ATATÜRK ÜNİVERSİTESİ YAYINLARI NO: 809

Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Yayınlan No: 4

Araştırma Serisi No:4

G ülafet DAVUDOVA

w
Ha 555 TAPMACA

f
(555 BİLMECE)

Yayına Hazırlayan
Y rd. Doç. D r. Cengiz AL Y ILM A Z

I
-•V *' *

ERZURUM 1996

/AT
 PA) / h ™* ^
ta r ih i
• ffy
7-/ ^

r ^ h . b a £ W ı r . ‘
- 0 3 IT -
AfATÜRK
ATA ÜNİVERSİTESİ YAYINLARI NO: 809
Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Yayınları No. 4
Araştırma Serisi No:4
I

G ülnfet DAVUDOVA

555 TAPMACA
(555 DİLMECE)

Yayına Hazırlayan
Y rd. Doç. D r. Cengiz A U YIUM A Z

i w< Ü > W

ERZURUM 1996
 Bu araştırma Atatürk Üniversitesi Yönetim Kurulu’nun
26.4.1996 tarih ve 7/70 sayılı kararı uyarınca yayınlanmıştır.

Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü

Müdürlüğü________________________ 25240 Erzurum

Kapak kompozis) vnu: T. Şimşek-O. Gündüz

Dizgi: Scbahat Yılımız

Bııskı: Atatürk Üniv. Kâzını Karabekir Eğitim Fak. Ofset Tesisleri

ISBN: 975-442-042-4
 ÖN SÖZ

555 TAPMACA (Hakti 1994) adlı çalışmamıza konu olan

eser, Gülafet DAVUDOVA tarafından Azerbaycan Türkleri' nden
derlenen ve bu giin büyük bir bölümü hemen hemen bütün Türk
Dünyası'nda yaygın olarak kullanılan 555 "bilıııecc"yi ihtiva
etmektedir.

Gülafet DAVUDOVA, söz konusu "seçme bilmeceler"i yedi

ana başlık altında okuyucuların istifadesine sunmuştur.

liserde yer alan bilmeceler, folklorik vb. özelliklerinin yanı

sıra Azerbaycan Türkçesi'ııc ait değişik "ağız lıususiyctleri"ni
yansıtmaları bakunından da büyük önem taşır.

Biz, çalışmamızda eseri önce Latin harflerine aktardık.

Bilmecelerin diline, tasnifine dokunmadık. Bilmecelerin daha iyi,
daha kolay anlaşılması ve daha geniş okuyucu kitlesine hitap
edebilmesi amacıyla "Gülafet DAVUDOVA'mn Ön Sözü"nii, konu
başlıklarını ve bilmecelerin cevaplarını Türkiye Tiirkçesi'ne
aktararak verdik. Çal imanın sonuna bilmecelerde geçen kelimelerle
ilgili bir de "sözlük" eklemeyi uygun gördük.

Çalışmanın ilgilenenlere faydal ı olması dileğiyle...

Y. Doç. Dr. Cengiz ALYILMAZ
 G Ü L A F E T D A V U D O V A 'N IN Ö N S Ö Z Ü

İnsanuı fikrinin, düşüncesinin oluşmasında ve gelişmesinde

"bilmeceler" büyük rol oynar.

Tabiat karşısında bir çok çözümlenmemiş sırla sihirlenmiş

büyülenmiş olan insan oğlıı, bu yönde her zaman kendine sorular
sormuş ve cevabuıı arayıp bıımağa çalışmıştır. Bulunan cevaplar ise
çoğu kez akla mantığa uygun olmuştur.

İnsan oğlu, tabiat olayları karşısında acze düştüğünü

hissetiği an bıı güçlükleri yenme aşma arzusuyla dolup taşar. Bu
arzu onu sihirli dünyalara götürür ve bilinç altında realiteden
kayııaklanan/yaşanılan hayatla ilgisi bulunan çeşitli olağanüstü
unsurların doğmasına sebebiyet verir. Söz konusu bu olağanüstü
unsurlar da ağızdan ağıza dolaşarak "yaşayan folklor numuneleri"ne
(masal, destan, bilmece...) dönüşür.

Folklor numunelerinin halk arasında en çok sevileni ise

"bilmcceler"dir.

Bilmeceler, atalarunızı uzun kış gecelerinde ocak başlarında

toplamış; onların akıl, idrak ve hazır cevaplılık yarışına, gösterisine
girişmclcrinc/tutuşmalanna vesile olmuştur.
 Bilmeceler, her hangi bir kavram, olay, eşya vs. hakkında
üstü kapalı olarak bahsedilen ve cevabı istenen "soru!ar"dır.

Akim, mantığın düşüncenin küçük yaşlardan itibaren

oluşmasında, gelişmesinde ve şekillenmesinde hiç şüphesi/
"bilmeceler" büyük rol oynar. Bu sebeple çocuklar arasında yapılan
"bilmece yarışm alarına önem verilmeli ve bu yarışmalarda
çocukların yetiştirildikleri çevre, kültürel ve sosyal düzey mutlaka
göz önünde bulundurulmalıdır.

Ilem çocukların Iıem de büyüklerin çok sevdiği ve vaz

geçemediği bilmeceler öteden beri araştırmacılar tarafından derlenip
toplanıpyayınlanmıştır.

Bizim yayma hazırladığımız bu kitapta yer alan bilmeceler,

daha ziyade belirli konularda, belirli cevapları olan ve hemen
hemen herkesin cevabını kolaylıkla bulabileceği "seçme
bilmecelcr"dir.

Kitaptaki bazı bilmecelerin cevabını küçük yaştaki çocuklar

bile bulabileceklerdir.

Denilebilir ki, bu kitap geniş okuyucu kitleleri/her yaştan

okuyucu kitlesi (öğretmen, öğrenci, eğitimci... vs.) dikkate alınarak
hazırianmıştır.
 İÇ İ N D E K İ L E R

ÖN S Ö Z ................................................................................... I.
GÜL AFET DAVUDOVA’NIN ÖN SÖZÜ........................ II
BİLMECELER.................................................................... 1

1. DEĞİŞİK KONULARA AtTSEÇME............................ 2

2. BİTKİLER ALEMİ İLE İLGİLİ BİLMECELER........ 27

2.1. KÜLTÜR BİTKİLERİYLE İLGİLİ
BİLMECELER...................................................... 27
2.2 AĞAÇLARLA İLGİLİ BİLMECELER................. 31
2.3 BOSTAN BİTKİLERİ VE
SEBZELERLE İLGİLİ BİLMECELER............... 32
2.4 MEYVELERLEİLGİLİBİLMECELER............... 38
2.5 YABANİ VE TANELİ BİTKİLER İLE
İLGİLİBİLMECELER.......................................... 46

3. HAYVANLARLA İLGİLİ BİLMECELERDEN

SEÇMELER................................................................... 55
3.1 KUŞLAR VE BAZI KÜMES HAYVANLARIYLA
İLGİLİBİLMECE3 TİR........................................ 63
3.2 BÖCEKLERLE İLGİLİ BİLMECELER............. 67
 3.3 HAYVANLARLA, HAYVANCILIKLA
VE HAYVANLARDAN ELDE EDİLEN
ÜRÜNLERLE İLGİLİ BİLMECELER.............. 74

4 İNSAN VE İNSAN VÜCUDUNA AİT

ORGANLARLAİLGİLİBİLMECELER................... 80

& GİYİM, KUŞAM, TAKI....İLE İLGİLİ

BİLMECELER........................................................... 89

«.EV, ÇADIR.... VE BUNLARIN

BÖLÜMLERİYLE İLGİLİ BİLMECELER............... 93

7. EV EŞYALARIYLA İLGİLİ BİLMECELER............. 97

SÖZLÜK 114
BİLMECELER
 1. DEĞİŞİK KONULARA AİT SEÇME
BİLMECELER

1. Ezeli dörd ayaglı,

Sonra iki ayaglı.
Aylar kcçer, iller keçer,
Dolanar üç ayaglı
(Çocukluk, Gençlik, İhtiyarlık)

2. Ağacda varbağırsag
Yel babanı çağtrsag.
Ağzın açıb ney çalar
Sülcymanı çağırsag.
(Dal, Budak; Keman)

3. Bıırdan vurdum baltanı,

Ordan çıhdı gaitam.
Anam bir oğlan doğdu,
Yerin göğün soltanı
(Ay ve Güneş)

2
4. Hşiye bir ağaç diişiib,
Nc gol ıı var, ııc budağı,
Bir guş geldi omı yedi
Ne dili var, nc dodağı.
(Kar, Giineş)

5. Ayağı yolılıırgaçır,
Ganndı yolıdıır uçur.
(Rüzgar)

6. Ayağındanaldımıaz,
Ağzına yüyen vurdurmaz
(Rüzgar)

7. Bir kilim var nıin birnalıışlı,

Yel baba süpürer payızı-gışı
(Yer, yeryüzü)

8. O nedir ki, özii hurda, saggalı orda

(Baca-Dıııııan)

9. Bir guşıını var alaca

Geldi gondu ağaca.
Öziinc yuva (ikdi,
Ne gapı goydıı, ııc baca
(İpekböceği Kozası, Balkabağı)

3
10. Başını kesdim gam yoh,
Cücelerinin sanı yoh.
(Darı, Haşhaş, Halı...)

11. Ağır donu, yohdur canı,

Uzuncadırdınıaglan,
Yerebatırbarmaglan
(Çadır, Barınak...)

12. Biz biz, biz idik, yüz giz idik

Bizi üzdüler, ipe düzdüler
(Çayır,Çimen)*

13. Bir öküzümüz var,

Çulunu alanda gabırğalan sanar.
(Çadırın Direkleri)

14. Bir hana tohudıım.

Ne erişi var, ne argacı.
Aranda galnıaz, dağdadı ağacı.
(Gece)

* Bu bulmacanın başka cevapları da vardır.

4
 15. Gara deve çökdii yere,
Bağırsağın lökdıi yere
(Çndır)

16. Geden leylek, gelen leylek,

Bir gıç üste duran leylek
(Kapı)

17. Ne evdedir, ııc çölde

Ne göydedir, ııc yerde.
(Pencere)

18. Gece hoşalar

Gündüz dolar.
(Yiikliik)

19. Evimizde bir kişi var

Nenemnenişi var.
(Çıkrık, Yün çıkrığı)

20. Ilüncr-hüncr, burnu şişer

(Çıkrık iği)

Özü bir bııeag, dalı bir gııcag.

(Çıkrık)

5
21. Ne burda var, ne orda
Doludur Nahçıvan'da.
(Tuz)

Almışamatannan,
Gencc'de satannan.
Gu tükünnen yiingiil,
Gırağı gizil gül.
(Baş örtüsü)

22. O yanı gaya, bu yanı gaya,

İçinde san maya.
(Yumurta)

23. Alçag damdan gar yağar.

(Elek)

24. Ycraltdagızıl ganıçı.

(Yılan)

25. Alemi bezer, özü liit gezer.

(İğne)

26. Yaşıldıebası,
Sandı libası.
(Badem)

6
27. A nıcııim al yasdığmı,
Ortası ıızıın direk,
İçine un basdığım.
(İğde)

28. Taptapmaca,
Gül tapmaca,
Memeli lıatııı,
Dişleri yolı.
(Tavuk)

29. Oyanı talıta.

Bu yanı tahta,
İçinde alabahta.
(Beşikte (uyuyan) çocuk)

30. Göydcıı gelir den işler,

Kürkün yere sermişler.
O geder oynamışlar
Ilıırdu-heşil olmuşlar.
(Kar)

31. Bizim evele bir kişi var

Ağzında üç dişi var.
(Sacayağı)

7
32. Bizim evde bir kişi var,
Köndclen yatışı var.
(Yiikliik)

33. Ekdimpalıd.çılıdışabalıd.
(Katır)

34. Etinden kabab olmaz,

Canından kasa dolmaz.
(Nar... vs.)

35. Göytizüdamar-damar,
Göydcn yere nur damar.
(Yağmur)

36. Üçü bize yağıdı,

Üçü cennet bağıdı,
Üçü yığar getircr.
Üçü vurardağıdar.
(Mevsimler)

37. Ahşam çağında,

Erik bağında.
Uçardı bir gıış.
Ederdi ga ga.
(Karga)

8
Ayağı yohdur gaçır,
Gaııadı yohdıır uçur.
(Bulut)

Aleme işıgsalır,
Ahşam kiil kimi solur.
(Güneş)

Anam atlandı.
Halım gali andı,
Gııynıg bulandı,
Gıımscpclcııdi.
(Yağmur)

Anası garaca,
Gi7.iginni7.ica,
Oğııhıgıvrmıca.
(Baca, Ateş, Duman)

Araba geder İ7İ yolı.

Yanar, yanar kö7.ii yolı.
(Güneş)
 Ata ıniner seslenmez,
Yere diişer pasl anm az.
Suya diişer islanmaz.
(Güneş ışınları)

Atamın bir gurşağı var,

Desteledikçe gurtarınır.
(Yol)

Atanım yeddi oğlu var,

Yeddisi de bir boyda.
(Haftanın Günleri)

Babanım bir çuhası var on iki cibi,

Cibin Iıer kiinciinde otuz diiyme,
Her düymenin bir üzü ağ bir yiizü gara.
(Yıl, Ay, Gün)

Bayırda sağdı,
I’aınbıgdanağdı,
Eve geler
Suya döner.
(Atmosferde buharın
toplanması neticesinde oluşan
kesif hava kütlesi)
48 . Halta vurdum çckile.
Çekil yere dökiilc
Guşlardmı lıansı guşdu,
Özü diize çekile.
(Duman)

49. Bir ağ daşıııı var, odda yanmaz.

Suda batmaz, giiıı çdıanda eri yer.
(Bıız)

50. Bir ağacını var, oıı iki budağı,

İler budağın otuzyarpağı,
iler yarpağııı bir iizü gara, bir üzü ağ.
(Yıl, Aylar, Günler, Gece, Giindiiz)

51. Bir atım var,

Sakit durmaz.
1ley yol geder,
I leç yorulmaz.
(Çay; Irmak)

52. Bir atım var semendi.

Ne ucu var, ne bendi.
Özü açılar, özü yııımılar,
1leç kes bilmez bu fendi.
(Gece ve Gündüz)

11
 Bir atım var cilovda durmaz,
Gece geder, gündüz yorulmaz.
(Ay)

Bir gizil öküzüm var

Harda yatsa ot bitmez.
(Ateş)

Bir kişinin dörd evi var,

Biri yaşıldı, o biri al,
Biri sarıdı, o biri ağ.
(Mevsimler)

Bir palazım var, çırpa bilıncrem

Nahışı hırdadı saya bilmercm.
(Gökyüzü, Yıldızlar-Yer yüzü)

Bir sinide iki loyııg

Biri isti, biri soyug.
(Ay, Güneş)

Bir tabag almaz,

Sabaha galmaz.
(Yıldız)
Biri deyir, gel gedek,
Biri deyir, getmiyek
Biri başın bulııyur.
(Su, Taş, Ateş)

Bulud-buhıd içinde,
Ay da bulud içinde,
Göy den yere od yağdı,
Biz de yandıg içinde.
(Giineş)

Burdan vurar gıl inci,

Bağdad'da oynar ucu.
(Şimşek)

Burug-burug hara gedirsen

Tepesi delik sen ne deyirsen?
(Duman)

Buhan ha bıılıarı,
Buharıdaııyuhan,
Ordaıı bir oğlan çılıdı,
Çiyin gara çuhalı.
(Duman)
 64. Gara toyııg gaggıl dar,
Ganadlan şaggıldar.
(Bulut ve Gök Gürültüsü)

65. Gara toyug, göy cüceler.

(Yıldızla (kaplı) gökyüzü)

66. Gende benzer dadı yoh

Göyde gezer ganadı yoh.
(Kar)

67. Gırmızınar,
Her evde var.
(Ateş)

68. Dağdan-daşdan gan gelir,

Gıvrılmış ilan gelir.
Gabağındadurmayın,
Gudurmuş aslan gelir.
(Sel)

69. Dağdan gelir dağ kimi,

Golları bııdag kimi.
Eyilir su içmeye
Böyüriiroğlah kimi.
(Rüzgar, Fırtına, Sel)

14
70. Dağdan gelir, daşdan gelir
Ondurmuş bir aslan gelir.

(Çay)

71. Dağdan gelir dağ kimi,

Golları budag kimi,
Oturur hesirkiıni,
Duranda yesir kimi.
(Kar)

72. Dam üste daylag oynar,

Yere deyib oyul ar.
(Dolu)

73. Deyi rinana den doldu,

Ziilf iiziine bend oldu,
Dii/. üç yiiz altmış talıta
Bir mi sinara bend oldu.
(Yıl)

74. Deyimli tepe

Gızıldanküpc.
(Gökyüzü, Güneş)

15
 75. Eşiye bir ağaç duşüb,
Ne golıı var, ne budağı.
Bir gıış geldi onu yedi,
Ne dili var, ne dodağı.
(Kar ve Güneş)

76. Ezzinemyasda,
Guyruğu deste,
Yeddi cam gördiiın,
Bir başın üste.
(Harta ve Haftanın günleri)

77. Elaınetayelaınct
İşi tamam giyamet,
Eli yoh şekil çekir,
Dişi yohdu dişleyir.
(Şidetli soğuk, Ayaz)

78. Emim oğlu üstadı

Eli kemer iistcdi.
Sudakörpü salıbdı.
Gel gör nece üstadı.
(Buz)

16
Yer altınlımı yasa geder
(S«)

Yer iiziüıün garası,

Agaclaruıaııası.
(Toprak)

Yuvası var derede,

Ganadlan tepede,
Gccc-gündiiz yol geılir,
Dcrcdedi derede.
( Deniz, Çaylar, Irmaklar...)

Yük üste para fetir

Bacarırsan tııt getir.
(Ay)

Göydc uçar bir maya,

İşıg salar dünyaya.
(Güneş)

Geder-gcdcr gözii yoh

Yorga geder tozıı yoh.
85. Göyde doğular.
Yerde boğul ar.
(Yağmur)

86. Göyüzüdamar-damar
Göyden yere nur damar.
(Yağmur)

87. Göydegezergalag-galag.
Gah tutgundur, gah rengi ağ.
(Bulut)

88. Göyde gördüm bir maya,

Atıldı düşdü çaya.
(Ay ve Güneşin batışı)

89. Göyden bir ağaç diişdü,

Barsız.budagsız.
Onu bir guş yaladı
Dilsiz dodagsız.
(Kar, Güneş)

18
90. Göydcıı yere buz yağır,
Göriin nece dıız yağır.
Dan boyda goz boyda,
Görmedim garpızboyda
(Dolu)

91. üöydcıı gelc-gcle

Düşiir gile-gile
Butum adı nedir
Gerek hamı bile.
(Yağmur)

92. Göydcıı gelir sel kimi.

Yere deyir tel kimi.
(Işık)

93. Gün çıhaııda yoh olıır,

Gün batanda çoh olur.
(Yıldızlar)

94. Günden güçlü,

Yelden güçsüz
Yohdu gözü
Ağlar özü.
(Bulut)

19
 95. Mavi allaş,
İync batmaz,
Gayçı kesmez,
'Ierezi çekmez.
(Gök yüzü)

96. Men aşigem düz yerde,

O göydedi, biz yerde.
O yer olmaz keçmesin,
Salmaz birce iz yerde.
(Ay)

97. Min minare,

Dibi garc,
Yüz min çiçek,
Bir yaprag.
(Gök yüzü, Yer yüzü, Yıldız, Ay)

98. Ne daşı var, ne tahtası

Ne zeri var, ııc haftası,
Çaylar üste kürpü salar,
Sultanları sudanolar.
(Buz)

20
99. Ne eli var, ne ayağı,
Goca kişi yer gazır.
(Damla, Damlacık)

100. Ne elenmez, ne belenmez

Ocag başına gelenmez.
(Kar)

101. Ne eli var, ne ayağı

Dağıdar deli seyağı,
Şıglıaşıng açar gapı.
(Rüzgar)

102. O nedi ki, dayını ıızıın,

Gursağı gödek.
(Köprünün altından geçen çay, dere)

103. O nedi ki, ikidir, iiç değil.

(Gece, Gündüz)

l(Vk O ııcdi ki, İşığı var, islisi yolı.

(Ay)

21
105. O nedi ki, yaşı çohdu gocalmaz?
O nedi ki, gezer mekanı olmaz?
O nedi ki, ne eksilmez, ne dolmaz?
(Dünya, Rüzgar ve Deniz)

106. O nedi ki, göyden yere sallanar.

(Yağmur)

107. O nedi ki, gündüz gözü korşalır,

Gece od tutub yanır?
(Yıldız)

108. O nedi ki, özü var, kölgesi yoh?

(Su)

109. O nedi ki, öz mezarın özü gazar?

(Damla, Damlacıklar)

110. O nedi ki, silahı yoh atışar

Atışıbanbir-birine garışar?
(Bulut)

22
111. O ııcdi ki,
O gözünü yumanda,
Dünya zülmct görünür.
O gözünü açanda,
Alem mira bürünür.
(Giineş)

112. Ohaıısıagacdıki,
Kökü havada dıırar,
Btıdaglarıyerdcdi.
(Giineş)

113. Olıaıısı bağdı ki,

Torpağın ekmek olmaz.
Çıngıl m çekmek olmaz.
(Yıldız, Gök yiizü)

114. O lıansı gıışdn ki,

Bir gaııadı ağdı,
Bir ganadı gara.
(Gece ve Gündüz)

115. Odda yanmaz

Suda batmaz.
(Biz)

23
116. On beş gün düz şaldıg eldi,
On altıda köçüb getdi,
Otuzunda nadan oldu,
On dördde kamala doldu (yetdi).
(Ay)

117. Özü burda,

Saggalı damda.
(Duman)

118. Sağsağan seker,

Guynığun biiker,
Gazgaggıldar,
Yumurta töker.
(Dolu)

119. Scmic altda iki toyug,

Biri isti, biri soyııg.
(Kış, Yaz)

120. Suda biter.

Suda iter.
(Buz)

24
121. Sııtla tliişcr islanmaz,
Yere düşer paslanmaz.
(Ay Işığı)

122. Tcrezi var tcııgi var,

iler bir rctıgdc rengi var.
(Ay Işığı, Gök Kuşağı)

123. Uzun hacı, kök hacı.

Duman başını n lacı.
(Dağ)

124. Uçan bir gıış kendidir,

İşi tamam kelekdir,
IX') irinana can verer,
I Iınnaııa da gerehtir.
(Yağmur, Rüzgar, Güneş)

125. Üç gardaşuıı var:

Biri sıılııyur.
Biri iifiiriir,
Biri bitirir.
(Yağnııır, Rüzgar, Güneş)

25
126. Üçü bize yağıdı,
Üçü cennet bağıdı,
Üçü yığıb getirdi,
Üçü vurubdağıdı.
(Mevsimler)

127. Hub gözeldi hamıya bahir,

Ona bahanda iyneler tahır.
(Güneş)

128. Halalar hay, halalar,

Dağda keklik balalar,
Ne kiçiyi böyüyer,
Ne irisi balalar.
(Taş)

129. Heşede, ay heşede,

Bir guş tııtdum meşede,
Atanın yeddi oğlu,
Ilamısı birpeşede.
(Haftanın Günleri)

26
130. Ileyetdedağ,
Paıııbıgdanağ,
Eve gel er,
Suya döner.
(Buz, Kar)

131. Ilemişegcdcr.menzileçatınaz.
(Çay, Irmak)

132. Çiy ipek, çiyleme ipek,

Birce yarpag, yüz min çiçek.
(Duman)

133. Cavaıılıgdaoturar,
Gocalıgdayırğalanar.
(Yanan ateşin, ocağın önce sessiz
sedasız, sonraları ise ırgalana
ırgalana yanması)

27
2. B İ T K İ L E R A L E M İ İ L E İ L G İ L İ B İ L M E C E L E R

2.1 KÜLTÜR BİTKİLERİYLE İLGİLİ BİLMECELER

134. Ağgızaeluzatdım,
Mesti budagda galdı.
(Pamuk)

135. Ağacın tutmag olmaz.

Etlinden doymag olmaz.
(Gül)

136. Bağrım başı zedcııdi,

Zerdendi, zeberdendi.
Yaşıl ekelim al tökdii,
■ • 4!
Gören esli nedendi.
(Sarı Çalı)

137. Balıalıdı giymelin,

Şanlar çekir minnetin.
(Safran)

* Bu bilmecenin bir başka cevabı da "kına"dır.

28
138. Bir siirii atlar,
Çcıııcııdc ollar,
Vahdıgclcnde,
Derisi çatlar.
( Pamuk)

139. Derya {»ırağı düzdü,

Sanasan elli, yüzdü.
Yaşıl ekdim, al hitdi
Gören esli ııe düzdü.
(Kına)

140. Yaşd taht üstünde otıırııh peri,

Yagııta, mercana benzer lebleri,
Uzagdan baharsan iiziin gizletmez.
Elini ıızatsan vurar neşteri.
(Gül)

141. Nedendi, ay nedendi,

Derme, nazik bedendi
Plov üste meskeni,
Gören rengi nedendi?
(Safran)

29
142. O ncdi ki, boyanıb boyagsız?
(Gül)

143. Özü ala.

Yeri tala,
Para-para,
Gelbi gara.
(Lale)

144. Sarı abası var bunun.

Büzme yahası var bunun,
Üstü çopur, içi dilim,
Gör ne sefası var bunun.
(Limon)

145. San-san sandıgl ar,

İçi dolu fındıglar.
(Haşhaş)
146. Tabagtabag içinde,
Sübhü sabah içinde,
Dayanıbayagüste,
Etri de var içinde.
(Şebboy)

* Bu bilmecenin bir çok cevabı vardır.

30
147. Tapı-tapı,
Kerki sapı,
Altı gülü,
Beş yarpağı.
(Safran)

148. Tohum ekelim yarpag bildi,

Yarpağın gocalardiddi.
(Tütün)

149. Han bağında bir gül açıb berki bezekdi,

Yaşıla çalır, al reng alır bes o nedendi.
(Kına)

150. Çelebi çeltik ekir,

Bir layı tiiklU
Bir layı tiiksüz.
(Safran)

151. Çiçekliyer gül deyil

Ağdı amma gar deyil,
İslisi var yıın deyil.
(Pamuk)

31
 2.2 A Ğ A Ç L A R L A İ L G İ L İ B İ L M E C E L E R

152. Eyninde yaşıl donu.

Damarları görscnir.
(Yaprak)

153. Eyrü-üyrii boy atar,

Eyağı yere batar.
Salhım-salhını sallanar.
Altında sarvan yatar.
(Söğüt Ağacı)

154. Yağış yağanda,

Çimer yııyııtıar.
Yazda geyiııcr,
Gışda soyunar.
(Ağaç)

155. Yaşıl ı yamanca berkdi.

Sarısı lap göbelekdi.
El vurma diişecckdi.
(Ağaç Yarpağı)

156. Uzanar.hauzaııar,
Gol 1arınnaıı bal al ar.
(Ağaçlar)

32
2.3 BOSTAN BİTKİLERİ VE SEBZELERLE İLGİLİ
BİLMECELER

157. Alaca, lıa bıılaca,

Sepili mıişcm yamaca,
Diizdırmaşar ağaca.
(Fasulye)

158. Analıamnıatlandı,
Gol-ganadı gallandı.
(Lahana)

159. Bahanı oturııb al çuhada,

Kiııı soyıuıdursa gözil çıhar.
(Soğan)

160. Bağda hiter tağı yoh,

Ha sılıarsan yağı yoh.
(Biber)

161. Bostanda var kombili koşa,

Üstii bozdu, içi hasa,
Ezsen dolar gaııla kasa.
(Pazı, Pancar)

33
162. Bedeni yerde,
Saggalıgöyde.
(Turp)

163. Bir guşıını var alaca,

Gctdi goııdu ağaca,
Özüne bir ev tikdi,
Ne gapı goydu, ne baca.
(Kabak)

164. Bir damım var, gapısı yoh.

(K arpuz)

165. Bir sandığım var, merendi,

Ne gıfılı var, ne bendi,
Ele açılır, ele yumulur,
Heç kes bilmez ne fendi.
(Lahana)

166. Bir toyuğum var, yer altında yumurtlar.

(Patates)

167. Bostanda var bir arvad,

Paltar geyib gatbagat.
(Lahana)

34
168. Hıı yol Hazar'a geder,
Mclıdi hazara geder.
Atası oturmamış.
Oğlu hazara geder.
(Şamama)

169. Gathagat döşek,

Tapmayan köşek.
(Lahana)

170. Gımıızıtoyughağda,
Dimiliyi var torpagda.
(Turp)

171. Gutu-gutıı içinde,

Gutunun lap içinde,
Güzel bir el yaylığı / (Nenemin el yaylığı)
O da gutu içinde.
(Lahana)

172. Dilber zindanda.

Saçı eyvanda.
(Pancar)

35
173. Yaşıl tağım var,
Al otağım var,
Göy pal tarım da
Bo7.gıırşağım var.
(Karpuz)

174. Yer altında gıllı baş.

(Soğan)

175. Yer altında san biz.

(Havuç)

176. Lalalar, ay lalalar,

Laladan piyalalar,
Gol-budağı çiçekler,
Kökl eri nden bal al ar.
(Patates)

177. I,alalar,aylalalar,
Ortası al, çölü yaşıl, lalar
Ağıllılar ağıl ile taparlar
Ağılsızlar gem evine batarlar.
(Karpuz)

36
178. I .eycııdc, ay Icyeııde,
Gül boynunu cycndi,
Ycyilcr kal yalıtımla,
Y'eınek olmaz deyende.
(Salatalık)

179. O ncdi ki, saggalt yerde,

Ay ağlan göy de.
(Sanınsak)

180. San-sansandıglar,
İçi dolu fıııdıglar.
(Balkabağı)

181. Uzunuzun ıızanar,

İpdcıı tııtub sallanar.
(Kavun, Kabak)

182. Üstügırmızı.içiağ,
Çiyi acı, bişuıişi yağ.
(Soğan)

183. Üstü yaşıl mehmerdi,

İçi şirin şeherdi.
(Karpuz)

37
184. I Iagg bağlar boğazını,
Bende açar ağzını.
(Karpuz)

185. Ilallanarhallanar,
Yaşıllanar.sallanar.
(Salatalık, Patlıcan)

186. Çalı su içer, dana köpcr.

(Balkabağı, Karpuz)

187. Çil toyug, çillctnc toyug,

Başını kesdim gani yoh.
(Soğan)

188. Çohlıı tağ atar,

Torpagda yatar,
Goyma yetişsin,
Kal-kal der apar.
(Salatalık)

Bu bilmece de çok cevaplıdır.

38
 2.4 MEYVELERLE İLGİLİ BİLMECELER

189. Ağuzatdun,
Al tohudum,
Gara scrdinı.
(Böyürtlen)

190. Ağaç başında gırnıızı giz.

(Kızılcık)

191. Ağaç başında tiiklti yumag,

Bir iizü ağ, o biri sarınıtırag.
(Şeftali)

192. Ağaç başında ıııılıı dağarcıg.

(İğde)

193. Ağaç başında hovıız

Omı tapmayan donuz.
(Muşmula)

194. Ağzı bağlı bir teııdiriın var,

İçi birce kıindc tutar.
(Fındık)

39
195. Aldım birdene,
Açdıın mindene.
(Nar)

196. Allı tahta,

Üstü tahta,
İçinde yaşıl lahla.
(Fıstık)

197. Bir ağacım var dam boyda.

Meyvesi badaııı boyda.
(Ceviz Ağacı)

198. Bir balaca dağarcıg,

İçi dolu gül mıncıg.
(İncir)

199. Bir tcndirim var iki çörek tutıır.

(Ceviz)

200. Vay dede papağım ağacdagaldı.

(Cevizin olgunlaştıkça yarılıp
dökülen yeşil kabukları)

4)
 201. Gizil ağaç yırğandı,
Sırğalan sallandı.
(Kızılcık)

202. Gutu-gutu içinde,

Saııdıg gutu içinde
Fatma'nın ağ yaylığı,
O da gutu içinde.
(Kestane)

203. Dağ kolunda bir damcıgaıı.

Her terefi yaşıl onnan.
(Çilek)

204. Dedesi dongar eli,

Anası yastı peri.
Gizi eller gözeli,
Gardaşı yaman deli.
(Üzüm Ağacı, Yarpağı, Üzüm, Şarap)

205. Deyirmana den geldi,

Gınnızı don ten geldi,
Tohıınmaınış ç uvalda,
Üyii nmenıiş ıın geldi.
(İğde)

41
206. Etinnen kabab olmaz,
Ganınnan kasa dolmaz.
(Nar)

207. İpsiz iyne deşiksiz muncug,

Allah düzer, adam üzer.
(Üzüm)

208. Yaşıldı abası,

Sandı libası.
(Badem)

209. Yeri gazdım gum çıhdı,

Gumnaıı minare çıhdı,
Bildirki kcçel oğlaıı,
Bu il çiııare çıhdı.
(Üziim Ağacı)

210. Yol üste gara yaylığ.

(Böyiirtlen)

211. Yumnı yemiş,

Çcrdeği nahış,
İçi girmızı,
Eşiyi boz.
(Şeftali)

42
 212. Kiçik kiçik saııdıglar,
İçi dolu fmdıglar.
(Nar)

213. Göydeıı gelir lıcnir-heııir

Yere deyir lıalga deuıir
Üsliiııii goy, için gemir.
(Ceviz)

214. Mcmmedlıağırbağıııda
Giil biter budağında,
Yel vurar yellendirer,
Sırğası gıılağında.
(Vişne)

215. Oyanıtalıta,
Dıı yanı tahta,
Yumru bey otağda.
(Fındık)

216. O nediki,
Gışgöycrir,
Yazgızanr,
Payızgaralır.
(Ahududu)

43
217. O nedi ki, el vursan gani töklilcr.
(K ara Dut)

218. Pesdedi, ha pcsdcdi,

Şeki, şirvaıı üstcdi,
Yemişlerdcnhansıdı,
Çeyirdeyi iistedi?
(Fındık, Kestane)

219. Salhım-salhımsallaııar,
Çoh galdıgda bal 1anar
Göyde nerdi van olsa,
Çıhar ordan sal 1anar.
(Üzüm)

220. Sap-sancaycınişcın,
Krebi'den gclınişcın,
Baldan şirin dadım var,
Adda-sanda adını var.
(Hıırma)

221. Tekçcrdckli yemişem,

Nabatdan da şiriııcm.
(Hurma)

44
222. Uzagdan gördüm çalı çeper,
Yalıma geldim meni çeker,
nüme alsam gam damar,
Ağzıma goysam gcııd-şeker.
(Böyürtlen)

223. Üslü deri, içinde şeker peri.

(İncir)

224. Üslü mehmer,

İçi şeker,
Üstüne sürt,
Ağzına dürt.
(Şeftali)

225. Fıııdıgdaniri,
Yumurtadan balaca,
Payız vali tında.
Bezek verer ağaca.
(Ceviz)

226. Hazar Hazar'a geder

Mehdi bazara geder,
Anası üç yaşında,
Oğlu bazara geder.
(Üzüm)

45
227. Hacılarllac'agedcr,
Cchd eder gece geder,
Bir yumurta içinde,
Gırh elli ciice geder.
(Nar)

228. Ilcr-hcr havası var bunun,

Zerden çuhası var bunun,
Neşdcrlenib derme deşik,
Güzel sefası var bunun.

229. Ililli-lıillice,
Ağzıgıllıca.
(Muşmula)

230. Cavaıılıgda ağ saggal,

Büyüyende al saggal,
Gocalanda gır saggal.
(Böyürtlen)

Bu bilmecenin "limon", "portakal"... vb. cevaplan vardır.

46
 2.5 YABANİ VE TANELİ BİTKİLER İLE İLGİLİ
BİLMECELER

231. A geden kişi,

A gelen kişi,
Papağı yeke
Ayağı teke.
(Mantar)

232. Ağ giz çimende uzaııar.

(Pirinç)

233. Ağaç başında garğa,

Ağzı dolıı govıırğa.
(Haşhaş)

234. Ağaç başında gıntnzı yay1ıg

(Kuşburnu)

235. Altı ayda bir garış.

Bir ayda altı garış.
(Tahıl)

47
236. Altı yaşıl lalalar,
Üstii yaşıl lalalar,
İlden ileekiler,
Cülce-ciitce balalar.
(Fasulye)

237. At baba, ha hut baba,

Dolan evi yat baba.
(Süpürge)

238. Aşıg ağladı geldi,

Ciycr dağladı gctdi,
Elli deve, yüzgatır.
Bir mıha bağladı getdi.
(Mısır)

239. Aşıg aşı bişirir,

Yanlıb, naşı bişirir.
Bir gün bir hikmet gördiiın,
Ayag başı bişirir.
(Tahıl)

48
 240. Hit alını var, al demercm,
Ölnıüııeminııctelenıcrcm,
Bin alaram yellere,
Sünıii yün hey rat elerem.
(Çeltik)

241. Balacayamsanyaın,
Demeyin ki, danyaın.
Size çörek olııram,
Zeuıilcrinbarıyatn.

(Buğday)

242. Bizde bir gelin gezer,

Saçıyla yer temizler.
(Süpürge)

243. Bizim bir itimiz var,

Yetmiş yeddi dili var,
Ağzı yoh adanı (utar.
(Isırgan otu)

49
244. Bir bölük allar,
Meşede otlar
Gün deyen kimi,
Sağrısı çatlar.
(Mantar)

245. Birdamım var,

Tek direkli.
(Mantar)

246. Bir il ekerler,

Yeddi il biçerler.
(Yonca)

247. Boyu bir ganş,

Saggalı iki ganş.
(Mısır, Tuğ Süpürgesi)

248. Garagatır
Küncde yatır.
(Yavşan otu Süpürgesi)

50
249. Gara (oyuğun gaııadı,
Kim vıırchı, kim sanadı.
Yere düşen bir danedir,
Çılıdı on beş, önedir.
(Tolııırtı)

250. Gatgat galası,

Ganpiyalası
Uçdu anası,
Galdı balası.
(Bıığday ve Saman)

251. Gmnızıheşen,
Alıl ıb diişeıı,
Dcyinnaıılardan,
Tcndire düşen.
(Buğday)

252. Dağdan gelir dağ ala,

Gollan bııdagala.
Seksen sekkiz çayııaglı,
Azgalıradamala.
(Diken)

51
253. Evimizde bir kişi var,
Bir şele saggalı var.
(Süpürge)

254. İlim, ilim iynesi,

İliııhatın diiymesi,
At ocağa, bas gııcağa,
Getsin iller hestesi.
(Üzerlik)

255. Yere vurdum baltam,

Ağzı gümüş baltanı.
Yerden bir oğlan çıhdı,
«J»
Dünyal arm soltanı.
(Buğday)

256. Gcceyıımular,
Seher açılar.
(Sarımsak)

257. Gün çıhar, güler,

Ahşam mürgüler.
(AyÇiçeği)

Bu bilmecenin "güneş"... vs. cevapları da vardır.

52
258. Gündüzler güler,
Gccctniirgiiler,
Ağzınaalaıı,
Yere liipürcr.
(AyÇiceği)

259. Gündüz gezerohaııı,

Gece snneardabam.
(Siipiirge)

260. Mcşcdi, çemendi oylağıııı menini,

tMimııcn yekedi papağını meni m.
(Mantar)

261. Miıı bir oğııl, bir ata

Hamisi minili bir ata.
(Mısır)

262. O ııcdi ki, düzüler,

Ve'desindeüziiler,
Ayağınnan su içer
Tejıcsinııen gtızular.
(Tahıl)

263. O ııcdi ki, kök atar, yarpag çılıannaz

(Mantar)

53
264. O tayda dııran kişi,
Elinde Gur'ankişi,
Atama de, et alsın,
Ne erkek, ne de dişi.
(Mantar)

265. Otdur, aldır,

Beymuratdır,
Di şleyendir,
Dişi yohdur.
(Isırgan Otu)

266. Sansaggal,
Uzıın hoggar,
Onu tapmıyan
Olsun naggal.
(Mısır)

267. Uzun giz uzanar,

Özüne köynek gazaııar.
(Kamış, Şeker Kamışı)

Bilmecenin bir başka cevabı da "oklava"dır.

54
268. llzııngızınnızaııar,
I Icl tcde bir bczener.
(Sarmaşık)

269. Ilalalar, hay halalar,

Dağda dovşan balalar
Ayağından sıı içer
Dimdiyinden balalar.
(Çeltik)

Bıı bilmece de çok cevaplıdır.

55
3. HAYVANLARLA İLGİLİ BİLMECELERDEN
SEÇMELER

270. Avın alsan mırıldar,

Sığallasan horuldar.
(Kedi)

271. Ağa nezer, ay nezer,

Adı dağlan bezer,
Başında ağaç gezer.
(Maral)

272. Ağzı gara boz beyler,

Vursan ağzın eyiler.
(Kurt)

273. Ağzın açar,

Zeher saçar,
Hamıgörüb
Geri gaçar.
(Yılan)

274. Alacamenzer,
Gapıl ar gezer.
(Köpek)

56
275. Allı bıılag içerler
Üslii zcırıi biçerler.
(Koyun)

276. Altı daşdı.daş deyil,

Üslü daşdı, daş deyil,
Hey varı kimi otlayır,
Heyvaııa yoldaş deyil.
(Kaplumbağa)

277. Altı tahta, üstii tahta,

Otıırııb bir ağ otağda,
(îoyuıı deyil, ot otlayır,
Toytıg deyil yııımırtlayır.
(Kaplumbağa)

278. Araba geder izi yoh,

Ulğıııı yanar közii yoh.
Zirzemide gizlenil),
Gabığı var, gözü yoh.
(Yılan, Salyangoz)

57
279. Bat-bat ayaglı,
Bymcdodaglı
Belinde var dağ,
Ayağında yağ.
(Deve)

280. Benzeri var çatıya,

Iliiciim çeker Fatı'ya.
(Yılan)

281. Bir alınıag öküzüm var,

tylendiribetyeyer.
(At)

282. Bir guşıım var

Derisi puldan,
Gözleri nurdan.
(Balık)

283. Bir öküzüm var, mıh yüklü.

(Kirpi)

284. Ganadı var uça bilmez,

Guru yerde gaça bilmez.
(Balık)

58
285. Dağdan, gayadaıı aşar,
Pişik kimi dımıaşar,
İlan kimi siirüner,
Di vardan berk yaptşar.
(Kertenkele)

286. Evimizde bir kişi var,

Hor-horyatışıvar.
(Kedi)

287. İyesi yoh,

Tikeni çolı.
Eti derman,
Özü hey van.
(Kirpi)

288. Yatanda yuınnı yatar,

Dine derman gatar,
Kim istese tutmağa,
l ikeni ele batar.
(Kirpi)

289. Yeddi öküzüm r ar,

Gönünden bir ciit çang çılımaz.
(Kurbağa)

50
290. Ağ atım lohbaz atım,
Gay adan gopmaz atmı.
(Kertenkele)

291. Yük üste gıUıyumag.

(Kedi)

292. Kollan gezer pusa-pusa,

Gıçları uzun, golü gısa.
(Tavşan)

293. Geder-gcdcrizi yoh,

Şıllag atar dizi yoh.
(Balık)

294. Gözlerindeçırağı,
Dişlerinde gırmağı,
Yağı adam küsdürer,
Zehmi hey van esdirer.
(Kurt)

295. Malın gelir enişden,

Gulaglan gümüşden,
Ziiy vıınıb üzer herden,
Çaydan, gölden, denizden.
(Balık)

G0
296. Meşede bir giz gördüm, gözleri şehla,
Diişdüm oııım izine galdıın tek tenha.
(Ceylan)

297. O yanı tahta,

I3ıı yanı tahta,
Şaggulıı bey otağda.
(Kaplumbağa)

298. O ııcdi ki, eve girmez,

Sedageti elde gezer.
(Köpek)

299. O ııcdi ki, daşdaıı köyııek geyiner?

(Kaplumbağa)

300. Onediki.zirzemidegışlağı,
Derisi var, tükii yolı.
(Yılan)

301. O nedi ki, iyııesi çolıdu,

Sap yeri yolıdu.
(Kirpi)

61
302. O tayda durar, geder,
Boynunu burar geder.
Bir sürüye girende
Gırhını gnar geder.
(Kurt)

303. Sıpa gödeni,

Eşer tepeni.
(Porsuk)

304. Sularda batar,

Gunıda yatar,
Hoppanar düşer,
Ordlan şişer.
(Kurbağa)

305. Talalar.hatalalar,
Talayayol salalar,
Ne erkeyi, ne dişisi balalar.
(Katır)

306. Tahçadandüşdii, tap eledi,

Gülsenem onu hap eledi.
(Kedi ile Fare)

62
307. Üstiipalıın-palazım,
Altı suymıı, bulağım,
İçiycmim-ycmcyiııı.
(Koyun)

308. Ileyvaııdı lıeç sesi yolı,

Üstünde pulları çoh.
(Balık)

309. ilet ayaglı, hüt ayaglı,

Gümüş gatlı, liit ayaglı.
(Kaplumbağa)

(>3
3 .1 K U Ş L A R V E B A Z I K Ü M E S H A Y V A N L A R IY L A

İ L G İ L İ B İL M E C E L E R

310. Ahşanı anadan olar,

Seher durar yer ovar.
(Civciv)

311. 13ağda uçar seher-seher,

Verer bize yazdan heber.
(Kırlangıç)

312. Başı darag, gııyrıığu orag,

T ezden durar, surun vurar.
(Horoz)

313. Birguşumvar,
Ziy-ziydi.
Gece uçar,
Gündüz yatar.
(Yarasa)

64
 314. Gnrngatır,
Hedliksatır,
Gece gezi r.
Gündüz yalar.
(Baykuş)

315. Dağlarmbarımcnetn,
Firirnczganmcncm.
Atammoğlnyam,
Anam m eri mencin.
(Horoz)

316. Ezan verir, namaz bilinir,

Arvad alır, kebin bilinir.
(Horoz)

317. Eyri boyun, sarı dimdik,

Gödek ayag, yaşlı papag.
(Ördek)

318. Zülmet eneııde güler,

İşıg görse mürgiiler.
(Yarasa)

05
319. Yumru,yumrusandı,
Yıımru gözü dandı.
(îczir bizim bağçada.
Üç heflenin bandı.
(Civciv)

320. Kardı, kordu giinüzler.

Vurdu, haydi geceler,
Hansıdıdöşü var
Ağzmda dişi var.
(Yarasa)

321. Gelirdim kendden,

Ses verdi bendden,
Ağzı siim ükdeıı
Saggalıetden.
(Horoz)

322. Menatamınveznesiyeın,
Cibinin heznesiyem,
Atam menim oğlumdu,
Men atamın yeznesiyem.
(Horoz)

66
323. Nağaraçı ııağaraçalır,
Ne ııağarası var, ııc çııbıığıı.
(Sığırcık, Ağaçkakan)

324. Oııuıı adı pcridi,

Köııliüncnıüştcridi,
Ahşam anadan oldu,
Seher durdu yürüdü.
(Civciv)

325. Tap-tajnnaca,
Gül yapmaca,
Memeli lıatın,
Dişleri yoh.
(Tavuk)

326. ÇılıdıınGızGalası'na,
OIı aldım yuvasına,
Guşlardaıı haıısı guşdıır,
Siid verir balasına.
(Yarasa)

r>7
 3 .2 B Ö C E K L E R L E İ L G İ L İ B İ L M E C E L E R

327. Ayağı var, sekkiz evcd,

El vuran tek ezilecek.
I favadadır gaııadı yoh,
İpek tohur cehresi yoh.
(Örümcek)

328. Alalar, ha alalar.

Erkek, dişi balalar.
(Arı)

329. Aşağı gederenıley-lcyi,

Yııharı gederem ley-lcyi,
Ne sünıiiyü var, ne iliyi.
(Kelebek)

330. Aşıg elden yuharı.

Şana telden yulıarı.
Aşıg bir şey görübdü
Dizi belden yulıarı.
(Çekirge)

Bu bilmecenin "su" vb. cevaplan da vardır.

68
331. Bir gıışıım var alaca,
Uçargoııar ağaca,
Ağacda bir ev likcr
Ne gapı goyar, ne baca.
(İpek B ö c e ğ i)

332. Bir damım var,

Hir çenge ol tutmaz,
Yiiz baş mal tutar.
(Karınca ve Karınca yuvası)

333. Bir çaııag iiziim

Gollara düzüm.
Boğazı, beli
Büzüm ha büzüm.
(Karınca)

334. Bıı meşe gül meşeli,

Altı ter benövşeli.
Bir kişinin min oğlıı
Hamisi bir pcşcli.
(Bal Arısı)

09
335. Vıyvıyıldar,
Vıysızıldar,
Vıy iliksiz,
Vıysümüksüz.
(Sinek)

336. Gag-gag galasi var bıınun,

Ağı, alası var bunun,
Yumurllanıaz,gaggıdaınaz,
Uçar balası var bunun.
(Kelebek)

337. Ganadı var guş deyil,

Buynuzu var goç deyil.
(Kelebek)

338. Ganadı var uçmağa,

Iynesi varsancınağa.
Sevir işi, zelımeti,
üdur ki, var hönncti.
(Arı)

70
339. Eziz.im bir anası,
I lercııin öz anası.
Gıışlardaıı lıansı guşdıır,
Min bala, bir anası?
(Arı)

340. Ecaib bir gıışuııı var,

Yerde gezer izi yoh.
Eti haranı, südii lıalal.
Boğazladım gani yolı.
(Arı)

341. Zirzemilcrde yatan.

Gara palçtğa batan,
Ilckitn dermantek satan,
Gara zencinin nedi?
(Süliik)

342. Yol üste gazan gayııar.

(Karınca)

343. O nedi ki, elsiz-ayagsız

Dırmaııırncrdivansız.
(Salyangoz)

71
344. O netli ki, eti goyar, siimiiyü yeyer.
(Diş Kurtlu)

345. O lıansı heyvantlı yuvasını çiyniııde gezdirir?

(Salyangoz)

346. Rengberengdir gtil kimi,

Ganadı var tül kimi,
Uçur bağda çemende,
Çoh yüngüldiir tük kimi.
(Kelebek)

347. Tap dedim, tapış dedim.

Gül bulıagdan yapış dedim.
Adam feli, keçi gılı,
Gatarlambgedirdedim.
(Karınca, Deve)

348. Torpag deyil, daş deyil,

Guru deyil, yaş deyil,
Buynuzu var goç deyil,
Ganadlıdır gıış deyil.
(Kelebek)

72
349. Uzagdaıı bahtlım lıcç ne yolı.
Yalıma getdiın, sayı çoh.
Yük aparır hara day,
înce belli gara day.
(Karınca)

350. Hazar-IIazar'agedcr,
Bıı yol bazara geder,
Alası beşikdedir,
Oğhı bazara geder.
(Arı)

351. Çil toyug, çileme loyug,

Başııı keserem gam yolı.
(Kelebek, Arı)

352. Çile, bülbülüm çile,

Şehdiişüb gizil güle,
Gıışlardaıı hansı gıışdu,
Yumurtası galar ile.
(Bal Arısı)

75
353. Cığ-cığagıışlar
Cami durmuşlar,
Öz.ügazanar,
Size bağışlar.
(Arı)

74
 3.3 HAYVANLARLA, HAYVANCILIKLA VE
HAYVANLARDAN ELDE EDİLEN ÜRÜNLERLE İLGİLİ
BİLMECELER

.m A goç hardan gelirsen?

Gaıılı gaya dibinden.
Ganin niye gunıyub?
Allah bele bııyıırııb.
(Koyun Kuyruğu)

355. Ağ deryanın suyun gizdir,

Üzü tamam ağca bezdir.
(Sütün Kaymağı)

356. Ağ kiiııbez, gapısı yolı.

(Yumurta)

357. Ağ nezer,
Gapılan gezer.
(Süt)

358. Ağzı bağlı birkisem var,

İçi gıllı, ağca palçıg.
(Koyun Derisi, Tulum)

75
359. Ağca guzu, san guzu petekdc,
Ixzzetilc alem onu yemekdc.
( Yumurta)

360. Ay nene, bize yağ getir,

İnekleri sağ getir.
Çal lıal anmamış nchrcdcıı
Erinmemiş yağ getir.
(Bal)

361. Alını atda gördüm,

İzini soratdagördüm.
A yparanı biralın
Ayağı altda gördüm.
(Nal)

362. Aldan hündür,

Goçdan alçag,
İçi yünlü
Üstii saçag.
(Eyer)

76
363. Bizde yoİKİıı, sizde yolıdıı.
Yer altında gizil çolıdıı,
Bııdag verir, yarpag yolıdıı.
(Geyik/ Maral Boynuzu)

364. Bir bardngda iki reııg su.

(Yıımurta)

365. Bir guşanı varalıanı,

Gc7crciinıle-calıanı,
Götürrcnıöldiinııeye,
Ne eti var, ne canı.
(Kuyruk)

366. Bir zcıniın var iki defe biçiler.

(Koyun Yiinii)

367. Bura gelen lıacıdı,

Aşbişireııbacıdı,
Zoğ atar yarpaglaınaz,
l ap gör ııeağacıdı.
(Geyik/ Mara! Boynuzu)

77
368. Vızhavızlauçanguşum,
Çiçek üste gaçan guşum,
Öz-özüne helbir tohıır,
İçerisi şerbet gohur.
(Arı ve Arının yaptığı iş)

369. Gar kimi ağdı,

Su kimi ahdi.
(Süt)

370. Dostum mene nar gönderdi,

yoh demedi, var gönderdi.
Çalınmamış süd- gatıgdan,
Çalhanmamış yağ gönderdi.
(Koyun Kuyruğu)

371. Dörd gözlü bir bulagdı,

Suyu tamam düm ağdı.
(İneğin Memeleri)

372. Elemi ağ neden oldu,

Köyneyi ağ neden oldu,
Yaz donar, gış açılar,
Ellerin ağ neden oldu?
(Yumurta)

78
373. Yumru ıncrmcrdaşı,
İçinde beyler aşı.
Bişirersen aş olar,
Bişirmesen guş olar.
(Yumurta)

374. Men ters oğlu tersem,

Ö7.iimcovnndam,

Özgelere tersem.

(Deri,Tııhını)

375. O yanı talıta

Bu yanı talıta
İçinde ağca maya.
(Yayık Yağı)

376. O ııedi ki,

Aldan hündiir,
İtdeıı alçag.
(Eyer)

377. Özii ağ, balası sarı.

(Siit ve Yağ)

79
378. Suya girdi dağıldı,
Sudan çıhdı yığıldı.
(Atın Kuyruğu)

379. Siid nedi, süzgeç nedi?

Süzdüyüm süzgecden nedi?
Düncn sağdım bişirdim,
Süd olmadı, bes nedi?
(Ağız, Süzme Yoğurt, Lor Peyniri)

380. Çil toyug, çileme toyug,

Başını kesdim gam yoh.
Yumurtasının sanı yoh.
(Balık Yumurtası)

80
4. İNSAN VE İNSAN VÜCUDUNA AİT ORGANLARLA
İLGİLİ BİLMECELER

381. Alagapı.zcncirgapı,
Beş budağı, bir yarpağı.
(El)
382. Alacaınenzer,
Dünyanı gezer.
(Göz)

383. Allı inci, nıirvari,

Üstii inci, nıirvari.
Arasında bir yarpag.
(Dil)

38-1. Altı çeper, üstii çeper,

İçinde gara guş seker.
(Kara Göz)

81
385. Ataya dcymcz,
Bahaya dcycr,
Ilalayadeymcz,
Emiyedeyer.
Deyeredeymez,
Deymczc dcycr.
Allah'adeymez,
Billah'a deyer.
(Dudak)

386. Balaca baggal.

Ne versen udar.
(Ağız)

387. Beş derviş bir guyuya daş atar.

(Parmaklar ve Ağız)

388. Biz idik, bizler idik,

Otuz iki giz iydik.
Ezildik, büzüldük,
Bir tahçaya düzüldük.
(İnsanın Dişleri)

82
 389. Bilmedik hardaıı geldi,
lildeıı, siiıniikden geldi,
Oragla ha doğradıg,
Tczcdcn bir de geldi.
(Sakal)

390. Bir ağacım var bir gövdesi, beş budağı.

Her bııdagda bir sedef.
(Bilek, Parm aklar ve Tırnaklar)

391. Birgıllıea yumağım var,

Yeddi delik-deşiği var.
(Baş)

392. Bir gutum var özü açılır, özü yumulur.

(Kalp)

393. Bir domun var tikişi yolı.

(İnsan Derisi)

394. Bir evde iki gardaşmı var,

Ha gedirler bir birini öle bilinirler.
(Ayaklar)

83
395. Bir zağada bir tike et,
Yaşdı yeri gurumaz,
Nemişlikde çürümez.
(Dil)

396. Bir yemim var, ne süfreye goyıılnıaz,

Ne stifreden götürülmez.
(Ana Sütü)

397. Bir körpü altda iki yol.

(Burun)

398. Bir gözgüm var gapaglı,

Dörd gırağı saçaglı.
(Göz)

399. Bir tahçam var, diiyti ile dolu.

(Dişler)

400. Bir cüt guyum var gıraglan gırh çeper.

(Kirpikler)

401. Biri danışır,

İkisi bahir,
İkisi eşidir.
(Ağız, Göz, Kulak)

&4
 402. Boyıı uzun sayagdı,
Sahibine dayagdı.
(Ayak)

403. Bu yanı (ahla,

O yaııı tahta,
Şahgulııbey otağda.
(Beşikteki çocuk)

404. O yanı çeper,

Bu yanı çeper,
İçinde allı çapar.
(Göz)

405. Gapılıi r gonşııdıırlar,

Bir^-bitini gürmiirler.
(Göz)

406. Dağdan yere sallanır,

iler ne versen allanır.
(Çocuk)

407. Daııı üste çatı gırığı.

(Kaş)

85
408. Ezeli dörd aya glı,
Sonra iki ayaglı,
Aylar keçir, il keçir
Dolanır üç ayaglı.
(Çocukluk, Gençlik, İhtiyarlık)

409. Ezizim dogguz güne,

Doggıız ay, dogguz güne,
Garanlıgdan kiın çılıar
Dogguz ay,dogguz güne.
(Yeni Doğan Çocuk)

410. İki gıışıım var heresi bir terefde.

Ne geder bahıram hcç birini göre bilmirem.
(K ulaklar)

411. İki dağ arasuıda

Yunis balığı.
(Dil)

412. Yeddi deligli tohmag.

Onu tapmayan ahnıag.
(Baş)

86
 413. Men aşigem ay meler,
Bıılııd alicimi ay meler.
Dery ada bir gül bilil».
Su deyibeıı ay meler.
(Kalp)

414. Men babımın, o yan gaçır.

(Kulak)

415. O nedir ki, baldan şirindi, zekerden acı.

(Dil)

416. O nedir ki, gaya iiste iki bıılag.

(Gözler)

417. O nedir ki, olııı da liik, yayı da lük.

(Kirpikler ve Kaşlar)

418. O nedir ki, geder-geler nihaili

Gczcrcüınlccalıanı.
(Ayaklar)

419. ü n ineyim var oııu da (epeldi

(Tırnaklar)

87
420. Otuz iki
Gılınclı goşunun
Bir et sergerdesi var.
(Dişler ve Dil)

421. San tepe, gara meşe.

(Baş ve Saçlar)

422. Terezide çekilmez,

Bazarlardasatılmaz,
Baldan şirin tadı var,
Yemek olmaz cam var.
(Çocuk)

423. Fil işler, filban işler,

Susuz yerde deyirman işler.
(Dişler)

424. Ilag'dan geldi bir goııag.

Ona bişdi gayganag.
Gayganağııı duzu yoh,
Gonağın da dişi yoh.
(Körpe Çocuk ve Ana Sütü)

88
425. 1Icdcııcli lınlıcılctıtli,
Dord gırağı bedendi.
Yaşd vurdum al çılıdı,
Güreşen bu nedendi.
((İnsanın eline, saçına ... vb.
yaktığı) kına)

426. Ca vanl ıgda ol ar gara,

Gocalıgda olışar gara.
(Saç, Sakal)

89
5. GİYİM, KUŞAM, TA K I... İLE İLGİLİ BİLMECELER

427. Ağzını aşağı clcrcnı dolar,

Yuhan elereın boşalar.
(Kiilah)

428. Adam belinde

Ballıca ilan.
(Kemer)

429. Balaca motal,

Gapıda yalar.
(Mest)

430. Barmağıma ala gözlü

San ilan sanlıb.
(Yüziik)

431. Bedeni var başı yoh,

Gollan var, gılçası yoh,
Gamını yırt, gani yolı.
(Gömlek, Elbise)

90
432. (îıılag iisle gıış yatar.
(Kiipe)

433. Dağdan gelir bir mözii,

Hir bunat var, gırh gözü.
(Cnnk)

434. Erimczkiipc,
Çiirilınez kiipe,
Yüz il galsa
Çürümez küpe.
(Altın)

435. Elden şiş,

(îiiıııiişdenkabab.
(Yiiziik)

436. İki kürküm var,

On gardaşa çatar,
Bunu kim tapar?
(Eldiven)

* Bu bilmecenin bir başka cevabı da "iyilik vc kötülük' tür.

91
437. Yağış yağsa düzüler,
Gün çıhanda büzül er.
Altı var, tizü yolıdur,
Çeksem bağı iiziiler.
(Çank)

438. Yerim derin deryalar.

Menden giymedi ne var?
(Mercan)

439. O nedi ki, vezııdcn yüngül,

Giy metdcn ağır.
(Kıymetli taşlar)

440. 0 nedi ki, toyııgdan alçag, adamdan hündiir.

(Külah)

441. San-sansannağım,
San gözebannağım.
(Altın Yiizük)

442. Seherden dııraram, haçaya minerem

1 laçasız heç yana getmerem.
(Pantalon)

92
443. Tıı-tıı tııbıırğn, (ular yalar tııbıırğıı
Yüz il, inin il giiıı deyse, çiiriinıcz lıeç tuhıırğu.
(Altından yapılmış takılar, eşyalar)

444. Çekisi birce in işgal

Giymeli inince dinar.
(Elmas)

445. Çılıdım tepeye

Ayağını diişdü küpeye.
(Ayakkabı)

93
6 . E V , Ç A D IR ... V E B U N L A R IN B Ö L Ü M L E R İY L E
İL G İL İ B İL M E C E L E R

446. Ağdı donu, yohdu canı,

Uzuncadırdımaglan,
Yere batır barmaglan.
(Çaör)

447. Bizde bir kişi var,

iler gelene el verir.
(Kapı Kolu)

448. Bizim evde dörd gelin var,

Dördü de bir boy-buhunda.
(Duvar)

449. Bir guşum var iki ganadlı.

Ha uçar yerinde galar.
(Kapı)

450. Bir öküzüm var evin başına herlener,

Orada başı bağlanar.
( Alaçık)

‘>4
451 . Gara deve çökdii yere,

Bağırsağın tökdii yere.

(Çadır, Göçebe Çadırı)

452. Gara toyııg gag eledi,

Gaııadları tagg eledi.
(Kapı)

453. Gara toyııg gamı yırtıg.

(Baca)

454. Düz ekdiın eyri bildi.

(Uzantı, Kubbe)

455. Eyri-ıntiyrü Iıara gedirseıı?

Tepesi delik sen ııc deyirsen?
(Duman ve Baca)

456. El-ayağıdestedi,
Gollangefesdedi,
Ne yerdedi, ne göyde
Çerlıi felek iistedi.
(Pencere)

95
457. Erçin epe,
Gümüş (epe.
Derede çiçek,
Deyinni tepe.
(Göçebe Çadırı, Çadır)

458. Geden leylek, gelen leylek

Dabanı üste dııran leylek.
Hem tahdadı, hem direk,
Gece gedib yatan leylek.
(Kapı)

459. Taggur-tııggurLezgiler,
Bize gonag geldiler.
Goyun- keçi yunımdan
Eve palaz serdiler.
(Keçe)

460. Uznn-uzun kişiler,

Başlaruı, ayaglann
Di varda gizletmişler.
(Evin Direkleri/Kolonları)

%
461. Üç gardaş birbirinin üstüne çıhdılnr,
Biri dedi: belini ağrıyır,
O biri dedi: başını partlıyır,
Biri de dedi: gorlııııa, gorlınıa.
(Duvar, Direk/Kolon, Baca)

462. I lay geder, huy geder.

Birce garış yol geder.
(Kapı)

463. 1Iacı'ya gederler hac eşgine,

Başındaki tac eşgine.
Mene ele kilim getir
Nerşi olsun, ne argacı.
(Keçe)

97
7. E V E Ş Y A L A R IY L A İ L G İ L İ B İ L M E C E L E R

464. A kişi, kişi

Elinde şişi.
Mene bir at ver,
Ne erkey olsun, ne dişi.
(Beşik)

465. Ağ gul gapıları gezer.

(Merdiven)

466. Ağohloyum yağlıdı,

Başına gaytan bağlıdı.
(Mum)

467. Ağa babanı (hedi yabanı),

Gezer obanı.
Altı gıçı var,
iki dabaru.
(Terazi)

468. Ağaç atlandı,

Gemi gatl andı,
Guyrug bulandı,
Tepe sıçradı.
(Yayık ve Tere Yağı)

98
469. Ağaç başııı ovdular,
Kcııdc kolin goydıılar.
(Ağaçtan yapılmış kap; Tekne)

470. Ağzıpoladdaıı,
Saggalı sapdan.
(İğne İplik)

471. Ağzı var, dişi yolı.

Onu vumıayan kişi yolı.
(Havan Eli)

472. Ayağı var, eli yoh,

Ağızı var, dili yoh,
Soyııglarda gerekdir,
Boğazı lap tlircklir.
(Soba)

473. Alemi lıczcr,

Üzii lüt gezer.
(İğne)

99
474. Altı haça,
Üstü haça.
İki Uzük,
İki gılça.
(Makas)
475. Altı şişe,
Üstü şişe,
Ortasında
Kababbişe.
(Lamba)

476. Alçag damdan gar yağar,

Gırağı tahta divar.
(Elek)

477. Araz'ın tepesinden,

Süd sağdım tepesinden
İki eli var belinde,
Ağızı var tepesinde.
(İki Tutamaktı Bakır Kap)

1 (X )
478. Arvada halı, arvada
C)tımılxlıı torbada.
Torbası demirdendi,
Özü ala bedendi.
(Havan Eli)

479. Bağlarda tappıldar,

Meşede şaggıl dar.
(Balta)

480. Badyabaııı,
Gczcrobanı,
Altı gıçı var,
İki dabaııı.
(Terazi)

481. Balaca gliyu,

I’ıgggıldarsııyıı.
(Semaver)

482. Balaca kişi çeper hörer.

(Biz)

483. Balacamcnzer,
Evleri gezer.
(Makas)

101
484. Baldın bucag,
Dalı birgııcag.
(Çıkrık; Yiin Çıkrığı)

485. Barmağı sohdum gözüne,

Ağzım açdı dizine.
(Makas)

486. Balı Alllah'ın işine,

İplik talııb dişine,
Papag goyub başına.
Gııynığıı suda
Başı gıınıda.
(Gaz Lambası)

487. Bahsan onun üzüne,

Görünersen öziine.
(Ayna)

488. Bizde bir kişi var,

Ağzında iki dişi var.
(Maşa)

489. Bizde bir kişi var,

Ağzında on dişi var.
(Kirkit)

102
490. Bizde bir kişi var,
Gırlı iki dişi var.
(Tarak)

491. Rizde bir kişi var,

Gırh-clli dişi var.
(Bıçkı)

492. Bizde bir kişi var,

Demirden dişi var.
(Yiin Tarağı)

493. Bizde bir kişi var,

Çokluca gözii var.
(Süzgeç)

494. Bizim evde bir gııyıı var,

İçinde zem zem suyu var.
(Mum)

495. Bizde bir kişi var,

iler gelen iizüıınen öpiir.
(Maşrapa)

103
496. Bir atım var derinde,
Bağlaınışam serinde,
Gece-gündüz. yol gedir,
Yerindedi, yerinde.
(Saat)

497. Bir atım var her yeteni miııir.

(Testi,Giiyüm)

498. Bir halaca özü var,

Ileştad sekkiz gözii var.
(Yüksük, Dikiş Yüzüğü)

499. Bi r bal aca saııdıgca,

içi dolu ağ mıhça.
(Kibrit Kutusu)

5(X). Bir gara guşıını var,

Gapıda dimdi yinden asıl ıh,
IIcç kimi burahmır.
(Kilit)

501. Birdamım var demirden,

Altı od, içi beden.
(Kazan, Tencere)

104
502. Bir damını var el üsle,
Eliııi vur cl üsle.
Alçag damın allınnan,
Ilırda-lnrdagariste.
(Elek, Un)

503. Bir itim var lıürcr-lıürer,

Mince dene gözü var.
(Elek)

504. Bir ökiiziim var,

Gııyrıığundan tutmasan dama girmez.
(Kaşık)

505. Bir toyıığıım var,

Süzer-süzcr
Yumurta töker.
(Çıknk)

506. Bir hovuzum var demirden

Suyu gelir yetmiş yedi delikdcıı.
(Süzgeç)

507. Gapı dal uıda garaca gııl,

Elini vurma, geride dur.
(Kilit)

105
508. Gara atı yağladım,
Gaya dibine bağladım.
(Kilit)

509. Gara bey aldan endi,

An ad-uşag sevindi.
(Tencere, Kazan)

510. Gara gatır.gapıda yatır,

Gelib gedene şıllag atır,
Yiyesi gclcek dıırub gaçır.
(Kilit)

511. Gara guşu guyruğuııdaıı asarlar,

Ele nlıb düz gazana basarlar.
(Kepçe)

512. Gara eşşek, ağ palan.

(Saç)

513. Garanlıg damda at kişner.

(Yayık)

106
514 . Gırfı kişi var bir boyda, bir biçimde.
Yatıl) hamisi bir saııdıg içinde,
Sandıg da babanım şalvar cibinde.
(K ibrit Kutusu)

515. Guyruglamasaııdaınn girmez,

Girse de yemek yemez.
(Kaşık)

516. Dağdan yumbalanar,sınmaz.

( Yumak)

517. Dağdan gelir dağ alı,

Gollanbudagalı,
13in gözüne sohsaıı,
Ağzıaynlagalı.
(Makas)

518. Daşı daşlara çalıdmı,

Pambığı oda yalıdıın.
(Çakmak)

519. Deli gatır, gapıda yatır,

Gclib gedene terse bahir,
Gol-gılçası beline batır.
(Kilit ve Anahtar)

107
520. Dövramn emrindedir,
Bedenin felindedir,
Allı ayağı, iki gözü,
Guyruğu belindedir.
(Terazi)

521. Dörd gardaşın bir papağı var

I lamısı birden goyur.
(Masa)

522. Dümdüz idi meşede,

Evde başga peşede,
Üste ilan uzan ar
Bir ağ köynek gazaııar.
(Oklava, Merdane)

523. El yatdı, oba yaldı,

Ölü ayağın uzatdı.
(Sürgii)

524. Elek boyda üzü var,

Yüz ellice gözü var.
Ağzı yuhan bahar,
Altından yağış yağar.
(Süzgeç)

108
525. FiIincJetli elinde,
Etekleri belinde.
Gccc-giindiiz yol gcdir,
Yeriııdedi yerinde.
(Beşik)

526. Esli ağacdan, kökii gıldan,

Uyiidiir baban chsannıa.
(Elek)

527. Et direyin başında

Demir deşikli papag.
(Yiiksiik)

528. Zcngzcııg içinde,

Zcng fireni içinde,
On iki ay fireng içinde.
(Saat)

529. Zcrzercyaptşdı,
Zcrdivarayapışdı,
Zergcr oglıı gelmemiş.
Zer di varda gopmadı.
(A nahtar ve Kilit)

109
530. İki gıçı var çarpazı,
Sıhsan parçalar ati azı.
(Makas)

531. Gece bağlanır,

Gündüz sallanır.
(Sürgü)

532. GUnbezeohşar hamam,

İçinde var bir ilan.
(Gaz Lambası)

533. Gündüz ağadır,

Gecenöker.
(Yorgan-Döşek)

534. Meşede, lıa meşede.

Beş gardaş var meşede,
Beşi de bir peşede.
(Çorap örmede kullanılan Beş Şiş)

535. Men bahıram o da bahir.

(Ayna)

110
536. Nedendi, 1ın nedendi,
Bağrın başı zcdcııdi,
Cîırağı sn, içi od.
Gedin göriin nedendi.
(Semaver)

537. Ncııcınin bir gıışıı var fırlanır,

Gııymğıınun çalı, gebe sallanır.
(Çıkrık)

538. O yanı gae, bıı yanı gac,

içinde odlu ağaç.
(Tandır)

539. O yanı yaslı.

Bu yanı yastı,
l.Xird ayağını,
Yerenebasdt.
(Masa)

540. O ııcdi ki, Allah'ın fe'liııdc,

Bendenin elinde,
Gııynığu belinde.
(Terazi)

111
541. O ncdi ki, gece-gündüz zarıyar,
Demir sapı vaht çapında sarıyar.
İki gardaş yazdığını sanıyar,
iler tayı da bir birini tanıyar.
(Saat-Akrep-Yelkovan)

542. O ııedi ki, her yanaişıg salar

Öz dibine yoh.
(Mum)

543. Özübirbarmag, saggalı gırhbarmag.

(İplik Takılmış İğne)

544. Sarı adaş, iyne batmaz,

And içer, piyada getmez.
(Testi,Giiyiim)

545. Tap-tapı.demirgapi,
On iki budag, iki yarpag.
(Saat)

546. Terezi var, tengi var.

Her bir rengden rengi var.
Salıb üste oturram,
Ilengi var, ahengi var.
(Büyük Halı)

112
547. Uzıın giz evleri gezer.
(Oklavn)

548. Uzıııı direk içinde odlıı külek.

(Soba Borusu)

549. Uzıııı-ıızunuzanar,
Özüne koyııck gaznııar.
(Oklavn)

550. Faytonum var bir tckerli,

Nenem sürer tek bir elli.
Ne izi var, ııc tozu var,
Yııp-yımıımı yıumırtluyar.
(Çıkrık)

551. Hanımların eliııdcdi,

Ciimle-calıan içindedi,
ilamın özü de içindedi.
(Halı)

552. Haydı-lıaydı, haraydı.

Gedin görün ne haydi.
Kötüye bir od düşiib.
Gedin görün ne baydı.
(Semaver)

113
553. Hapı-hapı,
Zencirsapı.
Dörd budağı
Biryarpağı.
(Halı)

554. Hini hıruce

Bıınııı eyrice.
Her neye vursan
Böler ikice.
(Talıra; Budama Bıçağı)

555. Şekli işıgdan

İpi varmıhdan.
(Ayna)

114
 SÖZLÜK

115
 -A-

Ağ : Ak, beyaz Ata : Baba

A ğca: Beyazımsı Atlaz ; Yüzü ipek, tersi
Ağıl I : Akıl pamuk olan bir cins kumaş
Ağıl I I : Hayvan barınağı; Aypara : 1) Hilal 2) Altın
koyun, keçi gibi küçiik baş veya gümüşlen yapılmış
hayvanların konduğu üstü yarım daire şeklinde kadın
açık ve etrafı çit ve çalı çırpı süs eşyası, lakı.
ile çevrili yer.
Ağıllı : Akıllı B
Al I : Al,kırmızı
B acar-: Becer-
Al II : Hile, yalan
B adam : Badem; Badem
Alabahta : Orman
ağacı ve meyvesi
güvercini
Bafta : Gümüş veya altın
Anahanım : Kişi adı
simli ip veya ipek ipliklerle
Apar- : Götür-, alıp götiir-
örülen iplik, bağ
A ran : Düz, ova; düzlük,
B aggal. Bakkal
ovalık (yerler)
Bah- : Bak-
Araz : Araş Nehri
B a h a : Paha, değer, kıymet,
A rğaç: Dokumacılıkta enine
fiyat
atılan iplik, atkı (arışın
B alaca: Küçük,küçücük
karşılığı)
Arvad : Kadın

116
 Bnlala-: Doğur-, art-,
çoğal-, yavrula-
B a r : Yemiş, meyve;
semere
B a t-b a t: Kötü kokulu bir
ot, bengotu
B ed lik : Kötülük, terslik,
çirkinlik
B elen-I: (Bebek) sarın-,
kuııdaklan-
B elen-II; Gark ol-, bulaş-
Bend ol- : Bağlan- ;
mcc. aşık ol-, vurııl-
Benövşe: Menekşe
Berk : Sert, katı; sağlam
Bes I : Yeter, kâfi
Bes I I : Soru şeklini veya
bir düşünceyi
kuvvetlendirmek içiıı
kullanılır
Beym urat: Muradına
ermemiş; talihsiz, bahtsız
B ild irk i: Geçen yıla ait
olan, geçen yılki
117
Birce: Bir, tek, yalnızca,
biricik, yegâne
Bişir- : Pişir-
Biz : Ucu sivri, bir şeyi
delmek içiıı kullanılan alet
Boy-bııhun : Boy bos,
vücut yapısı
Bııcag : Köşe
Buhag : Gerdan, çenenin alt
kısmı
Buharı: Dumanı ocaktan
çekip havaya vermeye
yarayan maden veya kâgir
yol, baca
B ulag; Pınar, kaynak,
çeşme
Bııla-: 1) Karıştır-,
2) Bir şey sürüp lekele-,
bulaşlır-
Burda: Binada
Burug-bıırug : Burulmuş
halde olan; eğri büğrü;
kıvnlakıvnla
 -C-
C avanlıg: Gençlik dönemi,
Gençlik
Cehd e t - : Çaba sarf et-,
gayret göster-, çok çalış-
Cehre : Yün eğirmek için el
ile çalıştırılan basit bir alet,
çıkrık
Cilov : Düzgün
Cüce : Civciv
C ü t: Çift, iki tane
Cütce-cütce: Çift çift
ç Çenge : Bir elin tuttuğu
Çalhala : Bir şeyin içindeki
sıvıyı her hangi bir maksatla
salla-, sarsarak salla-
Ç alhalanm a: (Yayık için)
yayılma-, henüz olma-
Çalı-çeper: Çalı-çırpı;
çalıdan yapılmış çit
118
Çarp a z ı: Çapraz, çapraz
ol arak, çapraz olarak
birbirini kesen.
Çat: Var-, ulaş-, kavıış-
Ç atı: Keçi kılı vs.'den
örülen kalın ip, urgan
Çaynag : Pençe
Çekil : 1) İpekçilik için
yetiştirilen dut ağacının bir
türü 2) Bu ağacın ipek
böceği kurtlarına yedirilen
yapraklan
kadar, bir avuç, yığın, deste.
Çeper : Bir yerin veya bir
şeyin etrafına tahtadan veya
başka şeylerden yapılan çit,
alçak taş duvar.
Çerdey: Çekirdek
Çıh- : Çık-
Ç ıngıl: Çakıl taşı, çakıl
 Çırağ : Her (iirlü aydınlatma
aracı;mum... vs.
Çiçekle-: çiçek aç-,
çiçcklen-
Çiy: Çiy, olgulaşmamış
Çiyin: Omuz
Çohltı: Sayı ve miktar
olarak fazla, çok
Çopur: Yüzde çiçek
bozuğu, çiçek hastalığının
yiizdc bıraktığı izler;
pürüzsüz ilınayan, delik
delik
Çörek: Ekmek
Çııha : Has yünlü kumaştan
yapılan beli büzgülü ve
üstten giyilen Kafkasya
yöresine ait bir elbise.
D demet demet, bağ bağ topla-
Dabnn : Taban
Dam : Ev, ev bark
119
Dam-: Damla-, damla damla
ak-
Damcı: Damla, damlacık
Danış- :Konuş-, söyle-,
aıılat-
D ay-: Daha, yeter, tamam
Dayag : Destek, yardım;
yardımcı
Dayan- : Dur-, bekle-;
sabret-
Daylag : (Altı aylıktan iki
yaşma kadar olan) at
yavrusu
Den : Taneli bitkilerin
tohumu; tane
D ene. Tane, adet
Dermantek: İlaç gibi, ilaç
olarak
Destele-; Destele-, bağ yap-;
Deşik : Delik; delinmiş,
yırtılmış
Deyirmi: Daire şeklinde
olan; yuvarlak, dairevi.
D ırm an-. Tııman-
Dırmnş- : Tırman-, el ve
ayak yardımı ile yüksel-, dik
ve sarp bir yere çık-
Dimdiy : Gaga
D ivar: Duvar
D ongar: Sırtında kambur
olan, kamburlu; şişlik,
çıkıntı.
D o n u z : Domuz
Dovşan : Tavşan
Döş : 1) Göğiis 2) Meme
Diim; Bazı birleşik sıfatların
önüne getirilerek anlamı
kuvvetlendirir, aşırılık
bildirir
Düyii : Pirinç
E kusurlu, hatalı
E re b i: Arapça, Arap
dilinde; Araplar'a ait
Eriş : Ilalı veya başka
dokunan şeylerde
uzunluğuna birbirine eşit ve
paralel olarak dokunan ipler,
ariş.
E sk il-: Eksil-, azal-
E s l: Esas, temel dayanak
Eşg : aşk, sevgi, muhabbet
E t r : Güzel koku, ıtır
Eynğ : Ayak
Eyme : İçinde yoğurt, ayran
vs. saklamak için koyun
veya keçi derisinden yapılan
tulum, torba.
Eyn : Göz
Eyri-müyrii : Eğri büğrü;

E b a ; Aba F
Ecaib : Çok garip,
görülmemiş F e 'l: İş, hareket
E m i: Amca

120
F etir: Mayalanmış veya Goggılda-; 1) ( Tavuklar ve
mayalanmamışhamurdan, kuşlar için) gıdakla-,
hazan yağ, kuynık, soğan, bağırarak seslcıı-
nar şerbeti vs. karıştırılarak 2) Yüksek sesle gül-,
tandır veya saç üzerinde kahkaha at-
yapılan ekmek Galag-galag : Kiima
F ırla n -: Kendi ekseni mkiime, kümeler halinde
etrafında dön-; dön-, dolaş- Gamçı: Kamçı
Filban : Fil bakıcısı, fillere Gapıbir: Çok yakın, evleri
hizmet eden karşı karşıya, bir adını ötede
F ire n g : Konuşma dilinde Garaca : Siyaha çalan
"Fransız" anlamında renkte, koyu renkte
kullanılır; yabancı. Gardaş : Kardeş
G arpız: Karpuz
G- Gatarlan-: Sıralan-
Gatbagat: Katlar halinde,
Gabag : Ön, ileri, evvel
üst üste, sırayla, dizim dizim.
Gnbırğa ; Kaburga
G aya: Kaya
GaçI : Düşman
Gayçı: Makas
G nçII: Araziyi sulamak
Gayganag : Çalkalanmış
için açılan küçük ark
yumurtanın yağda
Gn-ga : "Gak-gak" diye ses
kızartılması yemeği,kaygana,
çıkamıa
omlet

121
Gaytan : tpek veya ipekli G ır-: Çabuk çabuk, hızlı
şeylerle, pamukla vs. örülen hızlı göz açıp yum-

iplik, bağ. Gıvnmca: Kıvrım kıvran

G a z -: Kaz- Giz Galası: Kız Kalesi,

G e d e r l: Kader, talih, (Bakü'dcki belli başlı tarihi

kısmet eserlerden biri)

G eder I I : Kadar, miktar Gizil I : Al,kırmızı

G e lb : Kalp Gizil II : Altın

Gem: Keder, dert, tasa, gam Gile-gile: Damla damla,

Gemir-: Kemir- tane tane

Gence: Azerbaycan Gocalıg: İhtiyarlık, yaşlılık;
Cumhuriyeti'nin II. biiyük eksiklik
şehri Goh- : Kok-, pis koku yay;

Gend : Şeker; tatlı şey. çiirii-

G ıç : Bacak, her hangi bir Gol-bııdag : Dal-budak; el

şeyin ayağı. ayak; mec. hısım akraba

G ıfıl: Anahtar Gol-gılça : Kol bacak; el

G ılça: Bacak ayak

G ıllı: Kıllı, mec. kaba, Gonşu : Komşu
anlayışsız G ovurğa: Kavrulmuş

G ırn ğ : Kenar buğday, pirinç, mısır, darı vs.

G ır h : Kırk taneleri, kavurga.

G ın ğ : Kırık Goz : Ceviz

Göbelek : Mantar

122
 Gödek: Kısa; uzak olmayan
G öden: Karın, mide
Gön : Deri
Görsen-: Göriin-
Göy üzü : Gök yüzii
Gu : Kuş
G udıır-: Kuduz ol-, kııdıır-
; delir-, çıldır-
Gıı tiikü . Kuş tüyii
Guyrugla-:
1) Kuyruğundan tut-, yapış-
2) mec. Yakala-, ele geçir-
G uzııla-: Kuzu doğur-,
yavrula-
Gülsenem: Kişi adı (Kadın
adlanııdan). Bilmecede
"kedi" anlamuıda.
G iin iiz: Gündüz, gündüz
vakti
11-
Ila ç a : Ağacın açı şeklinde
ayrılmış gövdesi veya dalı.
123
çatal; ıııec. Ustı kapalı, iki
yönlii
Ila lla n -: Beneklen-, benek
benek ol-
Ilnllıca: Dolgunca; hallice
H am ı: Hepsi, bütünü,
tamamı
Hana : Halı, kilim vs.
dokumak için kurulan
tezgah; halı, kilim
H a n s ı: Hangi, hangisi
H ara : Hangi taraf, hangi
yön, nere, nereye
H a ra y : "İmdat, yetişin"
anlamında imdat, yardan
Harda: Nerede, hangi tarafta
H a s a : Güzel pişmiş,
kızarmış
Hay: Seslenmeye, seslenişe
karsı cevap; bağırıp çağımla,
ses, gürültü
H a z a r: Hazar Denizi
Heçkes : Hiç kimse, hiç bir
şahıs
Heç ne : Hiç bir şey
Hefte: Hafta
Hemişe: Her zaman, daima,
her an
H en g : Ritim, ahenk, musiki
H enir-henir: Nefes; ses,
gürültü
Herden : Bazan, arada bir,
zamanzaman
H ere: Herkes
Herlen-: Bir şeyin etrafında
dön-, dolaş-; gez-, dolaş-
H esir: Hasır; sazdan, bazı
ağaçların liflerinden, buğday
sapından vs. örülerek
meydana getirilmiş yer
örtüsü
Hese : 1) Çuval 2) Bir çeşit
yonca
Heştad : Seksen
Hey : Sürekli, ardı arkası
kesilmeden ;hızl ıca
124
H eyet: Genelde evin
önünde etrafı çit veya
duvarla örülen saha, bahçe
H eyrat: Ölen bir kimsenin
sevabına verilen yemek;
ihsan, hayrat
H ezer: Sakınma, korunma,
çekinme
H ezne: Hazine
İlmice :
Hırda : Küçük, ufak; mec.
önemsiz, değersiz
H oggar: Hokkabaz
Hoppan-: Atla-, sıçra-, çok
sevin-; bir şeyin üzerinden
sıçrayıp geç-
Hor-hor : Taklidi ses;
uykuda uyuyan kimsenin
çıkardığı ses.
H ö r-: Ör-
Hub: İyi, güzel, hoş; güzel,
sevgili
 Hıınlıı-heşil : Ezik ezik, Kasa : Kap, kase
sağlaınlıer hangi bir tarafı Kebin; 1) Evlilik esnasında
kalmayan, her tarafı zedeli damat tarafından geline vaat
II ü r - : Kesik kesik havla-, edilen nikah parası. 2) Nikah
tirii-; kaba saba sözler söyle- Keçel : Kel
II iindür : Yüksek, uzıın Kend : Köy
Kenek : İnat, ters; inatçı,
İ aksi
K e rk i: Aşağı doğru çevrik
İl : Yıl
geniş ağızlı, uzun saplı
İlan : Yılan
yontma aleti, keser.
İs ti: Sıcak, sıcaklık, hararet;
Kiçik : Küçük, ufak;
mec. tatlı, sevimli, cana yakın
küçücük
İye : Sahip
Kiçiy . bk. Kiçik
İylendir- : Kokmasına sebep
Kiıni: ...gibi, ...ebenzer;...e
ol-; kokııt-; kokııştıır-
kadar
Koh : Bostan kııhıbcsi;
K-
yıkık dökük ev, barınak
Kombili koşa: Şişman
K a l: Olgunlaşmamış, ham;
Kor: Kör, gözleri görmeyen
mec. heniiz yetişmemiş,
Korşal- : Körleş-,
gelişmemiş
Keskinliğini yitir-
Kanınla dol- : Olgunlaş-,
Kök : Etli, semiz, şişman,
kamilleş-, yetiş-
tombul

125
Kök a t : Yerleş-, yerini Leb : Dudak
sağlamlaştır- L epe: İç çekirdek, kırılmış
Köndelen : Enine; nohut; dalga
yanlamasına; yan Ley-leyi: Leylek
K ö p -: Şişkinlik meydana L ezgi: Dağıstan ve

gel- Azarbaycan'da yaşayan bir

K öşek: Deve yavrusu halk ve bu halaka mensup
K öynek: Gömlek; mec. kimse
elbise L ib a s ; Elbise, giyecek;
K iinbez: Yanm daire mec. örtü
şeklinde bina damı; kubbe L o b b a z : Kendini
K ü n d e : Sonradan yayılmak beğenmiş, bencil, söz
üzere yuvarlak hale tanımaz
getirilmiş hamur parçası L ü t : Çıplak, çini çıplak,
üryan
L
M
L ahta : Etli butlu, şişman
Lap ; Kelimelerin önüne Maya :
gelerek sözkonusu Mehd : Kişi adı
keli meni n/kcl iine grupl arın uı Mehmcr: Kadife, kadifeden
anlamınıkuvvctlendirir yapılmış
Lay : Kat, tabaka; taraf Menzer: Manzara

126
 M ere: "Mere mere" adlı -N-
çocuk oyıınu için kazılan
N a b a t: Meyve suyu ile
çukurluk, oyuk, genelde
şeker karışımından yapılan/
çukur yer, dere
hazırlanan şeffaf kristal şeker
M est: Yumuşak deriden
türü; ıııec. çok tatlı, çok
yapılan evde veya dışarıda
güzel
lastik ayakkabı ile giyilen
Nadan: Cahil, bilgisiz
hafif, kısa konçlu ayakkkabı;
Naggal : Çok konuşan,
ince, kabuk; elbise
boşlroğaz, geveze
Meşe: Orman
Nağara : Davul
Mıh : Çivi
Nağaraçı: "Nağara" çalan
Mıhça : Küçük çivi
Nahçıvan: Azerbaycan
Mmcıg : Boncuk
Cumhuriyetine bağlı Muhtar
Min : (Sayı için) bin
Nahçıvan Cumhuriyeti
M ince: Binlerce
N aşı: Yabancı, tecrübesiz;
Mirvari(d) : İnci
bir şey hakkında bilgisi
Misgal: Tahminen 4.26 gr.
olmayan; ham, kaba
ağırlığında ölçü birimi
Nece : Nasıl, ne kadar
Mismar : Büyük çivi
N ehre: Yayık
Motal : Peynir, lor vs.
Neınlşlik : Yağmurlu yer,
koymak için tulum
hava; devaıtıl ı yağmur alan
M iirgiile-: Yarı uykulu
yer; nemli, ıslak
halde ol-, uyukla-
Nerdivaıı : Merdiven

127
Neşderlen-: Yarıl-, kesil-, - O -

parçalan-
Ö t- : Geç-, geçip git-
N ihanı: Gizli, saklı
Öte bilm e-: Geçcnıe-
Nöker: Hizmetçi
Ö z : Kendi, öz
Öz- özüne : Kendi kendine
O-

Od : Ateş P
Ohloy : Hamuru açıp yufka
Palaz : Yün veya pamuk
haline getirmek için
ipliğinden dokunan geniş,
kullanılan yuvarlak, düzgün
uzun, kalın ve tuysiiz kilim
ve uzunca ağaç alet, oklava
Palçığ: Balıkçılık
O hşa-: Benze-
Paltar : Her türlü giyim
Ord : Avurt, ağzın yan
eşyası, elbise
boşlukları
Pambıg : Pamuk
Ov-: Ez-,del-;mec. gagala-
Papağ : Tüylü deriden
Ovand : Düz, yüz, parlak
yapılan başlık, kalpak; külah
taraf
Partla- :Patla-, dağıl-,
Oyul- : (Dolu için)
parçalan-
parçalan-, dağıl-
Payız : Sonbahar
Pes : Alçak, yavaş, hafif
(ses)

128
Peşe : İş, sanat, meslek;
alışkanlık -S-
Pıggılda-: 1) 1'olnırılnyarak
Saggal: Sakal
kay-, fokurtu sesi çıkar-,
Sağn: I) Hayvanların sırtı
2) Kıkırdayarak giil-
ile kuyruğu arasındaki
Pişik : Kedi
dolgun ve yuvarlak yer
Piynla : Ağız kısmı geniş,
2) İnsanın belden aşağı
dip kısmı dar küçük içki
oturak kısmı
kabı; kadeh; Bunun çay
S a k it: Sessiz., sakin;
içmek için kullanılan türü;
sessiz.ee, yavaşça
piyale
Sal-: Bırak-, bırakıver-; at-
Plov : Pilav
San : Sayı
Palıd : Palatnııd ağacı ve bu
S ana-. Say-, sayı say-
ağacın meyvesi, pelit
S an an -: (Miktar, sayı
(Qııcrcus L.)
olarak) sayıl-
Polad : Çelik; çelikten
Sandıgca : Küçük sandık
yapılmış şeyler
San- : Bir şeyin üzerine bir
Pusa-pusa : Gizli gizJi,
şey sar-, sarıp bağla-; bürü-,
gizlice, sal anarak
tut-, kapla-
S arvan: Kervanı götüren,
-R-
kervana rehberlik eden,
Rengbereng: 1) Çeşitli
relıl>er
renklerde olan
Sedngct: Vcln, sadakat
2) Çeşit çeşit, çeşitlilik

129
Seher: Günün başlangıç S u r : Büyiik bonuzdan
saatleri, sabahın gün yapılmış, boru; müzik aleti
doğmadan önceki zamanı Siibh: Sabahın erken vakti,
Sergerde: Lider, önder seher vakti
Semle : Hakir, toprak vs. Süd-gatıg : Süt yoğurt
den yapılan geniş ağızlı, tek Sümük/sümiiy: Kemik
veya çift kııplıı kap, küp
Seyağ: ...gibi, ...cesine, ^ş-
...benzer
Şabalıd ; Kestane
Sığalla-: Ellerini bir şeyin
Şaggtlda-: Sakırda-, şakırtı
üzerinde hafifçe dolaştırarak
sesi çıkar-
eğriliğini düzelt-, oksa-;
Şaggıılubey/
sevgi, incelik ve güzel
Şahgulubey; Kişi adı
duygularla birisinin başım
Ş alvar: Pantalon
okşa-
Ş a n a : Yaba
Sm- : Kırıl-, parçalan-,
Şeh . Havada bulunan
darmadağın ol; zedelen-
buharın akşam veya sahalım
Sırğa : Kadınların
erken vakitlerinde cisimlerin
kulaklarına taktı] arı küpe
üzerinde yoğunlaşmalarından
S in i: Bakırdan veya
oluşan damlacık, çiy, jale
pirinçten yapılan yuvarlak
Şehla : İri, koyu ınavi
büyük tepsi
(g öz)
Soyug ; Soğuk

130
 Ş eki: Azerbaycan
Cumhuriycti'ııiıı belli başlı
şehirlerinden biri
Şekil çek- : Resim yap-,
fotoğrafını çek
Şirvan: Azerbaycan'da
eskiden merkezi Şaınalıı şehri
olan Azerbaycan'ın kuzey­
batı kesimi
Şele: Sırtta götürülebilecek
kadar yapılmış yük, denk
(odun vs.)
Şıghaşırıg : Sürekli "şık"
sesi çıkarma; şıkırtı
Şıllng n t- : Tekme at-, savıır-
;ıncc. arsızlaş-, sının
aş-; kudıır-
Şirin : Tatlı; ırıec. hoş,
güzel, iç açıcı
-T
Tagg ele-: Takır tukur diye
ses çıkar-, takır tukur et-
131
Tağ : Kavun, karpuz,
salatalıkvs. bostan
bitkilerinin toprakta uzanan
kollan
Tahça: Duvarda yapılmış
oyuk
T a la : Onnaııda ağaçsız,
çıplak olan saha, açık alan;
sulanmış tarlada kalan kum
ycılcr
Tap : Düşen bir şeyin
çıkardığı ses
Tn|>-: Bul-; elde et-
Tapış-: Birini bul-, bııluş-
göriiş-
Tapnıaca: Herhangi bir
şeyi veya olayı bezetme
yoluyla, kasten üstü kapalı
bir şekilde tasvir eden
mecazi ifadeden oluşan
muamma (halk edebiyatı
türlerinden birisi); bilmece
T appıkla-: "Rap" sesi
çıkar-
Tay : Bir yeri iki parçaya
bölen şeyin iki tarafında
kalan bölümlerden her biri
Tek: ...gibi,...-ebenzer
Tendir: Tandır
Teng: Dar, sık
Tepel: Hayvanların
alnındaki beyaz leke; böylesi
lekesi olan hayvan
Terse: Ters, aksi, tersine,
aksine
Teze: Yeni
Tike : Büyük bir şeyden
kırıl mis,kopmuş, ayrıl m iş
veya kesilmiş küçük parça;
yenen şeyin bir kısmı
Tohunma-: Dokunma-,
örülme- (kumaş vs.)
T oprag: Toprak
Toyug : Tavuk
Tük : Tüy; kıl; saç
U-
Ud- : Oyunda, yarışmada
kazan-, galip gel-
Uşag : Çocuk; civan, genç
-Ü-
Ü z : Yüz, çehre
Üz- : Kır-, kes-, kopar-
Üziik : Yüzük
-V-
Ve'de : 1) Bir is için
önceden tayin edilenzaman,
vakit, müddet;
2) Söz
Vezn : Ağırlık
Vezne: Kafkaslar'a has
giyim olan çcrkeskanııı
göğüsünc dikilen ve süs
için mermi koymaya yarayan
cebciklerden her biri

132
 Vıyılda-: Vınlama sesi Yırğan : bk. Yırğalaıı-
çıkar- Yiye : Sahip
Vızhavız: Sürekli "vızıltı" Yıımbalan-: Takla at-;
sesi çıkamıa, vızıldama Yuvarlama yuvarlatın gel-,
git-
-Y- Yun : Yün
Y iingiil: Hafif
Y ağı: Düşman
Yiiyen : Atın başına takılan
Y ağış: Yağmur
dizgin ve gemden oluşan
Y arpağ: Yaprak
takını
Y astı: Yüzeyi duzgıııı olan,
yassı
Z
Yaşıl . Yeşil
Yaylıg : Üç veya dört Zağa : Hayvan ini, mağara
köşeli baş örtüsü Z a n - : Şiddetli heyecan,
Yeke : Hacim olarak, boy ve ağrı, eziyet, azap vs. etkisiyle
cüsse olarak büyük, iri, inleme sesi çıkar-, inle-; ah
kocaman ct-ağla-
Y esir: Esir Z eber: Arap Alfabesi'nde
Yezne : 1) Eniştre, kız sessiz harflerin üzerine
kardeşin kocası konarak "e" sesini veren
2) Damat işaret, üstün
Y ırğalan-: Sağa sola, ileri Z ede: Ezik, yara, yaralanmış
geri hareket et-, kımılda-

133
Z ehm : Korku, vahime,
dehşet; dehşet uyandıran hal,
görünüş
Zemi: Tarla, arazi
Zeng : Zil; zil sesi
Z er: Altın
Zerger: Kuyumcu
Zirzemi: Yer altında olan
ev, ambar, bodrum katı vs.
Ziy-zlyi: Mızıldama;ince
ince ses çıkarma
Zoğ a t - : Yeni yeşil dallar,
sürgünler meydana gel-
Züy : Nefesli çalgı
aletlerinde birisi havalan
çalarken onun sesine uygun
bir ses tonu tutturarak
çalma, asıl çalgının tonuna
uydurma

134
TARİH ŞERİDİ :