Ortorektyfikowane: Orthorectified Imaginery Products (tab. 9.1.4) są
przygotowane do użycia w systemach GIS jako mapa bazowa do tworzenia i/lub
uzupełniania map i baz danych GIS:
• mają wprowadzone korekcje radiometryczne, sensora i geometryczne, wymiar
piksela terenowego jest znormalizowany
• mają usunięty wpływ rzeźby terenu za pomocą dokładnego DTM
• są przekształcone do projekcji kartograficznej
• dostępne są w skalach i dokładności:

767
 Skala CE90 RMSE Użyty DTM Użyte GCP
1:12 000 10.2 m 6.2 m Tak Nie
1:5 000 4.23 m 2.6 m Tak Tak
1:4 800 4.1 m 2.5 m Tak Tak
Użytkownika zmienna* zmienna* Użytkownika Użytkownika
* Dokładność zależna od dokładności i jakości danych DEM i GCP dostarczonych
przez użytkownika.

Tabela 9.1.1. Obrazy Podstawowe

Charakterystyka fizyczna – Obrazy Podstawowe

Minimalna dostępna powierzchnia 25 km2
Maksymalna dostępna powierzchnia 50 000 km
Kształt obrazu Obrazy są dostępne w pełnej szerokości pasa
skanowania terenu 17.6 km, pocięte na 14 km
długości odcinki. Odcinki te mają pokrycie
conajmniej 1.8 km.
Szerokość pasa (piksele) 35 170
Szerokość pasa (km, w nadirze) 17.6 km
Specyfikacja przetworzenia
Dokładność geolokalizacji (nadir) 6.5m CE90%
Korekcje radiometryczne wzajemna między detektorami, do absolutnej,
wypełnienie zerem w przypadku braku
odpowiedzi detektora
Korekcje geometryczne sensora wewnętrzna geometria detektora; dystorsja
optyczna; dystorsja skanowania; zmiany
położenia linijki sensorów
Parametry obrazu
Opcje produktu Panchromatyczny
Rozdzielczość radiometryczna 8 lub 16 bitów na piksel
Metoda cyfrowego skalowania obrazu 8 bit. Linear with a maximum value set to 255
Metody resamplingu 4x4 cubic convolution (default); 2X2
bilinear; Nearest neighbor; 8 pt sinc; MTF
kernel
Zachmurzenie 0-20 %
Parametry dostępności
Output product delivery media options FTP (pull), DVD, firewire
Format zapisu obrazu NITF 2.0; NITF 2.1; GeoTIFF 1.0
Dane Wsparające Obraz (Image Support Data)
ISD files supplied to customer Delivery (top level index) README file
(TXT); Layout file, shapefiles (shx, shp, dbf),
browse image (JPG), Product README (TXT),
image metadata file (IMD), ephemeris file
(EPH); attitude file (ATT); geometric
calibration file (GEO); RPC00B file (RPB);
license text file (TXT); tile map file (TIL)
CE90 (Circular Error 90) - pozioma dokładność położenia piksela , określona promieniem okręgu, w jakim
środek piksela powinien się znaleźć z pra wdopodobieństwem 90%;
LE90 (Linear Error 90) - pionowa dokładność położenia piksela, określona długością odcinka, w którym
środek piksela powinien się znaleźć z pra wdopodobieństwem 90%;

768
Tabela 9.1.2. Obrazy Podstawowe Stereo-Pary

Charakterystyka fizyczna – Obrazy Podstawowe Stereo-Pary

Minimalna dostępna powierzchnia 17.6 × 14 km
Maksymalna dostępna powierzchnia 17.6 × 28 km
Specyfikacja przetworzenia
Dokładność geolokalizacji 6.5m CE90
Dokładność pionowa 10m LE90 with typical performance in the
range of 6.5 to 8.0 meters LE90*
Korekcje radiometryczne wzajemna między detektorami, do absolutnej,
wypełnienie zerem w przypadku braku
odpowiedzi detektora
Korekcje sensorowe wewnętrzna geometria detektora; dystorsja
optyczna; dystorsja skanowania; zmiany
położenia linijki sensorów
Parametry obrazu
Opcje produktu Panchromatyczny
Rozdzielczość radiometryczna 8 lub 16 bitów na piksel
Metoda cyfrowego skalowania obrazu 8 bit. Linear with a maximum value set to 255
Metody resamplingu 4x4 cubic convolution (default); 2X2
bilinear; Nearest neighbor; 8 pt sinc; MTF
kernel
Dynamic Range Adjustment (DRA) option Contrast enhancement (8 bit only)
Output tile size options None; 8k x 8k pixels; 14k x 14k pixels; 16k x
16k pixels Product Units-customer specified
(mosaic only)
Output pixel spacing As collected; no worse than 75 cm
Overlap between stereo images** 100%
Convergence angle C 30-60
Bisector elevation angle (BIE) 60-90
Asymmetry < 20 degrees
Parametry dostępności
Output product delivery media options FTP (pull), DVD
Format zapisu obrazu NITF 2.0; NITF 2.1; GeoTIFF 1.0
Dane wsparające obraz (Image Support Data)
ISD files supplied to customer Delivery (top level index) README file;
Layout file, shapefiles, browse image, Product
README, image metadata file, ephemeris file;
attitude file; geometric calibration file; RPC00B
file; license text file; tile map file, stereo file
* - Numbers based on convergence angle of approximately 35 degrees. Excludes terrain and off-
nadir effects. ** - Over Customer-defined AOI

769
Tabela 9.1.3. Obrazy Standardowe
Charakterystyka fizyczna – Obrazy Standardowe
Minimalna dostępna powierzchnia 25 km2
Maksymalna dostępna powierzchnia 50 000 km2
Specyfikacja przetworzenia
Dokładność geolokalizacji (nadir) 6.5m CE90%
Korekcje geometryczne niedokładność orbitalnego położenia i orientacji
satelity, ruch obrotowy Ziemi, krzywizna Ziemi,
dystorsja panoramiczna, rzeźba terenu.
Zastosowana informacja geolokacyjna Ephemeris and attitude; rotation and
alignment to map projection
Zastosowana informacja o rzeźbie terenu Standard: przybliżony DEM
Ortho Ready: średnia wysokość terenu z DEM
Korekcje radiometryczne wzajemna między detektorami, do absolutnej,
wypełnienie zerem w przypadku braku
odpowiedzi detektora
Korekcje sensorowe wewnętrzna geometria detektora; dystorsja
optyczna; dystorsja skanowania; zmiany
położenia linijki sensorów
Parametry obrazu
Product Options Panchromatic only
Rozdzielczość radiometryczna 8 lub 16 bitów na piksel
Metoda cyfrowego skalowania obrazu 8 bit. Linear with a maximum value set to 255
Metody resamplingu 4x4 cubic convolution (default); 2X2
bilinear; Nearest neighbor; 8 pt sinc; MTF
kernel
Dynamic Range Adjustment (DRA) option Contrast enhancement (8 bit only)
Output tile size options None; 8k x 8k pixels; 14k x 14k pixels; 16k x
16k pixels Product Units-customer specified
(mosaic only)
Output pixel spacing 50 cm
Map projections See QuickBird Imagery Products – Product
Guide
Ellipsoids and datums See QuickBird Imagery Products – Product
Guide
Output alignment Rotated to Map North up
Zachmurzenie 0-20%
Parametry dostępności
Output product delivery media options FTP Pull, DVD, firewire
Format zapisu obrazu NITF 2.0; NITF 2.1; GeoTIFF 1.0
Dane wsparające obraz (Image Support Data)
ISD files supplied to customer Delivery (top leve l index) README file;
Layout file, shapefiles, browse image,
Product README, image metadata file,
geometric calibration file; RPC00B file
(OR2A only); license text file; tile map file

770
Tabela 9.1.4. Obrazy Ortorektyfikowane

Charakterystyka fizyczna – Obrazy Ortorektyfikowane

Minimalna dostępna powierzchnia
Maksymalna dostępna powierzchnia
Specyfikacja przetworzenia
Dokładność geolokalizacji (nadir)
Korekcje geometryczne
Geolocation information applied
Zastosowana Informacja o terenie
Spatial mosaicing applied
Radiometric balance applied
Korekcje radiometryczne
Korekcje sensorowe
Parametry obrazu
Obraz
Rozdzielczość radiometryczna
Metoda cyfrowego skalowania obrazu 8 bit.
Metody resamplingu
Dynamic Range Adjustment (DRA) option
Output tile size options
Output pixel spacing
Map projections
Ellipsoids and datums
Output alignment
Zachmurzenie
Parametry dostępności
Output product delivery media options
Format zapisu obrazu
Dane Wsparcia Obrazu (Image Support Data)
ISD files supplied to customer
100 km2
50,000 km2
1:12 000 (bez punktów GCP), 1:5000 (z GCP),
1:4800 (z GCP), Użytkownika (z DEM i GCP)
niedokładność orbitalnego położenia i orientacji
satelity, ruch obrotowy Ziemi, krzywizna Ziemi,
dystorsja panoramiczna, rzeźba terenu.
Refined ephemeris and attitude; rotation
and alignment to map projection
dokładny DEM
Images mosaicked to minimize seamlines
Yes
wzajemna między detektorami, do absolutnej,
wypełnienie zerem w przypadku braku
odpowiedzi detektora
wewnętrzna geometria detektora; dystorsja
optyczna; dystorsja skanowania; zmiany
położenia linijki sensorów
Panchromatyczny
8 lub 16 bitów na piksel
Linear with a maximum value set to 255
4x4 cubic convolution (default); 2X2
bilinear; Nearest neighbor; 8 pt sinc; MTF
kernel
Contrast enhancement (8 bit only)
None; 8k x 8k pixels; 14k x 14k pixels; 16k x
16k pixels Product Units-customer specified
(mosaic only)
50 cm
See QuickBird Imagery Products – Product
Guide
See QuickBird Imagery Products – Product
Guide
Rotated to Map North up
0-20%
FTP Pull, DVD, firewire
NITF 2.0; NITF 2.1; GeoTIFF 1.0
Delivery (top level index) README file;
Layout file, shapefiles, browse image,
Product README, image metadata file,
license text file; tile map file

771
9.2. Model geometryczny kamery
sateitarnej
Model geometryczny kamery satelitarnej, nazywany modelem funkcji wymiernych
RFM (Rational Functions Model) jest przekształceniem trójwymiarowej powierzchni
terenu danej we współrzędnych geodezyjnych φ, λ, h na płaszczyznę obrazu we
współrzędnych pikselowych r, c przy założeniu wirtualnej kamery umieszczonej nad
środkiem obrazu w położeniu pozytywowym (rys. 9.2.1-2).

Model geometryczny wirtualnej kamery World View 1

- transtormacja rzutowa RFM P(φ, λ, h) ⇒ p(x, y)
Przekształcenie przestrzeni trójwymiarowej (ϕ , λ, h) na płaszcz yznę zdjęcia satelitarnego
we współrzędnych pikselowych r, c: r = r(ϕ , λ, h), c = c(ϕ, λ, h) opisują stosunkowo dobrze
funkcje wymierne przy założeniu wielomianów p - 3 stopnia. Przekształcenie to jest nazywane
modelem funkcji wymiernych RFM (Rational Functional Model):
Środek rzutów
20
ϕ −ϕ λ −λ h − h wirtualnej
∑ LNCi pi ( ∆ϕ 0 , ∆λ 0 , ∆ h 0 ) kamery
r = r0 + ∆r i20
=1
c
ϕ − ϕ 0 λ − λ0 h − h0 - ogniskowa
∑i =1
LDCi pi (
∆ϕ
,
∆ λ
,
∆ h
)
20
ϕ − ϕ0 λ − λ0 h − h0 r
∑ SNCi pi ( ∆ϕ
,
∆λ
,
∆h
)
p
c = c0 + ∆c i20
=1
ϕ − ϕ0 λ − λ0 h − h0
∑
i =1
SDCi pi (
∆ϕ
,
∆λ
,
∆h
)
Zdjęcie WorldView-1 jako
pozytyw wirtualnej kamery

Piksele powierzchni terenu

z zabudową i pokryciem
naturalnym we współrzędnych
P
h geodezyjnych (ϕ, λ, h)

ϕ piksele równoleżnikowe
terenu na elipsoidzie GRS80
o szerokości ϕ
λ

piksele południkowe terenu na elipsoidzie GRS o długości λ

Rys. 9.2.1

772
 c

Zdjęcie

r Piksel

f Z h
Elipsoida
GRS80 Z 20
ϕ − ϕ 0 λ − λ0 h − h0
∑ LNC p (i i
∆ϕ
,
∆λ
,
∆h
)
r = r0 + ∆r i20
=1
b ϕ −ϕ 0 λ − λ0 h − h0
ϕ ∑ LDCi pi ( , , )
i =1 ∆ϕ ∆λ ∆h
O Y
20
ϕ − ϕ0 λ − λ0 h − h0
λ ∑ SNCi pi ( , , )
X i =1 ∆ϕ ∆λ ∆h
c = c0 + ∆c 20
Y ϕ − ϕ 0 λ − λ0 h − h0
∑i =1
SDCi pi (
∆ϕ
,
∆λ
,
∆h
)
X

Rys. 9.2.2

Wartości liczbowe parametrów przesunięcia r0, c0, φ0, λ0, h0 i skali ∆r, ∆c, ∆φ, ∆λ, ∆h
współrzędnych r, c, φ, λ, h oraz wartości 80 współczynników wielomianów LNCi,
LDCi, SNCi, SDCi nazywanych RPC (Rational Polynomial Coefficients) są
zamieszczone w pliku RPC00B (*.RPB) dołączonym do zamawianego obrazu
WorlView-1.
Współczynniki wielomianów RPC zawierają wprowadzone korekcje obrazu ze względu
na wspomniane zniekształcenia geometryczne wywołane:
• niedokładnością orbitalnego położenia i orientacji kątowej satelity,
• ruchem obrotowym Ziemi,
• dystorsją panoramiczną,
• krzywizną Ziemi.

773
9.3. Pmiary sytuacyjne i wysokościowe
Fotogrametryczne wcięcie w przód
Tr ójwymiarowy model ter enu 3D z zabudową i pokryciem natur alnym jest twor zony
metodą fotogrametrycznego wcięcia w przód (rys. 9.3.1).

20
ϕ − ϕ 01 λ − λ01 h − h01 20
ϕ − ϕ 02 λ − λ02 h − h02
∑ LNC
i =1
1i pi (
∆ϕ
,
∆λ
,
∆h
) ∑ LNC
=1
2i pi (
∆ϕ
,
∆λ
,
∆h
)
r1 = r01 + ∆ r1 20 r2 = r02 + ∆r2 i20
ϕ − ϕ 01 λ − λ01 h − h01 ϕ − ϕ 02 λ − λ02 h − h02
∑i =1
LDC1i pi (
∆ϕ1
,
∆λ1
,
∆h1
) ∑
i =1
LDC2i pi (
∆ϕ2
,
∆λ2
,
∆ h2
)

20
ϕ − ϕ01 λ − λ 01 h − h01 20
ϕ − ϕ 02 λ − λ02 h − h02
∑ SNC 1i
∆ϕ
pi (,
∆λ
,
∆h
) ∑ SNC 2i pi (
∆ϕ
,
∆λ
,
∆h
)
i =1 i =1
c1 = c01 + ∆c1 20 c 2 = c02 + ∆c 2 20
ϕ − ϕ 01 λ − λ 01 h − h01 ϕ − ϕ 02 λ − λ02 h − h02
∑i =1
SDC1i pi (
∆ϕ
,
∆λ
,
∆h
) ∑i =1
SDC 2i pi (
∆ϕ
,
∆λ
,
∆h
)

Zdjęcie 1 c1 Zdjęcie 2
c2

r2
r1 p
p

Teren we współrzędnych
geodezyjnych (ϕ, λ, h)
P
h

ϕ piksele równoleżnikowe
terenu na elipsoidzie GRS80
o szerokości ϕ
λ

piksele południkowe terenu na elipsoidzie GRS o długości λ

Rys. 9.3.1

774
Na przykład piksel punktu terenowego P (rys. 9.3.1) można zidentyfikować na zdjęciach
stereo:
• r1, c1 – współrzędne pikselowe obrazu p punktu P odczytane na zdjęciu 1,
• r2, c2 – współrzędne pikselowe obrazu p punktu P odczytane na zdjęciu 2.

W tym przypadku dla punktu P zestawiane są 2 pary równań rzutu środkowego

o postaci pokazanej na rys. 9.3.1. W wyniku rozwiązania tych 4 równań otrzymuje się
współrzędne geodezyjne φ, λ, h punktu terenowego P. Punktowi temu przypisywana jest
barwa piksela R, G, B ze zdjęcia 1 lub 2 albo jest uśredniona z tych zdjęć.
Obliczenia powtarzane są dla każdego piksela identyfikowanego na zdjęciach 1 i 2.
Identyfikacja jest przeprowadzana metodą korelacji obrazowej lub metodą
najmniejszych kwadratów.
Ostatecznie model trójwymiarowy terenu z zabudową i pokryciem naturalnym przyjmuje
postać chmury punktów o obliczonych współrzędnych geodezyjnych metodą
fotogrametrycznego wcięcia w przód i przypisanej barwie ze zdjęć (φ, λ, h,R,G,B).

Wizualizacja komputerowa
Wyświetlona w programie grafiki 3D chmura punktów we współrzędnych geodezyjnych
(φ, λ, h,R,G,B) lub po przeliczeniu we współrzędnych geocentrycznych (X, Y,
Z,R,G,B), tworzy trójwymiarowy barwny model terenu z zabudową i pokryciem
naturalnym.
Model ten można przeglądać bez zniekształceń w układzie współrzędnych
geocentrycznych (X, Y, Z,R,G,B) lub zniekształcony, po przeliczeniu współrzędnych
punktów do układu horyzontalnego (x, y, H,R,G,B) gdzie
• x, y - współrzędne płaskie w układzie "2000" lub "1992",
• H - wysokość normalna Kronsztad 86 nad poziomem morza.
Jest to model metryczny, można na nim wykonywać pomiary liniowe, kątowe
i powierzchniowe.
Modele takie są wykorzystywane między innymi do planowania zabudowy.

Ortofotomapa, wydzielanie obiektów 2D i 3D

Na podstawie trójwymiarowego modelu terenu z zabudową i pokryciem naturalnym
otrzymanym metodą fotogrametrii satelitarnej może być utworzona ortofotomapa, jak
również wydzielane obiekty 2D i 3D. Opracowania te są realizowane analogicznie jak
w przypadku modelu trójwymiarowego terenu utworzonego metodą fotogrametrii
lotniczej.
Klasyczna metoda tworzenia ortofotomapy na podstawie zdjęcia satelitarnego
i dostępnego numerycznego modelu wysokości terenu NMT, jest opisana w rozdziale 10.

775
10 Ortofotomapa

10.1. Ortoobraz lotniczy

Ortorektyfikacja, ortoobraz, ortofotomapa
Ortorektyfikacja jest procesem przetwarzania zdjęć lotniczych lub satelitarnych, którego
celem jest uzyskanie obrazu terenu, jaki powstałby przy rzutowaniu ortogonalnym na
elipsoidę odniesienia, a następnie odwzorowaniu rzutu na płaszczyźnie.
Na zdjęciach tych nie może występować widoczne zachmurzenie.
Wynikiem procesu ortorektyfikacji pojedynczego zdjęcia lotniczego lub zdjęcia
satelitarnego jest ortoobraz. Mozaika ortoobrazów tworzy ortofotomapę.

Podział ortofotomap
Ortofotomapy opracowuje się na podstawie zdjęć lotniczych i satelitarnych
w państwowym systemie odniesień przestrzennych i dzieli na arkusze odpowiednie dla
układu współrzędnych płaskich prostokątnych, w którym są opracowywane, lub
moduły stanowiące części tych arkuszy.
W procesie ortorektyfikacji wykorzystuje się:
• w przypadku zdjęć lotniczych:
- elementy orientacji zewnętrznej zdjęć lotniczych,
- parametry kalibracji kamery,
- numeryczny model terenu NMT, dostępny w PZGiK.
• w przypadku zdjęć satelitarnych:
- zbiór współczynników ilorazu wielomianowego,
- minimum 4 fotopunkty, rozmieszczone równomiernie (w pierwszej kolejności
w narożnikach obrazu), dla każdego obrazu satelitarnego,
- numeryczny model terenu.
W zależności od terenowej wielkości piksela tworzone są ortofotomapy ORTO:
• ORTO 0.05 m - na podstawie zdjęć lotniczych, i numerycznego modelu terenu
NMT o terenowej wielkości piksela NMT 1 m lub NMT 5 m,
• ORTO 0.10 m - na podstawie zdjęć lotniczych i NMT 1 m lub NMT 5 m,
• ORTO 0.25 m - na podstawie zdjęć lotniczych i NMT 1 m lub NMT 5 m, lub NMT
25 m,

776
• ORTO 0.50 m - na podstawie zdjęć lotniczych i NMT 1 m lub NMT 5 m,
lub NMT 25 m,
• ORTO 1.00 m - na podstawie zdjęć satelitarnych i NMT 1 m lub NMT 5 m,
lub NMT 25 m,
• ORTO 2.50 m - na podstawie zdjęć satelitarnych i NMT 1 m lub NMT 5 m,
lub NMT 25 m, lub NMT 50 m,
• ORTO 5.00 m - na podstawie zdjęć satelitarnych i NMT 1 m lub NMT 5 m,
lub NMT 25 m, lub NMT 50 m,
przy czym terenowa wielkość piksela zdjęcia lotniczego lub satelitarnego nie może być
większa niż terenowa wielkość piksela wykonywanej ortofotomapy.

Ortorektyfikacja zdjęcia lotniczego

Przebieg tworzenia ortoobrazu lotniczego jest następujący (rys. 10.1.1):
• założenie siatki kwadratów ortoobrazu o odpowiedniej terenowej wielkości piksela
ortofotomapy w układzie współrzędnych płaskich państwowego systemu odniesień
przestrzennych, o współrzędnych środków (XORTO, YORTO),
• interpolacja wysokości HORTO w punkcie środkowym piksela ortofotomapy
(X ORTO, YORTO) na podstawie danych wysokości w węzłach siatki kwadratów
numerycznego modelu terenu metodą interpolacji:
- bilinearnej, na podstawie 4 najbliższych węzłów (np. H1, H2, H3, H4; rys. 2.8.17)
w przypadku ortorektyfikacji terenów o małych spadkach,
- bikubicznej przy ortorektyfikacji terenów o dużych spadkach.

• przeliczenie współrzędnych płaskich środka piksela ortofotomapy XORTO, YORTO

i wysokości HORTO na współrzędne geocentryczne piksela terenowego X, Y, Z,
• obliczenie współrzędnych pikselowych na zdjęciu xORTO, yORTO na podstawie
równań rzutu środkowego,
• interpolacja wartości spektralnych R, G, B na zdjęciu w punkcie o współrzędnych
niecałkowitoliczbowych xORTO, yORTO na podstawie danych wartości R, G, B
w środkach pikseli z najbliższego otoczenia punktu xORTO, yORTO metodą
interpolacji bilinearnej (4 piksele) w przypadku zdjęcia o niskim kontraście lub
bikubicznej (9 pikseli) w przeciwnym przypadku,
• przypisanie pikselowi ortofotomapy (XORTO, YORTO) interpolowanych wartości
spektralnych R, G, B w punkcie (xORTO, yORTO) na zdjęciu.
Proces ortorektyfikacji wykonuje się dla wszystkich zdjęć lotniczych lub obrazów
satelitarnych, które brały udział w procesie aerotriangulacji.
Jest możliwe wykonanie procesu ortorektyfikacji zdjęć lotniczych dla wybranych zdjęć,
jeśli spełnione są łącznie następujące warunki:
• zdjęcia zostały wykonane kamerą cyfrową,
• w procesie aerotriangulacji uzyskano dokładność większą od wymaganej o co
najmniej 10%,
• na obszarze opracowania występuje zabudowa poniżej czterech kondygnacji.

777
 κ

O Środek
rzutów
f
x0 yORTO
x ORTO
y0
Zdjęcie o
Piksel CCD

Terenowy wymiar piksela 0.05 m

H2 H3

H1 H4

H
Z
HORTO
X
Piksel ORTO 0.05 m

XORTO
Piksel NMT 1 m

Y ORTO Y
Rys. 10 .1.1

778
W celu zapewnienia prawidłowego odwzorowania budowli wznoszących się ponad
powierzchnię terenu (takich jak mosty, wiadukty, rurociągi) należy opracować właściwe
dla tych budowli dane pomiarowe numerycznego modelu terenu i uwzględnić je
w procesie ortorektyfikacji.

10.2. Ortoobraz satelitarny

Przegląd danych do ortorektyfikacji

Wyświetlenie danych przykładowych w programie TNTmips

Danymi wejściowymi do ortrektyfikacji są:
• obraz satelitarny z dołączonym plikiem współczynników wielomianów RPC, oraz
• cyfrowy model wysokości terenu DEM
Ścieżka dostępu do przykładowych danych wejściowych - zdjęcia satelitarnego Ikonos
IKONLJM4 i numerycznego modelu terenu DEM_4M, w programie TNTmips jest
następująca: Główny → Wyświetlenie → w ukazującym się oknie Wizualizacja danych
wybieramy Wyświetlenie → Nowy → Wyświetlenie 3D → wybieramy katalog
TNT_2011_SampleData/rectify/ljmesa.rvc ( rys. 10.2.1) i akceptujemy wybór plików
IKONLJM4, DEM_4M (rys. 10.2.2).

Rys. 10 .2.1
Obraz satelitarny
Po kliknięciu prawym przyciskiem myszki w oknie wyświetlania 1 (rys. 10.2.2),
nazwy wczytanego obrazu satelitarnego IKONOS RGB, w ukazującym się menu
podręcznym wybierana jest opcja Wymiary okna, która udostępnia informacje:
Plik: 'C:\TNT_2009_SampleData\rectify\ljmesa.rvc'
Nazwa: IKONLJM4 Typ: Raster Rozmiar: 597897 bajtów
IKONOS RGB 4m, La Jolla Mesa
Kolumn: 501 Linii: 501
Rozmiar komórki: w kolumnach 4 m, w liniach: 4 m
Współrzędne narożników:
474664.877 E 476668.877 E 474664.877 E 476668.877 E
3633471.419 N 3633471.419
3631467.419
N N 3631467.419 N

779
Nazwa: WGS84 / UTM zone 11N (CM 117W)
Odwzorowanie: UTM zone 11N (CM 117W)
Metoda: Odwzorowanie poprzeczne Mercatora
Szerokość geograficzna punktu przyłożenia: N 0 00 00.000
Długość geograficzna punktu przyłożenia odwzorowania: W 117 00 00.000
Współczynnik skali w punkcie przyłożenia: 0.9996
Wartość na wschód: 500000 m
Wartość na północ: 0 m
Poziom odniesienia: Światowy System Geodezyjny 1984 (WGS84)
Typ: Geodezyjny, Epoka: 1984
Elipsoida: WGS 1984, dłuższa półoś 6378137, odwrotne spłaszczenie: 298.257224
Główny południk: Greenwich, Ważny obszar: Świat
System współrzędnych
Typ: Rzutowany
Oś 1: na wschód, jednostka: metr, symb ol: E
Oś 2: na północ, jednostka: metr, symbo l: N

Rys. 10 .2.2

780
Numeryczny model terenu NMT (ang. DEM Digital Elevation Model)

Po kliknięciu prawym przyciskiem myszki w oknie wyświetlania 1 (rys. 10.2.2),

nazwy wczytanego obrazu satelitarnego DEM for La Jolla Mesa, w ukazującym się
menu podręcznym wybierana jest opcja Wymiary okna, która udostępnia informacje:

Plik: 'C:\TNT_2009_SampleData\rectify\ljmesa.rvc'
Nazwa: DEM_4M Typ: Raster Rozmiar: 1166400 bajtów
DEM for La Jolla Mesa (decimal meters), 4-m cell size
Kolumn: 518 Linii: 518
Rozmiar komórki: w kolumnach 3.999799 m, w liniach: 3.999721 m
Współrzędne narożników
3633506.955 N 3633506.955 N
474632.726 E 476704.622 E
3631435.099 N 3631435.099 N
474632.726 E 476704.622 E
Nazwa: WGS84 / UTM zone 11N (CM 117W)
Odwzorowanie: UTM zone 11N (CM 117W)
Metoda: Odwzorowanie poprzeczne Mercatora
Szerokość geograficzna punktu przyłożenia: N 0 00 00.000
Długość geograficzna punktu przyłożenia odwzorowania: W 117 00 00.000
Współczynnik skali w punkcie przyłożenia: 0.9996
Wartość na wschód: 500000 m
Wartość na północ: 0 m
Poziom odniesienia: Światowy System Geodezyjny 1984 (WGS84)
Typ: Geodezyjny, Epoka: 1984
Elipsoida: WGS 1984, dłuższa półoś 6378137, odwrotne spłaszczenie: 298.257224
Główny południk: Greenwich, Ważny obszar: Świat
System współrzędnych
Typ: Rzutowany
Oś 1: na wschód, jednostka: metr, symb ol: E
Oś 2: na północ, jednostka: metr, symbo l: N

Wizualizacja trójwymiarowa

W oknie wyswietlania 2 można przeglądać wczytany numeryczny model terenu NMT

(rys. 10.2.3-4) oraz zdjęcie satelitarne nałożone na numeryczny model terenu
(rys. 10.2.5).

Rozbieżności
Ze współrzędnych narożników rastrów obrazu i NMT podanych w powyższych
opisach wynika, że rastry te nie pokrywają się. Jest to wyraźnie widoczne na rysunkach
10.2.6-7, po powiększeniu lewego górnego narożnika na ekranie na rys. 10.2.2.

781
Rys. 10 .2.3

Rys. 10 .2.4

782
 Rys. 10.2 .5

Rys. 10 .2.6

783
 Rys. 10 .2.7

Rys. 10 .2.8

784
Wprowadzenie danych do ortorektyfikacji
Dane te są wprowadzane w panelu Próbkowanie rastrów dostępnym w menu Raster
programu TNTmips, następująco:
• w zakładce Rastry jest wczytywany obraz satelitarny do ortorektyfikacji IKONOS
RGB 4m (rys. 10.2.8),
• w zakładce Ustawienia wybierany jest model ortorektyfikacji iloraz wielomianowy
(rys. 10.2.9), po wyborze ukazuje się okno wyboru pliku tekstowego zawierającego
współczynniki wielomianów RPC ikonolmj4_rpc.txt (rys. 10.2.10), a następnie
okno wyboru pliku zawierającego cyfrowy moedel terenu DEM_4m (rys. 10.2.11) .

Rys. 10 .2.9

Rys. 10 .2.1 0

785
Rys. 10 .2.11

Rys. 10 .2.1 2

786
Ustalenie parametrów ortorektyfikacji
Parametry rastra ortofotomapy są ustalane w panelu Próbkowanie rastrów w zakładce
Ustawienia (rys. 10.2.12):
W szczególności ustalane są:
• metoda resamplingu

• wymiary:

• skalowanie

• orientacja

• piramida

787
• system odniesienia: taki sam jak wejściowy lub wybrany w panelu:

• rozmiar komórki:

• wysokość geoidy: -35 m

Uruchomienie ortorektyfikacji
Po powyższych ustawieniach ortorektyfikacji i wciśnięciu przycisku Uruchom
(rys. 10.2.12) następuje:
• założenie rastra ortofotomapy w układzie współrzędnych terenowych
(rys. 10.2.13-18)
• wyznaczenie współrzędnych środków pikseli rastra ortofotomapy X, Y,
• interpolacja wysokości środków pikseli Z na podstawie DEM,
• odwzorowanie środków pikseli ortofotomapy (X, Y, Z) na raster obrazu we
współrzędnych pikselowych (r, c) za pomocą danych współczynników RFC,
• interpolacja wartości stopni szarości pikseli w odwzorowanych punktach r, c na
podstawie wartości najbliższych pikseli rastra wejściowego, metodami: najbliższego
sąsiada (rys. 10.2.13-16) dwuliniową (rys. 10.2.17) lub splotem sześciennym
(rys. 10.2.18),
• przypisanie interpolowanych wartości pikselom ortofotomapy,
• zapis ortofotomapy do pliku dyskowego (rys. 10.2.19)
W efekcie, piksele nowego przekształconego, zapisanego w pliku dyskowym rastra
ortofotomapy, posiadają nowe próbkowane wartości stopni szarości (resampling) oraz
współrzędne terenowe X, Y w wybranym odwzorowaniu. Przesunięcia pikseli
w układzie terenowym, pokazane są na przykładzie resamplingu metodą najbliższego
sąsiada (rys. 10.2.13-16).

788
 Resampling metodą najbliższego sąsiada
Przesunięcia piseli w górnym lewym narożniku obrazu

DTM

Ortofotomapa
Obraz

Rys. 10 .2.1 3
Resampling metodą najbliższego sąsiada
Przesunięcia pikseli w górnym prawym narożniku obrazu

DTM

Ortofotomapa
Obraz

Rys. 10 .2.1 4

789
 Resampling metodą najbliższego sąsiada
Przesunięcia pikseli w dolnym lewym narożniku obrazu

Obraz

DTM Ortofotomapa

Rys. 10 .2.1 5
Resampling metodą najbliższego sąsiada
Przesunięcia pikseli w dolnym prawym narożniku obrazu

Obraz

Ortofotomapa

DTM

Rys. 10 .2.1 6

790
 Resampling metodą interpolacji dwuliniowej

Obraz

Ortofotomapa
DTM

Rys. 10 .2.1 7
Resampling metodą splotu przestrzennego

Obraz

Ortofotomapa
DTM

Rys. 10 .2.1 8

791
 Zapis ortofotomapy do pliku

Rys. 10 .2.1 9
Wizualizacja trójwymiarowa terenu: ortofotomapa nałożona na DEM

Rys. 10 .2.2 0

792
Wizualizacja trójwymiarowa terenu
Wizualizację przestrzenną terenu otrzymuje się po nałożeniu ortofotomapy na cyfrowy
model wysokości DEM (rys. 10.2.20).

10.3. Baza danych ortofotomapy BDORTO

Zakres informacji gromadzonych w bazach danych dotyczących zobrazowań lotniczych
i satelitarnych oraz ortofotomapy i numerycznego modelu terenu:
• organizację baz danych,
• tryb i standardy techniczne tworzenia baz danych,
• tryb i standardy techniczne aktualizacji baz danych,
• tryb i standardy techniczne udostępniania baz danych,
określa rozporządzenie MSWiA z dnia 3 listopada 2011 r. (Dz.U. z 2011 r. Nr 263,
poz. 1571) w sprawie baz danych dotyczących zobrazowań lotniczych i satelitarnych
(BDZLiS) oraz ortofotomapy (BDORTO) i numerycznego modelu terenu (BDNMT
i BDNMPT). Poniżej wyszczególnione są wybrane wytyczne techniczne dotyczące
bazy danych ortofotomap BDORTO.
Ortofotomapa powstaje w wyniku mozaikowania ortoobrazów lotniczych lub
satelitarnych.
Wytyczne techniczne w zakresie mozaikowania
W przypadku gdy ortoobraz nie pokrywa obszaru opracowania ortofotomapy,
ortoobrazy poddawane są procesowi łączenia, nazywanego mozaikowaniem:
• linie mozaikowania wybierane są tak, aby maksymalnie wykorzystać środkową
część ortoobrazów,
• linie mozaikowania powinny biec po powierzchni terenu i omijać obiekty wystające
nad teren (np. budynki, drzewa) oraz cienie tych obiektów,
• linie mozaikowania powinny dzielić obszary o podobnej charakterystyce
radiometrycznej (ton i kontrast),
• linie mozaikowania powinny biec środkiem elementów liniowych kilkumetrowej
szerokości, takich jak drogi, ścieżki, rzeki (jeśli nie ma lokalnych odblasków),
• prowadzenie linii mozaikowania wzdłuż konturów terenowych, w tym użytków
gruntowych, jest dopuszczalne tylko wtedy, gdy spadek ostrości występujący
wzdłuż linii mozaikowania nie wpływa negatywnie na widoczność konturu,
• należy unikać prowadzenia linii mozaikowania w bliskiej odległości od obiektów
wystających ponad teren, przedstawionych w innej perspektywie (np. inne
pochylenie budynków położonych po przeciwległych stronach ulicy),
• przy wyborze przebiegu linii mozaikowania należy preferować obszary, na których
nie ma obiektów wystających nad teren, a następnie miejsca, w których obiekty
wystające mają mniejsze przesunięcia radialne.
Na moduł ortofotomapy mogą składać się tylko ortoobrazy powstałe ze zdjęć
satelitarnych zarejestrowanych z odstępem czasowym nie dłuższym niż 1 rok
w przypadku obszarów zurbanizowanych i 2 lata w przypadku pozostałych obszarów,
przy czym odstęp czasowy w stosunku do pory roku nie może być większy
niż 1 miesiąc.

793
Ponowne próbkowanie (resampling) ortofotomapy
Dopuszcza się możliwość wykonania ortofotomapy przez przepróbkowanie
ortofotomapy o wyższej rozdzielczości geometrycznej.

Opracowywanie ortofotomapy w różnych układach

współrzędnych i na granicy stref
W przypadku opracowywania ortofotomapy w różnych układach współrzędnych
płaskich prostokątnych opracowanie podstawowe wykonuje się, realizując pełny proces
technologiczny, w tym proces aerotriangulacji; opracowanie wtórne wykonuje się przez
transformację opracowania podstawowego z przepróbkowaniem i podział na arkusze
właściwe dla układu współrzędnych opracowania wtórnego.
Jeżeli arkusz ortofotomapy przecina granicę strefy odwzorowania, zalecane jest
opracowanie zbiorów danych dotyczących ortofotomapy dla obu stref.
Podział ortofotomap i kryteria dokładności ortofotomapy
Podział ortofotomap wykonywanych na podstawie ortoobrazów lotniczych
i satelitarnych, w zależności od terenowej wielkości piksela, podany jest w rozdz. 10.1
Dla ortofotomapy lotniczej ORTO 0.05 m, ORTO 0.10 m, ORTO 0.25m i ORTO 0.50
błąd położenia dobrze identyfikowalnego na ortofotomapie szczegółu terenowego,
którego miarą jest pierwiastek średniego błędu kwadratowego liczonego z wektorów
przesunięć w stosunku do niezależnego pomiaru, nie może być większy niż:
• dwukrotna wartość terenowej wielkości piksela w przypadku terenów o spadkach
do 2°,
• dwuipółkrotna wartość terenowej wielkości piksela w przypadku terenów
o spadkach od 2° do 6°,
• trzykrotna wartość terenowej wielkości piksela w przypadku terenów o spadkach
ponad 6°.
Dla ortofotomapy satelitarnej ORTO 1.00 m, ORTO 2.50 m, ORTO 5.00 m błąd
położenia dobrze identyfikowalnego na ortofotomapie szczegółu terenowego, którego
miarą jest pierwiastek średniego błędu kwadratowego liczonego z wektorów przesunięć
w stosunku do niezależnego pomiaru, nie może być większy niż:
• półtorakrotna wartość terenowej wielkości piksela w przypadku terenów
o spadkach do 6°,
• trzykrotna wartość terenowej wielkości piksela w przypadku terenów o spadkach
ponad 6°.

Jakość geometryczna i radiometryczna ortofotomapy

W zakresie jakości geometrycznej ortofotomapa powinna być wykonana tak, aby:
• wielkość nieciągłości elementów liniowych nie przekraczała dwukrotnej terenowej
wielkości piksela;
• w przypadku budowli wznoszących się ponad powierzchnię terenu (takich jak
mosty, wiadukty, rurociągi) został zachowany warunek współliniowości w
stosunku do elementów infrastruktury stanowiących kontynuację tych obiektów,
• została zapewniona prostoliniowość odcinków dróg, krawędzi budynków i innych
obiektów antropogenicznych,

794
• wartość błędu położenia dobrze identyfikowalnego na ortofotomapie szczegółu
terenowego, którego miarą jest wartość średniego błędu kwadratowego obliczonego
z wektorów przesunięć w stosunku do pomiaru kontrolnego, nie przekraczała 75%
wartości określonych dla poszczególnych grup ortofotomapy,
• nie występował czynnik systematyczny, uwidaczniający się w rozkładzie błędów.
W zakresie jakości radiometrycznej ortofotomapa powinna być wykonana tak, aby:
• zmiany jasności i tonacji obrazu nie obniżały jej walorów interpretacyjnych;
• w jej treści nie powstały efekty nieuzasadnione przez treść zdjęć lotniczych lub
zdjęć satelitarnych, na podstawie których opracowano ortofotomapy
(np. rozmazania na granicach lasów, podwójne odwzorowania dróg leśnych);
• różnice jasności średnich, dla dwóch wybranych obszarów w obrębie
ortofotomapy, nie przekraczały
• jednostek jasności składowych spektralnych.
Dane do weryfikacji jakości mapy w PZGiK
W celu wykonania procesu weryfikacji jakości ortofotomapy wykonawca przekazuje
do PZGiK w postaci elektronicznej (Dz.U. z 2011r. Nr 263, poz. 1571):
• sprawozdanie techniczne zawierające w szczególności:
a) nazwę wykonawcy,
b) cel opracowania,
c) opis obiektu zawierający jego ewentualną nazwę, opis położenia, zasięg oraz
powierzchnię,
d) system odniesień przestrzennych, w którym wykonano opracowanie,
e) wykaz opracowanych arkuszy lub modułów ortofotomapy,
f) terenową wielkość piksela opracowanej ortofotomapy,
g) opis kompozycji spektralnych, w których opracowano ortofotomapy,
h) opis zastosowanej technologii, zawierający w szczególności:
— charakterystykę wykorzystanych zdjęć lotniczych lub obrazów satelitarnych
wraz z datami ich wykonania,
— wykorzystane oprogramowanie,
— informacje dotyczące procesu aerotriangulacji,
— informacje dotyczące wykorzystanego w procesie ortorektyfikacji
numerycznego modelu terenu,
— informacje dotyczące procesu ortorektyfikacji,
— informacje dotyczące mozaikowania,
i) informacje o wystąpieniu problemów i okoliczności niestandardowych
(np. konieczność mozaikowania z więcej niż jednego nalotu, występowanie
śniegu, dymu, chmur lub ich cieni, wad zdjęć itp.), ich opis wraz
z zastosowanym sposobem postępowania, j) datę opracowania;
• mapę przeglądową, dla każdego układu współrzędnych płaskich prostokątnych,
w którym opracowano ortofotomapy, zawierającą w szczególności:
a) nazwę lub oznaczenie obiektu,
b) nazwę wykonawcy,
c) parametry techniczne opracowanej ortofotomapy, w tym:
— terenową wielkość piksela opracowanej ortofotomapy,
— kompozycje spektralne, w których opracowano ortofotomapy,
— system odniesień przestrzennych, w którym wykonano opracowanie,

795
 d) podział na arkusze wraz z oznaczeniem ich godeł,
e) pomniejszenia ortofotomap (tzw. przeglądówkę),
f) przybliżoną skalę mapy przeglądowej,
g) legendę zastosowanych oznaczeń;
• zbiory danych dotyczące ortofotomapy zapisane w formacie TIFF lub GEOTIFF
z kompresją JPEG o stopniu kompresji q = 4 lub q = 5 wraz z piramidą obrazów,
• metadane opisujące zbiory danych dotyczące ortofotomapy.

Weryfikacja jakości mapy w PZGiK

Weryfikację jakości ortofotomapy wykonuje się w zakresie:
• jakości geometrycznej,
• jakości radiometrycznej.
Weryfikacja jakości ortofotomapy w zakresie jakości geometrycznej obejmuje w
szczególności sprawdzenie (Dz.U. z 2011 r. Nr 263, poz. 1571):
• wewnętrznej zgodności i poprawności geometrycznej,
• dokładności odniesionej do pomiaru stereoskopowego w ramach tego samego
projektu fotogrametrycznego — w przypadku opracowań wykonanych ze zdjęć
lotniczych,
• dokładności bezwzględnej odniesionej do niezależnego pomiaru kontrolnego.
W celu przeprowadzenia weryfikacji jakości ortofotomapy w zakresie dokładności
odniesionej do pomiaru stereoskopowego należy:
• pomierzyć średnio po 2 punkty kontrolne na model stereoskopowy; liczbę punktów
wyznacza liczba modeli stereoskopowych,
• na podstawie n stwierdzonych odchyłek d, rozumianych jako długość wektora
pomiędzy położeniem wyznaczonym z modelu i z ortofotomapy, obliczyć średni
błąd kwadratowy według wzoru:

Σdd
m=
n
• przedstawić wektory przesunięć w graficznym pliku kontrolnym
W celu przeprowadzenia weryfikacji jakości ortofotomapy w zakresie dokładności
bezwzględnej odniesionej do niezależnego pomiaru kontrolnego należy:
• wykonać niezależny pomiar kontrolny metodą zapewniającą dokładność co najmniej
dwukrotnie większą od zakładanej dokładności ortofotomapy, z zastrzeżeniem, że
obserwacje i wyniki związane z jakimkolwiek etapem technologicznym
opracowania ortofotomapy nie mogą być traktowane jako niezależny pomiar
kontrolny,
• na ortofotomapach w grupach ORTO-005, ORTO-010, ORTO-025, ORTO-050
zidentyfikować i pomierzyć wszystkie fotopunkty kontrolne, które nie brały udziału
w wyrównaniu aerotriangulacji,
• na ortofotomapach w grupach ORTO-100, ORTO-250, ORTO-500 zidentyfikować
i pomierzyć fotopunkty kontrolne, których liczba nie może być mniejsza od 3 dla
każdego obrazu poddanego procesowi ortorektyfikacji,

796
• na podstawie n stwierdzonych odchyłek d, rozumianych jako długość wektora
przesunięcia elementu kontrolnego zidentyfikowanego na ortofotomapie w stosunku
do położenia wyznaczonego z niezależnego pomiaru kontrolnego, obliczyć średni
błąd kwadratowy według wzoru:
Σdd
m=
n
• przedstawić wektory przesunięć w graficznym pliku kontrolnym.

Weryfikacja jakości ortofotomapy w zakresie jakości radiometrycznej obejmuje

w szczególności sprawdzenie (Dz.U. z 2011 r. Nr 263, poz. 1571):
• ciągłości jasności i tonacji obrazu: należy wykonać obserwacje wszystkich linii
mozaikowania,
• efektów sztucznych: należy wykonać obserwacje wszystkich ortofotomap, przede
wszystkim w miejscach o dużym spadku terenowym lub o nagłych zmianach
spadku,
• jednolitości tonalnej: należy:
- dla nie mniej niż 10% równomiernie rozmieszczonych na obszarze opracowania
arkuszy lub modułów ortofotomapy, w pobliżu linii mozaikowania dzielących
tereny o jednakowym typie użytkowania, o podobnym spadku i ekspozycji,
wybrać po dwa obszary dla każdego weryfikowanego arkusza lub modułu
ortofotomapy,
- wykonać odczyt jasności składowych spektralnych 3—5 pikseli sąsiednich
z każdej strony linii mozaikowania dla każdego z wybranych obszarów,
- na podstawie odczytów obliczyć jasność średnią oddzielnie dla każdej ze stron linii
mozaikowania.

Udostępnianie bazy danych ortofotomapy BDORTO

Udostępnianie baz danych dotyczących zobrazowań lotniczych i satelitarnych oraz
ortofotomapy i numerycznego modelu terenu odbywa się na wniosek złożony do
Głównego Geodety Kraju, który zawiera:
• oznaczenie wnioskodawcy,
• adres zamieszkania lub siedziby wnioskodawcy,
• określenie zakresu, formy i postaci udostępnienia żądanych informacji.
Zbiory danych przestrzennych dotyczących zobrazowań lotniczych i satelitarnych
oraz ortofotomapy są udostępniane w postaci plików w formacie TIFF lub GeoTIFF,
natomiast zbiory danych przestrzennych dotyczących numerycznego modelu terenu
są udostępniane w postaci plików w formacie ASCII lub LAS, szczegóły podane są
w rozdziale 12.7.
Metadane opisujące zbiory danych dotyczące zobrazowań lotniczych i satelitarnych
oraz ortofotomapy i numerycznego modelu terenu są udostępniane w postaci plików
w formacie XML.
Dokumenty analogowe, udostępnia się w postaci dokumentów elektronicznych
w formacie PDF lub wydruków.

797
11 Numeryczny
model terenu
11.1. Modele powierzchni terenu
Numeryczny model terenu
Jak już wspomniano (rozdz. 2.7) numeryczny model terenu NMT jest numeryczną,
dyskretną (punktową) reprezentacją wysokości topograficznej powierzchni terenu wraz
z algorytmem interpolacyjnym umożliwiającym odtworzenie jej kształtu w określonym
obszarze.
Wyróżnia się dwa podstawowe modele NMT (rys. 11.1.1):
• model triangulacyjny (rys. 2.7.24),
• model rastrowy (rys. 2.7.25)
Na podstawie tych modeli tworzony jest model warstwicowy (rys. 2.7.24).

Triangulacja
Delanuay Model triangulacyjny TIN

Interpolacja
liniowa
Zagęszczanie
adaptacyjne

Model
Punkty
warstwicowy
pomiarowe
Naturalne s ąsiedztwo

Interpolacja
Clogh-Tocher

liniowa
Liniowa

Quintic
Nonic

Odwrotna odległość
Powierzchnia ruchoma
Krzywa jednowymiarowa
Model rastrowy
Prognoza liniowa Profile
Kriging uniwersalny

Profile

Rys. 11.1.1.

798
Model triangulacyjny
Powierzchnia terenu jest dzielona na sieć nieregularnych trójkątów TIN (Triangular
Irregular Network), których wierzchołki odpowiadają pomierzonym punktom
wysokościowym (x, y, H), (rys. 2.7.24).
Model ten jest tworzony przy uwzględnieniu linii strukturalnych rzeźby terenu:
• linie szkieletowe,
• linie nieciągłości,
• granice wyłączeń obszarów poziomych,
• lokalne ekstrema.
Zaletą takiego sposobu zapisu danych jest zmienna rozdzielczość przestrzenna,
pozwalająca na oszczędny zapis danych w miejscach, gdzie rzeźba terenu jest
wyrównana i może zostać opisana mniejszą ilością punktów.
Model rastrowy
Rzeźba terenu jest reprezentowana za pomocą macierzy elementów, zwanych też
oczkami siatki, komórkami, pikselami lub gridami (rys. 2.7.25). Każdy element macierzy
przechowuje średnią wysokość pola elementarnego, którego wymiar (np. 1 m) zależy
od przyjętej rozdzielczości przestrzennej NMT. Jest ona dobierana w taki sposób, aby
prawidłowo odzwierciedlała elementy rzeźby terenu, które charakteryzują się największą
nieregularnością. Wymóg ten sprawia, iż zapis danych w modelu rastrowym wykazuje
miejscami nadmiar informacji, np. dla fragmentów, gdzie dominuje krajobraz równinny.
Zaletą tego modelu jest prostota zapisu danych oraz łatwość w obliczaniu
charakterystyk morfometrycznych.

Model warstwicowy
Rzeźba terenu jest reprezentowana za pomocą warstwic - linii łączących punkty o takiej
samej wysokości, które tworzą wektor o współrzędnych (x, y, H), (rys. 2.7.24).
Powstaje poprzez przecięcie powierzchni terenu płaszczyznami poziomymi,
równoległymi i oddalonymi od siebie o stałą wartość cięcia warstwicowego np. ∆H = 1
m (rys. 2.7.24). Jest tworzony na podstawie modelu triangulacyjnego (rys. 2.7.43) lub
rastrowego (rys. 2.8.12).
Model warstwicowy jest zwykle wykorzystywany jako pomocnicza warstwa
tematyczna, którą można łączyć z innymi warstwami w celu wzbogacenia treści mapy.
Dane zapisane w modelu poziomicowym często są wykorzystywane do obliczeń innych
modeli, w tym triangulacyjnego i rastrowego.

Przekształcenia modeli powierzchni terenu

Modele powierzchni terenu przekształcane są metodami interpolacyjnymi (rys. 11.1.1),
opisanymi w dalszych podrozdziałach.
Więcej szczegółów na ten temat można znaleźć w podręcznikach, np.: Zhou, Lees,
Tang, 2008; Wilson, Gallant, 2008; Peckham, Jordan 2007; Li, Zhu, Gold, 2006; Lloyd,
2011; Blunt, Jiang, 2003; Blunt, Stout, 2000; Chen i inni, 2014; Cressie, 1993;
El-Sheimy, Valeo, Habib, 2005; Fleming, Marsh, Giles, 2010; Gaetan, Guyon, 2010;
Kohlstock, 2011; Sen, 2009; Sherman, 2011; Olea, 1999; Smith, Goodchild, Longley,
2011; Wackernagel, 2003; Walter, Prozanto, 1979; Hengl, 2007; Hengl, 2009; Imhow,
2007; Mallet, 2002; Polack, 2003; Webster, Oliver, 2007.

799
Zastosowania NMT
Numeryczny modelu terenu ma szereg zastosowań, między innymi:
• interpolacja wysokości,
• interpolacja warstwic,
• projektowanie tras drogowych,
• projektowanie ukształtowania terenu,
• obliczanie objętości mas robót ziemnych,
• obliczanie przekrojów terenu,
• obliczanie spadków i wystawy terenu
• analizy hydrologiczne,
• trójwymiarowa wizualizacja terenu w systemach GIS poprzez nałożenie
ortofotomapy na powierzchnię NMT oraz wyniesienie zabudowy i pokrycia
naturalnego nad powierzchnią NMT,
• badanie widoczności między punktami terenu w systemach GIS
• analizy przestrzenne GIS biorące pod uwagę charakterystyki ukształtowania terenu
takie jak nachylenie, wystawa, np.
- optymalne projektowanie tras drogowych,
- wyznaczanie optymalnej lokalizacji inwestycji w tym farm wiatrowych.
Metody i technologie pomiarowe rzeźby terenu
Numeryczny model terenu jest opracowywany na podstawie (rozdz. 1.3):
• geodezyjnego pomiaru terenowego
METODY:
- niwelacja geometryczna (rozdz. 2.2),
- niwelacja trygonometryczna (rozdz. 3.2),
- niwelacja satelitarna (rozdz. 4.4),
- skaning laserowy (rozdz. 11.14) ,
TECHNOLOGIE:
- niwelacja punktów rozproszonych (rozdz. 2.7),
- niwelacja profilów (rozdz. 2.9),
- niwelacja siatkowej (rozdz. 2.8),
- tachimetria (rozdz. 3.3),
• geodezyjnego pomiaru fotogrametrycznego (rozdz. 11.15).

Baza danych numerycznego modelu terenu BDNMT

Baza danych numerycznego modelu terenu BDNMT jest prowadzona przez ośrodki
dokumentacji geodezyjnej i kartograficznej ODGiK jako jeden z elementów państwowego
zasobu geodezyjnego i kartograficznego PZGiK (rozdz. 12.1).
Szczegóły dotyczące
• zakresu gromadzonych danych,
• organizacji baz danych,
• trybu i standardów tworzenia, aktualizacji i udostępniania baz danych (rozdz. 12.7),
określa rozporządzenie MSWiA w sprawie baz danych dotyczących zobrazowań
lotniczych i satelitarnych oraz ortofotomapy i numerycznego modelu terenu z dnia
3 listopada 2011 r. (Dz.U. z 2011 r. Nr 263, poz. 1571).

800
11.2. Triangulacja Delanuay
Triangulacja Delanuay
Tr angulacja metodą Delanuay polega na utworzeniu nieregularnej sieci tr ójkątów TIN na
podstawie danych punktowych (x, y, Z) w taki sposób, aby wewnątrz okręgu
opisanego na wierzchołkach trójkąta nie znajdował się wierzchołek innego trójkąta
(rys. 11.2.1-2) . W rozpatrywanym przykładzie (rys. 11.2.1-3) wejściowy plik graficzny
punktowy ELEW_PTS (dstępny w pliku TNTmips sample data na stronie
www.microimages.com/data/) zawiera 500 punktów (x, y, Z) o wartościach Z od 98 do
2478, na obszarze 356 km na 499 km.

Rys. 11.2.1
Sieć trójkątów TIN jest tworzona następująco (rys. 11.2.2):
• wybierany jest dowolny punkt wyjściowy pierwszego segmentu siatki, na przykład
7 i poszukiwany jest najbliższy punkt 2 - jako pierwszy,
• kreślony jest okrąg przechodzący przez punkt wyjściowy 7 i punkt pierwszy 2,
o takim promieniu aby wewnątrz znajdował się tylko jeden punkt - 3,

801
• kreślony jest następnie okrąg przechodzący przez punkt wyściowy 7 i ostatnio
znaleziony 3 o takim promieniu aby wewnątrz znajdował się tylko jeden punkt - 8,
• w ten sposób są znajdywane następne punkty 11, 10, 6 aż do punktu 2 który był
wyznaczony jako punkt pierwszy,
• po połączeniu znalezionych punktów odcinkami otrzymuje się pierwszy segment
siatki trójkątów.
• następnie wybierane są dwa punkty segmentu na przykład punkt 8 - traktowany
jako wyjściowy oraz punkt 3 - jako pierwszy i powtarzana jest procedura
wyznaczania kolejnych punktów nowego segmentu siatki zawierającego punkty 4,
9, 12, w tym przypadku zamykającym jest wcześniej wyznaczony punkt 11.
• procedura jest powtarzana, w ten sposób dołączane są kolejne segmenty siatki.

1 3
4
5
2

6 9
7
8

10 13

12
11

Rys. 11.2.2

Celem optymalizacji triangulacji (rys. 11.2.4) jest eliminacja zbędnych zbyt bliskich
węzłów i kontrola geometrii TIN poprzez:
• ustalenie tolerancji dla różnicy wartości Z między sąsiadującymi węzłami,
• ustalenie minimalnej długości krawędzi,
• ustalenie maksymalnej długości krawędzi.
Niektóre podobszary na przykład jeziora są wyłączane z triangulacji. W tym celu
wprowadzany jest wektor z granicami obszaru wyłączanego, z opcją wyłączenia
obszaru wewnątrz lub zewnątrz (rys. 11.2.4).

802
Rys. 11.2.3

Rys. 11.2.4

803
Linie nieciągłości terenu na przykład strumienie (rys. 11.2.1-2) są wpr owadzane
w postaci pliku wektorowego (STREAMS na rys. 11.2.4).
Punkty załamania tych linii biorą udział w triangulacji, w efekcie tworzone trójkąty nie
przecinają linii nieciągłości, boki trójkątów pokrywają się z prostymi odcinkami linii
nieciągłości.
Linie nieciągłości mogą mieć różny charakter, ich wyszczególnienie jest podane
w charakterystyce numerycznego modelu terenu.
Na rys. 11.2.2 pokazane są linie nieciągłości (str umienie) oraz wynik triangulacji bez
uwzględnienia tych linii, natomiast na rys. 11.2.5 pokazany jest wynik triangulacji
z uwzględnieniem linii nieciągłości.

Rys. 11.2.5

Dodatkowymi parametrami ustalanymi dla wysokości punktów pomiarowych są:

tolerancja Z, skala Z i przesunięcie Z (rys. 11.2.6).

804
 Rys. 11.2.6

Utworzona sieć trójkątów TIN (rys. 11.2.5) jest przechowywana w pliku dyskowym
w postaci:
• tabeli punktów i tabeli trójkątów - określającej ich topologię według pewnej reguły,
na przykład pokazanej na rys. 11.2.7, lub
• pliku graficznego wektorowego TIN.

Sieć trójkątów TIN

Tabela punktów
1: x1 y1 Z 1
2: x2 y2 Z 2
............................
4 6 n: xn yn Z n
4
2 2 3 5 Z5
3 Tabela trójkątów
1 6
x Nr punkty sąsiednie trójkąty
1 8 7 1: 1, 2, 3 × 2 8
2: 2, 4, 3 × 3 1
y 3: 3, 4, 5 2 4 6
4: 5, 4, 6 3 × 5
..........................
Rys. 11.2.7

805
11.3. Zagęszczanie adaptacyjne
Tworzenie sieci trójkątów TIN - na podstawie rastra NMT, metodą zagęszczania
adaptacyjnego rozpoczyna się od dwóch dużych trójkątów o wierzchołkach położonych
w czterech narożnikach rastra. Metoda ta dzieli każdy trójkąt na trzy mniejsze aż do
utworzenia gęstej struktury TIN (rys. 11.3.1). Nowy węzeł wewnątrz dzielonego
trójkąta jest umieszczany w pikselu o wartości Z który jest najbardziej odległy od
płaszczyzny nałożonej na wierzchołki trójkąta Z∆ = a+bx+cy: Z - Z∆ = max.
Utworzona sieć trójkątów TIN jest przechowywana w postaci:
• tabeli punktów i tabeli trójkątów - określającej ich topologię (rys. 11.2.7), lub
• pliku graficznego wektorowego TIN.
Tr iangulacja jest dokonywana przy ustawieniach (rys. 11.3.2-4):
• optymalizacja - eliminacja zbędnych zbyt bliskich węzłów i kontrola geometrii TIN
poprzez: ustalenie minimalnej i maksymalnej długość krawędzi oraz ustalenie
tolerancji dla różnicy wartości Z między sąsiadującymi węzłami,
• linie nieciągłości: dany wektor z liniami nieciągłości,
• ograniczenia obszaru: dany wektor z granicami zewnętrznymi obszaru, dany wektor
z granicami wewnętrznymi obszaru.
• dokładność: trójkąt nie jest dzielony, jeżeli odchylenie Z - Z∆ jest mniejsze od zadanej
wartości,
• limit węzłów: liczba ograniczająca ilość punktów tworzonej sieci trójkątów.
• wybór punktów: wszystkie lub według zapytania.

Rys. 11.3.1

806
Rys. 11.3.2

Rys. 11.3.3

Rys. 11.3.4

807
11.4. Interplacja liniowa
W każdym trójkącie TIN wartości Z piseli tworzonego rastra (rys. 11.4.1) są obliczane
z równania płaszczyny Z = a + bx + cy nałożonej na wierzchołki trójkąta o danych
wartościach Z1, Z2, Z3. Parametry a, b, c są wyznaczone w wyniku rozwiązania
równań Zi = a + bxi + cyi, i = 1,2,3 zestawionych w wierzchołkach trójkąta
(rys. 11.4.1).
Z
Z1 = a + bx1 + cy1
−1
a  1 x1 y1   Z1 
     
Z = a + bx + cy gdzie b  = 1 x2 y2  Z 2 
 c  1 x3 y 3  Z 3 
Z
Z 3 = a + bx3 + cy3 Z 2 = a + bx 2 + cy 2
x2 lub w postaci średniej
x3 x1 x
ważonej
y1
p1 Z1 + p2 Z 2 + p3 Z 3
Z=
y
p2
p3 p1 + p2 + p3
y3 p1 gdzie wagi p 1, p 2, p 3 są polami
y trójkątów leżąc ych naprzeciw
y2 punktów Z1, Z2, Z3:

1 x y 1 x y 1 x y
1 1 1
p1 = 1 x 2 y2 p 2 = 1 x3 y3 p3 = 1 x 1 y1
2 2 2
1 x3 y3 1 x1 y1 1 x2 y2

Rys. 11.4.1

Na przykład, na rys. 11.4.2 pokazane jest rozmieszczenie 5 punktów pomiarowych:

1   1.2   1.2  3

2   1.2  6  4
       
Punkt :=  3  x =  6.8  y =  8.8  H = 2
4   4.6   5.2  4
       
5   4.4   2.1  6
Na punkty te został nałożony raster o pikselu 1 × 1 m (rys. 11.4.2):
• wymiar piksela rastra
D := 1 m
• liczba wierszy rastra i współrzędne pikseli X:

808
 1 
 
nX := 7 i := 1 .. nX 2 
3 
X := D⋅ ( i − 1 ⋅ 0 ) X = 4 
i  
5 
6 
7 
 
• liczba kolumn rastra i współrzędne pilseli Y:

 1 
2
nY := 9 j := 1 .. n Y 3
4
 
Y := D⋅ ( j − 1⋅ 0 ) Y =  5 
j
6
 
7
8
 9 

Jeden z węzłów rastra P, o współrzędnych

xP = 3 yP = 4

jest pokazany na rys. 11.4.2.

3
6

5
x [m]

4
4

P
2
2
1
0
0 2 4 6 8

y [m] Rys. 11.4.2

809
Parametry płaszczyzny nałożonej na wierzchołki trójkąta 2, 5 i 4 (rys. 11.4.1-3) wynoszą:

−1 H
1 x y   
a  2 2  2  7.993 
 b  :=  1 x y  ⋅  H5  =  −0.15 
   5 5    
c  1 x y  H   −0.636 
 4 4  4

Stąd, wysokość interpolowana węzła rastra P znajdującego się w trójkącie 2, 5 i 4 jest

równa (rys. 11.4.1-3):

HP := a + b ⋅ xP + c⋅ yP = 5.002

HP = 5.002

(y , x , H) , (y , x , H + 0.2)
Rys. 11.4.3

810
11.5. Interpolacja nieliniowa Clough-Tocher
Na każdy trójkąt siatki TIN jest nakładany wielomian trzeciego stopnia:

2 2 2 2 2 3
Z := a + b ⋅ x + c⋅ y + d⋅ x + e⋅ x⋅ y + f ⋅ y + g ⋅ x + h ⋅ x ⋅ y + i⋅ x⋅ y + j ⋅ y

lub równoważnie
3− i
Z ( x, y ) = ∑c
j =0
ij x
i
yj

którego współczynniki są wyznaczane w wyniku dopasowywania wielomianu do

(rys. 11.5.1):
• wartości funkcji Z danych w trzech węzłach trójkąta: Z1, Z2, Z3,
• pochodnych w kierunkach osi układu współrzędnych Zx, Zy obliczonych w trzech
węzłach trójkąta: Zx1, Zy1; Zx2, Zy2; Zx3, Zy3
• pochodnych w kierunkach prostopadłych do krawędzi trójkąta Zn obliczonych w
punktach środkowych krawędzi: Zn12, Zn23, Zn13.

Płaszczyzna TIN Przyrost różniczkowy wartości Z między bliskimi punktami P i Q:

Z = a + bx + cy Z dZ = Z x dx + Z y dy = [ Z x , Z x ][ dx, dy ]
Gradient gradZ
= grad Z o dn = gra dZ dn co s(α )
Z x = b = tg α Kierunek Z 5 Z x5 Zy5
największego = gradZ dn cos(α )
Z y = c = tgβ spadku P
skąd pochodna Zn = dZ/dn w kierunku n
o zadanym azymucie A:
Q
Z Z n = Z x co s A + Z y sin A
Z 2 Z x2 Zy2 Z4 Z x4 Z y4
x Wielomian Clough-Tocher TIN
Zn1 3
Zx dx=dncosA Z = a + bx + cy + dx 2 + exy + fy 2
Zy Zn 12 + gx + hx y + ixy + jy
3 2 2 3
A
y dy=dnsinA
gradZ α Gradient gradZ
dn
Z x = b + 2dx + ey + 3 gx 2 + 2 hxy + iy 2
Z n23 Z y = c + ex + 2 fy + h x 2 + 2ixy + 3 jy 2
Rys. 11.5.1

Pochodne Zx, Zy są średnimi z wartości Zx = b, Zy = c obliczonych w danym węźle

z równań płaszczyzn trójkątów Z = a+bx+cy otaczających ten węzeł. Podobnie, Zn jest
średnią z wartości obliczonych z dwóch trójkątów opartych do danej krawędzi.
Wartości pikseli wewnątrz trójkąta Z (rys. 11.5.1) są obliczane z wyznaczonego
wielomianu.

811
11.6. Naturalne sąsiedztwo
Interpolacja metodą naturalnego sąsiedztwa jest oparta na sieci poligonów Thiessena,
tworzonej przez symetralne boków trójkątów TIN Delanuay (rys. 11.6.1).

Poligony Thiessena
Triangulacja
Delanuay

Rys. 11.6.1
Wokół wyznaczanego piksela Z tworzona jest lokalna sieć trójkątów Delanuay
o wierzchołku Z, zawierająca punkty Z1, Z4, Z5, Z6, Z9 (rys. 11.6.2) .
Symetralne boków tych trójkątów tworzą poligon Thiessena piksela Z.
Wartość Z jest obliczana jako średnia ważona o wagach określonych jako pola
powierzchni wydzialone z pól powierzchni poligonów Thiessena punktów Z1, Z4, Z5,
Z6, Z9 przez poligon Thiessena piksela Z.

Z1
Z4 Średnia ważona:

p1 Z 1 + p 4 Z 4 + p 5 Z 5 + p 6 Z 6 + p 9 Z 9
Z10 p4 p1 Z=
p1 + p 4 + p 5 + p 6 + p 9
Z2 p6
Z p1, p4, p5, p6, p9 – wagi:
pola powierzchni wydzielone
p5 z pól powierzchni poligonów
Z6
p9 Thiessena punktów
Z1, Z4, Z5, Z6, Z9
Z7 przez poligon Thiessena
Z8 piksela Z.
Z5

Z3 Z9

Rys. 11.6.2

812
11.7. Odwrotne odległości
W metodzie odwrotnych odległości IDW (Inverse Distance Method) wysokość każdej
komórki rastra jest obliczana jako średnia arytmetyczna ważona z wysokości
w punktach pomiarowych (rys. 11.7.1). Wagi przyjmuje się jako odwrotnie
proporcjonalne do kwadratu lub innej potęgi (r = 1,2,3,... ) odległości od punktów
pomiarowych. W ten sposób punkty pomiarowe z najbliższego otoczenia,
o największych wagach, mają największy wpływ na wyznaczaną wysokość komórki.

Zi

Z1 Metoda odwrotnej odległości

Z2
d1 d2

di

Wagi:
∑p Z i i Zi
1 dn Z=
i
pi = r
di ∑p i
i

Zn Średnia arytmetyczna ważona

Rys. 11.7.1

Na przykład, z wykresu wag (rys.11.7.2) wynika, że największy wpływ na wysokość

piksela P: X = 3 , Y = 4 mają najbliższe punkty pomiarowe 4, 5 i 2 (rys.11.7.3).
3 4

k := 1 .. n n=5 r := 2

( X 3 − xk ) + ( Y 4 − y k )
2 2
d :=
k
1
p :=
( dk )
k r

813
 Wagi punktów
 3.329   0.09 
0.2
 2.691   0.138 
   
pk d =  6.122  p =  0.027 
0.1
 2   0.25 
   
0
1 2 3 4 5  2.36   0.18 
k
Rys. 11.7.2

Metoda odwrotnych odległości IDW

H =2
3

d3
6
H =4 n
4

H =6
d4
∑ (p i⋅H ) i
x [m]

i=1
5
4 H. :=
3, 4 n
d5
∑ p
i
d1 i =1
d2
2
H. = 4.31
3, 4

H =3 H =4
1 2
0
0 2 4 6 8

y [m]
Rys. 11.7.3
Raster HIDW - obliczony metodą odwrotnych odległości, jest pokazany na rysunkach
11.7.5-6 w postaci powierzchni i planu warstwicowego:
n H
∑
k
r
 X − x 2 + Y − y 2
 ( i k) ( j k) 
k =1
HIDW :=
i,j n
1
∑ r
 X − x 2 + Y − y 2
 ( i k) ( j k) 
k =1

814
  3.02 3.21 3.70 3.94 3.99 4.00 3.98 3.90 3.80 
 
 3.29 3.57 4.02 4.09 4.02 3.99 3.95 3.85 3.71 
max( HIDW ) = 5.89
 4.42 4.79 4.70 4.31 4.08 3.99 3.88 3.72 3.54 
min ( HIDW ) = 2.02
HIDW =  5.36 5.89 5.38 4.40 4.04 3.98 3.78 3.47 3.22 
 
 5.46 5.82 5.35 4.38 4.02 3.95 3.57 3.01 2.71  mean( HIDW ) = 3.99
 5.15 5.24 4.92 4.37 4.03 3.77 3.16 2.42 2.17  stdev( HIDW ) = 0.83
 4.81 
 4.79 4.58 4.25 3.92 3.52 2.86 2.19 2.02 

20

15
〈2〉
(
histogram 10 , HIDW ) 10

2 3 4 5 6
〈1〉
(
histogram 10 , HIDW )
Rys. 11.7.4

H. = 4.31
3, 4

T
HIDW
Rys. 11.7.5

815
 T
HIDW
Rys. 11.7.6

W programach komputerowych np. TNTmips ustala się (rys. 11.7.7):

• odległość poszukiwania punktów pomiarowych w pikselach lub jednostkach
metrycznych,
• kształt obszaru poszukiwania punktów pomiarowych: koło, kwadratowy lub romb,
• wykładnik wagi, zwykle r = 2.

Rys. 11.7.7

816
Przykład ustalenia parametrów rastra Wyjściowego tworznego w programie TNTmips,
nałożonego na punkty pomiarowe (rys. 11.2.1) pokazany jest na rys. 11.7.8.

Rys. 11.7.8

817
11.8. Ruchoma powierzchnia
W metodzie powierzchni ruchomej wysokość komórki rastra jest obliczana
po dopasowaniu wybranej powierzchni do najbliższych punktów pomiarowych.
Wysokość jest obliczana z równania dopasowanej powierzchni, zwykle wielomianowej:
• płaszczyzny Z = a+bx+cy,
• dwuliniowej: Z = a+bx+cy+exy,
• kwadratowej: Z = a+bx+cy+dx2+exy+fy2
• sześciennej: Z = a+bx+cy+dx2+exy+fy2+gx3+hx2y+ixy2+jy3

W najprostszym przypadku wysokość wyznaczanego punktu jest obliczana w wyniku

przeprowadzenia płaszczyzny H(x, y) = a + bx + cy przez trzy najbliższe punkty
pomiarowe 2,4,5 (rys.11.8.1):

−1
1 x y  H 
a  2 2  2  7.992523 
 b  :=  1 x y  ⋅  H4  =  −0.149533 
   4 4    
c  1 x y  H   −0.635514 
 5 5  5

H ( x , y ) := a + b ⋅ x + c⋅ y (
H X ,Y
3 4 ) = 5.00
Płaszczyzna przechodząca przez punkty 2,4,5


→
(y , x , H) , y , x , ( a + b⋅ x + c⋅ y ) , (yB , xB , HB)
Rys. 11.8.1

818
W przypadku powierzchni drugiego stopnia dwuliniowej H(x, y) = a + bx + cy + dxy
przeprowadzonej przez cztery najbliższe punkty pomiarowe 1, 2, 4, 5 (rys.11.8.2)
otrzymuje się:
−1
1 x y x ⋅y
1 1
H 
a 
1 1
  1  1.020695 
  x ⋅y H   
1 x y
2 2
 b  :=  2 2
 ⋅ 
2
=  1.441088 
c  x ⋅y H   0.529580 
1 x
4
y
4 4 4
d   4  −0.267705 
  1 x y x ⋅y  H   
 5 5 5 5  5
H ( x , y ) := a + b ⋅ x + c⋅ y + d⋅ x⋅ y (
H X ,Y
3 ) = 4.25
4
Powierzchnia przechodząca przez punkty 1,2,4,5

→
(y , x , H) , y , x , ( a + b⋅ x + c⋅ y + d⋅ x⋅ y ) , (yB , xB , HB)
Rys. 11.8.2

W przypadku wyboru większej liczby punktów powierzchnia dopasowywana jest

metodą najmniejszych kwadratów p1v12+...+pnvn2 = min gdzie
vi = a+bxi + cyi + dxiyi−Hi, są odchyłkami powierzchni od punktów pomiarowych,
natomiast pi,= 1/dir są ich wagami (rys.11.7.2).
W zapisie macierzowym, rozwiązanie vTPv = min układu obserwacyjnego
v = Aa-H dane jest wzorem a = (ATPA)-1ATPH.
Na przykład, przy założeniu wszystkich n = 5 punktów k := 1 .. n otrzymuje się:

A
〈k〉
(
:= 1 x
k
y
k
x ⋅y
k k )
T
A := A
T ( 3)
P := diag p

819
  1 1.2 1.2 1.44   0.000735 0 0 0 0 
 1.2 6 7.2   
1 0 0.002635 0 0 0
   
A =  1 6.8 8.8 59.84  P =  0 0 0.000019 0 0 
 1 4.6 5.2 23.92   0 0 0 0.015625 0 
   
 1 4.4 2.1 9.24   0 0 0 0 0.005787 
 a   1.090696 

 b  := ( AT ⋅ P⋅ A ) ⋅ AT ⋅ P H =  1.417542  H ( x , y ) := a + b ⋅ x + c⋅ y + d⋅ x⋅ y
−1

c   0.512882 
d  −0.262033  H ( X 3 , Y 3) = 4.524
   
Wykładnik potęgi r jest dobierany w zależności od dokładności z jaką powierzchnia
powinna być dopasowana do najbliższych punktów pomiarowych. Na przykład przy
założeniu r = 6 odchyłki w punktach 1,2,4,5 dochodzą do 3 cm (rys.11.8.3), natomiast
odchyłka w dalszym punkcie 5 wynosi -2.44 m:
→
v := ( a + b ⋅ x + c⋅ y + d ⋅ x⋅ y − H)

Odchyłki dopasowania powierzchni

v = −0.02
5 (
H X ,Y
3 ) = 4.25
4

v = 0.01
4

v = −2.44
3

v = 0.03
1
v = −0.02
2

→
(y , x , H) , y , x , ( a + b⋅ x + c⋅ y + d⋅ x⋅ y ) , (yB , xB , HB)
Rys. 11.8.3
Szczególnym przypadkiem metody powierzchni ruchomej - w której współczynniki są
obliczane dla każdego wyznaczanego punktu x, y, jest średnia arytmetyczna ważona
(rozdz. 11.7) . Redukując powierzchnię stopnia drugiego H = a+bx+cy+dx2+exy+fy2 do
płaszczyzny poziomej H = a, rozwiązanie otrzymane metodą najmniejszych kwadratów
H = a = (AT PA)-1AT PH sprowadza się do wzoru średniej arytmetycznej ważonej
(rys. 11.7.3).

820
11.9. Minimalna krzywizna
Funkcja H(x, y) minimalizująca kwadrat normy euklidesowej Hesjanu:
2
∂2H ∂2H
∂x 2 ∂x∂y
∫∫
Obszardanych
∂2H ∂2H
dxdy = min

∂x∂y ∂y 2 Euklid

nazwana jest funkcją o minimalnej krzywiźnie, (rys. 11.9.1) .

Funkcja ta jest stosowana do tworzenia numerycznego modelu terenu w programach
komputerowych C-Geo, TNTmips (rys. 11.7.1), ArcGIS i innych.

Powierzchnia o minimalnej krzywiźnie

H =2
3

d3
6
H =4
4

H =6
d4
x [m]

5
4
d5
1 n
H ( x, y ) = a n +1 + a n + 2 x + a n + 3 y + ∑ a i d i2 lnd i2
2 i =1
d1
d2
2

H =3 H =4
1 2
0
0 2 4 6 8

y [m]
Rys. 11.9.1

Parametry powierzchni terenu o minimalnej krzywiźnie są wyznaczane w wyniku

rozwiązania układu równań obserwacyjnych zestawionych w n-punktach pomiarowych

1 n
H j = a n +1 + a n + 2 x j + a n +3 y j + ∑ a i d ij2 ln d ij2
2 i =1
z warunkami

821
 n n n
∑ a i = 0 ∑ ai xi = 0 ∑ a i y i = 0
i =1 i =1 i =1

gdzie

d ij2 = ( x j − x i ) 2 + ( y j − y i ) 2

n := rows( x), i := 1 .. n, j := 1 .. n , k := 1 .. 3 n=5

Układ ten, o postaci Aa = l

:= if i ≠ j , ⋅  x − x + y − y  ⋅ ln x − x + y − y  , 0

( ) ( ) ( ) ( )
1 2 2 2 2
A
i, j
 2  j i j i   j i j i  
A := 1 A := x A := y
i , n+ 1 i , n+ 2 i i , n+ 3 i
A := 1 A := x A := y
n+ 1 , i n+ 2 , i i n+ 3 , i i
l := H l := 0
n+ k

 0 36.1409 200.0737 45.6995 13.2734 1 1.2 1.2  3 

 36.1409 0 71.9061 15.2588 41.1872 1 1.2 6
 4 
   
 200.0737 71.9061 0 25.6249 99.3991 1 6.8 8.8   2 
 45.6995 15.2588 25.6249 0 10.9381 1 4.6 5.2   4 
A= l=  
 13.2734 41.1872 99.3991 10.9381 0 1 4.4 2.1
 6 
 1 1 1 1 1 0 0 0  0 
 1.2 1.2 6.8 4.6 4.4 0 0 0  0 
   
 1.2 6 8.8 5.2 2.1 0 0 0  0 

ma rozwiązanie:

 −0.096422 
 0.073883 
 
 −0.024361 
−1  −0.068293 
a := A ⋅ l =  
 0.115192 
 6.793769 
 0.264409 
 
 −0.262832 
Otrzymany model terenu H(x, y) ma charakter interpolacyjny - przechodzi dokładnie
przez punkty pomiarowe.

822
Wprowadzając wagi punktów pomiarowych można otrzymać model wygładzający,
w tym przypadku układ obserwacyjny ma postać (A+P)a = l gdzie P jest macierzą wag.
Raster HMK - obliczony metodą minimalnej krzywizny, jest pokazany na rysunkach
11.9.2-3 w postaci powierzchni i planu warstwicowego:

H ( x , y ) := a +a ⋅x + a ⋅ y ...
n+ 1 n+ 2 n+ 3
n

( i ) ( i )  ( i ) ( i )  
1  x − x 2 + y − y 2 ⋅ ln x − x 2 + y − y 2 ⋅ a 
+
2 ∑ ⋅
i
i=1
i := 1 .. nX j := 1 .. n Y HMK
i,j (
:= H X , Y
i j )
 2.85 3.07 3.41 3.71 3.92 3.96 3.67 3.22 2.73 
 
 3.74 3.87 4.04 4.13 4.13 4.00 3.66 3.19 2.69 
max( HMK) = 6.88
 4.80 4.84 4.74 4.49 4.18 3.85 3.46 3.01 2.53 
min ( HMK) = 1.91
HMK =  5.75 5.74 5.36 4.76 4.15 3.66 3.23 2.77 2.32 
 
 6.38 6.25 5.73 4.96 4.17 3.56 3.05 2.57 2.11  mean( HMK) = 4.06
 6.71 6.43 5.87 5.11 4.31 3.60 2.99 2.44 1.96  stdev( HMK) = 1.27
 
 6.88 6.51 5.94 5.22 4.45 3.71 3.04 2.43 1.91 

HMK = 4.49
3, 4

T
HMK
Rys. 11.9.2

823
 T
HMK
Rys. 11.9.3
Różnice wysokości interpolowane metodami minimalnej krzywizny MK i odwrotnych
odległości IDW pokazane są na rys. 11.9.4.

(HMK − HIDW )T
Rys. 11.9.4

824
11.10. Kriging
Model terenu można przedstawić w postaci wielomianu wybranego stopnia lub innej
funkcji nazywanej trendem i nieliniowej losowej reszty s(x, y), np:

H ( x, y ) = a + bx + cy + dxy + s ( x, y )
Parametry wielomianu a, b, c, d oraz wartości reszty w punktach pomiarowych
si = s(xi, yi) są wyznaczane na podstawie układu równań obserwacyjnych zestawionych
w n = 5 punktach pomiarowych Hi ± mHi, i := 1 .. n

H i + v i = a + bx i + cy i + dx i y i + s i

o postaci
v = Aa + s - H

 v1  1 x ⋅y
1 1  s1   H 1 
x y
1 1
       
 v2  1 x y x ⋅y   a   s   H 
2 2 2 2   2 2
    b     
 v3  := 1 x y x ⋅y ⋅ +  s3  −  H 3 
3 3 3 3
 c
v  1 x y x ⋅y
   s  H 
 4  4 4 4 4 d   4  4
v  1 x y x ⋅y  s  H 
 5  5 5 5 5  5  5
gdzie

1 x ⋅y
1 1
x y
1 1
  1 1.2 1.2 1.44  3
1 x ⋅y
2 2 1  4
x y
2 2 1.2 6 7.2
     
A :=  1 x y x ⋅y  = 1 6.8 8.8 59.84  H =  2 
3 3 3 3
  1 23.92  4
x ⋅y 4.6 5.2
1 x
4
y
4 4 4    
1 1 4.4 2.1 9.24  6
x y x ⋅y 
 5 5 5 5

〈i〉
( )
T T
A := 1 x y x ⋅y - wiersze macierzy A := A
i i i i

Rozwiązanie układu obserwacyjnego v = Aa + s − H otrzymuje się metodą

najmniejszych kwadratów vTPHv + sTP ss= min - przy założeniu, że v i s są wektorami
losowymi o zerowych wartościach oczekiwanych Ev = 0, Es = 0, macierzach
kowariancji:

825
 mH2   σ s2 σ s1s2 L σ s1sn 
 1   1 
 mH2 2  σ σ s22 L σ s2 s n 
CH =  K s =  s1s2
O  M M O M 
   
 2
mH n  σ
 s1sn σ s 2 sn L σ s2n 

oraz macierzach wagowych PH = CH-1, Ps = Ks-1.

Macierz kowariancji reszt:

 σ s21 σ s1 σ s2 ρ s1s2 L σ s1 σ sn ρ s1sn 

 
σ σ ρ σ s22 L σ s 2 σ s n ρ s2 s n 
K s =  s1 s2 s1s2 
M M O M
 
 s1 sn ρ s1sn
σ σ σ s 2 σ s n ρ s2 s n L σ sn2


jest modelowana przy założeniach:

• odchylenia standardowe reszt są jednakowe, równe σ :

 1 ρ s1s2 L ρ s1sn 
ρ 1 L ρ s2 sn 
2  s1s 2
Ks =σ
 M M O M 
 
 ρ s1sn ρ s2 s n L 1 

• współczynnik korelacji |ρ(d)| ≤ 1 jest określony malejącą funkcją odległości

d między punktami pomiarowymi, np. Gaussa−Jordana (parametr tej funkcji
q := 1.2 oraz odchylenie standardowe σ := 0.30 m są wyznaczane iteracyjnie, po
kilku przebiegach tego programu obliczeniowego, wychodząc z wartości
początkowych np. σ = 1 m, q = 1), (rys.11.10.1):

WRITEPRN ( "funkcjakowariancji.txt" ) := augment( σ , q )

( σ q ) := READPRN ( "funkcjakowariancji.txt" ) = ( 0.300 1.200 )
σ = 0.3
q = 1.2
d
−  2
⋅ 
q d 1 d
ρ ( d ) := e ⋅ 1 + − 
 q 2 q 

826
 Współczynnik korelacji

0.5
ρ d()
0

− 0.5
0 2 4 6 8 10
d

Rys. 11.10.1

• elementy macierzy kowariancji są obliczane na podstawie izotropowej funkcji

kowariancji (rys.11.10.2):
2
σ( d ) := σ ⋅ ρ ( d)

Funkcja kowariancji

0.05
()
σ d σ( 0 ) = 0.3
0

− 0.05
0 2 4 6 8 10
d

Rys. 11.10.2

Zatem:
• macierz kowariancji i macierz wag obserwacji

( )
2
CH := mH
i,i i

 0.01 0 0 0 0   0.1 
 0 0.01 0   0.1 
0 0
   
CH =  0 0 0.01 0 0  mH =  0.1 
 0 0 0 0.01 0   0.1 
   
 0 0 0 0 0.01   0.1 

827
  100 0 0 0 0
 0 100 0 0
 0
−1  
PH := C H = 0 0 100 0 0 
 0 0 0 100 0 
 
 0 0 0 0 100 

• macierz kowariancji i macierz wag reszty

 x − x 2 + y − y 2
 ( j i) ( j i) 
Ks := σ
i,j

 0.09 −0.005 −0.001 −0.005  −0

 −0.005 0.09

−0.004 −0.002 −0.005
 
Ks =  −0.001 −0.004 0.09 −0.004 −0.003 
 −0.005 −0.002 −0.004 0.09 0.002 
 
 −0 −0.005 −0.003 0.002 0.09 

 11.18 0.635 0.152 0.608 0.075 

 0.635 11.203 0.484 0.245 0.62

−1  
Ps := K s =  0.152 0.484 11.169 0.563 0.333 
 0.608 0.245 0.563 11.178 −0.168 
 
 0.075 0.62 0.333 −0.168 11.157 

Dołączając do układu równań obserwacyjnych v = Aa + s − H równania obserwacyjne

reszt Si ± σsi traktowanych tak, jakby były pomierzone: Si+εi =Si + si, ε = s:

ε 1  s1 
ε  s 
 2 = 2 
 M   M 
   
ε n  s n 

zestawiany jest łączny układ równań obserwacyjnych

−1
 v   A I  a H  PH 0  C H 0
 ε  =  0 I s  −  0   = 
        0 Ps   0 Cs 

którego rozwiązanie vTPHv + εTPsε= min dane jest wzorami:

828
 −1
a  C a C a,s   A T PH H   Ca C a,s   A T PH A A T PH 
 s  = C   C = 
   s ,a C s   PH H 
 s ,a C s   PH A PH + Ps 

W szczególności:
• macierze kowariancji parametrów wielomianu i reszty, C := CH + Ks :

( )
−1
T −1
Ca := A ⋅ C ⋅A
−1 −1 T −1
Cs := CH ⋅ C ⋅ K s + K s⋅ C ⋅ A ⋅ C a⋅ A ⋅ C ⋅ Ks
T −1
Cas := −Ca⋅ A ⋅ C ⋅ Ks

T −1
• wektor parametrów wielomianu a := Ca⋅ A ⋅ C ⋅ H i ich błędy: k := cols( A ),
k = 4 , j := 1 .. k

 a   1.4268 
 b  := C ⋅ AT ⋅ C− 1⋅ H =  1.1816 
c  a
 0.3931 
d  −0.1849 
   

• wartości reszty i ich odchylenia standardowe

−1
s := Ks⋅ C ⋅ ( H − A ⋅ a) ms := Cs
i i,i

 −0.044   0.30 
 0.115   0.29 
    stdev( s) = 0.234
s =  0.132  ms =  0.29 
max( s) = 0.23
 −0.434   0.19 
    min ( s) = −0.434
 0.23   0.27 

Otrzymane wartości reszty w punktach pomiarowych umożliwiają obliczenie nowych

parametrów funkcji kowariancji reszt, według algorytmu:

• zestawienie macierzy odległości między punktami pomiarowymi

(xj − xi) + (y j − y i)
2 2
n=5 i := 1 .. n j := 1 .. n d :=
i,j

829
 0 4.8 9.4 5.2 3.3 
 4.8 0

6.3 3.5 5
 
d =  9.4 6.3 0 4.2 7.1 
 5.2 3.5 4.2 0 3.1 
 
 3.3 5 7.1 3.1 0 

• obliczenie macierzy kowariancji reszt, kowariancje (empiryczne) zaznaczone są

kółkami na wykresie na rys.11.10.3 w odległości wynikającej z macierzy odległości:

 0.002 −0.005 −0.006 0.019 −0.01 

 −0.005 0.013 0.015

−0.05 0.026
T  
Kemp := s⋅ s =  −0.006 0.015 0.017 −0.057 0.03 
 0.019 −0.05 −0.057 0.189 −0.1 
 
 −0.01 0.026 0.03 −0.1 0.053 

• dopasowanie metodą najmniejszych kwadratów wybranej postaci analitycznej

funkcji kowariancji (Gaussa-Jordana):
Given

→
  d 
→  2− q 
2
 d 1 d
Kemp = σ ⋅ e ⋅ 1 + − ⋅  
   q 2 q 

σ   0.242 
  := Minerr( σ , q ) =  
q  0.803 

Funkcja kowariancji

Kemp 0.1

( )
σ d.
0

− 0.1
0 5 10
d , d.

Rys. 11.10.3
• zapis do pliku dyskowego obliczonych parametrów funckcji kowariancji
(dla poprawienia w następnej iteracji):
WRITEPRN ( "funkcjakowariancji.txt" ) := augment( σ , q )

•
830
• sformułowanie wektora kowariancji reszty pomiędzy dowolnym punktem (x, y)
a punktami pomiarowymi - w postaci wiersza macierzy kowariancji Ks:


→T
 
 2
k( x , y ) := σ ( x − x) + ( y − y ) 
2

• sformułowanie funkcji reszty s(x, y):

−1
s( x , y ) := k( x , y ) ⋅ Ks ⋅s
−1
lub, wprowadzając wektor parametrów p := K s ⋅s
n
p ⋅ σ x − x 2 + y − y 2
 i  ( i . ) ( i . ) 
s( x. , y. ) :=
∑
i=1

Raster HKU - obliczony metodą prognozy liniowej, jest pokazany na rysunkach

11.10.5-6 w postaci powierzchni i planu warstwicowego:

H ( x , y ) := a + b ⋅ x + c⋅ y + d⋅ x⋅ y + s( x , y )

i := 1 .. nX j := 1 .. n Y HKU
i,j (
:= H X , Y
i j )
 2.77 3.00 3.23 3.47 3.72 3.97 4.15 4.31 4.50 
 
 3.81 3.85 3.87 3.88 3.92 3.97 3.99 4.00 4.01 
max( HKU ) = 8.83
 4.89 4.75 4.53 4.26 4.03 3.89 3.79 3.67 3.52 
min ( HKU ) = 1.71
HKU =  5.96 5.67 5.19 4.61 4.08 3.79 3.60 3.35 3.04 
 
 6.95 6.47 5.81 5.03 4.29 3.83 3.48 3.07 2.59  mean( HKU ) = 4.41
 7.88 7.18 6.39 5.54 4.73 4.04 3.44 2.83 2.16  stdev( HKU ) = 1.42
 8.83 
 7.93 7.00 6.05 5.11 4.23 3.39 2.57 1.71 

20

15
〈〉
(
histogram 10 , HKU ) 2 10
5

2 4 6 8 10
〈1〉
(
histogram 10 , HKU )
Rys. 11.10.4

831
 HKU = 4.26
3, 4

T
HKU
Rys. 11.10.5

T
HKU Rys. 11.10.6

832
Otrzymany model jest poprawny, jeżeli odchyłki obserwacji i reszta:

 0.01   −0.044 
 −0.01   0.115 
   
v := A ⋅ a + s − H =  −0.01  ε := s =  0.132 
 0.05   −0.434 
   
 −0.03   0.23 

• spełniają ogólny test dopasowania m0 ≈ 1: n := 10 k := 9 n−k=1

T T
v ⋅ PH ⋅ v + ε ⋅ Ps ⋅ ε
m0 := = 1.85
n−k

• zawierają się wewnątrz potrójnego przedziału odchylenia standardowego odchyłek:

i := 1 .. n n=5

(m ) − ( A ⋅ C ⋅ A + A ⋅ C )i, i
2 T T T
mv := H a as + Cas ⋅ A + C s - odchylenie standardowe
i i odchyłek obserwacji
(rys.11.10.7)

→
2 2
mε := σ − ms - odchylenie standardowe odchyłek reszty (rys.11.10.8)

0.15
TEST: |v| £ 3m v
vi 0.1
vi+ 3⋅ mv
[ mm ]

i 0.05
vi− 3⋅ mv
i 0
0
− 0.05

− 0.1
1 2 3 4 5
i

Kolejne obserwacje
Rys. 11.10.7

833
 0.5
TEST: |ε| £ 3m ε
εi

εi+ 3⋅ mε 0

[ mm ]
i

εi− 3⋅ mε
i
0 − 0.5

−1
1 2 3 4 5
i

Kolejne obserwacje
Rys. 11.10.8

W przypadku negatywnego wyniku testu, tak jak w rozpatrywanym przykładzie:

m0 = 1.854 jest znacznie różne od jedności:
• przyjmowana jest lepiej dopasowana do punktów pomiarowych postać funkcji
trendu np. wielomian wyższego rzędu,
• przyjmowana jest lepiej dopasowana postać izotropowej funkcji kowariancji,
• wyznaczane są funkcje kowariancji w różnych kierunkach, na przykład
w azymutach 0° , 30°, 60°, 90° - w przypadku rozbieżności tych funkcji
przyjmowana jest nieizotropowa funkcja kowariancji np. dwuwymiarowa
gaussowska - program obliczeń w Mathcadzie dany jest w podręczniku
Osada (1998), przeprowadzanie takich analiz umożliwiają programy GIS
w szczególności ArcGIS i TNTmips.

Wyznaczony model terenu posiada błąd średni (rys.11.10.9):

f ( x , y ) := ( 1 x y x⋅ y ) - pochodne względem parametrów

mH.( x , y ) := (f (x , y ) C ⋅f (x , y )T + k(x , y )⋅P ⋅C

a s
T
as ⋅ f (x , y )
T
) ...
+ f ( x , y ) C as⋅ Ps⋅ k( x , y ) + k( x , y ) ⋅ Ps⋅ Cs⋅ Ps⋅ k( x , y )
T T

i := 1 .. nX j := 1 .. n Y

→
mH.
i,j (
:= mH. X , Y
i j )
Różnice wysokości interpolowane metodami krigingu uniwersalnego KU, minimalnej
krzywizny MK i odwrotnych odległości IDW pokazane są na rys. 11.10.10-11.

834
 Błąd średni interpolowanych wysokości w modelu kriging

T
mH.
Rys. 11.10.9
Różnice wysokości między modelami kriging i minimalna krzywizna

(HKU − HMK)T Rys. 11.10.10

835
 Różnice wysokości między modelami kriging i odwrotne odległości

(HKU − HIDW )T
Rys. 11.10.11

836
11.11. Interpolacja warstwic
Warstwice są liniami łączącymi punkty powierzchni terenu o jednakowej wysokości.
Interpolacja warstwic w modelu triangulacyjnym
Warstwica jest linią łamaną łączącą punkty 1, 2, 3, ... przecięcia z bokami siatki
trójkątów TIN na ustalonym poziomie Z: x1, y1, x2, y2, x3, y3,...,xn, yn (rys. 11.11.1).

Zk Interpolacja liniowa warstwicy

na poziomie Z:
Z Zl ∆Z - odległość między punktami i, j
3
Z 2 Dij = ( x j − x i )2 + ( y j − y i )2
Z
- odległość di1 pierwszego
Zj
1 punktu warstwicy 1 od punktu
i oraz współrzędne tego punktu
Zi Z-Z i Z j -Z i x1 , y1 są obliczane ze wzoru
Talesa:
xi x1 xj

d i1 Z − Zi
=
yi Dij Z j − Z i
y1
di1 y-y i x1 − x i d i1
x-x i Dij
y j-yi
=
yj
x j-xi
x j − xi Dij
y1 − y i d
= i1
y j − y i Dij
Rys. 11.11.1
Warstwice są wyznaczane według schematu:
• ustalenie interwału - cięcia warstwicowego ∆ Z (rys. 11.11.1, 11.11.5),
• ustalenie poziomu początkowego Zmin i końcowego Zmax (rys. 11.11.3, 11.11.5),
• obliczenie poziomu kolejnych warstwic: pierwszej Zmin, drugiej Zmin+∆Z, trzeciej
Zmin+2∆Z, ..., ostatniej Zmin+n∆Z ≤ Zmax,
• zaznacznie trójkątów których wszystkie trzy narożniki mają wartości większe lub
mniejsze od ustalonego poziomu wybranej warstwicy Z, przez te trójkąty wybrana
warstwica nie przchodzi,
• w każdym z pozostałych trójkątów ustalane są węzły między którymi przechodzi
wybrana warstwica Z, są to np. (rys. 11.11.1): i, j (Zj > Z > Zi ), i, k (Zk > Z > Zi )
oraz i, l (Zl > Z > Zi ),
• na krawędzi i, j wyznaczany jest metodą interpolacji liniowej pierwszy punkt
warstwicy 1(x1, y1), na krawędzi i, k - drugi 2(x2, y2) oraz na krawędzi i, l - trzeci
3(x3, y3),
• kolejne punkty połączone odcinkami linii prostych ukazują przebieg wybranej
warstwicy na poziomie Z.

837
Warstwice są pamiętane w bazie danych w postaci linii łamanych - poligonów,
zawierających punkty przecięcia z bokami trójkątów. Wykreślane warstwice są
wygładzane w otoczeniu wyznaczonych punktów celem uniknięcia ostrych załamań
(rys. 11.11.2-3). Dla przestrzennego planowania inwestycji, np. projektowania tras
drogowych, wodociągowych, telekomunikacyjnych i energetycznych obraz
warstwicowy jest nakładany na obraz powierzchniowy (rys. 11.11.2).

Rys. 11.11.2
Na rysunku 11.11.3 jest pokazany przykład utworzenia warstwic w programie
TNTmips, na podstawie siatki TIN o charakterystyce zamieszczonej w oknie
informacja o obiekcie na rys. 11.11.4 oraz parametrach tworzenia wprowadzonych
w oknie dialogowym na rys. 11.11.5.

Zmin

Zmax

Rys. 11.11.3

838
 Rys. 11.11.4

Rys. 11.11.5

839
Interpolacja warstwic w modelu rastrowym
Podczas tworzenia izolinii na podstawie rastra (rys. 11.11.6):
• wartości pikseli Zi, Zj,..., Zm są przypisywane punktom środkowym pikseli,
• punkty te tworzą siatkę kwadratów o boku równym wymiarowi piksela D,
• na bokach kwadratów wyznaczane są metodą interpolacji liniowej punkty przecięcia
warstwicy na zadanym poziomie Z.
Interpolacja liniowa
Zk
Zm współrzędnych punktów
Zj 1, 2, 3 warstwicy na
3 poziomie Z:
2 Z Z −Zl
Zi 1 Z x1 = ( x i + D ) − D
Zi − Zl
y1 = yi
Zn
Zl
x2 = xi + D
D
Z − Zl
(x2,y2)
(x3,y3) y2 = yi + D
yi Z k − Zl
(x1,y1) D x3 = x i + 2 D
PIKSEL
Z − Zn
xi y 3 = yi + D
Zm − Zn
Rys. 11.11.6
Warstwice są wyznaczane według schematu (rys. 11.11.6):
• ustalenie interwału - cięcia warstwicowego ∆ Z,
• ustalenie poziomu początkowego Zmin i końcowego Zmax,
• obliczenie poziomu kolejnych warstwic: pierwszej Z = Zmin, drugiej Zmin+∆Z,
trzeciej Zmin+2∆Z, ..., końcowej Z = Zmin+n∆Z ≤ Zmax,
• zaznacznie kwadratów których wszystkie cztery narożniki mają wartości większe
lub mniejsze od poziomu wybranej warstwicy Z, przez te kwadraty wybrana
warstwica nie przchodzi,
• w każdym z pozostałych kwadratów (rys. 11.11.6) dla znalezienia punktów
warstwicy wybierana jest pierwsza para węzłów kwadratu np. i, j sprawdzane jest
czy warstwica przejdzie między nimi, jeżeli nie wtedy sprawdzana jest krawędź j, k
- zgodnie z kierunkiem wskazówek zegara, a następnie krawędzie k, l oraz l, i -
przez które warstwica przejdzie,
• na krawędzi l, i wyznaczany jest pierwszy punkt warstwicy (x1, y1) natomiast na
krawędzi k, l wyznaczany jest drugi punkt warstwicy (x2, y2),
• w sąsiednim kwadracie pierwszą parą węzłów jest k, l między którymi jest już
wyznaczony punkt warstwicy (x2, y2), poszukiwana jest druga krawędź przez którą
wybrana warstwica przejdzie, jest to krawędź n, m, na tej krawędzi jest
wyznaczany trzeci punkt warstwicy (x3, y3),
• kolejne punkty połączone odcinkami linii prostych ukazują przebieg wybranej
warstwicy na poziomie Z.

840
Na rysunku 11.11.7 jest pokazany przykład utworzenia warstwic na podstawie rastra
o charakterystyce zamieszczonej w oknie informacja o obiekcie na rys. 11.11.8 oraz
parametrach tworzenia wprowadzonych w oknie dialogowym na rys. 11.11.9.

Zmin

Zmax

Rys. 11.11.7

Rys. 11.11.8

841
 Rys. 11.11.9
Otrzymane izolinie mają niewygładzony przebieg (rys. 11.11.7). Dla usunięcia tego
defektu można dokonać wygładzenia rastra, metodą ustaloną w oknie ustawienia rastra
na rys. 11.11.8: średnia ważona, Gaussa, kwadratowa, sześcienna, czwartego stopnia
przy wybranym rozmiarze okna wygładzającego: 3×3, 5×5, 7×7, 9×9, 11×11 do 15×15.
W efekcie otrzymuje się bardziej zaokrąglone izolinie, szczególnie przy dużym rozmiarze
okna wygładzania. Na rysunku 11.11.10 pokazany jest wynik interpolacji izolinii po
wygładzeniu rastra metodą średniej ważonej przy założeniu okna wygładzającego 15×15.

Rys. 11.11.10

842
Jeżeli raster ma zbyt dużą rozdzielczość można dokonać zmniejszenia liczebności jego
komórek (rys. 11.11.11) przy założeniu współczynnika rozdzielczości np. 2, 4, 6, ...16,
oraz wyborze metody próbkowania (resamplingu) rastra (rys. 11.11.8): dwuliniowej lub
dwusześciennej.
Resampling jest to przekształcenie rastra polegające na zmianie liczby jego pikseli
(rys. 11.11.11). Efektem resamplingu jest powiekszenie, pomniejszenie lub zmiana
proporcji obrazu rastrowego.
∆y = 10m ∆y = 30m
∆x = 10m
∆x = 30m
Resampling:

zmiana
liczebności
komórek
rastra

Rys.11.11.11
Resampling rastra jest zwykle wykonywany metodami najbliższego sąsiada
(rys. 11.11.11), interpolacji dwuliniowej (rys. 11.11.12) i dwusześciennej (rys. 11.11.13):
• interpolacja dwuliniowa (rys. 11.11.12): bazuje na 4 pikselach obrazu oryginalnego
najbliższych względem piksela nowego Z, w pierwszej kolejności jest wykonywana
interpolacja w kierunku poziomym dwóch wartości pośrednich Za, Zb na podstawie
których interpolowana jest wartość nowego piksela Z w kierunku pionowym.

x
Z1 Za Z2 Interpolacja liniowa Z = ax + b w kierunku osi x:
Z 2 − Z1
Za = + Z1
2
D Z4 − Z3
Z Zb = + Z3
2
y Interpolacja liniowa Z = ay + b w kierunku osi y:
x Zb − Za
Z3 Zb Z4 Z= + Za
2

Rys. 11.11.12

• interpolacja dwusześcienna - splot sześcienny (rys. 11.11.13): bazuje na 16

pikselach obrazu oryginalnego najbliższych wzgledem piksela nowego Z,
w pierwszej kolejności jest wykonywana interpolacja w kierunku poziomym
czterech wartości pośrednich Za, Zb, Zc, Zd na podstawie których interpolowana
jest warość nowego piksela Z w kierunku pionowym.

843
 Interpolacja sześcienna Z = ax3 + bx2+ cx+ d w kierunku osi x:

Z a = ( Z 4 − Z 3 + Z 2 − Z 1 )d 3 + ( Z 3 − Z 4 + 2 Z 2 + 2 Z 1 )d 2 + ( Z 3 − Z 1 )d + Z 2
Z b = ( Z 8 − Z 7 + Z 6 − Z 5 )d 3 + ( Z 7 − Z 8 + 2Z 6 + 2Z 5 )d 2 + ( Z 7 − Z 5 )d + Z 6
Z c = ( Z 12 − Z 11 + Z 10 − Z 9 )d 3 + (Z 11 − Z 12 + 2 Z 10 + 2 Z 9 )d 2 + ( Z 11 − Z 9 )d + Z 10
Z d = ( Z 16 − Z 15 + Z 14 − Z 13 )d 3 + ( Z 15 − Z 16 + 2Z 14 + 2 Z 13 )d 2 + ( Z 15 − Z 13 )d + Z 14
Z = ( Z d − Z c + Z b − Z a )d 3 + ( Z c − Z d + 2Z b + 2Z a )d 2 + ( Z c − Z a )d + Z b

Za
Z1 Z2 Z3 Z4

Zb
Z5 Z6 Z7 Z8
Z x d = D/2
Zc D – wymiar piksela
Z9 Z10 Z11 Z12
y D
Zd
Z13 Z14 Z15 Z16

Interpolacja sześcienna Z = ay3 + by2+ cy+ d w kierunku osi y:

Z = (Z d − Z c + Z b − Z a )d 3 + ( Z c − Z d + 2Z b + 2Z a )d 2 + ( Z c − Z a )d + Z b

Rys. 11.11.13

11.12. Profil terenu

Zasady tworzenia profili terenu w modelach terenu trianguacyjnym TIN i rastrowym
NMT oraz przykłady tworzenia profili w programie C-Geo, podane są
w rozdziałach 2.7 i 2.8 odpowiednio.
Wysokości punktów początkowego, końcowego i załamania poziomego profilu jak
również szeregu punktów w ustalonej odległości wzdłuż profilu są wyznaczane metodą
interpolacji liniowej - w przypadku sieci trójkątów TIN, oraz interpolacji dwuliniowej
- w przypadku sieci kwadratów NMT (rys. 11.12.1) .

Na rysunku 11.12.2 jest pokazany przykład utwor zenia zespołu profili na podstawie
rastra o charakterystyce zamieszczonej w oknie informacja o obiekcie na rys. 11.12.3
oraz parametrach tworzenia wprowadzonych w oknie dialogowym na rys. 11.12.4.
Profile można wygładzić metodą wybraną w oknie typ zaokrąglenia na rys. 11.12.4:
• β-spline sześcienne,
• β-spline kwadratowe.

844
 Profil wychodzący z punktu
Zi (x0, y0) w kierunku α:
- współrzędne dowolnego
punktu profilu w zadanej
odległości d od punktu
początkowego są obliczane
xi według zależności:
α x i = x 0 + d i cos α
di
y i = y 0 + d i sin α
- wartość Zi w tym punkcie jest
x0 interpolowana z najbliższych
pikseli metodą interpolacji
dwuliniowej

y0 yi
Rys. 11.12.1

Rys. 11.12.2

845
 Rys. 11.12.3

Rys. 11.12.4

846
11.13. Bazy danych BDNMT i BDNMPT
Zakres informacji BDNMT
Według wspomnianego rozporządzenia MSWiA (Dz.U. z 2011 r. Nr 263, poz. 1571)
w bazie danych numerycznego modelu terenu BDNMT gromadzi się następujące
informacje:
1) zbiory danych pomiarowych dotyczące numerycznego modelu terenu w postaci:
a) punktów zarejestrowanych przez urządzenia skanujące zainstalowane w samolocie
lub śmigłowcu i utrwalonych na elektronicznych nośnikach informacji:
- reprezentujących niską wegetację, o wysokości do 0.40 m,
- reprezentujących średnią wegetację, o wysokości powyżej 0.40 m do 2.00 m,
- reprezentujących wysoką wegetację, o wysokości powyżej 2.00 m,
- reprezentujących budynki i budowle,
- reprezentujących powierzchnie wód,
- leżących na gruncie,
- niesklasyfikowanych,
b) punktów pozyskanych metodami i technikami pomiarowymi wykorzystywanymi
w dziedzinie geodezji i kartografii, w sposób inny niż określony w poz. a,
obejmujących:
- punkty masowe, których położenie względne jest uwarunkowane prawidłowym
odwzorowaniem ukształtowania rzeźby terenu,
- punkty charakterystyczne rzeźby terenu położone na szczycie, w siodle
i przełęczy oraz w miejscach lokalnych wypiętrzeń i zagłębień, skrzyżowań dróg
i zmian ich kierunków,
- punkty wysokościowe,
c) linii obejmujących:
- linie strukturalne oraz linie szkieletowe, w tym linie cieków,
- linie zamknięte opisujące granice obszarów o jednostajnym spadku,
- linie zamknięte opisujące granice obszarów wyłączonych z pomiarów, dla
których pozyskanie danych wysokościowych metodą fotogrametryczną
z wymaganą dokładnością nie jest możliwe,
- linie zamknięte opisujące granice obszarów planarnych,
linie warstwic z zadaną wysokością,
2) zbiory danych dotyczące numerycznego modelu terenu NMT, opisujące
ukształtowanie terenu na podstawie przekształconych algorytmem interpolacyjnym
danych pomiarowych leżących na powierzchni terenu (rys.12.7.22, rys.12.7.25).

3) zbiory danych dotyczące numerycznego modelu pokrycia terenu NMPT, opisujące

ukształtowanie terenu na podstawie przekształconych algorytmem interpolacyjnym
danych pomiarowych leżących powyżej powierzchni terenu oraz reprezentujących
powierzchnie wodne (rys. 11.13.1, r ys.13.7.23, r ys.13.7.26) .

847
 Przykład NMPT: www.geomatics-group.co.uk/GeoCMS/Products/LIDAR.aspx

Rys. 11.13.1

4) metadane opisujące zbiory danych pomiarowych numerycznego modelu terenu,

zbiory danych numerycznego modelu terenu oraz zbiory danych numerycznego
modelu pokrycia terenu zawierające, w szczególności następujące informacje:
• numer zgłoszenia pracy geodezyjnej,
• godło arkusza lub modelu danych pomiarowych numerycznego modelu terenu,
danych numerycznego modelu terenu lub danych numerycznego modelu
pokrycia terenu,
• układ współrzędnych płaskich prostokątnych,
• układ wysokości,
• grupa asortymentowa,
• długość geograficzna wschodnia,
• długość geograficzna zachodnia,
• szerokość geograficzna północna,
• szerokość geograficzna południowa,
• błąd średni położenia punktu,
• błąd średni wysokości,
• metoda lub technika wykonania,
• grupa asortymentowa danych źródłowych,
• aktualność,
• data utworzenia zbioru danych,
• format zbioru danych.

848
Organizacja BDNMT
Baza danych BDNMT zawiera następujące grupy zbiorów:
Grupy zbiorów danych pomiarowych numerycznego modelu terenu NMT
Kryterium zaliczania zbiorów danych pomiarowych numerycznego modelu terenu do
odpowiedniej grupy jest dokładność wysokościowa, określona poprzez wartość błędu
średniego wyznaczonej wysokości.
Zbiory danych pomiarowych numerycznego modelu terenu dzieli się na grupy:
• NMT-01, o dokładności wysokościowej nie mniejszej od 0.20 m,
• NMT-025, o dokładności wysokościowej mniejszej od 0.20 m i nie mniejszej niż
0.80 m,
• NMT-050, o dokładności wysokościowej mniejszej od 0.80 m i nie mniejszej niż
2.00 m,
• NMT-0100, o dokładności wysokościowej mniejszej od 2.00 m,
Grupy zbiorów danych numerycznego modelu terenu NMT
Kryterium zaliczania zbiorów danych numerycznego modelu terenu do odpowiedniej
grupy jest interwał siatki punktów wysokościowych oraz dokładność wysokościowa
wykorzystanego zbioru danych pomiarowych numerycznego modelu terenu.
Zbiory danych numerycznego modelu terenu dzieli się na grupy:
• NMT-1 o interwale siatki 1 m, na podstawie danych pomiarowych NMT-01,
• NMT-5, o interwale siatki 5 m, na podstawie danych pomiarowych NMT-01,
• NMT-25, o interwale siatki 25 m, na podstawie danych pomiarowych NMT-01 lub
MNT-025,
• NMT-50, o interwale siatki 50 m, na podstawie danych pomiarowych NMT-01 lub
MNT-025 lub MNT-050,
• NMT-100, o interwale siatki 100 m, na podstawie danych pomiarowych NMT-01
lub MNT-025 lub MNT-050 lub MNT-0100,
Grupy zbiorów danych numerycznego modelu pokrycia terenu NMPT
Kryterium zaliczania zbiorów danych dotyczących numerycznego modelu pokrycia
terenu NMPT do odpowiedniej grupy jest interwał siatki punktów wysokościowych
oraz dokładność wysokościowa wykorzystanego zbioru danych pomiarowych
dotyczącego numerycznego modelu terenu.
Zbiory danych dotyczące numerycznego modelu pokrycia terenu dzieli się na grupy:
• NMPT-0, o interwale siatki 0,50 m, na podstawie danych pomiarowych NMT-01;
• NMPT-1, o interwale siatki 1 m, na podstawie danych pomiarowych NMT-01;
• NMPT-5, o interwale siatki 5 m, na podstawie danych pomiarowych NMT-01 lub
NMT-025.
Zbiory niestandardowe
Zbiory danych nie spełniających powyższych kryteriów zaliczania do wymienionych
grup są klasyfikowane jako zbiory niestandardowe.
Udostępnianie bazy danych BDNMT
Produkty baz danych BDNMT i BDNMPT oraz formaty ich udostępniania są
przedstawione w rozdziale 12.7

849
11.14. Lotnicze skanowanie laserowe NMT
Dane pomiarowe
Według rozporządzenia MSWiA (Dz.U. z 2011 r. Nr 263, poz. 1571) aktualizacja
BDNMT odbywa się na podstawie materiałów przyjętych do PZGiK.
Zbiory danych dotyczące NMT oraz NMPT opracowuje się na podstawie danych
pomiarowych NMT pozyskanych metodami:
• lotniczego skanowania laserowego terenu LIDAR (Light Detection and Ranging),
(np. Shan, Toth, 2009; Wang, 2011; Renslow, 2012),
• fotogrametryczną (np. Kurczyński, 2014),
jak również inymi metodami pomiarowymi stosowanymi w dziedzinie geodezji
i kartografii, pod warunkiem uzyskania zbiorów danych zawierających informacje
gromadzone w BDNMT.
Pomiary LIDAR wykonuje się (Shan, Toth, 2009):
• z samolotu lub śmigłowca wyposażonego w system lotniczego skaningu
laserowego np. LiteMapper 6800i (rys. 11.14.1-3):
- dalmierz laserowy,
- skaner optyczno-mechaniczny,
- system pozycjonowania trajektorii lotu oparty o GPS.
- inercjalny system nawigacyjny INS,
oraz w system planowania i zarządzania lotem zapewniający (rys. 11.14.3-5):
- możliwość rejestracji co najmniej pierwszego i ostatniego odbicia promienia
laserowego,
- rejestrację danych GPS na potrzeby pomiaru trajektorii lotu z częstotliwością
nie mniejszą niż 1 Hz,
- możliwość pomiaru położenia samolotu lub śmigłowca oraz orientacji układu
skanującego,
• na podstawie projektu lotu zawierającego w szczególności (rys. 11.14.5):
- obszar opracowania,
- projektowany podział obszaru opracowania na obszary produkcyjne,
- projektowaną gęstość punktów laserowych,
- projektowane osie szeregów,
- projektowaną długość szeregów,
- projektowaną wielkość pokrycia poprzecznego,
- projektowaną szerokość pasa pokrycia poprzecznego,
- projektowaną wysokość lotu,
• przy poprzecznym kącie skanowania nieprzekraczającym 25° (rys. 11.14.6)
• z gęstością punktów laserowych (rys. 11.14.6) nie mniejszą niż:
- 2 punkty na m2 w przypadku obszarów niezurbanizowanych,
- 8 punktów na m2 w przypadku obszarów zurbanizowanych,
• z rejestracją:
- co najmniej pierwszego i ostatniego odbicia promienia laserowego,
- intensywności odbitych promieni laserowych,

850
 System LiteMapper 6800i:
• skaner laserowy Riegl LMS-Q680i pracujący w oparciu o pomiar fali ciągłej
wykonujący pomiary z prędkością do 266000 punktów i do 200 linii na sekundę
przy dokładności do 2 cm i wysokiej częstotliwości wysyłania impulsów 400kHz
• system GPS/INS (seria IMU-IIe)
• kamera cyfrowa Hasselblad 39 Mpix lub 50 Mpix

www.mggpaero.com
Rys. 11.14.1

www.mggpaero.com
Rys. 11.14.2

851
 www.mggpaero.com
Rys. 11.14.3

RIEGL Airborne Laser Scanner LMS-Q680i

www.gim-international.com/news/id4334-RIEGL_Airborne_Laser_Scanner_LMSQi.html

Rys. 11.14.4

852
 3 wideo prezentacje planowania lotu za pomocą oprogramowania IGIplan
z wsparciem DTM i plikami KMZ Google Earth są dostępne na stronie
www.igi.eu/lm-680 0.html

Rys. 11.14.5
• z pokryciem poprzecznym pomiędzy sąsiednimi szeregami, określanym jako
wyrażony w procentach stosunek szerokości obszaru wspólnego pomiędzy
szeregami do szerokości szeregu, nie mniejszym niż 20%,
• z pasem pokrycia poprzecznego o szerokości nie mniejszej niż 100 m (rys. 11.14.6),
• z dokładnością pomiaru orientacji kątowej promienia laserowego nie mniejszą niż
0,01°,
• w okresie słabego rozwoju wegetacji.
Pomiarów LIDAR nie wykonuje się (Dz.U. z 2011 r. Nr 263, poz. 1571):
• w czasie występowania pokrywy śnieżnej,
• dla obszarów, na których występuje zjawisko wystąpienia wody z koryta rzeki,
• dla obszarów, na których występuje zjawisko czasowych oczek wodnych
powstających na terenach bezodpływowych w wyniku intensywnych opadów
i wystąpienia wody z koryta rzeki,
• w porze silnego wiatru, opadu deszczu, mgły, dużej wilgoci,
• przy pułapie chmur poniżej wysokości lotu.
Na potrzeby aktualizacji BDNMT dopuszcza się wykorzystanie danych pomiarowych
pozyskanych metodą LIDAR dla opracowań tematycznych lub specjalnych,
w przypadku których zastosowanie wymienionych wyżej ograniczeń (w tym słaby
rozwój wegetacji) nie wpłynie na jakość tych opracowań, o ile opracowane zbiory
danych zawierają określone informacje gromadzone w bazie danych numerycznego
modelu terenu.

853
 http://www.personal.psu.edu/seb347/GEOG482/Project3/Project3_Report.html

GNSS RTK
Odbiornik
Odbiornik
GNSS GNSS
lub stacja
referencyjna IMU-INS
ASG-EUPOS

Skaner laserowy
Wysokość d
skanowania Kąt
skanowania D
Dokładność < 25 °
pionowa:
RIEGL do 2 cm Szerokość
Skanowania
D ≥ 100 m
d Odległość d odpowiad a:
2 punk tom/m2 na terenach n iezurbanizowanych
8 punk tom/m2 na terenach zurbanizowanych

Rys. 11.14.6

Na etapie projektowania pomiaru LIDAR (Dz.U. z 2011 r. Nr 263, poz. 1571):

• długości szeregu projektuje się w taki sposób, aby czas lotu nie powodował
obniżenia założonych parametrów dokładnościowych związanych
z wykorzystaniem systemów GPS i INS;
• w przypadku obszarów niezurbanizowanych naloty wykonuje się w okresie od
października do kwietnia, chyba że specyficzne wymagania dotyczące zawartości
informacyjnej danych wymagają innego okresu ich pozyskania;
• w przypadku obszarów zurbanizowanych wykonuje się dwa niezależne naloty
o prostopadłej orientacji szeregów, każdy o gęstości punktów laserowych równej
połowie projektowanej gęstości;
• na terenach zalesionych i zakrzewionych zaleca się wykonanie lotu w okresie braku
liści;
• w przypadku dużych obszarów dopuszcza się podział obszaru opracowania na
obszary produkcyjne o wielkości zapewniającej utrzymanie zakładanych
parametrów dokładnościowych i efektywne przeprowadzenie procesu wyrównania,
zwane blokami LIDAR.

854
Dane pomiarowe pozyskane metodą lotniczego skanowania laserowego dowiązuje się do
właściwego dla danego opracowania systemu odniesień przestrzennych przez:
• niezależne odniesienie trajektorii samolotu lub śmigłowca do co najmniej 2 stacji
referencyjnych położonych w odległości nie większej niż 50 km od obszaru nalotu;
• przyjęcie, po stwierdzeniu zgodności w granicach założonego błędu trajektorii
odniesionej do bliższej stacji referencyjnej, jako ostatecznych danych trajektorii
samolotu lub śmigłowca odniesionych do bliższej stacji referencyjnej;
• przestrzenne wpasowanie danych, na podstawie płaszczyzn referencyjnych,
których liczba i rozmieszczenie gwarantują uzyskanie zakładanej dokładności,
w jeden spójny geometrycznie blok LIDAR.

Błąd średni położenia i wysokości punktów laserowych, wynosi:

• w przypadku obszarów niezurbanizowanych:
- dokładność wysokościowa mh ≤ 0,15 m,
- dokładność sytuacyjna mp ≤ 0,50 m;
• w przypadku obszarów zurbanizowanych:
- dokładność wysokościowa mh ≤ 0,10 m,
- dokładność sytuacyjna mp ≤ 0,40 m.

Wyrównanie danych pomiarowych

Dane pomiarowe pozyskane metodą lotniczego skanowania laserowego poddawane są
procesowi wyrównania, w którym następuje (Dz.U. z 2011 r. Nr 263, poz. 1571):
• określenie pozycji stacji referencyjnych w przypadku ich zakładania;
• obliczenie wyników pomiaru płaszczyzn referencyjnych
• obliczenie trajektorii lotu;
• obliczenie chmury punktów laserowych w każdym szeregu, w tym również
w szeregach poprzecznych;
• wyrównanie szeregów w obrębie bloku LIDAR, łącznie z szeregami poprzecznymi,
z wykorzystaniem płaszczyzn referencyjnych.
Dopuszczalne jest przeprowadzenie procesu wyrównania oddzielnie dla każdego bloku
LIDAR z zastrzeżeniem wyeliminowania nieciągłości danych oraz różnic wysokości
pomiędzy blokami.
Dane pomiarowe NMT pozyskane metodą lotniczego skanowania laserowego
poddawane są klasyfikacji według podziału określonego w rozdziale 11.13.
Dopuszcza się błędne zaklasyfikowanie nie więcej niż:
• 1% punktów laserowych w przypadku punktów leżących na gruncie;
• 5% punktów laserowych w przypadku punktów leżących powyżej powierzchni
gruntu oraz reprezentujących powierzchnie wodne.

Weryfikacja jakości danych pomiarowych

Weryfikację jakości danych pomiarowych LIDAR wykonuje się w zakresie
(Dz.U. z 2011 r. Nr 263, poz. 1571):
• kompletności i gęstości danych;
• dokładności sytuacyjnej i wysokościowej;
• styków chmur punktów na granicy bloku LIDAR;
• dokładności bezwzględnej.

855
Kompletność i gęstość danych jest weryfikowana:
• przed wyrównaniem szeregów w obrębie bloku LIDAR,
• przez sprawdzenie pokrycia obszaru opracowania danymi o wymaganej gęstości,
z wyjątkiem obszarów o słabym odbiciu,
• przez sprawdzenie równomierności pokrycia obszaru opracowania punktami
laserowymi,
• przez sprawdzenie braku występowania pokrywy śnieżnej, chmur, czasowych
oczek wodnych;
Dokładność sytuacyjna i wysokościowa jest sprawdzana :
• na podstawie niezależnych płaszczyzn kontrolnych:
- zaprojektowanych dla każdego bloku LIDAR,
- rozmieszczonych równomiernie na obszarze bloku LIDAR i oddalonych od
płaszczyzn referencyjnych; zaleca się stosowanie płaszczyzn kontrolnych
zlokalizowanych w miejscach równych, płaskich, o utwardzonej nawierzchni,
o wymiarach nie większych niż 10 x 10 m, zawierających regularną siatkę nie
mniej niż 6 x 6 pomierzonych punktów,
- w ilości nie mniejszej niż 8 w przypadku weryfikacji w zakresie dokładności
wysokościowej; zaleca się stosowanie płaszczyzn kontrolnych zlokalizowanych
w miejscach, które pozwolą na ocenę rozbieżności sytuacyjnej kontrolowanej
chmury punktów niezależnie, w kierunku lotu i w kierunku poprzecznym do
kierunku lotu,
- w ilości nie mniejszej niż 5 w przypadku weryfikacji w zakresie sytuacyjnej
wysokościowej,
- pomierzonych metodami lub technikami stosowanymi w dziedzinie geodezji
i kartografii; zaleca się pomiar metodą GPS lub połączenie metody GPS
i tachimetrii elektronicznej,
- które nie biorą udziału w wyrównaniu bloku LIDAR,
- przez określenie rozbieżności sytuacyjnych i wysokościowych, rozumianych jako
różnice pomiędzy położeniem i wysokościami punktów wysokościowych
numerycznego modelu terenu a położeniem i wysokościami odpowiadających
im punktów położonych na niezależnych płaszczyznach kontrolnych,
• niezależnie dla każdego bloku danych LIDAR,
• z dopuszczalnym zmniejszeniem na obszarach miejskich i obszarach o powierzchni
mniejszej od 200 km2 liczby niezależnych płaszczyzn kontrolnych do:
- 4 dla weryfikacji w zakresie dokładności wysokościowej,
- 3 dla weryfikacji w zakresie dokładności sytuacyjnej,
Weryfikacja styków chmur punktów na granicy bloku LIDAR wykonywana jest na
podstawie chmur punktów pochodzących z sąsiednich bloków LIDAR na styku bloków:
• wzdłuż krawędzi weryfikowanego bloku LIDAR,
• z wykorzystaniem powierzchni kontrolnych zlokalizowanych w pasie wspólnego
pokrycia się chmur punktów:
- spełniających wymagania określone dla weryfikacji jakości danych
wysokościowych w zakresie dokładności sytuacyjnej,
- spełniających wymagania określone dla weryfikacji jakości danych
wysokościowych w zakresie dokładności wysokościowej,

856
 - w ilości nie mniejszej niż 1 w przypadku oceny dokładności sytuacyjnej,
- w ilości nie mniejszej niż 1 w przypadku oceny dokładności wysokościowej,
- przez określenie odchyłek między położeniem i wysokościami punktów
wysokościowych NMT, położonych na niezależnych płaszczyznach
kontrolnych należących do weryfikowanego bloku LIDAR, a położeniem
i wysokościami odpowiadających im punktów należących do sąsiedniego bloku
LIDAR,
• z dopuszczalnym wykorzystaniem jednej powierzchni weryfikacji jakości dla oceny
dokładności sytuacyjnej i wysokościowej, o ile wybrana powierzchnia spełnia
wymagania określone dla weryfikacji jakości danych pomiarowych w zakresie
dokładności sytuacyjnej i dokładności wysokościowej.
• średnia odchyłka, liczona dla wszystkich powierzchni kontrolnych
weryfikowanego bloku LIDAR, nie może przekroczyć:
- w przypadku obszarów niezurbanizowanych:
różnicy wysokościowej mh ≤ 0,22 m,
różnicy sytuacyjnej mp ≤ 0,75 m,
- w przypadku obszarów zurbanizowanych:
różnicy wysokościowej mh ≤ 0,15 m,
różnicy sytuacyjnej mp ≤ 0,60 m;
• maksymalna odchyłka, na żadnej z powierzchni kontrolnych weryfikowanego
bloku LIDAR, nie może przekroczyć:
- w przypadku obszarów niezurbanizowanych:
różnicy wysokościowej mh ≤ 0,45 m,
różnicy sytuacyjnej mp ≤ 1,50 m,
- w przypadku obszarów zurbanizowanych:
różnicy wysokościowej mh ≤ 0,30 m,
różnicy sytuacyjnej mp ≤ 1,20 m.

Dokładność bezwzględna jest sprawdzana:

• na podstawie pomierzonych w terenie profili kontrolnych, których długość oraz
przeciętne odległości między kolejnymi punktami profilu określa się odpowiednio do
danej grupy zbiorów danych pomiarowych dotyczących NMT,
• dla 3% modułów obszarowych, ale nie mniej niż dla 15 modułów z obszaru
opracowania,
• przez obliczenie odchyłek między wysokościami interpolowanymi z danych
wysokościowych NMT a wysokościami punktów profili kontrolnych oraz błędu
średniego odchyłek M:
- co najmniej 68,3% odchyłek nie może przekraczać wartości M,
- co najmniej 95,5% odchyłek nie może przekraczać wartości 2M,
przy jednoczesnym spełnieniu warunku poprzedniego,
- co najmniej 99,7% odchyłek nie może przekraczać wartości 3M,
przy jednoczesnym spełnieniu warunku poprzedniego,
- co najwyżej 0,3% odchyłek może znaleźć się w przedziale 3M do 4M,
przy jednoczesnym spełnieniu warunku poprzedniego.

857
Dokumentacja dla PZGiK
Dokumentacja przekazywana do PZGiK zawiera (Dz.U. z 2011 r. Nr 263, poz. 1571):
• sprawozdanie techniczne:
- nazwa wykonawcy,
- cel opracowania,
- opis obiektu: nazwa lub oznaczenie obiektu, położenie obiektu, zasięg opracowania,
- powierzchnia opracowania,
- system odniesień przestrzennych, w którym wykonano opracowanie,
- wykaz opracowanych arkuszy lub modułów,
- opis zastosowanej technologii,
- informacje o wystąpieniu problemów i okoliczności niestandardowych, ich opis
wraz z zastosowanym sposobem postępowania,
- data opracowania,
- raport z weryfikacji jakości danych pomiarowych pozyskanych metodą
skanowania laserowego LIDAR,
• mapę przeglądową dla każdego układu współrzędnych płaskich prostokątnych,
w którym opracowano zbiory danych dotyczące numerycznego modelu terenu,
zawierającą:
- nazwę lub oznaczenie obiektu,
- nazwę wykonawcy,
- parametry techniczne opracowania,
- podział na arkusze wraz z oznaczeniem ich godeł,
- przybliżoną skalę mapy przeglądowej,
- legendę zastosowanych oznaczeń,
• zbiory danych pomiarowych NMT,
• zbiory danych NMT,
• zbiory danych NMPT,
• metadane opisujące zbiory danych.

858
11.15. Pomiar fotogrametryczny NMT
Dane pomiarowe (Dz.U. z 2011 r. Nr 263, poz. 1571)
Dane pomiarowe NMT otrzymuje się metodą fotogrametrycznego wcięcia w przód:
• wykorzystując zdjęcia lotnicze (rozdz. 8.4) lub satelitarne (rozdz. 9.3):
- które zostały przyjęte do zasobu PZGiK,
- dla których wykonano proces aerotriangulacji,
- w przypadku których w procesie aerotriangulacji uzyskano wyniki z dokładnością
właściwą grupom zbiorów danych pomiarowych dotyczących numerycznego
modelu,
• z zastosowaniem technologii pomiarowej bazującej na automatycznych,
półautomatycznych i manualnych pomiarach stereoskopowych wykonywanych na
modelach utworzonych ze zdjęć lotniczych lub satelitarnych.
Punkty masowe mierzone są:
• z wykorzystaniem algorytmów autokorelacji obrazów,
• techniką pomiaru automatycznego, przy czym punkty błędnie opisujące
powierzchnię terenu edytowane sa manualnie,
• w regularnej siatce o interwale, którego wielkość powinna być dostosowana do
lokalnych form ukształtowania terenu, uwzględniać wymaganą dokładność
interpolowanych punktów oraz kryterium dokładności danej grupy NMT,
• powtórnie, jeżeli w module obszarowym więcej niż 20% punktów nie spełnia
kryterium dokładności określonej grupy danych pomiarowych numerycznego
modelu terenu.
Punkty charakterystyczne i punkty wysokościowe mierzone są manualnie,
Elementy liniowe:
• naturalne bądź sztuczne wypiętrzone lub zagłębione liniowe formy terenowe
o nachyleniu ścian bocznych powyżej 40º oraz wysokości lub głębokości
względnej powyżej:
0,6 m — w odniesieniu do grupy NMT-025,
1,5 m — w odniesieniu do grupy NMT-050,
• cieki o głębokości określonej według kryterium przedstawionego powyżej oraz
szerokości ponad:
0,3 m — w odniesieniu do grupy NMT-025,
1,0 m — w odniesieniu do grupy NMT-050,
• elementy powierzchniowe, takie jak obszary planarne oraz obszary wyłączone
z pomiarów fotogrametrycznych, o powierzchni powyżej:
0,05 ha — w odniesieniu do grupy NMT-025,
1 ha — w odniesieniu do grupy NMT-050.
mierzone są manualnie.
Elementy liniowe opisujące cieki mierzone są zgodnie z kierunkiem przepływu wody.
Obszar planarny, którego powierzchnia jest mniejsza od powierzchni elementów
powierzchniowych podlegających pomiarowi jest traktowany jako ciek.

859
Obszary wyłączone z pomiarów fotogrametrycznych:
• pomiar wykonywany jest przez digitalizację warstwic i innych elementów
opisujących rzeźbę terenu ze standardowych opracowań kartograficznych:
- których skala gwarantuje spełnienie kryterium dokładności odpowiedniej grupy,
- doprowadzając linie warstwic do granic obszarów wyłączonych na odległość nie
mniejszą niż wielkość interwału siatki pomiarowej,
- przy założeniu, że odchyłki z tytułu braku spójności i zgodności danych
wysokościowych na styku z obszarem sąsiednim nie mogą przekraczać
podwójnej wartości błędu dla danego typu terenu w ramach odpowiedniej grupy,
• pomiar jest wykonywany metodami pomiarów bezpośrednich, których
dokładność gwarantuje spełnienie kryterium dokładności odpowiedniej grupy,
zaleca się wykonanie pomiaru metodą tachimetryczną oraz metodą GPS

Weryfikacja jakości danych pomiarowych

Weryfikację jakości danych pomiarowych NMT pozyskanych metodą fotogrametryczną

wykonuje się w zakresie:
• kompletności i poprawności zapisu danych,
• dokładności sytuacyjnej i wysokościowej,
• styków danych wysokościowych z obszarem sąsiednim,
• dokładności bezwzględnej.

Kompletność i poprawność zapisu danych pomiarowych jest weryfikowana:

• przez sprawdzenie pokrycia obszaru opracowania danymi,
• przez sprawdzenie poprawności topologicznej wszystkich elementów:
- przecięć linii strukturalnych, które nie posiadają wspólnego węzła,
- niedomknięcia elementów powierzchniowych,
- powielonych elementów posiadających takie same współrzędne płaskie przy
różnej współrzędnej wysokościowej,
• przez sprawdzenie poprawności danych pomiarowych zwizualizowanych w postaci
mapy warstwicowej oraz mapy spadków,

Dokładność sytuacyjna i wysokościowa jest sprawdzana:

• na podstawie pomierzonych na modelach stereoskopowych profili kontrolnych,
których długość oraz przeciętne odległości między kolejnymi punktami profilu
określa się odpowiednio dla danej grupy NMT:
- przez obliczenie różnic między wysokościami punktów interpolowanych z danych
wysokościowych NMT a wysokościami punktów profili kontrolnych,
- przez obliczenie na podstawie tych różnic błędu średniego, którego wartość
średnia nie może przekraczać 75% wartości błędu średniego, zaś maksymalna -
wartości błędu średniego określonej dla danej grupy zbiorów danych pomiarowych
NMT,

860
• na podstawie fotopunktów i punktów wiążących pomierzonych w procesie
aerotriangulacji:
- przez określenie różnic między wysokościami punktów interpolowanych z danych
wysokościowych NMT a wysokościami fotopunktów i punktów wiążących po
aerotriangulacji,
- przez obliczenie na podstawie tych różnic błędu średniego, którego wartość
średnia nie może przekraczać 75% wartości błędu średniego, zaś maksymalna -
wartości błędu średniego określonej dla danej grupy zbiorów danych pomiarowych
NMT,
• na podstawie wysokości kot pozyskanych ze standardowych opracowań
kartograficznych w skalach zapewniających spełnienie kryterium dokładności
danej grupy zbiorów danych pomiarowych dotyczących NMT:
- przez określenie różnic między wysokościami punktów interpolowanych z danych
wysokościowych NMT a wysokościami pomierzonych kot,
- przez obliczenie na podstawie tych różnic błędu średniego, którego wartość
średnia nie może przekraczać wartości błędu średniego, zaś maksymalna -
podwójnej wartości błędu średniego określonej dla danej grupy zbiorów danych
pomiarowych dotyczących numerycznego modelu terenu,

Weryfikację styków danych wysokościowych z obszarem sąsiednim wykonuje się

przez sprawdzenie ich kompletności oraz dokładności wysokościowej i sytuacyjnej,
rozbieżności nie powinny przekraczać podwójnej wartości błędu średniego określonej
dla danej grupy zbiorów danych pomiarowych NMT.

Dokładność bezwzględna danych NMT sprawdzana jest:

• na podstawie pomierzonych w terenie profili kontrolnych, których długość oraz
przeciętne odległości między kolejnymi punktami profilu określa się odpowiednio
dla danej grupy zbiorów danych pomiarowych dotyczących numerycznego
modelu terenu,
• dla nie mniej niż 3% modułów obszarowych równomiernie rozmieszczonych na
opracowywanym obszarze,
• przez określenie rozbieżności rozumianych jako różnice pomiędzy wysokościami
wyinterpolowanymi z danych pomiarowych numerycznego modelu terenu
a wysokościami punktów profili kontrolnych.

Zbiory danych NMT i NMPT opracowuje się na podstawie zweryfikowanych zbiorów

danych pomiarowych NMT.
Błąd średni wysokości wyinterpolowanej z danych NMT i NMPT dla grupy:

• NMT-1, NMPT-0 i NMPT-1 nie może przekraczać wartości:

a) 0,30 m — w przypadku terenów zurbanizowanych o niewielkim stopniu pokrycia
elementami antropogenicznymi lub spadkach do 2°,
b) 0,40 m — w przypadku terenów zurbanizowanych o znacznym stopniu pokrycia
elementami antropogenicznymi lub spadkach od 2° do 6°,
c) 0,60 m — w przypadku naturalnych form terenowych o spadkach ponad 6°;

861
• NMT-5 i NMPT-5 nie może przekraczać wartości:
a) 0,90 m — w przypadku terenów zurbanizowanych o niewielkim stopniu pokrycia
elementami antropogenicznymi lub spadkach do 2°,
b) 1,20 m — w przypadku terenów zurbanizowanych o znacznym stopniu pokrycia
elementami antropogenicznymi lub spadkach od 2° do 6°,
c) 1,50 m — w przypadku naturalnych form terenowych o spadkach ponad 6°;

• NMT-25 nie może przekraczać wartości:

a) 1,20 m — w przypadku terenów zurbanizowanych o niewielkim stopniu pokrycia
elementami antropogenicznymi lub spadkach do 2°,
b) 2,00 m — w przypadku terenów zurbanizowanych o znacznym stopniu pokrycia
elementami antropogenicznymi lub spadkach od 2° do 6°,
c) 3,00 m — w przypadku naturalnych form terenowych o spadkach ponad 6°;

• NMT-50 nie może przekraczać wartości:

a) 1,50 m — w przypadku terenów zurbanizowanych o niewielkim stopniu pokrycia
elementami antropogenicznymi lub spadkach do 2º,
b) 3,00 m — w przypadku terenów zurbanizowanych o znacznym stopniu pokrycia
elementami antropogenicznymi lub spadkach od 2º do 6º,
c) 7,00 m — w przypadku naturalnych form terenowych o spadkach ponad 6º,

• NMT-100 nie może przekraczać wartości:

a) 3,00 m — w przypadku terenów zurbanizowanych o niewielkim stopniu pokrycia
elementami antropogenicznymi lub spadkach do 2º,
b) 6,00 m — w przypadku obszarów równinnych i falistych,
c) 10,00 m — w przypadku obszarów pagórkowatych i górzystych.

Dokumentacja dla PZGiK

Dokumentacja przekazywana do PZGiK zawiera (Dz.U. z 2011 r. Nr 263, poz. 1571):
• sprawozdanie techniczne:
- nazwa wykonawcy,
- cel opracowania,
- opis obiektu: nazwa lub oznaczenie obiektu, położenie obiektu, zasięg opracowania,
- powierzchnia opracowania,
- system odniesień przestrzennych, w którym wykonano opracowanie,
- wykaz opracowanych arkuszy lub modułów,
- opis zastosowanej technologii,
- informacje o wystąpieniu problemów i okoliczności niestandardowych, ich opis
wraz z zastosowanym sposobem postępowania,
- data opracowania,
- raport z weryfikacji jakości danych pomiarowych pozyskanych metodą
fotogrametryczną,

862
• mapę przeglądową dla każdego układu współrzędnych płaskich prostokątnych,
w którym opracowano zbiory danych dotyczące numerycznego modelu terenu,
zawierającą:
- nazwę lub oznaczenie obiektu,
- nazwę wykonawcy,
- parametry techniczne opracowania,
- podział na arkusze wraz z oznaczeniem ich godeł,
- przybliżoną skalę mapy przeglądowej,
- legendę zastosowanych oznaczeń,
• zbiory danych pomiarowych NMT,
• zbiory danych NMT,
• zbiory danych NMPT,
• metadane opisujące zbiory danych.

863
 Krajowy system
12 informacji
o terenie
12.1. Infrastruktura informacji przestrzennej
Ustawa: Dz. U. z 2010 r. Nr 76, poz. 489
Zasady tworzenia oraz użytkowania infrastruktury informacji przestrzennej określa
ustawa o infrastrukturze informacji przestrzennej z dnia 4 marca 2010 r.
(Dz. U. z 2010 r. Nr 76, poz. 489).
Według tej ustawy:
• dane przestrzenne to dane odnoszące się bezpośrednio lub pośrednio do określonego
położenia lub obszaru geograficznego,
• obiekt przestrzenny to abstrakcyjna reprezentacja przedmiotu, zjawiska fizycznego
lub zdarzenia związanego z określonym miejscem lub obszarem geograficznym,
• infrastruktura informacji przestrzennej to opisane metadanymi zbiory danych
przestrzennych oraz dotyczące ich usługi, środki techniczne, procesy i procedury,
które są stosowane i udostępniane przez współtworzące infrastrukturę informacji
przestrzennej organy wiodące, inne organy administracji oraz osoby trzecie.

Rada Infrastruktury Informacji Przestrzennej

Przy ministrze właściwym do spraw administracji publicznej działa Rada Infrastruktury
Informacji Przestrzennej.
Do zadań Rady należy:
• opiniowanie, na wniosek ministra właściwego do spraw administracji publicznej,
projektów aktów prawnych, standardów, przedsięwzięć organizacyjnych,
naukowych i edukacyjnych, planów i sprawozdań dotyczących infrastruktury,
w tym dotyczących koordynacji i współdziałania oraz kontaktów z Komisją
Europejską,
• występowanie z inicjatywami dotyczącymi usprawnienia infrastruktury pod
względem organizacyjnym i technicznym oraz rozszerzenia jej zakresu
tematycznego.
W skład Rady wchodzą:
• Główny Geodeta Kraju - przewodniczący Rady,
• Główny Geolog Kraju,
• Generalny Dyrektor Ochrony Środowiska,
• Główny Inspektor Ochrony Środowiska,

864
• Prezes Krajowego Zarządu Gospodarki Wodnej,
• Prezes Głównego Urzędu Statystycznego,
• Szef Biura Hydrograficznego Marynarki Wojennej,
• przedstawiciele innych organów administracji rządowej w randze sekretarza lub
podsekretarza stanu, wyznaczeni przez Prezesa Rady Ministrów na wniosek
ministra właściwego do spraw administracji publicznej,
• czterej przedstawiciele jednostek samorządu terytorialnego wyznaczeni przez
Komisję Wspólną Rządu i Samorządu Terytorialnego,
• czterej przedstawiciele instytucji naukowych lub organizacji pozarządowych
powołani przez ministra właściwego do spraw administracji publicznej.

Tematy danych przestrzennych

Wyróżnia się 34 tematy danych przestrzennych w trzech grupach tematycznych:
GRUPA TEMATYCZNA 1 (1.1-1.9)
1.1. Systemy odniesienia za pomocą współrzędnych
- do przestrzennego odnoszenia informacji przestrzennej za pomocą współrzędnych
x, y, z lub za pomocą szerokości i długości geograficznej oraz wysokości na
podstawie geodezyjnego poziomego i pionowego układu odniesienia (rozdz. 6.1),
1.2. Systemy siatek georeferencyjnych - tworzone na podstawie zharmonizowanej
wielorozdzielczej siatki o znormalizowanym położeniu i wielkości oczek oraz
wspólnym punkcie początkowym (rozdz. 6.1).
1.3. Nazwy geograficzne
- obszarów, regionów, miejscowości, miast, przedmieść lub osiedli, a także nazwy
innych obiektów geograficznych lub topograficznych o znaczeniu publicznym lub
historycznym,
1.4. Jednostki administracyjne
- trójstopniowego podziału terytorialnego państwa: województwa, powiaty, gminy.
1.5. Adresy
- informacje o lokalizacji nieruchomości na podstawie danych adresowych,
zazwyczaj nazwy miejscowości, nazwy ulicy, numeru budynku i kodu
pocztowego,
1.6. Działki ewidencji gruntów
- ciągłe obszary gruntu znajdujące się w granicach obrębu ewidencyjnego,
jednorodne pod względem prawnym, wydzielone z otoczenia za pomocą linii
granicznych (rys. ......).
1.7. Sieci transportowe
- transportu drogowego, kolejowego, lotniczego i wodnego, w tym morskiego, wraz
z powiązaną z nimi infrastrukturą, obejmujące również połączenia między różnymi
sieciami, łącznie z transeuropejską siecią transportową w rozumieniu decyzji
Nr 1692/96/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 23 czerwca 1996 r.
w sprawie wspólnotowych wytycznych dotyczących rozwoju transeuropejskiej
sieci transportowej.

865
1.8. Hydrografia
- elementy hydrograficzne, w tym obszary morskie oraz jednolite części wód wraz
z podjednostkami hydrograficznymi i regionami wodnymi.
1.9. Obszary chronione
- wyznaczone lub zarządzane w ramach prawa międzynarodowego, europejskiego
prawa wspólnotowego lub prawa państw członkowskich wspólnot europejskich
w celu osiągnięcia szczególnych celów ochrony.
GRUPA TEMATYCZNA 2 (2.1-2.4)
2.1 Ukształtowanie terenu
- cyfrowe modele wysokościowe powierzchni terenu, obejmujące również
batymetrię oraz linię brzegową (rozdz. 2.4, 2.6).
2.2. Użytkowanie ziemi
- fizyczne i biologiczne użytkowanie powierzchni Ziemi, włączając w to
powierzchnie naturalne i sztuczne, obszary rolnicze, lasy, tereny podmokłe,
akweny.
2.3. Ortoobrazy
- dane obrazowe powierzchni Ziemi mające odniesienie przestrzenne, pochodzące
z rejestracji lotniczej lub satelitarnej.
2.4. Geologia
- informacja dotycząca skał i osadów, w tym informacja o ich składzie, strukturze
i genezie, a także dotycząca struktur wodonośnych i wód podziemnych w nich
występujących, w tym jednolite części wód podziemnych.
GRUPA TEMATYCZNA 3 (3.1-3.21)
3.1. Jednostki statystyczne
- służące do rozpowszechniania lub wykorzystywania informacji statystycznych.
3.2. Budynki
- informacje o lokalizacji przestrzennej budynków.
3.3. Gleba
- gleby i podglebie charakteryzowane na podstawie głębokości, tekstury, struktury
i zawartości cząstek oraz materiału organicznego, kamienistości, erozji,
a w odpowiednich przypadkach na podstawie przeciętnego nachylenia oraz
przewidywanej zdolności zatrzymywania wody.
3.4. Zagospodarowanie przestrzenne
- zagospodarowanie terenu, w jego obecnym lub przyszłym wymiarze
funkcjonalnym, lub przeznaczenie społeczno gospodarcze terenu w tym
mieszkaniowe, przemysłowe, handlowe, rolnicze, leśne, wypoczynkowe,
wynikające z dokumentów planistycznych.
3.5. Zdrowie i bezpieczeństwo ludności
- rozmieszczenie geograficzne występowania patologii chorobowych, informacje
dotyczące wpływu na zdrowie lub dobre samopoczucie ludności związane
bezpośrednio lub pośrednio z jakością środowiska.

866
3.6. Usługi użyteczności publicznej i służby państwowe
- instalacje użyteczności publicznej, takie jak: kanalizacja, gospodarowanie
odpadami, dostawa energii i dostawa wody, administracyjne i społeczne służby
państwowe lub samorządowe, takie jak: obiekty administracji publicznej, obiekty
obrony cywilnej kraju, szkoły, szpitale.
3.7. Urządzenia do monitorowania środowiska
- lokalizacja i funkcjonowanie urządzeń do monitorowania środowiska i punktów
pomiarowokontrolnych do obserwacji i pomiarów emisji, stanu zasobów
środowiska i innych parametrów ekosystemu w szczególności różnorodności
biologicznej, warunków ekologicznych wegetacji.
3.8. Obiekty produkcyjne i przemysłowe
- zakłady przemysłowe oraz urządzenia poboru wody, miejsca wydobycia
i składowiska.
3.9 Obiekty rolnicze oraz akwakultury
- urządzenia rolnicze oraz urządzenia produkcyjne łącznie z systemami nawadniania,
szklarniami i stajniami.
3.10. Rozmieszczenie ludności (demografia)
- geograficzne rozmieszczenie ludności, łącznie z poziomami aktywności
i charakterystyką ludności pogrupowanej według siatki georeferencyjnej, regionu,
jednostki administracyjnej lub innej jednostki analitycznej.
3.11. Gospodarowanie obszarem, strefy ograniczone i regulacyjne oraz jednostki
sprawozdawcze
- obszary zarządzane, regulowane lub wykorzystywane do celów
sprawozdawczych na poziomie międzynarodowym, europejskim, krajowym,
regionalnym i lokalnym; obejmują również wysypiska śmieci, obszary
o ograniczonym dostępie wokół ujęć wody pitnej, strefy zagrożone przez azotany,
uregulowane drogi wodne na morzach lub wodach śródlądowych o dużej
powierzchni, obszary przeznaczone pod składowiska odpadów, strefy ograniczeń
hałasu, obszary wymagające zezwolenia na poszukiwania i wydobycie, obszary
dorzeczy, odpowiednie jednostki sprawozdawcze i obszary zarządzania strefą
brzegową.
3.12. Strefy zagrożenia naturalnego
- obszary zagrożone, charakteryzowane na podstawie zagrożeń naturalnych, w tym
zjawisk atmosferycznych, hydrologicznych, sejsmicznych, wulkanicznych oraz
pożarów, które ze względu na swoją lokalizację, dotkliwość i częstotliwość mogą
wywierać poważny wpływ na społeczeństwo, np. powodzie, osunięcia ziemi
i osiadanie gruntu, lawiny, pożary lasów, trzęsienia ziemi, wybuchy wulkanów.
3.13. Warunki atmosferyczne
- warunki fizyczne w atmosferze, obejmują dane przestrzenne oparte na pomiarach,
modelach lub na kombinacji tych dwóch elementów, a także lokalizacje pomiarów.
3.14. Warunki meteorologiczno-geograficzne
- warunki atmosferyczne i ich pomiary z uwzględnieniem opadu atmosferycznego,
temperatury, ewapotranspiracji, prędkości i kierunku wiatru,

867
3.15. Warunki oceanograficzno-geograficzne
- warunki fizyczne mórz i oceanów, w szczególności: charakter dna, prądy, pływy,
zasolenie, stany wody, stany morza, wysokość fal.
3.16. Obszary morskie
- obszary mórz i akwenów słonowodnych w podziale na regiony i subregiony
o wspólnych cechach ze względu na ich warunki fizyczne.
3.17. Regiony biogeograficzne
- obszary o stosunkowo jednorodnych warunkach ekologicznych i o wspólnych
cechach.
3.18. Siedliska i obszary przyrodniczo jednorodne
- obszary geograficzne odznaczające się szczególnymi warunkami przyrodniczymi,
procesami, strukturą i funkcjami, które fizycznie umożliwiają egzystencję
żyjącym na nich organizmom; obejmują obszary lądowe i wodne
z wyróżniającymi się cechami geograficznymi, abiotycznymi i biotycznymi,
w całości naturalne lub półnaturalne.
3.19. Rozmieszczenie gatunków
- geograficzne rozmieszczenie występowania gatunków zwierząt i roślin
pogrupowanych według siatki geograficznej, regionu, jednostki administracyjnej
lub innej jednostki analitycznej.
3.20. Zasoby energetyczne
- zasoby energii, w tym węglowodory, energia wodna, bioenergia, energia
słoneczna, wiatrowa, łącznie z informacjami dotyczącymi głębokości/wysokości
i rozmiarów danych zasobów.
3.21. Zasoby mineralne
- zasoby mineralne, w tym rudy metali, surowce skalne i chemiczne, łącznie
z informacjami dotyczącymi głębokości/wysokości i rozmiarów danych zasobów.

Zadania Głównego Geodety Kraju

Główny Geodeta Kraju:
• tworzy i utrzymuje geoportal infrastruktury informacji przestrzennej jako centralny
punkt dostępu do usług danych przestrzennych, w pełnym zakresie tematycznym
i terytorialnym infrastruktury,
• opracowuje wybrane tematy infrastruktury,
• opracowuje projekty planów udziału organów administracji w tworzeniu i funkcjo-
nowaniu infrastruktury, dokonując z organami wiodącymi niezbędnych uzgodnień
mających na celu zapewnienie kompletności tej infrastruktury pod względem
tematycznym, obszarowym i zmienności w czasie, jak też zapobieganie zbędnemu
pozyskiwaniu tych samych danych przez więcej niż jeden organ administracji,
• monitoruje, we współpracy z organami wiodącymi, przebieg prac w zakresie
tworzenia i funkcjonowania infrastruktury oraz jej rozwoju,
• sporządza projekty informacji i sprawozdań,
• organizuje przedsięwzięcia i prowadzi działania wspierające rozwój infrastruktury,
• współpracuje z Komisją Europejską w sprawach związanych z infrastrukturą,
• współpracuje z wojewodami i jednostkami samorządu terytorialnego w zakresie ich
działań dotyczących tworzenia i funkcjonowania infrastruktury,

868
• określa, w ramach dwustronnych porozumień, zakres i warunki wymiany danych
o obiektach położonych na granicach między Rzecząpospolitą Polską i państwami
sąsiednimi oraz przylegających do tych granic, kierując się dążeniem do zapewnienia
spójności danych w ramach europejskiej infrastruktury informacji przestrzennej.

Krajowy system informacji o terenie KSIT

Według ustawy prawo geodezyjne i kartograficzne dla obszaru całego kraju zakłada się
i prowadzi w systemie teleinformatycznym bazy danych Państwowego Zasobu
Geodezyjnego i Kartograficznego PZGiK, obejmujące wybrane zbiory danych
przestrzennych infrastruktury informacji przestrzennej, stanowiące Krajowy System
Informacji o Terenie KSIT:
• PRPOG - państwowy rejestr podstawowych osnów geodezyjnych,
grawimetrycznych i magnetycznych,
• EGiB - ewidencja gruntów i budynków (kataster nieruchomości),
• GESUT - geodezyjna ewidencja sieci uzbrojenia terenu,
• PRG - państwowy rejestr granic i powierzchni jednostek podziałów terytorialnych
kraju, (Dz.U. z 2012 r. poz. 199)
• PRNG - państwowy rejestr nazw geograficznych,
• EMUiA - ewidencja miejscowości, ulic i adresów (Dz.U. z 2012 r. poz. 125)
• RCiWN rejestr cen i wartości nieruchomości,
• BDOT10k - baza danych obiektów topograficznych o szczegółowości
zapewniającej tworzenie standardowych opracowań kartograficznych w skalach
1:10 000 - 1:100 000, w tym kartograficznych opracowań numerycznego modelu
rzeźby terenu (Dz.U. z 2011 r. Nr 279, poz. 1642),
• BDOO - baza danych obiektów ogólnogeograficznych o szczegółowości
zapewniającej tworzenie standardowych opracowań kartograficznych w skalach:
1:250 000 i mniejszych (Dz.U. z 2011 r. Nr 279, poz. 1642), w tym
kartograficznych opracowań numerycznego modelu rzeźby terenu,
• BDOT500 - baza danych obiektów topograficznych o szczegółowości
zapewniającej tworzenie standardowych opracowań kartograficznych w skalach:
1:500 - 1:5000 (zakładana i prowadzona dla terenów miast oraz zwartych
zabudowanych i przeznaczonych pod zabudowę obszarów wiejskich),
• BDSOG - baza danych szczegółowych osnów geodezyjnych,
• BDZLiS - baza danych zobrazowań lotniczych i satelitarnych
• BDORTO - baza danych ortofotomapy
• BDNMT - baza danych numerycznego modelu terenu,

Standardowe opracowania kartograficzne

Standardowymi opracowaniami kartograficznymi, tworzonymi na podstawie
odpowiednich zbiorów danych zawartych w wyżej wyszczególnionych bazach danych
KSIT są (rys. 12.1.1-4):
• mapy ewidencyjne w skalach: 1:500, 1:1000, 1:2000, 1:5000;
• mapy zasadnicze w skalach: 1:500, 1:1000, 1:2000, 1:5000;
• mapy topograficzne w skalach: 1:10 000, 1:25 000, 1:50 000, 1:100 000;
• mapy ogólnogeograficzne w skalach: 1:250 000, 1:500 000, 1:1 000 000.

869
Kartograficzne opracowania tematyczne i specjalne
Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 3 października 2011 w sprawie rodzajów
kartograficznych opracowań tematycznych i specjalnych (Dz.U. z 2011 r. Nr 222,
poz. 1328) określa rodzaje kartograficznych opracowań tematycznych i specjalnych
których wykonywanie i udostępnianie należy do obowiązków Głównego Geodety Kraju,
oraz organizację i tryb współdziałania z Głównym Geodetą Kraju innych organów
administracji publicznej przy ich realizacji:

• mapa hydrograficzna
— przedstawia w szczególności stan i warunki obiegu wody
w powiązaniu ze środowiskiem przyrodniczym oraz
przepuszczalność gruntów, głębokość występowania
pierwszego poziomu wód podziemnych, rozmieszczenie wód
powierzchniowych i zjawisk hydrograficznych,
z uwzględnieniem obiektów gospodarki wodnej:
http://geoportal.dolnyslask.pl/imap.

• mapa sozologiczna
— przedstawia w szczególności stan środowiska
przyrodniczego oraz przyczyny, a także skutki negatywnych
i pozytywnych przemian zachodzących w środowisku pod
wpływem różnego rodzaju procesów, w tym przede
wszystkim procesów antropogenicznych, oraz sposoby
ochrony naturalnych wartości środowiska:
http://geoportal.dolnyslask.pl/imap.

• mapa glebowo-rolnicza
— przedstawia w szczególności informacje dotyczące
przydatności glebowo-rolniczej terenu charakteryzowanej
na podstawie głębokości, tekstury, struktury i zawartości
cząstek oraz materiału organicznego, kamienistości, erozji
gleb i podglebia i zdolności zatrzymywania wody:
http://geoportal.dolnyslask.pl/imap.

• mapa geomorfologiczna — przedstawia w skalach przeglądowych formy rzeźby

i genezę powierzchni ziemi oraz informacje o zmianach jej ukształtowania.
• mapa pokrycia terenu — przedstawia biofizyczne cechy charakteryzujące
powierzchnię terenu (szata roślinna, wody powierzchniowe, odkryte powierzchnie
gleby, obiekty antropogeniczne),

870
• mapa użytkowania ziemi — przedstawia różnorodność form i funkcji
gospodarczego wykorzystania powierzchni terenu, w szczególności tereny rolnicze,
leśne, przemysłowe, komunikacyjne, mieszkaniowe, rekreacyjne,
• mapa infrastruktury technicznej — przedstawia w szczególności informacje
o sieciach uzbrojenia terenu oraz infrastruktury komunikacyjnej,
• mapa średnich cen transakcyjnych gruntów — przedstawia, na podstawie
danych gromadzonych przez starostów w rejestrze cen i wartości nieruchomości,
badań statystycznych oraz analiz i zestawień charakteryzujących rynek
nieruchomości, w skali całego kraju w powiązaniu z zasadniczym
trójstopniowym podziałem terytorialnym państwa, zróżnicowanie średnich cen
transakcyjnych gruntów przeznaczonych pod zabudowę oraz gruntów rolnych,
• mapa podziałów terytorialnych kraju — przedstawia w szczególności granice
państwa oraz granice jednostek podziałów terytorialnych kraju, w tym:
— zasadniczego trójstopniowego podziału terytorialnego państwa,
— podziału kraju na potrzeby ewidencji gruntów i budynków,
— podziału kraju na potrzeby statystyki publicznej,
— podziału kraju ze względu na właściwość miejscową sądów (sądów
powszechnych: apelacyjnych, okręgowych, rejonowych oraz wojewódzkich
sądów administracyjnych),
— podziału kraju ze względu na właściwość miejscową organów i jednostek
organizacyjnych administracji specjalnej oraz lokalizację siedzib tych organów
i jednostek organizacyjnych,
• mapy atlasowe obszaru Rzeczypospolitej Polskiej — przedstawiają wszechstronny,
geograficzny obraz państwa, w szczególności warunki przyrodnicze, gospodarcze
oraz rozwoju społeczeństwa w określonym przekroju czasowym.
• mapy specjalne — w postaci map tyflologicznych, przeznaczonych dla
niewidomych i słabowidzących.

Literatura
Szczegółowe informacje na temat baz danych oraz wizualizacji i opracowań
kartograficznych można znaleźć w podręcznikach, np.: Buchroithner, 2012; Chojka
i inni, 2012; Dodge, McDerby, Turner, 2008; Dzemyda, Kurasova, Żilinskas, 2013;
Felcenloben, 2011; Gotlib, Iwaniak, Olszewski, 2007; Grafar end, Krumm, 2006;
Griffith, 2003; Haklay, 2010; Kraak, Ormeling, 2010; Krzywicka-Blum, 1969; Lee,
Zlatanova, 2009; Medyńska-Gulij, 2011; Moore, Dyrecki, 2008, 2013; Mallet, 2002;
Oosterom i inni, 2008; Pasławski, 2006; Pouliot, 2013; Rahman i inni, 2013; Xing,
2009; Żyszkowska, Spallek, Borowicz, 2008.
Geoportal GUGiK
Gromadzone i udostępniane dane infrastruktury informacji przestrzennej można
przeglądać na geoportalu Głównego Urzędu Geodezji i Kartografii:
• GUGIK: http://mapy.geoportal.gov.pl/imap (rys. 12.1.1-4),
oraz na stronach internetowych centralnego, wojewódzkich, powiatowch i miejskich
Ośrodków Dokumentacji Geodezyjnej i Kartograficznej:

871
• CODGiK www.codgik.gov.pl,
• WODGiK np. http://wgik.dolnyslask.pl,
• PODGiK np. http://www.wrosip.pl,
• MODGiK, np. http://wms.zgkikm.wroc.pl/wms.

Geoportal krajowy

Rys. 12 .1.1

872
Portal branżowy

Rys. 12 .1.2

873
 Geoportal INSPIRE

Rys. 12 .1.3

874
 Moduł statystyk

Rys. 12 .1.4

Geoportal WODGiK we Wrocławiu

WODGiK we Wrocławiu udostępnia bazy danych infrastruktury informacji przestrzennej
i mapy tematyczne wyszczególnione na rys. 12.1.5-9:

875
http://geoportal.dolnyslask.pl/imap

Rys. 12 .1.5

Rys. 12 .1.6

876
 Rys. 12 .1.7
W szczególności moduł Mapy tematyczne (rys. 12.1.7) zawiera treści ukazane na
rys. 12.1.8. natomiast moduł Mapa topograficzna województwa - treści ukazane na
rys. 12.1.9.
Moduł: Mapy tematyczne (rys. 12.1.7)

Rys. 12 .1.8

877
 Moduł: Mapa topograficzna województwa (rys. 12.1.5)

Rys. 12 .1.9

Serwis Map ZGKiKM we Wrocławiu

Na stronie Serwisu Map ZGKiKM we Wrocławiu (rys. 12.1.11) można przeglądać na
poszczególnych warstwach obiekty mapy zasadniczej - zaliczanej do geograficznych
map tematycznych społeczno-gospodarczych (rys. 12.1.10).
Mapy geograficzne

Mapy ogólnogeograficzne Mapy tematyczne

topograficzne
wielkoskalowe społeczno - gospodarcze przyrodnicze
1:5000 i 1:10000
topograficzne
średnioskalowe gospodarcze społeczne fizjograficzne sozologiczne
1:25000 i 1:50000 -mapa zasadnicza -demograficzne -geologiczne -zagrożenia
-zagospodarowania -wybranych -rzeźby terenu środowiska
topograficzne terenu elementów -hydrograficzne -ochrony
małoskalowe -uzbrojenia terenu socjalno-bytowych -klimatu środowiska
1:200000 i 1:500000 -komunikacji -glebowe
-gospodarki -szaty roślinnej
poglądowe
mieszkaniowej -świata
1:1000000 -przemysłu zwierzęcego
i mniejsze -rolnictwa
-usług

Rys. 12 .1.1 0

878
Mapę zasadniczą tworzy się na podstawie odpowiednich zbiorów danych zawartych
w bazach danych:
• EGiB
• GESUT
• PRG
• PRPOG
• BDOT500
• BDSOG
- szczegóły podane są w rozdz. 5.

Warstwy tematyczne mapy zasadniczej http://wms.zgkikm.wroc.pl/wms/

Rys. 12 .1.11

879
12.2. Bazy danych PRPOG, BDSOG
Rozporządzenie MAiC: Dz.U. z 2013 r. poz. 352
Szczegółowy zakres informacji gromadzonych w bazach danych PRPOG i BDSOG
oraz organizację, tryb i standardy techniczne zakładania i utrzymywania podstawowych
osnów geodezyjnych, grawimetrycznych i magnetycznych oraz szczegółowych osnów
geodezyjnych jak również standardy techniczne dotyczące tworzenie, aktualizacji
i udostępniania baz PRPOG i BDSOG określa Rozporządzenie Ministra Administracji
i Cyfryzacji z dnia 14 lutego 2012 r. w sprawie osnów geodezyjnych, grawimetrycznych
i magnetycznych (Dz.U. z 2013 r. poz. 352).
Podstawą rozporządzenia jest art. 19 ust. 1 pkt 6 ustawy z dnia 17 maja 1989 r. Prawo
geodezyjne i kartograficzne (Dz. U. z 2010 r. Nr 193, poz.1287).

Klasyfikacja osnów
Osnowę geodezyjną wysokościową i poziomą jak również osnowę grawimetryczną
i osnowę magnetyczną, dzieli się według kryterium dokładności i sposobu zakładania na:
osnowę podstawową fundamentalną - klasa 1,
• osnowę podstawową bazową - klasa 2,
• osnowę szczegółową - klasa 3.

Osnowa geodezyjna pozioma

• Fundamentalną osnowę poziomą (klasa 1) tworzy 15 punktów europejskiej
satelitarnej sieci stacji permanentnych EPN (European Permament Network) -
włączonych do sieci stacji referencyjnych krajowego satelitarnego systemu
precyzyjnego pozycjonowania ASG-EUPOS (punkty EUREF), o średnim błędzie nie
przekraczającym 0.01 m dla położenia poziomego oraz 0,02 m dla wysokości
geodezyjnej (rys. 12.2.1).

Fundamentalna osnowa pozioma (http://mapy.geoportal.gov.pl/imap)

Rys. 12 .2.1

880
• Bazową osnowę poziomą (klasa 2) stanowią równomiernie rozmieszczone na terenie
kraju punkty zagęszczające punkty osnowy fundamentalnej, wyznaczone w sieciach
GNSS o nąjwyższej dokładności (punkty EUREF, POLREF i dawnej osnowy
poziomej 1 klasy, rys. 12.2.2)
• Szczegółową osnowę poziomą (klasa 3) stanowią punkty zagęszczające punkty
osnowy podstawowej fundamentalnej i bazowej, wyznaczane w sieciach GNSS lub
klasycznych geodezyjnych zakładanych metodą poligonizacji i wcięć.

Bazowa osnowa pozioma na obszarze Wrocławia (http://skorowidze.codgik.gov.pl/osnowa)

Rys. 12 .2.2

Osnowa geodezyjna wysokościowa

• Fundamentalną osnowę wysokościową (klasa 1) tworzą 62 punkty główne
krajowej sieci EUVN (European Unified Vertical Network), przenoszące europejski
układ wysokościowy na obszar Polski, w tym 10 punktów głównych europejskiej
sieci EUVN (rys. 12.2.3). Na rys. 12.2.4 pokazane są 4 punkty główne krajowej
sieci EUVN na obszarze dolnegośląska - oznaczone numerami.
• Bazową osnowę wysokościową (klasa 2) stanowią punkty zagęszczające osnowę
fundamentalną, wyznaczone w sieciach niwelacji geometrycznej precyzyjnej,
są to punkty dawnej osnowy wysokościowej I i II klasy, rys. 12.2.4-6)
• Szczegółową osnowę wysokościową (klasa 3) stanowią punkty zagęszczające
osnowę podstawową fundamentalną i bazową, wyznaczone w sieciach niwelacji
geometrycznej technicznej.

881
 Fundamentalna osnowa wysokościowa - punkty główne europejskiej sieci EUVN
(http://mapy.geoportal.gov.pl/imap)

Rys. 12 .2.3

4 punkty osnowy wysokościowej

fundamentalnej (klasa 1) oraz
punkty osnowy bazowej
(klasa 2 - dawna I i II)
na obszarze dolnegośląska
(http://skorowidze.codgik.gov.pl/
osnowa)

Rys. 12 .2.4

882
 1 punkt osnowy wysokościowej fundamentalnej (klasa 1) oraz punkty osnowy bazowej
(klasa 2 - dawna I i II) na obszarze Wrocławia (http://skorowidze.codgik.gov.pl/osnowa)

Rys. 12 .2.5

Rozmieszczenie punktów osnowy bazowej (klasa 2 - dawna I i II) we Wrocławiu na arkuszu

M-33-35-C-a-3 mapy w skali 1:10 000 (http://skorowidze.codgik.gov.pl/osnowa)

Rys. 12 .2.6

883
Osnowa grawimetryczna
• Fundamentalna osnowa grawimetryczna - przenosi na obszar kraju europejski
grawimetryczny układ odniesienia, określony przez jednolitą europejską sieć
grawimetryczną, którego fizyczną realizacją na obszarze kraju są punkty absolutne,
na których pomiary przyspieszenia siły ciężkości Ziemi zostały wykonane
grawimetrami absolutnymi, które uczestniczyły co najmniej w dwóch
międzynarodowych kampaniach porównawczych (rys. 12.2.7),
• Bazową osnowę grawimetryczną stanowią punkty zagęszczające osnowę
fundamentalną, wyznaczone w sieci grawimetrycznej precyzyjnej, rozmieszczone
równomiernie na obszarze kraju (rys. 12.2.8).

Osnowa magnetyczna
• Fundamentalna osnowa magnetyczna - przenosi na obszar kraju europejski
magnetyczny układ odniesienia, określony przez sieć obserwatoriów
magnetycznych w Europie, którego fizyczną realizacją na obszarze kraju są puukty
wiekowe, na których pomiary wartości elementów pola magnetycznego Ziemi
zostały odniesione do wartości określonych w obserwatorium magnetycznym
(rys. 12.2.9),
• Bazową osnowę magnetyczną stanowią punkty zagęszczające osnowę
fundamentalną, wyznaczone w sieci grawimetrycznej precyzyjnej, rozmieszczone
równomiernie na obszarze kraju (rys. 12.2.10).

Zakładanie osnów geodezyjnych

Szczegółowy opis baz danych PRPOG i BDSOG - w zakresie osnów geodezyjnych,
oraz stanardy techniczne zakładania osnów geodezyjnych i osnów pomiarowych:
• projektowanie,
• stabilizacja punktów,
• pomiar,
• wyrównanie,
• kompletowanie dokumentacji dla PZGiK
przedstawione są - na podstawie wspomnianego Rozporządzenia MAiC (Dz.U. z 2013 r.
poz. 352), w podręczniku Osada E. Osnowy geodezyjne. UxLan Wrocław 2014.

884
Fundamentalna osnowa grawimetryczna (http://mapy.geoportal.gov.pl/imap)

Rys. 12 .2.7

Fundamentalna i bazowa osnowa grawimetryczna na obszarze dolnegośląska

(http://skorowidze.codgik.gov.pl/osnowa)

Rys. 12 .2.8

885
 Fundamentalna osnowa magnetyczna (http://mapy.geoportal.gov.pl/imap)

Rys. 12 .2.9

Fundamentalna i bazowa osnowa magnetyczna na obszarze dolnegośląska

(http://skorowidze.codgik.gov.pl/osnowa)

Rys. 12 .2.1 0

886
12.3. Bazy danych PRG, TERYT, BREC, NTS
Rozporządzenie Rady Ministrów: Dz.U. z 2012 r. poz. 199
Szczegółowy zakres informacji gromadzonych w bazie danych PRG oraz organizację,
tryb i standardy techniczne tworzenia, aktualizacji i okresowej weryfikacji PRG, w tym
• tryb przekazywania Gównemu Geodecie Kraju przez inne organy administracji
publicznej informacji i zbiorów danych niezbędnych do tworzenia i aktualizacji PRG,
• tryb udostępniania danych z PRG.
określa Rozporządzenie Rady Ministrów w sprawie państwowego rejestru granic
i powierzchni jednostek podziałów terytorialnych kraju z dnia 10 stycznia 2012 r.,
(Dz.U. z 2012 r. poz. 199).
Podstawą rozporządzenia jest art. 19 ust. 1a ustawy z dnia 17 maja 1989 r Prawo
geodezyjne i kartograficzne (Dz. U. z 2010 r. Nr 193, poz.1287).

Zakres informacji gromadzonych w PRG

W bazie danych PRG gromadzi się w układzie PL-2000 informacje dotyczące:
1) przebiegu:
• granic państwa,
• granic zasadniczego trójstopniowego podziału terytorialnego państwa,
• granic jednostek ewidencyjnych oraz obrębów ewidencyjnych,
• granic rejonów statystycznych i obwodów spisowych;
• granic podziału kraju ze względu na właściwość miejscową:
− sądów powszechnych: apelacyjnych, okręgowych oraz rejonowych,
− wojewódzkich sądów administracyjnych,
• granic podziału kraju ze względu na właściwość miejscową prokuratur:
apelacyjnych, okręgowych oraz rejonowych,
• granic podziału kraju ze względu na obszary działania służb podległych ministrowi
właściwemu do spraw wewnętrznych:
− Policji, w tym komend wojewódzkich, Komendy Stołecznej,
komend powiatowych (miejskich) i rejonowych oraz komisariatów,
− Straży Pożarnej, w tym komend wojewódzkich i powiatowych (miejskich),
− Straży Granicznej, w tym oddziałów, placówek i dywizjonów,
− szefów obrony cywilnej województw, powiatów i gmin,
• granic podziału kraju ze względu na właściwość miejscową organów i jednostek
organizacyjnych administracji specjalnej:
− archiwów państwowych,
− urzędów skarbowych,
− izb skarbowych,
− nadleśnictw,
− regionalnych dyrekcji Lasów Państwowych,
− regionalnych zarządów gospodarki wodnej,
− urzędów morskich,
• granic pasa nadbrzeżnego, w tym ochronnego i technicznego,

887
 • granic portów i przystani morskich,
• granic red,
• morskiej linii brzegowej,
• linii podstawowej morza terytorialnego Rzeczypospolitej Polskiej,
• granicy morza terytorialnego Rzeczypospolitej Polskiej,
• granicy wyłącznej strefy ekonomicznej,
• granic morskich wód wewnętrznych,
2) pól powierzchni (obliczane są na powierzchni elipsoidy, stanowiącej element
geodezyjnego systemu odniesienia):
• terytorium Rzeczypospolitej Polskiej,
• jednostek zasadniczego trójstopniowego podziału terytorialnego państwa,
• jednostek ewidencyjnych oraz obrębów ewidencyjnych,
• obszarów morskich Rzeczypospolitej Polskiej:
− morskich wód wewnętrznych,
− morza terytorialnego,
− wyłącznej strefy ekonomicznej;
3) adresów i ich lokalizacji przestrzennej,
4) nazw i siedzib: sądów, prokuratur, policji, straży pożarnej, straży granicznej, obrony
cywilnej, archiwów państwowych, urzędów skarbowych, izb skarbowych,
nadleśnictw, regionalnych dyrekcji Lasów Państwowych, regionalnych zarządów
gospodarki wodnej, urzędów morskich,
5) oznaczeń, w tym identyfikatorów lub kodów oraz nazw jednostek podziałów
terytorialnych, wynikających z odrębnych przepisów prawa oraz ustalonych przez
właściwe organy administracji publicznej.

Tworzenie PRG
PRG tworzy się z wykorzystaniem informacji i zbiorów danych:
• zasobu, a w szczególności:
- państwowego rejestru granic oraz powierzchni jednostek podziału terytorialnego
kraju PRG,
- ewidencji gruntów i budynków EGiB,
- bazy danych obiektów topograficznych BDOT10k
• określających przebieg granicy państwa, przekazywanych Głównemu Geodecie
Kraju przez Straż Graniczną;
• ewidencji miejscowości, ulic i adresów EMUiA;
• krajowego rejestru urzędowego podziału terytorialnego kraju TERYT;
• udostępnionych przez właściwe organy administracji publicznej,
• zawartych w umowach międzynarodowych lub przepisach prawa dotyczących
granicy państwowej na morzu oraz granicy wyłącznej strefy ekonomicznej.

Rejestr TERYT
Krajowy rejestr urzędowego podziału terytorialnego kraju TERYT, prowadzony przez
Główny Urząd Statystyczny (www.stat.gov.pl/broker/access/index.jspa), obejmuje :

888
a) identyfikatory ID (kod terytorialny) i nazwy jednostek podziału administracyjnego
oraz identyfikatory i nazwy miejscowości, na przykład:
14 - województwo mazowieckie,
02 - województwo dolnośląskie:
0264 - gmina miejska Wrocław:
0264029 - delegatura gminy miejskiej Wrocław Fabryczna:
23495 - ul. Wagonowa
04863 - ul. Fabryczna
26002 - ul. Zemska
0264069 - delegatura gminy miejskiej Wrocław Śródmieście
0223 - powiat wrocławski:
0223022 - gmina wiejska Długołęka w powiecie wrocławskim:
0873739 - wieś Długołęka
0873863 - wieś Kiełczówek
0223075 - gmina wiejska Sobótka w powiecie wrocławskim
0880248 - wieś Sulistrowiczki
b) rejony statystyczne i obwody spisowe BREC.

Jednostki, obręby i działki ewidencyjne

Aktualnie udostępniany w formatach *.shp, *.dxf, *.tab, *.mif, *.xls rejestr PRG przez
Centralny Ośrodek Dokumentacji Geodezyjnej i Kartograficznej CODGiK zawiera
• punkty graniczne i mapę granic (rys. 12.3.1),
• nazwy jednostek i ich kody identyfikacyjne według rejestru TERYT,
• powierzchnie gruntów położonych w granicach jednostki ewidencyjnej (gmina),
zestawione według ich przynależności do poszczególnych grup i podgrup
rejestrowych z jednoczesnym podziałem na użytki gruntowe.

www.codgik.gov.pl

Rys. 12 .3.1

889
Identyfikator jednostki ewidencyjnej - np. gminy Długołęka 02 0223 022_2
(rys. 12.3.2) zawiera:
02 - kod województwa dolnośląskiego,
0223 - kod powiatu wrocławski,
022 - kod gminy Długołęka w powiecie wrocławskim
_2 - typ gminy według Systemu Identyfikatorów i Nazw Jednostek
Podziału Administracyjnego TERC, będącego składnikiem TERYT:
1 gmina miejska,
2 gmina wiejska,
3 gmina miejsko-wiejska,
4 miasto w gminie miejsko-wiejskiej,
5 obszar wiejski w gminie miejsko-wiejskiej,
8 dzielnice gminy Warszawa-Centrum,
9 delegatury i dzielnice innych gmin miejskich.
Obręb ewidencyjny jest częścią składową jednostki ewidencyjnej (gminy),
pokrywającą się z granicami:
• wsi, na przykład Kiełczówek w gminie Długołęka (rys. 12.3.2),
• sołectw,
• dzielnic, na przykład w Białymstoku (rys. 12.5.1),
• osiedli i zespołów urbanistycznych,
• naturalnymi, wyznaczonymi w szczególności przez cieki, ulice, linie kolejowe
i inne obiekty fizjograficzne.

http://arcimswr.kataster.wroc.pl/pzk/start.jsp
Rys. 12 .3.2

890
Przy projektowaniu przebiegu granic obrębów uwzględnia się podział na rejony
statystyczne i obwody spisowe według systemu rejonów statystycznych i obwodów
spisowych BREC, będącego składnikiem TERYT. Granice obrębów wykazuje się
na mapie przeglądowej sporządzonej w zależności od wielkości obszaru w skalach
1:10 000 lub 1:25 000.
Identyfikator działki, na przykład 97/11 (rys. 12.3.3-4) położonej w obrębie Kiełczówek
(rys. 12.3.2):
02 0223 022_2.0021.97/11
zawiera:
02 0223 022_2 - identyfikator jednostki ewidencyjnej Długołęka,
0021 - czterocyfrowy identyfikator obrębu Kiełczówek w jednostce
ewidencyjnej Długołęka,
97/11 - numer ewidencyjny działki w obrębie Kiełczówek.

Użytki gruntowe i gleby

Użytki gruntowe dzielą się na grupy i rodzaje:
• użytki rolne:
grunty orne – R,
sady – S: S-R, S-Ł, S-Ps,
łąki trwałe – Ł,
pastwiska trwałe – Ps,
użytki rolne zabudowane – B: B-R, B-Ł, B-Ps,
grunty pod stawami – Wsr,
rowy – W.
• grunty leśne oraz zadrzewione i zakrzewione:
lasy – Ls,
grunty zadrzewione i zakrzewione – Lz: Lz-R, Lz-Ł, Lz-Ps.
• grunty zabudowane i zurbanizowane:
tereny mieszkaniowe – B,
tereny przemysłowe - Ba,
inne tereny zabudowane - Bi,
zurbanizowane tereny niezabudowane - Bp,
tereny rekreacyjno-wypoczynkowe - Bz,
użytki kopalne - K,
tereny komunikacyjne:
drogi - dr,
tereny kolejowe - Tk,
inne tereny komunikacyjne – Ti.
• użytki ekologiczne E: E-R, E-Ps, E-Ł, E-Lz, E-Ls, E-Wp, E-Ws, E-W, E-N.
• nieużytki – N.
• grunty pod wodami:
grunty pod morskimi wodami wewnętrznymi – Wm,
grunty pod wodami powierzchniowymi płynącymi – Wp,
grunty pod wodami powierzchniowymi stojącymi – Ws.
• tereny różne - Tr.

891
 http://maps.geoportal.gov.pl/webclient/

Rys. 12 .3.3

Internetowy serwis map powiatu wrocławskiego

http://arcimswr.kataster.wroc.pl/pzk/start.jsp

Rys. 12 .3.4

892
Użytki gruntowe można przeglądać w internetowych powiatowych systemach
katastralnych i systemach informacji przestrzennej np. powiatu wrocławskiego
(rys. 12.3.2), prowadzonych przez Ośrodki Dokumentacji Geodezyjnej
i Kartograficznej. Granice użytków są zamieszczone na uaktywnianej warstwie
systemu. Wydzielone obszary użytków są ukazane za pomocą palety kolorów
z objaśnieniem w legendzie.
W ewidencji gruntów i budynków EGiB uwzględniając:
• budowę profilu (typ i podtyp gleby, rodzaj, gatunek, miąższość poziomu
próchnicznego i zawartość próchnicy, odczyn i skład chemiczny, właściwości
fizyczne, oglejenie),
• stosunki wilgotnościowe, uwarunkowane położeniem w terenie,
• wysokość nad poziomem morza
wyróżnia się:
• 8 klas gleb gruntów ornych:
I - gleby orne najlepsze. Są to: czarnoziemy, rędziny kredowe, gleby brunatne
(tylko te bogate w próchnicę), mady. Są to gleby najbardziej zasobne w składniki
pokarmowe, łatwe do uprawy (przewiewne, ciepłe, nie zaskorupiające się).
II - gleby orne bardzo dobre. Mają skład i właściwości podobne (lub nieco gorsze)
jak gleby klasy I, jednak położone są w mniej korzystnych warunkach
terenowych co powoduje, że plony roślin uprawianych na tej klasie gleb, mogą
być niższe niż na glebach klasy I.
III a i b - gleby orne średnio dobre, brunatne, gleby bielicowe. W porównaniu do
gleb klas I i II, posiadają gorsze właściwości fizyczne i chemiczne.
Odznaczają się dużym wahaniem poziomu wody w zależności od opadów
atmosferycznych. Na glebach tej klasy można już zaobserwować procesy ich
degradacji.
IV a i b - gleby orne średnie. Plony roślin uprawianych na tych glebach są
wyraźnie niższe niż na glebach klas wyższych, nawet gdy utrzymywane są one
w dobrej kulturze rolnej. Gleby te są bardzo podatne na wahania poziomu wód
gruntowych.
V - gleby orne słabe. Do tej klasy należą gleby kamieniste lub piaszczyste o niskim
poziomie próchnicy. Są ubogie w substancje organiczne. Do tej klasy zaliczmy
również gleby orne słabe położone na terenach nie zmeliorowanych albo takich
które do melioracji się nie nadają.
VI - gleby orne najsłabsze. Próba uprawy roślin na glebach tej klasy niesie ze sobą
duże ryzyko uzyskania bardzo niskich plonów. Wyróżnia się klasę VIz nadającą
się tylko do zalesienia. Posiadają bardzo niski poziom próchnicy.
• 6 klas użytków zielonych: I, II, III, III, IV, V, VI.
Klasy te stanowią podstawę określenia wymiaru podatku gruntowego.

Nomenklatura NTS
Nomenklatura jednostek terytorialnych do celów statystycznych NTS prowadzona przez
Główny Urząd Statystyczny jest uporządkowanym wykazem nazw jednostek

893
terytorialnych i przypisanych im symboli terytorialnych
(www.stat.gov.pl/gus/5840_5955_PLK_HTML.htm), występujących na:

a) trzech poziomach regionalnych: NTS 1 Regiony, NTS 2 Województwa,

NTS 3 Podregiony (rys. 12.3.5-7):

Rys. 12 .3.5 Rys. 12 .3.6

Rys. 12 .3.7

894
b) dwóch poziomach lokalnych: NTS 4 Powiaty, NTS 5 Gminy (rys. 12.3.8-9):

Rys. 12 .3.8

Rys. 12 .3.9

Nomenklatura NTS jest wykorzystywana w procesie zbierania danych statystycznych,

gromadzenia, przechowywania i opracowywania zebranych danych oraz ogłaszania,
udostępniania i rozpowszechniania wyników badań statystycznych w przekrojach
terytorialnych. Nomenklatura NTS została opracowana na podstawie rozporządzenia
Parlamentu Europejskiego w sprawie ustalenia wspólnej klasyfikacji Jednostek
Terytorialnych do Celów Statystycznych (NUTS). Struktura grupowań NTS, ich
symbole i sposób zapisu, oparta jest na systemie identyfikatorów i nazw jednostek
podziału terytorialnego kraju, który jest częścią TERYT.

895
12.4. Bazy danych GESUT, BDOT500
Rozporządzenie MAiC: Dz.U. z 2013 r. poz. 383
Szczegółowy zakres informacji gromadzonych w bazach danych GESUT i BDOT500
oraz organizację, tryb i standardy techniczne tworzenia, aktualizacji i udostępniania
baz danych GESUT i BDOT500 oraz mapy zasadniczej określa Rozporządzenie
Ministra Administracji i Cyfryzacji w sprawie bazy danych geodezyjnej ewidencji sieci
uzbrojenia terenu, bazy danych obiektów topograficznych oraz mapy zasadniczej
(Dz.U. z 2013 r. poz. 383) .
Podstawą rozporządzenia jest art. 19 ust. 1 pkt 7 ustawy z dnia 17 maja 1989 r Prawo
geodezyjne i kartograficzne (Dz. U. z 2010 r. Nr 193, poz.1287).

Zakres informacji gromadzonych w GESUT i BDOT500

W GESUT gromadzi się dane o obiektach sieci uzbrojenia terenu oraz informacje
o podmiotach władających tymi sieciami natomiast w BDOT500 gromadzi się
informacje o obiektach topograficznych.
Dane te obejmują:
• lokalizację przestrzenną obiektów w obowiązującym państwowym systemie
odniesień przestrzennych, za pomocą współrzędnych płaskich prostokątnych:
- środki obiektów punktowych,
- punkty załamania obiektów liniowych i powierzchniowych,
- wysokości charakterystycznych punktów obiektów,
• charakterystykę obiektów.

Katalogi obiektów GESUT i BDOT500

Katalogi obiektów GESUT i BDOT500 zawiera załącznik nr 1 do wspomnianego
Rozporządzenia MAiC, natomiast klasyfikacja obiektów GESUT i BDOT500 na trzech
poziomach szczegółowości z oznaczeniami kodowymi podana jest w załączniku nr 2.
Obiekty baz danych GESUT i BDOT500 - wyświetlane na warstwach tematycznych
mapy zasadniczej w ukladzie PL-2000, można przeglądać na stronach internetowych
powiatowych i miejskich ODGiK (rys. 12.1.11).

Tworzenie GESUT i BDOT500

GESUT tworzy się w drodze przetworzenia materiałów źródłowych, będących danymi

i informacjami:
• zgromadzonymi w zasobie, w szczególności będącymi treścią:
- geodezyjnej ewidencji sieci uzbrojenia terenu,
- mapy zasadniczej oraz innych map wielkoskalowych,
• pozyskanymi z innych rejestrów publicznych oraz od podmiotów władających
sieciami uzbrojenia terenu.

896
BDOT500 tworzy się w drodze przetworzenia materiałów źródłowych, będących
danymi i informacjami:
• zgromadzonymi w zasobie, w szczególności będącymi treścią:
- mapy zasadniczej oraz innych map wielkoskalowych,
• pozyskanymi z innych rejestrów publicznych.
Wytyczne wprowadzania obiektów do baz GESUT i BDOT500 zawiera załącznik nr 3.
System teleinformatyczny, w którym prowadzi się bazę danych GESUT i BDOT500,
zapewnia w szczególności:
• kontrolę dostępu do danych i autoryzację użytkowników systemu;
• tworzenie, zapisywanie i aktualizację zbiorów danych;
• kontrolę jakości zbiorów danych i poprawności relacji topologicznych pomiędzy
obiektami;
• wyszukiwanie, przeglądanie i wizualizację kartograficzną zbiorów danych;
• wykonywanie analiz przestrzennych;
• transformacje i przetwarzanie zbiorów danych;
• odtwarzanie historii każdego obiektu, w szczególności podanie stanu danych
aktualnego dla obiektu we wskazanym czasie;
• zasilenie bazy danych BDOT10k danymi gromadzonymi w bazie danych GESUT
i BDOT500;
• zasilenie krajowej bazy danych GESUT danymi gromadzonymi w powiatowej bazie
danych GESUT;
• udostępnianie danych.

Aktualizacja GESUT i BDOT500

Dane zgromadzone w GESUT i BDOT500 aktualizuje się na podstawie informacji
zawartych w wymienionych materiałach źródłowych, po uzyskaniu nowych danych.

Udostępnianie GESUT i BDOT500

Dane zawarte w GESUT i BDOT500 udostępnia się w obowiązującym państwowym
systemie odniesień przestrzennych:
• przy pomocy usług sieciowych,
• w postaci dokumentów elektronicznych GML w formacie zgodnym ze schematem
aplikacyjnym, określonym w załączniku nr 8, (GML jest językiem znaczników
geograficznych, opartym na formacie XML, przeznaczonym do zapisu danych
• przestrzennych w celu ich wymiany między systemami informatycznymi),
• w postaci standardowych opracowań kartograficznych,
• w postaci przetworzonych zbiorów danych w formie cyfrowej lub analogowej.

Tryb i standardy techniczne tworzenia mapy zasadniczej

Mapa zasadnicza jest wielkoskalowym opracowaniem kartograficznym, zawierającym
aktualne informacje o przestrzennym rozmieszczeniu obiektow ogólnogeograficznych
oraz elementach ewidencji gruntow i budynkow, a także sieci uzbrojenia terenu:
nadziemnych, naziemnych i podziemnych. Mapa ta jest zaliczana do geograficznych
map tematycznych społeczno-gospodarczych (rys. 12.1.10).

897
Mapę zasadniczą tworzy się na podstawie odpowiednich zbiorów danych zawartych
w bazach danych:
• EGiB
• GESUT
• PRG
• PRPOG
• BDOT500
• BDSOG
Wykaz obiektów stanowiących treść mapy zasadniczej, pozyskanych z wymienionych
baz danych, określa załącznik nr 5 do rozporządzenia MAiC.
Obiekty te podlegają:
• generalizacji – proces uogólnienia i uproszczenia treści mapy poprzez wybór lub
uproszczenie kształtu obiektów oraz uogólnienie pojęć odnoszących się do tych
obiektów, właściwy dla szczegółowości treści mapy zasadniczej w skalach 1:500,
1:1000, 1:2000, 1:5000,
• wizualizacji kartograficznej – proces automatycznego nadania obiektom znaków
kartograficznych – czyli symboli graficznych, jakie przyjmują obiekty stanowiące
treść mapy zasadniczej, zgodnie z ich właściwościami, charakterystyką atrybutową
oraz skalą mapy.

Katalog obiektów stanowiących treść mapy zasadniczej określa załącznik nr 6 do

rozporządzenia MAiC, standardy tworzenia mapy zasadniczej - złącznik nr 7 natomiast
schematy aplikacyjne UML i GML dla mapy zasadniczej oraz Modelu Podstawowego
określa załącznik nr 8:
• Model Podstawowy – jest to model na najwyższym poziomie abstrakcji posiadający
wspólne właściwości elementów świata rzeczywistego, objętych zbiorami baz
danych PZGiK - wymienionych w rozdz. 6.1,
• UML – jest językiem przeznaczonym do specyfikowania, konstruowania,
wizualizacji i dokumentowania elementów systemów, baz danych i aplikacji
w sposób graficzny,
• GML – jest językiem znaczników geograficznych, opartym na formacie XML,
przeznaczonym do zapisu danych przestrzennych w celu ich wymiany między
systemami informatycznymi.

System teleinformatyczny, w którym tworzy się mapę zasadniczą w skalch 1:500,

1:1 000, 1:2 000, 1:5 000 zapewnia:
• kontrolę dostępu do danych i autoryzację użytkowników systemu,
• identyfikację źródła obiektów stanowiącego podstawę do tworzenia mapy
zasadniczej,
• generalizację i wizualizację kartograficzną obiektów,
• generowanie i redakcję kartograficzną treści mapy zasadniczej - redakcja
kartograficzna jest procesem polegającym na doborze i generalizacji obiektów
zgodnie z przyjętymi kryteriami, usunięciu konfliktów graficznych, opracowaniu
opisów oraz sporządzeniu ramki arkusza i treści pozaramkowej mapy,

898
• przetwarzanie treści mapy zasadniczej do postaci zbiorów danych w formie
cyfrowej lub dokumentów elektronicznych GML, w formacie zgodnym ze
schematem aplikacyjnym,
• wydruk mapy zasadniczej:
- w kroju arkuszowym,
- z wybranego obszaru
Wydruk arkusza mapy zasadniczej zawiera:
• znaki kartograficzne nadane obiektom,
• nazwy i opisy objaśniające dotyczące obiektów,
• ramkę arkusza mapy oraz elementy pozaramkowe, w szczególności:
- nazwa mapy,
- godło mapy,
- skala mapy,
- układ współrzędnych prostokątnych płaskich,
- geodezyjny układ odniesienia,
- podział administracyjny na arkuszu mapy,
- siatka kwadratów,
- współrzędne narożników,
- informacja o dacie wydruku,
- nazwa jednostki udostępniającej mapę,
- informacja o osobie tworzącej wydruk,
- sygnatura dokumentu na podstawie którego została udostępniona mapa.
Wydruk mapy zasadniczej z wybranego obszaru zawiera:
• znaki kartograficzne nadane obiektom,
• nazwy i opisy objaśniające dotyczące obiektów,
• ramka arkusza mapy oraz elementy pozaramkowe, w szczególności:
- nazwa mapy,
- godło mapy,
- skala mapy,
- układ współrzędnych prostokątnych płaskich,
- geodezyjny układ odniesienia,
- lokalizacja obszaru,
- siatka kwadratów,
- współrzędne narożników,
- informacja o dacie wydruku,
- nazwa jednostki udostępniającej mapę,
- informacja o osobie tworzącej wydruk,
- sygnatura dokumentu na podstawie którego została udostępniona mapa.
Przykład kreślenia obiektów mapy zasadniczej w programie C-Geo podany jest
w rozdz. 5.
Zarząd Geodezji Kartografii i Katastru Miejskiego ZGKiKM we Wrocławiu udostępnia
w układzie PL-2000 na obszarze miasta Wrocławia mapę zasadniczą w skalach 1:5 000,
1:2 000, 1:1 000 i 1:500 w postaci wektorowej warstwowej bazy danych DXF
(rys. 12.1.11) jak również w postaci mapy zasadniczej rastrowej TIFF i drukowanej.
Tr eść mapy zasadniczej, wybranych map tematycznych, planów miejscowych jak
również ortofotomapę można przeglądać na stronie http://wms.zgkikm.wroc.pl/wms
(rys. 12.1.11) .

899
12.5. Baza danych EGiB
Podstawę prawną zakładania, prowadzenia i udostępniania ewidencji gruntów
i budynków EGiB stanowią:
• Ustawa z dnia 17 maja 1989 r. Prawo geodezyjne i kartograficzne (Dz.U. z 2010 r.
Nr 193, poz. 1287)
• Rozporządzenie Ministra Rozwoju Regionalnego i Budownictwa z dnia 29 marca
2001 r. w sprawie ewidencji gruntów i budynków (Dz.U. z 2001 r. Nr 38, poz. 454).
• Rozporządzenie Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 29 listopada 2013 r.
zmieniające rozporządzenie w sprawie ewidencji gruntów i budynków (Dz.U. z 2013
r. poz. 1551 )
Dane o nieruchomościach i ich właścicielach
Ewidencja gruntów i budynków EGiB jest bazą zawierającą dane o nieruchomościach,
dotyczące:
• gruntów
- położenie,
- granica,
- powierzchnia,
- rodzaje użytków gruntowych,
- klasa gleboznawcza,
- oznaczenie księgi wieczystej lub zbiorów dokumentów, jeżeli zostały założonen dla
nieruchomości, w skład której wchodzą grunty,
• budynków
- położenie,
- przeznaczenie,
- funkcja użytkowa,
- ogólne dane techniczne,
• lokali
- położenie,
- funkcja użytkowa,
- powierzchnia użytkowa,
a także:
• właścicieli,
a) w odniesieniu do gruntów państwowych i samorządowych – inne osoby fizyczne
lub prawne, w których władaniu znajdują się grunty i budynki lub ich części,
b) prawa właścicieli oraz innych osób i jednostek organizacyjnych do gruntów,
budynków i lokali uwidacznia się w katastrze na podstawie:
- aktu notarialnego,
- aktu własności ziemi,
- decyzji administracyjnej innej niż akt własności ziemi,
- orzeczenia sądu: postanowienie, wyrok,
- księgi wieczystej,
- księgi hipotecznej,
- zbioru dokumentów,
- innego dokumentu.
• miejsce zamieszkania lub siedziby osób wymienionych wyżej,
•
900
• informacja o wpisaniu do rejestru zabytków,
• wartość nieruchomości.

Tło mapy ewidencyjnej

Mapę ewidencyjną można przeglądać na tle (rys. 12.5.1):
• mapy zasadniczej, zdjęć lotniczych (rys. 12.5.2-5) i map topograficznych
rastrowych, punktów osnowy geodezyjnej (rys. 12.5.2-5),
• zakresu prowadzonych prac geodezyjnych (rys. 12.5.6),
• dróg i użytkowania terenu (rys. 12.5.6),
• planu zagospodarowania przestrzennego (rys. 12.5.6),
• ramek podziału sekcyjnego układu współrzędnych PL-2000 (rys. 12.5.1-2).

Rys. 12 .5.1

901
 Rys. 12 .5.2

Rys. 12 .5.3
Systemy ewidencyjne
Systemy ewidencyjne internetowe możliwiają przegląd danych ewidencji gruntów
i budynków oraz pozyskiwanie dokumentów ewidencyjnych:
• wyrysu mapy ewidencyjnej,
• wypisów z rejestrów i kartotek gruntów, budynków i lokali.

902
Dokumenty te stanowią podstawę:
• planowania gospodarczego,
• planowania przestrzennego,
• ochrony środowiska,
• wymiaru podatków i świadczeń,
• oznaczania nieruchomości w księgach wieczystych,
• statystyki publicznej,
• gospodarki nieruchomościami,
• ewidencji gospodarstw rolnych i zwierząt gospodarskich.

Rys. 12 .5.4
Działka ewidencyjna
Działka ewidencyjna, na przykład 199/1 (rys. 12.5.3-5) stanowi ciągły obszar gruntu,
położony w granicach jednego obrębu, jednorodny pod względem prawnym, wydzielony
z otoczenia za pomocą linii granicznych - łączących punkty graniczne (1481, 1448,
1480, 1620, 1614).
Identyfikator działki ewidencyjnej jest rozszerzeniem identyfikatora obrębu.
W przypadku podziału nieruchomości, nowo powstałe działki ewidencyjne oznacza się
numerami w postaci ułamka q/p:
• q jest liczbą naturalną oznaczającą numer działki ewidencyjnej pierwotnej
podlegającej podziałowi,
• p jest najmniejszą liczbą naturalną umożliwiającą wyróżnienie każdej nowej działki
ewidencyjnej.
W przypadku połączenia działek ewidencyjnych nowo powstałą działkę ewidencyjną
oznacza się kolejną, niewykorzystaną w danym obrębie, liczbą naturalną.

903
 Rys. 12 .5.5

Menu programu ewidencyjnego (rys. 12.5.1) udostępnia szereg informacji dotyczących

wybranej działki ewidencyjnej np. 199/1 (rys. 12.5.4-7). Niektóre z danych nie są ukryte
(rys. 12.5.6-7). Pełny dostęp do danych ewidencyjnych uzyskuje się po uzyskaniu
uprawnień i zalogowaniu do systemu ewidencyjnego.

Wyrys mapy ewidencyjnej

Wyrys z mapy ewidencyjnej, dostępny w menu Działka (rys. 12.5.6): zawiera
w ogólności, dla zaznaczonego obszaru następujące dane (rys. 12.5.8):
• Klasa gleboznawcza gruntu
• Kontury granic, budynków, użytków i klas gruntowych
• Nazwa województwa, powiatu, jednostki ewidencyjnej
• Numer jednostki rejestrowej
• Obręb, arkusz mapy, numer działki
• Opis położenia działek ewidencyjnych–adres
• Rodzaj użytku gruntowego

904
Wyrys jest zaopatrzony klauzulą o jego przeznaczeniu:
• Banki
• Cele informacyjne
• Podziały nieruchomości
• Projektowanie
Treścią mapy ewidencyjnej mogą być również nazwy zespołów urbanistycznych,
przysiółków i niw.
Mapę ewidencyjną, w zależności od stopnia zurbanizowania terenu i struktury władania
gruntów, drukuje się w skalach: 1:500, 1:1000, 1:2000 lub 1:5000.

Rys. 12 .5.6

905
 Rys. 12 .5.7

Rejestr gruntów
Jest raportem o wszystkich działkach ewidencyjnych w granicach obrębu, zebranych
według ich przynależności do poszczególnych
• jednostek rejestrowych gruntów - działki ewidencyjne położone w granicach
jednego obrębu wchodzące w skład jednej
• nieruchomości – części powierzchni ziemskiej stanowiące odrębny przedmiot
własności, jak również budynki trwale z gruntem związane lub części takich
budynków jeżeli na mocy przepisów szczególnych stanowią odrębny od gruntu
przedmiot własności,
zawierającym informacje wyszczególnione w opisie obiektu działka ewidencyjna,
włącznie z oznaczeniami dokumentów wskazywanych (rys. 12.5.9).
Na podstawie rejestru gruntów (rys. 12.5.9) wydawany jest wypis z rejestru gruntów
(rys. 12.5.6) zawierający:
• Dane właściciela/władającego/dzierżawcy
• Identyfikator działki
• Klasa gleboznawcza gruntu
• Nazwa województwa, powiatu, jednostki ewidencyjnej
• Numer jednostki rejestrowej
• Numer Księgi Wieczystej
• Numer rejestru zabytków
• Obręb, arkusz mapy, numer działki
• Opis położenia działek ewidencyjnych
• Pole powierzchni działek ewidencyjnych
• Powierzchnia użytku gruntowego
• Rodzaj praw władającego
• Rodzaj użytku gruntowego
• Wartość działki
906
 Województwo: dolnośląskie
Powiat: trzebnicki
Gmina: Trzebnica
Miejscowość: Trzebnica
Jednostka ewidencyjna: 022003_4, trzebnica-miasto
Obręb: Nr 0001, Trzebnica
(Nazwa organu wydającego dokument)
Nr kancelaryjny ............................

WYRYS Z MAPY EWIDENCYJNEJ

Skala 1:500

DOKUMENT NINIEJSZY JES T PRZEZNACZONY

Wykonał........................ DO DOKONANIA WPISU W KSIĘDZE WIECZYSTEJ

Podpis wykonawcy................................ nazwisko i imię oraz stanowisko służbowe

.............. dn. ...........................2010 r. osoby reprezentującej organ
........................
Podpis wykonawcy................................
.............. dn. ...........................2010 r.

Rys. 12 .5.8

907
Wypis z rejestru gruntów jest zaopatrzony klauzulą o jego przeznaczeniu:
• Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa
• Banki
• Cele informacyjne
• Podziały nieruchomości
• Projektowanie
• Sąd Rejonowy: Wydział Ksiąg Wieczystych
• Sprzedaż nieruchomości
• Umowy dzierżawy
• Urząd Skarbowy
• Urząd Miasta: Wydział Finansowy, Wydział Urbanistyki i Architektury
(załącznik do wniosku o wydanie decyzji w sprawie warunków zabudowy
i zagospodarowania terenu oraz pozwolenia na budowę)
• Zameldowanie

Województwo: dolnośląskie
Powiat: trzebnicki
Gmina: Trzebnica
Miejscowość: Trzebnica
Jednostka ewidencyjna: 022003_4, Trzebnica-miasto
Obręb: Nr 0001, Trzebnica
(Nazwa organu wydającego dokument)
Nr kancelaryjny ............................
REJESTR GRUNTÓW
Nr jednostki rejestrowej: G12 KW: 16 944
Pozycja kartoteki budynków: 022003_4.0001.G12
Właściciel SKARB PAŃSTWA
Siedziba: ul., udział 1/1
Trawały zarząd: WOJEWÓDZKI OŚRODEK MEDYCYNY PRACY WE WROCŁAWIU
Nr REGON 456934
Siedziba: Trzeb nica u l. Milick a 1 4, u dział 1/ 1

Powierzchnia słownie: dwa tysiące m. kw

Sporządzono według stanu z dnia: 7-1-2001 .............................................................
Sporządził(a): ............................. (Imię i nazwisko osoby reprezentującej organ)
.............................................................
(Pieczęć urzędowa) Data i Podpis

Rys. 12 .5.9

908
Opis i mapa (wyrys i wypis)
Jest połączeniem w jednym dokumencie wypisu z rejestru gruntów i wyrysu z mapy
ewidencyjnej:
• Dane właściciela/władającego/dzierżawcy
• Identyfikator działki
• Klasa gleboznawcza gruntu
• Kontury granic, budynków, użytków i klas gruntowych
• Nazwa województwa, powiatu, jednostki ewidencyjnej
• Numer jednostki rejestrowej
• Numer Księgi Wieczystej
• Numer rejestru zabytków
• Obręb, arkusz mapy, numer działki
• Opis położenia działek ewidencyjnych
• Pole powierzchni działek ewidencyjnych
• Powierzchnia użytku gruntowego
• Rodzaj praw władającego
• Rodzaj użytku gruntowego
z klauzulą, dla:
• Sąd Rejonowy: Wydział Ksiąg Wieczystych w celu: założenie księgi wieczystej,
ujawnienie budynku przy użytkowaniu wieczystym.

Rejestr i kartoteka budynków

Rejestr budynków jest raportem sporządzonym na podstawie danych ewidencyjnych
dotyczących budynków stanowiących odrębny od gruntu przedmiot własności,
zebranych według ich przynależności do poszczególnych
• jednostek rejestrowych budynków – budynki, stanowiące odrębny od gruntu
przedmiot własności, należące do tego samego właściciela, położone na działkach
ewidencyjnych wchodzących w skład jednej jednostki rejestrowej gruntów.
Dane ewidencyjne wykazywane w rejestrze, w tym dotyczące budynku stanowiącego
część składową gruntu jak również budynku stanowiącego odrębny od gruntu przedmiot
własności są wyszczególnione w opisie obiektu budynek.

Kartoteka budynków zawiera podstawowe dane ewidencyjne wymienione w rejestrze

budynków oraz:
• dane określające podmioty ewidencyjne oraz innych władających budynkami
w całości lub w części,
• oznaczenia jednostek rejestrowych gruntów lub jednostek rejestrowych budynków
związanych z poszczególnymi budynkami.
Pozycję kartoteki budynków tworzą dane o budynkach wybudowanych na gruntach
wchodzących w skład jednej jednostki rejestrowej gruntów.

Na podstawie rejestru i kartoteki budynków (rys. 12.5.10) wydawany są wypisy

z rejestru/kartoteki budynków zawierające:

909
• Dane właściciela/władającego/dzierżawcy
• Identyfikator budynku
• Liczba kondygnacji budynku
• Nazwa województwa, powiatu, jednostki ewidencyjnej
• Numer jednostki rejestrowej
• Numer Księgi Wieczystej
• Numer rejestru zabytków
• Obręb, arkusz mapy, numer działki
• Opis położenia działek ewidencyjnych
• Pole powierzchni użytkowej lokali w budynku wraz z pomieszczeniami
• Pole powierzchni zabudowy budynku
• Rodzaj materiału, funkcja użytkowa budynku
• Rodzaj praw władającego
• Rok zakończenia budowy
• Wartość działki
Wypis jest zaopatrzony klauzulą o jego przeznaczeniu:
• Sąd Rejonowy: Wydział Ksiąg Wieczystych (ujawnienie budynku)
Województwo: dolnośląskie
Powiat: trzebnicki
Gmina: Trzebnica
Miejscowość: Trzebnica
Jednostka ewidencyjna: 022003_4, Trzebnica-miasto
Obręb: Nr 0001, Trzebnica
(Nazwa organu wydającego dokument)
Nr kancelaryjny ............................
REJESTR BUDYNKÓW
Nr jednostki rejestrowej budynków: B.124 KW: 16 944
Pozycja kartoteki budynków: 022003_4.0001.G78
Właściciel SKARB PAŃSTWA
Siedziba: ul., udział 1/1
Współwłaściciel: MAŁŻEŃSTWO
Kowalski Jan (Jan, Anna)
53-677 Trzebn ica ul . Mili cka 14 0
oraz
Kowalska An na (S tanisław, Janina)
53-677 Trzebn ica ul . Mili cka 14 0, u dział 1/ 2

Sporządzono według stanu z dnia 7-1-2001 .............................................................

(Imię i nazwisko osoby reprezentującej organ)
Sporządził(a): ............................. .............................................................
(Pieczęć urzędowa) Data i Podpis
Rys. 12 .5.1 0

910
Rejestr i kartoteka lokali
Rejestr lokali (rys. 12.5.11) jest r aportem sporządzonym na podstawie danych
ewidencyjnych dotyczących lokali stanowiących odrębne nieruchomości, zgrupowanych
według ich przynależności do poszczególnych
• jednostek rejestrowych lokali – lokale, stanowiące odrębne nieruchomości należące
do tego samego właściciela, znajdujące się w budynkach położonych na działkach
ewidencyjnych wchodzących w skład jednej jednostki rejestrowej gruntów,
- wykazanych w opisie obiektu lokal samodzielny.
Kartoteka lokali zawiera podstawowe dane ewidencyjne wymienione w rejestrze lokali
oraz:
• dane określające właścicieli lokali oraz innych władających lokalami,
• oznaczenia jednostek rejestrowych gruntów, jednostek rejestrowych budynków oraz
w przypadku lokali stanowiących odrębne nieruchomości - oznaczenia jednostek
rejestrowych lokali związanych z poszczególnymi lokalami.
Pozycję kartoteki lokali stanowią dane o lokalach znajdujących się w jednym budynku.

Województwo: dolnośląskie
Powiat: trzebnicki
Gmina: Trzebnica
Miejscowość: Trzebnica
Jednostka ewidencyjna: 022003_4, Trzebnica-miasto
Obręb: Nr 0001, Trzebnica
(Nazwa organu wydającego dokument)
Nr kancelaryjny ............................
REJESTR LOKALI

Nr jednostki rejestrowej lokali: L. 1024

Pozycja kartoteki lokali: 022003_4.0001.47_BUD
Pozycja kartoteki budynków: 022003_4.0001.G135
Właściciel SKARB PAŃSTWA
Siedziba: ul., udział 1/1

Sporządzono według stanu z dnia 7-1-2001 (Imię i nazwisko osoby reprezentującej organ)
Sporządził(a): Data i Podpis
(Pieczęć urzędowa)

Rys. 12 .5.11

911
Na podstawie rejestru i kartoteki lokali (rys. 12.5.11) wydawane są wypisy z
rejestru/katrtoteki lokali zawierające:
• Dane właściciela/władającego/ dzierżawcy
• Funkcja użytkowa lokalu
• Identyfikator lokalu
• Liczba i rodzaj pomieszczeń przynależnych do lokalu
• Liczba izb
• Nazwa województwa, powiatu, jednostki ewidencyjnej
• Numer jednostki rejestrowej
• Numer Księgi Wieczystej
• Numer lokalu
• Obręb, arkusz mapy, numer działki
• Opis położenia działek ewidencyjnych
• Pole powierzchni użytkowej lokalu oraz pomieszczeń przynależnych
• Rodzaj praw władającego
• Wartość działki
Wypis jest zaopatrzony klauzulą o jego przeznaczeniu:
• Sąd Rejonowy: Wydział Ksiąg Wieczystych (założenie księgi lokalowej)

Dokumenty ewidencyjne
Dokumentami ewidencyjnymi są:

a) raporty podstawowe (opisane wyżej):

• rejestr gruntów,
• rejestr budynków,
• rejestr lokali,
• kartotekę budynków,
• kartotekę lokali,
• mapę ewidencyjną,

b) raporty pomocnicze:

• zestawienie gruntów: spis danych o ogólnej powierzchni i wartości gruntów

wchodzących w skład poszczególnych jednostek rejestrowych z podziałem na
użytki gruntowe i klasy gleboznawcze, sporządzanym dla obrębu lub jednostki
ewidencyjnej,

• wykaz gruntów: spis danych o ogólnej powierzchni i wartości gruntów położonych

w granicach jednostki ewidencyjnej, zestawionych według ich przynależności do
poszczególnych grup i podgrup rejestrowych z jednoczesnym podziałem na użytki
gruntowe,

912
• wykaz budynków: spis danych o liczbie i wartości budynków, wybudowanych na
gruntach położonych w granicach jednostki ewidencyjnej, zestawionych według
przynależności budynków do poszczególnych grup i podgrup rejestrowych
z jednoczesnym podziałem ze względu na podstawową funkcję użytkową budynki
oraz wyróżnieniem budynków, które stanowią części składowe gruntów, oraz
budynków, które stanowią odrębne od gruntu nieruchomości.

• wykaz lokali: spis danych o liczbie i wartości lokali, stanowiących odrębne

nieruchomości, znajdujących się w granicach jednostki ewidencyjnej, zestawionych
według przynależności lokali do poszczególnych grup i podgrup rejestrowych
z jednoczesnym podziałem na lokale mieszkalne i niemieszkalne.

• skorowidz działek: spis działek ewidencyjnych położonych w granicach jednego

obrębu, zawierający numery tych działek w kolejności wzrastającej oraz numery
jednostek rejestrowych gruntów, do których działki ewidencyjne zostały
przyporządkowane.

c) wykazy:

• podmiotów ewidencyjnych,
• użytkowników wieczystych gruntów,
• jednostek organizacyjnych sprawujących zarząd lub trwały zarząd
nieruchomościami,
• państwowych osób prawnych, którym Skarb Państwa powierzył w stosunku do
jego nieruchomości wykonywanie prawa własności lub innych praw rzeczowych,
• organów administracji publicznej, które gospodarują nieruchomościami
wchodzącymi. w skład zasobu nieruchomości Skarbu Państwa oraz gminnych,
powiatowych i wojewódzkich zasobów nieruchomości,
• użytkowników gruntów państwowych i samorządowych,
• dzierżawców gruntów,

- będące alfabetycznymi spisami osób, jednostek organizacyjnych i organów, które

zawierają oprócz danych określających te osoby, jednostki i organy, oznaczenia
jednostek rejestrowych gruntów, jednostek rejestrowych budynków, jednostek
rejestrowych lokali oraz pozycji kartoteki budynków i kartoteki lokali, związanych
z poszczególnymi osobami, jednostkami organizacyjnymi i organami.

913
12.6. Bazy danych BDOT10k i BDOO
Rozporządzenie MSWiA: Dz.U. z 2011 r. Nr 279, poz. 1642
Rozporządzenie MSWiA z dnia 17 listopada 2011 r. w sprawie bazy danych obiektów
topograficznych oraz bazy danych obiektów ogólnogeograficznych a także
standardowych opracowań kartograficznych (Dz.U. z 2011 r. Nr 279, poz. 1642)
określa:
• zakres informacji gromadzonych w bazie danych obiektów topograficznych
BDOT10k,
• zakres informacji gromadzonych w bazie danych obiektów ogólnogeograficznych
BDOO,
• organizację, tryb i standardy techniczne tworzenia baz danych BDOT10k i BDOO,
• tryb i standardy techniczne aktualizacji baz danych BDOT10k i BDOO,
• tryb i standardy techniczne udostępniania baz danych BDOT10k i BDOO,
• tryb i standardy techniczne tworzenia standardowych opracowań kartograficznych
w następujących skalach: 1:10 000, 1:25 000, 1:50 000, 1:100 000, 1:250 000,
1:500 000, 1:1 000 000.

Zakres informacyjny BDOT10k i BDOO

W bazie BDOT10k gromadzi się informacje o obiektach topograficznych obejmujące:
• lokalizację przestrzenną obiektów w obowiązującym państwowym systemie
odniesień przestrzennych,
• charakterystykę obiektów,
• kody kartograficzne, przypisane znakom kartograficznym stosowanym na mapach
w szeregu skalowym od 1:10 000, 1:25 000, 1:50 000, 1:100 000.
• metadane obiektów,
natomiast w bazie BDOO gromadzi się poddane procesowi generalizacji obiekty
BDOT10k.
Wspólny katalog obiektów dla BDOT10k i BDOO zawiera załącznik nr 1 do
rozporządzenia MSWiA natomiast klasyfikacja obiektów na trzech poziomach
szczegółowości z oznaczeniami kodowymi podana jest w załączniku nr 2.

Baza danych BDOT10k

Zawartość bazy BDOT10k wyświetlonej na 50 warstwach tematycznych można

przeglądać na geoportalu (rys. 12.6.1). Na ekranie można odczytywać współrzędne
geocentryczne geodezyjne φ, λ oraz płaskie x, y w układzie 1992 (EPSG 2180),
(rys. 12.6.1).
Bazę tą można pozyskać w zakresie pełnej treści lub wybranych warstw tematycznych
w CODGiK jak również w WODGiK. WODGiK we Wrocławiu udostępnia BDOT10k
w układzie PL-1992 na obszarze województwa dolnośląskiego w postaci wektorowej
bazy danych SHP (plik programu ArcGIS) jak również w postaci mapy topograficznej
rastrowej TIFF i drukowanej A0, A1, A2 i A3.

914
 Rys. 12 .6.1

Na rysunkach 12.6.2-4 wyszczególnione sa wszystkie tematyczne warstwy bazy

danych BDOT10k w obrębie arkusza M-33-34-D-b-4. Na rys. 12.6.3 można zauważyć
krój sekcyjny tego arkusza wzdłuż ukośnych względem ramki ekranu linii
odwzorowanych południków i równoleżników stanowiących siatkę kartograficzną
w układzie PL-1992.

915
 Rys. 12 .6.2

Przykłady zastosowań BDOT10k

BDOT10k ma szereg zastosowań:
• zasilanie danymi topograficznymi lokalnych, regionalnych i krajowych systemów
informacji geograficznej

916
• wspomaganie systemów produkcji map topograficznych
• zasilanie systemów produkcji map tematycznych
• zasilanie systemów wspomagania planowania przestrzennego
• udostępnianie danych do planowania bezprzewodowych sieci łączności np.
radiowych, komórkowych itd. (symulacja propagacji fal, optymalizacja
rozmieszczenia nadajników)
• udostępnianie danych do systemów lokalizacyjnych, nawigacyjnych itp.

Rys. 12 .6.3

917
• udostępnianie danych do systemów ochrony obiektów i pojazdów (monitoring,
poszukiwanie pojazdów) itd.
• udostępnianie danych do systemów zarządzania flotami pojazdów
• udostępnianie danych do systemów obronności kraju
• udostępnianie danych dla centrów zarządzania kryzysowego i centrów
powiadamiania ratunkowego,

Rys. 12 .6.4

918
Baza danych BDOO
Zawartość bazy BDOO można przeglądać na geoportalu:
• baza podstawowa w skali 1:250 000 (rys. 12.6.5),
• baza pochodna w skali 1:500 000 (rys. 12.6.6),
• baza pochodna w skali 1:1 000 000 (rys. 12.6.7).

Baza podstawowa BDO w skali 1: 250 000

Rys. 12 .6.5

919
 Baza pochodna BDO w skali 1: 500 000

Rys. 12 .6.6

Baza Danych Ogólnogeograficznych BDO jest dostępna w CODGiK i WODGiK

w formatach GIS COVERAGE/SHP, wektorowym kartograficznym EPS i rastrowym
JPG/TIFF:
Obszar zamówienia można określić granicami administracyjnymi, plikiem wektorowym
w wybranym układzie współrzędnych lub godłem arkusza mapy.

920
Arkusze mapy są segmentami elipsoidalnymi siatki geograficznej o wymiarach:
• baza podstawowa 1:250 000: 1° długości × 1° - szerokości - geodezyjnej,
• baza pochodna 1:500 000: 2° długości × 2° - szerokości - geodezyjnej,
• baza pochodna 1:1 000 000: 5° długości × 3° - szerokości - geodezyjnej,

Baza pochodna BDO w skali 1: 1 000 000

Rys. 12 .6.7

921
Współrzędne geodezyjne lewego dolnego narożnika wybranego arkusza mapy stanowią
godło, przykłady podane są na rysunkach 12.6.8-10.

14° 15° 16° 17° 18° 19° 20° 21° 22° 23° 24°
x

54°

1650 - godło
53° arkusza (1°× 1°)
bazy podstawowej
1:250 000
52° o współrzędnych
lewego dolnego
narożnika:
51°
- długość 16°
1650
- szerokość 50°
50°

49°
Układ 1992
y

Rys. 12 .6.8

14° 15° 16° 17° 18° 19° 20° 21° 22° 23° 24°
x

54°

53°
1649 - godło
arkusza (2°× 2°)
bazy pochodnej
52° 1:500 000
o współrzędnych
lewego dolnego
51° narożnika:
1649 - długość 16°
50°
- szerokość 49°

49°
Układ 1992
y

Rys. 12 .6.9

922
 14° 19° 24°
x 54°
1452 1952

1449 - godło
arkusza (5°× 3°)
bazy pochodnej
1:1 000 000
52° o współrzędnych
lewego dolnego
narożnika:
- długość 14°
- szerokość 49°

1449 1949
49°
Układ 1992 y

Rys. 12 .6.1 0

Przykłady zastosowań BDO

Prezentacje kartograficzne danych GUS

• prezentacja graficzna statystycznych danych tabelarycznych Głównego Urzędu
Statystycznego na mapach metodami:
a) kartogramu - służącą do przedstawiania intensywności zjawiska w granicach
danych jednostek przestrzennych,
b) kartodiagramu - służącą do przedstawiania bezwzględnych wartości danego
zjawiska, odniesionych do punktów, linii lub powierzchni.

W zarządzaniu obszarami wiejskimi

• opracowanie ogólnokrajowej sieci obszarów o niekorzystnych warunkach
gospodarowania oraz sieci obszarów rolniczych cennych przyrodniczo wraz
z analizą struktury użytkowania ziemi,
• wieloczynnikowe analizy warunków produkcji rolnej, określanie zagrożeń produkcji
rolnej (ochrona gleb: erozja, zanieczyszczenie gleb),
• waloryzacja obszarów rolniczych pod kątem, rozwoju rolnictwa ekologicznego,
• analiza potencjalnych zagrożeń dla środowiska przyrodniczego, zdrowia publicznego
płynących z działalności rolniczej,
• analizy zmian struktury użytkowania gruntów rolnych,
• przestrzenne symulacje zmian krajobrazu rolniczego,

923
• monitorowanie efektów wdrażania działań systemowych (strategii, planów,
programów),
• ocena trendów rozwoju rolnictwa w poszczególnych regionach Polski,
• wdrażanie nowoczesnych technologii w rolnictwie: rolnictwo oparte na
komputerowych systemach sterowania uprawą z wykorzystaniem technik GPS oraz
inteligentnych systemów nawożenia.

W zarządzaniu kryzysowym
• modelowanie potencjalnego zasięgu fali powodziowej na podstawie danych
teledetekcyjnych oraz analizy danych historycznych,
• prognoza rozprzestrzeniania się pożaru na podstawie rzeźby terenu i kierunku
wiatrów,
• wyznaczanie stopnia zagrożenia pożarowego na podstawie analizy wilgotności
ściółki leśnej,
• tworzenie map dyżurnych np. powodzi wspomagających prowadzenie akcji
ratunkowych,
• określanie lokalizacji zniszczonych elementów infrastruktury i zagospodarowania
terenu,
• ocena stanu infrastruktury przeciwpowodziowej np. ciągłość wałów,
• ocena ryzyka wystąpienia powodzi na danym terenie oraz szkód z nią związanych,
• wyznaczanie obszarów zagrożonych szkodami powodziowymi terenów
zabudowanych, użytkowanych rolniczo, infrastruktury drogowej, kolejowej,
mostów, linii przesyłowych oraz infrastruktury komunalnej np. ujęć wody pitnej,
tworzenie bazy danych i map z lokalizacją tych szkód.

W transporcie
• projektowanie przebiegu nowych tras komunikacyjnych, w tym rozwiązania
wariantowe jak również modernizacja odcinków dróg istniejących, przy
uwzględnieniu informacji o pokryciu i rzeźbie terenu, sieci osadniczej oraz
istniejących i projektowanych obszarach chronionych (dane zgromadzone w BDO
umożliwiają szybką i wiarygodną analizę współwystępowania i sąsiedztwa
określonych obiektów np. ocenę stopnia fragmentacji siedlisk czy też występowania
obszarów chronionych na trasie nowych dróg, uwzględnienie ich położenia przy
tego typu analizach stanowi podstawę podejmowania strategicznych decyzji),
• monitoring eksploatacji sieci komunikacyjnej i wszelkiego typu utrudnień w ruchu,
powodowanych czynnikami zmiennymi w czasie (np. wyłączenia odcinków dróg
związane z remontami), na tej podstawie wykonywanie analiz przebiegu tras
z podawaniem ich długości i odległości między poszczególnymi punktami na trasie
na przykład w celu wytyczenia trasy omijającej odcinki wyłączone z ruchu,
• analizy sieciowe,
• obliczanie odległości,
• analizy oddziaływania sieci transportowej na zdrowie człowieka, np. planowanie
rozmieszczenia ekranów dzwiękochłonnych na drogach szybkiego ruchu,
• określanie zagrożeń dla obiektów cennych przyrodniczo przez sieć komunikacyjną,

924
W zarządzaniu środowiskiem
• w zakresie ochrony środowiska: analiza zmian pokrycia terenu w tym zmian szaty
roślinnej,
• przygotowywanie dokumentacji Ocen Oddziaływania na Środowisko oraz
Pozwoleń Zintegrowanych: analizy oddziaływania obiektów na środowisko,
modelowanie stanu środowiska w zależności od zmiennych kryteriów,
• w zakresie gospodarki zasobami środowiska: bilansowanie stanu zasobów
wodnych, kopalin i wód podziemnych; analizy zmian parametrów informujących
o jakości poszczególnych komponentów; analiza wyników monitoringu
środowiska - wyrażonych głównie wielkościami wskaźników opisujących jakość
wód, powietrza, natężenia hałasu, stanu lasów itp.; analiza zmian warunków
wodnych; analizy rozmieszczenia zanieczyszczeń i skażeń; określanie ilości
dostępnych zasobów wodnych dla potrzeb prowadzenia prawidłowej gospodarki
wodą w zlewni, określanie granic poboru wody.

Tworzenie BDOT10k i BDOO

Bazę BDOT10k tworzy się na podstawie:
1) danych zawartych w godezyjnych bazach danych EGiB, GESUT, PRG, PRNG,
2) danych zawartych w bazach danych prowadzonych przez inne organy lub
instytucje, w szczególności:
• ministra właściwego do spraw transportu w zakresie sieci komunikacyjnej,
• ministra właściwego do spraw łączności w zakresie sieci uzbrojenia terenu,
• ministra właściwego do spraw budownictwa w zakresie budowli i urządzeń,
• ministra właściwego do spraw rolnictwa, środowiska oraz gospodarki
przestrzennej i mieszkaniowej w zakresie kompleksów użytkowania terenu oraz
pokrycia terenu,
• ministra właściwego do spraw środowiska oraz Generalnego Dyrektora Ochrony
Środowiska w zakresie terenów chronionych,
• ministra właściwego do spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego
w zakresie zabytków nieruchomych,
• Krajowy Zarząd Gospodarki Wodnej oraz Instytut Meteorologii i Gospodarki
Wodnej w zakresie sieci wodnej,
• Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego w zakresie identyfikatorów i nazw
jednostek podziału terytorialnego kraju,
• urzędy miast i gmin w zakresie siedzib instytucji,

3) danych pozyskanych z wywiadu terenowego.

Bazę BDOO tworzy się na podstawie danych zawartych w BDOT10k.

Wytyczne wprowadzania obiektów do baz BDOT10k i BDOO zawierają załączniki nr 4

i 5, odpowiednio.

925
System teleinformatyczny obsługujący BDOT10k i BDOO zapewnia:
• kontrolę dostępu do danych i autoryzację użytkowników systemu,
• zasilanie baz danych danymi zawartymi w EGiB, GESUT, PRG, PRNG
• zasilanie baz danych danymi zawartymi we wspomnianych wyżej rejestrach
prowadzonych przez inne organy lub instytucje,
• przechowywanie pełnego opisu geometrii i atrybutów obiektów zdefiniowanych
w załączniku 3 do Rozporządzenia MSWiA,
• kontrolę jakości danych zawartych w BDOT10k i BDOO,
• identyfikację danych źródłowych stanowiących podstawę do wizualizacji
kartograficznej BDOT10k i BDOO
• generowanie map topograficznych oraz map ogólnogeograficznych,
• udostępnianie obiektów BDOT10k i BDOO w postaci cyfrowej i analogowej.

Bazy BDOT10k i BDOO prowadzi się w obowiązującym systemie odniesień

przestrzennych.

Aktualizacja BDOT10k i BDOO

BDOT10k aktualizuje się na podstawie danych zawartych w wymienionych źródłach,
aktualizacja następuje po uzyskaniu nowych danych. BDOO aktualizuje się na podstawie
danych zawartych w BDOT10k po aktualizacji danych w BDOT10k.

Udostępnianie BDOT10k i BDOO

Dane zawarte w BDOT10k i BDOO udostępnia się w obowiązującym państwowym
systemie odniesień przestrzennych:
• przy pomocy usług sieciowych,
• w postaci dokumentów elektronicznych GML,
• w postaci standardowych opracowań kartograficznych,
• w postaci przetworzonych zbiorów danych w formie cyfrowej lub analogowej.

Tworzenie map topograficznych i map ogólnogeograficznych

Mapa topograficzna jest opracowaniem kartograficznym o treści przedstawiającej
elementy środowiska geograficznego powierzchni Ziemi i ich przestrzenne związki.
Mapa ogólnograficzna jest jednolitym pod względem treści, symbolizacji i generalizacji
opracowaniem kartograficznym obszaru całego kraju, przedstawiającym
charakterystyczne i typowe elementy środowiska geograficznego i ich przestrzenne
związki.
Mapy te są zaliczane do map geograficznych (rys. 12.1.10).
Mapy topograficzne tworzy się na podstawie:
• danych zawartych w BDOT10k, w procesie ich generalizacji, wizualizacji
i redakcji kartograficznej,
• danych zawartych w numerycznym modelu rzeźby terenu,
• danych zawartych w Państwowym Rejestrze Nazw Geograficznych.

926
Wykaz obiektów i standardy techniczne tworzenia map topograficznych w skalach 1:10
000, 1:25 000, 1:50 000 i 1:100 000 zawierają załączniki o numerach 6, 7, 8 i 9
rozporządzenia MSWiA, odpowiednio.

Mapy ogólnogeograficzne tworzy się na podstawie:

• danych zawartych w BDOO, w procesie ich generalizacji, wizualizacji i redakcji

kartograficznej,
• danych zawartych w numerycznym modelu rzeźby terenu,
• danych zawartych w Państwowym Rejestrze Nazw Geograficznych.

Wykaz obiektów i standardy techniczne tworzenia map ogólnogeograficznych w skalach

1:250 000, 1:500 000 i 1:1 000 000 zawierają załączniki o numerach 10, 12 i 12
rozporządzenia MSWiA, odpowiednio.
Mapy topograficzne i ogólnogeograficzne opracowuje się w podziale na arkusze.

Tr eść ar kusza mapy stanowią:

• symbole kartograficzne reprezentujące obiekty BDOT10k lub BDOO
• nazwy i opisy objaśniające, wygenerowane na podstawie danych z BDOT10k lub
BDOO oraz Państwowego Rejestru Nazw Geograficznych,
• symbole kartograficzne reprezentujące obiekty wygenerowane z numerycznego
modelu rzeźby terenu, będące prezentacją rzeźby terenu,
• dodatkowe dane geometryczne, w szczególności: kontury rozgraniczające pokrycie
terenu, granice administracyjne, strzałki kierunku biegu cieków, strzałki wylotów
dróg i linii kolejowych na granicy arkusza.
• elementy pozaramkowe, w szczególności: ozdobna ramka, opisy i legenda mapy.

Przepisy przejściowe

BDOT10k zostanie utworzona do dnia 31 grudnia 2013 r natomiast BDOO do

31.12.2014 r. Do tego czasu mapy topograficzne i mapy ogólnogeograficzne tworzy się
na podstawie danych zgromadzonych w dotychczas prowadzonych zbiorach danych,
zawierających informacje o obiektach topograficznych i ogólnogeograficznych, oraz
innych materiałów zgromadzonych w państwowym zasobie geodezyjnym
i kartograficznym PZGiK.

927
12.7. Bazy danych BDZLiS BDORTO BDNMT
Rozporządzenie MSWiA: Dz.U. z 2011 r. Nr 263, poz. 1571
Zakres informacji gromadzonych w bazach danych dotyczących zobrazowań lotniczych
i satelitarnych oraz ortofotomapy i numerycznego modelu terenu:
• organizację baz danych,
• tryb i standardy techniczne tworzenia baz danych,
• tryb i standardy techniczne aktualizacji baz danych,
• tryb i standardy techniczne udostępniania baz danych,
określa rozporządzenie MSWiA z dnia 3 listopada 2011 r. (Dz.U. z 2011 r. Nr 263, poz.
1571) w sprawie baz danych dotyczących zobrazowań lotniczych i satelitarnych
(BDZLiS) oraz ortofotomapy (BDORTO) i numerycznego modelu terenu (BDNMT,
BDNMPT).
Szczegółowy opis tych baz danych i fotogrametrycznych metod ich zasilania - zgodnie
z wspomnianym rozporządzeniem MSWiA, podane są w rozdziałach 9-12.
Poniżej opisane są produkty udostępniane z tych baz danych.

Zdjęcia lotnicze i otrofotomapa

Zdjęcia lotnicze i ortofotomapę można zamawiać w CODGiK (rys. 12.7.1-4).
Ortofotomapa jest dostępna również w WODGiK (rys. 12.7.5).
Zdjęcie lotnicze RGB piksel 6,8 cm (www.codgik.gov.pl/zobrazowania-lotnicze.html)

Rys. 12 .7.1

928
 Skorowidz zdjęć lotniczych: arkusz M-33-35-C-a-3

http://skorowidze.codgik.gov.pl/foto

Rys. 12 .7.2

Ortofotomapa RGB piksel 0.1 m (www.codgik.gov.pl/ortofotomapa.html)

Rys. 12 .7.3

929
 Skorowidz ortofotomapy: arkusz M-33-35-C-a-3-2

http://skorowidze.codgik.gov.pl/orto/

Rys. 12 .7.4

Skorowidz ortofotomapy: arkusz M-33-35-C-a-3

http://geoportal.dolnyslask.pl/imap/?gpmap=gp13

Rys. 12 .7.5

930
Numeryczny Model Terenu NMT
Numeryczny model terenu NMT oraz dane pomiarowe NMT dostępne są w CODGiK
i WODGIK w układzie 1992, na różnych obszarach kraju, pozyskane różnymi
technikami, w różnych formatach:
• ESRI TIN - nieregularna sieć trójkątów TIN (rys. 12.7.6-7)

Wizualizacja w ArcScene pliku ESRI_TIN dostępnego na stronie:

http://www.codgik.gov.pl/zasob/372-numeryczne-dane-wysokosciowe.html

Metoda triangulacji: Delaunay

Liczba węzłów: 17534
Liczba trójkątów: 34140
Z - zakres: 114,650002 - 131,089996

Rys. 12 .7.6
Skorowidz NMT: ESRI TIN

http://skorowidze.codgik.gov.pl/nmt/
Rys. 12 .7.7

931
• ARC/INFO ASCII GRID - regularna siatka o oczku 1 m, dostępna w pliku
tekstowym w postaci macierzy o wierszach i kolumnach X, Y i wartości Z
(rys. 12.7.8-10)
Plik tekstowy NMT: ASCII_GRID.asc
http://www.codgik.gov.pl/zasob/372-numeryczne-dane-wysokosciowe.html

Rys. 12 .7.8
Wizualizacja pliku ASCII_GRID.asc (rys. 12.7.6) w ArcScene

Rys. 12 .7.9

932
 Skorowidz NMT: ARC/INFO ASCII GRID

http://skorowidze.codgik.gov.pl/nmt/

Rys. 12 .7.1 0

• ASCII (XYZ) - regularna siatka o oczku 1 m, dostępna w pliku tekstowym

w postaci tabeli X, Y, Z (rys. 12.7.11-14),

Plik tekstowy NMT: ASCII_XYZ.xyz

http://www.codgik.gov.pl/zasob/372-numeryczne-dane-wysokosciowe.html

Rys. 12 .7.11

933
 Przegląd pliku ASCII_XYZ.xyz (rys. 12.7.6) w ArcMap

Rys. 12 .7.1 2

Przegląd pliku ASCII_XYZ.xyz (rys. 12.7.6) w ArcScene

Rys. 12 .7.1 3

934
 Skorowidz NMT: ASCII (XYZ)

http://skorowidze.codgik.gov.pl/nmt

Rys. 12 .7.1 4

• Intergraph GRD - raster oraz Intergraph TTN - nieregularna sieć trójkątów

(rys. 12.7.15-16)

Rys. 12 .7.1 5 Rys. 12 .7.1 6

935
• Warstwice DGN/DXF (rys. 12.7.17-18)

Wizualizacja w ArcScene pliku WARSTWICE.DXF dostępnego na stronie

http://www.codgik.gov.pl/zasob/372-numeryczne-dane-wysokosciowe.html

Rys. 12 .7.1 7
Skorowidz NMT: Warstwice DGN/DXF

http://skorowidze.codgik.gov.pl/nmt

Rys. 12 .7.1 8

936
• Dane pomiarowe NMT (rys. 12.7.19)
Skorowidz NMT: Dane pomiarowe NMT

http://skorowidze.codgik.gov.pl/nmt

Rys. 12 .7.1 9

Numeryczny Model Pokrycia Terenu NMPT

Numeryczny model pokrycia terenu NMPT dostępny jest w CODGiK, w plikach
tekstowych:
• ARC/INFO ASCII GRID - siatka kwadratów dostępna w pliku tekstowym
w postaci macierzy o wierszach i kolumnach X, Y i wartości Z (rys. 12.7.8
i 12.7.20)
• ASCII (XYZ) - siatka kwadratów dostępna w pliku tekstowym w postaci tabeli
X, Y, Z (rys. 12.7.11 i 12.7.21),
Dane te są wyinterpolowane z chmur punktów lotniczego skaningu laserowego LIDAR
w regularnej siatce o oczku:
• 0.5 metra dla obszarów miejskich, oraz
• 1.0 metr dla pozostałych obszarów.
Na rysunkach 12.7.22-24 pokazany jest widok z góry numerycznego modelu terenu
NMT, numerycznego modelu pokrycia terenu NMPT i Ortofotomapy na tym samym
obszarze.
Natomiast na rysunkach 12.7.25-26 pokazany jest widok trójwymiarowy numerycznego
modelu terenu NMT i numerycznego modelu pokrycia terenu NMPT na tym samym
obszarze.

937
 Skorowidz NMPT: ARC/INFO ASCII GRID

Rys. 12 .7.2 0

Skorowidz NMPT: ASCII (XYZ)

Rys. 12 .7.2 1

938
 NMT: www.mggpaero.com/galeria-skaning-laserowy.html

Rys. 12 .7.2 2
NMPT: www.mggpaero.com/galeria-skaning-laserowy.html

Rys. 12 .7.2 3

Ortofotomapa: www.mggpaero.com/galeria-skaning-laserowy.html

Rys. 12 .7.2 4

939
NMT: www.mggpaero.com/galeria-skaning-laserowy.html

Rys. 12 .7.2 5
NMPT: www.mggpaero.com/galeria-skaning-laserowy.html

Rys. 12 .7.2 6

940
12.8. Bazy danych PRNG, EMUiA

Państwowy rejestr nazw geograficznych PRNG

Zakres informacji gromadzonych w bazie danych państwowego rejestru nazw
geograficznych PRNG oraz organizację, tryb i standardy techniczne tworzenia,
aktualizacji, weryfikacji i udostępniania danych PRNG określa Rozporządzenie Ministra
Administracji i Cyfryzacji z dnia 14 lutego 2012 r. w sprawie państwowego rejestru
nazw geograficznych (Dz.U. z 2012 r. poz. 309).
Podstawą rozporządzenia jest art. 19 ust. 1 pkt. 8 ustawy z dnia 17 maja 1989 r. Prawo
geodezyjne i kartograficzne (Dz. U. z 2010 r. Nr 193, poz.1287).

Ewidencja miejscowości ulic i adresów EMUiA

Szczegółowy zakres informacji gromadzonych w bazie danych ewidencji
miejscowości, ulic i adresów EMUiA oraz organizację, tryb i standardy techniczne
tworzenia, aktualizacji i udostępniania danych EMUiA określa Rozporządzenie Ministra
Administracji i Cyfryzacji z dnia 9 stycznia 2012 r. w sprawie ewidencji miejscowości,
ulic i adresów (Dz.U. z 2012 r. poz. 125).
Podstawą rozporządzenia jest art. 47 ust. 5 ustawy z dnia 17 maja 1989 r. Prawo
geodezyjne i kartograficzne (Dz. U. z 2010 r. Nr 193, poz.1287).

941
Literatura
Anigacz W. (2008) Geodezja inżynieryjna. Wybrane zagadnienia. Wyznaczenie
odchylenia osi komina od pionu. Wyd. PO.
Armer G.S.T. (Ed.), (2001) Monitoring and Assessment of Structures. SPON PRESS.
Anderson J. M., Mikhail E. M. (1998) Surveying. Theory and Practice.
WCB McGraw-Hill.
Banasik P., Cichociński P., Czaja J., Góral W., Kozioł K., Krzyżek R, Kudrys J.,
Ligas M., Skorupa B. (2011) Podstawy Geomatyki. Wyd. AGH.
Baran W. (1999) Teoretyczne podstawy opracowania wyników pomiarów geodezyjnych.
PWN Warszawa.
Beluch J. (2007) Ćwiczenia z Geodezji 1. Wyd. AGH.
Beluch J. (2008) Ćwiczenia z Geodezji 2. Wyd. AGH.
Beluch J., Furkacz M., Mróz J., Pokrzywa A. (2008) Badania laboratoryjne
niwelatorów i precyzyjnych łat niwelacyjnych. Wyd. AGH.
Blachut T., Chrzanowski A., Saastamoinen J.H. (1979) Urban Surveying and
Mapping. Springer.
Blunt L., Jiang X. (2003) Advanced Techniques for Assessment Surface Topography.
KOGAN PAGE SCIENCE.
Blunt L., Stout K.J. (2000) Three Dimensional Surface Topography. Penton Press.
Bore K., Akos D.M., Bertelsen N., Rinder P., Jensen S.H. (2007),
A Software-Defined GPS and Galileo Reciver. Birkhauser Boston.
Bryś H., Przewłocki S. (1998) Geodezyjne metody pomiarów przemieszczeń budowli.
PWN.
Buchroithner M., (Ed.), (2012) True in 3D Cartography. Springer
PWN.
Capderou M. (2005) Satellites. Orbit and missions. Springer.
Chandra A.M. (2005) Surveying. Problem Solving with Theory and Objective Type
Questions. NEW AGE.
Chen Y. (Ed.), (2009) Image Processing. INTECH.
Chen W., Fu Z., Chen C.S. (2014) Recent Advances in Radial Basis Founction
Collocation Methods. Springer.
Chojka A., Pachelski W., Zwirowicz-Rutkowska A. (2012) Podstawy budowy
infrastruktury informacji przestrzennej. Wyd. Uniw. Warmińsko Mazurskiego.
Cole G.M. (2009) Surveyor Reference Manual. Professional Publications, Inc.
Crawford W.G. (2002) Construction Surveying and Layout: A Step-By-Step Field
Engineering Methods Manual.
Cressie N.A.C. (1993) Statistics for Spatial Data. WILEY.
Cyganek B., Siebert J.P. (2009) An introduction to 3D Computer Vision. Techniques
and Algorithms. WILEY.
Czarnecki K. (2011) Geodezja współczesna. GALL, Warszawa.
Dai F., Lu M. (2011) Applied Close-Range Photogrammetry in Construction.
LAP LAMBE RT.
Dodge M., McDerby M., Turner M. (2008) Geographic Visualization. WILEY.

942
Duggal S.K. (2013a) Surveying. Vol I. McGraw Hill.
Duggal S.K. (2013b) Surveying. Vol II. McGraw Hill.
Dzemyda G., Kurasova O., Żilinskas J. (2013) Multidimensional Data Visualization.
Methods and Applications. Springer.
Egels Y., Kasser M. (2002) Digital photogrammetry. Taylor&Francis.
El-Sheimy N. Valeo C., Habib A. (2005) Digital Terrain Modeling. Acquisition,
Manipulation, and Applications. ARTECH.
Felcenloben D. (2011) Geoinformacja. Wprowadzenie do systemów organizacji danych
i wiedzy. GALL.
Field H.L. (2011) Landscape Surveying. Cengage Learning.
Fleming C., Marsh S.H., Giles. R.A. (2010) Elevation Models for Geoscience.
The Geological Society, London.
Foster S., Halbstein D. (2014) Integrating 3D Modeling, Photogrammetry and
Design. Springer.
Gao J. (2009) Digital Analysis of Remotely Sensed Imaginery. McGraw-Hill.
Gaetan C., Guyon X. (2010) Spatial Statistics and Modeling. Springer.
Ghanma M. (2006) Integration of Photogrammetry and LIDAR. University of Calgary
Geomatics Engineering, UCGE Reports Number 20241.
Ghilani Ch.D., Wolf P.R. (2014) Elementary Surveying. An Introduction to Geomatics.
Prentice Hall.
Ghilani Ch. (2011) Adjustment Computations: Spatial Data Analysis. WILEY.
Gleason S., Gebre-Egziabher D. (ed.), (2009) GNSS Applications and Methods.
ARTECH HOUSE.
Gocał J. (2009) Geodezja inżynieryjno-przemysłowa. Cz. 2. Wyd. AGH.
Gocał J. (2010) Geodezja inżynieryjno-przemysłowa. Cz. 3. Wyd. AGH.
Gomarasca M.A. (2009) Basics of Geomatics. Springer.
Gorse Ch., Johnston D. (2012) A Dictionary of Construction, Surveying, and Civil
Engineering. Oxford University Press.
Gotlib D., Iwaniak A. Olszewski R. (2007) GIS Obszary zastosowań. PWN.
Grafarend E.W., Krumm F.W. (2006) Map Projections. Springer.
Gruber F.J., Joeckel R. (2011) Formelsammlung fur das Vermessungswesen.
VIEWEG+TEUBNER.
Grewal M., Weill L.R., Andrews A.P. (2001) Global Positioning Systems, Inertial
Navigation and Integration. WILEY.
Grewal M., Andrews A.P., Bartone Ch.G. (2013) Global Navigation Satellite
Systems, Inertial Navigation, and Integration. WILEY.
Griffith D.A. (2003) Spatial Autocorrelation and Spatial Filtering. Gaining
Understanding Trough Theory and Scientific Visualisation. Springer.
Groves P.D. (2013) Principles of GNSS, Interial, and Multisensor Integrated
Navigation Systems. ARTECH HOUSE.
Haklay M. (2010) Interacting with Geospatial Technologies. WILEY.
Hengl T. (2007) A Practical Guide to Geostatistical Mapping of Environmental
Variables. JRC.
Hengl T. (2009) A Practical Guide to Geostatistical Mapping. JRC.

943
Heunecke O., Kuhlmann H., Welsch W. (2013) Handbuch Ingenieurgeodäsie.
Auswertung geodätischer Überwachungsmessungen. Wichmann.
Hlibowicki R., (Ed.), (1981) Geodezja wyższa i astronomia geodezyjna. PWN
Hofmann-Wellenhof B., Lichtenegger H., Wasle E. (2008) GNSS. Global
Navigation Satellite Systems. GPS, GLONASS, Galileo & more. Springer.
Hofmann-Wellenhof B., Kienast G., Lichtenegger H. (2013) GPS in der Praxis.
Springer.
Imhof E. (2007) Cartographic Relief Presentation. ESRI Press.
Jagielski A. (2005) Geodezja I. GEODPIS.
Jagielski A. (2007) Geodezja II. GEODPIS.
Jagielski A. (2004) Przewodnik do ćwiczeń z Geodezji I. GEODPIS.
Jagielski A. (2006) Przewodnik do ćwiczeń z Geodezji II. GEODPIS.
Jagielski A. (2008) Rysunki geodezyjne z elementami topografii i kartografii.
GEODPIS.
Jagielski A. (2012) Podstawy geodezji inżynieryjnej. Standardy, pomiary realizacyjne,
trasy, objętości. GEODPIS.
Jekeli Ch.(2001) Inertial Navigation Systems with Geodetic Applications. GRUYTER.
Jin S. (ed.), (2012) Global Navigation Satellite Systems. Signal Theory
and Applications. INTECH.
Jin S., Cardellach E., Xie F. (2014) GNSS Remote Sensing. Springer.
Kahmen H. (2005) Angewandte Geodasie: Vermessungs-kunde. DE GRUYTER.
Kaplan E.D., Hegarty Ch. J. (2006) Understanding GPS. ARTECH HOUSE.
Kaula W.M. (2000) Theory of Satellite Geodesy. DOVER.
Kavanagh B. (2002) Geomatics. Prentice Hall.
Kavanagh B.F., Slattery D.K. (2014) Surveying with Construction Applications.
Prentice Hall.
Kavanagh B.F., Mastin T. (2013) Surveying. Principles and Applications.
Prentice Hall.
Keller W. (2004) Satellite Geodesy. Institute of Geodesy. Unuversity of Stuttgart.
Kleusberg A., Teunissen P.J.G. (Eds), (1996) GPS for Geodesy. Springer.
Kohlstock P. (2011) Topographie. Methoden und Modelle der Landesufnahme.
GRUYTER.
Konecny G. (2003) Geoinformation. Remote Sensing, photogrammetry and geographic
information systems. Taylor&Francis.
Kosiński W. (2011) Geodezja. PWN.
Kraak M-J., Ormeling F. (2010) Geography: Visualisation of Geospatial Data.
Pearson Education.
Kraus K. (2007) Photogrammetry. Geometry from Images and Laser Scans.
GRUYTER.
Krzywicka-Blum E. (1969) Zarys kartografii. Wyd. WSR Wrocław.
Kurczyński Z. (2014) Fotogrametria. PWN.
Kurczyński Z. (2006) Lotnicze i satelitarne obrazowanie Ziemi. Cz. 1 i 2. Oficyna
Wyd. Polit. Warsz.
Kurczyński Z., Preuss R. (2011) Podstawy fotogrametrii. Oficyna Wyd. PW.

944
Landman K., Hunter T., Jackson J. (2012) An Introduction to Engineering
Surveying. Juta Academic.
Lamparski J., Świątek K. (2007) GPS w praktyce geodezyjnej. Gall.
Lang A. (1982) Zastosowanie rachunku wyrównawczego w geodezji. PWN.
Lawrence A. (1998) Modern Inertial Technology. Springer.
Lee J., Zlatanova S., (Ed.), (2009) 3D Geo-Information Sciences. Springer.
Leick A. (2003) GPS Satellite Surveying. Wiley
Li Z., Zhu Q., Gold Ch. (2006) Digital Terrain Modeling. Principles and
Methodology. CRC PRESS.
Lichti D., Pfeifer N. (2003) Introduction to Terrestrial Laser Scanning. ISPRS,
TU WIEN.
Linder W. (2009) Digital Photogrammetry. A Practical Course. Springer.
Liu J.G., Mason P.J. (2009) Essential Image Processing and GIS for Remote Sensing.
WILEY
Lloyd Ch.D. (2011) Local Models for Spatial Analysis. CRC Press.
Louban R. (2009) Image Processing of Edge and Surface defects. Theoretical Basis
of Adaptive Algorithms with Numerous Practical Applications. Springer.
Luhman T., Robson S., Kyle S., Harley I. (2011) Close range Photogrammetry.
Principles, Techniques and Applications. Prentice Hall.
Luhman T., Robson S., Kyle S., Boehm J. (2013) Close range Photogrammetry
and 3D Imaging. de GRUYTER.
Luo X. (2013) GPS Stochastic Modelling. Springer.
Nathanson P.E., Lanzafama P.E., Kissam P. (2010) Surveying Fundamentals
and Practices. Prentice Hall.
Nelson T.J. (2011) Surveying Practice Problems. Engineering Videos Ed.
Noureldin A., Karamat T.B., Georgy J. (2013) Fundamentals of Inertial Navigation.
Satellite-based Positioning and their Integration. Springer.
Mallet J.L. (2002) Geomodeling. Oxford University Press.
McCormac J.C., Sarasua W., Davis W. (2012) Surveying. WILEY.
McGlone J.Ch., Mikhail E., Bethel S., Mullen R. (2013) Manual of
Photogrammetry. ASPRS
McGlone J.Ch. (2013) Manual of Photogrammetry. ASPRS.
Medyńska-Gulij B. (2011) Kartografia i geowizualizacja. PWN.
Meier S., Borkowski A. (2011) Geometrie Stochastischer Signale: Grundlagen
und Anwendungen in der Geodaten-Verarbeitung. DE GRUYTER.
Mikhail E., Anderson J. (2013) Surveying: Theory and Practice. McGraw Hill
Higher Education.
Montenbruck O., Gil E. (2001) Satellite Orbits. Springer.
Moore A., Dyrecki I. (2008) Geospatial Vision. New Dimensions in Cartography.
Springer.
Moore A., Dyrecki I. (2013) Geospatial Visualisation. Springer.
Möser M. (2008) Handbuch Ingenieurgeodäsie. Wichmann.
Oosterom P., Zlatanova S., Penninga F., Fendel E., (Ed.), (2008) Advances in 3D
Geoinformation Systems. Springer.

945
Olea R.A. (1999) Geostatistics for Engineers and Earth Scientists. Springer.
Osada E. (1998) Analiza, wyrównanie i modelowanie geo-danych. Wyd. AR Wrocław.
Osada E. (2002) Geodezja. Wyd. PWr.
Osada E. (2014a) Geodezyjne układy odniesienia. UxLan, Wrocław.
Osada E. (2014b) Osnowy geodezyjne. UxLan, Wrocław.
Osada E. (2014c) Geodezyjne pomiary terenowe. UxLan, Wrocław.
Paine D.P., Kister J.D. (2012) Aerial Photography and Image Interpretation.WILEY.
Pasławski J., (Ed.), (2006) Od Kartografii do Topografii. NOWA ERA.
Pears N., Liu Y., Bunting P., (Ed.), (2012) 3D Imaging, Analysis and Applications.
Springer.
Peckham R.J., Jordan G. (2007) Digital Terrain Modelling. Springer.
Petrovski I.G., Tsujii T. (2012) Digital Satellite Navigation and Geophysics.
CAMBRIDGE UNIVERSITY PRESS.
Petrovski I.G. (2014) GPS, GLONASS, Galileo, and BeiDou for Mobile Devices.
From Instant to P recise Positioning. CAMBRIDGE UNIVERSITY PRESS.
Polack T. (2003) Focus On 3D Terrain Programming. Premier Press.
Pouliot J., Daniel S., Hubert F., Zamysdi A., (Ed.), (2013) Progress and New Trends
in 3D Geoinformation Sciences. Springer.
Prószyński W., Kwaśniak M. (2006) Podstawy geodezyjnego wyznaczania
przemieszczeń. Pojęcia i elementy metodyki. Wyd. PW.
Przewłocki S. (2002) Geodezja dla kierunków niegeodezyjnych. PWN.
Przewłocki S. (2012) Geodezja inżynieryjno-drogowa. PWN.
Przewłocki S. (2012) Geomatyka. PWN.
Punmia B.C., Jain A.K. (2005) Surveying. Laxmi Publications.
Quan L. (2010) Image-Based Modelling. Springer.
Rahman A.A., Boguslawski P., Gold Ch., Said M.N., (Ed.), (2013) Developments
in Multidimensional Spatial Data Models. Springer.
Renslow M. (2012) Airborne Topographic Lidar Manual. ASPRS.
Richards J.A. (2013) Remote Sensing Digital Image Analysis. Springer.
Rothacher M. (2004) Satellitengeodäsie 2. Vorlesungsskriptum, Institut
für Astronomische und Physicalische Geodäsie. TU München.
Rothacher M. (2005) Satellitengeodäsie 1. Vorlesungsskriptum, Institut
für Astronomische und Physicalische Geodäsie. TU München.
Roy S.K. (2013) Fundamentals of Surveying. PHI Learning Private.
Sanecki J. (2006) Teledetekcja. Pozyskiwanie danych. PWN.
Sandau R. (2010) Digital Airborne Camera. Introduction and Technology. Springer.
Schofield W., Breach M. (2007) Engineering Surveying. ELSEVIER.
Seeber G. (2003) Satellite Geodesy. DE GRUYTER.
Sen Z. (2009) Spatial Modeling Principles in Earth Sciences. Springer.
Shan J., Toth Ch.K., (Ed.), (2009) Topographic Laser Ranging and Scanning.
Principles and Processing. CRC Press.
Sherman M. (2011) Spatial Statistics and Spatio-Temporal Data. Covariance
Functions and Directional P roperties. WILEY.
Sickle J.V. (2011) GPS for Land Surveyors. CRC Press.

946
Sikora A. (2014) Vademecum Prawne Geodety. GALL.
Silva D.C. (2012) Special Applications of Photogrammetry. INTECH.
Sitek Z. (1981) Fotogrametria z Fotografią Techniczną. PWN.
Solomon Ch., Breckon T. (2011) Fundamentals of Digital Image Processing.
A Practical Approach with Examples in Matlab. WILEY.
Smith M.J., Goodchild M.F., Longley P.A. (2011) Geospatial Analysis.
Troubador Publ. Ltd.
Subramanian R. (2014) Surveying and Levelling. Oxford University Press.
Sun J., Jiao W., Wu H., Shi Ch. (2013) China Satellite Navigation Conference
(CSNC) Proceedings. Springer.
Świątkiewicz A. (1979) Fotogrametria. PWN.
Torge W., Muller J. (2012) Geodesy. DE GRUYTER.
Titterton D.H., Weston J.L. (2004) Strapdown Inertial Navigation Technology.
The American Institute Aeronautics and Astronautics.
Uren J., Price W.F. (2010) Surveying for Engineers. Palgrave Macmillan.
Vanicek P., Krakiwsky E. (1986) Geodesy, the Concepts. North-Holland.
Venkatramaiah C. (2013) Textbook of Surveying. Universities Press (India) Pvt. Ltd.
Wackernagel H. (2003) Multivariate Geostatistics. An Introduction with Applications.
Springer.
Walter E., Prozanto L. (1997) Identification of Parameric Models from E xperimental
Data. Springer.
Wang Ch. (2011) Laser Scanning, Theory and Applications. INTECH
Wanic A. (2007) Instrumentoznawstwo geodezyjne i elementy technik pomiarowych.
Wyd. UWM.
Webster R., Oliver M.A. (2007) Geostatistics for Environmntal Scientists. WILEY.
Wells D., Beck N., Delikaraoglou D., Kleusberg A., Krakiwsky E.J.,
Lachapelle G., Langley R.B., Nakiboglu M., Schwarz K-P., Tranquilla J.M.,
Vanicek P. (1999) Guide to GPS Positioning. Canadian GPS Associates.
Wilson J.P., Gallant J.C. (2008) Terrain Analysis. Principles and Applications.
WILEY.
Wiśniewski Z. (2005) Rachunek wyrównawczy w geodezji. Wyd. UWM.
Wolf P., Witt B., Wilkinson B. (2013) Elements of Photogrammetry with Application
in GIS. McGraw-Hill.
Xing H. (2009) Advances in Geocomputing. Springer.
Xu G. (2007) GPS Theory, Algorithms, and Applications. Springer.
Xu G., Xu J. (2013) Orbits. Springer.
Ząbek J. (2012) Geodezja I. Wyd. PW.
Zhou Q., Lees B., Tang G. (2008) Advances in Digital Terrain Analysis. Springer.
Żyszkowska W., Spallek W., Borowicz D. (2012) Kartografia tematyczna. PWN.

947