Γ' Γυμνασίου Μαθηματικά

ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΑ
Γ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ
Συγγραφείς:
Αναστάσιος Ν. Αλιμπινίσης · Καθηγητής μαθηματικών στο Π.Σ.Π.Α.
Στυλιανός Η. Γρηγοριάδης · Καθηγητής μαθηματικών Βθμιας Εκπαίδευσης
Ευάγγελος Π. Ευσταθόπουλος · Καθηγητής μαθηματικών Βθμια|! Εκπαίδευσης
Νίκος Σ. Κλαουδάτος · Καθηγητής μαθηματικών Βθμ'ας Εκπαίδευσης - Μέλος του Δ.Σ. της Ε.Μ.Ε.
Σταύρος Γ. Παπασταυρίδης · Καθηγητής Πανεπιστημίου Πατρών - Αντιπρόεδρος της Ε.Μ.Ε.
Ανδρέας Ν. Σβέρκος · Καθηγητής μαθηματικών Βθμιας Εκπαίδευσης
Με απόφαση τη ς ελληνικής κυβερνήσεως τα διδακτικά βιβλία του

Δημοτικού, του Γυμνασίου και του Λυκείου τυπώνονται από τον
Οργανισμό Εκδόσεως Διδακτικών Βιβλίων και διανέμονται δωρεάν.
Πρόλογος
Το βιβλίο που κρατάτε στα χέρια σας απευθύνεται στους μαθητές της Γ' τάξης του Γυμνασίου
και αποτελεί τη συνέχεια και ολοκλήρωση της συγγραφικής προσπάθειας για τα μαθηματικά του
Γυμνασίου, που άρχισε το Παιδαγωγικό Ινστιτούτο το σχολικό έτο ς 1986-87.
Πολλά από τα θέματα του βιβλίου έχουν διδαχθεί στις προηγούμενες τάξεις, αλλά εδώ γίνεται
μεγαλύτερη ανάπτυξη και εμβάθυνση.
Στο 1ο κεφάλαιο του βιβλίου γίνεται μια επανάληψη τω ν πράξεων και της διάταξης τω ν πραγ
ματικών αριθμών και αποδεικνύονται ορισμένες ιδιότητες που είχαν διαπιστωθεί εμπειρικά στην προη
γούμενη τάξη.
Στο 2ο κεφάλαιο γίνεται συστηματική ανάπτυξη τω ν πράξεων με μεταβλητές που η σημασία τους
έχει εξηγηθεί στις προηγούμενες τάξεις.
Στο 3ο κεφάλαιο επιλύεται η εξίσωση 2ου βαθμού και με τη βοήθειά της λύνονται προβλήματα.
Στο 4ο κεφάλαιο ύστερα από μια επανάληψη της έννοιας της συνάρτησης, γίνεται μελέτη της
ευθείας, της παραβολής και της υπερβολής.
Στο 5ο κεφάλαιο συστηματοποιούνται οι προηγούμενες γνώσεις της στατιστικής και εισάγονται
οι έννοιες της αθροιστικής συχνότητας, της διασποράς και της πιθανότητας.
Στο 6ο κεφάλαιο, εξετάζεται κυρίως η βασική γεωμετρική έννοια της ομοιότητας τω ν σχημά
των, έννοια με ιδιαίτερη πρακτική χρησιμότητα, αφού μας επιτρέπει να απεικονίζουμε σε ένα φύλλο
σχεδίασης τα διάφορα αντικείμενα.
Στο 7ο κεφάλαιο οι γνώσεις της Τριγωνομετρίας εμπλουτίζονται και με άλλες μεθόδους υπολο
γισμού μηκών και γωνιών, τους «νόμους» ημιτόνων και συνημιτόνων.
Στο 8ο κεφάλαιο αναπτύσσονται οι μέθοδοι επίλυσης ενός συστήματος δύο εξισώσεων 1ου βαθμού
με δύο αγνώστους και με τη βοήθειά τους λύνονται προβλήματα. Επιλύοντας επίσης ανισώσεις 1ου
βαθμού με δύο αγνώστους και αντίστοιχα προβλήματα.
Στο 9ο κεφάλαιο εισάγεται η έννοια του διανύσματος, στην οποία οδήγησε η ανάγκη παράστα
σης μεγεθών που δεν περιγράφονται μόνο με την αριθμητική τους τιμή.
Τέλος, στο 10ο κεφάλαιο γίνεται αναφορά στη σφαίρα που είναι μ α από τις πιο θεμελιώδεις
μη επίπεδες επιφάνειες.
Η συγγραφική ομάδα αισθάνεται την ανάγκη να ευχαριστήσει όλους όσους τη βοήθησαν για
την καλύτερη διαμόρφωση τω ν βιβλίων του Γυμνασίου και ιδιαίτερα, την κ. Κατερίνα Τσάκωνα,
υπάλληλο του ΟΕΔΒ, η οποία είχε την καλλιτεχνική επιμέλεια και έκανε την εικονογράφηση του
βιβλίου.
Οι συγγραφείς επαναλαμβάνουν την έκκληση που έκαναν στα βιβλία της Α' και Β' τάξης γυ
μνασίου:
Όποιος μαθητής, συνάδελφος καθηγητής ή και οποιοσδήποτε που ενδιαφέρεται για τη μαθηματική
παιδεία στον τόπο μας, θέλει να κάνει σχόλια, παρατηρήσεις ή κρίσεις για το βιβλίο αυτό, μπορεί
να απευθυνθεί στη διεύθυνση: Παιδαγωγικό Ινστιτούτο (για το Γυμνάσιο), Μεσογείων 396, 153 10
Αγ. Παρασκευή.
Ιούλιος 1989
Οι Συγγραφείς
Περιεχόμενα
Σελ.
1 Οι πραγματικοί αριθμοί
1.1 Π ράξεις........................................................................................................................................... 13
1.2 Δυνάμεις..........................................................................................................................................18
1.3 Ρ ίζε ς................................................................................................................................................ 23
1.4 Διά τα ξη ............................................................................................................................................27
2. Αλγεβρικές παραστάσεις
2.1 Μονώνυμα....................................................................................................................................... 37
2.2 Αναγωγή όμοιων ό ρ ω ν ...................................................................................................................41
2.3 Πολλαπλασιασμός πολυωνύμων....................................................................................................44
2.4 Αξιοσημείωτες τα υ τότη τες.......................................................................................................... 46
2.5 Παραγοντοποίηση πολυωνύμων.....................................................................................................52
2.6 Κλασματικές αλγεβρικές πα ραστάσεις......................................................................................... 60
2.7 Πρόσθεση - Αφαίρεση κλασματικών π α ρα σ τά σεω ν......................................................................64
3. Εξισώσεις
3.1 Εξισώσεις 1ου βαθμού....................................................................................................................75

3.2 Εξισώσεις 2ου βαθμού....................................................................................................................78
3.3 Τύπος λύσεων εξίσωσης 2ου βαθμού............................................................................................ 82
3.4 Κλασματικές εξισ ώ σεις...................................................................................................................88
4. Συναρτήσεις
4.1 Η έννοια της συνάρτησης.............................................................................................................99

4.2 Η συνάρτηση y = α χ ...................................................... 106
4.3 Η συνάρτηση y = αχ + β ............................................................................................................. 108
4.4 Η συνάρτηση y = ax ..................................................................................................................... 114
4.5 Η συνάρτηση y = αχ +β χ + γ ....................................................................................................... 118
a
4.6 Η συνάρτηση y = ..... ..................................................................................................................122
χ
5.1 Επαναλήψεις - Συμπληρώσεις.......................................................................................................129
5.2 Αθροιστική συχνότητα.................................................................................................................. 136
5.3 Μέτρα διασποράς..........................................................................................................................142
5.4 Η έννοια της πιθανότητας...................................................................... 149
6. Ισότητα - Ομοιότητα σχημάτων
6.1 Τρίγωνα (επαναλήψεις - συμπληρώσεις)......................................................................................161

6.2 Ίσ α τρ ίγω ν α .................................................................................................................................. 162
6.3 Ίσ α τμήματα μεταξύ παραλλήλων............................................................................................... 167
6.4 Θεώρημα του Θαλή.......................................................................................................................171
6.5 Όμοια πολύγωνα.......................................................................................................................... 174
6.6 Όμοια τρ ίγ ω ν α ................................. 178
6.7 Εμβαδά όμοιων σχημ άτω ν........................................................................................................... 181
6.8 Ό γκοι όμοιων σχημάτων.............................................................................................................. 184
7. Τριγωνομετρία
7.1 Τριγωνομετρικοί αριθμοί οξείας γ ω ν ία ς ......................................................................................193

7.2 Τριγωνομετρικοί αριθμοί οποιοσδήποτε γω νία ς..........................................................................198
7.3 Τριγωνομετρικοί αριθμοί παραπληρωματικών γω νιώ ν................................................................ 204
7.4 Σχέσεις τριγωνομετρικών αριθμών μιας γ ω ν ία ς .........................................................................206
7.5 Νόμος τω ν ημιτόνων................................................................................................. 209
7.6 Νόμος συνημιτόνων......................................................................................................... ,..........213
8. Συστήματα γραμμικών εξισ ώ σεω ν και ανισώσεων
8.1 Συστήματα γραμμικών ε ξισ ώ σ ε ω ν ............................................................................................... 221

8.2 Αλγεβρική επίλυση συστημάτων..................................................................................................224
8.3 Γραμμικές ανισώσεις.....................................................................................................................233
9. Διανύσματατ
9.1 Έννοια του διανύσματος................................................................................................... 243

9.2 Συντεταγμένες διανύσματος.........................................................................................................248
9.3 Πρόσθεση διανυσμάτων............................................................................................................... 252
9.4 Αφαίρεση διανυσμάτων................................................................................................................ 256
9.5 Πολλαπλασιασμός αριθμού μεδιάνυσμα...................................................................................... 259
10. Η σφαίρα
10.1 Επαναλήψεις - συμπληρώσεις.......................................................................................................265

10.2 Σχετικές θέσεις σφαίρας - επιπέδου............................. 266
10.3 Η γήινη σ φ α ίρ α ............................................................................................................................ 270
Υποδείξεις - Απαντήσεις τω ν ασκήσεων......................................................................................277
Οι πραγματικοί
~ 1“
αριθμοί
I- γ~
(Επαναλήψεις ■
Συμπληρώσεις)
1.1 Πράξεις
Ό π ω ς μάθαμε στην Β' τάξη, το σύνολο IR των

πραγματικών αριθμών αποτελείται από τους ρητούς
και τους άρρητους αριθμούς.
Οι πραγματικοί αριθμοί παριστάνονται με τα ση
μεία ενός άξονα:
Π - ν/5 V5 π άρρητοι
Τ !Τ
5 -4 -3 -2 -1 -V S 0 0,6 1 2 3 4 5 6 ρητοί
Πρόσθεση Οι πράξεις της πρόσθεσης και του πολλαπλασμού

Πολ/σμός γίνονται όπως φαίνεται στους παρακάτω πίνακες:
Πρόσθεση
Ομόσημοι Βάζουμε το Προσθέτουμε τις

Άθροισμα
αριθμοί το πρόσημό τους απόλυτες τιμές
7 + 15 + (7 +15) = 22
-7 -1 5 = (7 + 15) = -2 2
Βάζουμε το πρόσημο
Ετερόσημοι του αριθμού με τη με Αφαιρούμε τις Άθροισμα
αριθμοί γαλύτερη απόλυτη τιμή απόλυτες τιμές
—
CO
00
-7 + 1 5 = + (15 - 7)
+
II
7 -1 5 = (15 - 7) = - 8
Πολλαπλασιασμός
Ομόσημοι Βάζουμε πρόσημο + Πολλαπλασιάζουμε

Γ ινόμενο
αριθμοί τις απόλυτες τιμές
3 · 5 = 15
- 3 · (- 5 ) = + (3 · 5) = + 15 = 15
Ετερόσημοι Βάζουμε πρόσημο - Πολλαπλασιάζουμε Γ ινόμενο

αριθμοί τις απόλυτες τιμές
3 . (- 5 ) = (3 ·5 ) = - 15
- 3 · (+ 5 ) = (3 - 5 ) = - 15
Ό τα ν στις διάφορες πράξεις συναντάμε άρρητους α

ριθμούς, συνήθως τους αντικαθιστούμε με ρητές προ
σεγγίσεις τους.
Ιδιότητες τω ν Για την πρόσθεση και τον πολλαπλασιασμό ισχύ-

πράξεων ουν οι ιδιότητες:
Πρόσθεση Πολλαπλασιασμός Ιδιότητα
α + β = β + α αβ = βα αντιμεταθετική
α + (β + γ) = (α + β) + γ α(βγ) = (αβ)γ προσεταιριστική

α + 0 = α α · 1 = α
α + ( - α) = 0 α · — =1, α φ 0
α
α · (β + γ) = αβ + αγ επιμεριστική
ο
ο
α
II
Αφαίρεση ■ Οι πράξεις της αφαίρεσης και της διαίρεσης γί

νονται με τη βοήθεια της πρόσθεσης και του πολλα
πλασιασμού, αντιστοίχως, ω ς εξής:
• Για να βρούμε τη διαφορά α - β δύο αριθμών προ
σθέτουμε στο μειωτέο τον αντίθετο του αφαιρετέου,
δηλαδή
α -β = α + (-β)
Έ τσι έχουμε π.χ.:

7 - ( - 3) = 7 + ( + 3) = 10
- 11 - ( + 4) = -1 1 + ( - 4) = -1 5
• Για να βρούμε το πηλίκο α:β ή δύο αριθμών,
β
πολλαπλασιάζουμε το διαιρετέο με τον αντίστροφο του
διαιρέτη, δηλαδή, αν β *0 .
α:β
Έ τσι έχουμε π.χ.:
( - 8):3 = ( - 8 ) · — = — -
3 · 3
(- 16) = 8
Μπορούμε, με βάση τις ιδιότητες τω ν πράξεων, να ε

ξηγήσουμε με συλλογισμούς, δηλαδή να αποδείξουμε,
ορισμένες άλλες ιδιότητες που διαπιστώσαμε στη Β'
τάξη, όπως φαίνεται στις παρακάτω εφαρμογές.
Εφαρμογές 1. Να αποδειχθεί ότι ( - 1 ) α = - α
Λύση
Πρέπει να δειχθεί ότι ο αντίθετος του α είναι ο ( —1)α ή ότι ο α και

ο ( —1)α έχουν άθροισμα μηδέν. Πράγματι είναι
α + (- 1 )α = 1α + (- 1 )α [α = 1· aj
= [1 + ( - 1 ) ] α [επιμεριστική ιδιότητα]
= 0α [γινόμενο αριθμού επί μηδέν]
= 0
Άρα ( - 1 ) α = -α
2. Να αποδειχθεί ότι - (α + β) = - α - β
Λύση
Έχουμε διαδοχικά
- ( α + β) = ( —1)(α + β) [εφαρμογή 1]
s ( —1)α + ( —1)β [επιμεριστική ιδιότητα]
= _ α_β [εφαρμογή 1]
%
Η ιδιότητα αυτή ισχύει γενικότερα για πολλούς προσθετέους π.χ.
καί είναι ο γν ω σ τό ς μας, από τη Β' τάξη, κανόνας απαλοιφής παρεν
θέσεων.
ΑΣΚΗΣΕΙΣ
1. Να υπολογίσετε τα εξαγόμενα:
2. Να κάνετε τις πράξεις:
ί) -144:3 + 14 · 5 + 4 ( —17) + 60 Μ) (75 - 12): ( - 7) - (2 - 16) 2
3. Να υπολογίσετε τις παραστάσεις:

3 -8
1 + ---- 3 -----------( - 2 )
4 3
Μ)
6 4 4
4. Χωρίς να κάνετε τους πολλαπλασιασμούς, να βρείτε ποιες από τις παρακάτω παραστά
σεις έχουν τιμές ί) ίσες ϋ) αντίθετες.
α = 4,2 ( - 7,3) ( - 9,6) 2,7 β = 4,2 ( - 2,7) 7,3 ( - 9,6)

γ = ( - 4,2) 7,3 ( - 9,6) ( - 2,7) δ = 9,6 · 2,7 ( - 4,2) 7,3
ε = (-7 ,3 ) 9,6 (-2 ,7 ) 4,2
5. Δύο αριθμοί έχουν γινόμενο θετικό και άθροισμα αρνητικό. Να βρείτε το πρόσημο τω ν
αριθμών. Να δικαιολογήσετε την απάντηση.
6. Δύο μη μηδενικοί αριθμοί έχουν άθροισμα μηδέν. Τι πρόσημο έχει το γινόμενο τους; Να δικαιολο
γήσετε την απάντηση.
7. Αν θ είναι θετικός αριθμός και α ένας αρνητικός αριθμός, να βρείτε το πρόσημο τω ν

αριθμών:
8. Δίνονται οι αριθμοί α = - 2 και β = 5. Να υπολογίσετε ί) Το γινόμενο τω ν α ντιστρό

φων τους Μ) Τον αντίστροφο του γινομένου τους. Τι παρατηρείτε;
x y
9. Να α π οδείξετε ότι i) (α + γ) - ( β + γ) = α - β Μ) Οι αριθμοί --- και ---- είναι
αντίστροφοι, ϋί) ( —α) ( —β) = αβ y
10. Να απ οδείξετε ότι (χ : y ) : ζ =. χ : (yz)
11. Στην παράσταση - 5χ + ( —2y + χ) - (2χ - 3y) να απαλείψετε τις παρενθέσεις και να
βρείτε την αριθμητική της τιμή για χ = - 2 και y = - 3.
Οι τέσσερις πράξεις με υπολογιστή τσέπης (κομπιουτεράκι)
Ό π ω ς είδαμε και στην προηγούμενη τάξη, μπορούμε με το κομπιουτεράκι να κάνουμε πράξεις

με πραγματικούς αριθμούς. Ό σ α αναφέρονται παρακάτω εκτελούνται με κομπιουτεράκι που διαθέ
τει τα πλήκτρα \ +/ . \ , |Μ + | , |Μ —| και | m r I ή | RM |.
• Για να υπολογίσουμε π.χ. την τιμή της παράστασης Α = - 7-11 + 6 - 9 + 3
πατάμε διαδοχικά
LD m EJ on L+J cm cm □j m Ξ I - 18]
ΟΘΟΝΗ
ή
cm Β QD cm B cm B m B [m r] I____
ΟΘΟΝΗ
• Για να υπολογίσουμε π.χ. την τιμή της παράστασης Β = - 2 · 0,54 · ( - 0,422)
3 0 0 Q 0 0 0 0 0 0 B 0 0 I 0-45576
ΟΘΟΝΗ
1 / 3 I
Ομοίως για την παράσταση Γ = ------- . 6,25 · ( - 0,2) · - ------
5 I 4 I
-0.1875
ΟΘΟΝΗ
• Τα «επιστημονικά» κομπιουτεράκια έχουν πλήκτρα όπως και [ Τ ] ή |[(... | και | ...) ] |
Με τη βοήθειά τους μπορούμε να υπολογίσουμε τιμές παραστάσεων που περιέχουν παρενθέσεις.
Για να υπολογίσουμε π.χ. την τιμή της παράστασης A = -1 2 + 42: (8 -6 )
________ 9
ΟΘΟΝΗ
Ομοίως για να βρούμε την τιμή της παράστασης Β = 126 : [(3 -4 ) · (3 - 1)]
Ξ Β Η Ξ Ε Η Θ Ξ Θ Ε Ξ Η Θ Ξ Θ Π Π Ξ
| -63
ΟΘΟΝΗ
1.2 Δυνάμεις
Ό π ω ς γνωρίζουμε, η δύναμη αν με βάση τον α

ριθμό α και εκθέτη το φυσικό ν > 1 είναι το γινόμε
νο από ν παράγοντες ίσους με α. Δηλαδή.
V
α = α · α · · · α
ν παράγοντες
Ορίζουμε ακόμα ότι
1
α = α
α° = 1 με α Φ0
—ν 1
α = ---- με α φ 0 και ν = 1, 2, 3,
αν
Έ τσι έχουμε π.χ.
23 = 2 · 2 · 2 = 8
1 1
23 8
Για τις δυνάμεις, με εκθέτες γενικά ακέραιους αριθ
μούς, ισχύουν οι ιδιότητες:
Οι ιδιότητες αυτές ισχύουν με την προϋπόθεση

ότι κάθε φορά ορίζονται οι δυνάμεις και οι πράξεις
που σημειώνονται.
Τους πολύ μεγάλους ή τους πολύ μικρούς κατ’ α
πόλυτη τιμή αριθμούς, είναι βολικό να τους γράφου
με με τυποποιημένη μορφή, δηλαδή με τη μορφή
α · 10ν με 1 < |α| < 10 και ν ακέραιο.
Για παράδειγμα είναι
- 2 500 000 000 = -2 ,5 · 109

0,00000000035 = 3,5 · 10 " 1°
Εφαρμογές 1. Να υπολογιστούν οι παραστάσεις:
ΐ) 3 4 · ( —3)2 ii) 3 5 : 32 Μι) 53 · 23
,-2
I
—
1 I
3 /
Λύση
-4 2 -4+2 -2 1
Έχουμε
0 3 · (-3) = 3 =3
5 2 5-2 3
ii) 3 : 3 = 3 = 3 = 27
iii) 53 · 2 = (5 · 2)3 = 103 = 1 000

5 , 5
( - 8) -8
iv) (- 4 )5 = - 4 5 = -1024
-5
-10
(v) 110' j =10 = 0,0000000001
-2 . >2
vi) = 3=9.
2. Να γίνουν οι πράξεις
5 2
2 2 3 6α β 2 4
ί) 2 χγ · 3χ y Η) 2 4 ίϋ )(-
5α β
Λύση
2 2 3 2 2 3 3 5
ί) 2 xy · 3 χ y = 2 · 3 · χ · χ · y · y =
5 2 5 2 _
6α β 6 α β 6 5 - 2
") 2 4 - Γ * Γ = — -° β =— α β
5α β 5 α β 5 5
2_ 4 4 2 4 4 4 8 4 8 4
iii) ( - 2 α β) = ( - 2 ) (α ) β =2 · α · β = 16α β
3. Να υπολογιστεί σε κάθε περίπτωση το χ

χ 2 5 χ χ+ 1
ί) 7 · 7 =7 ίί) 2 · 2 =8
Λύση
χ 2 5
ί) 7 · 7 = 7
χ+ 2 5
7 =7
χ + 2 = 5
χ = 3
χ χ+ 1
ίί) 2 · 2 =8
χ + χ +1 3
2 =2
2χ + 1 3
2 =2
2χ + 1 = 3
2χ = 2
χ = 1
4. Να υπολογιστεί η παράσταση
Α = (-2 )3 - 52 + [(32 - 4 ): 5 - 11]

Ό π ω ς γνωρίζουμε, σε μια παράσταση οι πράξεις γίνονται με την
εξής σειρά:
Δυνάμεις - Πολλαπλασιασμοί και διαιρέσεις - Π ροσθέσεις και

αφαιρέσεις.
Αν έχουμε παρενθέσεις, κάνουμε πρώτα τις πράξεις μέσα σ' αυ
τέ ς με την ίδια σειρά. Επομένως:
A = ( - 2)3 - 52 + [(32 - 4) : 5 - 11]
= ( —2)3 —52 + [(9 -4 ) : 5 - 11]
= ( - 2 ) 3 - 5 2 + (5 :5 - 1 1 )
= ( —2)3 - 52 + (1 - 11)
3 2
= (- 2 ) - 5 - 10
= - 8 - 25 - 10 = - 43
ΑΣΚΗΣΕΙΣ
1. Να υπολογίσετε την παράσταση
A = ( - 9 ) 2 + 43 - ( - 2 ) 3 - [ (23- 4 ) : 2 - 6 ]
2. Να υπολογίσετε τις παραστάσεις
ί)2"5 · 2 7 Μ) ( —3)-4 : ( —3)-2 ίϋ) (0,5~1)2
3. ί) 16 : 8 ϋ) ( - 4 ) (0,5) ίϋ) — —Γ
3 3
2 2 2
4. Αν χ = 3, y = - 2 και ω = 1, να υπολογίσετε τις τιμές τω ν παραστάσεων i) χ + y + ω
ϋ) (χ + y + ω)2 in) (2 χ)2 ίν) 2 χ2 ν) 3 y3.
2 2 3 3
5. Αν χ = 2 και y = -2 , να υπολογίσετε τις τιμές τω ν παραστάσεων i) χ + y ii) χ + y
4 4 2
iii) (χ + y) iv) (χ - y) ν) 3 χ - 4χy
4 2 V 2 2
6. Να κάνετε τις πράξεις ί) 2 χ · 5 χ ϋ) α · α ίϋ) - 3 α β · 2α β
ίν) α3 β2 · ( - 4 α β) ν) α3 β2 · 2 α β5
4
7. Να κάνετε τις πράξεις ί) (α β2)3 η) (2 χ3)5 ίϋ) (α β γ )4 ίν) 1
------ α β
2 ο3
2
Οβ \3 2α . I 3 2„ I3
ν) ----- · α β ν ι ) ------ α β γ
„ „ 4 3 „ 2 -2 .... , —4 0 . , , 0,-2
8. Να κάνετε τις πράξεις ι) 2χ · χ ιι) —3 y · y ιιι) (ω ) ιν) (α )
3 8 5
2 · 2
9. Να απλοποιήσετε τις παραστάσεις ί) η> Λ - ni)
y
8ω 10 β 6 α β’ -3 χ y
iv) ν) Vi) νίί)
2ω2 2 β 2 α5 β5 6 χ5 y
3λ4 7 2 3 4 1 -1 _ 5 -1
β Υ • 5α β γ • — α β Υ ϋ) 15 χ y (3 χ y)
3
3 -8 2 -2 -1
4. χ 2 y -6 12 χ y α 2 β2
iii) ίν) ·2 α (
2χ-4 γ δ
Υ δ 5α
χ 8 χ 2χ
11. Να υπολογίσετε σε κάθε περίπτωση το χ ί) 2 · 2 = 16 ϋ) 3 : 3 = 27 iii) ( —3) = 81
.. _ 2χ _ χ+ 1 1 . Λ*
νι) 5 · 5 ν) 2
25
12. Να απλοποιήσετε τις παραστάσεις

ΓΟ
5
I
X
3ν l6 2α 3 I 9β
X
X
X
X
3y χ I 3β \ 4α4 Ay I 2
5 3 4
13. Να εκφράσετε σε τυποποιημένη μορφή τις παραστάσεις ί) 3,14 · 10 · 10 ϋ) 6,5 · 10 · 10
10 -3
iii) 125 ·1 0 · 10
5 3
14. Μια ορθογώνια θαλάσσια περιοχή έχει μήκος 7,5 · 10 m και πλάτος 3,5 · 10 m. Να υπολογίσε
τε το εμβαδό της και να το εκφράσετε σε τυποποιημένη μορφή.
15. Η μάζα ενός ηλεκτρονίου είναι 9,11 · 10 28 g. Να κάνετε μια εκτίμηση ί) της μάζας 6 · 1017
48
ηλεκτρονίων, ϋ) του αριθμού τω ν ηλεκτρονίων που έχει μια μάζα 1,09 · 10 g.
16. Να λύσετε τις εξισώσεις ί) 10 5 χ — 10 3 ii) 103 χ = 10 4 iii) 10-4 χ = 10?
ίν) 0,001 χ = 10 000 ν) 10" 5 χ · 102 = 104 νί) (10~4)2 103 χ = 1

Υπολογισμός δυνάμεων με υπολογιστή τσέπης
• Στα απλά κομπιουτεράκια ο υπολογισμός μιας δύναμης με εκθέτη φυσικό γίνεται ω ς εξής. Για να
υπολογίσουμε π.χ. τη δύναμη 0,34 πατάμε διαδοχικά.
□ 0 0 0 □ Ξ □ 8.1 - ° 3 I δηλαδή 8,1 · 10 3 = 0,0081

ΟΘΟΝΗ
ή σε άλλα κομπιουτεράκια
□ CHI Ξ Ξ Ξ GD GD I °·00811
ΟΘΟΝΗ
• Στα «επιστημονικά» κομπιουτεράκια ο υπολογισμός μιας δύναμης γίνεται με τη βοήθεια του
πλήκτρου |χν | ή . Για να υπολογίσουμε π.χ. τη δύναμη 0,34, πατάμε διαδοχικά
□ θ [Ζ] CH = I 8.1 I ή σε άλλα κομπιουτεράκια I 0.0081

ΟΘΟΝΗ ΟΘΟΝΗ
Για να υπολογίσουμε π.χ. τη δύναμη 5 “3, πατάμε διαδοχικά
θ η m 8 ~03~| ή σε άλλα κομπιουτεράκια 0.008 I

1.3 Ρίζες
Στην προηγούμενη τάξη μάθαμε ότι, η τετραγωνική

ρίζα ενός θετικού αριθμού α είναι ο θετικός αριθμός που,
όταν υψωθεί στο τετράγωνο, μας δίνει τον αριθμό α.
Η τετραγωνική ρίζα του α συμβολίζεται με ν α .

Επομένως
α ν γ cT = χ, τ ό τ ε χ 2 = α
ή (V t T ) 2 = α.
Ορίζουμε ακόμα ότι ν0 = 0.

Έτσι έχουμε π.χ.
Vl69~ = 13, γιατί 132 = 169

V27.04 = 5,2, γιατί 5,22 = 27,04
Σαν άμεση συνέπεια του ορισμού της τετραγωνικής ρί

ζας έχουμε π.χ. ότι V152 =15, V4,22 =4,2 και γενικά
αν α > ο , τότε \ία*~ = α.
Παρατήρηση Επειδή είναι π.χ. ( - 3)2 = 32, έχουμε
= 3 = |—3|.
Γενικά, για οποιονδήποτε πραγματικό αριθμό α, είναι
V o*” = α
Πράξεις με ρίζες • Παρατηρούμε ότι V4- · ViT = 2 · 3 = 6, αλλά και
V4 · 9 = V36 = 6, δηλαδή
V4~ · V9~ = V4 ·9
Γενικά, για μη αρνητικούς αριθμούς α, β ισχύει
Πράγματι, αν υψώσουμε κάθε μέλος της ισότητας αυ

τής στο τετρά γω νο έχουμε:
από το 1ο μέλος: (VcT · VfT )2 = (VcT f · (VfT )2 = αβ
από το 2ο μέλος: (ναβ )2 = αβ
Ά ρα (VcT · νβ“ )2 = (Vaj^ )2 και επομένως
Va · λ/β- = >/αβ
Παρατηρούμε ότι = — = 1,5, αλλά και

V T 2
= λ/2^5 = 1,5, δηλαδή
V<T
V4"
Γενικά, αν α >0 και β>0 ισχύει
Πράγματι, αν όπως και προηγουμένως υψώσουμε κά

θε μέλος της ισότητας αυτής στο τετρά γω νο έχουμε:
Έ χ ο υ μ ε π.χ. V i T + λ/ Ϊ6~ = 3 + 4 = 7,
Παρατήρηση
ενώ V9 + 16 = V25~ = 5, δ η λ α δ ή
\9 + \ Ϊ6 φ \9 + 16
Γ ε ν ικ ά ,
αν α > 0 και β > 0, τ ό τ ε \ α + \/(Γ Φ V a + β
Εφαρμογές 1. Να αποδειχθεί ότι i) \12 = 2\3 ϊϊ) \ α2 ρ = ανβ , όπου α,β>0.
Λύση Έχουμε
i) VTiT = V4 · 3 = V4 · ViT = 2ν/3~
ϋ) ν α 2β = Vaτ · V jT = a V jT 2
2. Να αποδειχθεί ότι ϊ) ν2 · \6 = 2^3 ϋ) 6^2 - 4ν2 = 2V2

ϊϋ) \ 8 + \ 2 = 3\ 2
Λύση Έχουμε
ί) %/2 · \'6 = V2 · 6 = V 12 = \ 4 · 3 = ν'4 · ν 3 = 2V3~
ii) 6\ 2 - 4\ 2 = (6 -4 )^ 2 [επιμεριστική ιδιότητα]
= 2-ν/2
ίίί) \ 8 + \2 = ν'4 · 2 + V2 = 2V2 + V 2 = 3\/2

3. Να υπολογιστεί το πηλίκο
\ 2
Λύση
1ος τρόπος: Από τους πίνακες βρίσκουμε ότι 42 1,414,
2 2 2000
ο π ό τε ------- ------- = -------- ~ 1,414
V2 1,414 1414
2ος τρόπος: Έχουμε διαδοχικά

2 2 · \ί2
\ 2 \2 · \2
2 · \' 2
(V2")2
2\ί2
ν/2 ^ 1,414
ΑΣΚΗΣΕΙΣ
1. Να υπολογίσετε τις τιμές των παραστάσεων
2. Ομοίως
3. Ομοίως
4. Ομοίως i) 3V2 · 5\10 · 4V45 ii) 2V8 · 6\\Γ · 8λ/(Γ
V3 ν 18 V 27 V 90 V 27
5. Ομοίως ί) ϋ) iii) iv) v) — —
V12 ' ν'2 \/3~ V4(T V 12
V10 · n/3 v T . V6 · ViT

6. Να απλοποιήσετε τις παραστάσεις H)
\ 20 · \2
ϋί)
V 18 · V2
7. Ομοίως i) \''32 ii) v'8iii) 2V48 iv) V288 v) \200
8. Ομοίως i) VfT + \ll ii) V l8 + V2~iii) 4v3 - Vl2~ iv) V4iT - V20"
9. Να κάνετε τις πράξεις i) \ [ζ (\ίΐ + \ [2 ) ii) \/3~ (V2 +V3^)
iii) V iT (1 + y/W ) iv) 8V2~ : - 1 + V2

2 + V2
10. Av \ 6 ~ 2,45, να υπολογίσετε i) \l600 ii) V60 000
11. Αν a = v3 + 1 και β = v3 - 1 , να υπολογίσετε τις τιμές τω ν παραστάσεων i) a + β
ii) a - β iii) αβ
12. Να υπολογίσετε τις τιμές τω ν παραστάσεων

6 3 20 1
ί) — ϋ) — - iii) 5 iv )----- v ) -------
V6 \7 VTo V5 2V2
13. Ομοίως ί) (2 -V 3 ~ ) (2 + V3“ ) ii) (ViT - VeT) (Ve~ + V eT)
14. Μια πλατεία έχει σχήμα ορθογωνίου μήκους 80 m και πλάτους 45 m. Πόση είναι η πλευρά μιας
τετράγω νης πλατείας με το ίδιο εμβαδό;
15. 48 φύλλα λαμαρίνας, σχήματος ορθογωνίου με διαστάσεις 20 cm χ 15 cm το καθένα, πρόκειται

να κοπούν και στη συνέχεια να κολληθούν κατάλληλα ώ στε να προκύψει ένα τετράγωνο. Ποια
θα είναι η πλευρά του τετραγώνου αυτού;
1.4 Διάταξη και πράξεις
Ξέρουμε ότι από δύο αριθμούς, μ εγα λύ τερος εί

ναι εκείνος που βρίσκεται δ ε ξιό τερ α πάνω σ το ν ά ξο
να τω ν πραγματικών αριθμών.
- 3 - 2 - 1 0 1 2 3
—I______ I______I______I---------- 1---------1----------- > I---------- 1--------1------------ 1--------1------------ 1-
-1 ,5 -0 ,5 0,5 1,5
Έ τσ ι είναι —2 < —1,5< — 1 < 0 < 0 ,5 < 1 κτλ.

ή 1 > 0 ,5 > 0 > — 1 > — 1,5> —2 κτλ.
Δηλαδή οι πραγματικοί αριθμοί είναι διατεταγμένοι πά

νω σ το ν άξονα τω ν πραγματικών αριθμών. Αν πάρου
με δύο αριθμούς, π.χ. το υ ς 5 και 2, για το υ ς οποίους
είναι 5 >2, παρατηρούμε ότι είναι και 5 - 2 = 3 >0. Ο
μοίως για το υ ς αριθμούς - 6 και - 8 , έχουμε - 6 > - 8
αλλά και —6 —( —8) = - 6 + 8 = 2>0.
Γενικά για δύο πραγματικούς αριθμούς α και β ισχύει:
αν α > β , τ ό τε α - β > 0
Γ ια το υ ς αριθμούς 3 και 8 ισχύει 3 < 8 κ α ι 3 - 8 = - 5 < 0 .

Ομοίως για τους - 7 και - 5 ισχύει - 7 < - 5 και
—7 —( —5) = - 7 + 5 = - 2 <0.
Γ ενικά για δύο πραγματικούς αριθμούς α και β ισχύει:
αν α < β , τό τε α - β < 0
Από τα προηγούμενα συμπεραίνουμε ότι, για να συγκρί

νουμε δύο αριθμούς α και β, βρίσκουμε τη διαφορά
α - β και:
αν α - β >0, τό τε α > β
αν α - β <0, τό τε α < β
Διάταξη και • Αν προσθέσουμε και στα δύο μέλη μιας ανισότη
πρόσθεση τας τον ίδιο αριθμό, προκύπτει ανισότητα με την ίδια
φορά. Δηλαδή αν α > β τό τε α + γ > β + γ.
Πράγματι έχουμε:
(α + γ ) - ( β + γ) = α + γ - β - γ = α - β > 0 , αφού α>β.
Ά ρ α α + γ > β + γ.
• Αν προσθέσουμε κατά μέλη δύο ή περισσότερες α

νισότητες της ίδιας φοράς, προκύπτει ανισότητα της
ίδια ς φοράς. Δηλαδή αν α > β και γ > δ , τ ό τ ε
α + γ > β + δ.
Πράγματι έχουμε (α + γ ) - ( β + δ) = ( α - β ) + ( γ - δ ) > 0

αφού α - β > 0 και γ - δ > 0 . Ά ρ α α + γ > β + δ.
Διάταξη • Αν πολλαπλασιάσουμε τα μέλη μιας ανισότητας με

και πολλαπλα θετικό αριθμό, τό τε προκύπτει ανισότητα της ίδιας φο
σιασμός ράς. Δηλαδή αν α > β και γ > 0 , τό τε α γ > β γ .
Πράγματι έχουμε αγ - βγ = γ (α - β )> 0 αφού γ > 0 και

α - β > 0 . Ά ρα αγ>βγ.
• Αν πολλαπλασιάσουμε τα μέλη μιας ανισότητας με

αρνητικό αριθμό, τότε προκύπτει ανισότητα αντίθετης
φοράς. Δηλαδή αν α > β και γ < 0 , τό τε α γ < β γ .
Πράγματι έχουμε α γ - βγ = γ ( α - β )< 0 αφού γ < 0 και

α - β > 0 . Ά ρ α α γ < βγ-
Εφαρμογές 1. Να αποδειχθεί ότι ϊ) αν α > β και β > γ , τότε α > γ (μεταβατική ιδιότη
τα) ϋ) αν α > β τότε - α < - β.
Λύση
ί) Επειδή α > β είναι και α - β > 0 (1).Ομοίως

Επειδή β > γ είναι και β - γ > 0 (2).Οπότε
προσθέτοντας κατά μέλη τις (1) και (2)
έχουμε διαδοχικά: α - β + β - γ > 0
α-γ>0
α>γ
ϋ) Έχουμε διαδοχικά:
α>β
( - 1)α < ( —1)β
-α < - β
2. Αν 3,8 < χ < 4 και -2 ,1 < y < -1 ,9 , να βρεθεί μεταξύ ποιων αριθμών
περιέχεται η τιμή της παράστασης 2x + 3y.
Λύση
Επειδή 3,8 < χ < 4

είναι 2 · 3,8 < 2χ < 2 · 4
7,6 < 2χ < 8 (1)
Επειδή -2,1 < y < -1,9
είναι 3 · (-2 ,1 ) < 3y<3 · (-1,9)
-6,3 < 3y < -5,7 (2)
Από τις (1) και (2) με πρόσθεση κατά μέλη έχουμε

7,6-6,3 < 2x + 3y < 8 -5,7
1,3 < 2x + 3y < 2,3
Επομένως η τιμή της παράστασης περιέχεται μεταξύ του 1,3 και του 2,3.
χ+ 1 2χ
3. Να λυθεί η ανίσωση ------ > χ 4
2 5
Λύση
; Χ —^ >0- — —a: 10χ - 10·4

X X
5(χ + 1 ) - 4 χ > 1 0 χ - 4 0
5χ + 5 - 4 χ > 1 0 χ - 4 0
5 χ - 4 χ - 10χ> - 4 0 - 5
- 9χ > - 45
- 9χ - 45
------ < ------
-9 -9
χ<5
4. Ένα κατάστημα που ενοικιάζει βιντεοκασέτες παρέχει στους πελάτες
του δύο προσφορές:
1η: Εγγραφή 1000 δρχ. Αξία κασέτας 180 δρχ.
2η: Αξία κασέτας 300 δρχ. ■ Έκπτωση 5%
Αν κάποιος ενοικιάσει χ κασέτες, να βρεθεί
ϊ) Τι θα πληρώσει με την 1η προσφορά
ϋ) Τι θα πληρώσει με την 2η προσφορά
ίϋ) Πόσες κασέτες πρέπει να ενοικιάσει, ώστε να τον συμφέρει η
1η προσφορά;
Λύση
ί) Με την 1η προσφ ορά για χ κασέτες θα πληρώ σει σε δρχ.

1000 + 180χ
ϋ) Με τη 2η προσφορά για χ κασέτες θα πληρώσει σε δρχ.
5
300 χ ------------ 300 χ = 300'χ - 15χ = 285 χ
100
ίϋ) Για να τον συμφέρει η 1η προσφορά, πρέπει
1000 + 180χ < 285 χ
180 χ - 285 χ s - 1000.
- 105 χ < — 1000
105 χ & 1000
105 χ 1000
------------- - -----------
105 105
1000
χ a ---------- ~ 9,5
105
και επειδή χ είναι φυσικός αριθμός καταλαβαίνουμε ότι, πρέπει να
ενοικιάσει τουλάχιστον 10 κασέτες, για να τον συμφέρει η 1η προσφο
ρά.
ΑΣΚΗΣΕΙΣ
1. Αν α > β, να συγκρίνετε τους αριθμούς 3 α - 4 γ και 3 β - 4 γ .

y
2. Αν χ < y και χ, y θετικοί αριθμοί, να διατάξετε τους αριθμούς 1, — ,— από το μικρότερο
y χ
στο μεγαλύτερο.
α+β
3. Αν α < β, να δείξετε ότι α < < β·
2
4. Αν χ < y < ω, να δείξετε ότι (χ - y) (y - ω) (ω - χ) > 0.
2 2
5. Αν α,β θετικοί αριθμοί και α < β, να δείξετε ότι α < β .
6. Αν 3 < χ < 4 και - 7,5 < y < 8, να βρείτε μεταξύ ποιων αριθμών περιέχονται οι τιμές τω ν παρα
στάσεων
ί) χ + 3 ii)y - 7 iii) χ + y iv) - χ v) - y vi) x - y
7. Av 0,05 < x < 0,1 και 0,7 < y < 1,3, να βρείτε μεταξύ ποιων αριθμών περιέχονται οι τιμές των
παραστάσεων i) 2χ —y ii) 5χ — 7y
8. Ένα ορθογώνιο οικόπεδο έχει 32 m μήκος και 20 πι πλάτος. Αν το λάθος στις μετρήσεις δεν
ξεπερνά τα 10 cm για κάθε διάσταση, να βρείτε μεταξύ ποιων αριθμών περιέχεται η περίμετρος
του οικοπέδου.
9. ί) Αν για τους θετικούς αριθμούς α, β, γ, δ είναι α < β και γ < δ, να δείξετε ότι αγ < βδ.
ιι) Να βρείτε μεταξύ ποιων αριθμών περιέχεται το εμβαδό του οικοπέδου της προηγούμενης
άσκησης.
5χ
10. Να λύσετε τις ανισώσεις ί) 6 - 4 χ < 9χ - 12 ϋ) χ - 3 > ----- + 1.
3
11. Να βρείτε τις κοινές λύσεις τω ν ανισώσεων 6 χ -1 > 2 χ - 5 και 5 - χ < 12 - 3χ.
12. Ένας όμιλος τέννις προσφέρει στα μέλη του δύο τρόπους για να κάνουν χρήση τω ν γηπέδων του.
1ος: Να πληρώνουν για κάθε ώρα παιχνιδιού 7 €.
2ος: Να πληρώνουν ετήσια συνδρομή 85 € και για κάθε ώρα παιχνιδιού 4,2 €.
Πόσες ώρες πρέπει να παίξει κάποιος, ώστε να τον συμφέρει ο 2ος τρόπος;
ΑΣΚΗΣΕΙΣ ΕΠΑΝΑΛΗψπζ
1. Να απλοποιήσετε την παράσταση
2. Να απλοποιήσετε την παράσταση

3. Γνωρίζουμε ότι 3,14 < π < 3,15. Μεταξύ ποιων αριθμών βρίσκεται η περίμετρος και μεταξύ ποιων
αριθμών το εμβαδό κύκλου ακτίνας ρ = 10 cm;
4. Σε μια πόλη διαδίδεται μια φήμη με το ν εξής τρόπο: Ο πρώτος κάτοικος αφηγήθηκε μια ιστο
ρία, μεταξύ 8 και 9 η ώρα το πρωί, σε δύο γνω στούς του. Καθένας από αυτούς, μέσα στην
επόμενη ώρα, την είπε σε δύο άλλους γνω στούς του. Αυτοί έκαναν το ίδιο την επόμενη ώρα
κτλ. Να βρείτε σε πόσους κατοίκους έφ τασε η φήμη μέχρι τις 8 η ώρα το βράδυ, αν κάθε φορά
νέα πρόσωπα μάθαιναν τη φήμη.
5. Αν ένα χρέος 1 000 000 δρχ. κάθε χρόνο υποδιπλασιάζεται (μένει το μισό), να βρείτε σε 10 χρόνια
πόσο θα έχει γίνει.
ίο10
6. ί) Πόσα μηδενικά έχει ο αριθμός 10 ; ϋ) Αν θέλουμε να τον γράψουμε σε μια χαρτοταινία
και για κάθε ψηφίο χρειαζόμαστε 0,5 cm, πόσο μήκος πρέπει να έχει η χαρτοταινία;
iii) Πόσος χρόνος απαιτείται να γραφτεί ο αριθμός αυτός, αν για κάθε ψηφίο χρειαζόμαστε 1 δευ
τερόλεπτο και εργαζόμαστε 40 ώρες την εβδομάδα;
7. Να αποδείξετε ότι αν α > β και α,β ομόσημοι αριθμοί, τό τε —ί - < — .

α β
/
Αλγεβρικές παραστάσεις
2.1 Μ ονώ νυμα
Αλγεβρικές
Παραστάσεις
Γ = 4α Γ = 2α + 2β
Ε = α Ε = αβ
Με τη βοήθεια των παραπάνω τύπων υπολογίζουμε

την περίμετρο Γ και το εμβαδό Ε ενός τετραγώνου και ε
νός ορθογωνίου, όταν δίνονται οι πλευρές τους.
Οι εκφράσεις 4α, α2, 2α + 2β, αβ που περιέχουν μετα

βλητές λέγονται αλγεβρικές παραστάσεις.
Αν σε μια αλγεβρική παράσταση αντικαταστήσουμε
τις μεταβλητές με αριθμούς και εκτελέσουμε τις πράξεις
που σημειώνονται, προκύπτει ένας αριθμός που λέγεται α
ριθμητική τιμή της αλγεβρικής αυτής παράστασης.
Έτσι, για α = 5 η τιμή της αλγεβρικής παράστασης
2 2
4α είναι 4 · 5 = 20 και η τιμή της α είναι 5 = 25.
Για α = 7 και β = 3 η τιμή της α λγεβρ ική ς παράστα
σ η ς 2α + 2β είναι 2 · 7 + 2 · 3 = 14 + 6 = 20 και η τιμή
της αβ είναι 7 · 3 = 21.
2
Μονώνυμο Στις α λγεβ ρ ικ ές παραστάσεις 4α, α , αβ σημειώνεται
μόνο η πράξη του πολλαπλασιασμού. Τέτοιες παραστάσεις
έ χ ε ι επικρατήσει να τις λ έμ ε μονώνυμα. Επ ίσης κάθε αριθ
μός θεω ρείται ότι είναι μονώνυμο, αφού π.χ. 5 = 5 χ°
3 _2
Σ ε ένα μονώνυμο, π.χ. τ ο ------- αβ , ο αριθμητικός
8
παράγοντας - — — που συνήθω ς γράφεται πρώτος,
8
λέγετα ι συντελεστής του μονωνύμου, ενώ το γινόμενο
2
όλω ν των μεταβλητών του αβ , λέγετα ι κύριο μέρος του
μονωνύμου.
Δύο ή π ερισσότερα μονώνυμα που έχο υ ν το ίδιο
3 2 3 2 2 3 2
κύριο μέρος, όπως π.χ. τα - 4χ y , 8χ y , χy, λέ-
5
γονται όμοια μονώνυμα.
• Επειδή οι μεταβλητές αντιπροσωπεύουν αριθμούς, για τις

π ρ ά ξεις που σημειώνονται σ ε μια αλγεβρική παράσταση,
α λλά και για π ράξεις μεταξύ αλγεβρικώ ν παραστάσεων,
ισχύουν ό λ ε ς οι ιδιότητες των π ράξεω ν όπως μεταξύ α
ριθμών.
2 2
Ά θ ρ ο ισ μ α Έ ν α άθροισμα όμοιων μονωνύμων, π.χ. το 2χ + 7χ ,
μονωνύμων με τη βοήθεια της επιμεριστικής ιδιότητας γράφεται:
2 χ2 + 7χ2 = (2 + 7) χ 2
= 9 χ2.
Ομοίω ς έχουμε:
7αχ - 3αχ + αχ = 7αχ - 3αχ + 1 αχ
= (7 - 3 + 1) αχ
= 5αχ.
Γ ενικά,
το άθροισμα όμοιων μονωνύμων είναι ένα όμοιο

με αυτά μονώνυμο που έχ ει συντελεστή το άθροι
σμα των συντελεστώ ν τους.
Αν όμως έχουμε ένα άθροισμα μονωνύμων που δεν
είναι όμοια, π.χ. το 3αχ + 7y, τότε το άθροισμα αυτό δεν
είναι μονώνυμο, αλλά μια αλγεβρική παράσταση που λέ-
2
γεται πολυώνυμο. Πολυώνυμα είναι π.χ. και τα 2χ - χ ,
αχ2- χ , αχ2+ βχ + γ, - x y 3 + 5y + 8
Γινόμενο Η αλγεβρική παράσταση (2x2y3) ( - 3χγ\ που είναι

μονωνύμων ένα γινόμενο με παράγοντες μονώνυμα, γράφεται δια
δοχικά:
(2x2y3) ( - 3 Χ Υ 2) = 2x2y3 · ( - 3 ) xy2
Λ , 2 3 2
= 2 · ( —3)χ xy y
- 3 5
= - 6χ y
Ομοίως έχουμε:
1 3
( - 3χ) (2χ y) — y = ( - 3 ) χ · 2χ y
6
2 3
= (- 3 ) · 2 · — χχ yy
. 3 4
= - 1x y
3 4
= - χ y
Γενικά
το γινόμενο μονωνύμων είναι ένα μονώνυμο που

έχει ως συντελεστή το γινόμενο τω ν συντελεστών
τους και ως κύριο μέρος όλες τις μεταβλητές με
εκθέτη σε καθεμιά το άθροισμα των εκθετών της.
Πηλίκο Η διαίρεση μονωνύμων γίνεται, όπως και στους αριθ-

μονωνύμων μούς, με πολλαπλασιασμό επί τον αντίστροφο του
διαιρέτη.
Επομένως έχουμε π.χ.
( - 8 α2β) : ( - 2αβ) = - 8 α2β ----- —
- 2αβ
_ - 8 α 2β
- 2αβ
2
α
α
Ομοίως έχουμε 2
(8x2y) : (θχγ2) = -8Χ4 -
6xy
8 χ2 # y
6 χ y2
4 χ
3 y
Όπως βλέπουμε, το πηλίκο μονωνύμων δεν είναι πάν

τοτε μονώνυμο.
ΑΣΚΗΣΕΙΣ
1. Με ένα σχοινί 30 m σχηματίζουμε ένα ορθογώνιο. Αν είναι χ η μια πλευρά του ορθογωνίου, να
βρείτε
ί) μια αλγεβρική παράσταση που παριστάνει την άλλη πλευρά του ορθογωνίου,
ϋ) μια αλγεβρική παράσταση που παριστάνει το εμβαδό του ορθογωνίου.
2. Να βρείτε μια αλγεβρική παράστα

ση, η οποία να παριστάνει το μή
κος του διαγραμμισμένου μέρους
της ταινίας.
3. Να βρείτε τις αριθμητικές τιμές των παραστάσεων

ί) 3α + γδ, αν α = 7, γ = -1 2 και δ = 2
ϋ) λ (5 + 2 κμ) - μ (8 - λν), αν κ = - 3 , λ = - 7 , μ = 7 και ν = - 5
..., (χ - Υ) ω
Hi) -, αν χ = 5, y = - 1, ω = 4 και φ = 3
Φ
3 1 -2
4. Να βρείτε ποιες από τις παραστάσεις V2 χ y , — xy , 5 (α - 2β) και (2 + \'2) αβ γ είναι
5
μονώνυμα.
3 2 2 ζ ό /— ό αβ .
5. Να βρείτε ποια από τα μονώνυμα - 3 α , ---- αβ , - β α, 6αβ, 4β , V5 α και — :— είναι
5 7
όμοια.
2 2
6. Να κάνετε τις πράξεις ί) 13α + 27α ϋ) -1 4 μ + 15 μ
iii) 4β3 —8 + 2 β 3 iv )7 x -5 x + 14x ν) 19R2 + R2 - 3R2 + 7R2
2 1
vi) 0,5t - 6t + 2,7t vii) — a + — a - a
3 3 2α
7. Να βρείτε ένα μονώνυμο που να παριστάνει την περίμετρο

I 2a a
23 a
του διπλανού σχήματος.
23 a
a
8 . Να κάνετε τις πράξεις
ί) 6αβ2 - 9αβ2 + 2αβ2

2 ί 3 1 3
ίι) ----χ y - χ y + ----- χ y - 5
3 6
iii) xyco + 2xya> - 5xyco
9. Να βρείτε τα γινόμενα
i) 8x · 5x ii) 4ω · ---- ω2 iii) (-2 ω )2 · 3ω3 iv) — t4 · 6t

4 3
10. Ομοίως i) - x 2y · — x4y3 ii) χχ2χ3 ( — — axy ) Oyx2)

3 ' 3 '
iii) ( —3p)2 <—0,1 q)2 iv) | χ2 J | - - L X3 J (-4 x )
\
11. Να βρείτε τα γινόμενα
i) 4 ( —μ) ii) ( —a) ( —x) iii) 2a2 β (-5 )
iv) x2 ( —x) v) 2(-x) ( —y) · 7 · (-ω ) vi) ( - a ) 2 ( - β 2)
12. Να κάνετε τις πράξεις

i) 14α2 : 21α3 Μ) 30 xyu) : ( - Ιδχ2) iii) - β 2 : (αβ) iv) 75 xya2 : ( - 5 ay)
ν) ( - 16αβ3χ) : (32α2β) vi) (42x3y2) : (xy) vii) α2β : (4αβ)
2.2 Αναγωγή όμοιων όρων
Όπως μάθαμε στη Β' τάξη, σε ένα άθροισμα, π.χ. το

- 3 + 5 - 1 + 7, οι προσθετέοι - 3,5, - 1 και 7 λέγονται και
όροι του αθροίσματος.
Ομοίως και σε ένα πολυώνυμο, π.χ. το
3α2- 5 β + 4α2 + β - 2
τα μονώνυμα 3α2, - 5β, 4α2, β και το - 2 λέγονται επίσης
όροι του πολυωνύμου.
Στο πολυώνυμο αυτό, αν αντικαταστήσουμε τα όμοια
μονώνυμα ή όπως λέμε τους όμοιους όρους με το άθροι
σμά τους, έχουμε:
3α2- 5 β + 4α2 + β - 2 = 3α2 + 4α2 - 5β + β - 2
= (3 + 4) α2 + ( - 5 + 1)β - 2
= 7α2 - 4β - 2
Ό πω ς βλέπουμε, το αρχικό πολυώνυμο που είχε πέν

τε όρους, έχει συμπτυχθεί σε ένα πολυώνυμο με τρεις
όρους.
Γενικά, σε ένα πολυώνυμο αντικαθιστούμε τους ό
μοιους όρους με το άθροισμά τους και η εργασία αυτή λέ
γεται αναγωγή των όμοιων όρων.
Παραδείγματα 1. Να γίνουν οι αναγωγές των όμοιων όρων

ϊ) 3α - 23β + 16α - 5β + α
ii) 4χ* - 12χ3* + 15Χ3 + 10χ5 - 10χ3 - 6χ5
2 2
ϋί) - χ y + 2xy + 3χ y - 5xy
Λύση
ί) 3 α -2 3 β + 16α-5β + α = 3α+16α + α - 2 3 β - 5 β
= 20α-28β
ϋ)4χ5-1 2 χ 3 + 15χ 3+10χ5- 1 0 χ 3- 6 χ 5

= 4χ 5+10 χ 5- 6 χ 5- 1 2 χ 3 +15 χ 3- 1 0 χ 3
= 8χ5 - 7χ3
iii) - x 2y + 2xy + 3x2y - 5xy = - x2y + 3x2y + 2xy - 5xy
= 2x2y - 3xy
2. Να απαλειφθούν οι παρενθέσεις και να γίνει η αναγωγή των όμοιων

όρων στην παράσταση
3ο - 4β - ( - 5α + 7β) + (10 - 9α + 8β)
Λύση
Έχουμε διαδοχικά:
3 α - 4 β - ( - 5 α + 7β) + (1 0 -9 α + 8β)
= 3 α -4 β + 5 α -7 β + 1 0 -9 α + 8β
= 3α + 5α - 9α - 4β - 7β + 8β + 10
= - α - 3 β + 10
ΑΣΚΗΣΕΙΣ____________________________
1. Να κάνετε τις αναγωγές τω ν όμοιων όρων
7 3 2 2
i) 2 u -3 v + 7 u -v Μ) -- χ - 1,5y + 1,8χ------- y iii) 1 7 t-t + 2 2 t-6 t
10 4
2 2 2
iv) 4μ - 2 v + 5μν + ν - 3μν
2 2 2 2
2. Ομοίως i) 6x - 5xy - 9y + 2 x y-4 y + 3x - 6x
ii) - 2 a 3 + 12a - 5a2 - 19a2 + 7a3 - 12 + a 2 - 13a
iii) 24κ2λ - 17κλ2 + 3κ3λ - 25κλ2- 30κ2λ + κ3λ
3. Να υπολογίσετε την αριθμητική τιμή του πολυωνύμου

2 2 2
7χ y - 4χ y + 2χ y, για χ = - 3 και y = 8
4. Να απαλείψετε τις παρενθέσεις και να κάνετε τις αναγωγές των όμοιων όρων στις αλγεβρικές
παραστάσεις
ί) 5α + (2β - 3α) ιι) 7κ - (5 - 2κ) iii) 7χ - (2χ - 6) + (3 - 5χ)
5. Ομοίως στις αλγεβρικές παραστάσεις

ί)3α2- β 3+ 7γ - (3α2- 5 γ ) - ( - 9 α 2- β 3 + 3γ)
ii) - x y + 7 x - 1 3 - (- 4 x y + 8x-25) + (8xy + x -2 1 )
iii) (22,5κ - 6,9λ + 8,3μ) - (7,8κ - 27,2μ - 8,5λ)
6. Ομοίως στις αλγεβρικές παραστάσεις

ί) 24α - [(13α —8β + 2γ) - (9 α + 1 2 β -3 γ)]
ii) 11χ - [(5χ + 3y) - 5y - (4χ - 5y)]
iii) [4α4- (5 β 2γ 3+ γ 2)] - [7γ2- ( β - 2 β 2γ 3)] - (γ2+ β).
7. Να βρείτε μία αλγεβρική παράσταση που να παριστάνει

ί) την περίμετρο του σχήματος (1) ϋ) το εμβαδόν του
8. Να βρείτε μια αλγεβρική παράσταση η οποία να παριστάνει το μήκος χ του σχήματος (2)
Θ
2.3 Πολλαπλασιασμός, πολυωνύμων
Γινόμενο μονωνύμου · Στην αλγεβρική παράσταση

με πολυώνυμο 2χ(3χ2 + 4),
που είναι ένα γινόμενο με παράγοντες
2
το μονώνυμο 2χ και το πολυώνυμο 3χ + 4, μπορούμε να
εφαρμόσουμε την επιμεριστική ιδιότητα, οπότε έχουμε:
= 2χ · 3χ2 + 2χ · 4
= 6χ3 + 8χ
Ομοίως έχουμε:
3
= 4χ · 3α - 4χ · χ + 4χ · 2
= 12αχ-4χ4 + 8χ
Γενικά
για να πολλαπλασιάσουμε μονώνυμο με πολυώ

νυμο, πολλαπλασιάζουμε το μονώνυμο με κάθε
όρο του πολυωνύμου και προσθέτουμε τα γινό
μενα που προκύπτουν.
Γ ινόμενο • Το γινόμενο (α + β) (γ + δ) γράφεται σύμφωνα με την επι

πολυωνύμων μεριστική ιδιότητα:
(α + β) (γ + δ) = (α + β)γ + (α + β)δ
- αγ + βγ + αδ + βδ
= αγ + αδ + βγ + βδ. Δηλαδή
(α + β) (γ + δ) = αγ + αδ + βγ + βδ
Επομένως και σε ένα γινόμενο πολυωνύμων, π.χ. το
(2χ2 + y) (3χ + xy2), έχουμε
(2χ2+ y) (3χ + xy2) = 2χ2·3χ + 2χ2 · xy2+ y · 3χ + y · xy2

= 6x3+ 2x3y2+ 3xy + xy3
Γενικά,
για να πολλαπλασιάσουμε δύο πολυώνυμα, πολ

λαπλασιάζουμε κάθε όρο του ενός με κάθε όρο
του άλλου και προσθέτουμε τα γινόμενα που προ
κύπτουν.
Ό τα ν κάνουμε τον πολλαπλασιασμό μονωνύμου με πο

λυώνυμο ή δύο πολυωνύμων, λέμε πολλές φορές ότι α
ναπτύσσουμε τα γινόμενα αυτά και το αποτέλεσμα
λέγεται ανάπτυγμα του γινομένου.
Παραδείγματα 1. Να γίνουν οι πράξεις i) - 2 x 2y ( - 5 x + y - x y )

Ν) α(4χ - y) - 3αχ (y—2)
Λύση
i) - 2 x 2y ( - 5 x + y - x y ) = ( - 2 x 2y )(- 5 x ) + ( - 2 x 2y)y + ( - 2 x 2y )(- x y )
= 10x y - 2x y + 2x y
ii) a(4x - y) - 3ax(y - 2) = a · 4x - ay - 3axy + 3ax · 2
= 4ax - ay - 3axy + 6ax
= 4ax + 6ax - ay - 3axy
= 1 0 a x -a y -3 a x y
2. Να γίνουν οι πράξεις i) (8 - a 2) (7 + a 2)
ϋ)(9 α 2 + 3αβ + ρ2) (3a - P)
iii) x(x - 1 ) (x2 - 2x + 3)
iv) (4x + 2) ( 3 - 2y)- 5 ( 2 x - y + 4)
Λύση
i) ( 8 - a 2) (7 + a 2) = 8 · 7 + 8a2 - a 2 · 7 - a 2 · a 2
„ 2 , 2 4
= 56 + 8a - 7a - a
„ 2 4
= 56 + a - a
ii) (9a2 + 3ap + β2) (3a - β) = 9a2 · 3a - 9α2β + 3αβ · 3a - 3αβ · β

+ β2 · 3 α - β 2 · β
= 27α3 - 9 α 2β + 9α2β - 3 α β 2 + 3αβ2 - β3
= 27α3- β 3
iii) x(x -1 > ( x 2- 2 x + 3) = (x2- x ) (x 2- 2 x + 3)
2 2 2 2 2
= x x -x ·2 χ + χ · 3 - χ χ + χ · 2 χ - 3 χ
4 3 _ 2 3 2
= x - 2 x +3x -x +2x - 3 x
4 „ 3 „ 2 „
= x - 3x + 5x - 3x
iv) (4x + 2) (3 - 2y) - 5 (2x - y + 4) = 12x - 8xy + 6 - 4y - 10x + 5y - 20
= 2 x -8 x y + y - 1 4
ΑΣΚΗΣΕΙΣ
1. Να κάνετε τις πράξεις ί)2(α + β) ii)-7 (R + p) iii) —0,25 (3 —χ)
2. Ομοίως ί) 10α + 2 ( α - 3 )- 3 (α - 4 ) ϋ) 5 χ - 2 (6 - 3χ) + 4(2 + χ) iii) 4αβ + α (3 —β) —β (5 - α )
3. Ομοίως ί) 3α(α - β + 2) - 5β(β - 2α) ϋ) 3α2 + α (2α - 1) - 4 (2α2+ 5)
4. Ομοίως ί) 2χ(χ2 - 1) - 3χ2(χ + 3) - 2χ + 5 (χ2- 1) ϋ) 2α(α2- αβ + β2) - 2α2β
5. Να βρείτε τα αναπτύγματα τω ν γινομένων ί) (χ + 2) (y + 5) ϋ) (2α - 1) (3β + 5)
iii) (1,25χ —1)(0,8χ —2)
6. Ομοίως ί) (χ2+ χ + 1) (χ - 1 ) ii) (3 - χ ) (2χ + 1) (3 χ -4 ) iii) (y —3) (y2 + y - 3 )

iv) (2μ2- 3μ + 5) ( 4 - 8 μ - μ 2)
ι) ( - α3 + 5α2 + α) ( - 2α2+ 3α) + (5α - 7α2) ( - 3 + 4α - 6α2+ α3)
ϋ) ( - 3χ + 4y + ω) (8χ - y + 2ω) - (3y + 4χ) ( - 6χ + 2 - y + 5ω)
8. Ομοίως ί) (χ + 1) (χ + 2) (χ + 3) ϋ) (2μ + 1) (3ν - 1) (4 - μ) iii) χ(χ + 2y) (y + 1) (2 + χ)

iv) - χ (χ - 1 ) (χ + 2) (χ —3)
2.4 Αξιοσημείωτες ταυτότητες
Αν αναπτύξουμε ένα γινόμενο, π.χ. το 2χ (x -y ),

έχουμε:
2 x (x -y ) = 2χ -2 x y
Η ισότητα αυτή αληθεύει για κάθε τιμή τω ν μεταβλητών
2
χ και y, αφού οι δύο παραστάσεις 2χ(χ - y) και 2χ - 2xy
αντιπροσωπεύον τον ίδιο πάντα αριθμό. Γι’ αυτό λέμε ότι
η παραπάνω ισότητα είναι μια ταυτότητα.
Γενικά, κάθε ισότητα που περιέχει μεταβλητές και ε
παληθεύεται για όλες τις τιμές των μεταβλητών αυτών λέ
γεται ταυτότητα.
Οι παρακάτω ταυτότητες είναι πολύ χρήσιμες στον
αλγεβρικό λογισμό και πρέπει να τις γνωρίζουμε καλά.
Τετράγωνο · Είναι (α + β)2 = (α + β )(α + β)

αθροίσματος = α2 + αβ + βα + β2
= α2 + 2αβ + β2
Επομένως
(α + β)2 = α2+ 2αβ + β2
Αν στην ταυτότητα αυτή θέσουμε όπου β το - β, έχουμε

[α + ( - β ) ] 2 = (α - β)2 = α2 + 2α ( - β ) + ( - β ) 2
= α2-2 α β + β2
Επομένως
( α - β ) 2 = αζ -2 α β + β2
1 2 \2 2
Παράδειγμα ( -----χ + 3y j ii) (2χ - 5y)
ϊϋ)(2μ + 4ν)2 - (5 μ -2 ν )2
Λύση
ί) | — χ + 3y2 j 2 = I — χ j 2 + 2 · — x . 3 y2 + ^ y 2)2
1 2 2 4
= — x + 3xy + 9y
4
ii) (2 x -5 y )2 = (2x)2 - 2 · 2x . 5y + (5y)2
= 4x2 - 20xy + 25y2
iii) (2μ + 4v)2 - (5 μ -2 ν)2 = (2μ)2 + 2 · 2μ · 4v + (4v)2 -

[(5μ)2 - 2 · 5μ · 2v + (2v)2]
= 4μ2 + 16μν+ 16ν2- (2 5 μ 2 -2 0 μ ν + 4V2)
= 4μ2 + 1 6 μ ν + 1 6 ν 2 - 25μ2 + 2 0 μ ν -4 ν 2
= —21 μ2 + 36μν + 12ν2
Γινόμενο Είναι (α + β) (α - β) = α2- α β + β α - β 2

αθροίσματος = α -β
2 ο2
επί διαφορά
Επομένως
(α + β ) ( α - β ) = α2- β2
Παράδειγμα Να βρεθούν τα αναπτύγματα ϊ) (2χ + y) (2χ - y) Μ) (8α - 2β) (2β + 8α)
Λύση
i) (2x + y ) ( 2 x - y ) = (2x)2- y 2 = 4x2- y 2
ϋ) (8α - 2β) (2β + 8α) = (8α - 2β) (8α + 2β)
= (8α)2- (2β)2
2 2
= 64α - 4β
Κύβος · Είναι (α + β)3 = (α + β) (α + β)2

αθροίσματος = (α + β) (α2+ 2αβ + β2)
= α3+ 2α2β + αβ2 + βα2 + 2αβ2 + β3
= α3+ 3α2β + 3αβ2+ β3
Επομένως
(α + β)3 = α3+ 3α2β + 3αβ2+ β3
Αν στην ταυτότητα αυτή θέσουμε όπου β το - β, έχουμε

( α - β ) 3 = α3+ 3α2( - β) + 3α(- β)2+ ( - β)3
= α3- 3 α 2β + 3αβ2- β3
Επομένως
( α - β ) 3 = α 3- 3α2β + 3αβ2- β3
3 3 3 3
Παράδειγμα Να γίνουν οι πράξεις i)(2x + 3y) ϋ) (χ —1) iii)(x + y) - (x -y )
Λύση
i) (2x + 3y)3 = (2χ)3+ 3 · (2χ)2 · 3y + 3 · 2χ *,(3y)2 + (3y)3
= 8χ3 + 3 · 4χ2 · 3y + 3 · 2χ · 9y2 + 27y3

= 8χ3 + 36x2y + 54xy2 + 27y3
ii) (χ - 1)3 = χ3 - 3 · χ2 · 1 + 3 · χ · 12 - 13 = χ3 - 3χ2 + 3x - 1
iii) (x + y)3- ( x - y ) 3 = x 3 + 3 x 2y + 3xy2 + y 3 - ( x 3- 3 x 2y + 3xy2- y 3)

3 2 2 3 3 2 2 3
= x + 3x y + 3xy + y -x + 3 x y -3 x y + y
2 3
= 6x y + 2y
Εφαρμογές 1. Αν α + β = 5 και αβ = 6, να υπολογιστεί η αριθμητική τιμή της παράστα-

σης a 2 + „β 2
Λύση
2 2
Επειδή a + β = 5, είναι (α + β) = 5 , επομένως
α2 + 2αβ + β2 = 25. Ό μ ω ς αβ = 6,
2 2
άρα έχουμε α + 2 ·6 + β =25
α 2 + 12 + β2 = 25
α2 + β2 = 2 5 -1 2
2 -2
α + β =13
2. Να αποδειχθούν οι ταυτότητες:
ί) (3κ + 2)2 - (2κ + 3)2 = 5 (κ + 1 ) (κ - 1 )
ϋ) (α + β)2 - (α - β)2 = 4α β
Λύση
ί) Το 1ο μέλος γράφεται διαδοχικά

(3κ + 2)2- (2κ + 3)2 = 9κ 2 + 12κ + 4 - (4κ2+12κ + 9)
= 9κ2+ 12κ + 4 —4κ2 - 12κ - 9
= 5κ 2- 5
Το 2ο μέλος γράφεται διαδοχικά

5 (κ + 1) (κ - 1 ) = 5 (κ2 - 1 )
= 5κ 2- 5
Επομένως (3κ + 2)2 - (2κ + 3)2 = 5(κ + 1) (κ —1)
ϋ) Το 1ο μέλος της ταυτότητας γράφεται διαδοχικά
(α + β)2 - (α - β)2 = α2 + 2αβ + β2- (α2 - 2αβ + β2)

= α2 + 2αβ + β2- α2 + 2αβ - β2 = 4αβ
3. Να αποδειχθούν οι ταυτότητες
ϊ) α 34+ β34 = (α + β) (α2- α β + β2)
ϋ )α 3- β 3 = ( α - β ) ( α 2 + αβ + β2)
Λύση
ί) Το 2ο μέλος της ταυτότητας γράφεται διαδοχικά
(α + β ) (α2- α β + β2) = α3- α 2β + αβ2+ βα2- α β 2+ β3
ii) Ομοίως έχουμε

(α - β ) (α2+ αβ + β2) = α3 + α 2β + αβ2- β α 2 - αβ2- β 3
Ό πως φαίνεται στις παραπάνω εφαρμογές η μέθοδος που

χρησιμοποιούμε για να αποδείξουμε μια ταυτότητα εξαρ-
τάται από τη μορφή της. Συνήθως ξεκινάμε από το ένα
μέλος κάνουμε τις πράξεις και καταλήγουμε στο άλλο ή
κάνουμε τις πράξεις σε κάθε μέλος και καταλήγουμε στο
ίδιο αποτέλεσμα.
ΑΣΚΗΣΕΙΣ
1. Να βρείτε τα αναπτύγματα
ί) (μ + ν )2 ϋ )(λ + 1 )2 ϋί) (2α+ 3)2 iv)(2x + 3y)2 ν) ( α + — )2
2. Ομοίως ϊ) (Κ-—λ)2 ii)(R - 1 )2 iii) (5 —2χ)2 ίν )(4 α -2 β )2
3. Ομοίως ϊ) ( —χ —2)2 ii) | x - y |2 ϋί) | - 3 γ - — δ |2 ί ν ) ( - α 2+ αβ)2
ν) ( - 2αβ - β)2
4. Να κάνετε του πολλαπλασιασμούς

ί) (t + 1) (t - 1) ii) (χ + 3) (χ —3) iii) (2 α -3 β ) (2α + 3β)
2 2 ι 1 2 ι 3\ / 2 I 3
iv) (p - 0,3q) (p + 0,3q) *v) (0,1μ + 0,6ν)(0,1μ-0,6ν) vi) 7k + ---- λ 7k ------ λ
3 3
5. Να βρείτε τα αναπτύγματα ί) (χ +1) ϋ) (2α—1)
iii) ( - x + 3 x V iv)
2 2
6. Να κάνετε τις πράξεις ί) (α + 4) - α -1 6 ii) (χ + 3) (χ - 3 ) + 9 iii) (1 —χ) (1+χ ) + χ
iv) (2χ + 4)2 - 4χ2- 16χ ν) (2 α + 1) ( 2 α - 1 ) - α 2 + 1 vi) (χ - 3)2 - 6(χ + 1)
νϋ) 3χ(χ + 2) - (χ —3)2 viii) (x + y)2 - ( x - y ) 2 ix) (3 χ - 1)2 - (χ + 2)2 χ)(3α + 2)3 - (3α- 2 )
7. Να αποδείξετε ότι ί) α2 + (2α + 5)2 = (α + 4)2 + (2α + 3)2

ϋ) (α2+ β2) (x2+ y2) - (αχ + βγ)2 = (a y - β χ )2
2 2
8. Να κάνετε τις πράξεις i) (4χ +3α) - (3χ-4α)
ϋ) (κ + 2λ)2 - (8 κ -3 λ) (8κ + 3λ) - (7λ - κ)2 iii)(9 y + 1 )2 - (2y + 7 )(2 y -7 ) - (3 -1 2 α )2
iv) (α - β) (α + β) - (α - 2 β )(α + 2β) ν) (2 + 4χ) (2 - 4χ) - (4 χ -1 )2

vi) ( α - β ) 3 + (α + β)3 + 3 (α - β)2 (α + β) + 3 ( α - β ) (α + β)2
9. Να συμπληρώσετε τις ισότητες

ί) (3 + ..... )2 = .... + .... + 9α2 ϋ) (....- 3 χ )2 = 25yZ- ...... + ....
iii)(.... + — χ)2 = .... +3xy + ..... iv) (.... - ....)2 = 25 α4- 1 0 α 2β + ....
2
10. Να αποδείξετε τις ταυτότητες

ί )(α + β + γ )2 = α 2+ β2 + γ 2+ 2αβ + 2αγ + 2βγ
ϋ)(α + β - γ ) 2 = α2+ β2+ γ 2+ 2 α β - 2 α γ - 2 β γ
11. Αν a = V6 + V5 και β = Vf5 - V5 , να υπολογίσετε την αριθμητική τιμή της

2 2
παράστασης 3α - 7αβ + 3β .
12. Αν χη------- 5, να υπολογίσετε τις αριθμητικές τιμές τω ν παραστάσεων

χ
... 3 1
ιι) χ + —
χ χ
13. Αν χ -----= 5, να υπολογίσετε τις αριθμητικές τιμές τω ν παραστάσεων

χ
χ χ
2 2
14. Να αποδείξετε ότι α + β > 2αβ
2 2 2
15. Αν κ + λ = α και κλ = β, να δ είξετε ότι κ + λ = α -2 β
16. Ένα τετράγω νο μεταλλικό φύλλο έχει μήκος 1 m. Ό τα ν θερμαίνεται, η πλευρά του διαστέλλε-
ται κατά χ πι. ί)Να βρείτε μια αλγεβρική παράσταση που μας δίνει την αύξηση του εμβαδού.
ϋ) Να δ είξετε ότι σε αύξηση του μήκους κατά 1 cm, η αύξηση του εμβαδού είναι 0,02 m2 με
ακρίβεια εκατοστού.
17. Στο διπλανό σχήμα να αποδείξετε ότι
18. Να αποδείξετε ότι για α, β θετικούς αριθμούς ισχύει:

2 2
ί) αν α < β, τό τε α < β
2 2
Μ) αν α < β , τό τε α < β
2.5 Παραγοντοποίηση πολυωνύμων
Ένα ορθογώνιο με διαστάσεις α και β έχει περίμε

□ ------------
τρο 2α + 2β ή 2 (α + β)
Αν είναι π.χ. α = 8,5 m και β = 4,7 m, τότε έχουμε:
2α + 2β = 2 · 8,5 + 2 · 4,7 = 17 + 9,4 = 26,4 m ή
Π _______ C
α 2(α + β) = 2(8,5 + 4,7) = 2 · 13,2 = 26,4 m.
Ό π ω ς βλέπουμε, ο υπολογισμός της περιμέτρου με
τη βοήθεια της αλγεβρικής παράστασης 2(α + β) που εί
ναι ένα γινόμενο, είναι συντομότερος, αφού απαιτεί ένα
πολλαπλασιασμό λιγότερο.
Για λόγους λοιπόν συντομίας τω ν υπολογισμών αλ
λά και για άλλους (απλοποίηση παραστάσεων, επίλυση ε
2α+2β = 2 (α+β) ξισώσεων) είναι χρήσιμο να μετατρέπουμε μια παράσταση
από άθροισμα σε γινόμενο. Η διαδικασία αυτή λέγεται πα-
J L
ραγοντοποίηση.
Στη συνέχεια θα δούμε τις πιο χαρακτηριστικές πε
Qwqn-rOcrdo0^ ριπτώσεις παραγοντοποίησης πολυωνύμων.
Κοινός παράγοντας · Αν όλοι οι όροι ενός πολυωνύμου έχουν κοινό παράγον

τα, το πολυώνυμο αυτό μετατρέπεται σε γινόμενο, σύμ
φωνα με την επιμεριστική ιδιότητα.
μ α + μ β - μ γ = μ(α + β - γ )
και λέμε ότι «βγάζουμε κοινό παράγοντα» το μ.
Παραδείγματα 1. Να γίνουν γινόμενα

ι) 15 —3χ ii)2 x 2 + x Hi) 4x3y2 - 2χ2γ ϊν) 5α - 10β2 + 20α2
Λύση
ί) 15 —3χ = 3 · 5 - 3 · χ = 3 (5 - χ )
ϋ) 2χ2 + χ = 2χ · χ + 1 · χ = χ (2χ +1)
ίϋ) 4x3y2 - 2 x 2y = 2x2y · 2 x y - 2 x 2y · 1 = 2x2y (2xy —1)
iv) 5 α - 10β2 + 20a2 = 5 a - 5 · 2β2 + 5 · 4a2 = 5 (a - 2β2 + 4a2)
2. Να γίνουν γινόμενα i) a (χ + 2) + β(χ + 2) ii) (2a - β) (x - y) - (3a + 2β) (x - y)

iii) 7x (a - β) - a+ β
Λύση
i) Η αλγεβρική παράσταση a (x + 2) + β (x + 2) έχει δύο όρους τω ν ο

ποίων κοινός παράγοντας είναι το άθροισμα (χ + 2).
Επομένως α (χ + 2) + β (χ + 2) = (χ + 2) (α + β).
ίί) Στην αλγεβρική παράσταση
(2α —β) (χ —y) - (3α + 2β) (χ - y) κοινός παράγοντας τω ν όρων της εί
ναι η διαφορά (χ - y).
Επομένως
(2α- β) (χ - y) - (3α + 2β) (χ - y ) = (χ - y) [(2α- β )- (3α + 2β)]
= (χ - y) (2α - β - 3α - 2β)
= (χ —y) ( - α - 3β)
ίϋ) Για να παραγοντοποιήσουμε την αλγεβρική παράσταση
7 χ (α - β )- α + β, παρατηρούμε ότι το άθροισμα - α + β γράφεται
—(α —β). Επομένως
7χ (α - β) - α + β = 7χ(α - β) - (α - β)
= 7χ(α —β) —1 · (α - β )
= (α - β ) (7χ- 1)
Ομαδοποίηση • Στο πολυώνυμο αχ + ay + βχ + βγ δεν έχουν όλοι οι όροι

κοινό παράγοντα. Αν όμως βγάλουμε π.χ. κοινό παράγον
τα στους δύο πρώτους το α και στους δύο τελευταίους
το β, εμφανίζεται ω ς κοινός παράγοντας το (χ + y), οπότε
το πολυώνυμο, μπορεί να παραγοντοποιηθεί. Πράγματι,
αχ + ay + βχ + βγ = α (χ + y) + β (χ + y)
= (x + y) (α + β)
3 2
Παράδειγμα Να γίνουν γινόμενα ί) κχ - Ay + λχ - κγ Μ) α + α + α + 1
2 2
iii) x y - x - x y + x + y -1
Λύση
i) κχ - Ay + λχ - κγ = κχ - Ky + λχ - Ay
= κ (χ - y) + λ (χ - y)
= ( x - y ) (κ + λ)
ϋ ) α 3 + α 2 + α + 1 = α 2 (α + 1 ) + (α + 1 )
= (α + 1 ) (α2 + 1)
in) x y - x -xy + x+ y-1 = xy-xy + y- x +x-1
= y(x2 - x + 1 ) —(χ2 - x + 1)
= (X2- X + 1) ( y - 1 )
' 2 2
Διαφορά • Ό π ω ς είδαμε, είναι (α + β) (α - β) = α - β .
2 2
τετραγώνων Επομένως είναι και α - β = (α + β) (α - β).
Παρατηρούμε ότι με την ταυτότητα αυτή μετατρέπουμε
σε γινόμενο μια διαφορά τετραγώνων, όπως π.χ.
χ2 -3 6 = χ 2- 6 2 = (χ + 6) (χ-6).
2 2
Παράδειγμα Νσ γίνουν γινόμενα οι αλγεβρικές παραστάσεις i) 4χ - 25y
ϋ) 9χ2 - 1 iii)(2x + 1)Z- 9 y 2 iv)8x2 - 1 8 y 2
Λύση
ί) 4χ2 - 25y2 = (2x)2 - (5 y )2 = (2χ + 5y) (2χ - 5y)
ii) 9χ2 —1 = (3χ)2- 1 2 = (3χ + 1) (3χ —1)
iii) (2χ + 1)2 —9y2 = (2χ + 1)2 —(3y)2
= (2x + 1 + 3 y) ( 2 x + 1 - 3 y )
iv) 8χ2- 18y2 = 2(4x2- 9 y 2) = 2 [ (2x)2 - (3y)2]

= 2 (2x + 3y) (2x - 3y)
Ανάπτυγμα • Επειδή (α + β)2 = α2+ 2αβ + β2 και

τετραγώνου ( α - β ) 2 = α2-2 α β + β 2, είναι επίσης
α2+ 2αβ + β2 = (α + β)2 και α2- 2αβ + β2 = ( α - β ) 2.
Παρατηρούμε ότι με τις ταυτότητες αυτές μπορούμε να
μετατρέψουμε σε γινόμενο ένα άθροισμα τριών όρων, ό
ταν αυτό είναι ανάπτυγμα τετραγώνου.
α2+ 10α + 25 = α2+10α + 52
2 2
= α +2 · α · 5 + 5
= (α + 5)2
Ομοίως έχουμε
μ2-20μ ν+100ν2 = μ2-20μν + (10ν)2
= μ2 - 2 · μ · 10ν + (10ν)2
= (μ - 10ν)2
Παράδειγμα Να γίνουν γινόμενα τα πολυώνυμα
ί) 4ω2 + 28ωχ + 49χ2
ϋ) 9α4 - 24α2β + 16β2
Λύση
ί) 4ω2+ 28ωχ + 49χ2= (2ω)2 + 28ωχ + (7χ)2
= (2ω)2 + 2 · 2ω · 7χ + (7χ)2
= (2ω + 7χ)2
ϋ) 9α4-2 4 α 2β + 16β2 = (3α2)2 - 24αΖβ + (4β)2

= (3α2)2- 2 · 3α2 · 4β + (4β)2
= (3α2 - 4β)2
2
Τριώνυμο • Έ να πολυώνυμο όπως π.χ. το χ + 7χ +12 λέγεται τριώ
νυμο 2ου βαθμού, γιατί αποτελείται από τρεις όρους και
η μεγαλύτερη δύναμη του χ που εμφανίζεται είναι η 2η
δύναμη. Για να παραγοντοποιήσουμε τέτοιες αλγεβρικές
παραστάσεις, παρατηρούμε ότι
(χ + α) (χ + β) = χ2+ βχ + αχ + αβ
= χ2+ (α + β)χ + αβ
II Ή 2 = 4 2
II 1+Ί2=Ί3 Δηλαδή χ2 + (α + β)χ + αβ = (χ + α) (χ + β)
2 6 =>12 Για να παραγοντοποιήσουμε λοιπόν το τριώνυμο

2+6 = δ χ +7χ+12, αναζητούμε δύο αριθμούς με γινόμενο 12
3·4 = Ί2 και άθροισμα 7. Με δοκιμές βρίσκουμε ότι οι αριθμοί αυ-
2
3 + 4 = 7 τοί είναι οι 3 και 4. Ά ρ α χ +7χ + 12 = (χ + 3) (χ + 4)
2 2
Παράδειγμα Να γίνουν γινόμενα τα τριώνυμα ί) χ + 3χ - 1 0 ϋ) χ - 5χ + 6
Λύση
2
ί) Γ ια να παραγοντοποιήσουμε το τριώνυμο χ + 3χ -1 0 ,αναζητούμε δύο
αριθμούς με γινόμενο - 1 0 και άθροισμα 3.
Παρατηρούμε ότι οι δύο αριθμοί πρέπει να είναι ετερόσημοι, αφού έ
χουν γινόμενο - 1 0 < 0 και με δοκιμές βρίσκουμε ότι οι αριθμοί αυτοί
είναι οι 5 και - 2.
Επομένως χ + 3 χ - 1 0 = (χ + 5 )(χ -2 ).
ϋ) Για να παραγοντοποιήσουμε το τριώνυμο χ - 5χ + 6, αναζητούμε δύο
αριθμούς με γινόμενο 6 και άθροισμα - 5. Αφού το γινόμενο τω ν δύο
αριθμών είναι 6 > 0, οι δύο αριθμοί είναι ομόσημοι και αφού το άθροι
σμά τους είναι - 5 < 0, οι δύο αριθμοί είναι αρνητικοί. Με δοκιμές βρί
σκουμε ότι οι ζητούμενοι αριθμοί είναι οι - 3 και - 2.
2
Επομένως χ - 5χ + 6 = (χ - 3) (χ - 2)
Εφαρμογές 1. Να γίνουν γινόμενα οι παραστάσεις

ί) 4χ(α- β) + 3γ(β- α) ϊϊ) χ2- γ 2- ω 2 + 2γω ϋϊ) α4 + 4α2 + 16
Λύση
ί) 4χ (α - β ) + 3γ (β - α ) = 4 χ (α - β ) + 3γ [ - ( α - β ) ]
= 4χ (α - β ) - 3y (α - β )
= (α - β) (4χ - 3y)
2 2 2 2 2 2
ϋ) χ - y - ω +2 γω = χ - ( y + ω -2 γ ω )
= χ2- (y - ω)2
= [χ + (y - ω)] [χ —(y - ω)]

= (χ + y - ω) (χ - y + ω)
ϋί) α4 + 4α2 + 16 = (α2)2+ 4α2 + 42

= (α2)2+ 8α2 - 4α2 + 42
= (α2)2 + 8α2 + 42 - 4α2
= (α2+ 4)2 - (2α)2
= (α2+ 4 + 2α) (α2 + 4 -2 α )
2. Να αποδειχθεί ότι
ί) Ένας φυσικός αριθμός ν έχει μια από τις μορφές: ν = 2ρ (άρτιος)
ή ν= 2ρ + 1 (περιττός) όπου ρ ακέραιος αριθμός
ϋ) Η διαφορά των τετραγώνων δύο περιττών αριθμών είναι πολλα
πλάσιο του 4
Λύση
ί) Έ στω ότι ο φυσικός αριθμός ν διαιρούμενος με 2 δίνει πηλίκο ρ και

υπόλοιπο υ.
Επομένως ν = 2ρ + υ, 0 < υ < 2
Αν υ = 0, τότε ν = 2ρ (άρτιος), ενώ αν
υ = 1, τό τε ν = 2ρ + 1 (περιττός)
ϋ) Έ στω τώ ρα δύο περιττοί αριθμοί 2λ+ 1 και 2μ + 1.

Τότε έχουμε διαδοχικά
(2λ + 1 )2 - (2μ+1)2 = [(2λ +1) + (2μ+1)] [(2λ+1) - (2μ+1)]
= (2λ +1 + 2 μ + 1) (2λ + 1 —2μ —1)
= (2λ + 2μ + 2) (2λ - 2μ)
= 2(λ + μ+1) · 2(λ —μ)

= 4 (λ + μ + 1) (λ - μ), δηλαδή
πολλαπλάσιο του 4
Να αποδειχθεί ότι για τον υπολογισμό του εμβαδού Ε κυκλικού

δακτυλίου μπορεί να χρησιμοποιηθεί ο τύπος
Ε = π | |2 - π | — | 2 ή ο τύπος
Ε = — (D + d ) ( D - d )
4
Λύση
Το εμβαδό του κυκλικού δακτυλίου βρίσκεται, αν από το εμβαδό του

εξωτερικού κύκλου αφαιρέσουμε το εμβαδό του εσωτερικού κύκλου.
Επομένως
2
Ε = nR2 πρ π |— J2 . Ο τύπος γράφεται τώρα
Ε = π A = - ϋ - (D 2 - d 2)
4 4
= — (D + d) (D -d )
4
ΑΣΚΗΣΕΙΣ________________________
1. Να παραγοντοποιήσετε τα πολυώνυμα
i)4y + 6 ϋ) 18-9κ ίίί)-1 0 + 1 8 μ ίν )ω 2 + ω v)24t-4012

2 2 2 2
vi)8xy + 12y vii) 16xy —12y viii) 10α β + 8αβ ix) x - x
2. Ομοίως
2 2
i) 5x -10x + 5xy ϋ )α β - α γ + αδ iii) 3ω -1 2 φ + 9
iv) t3 + 12- 1 v) αβ2+ α2β + α2β2 vj) 3χ3γ _ 6xy + 9xy2
3. Να παραγοντοποιήσετε τις αλγεβρικές παραστάσεις
i) α (x + y) + β (x + y) ϋ) χ (α + β) - y (α + β)
2
iii) χ (α - 3 ) - 5 χ (3 - α ) iv) 5γ ( x - y ) - x + y
ν) (2χ + 1) (3y - 2) + 7χ2 (3y - 2) νί) (α + 2χ)χ2 - (α + 2χ) (α + β)
4. Ομοίως
i) αχ + ay + βχ + βγ ii) 5χ + 5y + αχ + ay
iii) αβ + 3βγ + 5α + 15γ iv) x y - 3γω + 2χ - 6ω
2
ν) χ + xy + χ + y vi) αχ - βγ - βχ + ay
νϋ) 10χ + χ2- 120β- 12χβ
5. Να μετατρέψετε σε γινόμενα τις αλγεβρικές παραστάσεις

ί) 3α2- 3 β 2-9 α β + αβ η) 5 - 5χ + y - yx
3 2
iii) 2ω - ω + 1 0 ω -5 iv) 1 + β2 + βγ + β3γ
2 2
ν) αβ + αγ - β δ - γδ νί) κλ + κ - κ - λ νϋ) 15α2β -2 0 α 2γ - 1 8 β δ 3 + 24γδ3
6. Ομοίως
ϊ) 52—ν 2 ii)a 2- 1 iii) 1 —ω 2 ίν)κ 2-225 v)25y2-81
vi) 4φ2—1 νϋ) 100χ2—t2 νίϋ)64α2- β 2 ix) 49s2-3 6 t2
χ) λ 2-144μ2 χί) 1 - 9 α 2β2 χϋ) 100 - 49χ2
7. Να παραγοντοποιήσετε
i) (2χ + 1)2- 9y2 ii) (3y - 2)2 - (y - 1)2 iii) 25a2 - (2a - 1)2
8. Σε καθεμιά από τις επόμενες παραστάσεις να βγάλετε πρώτα κοινό παράγοντα και μετά να μετα
τρέψετε σε γινόμενο την παράσταση μέσα στην παρένθεση.
ί)2 α 2- 8 ' ϋ)3β2- 3 iii)5x2-4 5 iv)a x 2- a y 2
2 2 2 2 3 3
ν) nR - π ρ νί) νρ -9 ν λ vii) χ -4 χ νϋί) 2α -3 2 α
ίχ) 27χ3 - 48χ χ) 48α2- 75y2 xi) 3χ2+ 6χ + 3
2 2 2 2
ί) χ +6χ + 9 ϋ) ω - 4 ω + 4 iii) χ -4 x y + 4y
iv) 1 - 6χ + 9χ2 ν) 36χ2 + 25y2+ 60xy

• 2
vi)4x2- x y + ----- y2 vii) -56x + 49 + 16x2 viii) 9x2-3 0 xy2+ 25y4 ix )----- -x + 1
16 4
10. Να συμπληρώσετε τις ισότητες

i) ....- 9ω2 = (2 + ... ) ( 2 - ... )
ii) 196-.... = (.... + χ5) (... - χ5)
2 2
iii) 4x + 4xy + ... = (.... + ....)
11. Να βρείτε με δοκιμές δύο αριθμούς α και β ώστε

i) α + β = 3 και αβ = 2 Μ) α + β = 8 και αβ = 15
iii) α + β = - 4 και αβ = -1 2 ίν) α + β = 6 και αβ = - 7 ν) α + β = -1 0 και αβ = 21
12. Να παραγοντοποιήσετε τα τριώνυμα
ί)χ 2+ 7χ + 10 ϋ )χ 2+ 4 χ -1 2 ίίί)ω 2+ 2 ω - 3 iv )y 2- 8 y + 15 ν )χ 2- χ - 7 2
νί) 2χ 2+ 6 χ +4
13. Να μετατρέψετε τις παραστάσεις σε γινόμενα
i) 15αβ (κ -3 λ ) + 9αγ (3 λ -κ ) ii) y - 4 x - 13 (4 x -y ) iii) (x + y)2-2 (x + y) + 1

2 2 2 2 4 2 2 2 2
iv) x - 2xy + y - a v) 4x - 4x + 1 - 9y vi) a + 2αβ - x + 2xy + β - y

i) x + 2xy - 3y ii) x + 9 - 3x
15. Να υπολογίσετε σε κάθε περίπτωση το μήκος χ
Hi)
1,5 cm
λ cm
16. Να δείξετε ότι το εμβαδό της διπλανής κορνίζας είναι
Ε = (λ + 4) (λ - 4 ) cm . Να υπολογίσετε το εμβαδό αυτό
για λ = 5,5 cm.
17. Στο διπλανό συγκοινωνιακό κόμβο να δείξετε ότι δ = ω (R + p).

Να υπολογίσετε το δ, αν ω = 8 m και R = 60 m.
18. Να δείξετε ότι

ϊ) Το τετράγωνο ενός περιττού αριθμού είναι περιττός αριθμός,
ϋ) Το άθροισμα δύο περιττών αριθμών είναι άρτιος αριθμός.
iii) Το γινόμενο δύο περιττών αριθμών είναι περιττός αριθμός.
iv) Το άθροισμα τριών διαδοχικών αριθμών είναι πολλαπλάσιο του 6, αν ο πρώτος είναι περιττός.
2.6 Κλασματικές αλγεβρικές παραστάσεις
Ό τα ν ένα κινητό διανύει σε χρόνο t διάστημα s, τό
τε η μέση ταχύτητά του είναι ν = .

t
5
Μία αλγεβρική παράσταση, όπως η ---- , που πε
ι
ριέχει μεταβλητή στον παρονομαστή λέγεται κλασματι
κή αλγεβρική παράσταση. Κλασματικές αλγεβρικές
χ , 1 20 2χ - 5
παραστάσεις είναι π.χ. και οι — , ---------, — 5 ^
χ α+ 7 χ -y
Στην κλασματική αλγεβρική πα ρά στα ση-------- , η

χ- 2
μεταβλητή χ δεν μπορεί να πάρει την τιμή 2, γιατί τότε

μηδενίζεται ο παρονομαστής της παράστασης αυτής.
Γενικά, όταν γράφουμε μια κλασματική αλγεβρική
παράσταση, υποτίθεται κάθε φορά ότι οι μεταβλητές δεν
παίρνουν τις τιμές εκείνες που μηδενίζουν τον παρονο
μαστή.
Για το λογισμό με κλασματικές αλγεβρικές παραστά
σεις ισχύουν οι γνω στοί μας κανόνες λογισμού με
κλάσματα.
αλ
Πολλαπλασιασμός · • Ό π ω ς γνωρίζουμε είναι α και
Διαίρεση ν
α . Υ σγ
β δ βδ
Ομοίως έχουμε π.χ.
2
2χ 3xy _ 2χ · 3xy _ 6χ y
χ+ 5 χ+ 5 χ+ 5
α+ 1 α -3 ( α + 1 )(α - 3 ) α2- 3α + α - 3
_________ · --------------------- — ----------------------------------------
α -1 α+ 3 ( α - 1 ) ( α + 3) α2+ 3α - α - 3
α2- 2α - 3
α2+ 2α - 3
Επίσης γνωρίζουμε ότι · —-
β δ β γ

4α , . χ _ 4α 2y _ 4α · 2y _ 8ay
5β 2y 5β χ 5β · χ 5βχ
2χ . 2χ 1 2χ
------- : (χ + 2) = ------- ----------- = -------------------
χ- 3 χ -3 χ+ 2 (χ - 3 )(χ + 2)
_ 2χ
χ2- χ - 6
15
Απλοποίηση Το κλάσμα π .χ.----- μπορεί να απλοποιηθεί στο
20
3
---- . Αυτό γίνεται διαιρώντας αριθμητή και παρονομα-
4
στή με το 5 που είναι κοινός παράγοντας τω ν 15 και 20.
Α . 15 15:5 3 ,
Δ η λ α δ η ----- = -------- = ---- ή
20 20:5 4
15 _ 3 . 5 _ _3_
20 ~ 4 · 5 4
Γενικότερα είναι
δηλαδή
Αν σε μια κλασματική αλγεβρική παράσταση, ο αριθ

μητής και ο παρονομαστής δεν είναι γινόμενα, τό τε για
να την απλοποιήσουμε, πρέπει να τους παραγοντοποι-
ήσουμε.
Έχουμε π.χ.
ν 2+ 2ν _ ν(ν + 2) _ ν(ν + 2) _ ν+ 2
3ν2 3ν2 3ν ν 3ν
α2+ 2αβ + β2_________ (α + β)2 _ (α + β) (α + β)

α2- β 2 " (α + β ) ( α - β ) “ (α + β ) ( α - β ) "
α+β
α -β
Από τα παραπάνω φαίνεται ότι, για να μπορεί να α

πλοποιηθεί μια κλασματική αλγεβρική παράσταση, πρέ
πει ο αριθμητής και ο παρονομαστής να είναι γινόμενα
και να έχουν κοινό παράγοντα.
Επομένως δεν μπορούμε π.χ. να απλοποιήσουμε κα
μιά από τις κλασματικές αλγεβρικές παραστάσεις
α+ β , αγ , . ,
------— ή ----- -— με το α, α φ ού οι ορο ί το υ κ λά σμ ατος
αγ αχ + β
δ ε ν είναι γιν ό μ ενα με κοινό π α ρ ά γ ο ντα τ ο α.
Εφαρμογές 1. Να βρεθεί το γινόμενο
Λύση
2. Να βρεθούν τα πηλίκα
I) - 8x3y2 : 2xy2 ii) (8x2y3 - x2y + xy2) : 2xy
Λύση
/
Η διαίρεση γίνεται με πολλαπλασιασμό επί το ν αντίστροφο του διαι
ρέτη. Επομένως
,, 0 3 2 2 3 2
i) - 8χ y : 2xy = - 8χ y = - 4χ2
2 3 2 2 ,. 2 3 2 2.
ii) (8x y - x y + xy ) : 2xy = (8x y - x y + xy )
2xy
. 2 3 2 2
8x y x y xy
--------- _ ------ + ------
2xy 2xy 2xy
2 x y
= 4xy _ ■
— + —
2 2
3χ
3. Να γίνουν οι πράξεις
4 x y -y
2y
Λύση
3χ 4 x y -y „ 2y
Έ χ ο υ μ ε--------------- = 3χ : ----------- = 3χ · ------ -
4 x y -y 2y 4 x y -y
2y
6xy 6x
y(4x - 1) 4x - 1
ΑΣΚΗΣΕΙΣ
1. Να βρείτε τις τιμές τω ν μεταβλητών για τις οποίες δεν ορίζονται οι αριθμητικές τιμές τω ν αλγε
βρικών παραστάσεων
1 2α α+ β 5χ + 2
0 ϋ) ίϋ) •V) ν)·
χ -1 2χ + 1 4 α -1 (χ —4) (2χ + 5)
2. Να απλοποιήσετε τις αλγεβρικές παραστάσεις

5
2α 6φ 5xy 4χ 3(Υ + 1)
II)· ίϋ) ίν)
3α 18φ 10χ 12χ 6 (γ + 1 )3
2 β -4 χ- 3 α+ 2 χ +6χ + 9
3. Ομοίως ί) —5------ ϋ) - 5 ----- ίϋ) ίν) 2 “
β -2 β χ -9 α +4α + 4 χ +3χ
4 λ4 2 2
ω - 8 ω + 16 α -β 2μ - 2ν
ν)- νί) νϋ) ■
ω 2- 16 α2-2 α β + β2 2μ2+ 12μν+ 18ν2
. _ . .. αβ + α α(α - 2) + 3(α - 2) 3α - 3β + ay - βγ
4. Ομοίως ι ) ----- =— ιι) - ίϋ)
α2- 4 α 2- α β
4χ + 4xy + 4χω χ + 3χ + 2 a - α -1 2
ίν) 2---------- ν) - 2 --------- v i)----- jr--------
xy + y + γ ω χ + 5χ + 6 α -1 6
1 1 3χ 2χ
3χ
5. Να κάνετε τις πράξεις ί) — ■ —j Η) ilf)
χ χ 5y y 5χ
3α / 2α ι ^ 3 2β
iv) -------- ----------- ν )-----------
4 ' 3 ' 7α
2
1 2 . 2 2 1 χ +xy y
6. Ομοίως ί ) -------- (χ —y) ϋ) (α - β ) ίίί)
r
x -y α+ β χ
2 2 2 . 2
2y - 4ω 9y - ω μ -1 μ -4
iv) ν)
3y + (i) (y- ω ) μ+ 2 μ+1
α -β α2+ 2αβ + β2 2χ - y 6y 5χ
7. Ομοίως ί) Μ).
α+ β 8α-8β 10χ χ - 2y 3y
8. Να κάνετε τις διαιρέσεις

2 2
4 20 ω
ί ) ----- : 6χ ϋ )------ : 4 ϋί) 2ω : iv) -2- — ν) (3αβ + 12α + 15α2) : 3α
9χ χ y y
vi) (63xZ-81xy + 27xy2) : ( —9xy)
x+ y x+ y 2χ -2
9. Ομοίως ί) ii) iii) 2 7T"
x -y x -y α -β a+ β
2 2 2
x +xy χ -y 10x -5 x 25x
iv) V 2 ■ 2
y - 2yZ 1 + 4x + 4x 8x - 2

2 2 2
μ +ν X - X
2 2“ 5 —3“
μ -ν y ω+y 2α \3 5α 8χ2 ι
η). iii)
μ+ν χ2-1
~y1 ---r 3β 18β4χ 45αβ /
μ -ν ω -ω
2.7 Πρόσθεση - Αφαίρεση

κλασματικών παραστάσεων
Γνωρίζουμε να προσθέτουμε ή να αφαιρούμε ομώ

νυμα κλάσματα. Συγκεκριμμένα ισχύει:
α γ α+ γ α γ α -γ
---- + — — = ------ — και ---- - — — = -------—
β β β . β β β
Όμως, για να προσθέσουμε ή να αφαιρέσουμε ε
τερώνυμα κλάσματα, πρέπει πρώτα να τα κάνουμε ο
μώνυμα. Έτσι έχουμε
Με ανάλογο τρόπο προσθέτουμε ή αφαιρούμε

κλασματικές αλγεβρικές παραστάσεις.
Έχουμε π.χ.
α -β α -β
Για παραστάσεις τώρα με διαφορετικό παρονομα

στή έχουμε π.χ.
3 5 3 · α 5 ·2
------- + ----γ - = --------------- + 2“
2α α 2α · α 2 · α
3α 10 3α+ 10
= 2~ + 2~ — 5
2α 2α 2α
3χ 4- χ 3χ(χ + 2) (4-χ) (χ + 1)
χ +1 χ+ 2 (χ + 1) (χ + 2) (χ + 1) (χ + 2)
3χ(χ + 2) - (4-χ) (χ + 1)
(χ + 1) (χ + 2)
3χ2+ 6χ -(4 χ + 4 - χ2- χ) _ 3χ2+ 6χ - 4 χ - 4 + χ 2 + χ
(χ + 1) (χ + 2) * (χ + 1) (χ + 2)
4χ2+ 3χ - 4
(χ + 1) (χ + 2)
Γενικότερα, για να προσθέσουμε κλασματικές αλ
γεβρικές παραστάσεις, μπορούμε να εργαστούμε ως
εξής:
Έ σ τω ότι ζητάμε το άθροισμα
α -1 α 1
------ 2---------------------- “ ----------------- + ------ 2
α-4α +4 α-2 α-2α
• Παραγοντοποιούμε τους παρονομαστές
α2- 4α + 4 = ( α - 2 )2, α2- 2 α = α (α - 2 )
• Σχηματίζουμε το γινόμενο που αποτελείται από τους

κοινούς και τους μη κοινούς παράγοντες, όπου καθέ
νας λαμβάνεται με το μεγαλύτερο εκθέτη.
α · ( α - 2 )2
Βρίσκουμε τα πηλίκα του γινομένου αυτού με καθένα

παρονομαστή
α(α - 2) α(α ~ 2) = α(α - 2), α ( α - 2 Γ ■= α - 2

= α,
( α - 2 )2 α -2 α(α - 2)
Πολλαπλασιάζουμε τους όρους κάθε κλασματικής αλ

γεβρικής παράστασης με το αντίστοιχο πηλίκο και
έχουμε
α -1
■4α+ 4 α -2 2α
α -1 α 1
----------2 - — ----- + ---------------
(α - 2 ) α -2 α (α -2 )
α (α -1 ) α (α -2 )α α -2
α(α- 2 ) 2 α(α- 2 ) (α - 2 ) (α - 2 ) α (α - 2 )
α ( α - 1) _ α2(α - 2) + α -2
α (α - 2 )2 α (α - 2 )2 α ( α - 2 )2
α(α - 1 ) - α2(α - 2) + α - 2
α(α - 2)2
α2- α - α 3+ 2α2+ α - 2
α (α - 2 )2
- α 3+ 3α2- 2
α(α - 2)2
ΑΣΚΗΣΕΙΣ.
Να κάνετε τις πράξεις
1 1 1ιι)— 1 1 μ 1
1. ί ) — + — + — ίϋ )--------------ίν) 3 + — ν )·
α β 2 χ 5 ν χ
R + 4 R -6 R -R + S
vi)
3R + 5 3R + 5
χ γ ... α β 2 5 1 5
2. ί ) ------ + — ιι)----- + ----- iii)--------------- iv )---------------- j
2y 8 3χ xy α αβ μ μ
β 1 α 1
ν) vi) — j-
4γ 2βγ 3χ xy
3 5 ... a a 2 3
3. i ) ---- + -------- n )------------------ iii)-------- + ------
■χ x+ 1 x x+2 x+2 x -1
1 1 4 y
4. i) ID- iii).
x+1 x+5 x -5 x -y (x - y )
1 1 1 1 2
5. i) 1 + ---- + —τ ii) + iii). ----------- — 2------ 5“
a a α β -β (α - β ) α+β α -β
2 2
2a+ 3 3a- 2 5 x+ y x -y x + y
6. i ) ---------------------------------- ------ ii) ----------------------------- §— ~T~
2a - 2 3a + 3 6a - 6 x -y x + y x - y
1 1 / 1 1 i 3
of — + - — ) xy ii) (a2 + 2a) -— ϋΟ + — - + — I χ
X X y 1 a '
1 1 i
iv) ( - + — + — xyco v) ( - + -
y ω ' ' X )
μ v
vi) -1 ) vii) (- — + —
(' 1 + - X I l y / \ ν μ
ΑΣΚΗΣΕΙΣ ΕΠΑΝΑΛΗΨΗΣ
1. Να εκφράσετε με μια αλγεβρική παράσταση το εμβαδό Ε

που περικλείεται στα τρία ημικύκλια
2. Να αποδείξετε την ταυτότητα (α2- β 2)2 + (2αβ)2 = (α2 + β2)2

Με τη βοήθεια της ταυτότητας αυτής να βρείτε τέσσερις τριάδες αριθμών που να εκφράζουν τα
μήκη τω ν πλευρών ορθογώνιων τριγώνων.
2 2 2 2
3. Να υπολογίσετε με τη βοήθεια ταυτοτήτων τις παραστάσεις ί) 11 ,101 , 1001 , 10001
ϋ) 9*11, 99 · 101, 999 · 1001, 9999 · 10001
0| — + — ) ( α - β ) - (α + β) ( —--------
α β / \ α β
5 x -3 y 9 x -8 y ι / 4 β -9 α 3 β -1 0 α
15α 12β 4y 5χ
1 1 1
5. ί) Να δείξετε ότι
ν(ν+ 1 ) ν ν+1
1 1 1
ϋ) Να υπολογίσετε το άθροισμα--------- + --------- + ------
1· 2 2 · 3 3 · 4
1 1 1 1
ίϋ) Να υπολογίσετε το άθροισμα — - — + -------- η---------- + ----------- +
1· 2 2 · 3 3 ·4 4 · 5 99 · 100
6. Να υπολογίσετε την τιμή της αλγεβρικής παράστασης
2χ χ -9
— 2— , για χ = 0,5
χ+ 3 χ
7. Τα κέρδη μιας επιχείρησης παρουσίασαν το 1987 αύξηση 10% σε σύγκριση με το 1986. Το 1988
τα κέρδη της επιχείρησης παρουσίασαν μείωση 10% σε σύγκριση με το 1987. Έχει η επιχείρηση
μέσα στα δύο αυτά χρόνια αύξηση ή μείωση τω ν κερδών και πόσο;
8. Να δείξετε ότι ί) αν α2 + β2 = 0, τό τε α = β = 0 ϋ) αν α2 + β2 = 2αβ, τό τε α = β

ΙΣΤΟΡΙΚΟ
ΣΗΜΕΙΩΜΑ
Αριθμητικά τρίγωνα
1 Στο διπλανό σχήμα οι αριθμοί 1, 121, 12321, 1234321 κτλ.

σχηματίζουν ένα «αριθμητικό τρίγω νο».
1 2 1
Το πρώτο και το τελευταίο ψηφίο σε καθέναν από τους
1 2 3 2 1 αριθμούς αυτούς είναι 1. Ακόμη το δεύτερο από την αρχή
1 2 3 4 3 2 1 και το τέλο ς ψηφίο είναι 2, το τρίτο 3 κτλ. Στο αριθμητικό
αυτό τρ ίγω νο παρατηρούμε ότι:
1 2 3 4 5 4 3 2 1
I. Το άθροισμα τω ν ψηφίων κάθε γραμμής είναι ίσο με το
1 2 3 4 5 6 5 4 3 2 1 τετρ ά γω νο του μεσαίου ψηφίου της (Πίν. I)
II. Οι αριθμοί του τριγώνου είναι τα τετράγω να τω ν αριθμών
■ 1, 11, 111 κτλ. αντιστοίχως (Πιν. II).
I. 1 = 1: II. 1 = 12
1 + 2 + 1 = 2‘ 1 2 1 = 112
1+2 + 3 + 2 + 1=3 : 1 2 3 2 1 = 1112
1+2 + 3 + 4 + 3 + 2 + 1=4: 1 2 3 4 3 2 1 = 11112
1 + 2 + 3 + 4 + 5 + 4 + 3 + 2 + 1 = 5 : 1 2 3 4 5 4 3 2 1 =111112
Τρίγωνο του Πασκάλ
1
1 1 Μεταξύ τω ν αριθμητικών τρ ιγώ νω ν ξεχωριστή θέση κα
τέχει το τρίγωνο του Πασκάλ. Το πολύ χρήσιμο αυτό τρίγωνο
1 2 1
πήρε το όνομά του από το Γάλλο μαθηματικό Blaise Pascal
1 3 3 1 (1623-62), ο οποίος το χρησιμοποιούσε σε προβλήματα συν
δυαστικής και πιθανοτήτων. Από την τρίτη γραμμή και κά
1 4 6 4 1
τω κάθε αριθμός, εκτός από τις μονάδες, βρίσκεται όταν
1 5 10 10 5 1 προσθέσουμε τους δύο αριθμούς της προηγούμενης γραμ
1 6 15 20 15 6 1 μής, που είναι πιο κοντά του. Έ τσ ι π.χ. στην 3η γραμμή εί
ναι 2 = 1 + 1, στην 4η γραμμή είναι 3 = 1 +2 , στην 5η
1 7 21 35 35 21 7 1
γραμμή είναι 4 = 1 + 3 , 6 = 3 + 3 κτλ.
Το τρ ίγω νο του Πασκάλ έχει άμεση σχέση με τα ανα
(α + β )°= 1 πτύγματα τω ν δυνάμεων (α + β)°, (α + β)\ (α + β)2, (α + β)3
κτλ.
(α + β)1= 1α + 1β Βλέπουμε ότι οι συντελεστές σε καθένα από τα αναπτύγ
(α + β )2= 1α2 + 2αβ + 1β2 ματα αυτά σχηματίζουν μια αντίστοιχη γραμμή στο τρ ίγω νο
του Πασκάλ. Έ τσ ι π.χ. το ανάπτυγμα του (α + β) έχει συ
(α + β)3 =1α3+ 3α2β + 3αβ2+ 1β3 ν τελ ε σ τέ ς 1, 2, 1, δηλαδή τους αριθμούς της 3ης γραμμής.
Η ιδιότητα αυτή ισχύει για το ανάπτυγμα οποιοσδήπο
τε δύναμης του α + β. Για παράδειγμα το ανάπτυγμα του
4
(α + β) θα έχει σ υ ντελ εσ τές 1, 4, 6, 4 και 1, οπότε θα είναι
(α + β)4 = 1α4 + 4α3β + 6α2β2 + 4αβ3+ 1 β 4
4 3 2 2 3 4
= α + 4 α β + 6 α β + 4αβ + β . Ά λ λ ε ς σημαντικές ιδιότητες
του τριγώ νου του Πασκάλ είναι οι εξής:
1 = 2°
Α. Το άθροισμα τω ν αριθμών σε κάθε γραμμή είναι ίσο με
1 + 1 = 21 μια δύναμη του 2. Για την ακρίβεια το άθροισμα τω ν α-
1 + 2 + 1 = 22 1 2
ριθμών της δεύτερης γραμμής είναι 2 , της τρίτης 2 ,
3
1 + 3 + 3 +1 = 23 της τέτα ρ τη ς 2 και γενικά το άθροισμα τω ν αριθμών
1 + 4 + 6 + 4+1 = 24 της νιοστής γραμμής είναι 2ν_1
Β. Η πρόσθεση τω ν αριθμών του τριγώνου, όπως δείχνει το

παρακάτω σχήμα, δίνει την εξής ακολουθία αριθμών:
1,1,2,3,5,8,13,21,34,55....
V
V 2/ 1
V V / 1
1/ 4/ 6 / 4 1
1 ^ 5 -^ 1 0 10 5 1
1·"/ 6/ ^15 20 15 6 1
' 1 7 21 35 35 21 7 1
Η ακολουθία αυτή, γνω στή με το όνομα «ακολουθία του Fibonacci», π αρουσιάζει'ενδια

φέρον στη Βοτανική, όπου χρησιμοποιείται για να περιγράφει τη διάταξη τω ν φύλλων στους
βλαστούς τω ν φυτών.
Αν πάρουμε τρ εις διαδοχικούς αριθμούς της ακολουθίας αυτής, π.χ. τους 8, 13, 21, τό
τε 132- 8 · 21 = 169- 168 = 1. Η ίδια διαφορά 1 προκύπτει, αν κάνετε το ίδιο και για
οποιουσδήποτε άλλους τρεις διαδοχικούς αριθμούς της ακολουθίας Fibonacci.
Γ. Χρωματίζοντας σε ένα τρ ίγω ν ο του Πασκάλ όλα τα πολλαπλάσια ενός αριθμού προκύ
πτουν διάφορα σχέδια με τρ ίγω να όπως το παρακάτω, στο οποίο έχουν χρωματιστεί ό
λα τα πολλαπλάσια του 2.
Το τρ ίγω νο του Πασκάλ είναι «α νεξά ντλη το» σε ιδιότητες. Παρατηρώντας το μπορεί να
βρει κανείς και πολλές άλλες ιδιότητες.
1 1
1 2 1
1 3 3 1
1 4 6 4 1
1 5 10 10 5 1
1 6 15 20 15 6 1
1 7 21 35 35 21 7 1
1 8 28 56 70 56 28 8 1
1 9 36 84 126 126 84 36 9 1
1 10 45 120 210 252 210 120 45 10 1
1 11 55 165 330 462 462 330 165 55 11 1
1 12 66 220 495 792 924 792 495 220 66 12 1
1 13 78 286 715 1287 1716 1716 1287 715 286 78 13 1
1 14 91 364 1001 2002 3003 3432 3003 2002 1001 364 91 14 1

10Μλν/α_-
ψ
Εξισώσεις
3.1 Εξισώσεις 1ου βαθμού
Πρόβλημα 1 Στο ορθογώνιο ΑΒΓΔ με περίμετρο 18 cm, η μια

πλευρά του είναι διπλάσια από την άλλη. Να βρεθούν
Α 2χ Δ οι πλευρές του.
Αν είναι χ η μικρότερη πλευρά του ορθογωνίου,
τότε η μεγαλύτερη θα είναι 2χ και η περίμετρός του
χ + 2χ + χ + 2χ.
Β Γ Επειδή η περίμετρος αυτή είναι 18cm, έχουμε την
εξίσωση χ + 2χ + χ + 2χ = 18 και διαδοχικά
6χ = 18
χ= 3
Άρα οι πλευρές του ορθογωνίου είναι 3cm και
2 · 3 = 6 cm.
Η εξίσωση 6χ = 18 έχει έναν άγνωστο, το χ, και
η μεγαλύτερη δύναμη τού χ είναι η πρώτη.
Γι’ αυτό λέμε ότι έχουμε·μια εξίσωση 1ου βαθ
μού (ή πρωτοβάθμια εξίσωση) με ένα άγνωστο.
Τέτοιες εξισώσεις μάθαμε να επιλύουμε στην
προηγούμενη τάξη.
Διαθέτουμε 600 δρχ. για αγορά αναψυκτικών. Πό
σες λεμονάδες και πόσες πορτοκαλάδες μπορούμε να
αγοράσουμε, αν κάθε λεμονάδα κοστίζει 30 δρχ. και
κάθε πορτοκαλάδα 40 δρχ.;
Αν μπορούμε να αγοράσουμε χ λεμονάδες και y
πορτοκαλάδες, τότε το συνολικό κόστος τους σε δραχ
μές είναι 30x + 40y.
Επειδή το ποσό αυτό πρέπει να είναι 600 δρχ.
έχουμε
30x + 40y = 600
ή 3χ + 4y = 6 0 [διαιρούμε και τα δύο μέλη με 10]
Η ισότητα 3x + 4y = 60 περιέχει δύο μεταβλητές
που ζητάμε να προσδιορίσουμε και λέγεται εξίσωση με
δύο αγνώστους
Αν στην εξίσωση αυτή θέσουμε π.χ. χ = 4, έχουμε
3 · 4 + 4y = 60
12 + 4y = 60
4y = 6 0 -1 2
4y = 48
y = 12
Δηλαδή μπορούμε π.χ. να αγοράσουμε 4 λεμονά
δες και 12 πορτοκαλάδες.
Λέμε ότι το ζεύγος χ = 4, y = 12 ή το ζεύγος (4,12)
είναι μια λύση της εξίσωσης 3x + 4y = 60.
y
Μ ε το ν ίδ ιο τ ρ ό π ο β ρ ίσ κ ο υ μ ε κ α ι ά λ λ ε ς λ ύ σ ε ις
τη ς π α ρ α π ά ν ω ε ξ ίσ ω σ η ς π .χ . τις (0,15) κ α ι (8,9).
Α ν τ ώ ρ α π α ρ α σ τ ή σ ο υ μ ε τις λ ύ σ ε ις α υ τ έ ς με σ η
μ ε ία του ε π ιπ έ δ ο υ , π α ρ α τ η ρ ο ύ μ ε ό τ ι τ α σ η μ ε ία α υ τά
β ρ ίσ κ ο ν τ α ι σ τ η ν ίδ ια ε υ θ ε ία . Η ε ξ ίσ ω σ η 3x + 4y = 60
λ έ γ ε τ α ι γραμμική εξίσωση.
Γ ε ν ικ ό τ ε ρ α , ο ι λ ύ σ ε ις της γ ρ α μ μ ικ ή ς ε ξ ίσ ω σ η ς
αχ + βγ = γ, β ρ ίσ κ ο ν τ α ι σ τ η ν ίδ ια ε υ θ ε ία .
ΑΣΚΗΣΕΙΣ
1. Να λύσετε τις εξισώσεις

χ- 1 4χ + 2
ί) 3(χ - 2) - 4(χ + 5) = 10(χ + 4) ιι) -------------- = --------------
3 14
2. Στο ορθογώνιο ΑΒΓΔ με διαστάσεις 5 m και 18 m να

βρεθεί η θέση του σημείου Ε στη ΒΓ, ώστε το εμβαδό του
τετραπλεύρου ΑΔΓΕ να είναι διπλάσιο από το εμβαδό του
τριγώνου ΑΒΕ.
3. Να χωρίσετε τον αριθμό 279 σε δύο προσθετέους ώστε, αν διαιρέσουμε τον ένα δια 4
και τον άλλο δια 7, το άθροισμα των πηλίκων να είναι 57.
4. Ανάμειξε κάποιος 850 λίτρα κρασί περιεκτικότητας 12% σε οινόπνευμα με 150 λίτρα κρα
σί περιεκτικότητας 10% σε οινόπνευμα. Πόσο % σε οινόπνευμα περιέχει το μείγμα;
5. Δίνεται η εξίσωση 3x + y = 2
ί) Να συμπληρώσετε τον πίνακα λύσεων της εξίσωσης
X 0 2
y 5 0
ϋ) Να παραστήσετε τις λύσεις αυτές με σημεία του επιπέδου

ίιί) Να εξετάσετε αν τα ζεύγη (3 ,-7 ) και (-4 ,1 0 ) είναι λύσεις της εξίσωσης.
6. Θέλουμε να ανταλλάξουμε ένα 100στάρικο με δεκάρικα και εικοσάρικα. Με πόσους τρό
πους μπορούμε να το κάνουμε; Να παραστήσετε τις διάφορες λύσεις με σημεία του
επιπέδου.
3.2 Εξισώσεις 2ου βαθμού
Πολλές φορές η επίλυση ενός προβλήματος δεν ο

δηγεί σε εξίσωση 1ου βαθμού.
Πρόβλημα 1 Να βρεθεί ένας αριθμός τέτοιος, ώστε το τετράγω

νό του να είναι ίσο με το επταπλάσιό του.
2
Αν χ ο ζητούμενος αριθμός, τότε πρέπει χ = 7χ ή
χ2-7 χ = Ο
Η ισότητα αυτή περιέχει έναν άγνωστο και μάλιστα
η μεγαλύτερη δύναμη του αγνώστου που εμφανίζεται εί
ναι η 2η δύναμη. Γι’ αυτό λέμε ότι έχουμε μια εξίσωση 2ου
βαθμού ή μια δευτεροβάθμια εξίσωση.
Για να λύσουμε την εξίσωση αυτή έχουμε διαδοχικά:
χ2- 7 χ = Ο
χ(χ - 7) = Ο
χ = Οή χ - 7 = Ο
χ = Οή χ = 7
Άρα οι λύσεις της εξίσωσης είναι οι αριθμοί Ο και 7.
Πρόβλημα 2 Από τη Φυσική γνωρίζουμε ότι στην ελεύθερη πτώ

ση το διάστημα S σε μέτρα, που διανύει ένα σώμα,
1 2 2
είναι S = — gt ή με μεγάλη προσέγγιση S = 5t ,
2
όπου t ο χρόνος σε δευτερόλεπτα. Να υπολογιστεί ο χρό
νος που χρειάζεται ένα σώμα για να διανύσει διάστημα
80 μέτρα.
Ο ζητούμενος χρόνος t θα βρεθεί από τη δευτερο
βάθμια εξίσωση 5t2 = 80. Για να λύσουμε την εξίσωση
αυτή, μπορούμε να εργαστούμε με δύο τρόπους.
1ος τρόπος
2
Έχουμε διαδοχικά 5t = 80
t2 _ 80
5
t = ν/ ϊ ι Γ ή t = - VTeT
t = 4 ή. t = - 4
Άρα οι λύσεις της εξίσωσης είναι οι αριθμοί

4 και - 4.
Από τις λύσεις όμως αυτές μόνο η t = 4 είναι και λύ
ση του προβλήματος, αφού στο πρόβλημά μας ο χρόνος
δε μπορεί να είναι αρνητικός.
2ος τρόπος
5t2 = 80
t 2 = 16
t 2- 16 = 0
t 2- 4 2 = 0
(t + 4) (t - 4) = 0
t + 4 = 0 ή t —4 = 0
t = -4 ή t = 4
2
Πρόβλημα 3 Στο ορθογώνιο ΑΒΓΔ με εμβαδό 10m η μια πλευρά
A X + 3
του είναι κατά 3 m μεγαλύτερη από την άλλη. Να
βρεθούν οι πλευρές του.
X Αν είναι χ η μικρότερη πλευρά, τότε η μεγαλύτερη
είναι χ + 3 και το εμβαδό του χ(χ + 3). Επειδή το εμβαδό
Β αυτό είναι 10 π ι, έχουμε την εξίσωση χ(χ + 3) = 10 ή
χ2+ 3χ = 10
Για να λύσουμε τη δευτεροβάθμια αυτή εξίσωση,
μπορούμε να εργαστούμε με τη μέθοδο «συμπλήρωσης
τετραγώνου» ως εξής:
χ2+ 3χ = 10
χ 2+ 2 . — χ = 10
49
χ +
4
7_
2
J3
2 2
X = 2 ή χ= - 5
Άρα οι λύσεις της εξίσωσης είναι οι αριθμοί 2 και - 5

Πράγματι, για χ = 2 είναι
χ 2+ 3 χ = 2 Ζ + 3 · 2 = 4 + 6 = 10
και ομοίως για χ = - 5 είναι

χ2+ 3 χ = ( - 5 ) 2 + 3 ( - 5 ) = 2 5 - 1 5 = 10
Από τις λύσεις 2 και - 5 της εξίσωσης μόνο το

2 είναι και λύση του προβλήματος, γιατί το χ παριστά
νει μήκος.
Παράδειγμα Να λυθούν οι εξισώσεις
ί) (2χ + 1) (χ —3) = 0
Μ) 5χ 2 + 3 χ = 0
Mi) 16χ 2 - 2 5 = 0
ίν) 3χ2 + χ - 1 0 = 0
ν) 7 χ 2 + 8 = 0
Λύση
ΐ) (2χ + 1) ( χ - 3 ) = 0
2χ + 1 = 0 ή χ - 3 = 0
χ = - —ί - ή χ = 3
2
Μ) 5χ 2 + 3χ = 0
χ(5χ + 3) = 0
χ = 0 ή 5χ + 3 = 0
3
χ = 0 ή χ = - —
5
iii) 16x2 —25 = 0
(4x)2- 5 2 = 0
(4x + 5) (4x - 5) = 0
4x + 5 = Ο ή 4 x - 5 = 0
2
ίν) 3χ + χ - 10 = Ο Διαιρούμε τους όρους με 3.
1 _ 11 1 11
6 6 6 6
10 12
x = ------ή x = ---------
6 6
5
x = ---- ή x= - 2
3
v) 7x2 + 8 = 0
Η εξίσωση αυτή δεν έχει λύση, γιατί το 1ο μέλος της είναι

για κάθε χ μη αρνητικός αριθμός και άρα δεν μπορεί να είναι ίσο
με - 8 . Δηλαδή η εξίσωση είναι αδύνατη.
ΑΣΚΗΣΕΙΣ
2 2 2
1. Να λύσετε τις εξισώσεις ί) χ +3χ = Ο Μ) χ - 5 χ = Ο Μί) 3χ -1 2 χ = Ο
iv) 7χ2 + 8χ = 0 ν) - 1 , 5 χ 2 + 18χ = Ο
2 2 2
2. Να λύσετε τις εξισώσεις ϊ) χ - 9 = 0 Η) χ - 8 = Ο iii) 5χ - 3 0 = Ο
iv) 2χ2+ 1 = 0 v) 0,3t2 —2,7 = 0 vi) 12ω2 ---------- = 0
12
3. Να λύσετε τις εξισώσεις ί) χ2- 5 χ + 6 = 0 ϋ) χ2- χ - 1 2 = 0
ίϋ) 3χ 2- 2 1 χ + 30 = 0 iv) 2χ2-1 4 χ + 12 = 0 ν) χ2 + 3χ + 5 = 0
4. Να λύσετε τις εξισώσεις ί) (χ2—4) (χ + 5) = 0 ϋ) χ (χ + 1) (χ + 2) = 0

ίϋ) 3χ (χ2+1) (2χ - 8) = 0
3.3 Τύπος λύσεων εξίσωσης 2ου βαθμού
Μπορούμε να εφαρμόσουμε την προηγούμενη μέ

θοδο «συμπλήρωσης τετραγώνου», για να λύσουμε μια
δευτεροβάθμια εξίσωση με τη γενική μορφή
αχ2+ βχ + γ = 0 με α *0 .
2
αχ + βχ + γ = 0 [διαιρούμε τους όρους με α]
[μεταφορά όρου]
[προσθέτουμε και στα δύο μέλη
[ανάπτυγμα
τετραγώνου]
2α 2α
-β + ν β 2-4 α γ
2α 2α
- β ± \/β 2-4 α γ
2α
Επομένως
Οι λύσεις της εξίσωσης αχ2+ βχ + γ = 0, α * 0 δί
νονται από τον τύπο:
Παραδείγματα 1. Να λυθούν οι εξισώσεις

ΐ) 4χ2- χ - 5 = 0
ϋ) χ2+ 3χ - 5 = 0
ili) 13χ 2 + 20 = 10χ 2 + 18 + 7χ
Λύση
2
ί) Στην εξίσωση 4χ - χ - 5 = 0 είναι
α = 4, β = - 1 και γ = - 5, οπότε
β2- 4αγ = ( —1)2—4 · 4 · ( -5 ) = 1+80 = 81
- β ± ν β 2~4αγ 1±V81
2α 8
1+9
Δηλαδή χ = --------- = 1,25
1 -9
ή χ = --------- = - 1.
8
Άρα οι λύσεις της εξίσωσης είναι οι 1,25 και -1 .

2
Μ) Στην εξίσωση χ + 3 χ - 5 = 0 είναι
α = 1, β = 3 και γ = - 5, οπότε
β2-4 α γ = 32 - 4 · 1 · ( -5 ) = 9 + 20 = 29
- β ± ν β 2~4αγ - 3 + V29
Επομένως χ = — - — ^ ------- — - ---------------
2α
-3 + V29”
Δηλαδή χ =
- 3 - \iW
χ =
Στην περίπτωση που θέλουμε τις λύσεις κατά προσέγγιση, από

τους πίνακες ή με το κομπιουτεράκι βρίσκουμε
V29 ~ 5,385, οπότε

- 3 + 5,385 -3 -5 ,3 8 5
X ~ ----------------- = 1,1925 ή χ ~ ----------------- - -4,1925
ίϋ) Γράφουμε πρώτα την εξίσωση στη μορφή
2
αχ + βχ + γ = 0 και στη συνέχεια βρίσκουμε τις λύσεις.
Έχουμε διαδοχικά: 13χ2 + 20 = 10χ2+ 18 + 7χ

13χ2 + 2 0 - 10χ2- 18-7 χ = 0
3χ2—7χ + 2 = 0
Είναι α = 3, β = - 7 και γ = 2, οπότε
β2-4 α γ = ( - 7 ) 2 - 4 · 3 · 2 = 49 - 24 = 25
- β ± ν β 2-4 α γ _ 7±τ/25
Επομένως χ = ---------- κ-----------------------------
2α ρ
7 +5 „ 7 - 5 1
Δηλαδή χ = --------- = 2 ή χ = --------- = —
6 6 3
Άρα οι λύσεις της εξίσωσης είναι οι 2 και —ί -

3
2. Να λυθούν οι εξισώσεις
0 4χ2 - 4χ + 1 = 0
ϋ) 3χ2 —2χ + 5 = 0
Λύση
2
ί) Στην εξίσωση 4χ - 4χ +1 = 0 είναι
α = 4, β = - 4 και γ = 1, οπότε
β2 -4 α γ = ( - 4 ) 2 - 4 · 4 · 1 = 1 6 - 16 = 0
- β ± V b 2- 4αγ _ 4±0
Επομένως χ =
2α 8
Δηλαδή χ = ---- = ------.

8 2
Άρα λύση της εξίσωσης είναι το — .

2
ϋ) Στην εξίσωση 3χ2-2 χ + 5 = 0, είναι α = 3, β = - 2

και γ = 5, οπότε
β2-4 α γ = ( - 2)2- 4 . 3 · 5 = 4 -6 0 = -5 6 < 0 .

Επειδή β2- 4 α γ = -5 6 < 0 δεν ορίζεται η V β2 - 4αγ και επομένως
η εξίσωση αυτή δεν έχει λύσεις, δηλαδή είναι αδύνατη.
3. Να βρεθούν δύο αριθμοί που έχουν γινόμενο 585 και διαφορά 24.
Λύση
Αν είναι χ ο μικρότερος αριθμός, τότε ο μεγαλύτερος θα είναι
χ + 24 και το γινόμενο τους χ(χ + 24). Επειδή το γινόμενο αυτό εί
ναι 585, έχουμε την εξίσωση
χ (χ + 24) = 585 και διαδοχικά
χ2 + 24χ = 585
χ 2 + 24χ -5 8 5 = 0
Είναι α = 1, β = 24 και γ = -585, οπότε
β2-4 α γ = 242- 4 · 1 · (-585) = 576 + 2340 = 2916
- β ± \ / β 2 —4αγ _ -2 4 + V2916
Επομένως χ = κ
2α 2
-2 4 + 54
Δηλαδή χ = -------------- 15
2
Αν λοιπόν ο μικρότερος αριθμός είναι 15, ο άλλος είναι

15 + 24 = 39, ενώ αν ο μικρότερος είναι -3 9 , ο άλλος είναι
- 3 9 + 24 = -1 5 .
Κεφάλαιο 20 000 δρχ. κατατέθηκε οπήν Τράπεζα με ανατοκισμό ανά

1 1 I 1 1 Ο 4·
έτος και ύστερα από 2 χρόνια μαζί με τους τόκους έγινε 26 450
δρχ. Να βρεθεί το επιτόκιο.
Λύση
Αν το επιτόκιο ήταν χ% τότε:

Στο τέλος του 1ου χρόνου οι 20 000 δρχ. έδωσαν τόκο
χ
------- · 20 000 = 200χ δρχ. και το κεφάλαιο έγινε
100
20 000 + 200χ δρχ.

Στο τέλος του 2ου χρόνου το κεφάλαιο αυτό έδωσε τόκο
—— · (20 000 + 200χ) = - ί — · 20 000 + — · 200χ = 200χ + 2χδρχ.

100 100 100
και έγινε συνολικά 20 000 + 200χ + 200χ + 2χ2 ή 2χ2+ 400χ + 20 000.
Επειδή το ποσό αυτό είναι 26 450 δρχ. έχουμε την εξίσωση:
2χ2 + 400χ + 20 000 = 26 450
2χ2 + 400χ —6 450 = 0
χ2 + 200χ - 3 225 = 0
Είναι α = 1, β = 200 και γ = - 3 225, οπότε β2-4 α γ
= 2002- 4 · 1( —3 225) = 40 000 + 12900 = 52 900.

- β ± \ / β 2- 4 α ν _ - 2 0 0 ± V52900
Επομένως χ =
2α 2
-20 0 + 230 -2 0 0 -2 3 0
Δηλαδή χ = -----------------=15 ή χ = ------------------ = -215
2 2
Επειδή ο χ παριστάνει τόκο κατάθεσης πρέπει χ>0 και επομένως
το επιτόκιο ήταν 15%.
ΑΣΚΗΣΕΙΣ. Λ
ί) ω2-6 ω + 8 = 0 ϋ) 3χ2- 5 χ + 2 = 0 iii) 5φΖ+ 3φ + 9 = 0
iv) 2s 2 + 4 s + 1 =0 ν) 9χ2+ 12χ + 4 = 0

i) 9y2- 3 y + 64 = 10y2 + 9y ϋ) 9(ω2- 2 ) - 8 ω = 4ω (2ω -1)+14
iii) (φ + 2) (φ —1) + (φ- 2 ) (φ+1) = 4 iv) (2κ —3)2 = (κ —1) (κ -4 ) + 9κ
ν) (9sZ- 5 s - 7 ) - (5s2- 7s- 9 ) = 2 vi) (x + 4)2 .= (x + 2)2 + (x + 3)2
vii) x2 + 24x + 7 = (x + 8)2- ( x - 8 ) Z

i) - ω 2 + ω + 90 = 0 ϋ) χ2 = — iii) χ2+1,5χ + 0,56 = 0
3 6
ν 3 2 „ 2
iv) ν/3~χ 2- χ - \/Ϊ2 Γ = 0 ν) — χ -2 χ = -------
2 3
vi) 2 5 -6 χ + χ =0 νϋ) - 2χ2 + 4,6χ - 2,4 = 0

i) (χ + 1) (χ2 —5χ + 6) = 0 ϋ) (χ2—7χ + 12) (2χ2 + 7χ - 4) = 0
ίϋ)
5. Να υπολογίσετε σε κάθε περίπτωση το χ Ρ" x + 1cm

------- Π εΟ
Μ) ΐ — π ϊ
J Τ Ο
X
CM
Ε = 48 cm2 χ cm χm 39cm
Γ / Γ
x + 2 cm 6 χ- 18m 2χ cm
6. Να βρείτε δύο αριθμούς που έχουν γινόμενο 384 και άθροισμα 44.
7. Ομοίως να βρείτε δύο αριθμούς που έχουν διαφορά 12 και γινόμενο -35 .
8. Να βρείτε έναν αριθμό τέτοιο ώστε

ί) Το 8/πλάσιό του να είναι κατά 12 μεγαλύτερο από το τετράγωνό του.
ϋ) Το γινόμενό του με τον κατά 5 μικρότερό του να είναι 2964.
9. Το άθροισμα των ψηφίων ενός διψήφιου αριθμού είναι 9, ενώ το άθροισμα των τετρα
γώνων των ψηφίων του είναι 41. Ποιος είναι ο αριθμός αυτός;
10. Σε ένα ορθογώνιο και ισοσκελές τρίγωνο η κάθετη πλευρά είναι κατά 3 cm μικρότερη από
τη βάση. Να υπολογίσετε το εμβαδό του και το ύψος του με προσέγγιση εκατοστού.
11. Ένα τρίγωνο έχει εμβαδό 12 cm2. Η βάση του είναι κατά 5 cm μεγαλύτερη από το αν
τίστοιχο ύψος. Να υπολογίσετε τη βάση αυτή και το ύψος.
12. Να υπολογίσετε τη χορδή ΑΒ και την ακτίνα ΟΑ του κύκλου.
13. Ένα γωνιακό οικόπεδο έχει σχήμα ορθογωνίου και

διαστάσεις 40 m και 50 m. Λόγω κατασκευής δρόμων
θα απαλλοτριωθούν δύο ζώνες ίδιου πλάτους
και ο ιδιοκτήτης θα «χάσει» περίπου το — τ ου

5
οικοπέδου του. Να βρείτε πόσο «μέσα» θα μπού-'
νε οι δρόμοι.
14. Σε ένα γλέντι τσούγκρισαν ανά δύο οι καλεσμένοι τα ποτήρια τους και ακούστηκαν 91
τσουγκρίσματα. Πόσοι ήταν οι καλεσμένοι;
15. Οι πλευρές δύο κύβων διαφέρουν κατά 2 cm, ενώ οι όγκοι τους διαφέρουν κατά 386
cm . Να βρείτε τις πλευρές τους.
16. Αν αυξήσουμε τη μια πλευρά ενός τετραγώνου κατά 4,5 cm και ελαττώσουμε την άλλη κατά
3,5 cm, προκύπτει ένα ορθογώνιο με εμβαδό 513 cm2. Ποιά είναι η πλευρά του τετραγώνου;
17. Δύο ευθείες λεωφόροι διασταυρώνονται κάθετα. Αν
δύο αυτοκίνητα απομακρύνονται συγχρόνως από τη
διασταύρωση με ταχύτητες 54 Km/h και 72 Km/h α-
ντιστοίχως, να βρείτε μετά από πόσα δευτερόλεπτα
θα απέχουν 0,5 Km.
3.4 Κλασματικές εξισώσεις
Πρόβλημα 1 Μια τάξη ενοίκιασε για εκδρομή ένα πούλμαν αντί

24 000 δρχ. Επειδή δύο μαθητές αρρώστησαν, το ει
σιτήριο αυξήθηκε για τους υπόλοιπους κατά 50 δρχ.
στον καθένα. Πόσοι μαθητές πήγαν εκδρομή και πό
σο πλήρωσε ο καθένας;
Αν χ οι μαθητές που πήγαν εκδρομή, τότε η τάξη εί

χε συνολικά χ + 2 μαθητές.
Πριν αρρωστήσουν οι δύο μαθητές, καθένας θα πλή-
24 000 _ .
ρωνε ----------- δρχ., ενω μετά την αρρώστια καθέ-
χ+2
. . 24 000 _ _.
νας πλήρωσε ----------- . Επειδή στη β' περίπτωση
χ
κάθε μαθητής πλήρωσε 50 δρχ. επιπλέον, έχουμε την
εξίσωση:
24 000 24 000
------------ = ----------- +50.
χ χ+2
Μια τέτοια εξίσωση που περιέχει άγνωστο στον παρο

νομαστή λέγεται κλασματική εξίσωση.
Για να ορίζονται οι όροι της παραπάνω εξίσωσης, πρέ
πει χ * 0 και χ + 2 *0 .
Λύνουμε τώρα την εξίσωση αυτή ως εξής:
24 000 24 000 + 50 [πολλαπλασιάζουμε τα μέλη της
χ χ+2 εξίσωσης με χ(χ + 2)]
24 000 24 000
χ(χ + 2) = χ(χ + 2) + χ(χ + 2)50
χ χ+2
24 000 (χ + 2) = 24 ΟΟΟχ + 50χ(χ + 2)
24 ΟΟΟχ + 48 000 = 24 000χ + 50χ2+100χ
24 ΟΟΟχ + 48 000 - 24 ΟΟΟχ - 50χ2-100χ = Ο
- 50χ2—10Οχ + 48 000 = Ο
χ2+ 2χ - 960 = Ο
Η τελευταία εξίσωση είναι 2ου βαθμού με

α = 1, β = 2 και γ = -960, οπότε
β2- 4αγ = 22- 4 · 1 · ( - 960) = 4 + 3 840 = 3 844
- β ± \/β 2-4 α γ - 2 ±62

Επομένως χ
2α 2
- 2 + 62
Άρα χ 30
2
-2 -6 2
ή χ 32.
2
Από τις δύο λύσεις της εξίσωσης μόνο η χ = 30 εί
ναι και λύση του προβλήματος.
Άρα πήγαν εκδρομή 30 μαθητές και καθένας πλήρω-
24 000
σε ---------- 800 δρχ.
30
Πρόβλημα 2 Δύο ποδηλάτες διανύουν μια απόσταση 60 Km με

μέσες ταχύτητες που διαφέρουν κατά 5 Km/h. Ο έ
νας ποδηλάτης χρειάζεται 1 h περισσότερο από τον
άλλο. Να βρεθούν οι ταχύτητες.
Λύση
Αν είναι x Km/h η ταχύτητα του πιο αργού ποδη
λάτη, τότε του άλλου είναι χ + 5 Km/h.
Επομένως οι χρόνοι που χρειάζονται για να δια-
νύσουν την απόσταση των 60 Km είναι σε ώρες

60
και -------- αντιστοιχως.
χ+ 5
Επειδή οι χρόνοι αυτοί διαφέρουν κατά 1 h, έχου
με την εξίσωση
------- - --------- = 1 και διαδοχικά

χ χ+ 5
χ (χ + 5) 60 - χ(χ + 5) ——— = χ(χ + 5) · 1

χ χ+ 5
60(χ + 5) - 60χ = χ(χ + 5)
60χ + 300 - 60χ = χ 2 + 5χ
300 - χ 2 - 5χ = 0
χ2+ 5 χ -3 0 0 = 0
Είναι α = 1, β = 5, γ = -300,
οπότε β2- 4 α γ = 52- 4 ·1 *(-300)
= 25 + 1200 = 1225
c . - β ± ν β 2- 4 α γ - 5 + 7Ϊ225
2α 2
- 5 + 35
2
Άρα χ = ~ 5 + 3Α_ = 15 ή χ = ~ 5 ~ 3L = - 2 0
2 2
Επειδή η ταχύτητα θεωρείται θετική, η τιμή
χ = - 20 απορρίπτεται και επομένως οι ζητούμενες τα
χύτητες είναι 15 Km/h και 15 + 5 = 20 Km/h.
ΑΣΚΗΣΕΙΣ
2 1 3χ - 5 3χ - 2
ϋ) ------- Ο III) ---------- = ---------
2 χ χ+ 1 χ- 1 χ+ 1 χ -1
2χ- 1 3+ χ
iv) ------------ = --------- + 1
χ+ 2 χ

2
χ +1 χ 1 χ-3 χ- 1
ί) — ο— — = --------- + ------- ϋ ) ---------- = -----------
χ -1 χ —1 χ+ 1 3χ - 2 3χ + 4
χ 5 χ 2 + 25 10-2 χ χ+4
ϋί) --------- + ---------- = --------- j iv) ------------ = --------
5 -χ χ+ 5 25- χ χ -5 2
4. ί) Να εξετάσετε αν έχουν τις ίδιες λύσεις οι εξισώσεις

2 χ χ -4 4 -χ
---------- = --------- και --------- = ---------
χ -4 4 -χ 2 χ
χ 2- 4 2
ϋ) όπως και οι εξισώσεις ---------- = 3 και χ - 4 = 3(χ-2)
χ- 2
R< Ro
VR, P1 V1 P,V
2V2
i) V, = ως προς R! ϋι) ως προς Τ-,
R1 + R2
7. Αν η μεταβλητή α παίρνει τις τιμές. 1, 2 και 3, να λύσετε

α 3
κάθε φορά την εξίσωση -------- = ----------
χ -α χ+1
8. Αν αφαιρέσουμε από έναν αριθμό τον αντίστροφό του βρίσκουμε 2. Ποιος είναι ο αριθ
μός αυτός; Να γίνει επαλήθευση.
9. Το άθροισμα του αριθμητή και του παρονομαστή ενός κλάσματος είναι 100. Αν προσθέ
σουμε στον αριθμητή 18 και αφαιρέσουμε από τον παρονομαστή 16, βρίσκουμε κλάσμα
διπλάσιο οπό το αρχικό. Να βρεθεί το αρχικό κλάσμα.
10. Δύο εκσκαφείς χρειάζονται 12 μέρες για ένα έργο, όταν εργάζονται μαζί. Ο ένας μό
νος του χρειάζεται 7 μέρες περισσότερο από τον άλλο. Πόσες μέρες χρειάζεται μόνος
του ο καθένας για να τελειώσει το έργο;
2
11. Για μια διαδρομή 18 Km ένας ποδηλάτης χρειάζεται 2---- h λιγότερο από έναν πεζό,
3
αφού ο ποδηλάτης τρέχει 9 Km/h περισσότερο. Να βρείτε της ταχύτητες τους.
12. Μια βάρκα κατεβαίνει ένα ποτάμι και διανύει απόσταση 29 Km. Στην επιστροφή διανύει
μια απόσταση 28,5 Km. Το ταξίδι «πήγαινε-έλα» διήρκησε 5 h. Να βρείτε την ταχύτητα
της βάρκας, αν η ταχύτητα του ρεύματος του ποταμού ήταν 2,5 Km/h.
ΑΣΚΗΣΕΙΣ Ε Π Α Ν Α Λ Η Ψ Η Σ ^ _________________________ ' ---------------------------------------- ^ ..
1. ί) Να βρείτε πόσες διαγώνιες έχει ένα πολύγωνο με ν κορυφές ϋ) Να βρείτε πόσες κο
ρυφές έχει ένα πολύγωνο με 104 διαγώνιες.
2. Να βρείτε τρεις διαδοχικούς ακεραίους τέτοιους, ώστε το άθροισμα τους να είναι ίσο
με το γινόμενό τους.
2
3. Το άθροισμα των εμβαδών δύο κύκλων είναι 1287,4 m . Το άθροισμα των διαμέτρων
τους είναι 56 m. Να υπολογίσετε κάθε διάμετρο.
4. Το άθροισμα των ν πρώτων φυσικών αριθμών το βρίσκουμε με τον τύπο:

ν(ν+ 1)
1+2 + 3 + .... +ν = ------------. Από ποιό ν και πάνω το άθροισμα αυτό είναι
2
μεγαλύτερο από 820;
5. Ένας μαθηματικός που έζησε τον προηγούμενο αιώνα, όταν ρωτήθηκε για την ηλικία
του, απάντησε: «Το έτος χ ήμουν χ ετών». Να βρείτε ί) Το έτος γεννήσεώς του και
Μ) την ηλικία του το 1876.
2 2
6. Αν x * y και x(y +1) = y(x +1), να δείξετε ότι xy = 1.
1 2 1
7. Αν χ + — = 2, να υπολογίσετε το χ ----- γ-
χ χ
ΙΣΤΟΡΙΚΟ
ΣΗΜΕΙΩΜΑ
Οι λόγοι στην τέχνη

Από την εποχή των Πυθαγορείων, που πίστευαν ότι «οι αριθμοί είναι η ουσία των όν-
των», χρησιμοποιήθηκαν αριθμητικοί λόγοι για την έκφραση μουσικών διαστημάτων. Οι Πυ-
θαγόριοι μάλιστα βρήκαν τη σχέση που έχει το μήκος μιας χορδής με το μουσικό τόνο που
εκπέμπει, όταν πάλλεται. Για τη σχέση αυτήν έδωσαν αριθμητικά την εξής έκφραση. Αν π.χ.
μια χορδή έχει μήκος 12 μονάδων μήκους και εκπέμπει έναν τόνο, τότε:
3
την τέταρτη του τόνου αυτού εκπέμπουν οι ---- · 12 = 9 μονάδες της χορδής
4
2
την πέμπτη του τόνου αυτού εκπέμπουν οι ---- · 12 = 8 μονάδες της χορδής και
3
τη διαπασών του τόνου αυτού εκπέμπουν οι — · 12 = 6 μονάδες της χορδής.

2
Οι χορδές λοιπόν με μήκη θ, 8, 9 και 12 μπορούν να παίζουν αρμονικά και από αυτό
οι Πυθαγόρειοι συμπέραιναν ότι οι αριθμοί 6, 8, 9 και 12 είναι αρμονικοί.
Ένα δεύτερο πρόβλημα γνωστό στους Πυθαγόρειους και σχετικό με την αισθητική στα
καλλιτεχνικά έργα είναι το πρόβλημα της χρυσής τομής, το οποίο στην απλούστερη διατύ
πωσή του έχει ως εξής:
λ «Να χωριστεί ένα τμήμα ΑΒ = λ σε δύο μέρη ΑΤ = χ και

----------------------------ΤΒ = λ - χ , ώστε ο λόγος του τμήματος ΑΒ προς το μεγαλύ-
-4------------------------ 4--------------4- τερο μέρος AT να είναι ίσος με το λόγο του AT προς το
Α χ Τ λ -χ β υπόλοιπο τμήμα ΤΒ».
Το ίδιο πρόβλημα αναφέρεται στο 2ο βιβλίο των Στοιχείων του Ευκλείδη με την εξής
διατύπωση:
«Να χωριστεί ένα τμήμα μήκους λ σε δύο μέρη χ και

λ - χ , ώστε το τετράγωνο που έχει πλευρά το μεγαλύτερο
μέρος χ να έχει ίσο εμβαδό με το ορθογώνιο διαστάσεων
λ και λ - χ».
Για να υπολογίσουμε το χ, αρκεί να λύσου-
_ χ λ -χ χ λ
με την εξίσωση — = ----------- ή — = -------1
λ χ λ χ
Θέτουμε = Φ , οπότε η εξίσωση γράφεται — = φ - 1

Φ
λ- χ - φ - 1 = 0.
1 + νΛ5
φ = ----------- ή Φ = 1,618 οπότε
2
λ ' 2λ
0,62λ
Φ 1+ V5
Ο λόγος φ = ----------- ονομάζεται «χρυσή τομή» και συμ-

2
βολίζεται διεθνώς με το γράμμα φ προς τιμήν του γλύπτη
Φειδία, ο οποίος διακόσμησε με καλλιτεχνικά αριστουργήματα
την Ακρόπολη των Αθηνών.
Ο λόγος αυτός εμφανίζεται στις αναλογίες του πεντάλ-

φα, μυστικού σήματος της Πυθαγόρειας Σχολής.
ΑΔ ΑΓ
Έτσι π.χ. -----— = φ, ------- = φ κτλ.
ΑΓ ΑΒ
Έχει παρατηρηθεί ότι η τήρηση του λόγου φ στις αναλογίες των καλλιτεχνικών κατα
σκευών δημιουργεί την αίσθηση της αρμονίας. Όπως φαίνεται στην επόμενη εικόνα, η κα
τασκευή του κάτω και άνω διαζώματος στο θέατρο της Επιδαύρου (τέλος 4ου π.Χ. αιώνα)
έχει γίνει σύμφωνα με το λόγο φ.
Ο λόγος της χρυσής τομής, εκτός από τα καλλιτεχνικά δημιουργήματα, εμφανίζεται συ
χνά και στη φύση, όπως σε αναλογίες του ανθρώπινου σώματος, στον τρόπο διάταξης των
Φύλλων στα φυτά, κτλ.
Ειδικά για τη διάταξη των φύλλων των φυτών, όπως είδαμε στο τρίγωνο του Πασκάλ,
σπουδαίο ρόλο παίζει η ακολουθία του Fibonacci 1, 1, 2, 3, 5, 8, 13, 21, 34, 55, 89, ....
Παίρνοντας το λόγο ενός οποιουδήποτε όρου προς τον προηγούμενό του (από τον 5ο
όρο και πέρα) παρατηρούμε ότι
8 1 R 21 ~ 1 β -ικ 55 89
-------- = 1>6 ---------- — 1,615 ---------- = 1,617 ---------- 1, 618 ...
5 13 34 55
Δηλαδή οι όροι αυτοί της ακολουθίας του Fibonacci έχουν λόγο, ο οποίος προσεγγίζει
όλο και περισσότερο τη χρυσή τομή φ.
Σ υνα ρ τή σ εις
4.1 Η έννοια της συνάρτησης
Μια ισότητα που συνδέει δύο μεταβλητές όπως

π.χ. η y = 2χ, καθορίζει μια διαδικασία με την οποία
σε κάθε τιμή της μεταβλητής χ αντιστοιχίζεται μια μό
νο τιμή της μεταβλητής y.
Έτσι, με την παραπάνω ισότητα

στο 1 αντιστοιχίζεται το 2·1=2
στο 2 αντιστοιχίζεται το 2·2 = 4
στο 3 αντιστοιχίζεται το 2·3 = 6, κτλ.
Μια τέτοια διαδικασία, όπως είδαμε στην προη

γούμενη τάξη, ονομάζεται συνάρτηση. Συνήθως, μια
συνάρτηση συμβολίζεται με ένα γράμμα π.χ. f. Σχη
ματικά μπορούμε να παραστήσουμε τη συνάρτηση
«πολλαπλασιάζω επί δύο», με μια «μηχανή» που έχει
είσοδο και έξοδο όπως δείχνει το σχήμα.
Βλέπουμε λοιπόν ότι αν στην είσοδο βάλουμε μια
τιμή της χ π.χ. την 3, τότε στην έξοδο παίρνουμε την
αντίστοιχη τιμή 6 της y, που τη συμβολίζουμε με f(3)
και διαβάζουμε "f του 3", δηλαδή είναι f(3) = 6. Η f(3)
λέγεται τιμή της συνάρτησης f για χ = 3.
Μια συνάρτηση f περιγράφεται όταν γνωρίζουμε
το f(x) για κάθε τιμή της χ. ΓΓ αυτό αντί να λέμε η
συνάρτηση f με f(x) = 2x, λέμε απλά.
η συνάρτηση f(x) = 2χ
Ακόμη, πολλές φορές μια συνάρτηση συμβολίζε

ται με την ισότητα που συνδέει τις δύο μεταβλητές.
Έτσι, συνηθίζουμε να λέμε και
η συνάρτηση y = 2χ
Συνήθως οι συναρτήσεις συνδέουν αντίστοιχες τι

μές μεγεθών που συναντούμε στην πράξη. Έτσι, αν
π.χ. Ε είναι το εμβαδό τετραγώνου πλευράς α, έχου
με τη συνάρτηση Ε = α . Για να τονίσουμε όμως ότι
το εμβαδό Ε εξαρτάται από την πλευρά α, γράφουμε
πολλές φορές και Ε(α) = α . Με τον ίδιο τρόπο, για
να τονίσουμε ότι το διάστημα S στην ομαλή κίνηση,
εξαρτάται από το χρόνο t, γράφουμε S(t) = ut.
Γραφική παράσταση Με τη βοήθεια ενός συστήματος ορθογώνιων αξόνων

συνάρτησης μπορούμε να παραστήσουμε κάθε ζεύγος (χ, y) αριθμών
με ένα σημείο του επιπέδου, που έχει τετμημένη χ και
τεταγμένη y. Αν αυτό γίνει για όλα τα ζεύγη (χ, f(x)), μιας
συνάρτησης f, τότε το σύνολο των σημείων που βρί
σκουμε λέγεται γραφική παράσταση της συνάρτησης
αυτής. Επειδή όμως αυτό είναι πρακτικά αδύνατο, βρί
σκουμε μερικά από τα σημεία αυτά και τα ενώνουμε με
μια συνεχή γραμμή.
Έτσι, για να σχεδιάσουμε τη γραφική παράσταση της
συνάρτησης π.χ. y = — — χ3, κατασκευάζουμε έ-

10 '
να πίνακα τιμών της συνάρτησης.
X - 4 - 3 - 2 - 1,5 - 1 0 1 1,5 2 3 4
y - 6 ,4 -2,7 -0,8 -0,3 -0,1 0 0,1 0,3 0,8 2,7 6,4

Αν στη συνέχεια τοποθετήσουμε τα ζεύγη του πί
νακα σε ένα σύστημα αξόνων και τα συνδέσουμε με
μια συνεχή γραμμή, θα έχουμε τη γραφική παράστα
ση της συνάρτησης που δείχνει το παρακάτω σχήμα.
2χ - 3
Παραδείγματα 1. Δίνεται η συνάρτηση f(x) = ------------. Να βρεθούν τα f( —2), f( —1),
χ-1
f(0) και f(2).
Λύση
Για να βρούμε το f(-2 ) πρέπει να υπολογίσουμε την τιμή του

2χ2 - 3
κλάσματος ------------ για χ = - 2. Έχουμε λοιπόν
χ -1
2( — 2) - 3 2 · 4 -3 8 -3 5
f<-2) =
- 2-1 -3 -3
Άρα f( — 2) = -------= -1,67

3
Με τον ίδιο τρόπο έχουμε:
2( — 1) - 3 2 -3 1
f( - 1) = — ----- -------- = --------- = ----- = 0,5
- 1-1 -2 2
2 ·0 - 3
f(0) = --------------- = 3
2· 2 - 3 5
f(2) = ----------------- = — = 5
2-1 1
Παρατηρούμε ότι για χ=1, η συνάρτηση αυτή δεν ορίζεται επειδή

2χ 2 - 3
μηδενίζεται ο παρονομαστής του κλάσματος
χ— 1
Ζ Στο παρακάτω σχήμα, η καμπύλη με άκρα A, Β είναι η γραφική πα

ράσταση μιας συνάρτησης f. Να βρεθούν ί) τα f(-4 ), f(0), f(5) ii) Οι
τιμές του χ για τις οποίες είναι f(x) = 0. ιιι) Η μεγαλύτερη από τις
τιμές της συνάρτησης (μέγιστο) και η μικρότερη από τις τιμές της
συνάρτησης (ελάχιστο).
ί) Από το σχήμα βλέπουμε ότι f( — 4) = — 1, f(0)= - 2 , f(5) = 1.
ϋ) Παρατηρούμε ότι είναι f(x) = 0 όταν χ = - 3 ή χ = - 1 ή χ = 2.

ίϋ) Από το σχήμα βλέπουμε ότι η μεγαλύτερη τιμή της συνάρτησης
είναι η 2,5 την οποία παίρνει για χ = 3,5. Επίσης, η μικρότερη τιμή
της συνάρτησης είναι η - 2 την οποία παίρνει για χ = 0.
3. Από το διπλανό σχήμα, ί) Να εκφραστεί το εμβαδό Ε του τετρα

γώνου ως συνάρτηση του χ. ϋ) Να υπολογιστούν τα Ε(1), Ε(2), Ε(3).
ίϋ) Να υπολογιστεί το χ αν Ε(χ) = 40.
Λύση
cm ί) Αν α είναι η πλευρά του τετραγώνου τότε το εμβαδό Ε θα είναι

2 2 2 2
Ε = α . Από το ορθογώνιο τρίγωνο ΑΟΒ βρίσκουμε ότι α =χ + 2
2 2
ή α = χ +4. Επομένως η συνάρτηση που ζητάμε είναι η
Ε(χ) = χ 2 + 4.
ϋ) Είναι Ε(1) = 1+4 = 5 cm
Ε(2) = 22+ 4 = 8 cm2
Ε(3) = 32 + 4 = 13 cm2
ίϋ) Επειδή Ε(χ) = 40 θα έχουμε διαδοχικά

χ2 + 4 = 40
χ2= 36
οπότε χ = 6 ή χ = - 6 . Επειδή όμως χ > 0, από τις δύο λύσεις
της εξίσωσης μόνο η χ = 6 είναι και λύση του προβλήματος.
ΑΣΚΗΣΕΙΣ Λ. \
1. Να βρείτε τα f( —2), f(0), f(2) για τις παρακάτω συναρτήσεις:
χ3 - 2 χ+5
i) f(x) = χ3 + 5χ2—6χ + 7, ϋ) f(x) = •ϋ) f(x) =
χ +1
2. Στο σχήμα έχουμε μια σκηνή με τριγωνική είσοδο.
α) Να εκφράσετε το εμβαδό της εισόδου ως συνάρτηση του χ.
β) Να υπολογίσετε την τιμή του εμβαδού για χ = 1, χ = 2 και χ = 4
3. Από το διπλανό σχήμα: ί) Να εκφράσετε την περί

μετρο Π του φράχτη ως συνάρτηση του χ (χωρίς να
υπολογίσετε το μήκος της πόρτας), ϋ) Να υπολογί
σετε το Π(12) ίϋ) Αν Π(α) = 27, να βρεθεί το α.
-♦1m-
4. Στο σχήμα έχουμε ένα μεταλλικό φύλλο μήκους 4m
και πλάτους 2 m. Αν κόψουμε ένα μέρος που έχει
μήκος χ μέτρα τότε:
ί) Να εκφράσετε το εμβαδό του υπόλοιπου μέρους
ως συνάρτηση του χ.
ϋ) Να εξετάσετε ποιες τιμές, μπορεί να πάρει η με
ταβλητή χ.
ίϋ) Να κάνετε τη γραφική παράσταση της συνάρτη
σης.
5. Να λύσετε το ίδιο πρόβλημα για το διπλανό με

ταλλικό φύλλο.
6. Τα διπλανά σχήματα είναι παράθυρα που

' 2
έχουν όλα το ίδιο εμβαδό 6m .
α) Να αντιγράψετε και να συμπληρώσετε
τον πίνακα:
μήκος 1 1,5 2 3 4- 5 6
πλάτος 6
περίμετρος 14
β) Τα πλαίσια των παραθύρων είναι από α

λουμίνιο. Να βρείτε ποιο παράθυρο θα κο
στίσει λιγότερο.
γ) Να σχεδιάσετε τη γραφική παράσταση
της περιμέτρου ως συνάρτησης του μή
κους, με τη βοήθεια των τιμών του προη
γούμενου πίνακα.
7. Να βρείτε τη γραφική παράσταση που ταιριάζει σε καθένα από τα παρακάτω δοχεία.
Τα ανοίγματα επιτρέπουν να χύνεται η

ίδια ποσότητα νερού στη μονάδα του χρόνου.
8. Στο σχήμα έχουμε τη γραφική παράσταση μιας συνάρτησης f.
X -3 -2 -1 0,5 2 4 5,5 7,5 8,5

f(x) 2 1,5 -1,5
Μ) Να βρείτε τη μέγιστη και την ελάχιστη τιμή της συνάρτησης και επίσης, για ποιές
τιμές του χ η συνάρτηση παίρνει αυτές τις τιμές.
9. Οι θερμοκρασίες στα διάφορα στρώματα της ατμόσφαιρας δεν μεταβάλλονται κανονικά

όταν μεταβάλλεται το ύψος. Η συνάρτηση που περιγράφει το φαινόμενο αυτό έχει την
παρακάτω γραφική παράσταση.
Με τη βοήθεια της παράστασης αυτής να απαντήσετε στα πιο κάτω ερωτήυατα
ί) Πόσο είναι η θερμοκρασία σε ύψος 10 Km;
ϋ) Ποια είναι η ελάχιστη θερμοκρασία της μεσόσφαιρας;
in) Σε ποιο στρώμα της ατμόσφαιρας η θερμοκρασία αυξάνεται συνεχώς;
ίν) Σε ποιο στρώμα της ατμόσφαιρας κάνει το περισσότερο κρύο;
ν) Σε ποια σημεία της ατμόσφαιρας η θερμοκρασία είναι μηδέν;
4.2 Η συνάρτηση y = ax
Όπως γνωρίζουμε, στη συνάρτηση y = ax τα χ

και y παριστάνουν τις αντίστοιχες τιμές δύο αναλο
γών ποσών. Η γραφική παράσταση μιας τέτοιας συ
νάρτησης π.χ. της y = 2x, είναι μια ευθεία που
διέρχεται από την αρχή των αξόνων, όπως έχουμε
διαπιστώσει, με παραδείγματα, στην προηγούμενη
τάξη.
Πράγματι, για χ = 0 έχουμε y = 2«0 = 0, δηλαδή η γρα
φική παράσταση διέρχεται από την αρχή των αξόνων.
Ας θεωρήσουμε τώρα την ευθεία ε που ορίζεται από
δύο σημεία, των οποίων οι συντεταγμένες επαληθεύ
ουν την ψ = 2χ, π.χ. τα Ο (0,0) και Μ(1,2). Αν ονομά-
2
σουμε θ τη γωνία χΟΜ, τότε εφθ = ---- = 2,
1
δηλαδή η ε σχηματίζει με τον άξονα χ'χ γωνία θ που
έχει εφαπτομένη 2.
Κάθε άλλο σημείο με συντεταγμένες που επαλη
θεύουν τη y = 2x, π.χ. Ν(3,6),πρέπει να βρίσκεται πά
νω στην ε. Πράγματι, η ευθεία ΟΝ σχηματίζει με τον
άξονα χ'χ γωνία θ' για την οποία ισχύει
εφθ' = ----- = 2. Είναι λοιπόν εφθ = εφθ' και ε-

3
πομένως θ = θ'. Αυτό σημαίνει ότι η ευθεία ΟΝ ταυ
τίζεται με την ε, άρα το σημείο Ν (3,6) είναι σημείο
της ευθείας ε.
Η ευθεία ε λοιπόν είναι η γραφική παράσταση
της συνάρτησης y = 2x.
Γενικά
Η γραφική παράσταση της συνάρτησης
y = αχ είναι ευθεία που διέρχεται από
την αρχή των αξόνων.
Εξίσωση ευθείας Οι συντεταγμένες κάθε σημείου της ευθείας ε είναι

και λύσεις της εξίσωσης y = 2χ. Για το λόγο αυτό λέ
με ότι η ευθεία ε έχει εξίσωση y = 2x. Ακόμη λέμε «η
ευθεία y = 2χ» και εννοούμε την ευθεία ε με εξίσωση
y = 2x.
ΑΣΚΗΣΕΙΣ.
1. Να σχεδιάσετε τις γραφικές παραστάσεις των συναρτήσεων i) y = -3 χ, Μ) y = 5x,
iii) y = 0,6x.
2. Να σχεδιάσετε τις γραφικές παραστάσεις των συναρτήσεων i) y = x ii) y = - χ

β) Να δικαιολογήσετε ότι οι ευθείες αυτές διχοτομούν τις γωνίες των αξόνων.
3. Να βρείτε την εξίσωση της ευθείας που διέρχεται από την αρχή των αξόνων, αν γνω
ρίζετε ότι αυτή διέρχεται επίσης και από το σημείο:
ί) (1,3) ϋ) (0,3, 3), ίϋ) ( — — , 2). y

2
4. Να βρείτε τις εξισώσεις των ευθειών

που έχουμε στο διπλανό σχήμα.
5. Να σχεδιάσετε τις ευθείες y = 3χ και y = - 3χ και να δικαιολογήσετε ότι είναι συμμε

τρικές ως προς τον άξονα χ'χ.
4.3 Η συνάρτηση y = αχ + β
Ας θεωρήσουμε τις συναρτήσεις y = 2x + 1 και

y = 2χ —1, και ας συγκρίνουμε τις τιμές τους με τις τι
μές της συνάρτησης y = 2x. Για το σκοπό αυτό κατα
σκευάζουμε τον παρακάτω πίνακα.
X -2 -1 0 1 2 3 4
y = 2χ -4 -2 0 2 4 6 8
y = 2χ + 1 -3 -1 1 3 5 7 9
y = 2χ - 1 -5 -3 -1 1 3 5 7
Από τον πίνακα διαπιστώνουμε ότι για μια οποια

δήποτε τιμή της χ, η τιμή της y = 2χ +1 είναι πάντοτε
1 μονάδα μεγαλύτερη από την αντίστοιχη τιμή της
y = 2x. Επομένως η γραφική παράσταση της y = 2x + 1
θα είναι ευθεία παράλληλη προς την ευθεία y = 2x. Η
ευθεία αυτή τέμνει τον άξονα y'y στο σημείο (0,1).
Με τον ίδιο τρόπο διαπιστώνουμε ότι και η γραφική
παράσταση της y = 2χ - 1 είναι μια ευθεία τίαράλληλη
προς την ευθεία y = 2x, που τέμνει τον άξονα y'y στο
σημείο (0,-1).
Η γραφική παράσταση της συνάρτησης
γ = αχ + β είναι ευθεία παράλληλη προς
την ευθεία y = αχ.
Έτσι, όταν στην εξίσωση π.χ. γ = 2χ + β, το β με

ταβάλλεται, θα έχουμε τις ευθείες του σχήματος (1).
Παρατηρούμε ότι οι ευθείες αυτές είναι παράλληλες
προς την ευθεία y = 2χ.
Όταν στην εξίσωση π.χ. y = ax + 2, το α μεταβάλ

λεται, θα έχουμε τις ευθείες του σχήματος (2). Παρα
τηρούμε ότι οι ευθείες αυτές διέρχονται από το ση
μείο (0,2).
Όπως είδαμε προηγουμένως, η γραφική παράστα

ση της συνάρτησης y = 2χ + 1 είναι μια ευθεία. Οι συν
τεταγμένες κάθε σημείου της ευθείας αυτής είναι και
λύσεις της εξίσωσης y = 2x + 1. Για το λόγο αυτό λέ
με ότι η ευθεία έχει εξίσωση y = 2x + 1. Ακόμη λέμε «η
ευθεία y = 2x + 1» και εννούμε την ευθεία με εξίσωση
y = 2χ + 1.
Μπορούμε λοιπόν να σχεδιάσουμε την ευθεία π.χ.
y = 2x + 1, βρίσκοντας δύο σημεία της. Συνήθως βρί-
σκουμε τα σημεία Α και Β στα οποία τέμνει τους ά
ξονες y'y και χ'χ αντιστοίχως. Έτσι, για να βρούμε το
Α, βάζουμε στην εξίσωση χ = 0 (αφού το Α έχει τετμη
μένη μηδέν) και βρίσκουμε την τεταγμένη του, που εί
ναι y = 2 · 0 +1 = 1. Άρα το Α είναι το σημείο (0,1). Για
να βρούμε το Β, βάζουμε στην εξίσωση y = 0 (αφού το
Β έχει τεταγμένη μηδέν) και βρίσκουμε την τετμημέ
νη του, που είναι 0 = 2χ + 1 ή
χ = — — = -0,5. Άρα το Β είναι το σημείο

2
(-0 ,5 , 0).
Η εξίσωση y = y Ας υποθέσουμε ότι έχουμε την εξίσωση y = 2. Η

εξίσωση αυτή παριστάνει μια ευθεία της οποίας όλα
τα σημεία έχουν τεταγμένη ίση με 2. Επομένως, η ευ
yi I
2 y==2 θεία αυτή είναι παράλληλη προς τον άξονα χ'χ και τέ
1 μνει τον άξονα y'y στο σημείο (0,2).
Ο X
Η εξίσωση Ας υποθέσουμε ότι έχουμε την εξίσωση χ = 3. Η

χ= γ εξίσωση αυτή παριστάνει μια ευθεία της οποίας όλα
τα σημεία έχουν τετμημένη ίση με 3. Επομένως, η ευ
θεία αυτή είναι παράλληλη προς τον άξονα y'y και τέ
μνει τον άξονα χ'χ στο σημείο (3,0).
Η χ = 3 δεν είναι συνάρτηση, γιατί η τιμή του 3
αντιστοιχίζεται σε περισσότερες από μια τιμές του y.
Η γενική εξίσωση Ας πάρουμε τώρα μια γραμμική εξίσωση με δύο
της ευθείας αγνώστους χ και y, π.χ. την 3x + 4y = 6. Η εξίσωση αυ
τή παριστάνει πάλι μια ευθεία, γιατί, να τη «λύσου
με» ως προς y, θα έχουμε την εξίσωση
4y = - 3χ + 6 ή
y = — — χ+ — = -0,75χ + 1,5
4 2
που είναι εξίσωση ευθείας.
Γενικά
κάθε εξίσωση της μορφής αχ + βγ = γ πα- ■

ριστάνει μια ευθεία ε. I
Η εξίσωση αυτή λέγεται επίσης εξίσωση της ευ

θείας ε.
Παραδείγματα 1. Να σχεδιάσετε τις ευθείες i) y = - 3 x + 2,

ii) 2x-3y = 9
Λύση
i) Αρκεί να προσδιορίσουμε δυο, οποιαδήποτε, σημεία της ευθείας

y = - 3 x + 2. Έτσι, για χ = 0 είναι y = - 3 - 0 + 2 = 2, ενώ
για χ = 1 είναι y = —3 · 1 + 2 = —1. Επομένως δύο σημεία της ευθείας
αυτής είναι τα A (0,2) και Γ(1, —1). Άρα η ευθεία που ζητάμε είναι
η.ΑΓ....................................................................................
Μ) Θα προσδιορίσουμε τα σημεία Α και Β στα οποία η ευθεία

2χ - 3y = 9 τέμνει τους άξονες y'y και χ’χ αντιστοίχως. Έτσι, για χ = 0
είναι - 3 y = 9 ή y = - 3 , ενώ για y = 0 είναι 2χ = 9 ή χ = 4,5. Επομέ
νως το Α είναι το σημείο (0,-3) και το Β είναι το σημείο
(4,5, 0). Άρα η ευθεία που ζητάμε είναι η ΑΒ.
Ένα ξενοδοχείο δυναμικότητας 80 κλινών έχει κατά μέσο όρο κα
θημερινά έξοδα λειτουργίας 90000 δρχ. Αν 7500 δρχ. κοστίζει η
διανυκτέρευση και χ είναι ο ημερήσιος αριθμός των πελατών τότε:
ί) Να εκφραστεί το ημερήσιο κέρδος ως συνάρτηση του αριθμού
των πελατών.
Η) Να γίνει η γραφική παράσταση της συνάρτησης αυτής.
Λύση
ί) Αφού είναι χ ο ημερήσιος αριθμός των πελατών, οι ημερήσιες ει
σπράξεις του ξενοδοχείου θα είναι 7500 χ δραχμές, οπότε το κέρ
δος θα δίνεται από τη συνάρτηση y = 7500 χ - 90000, 0<χ<80.
ϋ) Η συνάρτηση αυτή είναι της μορφής γ=αχ+β, άρα η γραφική της

παράσταση είναι ευθεία, οπότε για να τη σχεδιάσουμε αρκεί να βρούμε
δυο σημεία της.
Έτσι, για χ = 0 είναι y= - 90000, ενώ
για χ = 20 είναι y= 7500 · 2 0 - 90000 = 60000.
Επομένως δυο σημεία της ευθείας αυτής είναι τα Α(0, -90000) και
Γ (20,60000). Άρα η γραφική παράσταση είναι το ευθύγραμμο τμή
μα ΑΔ, όπως δείχνει το σχήμα.
1. Να εξετάσετε αν τα σημεία Α( —15,50), Β(1,8 , 0,4), Γ(0,6), Δ(2,5, —2,5), Ε(1/3,4), Ζ(1,3)
ανήκουν στην ευθεία y = - 3χ + 5.
2. Να σχεδιάσετε, στο ίδιο σύστημα αξόνων, τις ευθείες

2
α) y = —3χ —1, β) y = ---- χ —1, γ) y = 0,5χ-1
3
3. Να σχεδιάσετε στο ίδιο σύστημα αξόνων τις ευθείες
α) y= - χ + 1, β) y = - χ —2, γ) y = - x + 4
4. α) Να σχεδιάσετε την ευθεία γ = λχ + 2, αν γνωρίζετε ότι το σημείο A ( - 7 , -12) ανή

κει στην ευθεία αυτή.
β) Να κάνετε το ίδιο για την ευθεία y= -3 χ + κ, αν το Β( —2,4) ανήκει στην ευθεία αυτή.
5. Να βρείτε ποιες από τις ευθείες

1
y = ----- x + 1, y = 3χ + 2, y = 0,5χ, y = x + 3, y = 3 x - 2 είναι παράλληλες, χωρίς
2
να τις σχεδιάσετε. Να δικαιολογήσετε την απάντησή σας.
6. Ο πίνακας δείχνει την ταχύτητα του αθλητή των καταδύσεων, κάθε μισό δευτερόλεπτο από την
αρχή και μέχρι να φθάσει στην επιφάνεια του νερού.
■ UrnI I I H H K
χρόνος t ταχύτητα υ α) Να γίνει η γραφική παράσταση της

σε δευτερόλεπτα σε m/s ταχύτητας υ ως συνάρτησης του χρό
0 0 νου t.
0,5 5 β) Από τη γραφική παράσταση να βρεί
τε την ταχύτητα του αθλητή όταν:
1 10 i) t = 0,25 s, ii) t = 1,75 s
1,5 15 γ) Να συμπληρώσετε τη συνάρτηση
2 20 u(t) = ....t
7. Όταν οι αέριες μάζες ανέρχονται, η θερμοκρασία τους πέφτει κατά 5°C σε κάθε χι-
λιόμετρο που ανεβαίνουν. Αν υποθέσουμε ότι στην επιφάνεια της θάλασσας ο αέρας έ-
χει θερμοκρασία 10° C, τότε:
α) Να συμπληρώσετε τον πίνακα
ύψος h σε km 0 1 2 3 4
θερμοκρασία θ σε C° 10 5
β) Να εκφράσετε τη θερμοκρασία θ ως συνάρτηση

του ύψους h όταν 0<h<4, αφού κάνετε την ευθεία
που είναι γραφική παράσταση της συνάρτησης,
γ) Από τη γραφική παράσταση να βρείτε περίπου τη
θερμοκρασία όταν το ύψος είναι ί) 1,5 Km, ϋ) 3,5 Km.
8. Να σχεδιάσετε τις ευθείες που έχουν εξισώσεις i) -2 x + 3y=1, ii) χ —y = 1,

ίϋ) 2(χ —1) —3(y + 2) = 0
9. Η ευθεία y = 3 x - 6 τέμνει τους άξονες y'y και χ'χ στα σημεία Α και Β αντιστοίχως. Αν
Ο είναι η αρχή των αξόνων να υπολογίσετε το εμβαδό του τριγώνου ΟΑΒ.
4.4 Η συνάρτηση y = ax 2
Τετραγωνικές Ένας αγρότης έχει περιφράξει με 10m σύρμα ένα φυ

συναρτήσεις τώριο σχήματος ορθογωνίου, του οποίου η μία πλευρά είναι
ένας τοίχος, όπως δείχνει το διπλανό σχήμα.
Αν χ είναι το πλάτος του ορθογωνίου, τότε το μή

κος του θα είναι 10 - 2 χ και επομένως το εμβαδό του
Ε θα δίνεται από τη συνάρτηση Ε(χ) = χ(10-2χ) ή
Ε(χ)= - 2 χ +10χ. Η συνάρτηση αυτή λέγεται τετρα
γωνική συνάρτηση. Τετραγωνικές συναρτήσεις είναι
2 2 2
π.χ. και οι y = x , y = x + 3, y = x - 3 χ + 1,
y = 6 - 4χ - 5χ .
Γενικά, τετραγωνική συνάρτηση λέγεται κάθε συ
νάρτηση της μορφής y = ax + βχ + γ, α^Ο.
Η συνάρτηση Η πιο απλή τετραγωνική συνάρτηση είναι η

2 2
y=χ y = χ . Για να σχεδιάσουμε τη γραφική παράσταση
της συνάρτησης αυτής φτιάχνουμε πρώτα ένα πίνακα
τιμών της.
X -3 -2 - 1 0 1 2 3
y 9 4 1 0 1 4 9
Παριστάνουμε με σημεία του επιπέδου τα ζεύγη

( - 3 , 9),(-2, 4),(— 1, 1), (0, 0), (1, 1), (2, 4) και (3, 9) και
σχεδιάζουμε μια συνεχή καμπύλη που διέρχεται από
τα σημεία αυτά, όπως στο παραπάνω σχήμα.
Η καμπύλη αυτή λέγεται παραβολή και συνηθί-
2
ζουμε να λέμε «η παραβολή y = x ». Από τη γραφική
παράσταση βλέπουμε τα εξής:
1. Η παραβολή βρίσκεται «πάνω» από τον άξονα χ'χ,

δηλαδή για όλες τις τιμές του χ είναι y>0.
2. Η παραβολή έχει άξονα συμμετρίας τον άξονα y'y,
δηλαδή για αντίθετες τιμές του χ, π.χ. 2 και - 2 είναι
f( — 2) = f(2) = 4. Επομένως, τα σημεία της παραβολής
Μ (2, 4) και· Μ'( - 2, 4) είναι συμμετρικά ως προς τον
άξονα y'y. Γενικότερα, για κάθε σημείο Ρ(χ,
2
y) της παραβολής y = x , το συμμετρικό του Ρ' ( - χ , y)
ως προς τον άξονα y'y, είναι επίσης σημείο της πα
ραβολής.
3. Η συνάρτηση y = x έχει ελάχιστο y = 0 για χ = 0.
Το σημείο Ο (0, 0) λέγεται κορυφή της παραβολής
y= χ ■
Η συνάρτηση y = - χ Με τον ίδιο όπως και παραπάνω τρόπο, σχεδιά
ζουμε τη γραφική παράσταση της συνάρτησης
y = - χ 2, η οποία επίσης είναι μια παραβολή.
Από τη γραφική παράσταση βλέπουμε τα εξής:
* 1. Η παραβολή βρίσκεται «κάτω» από τον άξονα χ'χ,
δηλαδή για όλες τις τιμές του χ είναι y<0.
2. Η παραβολή έχει άξονα συμμετρίας τον άξονα y'y.
3. Η συνάρτηση y = - χ2 έχει μέγιστο y = 0 για χ = 0.
—Το σημείο Ο (0,0) λέγεται κορυφή της παραβολής
2
y = -χ ·
Γενικά,
η συνάρτηση ψ = αχ έχει ελάχιστο αν α>0
και μέγιστο αν α<0.
Η γραφική παράσταση της συνάρτησης αυτής λέ
γεται παραβολή και
αν α>0 αν α<0
• βρίσκεται «πάνω» • βρίσκεται «κάτω»
από τον άξονα χ'χ. από τον άξονα χ'χ.
• Έχει άξονα συμμε • Έχει άξονα συμμε
τρίας τον άξονα y'y. τρίας τον άξονα y'y.
• Έχει κορυφή το ση Έχει κορυφή το ση
μείο Ο (0,0). μείο Ο (0,0).
2 2
Τέλος οι παραβολές y = ax και y = - a x , είναι
συμμετρικές ως προς τον άξονα χ'χ, όπως φαίνεται και
στο διπλανό σχήμα.
Στα παραπάνω σχήματα, έχουμε σχεδιάσει τις παρα-
2
βολές y = ax , για διάφορες τιμές του α. Παρατηρού
με ότι καθώς αυξάνει η απόλυτη τιμή του α, η παρα
βολή «κλείνει».
Παράδειγμα α) Να συμπληρωθεί η παραβολή του σχήματος 1.

β) Να βρεθεί μια συνάρτηση που να έχει γραφική παράσταση την
παραβολή αυτή.
α) Όπως είδαμε, το συμμετρικό κάθε σημείου της παραβολής, ως
προς τον y'y είναι επίσης σημείο της παραβολής.
Επομένως για να συμπληρώσουμε την παραβολή, βρίσκουμε τα συμ
μετρικά των A, Β, Γ ως προς τον άξονα y'y και τα ενώνουμε με
μια συνεχή καμπύλη (Σχ. 2).
2
β) Η συνάρτηση θα είναι της μορφής y = ax . Επειδή f(-1 )= 1 0 θα
έχουμε: 2
a ( —1) =10 άρα α=10. Επομένως θα είναι y=10x .
ΑΣΚΗΣΕΙΣ
2 2 2
1. Να σχεδιάσετε τις παραβολές i) y= - 3χ , ii) y = ---- χ , iii) y = 0,25x
5
2 2
2. Στο ίδιο σύστημα αξόνων να σχεδιάσετε τις παραβολές y = 5x και y= - 5χ .
3. Να βρείτε ποιες από τις παρακάτω συναρτήσεις έχουν μέγιστο και ποιες ελάχιστο.
i) y = 0,7χ2, Μ) y = —V2~χ2, iii) y = χ2, iv) y = -1,38χ2.

4
4. α) Να συμπληρώσετε την παραβολή του

διπλανού σχήματος, σχεδιάζοντας και το
συμμετρικό της ως προς τον άξονα y'y.
β) Να βρείτε μια συνάρτηση που να έχει
γραφική παράσταση την παραβολή αυτή.
1 2
5. α) Να σχεδιάσετε την παραβολή y = — χ για - 4 < χ < 4 .
10
β) Στη συνέχεια, να σχεδιάσετε τη συμμετρική της προς τον άξονα χ'χ, και να βρείτε
την εξίσωση της παραβολής αυτής.
6. Να βρείτε τις εξισώσεις των παραβολών του
διπλανού σχήματος.
4.5 Η συνάρτηση y = αχ2+ βχ + γ, α^Ο
Ας υποθέσουμε ότι θέλουμε να σχεδιάσουμε τη

γραφική παράσταση της συνάρτησης y = 2x - 4 χ - 6
για - 2 < χ < 4 .
Για το σκοπό αυτό φτιάχνουμε ένα πίνακα τιμών
της:
X -2 -1 0 1 2 3 4
2χ2 8 2 0 2 8 18 32
- 4χ 8 4 0 -4 - 8 -1 2 -1 6
-6 -6 -6 -6 -6 -6 -6 -6
y = 2χ2- 4χ - 6 10 0 -6 -8 -6 0 10
χ Παριστάνουμε με σημεία του επιπέδου τα ζεύγη

(-2,10), (-1,0), (0,-6), (1 ,-8 ) (2,-6), (3, 0) και (4, 10)
και σχεδιάζουμε μια συνεχή καμπύλη που διέρχεται α
πό τα σημεία αυτά, όπως στο διπλανό σχήμα.
Η καμπύλη αυτή ε,ίναι επίσης μια παραβολή.
Πράγματι, αν αποτυπώσουμε σε διαφανές χαρτί την
παραβολή y = 2x2 και την τοποθετήσουμε στο διπλα
νό σχήμα, θα δούμε ότι η γραφική παράσταση της συ
νάρτησης y = 2χ 2- 4 χ - 6 , συμπίπτει με την παραβο-
2
λή y = 2χ .
y
Παρατηρούμε ότι η παραβολή αυτή έχει:
1. άξονα συμμετρίας την ευθεία χ = 1
2. κορυφή το σημείο Κ(1, -8 )
Βλέπουμε ακόμα ότι η συνάρτηση έχει ελάχιστη τιμή
- 8 για χ = 1.
Με τον ίδιο τρόπο εργαζόμαστε για να σχεδιά
σουμε τη γραφική παράσταση της συνάρτησης
y = - χ 2- 4 χ + 5, για - 6 < χ < 2 .
Φτιάχνουμε έναν πίνακα τιμών της:
X -6 -5 -4 -3 -2 -1 0 1 2
2
- X -36 -25 -16 -9 -4 -1 0 -1 -4
- 4χ 24 20 16 12 8 4 0 -4 -8
5 5 5 5 5 5 5 5 5 5
y = - χ 2- 4 χ + 5 -7 0 5 8 9 8 5 0 -7
Παριστάνουμε με σημεία του επιπέδου τα ζεύγη

των αντίστοιχων τιμών της συνάρτησης και σχεδιάζου
με μια συνεχή καμπύλη που διέρχεται από τα σημεία
αυτά όπως στο διπλανό σχήμα.
Η καμπύλη αυτή είναι μια παραβολή που συμπί-
2
πτει με την παραβολή y = - χ .
Παρατηρούμε ότι η παραβολή αυτή έχει:
1. άξονα συμμετρίας την ευθεία χ = - 2
2. κορυφή το σημείο Κ( —2, 9)
Βλέπουμε ακόμα ότι η συνάρτηση έχει μέγιστη τι
μή 9 για χ = - 2.
Γενικά
η συνάρτηση y = ax +βχ + γ, α * 0 έχει ελάχι

στο αν α>0 μέγιστο αν α<0, που είναι ίσο με
την τεταγμένη της κορυφής της παραβολής.
Η γραφική παράσταση της τετραγωνικής συνάρ

τηση «χναι μια παραβολή.
2 2
ϊ) y= - χ - 3 , για - 3<χ<3, ii) y = x +2χ + 5, για -5 < χ < 3 .
Σε κάθε περίπτωση να βρεθεί το μέγιστο ή το ελάχιστο της συ

νάρτησης, καθώς και ο άξονας συμμετρίας της παραβολής.
Λύση
y
]-< i \ -ϊ -1uQ 1 2 4 χ ί)
γ'-- 1—1---1— I --
X -3 -2 -1 0 1 2 3
2
- X -9 -4 - 1 0 -1 -4 -9
-3 -3 -3 -3 -3 -3 -3 -3
y = - χ2- 3 -1 2 -7 -4 -3 -4 -7 -1 2
Από τη γραφική παράσταση παρατηρούμε ότι η κορυφή της πα

ραβολής είναι το σημείο Κ (0,-3), και επομένως η συνάρτηση έχει
μέγιστο y= - 3 για χ = 0.
Ο άξονας συμμετρίας της παραβολής είναι ο y'y-
X -5 -4 -3 -2 -1 0 1 2 3
2
X 25 16 9 4 1 0 1 4 9
2χ -1 0 -8 -6 -4 -2 0 2 4 6
5 5 5 5 5 5 5 5 5 5
2
y = χ + 2χ + 5 20 13 8 5 4 5 8 13 20
Από τη γραφική παράσταση παρατηρούμε ότι η κορυφή της πα-

χ ραβολής είναι το σημείο Κ ( - 1 , 4) και επομένως η συνάρτηση έχει
ελάχιστο y = 4 για χ = -1 .
Ο άξονας συμμετρίας της παραβολής είναι η ευθεία χ = -1 .
2. Ενα ορθογώνιο έχει περίμετρο 80 m. Αν με χ παραστήσουμε το μή-
ί κος του ορθογωνίου:
ί) Να εκφραστεί το πλάτος του ως συνάρτηση του χ.
ϋ) Να εκφραστεί το εμβαδό του Ε ως συνάρτηση του χ και να γί
νει η γραφική παράσταση της συνάρτησης.
ίϋ) Από τη γραφική παράσταση να βρεθεί το ορθογώνιο που έχει
το μέγιστο εμβαδό.
ί) Αν είναι y το πλάτος του ορθογωνίου τότε

80- 2 χ 80 2χ _ . _.
y = ------------ _ ------ - ------ = 40- χ , δηλαδή
2 2 2
y = 40 —χ. Επειδή y>0 θα είναι 4 0 - χ > 0 οπότε 0<χ<40.
γ ϋ) Το εμβαδό Ε του ορθογωνίου είναι

Ε(χ) = χ(40-χ) - 4 0 χ - χ 2 ή
4D0- Κ(20,40C) Ε(χ) = - χ2 + 40χ
S
\
\ X 0 10 20 30 40
ι
2
\ -X 0 -100 -400 -900 -1600
Μ Λ 40χ 0 400 800 1200 1600
1 ΊΠ- “ Ε(χ) = - χ 2 + 40χ 0 300 400 300 0
—
\ X
0^ 13 20 30 *40 ϋ) Από το σχήμα βλέπουμε ότι η κορυφή της παραβολής είναι Κ
/ (20, 400) και επομένως το μέγιστο της συνάρτησης είναι Ε = 400 για
\ χ = 20.
Όπως φαίνεται από τη γραφική παράσταση, οι διαστάσεις του ορ

θογωνίου με το μέγιστο εμβαδό 400 m2 είναι χ=20 m και y=40-20= 20
m, δηλαδή το εμβαδόν γίνεται μέγιστο όταν το ορθογώνιο γίνεται τε
τράγωνο.
ΑΣΚΗΣΕΙΣ
2 2
1. Να σχεδιάσετε τις παραβολές i) y = 2x - 8 και ii) y = - χ +3, για - 3 < χ < 3 .
Σε κάθε περίπτωση να βρείτε το μέγιστο ή το ελάχιστο της συνάρτησης.
2. Ομοίως για τις παραβολές i) γ = χ2-6χ, για - 1 < χ < 7 , ii) y = - x 2 + 4x, για - 2 < χ < 6 .
3. Ομοίως για τις παραβολές: i) y = x -4 χ + 3 για - 1 < χ < 5 ,
2
ii) y = - χ - 2χ + 3 για - 4 < χ < 2 . "Ί
4. Ένας μηχανικός σχεδίασε μια γέφυρα η ο

ποία υποστηρίζεται από το «παραβολικό τό-
2
ξο» y = 6 x - x . ί) Να κάνετε τη γραφική πα
ράσταση της συνάρτησης για 0<χ<6. ίί) Από
τη γραφική παράσταση να εκτιμήσετε πόσο
είναι το ύψος του τόξου, αν το χ εκφράζε
ται σε m.
5. Στο διπλανό σχήμα έχουμε ένα τετράγωνο με πλευρά 1 cm, μέσα στο
οποίο σχεδιάζουμε ένα άλλο τετράγωνο Α. Τα ευθύγραμμα τμήματα φ
που έχουμε σημειώσει έχουν το ίδιο μήκος χ.
ί) Να δείξετε ότι το εμβαδό του τετραγώνου Α είναι Ε(χ) = 2χ2 - 2χ + 1.
ϋ) Να βρείτε για ποια τιμή του χ το εμβαδό αυτό είναι ελάχιστο.
4.6 Η συνάρτηση y = -----

_____________________________ χ___________________
Ας υποθέσουμε ότι θέλουμε να σχεδιάσουμε τη
γραφική παράσταση της συνάρτησης y = -------
χ
Κατασκευάζουμε έναν πίνακα τιμών της συνάρτησης.
X - 12 -6 -4 -3 -2 -1 1 2 3 4 6 12
y - 1 -2 -3 -4 -6 - 12 12 6 4 3 2 1
Αν τώρα τοποθετήσουμε τα ζεύγη του πίνακα σε
ένα σύστημα αξόνων, θα έχουμε τη γραφική παράστα
ση του προηγούμενου σχήματος που λέγεται υπερβολή.
Όπως βλέπουμε, η υπερβολή έχει δυο κλάδους
που βρίσκονται στο 1° και 3° τεταρτημόριο αντί
στοιχα.
Αν σχεδιάσουμε τη γραφική παράσταση της συ-
12
νάρτησης y = -------- , θα διαπιστώσουμε ότι η γρα-
χ
φική παράσταση είναι υπερβολή με τους δυο κλάδους
της στο 2° και 4° τεταρτημόριο αντίστοιχα.
Παρατηρούμε ότι οι κλάδοι της υπερβολής «πλη

σιάζουν» τους άξονες. Οι άξονες χ'χ και y'y λέγονται
ασύμπτωτοι της υπερβολής.
Πιο γενικά, ονομάζουμε υπερβολή τη γραφική πα
ράσταση κάθε συνάρτησης της μορφής y = , χ*0 .
χ
Στα επόμενα, όταν θα λέμε «η υπερβολή
y = x=jfcO», θα εννούμε τη γραφική παράστα-

χ
ση της συνάρτησης y = -----, χ* 0 .
χ
Όπως μάθαμε στην προηγούμενη τάξη, στη συ
νάρτηση y = χ*0, τα χ και y παριστάνουν

χ
τις τιμές δύο αντιστρόφως ανάλογων ποσών.
ΑΣΚΗΣΕΙΣ
24
1. Να σχεδιάσετε την υπερβολή y = ----
χ
α) Να εξετάσετε' αν η υπερβολή έχει άξονα συμμετρίας και Κέντρο συμμετρίας,
β) Να υπολογίσετε το y όταν χ = 100, 1 000, 1 000 000. Στη συνέχεια να συμπληρώσετε
τη φράση: «Όταν το χ αυξάνεται το y και η γραφική παράσταση πλησιάζει τον
άξονα......
γ) Να Οπολογίσετε το y όταν χ = 0,01, 0,001, 0,000001. Στη συνέχεια να συμπληρώσετε
τη φράση: «Όταν το χ ελαττώνεται, το y.... και η γραφική παράσταση πλησιάζει τον
άξονα....»
2. Για να ελέγξουν την κατανάλωση βενζίνης σ’ ένα νέο μοντέλο αυτοκινήτου, οι τεχνικοί
της εταιρείας το οδήγησαν στην πίστα με διαφορετικές ταχύτητες, όπως δείχνει ο
πίνακας.
α) Να σχεδιάσετε τη γραφική παράσταση του χρόνου t ως συνάρτηση της ταχύτητας

υ για 5<υ<60.
β) Από τη γραφική παράσταση να εκτιμήσετε το χρόνο, όταν η ταχύτητα είναι i) 15m/s,
ϋ) 25 πι/s.
γ) Να υπολογίσετε πόσα μέτρα είναι το μήκος της πίστας.
3. Να σχεδιάσετε τις υπερβολές i) y = — — ii) y = — iii) y = — iv) y = - 0,5

100 X X x x
v) y = -------
x
1. Να βρείτε τα σημεία στα οποία τέμνουν τους άξονες χ'χ και y'y οι γραφικές παραστά
σεις των συναρτήσεων:
i) 2y + 5x = 6, ii) y = 3 - x , iii) y = 5
iv) y = x +5, v)y= - x 12 + 4 vi) y = x2- x - 2
2. Να βρείτε την εξίσωση της ευθείας που έχουμε σε καθεμιά από τις παραπάνω γραφι
κές παραστάσεις.
3. Να βρείτε ποιά από τις παρακάτω συναρτήσεις, έχει σαν πίνακα τιμών τον:
X -3 -2 -1 0 1 2 3
y 1 0 -1 -2 -3 -4 -5
i) y = X, i i ) y = 2x + 1, iii) y = — , iv) y = - x - 2
x
2
v)y=-x, vi) y = 2 x -2 , vii) y = x — 2, v iii)y = x + 2
4. To άθροισμα της μιας βάσης και του αντίστοιχου ύψους ενός τρί
γωνου είναι 20 cm.
ί) Αν η βάση είναι 2χ cm, να εκφράσετε το ύψος ως συνάρτηση
του χ.
ϋ) Να εκφράσετε το εμβαδό Ε του τριγώνου ως συνάρτηση του χ.
iii) Να σχεδιάσετε τη γραφική παράσταση της συνάρτησης του εμ-
βαδού για 0<χ<10.
iv) Από τη γραφική παράσταση να βρείτε τα μήκη της βάσης και
του ύψους, ώστε το τρίγωνο να έχει το μεγαλύτερο εμβαδό.
5. Στο διπλανό σχήμα: α) Να εκφράσετε το

εμβαδό του ορθογωνίου ως συνάρτηση
του χ. β) Να βρείτε τη μέγιστη τιμή που
μπορεί να πάρει το εμβαδό αυτό.
6. ίο διπλανό σχήμα δείχνει την παραβολική τροχιά ενός ενός πυραύλου, ί) Να βρείτε:
— Το μέγιστο ύψος στο οποίο έφθασε ο πύραυλος καθώς και το χήονο που χρειάστηκε
γι’ αυτό.
- Τον ολικό χρόνο
της πτήσης.
- Το ύψος του πυ
ραύλου 35 s μετά
την εκτόξευση.
- Το χρόνο που έ
κανε ο πύραυλος
για να φθάσει σε
ύψος 1500 m, όταν
ανέβαινε.
Χρόνος t σε δευτερόλεπτα.
2
ϋ) Οι μηχανικοί εκτίμησαν ότι η παραβολή είναι h = Kt - 5t , όπου h το ύψος του πυραύλου
μετά από t δευτερόλεπτα. Να βρείτε το κ.
Στατιστική
5.1 Επαναλήψεις - Συμπληρώσεις
Είδαμε στην προηγούμενη τάξη ότι, για να μελε

τήσουμε τα άτομα ενός πληθυσμού ως προς ένα χα
ρακτηριστικό τους, συνήθως εξετάζουμε ένα μέρος του
πληθυσμού κατάλληλα επιλεγμένο, ώστε τα συμπερά
σματα που θα βγάλουμε να ισχύουν για όλο τον πλη
θυσμό. Το μέρος αυτό του πληθυσμού λέγεται δείγμα.
Τις πληροφορίες που έχουμε συγκεντρώσει, δηλα
δή τα στατιστικά δεδομένα ή παρατηρήσεις, τα παρου
σιάζουμε συνοπτικά με μορφή πινάκων και
διαγραμμάτων. Έτσι διευκολύνεται η ανάλυση των
στοιχείων αυτών και η εξαγωγή συμπερασμάτων.
Παράδειγμα 1 Από την εξέταση ενός δείγματος IX αυτοκινήτων

ως προς τον αριθμό των επιβατών που μετέφεραν, συ
μπεριλαμβανομένου και του οδηγού, προέκυψαν οι πα
ρατηρήσεις:
αριθμός επιβατών ανά IX αυτοκίνητο

3 3 5 1 2 1 1
1 2 1 3 1 3 2
2 1 1 2 3 2 5
3 3 2 1 2 3 1
2 1 1 2 4 2 2
i) Να γίνει πίνακας συχνοτήτων και σχετικών συ
χνοτήτων.
ϋ) Να βρεθούν η μέση τιμή και η διάμεσος της κα
τανομής.
ϋί) Να παρασταθούν με ραβδογράμματα η κατανομή
συχνοτήτων και η κατανομή σχετικών συχνοτήτων.
Λύση
ϊ) Αν η μεταβλητή χ παριστάνει τις παρατηρήσεις και

οι μεταβλητές ν και f τη συχνότητα και τη σχετική συ
χνότητα των παρατηρήσεων αντιστοίχως, έχουμε τον
πίνακα:
Κατανομή αυτοκινήτων ως προς τον αριθμό των

επιβατών
χ Διαλογή ν f f% vx
1 Wf Μ ϋ 12 0,3 30 12
2 IHf inf mi 14 0,35 35 28
η = 40 3 ΙΜί HI 8 0,2 20 24
4 mi 4 0,1 10 16
5 10
Μ
5 II 2 0,05
8
χ
II
X = 2,25 Σύνολο 40 1 100 90
Η σχετική συχνότητα f μιας παρατήρησης χ βρί

σκεται, αν διαιρέσουμε την αντίστοιχη συχνότητα ν με
το πλήθος των παρατηρήσεων. Το πλήθος των παρα
τηρήσεων συμβολίζεται με το γράμμα η και λέμε ότι
έχουμε ένα δείγμα μεγέθους η.
Έτσι π.χ. η παρατήρηση χ = 2 έχει συχνότητα
ν 14
ν = 14 και σχετική συχνότητα f = — --------- = 0,35
ή 35%. η 40
Από τον τρόπο που βρίσκουμε τις σχετικές συχνό
τητες f καταλαβαίνουμε ότι:
• 0<f<1
• Το άθροισμα των σχετικών συχνοτήτων είναι ίσο με 1.
ϋ) Για να βρούμε τη μέση τιμή χ μιας κατανομής,

διαιρούμε το άθροισμα όλων των παρατηρήσεων χ με
το μέγεθος η του δείγματος. Το άθροισμα όλων των
παρατηρήσεων είναι:
1 · 12 + 2 · 14 + 3 · 8 + 4 · 4 + 5 · 2 = 12 + 2 8 + 2 4 + 16 +
10 = 90. Επειδή είναι και η = 40, συμπεραίνουμε ότι
40
Γενικότερα, αν για λόγους συντομίας συμβολίσου
με το άθροισμα των παρατηρήσεων με Σχ (Σ: άθροι
σμα των)
έχουμε τον τύπο:
Για να βρούμε τη διάμεσο μιας κατανομής, δια-

τάσσουμε τις παρατηρήσεις από τη μικρότερη προς τη
μεγαλύτερη και
— αν το μέγεθος του δείγματος είναι περιττός αριθ
μός, τότε η διάμεσος είναι η «μεσαία» παρατήρηση, δη
λαδή η παρατήρηση που ισαπέχει από τα άκρα.
— αν το μέγεθος του δείγματος είναι άρτιος αριθμός,
τότε η διάμεσος είναι το ημιάθροισμα των δύο «μεσαί
ων» παρατηρήσεων.
Συγκεκριμένα, επειδή η = 40, δηλαδή άρτιος, η διά
μεσος είναι το ημιάθροισμα της 20ης και 21ης παρα
τήρησης. 2+ 2
Επομένως διάμεσος = ---------- --- 2.
2
Επειδή η μέση τιμή και η διάμεσος μας πληροφο
ρούν κατά κάποιο τρόπο για τη θέση των παρατηρή
σεων, όταν αυτές παρασταθούν πάνω σε έναν άξονα,
λέγονται και μέτρα θέσεως της κατανομής.
£
2
3
Ο
§ο
C
1 2
αριθμός επιβατών: χ αριθμός επιβατών: χ
iii) Σε ένα ραβδόγραμμα τα ορθογώνια μπορεί να εί

ναι οριζόντια ή κατακόρυφα, έχουν ίδιο πλάτος και ύ
ψη ίσα με τις συχνότητες ή τις σχετικές συχνότητες.
Ομαδοποίηση · Υπάρχουν περιπτώσεις στις οποίες οι παρατηρήσεις

ενός δείγματος είναι πολλές και διαφορετικές μεταξύ
τους. Στις περιπτώσεις αυτές κάνουμε ομαδοποίηση
των παρατηρήσεων, δηλαδή χωρίζουμε το διάστημα α
πό τη μικρότερη μέχρι τη μεγαλύτερη παρατήρηση σε
μικρότερα διαστήματα που λέγονται κλάσεις. Οι κλά-
σεις μπορεί να έχουν ίσα ή άνισα πλάτη ανάλογα με
τη φύση του προβλήματος. Επίσης δεν υπάρχει αυστη
ρός κανόνας για τον αριθμό των κλάσεων, αλλά κάθε
φορά εξαρτάται από τα στατιστικά δεδομένα, το σκο
πό της έρευνας και την επιθυμητή ακρίβεια. Σε μια ο-
μαδοποιημένη κατανομή κάθε κλάση αντιπροσωπεύεται
από το κέντρο της και η κατανομή παριστάνεται με ι
στόγραμμα.
Παράδειγμα 2 ϊ) Να γίνει εκτίμηση της μέσης τιμής και ϋ) να
παρασταθεί με ιστόγραμμα η κατανομή που δείχνει ο
πίνακας:
Κατανομή οικογενειών ως προς το μηνιαίο εισόδημα
εισόδημα κέντρο συχνότητα συχνότητα νχ

σε χιλιάδες κλάσης χ V f%
50 < χ < 60 55 8 11,4 440
60 < χ < 70 65 10 14,3 650
70<χ<80 75 16 22,9 1200
80<χ<90 85 15 21,4 1275
90<χ<100 95 10 14,3 950
100<χ<120 110 8 11,4 880
120<χ<180 150 3 4,3 450
Σύνολο 70 100 5845
Λύση
i) Αφού κάθε κλάση αντιπροσωπεύεται από το κέντρο

της έχουμε: Σχ = 55 · 8 + 65 · 10 + 75 · 16 + 85 · 15 +
95 · 10 + 110 · 8 + 150 · 3 = 440 + 650 + 1200 + 1275 +
950 + 880 + 450 = 5845
και επειδή το δείγμα είναι μεγέθους η = 70 είναι
Σχ 5845
χ = --------= --------- = 83,5 χιλιάδες
η 70
ϋ) Έχουμε ομαδοποιημένη κατανομή και οι κλάσεις έ
χουν άνισα πλάτη. Το ιστόγραμμα της κατανομής θα
αποτελείται από συνεχόμενα ορθογώνια με βάσεις τα
πλάτη των κλάσεων και εμβαδά ίσα προς τις αντίστοι
χες συχνότητες. Αφού, εμβαδά ορθογ. = πλάτος · ύψος
και εμβαδά= συχνότητα έχουμε:
συχνότητα = πλάτος · ύψος, άρα ύψος = συ* ν τ0τα
πλάτος
'Επομένως τα ύψη των ορθογωνίων θα είναι αντι-
στοίχως
8 10 16 15 10 8 3
1 1
10 ’ 10 ’ 10 ’ 10 ’ 10 20 60
0,8, 1, 1,6, 1,5, 1, 0,4, 0,05
το ιστόγραμμα των συχνοτήτων της κατανομής είναι:
Την ίδια ακριβώς μορφή έχει και το ιστόγραμμα σχε
τικών συχνοτήτων με τη διαφορά ότι αλλάζει η βαθ
μολογία του άξονα των ύψων, αφού τα ύψη θα είναι
ίσα με:
11,4 14,3 22,9 21,4 14,3 11,4 4,3
10 10 10 10 10 20 60
ή
1,14, 1,43, 2,29, 2,14, 1,43, 0,57, 0,07
Σε ένα ιστόγραμμα συχνοτήτων το άθροισμα των

εμβαδών των ορθογωνίων του παριστάνει το μέγεθος
του δείγματος, ενώ σε ένα ιστόγραμμα σχετικών συ
χνοτήτων το άθροισμα αυτό είναι ίσο με 1.
Πολύγωνο συχνοτήτων Αν έχουμε ένα πολύ μεγάλο αριθμό μετρήσεων

και χρησιμοποιήσουμε ιστόγραμμα με μεγάλο αριθμό
κλάσεων, καθεμιά με πολύ μικρό πλάτος, το ιστόγραμ-
[Ί μα της κατανομής για πρακτικούς λόγους παριστάνε-
-, ται με μια λεία καμπύλη, την καμπύλη συχνοτήτων.
Μια προσέγγιση αυτής της καμπύλης μπορεί να κα

τασκευαστεί, αν ενώσουμε τα διαδοχικά μέσα των ά
ΗίΠ νω βάσεων των διαδοχικώ ν ορθογωνίων του
ιστογράμματος. Η τεθλασμένη αυτή γραμμή λέγεται
πολύγωνο συχνοτήτων ή πολύγωνο σχετικών συχνο
τήτων, ανάλογα, αν έχουμε ιστόγραμμα συχνοτήτων
ή σχετικών συχνοτήτων.
:.Τ —
n Μια κατανομή συχνοτήτων η οποία παίζει σπου

δαίο ρόλο στη στατιστική είναι η κανονική κατανομή
f
i
της οποίας η καμπύλη συχνοτήτων λέγεται κανονική

y καμπύλη.
l
Σε μια κανονική κατανομή συμπίπτουν η μέση τιμή,

rf η διάμεσος και η επικρατούσα τιμή και η κανονική κα
!
X
Ifff f I
μπύλη είναι συμμετρική ως προς την ευθεία χ = χ.
ΑΣΚΗΣΕΙΣ
1. Από την εξέταση ενός δείγματος 800 οι αριθμός αριθμός

κογενειών ως προς τον αριθμό των παι παιδιών οικογενειών
διών τους προέκυψε ο διπλανός πίνακας,
0 128
ί) Να κάνετε κατανομή των σχετικών συ
χνοτήτων και να παραστήσετε την κατα 1 184
νομή αυτή με ραβδόγραμμα. 2 248
Μ) Να υπολογίσετε τη μέση τιμή και τη
3 160
διάμεσο της κατανομής.
4 48
5 24
6 8
2. Η μέση τιμή της βαθμολογίας 100 σπουδαστών σε ένα test ξένης γλώσσας βρέθηκε 40.
Αργότερα διαπιστώθηκε ότι η παρατήρηση 85 ελήφθη εκ λάθους ως 35. Να βρείτε τη
μέση τιμή της βαθμολογίας με τη σωστή παρατήρηση.
3. Η μέση βαθμολογία στα μαθηματικά σε μια τάξη ενός γυμνασίου είναι 14. Αν στο επόμε
νο τρίμηνο η βαθμολογία κάθε μαθητή αυξηθεί κατά 2 μονάδες, ποιά μεταβολή θα επέλ-
θει στη μέση βαθμολογία;
4. Σε μια αυτοκινητοβιομηχανία έκαναν έ

μέγιστη ταχύτητα αριθμός
λεγχο 400 αυτοκινήτων ως προς τη μέ-
γιστη ταχύτητα που μπορούν να πετύ- σε Km/h αυτοκινήτων
χουν. Τα αποτελέσματα φαίνονται στο 135<χ<140 18
διπλανό πίνακα, ί) Να σχεδιάσετε ιστό 140<χ<142 38
γραμμα συχνοτήτων ϋ) Να εκτιμήσετε
142<χ<144 82
τη μέση μέγιστη ταχύτητα των αυτο
κινήτων. 144<χ<146 105
146<χ<148 89
148<χ<150 46
150<χ<155 22
5. Ο εμπορικός στόλος μιας χώρας ως

προς την ηλικία των πλοίων φαίνεται ηλικία πλοίων αριθμός
στο διπλανό πίνακα, ί) Να σχεδιάσετε σε έτη πλοίων
το ιστόγραμμα συχνοτήτων, 0<χ<1 60
ϋ) Να εκτιμήσετε τη μέση ηλικία των 1<χ<3 260
πλοίων
3<χ<5 280
5<χ<10 460
6. Να υπολογίσετε τη μέση τιμή της ετή αριθμός
σιας θερμοκρασίας ενός τόπου από τα θερμοκρασία (° C) ημερών
στοιγεία του διπλανού πίνακα.
- 40 < χ < - 30 10
- 30 < χ < - 2 0 28
-2 0 < χ < -1 0 30
- 10<χ <0 42
0<χ<10 65
10<χ<20 180
20 < χ < 30 10
7. Σε ένα test εξετάστηκαν 160 σπουδα

στές και οι χρόνοι που χρειάστηκαν χρόνος χ αριθμός
μέχρι να απαντήσουν φαίνονται στο σε sec σπουδαστών
διπλανό πίνακα. 1<χ <4 5
ί) Να εκτιμήσετε τη μέση τιμή της 4<χ<7 11
κατανομής.
7<χ<10 29
ϋ) Να σχεδιάσετε το ιστόγραμμα των
συχνοτήτων. 10<χ<13 47
ΜΙ) Να σχεδιάσετε το πολύγωνο συ 13<χ<16 35
χνοτήτων.
16<χ<19 23
19=£Χ<22 10
5.2 Αθροιστική συχνότητα
Παράδειγμα 1 Από την εξέταση ενός δείγματος 40 οικογενειών

ως προς τον αριθμό των δωματίων που έχουν προέ-
κυψε ο πίνακας:
Κατανομή οικογενειών ως προς τον αριθμό των
___________________ δωματίων___________________
αριθμός συχνότητα σχετ. συχν.
δωματίων χ V f%
1 4 10
2 10 25
3 16 40
4 8 20
5 2 5
Σύνολο 40 100
Αν ενδιαφερόμαστε να απαντήσουμε π.χ. στην ε
ρώτηση:
«Πόσες οικογένειες ή τί ποσοστό οικογενειών έχουν
μέχρι και 3 δωμάτια», σκεφτόμαστε ως εξής:
Μέχρι και 3 δωμάτια έχουν οι οικογένειες εκείνες
που έχουν 1 ή 2 ή 3 δωμάτια. Από τον πίνακα συχνο
τήτων βλέπουμε ότι:
— Οι οικογένειες που έχουν μέχρι και 3 δωμάτια
είναι: 4 + 10 + 16 = 30 και
— Το ποσοστό των οικογενειών που έχουν μέχρι και
3 δωμάτια είναι: 10 + 25 + 40 = 75%.
Ο αριθμός 30 λέγεται αθροιστική συχνότητα της
παρατήρησης 3 και το ποσοστό 75% λέγεται σχετική
αθροιστική συχνότητα της παρατήρησης αυτής.
Γενικότερα.
Η αθροιστική συχνότητα μιας παρατήρησης χ είναι
ίση το άθροισμα των συχνοτήτων των παρατηρήσεων
που είναι μικρότερες ή ίσες της χ.
Η σχετική αθροιστική συχνότητα μιας παρατήρησης
χ είναι ίση με το άθροισμα των σχετικών συχνοτήτων
των παρατηρήσεων που είναι μικρότερες ή ίσες της χ.
Έτσι συμπληρώνουμε τον πίνακα της κατανομής
με τις στήλες τις αθροιστικής συχνότητας και της σχε
τικής αθροιστικής συχνότητας, οπότε έχουμε άμεσες
απαντήσεις σε ερωτήσεις όπως η προηγούμενη.
Κατανομή συχνοτήτων και αθροιστικών συχνοτήτων οι

κογενειών ως προς τον αριθμό των δωματίων
αριθμός συχνότητα αθροιστική σχ.συχνοτ. σχ. αθροιστ.

δωματίων χ V συχνότητα f% συχνότητα
1 4 4 10 10
2 10 14 25 35
3 16 30 40 75
4 8 38 20 95
5 2 40 5 100
Σύνολο 40 100
Για παράδειγμα, από τον πίνακα αυτό πληροφο

ρούμαστε αμέσως ότι:
— μέχρι και 4 δωμάτια έχουν 38 οικογένειες ή το 95%
των οικογενειών.
— περισσότερα από 2 δωμάτια έχουν 40 - 14 = 26 οι
κογένειες ή το 1 0 0 -3 5 = 65% των οικογενειών.
— περισσότερα από 2 και μέχρι και 4 δωμάτια έχουν
3 8 - 1 4 = 24 οικογένειες ή το 9 5 - 3 5 = 60% των οικο
γενειών.
'Αθροιστική συχνότητα Ανάλογα εργαζόμαστε για να βρούμε τις αθροιστικές

ομαδοποιημένης συχνότητες και τις σχετικές αθροιστικές συχνότητες
κατανομής σε μια ομαδοποιημένη κατανομή.
Παράδειγμα 2 Ας υποθέσουμε ότι σε έναν έλεγχο φορτίου μή

λων ως προς το βάρος τους προέκυψε η παρακάτω
ομαδοποιημένη κατανομή και το αντίστοιχο ιστό
γραμμα:
Κατανομή μήλων ως προς το βάρος τους
βάρος xg συχνότητα ν σχ.συνχ. f%

0<χ<20 5 6,25
20 < χ < 40 15 18,75
40<χ <60 25 31,25
60<χ <80 21 26,25
80<χ<100 12 15
100<χ<120 2 2,5
Σύνολο 80 100
Ως αθροιστική συχνότητα μιας κλάσης π.χ. της

60-80, ορίζουμε το άθροισμα των συχνοτήτων της κλά
σης αυτής και όλων των προηγουμένων της, δηλαδή
το άθροισμα: 5 + 1 5 + 25 + 21 =66.
Μπορούμε επομένως να πούμε ότι στην κατανο
μή έχουμε 66 μήλα με βάρος λιγότερο από 80 g ή μέ-
χρι 80 g.
Ομοίως ως σχετική αθροιστική συχνότητα της
κλάσης 60-80 ορίζουμε το άθροισμα των σχετικών συ
χνοτήτων της κλάσης αυτής και όλων των προηγου
μένων της, δηλαδή το άθροισμα 6,25 + 18,75 + 31,25
+ 26,25 = 82,5%.
Μπορούμε επομένως να πούμε ότι στην κατανο
μή το 82,5% των μήλων έχουν βάρος λιγότερο από
80 g ή μέχρι 80 g.
Έτσι συμπληρώνουμε τον πίνακα της κατανομής
με τις στήλες της αθροιστικής και της σχετικής αθροι
στικής συχνότητας .
Κατανομή συχνοτήτων και αθροιστικών συχνοτήτων
μήλων ως προς το βάρος τους
βάρος χ g συχνότητα αθροιστική σχ.συχνότ. σχ. αθροιστ.

V συχνότητα f% συχνότητα
0 < χ < 20 5 5 6,25 6,25
20 < χ < 40 15 20 18,75 25
40 < χ < 60 25 45 31,25 56,25
60<χ<80 21 66 26,25 82,5
80 < χ < 100 12 78 15 97,5
100 < χ < 120 2 80 2,5 100
Σύνολο 80 100
Πολύγωνο Σε ένα σύστημα αξόνων ορίζουμε τα σημεία εκεί

αθροιστικών να που έχουν τετμημένες τα δεξιά άκρα των κλάσε-
συχνοτήτων ων και τεταγμένες τις αθροιστικές συχνότητες των αν
τίστοιχων κλάσεων.
Αν ενώσουμε διαδοχικά τα σημεία αυτά, όπως δεί
χνει το σχήμα, βρίσκουμε το πολύγωνο των αθροιστι
κών συχνοτήτων..
Με τη βοήθεια του πολυγώνου των αθροιστικών
συχνοτήτων μπορούμε να κάνουμε μια εκτίμηση της
διαμέσου μιας ομαδοποιημένης κατανομής.
Γνωρίζουμε ότι η διάμεσος χωρίζει το πλήθος των
παρατηρήσεων στο μέσον, όταν αυτές διαταχθούν α
πό τη μικρότερη προς τη μεγαλύτερη. Έτσι στο πα
ραπάνω πολύγωνο των αθροιστικών συχνοτήτων, η
διάμεσος της κατανομής είναι προσεγγιστικά η τετμη
μένη εκείνου του σημείου του πολυγώνου που έχει
Λ
τεταγμενη 80
-------= ΛΛ
40.
2
Ακολουθώντας την πορεία που δείχνει η εστιγμέ-
νη γραμμή βρίσκουμε ότι η διάμεσος είναι περίπου 57.
Με τον ίδιο τρόπο κατασκευάζουμε και το πολύ
γωνο των σχετικών αθροιστικών συχνοτήτων.
Οι κορυφές του πολυγώνου αυτού έχουν τετμη
μένες τα δεξιά άκρα των κλάσεων και τεταγμένες τις
σχετικές αθροιστικές συχνότητες των αντίστοιχων
κλάσεων.
Επίσης, η διάμεσος είναι κατά προσέγγιση η τε
τμημένη εκείνου του σημείου του πολυγώνου, που έ
χει τεταγμένη 50% και βρίσκεται, αν ακολουθήσουμε
την πορεία που δείχνει η εστιγμένη γραμμή.
αριθμός αριθμός
επιτυχιών αθλητών
0 0
1 0
2 1
3 1
1. Σε έναν αθλητικό σύλλογο οι αθλητές του τμήματος μπά-
4 2
σκετ έριξαν από 12 βολές ο καθένας. Τα αποτελέσματα
φαίνονται στο διπλανό πίνακα. 5 3
6 6
ί) Να συμπληρώσετε τον πίνακα με τη στήλη των αθροι
στικών και τη στήλη των σχετικών αθροιστικών συ 7 5
χνοτήτων. 8 4
ϋ)Να βρείτε πόσοι αθλητές πέτυχαν μέχρι και 6 καλάθια. 9 2
ίϋ) Να βρείτε το ποσοστό των αθλητών που πέτυχαν μέ 10 1
χρι και 10 καλάθια. 11 0
ίν) Να βρείτε πόσοι αθλητές και τί ποσοστό των αθλητών 12 0
πέτυχε πάνω από 5 και μέχρι και 8 καλάθια. Σύνολο 25
2. Η ηλικία των μελών ενός αθλητικού ομίλου φαίνεται στον παρακάτω πίνακα.
ηλικία σε έτη 12 13 14 15 16 17 18
αριθμός μελών 6 9 13 11 8 5 4
ι) Να κάνετε πίνακα αθροιστικών και σχετικών αθροιστικών συχνοτήτων,

ϋ) Να βρείτε το ποσοστό των μελών που έχουν ηλικία μέχρι και 15 έτη.
ίϋ) Να βρείτε το ποσοστό των αθλητών με ηλικία άνω των 14 ετών.
3. Η απόσταση του αγροτικού γιατρού από τις κοινότητες που επισκέπτεται είναι σε km:
0, 1, 2, 2, 3, 5, 2, 3, 7, 7, 9, 3, 9, 4, 4, 4, 5, 4.
Να κατασκευάσετε πίνακα σχετικών αθροιστικών συχνοτήτων και να βρείτε το ποσοστό
των κοινοτήτων που απέχουν από το γιατρό περισσότερο από 3 Km.
Ένα εργοστάσιο συσκευασίας ξηρών καρπών έ

30<χ<32 1
κανε μια στατιστική έρευνα για το μήκος χ των
καρυδιών. Τα αποτελέσματα των μετρήσεων φαί 32<χ<34 0
νονται στον διπλανό πίνακα. (Τα αποτελέσματα 34<χ<36 7
είναι στρογγυλοποιημένα σε mm). 36 < χ < 38 9
Φ 7,7
38 < χ < 40 30
ί) Να συμπληρώσετε τον πίνακα 40<χ<42 35
— τις αθροιστικές συχνότητες 42<χ<44 37
— τις σχετικές συχνότητες ----- χ
44<χ<46 23
— τις σχετικές αθροιστικές συχνότητες.
46<χ<48 7
ϋ) Να κατασκευάσετε το ιστόγραμμα συχνοτήτων
και σχετικών συχνοτήτων. 48<χ<50 1
ίϋ) Να υπολογίσετε τον αριθμό και το ποσοστό των καρυδιών που έχουν μήκος μι
κρότερο των 44 mm.
ασφάλιστρα χ αριθμός
5. Μιο ασφαλιστική εταιρεία έκανε στατιστική έρευ
σε δρχ. αυτοκινήτων
να για τα ετήσια ασφάλιστρα των αυτοκινήτων.
Τα αποτελέσματα φαίνονται στο διπλανό πίνακα, 0<χ<10 000 15
ί) Να συμπληρώσετε τον πίνακα με τις σχετικές 10 000 < χ < 20 000 126
συχνότητες και τις σχετ. αθροιστ. συχνότητες. 20 000< χ <30 000 152
Μ) Να κατασκευάσετε το πολύγωνο των σχετικών
30 000< χ <40 000 119
αθροιστικών συχνοτήτων,
ίίί) Να βρείτε τη διάμεσο της κατανομής. 40 000 <χ <50 000 38
6. ί) Να συμπληρώσετε τον πίνακα:
Ημερομίσθιο σε δρχ. συχνότητα σχετ. αθροιστική σχ. αθροιστική

συχνότητα συχνότητα συχνότητα
3600 < χ < 3800 5
3800 < χ < 4200 8,75
4200 <χ <4600 23,75
4600 < χ < 5000 25
5000 < χ < 5800 31,25
5800 < χ < 7000 6,25
Σύνολο 400
Μ) Να κατασκευάσετε το πολύγωνο των αθροιστικών συχνοτήτων,

ίϋ) Να βρείτε τη διάμεσο της κατανομής.
7. Στην έξοδο ενός σούπερ-μάρκετ ρωτήθηκαν 640

Ποσό χρημάτων Σχετική
πελάτες για τα χρήματα που ξόδεψαν. Τα απο σε δρχ. συχνότητα%
τελέσματα φαίνονται στον διπλανό πίνακα,
0<χ<1000 7,5
ί) Να συμπληρώσετε τον πίνακα με τις συχνό
τητες, τις αθροιστικές συχνότητες και τις 1000 < χ < 2000 5
σχετικές αθροιστικές συχνότητες. Μ) Να βρείτε 2000 s x <3000 15
πόσοι πελάτες και τί ποσοστό πελατών ξόδεψαν 3000 < χ < 4000 22,5
μέχρι 6000 δρχ. ίϋ) Να σχεδιάσετε το πολύγω 4000 < χ < 5000 20
νο των σχετικών αθροιστικών συχνοτήτων και να
5000 <χ <6000 12,5
εκτιμήσετε τη διάμεσο.
6000 < χ < 10000 17,5
8. Στα διόδια της Ελευσίνας στην Εθνική οδό

ώρα αριθμός
Αθήνας-Πάτρας πέρασαν ένα Σάββατο 10 000 αυ αυτοκινήτων
τοκίνητα. Στον διπλανό πίνακα έχουμε τον αριθ 0 < χ< 4 2500
μό των αυτοκινήτων που πέρασαν ανά 4/ωρο.
ί) Να σχεδιάσετε το πολύγωνο των αθροιστικών 4 < χ< 8 3000
συχνοτήτων. 8<χ<12 750
ϋ) Να βρείτε μέχρι ποιά ώρα είχε περάσει το 12<χ<16 500
50% των αυτοκινήτων. 16<χ <20 1250
20<χ<24 2000
5.3 Μέτρα διασποράς
Ας υποθέσουμε ότι οι βαθμολογίες δύο μαθητών

Α και Β στα δέκα μαθήματα που διδάχτηκαν είναι:
Α: 13, 13, 14, 15, 15, 15, 16, 16, 16, 17
Β: 11, 13, 13, 13, 14, 16, 17, 17, 17, 19
Η μέση τιμή, δηλαδή ο μέσος όρος της βαθμο
λογίας του Α μαθητή είναι
2 · 13 + 1 4 + 3 · 15 + 3 · 1 6 + 1 7 150
χ = ----------------------------------------------------- = -------- = 15
10 10
Η μέση τιμή της βαθμολογίας του Β μαθητή είναι
1 1 + 3 . 1 3 + 1 4 + 1 6 + 3 * 1 7 + 19 150
χ = ----------------------------------------------------= --------- = 15
10 10
Παρατηρούμε ότι οι δυο βαθμολογίες έχουν την ίδια

μέση τιμή. Αν όμως παραστήσουμε κάθε βαθμολογία
σε έναν άξονα έχουμε
για τον Α:
• •
• •
• • •1 : •
• • 1 1 I 1
11 12 13 14 16 17 18 19
ΟΕ
χ
για τον Β:
• •
• •
• • • • • •
1 1 1 1 1 __ 1____
11 12 13 14 16 17 18 19
ΟΕ
X
Όπως βλέπουμε οι βαθμοί του μαθητή Α είναι πιο

συγκεντρωμένοι γύρω από τη μέση τιμή, ενώ του μα
θητή Β είναι πιο διασπαρμένοι. Για το γεγονός αυτό
όμως η μέση τιμή χ δεν μας δίνει καμμία πληροφορία.
Τέτοιες πληροφορίες μας δίνουν τα μέτρα ή πα
ράμετροι της διασποράς, που εξετάζουμε στη συ
νέχεια.
Το εύρος Στο μαθητή Α η διαφορά μεταξύ του μεγαλύτερου και

της μεταβολής του μικρότερου βαθμού που πήρε είναι 1 7 -1 3 = 4. Η
διαφορά αυτή είναι το εύρος της μεταβολής της βαθ
μολογίας του.
Αντιστοίχως στο μαθητή Β το εύρος της βαθμολο

γίας του είναι 19-11=8. Το εύρος είναι ένα μέτρο δια-
σποράς που υπολογίζεται εύκολα, έχει όμως την
αδυναμία να στηρίζεται μόνο στις δυο ακραίες παρα
τηρήσεις. Έτσι δε μπορεί να μας δώσει επαρκείς πλη
ροφορίες για τη διασπορά των άλλων παρατηρήσεων
ως προς τη μέση τιμή και επιπλέον, αν μια ακραία τι
μή είναι λανθασμένη, θα έχουμε ψεύτικη εικόνα της
διασποράς. Είναι ωστόσο χρήσιμη σε διάφορους το
μείς, όπως π.χ. στη μετεωρολογία για τα δελτία και
ρού (θερμοκρασία, ένταση ανέμων κτλ.).
Τυπική απόκλιση Αν στη βαθμολογία του μαθητή Α πάρουμε τις

διαφορές της μέσης τιμής από καθένα βαθμό και σχη
ματίσουμε το άθροισμα των διαφορών αυτών, έχουμε:
Σ (χ -χ ) = 2(13 -15) + (14 -15) + 3(15 -15) + 3(16 -15) + (17 -15)
= 2 (-2 ) + (-1 ) + 3 · 0+ 3 · 1 +2= - 5 + 5 = 0
Γενικά σε μια κατανομή το άθροισμα των διαφο

ρών της μέσης τιμής από τις παρατηρήσεις είναι μη
δέν. Επομένως το άθροισμα αυτό, αφού είναι το ίδιο
για όλες τις κατανομές, δεν μπορεί να εκφράσει τη
διασπορά.
Αν όμως για τη βαθμολογία του μαθητή Α σχη
ματίσουμε το μέσο όρο του αθροίσματος των τετρα
γώνων των παραπάνω διαφορών, έχουμε:
Σ ( χ - χ )2
η
2(13 - 15)2+ (14 - 15)2+ 3(15-15)2+ 3(16-15) 2+ (17 — 15)2
2 ♦ 22 + 12+ 3 ♦ 12 + 22
1,6
10 10
και για να έχουμε ίδιες μονάδες με την παρατήρηση χ και
τη μέση τιμή, παίρνουμε:
Ο αριθμός 1,26 λέγεται τυπική απόκλιση της βαθ

μολογίας του μαθητή Α.
Με τον ίδιο τρόπο βρίσκουμε και την τυπική α

πόκλιση της βαθμολογίας του μαθητή Β.
Σ ( χ - χ )2
Έχουμε — --------—
η
(11 -1 5 )2 + 3(13-15)2 + (14-15)2+ (16-15)2 + 3(17-15)2+ (19-15)2
10
.2 _ _2 .2 .2 _ λ2 .2
4 + 3 · 2 4-1 +1 + 3 · 2 + 4 58
------ = 5,8
10 10
και η τυπική απόκλιση είναι
Παρατηρούμε ότι, 2,4 >1,26, δηλαδή η τυπική α

πόκλιση της βαθμολογίας του Β, της οποίας οι τιμές
παρουσιάζουν μεγαλύτερη διασπορά ως προς τη μέ
ση τιμή, είναι μεγαλύτερη από την τυπική απόκλιση
της βαθμολογίας του Α.
Γενικά η τυπική απόκλιση είναι ένα μέτρο δια-
σποράς που ικανοποιεί όλες τις απαιτήσεις που πρέ
πει να έχει ένα τέτοιο μέτρο. Δηλαδή:
— Αναφέρεται σε όλες τις τιμές
— Εκφράζεται στις ίδιες μονάδες με τις παρατηρήσεις
και τη μέση τιμή.
— Υπολογίζεται αλγεβρικά με έναν τύπο.
Η τυπική απόκλιση συμβολίζεται με το γράμμα σ και
επομένως είναι:
Παρατήρηση Έ χει βρεθεί ότι σε μια κανονική κατανομή το 68%
των παρατηρήσεων βρίσκεται μεταξύ χ - σ και χ + σ,
το 95% μεταξύ χ - 2 σ και χ + 2σ και το 99,7% μετα
ξύ χ - 3σ και χ + 3σ.
Παραδείγματα 1. Ένα κείμενο υπαγορεύτηκε σε 80 μαθητές και τα ορθογραφικά λάθη

που έγιναν φαίνονται στο διπλανό πίνακα. Να υπολογιστούν ί) το
εύρος και ϋ) η τυπική απόκλιση της κατανομής.
αριθμός αριθμός
λαθών χ μαθητών ν
Λύση
0 10
1 22 ί) Το εύρος της κατανομής είναι η διαφορά της μικρότερης από τη
2 23 μεγαλύτερη παρατήρηση.
3 15
4 6 Άρα εύρος = 6 - 0 = 6
Σ( χ- χ )
5 Η) Η τυπική απόκλιση είναι ο =
3
6 1
σύνολο 80 Υπολογίζουμε πρώτα τη μέση τιμή χ της κατανομής. Είναι
Σχ 10·0 + 2 2 · 1 + 2 3 · 2 + 15·3 + 6 · 4 + 3 · 5 + 1 · 6
χ = ------- = ------------------------------------------------------------------------= 2
η 80
Σ (χ -χ )2
Επομένως --------------
π
10(0 - 2)2 + 22(1 - 2)2 + 23(2 - 2)2+ 15(3 - 2) 2+ 6(4 - 2)2 + 3(5 - 2)2 + (6 - 2)2
80
10· 4 + 2 2 . 1 + 2 3 - 0 + 1 5 · 1+6 . 4 + 3 - 9 + 1 6
1,8
80
Άρα σ = V l,8 = 1,34.

Οι παραπάνω εργασίες γίνονται συνήθως με συμπλήρωση του πί
νακα συχνοτήτων, όπως παρακάτω.
X V X- X (χ -χ )2 ν (χ -χ )2
0 10 -2 4 40
1 22 -1 1 22
2 23 0 0 0
η = 80, 3 15 1 1 15
4 6 2 4 24
χ ~ 2, 5 3 3 9 27
6 1 4 16 16
σ= 1,34 σύνολο 80 144
2. Σε έναν έλεγχο της τροχαίας μετρήθηκαν οι ταχύτητες 120 αυτο

κινήτων που πέρασαν μπροστά από ένα σχολείο. Τα αποτελέσματα
Ταχύτητα χ Συχνότητα ν
φαίνονται στο διπλανό πίνακα. Να υπολογιστεί η τυπική απόκλιση
0<χ<10 3 της κατανομής.
10<χ<20 7
20<χ<30 30 Λύση
30 < χ < 40 50
40<χ<50 20 Σε μια ομαδοποιημένη κατανομή κάθε κλάση αντιπροσωπεύεται
από το κέντρο της. Αντικαθιστούμε λοιπόν κάθε κλάση με το κέντρο
50<χ<60 10 της, δηλαδή με το ημιάθροισμα των άκρων της, και εργαζόμαστε
Σύνολο 120 όπως και προηγουμένως.
κλάσεις κέντρο συχνοτ. νχ X- X (χ -χ )2 ν(χ - X)'2

χ V
0<χ<10 5 3 15 -2 9 841 2523
10 < χ < 20 15 7 105 -1 9 361 2527
20 < χ < 30 25 30 750 -9 81 2430
30<χ<40 35 50 1750 1 1 50
η = 120 40<χ<50 45 20 900 11 121 2420
χ — 34 Km 50 < χ < 60 55 ' 10 550 21 441 4410
σ=11 Km Σύνολο 120 4070 14360
3. Η κατανομή συχνοτήτων των δίσκων που παράγει ένας τόρνος ως

προς την διάμετρό τους είναι η κανονική κατανομή με μέση διάμε
τρο 22 cm και τυπική απόκλιση 0,1 cm. ί) Αν αγοράσουμε ένα τέ
τοιο δίσκο σε ποιο διάστημα είναι σχεδόν βέβαιο ότι θα βρίσκεται
η διάμετρός του; ίί) Αν ένας δίσκος διαλεγμένος στην τύχη έχει διά
μετρο 22,5 cm, τι συμπέρασμα βγαίνει;
Λύση
ί) Όπως είπαμε, στην κανονική κατανομή το 99,7% των παρατηρή

σεων βρίσκεται στο διάστημα μεταξύ χ -3 σ και χ + 3σ.
Αφού χ=22 cm και σ = 0,1cm, είναι σχεδόν βέβαιο ότι η διά
μετρος του δίσκου που αγοράσαμε βρίσκεται μεταξύ 2 2 - 3 · 0,1
και 22 + 3 · 0,1 εκατοστών, δηλαδή μεταξύ 21,7 cm και 22,3 cm.
ϋ) Ο δίσκος που έχει διάμετρο 22,5 cm, βρίσκεται έξω από Το
διάστημα μεταξύ χ -3 σ και χ + 3σ, επομένως πρέπει να ελέγξουμε
τη λειτουργία της μηχανής.
Υπολογισμός των χ και σ με υπολογιστή τσέπης.
Με ένα «επιστημονικό» κομπιουτεράκι μπορούμε να υπολογίσουμε τη μέση τιμή και την
τυπική απόκλιση μιας κατανομής.
• Για το σκοπό αυτό επιλέγουμε τη λειτουργία "SD", πατώντας διαδοχικά INV DRG
• Πριν τους υπολογισμούς, πατάμε απαραίτητα διαδοχικά INV SAC
Παράδειγμα 1. Να υπολογιστούν η χ και η σ των παρατηρήσεων 65, 64, 61, 66, 63, 63, 64
και 62.
Αφού επιλέξουμε τη λειτουργία SD, πατάμε διαδοχικά.
INV SAC 65 m 64 I X | 61 I X | 66 J j 63 Γ χ _ X 64 . X J 62
ΟΘΟΝΗ
(μέση τιμή) Ξ
(τυπική απόκλιση) Β
Έχουμε επίσης (μέγεθος δείγματος) m
(άθροισμα παρατηρήσεων) Β
Παράδειγμα 2. Να υπολογιστούν η χ και η σ του 1ου παραδείγματος (σελ. 145).
Αφού επιλέξουμε τη λειτουργία SD, πατάμε διαδοχικά:
INV SAC] 0 0 1 0 0 1 0 2 2 0 20 2 3 0 3 0 1 5 0 40 6 0 5 0 3 0 6 0 1 0
ΟΘΟΝΗ
(μέση τιμή) m
(τυπική απόκλιση) | ση ]
(μέγεθος δείγματος) I η I
(άθροισμα παρατηρήσεων) ] Σχ |
1. Δύο μαθητές πήραν τους εξής βαθμούς
Α: 9, 19, 14, 6, 20, 10, 16, 19, 9, 18
Β: 12, 12, 14, 15, 12, 16, 16, 14, 14, 15
Να γράψετε ένα σχόλιο για τη βαθμολογία των δύο μαθητών.
2. Σε μια κατανομή είναι Σχ=960, Σ(χ-χ)2=90 και το δείγμα είναι μεγέθους η=6.
Να υπολογίσετε τη μέση τιμή χ και την τυπική απόκλιση σ.
3. Οι γεννήσεις σε μια πόλη κατά τη διάρκεια ενός έτους ήταν:
Αριθμός γεννήσεων ανά ημέρα: 0 1 2 3 4 5 Σύνολο

Συχνότητα (αριθμός ημερών): 75 10 117 90 55 18 365
Να υπολογίσετε τη μέση τιμή και την τυπική απόκλιση της κατανομής.
4. Κατά τη διάρκεια μιας επιδημίας, ένα δείγμα 100 θανάτων είχε την εξής κατανομή κα
τά ηλικίες:
Ηλικία
ο
σε 0<χ<10 20<χ<30 30<χ<40 40<χ<50 50<x<6C

Τ"
β
70<χ<80 80<χ<90
X
V
VI
VI
X
V
έτη
Συχν. 14 1 2 6 5 15 17 21 19
Να υπολογίσετε τη μέση τιμή και την τυπική απόκλιση της κατανομής.
5. Για να πάει κάποιος στη δουλειά του μπορεί να ακολουθήσει δύο πορείες. Οι καθυστερή
σεις,που σημειώθηκαν σε 8 διαδρομές του από κάθε πορεία (σε min) φαίνονται στον
πίνακα.
Πορεία Α: 15 15 16 10 17 13 20 14
Πορεία Β: 17 13 16 15 15 16,5 14 13,5
Να υπολογίσετε τη μέση τιμή και την τυπική απόκλιση των χρόνων καθυστέρησης κάθε
πορείας.
6. Η μέση τιμή μιας κανονικής κατανομής είναι 20 και η τυπική απόκλιση είναι 3. Να βρείτε
το ποσοστό των παρατηρήσεων που είναι μεταξύ ί) 17 και 23 ϋ) 14 και 26 iii) n και 29
ίν) 20 και 23
7. Μια βιομηχανία κατασκευάζει λαμπτήρες με μέσο χρόνο ζωής 1500 ώρες και τυπική απόκλι
ση 250 ώρες. Η κατανομή των λαμπτήρων ως προς τον χρόνο ζωής είναι κανονική κατα
νομή. Τί ποσοστό λαμπτήρων αναμένεται να έχει χρόνο ζωής λιγότερο από 1 000 ώρες;
5.4 Η έννοια της πιθανότητας
Πολλές φορές ακούμε εκφράσεις όπως:

— Πιθανόν να βρέξει ίο απόγευμα.
— Οι ομάδες έχουν ίδιες πιθανότητες να κερδίσουν
τον αγώνα.
— Έχει μεγάλη πιθανότητα να περάσει στις εξετάσεις.
— Υπάρχουν μικρές πιθανότητες για επιζώντες σε ένα
δυστύχημα.
Οι εκφράσεις αυτές περιέχουν μια κοινή έννοια,

την έννοια της πιθανότητας, η οποία αναφέρεται στην
αβεβαιότητα ορισμένων γεγονότων της καθημερινής
μας ζωής.
Ας εξετάσουμε τώρα πιο συγκεκριμένα τι εννοού
με με τη λέξη πιθανότητα.
Παράδειγμα 1 Για να βρούμε το ποσοστό ενός πληθυσμού που

είναι αριστερόχειρες, εργαζόμαστε ως εξής: Επιλέγου
με διάφορα δείγματα και εξετάζουμε τα άτομά τους
ως προς την ιδιότητα αυτή.
Έτσι προκύπτουν οι παρακάτω πίνακες συχνοτήτων
συχνοτ. σχ.συχ.ί συχνοτ. σχ.συχ.ί

22 108
αριστε. 22 αριστε. 108
100 400
78 292
δεξιοχ. 78 δεξιοχ. 292
100 400
Σύνολο 100 1 Σύνολο 400 1
108
= 0,22 = 0,27
400
συχνοτ.ί σχ.συχί
248
αριστε. 248
1000
752
δεξιοχ. 752
1000
= 0,248 Σύνολο 1000 1
Αν συνεχίσουμε την έρευνα και με άλλα μεγαλύ
τερα δείγματα, θα διαπιστώσουμε ότι η σχετική συχνό
τητα των αριστερόχειρων σταθεροποιείται κοντά στον
αριθμό 0,25.
Γι’ αυτό λέμε ότι η πιθανότητα να είναι αριστερόχει-

ρας ένα άτομο που επιλέγεται στην τύχη είναι 0,25 ή
25%.
Παράδειγμα 2. Με τον ίδιο τρόπο, δηλαδή τη συλλογή και ανά
λυση στατιστικών στοιχείων, μπορούμε να απαντήσου
με στο ερώτημα: Ποιά είναι η πιθανότητα να
θεραπευτεί κάποιος με μια νέα φαρμακευτική αγωγή;
Από ένα νοσοκομείο έχουμε τον παρακάτω πίνακα που

αναφέρεται στη χρήση του φαρμάκου αυτού.
αριθμός θεραπευθέντων 70 235 410 810 1600

αριθμός ασθενών 100 300 500 1000 2000
σχετική συχνότητα 0,7 0,78 0,82 0,81 0,8
Όπως βλέπουμε, η σχετική συχνότητα των θερα-

πευθέντων σταθεροποιείται κοντά στον αριθμό 0,8. Ε
πομένως η πιθανότητα να θεραπευθεί ένας άρρωστος
με το συγκεκριμένο φάρμακο είναι 0,8 ή 80%.
Ισοττίθανες Ό ταν ρίχνουμε ένα νόμισμα, οι δυνατές περιπτώ

περιπτώσεις σεις είναι δυο: ή να φέρουμε «κεφαλή» (Κ) ή να φέ
ρουμε «γράμματα» (Γ).
κ'* 'Χ
Επειδή όμως κανένας λόγος δεν υπάρχει υπέρ

της άποψης ότι η πιθανότητα εμφάνισης της μιας ό
ψης θα είναι διαφορετική από την πιθανότητα εμφάνι
η'
σης της άλλης όψης, είναι λογικό να δεχτούμε ότι οι

δύο πιθανότητες είναι ίσες.
Αν λοιπόν είναι:
Ρ(Κ): η πιθανότητα να εμφανιστεί «κεφαλή» και
Ρ(Γ): η πιθανότητα να εμφανιστεί «γράμματα» τότε,
Ρ(Κ) = Ρ(Γ). Γνωρίζουμε όμως ότι το άθροισμα όλων
των σχετικών συχνοτήτων είναι ίσο με 1. Επομένως
Ρ(Κ) + Ρ(Γ)=1·
Ά ρ α Ρ(Κ) = Ρ(Γ) = — . ΓΓ αυτό λέμε ότι κατά

2
τη ρίψη ενός νομίσματος υπάρχουν δύο ισοπίθανες πε·.
ριπτώσεις.
Με την ίδια λογική δεχόμαστε ότι κατά τη ρίψη
ενός ζαριού υπάρχουν 6 ισοπίθανες περιπτώσεις και
η πιθανότητα εμφάνισης κάθε όψης είναι —
6
Έτσι π.χ. η πιθανότητα να εμφανιστεί το 4 είναι:
Ρ(4) = — .
6
Ομοίως, αν από μια τράπουλα 52 φύλλων τραβή
ξουμε στην τύχη ένα, υπάρχουν 52 ισοπίθανες περι
πτώσεις και η πιθανότητα εμφάνισης κάθε χαρτιού
1
είναι -----.
52
Πιθανότητα Έστω τώρα ότι ρίχνουμε ένα ζάρι και ζητάμε την
ενδεχομένου πιθανότητα του ενδεχομένου να εμφανιστεί αριθμός
μεγαλύτερος του 4. Το ενδεχόμενο αυτό πραγματο
ποιείται αν εμφανιστεί μια από τις ευνοϊκές περιπτώ
σεις 5 ή 6.
Επομένως η συχνότητα πραγματοποίησης του εν
δεχομένου αυτού θα είναι ίση με το άθροισμα των συ
χνοτήτων εμφάνισης του 5 και του 6.
Αν λοιπόν Α: το ενδεχόμενο κατά τη ρίψη ενός

κύβου να εμφανιστεί 5 ή 6 και Ρ(Α) η πιθανότητα του
ενδεχομένου αυτού, τότε για ένα μεγάλο αριθμό ρί
ψεων θα είναι:
_ συχνότητα του 5 + συχνότητα του 6

αριθμός ρίψεων
συχνότητα του 5 + συχνότητα του 6

αριθμός ρίψεων αριθμός ρίψεων
= Ρ(5) + Ρ(6)
1 1
— + —
6 6
2 _ αριθμός ευνοϊκών περιπτώσεων

6 αριθμός δυνατών περιπτώσεων
Γενικότερα, αν οι δυνατές περιπτώσεις ενός εν
δεχομένου είναι ισοπίθανες, τότε ορίζουμε ότι
πλήθος ευνοϊκών περιπτώσεων

πιθανότητα ενδεχομένου
πλήθος δυνατών περιπτώσεων
Παράδειγμα Η Γ' γυμνασίου έχει δύο τμήματα, το Γ, με 35 μαθητές και το Γ2

με 30 μαθητές. Στο διάλειμμα ο Δ/ντής κάλεσε από την αυλή στην
τύχη ένα μαθητή της Γ' τάξης στο γραφείο. Να βρεθεί η πιθανό
τητα ί) ο μαθητής να είναι του Γ1 Η) ο μαθητής να είναι του Γ2.
Λύση
ί) Το ενδεχόμενο να είναι ο μαθητής του Γ, έχει 35 ευνοϊκές περι

πτώσεις, όσοι δηλαδή είναι οι μαθητές του Γ,. Οι δυνατές περιπτώ
σεις είναι όσοι είναι όλοι οι μαθητές της Γ τάξης, δηλαδή
35 + 30 = 65.
Αν λοιπόν Ρ(Γ,) είναι η ζητούμενη πιθανότητα, τότε
35
Ρ<Π) =■ ~ 0,54
65
ϋ) Ομοίως, αν Ρ(Γ2) η ζητούμενη πιθανότητα, τότε
30
Ρ(Γ2) = ~ 0,46
65
Αδύνατο Αν κατά τη ρίψη ενός ζαριού ζητήσουμε την πι

ενδεχόμενο θανότητα του ενδεχομένου να φέρουμε ένδειξη μεγα
λύτερη του 6, καταλαβαίνουμε ότι καμιά ευνοϊκή πε
ρίπτωση του ενδεχομένου αυτού δεν υπάρχει και άρα
έχει πιθανότητα μηδέν. Κάθε τέτοιο ενδεχόμενο λέγε
ται αδύνατο ενδεχόμενο.
Βέβαιο Έστω τώρα ότι κατά τη ρίψη δύο ζαριών ζητάμε

ενδεχόμενο την πιθανότητα του ενδεχομένου το άθροισμα των δύο
ενδείξεων να είναι μικρότερο του 15.
Επειδή το μεγαλύτερο άθροισμα των ενδείξεων εί
ναι 6 + 6 = 1 2 , καταλαβαίνουμε ότι το ενδεχόμενο αυ-
τό πραγματοποιείται σε κάθε ρίψη και επομένως ο
αριθμός των ευνοϊκών περιπτώσεων είναι ίσος με τον
αριθμό των δυνατών περιπτώσεων. Ά ρ α η πιθανότη
τα του ενδεχομένου αυτού είναι ίση με 1.
Κάθε τέτοιο ενδεχόμενο λέγεται βέβαιο ενδε
χόμενο.
Ύστερα από τα παραπάνω καταλαβαίνουμε ότι, αν
Ρ(Α) η πιθανότητα ενός ενδεχομένου Α, τότε ισχύει:
0 < Ρ(Α) < 1
1 2
αδύνατο ενδεχόμενο
(αδύ ιζ ν ο Ί
Αντίθετα Έστω ότι από μια τράπουλα με 52 φύλλα τραβά

ενδεχόμενα με στην τύχη ένα. Τότε το ενδεχόμενο το φύλλο αυ
τό να είναι ρήγας έχει 4 ευνοϊκές περιπτώσεις. Αν λοι
πόν ρ η πιθανότητα του ενδεχομένου το φύλλο να
είναι ρήγας και q η πιθανότητα του ενδεχομένου να
μην είναι ρήγας έχουμε:
4 52-48 52 48
P = ----- = ------------- = ---------- ---- — = 1-q.
52 52 52 52
Δηλαδή ρ = 1 —q ή ρ+ q = 1
Δύο τέτοια ενδεχόμενα που το ένα πραγματοποιεί
ται, όταν δεν πραγματοποιείται το άλλο λέγονται α
ντίθετα ενδεχόμενα.
Το άθροισμα των πιθανοτήτων δύο αντίθετων ενδεχό
μενων είναι ίσο με 1.
Εφαρμογή Στο «λουνα-πάρκ» παίζει κάποιος στον «τροχό τύχης». Για κά
θε γύρισμα του τροχού προπληρώνει 25 δρχ. Αν στο δείκτη στα
ματήσει η ένδειξη «χάνεις» τότε ο παίκτης δεν εισπράττει τίποτα,
διαφορετικά εισπράττει το ποσό που αναφέρεται κάθε φορά στην
ένδειξη. Αν ο παίκτης παίξει 150 φορές να βρεθεί ί) πόσες φορές
αναμένει να εισπράξει 50 δρχ.
ίί) Τί ποσό αναμένεται να κερδίσει ή να χάσει συνολικά.
Λύση
ί) Αφού οι δυνατές περιπτώσεις είναι 6 και είναι ισοπίθανες μεταξύ
τους, σε 150 γυρίσματα κάθε ένδειξη αναμένεται να εμφανιστεί
—ί— · 150 = 25 φορές. Άρα αναμένεται να εισπράξει ο παίκτης

6
25 φορές από 50 δρχ.
ϋ) Αφού κάθε ένδειξη αναμένεται να εμφανιστεί 25 φορές έχουμε:
Οι τρεις ενδείξεις «χάνεις» αναμένεται να εμφανιστούν 3 · 25 = 75
φορές και επομένως ο παίκτης, αναμένεται να χάσει 25 · 75=1875
δρχ.
Οι δύο ενδείξεις «κέρδος 10» αναμένεται να εμφανιστούν
2 · 25 = 50 φορές και ο παίκτης αναμένεται να χάσει πάλι
(25-10) 50= 15 · 50 = 750 δρχ.
Η ένδειξη «κέρδος 50» αναμένεται να εμφανιστεί 25
φορές και επομένως ο παίκτης αναμένεται να κερδίσει (50 - 25) · 25 =
25 · 25 = 625 δρχ. Άρα τελικά αναμένεται ο παίκτης να χάσει
1875 + 750-625 = 2000 δρχ.
ΑΣΚΗΣΕΙΣ____________ 3
1. Δέκα κάρτες είναι αριθμημένες από το 1 μέχρι το 10. Οι κάρτες ανακατεύονται και γυρί
ζονται ανάποδα. Αν πάρουμε μια κάρτα στην τύχη, να βρείτε την πιθανότητα ί) να είναι
το 6, Μ) να είναι μονός αριθμός.
2. Αν ρίξουμε ένα ζάρι, ποια είναι η πιθανότητα να φέρουμε ί) το 4 ϋ) το 3 Hi) άρτιο αριθ
μό ίν) αριθμό μεγαλύτερο του 4;
3. Ένα γράμμα διαλέγεται στην τύχη από τη λέξη ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΑ. Να υπολογίσετε την πι
θανότητα να είναι i) Μ Η) Α ίϋ)Θ.
4. Σε μια κάλπη υπάρχουν 5 κόκκινες και 15 μαύρες μπίλιες. Διαλέγουμε μια στην τύχη. Να
υπολογίσετε ί) την πιθανότητα ρ να είναι μαύρη ϋ) την πιθανότητα q να είναι κόκκινη.
Ποιό είναι το άθροισμα των δύο πιθανοτήτων; Πώς εξηγείτε το αποτέλεσμα;
5. Για να κερδίσουμε σε ένα παιγνίδι πρέπει να φέρουμε με ένα ζάρι ένδειξη μεγαλύτερη
ή ίση του 3. Τι πιθανότητα έχουμε να κερδίσουμε;
6. Σε ένα κιβώτιο με 100 λάμπες είναι γνωστό ότι οι 10 είναι ελαττωματικές. Στον έλεγχο
διαλέγουμε μια στην τύχη.
ί) Να υπολογίσετε την πιθανότητα να λειτουργεί.
Η) Αν η λάμπα ήταν ελαττωματική και την πετάξαμε, ποιά η πιθανότητα η επόμενη λάμπα
που διαλέγουμε στην τύχη να λειτουργεί;
Hi) Ποιές θα ήταν οι απαντήσεις, αν είχαμε ένα κιβώτιο με 1000 λάμπες και το 10% ή
ταν ελαττωματικές;
7. Στη διπλανή κλίμακα να σημειώσετε της πιθανότητες, ί) Μια ομάδα σε ποδοσφαιρικό α

γώνα να «πάρει» τη σέντρα, ϋ) Το άθροισμα δύο άρτιων αριθμών να είναι ένας περιττός,
iii) Αν μ θετικός και ν αρνητικός να είναι μ>ν.
8. Ρίχνουμε ένα ζάρι. Να υπολογίσετε τις πιθανότητες ί) Ρ(άρτιος) Μ) Ρ(περιττός)
iii) Ρ(άρτιος) + Ρ(περιττός). Μπορούσατε εκ των προτέρων να απαντήσετε στο iii);
9. Ένας μεγάλος μαθηματικός, αλλά λίγο αφηρημένος

μπαίνει- στον ανελκυστήρα στον 5ο όροφο και πατά
ει στην τύχη ένα κουμπί του πίνακα. Να βρείτε την
πιθανότητα, ί) Να πάει επάνω, ϋ) Να πάει κάτω. Για
τί το άθροισμα των δύο αυτών πιθανοτήτων δεν εί
ναι ίσο με 1;
10. Ρίχνουμε ένα ζάρι και έστω χ η ένδειξη. Να υπολογίσετε ί) Ρ(χ>4) ϋ)Ρ(χ<4). Γιατί
Ρ(χ > 4) + Ρ(χ < 4) *1;
11. Ένας αριθμός σχηματίζεται με τα ψηφία 2, 3, 4, 5, 6 που χρησιμοποιούνται υποχρεωτικά

όλα από μια φορά το καθένα. Να υπολογίσετε την πιθανότητα ο αριθμός ί) να είναι άρ
τιος ϋ) να αρχίζει από 3 iii) να είναι μεγαλύτερος από 30 000 ίν) να διαιρείται με 3.
12. Η πιθανότητα να διαβάσει κάποιος ένα διαφημιστικό φυλλάδιο που του δίνεται είναι 3%.
Αν διανεμηθούν 5000 φυλλάδια πόσα άτομα αναμένεται να τα διαβάσουν;
13. Από στατιστικά στοιχεία γεννήσεων προκύπτει ο διπλανός πίνακας. Να υπολογίσετε περί
που σε 1 000 000 γεννήσεις εκείνες στις οποίες γεννήθηκαν ί) δίδυμα, ϋ) τρίδυμα, iii) τε-
τράδυμα.
πιθανότητα
1
δίδυμα ---- ή 0,0125
80
1
τρίδυμα ή 0,0004
2500
τετράδυμα 1 ή 0,0000156
64000
14. Με τη διπλανή σβούρα, αν φέρεις ζυγό αριθμό πλη

ρώνεις τόσα νομίσματα του 1 € όσα η ένδειξη ενώ αν
φ έρ εις μονό αριθμό, εισπ ράττεις τόσα νομίσματα
του 1 € όσα η ένδειξη. Σε 80 παιγνίδια τι ποσό ανα
μένεται να κερδίσει ή να χάσει κάποιος; Ό λες οι πε
ριπτώσεις της σβούρας είναι ισοπίθανες.
15. Σύμφωνα με τα στοιχεία μιας ασφαλιστικής εταιρείας είναι:
Ρ( οδηγός κάτω των 25 να έχει ατύχημα) = 0,2.
Ρ( οδηγός από 25 και πάνω να έχει ατύχημα) '= 0,12.
Αριθμός πελατών κάτω των 25: 2400
Αριθμός πελατών από 25 και πάνω: 6000.
ί) Να υπολογίσετε το συνολικό αριθμό των ατυχημάτων που αναμένονται μέσα σε ένα

χρόνο.
ίί) Να υπολογίσετε τον αριθμό των πελατών από 25 ετών και πάνω που αναμένεται να
μην έχουν ατύχημα.
1. Ο μέσος μηνιαίος μισθός που πληρώνονται οι υπάλληλοι μιας εταιρείας είναι 50 000 δρχ.
Ο μέσος μηνιαίος μισθός των ανδρών υπαλλήλων είναι 52 000 δρχ. και των γυναικών 42 000
δρχ. Να υπολογίσετε τί ποσοστό ανδρών και τί ποσοστό γυναικών εργάζεται στην εταιρεία.
2. Από το παρακάτω ιστόγραμμα συχνοτήτων των μηνιαίων συντάξεων (σε χιλιάδες) ενός ορ
γανισμού, να βρείτε τις αντίστοιχες συχνότητες.
3. Για τη βενζίνη που αγοράστηκε από 300 οδηγούς σε ένα βενζινάδικο έχουμε το παρακάτω
πολύγωνο σχετικών αθροιστικών συχνοτήτων, ί) Να υπολογίσετε τις συχνότητες των
κλάσεων. ίί) Να εκτιμήσετε τη διάμεσο της κατανομής.
Σχετ. συχνότητα
4. Σε έρευνα μεταξύ 500 ανέργων για το χρόνο σε μήνες που είναι άνεργοι προέκυψε το
παρακάτω κυκλικό διάγραμμα.
ί) Να συμπληρώσετε τον πίνακα
χρόνος
ανεργίας συχνοτ. σχ.συχν. αθροισ. συχν.
ϋ) Να κατασκευάσετε πολύγωνο αθροιστικών

συχνοτήτων και να εκτιμήσετε τη διάμεσο.
Νούμερο παπουτσιών 35 35'Λ 36 361/2 37 37 Vi 38 38 Vi 39 39Vi 40 40 Vi
Αριθμός μαθητών 1 1 4 5 6 7 7 8 9 10 15 14
Νούμερο παπουτσιών 41 41 Vi 42 42 V2 43 43 Vi 44 441/2 45 451Λ 46 461/2 47

Αριθμός μαθητών 15 11 9 6 6 5 4 4 1 1 1
ί) Να κάνετε ομαδοποίηση των δεδομένων σε κλάσεις πλάτους 2 (35-37, 37-39, κτλ.) και να
εκτιμήσετε τη μέση τιμή και την τυπική απόκλιση της κατανομής.
Μ) Αν ένα μικρό κατάστημα υποδημάτων έχει τα νούμερα από χ - 2 σ μέχρι και χ + 2σ,
ποιό ποσοστό των μαθητών αναμένεται να μη μπορεί να ψωνίσει στο κατάστημα αυτό;
6. Ένα νόμισμα και ένα ζάρι (αμερόληπτα και τα δύο) ρίχνονται συγχρόνως. Ποιά είναι η
πιθανότητα ί) να εμφανιστεί «κεφαλή» και αριθμός μεγαλύτερος του 4, Μ) να εμφανιστούν
«γράμματα» και άρτιος αριθμός in) να εμφανισθεί το 5;
7. Αριθμούμε τις έδρες δυο κανονικών τετραέδρων από το 1 μέχρι το 4. Αν ρίξουμε συγ
χρόνως τα δύο τετράεδρα ποιά είναι η πιθανότητα το γινόμενο των αριθμών των βάσε
ων να είναι ί) 4 ϋ) 10 ίίί) 12;
Ισότητα - Ομοιότητα σχημάτων
6.1 Τρίγωνα (επαναλήψεις - συμπληρώσεις)
Σε ένα τρίγωνο ΑΒΓ διακρίνουμε τα κύρια στοι

χεία του, δηλαδή τις πλευρές και τις γωνίες του. Οι
πλευρές που βρίσκονται απέναντι από τις γωνίες του
A, Β και Γ σημειώνονται αντίστοιχα με μικρά γράμμα
τα, ως εξής : ΒΓ = α, ΓΑ = β καί ΑΒ = γ.
Για τις γωνίες ενός τριγώνου γνωρίζουμε ότι έ
χουν άθροισμα 180°, δηλαδή
Α + Β + Γ = 180°
Από τα σχήματα ϊ, ϋ, και iii βλέπουμε ότι όταν κα

τασκευάζεται τρίγωνο με πλευρές α, β, γ, τότε είναι
α < β + γ. Η παρατήρηση αυτή οδηγεί στο συμπέρασμ(
ότι:
Κάθε πλευρά τριγώνου είναι μικρότερη από το άθροι
σμα των άλλων δύο.
Η ιδιότητα αυτή των πλευρών είναι γνωστή ως
τριγωνική ιδιότητα. Σε ένα τρίγωνο διακρίνουμε ακό
μη δευτερεύοντα στοιχεία, όπως είναι οι διάμεσοι, τα
ύψη και οι διχοτόμοι.
6.2 Ίσα τρίγωνα
Σε ένα τρίγωνο ΑΒΓ μετρήθηκαν τα κύρια στοι

A
χεία του και βρέθηκαν ότι είναι περίπου, όπως σημειώ
νονται στο σχήμα.
Μπορούμε να κατασκευάσουμε τρίγωνο Α'Β'Γ' ίσο
προς το ΑΒΓ χρησιμοποιώντας μερικά μόνο από τα κύ
ρια στοιχεία του ΑΒΓ, όπως παρακάτω.
I. Κατασκευή τριγώνου από τις τρεις πλευρές.
Θ / Θ
" /λ
<0 / \y \ γ ·*
/ / X
Β' 5 cm Γ' Β' 5 cm Γ'
Με διαφανές χαρτί διαπιστώνουμε ότι το τρίγωνο

Α'Β'Γ' είναι ίσο με το ΑΒΓ.
Γενικά
Όταν οι πλευρές ενός τριγώνου είναι ίσες μια

προς μια με τις πλευρές ενός άλλου τριγώνου,
τότε τα δύο τρίγωνα είνάι ίσα.
II. Κατασκευή τριγώνου από δυο πλευρές και την πε-
ριεχόμενη γωνία.
Β'
Ομοίως διαπιστώνουμε ότι το τρίγωνο Α'Β'Ρ είναι ί

σο με το ΑΒΓ.
Γενικά
Όταν δυο πλευρές ενός τριγώνου είναι ίσες

μια προς μια με δυο πλευρές ενός άλλου τρι
γώνου και οι περιεχόμενες στις πλευρές αυτές
γωνίες είναι ίσες, τότε τα δυο τρίγωνα είναι
ίσα.
III. Κατασκευή τριγώνου από μια πλευρά και τις προ

σκείμενες γωνίες της.
Τα τρίγωνα Α'ΒΤ', ΑΒΓ είναι και πάλι ίσα. Γενικά
Όταν μια πλευρά ενός τριγώνου είναι ίση με

μια πλευρά ενός άλλου τριγώνου και οι προ
σκείμενες γωνίες των πλευρών αυτών είναι μια
προς μια ίσες, τότε τα δύο τρίγωνα είναι ίσα.
Τα τρία προηγούμενα συμπεράσματα είναι γνωστά

με το όνομα «κριτήρια ισότητας τριγώνων», επειδή μας
επιτρέπουν να κρίνουμε, πότε δύο τρίγωνα είναι ίσα,
χωρίς να χρησιμοποιούμε διαφανές χαρτί.
Εφαρμόζοντας το προηγούμενο κριτήριο III στα
ορθογώνια τρίγωνα μπορούμε να δούμε ότι:
Όταν μια πλευρά και μια οξεία γωνία ενός ορ

θογωνίου τριγώνου είναι ίσες με μια αντίστοιχη πλευ
ρά και οξεία γωνία ενός άλλου, (περιπτ. ί, ϋ, ϋί), τότε
τα τρίγωνα είναι ίσα.
Ακόμη, όταν δύο πλευρές του ενός είναι ίσες με δύο

αντίστοιχες πλευρές του άλλου (περιπτ. ίν, ν), τότε πά
λι τα ορθογώνια τρίγωνα είναι ίσα, αφού, κατά το Πυ
θαγόρειο Θεώρημα, έχουν και τις τρίτες πλευρές τους
ίσες.
Εφαρμογές 1. Στο τρίγωνο ΑΒΓ να δεχθεί ότι ί) 2ΑΔ<ΑΒ + ΒΓ+ΓΑ

(ϋ) ΑΔ<6 cm.
Λύση
ί) Εφαρμόζοντας την τριγωνική ιδιότητα για το ΑΔ στα τρίγωνα ΑΔΒ

και ΑΔΓ έχουμε ΑΔ<ΑΒ + ΒΔ,
ΑΔ<ΔΓ + ΓΑ
Προσθέτοντας κατά μέλη τις ανισότητες αυτές βρίσκουμε
2ΑΔ<ΑΒ + ΒΔ + ΔΓ + ΓΑ ή 2ΑΔ<ΑΒ + ΒΓ + ΓΑ
2ΑΔ
ϋ) Είναι 2ΑΔ<3 + 5 + 4 ή 2ΑΔ<12 ή οπότε
ΑΔ<6 cm. 2 2
Έστω Μ ένα σημείο της διχοτόμου Οδ γωνίας xOy και ΜΑ, MB οι
αποστάσεις του από τις πλευρές της γωνίας. Να συγκριθούν (ί) τα
τρίγωνα ΟΑΜ, ΟΒΜ και ϋ) τα τμήματα ΜΑ, MB.
Λύση
(ί) Τα ορθογώνια τρίγωνα ΟΑΜ και ΟΒΜ είναι ίσα, αφού έχουν
την ΟΜ κοινή και 0-, = 0 2.
(ϋ) Στα ίσα αυτά τρίγωνα οι πλευρές που είναι απέναντι των ί
σων γωνιών 0 , και 0 2 θα είναι ίσες κι επομένως ΜΑ=ΜΒ.
Συμπεραίνουμε λοιπόν ότι:

Κάθε σημείο της διχοτόμου μιας γωνίας ισαπέχει από τις πλευ
ρές της γωνίας.
Αποδεικνύεται ακόμη ότι ισχύει και το αντίστροφο, δηλαδή

Κάθε σημείο που ισαπέχει από τις πλευρές της γωνίας είναι σημείο της
διχοτόμου της.
1. Δύο τρίγωνα ΑΒΓ και ΔΕΖ, έχουν Α = Δ και Β = Ε. Να δείξετε ότι Γ = Ζ.
2. Αν Μ είναι ένα σημείο της πλευράς ΒΓ ενός τριγώνου ΑΒΓ, να δείξετε ότι
ΑΒ + ΑΓ <2ΑΜ + ΒΓ.
3. Να συγκρίνετε τα τρίγωνα ΟΑΒ και ΟΑΓ σε καθεμιά από τις παρακάτω περιπτώσεις. Στη
συνέχεια να συγκρίνετε τα υπόλοιπα κύρια στοιχεία τους.
4. Να κάνετε το ίδιο για τα τρίγωνα ΟΑΒ και ΟΓΔ.
(ΟΒ = ΟΔ)
5. Στο διπλανό ισοσκελές τρίγωνο ΑΒΓ (ΑΒ = ΑΓ) είναι ΒΔ=ΓΕ.

Να δείξετε ότι και το ΑΔΕ είναι ισοσκελές.
6. Να κατασκευάσετε ισοσκελές τρίγωνο ΑΒΓ(ΑΒ = ΑΓ)

και να συγκρίνετε
ί) τις διαμέσους του, ΒΖ και ΓΕ,
ϋ) τα ύψη του ΒΚ και ΓΛ,
in) τις διχοτόμους του ΒΜ και ΓΝ.
7. Η διάμεσος AM του τριγώνου ΑΒΓ έχει προεκταθεί

κατά ΜΣ=ΜΑ. Να συγκρίνετε,
(ί) τα τρίγωνα ΑΒΜ, ΣΓΜ και
(Μ) τα τμήματα ΑΒ, ΣΓ. ΑΒ + ΑΓ
(ίϋ) Να δείξετε ότι Α Μ < --------------
2
8 . Σε ένα ισοσκελές τραπέζιο ΑΒΓΔ (ΑΒΙΙΓΔ) φέρνουμε τα

ύψη ΔΕ και ΓΖ. ί) Να συγκρίνετε τα τρίγωνα ΔΑΕ και
ΓΒΖ. ϋ) Ομοίως τα τμήματα ΑΕ και ΖΒ.
·■·> Α Β -Γ Δ
ιιι) Να δείξετε οτι ΑΕ = --------------
2
9. Από ένα σημείο Μ φέρνουμε τις εφαπτομένες ΜΑ και
MB του κύκου (Ο, R). Να δείξετε ότι είναι ΜΑ = ΜΒ
και ότι η ΟΜ διχοτομεί τη γωνία ΑΜ8.
10. Να κατασκευάσετε τρίγωνο ΑΒΓ, όταν δίνονται.

i) A = 60°, ΑΒ = 3 cm και ΑΓ = 4 cm.
ii) A = 60°, Β = 45° και ΑΒ = 4 cm.
iii) ΑΒ = 6 cm, ΒΓ = 5 cm και ΑΓ = 3 cm.
11. Χρησιμοποιώντας διαβήτη και υποδεκάμετρο να κατασκευάσετε ορθογώνιο τρίγωνο

ΑΒΓ(Α = 90°), όταν δίνονται.
(i) ΑΒ = 3 cm και Γ = 30°.
(ii) ΑΒ = 3 cm και ΒΓ = 6 cm.
(iii) ΒΓ = 6 cm Β = 60°.
6.3 Ίσα τμήματα μεταξύ παραλλήλων
Οι τρεις παράλληλες ευθείες ε^ ε2 και ε3 ορί

ζουν ίσα τμήματα ΑΒ = ΒΓ πάνω στην ευθεία ε. Θα συ
γκρίνουμε τα τμήματα Α'Β' και ΒΤ' που ορίζουν οι
παράλληλες αυτές πάνω στην ε'. Φέρνουμε γ ι’ αυτό
τα τμήματα AM II ε' και BN II ε'. Σχηματίζονται τότε τα
παραλληλόγραμμα ΑΜΒΆ' και ΒΝΓ'Β', από τα οποία
έχουμε Α'Β' = AM και ΒΤ' = ΒΝ. Αρκεί λοιπόν να συ
γκρίνουμε τα AM και ΒΝ, οπότε αρκεί να συγκρίνου
με τα τρίγωνα ΑΒΜ και ΒΓΝ. Τα τρίγωνα αυτά έχουν
ΑΒ = ΒΓ, Α3= Β-, (ως εντός εκτός και επι τα αυτά μέ
ρη των παραλλήλων AM και ΒΝ που τέμνονται από την
ε) και Β2= Π (ως εντός εκτός και επί τα αυτά μέρη
των παραλλήλων ε2 και ε3 που τέμνονται από την ε).
Δηλαδή τα τρίγωνα έχουν από μια πλευρά με τις προ
σκείμενες σ’ αυτήν γωνίες τους ίσες. Άρα είναι ίσα
κι επομένως ΑΜ = ΒΝ, οπότε είναι Α'Β' = Β'Γ'.
Αποδείξαμε λοιπόν ότι οι τρεις παράλληλες, που
ορίζουν ίσα τμήματα στην ε, ορίζουν ίσα τμήματα και
στην ε'. Το συμπέρασμα αυτό ισχύει και για περισσό
τερες παράλληλες. Δηλαδή.
Όταν παράλληλες ευθείες ορίζουν ίσα τμήμα

τα σε μια ευθεία, τότε θα ορίζουν ίσα τμήμα
τα και σε κάθε άλλη ευθεία που τις τέμνει.
Από το μέσο Μ της πλευράς ΑΒ του τριγώνου ΑΒΓ
φέρνουμε ΜΝ II ΒΓ. Αν φανταστούμε από το Α την
ε II ΒΓ, τότε οι παράλληλες ε, ΜΝ και ΒΓ θα ορίζουν
ίσα τμήματα και στην ΑΓ. Δηλαδή το Ν θα είναι μέσο της
ΑΓ. Επομένως:
Αν από το μέσο πλευράς τριγώνου φέρουμε

την παράλληλη προς μια πλευρά του, τότε αυ
τή διέρχεται και από το μέσο της τρίτης πλευ
ράς του.
Αφού η παράλληλη προς τη ΒΓ από το Μ περνά

από το μέσο Ν της ΑΓ, το ευθύγραμμο τμήμα ΜΝ που
συνδέει τα μέσα των ΑΒ και ΑΓ θα είναι πάνω στην
παράλληλη αυτή, επομένως είναι ΜΝ II ΒΓ. Αν από
το Ν φέρουμε και την ΝΡ II ΑΒ, τότε το Ρ θα είναι
μέσο της ΒΓ, δηλαδή ΒΡ = —— ΒΓ. Αλλά από το

2
ραλληλόγραμμο ΜΝΡΒ έχουμε ΜΝ = ΒΡ, οπότε είναι
και ΜΝ = — ΒΓ.
2
Αποδείχθηκε λοιπόν ότι ΜΝΙΙΒΓ και ΜΝ = ^ ί- Β Γ .
2
Γράφουμε σύντομα ΜΝ II = — ΒΓ. Δηλαδή
2
Το ευθύγραμμο τμήμα που συνδέει τα μέσα

δύο πλευρών τριγώνου είναι παράλληλο προς
την τρίτη πλευρά και ίσο με το μισό της.
Εφαρμογές 1. Να διαιρεθεί ένα ευθύγραμμο τμήμα ΑΒ = 7 cm σε τρία ίσα

τμήματα.
Λύση
Ένας τρόπος για να χωρίσουμε το ΑΒ σε 3 ίσα τμήματα θα ήταν

να βρούμε το μήκος καθενός από τα τρία αυτά ίσα τμήματα. Αλ
λά, επειδή 7:3 = 2,333 ...., καταλαβαίνουμε ότι ο τρόπος αυτός ο
δηγεί μόνο σε κατά προσέγγιση, χωρισμό του ΑΒ. Θα δούμε όμως
παρακάτω, ότι μπορούμε να κάνουμε αυτή τη διαίρεση του ΑΒ με
κανόνα και διαβήτη.
Πάνω σ’ αυτήν παίρνουμε με το διαβήτη ίσα τμήματα ΑΚ=ΚΛ
= ΛΜ και ενώνουμε το Μ με το Β. Από τα Κ και Λ φέρνουμε
ΚΓ II ΒΜ και ΛΔ II ΒΜ. Αν φανταστούμε από το Α την ε II ΒΜ, τότε
οι παράλληλες ε, ΚΓ, ΛΔ και MB ορίζουν πάνω στην Αχ τα
ΑΚ=ΚΛ = ΛΜ. Επομένως θα είναι και ΑΓ=ΓΔ=ΔΕ.
2. Σε ένα ορθογώνιο τρίγωνο ΑΒΓ (Α = 90°) φέρνουμε τη διάμεσο AM

και τη διάμεσο ΜΝ του τριγώνου ΑΜΓ. Να δειχθεί ότι ϊ) η ΜΝ εί-
να μεσοκάθετη της ΑΓ και ii) AM = ΒΓ/2.
Λύση
ί) Το ΜΝ συνδέει τα μέσα δύο πλευρών του τριγώνου ΑΒΓ. Επο
μένως ΜΝ || ΑΒ. Αλλά ΑΒ _1_ ΑΓ, οπότε είναι ΜΝ _|_ ΑΓ. Άρα ΜΝ είναι
μεσοκάθετη της ΑΓ, αφού περνά από το μέσο της Ν και
ΜΝ J_ ΑΓ.
ίί) Το Μ ως σημείο της μεσοκάθετης αυτής, θα ισαπέχει από τα
Α, Γ, δηλαδή ΜΑ=ΜΓ. Αλλά ΜΓ = -------, επειδή το Μ είναι μέ-

2
ΒΓ
σο της ΒΓ. Άρα AM = -------.
2
Η διάμεσος που αντιστοιχεί στην υποτείνουσα ενός ορθογωνίου
τριγώνου είναι ίση με το μισό της υποτείνουσας.
ΑΣΚΗΣΕΙΣ
1. Να σχεδιάσετε ένα ευθύγραμμο τμήμα ΑΒ = 7 cm και να το χωρίσετε με κανόνα και δια

βήτη σε 6 ίσα τμήματα.
2. Να σχεδιάσετε ένα ευθύγραμμο τμήμα ΑΒ = 8 cm και με κανόνα και διαβήτη να κατα

σκευάσετε ευθύγραμμα τμήματα ίσα προς
1 2 3 4 6
---- ΑΒ, ---- ΑΒ ---- ΑΒ, ---- ΑΒ και ---- ΑΒ.
5 5 5 5 5
3. Στο διπλανό σκίτσο ένα άτομο, ύψους 1,80 m, βλέπει
τον εαυτό του μέσα από τον καθρέπτη ΚΚ'. Όπως εί
ναι γνωστό το είδωλο Α'Β' είναι σε ίση απόσταση πί
σω από τον καθρέπτη. Να υπολογίσετε το ύψος h του
καθρέφτη.
4. Στο τετράπλευρο ΑΒΓΔ το Μ είναι μέσο της ΑΒ και

ακόμη είναι ΜΝΙΙΑΓ, ΝΡΙΙΒΔ και ΡΣΙΙΑΓ. Να ενώσετε τα
Μ, Σ και να δείξετε ότι ί) ΜΣΙΙΒΔ και ϋ) ότι το ΜΝΡΣ
είναι παραλληλόγραμμο.
5. ΤΑ Μ, Ν, Ρ και Σ είναι μέσα των ΑΒ, ΑΔ, ΓΒ και ΓΔ

αντιστοίχως. Να συγκρίνετε τα τμήματα ΜΝ και ΡΣ.
6. Από δύο ομάδες δρομέων ανώμαλου δρόμου η μια έ

κανε τη διαδρομή AM + ΜΤ και η άλλη ΑΒ+ΒΓ +ΓΔ +
+ ΔΤ. Να συγκρίνετε τις δυο αυτές διαδρομές.
7. Στο διπλανό σχήμα να δείξετε ότι ί) ΑΜ = ΜΓ, Η) ο κύ-
/ ΒΔ \
κλος |Μ, -------j διέρχεται από τις κορυφές του τε-
τραπλεύρου ΑΒΓΔ.
8. Η AM είναι διάμεσος του ορθογωνίου τριγώνου ΑΒΓ.

Να υπολογίσετε τις γωνίες του τριγώνου ΑΜΒ και να
1
δείξετε ότι ΑΒ = — ΒΓ.
2
6.4 Θεώρημα του Θαλή
Στην προηγούμενη παράγραφο είδαμε ότι τρεις

παράλληλες ε·,, ε2, ε3) που ορίζουν ίσα τμήματα
Α Β =Β Γ στην ε, ορίζουν ίσα τμήματα Α'Β' = Β'Γ' και
στην ε'. Θα συγκρίνουμε τώρα τα Α'Β', Β'Γ' στην πε
ρίπτωση που τα ΑΒ, ΒΓ δεν είναι ίσα κι έστω π.χ. ότι
ΒΓ = 2ΑΒ. Από το μέσο Μ του ΒΓ φέρνουμε την πα
ράλληλη ΜΜ' προς τις ευ ε2 και ε3. Τότε πάνω
ΒΓ
στην ε θα έχουμε τα ίσα τμήματα ΑΒ = -------,
2
ΒΓ ΒΓ
MB = ------- , και ΜΓ = -------, οπότε οι παράλληλες
2 2
ευ ε2 και ε3 θα ορίζουν ίσα τμήματα και στην ε'. Δη
λαδή είναι Α 'Β '= Β 'Μ '= Μ'Γ' κι επομένως Β'Γ' = 2Α'Β'.
Από τις ισότητες ΒΓ = 2ΑΒ και ΒΤ' = 2Α'Β' προ-
ΒΓ ΑΒ . , OAD
κύπτει η ισότητα -------= -------- . Ακόμη είναι ΑΓ = 3ΑΒ
Β'Γ' Α'Β'
ΑΓ ΑΒ
και A T ' = 3Α'Β', οπότε είναι και -------= -------- .
AT' Α'Β'
Βλέπουμε δηλαδή ότι τα τμήματα που είναι μετα
ξύ των ίδιων παραλλήλων (αντίστοιχα τμήματα) έχουν
ΑΓ ΒΓ _ ΑΒ
ίσους λόγους
ΑΤ ' Β'Γ' Α'Β'
Γι’ αυτό λέμε ότι τα τμήματα της ευθείας ε είναι
ανάλογα προς τα αντίστοιχα τμήματα της ε'. Το συ
μπέρασμα αυτό αποδεικνύεται γενικά. Έτσι
Όταν παράλληλες ευθείες τέμνουν δύο άλλες

ευθείες, τότε τα τμήματα που ορίζονται στη μία
είναι ανάλογα προς τα αντίστοιχα τμήματα της
άλλης.
Η πρόταση αυτή αναφέρεται ως θεώρημα του Θα

λή από το όνομα του Έλληνα φιλοσόφου Θαλή του
Μιλήσιου.
Μια άμεση συνέπεια του θεωρήματος αυτού μπο
ρούμε να έχουμε, αν από ένα σημείο Μ της πλευράς
ΑΒ τριγώνου ΑΒΓ φέρουμε την ΜΝ II ΒΓ και φαντα
στούμε από το Α την ε II ΒΓ. Τότε τα τμήματα της ΑΒ
θα είναι ανάλογα προς τα αντίστοιχα της ΑΓ.
AM MB ΑΒ
Δηλαδή θα είναι
ΑΝ ΝΓ ΑΓ
. , AM MB , AM AN
Η αναλογία ------- = --------- γράφεται ---------- = -------- .
ΑΝ ΝΓ MB ΝΓ
Μπορούμε λοιπόν να πούμε ότι η ΜΝ χωρίζει τις
πλευρές ΑΒ και ΑΓ σε ίσους λόγους.
Γενικά
Κάθε παράλληλη προς μια πλευρά τριγώνου

χωρίζει τις άλλες πλευρές του, σε ίσους
λόγους.
Εφαρμογή Να υπολογιστούν τα χ, y σε καθεμιά από τις περιπτώσεις ιί) (ϋ).
ΑΒ = 4cm Λύση
(ί) Είναι ΜΝ || ΒΓ κι επομένως
AM MB ΑΒ
ΑΝ ΝΓ ΑΓ
3 4 -3 4 3 2
Έτσι έχουμε ------ = --------- ; Ά ρ α ------ ---- και
ΑΝ ΝΓ 6 ΑΝ 3
------= ------, οπότε ΑΝ = ----- = 4,5 cm και ΝΓ = — = 1,5 cm.

ΑΓ = 16cm ΝΓ 3 2 2
(Η)
1 (ϋ) 'Εφαρμόζοντας το θεώρημα του Θαλή στις παράλληλες εν ε2, ε3
2 χ y ΑΓ χ y 16
έχουμε — = — = ------ . Έτσι έχουμε ----- = ---- = ------- . Άρα
3 5 ΔΖ 3 5 8
χ y
3 -- = 2 και — = 2, οπότε χ = 2 · 3 = 6 cm και y = 2 · 5 = 10 cm.
3 5
ΑΣΚΗΣΕΙΣ
1. Να υπολογίσετε το χ σε καθεμιά από τις περιπτώσεις:
2. Στο τραπέζιο ΑΒΓΔ είναι ΔΕ = 8 cm και ΔΓ =13 cm.
Να υπολογίσετε τα α, β, γ, και δ.
3. Η πιέση που ασκείται στο φράγμα από το νερό,

εξαρτόται εκτός των άλλων παραγόντων και από
το μέρος χ του φράγματος που βρίσκεται κάτω από
την επιφάνεια του νερού. Να υπολογίσετε το χ.
4. Στο τρίγωνο ΑΒΓ είναι ΕΔΙΙΑΒ και ΕΖΙΙΑΔ. Να υπο

λογίσετε τα χ και y.
5. Στο διπλανό σχήμα είναι ΔΕΙΙΒΓ. Να δείξετε ότι

ΑΒ ΑΕ
-------= -------- . (Να φέρετε βοηθητικά από το Α μια
ΑΓ ΑΔ
ευθεία ε II ΒΓ)-
6. Στο διπλανό σχήμα είναι
Να δείξετε ότι είναι και
6.5 Όμοια πολύγωνα
Όταν λέμε π.χ. ότι «το ποδήλατο του Κωστή εί

ναι όμοιο με το ποδήλατο του Παύλου» αναγνωρίζου
με ότι τα δύο ποδήλατα έχουν κάποια κοινά
χαρακτηριστικά ανεξάρτητα από το μέγεθός τους, π.χ.
ίδιο χρώμα, ίδιο τιμόνι κτλ.
Στη γεωμετρία, όταν λέμε ότι δύο σχήματα είναι
όμοια, εννοούμε ότι το ένα είναι σμίκρυνση ή μεγέ
θυνση του άλλου.
Σχεδιάζουμε σε μια κόλλα χαρτί ένα τετράπλευ

ρο ΑΒΓΔ και βγάζουμε μια φωτοτυπία με σμίκρυνση
50%. Έτσι το τετράπλευρο Α'Β'Γ'Δ' είναι μια σμίκρυν
ση του ΑΒΓΔ, με κλίμακα 50 :100 = |1 : 2 |, και επομέ
νως τα τετράπλευρα αυτά είναι όμοια. Την κλίμακα 1/2
τη λέμε και λόγο ομοιότητας των τετραπλεύρων. Δύο
ίσα σχήματα μπορούμε να τα λέμε όμοια με λόγο ο
μοιότητας 1.
Τα όμοια τετράπλευρα ΑΒΓΔ και Α'Β'Γ'Δ' έχουν
πλευρές ανάλογες, γιατί Α'Β' = -^ -Α Β , Β'Γ' = -1 -Β Γ ,

2 2
Γ'Δ' = — ΓΔ, ΔΆ' = — ΔΑ και επομένως

2 2
Α'Β' _ Β 'Γ _ Γ'Δ' Δ'Α' / 1 \

ΑΒ ~ ΒΓ ~ ΓΔ ” ΔΑ \ 2 '
Μετρώντας τις αντίστοιχες γωνίες των τετράπλευ

ρων διαπιστώνουμε ότι είναι ίσες, δηλαδή A' = Α
Β' = Β, Ρ = Γ και Δ' = Δ.
Οι δύο αυτές ιδιότητες για τις πλευρές και τις
γωνίες των όμοιων τετραπλεύρων ισχύουν για οποια
δήποτε όμοια πολύγωνα και μας επιτρέπουν να ανα
γνωρίζουμε αν δύο πολύγωνα είναι όμοια.
Δηλαδή
Δύο πολύγωνα είναι όμοια, όταν έχουν τις

πλευρές τους ανάλογες και τις αντίστοιχες γω
νίες τους ίσες.
Εφαρμογές 1. Να εξετασθούν ως προς την ομοιότητα δύο κανονικά πολύγωνα που

έχουν τον ίδιο αριθμό πλευρών, π.χ. δύο κανονικό πεντάγωνα.
A
Λύση
Καθεμιά από τις γωνίες φ ενός κανονονικού πενταγώνου είναι

3
εγγεγραμένη με αντίστοιχο τόξο ίσο με τα — του κύκλου.
5
1 3
Επομένως είναι φ = — · — · 360° = 108°.
2 5
Έτσι τα κανονικά πολύγωνα ΑΒΓΔΕ και Α'Β'Γ'ΔΈ' έχουν πλευρές
ανάλογες, αφού
Α'Β' Β'Γ' Γ'Δ' ΔΈ' Ε'Α' λ'
-------- = --------- = ----------= ----------= --------- = ------- , και γω-
ΑΒ ΒΓ ΓΔ ΔΕ ΕΑ λ
νίες ίσες A' = Α = 108°, Β' = Β = 108° κτλ. 'Αρα τα κανονικά πο
λύγωνα, που έχουν τον ίδιο αριθμό πλευρών είναι όμοια. Από την
ομοιότητα αυτή προκύπτει ότι οι λόγοι αντίστοιχων τμημάτων των
πολυγώνων είναι ίσοι.
λ R αα
Έτσι, π.χ. είναι ---- = ------ = ------ .
λ' R'
R' α'α'
2. Τα παραλληλόγραμμα Α8ΓΔ και Α'Β'Γ'Δ' είναι όμοια. Να υπολογιστούν
οι πλευρές και οι γωνίες του ΑΒΓΔ καθώς και ο λόγος των περι
μέτρων των δυο παραλληλογράμμων.
Λύση
Είναι A = Α' = 60°, Δ = Δ' = 1 8 0 °-6 0 ° = 120°, Γ = 60° και

Β = 120°
3 cm
ΑΒ ΑΔ ΑΒ 3
Ακόμη -------= -------- , δηλαδή --------= ------ οπότε
Α'Β' Α'Δ' 4 2
3
ΑΒ = 4 · ---- = 6 cm.
2
Άρα ΑΒ = ΓΔ = 6 cm και ΒΓ = ΑΔ = 3 cm.
Ο λόγος των περιμέτρων τους είναι
2ΑΒ + 2ΒΓ 12 + 6 18 3
------------------ = ------------ = ------ = ---- , δηλαδή ίσος
2ΑΈ' + 2ΒΤ' 8+ 4 12 2
με το λόγο ομοιότητας. Γενικά ισχύει ότι:
Ο λόγος των περιμέτρων δυο όμοιων πολυγώνων είναι ίσος με το
λόγο της ομοιότητάς τους.
ΑΣΚΗΣΕΙΣ
1. Να εξετάσετε ως προς την ομοιότητα τα παραλληλόγραμμα ΑΒΓΔ και Α'Β'Γ'Δ1 στις πα
ρακάτω περιπτώσεις και σε όσες περιπτώσεις είναι όμοια να βρείτε το λόγο ομοιότητάς
τους.
Γ
4 cm Γ'
Δ Δ’
ΑΒ
2. Δύο παραλληλόγραμμα ΑΒΓΔ και Α'Β'Γ'Δ' έχουν A = Α' και . Να δεί-
ξετε ότι είναι όμοια. ΑΔ Α'Δ'
3. Τα τετράπλευρα ΑΒΓΔ και Α'ΒΤ'Δ' είναι Δ’ ν Γ

1
όμοια με λόγο ομοιότητας — . Να υπο-
3
λογιστούν τα μήκη χ κ, λ, μ και ν.
Δ Γ
4. Να βρείτε το λόγο ομοιότητας δυο κανονικών οκταγώνων που είναι εγγεγραμμένα σε κύ
κλους ακτινών 5 cm και 7 cm.
5. Να εξετάσετε αν τα ισοσκελή τρίγωνα ΑΒΓ και Α'Β'Γ' είναι όμοια και να υπολογίσετε
το λόγο των υψών τους .

6.6 Όμοια τρίγωνα
σχ.1
Α ΞΔ Θεωρούμε δύο τρίγωνα που έχουν τις γωνίες
τους ίσες, A = Δ, Β = Ε και Γ = Ζ.
Τοποθετούμε με διαφανές χαρτί το τρίγωνο ΔΕΖ
πάνω στο ΑΒΓ, πρώτα όπως φαίνεται στο σχ. 1 και
μετά όπως στο σχ. 2. Επειδή (σχ. 1) είναι Β = Ε, θα
είναι ΕΖ II ΒΓ και σύμφωνα με το θεώρημα του Θαλή
θα έχουμε:
ΔΕ ΔΖ
ρες που είναι απέναντι από τις ίσες γωνίες (αντίστοι

χες πλευρές) έχουν ίσους λόγους. Αυτό σημαίνει ότι
τα δύο τρίγωνα είναι όμοια.
Γενικά
Όταν δύο τρίγωνα έχουν τις γωνίες τους ίσες,

τότε έχουν και τις αντίστοιχες πλευρές τους α
νάλογες (δηλαδή είναι όμοια).
Αποδεικνύεται όμως ότι ισχύει και το αντίστροφο:
Όταν δύο τρίγωνα έχουν τις πλευρές τους α

νάλογες, τότε έχουν και τις αντίστοιχες γωνίες
τους ίσες (δηλαδή είναι όμοια).
Εφαρμογές 1. Να δειχθεί ότι τα τρίγωνα των παρακάτω περιπτώσεων είναι όμοια
και σε κάθε περίπτωση να γραφτούν οι ίσοι λόγοι ή οι ίσες γω
νίες που προκύπτουν από την ομοιότητα.
Λύση
(ί) Είναι Α κοινή και Β = Ε, οπότε Α + Β = Α + Ε.

Άρα Γ = 180° - (Α + Β) = 180° - (Α + Ε) = Ζ. Δηλαδή, όταν δύο
γωνίες ενός τριγώνου είναι ίσες με δύο γωνίες ενός άλλου τριγώ
νου, τότε τα τρίγωνα έχουν και τις τρίτες γωνίες τους ίσες και ε
πομένως είναι όμοια. Οι αντίστοιχες πλευρές των όμοιων τριγώνων
ΑΒΓ και ΑΕΖ είναι:
• η ΒΓ με την ΕΖ, που βρίσκονται απέναντι της κοινής γωνίας Α.

• η ΑΓ με την AΖ, που βρίσκονται απέναντι των ίσων γωνιών Β και Ε.
ΕΖ ΑΖ ΑΕ
• η ΑΒ με την ΑΕ. Άρα θα έχουμε ------ = -------- = -------- .
ΒΓ ΑΓ ΑΒ
ΔΕ 2,5 1 ΑΕ 2 2 1
(ϋ) Α (ϋ) Είναι -------= -------- = ------ , -------= ------- = ------ = ---- και
ΒΓ 5 2 ΑΒ 3+1 4 2
ΑΔ 3 3 _ 1
ΑΓ 2+4 6 2
ΔΕ ΑΕ ΑΔ , 1 ι
Άρα ------ = ------- = ------- ( = ---- και επομένως τα τρί-
ΒΓ ΑΒ ΑΓ ν 2 /
γωνα ΑΕΔ και ΑΒΓ είναι όμοια,' αφού έχουν πλευρές ανάλογες. Α
πέναντι από τις αντίστοιχες πλευρές ΑΔ και ΑΓ βρίσκονται οι γω
νίες ω και φ (αντίστοιχες γωνίες) κι επομένως ώ = φ. Ακόμη κ = λ,
επειδή βρίσκονται απέναντι από τις αντίστοιχες πλευρές ΑΕ και ΑΒ.
2. Ένα ραβδί ΓΔ τοποθετείται κατακόρυφα σε απόσταση 3,5 m από

τον κορμό ενός δένδρου, έτσι ώστε η σκιά του να καταλήγει στο
σημείο Τ, όπου καταλήγει και η σκιά του δένδρου. Να βρεθεί το
ύψος h.
Λύση
Τα τρίγωνα TAB και ΤΓΔ είναι οθρογώνια (Α = Γ = 90°) και έχουν

κοινή την οξεία γωνία τους ΐ . Άρα έχουν τις τρεις γωνίες τους ί
σες, οπότε είναι όμοια. Επομένως οι πλευρές τους είναι ανάλογες.
Έτσι έχουμε
h AT h AT
— = ------ ή -------= --------------- . Με αντικατάσταση των
ΓΔ ΓΤ ΓΔ Α Τ -Α Γ
h 5
δεδομένων βρίσκουμε -------- = ——_ , οπότε
1, 2 5 -3 ,5
5 6
h = 1,2 · —— — = ------- = 4. Δηλαδή το ύψος του δένδρου
1,5 1,5
είναι 4 m.
ΑΣΚΗΣΕΙΣ.
1. Να δείξετε ότι τα παρακάτω ζεύγη τριγώνων είναι όμοια και σε κάθε περίπτωση να γρά
ψετε τους ίσους λόγους ή τις ίσες γωνίες που προκύπτουν από την ομοιότητα.
2. Ο παρατηρητής ΒΔ βλέπει το φως του

λαμπτήρα Γ μέσα από τον καθρέπτη Κ.
Όπως είναι γνωστό από τη φυσική, οι
ακτίνες ανακλώνται στην επιφάνεια του
καθρέπτη έτσι, ώστε να είναι φ = ώ. Να
υπολογίσετε το ύψος του φανοστάτη
ΑΓ, όταν είναι ΑΚ = 3 m, ΚΒ = 2 m, και
το ύψος του παρατηρητή 1,70 πι.
3. Για να υπολογίσουμε το πλάτος ενός

ποταμού μετρήσαμε τις αποστάσεις
ΑΓ = 35 m, ΓΔ = 4 m, και ΔΕ = 20 m. Να
βρείτε το πλάτος χ.
A Ε 20 Δ
4. Σε πόση απόσταση h πρέπει

να τεθ εί το αντικείμενο
ΑΒ = 1,5 m, ώστε το είδωλό Β'
του να είναι Α'Β'=1,5 cm; ΙΑ ’
5. Πόσο περίπου είναι το μήκος ΓΑ της σκιάς της Γης,
όταν είναι γνωστό ότι είναι R = 6,96-10 Km,
ρ = 6378 Km και η απόσταση Ήλιου - Γης
ΗΓ =1,496 · 108 Km περίπου;
Τ ΑΒ ΒΓ ΓΑ
6. Τα τρίγωνα ΑΒΓ και Α'ΒΤ' έχουν -------= ------- = -------- = λ. Σε καθεμιά από τις ε-
Α'Β' Β 'Γ ΓΑ '
ΑΔ
πόμενες περιπτώσεις να δείξετε ότι -------= λ.
Όπως βλέπουμε στο παραπάνω σχήμα, τα τρίγωνα

2
ΑΒΓ και Α 'Β Τ' είναι όμοια με λόγο ομοιότητας — .
Μετρώντας τα εμβαδά των τριγώνων αυτών με

μονάδα εμβαδού το τρίγωνο τ έχουμε (ΑΒΓ) = 4τ και
(Α'Β'Γ) = 25τ.
Έτσι ο λόγος των εμβαδών αυτών είναι
(ΑΒΓ) 4 ~
2 2
(Α'ΒΤ') 25 5
Δηλαδή ο λόγος των εμβαδών των όμοιων τριγώνων
ΑΒΓ και Α'Β'Γ' είναι ίσος με το τετράγωνο του λόγου
ομοιότητας.
Στα δυο τετράγωνα του σχήματος πλευρών α και
β έχουμε λόγο ομοιότητας - ° - και λόγο εμβαδών

β
2
α α _ / α
β2 " I β
Ακόμη σε δύο όμοια ορθογώνια έχουμε λόγο
εμβαδών
α _Ει α· β α _β_
ε2 χ· y χ y
Ε2
Επειδή όμως = _β_ θα είναι
χ y
X
2
Ε, _ _ α . α ( α
ε2 χ χ ’ χ
Γενικά ισχύει
Ο λόγος των εμβαδών δύο όμοιων σχημάτων

είναι ίσος με το τετράγωνο του λόγου ο
μοιότητας.
Εφαρμογές 1. Σε ένα χάρτη κλίμακας 1 : 5 000 μετρήθηκε το εμβαδό μιας επίπε-

2
δης ορθογώνιας περιοχής και βρέθηκε ίσο με 10 cm .Πόσα στρέμ
ματα είναι το πραγματικό εμβαδό της περιοχής αυτής;
Λύση
Επειδή τα σχήματα της περιοχής στο χάρτη και στο έδαφος είναι
όμοια, ο λόγος των εμβαδών τους είναι ίσος με το τετράγωνο του
λόγου ομοιότητας, δηλαδή της κλίμακας. Έτσι, αν χ cm
10 / 1 \2
είναι το ζητούμενο εμβαδό, θα έχουμε ------ = | ------- ] .
χ 5 000
Ά ρα χ = 10 · 5 000 = 250 000 000 cm 2
ή χ = 250 000 000: 10 000 = 25 000 πι2 κι επομένως χ = 25

στρέμματα.
ο 2. Στο διπλανό κώνο το επίπεδο του κυκλικού δίσκου (Α, ρ) είναι πα
ράλληλο προς τη βάση και ΟΒ είναι το ύψος του κώνου. Να δειχθεί
ΕμΡ·(Α, Ρ) = / ΟΑ ι 2
Εμβ. (Β, R) ~ ' ΟΒ '
(Η) ότι ο λόγος των κυρτών επιφανειών των κώνων που έχουν βά-
2
σεις (Α, ρ) και (Β, R) είναι ίσος προς
/ -------
υΑ \
V ΟΒ I
Λύση
Εμβ. (Α, ρ) πρ
(ί) Είναι
Εμβ. (Β, R) nR R (τ )
Αλλά από τα όμοια τρίγωνα ΟΑΓ και ΟΒΔ έχουμε
ρ _ ΟΓ
R ΟΔ
Εμβ. (Α,ρ)
Εμβ. (B,R)
(ϋ) Ο λόγος των κυρτών επιφανειών είναι

πρ · ΟΓ ρ ΟΓ ΟΑ ΟΑ
nR · ΟΔ R ΟΔ ΟΒ ΟΒ
ΑΣΚΗΣΕΙΣ
2
1. Πόσα cm σε χάρτη κλίμακας 1 : 10 000 αντιστοιχούν σε έναν αγρό 150 στρεμμάτων;
2
2. Ένα τραπέζιο έχει εμβαδό 250 cm . Κατασκευάζουμε ένα δεύτερο τραπέζιο που έχει ί-
3
σες γωνίες με το πρώτο και κάθε πλευρά του είναι ίση με τα ---- της αντίστοιχης
5
πλευράς του πρώτου. Να βρεθεί το εμβαδό του δεύτερου τραπεζίου.
3. Ένα ορθογώνιο έχει διαστάσεις 5 cm και 7 cm. Να βρείτε τις διαστάσεις ενός άλλου
ορθογωνίου όμοιου προς αυτό που να έχει εμβαδό ί) διπλάσιο, ϋ) τριπλάσιο, Hi) 10-πλάσιο.
4. Στο ισοσκελές τρίγωνο ΑΒΓ(ΑΒ = ΑΓ) είναι ΜΓ = 3ΜΒ και ΜΔ _Ι_ΑΒ,

ΜΕ_Ι_ΑΓ. α) Να δείξετε ότι τα τρίγωνα ΜΕΓ, ΜΔΒ είναι όμοια και
ότι Εμβ. ΜΕΓ = 9 · Εμβ. ΜΔΒ. β) Αν το άθροισμα των εμβαδών των
2
τριγώνων ΜΕΓ και ΜΔΒ είναι 20 cm , να βρείτε το εμβαδό
καθενός.
5. Να δείξετε ότι ο λόγος της ολικής επιφάνειας του κώνου που έ
χει βάση (Α, ρ) προς την ολική επιφάνεια του κώνου που έχει βά-
/ ΟΑ \2
ση (Β, R) είναι ίσος με -------
' OB I
6. Δύο κανονικά πολύγωνα που έχουν τον ίδιο αριθμό πλευρών έχουν αποστήματα α = 5 cm
και α' = 2 cm. Να βρείτε το εμβαδό του κανονικού πολυγώνου που έχει απόστημα α', αν
2
το εμβαδό του άλλου είναι 50 cm .
7. Τα ύψη δύο όμοιων κυλίνδρων έχουν λόγο 3. Να βρεθεί ο λόγος των κυρτών επιφανειών
τους καθώς και ο λόγος των ολικών επιφανειών τους.
6.8 Όγκοι όμοιων σχημάτων
Ο δεύτερος κύβος είναι μια μεγένθυση του πρώ

του, δηλαδή οι κύβοι αυτοί είναι σχήματα όμοια
με λόγο ομοιότητας —— = — .
β 3
Ο λόγος των όγκων τους είναι

3 3
= ί---- )3, δηλαδή ίσος με τον κύβο
β 3 \ 3 I
του λόγου ομοιότητας.
Ο δεύτερος κύλινδρος είναι μια σμίκρυνση του

πρώτου, δηλαδή οι κύλινδροι αυτοί είναι σχήματα ό
μοια. Ο λόγος ομοιότητάς τους είναι
Ρ2 U2 1
Pi Ui 2
ει = 2
Οι όγκοι τους είναι
2 2
Vi = πρ-, Ut και V2 = πρ2 υ2. Άρα ο λόγος των
όγκων τους είναι
2 2
>
n p 2 u2 u2
CM I
p2
II
I
2 '
V, np^ u. Pi U1
1
( 1
8 l 2
δηλαδή πάλι ίσος με τον κύβο του λόγου ομοιότητας.

Γενικά
Ο λόγος των όγκων δύο όμοιων στερεών είναι

ίσος με τον κύβο του λόγου ομοιότητας.
Εφαρμογές 1. Η ακτίνα του πλανήτη Δία είναι περίπου 30 φορές μεγαλύτερη α

πό την ακτίνα του Ερμή. Να βρεθεί πόσες φορές μεγαλύτερος εί
ναι ο όγκος του Δία από τον όγκο του Ερμή.
Λύση
Τα σχήματα των δύο πλανητών είναι σφαίρες με λόγο ομοιότη-

ακτίνα Δία όγκος Δία a ____
τας --------------— = 30. Επομένως ----------------- = 30 =27 000.
ακτίνα Ερμή όγκο Ερμή
Άρα όγκος Δία = 27 000 χ όγκο Ερμή

Ο
Στο διπλανό σχήμα είναι R = 3 cm, OK = 6 cm και ΟΛ = 2 cm. Να
βρεθεί ο όγκος του κόλουρου κώνου, δηλαδή του μέρους του κώ
νου που βρίσκεται μεταξύ των κυκλικών δίσκων (Κ, R) και
(Λ ,ρ ).
Λύση
Ο ζητούμενος όγκος V βρίσκεται, αν από τον όγκο V-, του μεγά

λου κώνου αφαιρέσουμε τον όγκο V2 του μικρού κώνου. Επειδή οι
δύο κώνοι είναι όμοιοι, ο λόγος των όγκων τους είναι ίσος με τον
κύβο του λόγου ομοιότητας.
νι / 6 \3
Επομένως ------= ------| = 27 οπότε
V2 \ 2 I
27V2 V, και V2 = — Vv
27
1 26 26 1
Άρα V = V ,-------- V, = ------- V, -----· ------ π32υ =
27 27 27 3
26 · 3,14 3
9 cm .
9
ΑΣΚΗΣΕΙΣ
1
1. Ο λόγος των ακτινών δύο όμοιων κυλίνδρων είναι — . Να βρεθεί πόσες φορές ο έ
νας όγκος είναι μεγαλύτερος από τον άλλο. 3
2. Τα μήκη δύο όμοιων ορθογώνιων παραλληλεπιπέδων είναι α = 2 cm και β = 3 cm. Να βρείτε

3
τον όγκο του πρώτου όταν ο όγκος του δεύτερου είναι 54 cm .
3. Μια ζυθοβιομηχανία συσκευάζει τη μπύρα σε δύο μεγέθη όμοιων μεταλλικών κυλινδρι

κών κουτιών που έχουν ύψη 15 cm και 20 cm και αντίστοιχες τιμές πώλησης 45 δρχ.
και 100 δρχ. Να βρείτε ποιό κουτί συμφέρει να αγοράσουμε.
3
4. Μια πυραμίδα έχει όγκο 50 cm ύψος 2 cm. Αν μια δεύτερη πυραμίδα έχει όγκο 1350
3
cm και είναι όμοια προς την πρώτη, να βρείτε το αντίστοιχο ύψος της.
5. Δύο όμοιοι κώνοι έχουν ακτίνες ρ, = 8 cm και ρ2 = 12 cm.Να βρείτε

α) το ύψος υ-, του πρώτου, αν υ2 = 3 cm.
β)το εμβαδό Ε, του πρώτου, αν Ε2 = 720 cm
γ) τον όγκο V, του πρώτου, αν V2 = 328 cm
1. Στο παρακάτω σχήμα οι ευθείες ε και ε' τέμνονται εκτός του φύλλου σχεδίασης. Ενώ
νουμε τα σημεία A, Β και βρίσκουμε το σημείο τομής Μ των διχοτόμων των γωνιών A
και Β. Κάνουμε το ίδιο για δύο άλλα σημεία Γ, Δ και έστω Ν το σημείο τομής των διχο
τόμων των γωνιών Γ και Δ. Να δείξετε ότι η ευθεία ΜΝ διχοτομεί τη γωνία των ευθειών
ε και ε'.
2. Να χωρίσετε ένα ευθύγραμμο τμήμα ΑΒ = 7 cm σε τρία τμήματα χ, y και ζ, ώστε να

χ y ζ
είναι
2 3 4
3. Οι οθόνες των τηλεοράσεων κατασκευάζονται έτσι, ώστε το ύψος τους να είναι ίσο με
3
τα ---- του μήκους τους, ενώ το μέγεθος των τηλεοράσεων συνήθως εκφράζεται με
4
το μήκος της διαγώνιου της οθόνης τους, ί) Να αιτιολογήσετε ότι οι οθόνες όλων των
τηλεοράσεων είναι όμοια σχήματα, ϋ) Να βρείτε τις διαστάσεις σε cm της οθόνης σε μια
τηλεόραση 20 ιντσών.
4. Το χαρτί φωτοτυπίας τύπου Α4 είναι τέτοιο, ώστε όταν το διπλώσουμε προκύπτει ορθο
γώνιο όμοιο με το αρχικό ορθογώνιο. Να βρεθεί ο λόγος των διαστάσεων ενός φύλλου
φωτοτυπίας.
5. Αν η ακμή ενός κύβου αυξηθεί κατά 30% του μήκους της, να βρεθεί κατά πόσο % θα
αυξηθεί, ί) το εμβαδό της επιφάνειας του κύβου, ϋ) ο όγκος του κύβου.
6. Τρία μοντέλλα ορθογώνιων παραλληλεπιπέδων έχουν διαστάσεις α, β, γ και είναι κατα

σκευασμένα, το πρώτο με σύρμα, το δεύτερο με χαρτόνι και το τρίτο με πηλό. Πόσο πε
ρισσότερο σύρμα, χαρτόνι και πηλό θα χρειαστείτε για να κατασκευάσετε από ένα
ορθογώνιο παραλληλεπίπεδο κάθε είδους, όμοιο προς το αρχικό με λόγο ομοιότητας 3;
7. Σε ένα ορθογώνιο τρίγωνο ΑΒΓ (Α = 90°) φέρνουμε το

ύψος ΑΔ. ί) Να δείξετε ότι τα τρίγωνα ΑΔΒ, ΑΒΓ και ΑΔΓ
είναι όμοια ανά δύο.
Β Δ Γ
ϋ) Να χρησιμοποιήσετε τις ομοιότητες αυτές για να υπολογίσετε το χ σε καθένα από
τα επόμενα σχήματα.
(I) (II) Β (III)
Α Γ
Θαλής ο Μιλήσιος (624-547 π.Χ.)
Ο Θαλής ήταν ένας από τους επτά σοφούς της Αρχαίας Ελλάδας. Καταγόταν από τη
Μίλητο της Ιωνίας. Την εποχή του Θαλή η Ιωνία, που βρισκόταν στα Μικρασιατικά παράλια
προς το Αιγαίο και περιλάμβανε πολλές σπουδαίες ελληνικές αποικίες (Μίλητο, Έφεσο, Σμύρνη,
Φώκαια, Χίο, Σάμο), ήταν το κέντρο του ελληνικού πολιτισμού. Ο Θαλής ταξίδεψε στην Αίγυ
πτο και τη Βαβυλώνα και γνώρισε από κοντά τον πολιτισμό των αρχαίων αυτών λαών.
Για τα επιστημονικά επιτεύγματα του Θαλή λέγονται πολλά και είναι δύσκολο να ξεχω
ρίσει κανείς πόσα από αυτά δεν οφείλονται στο θρύλο που δημιουργήθηκε γύρω από την
προσωπικότητά του. Έτσι λέγεται π.χ. ότι
• μέτρησε το ύψος των πυραμίδων και
απέσπασε το θαυμασμό του βασιλιά της Αι-
γύπτου Άμασι. Για τη μέτρηση αυτή χρησιμο
ποίησε ένα ραβδί, το οποίο στήριξε κάθετα
πάνω στο έδαφος, και μέτρησε τη σκιά της
πυραμίδας, όταν το μήκος της σκιάς του ρα
βδιού έγινε ίσο με το μήκος του. Τότε, όπως
φαίνεται από τα όμοια τρίγωνα, τα όμοια τρί
γωνα, το μήκος και της σκιάς της πυραμίδας
θα είναι ίσο με το ύψος της.
.Γ ΐ
• πρόβλεψε την έκλειψη του Ήλιου που έγινε το 585 π.Χ.
• Μετρούσε την απόσταση ενός πλοίου

από το λιμάνι και ενδέχεται γΓαυτό να χρη
σιμοποιούσε την εξής μέθοδο: Από ένα σημείο
Λ προχωρούσε κάθετα στην Λ Π και άφηνε
ένα σημάδι Μ. Έπαιρνε ΚΜ = ΜΛ και προχω
ρούσε κάθετα στην ΚΛ μέχρι ενός σημείου A
ώστε η AM να περνά από το Π. Από τα ίσα
τρίγωνα ΑΚΜ και ΠΛΜ βρίσκεται τότε τι εί
ναι ΛΠ = ΑΚ.
Ο Θαλής είναι ο πρώτος φιλόσοφος που επιχείρησε να ερμηνεύσει τον κόσμο απορρί-
πτοντας τους μέχρι τότε μύθους και λέγοντας ότι όλα τα πράγματα και τα φαινόμενα στη
φύση έχουν ως αρχή το νερό.
Η μεγαλύτερη όμως προσφορά του Θαλή στην ανθρωπότητα είναι ότι αυτός πρώτος χρη
σιμοποίησε τις αποδείξεις στα μαθηματικά και έδωσε έτσι το βασικό εργαλείο για την ανά
πτυξη των επιστημών. Από τις προτάσεις της Γεωμετρίας που αποδίδονται στην Θαλή είναι
οι παρακάτω:
• Η διάμετρος κάθε κύκλου χωρίζει το κύκλο σε δύο ίσα τόξα.
• Οι κατακορυφήν γωνιές είναι ίσες.
• Οι προσκείμενες στη βάση γωνίες του ισοσκελούς τριγώνου είναι ίσες.
• Η εγγεγραμένη γωνία που βαίνει σε ημικύκλιο είναι ορθή.
• Δύο τρίγωνα είναι ίσα, όταν μια πλευρά και οι προσκείμενες σ’ αυτή γωνίες του ε
νός είναι ίσες με μια πλευρά και τις προσκείμενες σ’ αυτή γωνίες του άλλου.
Τριγωνομετρία
7.1 Τριγωνομετρικοί αριθμοί οξείας γωνίας
Έστω μια ορισμένη οξεία γωνία χόγ = ώ. Από έ

να σημείο Α της Oy φέρνουμε ΑΚ_Ι_Οχ και σχημα-
ΑΚ
τίζουμε το λόγο ------- . Ομοίως από ένα άλλο ση-
ΟΑ
μείο Β της Oy φέρνουμε ΒΛ_ΐ_Οχ και σχηματίζουμε
. . ΒΛ
το λογο --------- .
ΟΒ
Παρατηρούμε ότι τα τρίγωνα ΑΟΚ και ΒΟΛ είναι
όμοια, γιατί είναι ορθογώνια και έχουν τη γωνία ώ,
κοινή.
ΑΚ ΟΑ . ΑΚ ΒΛ
Επομένως ------- ή --------- = -------
ΒΛ ΟΒ ΟΑ ΟΒ
ΑΚ
Βλέπουμε δηλαδή ότι ο λόγος είναι ο ί
ΟΑ
διος για οποιαδήποτε θέση του Α πάνω στην Oy.
Ο σταθερός αυτός λόγος που αντιστοιχεί στη γω

νία ώ, είναι, όπως μάθαμε στη Β' τάξη, το ημω, δηλα-
χ ΑΚ
δη ---------= ημω.
ΟΑ
Από την ομοιότητα των τριγώνων ΑΟΚ και ΒΟΛ
ΟΚ
συμπεραίνουμε ακόμα ότι και οι λόγοι και
ΟΑ
ΑΚ
είναι σταθεροί.
ΟΚ
ΟΚ
Ο σταθερός λόγος είναι το συνω, δηλα-
ΟΑ
OK Ω , ,. ΑΚ
δη --------- = συνω και ο σταθερός λόγος
ΟΑ ΟΚ
ΑΚ
είναι η εφω, δηλαδή = εφω.
ΟΚ
Οι τρεις αριθμοί ημω, συνω και εφω είναι οι τρι

γωνομετρικοί αριθμοί της γωνίας ω.
Σύμφωνα με τα παραπάνω σε ένα ορθογώνιο τρί

γωνο ΑΒΓ (Α = 90°), οι τριγωνομετρικοί αριθμοί μιας
οξείας γωνίας του, π.χ. της Β, είναι:
r
ΑΓ απέναντι πλευρά
ημβ
ΒΓ υποτείνουσα
ΑΒ προσκείμενη πλευρά
συνΒ
ΒΓ υποτείνουσα
ΑΓ απέναντι πλευρά
εφΒ
ΑΒ προσκείμενη πλευρά
Τριγωνομετρικοί Στο ορθογώνιο τρίγωνο ΑΒΓ παρατηρούμε ότι

αριθμοί
ΑΓ ΑΓ
συμπληρωματικών ημΒ ------------ αλλά και συνΓ = ---------, δηλαδή
γωνιών ΒΓ ΒΓ
Γ ημΒ = συνΓ.
Όμως οι γωνίες Β και Γ, σαν οξείες γωνίες ορ
θογωνίου τριγώνου, είναι συμπληρωματικές, δηλαδή
Β + Γ = 90° ή Β = 90° - Γ.
Επομένως ημ(90° - Γ) = συνΓ. Ομοίως βρίσκουμε
και ότι συν(90° - Γ) = ημΓ.
Γενικά, για τις συμπληρωματικές γωνίες ω και
90° - ω ισχύει
ημ(90°-ω ) = συνω και συν(90°-ω) = ημω
Για παράδειγμα είναι:

ημ76° = συν (90°-76°) συν 62° = ημ(90°-62°)
= συν14° = ημ28°
Με τη βοήθεια των τριγωνομετρικών αριθμών λύ
νουμε προβλήματα υπολογισμού μηκών ή γωνιών.
Στους υπολογισμούς αυτούς χρησιμοποιούμε τριγωνο
μετρικούς πίνακες (ή κομπιουτεράκι).
Παράδειγμα Να υπολογιστεί το χ σε καθένα από τα τρίγωνα
Λύση
(ί) Είναι εφ20° = Χ ή χ = 15 εφ20° 15 · 0,364 = 5,46 cm,

15
(ϋ) Είναι συν44° = ------ ή χ = 23 συν44° 23 · 0,719 = 16,537 mm.

23
3,6 , 3,6 3,6

(Μι) Είναι ημ35° = --------- ή χ = ---------- 6,27 m.
ημ35° 0,574
(ϊν) Είναι ημχ = — = 0,6 και από τους πίνακες βρίσκουμε ότι
5
χ =, 37°.
5
(ν) Είναι συνχ = -------- 0,385 και ομοίως βρίσκουμε χ 67°
13
40
(νί) Είναι εφχ ------------ - 4,444 οπότε χ ^ 77°
9
Εφαρμογή Αν Α Α 'Χ ε , ΒΒ' Χ ε , τα A', Β' λέγονται προβολές των Α, Β αντί-
Β στοίχως πάνω στην ευθεία ε και το τμήμα Α'Β' προβολή του ΑΒ
πάνω στην ε. Να υπολογιστεί η προβολή Α'Β', αν είναι ΑΒ = 10 cm
και η γωνία ω που σχηματίζουν οι ευθείες ΑΒ και ε είναι ω = 35°.
Λύση
Φέρνουμε Α Μ Χ Β Β ', οπότε A = ω ως εντός εκτός και επί τα αυτά

των παραλλήλων AM και ε που τέμνονται από την ΑΒ. Στο ορθο
γώνιο τρίγωνο ΑΜΒ έχουμε AM = ΑΒ συνω. Αλλά από το ορθογώ
νιο ΑΑ'Β'Μ έχουμε Α 'Β ' = AM κι επομένως είναι
Α'Β' = ΑΒ · συνω
Ά ρ α Α ’Β' = 'ίο · συν35° 10 · 0,819 = 8,19 cm.
1. Με τη βοήθεια το διπλανού τριγώνου, που είναι ορθογώνιο και Γ

ισοσκελές, να δείξετε ότι
\Ι~2 Ά Τ
ημ45° = --------- , συν45° = --------- , εφ45° = 1.
2 2
2. Με τη βοήθεια το διπλανού τριγώνου, που είναι ισόπλευρο με

πλευρά 2 μονάδες, να συμπληρώσετε τον πίνακα:
ημ30° συν30° εφ30° ημ60° συν60° εφ60°
3. Στο διπλανό σχήμα να υπολογίσετε ί) τη γωνία Α Β Γ και

ϋ) τη χορδή ΓΔ.
4. Αν είναι ΑΒ = 10 cm, να υπολογίσετε την προβολή του πάνω στην ΕΓ.
5. Μια μηχανότρατα Μ αναχώρησε από το λιμάνι Λ, όπως

στο σχήμα. Αν η μηχανότρατα διάνυσε 25 Km, να βρείτε
πόσο βόρεια (ΛΡ) και πόσο ανατολικά (ΛΣ) από το λιμάνι
βρίσκεται.
6. Να βρεθεί το ύψος της εξέδρας στην οποία ανεβαίνει ο

δασοφύλακας και παρητηρεί το δάσος για πυρκαγιά.
7. Μια κανονική τετραγωνική πυραμίδα έχει πλευρά βάσης

α = 4 cm και ύψος υ = 6 cm. Να υπολογίσετε ί) τις ακμές
της, ϋ) τις γωνίες που σχηματίζουν οι ακμές με τις δια
γώνιες του τετραγώνου της βάσης στις κορυφές που συ-
ναντώνται.
8. Από την κορυφή ενός φάρου ύψους 64 m παρατηρεί ο φύλακας καράβια υπό γωνία βά
θους δ. Αν λ η απόσταση του καραβιού, να συμπληρώσετε τον πίνακα.
γωνία βάθους: δ 4° 26° 6° 11°

απόσταση
καραβιού: λ
9. Να αποδείξετε ότι ί) ημχ + συν (90° - χ) = 2ημχ
ϋ) η μ χ -σ υ ν (9 0 ° -χ ) = 0
10. Να αποδείξετε ότι το εμβαδό Ε ενός τριγώνου Α Β Γ είναι Ε = — αβημΓ.

2
7.2 Τριγωνομετρικοί αριθμοί οποιοσδήποτε

γωνίας
Παίρνουμε ένα ορθογώνιο τρίγωνο ΑΒΓ (Α = 90°)

με πλευρές π.χ. ΑΒ = 4 cm, Α Γ = 3 cm οπότε
ΒΓ = 5 cm. Τότε έχουμε ημω = -5 -, συνω = -^ ~ και

5 5
* = ------.
εφω 3
4
Στη συνέχεια τοποθετούμε το τρίγωνο αυτό σε έ
να σύστημα αξόνων xOy έτσι, ώστε η κορυφή Β να
συμπέσει με την αρχή Ο και η πλευρά ΒΑ να βρεθεί
πάνω στον ημιάξονα Οχ.
Τότε η κορυφή Γ θα συμπέσει με ένα σημείο Μ
που θα έχει τετμημένη 4 και τεταγμένη 3, δηλαδή θα
είναι Μ(4,3).
Έχουμε τώρα
3 τεταγμένη του Μ
ημω = ------ = ------------------ — — !-------------- ------ —
5 απόσταση του Μ από το Ο
4 τετμημένη του Μ
συνω = ------ = ----------------- — !------------------------------
5 απόσταση του Μ από το Ο
3 τεταγμένη του Μ
εφω = = ---------— — !---------------
4 τετμημένη του Μ
Μπορούμε να φανταστούμε ότι η γωνία ώ σχημα

τίζεται από την ημιευθεία Οχ, όταν αυτή περιστραφεί
γύρω από το Ο αντίθετα με τους δείκτες του ρολο
γιού ή όπως λέμε κατά τη θετική φορά, μέχρι να συ-
μπέσει με την ημιευθεία ΟΜ. Αν η Οχ συνεχίσει να
περιστρέφεται έτσι και μετά την Oy, θα πάρουμε γω
νίες μεγαλύτερες από 90°.
Σε κάθε περίπτωση παίρνουμε ένα σημείο Μ(χ, y)
τέτοιο, ώστε χΟΜ = ω. Αν θέσουμε ΟΜ = ρ, ορίζου
με να είναι
y , X y
ημω = συνω = ------, εφω = - ϊ —
Ρ Ρ X
Παράδειγμα I.
4 -4 4 -4 4
σ υ ν ω = ------ , συνφ = ---------- = ---------- , συνθ = --------- συνσ = —
5 5 5 5 5
3 3 -3 3
εφω = — , εφφ = — εφσ = -------- = ---------
4 -4 4 4
Παράδειγμα II.
Η ι - Π - / ι - ι ι
y
0
ο
27 0
rΛ
κ 90 Ο 0 ) 8 () ° °
ί λ J )
Λ
X * χ 0 X 0 X
0 0
X O fΛ ·.= C ° Χ Ο Ν = 9 (r Χ Ο Γ Λ = 8C ( Ο Μ 2 7 0 "
Μ (C 2 )
/
ι 0 2 0
συνΟ° = — = 1 συν90° = — = 0, συν180° = - = -1 , συν270° = — =' 0
2 2
ημ0° = — = 0, ημ90° = — = 1 ημ180° = — = 0, ημ270° = --------- = - 1

2 2 2 2
εφ0° = — =0 εφ90° δεν ορίζεται εφ180° = — =0 εφ270° δεν ορίζεται

2 -2
Από το παράδειγμα I βλέπουμε ότι το ημω και
συνω είναι γενικά αριθμοί μεταξύ του - 1 και του 1,
αφού οι αριθμοί |χ|, |y| εκφράζουν τις κάθετες πλευ
ρές ορθογωνίου τριγώνου στο οποίο η υποτείνουσα εί
ναι ρ > |χ|, p>|y|.
Ακόμη από το παράδειγμα II βλέπουμε ότι σε ει
δικές περιπτώσεις τα ημω, συνω παίρνουν και τις τι
μές - 1 , 1 και 0.
Γενικά για οποιαδήποτε γωνία ω ισχύουν
- 1 <συνω<1 - 1 <ημω<1
Όπως βλέπουμε (παράδ. I) το πρόσημο των τρι

γωνομετρικών αριθμών εξαρτάται από το τεταρτημό
ριο στο οποίο βρίσκεται το σημείο Μ. Το πρόσημο
αυτό σε κάθε τεταρτημόριο φαίνεται στον παρακάτω
πίνακα.
ΤΡ*Υ· Α ρ ι θ μ .— — 1ο 2ο 3ο 4ο
ημχ + + — —
συνχ + — —
+
εφχ + - + -
Εφαρμογές 1. Δίνεται το σημείο Μ (-2 ,3 ). Να υπολογιστούν οι τριγωνομετρικοί α

ριθμοί της γωνίας χΟΜ * ω.
Λύση
y 3
Είναι ημω = — = ------
Ρ Ρ
X -2
συνω = ------= --------- ■
—
Ρ Ρ
3 3
εφ ω = --------= ----------- .*
3
-2 2
Για να υπολογίσουμε επομένως το ημω και το συνω, πρέπει να
γνωρίζουμε το μήκος ρ. Από το πυθαγόρειο θεώρημα έχουμε
ρ = λ/22 + 32 = V l3 .
3 3 V73 3 · '/ Ϊ 3
Επομένως ημω = --------------= -------------------— — = -------------------
V 13 ^ 13 · ^ 13 13
3 · 3,61 10,83
---------------- = ------ ------- ~ 0,83
13 13
-2 2 V l3 2 · V l3
και συνω = --------------= ---------------------------------- = -----------------------
VT3 νΑΪ3 · VT^ 13
2 · 3,61 7,22 .
~ ---------------------------- = — ----------- ~ - 0,56
13 13
2. Να υπολογιστούν οι τριγωνομετρικοί αριθμοί της γωνίας των 220°
Λύση
Σε ένα σύστημα αξόνων xOy σχεδιάζουμε με το μοιρογνωμόνιο γω

νία χ ό ζ = 220°. Πάνω στην Ο ζ παίρνουμε τυχαίο σημείο Μ και βρί
σκουμε τις συντεταγμένες του Μ ( -2 , -1 ,7 ). Μετράμε επίσης ή
υπολογίζουμε το ΟΜ, που είναι ρ ~ 2,6.
Επομένως
y - 1 ,7
ημ220° = -
Ρ 2,6
X -2
συν220° =
Ρ 2,6
y -1 ,7
εφ220° =
X -2
3. Να βρεθεί η μεγίστη και η ελάχιστη τιμή της παράστασης

3ημχ + 2.
Λύση:
Γνωρίζουμε ότι -1 < η μ χ < 1 [Πολλαπλασιάζουμε με το θετικό 3]

3 ( — 1) < 3 ημχ < 3 · 1 [Προσθέτουμε το 2]
3 (— 1) + 2 < 3 η μ χ + < 3 · 1 + 2
Επομένως -1 < 3 η μ χ + 2 < 5
Δηλαδή η μέγιστη τιμή της παράστασης είναι το 5 και η ελάχιστη

το - 1 .
ΑΣΚΗΣΕΙΣ
1. Να σχεδιάσετε σε τετραγωνισμένο χαρτί ένα σύστημα αξόνων xOy και να πάρετε τα ση
μεία i) A (5,12), Μ) Β( — 5, — 12), ϋί) Γ (-5 ,1 2 ) και ίν) Δ(5, — 12). Να υπολογίσετε τους τριγω
νομετρικούς αριθμούς των γωνιών χ0Α , χ0Β, χ ό Γ και Χ0Δ.
2. Σε ένα σύστημα αξόνων xOy, σχεδιασμένο σε τετραγωνισμένο χαρτί, να φέρετε την η-
μιευθεία ΟΑ, ώστε χΟΑ = 150°. Ν,α βρείτε τους τριγωνομετρικούς αριθμούς της γωνίας
αυτής.
3. Με τον ίδιο τρόπο να υπολογίσετε τους τριγωνομετρικούς αριθμούς των γωνιών ί) 210°,
ϋ) 300°, ίϋ) 240°.
4. Να υπολογίσετε τα γινόμενα ί) συν360° · συν180° · ημ90° · ημ270° και

Μ) (1 + εφ180°) (1 + εφ360°).
5. Να βρείτε τη μέγιστη και την ελάχιστη τιμή των παραστάσεων i) A = 2συνχ + 3,

ii) Β = 3ημχ + 5ouvy.
6. Να βρείτε, χωρίς να τους υπολογίσετε, το πρόσημο των τριγωνομετρικών αριθμών των

γωνιών ί) 80°, ϋ) 145°, ίϋ) 210° και ίν) 340°
7. Σε τετραγωνισμένο χαρτί |να σχεδιάσετε ένα σύστημα αξόνων με αρχή Ο και έναν κύκλο
(0,5 cm). Στη συνέχεια να γράψετε μια ημιευθεία ΟΡ ώστε χΌ Ρ = 40° (Ρ σημείο του κύ
κλου). Να μετρήσετε τώρα κατάλληλα τμήματα και να υπολογίσετε τους τριγωνομετρικούς
αριθμούς της γωνίας χΟΡ με προσέγγιση εκατοστού.
Με την ίδια μέθοδο να υπολογίσετε τους τριγωνομετρικούς αριθμούς των γωνιών ί) 120°,
ϋ) 200°, ίϋ) 310°.
Χρήση της «επιστημονικής» υπολογιστικής μηχανής τσέπης στην τριγωνομετρία.
Ό πω ς είδαμε στην προηγούμενη τάξη, μπορούμε να υπολογίζουμε τους τριγωνομετρικούς

αριθμούς των γωνιών με τη βοήθεια ενός «επιστημονικού» υπολογιστή τσέπης. Πριν αρχίσουμε
να χρησιμοποιούμε το κομπιουτεράκι για τον παραπάνω σκοπό, πρέπει να επιλέξουμε τη μο
νάδα μέτρησης των γωνιών. Έχουμε τη δυνατότητα να' δίνουμε γωνίες σε μοίρες (DEG) ή
ακτίνια (RAD) ή και βαθμούς (GRA).
Αυτό επιτυγχάνεται με συγκεκριμένο συνδυασμό πλήκτρων και διαφέρει από μηχανή σε
μηχανή. Η συντομογραφία DEG ή RAD ή GRA αναγράφεται στην οθόνη της μηχανής και έ
τσι βλέπουμε ποια μονάδα χρησιμοποιούμε.
• Υπολογισμός του ημ (ή sin), συν (ή cos), εφ (ή tan).
Επιλέγουμε για μονάδα των γωνιών τις μοίρες (DEG)

Ας υπολογίσουμε π.χ. α) ημ43°, β) συν12,5°, γ) εφ86°.
ΓΓ m sin 0.6819983 άρα ημ43° = 0,682
ΟΘΟΝΗ
β) I cos 0.976296 άρα συν12,5° ~ 0,976

ΟΘΟΝΗ
ra tan 14.300666 , άρα εφ86° ~ 14,301

Υ) ra
ΟΘΟΝΗ
• Υπολογισμός της γωνίας αν γνωρίζουμε ένα τριγωνομετρικό αριθμό της.
α) Υποθέτουμε ότι είναι ημθ = 0,746. Για να βρούμε την γωνία θ εργαζόμαστε ως εξής: πα
τάμε διαδοχικά
που σημαίνει ότι θ = 48° 14' 42" δηλαδή θ ~ 48°

που σημαίνει θ = 48° 14' 42".
β) Υποθέτουμε ότι είναι συνω = 0,209. Για να βρούμε τη γωνία ω εργαζόμαστε ως εξής:
Δηλαδή ω = 77° 56’ 10" ή ω ~ 78°

Δηλαδή ω = 77° 56' 10" ή ω ~ 78°.
γ) Υποθέτουμε ότι εφα = 1,985. Για να βρούμε τη γωνία α εργαζόμαστε ως εξής:
ΟΘΟΝΗ Ο ΘΟ ΝΗ
Δηλαδή α = 63° 15' 43" ή α ~ 63°

□ □ Ξ 2ndF tan 63.252024 2ndF -D E G 63.154320

Δηλαδή α = 63° 15' 43" ή α ~ 63°

7.3 Τριγωνομετρικοί αριθμοί
παραπληρωματικών γωνιών
Έστω το σημείο Μ(3,2) και η γωνία χΟΜ = ω. Αν

Μ' είναι το συμμετρικό του Μ ως προς τον yy', τότε
οι συντεταγμένες του Μ' θα είναι χ = - 3 , y = 2.
Γενικά, το συμμετρικό ενός σημείου Μ(χ, y) ως
προς τον yy' είναι το σημείο Μ '(-χ , y). Ακόμη
χ '0 Μ '= ώ, οπότε χΟΜ' = 180°-ω .
Έχουμε τώρα
y ν
ημω = - i - και ημ(180° - ω) = — = ημω
Ρ Ρ
X — χ χ
συνω = — και συν(180°-ω) = ----------= - — = -σ υ ν ω
Ρ Ρ Ρ
εφω = και εφ(180°-ω) = — — = — — = -εφ ω

χ - χ χ
Δηλαδή για δύο παραπληρωματικές γωνίες ω και

180°- ω ισχύει:
ημ(180° - ω) = ημω
σ υν(1 8 0 ° -ω )= -σ υ ν ω
εφ(180° - ω) = -εφ ω
Οι παραπάνω ισότητες μας επιτρέπουν να υπολο

γίζουμε, με τη βοήθεια των πινάκων, τους τριγωνομε
τρικούς αριθμούς αμβλείας γωνίας. Για παράδειγμα
είναι:
ημ140° = ημ(180°-40°) = ημ40° - 0,643
συν140° = συν(180° -4 0 ° ) = -συν40° ~ -0,766
εφ140° = εφ(180° - 40°) = -εφ40° ^ -0,839
Εφαρμογές 1. Αν 0°<χ<180° και 5 η μ χ -4 = 0, να υπολογιστεί η γωνία χ
Λύση
Έχουμε διαδοχικά 5 η μ χ - 4 = 0
5 ημχ = 4
4
ημχ = ------ ή ημχ = 0,8
5
Από τους πίνακες ή με ένα κομπιουτεράκι βρίσκουμε ότι, αν
ημχ = 0,8 τότε χ 53°. Ό π ω ς είδαμε όμως οι παραπληρωματικές
γωνίες έχουν ίσα ημίτονα. Ά ρ α εκτός της τιμής των 53°, η γωνία
χ μπορεί να είναι και 180°-53° = 127°,
2. Αν 90°<χ<180° και συνχ= — — , να υπολογιστεί η γωνία χ.

2
Λύση
Επειδή σ υ ν χ = — — , θα είναι σ υ ν (1 8 0 ° -χ )= -σ υ ν χ
2
Από τους πίνακες ή με ένα κομπιουτεράκι βρίσκουμε ότι η γωνία

που έχει συνημίτονο 0,5 είναι 60°.
Επομένως 180°- χ = 60° ή χ = 180°-60° = 120°.
ΑΣΚΗΣΕΙΣ
1. Να εξηγήσετε γιατί είναι ί) ημ120° = ημ60°, ϋ) συν170° = -σ υν1 0 ° ,

iii) εφ100° = -εφ 80°. 2
6
5
4
3
2. Με τη βοήθεια των πινάκων να υπολογίσετε ί) ημ100°, ϋ) συν120°, iii) εφ170°, ίν) ημ105°,
ν) συν99°, νί) εφ123°.
3. Αν 0°<χ<180° και 2ημχ = 0,8, να υπολογίσετε το χ.
4. Αν 0°<χ<180° και 2συνχ + 0,6 = 0, να υπολογίσετε το χ.
5. Αν 0°<χ<180° και εφχ = -1 5 , να υπολογίσετε το χ.
2
6. Αν 0°<χ<180° και ημ χ = 0,16, να υπολογίσετε το χ.
7.4 Σχέσεις μεταξύ των τριγωνομετρικών
αριθμών μιας γωνίας
Για τη γωνία χΟΜ = ω έχουμε

Υ X
ημω = — καισυνω = — .
Ρ Ρ
y
Επομένως - Γ|^ω = — 2------ = _7_ . Ρ
συνω χ ρχ
y Ρ
= - εφω
χ
Δηλαδή
Φυσικά ο τύπος αυτός ισχύει με την προϋπόθεση ότι

η γωνία ω είναι τέτοια, ώστε συνω^Ο, δηλ. ω#90° και
ω=Α270°.
Αν εφαρμόσουμε το πυθαγόρειο θεώρημα στο τρίγω

1\ νο ΟΑΜ, έχουμε
y
Μ( x,y)
Ο Α 2 + AM2 = ΟΜ2
ι\
1\ 2 2 2
1 \ χ + y = Ρ
! V 2 2 2
1 Υ" - . ω X y ρ
2 + 2 — 2 [διαιρούμε με ρ2
... h \ Ρ Ρ Ρ
A 0J χ- 2
+ ( X f = i
' Ρ ' ' Ρ '
(συνω)2 + (ημω)2 = 1.
Δηλαδή
2 2 .
ημ ω + συν ω = 1
2 2
Εφαρμογές 1. Να αποδειχθεί ότι (ημχ + συνχ) + (ημχ - συνχ) = 2
Λύση
Παίρνουμε το 1ο μέλος της ισότητας και έχουμε

2 2
(ημχ + συνχ) + (ημχ - συνχ)
= ημ2χ + 2ημχσυνχ + συν2χ + ημ2χ - 2ημχσυνχ + συν2χ
= ημ χ + συν χ + ημ χ + συν χ = 1 + 1 = 2
12
2. Αν συνω = -------- και 0°<ω<90°, να υπολογιστούν ι) το ημω
13
και Ιϊ) η εφω.
Λύση
I) Από τον τύπο

2 2 2 / 12 \
ημ ω + συν ω = 1 έχουμε ημ ω + — = 1
\ 13 /
κι επομένως
12 144 169 - 144 25
ημ2ω
13
Δηλαδή ημ ω = - Επειδή 0°<ω <90° είναι η μω > 0 και
επομένως ημω =
ημω
ϋ) Από τον τύπο εφω = ----------- έχουμε με αντικατάσταση
συνω
3. Αν εφω = -------- και 90β<ω <180β, να υπολογιστεί το συνω.

12
Λύση
2 2 2
Διαιρώντας τα μέλη του τύπου συν ω + ημ ω = 1 μέ συν ω έχουμε
2 „
ημ ω 1 2 1
1 + ή 1 + εφ ω = — 2
2 = 2
συν ω
συν ω συν ω
οπότε
συν ω =
1 + εφ ω 25
1 + 1 +
(-3 144
144 + 25 109 169
144 144
Επειδή 90°<ω<180°, είναι συνω <0 και επομένως
144 12
συνω = -
169 13
Α ΣΚΗ ΣΕΙΣ____________ ^
1. Να δείξετε ότι ί) ημχ = εφχ · συνχ ϋ) συνχ = lr*"

εφχ
2. Να υπολογίσετε τη γωνία χ, όταν 0°<χ< 9 0 ° και ί) ημχ = 3συνχ Μ) 2ημχ - 6συνχ = 0
ϋί) 4ημχ + 3συνχ = 2ημχ + 4συνχ
συνχ
3. Να απλοποιήσετε τις παραστάσεις ί) Α = ημχ · συνχ · εφχ Μ) Β = ------------- · εφχ
ημχ
4. Να δείξετε ότι ί) όταν 0 < χ< 9 0 ° τότε συνχ = V 1 - η μ 2χ
Μ) όταν Θ Ο ^ χ ^ Ιβ Ο " τότε συνχ= - V 1 - η μ 2χ
5. Να αποδείξετε ότι ί) συν2115° + ημ265° = 1 ϋ) ημ228° + συν2152° = 1
6. Να υπολογίσετε τους άλλους τριγωνομετρικούς αριθμούς της γωνίας ω με προσέγγιση

στρογγυλοποημένη στο εκατοστό, αν 0°<ω <90° και ί) ημω = 0,4 ϋ) συνω = 0,56.
3
7. Αν 270°<ω <360° και συνω = — , να υπολογίσετε τους άλλους τριγωνομετρικούς
αριθμούς της γωνίας ω. 4
2 2 2 2
8. Να δείξετε ότι j| 4ημ ω + 4συν ω = 4 ϋ) ημχσυν ω +2 ημχημ ω = ημχ
ίϋ) (ημα + συνα) = 1+2 η μα σ υνα ίν) (η μ α -σ υ ν α ) = 1 -2 η μ α σ υ ν α .
2 2 2 2
9. Να δείξετε ότι (χ συνα + y ημα) + (χ ημα - y συνα) = χ + y
2 2
10. Αν χ = 2συνω και y = 2ημω, να δείξετε ότι χ + y = 4 .
2 2 2 2
11. Να δείξετε ότι συν ω - ημ ω = 1 -2 η μ ω = 2συν ω - 1
12. Αν εφω = 4 και 180°<ω<270°, να υπολογίσετε τους άλλους τριγωνομετρικούς αριθμούς

της γωνίας ω.
7.5 Νόμος των ημιτόνων
Ένα κρουαζιερόπλοιο και ένα πλοίο ανεφοδιασμού

r
ξεκινάνε συγχρόνως από δύο λιμάνια Α και Β αντιστοί-
χως όπως δείχνει το σχήμα.
Πρέπει να συναντηθούν σε ένα σημείο Γ που α
πέχει από το A 100 Km.
Αν θέλουμε να υπολογίσουμε το διάστημα ΒΓ που
θα διατρέξει το πλοίο ανεφοδιασμού, δεν μπορούμε να
εργαστούμε στο τρίγωνο ΑΒΓ όπως έχει, γιατί το τρί
Υ γωνο αυτό δεν είναι οθρογώνιο.
Στο τρίγωνο λοιπόν ΑΒΓ φέρνουμε το ύψος ΓΔ,
οπότε έχουμε δύο ορθογώνια τρίγωνα τα Δ Α Γ και
ΔΒΓ.
Στο τρίγωνο ΔΑΓ είναι
ημ50° = ΓΔ ή ΓΔ = 100 ημ50°

100
Στο τρίγωνο ΔΒΓ είναι
ημ60° = ή ΓΔ = ΒΓ ημ60°
ΒΓ
Επομένως ΒΓ ημ60° = 100 ημ50° και άρα
100 ημ50° 100-0,766
88,5Km
ημ60° 0,866
Η ισότητα ΒΓ ημ60° = 100 ημ50° γράφεται ως εξής

. » % . ΒΓ 100 ,
με μορφή αναλογίας: -----------= —— -— ή ακόμα
ημ50° ημ60°
α _ β _
ημΑ ημΒ
Η τελευταία αυτή αναλογία αποδεικνύεται ότι ισχύει
σε κάθε τρίγωνο και μάλιστα για όλες τις πλευρές και
όλες τις γωνίες του τριγώνου.
Νόμος Δηλαδή σε κάθε τρίγωνο ΑΒΓ ισχύει

ημιτόνων
Γ
Λύση
Αφού A + Β + t = 180°
είναι Γ = 1 8 0 ° -3 0 ° -5 0 °
t = 100°
α β ν
Επειδή --------------- = -------- --— = ------ -------
ημΑ ημΒ ημΓ
8 γ
είναι και ---------------= ------------------- [Πολλαπλασιάζουμε «χιαστί»]
ημ50° ημ100°
γ ημ50° = 8 ημ100°
8ημ100° 8 · 0,985
Υ = ------------------- — -------------------- = 10,29 cm.
ημ50° 0,766
2. Να υπολογιστούν στο διπλανό τρίγωνο οι γωνίες Α και Β.
Λύση
α γ
Είναι ----------- = — 1—
ημΑ ημΓ
Άρα A 17° και Β - 180°- 120°- 17° =43°
Επειδή ημΑ = ημ(180° - Α), θα εξετάσουμε και την περίπτωση

Α = 1 8 0 ° -1 7 ° = 163°. Αυτό όμως είναι αδύνατο, γιατί t = 120°, δη
λαδή αμβλεία, επομένως, η Λ οξεία γωνία.
ΑΣΚΗΣΕΙΣ
1. Υπολογίστε τις πλευρές α και β του τριγώνου ΑΒΓ.
2. Να υπολογίσετε σε κάθε περίπτωση την πλευρά α
3. Σε ένα τρίγωνο Α Β Γ με Α=112°, Β = 40° και β = 15 να υπολογίσετε ί) την πλευρά α ίί) τη

γωνία Γ και ίϋ) την πλευρά γ.
4. Μια σήραγγα κατασκευάζεται κατά μήκος της

ΑΒ. Για να τη σχεδιάσουμε, επιλέγουμε ένα ση
μείο Γ, από το οποίο είναι ορατά τα Α και Β
συγχρόνως. Οι μετρήσεις έδωσαν Α = 50°,
Γ = 72°, Α Γ = 500 m. Να υπολογίσετε με στρογ
γυλοποίηση στο μέτρο ί) τη Β Γ και Μ) την ΑΒ.5
5. Μια βάρκα αναχωρεί από το σημείο Β της α

κτής, που απέχει από το φάρο 40 m. Ακολου
θεί πορεία που σχηματίζει γωνία 30° ως προς
την ακτή. Αν στη θέση Γ είναι Γ = 20°, να υπο
λογίσετε ί) την Α Γ ϋ) την ΒΓ.
6. Μια ακτίνα λέιζερ εκπέμπεται από το Α, αντανακλάται στο
σημείο Γ. Να υπολογίσετε με προσέγγιση στρογγυλοποι-
ημένη στο cm ί) την ΑΒ και Μ) και ΒΓ.
7. Μια ομάδα ορειβατών παρατήρησε την βουνοκορφή Κ από δύο

τόπους Α και Β που απέχουν 100 m. Αν οι γωνίες ύψους
είναι 25° και 35°, να υπολογίσετε
ί) την ΚΒ
Μ) το ύψος ΚΗ.
8. Να υπολογίσετε τις δύο άλλες γωνίες σε καθένα από τα παρακάτω τρίγωνα,
9. ί) Σε ένα τρίγωνο Α Β Γ με Γ = 70°, α = 3 cm, γ = 3,5 cm να υπολογίσετε τη γωνία Α.

ϋ) Σε ένα τρίγωνο Α Β Γ με Β = 130°, β = 8 cm, γ = 5 cm να υπολογίσετε τη γωνία Α και
στη συνέχεια να το κατασκευάσετε.
10. Στο διπλανό σχήμα να υπολογίσετε τις

Γ
ί) ΑΔΒ
Η) ΔΒ
ίϋ) Δ ΓΒ
11. Δύο λεωφόροι λ ,, λ 2 διασταυρώνονται υπό γω
νία 40°. Σε απόσταση 700 m από τη διασταύ
ρωση πάνω στη λ 2 θα κατασκευαστεί δρόμος
500 m, που θα ενώνει τις δύο λεωφόρους. Να
υπολογίσετε τις γωνίες που θα σχηματίζει ο
δρόμος αυτός με τη λ , και τη λ 2.
12. Σε ένα τρίγωνο Α Β Γ είναι A = 35°, ΑΒ = 9 οπι και Β Γ = 6 cm. Να υπολογίσετε τις γω-
νίες του Β και Γ και την πλευρά του ΑΓ.
Α
13. Στο διπλανό σχήμα βλέπετε μια μηχανή κατεδά

φισης κτιρίων, ί) Να υπολογίσετε τη γωνία ΒΑ Γ
αιώρησης της σφαίρας που χρησιμοποιείται για
την κατεδάφιση. Η) Το μήκος του τόξου Β Γ της
αιώρησης.
Β 16 km A
14. Έ ν α πλοίο εκπέμπει από τον ασύρματο στη θέ

ση Α που απέχει από το λιμάνι Λ 14 Km. Εκ
πέμπει πάλι από τη θέση Β, αφού ταξίδεψε 16
Km. Αν Α Λ Β = 33°, να υπολογίσετε ί) τη Β,
ϋ) την απόσταση ΛΒ.
7.6 Νόμος συνημίτονων
r Για να υπολογίσουμε την πλευρά α στο διπλανό

τρίγωνο, φέρνουμε το ύψος ΓΔ, οπότε στο ορθογώνιο
τρίγωνο ΓΔΑ έχουμε ΓΔ = βημΑ και ΑΔ = βσυνΑ.
Έτσι στο ορθογώνιο τρίγωνο ΓΔΒ είναι α2= ΓΔ2 + ΔΒ2
Αλλά ΓΔ = βημΑ και ΔΒ = γ - βσυνΑ, οπότε
2 2 2 2
α = β ημ A + (γ -β σ υ ν Α )
= β2ημ2Α + γ 2-2 β γσ υ νΑ + β2συν2Α
= β2(ημ2Α + συν2Α) + γ 2-2βγσυνΑ .
2 2 2
Επομένως α = β + γ - 2βγσυνΑ
Δηλαδή σε κάθε τρίγωνο ΑΒΓ ισχύει:

Νόμος
συνημίτονων
Ακόμη ισχύουν
β2 = γ 2 + α2-2γα συνΒ
γ 2 = α2 + β2-2α βσυνΓ
Π α ρ α τ η ρ ή σ ε ις 1) Θυμόμαστε καλύτερα το νόμο των συνημιτόνων, αν

παρατηρήσουμε ότι κάθε φορά εκφράζεται μια πλευ
ρά με τη βοήθεια της απέναντι γωνίας
π.χ. α2 = β2 + γ 2 - 2βγσυνΑ
2) Ξεκινώντας με ένα τύπο και εναλλάσοντας «κυκλι

κά» τα γράμματα' βρίσκουμε τους άλλους.
Εφαρμογές 1. Να υπολογιστεί στο διπλανό τρίγωνο η πλευρά α.
Β Λύση
2 2 2
Είναι α = β + γ -2 β γ σ υ ν Α
= 32 + 52- 2 · 3 · 5 συν35°
- 9 + 2 5 -3 0 · 0,819
= 34 - 24,57 = 9,43
214 Δηλαδή α2 = 9,43, dpa = V9,43 ~ 3,07 cm.

2. Να υπολογιστεί στο διπλανό τρίγωνο η γωνία Α.
Λύση
2 2 2
Είναι α = β + γ -2 β γ σ υ ν Α
„2 2 2
„2 2 2
β + Υ -α
συνΑ =
2βγ
„2 2 2
3 + 2 - 4 -3 1
----------------- = --------- = -0 ,2 5
2 · 3 · 2 2 · 3 · 2 4
Στους πίνακες βρίσκουμε γωνία που έχει συνημίτονο ίσο με 0,25.

Η γωνία αυτή είναι περίπου 76°.
Επομένως συνΑ = -σ υ ν7 6 ° = - συν(180° - 104°)
= -(-σ υ ν 1 0 4 ° ) = συν104°.
Ά ρ α η ζητούμενη γωνία είναι 104° περίπου.
ΑΣΚΗΣΕΙΣ.
1. Να υπολογίσετε σε κάθε περίπτωση την πλευρά α.2
2. Έ ν α τρίγωνο ΚΛΜ έχει πλευρές κ, λ, μ αντιστοίχως. ί) Να γράψετε το νόμο των συνημιτό-

νων για κάθε πλευρά, ϋ) Να υπολογίσετε την τρίτη πλευρά όταν λ = 1 0 m, μ = 7 m, Κ = 50°.
ϋί) Να υπολογίσετε την τρίτη πλευρά όταν κ = 4,5 cm, λ = 5,2 cm και Μ = 120°.
3. Έ να ς μηχανικός έκανε μετρήσεις και έφτια
ξε το διπλανό σκίτσο. Να υπολογίσετε το μή
κος ΑΒ της λίμνης.
„ 2 2 2
4. Να εξηγήσετε γιατί σε ένα τρίγωνο Α Β Γ ί) αν A = 90°, τότε α = β + γ
. - 2 2 2
ιι) αν A >90°, τότε α > β + γ
- 2 2 2
iii) αν Α<90°, τότε α < β + γ
5. Να υπολογίσετε το μήκος χ σε καθεμιά από τις θέσεις των πτυσσόμενων πτερύγων του
αεροπλάνου.
6. Να σχεδιάσετε ένα παραλληλόγραμμο Α Β ΓΔ με ΑΒ = 10 cm, Α Δ = 8 cm και ΒΑΔ = 120°.

Στη συνέχεια να υπολογίσετε τα μήκη των διαγώνιων του παραλληλογράμμου αυτού.
7. Ο πλανήτης Ά ρ η ς έχει δύο φυσικούς δορυφόρους, το Φόβο που απέχει από το κέντρο του
3
πλανήτη περίπου 9,5 · 10 Km και το Δείμο που απέχει από το κέντρο του πλανήτη πε
ρίπου 2,35 · 10 Km. Να βρείτε την απόσταση μεταξύ των δύο δορυφόρων όταν
ί) η γωνία Φόβος - Ά ρ η ς - Δείμος είναι 70° και
ϋ) η γωνία Φόβος - Ά ρ η ς - Δείμος είναι 140°.
8. Σε ένα τρίγωνο Α Β Γ να εκφράσετε τα συνΑ, συνΒ, συνΓ, με τη βοήθεια των πλευρών.
9. Σε ένα τρίγωνο Α Β Γ υπολογίστε

ί) τη γωνία Α, αν α = 5 cm, β = 6 cm, γ = 7 cm.
ϋ) τη γωνία Β, αν α = 30 cm, β = 40 cm, γ = 50 cm.
iii) τη γωνία Γ, αν α = 3,5 cm, β = 5,5 cm, γ = 4,5 cm.
10. Σε ένα τρίγωνο ΚΛΜ είναι κ = 10 cm, λ = 1 4 cm, μ = 1 2 cm. Να υπολογίσετε τις γωνίες του.
11. Τα σκέλη της σκάλας είναι ΑΒ = 1,5 m και Β Γ = 1 ,4 0 m. Ό
ταν η σκάλα είναι ανοιχτή η απόσταση Α Γ είναι 80 cm. Να
υπολογίσετε τη γωνία που σχηματίζουν τα σκέλη στη θέση
αυτή της σκάλας.
12. Με κατάλληλη στήριξη ενός σχοινιού μήκους 16 m

σχηματίστηκε το τρίγωνο ΑΒΓ. Να υπολογίσετε τις
γωνίες και το εμβαδό του.
1. Να υπολογίσετε το εμβαδό του διπλανού χωραφιού.

2. Να απλοποιήσετε τις παραστάσεις
2 2
συν ω ημ ω
i) A = -------------------- ii) Β = — -----------
1 + ημω 1 -σ υ ν ω
4 4 2
3. Να αποδείξετε ότι ημ θ - συν θ = ημ θ -
4. Να βρείτε πόσο πρέπει να επιλέξουμε τη
5. Σε ένα τρίγωνο Α Β Γ είναι α + β = 9 cm, A = 45° και Β = 56°. Να υπολογίσετε τις πλευρές
του τριγώνου.
6. Μια ομάδα τεχνικών πρέπει να ορίσει σε μια πεδιάδα ένα ισοσκελές τρίγωνο Α Β Γ με γωνία
της κορυφής A = 42° και εμβαδό Ε = 12430 m . Ποιο πρέπει να είναι το μήκος των πλευ
ρών του τριγώνου αυτού;
7. Σε κύκλο με ακτίνα ρ = 5 cm ένα τόξο ΑΒ έχει μήκος 2 cm. Να βρείτε πόσο μικρότερη
είναι η χορδή ΑΒ από το μήκος του τόξου /\Β
8. Στο διπλανό Τρίγω νο AM = μ είναι η διάμεσός του. Να δείξετε

2 2
2 2 Q 2 2 Q
ί) β = μ + ---------- αμσυνΜ2 ίί) γ = μ + — -— αμσυνΜ,
4 4
2
.... „ 2 2 2 α
ιιι) β + γ = 2μ + ---------
2
ίν) Να υπολογίσετε την διάμεσο μ αν είναι α = 11

cm, β = 7 cm και γ = 6 cm.
Συστήματα γραμμικών
εξισώσεων και ανισώσεων
8.1 Συστήματα γραμμικών εξισώσεων
Πρόβλημα Να βρεθούν δύο αριθμοί που διαφέρουν κατά 1 και,

αν στο διπλάσιο του μεγαλύτερου προσθέσουμε το μι
κρότερο, βρίσκουμε 5.
Αν χ ο μεγαλύτερος αριθμός και y ο μικρότερος, τό

τε πρέπει
x-y= 1
και 2χ + y = 5
Ζητάμε επομένως εκείνα τα ζεύγη (χ, y) που επα

ληθεύουν συγχρόνως και τις δυο παραπάνω γραμμι
κές εξισώσεις. Σε τέτοιες περιπτώσεις λέμε ότι έχουμε
να λύσουμε ένα σύστημα δυο γραμμικών εξισώσεων
με δυο αγνώστους.
Για να λύσουμε λοιπόν το σύστημα
χ- y=1
2x + y = 5
εργαζόμαστε ως εξής:
Σχεδιάζουμε τις γραφικές παραστάσεις των δυο
εξισώσεων στο ίδιο σύστημα αξόνων και παρατηρού
με ότι, οι γραφικές αυτές παραστάσεις που είναι ευ
θείες, τέμνονται στο σημείο Λ(2,1).
Επειδή το σημείο αυτό ανήκει και στις δυο ευ
θείες, οι συντεταγμένες του, χ = 2 και y = 1 , επαληθεύ
ουν και τις δύο εξισώσεις.
Πράγματι έχουμε 2 - 1 = 1
και 2 · 2 + 1 = 5
Επομένως η κοινή λύση των δύο εξισώσεων είναι

το ζεύγος (χ = 2, y = 1) ή πιο απλά το ζεύγος (2,1) που
είναι και η λύση του συστήματος.
Ά ρα οι ζητούμενοι αριθμοί είναι οι 2 και 1. Η παρα

πάνω εργασία λέγεται γραφική επίλυση του συ
στήματος.
Ειδικές • Για να λύσουμε π.χ. το σύστημα

περιπτώσεις ί 2χ + y = 4
( 4χ + 2y = 12
σχεδιάζουμε, όπως και προηγουμένως, τις γραφικές
παραστάσεις των εξισώσεων του συστήματος.
Όπως παρατηρούμε στο σχήμα οι γραφικές πα
ραστάσεις είναι ευθείες παράλληλες. Αυτό σημαίνει ότι
δεν έχουν κοινό σημείο και επομένως το σύστημα δεν
έχει λύση. Σε τέτοιες περιπτώσεις λέμε ότι το σύστη
μα είναι αδύνατο.
Στο ίδιο συμπέρασμα για το σύστημα αυτό μπο

ρούμε να καταλήξουμε και ως εξής:
«Λύνουμε» καθεμιά από τις εξισώσεις του συστήματος
ως προς y και έχουμε:
Από την 1η Από τη 2η

2χ + y = 4 4x + 2y = 12
y = 4 - 2χ 2y = 1 2 - 4 x
y = - 2χ + 4 y = 6 - 2χ
y = - 2x + 6
Επομένως το σύστημα γράφεται y = - 2χ + 4

y= - 2 χ + 6
Παρατηρούμε ότι οι δυο εξισώσεις του συστήμα
τος έχουν τον ίδιο συντελεστή του χ,τον - 2 , ενώ 4 * 6 .
Άρα οι ευθείες που παριστάνουν οι εξισώσεις αυ
τές είναι παράλληλες προς την y = - 2χ και επειδή τέ
μνουν τον άξονα y'y σε διαφορετικά σημεία θα είναι
και μεταξύ τους παράλληλες, οπότε το σύστημα είναι
αδύνατο.
• Έστω τώρα το σύστημα ( 6x + 9y = 36

[ 2x + 3y = 12
Αν πολλαπλασιάσουμε και τα δύο μέλη της δεύ

τερης εξίσωσης με το 3, το σύστημα γίνεται
ί 6χ + 9y = 36
[ 6χ + 9y = 36
Παρατηρούμε ότι οι δύο εξισώσεις του συστήμα

τος ταυτίζονται και άρα παριστάνουν την ίδια ευθεία.
Αυτό σημαίνει ότι οι συντεταγμένες κάθε σημείου της
ευθείας αυτής είναι και λύση του συστήματος.
Για παράδειγμα τα ζεύγη (6,0), (0,4), (3,2) είναι
λύσεις του συστήματος. Σε τέτοιες περιπτώσεις λέμε
ότι το σύστημα είναι αόριστο.
Παράδειγμα Να επιλυθεί γραφικά το σύστημα ί x+3y=-4

' 2χ + y = 4
Λύση
Παρατηρούμε ότι οι ευθείες χ + 3y = - 4 και 2χ + y = 4 τέμνονται

στο σημείο Λ (3,2, -2 ,4 ). Το ζεύγος λοιπόν (3,2, - 2 ,4 ) είναι η λύση
του συστήματος.
Πράγματι έχουμε 3,2 + 3 (-2 ,4 ) = - 4
και 2 · 3,2 + ( - 2,4) = 4
Παρατήρηση Η γραφική επίλυση ενός συστήματος δεν οδηγεί πάν
τοτε στον ακριβή προσδιορισμό του λύσεών του ε-
ξαιτίας των σφαλμάτων που παρουσιάζονται στη
σχεδίαση.
Στην επόμενη παράγραφο θα δούμε τρόπους για
τον ακριβή προσδιορισμό των λύσεων ενός συ
στήματος.
ΑΣΚΗΣΕΙΣ.
1. Να επιλυθούν γραφικά τα παρακάτω συστήματα.
ί) ί χ+y=7 ϋ) ί x -y = 4 iii) ί χ+y= 8 iv) ί 3x + y = 0

ί y= 3 ( χ= 2 I y= x ( 2x + 3y = 7
2. Να βρείτε ποια από τα συστήματα έχουν λύση, ποια είναι αδύνατα και ποια είναι αόριστα.
ί) ί y = χ + 5 ϋ) ί y = - 5χ + 7 iii) ( 8 x -1 6 y = - 4 iv) | 2x —3y = 5

ί y = x -5 ( 10χ + 2y = 13 I - 2x + 4y = 1 | 1,5x + 4y = 5
8.2 Αλγεβρική επίλυση συστημάτων
Για να επιλύσουμε αλγεβρικά ένα σύστημα, προ

σπαθούμε να απαλείψουμε τον έναν από τους δυο α
γνώστους και να καταλήξουμε σε μια εξίσωση πρώτου
βαθμού με έναν άγνωστο.
Στα επόμενα θα γνωρίσουμε δυο από τις μεθό
δους που χρησιμοποιούνται στην επίλυση ενός συστή
ματος, τη μέθοδο της αντικατάστασης και τη μέθοδο
των αντίθετων συντελεστών.
Η μέθοδος της Θέλουμε να λύσουμε το σύστημα [x + y= 1 (1)
αντικατάστασης ( 3χ - 2y = 8 (2)
Για ευκολία, ονομάζουμε την πρώτη εξίσωση (1)

και τη δεύτερη (2).
Λύνουμε την (1) ως προς y, οπότε έχουμε
y = 1- χ
Αντικαθιστούμε την τιμή του y στην (2) και έχου
με διαδοχικά:
3χ - 2(1 - χ) = 8
3 χ - 2 + 2χ = 8
3χ + 2χ = 8 + 2
5χ = 10
άρα χ= 2
Αντικαθιστούμε την τιμή του χ στην y = 1 - χ,

οπότε
y = 1- 2 = -1
Η λύση του συστήματος είναι το ζεύγος (2, -1 ).
Για επαλήθευση, αντικαθιστούμε τις τιμές χ = 2 και
y = - 1 στις εξισώσεις (1) και (2) και έχουμε
2-1 = 1
3 · 2 — 2( — 1) = 8
Η μέθοδος της αντικατάστασης είναι γενική και

μας επιτρέπει να λύσουμε οποιοδήποτε σύστημα γραμ
μικών εξισώσεων. Σε ορισμένες όμως περιπτώσεις μπο
ρούμε να λύσουμε πιο γρήγορα ένα σύστημα, αν
προσθέσουμε ή αφαιρέσουμε κατά μέλη τις εξισώσεις
του συστήματος.
ί 3χ + y = 9
παρα
Για παράδειγμα, στο σύστημα
2χ - y = I 1
f όταν α=β
τηρούμε ότι ο y έχει αντίθετους συντελεστές στις δυο
εξισώσεις. Αν προσθέσουμε κατά μέλη τις δυο εξισώ
' καί σεις, θα έχουμε διαδοχικά
V τότε α+^=$+δ
(3χ + y) + (2χ - y) = 9+ 1
3χ + y + 2 x - y = 10
5χ = 10
άρα χ = 2
Αντικαθιστούμε την τιμή του χ σε μια από τις δυο

εξισώσεις π.χ. στην πρώτη, οπότε έχουμε διαδοχικά
3 · 2 + y = 9
6 + y = 9
y = 9 -6
άρα y=3
Η λύση του συστήματος είναι το ζεύγος (2, 3). Για
να κάνουμε την επαλήθευση, αντικαθιστούμε τις τιμές
χ = 2, y = 3 στις εξισώσεις του συστήματος, οπότε
έχουμε 3 · 2 + 3 = 9
2 · 2 - 3 = 1
Η μέθοδος των Στο σύστημα ί 3χ + 2y = 18 (1)

αντίθετων ( 4χ - 3ψ = 7 (2)
συντελεστών ούτε η πρόσθεση ούτε η αφαίρεση των εξισώσεων κα
τά μέλη μπορεί να απαλείψει έναν άγνωστο του συ
στήματος. Μπορούμε όμως να πολλαπλασιάσουμε τα
μέλη της κάθε εξίσωσης με κατάλληλο αριθμό, ώστε
ένας άγνωστος να έχει αντίθετους συντελεστές στις
δυο εξισώσεις.
Ας υποθέσουμε ότι θέλουμε να απαλείψουμε τον
y. Πολλαπλασιάζουμε τα μέλη της (1) επί 3 και έχουμε
3 (3χ + 2y) = 3 · 18 ή
9χ + 6y = 54
Πολλαπλασιάζουμε τα μέλη της (2) επί 2 και έχουμε
2 (4χ - 3y) = 2 · 7 ή
8 x - 6 y = 14
Το σύστημα επομένως είναι τώρα το
ί 9χ + 6y = 54
[ 8χ - 6y = 14
στο οποίο ο άγνωστος y έχει αντίθετους συντελεστές

στις δυο εξισώσεις. Αν προσθέσουμε τις δυο εξισώ
σεις κατά μέλη θα έχουμε διαδοχικά.
(9χ + 6y) + (8 x -6 y ) = 54 + 14
17χ = 68
άρα χ = 4
Αντικαθιστούμε την τιμή του χ στην (1), οπότε έχουμε
3 · 4 + 2y = 18
12 + 2y = 18
2y = 1 8 -1 2
2y = 6
άρα y = 3
Η λύση του συστήματος είναι το ζεύγος (4, 3).
Η διαδικασία, με την οποία πολλαπλασιάζουμε τα
μέλη κάθε εξίσωσης του συστήματος με τους αριθμούς
3 και 2 αντιστοίχως, μπορεί να περιγράφει πιο σύντο
μα ως εξής:
3 3χ + 2y = 18
2 4χ - 3y = 7
οπότε έχουμε το σύστημα

9χ + 6y = 54
8χ - 6y = 14
και συνεχίζουμε όπως και προηγουμένως.
Παρατήρηση Αν στο σύστημα ί 3χ + 2y = 18 θέλουμε να

| 4 x-3 y = 7
απαλείψουμε τον χ, θα πρέπει να πολλαπλασιάσουμε

τα μέλη των δύο εξισώσεων με κατάλληλους αριθμούς,
ώστε στο νέο σύστημα που θα προκύψει ο χ να έχει
αντίθετους συντελεστές. Έτσι, αν πολλαπλασιάσουμε
τα μέλη της πρώτης εξίσωσης π.χ. με το 4 και τα μέ
λη της δεύτερης με το - 3 , θα έχουμε
4 3χ + 2y = 18 ( 12x + 8y = 72
- 3 4χ - 3y = 7 ^ ( - 12x + 9 y = -2 1
οπότε συνεχίζουμε, όπως και προηγουμένως, προσθέ

τοντας τις εξισώσεις κατά μέλη.
Παραδείγματα 1. Να λυθεί το σύστημα y = 1 4 -χ (1 )

2χ + 5y = 55 (2)
Λύση
Ονομάζουμε την πρώτη εξίσωση (1) και τη δεύτερη (2). Αντικαθιστού

με την τιμή του y στη (2) οπότε έχουμε
2χ + 5(14- χ ) = 55
2χ + 70- 5 χ = 55
-3 χ = 5 5 -7 0
- 3χ = -15
-1 5
άρα χ = -------- = 5
-3
y = 1 4 -5
άρα y = 9
Η λύση του συστήματος είναι το ζεύγος (5, 9), όπως βεβαιωνόμα

στε και από την επαλήθευση:
9 = 1 4 -5
2 · 5 + 5 · 9 = 55
2. Να λυθεί το σύστημα
Λύση
Κάνουμε πρώτα απαλοιφή των παρονομαστών ώστε το σύστημα να

έχει μια απλούστερη μορφή. Για το λόγο αυτό πολλαπλασιάζουμε
τα μέλη της (1) με το 6 και τα μέλη της (2) με το 2, οπότε έχουμε
χ y
6 . ------- 6 · — = 6 · 7
2 3
2 χ -2 · — = 2 · 13
2
Το σύστημα λοιπόν γράφεται
3χ - 2y = 42
2 x - y = 26
Με τη μέθοδο των αντίθετων συντελεστών έχουμε
1 3χ - 2y = 42 ί 3χ - 2y = 42
-2 2 x - y = 26 ( - 4 χ + 2y = - 5 2
Προσθέτουμε κατά μέλη τις εξισώσεις, οπότε
- χ = -10
άρα χ = 10
Αντικαθιστούμε την τιμή του χ π.χ. στη (2) και έχουμε διαδοχικά
y
10— — = 13
2
2 0 - y = 26
- y = 26 - 20
-Υ = 6
άρα y = -6
Η λύση του συστήματος είναι το ζεύγος (1 0 ,-6 ).

3. Μια βιομηχανία, για να παρασκευάσει διάλυμα 300 Kg υδροχλωρι
κού οξέος περιεκτικότητας 14%, αναμειγνύει διαλύματα του οξέος
------ £ΠΙϋ S _
0 ΰ 0 Η r αυτού περιεκτικότητας 8% και 16%. Να βρεθεί πόσα Kg οξέος α
ί π α πό κάθε διάλυμα θα χρησιμοποιήσει η βιομηχανία.
ΠΠ Η 4 λ
51 I n _____ Λύση
-m
Αν χρησιμοποιήσει χ Kg διαλύματος 8% και y Kg διαλύματος 16%
τότε από το πρόβλημα προκύπτει το σύστημα
ί χ + y = 300
3(
| 0,08χ + 0, 16y = 0,14 · 300
ή, αν πολλαπλασιάσουμε και τα δύο μέλη της δεύτερης εξίσωσης

με 100, θα έχουμε:
ί χ + y = 300 (1)
[ 8χ + 16y = 4200 (2)
Από την (1) είναι y = 300- χ . Αντικαθιστούμε την τιμή αυτή στη (2)
και έχουμε διαδοχικά
8χ + 16(300 - χ ) = 4200
8χ + 4800 - 16χ = 4200
- 8 χ = -6 0 0
χ = 75
αντικαθιστούμε την τιμή του χ στην (1) και έχουμε
y = 300 - 75 = 225.
Ά ρ α η βιομηχανία θα χρησιμοποιήσει 75 Kg διαλύματος 8% και 225

Kg διαλύματος 16%.
4. Να βρεθεί η εξίσωση της ευθείας που διέρχεται από τα σημεία

Α(2, 3) και Β( —1,5, 0,5).
Λύση
Η ευθεία έχει εξίσωση y = αχ + β. Πρέπει λοιπόν να υπολογί

σουμε τα α και β.
Επειδή η ευθεία διέρχεται από το σημείο A (2, 3), οι συντεταγ
μένες του επαληθεύουν την εξίσωση, άρα θα είναι
2α + β = 3
Επειδή η ευθεία διέρχεται και από το σημείο Β( —1,5, 0,5) οι συντε

ταγμένες του επαληθεύουν επίσης την εξίσωση, άρα θα είναι
- 1 ,5 α + β = 0,5
Έχουμε λοιπόν το σύστημα
2α + β = 3 (1)
- 1,5α + β = 0,5 (2)
Με τη μέθοδο των αντίθετων συντελεστών έχουμε
1 2α + β = 3 2α + β = 3
-1 - 1,5α + β = 0,5 1,5α - β = - 0 ,5
Προσθέτουμε κατά μέλη τις εξισώσεις, οπότε
3,5α = 2,5
2,5
άρα (
3,5
Αντικαθιστούμε την τιμή του α στην (1), οπότε

5
2 ----- + β = 3
7
10
+ β = 3
10
β = 3 -
11
άρα β =
Η εξίσωση της ευθείας είναι λοιπόν
y = —
5
χ + -----
11 .ή ,7y - 5χ = 11
7 7
2
5. Το άθροισμα των εμβαδών δύο τετραγώνων είναι 5 m . Να υπο
λογιστούν τα μήκη των πλευρών τους, αν είναι γνωστό ότι η δια
φορά τους είναι 1 πι.
Λύση
Ονομάζουμε χ και y τα μήκη των πλευρών των δύο τετραγώνων.

Αν υποθέσουμε ότι χ > y, τότε σύμφωνα με το πρόβλημα θα έχουμε
χ - y = 1 (D
και χ2 + y2 = 5 (2)
Παρατηρούμε ότι έχουμε ένα σύστημα στο οποίο μόνο η πρώ

τη εξίσωση είναι γραμμική.
Λύνουμε τη (1) ως προς χ, οπότε χ = y + 1 και αντικαθιστώντας στη
(2) έχουμε διαδοχικά
(y + 1)2 + y2 = 5
2 2
y +2y+1+y = 5
άρα 2y2 + 2 y - 4 = 0
Η εξίσωση αυτή είναι 2ου βαθμού ως προς y, οπότε θα είναι
- 2 + \Γ36 -2 + 6
y = ----------------= ------------- = 1 ή
4 4
- 2 — V36 -2 -6
y = --------------- = ---------- = - 2
4 4
Επειδή όμως τα μήκη είναι αριθμοί θετικοί ή μηδέν, έχουμε σαν μόνη
τιμή για το y την
y = 1
Αντικαθιστούμε την τιμή αυτήν του y στην (1) και έχουμε
χ- 1 = 1
άρα χ = 2
Η λύση του συστήματος είναι το ζεύγος (2,1), δηλαδή τα τε

τράγωνα θα έχουν πλευρές 2 m και 1 m αντιστοίχως.
ΑΣΚΗΣΕΙΣ
1. Να λυθούν τα συστήματα
i) χ = 3 ii) y = 2χ iv) 2y + χ = Ο
4χ - 2y = 5 3x - y = 7,8 4x - y = 3
i) 2χ - y = 19 ii) -χ + y = -4
3χ + y = 16 χ - 3y = 7
3χ y
ίϋ) ------ + ---- = 6 iv) 0,3χ + 0,5y = 4,7
2 5
χ + 2 y-3
------------------------- = 2 0,9χ - 0,2y = 2,2
4 6
3. Να λυθούν τα συστήματα και να γίνει επαλήθευση

2χ
ί) 2χ + 7 = y ii) ----- + y = x - y
4χ + y = 30 —y x + —— = 2y + 1,5
4
i) 2x — 7y = 8 ii) | 3x + 7y = 2 iii) -2 x + y = 9
x - 3,5y = 4 6x + 14y = 3 x - 0,5y = 1
5. Να λυθούν τα συστήματα και να γίνει η επαλήθευση
i) 2χ - y = 3 ϋ) χ - y = 2
4χ - y 2 = 6 χ2 + xy = 60
6. Να υπολογίσετε δύο αριθμούς που έχουν άθροισμα 25 και η διαίρεση του μεγαλύτερου
από αυτούς με το μικρότερο δίνει πηλίκο 2 και υπόλοιπο 4.
7. Μια μηχανή παράγει 40 microships την ώρα ενώ μια άλλη, παλιότερο μοντέλο, 30
microchips την ώρα. Για μια ποσότητα 400 microchips οι δύο μηχανές λειτούργησαν συ
νολικά 12 ώρες. Να βρείτε πόσες ώρες λειτούργησε η κάθε μηχανή.
8. Ένα ς φαρμακοποιός ανέμειξε 800 g οινοπνεύματος με 600 g οινοπνεύματος διαφορετικής

περιεκτικότητας και πήρε διάλυμα με περιεκτικότητα 22,5%. Αν όμως αναμείγνυε 900 g
από το πρώτο οινόπνευμα με 300 g από το δεύτερο, θα έπαιρνε μείγμα περιεκτικότητας
25% σε οινόπνευμα. Να βρείτε την περιεκτικότητα σε οινόπνευμα καθενός από τα δύο
διαλύματα που ανέμειξε.
9. Ένα ς χρυσοχόος έχει δύο κράματα αργύρου. Το α' έχει τίτλο 0,900 (δηλαδή περιεκτικό
τητα 900%ο σε άργυρο) και το β' 0,870. Θέλει να κάνει ένα νέο κράμα βάρους 63 γραμ
μαρίων με τίτλο 0,890. Πόσα γραμμάρια πρέπει να πάρει από το καθένα από τα αρχικά
κράματα;
10. Αν ένας μοτοσυκλετιστής αυξήσει την ταχύτητά του κατά 8 Km/h, θα φθάσει στον προο
ρισμό του 48 λεπτά νωρίτερα. Αν μειώσει την ταχύτητά του κατά 12 Km/h, θα φθάσει
στον προορισμό του 120 λεπτά αργότερα.
α) Να υπολογίσετε την ταχύτητα του μοτοσυκλετιστή και το χρόνο που ταξίδεψε,
β) Να υπολογίσετε την απόσταση που διάνυσε.
2
11. Ένα ορθογώνιο παραλληλόγραμο έχει περίμετρο 18 m και εμβαδό 20 m . Να υπολογί
σετε τις διαστάσεις του.
12. Να υπολογίσετε τις ακτίνες R και ρ των κύκλων

στο διπλανό σχήμα, αν ξέρετε ότι το
εμβαδό του κυκλικού δακτυλίου είναι 62,8 m .
13. Να βρείτε την εξίσωση της ευθείας που διέρχεται από τα σημεία
ί) Α(2, 5) και Β(1, 3), Μ) Γ ( —1,5, 2,5) και Δ(4, - 1 ).
8.3 Γραμμικές ανισώσεις
Σε ένα σύστημα αξόνων σχεδιάζουμε την ευθεία

ε με εξίσωση 3χ - 2y = 6. Η ευθεία ε χωρίζει το επί
πεδο σε δύο μέρη I και II. Καθένα από τα μέρη αυτά
μαζί με την ευθεία ε λέγεται ημιεπίπεδο.
Γνωρίζουμε ότι οι συντεταγμένες των σημείων
της ευθείας ε επαληθεύουν τη γραμμική εξίσωση
3χ - 2y = 6. Αν τώρα πάρουμε ένα σημείο του ημιε-
πιπέδου I εκτός της ε, π.χ. το Α (- 2 , 3), τότε το 1=
μέλος της εξίσωσης για τις συντεταγμένες του ση
μείου αυτού έχει την τιμή:
3 ( - 2 ) - 2 · 3 = - 6 - 6 = - 12<6
Γι’ αυτό λέμε ότι το ζεύγος (- 2 ,3 ) είναι μια λύ
ση της γραμμικής ανίσωσης 3 x - 2 y < 6 .
Γενικά αποδεικνύεται ότι οι συντεταγμένες οποιου-

δήποτε σημείου του ημιεπιπέδου I, εκτός της ε, είναι
λύσεις της ανίσωσης 3χ - 2y<6.
Αντιθέτως, αν πάρουμε ένα σημείο του ημιεπιπέ
δου II εκτός της ε, π.χ. το Β(5, - 1 ), τότε το 1= Μέ
λος της εξίσωσης για τις συντεταγμένες του σημείου
αυτού γίνεται:
3 · 5 - 2 ( —1) = 15 + 2= 17>6
Δηλαδή το ζεύγος (5, - 1 ) είναι μια λύση της α
νίσωσης 3χ - 2y>6. Γενικά αποδεικνύεται και πάλι ό
τι οι συντεταγμένες οποιουδήποτε σημείου του
ημιεπιπέδου II, εκτός της ε, είναι λύσεις της ανίσωσης
3χ - 2y>6.
Συμπεραίνουμε λοιπόν ότι:
— Οι λύσεις της ανίσωσης 3χ - 2y<6 είναι οι συντε
ταγμένες των σημείων του ημιεπιπέδου I.
— Οι λύσεις της ανίσωσης 3χ - 2y>6 είναι οι συντε
ταγμένες των σημείων του ημιεπιπέδου II.
Γενικότερα, για να λύσουμε μια γραμμική ανίσω-

ση αχ + βγ>γ, εργαζόμαστε ως εξής:
11 Σχεδιάζουμε την ευθεία αχ + βγ = γ
2° Εντοπίζουμε το ένα από τα δύο ημιεπίπεδα I ή II,

του οποίου τα σημεία έχουν συντεταγμένες που απο
τελούν λύσεις της αχ + βγ>γ.
Για να εντοπίσουμε το ημιεπίπεδο αυτό, εργαζό
μαστε συνήθως με τις συντεταγμένες του σημείου
Ο (0,0), αν η ευθεία δεν διέρχεται από την αρχή των
αξόνων.
Στην αντίθετη περίπτωση εργαζόμαστε με τις συντε
ταγμένες ενός άλλου σημείου.
Στα παρακάτω σχήματα φαίνονται τα ημιεπίπεδα που

οι συντεταγμένες τους είναι οι λύσεις ορισμένων ει
δικών ανισώσεων.
Σε κάθε μια από τις περιπτώσεις αυτές σχεδιάσα
με πρώτα την αντίστοιχη ευθεία και κατόπιν γραμμο-
σκιάσαμε το ημιεπίπεδο που οι συντεταγμένες των
σημείων του δεν επαληθεύουν την ανίσωση.
Παράδειγμα: Να λυθεί η ανίσωση 2χ + y>4
Λύση
Σχεδιάζουμε πρώτα την ευθεία ε: 2x + y = 4
Για τις συντεταγμένες του σημείου Ο (0,0) το 11 μέλος της ανίσω-

σης γίνεται:
2 · 0 + 0 = 0 <4.
Αυτό σημαίνει ότι οι συντεταγμένες των σημείων του ημιεπιπέ-

δου I δεν επαληθεύουν την ανίσωση (και γΓ αυτό το διαγράφουμε).
Επομένως οι λύσεις της ανίσωσης είναι οι συντεταγμένες των
σημείων του ημιεπιπέδου II.
• Μια μαθήτρια σκοπεύει να στείλει από το μέρος που
παραθερίζει 12 τουλάχιστον κάρτες σε συμμαθητές
της και συγγενείς. Το περίπτερο της περιοχής έχει
ασπρόμαυρες κάρτες που κοστίζουν 50 δρχ. η μια και
χρωματιστές κάρτες που κοστίζουν 100 δρχ. η μια.
Πρόβλημα 1 Η μαθήτρια δεν μπορεί να διαθέσει για την αγορά
των καρτών περισσότερες από 800 δραχμές. Πόσες
κάρτες από κάθε είδος μπορεί να αγοράσει;
Λύση
Αν η μαθήτρια αγοράσει χ ασπρόμαυρες και y

χρωματιστές κάρτες, τότε πρέπει: χ + y> 12
Το συνολικό κόστος των καρτών αυτών θα είναι
50x + 100y δρχ., και επειδή η μαθήτρια δε μπορεί να
διαθέσει περισσότερες από 800 δρχ., πρέπει ακόμη να
είναι 50χ + 100y<800 ή, αν διαιρέσουμε τα μέλη της
ανίσωσης με 50 είναι x + 2y<16.
Πρέπει επομένως να βρούμε εκείνα τα ζεύγη
(χ, y) που είναι συγχρόνως λύσεις των δυο ανισώσε
ων χ + y> 12 και χ + 2y<16, ή, όπως λέμε, πρέπει να
λύσουμε το σύστημα των ανισώσεων
[ χ + y>12
(.χ + 2y<16.
Για να λύσουμε το σύστημα αυτό, λύνουμε καθε
μιά ανίσωση στο ίδιο σύστημα αξόνων, όπως φαίνεται
στο παρακάτω σχήμα.
Οι λύσεις του συστήματος βρίσκονται στο μέρος
εκείνο του επιπέδου που δεν είναι γραμμοσκιασμένο
και μάλιστα, επειδή χ, y φυσικοί αριθμοί, οι λύσεις του
προβλήματος παριστάνονται με τα σημεία του τριγώ
νου ΚΛΜ που έχουν συντεταγμένες φυσικούς α
ριθμούς.
Επομένως οι λύσεις του προβλήματος είναι τα
ζεύγη
(8, 4), (9, 3), (10, 2), (10, 3), (11, 1), (11, 2), (12, 0),
(12, 1) (12, 2), (13, 0), (13, 1), (14, 0), (14, 1), (15, 0),
(16, 0).
Γραμμικός
προγραμματισμός
Πρόβλημα 2 • Ένας κτηνοτρόφος πρόκειται να αγοράσει αρνιά και

κατσίκια, να τα διαθρέψει κάποιο διάστημα και να τα
μεταπουλήσει. Συνολικά μπορεί να διαθρέψει μέχρι 50
ζώα. Κάθε αρνί έχει τιμή αγοράς 2000 δρχ. και κάθε
κατσίκι 1000 δρχ. Ο κτηνοτρόφος δεν μπορεί να δια
θέσει για την αγορά περισσότερα από 70 000 δρχ. Υ-
I πολογίζει επίσης ότι από κάθε αρνί θα κερδίσει 3000
ie δρχ. και από κάθε κατσίκι 2000 δρχ.
Κάτω από αυτές τις συνθήκες πόσα αρνιά και πόσα
κατσίκια πρέπει να αγοράσει, για να κερδίσει όσο γί
νεται περισσότερα;
Λύση
Αν αγοράσει χ αρνιά και y κατσίκια, τότε πρέπει

χ>0, y >0, και χ + y <50.
Το κόστος της αγοράς θα είναι 2000χ + 1000y και
επομένως πρέπει 2000χ + 1000y<70 000 ή 2χ + y<70.
Το συνολικό κέρδος από το πούλημα των ζώων
θα είναι 3000χ + 2000y.
Το πρόβλημα επομένως σε μαθηματική γλώσσα
είναι το εξής:
χ>0
( y> 0
χ + y <50
2χ + y <70
να βρεθεί για ποιες τιμές των χ, y η παράσταση
3000χ + 2000y έχει την μέγιστη τιμή.
Τέτοια προβλήματα, στα οποία ζητάμε τη μέγιστη
ή την ελάχιστη τιμή μιας παράστασης της μορφής
αχ + βγ,,κάτω από'ορισμένους περιορισμούς των με
ταβλητών χ, y, που εκφράζονται με ανισώσεις, τα λέ
με προβλήματα γραμμικού προγραμματισμού.
Λύνουμε καταρχήν το σύστημα των ανισώσεων
που σχηματίζουν οι περιορισμοί του προβλήματος.
Όπως φαίνεται στο διπλανό σχήμα, κάθε σημείο
του τετραπλεύρου Ο ΑΒΓ με συντεταγμένες φυσικούς
αριθμούς παριστάνει και μια λύση του προβλήματος.
Ό λες οι λύσεις, τώρα, του συστήματος που δί
νουν κέρδος π.χ. 30 000 δρχ. είναι και λύσεις της εξί
σωσης 3000 χ + 2000y = 30000.
Ομοίως οι λύσεις του συστήματος που δίνουν κέρ
δος π.χ. 60 000 δρχ. είναι και λύσεις της εξίσωσης
3000χ + 2000y = 60 000 κτλ.
Παρατηρούμε ότι οι ευθείες αυτές είναι παράλλη
λες και ότι σε μεγαλύτερο κέρδος αντιστοιχεί ευθεία
που απέχει περισσότερο από το Ο.
Όπως διαπιστώνουμε, από όλες αυτές τις παράλλη
λες ευθείες που έχουν κοινά σημεία με το ΟΑΒΓ, εκείνη
που απέχει περισσότερο από το Ο είναι η ευθεία που
διέρχεται από το σημείο Β(20,30).
Επομένως, με τους περιορισμούς που θέτει το
πρόβλημα, ο κτηνοτρόφος θα έχει το μέγιστο κέρδος
αν αγοράσει 20 αρνιά και 30 κατσίκια.
Το κέρδος αυτό θα είναι
3000 · 20 + 2000 · 30 = 60 000 + 60 000 = 120 000
δραχμές.
ΑΣΚΗΣΕΙΣ_____________^
1. Να εξετάσετε αν τα ζεύγη που δίνονται είναι λύσεις της αντίστοιχης ανίσωσης
ί) χ + y s 3 : (0, 0), (1, 0), (0, 2), (3, 0), (1, 2), (3, 2,5), ( - 1 , 2), ( - 2 , - 1 ) , (4, 2)
») χ + 2y< - 2 : (0, 0), (0, - 1 ), ( - 2 , - 4 ) , (3, - 2 ) , ( - 2 , - 2 ), ( - 3 , 1,5).
2. Να λυθούν οι ανισώσεις
i) 3χ —y <9, ii) 2χ + y> 5 , ίίΐ) χ > - 1 ,5 , ίν) 2y< 5, ν) x - y < 0 .
3. Το άθροισμα δυο αριθμών είναι μεγαλύτερο από 4. Να βρείτε τις τιμές που μπορούν
να πάρουν οι αριθμοί αυτοί.
4. Να βρείτε ποια α-
νίσωση παριστάνει
καθένα από τα δι
πλανά σχήματα.
5. Να βρείτε την ανίσωση που παριστάνει το σχήμα
6. Να λύσετε τα παρακάτω συστήματα
ί) ί Χ2θ i!) r x> 2 ili) r y< 6 Iv) / y > 2x -1

? yao j y<o Jx + y&O lx + 2ya6
ν χ + y s4 VX + 2y>8 ( y - 2 x a :1 i ys5
V x<9
7. Να βρείτε το σύστημα των ανισώσεων

που παριστάνει το σχήμα.
8. Μια βιοτεχνία κατασκευάζει δυο τύπους υποδημάτων Α και Β. Ο τύπος Α χρειάζεται για
κάθε ζευγάρι 5 \επτά για γάζωμα και 5 λεπτά για μοντάρισμα, ενώ ο τύπος Β θέλει
8 και 4 λεπτά αντιστοίχως. Η βιοτεχνία διαθέτει 7 200 λεπτά εργα σίας κάθε εβδομάδα
για γάζωμα και 4 600 για μοντάρισμα. Αν το κέρδος για κάθε ζευγάρι υποδημάτων τύ
που Α είναι 80 δρχ., ενώ για κάθε ζευγάρι τύπου Β είναι 110 δρχ., να βρείτε πόσα ζευ
γάρια από κάθε τύπο υποδημάτων τη βδομάδα, πρέπει να κατασκευάσει η βιοτεχνία ώστε
να έχει το μέγιστο κέρδος.
9. Έ ν α ς αγροτικός συνεταιρισμός έχει τη δυνατότητα να χρησιμοποιήσει δύο τύπους λι
πασμάτων Α και Β. Σε κάθε σακί ο τύπος Α περιέχει 10 μονάδες φωσφόρου, 3 μονάδες
καλιού και 6 μονάδες αζώτου. Ο τύπος Β σε, κάθε σακί περιέχει 12 μονάδες φωσφόρου,
5 καλιού και 7 αζώτου. Η έκταση που θα καλλιεργηθεί χρειάζεται τουλάχιστον 315 μο
νάδες καλίου και 504 αζώτου και το πολύ 1200 μονάδες φωσφόρου.
Να βρείτε πόσα σακιά λιπάσματος κάθε είδους πρέπει να προμηθευτεί ο συνεταιρισμός
για να έχει το ελάχιστο κόστος όταν ξέρει ότι ο Α τύπος κοστίζει 1600 δρχ. το σακί
και ο Β 2000 δρχ. το σακί.
1. α) Η αποβάθρα ενός σιδηροδρομικού σταθμού έχει μήκος 90 m. Η διάρκεια διέλευσης
του τρένου από την αποβάθρα αυτή, δηλ. ο χρόνος που περνά από την στιγμή που η
ατμομηχανή μπαίνει στο σταθμό ως τη στιγμή που βγαίνει απ’ αυτόν και το τελευταίο
βαγόνι είναι 14 sec.
Η διάρκεια διέλευσης του τρένου μπροστά από το σταθμάρχη που στέκεται ακίνητος
στην αποβάθρα είναι 5 sec. Πόσο είναι το μήκος του τρένου; Πόση είναι η ταχύτητά του;
β) Έ ν α άλλο τρένο περνά ταυτόχρονα κατά την αντίθετη φορά. Έ χ ε ι το ίδιο μήκος και
ταχύτητα 99 km/h. Πόσο χρόνο έκαναν τα τρένα για να περάσουν το ένα μπροστά από
το άλλο;
2. Στο διπλανό σχήμα φαίνε

ται η γραφική παράσταση
της συνάρτησης ίι = α1 + β
που δίνει την απόσταση
ενός αλεξιπτωτιστή από
τη γή στα τελευταία
400 πι της πτώσης του.
ί) Να βρείτε σε τι ύψος
βρισκόταν τη χρονική
t = 40 s, και τη χρονική
στιγμή t = 100 s.
ϋ) Να βρείτε το α και β.
ϋί) Μετά από πόσα s ο
αλεξιπτωτιστής φθάνει
στο έδαφος;
3. Το ύψος h του βλήματος που εκτοξεύει ένα πυροβόλο δίνεται ως συνάρτηση του χρό
νου t με τον τύπο h = at + pt .
ΐ) Να βρείτε τα α και β, αν ξέρετε ότι το βλήμα ρε 1 s φτάνει σε ύψος 16 μέτρων και
σε 2 s σε ύψος 24 μέτρων.
ίί) Να βρείτε σε ποιο ύψος θα βρίσκεται το βλήμα μετά από 5 s.
4. Μετρήσαμε τις διαστάσεις ενός χωραφιού σχήματος ορθογωνίου. Κάθε μια είναι γνωστή με πιθα
νό λάθος 1m και βρήκαμε ότι η περίμετρος του είναι 1500 m. Ακόμη ότι το μήκος του είναι κα
τά 209 m μεγαλύτερο από το πλάτος με πιθανό λάθος και πάλι 1 m. Προσδιορίστε γραφικά τις
δύο διαστάσεις. Μεταξύ ποιων αριθμών βρίσκεται το εμβαδόν του χωραφιού;
5. Ο ιδιοκτήτης ενός οικοπέδου δέχεται μια κοινοποίηση από την κοινότητα, που τον πλη
ροφορεί ότι οι διαστάσεις του οικοπέδου του θα μεταβληθούν εξαιτίας της χάραξης ε
νός δρόμου. Το οικόπεδο είναι ορθογώνιο και η μια διάστασή του θα αυξηθεί κατά 5
m, ενώ η άλλη θα ελαττωθεί κατά 3 m, όπως φαίνεται στο σχήμα. Ο ιδιοκτήτης είναι
ευχαριστημένος, γιατί διαπιστώνει ότι το εμβαδό του οικοπέδου του θα αυξηθεί.
ί) Ποια σχέση πρέπει να ισχύει για τις αρχικές διαστάσεις χ και y του οικοπέδου για
να συμβεί αυτό;
ϋ) Να δώσετε δύο τουλάχιστον ζεύγη τιμών των διαστάσεων χ και y που επαληθεύουν
τη σχέση αυτή.
ϋί) Αν το οικοπέδο ήταν τετράγωνο ο ιδιοκτήτης πιστεύει πως δε θα μπορούσε να βγεί
κερδισμένος όπως τώρα. Είναι έτσι; Να δικαιολογήσετε την απάντησή σας.
Διανύσματα
9.1 Έννοια του διανύσματος
Στις εκφράσεις
• Η Π τάξη έχει 95 μαθητές

Ο Πέτρος ξόδεψε 200 δραχμές
• Το πρωί η θερμοκρασία ήταν - 2 ° C
• Το μήκος του μολυβιού είναι 14,5 cm,
οι αριθμητικές τιμές 95, 200 - 2 και 14,5 καθορίζουν

πλήρως τα μεγέθη «πλήθος μαθητών», «ποσό χρημά
των», «θερμοκρασία» και «μήκος» αντιστοίχως. Μεγέ
θη όπως αυτά, που καθορίζονται μόνο με την
αριθμητική τιμή τους, λέγονται μονόμετρα μεγέθη.
Υπάρχουν όμως και μεγέθη που δεν είναι μονό
μετρα. Για παράδειγμα, ας υποθέσουμε ότι ένα ελικό
πτερο απογειώθηκε από την Αθήνα (Α) και έκανε
ευθύγραμμη πτήση 150 χιλιομέτρων. Παρατηρούμε ό
τι, ενώ γνωρίζουμε την αρχή Α και το μήκος της πτή
σης του ελικοπτέρου, δεν μπορούμε να καθορίσουμε
τη διαδρομή που ακολούθησε καθώς και το σημείο
προσγείωσής του. Για να καθορίσουμε ακριβώς τη με
τατόπιση του ελικοπτέρου, χρειάζεται, εκτός από το
διάστημα που διήνυσε, να γνωρίζουμε ακόμη την ευ
θεία πάνω στην οποία κινήθηκε, δηλαδή τη διεύθυν
ση της μετατόπισης, καθώς και τη φορά προς την
οποία κινήθηκε.
Μεγέθη, όπως η μετατόπιση του ελικοπτέρου, που
για τον προσδιορισμό τους δεν αρκεί μόνο η αριθμητι
κή τιμή τους λέγονται διανυσματικά μεγέθη. Από τη
Φυσική γνωρίζουμε ότι η ταχύτητα, η δύναμη και η ε
πιτάχυνση είναι επίσης διανυσματικά μεγέθη. Για να
παραστήσουμε ένα διανυσματικά μέγεθος, χρησιμο
ποιούμε το διάνυσμα, δηλαδή ένα ευθύγραμμο τμήμα
στο οποίο το ένα άκρο καθορίζεται να είναι η αρχή
του και το άλλο το πέρας του. Ένα διάνυσμα με αρ
χή το Α και πέρας το Β σχεδιά_ζεται όπως στο διπλα
νό σχήμα και συμβολίζεται με ΑΒ ή ακόμη και με ένα
μικρό γράμμα π.χ. α ^
Σε ένα διάνυσμα ΑΒ διακρίνουμε τα εξής χαρακτη
ριστικά:
ί) Τη διεύθυνση, δηλαδή την ευθεία που ορίζουν τα

άκρα του Α, Β ή οποιαδήποτε άλλη ευθεία παράλλη-
β λη προς αυτή. Τα διανύσματα α, (3 και γ που βρίσκο-
/ νται σε παράλληλες ευθείες έχουν την ίδια διεύθυνση,
/ 5 ενώ το_δ δεν έχει την ίδια διεύθυνση με κανένα από
τα α β και γ .
Η) Τη φορά του διανύσματος, η οποία καθορίζεται α
πό την κίνηση που οδηγεί από_την αρχή Α προς το
πέρας Β. Έτσι τα διανύσματα ΑΒ και ΒΑ ενώ, έχουν
ίδια διεύθυνση,_έχουν αντίθετη φορά. Ακόμη από τα
διανύσματα α, β , γ , που έχουν ίδια διεύθυνση, τα α
και (Τ έχουν ίδια φορά, ενώ το γ έχει αντίθετη φορά
προς αυτά.
iii) Το μέτρο του, δηλαδή το μήκος του ευθύγραμμου
τμήματος ΑΒ, το οποίο συμβολίζεται με |ΑΒ|.
Το διάνυσμα σχεδιάζεται με μέτρο ανάλογο προς
την αριθμητική τιμή του μεγέθους που παριστάνει. Για
παράδειγμα, τα διανύσματα του παρακάτω σχήματος
με τις| κλίμακες που αναγράφονται σ’ αυτά παριστάνουν:
(1 cm ανά 50 Km) (1 cm ανά 20 kp)
(1 cm ανά 20 Km/h)
ΑΒ: τη μετατόπιση του ελικοπτέρου κατά 150 Km.
ΓΔ: την ταχύτητα του αυτοκινήτου, η οποία έχει αριθ-
[ατ]τική τιμή 80 Km/h.
OF: τη δύναμη που ασκείται στο σώμα Σ, η οποία έ
χει αριθμητική τιμή 80 Κρ.
Ίσα διανύσματα Όταν ένα όχημα κινείται με σταθερή ταχύτητα,

τότε όλα του τα σημεία θα κινούνται με την ίδια τα
χύτητα. Έτσι οι ταχύτητες των σημείων Μ, Ν και Ρ
του διπλανού σχήματος παραστάθηκαν με τα διανύσμα-
Γ τα ΜΑ , ΝΒ και ΡΓ, τα οποία έχουν ίδια διεύθυνση, ίδια
φορά και ίσα μέτρα. Τα διανύσματα αυτά λέγονται ί
σα διανύσματα και σημειώνουμε π.χ. ΜΑ = ΝΒ. Γενικά
δύο διανύσματα λέγονται ίσα, όταν έχουν ίδια διεύ
θυνση, ίδια φορά και ίσα μέτρα.
Αντίθετα διανύσματα Όταν κρατάμε ένα σώμα (Σ), βάρους π.χ. 3 kp, τό
τε σ’ αυτό ασκούνται δύο δυνάμεις, το βάρος του και
η δύναμη που το συγκρατεί,_που παριστάνονται αντι-
στοίχως με τα διανύσματα ΑΒ και OF. Τα δύο αυτά
διανύσματα έχουν ίδια διεύθυνση (τη διεύθυνση της
κατακόρυφης), ίσα μέτρα (γιατί και οι δύο δυνάμεις εί
ναι 3 kp) και αντίθετες φορές.
Τα διανύσματα αυτά λέγονται αντίθετα διανύσμα-
τα. Γενικά
δυο διανύσματα λέγονται αντίθετα, όταν έχουν ί
δια διεύθυνση, ίσα μέτρα και αντίθετες φορές.
Τα διανύσματα ΑΒ και ΒΑ είναι αντίθετα.
Εφαρμογές Ό ταν στην καθημερινή γλώσσα λέμε π.χ. άτι φυσάει νότιος άνε
μος 4 μποφόρ, εννούμε ότι η ταχύτητα ΟΡ του ανέμου έχει φορά
προς το Βορρά. Στο διπλανό σχήμα έχουν σχεδιαστεί οι ταχύτητες
ΟΜ και ΟΣ δύο ανέμων. Να αναγνωριστούν οι άνεμοι και το μέ
τρο των ταχυτήτων τους.
Λύση
Το διάνυσμα ΟΜ έχει φορά δυτική και επομένως ο άνεμος είναι α

νατολικός. Η ταχύτητα αυτή έχει μέτρο 8 μποφόρ. Το διάνυσμα ΟΣ
έχει φορά ανατολική κι επομένως ο άνεμος είναι δυτικός. Η ταχύ
τητα αυτή έχει μέτρο 6 μποφόρ.
2. Στο διπλανό παραλληλόγραμο να συγκριθούν τα διανύσματα.
(i) ΑΔ και ΒΓ, (Μ) ΒΑ και ΓΔ, (iii) ΑΟ και ΟΓ,
(ϊν) ΑΔ και ΓΒ, (ν) ΑΒ και ΓΔ, (νϊ) 0 Α και ΟΓ.
Λύση
(ί) Οι απέναντι πλευρές ΑΔ και ΒΓ ίου παραλληλογράμμου είναι ί

σες και παράλληλες. Επομένως τα διανύσματα ΑΔ και ΒΓ έχουν ί
σα μήκη και ίδια διεύθυνση. Βλέπουμε ακόμη ότι έχουν και ίδια
φορά, οπότε είναι ΑΔ = ΒΓ
(ϋ) Ομοίως είναι ΒΑ = ΓΔ
(ϋί) Το Ο είναι μέσο της ΑΓ κι επομένως τα ΑΟ = ΟΓ έχουν ίσα
μήκη, ίδια διεύθυνση και φορά, οπότε ΑΟ = ΟΓ
(ίν) Τα ΑΔ και ΓΒ διαφέρουν μόνο στη φορά, δηλαδή είναι αντίθετα,
(ν) Τα ΑΒ, ΓΔ είναι αντίθετα (νί). Τα ΟΑ, ΟΓ είναι αντίθετα.
ΑΣΚΗΣΕΙΣ
1. Με κλίμακα 1 cm για κάθε 10 Km/h και με αρχή το

σημείο Ο, να σχεδιάσετε τα διανύσματα που παριστά
νουν τις ταχύτητες των ανέμων (ί) ΒΔ 30 km/h, (ii) A
40 Km/h, (iii) ΝΔ 35 Km/h, (iv) Β 45 Km/h και (ν) ΒΑ
50 Km/h.
2. Αν η κλίμακα είναι 1 cm για κάθε 25 Km/h, να υπολογίσετε τα μέτρα των διανυσμάτων

α , I? και γ .
3. Να σχεδιάσετε σε τετραγωνισμένο χαρτί δύο δυνάμεις 5 kp και 7 Κρ που ασκούνται σε
ένα σώμα Σ και σχηματίζουν μεταξύ τους γωνία 90°.
4. Από τα διανύσματα που είναι σημειωμένα στο παραλληλεπίπεδο, το οποίο έχει βάσεις
τετράγωνα, να διακρίνετε εκείνα που
(ί) έχουν ίδιο μήκος με το διάνυσμα ΑΔ

(Μ) έχουν ίδια διεύθυνση με το ΑΔ
(ϋί) έχουν ίδια φορά με το ΑΔ
(ίν) είναι ίσα με το Α'Β' _
(ν) είναι αντίθετα με το Α'Β'
5. Ένα κινητό εκτελεί κυκλική κίνηση με ταχύτητα

40 Km/h. Είναι γνωστό από τη Φυσική ό
τι σε κάθε σημείο η διεύθυνση της ταχύ
τητας είναι εφαπτομένη του κύκλου.
(ί) Σε ποια σημεία τα διανύσματα της τα
χύτητας του κινητού είναι αντίθετα; (Η) Να
βρείτε το σημείο στο οποίο το διάνυσμα
της ταχύτητας του κινητού είναι αντίθετο
με το διάνυσμα της ταχύτητας στο Μ.
6. Στο διπλανό σχήμα να βρείτε

ί) ίσα διανύσματα,
ϋ) αντίθετα διανύσματα.
7. Σε ένα σύστημα ορθογωνίων αξόνων Oxy να πάρετε τα σημεία Α(3,1) και Β( —2,2). Να σχε
διάσετε διάνυσμα ΒΓ = ΟΑ και διάνυσμα ΑΔ αντίθετο ΟΒ .
9.2 Συντεταγμένες διανύσματος
Η μετατόπιση από το σημείο Α στο σημείο Β πα-

ριστάνεται με το διάνυσμα α. Με τη βοήθεια ενο'ς
συστήματος αξόνων μπορούμε να πραγματοποιήσουμε
τη μετατόπιση αυτή ως εξής:
Από την αρχή Α του διανύσματος α κάνουμε πρώτα
μετατόπιση ΑΓ κατά 6 μονάδες προς τη θετική φορά
του άξονα χ'χ, δηλαδή +6, και στη συνέχεια τη με
τατόπιση ΓΒ κατά 4 μονάδες προς την αρνητική φο
ρά του άξονα y'y δηλαδή — 4.
Οι αριθμοί 6 και —4 λέγονται συντεταγμένες του
διανύσματος α και γράφουμε γι’ αυτό α = 6

-4
Ειδικά ο αριθμός 6 που φανερώνει τη μετατόπι
ση από το Α παράλληλα προς τον άξονα χ'χ γράφε
ται πάνω και λέγεται τετμημένη του Η, ενώ ο —4 γρά
φεται κάτω και λέγεται τεταγμένη του α.
Από το διπλανό σχήμα βρίσκουυε παρόμοια ότι
Μέτρο Όταν είναι γνωστές οι συντεταγμένες ενός δια-

διανύσματος
νύσματος, όπως π.χ. στο πρώτο σχήμα ΑΒ = 6
τότε μπορούμε, εφαρμόζοντας το πυθαγόρειο θεώρη
μα στο τρίγωνο ΑΒΓ, να βρούμε το μέτρο του ΑΒ.
Πράγματι είναι |ΑΒ|2 = (ΑΓ)2 + (ΓΒ) = 62 + 42
Επειδή 42 = ( - 4)2, έχουμε |ΑΒ|2 = 62 + ( - 4)2 η
|ΑΒ | = V 6 2 + ( - 4)2, οπότε

|ΑΒ | = V 36 + 16 = ν/52 - 7,2
Γενικά
Συντεταγμένες Από το παραλληλόγραμμο ΑΒΓΔ φαίνεται ότι τα

ίσων διανυσμάτων διανύσματα α και β είναι ίσα, δηλαδή έχουν ίδια
y
διεύθυνση, ίδια φορά και ίσα μέτρα. Από το σχήμα
Λ.
-
παρατηρούμε ότι καθένα από τα διανύσματα αυτά
/ / έχει συντεταγμένες |g |
3 3
7 7 Γενικά
Απ1 / γ
Βι
τα ίσα διανύσματα έχουν ίδιες συντεταγμένες.
0 :
I
Συντεταγμένες Από το παραλληλόγραμμο ΑΒΓΔ φαίνεται ότι τα

αντίθετων διανύσματα α και β είναι αντίθετα, δηλαδή έχουν ί
διανυσμάτων δια διεύθυνση, ίσα μέτρα και αντίθετες φορές. Από
τ ο σχήμα βρίσκουμε ότι α = |_ 2 j και ^ = |2 j.
Παρατηρούομε ότι οι συντεταγμένες του α είναι
αντίθετες των συντεταγμένων του |ί. Γράφουμε
α = -]? και επειδή = γράφουμε και
α = - · 23 Γ
χ Γενικά,
τα αντίθετα διανύσματα έχουν αντίθετες συντε
ταγμένες.
Ε φ α ρ μο γές 1. Να βρεθούν οι συντεταγμένες και τα μήκη των διανυσμάτων του
σχήματος. Υπάρχουν ίσα ή αντίθετα μεταξύ αυτών;
ΓΔ = | * J και |ΓΔ| = V(-2)z + ( —1)2 = VsT
ΔΕ = | και |ΔΕ| = \ 2 2 + ( - 1 ) 2 = V5
ΖΗ = | * J και |ΖΗ| = ν2 2 + 12 = ν5
Όπως βλέπουμε, όλα τα διανύσματα έχουν ίσα μέτρα, αλλά ί

σα είναι μόνο το ΟΒ με το ΖΗ, τα οποία έχουν ίδιες συντεταγμέ
νες. Αντίθετα είναι τα ΟΒ και ΖΗ με το ΓΔ, καθώς και τα ΑΒ, ΔΕ.
2. Να σχεδιαστούν τα διανύσματα ΟΜ = και ΟΝ = όπου
Ο είναι η αρχή των αξόνων, και να δειχθεί ότι Μ 0Ν = 90°.
Λύση
Παίρνουμε τα σημεία Μ(3, 1) και Ν( —1, 3), οπότε ΟΜ = και
ον = (~13 ) ■ Ακόμη ΝΜ = | *J.
Είναι |ΟΜ| = \32 + 1 = ν ΐδ
|ΟΝ | = δ ( - 1 ) 2 Γ 3 2 = VI0
και |ΝΜ| = \42 + (- 2 )2 = V20
Επειδή |θ"Μ|2 + |ΟΝ|2 = ( J W f + ( \ [ W )2 = 10 + 10 = 20
και |ΝΜ|2 = (V20 )2 = 20, συμπεραίνουμε |ΟΜ|2 + |ΟΝ|2 = |ΝΜ|2.

Δηλαδή στο τρίγωνο ΜΟΝ ισχύει το πυθαγόρειο θεώρημα. Άρα
ΜόΝ = 90°
ΑΣΚΗΣΕΙΣ
1. Να βρείτε τις συντεταγμένες

ί) των σημείων A, Β, Γ, και Δ
Μ) των διανυσμάτων ΟΑ,
ΟΒ, ΟΓ και ΟΔ
ϋί) των διανυσμάτων ΑΒ,
ΒΓ, ΓΔ, και ΔΑ
2. Στο σχήμα της προηγούμενης άσκησης ί) να υπολογίσετε τα μήκη |ΒΓ|, |ΓΔ| και|ΒΔ|,
ϋ) να συγκρίνετε τα |ΒΓ |2 + |ΓΔ |2 με το |ΒΔ| . Τι συμπεραίνετε;
3. Σε ένα σύστημα αξόνων Oxy να σχεδιάσετε τα διανύσματα
4. Σε ένα σύστημα αξόνων Oxy με αρχή το σημείο Σ(2, -1), να σχεδιάσετε τα διανύσματα.
CO
*11
/3 ν £ί = ί- 3ν και
II
\ -4 /
5. Σε ένα σύστημα αξόνων Oxy να σχεδιάσετε διανύσματα ί) α =
Η -°)
"> 5 = ( Ι ) - “ Π )' ' " ( - a ) “ ” ·* = ( - 4)
Ποια από τα διανύσματα αυτά είναι αντίθετα;
6. Στο διπλανό σχήμα φαίνονται οι μετακινήσεις που εκτε-

λεί ο λεβιές ταχυτήτων ενός αυτοκινήτου. Αν οι αποστά
σεις μεταξύ των σημειωμένων τελειών είναι 3,5 cm, να εκ-
φράσετε στο σύστημα Oxy τις μετακινήσεις αυτές με τις
συντεταγμένες των διανυσμάτων ΟΑ, ΟΒ, ΟΓ, ΟΔ και
ΟΤ.
7. Να βρείτε τα χ και y, αν είναι α = β, όπου α = ( χ ) και β = Ρ χ+1 V
\y +i / \ χ- y /
8. Να βρείτε τα χ και y, αν είναι α = - β , όπου και β = | | J.
9.3 Πρόσθεση διανυσμάτων
Η μετατόπιση από το Α στο Β του κινητού Κ, η

η οποία παριστάνεται με το διάνυσμα ΑΒ και η μετα
τόπιση ΒΓ, από το Β στο Γ έχουν αποτέλεσμα να φθά-
σει το κινητό στο Γ. Έτσι οι δύο μετατοπίσεις ΑΒ και
ΒΓ έχουν αποτέλεσμα τη μετατόπιση ΑΓ. Για το λό
γο αυτό το διάνυσμα ΑΓ λέγεται άθροισμα των δια-
νυσμάτων ΑΒ και ΒΓ και γράφουμε την ισότητα.
ΑΒ + ΒΓ = ΑΓ
Από αυτήν φαίνεται ότι το άθροισμα δύο δια-

νυσμάτων που το πέρας του ενός είναι αρχή του άλ
λου (διαδοχικά διανύσματα) είναι το διάνυσμα με άκρα
την αρχή και το πέρας που δεν είναι κοινά στα δύο
διανύσματα.
Η προηγούμενη ισότητα δεν είναι σωστό να γρά
φεται ΑΒ + ΒΓ = ΑΓ, όπου τα ΑΒ, ΒΓ, και ΑΓ είναι
μήκη.
Από το σχήμα βλέπουμε ότι είναι α =
β = ( _ ? ) κ α ι α + β = (3 ) ■
Παρατηρούμε ότι το άθροισμα α + β έχει τετμη
μένη 5 = 2 + 3 και τεταγμένη 3 = 4 + (-1). Δηλαδή
οι συντεταγμένες του αθροίσματος διανυσμάτων είναι
ίσες με το άθροισμα των αντίστοιχων συντεταγμένων
των διανυσμάτων.
Γενικά
Για να προσθέσουμε τα διανύσματα α και β που
δεν είναι^διαδοχικά, σχεδιάζουμε διαδοχικά τα διανύ-
σματα Ο A = α, και ΑΒ = β , οπότε
OB = ΟΑ + ΑΒ = α + β.
Όπως βλέπουμε, και πάλι είναι:
2 και α + β = ί ^ ^ \ -
α = 21 β = -1
Το άθροισμα α + β = ΟΒ μπορεί να σχηματιστεί και
με οποιαδήποτε άλλη αρχή αντί του Ο.
Για να προσθέσουμε τα αντίθετα διανύσματα
; = (!)« ., -α = (
σχεδιάζουμε διαδοχικά τα διανύσματα
ΑΒ = α και ΒΑ = - α , οπότε
α + ( - α ) = ΑΒ + ΒΑ = ΑΑ
Το διάνυσμα ΑΑ, που τα άκρα του συμπίπτουν, λέγε

ται μηδενικό διάνυσμα, συμβολίζεται με 0 και το εν-
νούμε με μήκος 0 και οποιαδήποτε διεύθυνση και
φορά. Επομένως.
α + (-α) = 0
Δηλαδή
Δύο αντίθετα διανύσματα έχουν άθροισμα το μηδενι
κό διάνυσμα. Είναι ακόμη
0 = α + (-α) 3-3
2-2
Δηλαδή το μηδενικό διάνυσμα έχει μηδενικές συντε

ταγμένες.
Έτσι, αν α = |β), θα έχουμε:
α +0= ί α W ι ° \ - |α + 0 \ _ I α \ = α
I
Iβ) (ο) \β + ο) ' (β)

Δηλαδή ισχύει γενικά:
α +0 =α
Εφαρμογές 1. Δίνονται τα διανύσματα ΟΑ = | ^ j και ΟΒ = | ®j που έχουν κοινή
αρχή Ο. ί) Να βρεθεί το άθροισμά τους και U) να υπολογιστεί το

μέτρο του.
Λύση
i) Φ έρνουμε από το Α την π αρά λλη λη π ρ ο ς την Ο Β και από το Β

την παράλληλη προς την ΟΑ. Σχηματίζεται έτσι το παραλληλόγραμμο
Ο ΑΣΒ, στο οπ οίο είνα ι Α Σ = Ο Β και ΒΣ = Ο Α . Φέρνουμε τη δ ια
γώ νιο ΟΣ και τότε είναι
Ο Α + Ο Β = Ο Α + Α Σ = ΟΣ
Δ ηλαδή στην π ερίπτω ση που δύο διανύσματα έχουν κοινή αρχή Ο,

το άθροισμά τους είναι «η δ ια γ ώ ν ιο ς ΟΣ του παραλληλογράμμου»
που έχ ει π λευ ρ ές τα διανύσματα αυτά.
ίί) Είναι ΟΑ + ΟΒ = ( g ) + = ( 3 + 1 ) = ( 4 ) και επομένω ς
|0Σ| = |ΟΑ + Ο Β | = V72 + 42 = V65 ~ 8
2. Να υπολογιστούν τα αθροίσματα i) ΑΒ + ΒΓ + ΓΑ.
ίί) ΑΒ + ΒΓ + ΓΔ
Λύση
(ί) Είναι Α Β + Β Γ = Α Γ κι επομένω ς
Α Β + Β Γ + Γ Α = Α Γ + Γ Α = Α Α = (Γ
ίί) Α Β + Β Γ + ΓΔ = Α Γ + ΓΔ = Α Δ .
3. Το διάνυσμα ΟΑ παριστάνει την ταχύτητα 400 m/min ενάς σκάφους

Ο που διασχίζει το ποτάμι, ενώ το ΟΒ την ταχύτητα 150 m/min των
νερών του ποταμού. Να βρεθεί η διεύθυνση, η φορά και η αριθμη
τική τιμή της ταχύτητας με την οποία κινείται τελικά το σκάφος.
Λύση
Τ ελικά το σκάφ ος κ ινείται με ταχύτητα Ο Α + Ο Β = Ο Γ , την οποία
σ χ εδ ιά ζο υ μ ε κα τασκευ άζοντας το π αρα λλη λό γρα μ μ ο Α Ο Β Γ . Έ τ σ ι η
διεύθυνση και η φορά κ αθο ρίζο ντα ι με τη σ χεδίασ η της Ο Γ.
Επειδή Ο Α _L ΟΒ, το π αρα λλη λό γρα μ μ ο είν α ι ορθογώ νιο, οπότε
από το ορθογώ νιο τρ ίγω νο Ο Β Γ έχουμε | 0 ί| = λ/|Ο Α|2 + |Ο Β|2 .
Α λ λά |ΟΑ| = 400 και |ΟΒ| = 150 και επομένω ς
|ΟΓ| = V4002 + 1502 = V182 500 =. 425 m/nin.
Από το ορθογώ νιο τρίγω νο Ο Β Γ έχουμε
ΒΓ 400
εφφ = -------= --------- 2,67 , οπότε φ 69°.
ΟΒ 150
Έ τσ ι γ ια τη διεύθυνση της Ο Γ μπορούμε να πούμε ότι σ χη μ α τίζει
γ ω νία 69° με τη διεύθυνση ροής του ποταμού.
ΑΣΚΗΣΕΙΣ
1. Γ ια 4 δ ια φ ο ρ ετικά σ η μ εία A, Β, Γ κάι Δ, να δ ε ίξετ ε ότι Α Β + Β Γ + ΓΔ + Δ Α = 0 .
2. Ν α σ υ γκ ρ ίν ετε τα α θρ ο ίσ μ α τα Α Β + Β Δ και Α Γ +
3. Ν α σ υ γκ ρ ίν ετε τα α θρ ο ίσ μ α τα Α Β + Β Δ , Α Γ + ΓΔ
και Α Β + Β Γ + ΓΔ
4. Να βρείτε^τις συ ντεταγμένες των διανυσμάτω ν α , β , γ , δ , u , ν , και των α + β , γ + δ

και u + ν .
5. Ν α βρεθούν οι συ ντεταγμένες και τα μέτρα

των διανυσμάτων α , β και α + β .
6. Ν α δ ε ίξε τ ε ότι 2ΑΜ = Α Β + Α Γ .
7. Να σ χ εδ ιά σ ετε το άθροισμα AM + ΑΝ και να υ π ολο γίσ ετε το μέτρο του σε καθεμιά από
τ ις π ερ ιπ τώ σ εις.
8. Στο σώμα Σ ασκείται μια ορ ιζό ντια δύναμη 1,5 Κρ και κατακόρυφα
το βά ρ ο ς του 2 Κρ. Να βρεθεί η διεύθυνση, η φορά και η αριθμη
τική τιμή της δύναμης που ασκούν συνολικά οι δυνάμεις αυτές στο
Σ.
Β
9. Δ ίν ο ν τα ι τα σ η μ εία Α (3 ,- 1 ) και Β(1, 4). Ν α βρ είτε τ ις σ υ ντετα γ μ έν ες και το μέτρο του
διανύσμ ατος Ο Α + Ο Β , όπου Ο είνα ι η αρχή των αξόνων.
10. Να
Ια σ χ εδ ιά σ ετε τα αθροίσματα a + β και γ + δ , αν a = | ° J, β = | ° | και γ = | ^ |,
δ =
“ = (ο)
11. Αν α = | 3 | και β = ^ — 1 ) ’ να βΡ είτε τιΡ σ υ ντετα γ μ έν ες του αθ ρ ο ίσ μ α το ς a + ( - β )
9.4 Αφαίρεση διανυσμάτων
Στο διπλανό σχήμα είναι
ΑΒ + ΒΓ = ΑΓ
Δηλαδή^όταν προσθέτουμε στο ΑΒ το ΒΓ, β ό

σκουμε το ΑΓ. Έτσι το ΒΓ είναι η διαφορά του ΑΒ
από το ΑΓ και σημειώνουμε
ΒΓ = ΑΓ _ ΑΒ
Ώστε η διαφορά α - β δύο διανυσμάτων που έ
χουν την ji5ia αρχή, είναι το διάνυσμα με αρχή το πέ
ρας του β και πέρας το πέρας του a .
Είναι, τότε θα έ-
και επομένως 2+ κ= 3 κ=3-2=1

1+ λ = 4 λ = 4 —1=3
Δηλαδή χ = ( 5 —1) = ( 3 που σημαίνει οτι οι συντεταγ
μένες της διαφοράς διανυσμάτων είναι ίσες με τη δια

φορά των αντίστοιχων συντεταγμένων των διανυ-
σμάτων.
Γενικά
Για να βρούμε τη διαφορά α - β δύο διανυσιαά-

των που δεν έχουν κοινή αρχή, σχεδιάζουμε με κοινή
- αρχή, π.χ. το Ο, τα διανύσματα ΟΑ = α και OB = f?,
οπότε ΒΑ = ΟΑ - ΟΒ = α - ]?.
Όπως βλέπουμε, και πάλι είναι
α = 1 και α - β = 3 -1 2
β = 2 1-2 - 1
Επειδή - β = -1 θα έχουμε
-2
α + (-β) 3 + (—1)
1+ ( - 2)
Αλλά είναι και α - β = | _ -j
Επομένως
α -β = α + (-β)
Δηλαδή η αφαίρεση διανυσμάτων ανάγεται σε

πρόσθεση, όπως και στους αριθμούς.
Ε φ α ρ μο γές 1. Να βρεθούν οι συντεταγμένες των διανυσμάτων α , β , γ , - α , - β ,
- γ , α - β , β - γ , γ - α , (α - β ) + (β - γ ) + (γ - α ).
Λύση
° =(2 )■-° =(:=)■ ? = =(:-)■
-( :!) · - - : -ϊ
(ο _ Ρ, + ,β _ y ) * (V - 5 ) = ( ° * 43 ΐ1 ,) = ( ο ) - “
Να συγκριθούν οι διαφορές ΟΜ - ΟΑ και OB - ΟΜ.
Λύση
Είναι ΟΜ - ΟΑ = AM και ΟΒ-ΟΜ = MB.
Αλλά AM = MB, οπότε είναι και ΟΜ - ΟΑ = ΟΒ - ΟΜ.
Στο διπλανό παραλληλόγραμμο να δειχθεί ότι είναι:
ϊ) ΟΣ = α + β και Η) ΒΑ = α - β
Λύση
Είναι ΑΣ = ΟΒ = β και επομένως α + β = ΟΑ + ΑΣ = ΟΣ.
Μ) Είναι ΟΒ + ΒΑ = ΟΑ, δηλαδή β + ΒΑ = α κι επομένως

ΒΑ = α - β .
ΑΣΚΗΣΕΙΣ
1. Σε ένα σύστημα αξόνων xOy να πάρετε τα σημεία Α(2, 5), Β(6, 7) και Γ(4, 2). Να σχημα
τίσετε τις διαφορές ΟΒ - ΟΑ, ΟΑ -ΟΓ, ΟΓ - ΟΒ και να βρείτε τις συντεταγμένες τους.
2. Στο διπλανό παραλληλόγραμμο να_συγκρίνετε τιςι

διαφομές (ί^ΟΓ-ΟΔ και ΟΒ ^ΟΑ jii) ΟΓ-ΟΒ
και ΟΑ-ΟΔ (ϊϋ) ΓΔ-ΓΑ και ΔΓ-ΔΒ.
3. Να δείξετε ότι ΑΒ-ΑΒ = θ’
4. Αν Ο είναι το μέσο των ΑΓ_και ΒΔ. να δικαιολογήσετε
ότι είναι (ί) ΟΑ = -ΟΓ (ϋ)-ΟΔ=ΟΒ και (iii) ΟΑ -ΟΔ =
ΟΒ -ΟΓ. Χρησιμοποιήστε την τελευταία ισότητα για να
δείξετε ότι το τετράπλευρο ΑΒΓΔ είναι παραλληλόγραμμο.
Να σχεδιάσετε τα διανύσματα ΟΑ = | ^ | και OB = | ^j
Να σχεδιάσετε τη διαφορά ΟΑ -ΟΒ και να βρείτε το μέτρο της.
Δ Γ
6. Στο διπλανό τετράγωνο ΑΒΓΔ να^σχεδιάσετε το άθροισμα

ΑΒ+ΑΔ και^τη διαφορά ΑΒ-ΑΔ. Να συγκρίνετε το μέ
τρο |ΑΒ+ΑΔ με το |ΑΒ-ΑΔ|.
A
7. Σε ένα σύστημα αξόνων xOy να πάρετε τα σημεία Α( —1 ,3), Β( —3.-3), Γ(1, -5 ) και
Δ(4, 2). Να σχηματίσετε τις διαφορές ΑΒ-ΑΔ, ΔΑ - ΔΓ και να βρείτε τις συντεταγμένες
και τα μέτρα τους.
8. Αν είναι ΑΒ = 2ΒΓ, να δείξετε ότι

ί) ΑΒ = ΟΒ^- ΟΑ
(ϋ) ΒΓ_ = ΟΓ-ΟΒ
(iii) 30Β = ΟΑ + 2ΟΓ
(Σημειώνεται ότι 2α = α + α, 3α = α + α + α κτλ)
9.5 Πολλαπλασιασμός αριθμού με διάνυσμα
Το γινόμενο 3 · α σημαίνει ένα διάνυσμα που έ

χει την ίδια διεύθυνση και φορά με το α και το μέ
τρο του είναι ίσο προς 3 · |α|.·
Δηλαδή είναι 3 · α = ΑΒ.
Ομοίως ορίζεται το γινόμενο οποιουδήποτε θετι
κού αριθμού με διάνυσμα.
Το γινόμενο -3 α σημαίνει πάλι ένα διάνυσμα με
τη διεύθυνση του α, μέτρο 3 · |α|, αλλά αντίθετης φο
ράς με το α . _
Δηλαδή είναι - 3 · α = ΒΑ.
Ομοίως ορίζεται το γινόμενο οποιουδήποτε αρνη
τικού αριθμού με διάνυσμα.
Τέλος ορίζεται 0 · α = 0.
Από το σχήμα έχουμε α =
- ?r
3 ·2
3α =ΑΒ = 3 = 3 · 1
και
- 3 α = ΒΑ _= / —6 \ —3 · 2
-3 -3 · 1
Β
Δηλαδή
Για να πολλαπλασιάσουμε έναν αριθμό με ένα διάνυ-
/ϊ
σμα, πολλαπλασιάζουμε τις συντεταγμένες του διανύ-
σματος με τον αριθμό αυτό.
Γενικά
Αν α = Ρ 1 ) και λ αριθμός, τότε λα = λατ

\ α 2/ λα2
ί
Εφαρμογές 1. Να βρεθούν οι συντεταγμένες των διανυσμάτων α = 3Γ + 2 f
και β = i -3 j και α + β , αν είναι ϊ = | 1 j και j = |°
Λύση
- ( ί Η Μ Μ χ . ; )
ϊ + ϊ · ( ; ) +(-ί )·(-ί )
2. Αν ΟΑ = 1 2 )’ να ΡΡε ®°^ν ■) δύο διανύσματα ΟΒ και ΟΓ
των αξόνων Οχ και Oy αντιστοίχως, ώστε να είναι ΟΑ = ΟΒ + ΟΓ
Η) δύο αριθμοί κ, λ ώστε να είναι ΟΑ = Kj + Aj , όπου ι = | Jj
Λύση
ί) Φέρνουμε AB_LOx, Ar_LOy, οπότε από το παραλληλόγραμμο Α-

ΒΟΓ έχουμε ΟΑ = ΟΒ + ΟΓ.
ϋ) Επειδή ΟΑ = κί + Aj , θα είναι| ^ q) + λ |^ j
Επομένως ( ^ ) = ( J ) + ( J ) ή ( * ) = (*)■ 'Αρα κ =3 και λ = 2.

ΑΣΚΗΣΕΙΣ .
1. Να βρείτε τις συντεταγμένες των α, β, γ δ, 2α,

1 - 1 - 2 -
------ β, — γ , ------ δ και να σχεδιάσετε σε
2 3 3
τετραγωνισμένο χαρτί τα τέσσερα τελευταία
διανύσματα.
2. Αν α = |^ J, β = | ^ J, να βρείτε τις συντεταγμένες και το μέτρο του διανύσματος

γ = 4α - 2β .
3. Αν α = | || και β = | ® να βρείτε το διάνυσμα χ = ώστε να είναι
ί) χ + 2α = β , ϋ) 3α - χ = β , iii) 3χ + α = β - χ .
4. Αν είναι i =|J j, j = | ° να βρείτε το μέτρο του διανύσματος α +β, όπου
α = 3ι - 2j και β = 5i + 8j .
5. Να βρεθούν οι αριθμοί χ, y ώστε να είναι χ j +y | ®j
6. Να βρεθούν οι αριθμοί χ, y σε καθεμιά από τις περιπτώσεις ί ) α χ + βγ = γ
ii) αχ - fly =γ, όπου α = | ^ )> β = (_ g) και γ = ( 4 )'

7. Να βρεθεί ένα διάνυσμα )Γ0 του άξονα χ'χ και ένα y 0 του άξοναy'y, ώστε να είναι
3χ"0 + 2y ο= α, όπου α = | ®|·
1. Να βρείτε τα συμμετρικά ΟΜ! και ΟΜ2 του διανύσματος ΟΜ = |^ | ως προς τον ά
ξονα Οχ και Oy αντιστοίχως. Να βρείτε το άθροισμα ΟΜ, + ΟΜ2. Τι συμπεραίνετε για

τα διανύσματα ΟΜ1 και ΟΜ2»
2. Στη διπλανή σκακιέρα έχουν σημειωθεί δύο διαδοχικές κινήσεις ενός αλόγου Α, ενός
αξιωματικού Β και ενός πύργου Γ, από τη θέση 1 στη θέση 2 και στη συνέχεια στη θέ
ση 3. Να βρείτε α) τις συντεταγμένες των μετακινήσεων που παριστάνουν τα διανύσμα-
τα Α^Α2 , Α2Α3 , Β,Β2 ι Β2Β3 , ί~|Π2 < ί~2Γ3 ■
β) τις συντεταγμένες των Α,Α2 + Α2Α3> B ^ j + Β2Β3 , Γ,Γ2 + Γ2Γ3 .
γ) τα μέτρα |Α^Α3 |, |Β^Β3|, |ηΓ 3|.
V. Α1 γ X Υ
V V Υ y
V αΓ Υ Γ3 κ
Α3
Υ Υ β3 Υ Λ
Υ υ Υ β2 κ
Υ κ X Υ
< κ Υ Λ- Γ,
y Β, Jc κ Υ
3. Σε ένα αεροπλάνο που πετάει και βρίσκεται στη θέση Ο ενεργούν η προωθητική δύνα
μη ΟΑ , η αντίσταση του αέρα ΟΒ , η ανυψωτική δύναμη ΟΔ και το βάρος του ΟΓ . Να
βρείτε αν το αεροπλάνο κερδίζει ή χάνει ύψος.
4. Να σχεδιάσετε ένα τρίγωνο ΑΒΓ και τις διαμέσους του ΑΔ, BE και ΓΖ. Να δείξετε ότι
α) 2ΑΔ =ΑΒ + ΑΓ, 2BE = ΒΑ + ΒΓ , 2ΓΖ = ΓΑ + Fb . β) ΑΔ + ΒΕ + ΓΖ =0
5. Να βρεθούν οι αριθμοί χ και y σε καθεμιά από τις περιπτώσεις (ί)
«*(ί)-'(ϊ)-Η
ΕΦΑΛΑΙΟ10ο
ft 10.1
Η σφαίρα
Επαναλήψεις - συμπληρώσεις
Όπως μάθαμε στην προηγούμενη τάξη, μια σφαί

ρα μπορεί να προκύψει από την περιστροφή ενός η-
μικυκλικού δίσκου κέντρου 0 και ακτίνας R γύρω από
τη διάμετρό του ΑΒ. Κατά την περιστροφή αυτή, το
ημικύκλιο παράγει την επιφάνεια της σφαίρας.
Επομένως όλα τα σημεία της επιφάνειας της σφαί
ρας ισαπέχουν από το κέντρο της Ο.
Για παράδειγμα είναι: ΟΜ1 = ΟΜ2 = ΟΜ3 = R

Εμβαδό σφαίρας Με τον όρο εμβαδό σφαίρας εννούμε το εμβαδό
της επιφάνειας της σφαίρας που, όπως μάθαμε, είναι:
Ε = 4nR2
Όγκος σφαίρας Ο όγκος V της σφαίρας είναι:
V = — π R3
3
Εφαρμογή Αν D είναι η διάμετρος μιας σφαίρας, να γραφούν οι τύποι που δί

νουν το εμβαδό Ε και τον όγκο V της σφαίρας, συναρτήσει του D.
Λύση
0
Είναι γνωστό ότι D = 2R, δηλαδή R = ----- ,
2
οπότε
Άρα
Μ)
Άρα
10.2 Σχετικές θέσεις σφαίρας - επιπέδου
Στα επόμενα σχήματα, βλέπουμε ότι το καπάκι και

το υπόλοιπο τμήμα του σφαιρικού δοχείου, εκεί που
εφαρμόζουν, σχηματίζουν κύκλο. Ο κύκλος αυτός, μπο
ρεί να θεωρηθεί ως η τομή ενός επιπέδου (Π) με το
σφαιρικό δοχείο.
Στη συνέχεια, θα εξηγήσουμε γιατί, το σύνολο
των κοινών σημείων της επιφάνειας μιας σφαίρας και
ενός επιπέδου, δηλαδή η τομή τους, είναι κύκλος.
Τομή Θεωρούμε μια σφαίρα (Ο, R) και ένα επίπεδο (Π)

επιφάνειας που την τέμνει. Αν ΟΚ η απόσταση του κέντρου της
σφαίρας σφαίρας από το επίπεδο και Μ ένα οποιοδήποτε ση
με επίπεδο μείο της τομής της επιφάνειας της αφαίρας με το ε
πίπεδο (Π), τότε από το ορθογώνιο τρίγωνο ΚΟΜ
(Κ = 90°), έχουμε διαδοχικά
ΟΜ2 = OK2 + ΚΜ2
ΚΜ2 = ΟΜ2 - ΟΚ2

2 2 2
ΚΜ - Η - ΟΚ
ΚΜ =Ρ = \ R2- ΟΚ2
Αυτό σημαίνει ότι κάθε σημείο της τομής της επιφά

νειας της σφαίρας και του επιπέδου απέχει από το
σταθερό σημείο Κ απόσταση ίση με p = VR?- 0 K 2
Άρα η τομή είναι ο κύκλος (Κ, ρ = V r^ -O K 2 )
Αν η απόσταση ΟΚ είναι μεγαλύτερη από την α
κτίνα R της σφαίρας το επίπεδο δεν τέμνει την
σφαίρα.
Αν η απόσταση ΟΚ είναι ίση με την ακτίνα R, τό
τε το επίπεδο και η σφαίρα, έχουν ένα κοινό σημείο,
π.χ. Μ και λέμε ότι εφάπτονται στο Μ.
Μέγιστος κύκλος Αν το επίπεδο (Π) περνάει από το κέντρο Ο της

σφαίρας σφαίρας, τότε ΚΟ = 0 (μηδέν), οπότε
p = VR2- 0 =VR*~ =R.
Ο κύκλος αυτός ονομάζεται μέγιστος κύκλος της

σφαίρας.
σφαιρικά
ημισφαίρια τμήματα
Το επίπεδο κάθε μέγιστου κύκλου μιας σφαίρας τη χω

ρίζει σε δύο μέρη, που ονομάζονται ημισφαίρια.
Κάθε άλλο επίπεδο, που τέμνει τη σφαίρα τη χω
ρίζει σε δύο μέρη που ονομάζονται σφαιρικά τμήματα.
ΑΣΚΗΣΕΙΣ
1. Να βρεθεί η ακτίνα μιας σφαίρας στην οποία ο αριθμός που εκφράζει το εμβαδό της
2 3
σε πι είναι ίσος με τον αριθμό που εκφράζει τον όγκο της σε m . Να γίνει επα
λήθευση.
2. θέλουμε να βάψουμε μια σφαιρική δεξαμενή διαμέτρου D = 2,20zm. Γνωρίζουμε ό τι με

ένα δοχείο 500 g χρώματος βάφουμε επιφάνεια εμβαδού 0,31 m . Να υπολογίσετε πό
σα περίπου τέτοια δοχεία θα χρειαστούν για να βαφεί η δεξαμενή.
3. Το κτίριο ενός αστεροσκοπείου αποτελείται από έ
να κτίσμα κυλινδρικό και τον ημισφαιρικό θόλο του.
Να υπολογίσετε ί) το εμβαδό της εξωτερικής επι
φάνειας του του αστεροσκοπείου και ϋ) τον όγκο
του.
4. Ο κύλινδρος και η σφαίρα του σχήματος έχουν την

ίδια διάμετρο. Να υπολογίσετε τον όγκο του στε
ρεού καθώς και το εμβαδό της ολικής επιφάνειάς
του, με την προϋπόθεση ότι η σφαίρα εφάπτεται
στην επάνω βάση του κυλίνδρου.
5. Η τομή μιας σφαίρας (Ο, R = 37 οπι) και ενός επιπέδου είναι κυκλικός δίσκος κέντρου
Κ. Η απόσταση ΟΚ είναι 12 οπι. Να υπολογίσετε: ί) το εμβαδό του κυκλικού δίσκου κα
θώς και το μήκος του αντίστοιχου κύκλου ϋ) τις γωνίες ΟΚΜ και Κ0Μ, όπου Μ τυχαίο
σημείο του ίδου κύκλου.
6. Η τομή μιας σφαίρας (Ο, R = 65 cm) και ενός επιπέδου είναι κυκλικός δίσκος διαμέτρου
δ = 112 cm. Να υπολογίσετε ί) την απόσταση ΟΚ του κέντρου Ο της σφαίρας από το επί
πεδο της τομής, ϋ) τη γωνία ΟΜΚ, όπου Μ ένα σημείο του κύκλου |« , -----]
7. Έ χει βρεθεί ότι ο όγκος V ενός σφαιρικού τμήμα

τος Σ, που έχει ύψος h, δίνεται από τον τύπο
V = n R h 2-----— nh3 όπου R η ακτίνα της σφαίρας.

3
Να υπολογίσετε τον όγκο του σφαιρικού τμήματος
Σ, όταν δίνονται i)R = 2 cm, h = 0,5 cm. ii) p = 1,5cm,
h = 0,5 cm.
8. Να υπολογίσετε ί) το εμβαδό της εξωτερικής επι
φάνειας και ϋ) τον όγκο του στερεού της επόμενης
εικόνας. Οι διαστάσεις είναι σε mm.
10.3 Η γήϊνη σφαίρα
Όπως έχει διαπιστωθεί, το σχήμα της γης δεν εί

ναι ακριβώς σφαιρικό. Για πρακτικούς όμως λόγους,
θεωρούμε τη γη σαν μια σφαίρα, που την ονομάζου
με γήϊνη σφαίρα ή υδρόγειο σφαίρα.
Η γη στρέφεται γύρω από ένα νοητό άξονα πε
ριστροφής. Τα σημεία τομής του άξονα περιστροφής
με την επιφάνεια της, ορίζουν το βόρειο γεωγραφικό
πόλο Π και το νότιο γεωγραφικό πόλο Π'. Ο μέγιστος
κύκλος που είναι κάθετος στον άξονά της, ονομάζε
ται ισημερινός. Το επίπεδο του ισημερινού χωρίζει τη
γη σε δύο ημισφαίρια το βόρειο (Ν) και το νότιο (S).
Βόρειος I
πόλος 1
Βόρειο
\ ημισφαίριο
Ισημερινός
Νότιο
ημισφαίριο
Σημείωση Τα γράμματα Ν, S, Ε και W, προέρχονται από τα αρχικά των λέξεων

North, South, East και West που σημαίνουν αντιστοίχως: Βορράς, Νό
τος, Ανατολή, και Δύση, στην αγγλική γλώσσα και συμβολίζουν αντι-
στοίχως το Βορρά. Νότο, Ανατολή και Δύση.
ίίρώτος Π μεσημβρινός Από κάθε τόπο Τ, διαφορετικό από τους πόλους, περ-
;σημβρινό'
του τόπου ν^ ει ένας μέγιστος κύκλος διαμέτρου ΠΠ'. Το ημικύ
κλιο που περιέχει τον τόπο Τ, ονομάζεται μεσημβρινός
του τόπου Τ.
Ο μεσημβρινός που περνάει από το αστεροσκο
πείο του Greenwich (Γκρήνουϊτς) που βρίσκεται στην
Αγγλία, ονομάζεται πρώτος μεσημβρινός.
Το επίπεδο του πρώτου μεσημβρινού χωρίζει τη
γη σε δύο ημισφαίρια, το ανατολικό (Ε) και το δυτικό
(W).
Γ εωγραφικές
συντεταγμένες \ \
_ —ί Λ τ
---- -------
IΤ'
^ λ
--------------- Τ
/ /
/
/ SS'ν
/ / /
Π’
Έστω ένας τόπος Τ, του οποίου ο μεσημβρινός

τέμνει τον ισημερινό στο σημείο Ρ. Αν Α είναι το ση
μείο τομής του πρώτου μεσημβρινού με τον ισημερι
νό, τότε η θέση του τόπου Τ στη γήινη σφαίρα
καθορίζεται από τις δύο γωνίες λ και φ. Η επίκεντρη
γωνία λ ονομάζεται γεωγραφικό μήκος του τόπου Τ
και μετριέται από το τόξο με αρχή το Α από 0°
έως 180°. Το γεωγραφικό μήκος χαρακτηρίζεται ως α
νατολικό (Ε), αν ο τόπος Τ βρίσκεται στο ανατολικό
ημισφαίριο και ως δυτικό (W), αν ο τόπος Τ βρίσκεται
στο δυτικό ημισφαίριο. Έτσι η Αθήνα για παράδειγμα
έχει γεωγραφικό μήκος «24 μοίρες - ανατολικό» και
γράφουμε «24°Ε». Η επίκεντρη γωνία φ ονομάζεται γε
ωγραφικό πλάτος του τόπου Τ και μετριέται από το
τόξο ΡΤ με αρχή το Ρ από 0° έως 90°. Το γεωγραφι
κό πλάτος χαρακτηρίζεται ως βόρειο (Ν), αν ο τόπος
Τ, βρίσκεται στο βόρειο ημισφαίριο και ως νότιο (S),
αν ο τόπος Τ βρίσκεται στο νότιο ημισφαίριο. Έτσι η
Αθήνα έχει γεωγραφικό πλάτος «38° μοίρες-βόρειο»
και γράφουμε «38° Ν». Το γεωγραφικό μήκος και το γε
ωγραφικό πλάτος ενός τόπου Τ, ονομάζονται γεωγρα
φικές συντεταγμένες του τόπου Τ. Για την Αθήνα π.χ.
οι γεωγραφικές συντεταγμένες δίνονται από το ζεύ
γος (24°Ε, 38°Ν) και γράφουμε: Αθήνα (24°Ε, 38°Ν).
Στα επόμενα δίνουμε για παράδειγμα τις γεωγραφικές
συντεταγμένες μερικών πόλεων όπως:
Παρίσι (2°Ε, 50° Ν)

Νέα Υόρκη (74° W, 41 ° Ν)
Λονδίνο (0°, 52°Ν)
Ρίο ντε Τζανέϊρο (43 °W, 23°S)
Καμπέρα (138°Ε, 35°S)
Παράλληλοι Οι τομές της γήϊνης σφαίρας, από επίπεδα παράλ

κύκλοι ληλα προς το επίπεδο του ισημερινού, είναι κύκλοι
που λέγονται παράλληλοι κύκλοι. Από κάθε τόπο Τ,
περνάει ένας παράλληλος κύκλος, που ονομάζεται πα
ράλληλος του τόπου Τ.
Εφαρμογές 1. Οι γεωγραφικές συντεταγμένες δύο τόπων Τ, και Τ2 είναι:

(38°Ε, 56°Ν) και (38°Ε, 26°S) αντιστοίχως. ί) Να δικαιολογηθεί ότι
ανήκουν στον ίδιο μεσημβρινό και να υπολογιστεί το μήκος του με
σημβρινού τους, ϋ) Να υπολογιστεί η απόσταση Τ·,Τ2 σε Km. (Η α
κτίνα της γης να ληφθεί ίση με R = 6370 Km).
Λύση
ί) Είναι λτ = λ2 = λ = 38°
Ά ρ α οι τόποι Τ,, Τ2 ανήκουν στον ίδιο μεσημβρινό που έχει μήκος
ίσο με
2nR
λ = ------- πθ ή
2
λ ~ 3,14 - 6 370 = 20001,8 ~ 20 002 Km.
ϋ) Η γω νία Τ ,0 Τ 2 = φ, + φ2 = 56° + 26° = 82°,
έΓφ πί9μ 3,14 · 6370 · 82

οποτε: μήκος Τ-,Τ2 = ---------= -------------------------- 9112 Km.
180 180
(Ν) Π 2. Να υπολογιστεί το μήκος του παραλλήλου ενός τόπου Τ με πλά
τος φ. (Η ακτίνα της γης να ληφθεί ίση με R = 6370 Km).
Εφαρμογή: Να βρεθεί το μήκος του παραλλήλου της Αθήνας (24°Ε,
38°Ν).
Ρ JκΤ
Ολος· Λύση
Από το ορθογώνιο τρίγωνο ΣΟΤ (Σ = 90°), έχουμε
^ \
ΟΣ = ΟΤ συνφ ή
-— ρ —
ρ = R συνφ
Ισημερινός
όπου φ το γεωμετρικό πλάτος του τόπου Τ. Οπότε το μήκος λ του
παραλλήλου του τόπου Τ θα είναι
λ = 2πρ ή λ = 2πΗσυνφ.
(S) Π'
Εφαρμογή: για την Αθήνα που έχει φ = 38°Ν θα είναι:
λ ~ 2 · 3,14 · 6370 . 0,788 = 31522,837 Km.
Άρα λ ~ 31522,837 Km.
ΑΣΚΗΣΕΙΣ
1. Να καθορίσετε τις γεωγραφικές συντεταγ

μένες των A, Β, Γ, Δ και Ε που είναι ση
μειωμένοι στο Βόρειο ημισφαίριο της γης
όπως φαίνεται στο σχήμα.
Ισ η μ ερ ιν ό ς
π ρ ώ το ς μ εσ η μ β ρ ιν ό ς
2. Στον επόμενο πίνακα δίνονται μερικές πό

λεις καθώς και το γεωγραφικό τους πλά
τος.
Πόλη γ. πλάτος
Τόκιο (Τ) 35° Ν
Τορόντο (ΤΡ) 43° Ν
Ναϊρόμπι 3° S
Σίδνευ (Σ) 33° S
Ρώμη <Ρ) 42° Ν
Παρίσι (Π) 50° Ν
3. Να υπολογίσετε το μήκος των παραλλήλων με γεωγραφικά πλάτη
ί) 30°, ϋ) 45°, iii) 60°, ίν) 75°, αντιστοίχως.
Δ ίνεται ότι η ακτίνα της γης είναι R ~ 6400 Km.
4. Αν ένα αεροπλάνο πετάει κατευθείαν από Αθήνα για τον Β. πόλο, να υπολογίσετε την
απόσταση που θα διανύσει. Δίνονται οι γεωγραφικές συντεταγμένες της Αθήνας φ = 38°
Ν, λ = 24° Ε και η ακτίνα της γης R ~ 6370 Km. (το ύψος από την επιφάνεια της θά
λασσας δεν λαμβάνεται υπόψη).
5. Αν ανοίγαμε μια υπόγεια στοά από την Αθήνα ως το Β. πόλο τι μήκος θα είχε; Δ ίνεται
η ακτίνα της γης R — 6370 Km και ότι η δάμετρος της στοάς είναι αμελητέα σε σχέ
ση με την ακτίνα της γης.
6. Να βρεθεί το γεωγραφικό πλάτος ενός παραλλήλου, του οποίου το μήκος είναι σε Km

i)20 000 ϋ) 15 000 και Μι) 25 000.
1. Οι μπάλες του τένις πωλούνται συνήθως συσκευασμένες σε κυλινδρι

κά κουτιά και είναι τοποθετημένες σε μια στήλη (η μία πάνω στην άλ
λη), ενώ οι βάσεις του κυλινδρικού δοχείου εφάπτονται στην πρώτη
και στη τελευταία μπάλα της στήλης. Να υπολογίσετε
ί) την διάμετρο και τον όγκο μιας μπάλας τένις, αν ένα κουτί με τέσ
σερις μπάλες έχει ύψος 26,4 cm.
ϋ) Τον όγκο του άερα μέσα στον κύλινδρο.
2 . Μια δεξαμενή αερίου αποτελείται από ένα κυλινδρικό δοχείο που στα
άκρα του προεξέχουν δύο ημισφαίρια ακτίνας 42 cm. ί) Τι ύψος πρέ
πει να έχει ο κύλινδρος, ώστε η δεξαμενή να χωράει 2 000 λίτρα αέ
ριο ϋ) Θέλουμε να βάψουμε τη δεξαμενή με αντισκωριακό χρώμα.
Πόσα Kg χρώμα θα χρειαστούμε, αν με 5C0 g χρώματος βάφουμε επι
φάνεια εμβαδού 0,42 m ;
Κ Λ
3. Μια σφαίρα διαμέτρου 12 cm βρίσκεται στο βάθος ενός κυ
λινδρικού δοχείου. Η σφαίρα εφάπτεται στα τοιχώματα και
στη βάση του δοχείου. Γεμίζουμε το κυλινδρικό δοχείο με τό
σο νερό ώστε να καλυφθεί ακριβώς η σφαίρα. Να υπολογί
σετε: ί) τον όγκο του νερού που βάλαμε στο κυλινδρικό
δοχείο, ϋ) Το ύψος στο οποίο θα φτάσει το νερό στο κυλιν
δρικό δοχείο, αν αφαιρέσουμε την σφαίρα.
4. Έχουμε ένα πορτοκάλι σχήματος σφαίρας με διάμετρο 8 cm. Θέλουμε να το κόψουμε

έτσι, ώστε να πάρουμε ροδέλες με ίδιο πάχος ίσος προς 0.8 cm. Να υπολογίσετε ί) πό
σες ροδέλες θα βγούν, ιί) Το εμβαδό των βάσεων κάθε μιας από τις ροδέλες που θα
προκύψουν.
5. Η Μαδρίτη (Μ) έχει γεω γραφικές συντεταγμένες (3° W, 40°Ν) και το Πεκίνο (Π), (115°Ε,
40“ Ν). ί) Να δικαιολογήσετε ότι οι δύο αυτές πόλεις ανήκουν στον ίδιο παράλληλο. Η) Να
υπολογίσετε το μήκος του παραλλήλου τους, ϋί) Αν I το κέντρο του παραλλήλου αυ
τού, να υπολογίσετε την γωνία ΠΪΜ καθώς και την απόσταση ΠΜ. (Ακτίνα της γης
R ~ 6370 Km.)
ΥΠΟΔΕΙΞΕΙΣ · ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΤΩΝ ΑΣΚΗΣΕΩΝ
Κεφάλαιο 1ο
§ 1.1
„ 95 26 . 50
1. i) ------, ii) -0,125, iii) ------ 2. i) 14 ii) 19 3. i) ----- ,
12 15 51
21 4
ii) --, iii) — 4. i) α = β = ε, y = δ ii) καθένας από τους α, β, ε ι
2 7
καθέναν από τους γ, δ. 5. Είναι αρνητικοί. 6. Είναι αρνητικός αριθμός.
7. i) + , ϋ) - , iii) - , ίν) + , ν) - , νί) +. 8. ί) -0 ,1 ,
χ y
ϋ) -0 ,1 9. i) Απαλείψτε παρενθέσεις, ϋ) Δ είξτε ότι — ·— = 1
y χ
iii) ( —α)( —β) = ( —1)α ( —1)β = .......κτλ. 10. (x:y):z = |χ ·— = .......κτλ. 11. 9
§ 1-2
1. 157 2. i) 4, ϋ) — , iii) 4 3. i) 16, ii) -8 , iii) 1

9
4. i) 14, ii) 4, iii) 36, iv) 18, v) -2 4 5. i) 8, ii) 0, ΙΗΓ” ®.
6 V+ 1 3 3 4 4
iv) 256, v) 28 6. i) 10x ii) a , iii) -6 a β , iv) -3 a β ,
νί) -------- α 6β3γ 3 8. ί) 2χ7, ϋ) -3 , iii) 1, iv) 1 9. i) 32, ii) y 2,
64
to . . . 2 , ,. 4 .. 3a2 . 1 y .n 5α4β 1^
m) x , ιν) 4ω , ν) 5β , νι) —— ν ι ι ) -------— . . 10. i) — ------— ,
7 2 P 2 x V
5 1 1 γδ y
ii ) -------- Τ ' ' " ) --------------- -- iv) 5 11. i) x = 3, ii) x = 5, iii) x = 2,
9 x 3 x
3
iv) x = -1 , V) X = 2 12. i) , ii) —----- — , iii) — ------- ,

x 2 α 2β κ y
iv) — 13. i) 3 ,1 4 .1 0 8. ii) 6,5 · 10-4 , iii) 1,25 · 10® 14. E = 2,625 · 109 m2
X
15. i) 5,466 · 10 ° g. ii) 1,196 · 1075 ηλεκτρόνια περίπου 16. i) x = 100,
ii) —= iii) x = 1011, iv) x = 107, v) x = 107, vi) x = 105

10
§ 1.3
1. i) 3 \7 , ii) 4V7 , iii) \5 . 2. i) 6, ii) 9, iii) 18, iv) 60, v) 40, vi) 5,4
3. i) 1, ii) \ 3 4. i) 1800, ii) 1152 5. i) — , ii) 3, iii) 3, iv) — .

2 2
3 3
v) ---- 6. i) \5 , ii) ---- , iii) \2 7. i) 4V2 , ii) 2^2 , iii) 8V3 ,
2 2
iv) 12\'2 , v) 10V2 8. t) 3V2 , ii) 4V2 iii) 2V3 , iv) v5
9. i) %6 + 2 , ii) V6^ + 3, iii) \5 + 5\/2 , iv) 16 10. i) 24,5 ,
3v7 v 10
ii) 245 11. i) 2\'3 , ii) 2, iii) 2 12. i) V6, ii) -------- , iii) --------
7 2
r- ^2
iv) 4V5 , v) ------- 13. i) 1, ii) 3 14. 60 m. 15. 120 cm.
4
§ 1.4
X y
1. Εργαζόμαστε όπως στην εφαρμογή της παραγράφου 1.4. 2. ---- <1 < ----
y χ
3. Προσθέτουμε στα δύο μέλη της α < β το α. Το ίδιο κατόπιν με το β. 4. Είναι
x -y < 0 , γ -ω < 0 , ω -χ > 0 κτλ. 5. Πολλαπλασιάζουμε τα δυο μέλη της
α < β με το α. Κάνουμε το ίδιο κατόπιν με το β. 6.i) 6 < χ + 3<7, ii) —14,5<y —7< 1,
7. i) - 1 , 2 < 2 x - y < -0 ,5 , ii) - 8 , 8 5 < 5 x - 7 y < -4 ,4 8. 103,6<Π<104,4 9. i) Πολ
λαπλασιάζουμε και τα δύο μέλη της α < β με το γ και της γ < δ με το β.
ϋ) 634,81 <Ε <645,21 10. i) χ > -^ - ϋ) x s -6 11. - 1 < χ ^ 3 ,5 12. Τουλάχιστον

13
31 ώρες.
Ασκήσεις επανάληψης
1. 6χ3 2. - ί - 3. Η περίμετρος μεταξύ 62,8 και 63. Το εμβαδό μεταξύ 314 και
2
315. 4. Σε 4095 κατοίκους. 5. 977 δραχμές περίπου 6. ί) 10 000 000 000 μηδενικά
ϋ) 50 000 Km περίπου. iii) 1335 χρόνια περίπου
§ 2.1
1. ί) 15 —χ, ϋ) 1 5 χ -χ 2 2. β + γ -α 3. ί) - 3 , ϋ) 448, iii) 8 4. Οι V2 xy3
και (2 + \ 2 ) αβ γ. 5. Το - 3 α με το V5 α . Το 6αβ με το ----- . 6. ϊ) 40α, ϋ) μ ,
iii) 6β3 —8, iv) 16χ, ν) 24R2, vi) -2 ,8 t, vii) 0. 7. 24α 8. i) - α β 2,
ϋ) - — x3y - 5 , iii) -2xyco 9. i) 40χ2, ii) 5ω3, iii) -6 ω , iv) 4t

6
10. i) — 1 x6y4, ii) - 3 a x 9y2, iii) 0,09 p 2q2, iv) -3x® 11. i) -4 μ ,
3
2 3 22 2
ii) ax, iii) -1 0 a β, iv) -x , v) -14xya>, vi) -a β 12. i) ------ ,
2 3a ^
i i ) __ 2ya)- , iii) — — , iv) - 15ax, v) vi) 42x2y, vii) — a
x a 2a 4
§ 2.2
1. i) 9u - 4v, ii) 2,5x - 2,25y, iii) - 7 t 2 + 39t, iv) 4μ" - v ‘ + 2μν

4. i) 2a + 2β, ii) 9k - 5, iii) 9 5. i) 9a2 + 9y, ii) 11 xy-9 ,
iii) 14,7κ + 1,6λ + 35,5μ 6 ..) 20a + 20β - 5γ, ii) 10x - 3y, iii) 4a4- 7β2γ 3- 9 γ 2
7. i) 8x + 4y, ii) 2xy + 3xJ 8. λ -2 α -2 β -2 γ
§ 2.3
1. i) 2α + 2β, ii) -7 R -7 p Iii) -0 ,7 5 + 0,25x 2. ί) 9a + 6, ii) 15x - 4,
Hi) 4αβ + 3a - 5β 3. i) 3a2 - 5β2 + 7αβ + 6a, ii) - 3 a 2- a - 2 0 4. i) - χ 3- 4 χ 2
- 4x - 5, ii) 2α3- 4 α 2β + 2αβ2 5. i) xy + 5x + 2y + 10, ii) 6αβ + 10a- 3 β - 5,
iii) x2-3 ,3 x + 2 6. i) χ3- 1 , ii) - 6χ3 + 23x2- 11x -1 2 , iii) y3- 2 y 2- 6 y + 9
iv) - 2μ4 - 13μ3 + 27μΖ-5 2 μ + 20 7. i) - 5 a 5 + 34a4 - 45a3 + 44a2-1 5 a ,
ii) - y 2 + 2ω2 + 5 7 x y -1 8 x io -8 u )y -6 y -8 x 8. i) χ3 + 6x2 + 11x + 6, ii) 2μ2- 6 μ 2ν
3 3 2 2 2 2 2
+ 12v + 2 1 μ ν - 7 μ - 4 iii) xy + x +2xy + 4xy + 2x + 4x y + 4xy,
4 3 2
iv) -x + 2x + 5x - 6x
§ 2.4
1. i) μ + 2μν +v, ii) λ2 + 2λ + 1, iii) 4a2 + 12a + 9, iv) 4x2 + 12xy + 9y2
^ 2
v) a + 2 + —r , Vi) 4x2 + 2 + — , vii) ----— + 8xy + 25y2 viii) x 4 +
6 a 4x2 25
2 3 y λ 2 2 2 o
x y + ------ 2. i) κ -2 κ λ + λ , ii) R -2 R + 1 iii) 2 5 -2 0 x + 4x ,
4
iv) 16a2 - 16αβ + 4β2 v) β2 - 2 + - L , vi) 4γ2- 2 + —L , vii) — x 2-4 x y

1 8 β 4γ 2 9
+ 9y viii) a ------- a β + — — 3. i) χ2 + 4x + 4, ii) —— + xy + y 2
2 2 16 4
ίϋ) 9γ2+ 2γδ + ------ , iv) α4- 2 α 3β + α 2β2 ν) 4α2β2 + 6αβ2 + — β2

9 4
4. i) t1
2- 1 ii) x2 - 9, iii) 4α2- 9 β 2, iv) p4-0,09 q2, v) 0,01μ2-0 ,3 6ν2
λ6
vi) 49 k 4- ------ vii) 9y2- x 2 5. i) x3 + 3x2 + 3x + 1, ii) 8α3-12α2+ 6 α - 1,
16
iii) 27χ6-2 7 χ 5 + 9χ4- χ 3, iv) 8α6 + 6α4 + -— α2 + —— 6. i) 8α, ii) χ2,
2 8
iii) 1, iv) 16, v) 3α2, vi) χ2-1 2 χ + 3, vii) 2x2 + 1 2x-9 viii) 4xy,
2 2
ix) 8x - 1 0 x - 3 , χ) 108α +16 7. i), ii) Κάνουμε τις πράξεις και στα δύο μέλη. 8.
ί) 7χ2 + 48αχ - 7α2, ϋ) -6 4 κ 2 + 18κλ-36λ2, iii) 77y2 + 18y - 144α2 + 72α +41
2 2 3
iv) 3β , ν) -3 2 χ + 8χ + 3 νί) 8α 9. 10. i) ii) Κάνουμε τις πράξεις στο 1ο μέλος
της ισότητας. 11. 59 12. Υψώνουμε και τα δύο μέλη της ιοότητας που δίνεται ί) στο
τετράγωνο, ϋ) στον κύβο. Είναι 23 και 110 αντιστοίχως. 13. 27 και 140 αντιστοίχως.
14. Δείχνουμε ότι η διαφορά α2 + β2-2 α β είναι θετικός αριθμός. 15. Υψώνουμε και τα
δύο μέλη της κ + λ = α στο τετράγωνο. 16. ί) χ2 + 2χ. ϋ) Θέτουμε στην χ2 + 2χ όπου
χ = 0,01 m. 17. Εφαρμόζουμε το Πυθαγόρειο θεώρημα στο τρίγωνο ΟΒΔ. 18. ί) Πολλα
πλασιάζουμε τα μέλη της α < β με το α. Το ίδιο κατόπιν με το β. ϋ) Ξεκινάμε από τη σχέση
2 2
α - β <0 και δείχνουμε ότι α - β < 0 .
§ 2.5
1. ί) 2(2y + 3), ii) 9(2 - κ), iii) 2 (-5 + 9μ), iv) ω(ω + 1), ν) 8t(3-5t), vi) 4y(2x + 3),
vii) 4y(4x-3y), viii) 2αβ(5α + 4β), ix) x(x-1). 2. i) 5x(x-2 + y), ii) α (β -γ + δ),
iii) 3(ω2-4 φ + 3), iv) t(t2 + t —1), ν) αβ(β + a + αβ), vi) 3xy(x2- 2 + 3y).
3. i) (x + y)(a + β), ii) (a + β)(χ - y), iii) x(a-3)(x + 5), iv) (x-y)(5y-1)
v) (3y-2)(2x + 1+7X2), vi) (α + 2χ)(χ2- α - β ) . 4. i) (x + y)(a + β), ii) (x + y)(5 + a),
iii) (a + 3γ)(β + 5), iv) (χ-3ω)(γ + 2) v)(x + y) (x + 1), vi) (x + γ)(α-β),
vii) (10 + x)(x - 12β), 5. i) (a - 3β) (3a + β), ii) (1 —x) (y + 5), iii) (2ω —1) (ω2 + 5),
iv) (1 + β2)(1 + βγ), ν) (β2 + γ) (α —δ), νί) (κ + λ) (κ —1), νϋ) (3β-4γ)(5α2- 6δ3).
6. i) (5 - v) (5 + v), ii) (a - 1) (a + 1), iii) (1 -ω )(1 + ω), iv) (k —15) (k + 15)
v) (5y - 9) (5y + 9), vi) (2 φ -1 )(2 φ + 1), vii) (1 0 x-t)(1 0x + t), viii) (8α-β)(8α + β)
ix) (7s —6t) (7s + 6t), x) (λ - 12μ)(λ + 12μ) xi) (1 - 3αβ) (1 + 3αβ), χϋ) (10 —7χ) (10 + 7χ)
7. i) (2χ + 1 -3 y )(2 x + 1 + 3y), ii) (2y- 1) (4y- 3),iii) (3a + 1) ( 7 a - 1).

8. i) 2(a-2)(a + 2), ii) 3(β-1)(β + 1), iii) 5(x-3)(x + 3), iv) a(x - y) (x + y), v)
rt(R —p) (R +p) , vi) ν (ρ -3 λ )(ρ + 3λ) vii) x (x -2 )(x + 2), viii) 2 a (a -4 )(a + 4), ix)
3x(3x - 4) (3x + 4), x) 3(4a - 5y) (4a + 5y) xi) 3(x + i'2 9. i) (x + 3)2, ii) (ω -2 )2,
iii) (x - 2v)2, iv) (1 - 3x)2, v) (6x + 5yf , vi) / 2 x ------- y j2, vii) (4 x -7 )2, viii) (Sx + Sy2)
/ x \2 . . ' 4
ix)— - 1 · 11. i) a =1, β = 2, ii) a = 3, β = 5, iii) a = - 6 ,
\ 2 I
β = 2, iv) a = - 1, β= 7, v) a = - 3 , β = - 7 12. i) (x + 2) (x + 5), ii) (x + 6)(x-2),
iii) (ω + 3 )(ω -1 ) iv) (y -5 )(y -3 ) , v) (x -9 )(x + 8), vi) 2(x + 1) (x + 2). 13. i)3α(κ - 3λ) (5β - 3γ),
ii) 14(y-4x), iii) (x + y - 1 ) 2 iv) (x - y - a)(x- y + a), v) (2x - 1 - Sy2) ^ - 1 + Sy2),
vi) (α + β - χ + yXa + β + x - y ) 14. i) ( x - y )(x + 3y), ii) (χ2 + 3 - 3 x ) ( x 2 + 3 + 3x).
15. i) x = 2 cm, ii) x = 0,6 m, iii) x = 9 m. 16. 14,25 cm 2. 17. Εφαρμόζουμε το
Πυθαγόρειο θεώρημα στο τρίγωνο που σχηματίζεται. Περίπου 29,93 m. 18. Εργαζόμα
στε όπως στην 2η εφαρμογή της παραγράφου 2.5
§ 2.6
I 1 1 -5
1. i) χ = 0, ii) χ = 1, iii) χ = ------, iv) a = — v) x = 4, x 2. i)
2 4
1 y χ 1 1 1
ii) ----, iii) ---- , iv) ----- , v) 3. i) — ii) -------- iii)
3φ 2x 3 2(γ + 1) β a+ 2 x+ 3
x+ 3 ω -4 (α + β)(α2 + β2) (μ - v) (μ + v) 4_ jj β + 1
iv) v) -------- VI) --------------------- , Vll)
x ω + 4 α -β (μ + 3v)2. a
a+3 .... v + 3 4x x + 1 a + 3 _ 1
ii) III) --------- iv) vi) --------- · 5. i) —
a + 2 x + 3 a + 4 x ,
6x2 21 2β _ x + y
ii) ■ iii) ivX v) - — . 6 . i) x - y , ii) α - β , iii) ------—
5y 5x 7a v
2(y - 2ω) (3y - ω) _ a + β 2x - y

iv) v) (μ —1) (μ —2). 7. i) ------- ϋ - , ii) 8. i)
(y - ω)2, 8 x - 2y 27x
5 8 x - 7x _ 2
ii) , iii) ----- , iv) — v) β + 4 + 5a, vi) —----- + 9 -3 y 9. i) ---
x ω y y 3
2 2 2
2x 1 2xy
ii) -----------, iv)------ 1 V) 2(2x- 1> . 10. i) JL±4 _
2(a - β) x -y 5(2x + 1) (μ + ν)
2 2
xω(y - ω) 6a β
ii) iii)
y2(x + 1)
α + β x + 2 -5 μ + v 3x + 1 3 -t 5 R -1 5
1. ') ii) ----------- , , iii) iv) vi)
αβ 2x 5v t 3R + 5
4x + yy ay + 3β 2β - 5 μ -5 β2 - 2 a y -3 x
2. i) •i) iii) iv) - Ϊ - 2— , v) vi) Λ 2
8y 3xy αβ μ 4βγ 3x y
_ 8x + 3 2a 5x + 4
3. i) — -------, ii) iii) 4. i)
2 2
x(x + 1) x(x + 2) (x + 2) (x - 1) X (X + 1)
2
-1 0 x 4 x -5 y _ a + a + 1 α -2 β
ii) iii) ■ 5. i) -- ------- 5------- ii) iii)
(x + 5) (x - 5) (χ - y ) β (α -β ) (a - β) (a + β)
25a x 2- y 2+ 4xy
6. i) N) 7. i) y + x , ii) a + 2, iii) x + x +x,
6 (a - 1) (a + 1) (x - y) (x + y)
2 2 2 2 2 2
x + 2xy + y x - y μ + v
iv) yco + χω + xy, v) vi) -----------, vii) ---------------
xy xy μ + v
1. E = —a--... 2. . Κάνουμε τις πράξεις και στα δύο μέλη της ισότητας. Π.χ. 3. 4,
4
5, — 5, 12, 13 — 7, 24, 25 — 16, 30, 34. 3. ί) 121, 10201, 1002001, 100020001,
. 2(α + β)(α - β) xy _
ii) 99, 9999, 999999, 99999999. 4. i) — ----—----— , ii) ——. 5. ί) Κάνουμε τις
αβ 3αβ
πράξεις στο β' μέλος, ϋ) Θέτουμε στην ταυτότητα αυτή όπου ν τις τιμές 1, 2, 3 και
προσθέτουμε τις τρεις ισότητες που προκύπτουν κατά μέλη, iii) Εργαζόμαστε όπως στην
περίπτωση ϋ). 6. -1 0 . 7. Μείωση κατά 1%. 8. . ί) Το άθροισμα δύο μη αρνητι

κών αριθμών είναι μηδέν μόνο όταν οι αριθμοί είναι ίσοι με μηδέν, ϋ) Είναι
α 2 + β2 -2 α β = 0 κτλ.
§ 3.1
1. ί) χ = - 6 , ϋ) χ = 10, iii) χ = 0. 2. Το Ε βρίσκεται σε απόσταση 12 m από το Β.

_ 2
3. 119 και 160. 4. 11,7% οινόπνευμα. 5. ί) Είναι y = 2, y = - 4 , x = - 1 , χ = -----
3
g
1. i) x =Οή χ = - 3 , ii) χ = Ο ή χ = 5, iii) χ ' = 0 ή χ = 4 ί ν ) χ - 0 ή χ = -----
7
ν) χ = Ο ή χ = 12. 2. ί) χ = 3 ή χ = - 3 ii) χ = 2sf2 ή χ = - 2 \ Υ , iii) χ = V6 ή
5V 3 5ν 3
χ = - ν6 ίν) Είναι αδύνατη, ν) t = 3 ή t = - 3, vi) ω = --------- ή ω = - -
12 12
3. ί)χ = 3ήχ = 2ϋ)χ = 4ήχ = - 3 iii) χ = 5ήχ = 2ί ν) χ =6ή χ =1
ν) Είναι αδύνατη. 4. ί)χ = 2 ή χ = - 2 ή χ = - 5 , ϋ) χ = 0 ή χ = - 1 ή
χ = - 2, iii) χ = Ο ή χ = 4.
§ 3.32
3
2 -4 + V 8
1. ί) ω = 4 ή ω = 2 ί ί ) χ = 1 ή χ = ---- , iii) Είναι αδύνατη, iv) s = ------------------- ή
- 4- ν 8 2 3 4
s = ---------------- ν) χ = ------- . 2. ί) χ = - 1 6 ή χ = 4, ϋ) χ = 8 ή χ = - 4 , iii) φ = 2
4 3
1 1
ή φ = - 2 ίν) κ = 5 ή κ = ---- , ν) s = Ο, s = ------- , νί) χ = - 3 ή χ = 1 νϋ) χ = 7
3 2
ο 2 1
η χ = 1. 3. ί) ω = 10 ή ω = - 9 , ϋ) χ = ------- ή χ = ----------, iii) χ = -0 ,7 ή
3 2
, 2ν 3 2
χ = -0 ,8 ίν) χ = V3 η χ = ------------ ν) χ = —- νί) Είναι αδύνατη.
3 3
. 1
νϋ) χ = 0,8 ή χ = 1,5. 4. ί) χ = - 1 ή χ = 3 ή χ = 2, ϋ) χ = --- ή χ = -4
2
ή χ = 4 ή χ = 3. 5. ί) χ = 6, ϋ) χ = 7 ή χ = 5, iii) χ = 4. 6. 12 και 32. 7. - 5
και 7 ή - 7 και 5. 8. ί) Ο αριθμός αυτός μπορεί να είναι 6 ή 2. ϋ) Ο αριθμός αυτός
μπορεί να είναι 57 ή -5 2 . 9. Ο 45 ή ο 54. 10. Το εμβαδό του είναι 26,14 cm και το
ύψος του 5,11 cm περίπου. 11. Το ύψος του είναι 3 cm και η βάση 8 cm. 12. ΑΒ
= 8cm και ΟΑ = 5 cm. 13. Οι δρόμοι «θα μπούν μέσα» 4,7 m περίπου. 14. Οι καλεσμένοι
ήταν 14. 15. Είναι 7 cm και 9 cm αντιστοίχως. 16. Είναι 22,5 m. 17. Μετά από 20
δευτερόλεπτα.
§ 3.4
31
έχουν τις ίδιες λύοεις. 5. i) y = —3 ή y = 2 ii) χ = —2, iii) χ = —5,5.
6 . j) R = R?R— ii) R1 = VlRg , iii) η = PlV— . 7. Για a = 1, a = 2 έχουμε

R2- R V -V , P2V2
αντιστοίχως x = 2, x = 8. Για a = 3 η εξίσωση είναι αδύνατη. 8. Είναι ο 1 + V2 ή
ο 1 -V 2 ~ . 9. Το κλάσμα είναι ή . 10. Ο ένας 21 ημέρες και ο άλλος 28.

50 64
11. Η ταχύτητα του πεζού είναι 4,5 Km/h και του ποδηλάτη 13,5 Km/h. 12. Είναι
12 Km/h.
1. ί) Από κάθε κορυφή περνούν ν - 3 διαγώνιες. Συνολικά είναι ---------— . ϋ) Έ χει 16

2
κορυφές. 2. Οι τριάδες 1, 2, 3 ή -1 , -2 , -3 ή - 1 , 0, 1. 3. Οι διάμετροί τους
είναι 34 m και 22 m αντιστοίχως. 4. Είναι ν = 40. 5. ί) 1806 ίί) 70 ετών. 6 . Μετα
φέρουμε τους όρους από το β' μέλος στο α', κάνουμε τις πράξεις κτλ. 7. Λύνουμε την
2 1
εξίσωση και βρίσκουμε χ = 1. Είναι χ ----- γ = 0.
χ
§ 4.1
1. ί) 31, 7, 23 Μ) 10, - 2 , 2, iii) - 1 , - 5 , 7 2. a) Ε(χ) = 1,5χ, β) 1,5, 3, 6
3. ί) Π(χ) = 4χ + 3, ϋ) 51, iii) a = 6 4. i) Ε(χ) = 8 -2 χ , ii) 0 < χ < 4
5. i) Ε(χ) = 2 4 - 3χ, ϋ) 0 < χ < 8 .
6. α)
μήκος 1 1,5 2 3 4 5 6
πλάτος 6 4 3 2 1,5 1,2 1
περί/τρος 14 11 10 10 11 12,4 14
β) Αυτά με διαστάσεις 2 x 3 ή 3 x 2 .
8. i) X -3 -2 -1 0 0,75 0,5 2 -0,5 1 3,5 4 4,75 5,5 7,5 8,5
fix) 0 1 0,5 2 2.5 1 1,5 1.25 — 1,5 -1 0
___
ii) 2,5 και — 2 για x = 0,5 και 5 αντιστοίχως 9. ί) - 50° C ϋ) — 70° C iii) Στη στρατόσφαιρα ίν) Στην
θερμόσφαιρα ν) Στα σημεία με τεταγμένη μηδέν.
§ 4.2
2. Χρησιμοποιήστε την ιδιότητα ότι η διαγώνιος τετραγώνου διχοτομεί τις απέναντι γω
νίες. 3. i) y = 3χ, ii) y = 10χ, iii) y = - 4χ. 4. y = 0,5χ, y = χ, y = 2χ, y = 3χ,
y = -2,5χ, y = - χ αντιστοίχως. 5. Χρησιμοποιήστε ιδιότητες συμμετρικών σχημάτων.
§ 4.3
1. Να βάλετε όπου χ = - 1 5 οπότε y = 50 κτλ. 4. α) υπολογίστε πρώτα το λ β) υπο

λογίστε πρώτα το κ 5. ί) πρώτη-τρίτη ϋ) δεύτερη-πέμπτη 6. β) 2,5 m/s και 17,5 πι/s
γ) u(t) = 10t. 7. α) Οι τρεις τελευταίες στήλες συμπληρώνονται με τους 0, - 5 και - 1 0
αντιστοίχως β) Είναι θ = a h + β. Υπολογίστε τους α και β. γ) ί) 2,5°, ϋ) -7 ,5 ° C.

9. Εοαβ = 6 cm 2 (με μονάδα στους άξονες το 1 cm).
§ 4.4
2. Συμμετρικές ως προς τον άξονα ί) χ'χ και ii) y'y. 3. Μεγίστη τιμή οι ϋ) και ίν).
Ελάχιστη τιμή οι ί) και iii). 4. α) Να πάρετε τα συμμετρικά ως προς y'y μερικών ση
μείων της καμπύλης που δίνεται, β) y = 5χ2. 5. β) y = - _ 2 — χ2.

1 10
6. a) f(x) = 1,5 χ2, β) f(x) = --- χ2 , γ) f(χ) = -0 ,5 χ 2
9
§ 4.5
1. ί) Ελάχιστο ίσο με - 8 , για χ = 0, ϋ) Μέγιστο ίσο με 3, για χ = 0. 2. ί) Ελάχιστο
ίσο με - 9 , για χ = 3, ϋ) Μέγιστο ίσο με 4, για χ = 2. 3. ί) Ελάχιστο ίσο με - 1 , για

ϋ) χ = 0,5 cm.
§ 4.6
1. α) κέντρο συμμετρίας το 0(0,0) και άξονες συμμετρίας τις ευθείας y = χ και y = - χ
β) 0,24, 0,024, 0,000024, γ) 2400, 24 000, 24 000 000 2. β) ί) 80s, ii) 48s γ) 1200 m.
1. ί) Θέσατε όπου y = 0, και βρείτε το χ, μετά θέσατε όπου χ = 0 και βρείτε το y, κτλ.
2. i) y = 2χ, ii) y = 2, iii) χ = 2, iv) y = - χ + 2 3. y = -χ -2 4. ι) υ - 20-2 χ ,
ϋ) Ε(χ) = - 2χ2 + 20χ, ίν) βάση β = 10 cm, ύψος υ = 10 cm 5. α) διαστάσεις χ και 10- χ , Ε(χ) =
- χ 2 + 10χ, 0< χ< 10. β) χ = 5 cm. 6. i) h μέγιστο = 2000 m, t = 20s, ίολ = 40s. 900 m, 10s ii) κ = 40C
Κεφάλαιο 5o
§ 5.1
1. i) 0,16, 0,23, 0,31, 0,2, 0,06, 0,03, 0,01, 1. ii) x = 1,9 και η διάμεσος είναι 2.
2. χ = 40,5 3. Θα αυξηθεί 2 μονάδες. 4. ϋ) χ — 145,19 Km/h. 5. ϋ) χ — 4,8 έτη.
6. χ = 4,3° C. 7. ί) χ ~ 12,3 s.
§ 5.2
1. ί) Αθροιστικές συχνότητες: 0, 0, 1, 2, 4, 7, 13, 18. 22, 24, 25, 25. Σχετικές αθροιστικές συχνότη
τες: 0, 0, 4, 8, 16, 28, 52, 72, 88, 96, 100, 100, 100.
ϋ) 13, iii) 100%, iv) 15, 60%
2. ii) 69,5%, iii) 50,1% 3. 55,4% 4. i) Αθροιστικές συχνότητες: 1, 1, 8, 17, 47, 82, 119, 142, 149,
150. Σχετικές συχνότητες: 0.7, 0, 4.7, 6, 20, 23.3, 24.7, 15.3, 4.7, 0.7. Σχετικές αθροιστικές συχνό
τητες: 0.7, 0.7, 5.4, 11.4, 31.4, 54.7, 79.4, 94.7, 99.4, 100. iii) 119, 79,4%. 5. i) Σχετικές συχνό
τητες: 3.3, 28, 33.8, 26.4, 8.4. Σχετικές αθροιστικές συχνότητες: 3.3, 31.3, 65.1, 91.5, 100 iii)
26.000 περίπου. 6. iii) 4.800 περίπου. 7. ί) Συχνότητες: 48, 32, 96, 144, 128, 80, 112. Α
θροιστικές συχνότητες: 48, 80, 176, 320, 448, 528, 640. Σχετικές αθροιστικές συχνότητες: 7.5,
12.5, 27.5, 50, 70, 82.5, 100. ϋ) 528, 82,5% iii) 4.000 περίπου. 8i) 7,15h περίπου.
1. i) Οι δύο μαθητές έχουν μεν τον ίδιο μέσο όρο, αλλά οι βαθμοί του Α είναι ως προς
τη μέση τιμή πιο διασπαρμένοι. 2. χ = 160, σ ~ 3,9 3. χ ~ 2,26, σ ~ 1,44
4. χ - 57 σ ~ 26 5. Πορεία Α: χ = 15, σ ~ 2,74. Πορεία Β: Τ = 15, σ ~ 1,35 s.
6. ί) 68% Μ) 95%, ίϋ) 99,7% ίν) 34% 7. 2,5%.
§ 5.4
3 1 12 2
1. ί) 0,1, ϋ) 0,5, 2. ί) — , ϋ)
, ίϋ) — , ίν) — — 3. Ρ(Μ) = ----- ,
6 6 6 6 10
3 1 . 15 5 _ 4 90
Ρ(Α) = ------ , Ρ(Θ) = ------ . 4. ί) ------ , ϋ) ------- 5. ------ , 6. ί) 90% Μ) ------
10 10 20 20 6 99
900 900 _ „ 3 3 „ 2
ίϋ) ------, —-----. 7. ί) 0,5, ίί) 0, ίϋ) 1 8. ί) - —, ϋ) — , ίϋ) 1. 9. ί) —
1000 999 6 6 8
5 ._ 3 4 .. 3 1 4
ϋ )— 10. ί) — , ϋ) — . 11. ί) — = 0,6, ϋ ) — .= 0,2 ίϋ) — = 0,8
8 6 6 5 5 5
ίν) 0. 12. 150 άτομα. 13. ί) 12500 ϋ) 400. ίϋ) 16. 14. ί) 400 δρχ. αναμένεται να χάσει
15. i) 120C , ϋ) 5280.*7

1
1. ί) 80%, 20% 2. 60, 180, 320, 195, 125, 50, 20 3. ί) 18, 54, 72, 90,
36, 18, 6, 6. ϋ) περίπου 21 λίτρα. 4. ί) συχνότητες: 95, 193, 122, 68, 22. σχετ. συχνότητα
19, 38,6 , 24,4 , 13,6, 4,4. αθρ. συχνότητα 95, 288, 410, 478, 500. ϋ) 5,5 μήνες περί-
_ _ 1 1 1
που. 5. ί) χ ~ 40,5, σ — 2,35 ϋ) 2,7% περίπου, ο. ί) ---- , ϋ) ------, ϋ) -----
, 3 1 6 4 6
7. ί) — ιι) 0, ιιι) —
16 8
1. Είναι A + B + f = Δ + Ε + Ζ = 180° κτλ. 2. Εφαρμόζουμε την τριγωνική ανισότητα
στα τρίγωνα ΑΒΜ και ΑΓΜ. 3 - 4 . Εργαζόμαστε όπως στην εφαρμογή 2 της παραγρά
φου 6.2 5. Συγκρίνουμε τα τρίγωνα ΑΒΔ και ΑΓΕ. 6. i) ϋ) ίϋ) Συγκρίνουμε τα τρί
γωνα ΑΒΖ με το ΑΕΓ, ΑΒΚ με το ΑΛΓ και ΒΓΝ με το ΒΓΜ αντιστοίχως. 7. ί) ϋ)
Εργαζόμαστε όπως στην εφαρμογή 2 της παραγράφου 6.2 "') Εφαρμόζουμε την τριγω
νική ανισότητα στο τρίγωνο ΑΓΣ. 8 — 9. Εργαζόμαστε όπως στην εφαρμογή 2 της παρα
γράφου 6.2 10 — 11. Εργαζόμαστε όπως στην παράγραφο 6.2.
§ 6.3
1 —2. Εργαζόμαστε όπως στην εφαρμογή 1 της παραγράφου 6.3. 3. h = 0,90 m.
4. ί) Εφαρμόζουμε το θεώρημα της παραγράφου 6.2 διαδοχικά στα τρίγωνα ΑΒΓ, ΒΓΔ,
ΒΔ
ΓΔΑ, και ΑΒΔ. ϋ) Είναι ΝΡΙΙΒΔ, ΜΣ II ΒΔ και ΜΝΙΙΑΓ, ΡΣΙΙΑΓ. 5. Είναι ΜΝΙΙ =
ΒΔ
ΣΡΙ =
ΒΔ
6. Είναι ίσες. 7. Είναι ΜΑ = ΜΓ = MB = ΜΔ = 8. Δείχνουμε ότι το τρίγωνο
ΑΒΜ είναι ισόπλευρο.
§ 6.4
1. ί) χ = 2, ϋ) χ = 10,5, ίϋ) χ = -----, ίν) χ = 6, ν) χ = 7,5 2. α = 5,6 cm, β = 2,4 cm,
3
γ = 9,1 cm και δ = 3,9 cm. 3. χ = 100 m 4. χ = 6 , y = 9,6 5. Εφαρμόζουμε το θεώ-
. ΚΔ MB MB ΛΖ
ρήμα του Θαλή για τις παράλληλες ΔΕ, ε, ΒΓ. 6. ------- = -------- και --------= -------- .
ΚΓ ΜΑ ΜΑ ΛΕ
§ 6.5
. 4 3
1. ί) , ϋ) Είναι όμοια με λόγους ομοιότητας — και — αντιστοίχως. ίϋ) , ίν) Δεν είναι
3 2
όμοια. 2. Λαμβάνουμε υπόψη ότι οι απέναντι πλευρές και οι απέναντι γωνίες κάθε πα-
ραλληλογράμου είναι ίσες. 3. χ =5 cm , k = 12 cm, λ = 12 cm ν = 3 cm, μ = 15 cm.

. 5
4. — . 5. Είναι όμοια και ο λόγος των υψών είναι ίσος με το λόγο ομοιότητας.
§ 6.6
1. Εργαζόμαστε όπως στην εφαρμογή 1 της παραγράφου 6.6 2. Είναι ΓΑ = 2,55 m.
3. χ = 175 πι. 4. Σε απόσταση h = 10 m. 5. Είναι ΑΓ =1,38 · 106 Km περίπου.
6. Δείχνουμε σε κάθε περίπτωση ότι τα τρίγωνα ΑΒΔ και Α'Β'Δ' είναι όμοια.
§ 6.7
1. 15 cm2 2. Είναι 90 cm2 3. ί) 7,05 και 9,87 cm περίπου ϋ) 8,65 και 12,11 cm περίπου,
iii) 15,8 και 22,12 cm περίπου 4. ί) Εργαζόμαστε όπως στην εφαρμογή 1 της παραγρά
φου 6.7 Ιί) Εμβαδό ΜΔΒ = 2 cm 2 και Εμβαδό ΜΕΓ = 18 cm 2. 5. Αν είναι λ ο λόγος ο
μοιότητας των όμοιων τριγώνων ΟΑΓ και ΟΔΓ τότε έχουμε ρ = λΙ9, ΟΓ = λΟΔ και
αντικαθιστούμε στον τύπο του λόγου των ολικών επιφανειών. 6. Είναι 8 cm 2 7. Και οι
δύο λόγοι είναι ίσοι με 9.
§ 6.8
1. 27 φορές 2. Είναι 16 cm 3 3. Συμφέρει η αγορά του μεγάλου κουτιού. 4. Το ύ
ψος της είναι 6 cm. 5. α) υ., = 2 cm , β) Ε, = 320 cm 2, γ) V, = 1107 cm 3
1. Δείχνουμε ότι τα σημεία Μ, Ν ισαπέχουν από τις πλευρές της γωνίας. 2. Σε μια η-
μιευθεία Αδ παίρνουμε ΑΚ = 2 cm, ΚΛ = 3 cm, ΛΜ = 4 cm. 3. ί) Δείχνουμε ότι έχουν
γωνίες ίσες και πλευρές ανάλογες. Μ) 40,64 και 30,48 cm περίπου 4. V2 5. ί) κατά
69%, ii) 119,7% 6. 3 φορές, 9 φορές και 27 φορές περισσότερο αντιστοίχως.
7. ί) Εργαζόμαστε όπως στις εφαρμογές της παραγράφου 6.6. ϋ) χ=6. χ = 6 και
χ = 3,2 αντιστοίχως.
§ 7.1
1. Εφαρμόστε τους ορισμούς του ημιτόνου, του συνημίτονου και εφαπτομένης οξείας γω-
„ 1 ν3
νιας οθρογωνίου τριγώνου. 2. ημ30° = συν60° = ---- , ημ60°= συν30°= -----, εφ 6 0 °= \'3 ,
2 2
V3 .
εφ30° =----- 3. ί) 18° περίπου ϋ) 10,1 cm περίπου 4. Φέρτε την ΑΖ_ί_ΒΓ και
3
ΑΗ_Ι_ΔΓ. Είναι ΗΓ = 9,1 cm. 5. 20,475 Km, 14,35 Km. 6. 10,83 m. 7. i) 6,6 cm ii) 65°
περίπου 8. 914,29, 131,15, 609,52, 329,9 m αντιστοίχως 9. Εφαρμόστε τους τύπους συμπλη
ρωματικών γωνιών 10. Χρησιμοποιήστε τους τριγωνομετρικούς αριθμούς σε ορθογώνιο
τρίγωνο.
§ 7,2
1. ί) ημΧΟΑ ~ 0,923, συνΧΟΑ ~ 0,385, εφΧΟΑ = 2,4 ϋ) ημΧΟΒ ~ -0,923, συνΧΟΒ
~ - 0,385, εφΧΟΒ = 2,4 ϋί) ημΧΟΓ ~ 0,923, συν ΧΟΓ ~ -0,385, εφΧΟΓ = -2 ,4 ίν)
ημΧΟΔ ~ -0,923, συνΧΟΔ ~ 0,385, εφΧΟΔ = -2 ,4 2. ημ150°=0,5, συν150° ~ -0,869
3. Εργαστείτε όπως στην άσκηση 2 ή την εφαρμογή 2 τη § 7.2 4. ί) 1, ϋ) 1
5. ί) μεγίστη 5, ελάχιστη 1 ϋ) μεγίστη 8, ελάχιστη - 8 . 6. Εξετάστε κάθε φορά σε
ποιο τεταρτημόριο βρίσκεται το σημείο Μ της γωνίας Χ0Μ = 80° ή 145° ή 210° ή 340°.
7. ημ40° ~ 0,64, συν40° — 0,76, εφ40° ~ 0,842. ί) ϋ) ϋί) Εργαστείτε όπως στην εφαρμο
γή 2 §7.2
1. Εφαρμόστε τους τύπους των παραπληρωματικών γωνιών. 2. Εφαρμόστε τους τύπους
των παραπληρωματικών γωνιών και χρησιμοποιήστε μετά τους πίνακες. 3. χ — 24° ή
Χ = 156° 4. χ = 107° 5. χ ~ 94° 6. X - 156° ή χ = 24°
§ 7,4
1. Εφαρμόστε τις σχέσεις της § 7.4 2. ί) χ = 72°, ϋ) χ ~ 68° Hi) χ - 27°
3. Εφαρμόστε τις σχέσεις της § 7.4 4. Χρησιμοποιήστε την ταυτότητα

2 2
ημ χ + συν χ = 1. 5. Χρησιμοποιήστε τους τύπους των τριγωνομετρικών αριθμών παρα
πληρωματικών γωνιών 6. ί) συνω = 0,92, εφω = 0,43 ϋ) ημω = 0,83, εφω ~ 1 ,48
7. ημω = -0,66, εφω = -0 ,8 8 8 . Χρησιμοποιήστε την ταυτότητα ημI.2χ + συν2χ = 1.
9. Αναπτύξτε και χρησιμοποιήστε την ισότητα ημ2χ + συν2χ = 1 10. Χρησιμοποιήστε
την ταυτότητα ημ2χ + συν2χ = 1. 11. Χρησιμοποιήστε την ταυτότητα ημ2χ + συν2χ = 1
12. Εργαστείτε όπως στην εφ. 3 της § 7.4 συνω= -0,245, ημω ~ -0,98.
§ 7.5
I. α —10,5 cm, β ~ 13,5 cm 2. i) α —8,8 cm, ii) α — 26,8 cm, iii) a — 8cm
3. i) a —21,6 cm , ii) 28°, iii) γ — 10,9 cm 4. i) ΒΓ — 452 m ii) AB — 561
m 5. i) ΑΓ — 58,48 m ii) ΒΓ — 89,59 m 6 . i) AB —380,31 m ii) ΒΓ — 384,56 m
7. KB — 243,1 m ii) KH — 139,54 m, 8 . Εφαρμόστε το Θ, ημιτόνων. Θα είναι: ί)
Γ = 4 6 °, Β ~ 59° ϋ) Θ ~ 36°, ϊ ~ 26° iii) Ζ — 77°, Δ ~ 53°, ή Ζ=103,° Δ ~ 27°,
9. i) Α - 54°, ii) Α - 21° 10. ί) ΑΔΒ ~ 52° ϋ) ΔΒ ~ 18,6 cm iii) ΔΓΒ - 43°
II. Οι γωνίες θα είναι περίπου Α —64° και Β — 76° ή Α — 116° και Β —24° 12.
ί) Β — 86°, Γ — 59° και ΑΓ — 10,4 cm ή Β — 24°, Γ = 121° και ΑΓ = 4 ,3 cm
§ 7.6
1. i) α -3 ,6 cm, ii) α - 3 ,8 m iii) α = 29 mm 2. i) Εφαρμόστε τον τύπο του νόμου
συνημίτονων, ii) k — 7,7 m, iii) μ — 8,4 m 3. ΑΒ — 142,2 m 4. Να βρείτε το πρό
σημο της διαφοράς α2- ( β 2 + γ 2) με βοήθεια του νόμου συνημίτονων. 5. ί) χ = 8,9 m,
ii) χ - 7,21 m iii) χ - 5,97 m. 6. ΒΓ ~ 15,6 cm, ΑΔ = 9,2 cm. 7. i) 2·21 · 104Km
περίπου ii) 3,13· 104 Km. 8. Να λύσετε την ισότητα στο νόμο συνημιτόνων ως προς
συνΑ, συνΒ και συνΓ. 9. ί) Α — 44°, ii) Β — 53°, iii) Γ —55° 10. Μ — 57°,
Λ —78,5° Κ - 44° 11. Β - 32° 12. Α - 102°, Β - 4 4 ° , Γ - 3 4 ° και Ε - 9,78 m2
1. ί) 8,2675 m2 2 —3. Να λάβετε υπόψη ότι ημ2ω + συν2ω = 1 . 4. φ = 45° 5.

α — 4,1 cm, β — 4,9 cm και γ — 5,7 cm 6. ΑΒ = ΑΓ — 192,60 m, ΒΓ — 138,1 m
7. 0,013 cm 8. i) , ii) εφαρμόστε το Θεώρημα των συνημιτόνων στα τρίγωνα ΑΓΜ
και ΑΒΜ αντιστοίχως iii) προσθέστε κατά μέλη τις προηγούμενες ισότητες, ίν) μ = 3,5 cm.
§ 8.1
1. Εργαζόμαστε όπως στο πρόβλημα της παραγράφου 8.1 ί) (4,3), ϋ) (2 ,-2 ), iii) (4,4),
iv) (-1 ,3 ) 2. i) Είναι αδύνατο, ii) είναι αδύνατο, iii) είναι αόριστο ίν) Εχει μία λύση.
1. i) (3, 3,5), ii) (7,8, 15,6), iii) (— , 3), iv) I-2- , - _ L \ 2. i) (7,-5), ii) (2,5, -1,5),
3 ' 3 3 /
„ / 36 6 \ .
iii) (4,0), iv) (4,7) 3. i) (2,11), ii) -----, ----- 4. i) Είναι αόριστο, ii) Είναι αδύνατο,
'1 7 17 '
iii) είναι αδύνατο. 5. i) (1,5, 0) ή (2,5, 2), ii) (6,4) ή ( - 5 , -7 ). 6. Ο μεγαλύτερος είναι
18 και ο άλλος 7.
7. Η πρώτη λειτούργησε 4 και η δεύτερη 8 ώρες.
8. Το πρώτο διάλυμα περιέχει 28,5% οινόπνευμα και το δεύτερο 14,5%.
9. 42 g από το πρώτο και 21 από το δεύτερο. 10. α) Η ταχύτητά του είναι 42
Km/h και ο χρόνος 5 ώρες, ϋ) 130 Km 11. Οι διαστάσεις του είναι 4 m και 5 m.
12. ρ = 4 m, R = 6 m. 13. i) - 2 χ + y = 1, ii) 7x + 11 y = 17.
§ 8.3
1. i) Τα ζεύγη (0,0), (1,0), (0,2), (3,0), (1,2), (-1 ,2 ) και ( - 2 , - 1 ) είναι λύσεις, ii) Τα ζεύγη
(- 2, - 4) και (- 2, - 2) είναι λύσεις. 2. Εργαζόμαστε όπως στο παράδειγμα της παρα
γράφου 8.3 3. Λύνουμε την ανίσωση x + y>4 . 4. i) 2 x - y < 4 , ii) x + 3y>9.
5. y-0,5x<-2 6. Εργαζόμαστε όπως στο πρώτο πρόβλημα της παραγράφου 8.3 .
7. ysx 8. Εργαζόμαστε όπως στο δεύτερο πρόβλημα της παραγράφου 8.3.
χ + y <6.
500 ζεύγη από τον τύπο Α και 600 από τον τύπο Β 9. Εργαζόμαστε όπως στο δεύτε
ρο πρόβλημα της παραγράφου 8.3. 35 σακιά από τον τύπο Α και 42 από τον τύπο Β.
1. α) Το μήκος είναι 112,5m και η ταχύτητα 22,5 m/s. β) 4,5 s 2. ί) 400 και 150 m αντι-
25 3400
στοιχως, ϋ) α = ---------, β = ---------- iii) Μετά από 136 s. 3. i) α = 20, β = - 4 .
6 6
ϋ) Έχει πέσει στο έδαφος. 4. Γράφουμε τις ανισώσεις που ισχύουν και εργαζόμαστε ό
πως στο 1ο πρόβλημα της παραγράφου 8.3. Μεταξύ των αριθμών 128582 και 130832.
5. i) - 3x + 5y>15. ii) π.χ. τα ζεύγη (6,7). (6,10). iii) Δεν είναι σωστή η σκέψη του. Είναι
κερδισμένος αν η πλευρά του τετραγώνου είναι μεγαλύτερη από 7,5 m.
§ 9.1
2. 50, 75, 37,5 Km/h αντιστοίχως 4. ί) Τα: ΔΓ, ΓΒ, ΒΑ, ΔΑ, ΑΒ, Β Γ , ΓΔ ϋ) Τα.
Β Τ ', ΓΒ. Δ Α iii) ΒΎ' ίν) ΔΓ, ν) ΒΑ Γ Δ' 5. α) στα Β και Δ καθώς στα Γ και Α. β) στο
Ν αντιδιαμετρικό του Μ 6. ί) κ α ι^ , U και η, ϋ)"γ και ε 7. Τα ΒΓ και ΑΔ με Γ (1,3) και
Δ (5, - 1).
§ 9.2
αντι-
1. α) (4,2), (-2 .3 ), ( - 1 , - 2 ) , (4 ,-1 ), αντιστοίχως. β) (*)’ ( 3) ( - 2) ’ ( - ί )
στοίχως. γ) | ^ ( _51’ ( ι )’ ( 3 ) ’ αντιστοίχως 2. α) 5,1, 7,2 αντιστοίχως.
β) ίσα 5. α και γ ,ε και ζ 6. ( 3,5 )’ ( - 3,5 )’ ( 3,δ )’ ( - 3 , δ) και ( - 3,5 )
αντιστοίχως. 7. χ = —1, y = —1. 8. χ = 3, y = —5.
§ 9.3
1. Να λάβετε υπόψη ότι ΑΒ + ΒΓ = ΑΓ καθώς και ότι ΑΑ —Ο 2. Υπολογίστε τα α-
θροίσματα. 3. Υπολογίστε τα αθροίσματα ^ | ^ ( 2 )’ ( 1 ) ’ ( - 1 )’
( ΐ ) ( δ ) ’( ^ ) ’ ( 2 ) αντιστο^ ως· 5· ') lQ I — 2,2, β) |β | = 1,8, | α + β | = 2,7
6. Είναι AM = Α Β + ΒΜ . AM = ΑΓ + ΓΜ κτλ. 7. ί) 2,5, ϋ) 4 8. ί) 2,5 Κρ.
ΚΣΧ ~ 53°. 9. 5 10. α + β = ( ° ) . Υ + δ = (® ) 11. (- ^ ).
§ 9.4
1. (<), | s)'( 5 ) ™ “™ίχως 2. ί) Είναι ίσα. ϋ) αντίθετα, ίϋ) ίσα. 3. Να λά
βετε υπόψη ότι - ΑΒ = ΒΑ κτλ. 5. 7 6. Είναι ίσα. 7. ΑΒ-ΑΔ ,
|ΔΑ - ΔΓ | = (_ 8 ) ’ |ΑΒ " ΑΔ ί ~ 8’6’ 'ΔΑ _ Δ Γ I- — 8’2· 8 · '> Είναι
ΑΒ =ΑΟ + ΟΒ κτλ. ϋ) Είναι ΒΓ = ΒΟ + ΟΓ κτλ. ϋ) Είναι ΟΑ + 20Γ = ΟΑ + ΟΓ + ΟΓ
προσπαθώντας να εμφανίσετε στο β' μέλος της ισότητας, μόνο το ΟΒ .

1· ( 2 Μ —2 )’ ( Λ)·( 3 )’ ( \\( 1) ’ (_ ? ) καί ( l a ) · . αντιστοι'Χω£;·2·
ϋ* = (θ)’ 'ν' =10 3· '>* = (_?)■ Μ) „7 =Γ 144)·,η

) 7=( οί)6
_ - - 23 23
4. |α + β| = 10 5. χ = 2 και y = - 2 6. i) χ = ----, y = ------ ii) χ = ----
» - Τ 7' * " = ( ο )' 7° = ( ° )
Ασκήσεις Επανάληψης
1. Αντίθετα. 2 . α) ( ^ ) .( ® ). {“ J ). ( J ^ κα, f * ) αντιστοίχως. β)
( ~ 3 ) ’ ( 4) και 4 ) αντιστοίχως· V) χ 10 , \2 0 , \ 20 αντιστοίχως. 3. Κερδίζει ύψος
(Να σχεδιάσετε τα ΟΑ + ΟΔ , ΟΒ + ΟΓ κτλ. 4. α) ΑΔ = ΑΒ + ΒΔ . ΑΔ = Α Γ + Γ Δ κτλ.
β) Χρησιμοποιήστε τις ισότητες της ερώτησης α) 5. ί) χ = 3, y = 4 ή χ = 3, y = - 4
ή χ - - 3 , y = \ 34 ή χ = -3 , y = - \ 3 4 ϋ) χ = 3,5, y = -0 ,5 .
Κ ε φ ά λ α ιο 10ο
§ 10.1 § 10.2
2 3
1. R = 3 2. 49 κουτιά χρώμα περίπου 3. ί) 2826 m Μ) 17662,5 m 4. Ό γκος:
706,5 cm 3*, Εμβαδό: 565,2 cm 2 5. ί) 3846,5 cm‘ , 219,8 cm ii) ΟΜΚ ~ 19°, Κ0Μ = 71° περίπου
6. i) ΚΟ = 33 cm ϋ) ΟΜΚ ~ 30° 7. ί) 1,439 cm 3 Μ) 1,832 cm 3
8. ί) 1570 mm2 ϋ) 3663,3 mm3.
§ 10.3
1. Διαβάζετε το σχήμα προσεκτικά. 2. i) Τ, TP, Ρ, Π ϋ) Διαβάστε προσεκτικά το σχή
μα. 3. ί) 34806,272 Km, Μ) 28415,744 Km iii) 20096 Km και iv) 10409,728 Km. 4. 5778,3
Km περίπου. 5. 5583,5 Km περίπου (εφαρμόστε το Θ. ημιτόνων) 6. ί) 60°, ϋ) 68° iii) 51°.
Ασκήσεις Επανάληψης
1. ί) 150,5 cm3 περίπου ϋ) 300,7 cm 3 2. i) 3,05 m περίπου ii) 25,5 Kg περίπου
3. i) 452,16 cm 3 ii) 4 cm 4. i) 10 ii) 1η: 50,24 cm 2, 2η: 48,23 cm 2 , 3η: 42,20 cm 2,

2 2
4η: 32,15 cm 5η: 18,09 cm 5. i) Έχουν το ίδιο γεωγρ. πλάτος ϋ) 30642,8 Km περίπου
iii) ΠΪΜ = 118° , ΠΜ ~ 10044 Km.

παράδειγμα: \/ 145 — 12,042
0 1 2 3 4 5 6 7 8 9
0 0,000 1,000 1,414 1,732 2,000 2,236 2,449 2,646 2,828 3,000
1 3,162 3,317 3,464 3,606 3,742 3,873 4,000 4,123 4,243 4,359
2 4,472 4,583 4,690 4,796 4,899 5,000 5,099 5,196 5,292 5,385
3 5,477 5,568 5,657 5,745 5,831 5,916 6,000 6,083 6,164 6,245
4 6,325 6,403 6,481 6,557 6,633 6,708 6,782 6,856 6,928 7,000
5 7,071 7,141 7,211 7,280 7,348 7,416 7,483 7,550 7,616 7,681
6 7,746 7,810 7,874 7,937 8,000 8,062 8,124 8,185 8,246 8,307
7 8,367 8,426 8,485 8,544 8,602 8,660 8,718 8,775 8,832 8,888
8 8,944 9,000 9,055 9,110 9,165 9,220 9,274 9,327 9,381 9,434
9 9,487 9,539 9,592 9,644 9,695 9,747 9,798 9,849 9,899 9,950
10 10,000 10,050 10,100 10,149 10,198 10,247 10,296 10,344 10,392 10,440
11 10,488 10,536 10,583 10,630 10,677 10,724 10,770 10,817 10,863 10,909
12 10,954 11,000 11,045 11,091 11,136 11,180 11,225 11,269 11,314 11,358
13 11,402 11,446 11,489 11,533 11,576 11,619 11,662 11,705 11,747 11,790
14 11,832 11,874 11,916 11,958 12,000 12,042 12,083 12,124 12,166 12,207
15 12,247 12,288 12,329 12,369 12,410 12,450 12,490 12,530 12,570 12,610
16 12,649 12,689 12,728 12,767 12,806 12,845 12,884 12,923 12,961 13,000
17 13,038 13,077 13,115 13,153 13,191 13,229 13,266 13,304 13,342 13,379
18 13,416 13,454 13,491 13,528 13,565 13,601 13,638 13,675 13,711 13,748
19 13,784 13,820 13,856 13,892 13,928 13,964 14,000 14,036 14,071 14,107
20 14,142 14,177 14,213 14,248 14,283 14,318 14,353 14,387 14,422 14,457
21 14,491 14,526 14,560 14,595 14,629 14,663 14,697 14,731 14,765 14,799
22 14,832 14,866 14,900 14,933 14,967 15,000 15,033 15,067 15,100 15,133
23 15,166 15,199 15,232 15,264 15,297 15,330 15,362 15,395 15,427 15,460
24 15,492 15,524 15,556 15,588 15,620 15,652 15,684 15,716 15,748 15,780
25 15,811 15,843 15,875 15,906 15,937 15,969 16,000 16,031 16,062 16,093
26 16,125 16,155 16,186 16,217 16,248 16,279 16,310 16,340 16,371 16,401
27 16,432 16,462 16,492 16,523 16,553 16,583 16,613 16,643 16,673 16,703
28 16,733 16,763 16,793 16,823 16,852 16,882 16,912 16,941 16,971 17,000
29 17,029 17,059 17,088 17,117 17,146 17,176 17,205 17,234 17,263 17,292
30 17,321 17,349 17,378 17,407 17,436 17,464 17,493 17,521 17,550 17,578
31 17,607 17,635 17,664 17,692 17,720 17,748 17,776 17,804 17,833 17,861
32 17,889 17,916 17,944 17,972 18,000 18,028 18,055 18,083 18,111 18,138
33 18,166 18,193 18,221 18,248 18,276 18,303 18,330 18,358 18,385 18,412
34 18,439 18,466 18,493 18,520 18,547 18,574 18,601 18,628 18,655 18,682
35 18,708 18,735 18,762 18,788 18,815 18,841 18,868 18,894 18,921 18,947
36 18,974 19,000 19,026 19,053 19,079 19,105 19,131 19,157 19,183 19,209
37 19,235 19,261 19,287 19,313 19,339 19,365 19,391 19,416 19,442 19,468
38 19,494 19,519 19,545 19,570 19,596 19,621 19,647 19,672 19,698 19,723
39 19,748 19,774 19,799 19,824 19,849 19,875 19,900 19,925 19,950 19,975
40 20,000 20,025 20,050 20,075 20,100 10,125 20,149 20,174 20,199 20,224
41 20,248 20,273 20,298 20,322 20,347 20,372 20,396 20,421 20,445 20,469
42 20,494 20,518 20,543 20,567 20,591 20,616 20,640 20,664 20,688 20,712
43 20,736 20,761 20,785 20,809 20,833 20,857 20,881 20,905 20,928 20,952
44 20,976 21,000 21,024 21,048 21,071 21,095 21,119 21,142 21,166 21,190
45 21,213 21,237 21,260 21,284 21,307 21,331 21,354 21,378 21,401 21,424
46 21,448 21,471 21,494 21,517 21,541 21,564 21,587 21,610 21,633 21,656
47 21,679 21,703 21,726 21,749 21,772 21,794 21,817 21,840 21,863 21,886
48 21,909 21,932 21,954 21,977 22,000 22,023 22,045 22,068 22,091 22,113
49 22,136 22,159 22,181 22,204 22,226 22,249 22,271 22,293 22,316 22,338
0 1 2 3 4 5 6 7 8 9
Γωνία ω ημω συνω εφω Γωνία ω ημω συνω εφω
0° 0,000 1,000 0,000 45° 0,707 0,707 1,000
1° 0,017 0,999 0,017 46° 0,720 0,695 1,036
2° 0,035 0,999 0,035 47° 0,731 0,682 1,072
3° 0,052 0,999 0,052 48° 0,743 0,669 1,111
4° 0,070 0,998 0,070 49» 0,755 0,656 1,150
5° 0,087 0,996 0,087 50° 0,766 0,643 1,192
6° 0,105 0,995 0,105 51° 0,777 0,629 1,235
7° 0,122 0,993 0,123 52° 0,788 0,616 1,280
8° 0,139 0,990 0,141 53° 0,799 0,602 1,327
9° 0,156 0,988 0,158 54° 0,809 0,588 1,376
10° 0,174 0,985 0,176 55° 0,819 0,574 1,428

11° 0,191 0,982 0,194 56° 0,829 0,559 1,483
12° 0,208 0,978 0,213 57° 0,839 0,545 1,540
13° 0,225 0,974 0,231 58° 0,848 0,530 1,600
14° 0,242 0,970 0,249 59° 0,857 0,515 1,664
15° 0,259 0,966 0,268 60° 0,866 0,500 1,732
16° 0,276 0,961 0,287 61° 0,875 0,485 1,804
17° 0,292 0,956 0,306 62° 0,883 0,470 1,881
σ>
18° 0,309 0,951 0,325 0,891 0,454

CO
ο
1,963
19° 0,326 0,946 0,344 64° 0,899 0.438 2,050
20° 0,342 0,940 0,364 65° 0,906 0,423 2,145
21° 0,358 0,934 0,348 66° 0,914 0,407 2,246
22° 0,375 0,927 0,404 67° 0,921 0,391 2,356
23° 0,391 0,921 0,424 68° 0,927 0,375 2,475
24» 0,407 0,914 0,445 69° 0,934 0,358 2,605
Ο
ΟΙ
Ώ
0,423 0,906 0,466 70° 0,940 0,342 2,748

ο
«Μ
<0
0,438 0,899 0,488 71° 0,946 0,326 2,904

27° 0,454 0,891 0,510 72° 0,951 0,309 3,078
Ο
0,532
CM
00
0,469 0,883 73° 0,956 0,292 3,271

ο
κ>
<0
0,485 0,875 0,554 74° 0,961 0,276 3,487
30° 0,500 0,866 0,577 75° 0,966 0,259 3,732

31° 0,515 0,857 0,601 76° 0,970 0,242 4,011
32° 0,530 0,848 0,625 77° 0,974 0,225 4,332
33° 0,545 0,839 0,649 78° 0,978 0,208 4,705
34» 0,559 0,829 0,675 79» 0,982 0,191 5,145
35° 0,574 0,819 0,700 80° 0,985 0,174 5,671
36° 0,588 0,809 0,727 81» 0,988 0,156 6,314
37° 0,602 0,799 0,754 82° 0,990 0,139 7,115
38° 0,616 0,788 0,781 83° 0,993 0,122 8,144
Ο
CO
σ>
0,629 0,777 0,810 84° 0,995 0,105 9,514
40° 0,643 0,766 0,839 85° 0,996 0,087 11,430

41° 0,656 0,755 0,869
Ο
00
<ο
0,998 0,070 14,301

Ο
CM
0,669 0,743 0,900

ΤΤ
87° 0,999 0,052 19,081

0,682 0,731 0,933
Ο
43°
00
00
0,999 0,035 28,636

44» 0,695 0,719 0,966
ο
00
(0
0,999 0,018 57,290

90° 1,000 0,000
ΕΚΤΥΠΩΣΗ-ΒΙΒΛΙΟΔΕΣΕΙΑ: Α. ΓΙΑΝΝΟΠΟΥΛΟΣ
4
OE
ΔΒ
ISBN 960-06-0169-0

Γ&#39; Γυμνασίου Μαθηματικά

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Γ&#39; Γυμνασίου Μαθηματικά

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΑ

Με απόφαση τη ς ελληνικής κυβερνήσεως τα διδακτικά βιβλία του

3.1 Εξισώσεις 1ου βαθμού....................................................................................................................75

4.1 Η έννοια της συνάρτησης.............................................................................................................99

6. Ισότητα - Ομοιότητα σχημάτων

6.1 Τρίγωνα (επαναλήψεις - συμπληρώσεις)......................................................................................161

7.1 Τριγωνομετρικοί αριθμοί οξείας γ ω ν ία ς ......................................................................................193

8. Συστήματα γραμμικών εξισ ώ σεω ν και ανισώσεων

8.1 Συστήματα γραμμικών ε ξισ ώ σ ε ω ν ............................................................................................... 221

9.1 Έννοια του διανύσματος................................................................................................... 243

10.1 Επαναλήψεις - συμπληρώσεις.......................................................................................................265

Ό π ω ς μάθαμε στην Β' τάξη, το σύνολο IR των

Πρόσθεση Οι πράξεις της πρόσθεσης και του πολλαπλασμού

Ομόσημοι Βάζουμε το Προσθέτουμε τις

Ομόσημοι Βάζουμε πρόσημο + Πολλαπλασιάζουμε

Ετερόσημοι Βάζουμε πρόσημο - Πολλαπλασιάζουμε Γ ινόμενο

Ό τα ν στις διάφορες πράξεις συναντάμε άρρητους α­

Ιδιότητες τω ν Για την πρόσθεση και τον πολλαπλασιασμό ισχύ-

Πρόσθεση Πολλαπλασιασμός Ιδιότητα

α + (β + γ) = (α + β) + γ α(βγ) = (αβ)γ προσεταιριστική

Αφαίρεση ■ Οι πράξεις της αφαίρεσης και της διαίρεσης γί­

Έ τσι έχουμε π.χ.:

Έ τσι έχουμε π.χ.:

Μπορούμε, με βάση τις ιδιότητες τω ν πράξεων, να ε­

Εφαρμογές 1. Να αποδειχθεί ότι ( - 1 ) α = - α

Πρέπει να δειχθεί ότι ο αντίθετος του α είναι ο ( —1)α ή ότι ο α και

2. Να κάνετε τις πράξεις:

ί) -144:3 + 14 · 5 + 4 ( —17) + 60 Μ) (75 - 12): ( - 7) - (2 - 16) 2

3. Να υπολογίσετε τις παραστάσεις:

α = 4,2 ( - 7,3) ( - 9,6) 2,7 β = 4,2 ( - 2,7) 7,3 ( - 9,6)

7. Αν θ είναι θετικός αριθμός και α ένας αρνητικός αριθμός, να βρείτε το πρόσημο τω ν

8. Δίνονται οι αριθμοί α = - 2 και β = 5. Να υπολογίσετε ί) Το γινόμενο τω ν α ντιστρό­

10. Να απ οδείξετε ότι (χ : y ) : ζ =. χ : (yz)

Οι τέσσερις πράξεις με υπολογιστή τσέπης (κομπιουτεράκι)

Ό π ω ς είδαμε και στην προηγούμενη τάξη, μπορούμε με το κομπιουτεράκι να κάνουμε πράξεις

• Για να υπολογίσουμε π.χ. την τιμή της παράστασης Α = - 7-11 + 6 - 9 + 3

• Για να υπολογίσουμε π.χ. την τιμή της παράστασης Β = - 2 · 0,54 · ( - 0,422)

Ό π ω ς γνωρίζουμε, η δύναμη αν με βάση τον α­

Έ τσι έχουμε π.χ.

Οι ιδιότητες αυτές ισχύουν με την προϋπόθεση

α · 10ν με 1 < |α| < 10 και ν ακέραιο.

Για παράδειγμα είναι

- 2 500 000 000 = -2 ,5 · 109

Εφαρμογές 1. Να υπολογιστούν οι παραστάσεις:

ΐ) 3 4 · ( —3)2 ii) 3 5 : 32 Μι) 53 · 23

iii) 53 · 2 = (5 · 2)3 = 103 = 1 000

3. Να υπολογιστεί σε κάθε περίπτωση το χ

Α = (-2 )3 - 52 + [(32 - 4 ): 5 - 11]

Δυνάμεις - Πολλαπλασιασμοί και διαιρέσεις - Π ροσθέσεις και

A = ( - 2)3 - 52 + [(32 - 4) : 5 - 11]

= ( —2)3 —52 + [(9 -4 ) : 5 - 11]

2. Να υπολογίσετε τις παραστάσεις

ί)2"5 · 2 7 Μ) ( —3)-4 : ( —3)-2 ίϋ) (0,5~1)2

ϋ) (χ + y + ω)2 in) (2 χ)2 ίν) 2 χ2 ν) 3 y3.

12. Να απλοποιήσετε τις παραστάσεις

16. Να λύσετε τις εξισώσεις ί) 10 5 χ — 10 3 ii) 103 χ = 10 4 iii) 10-4 χ = 10?

ίν) 0,001 χ = 10 000 ν) 10" 5 χ · 102 = 104 νί) (10~4)2 103 χ = 1

υπολογίσουμε π.χ. τη δύναμη 0,34 πατάμε διαδοχικά.

□ 0 0 0 □ Ξ □ 8.1 - ° 3 I δηλαδή 8,1 · 10 3 = 0,0081

□ θ [Ζ] CH = I 8.1 I ή σε άλλα κομπιουτεράκια I 0.0081

Για να υπολογίσουμε π.χ. τη δύναμη 5 “3, πατάμε διαδοχικά

θ η m 8 ~03~| ή σε άλλα κομπιουτεράκια 0.008 I

Στην προηγούμενη τάξη μάθαμε ότι, η τετραγωνική

Η τετραγωνική ρίζα του α συμβολίζεται με ν α .

Γ' Γυμνασίου Μαθηματικά

Γ' Γυμνασίου Μαθηματικά

Ό τα ν στις διάφορες πράξεις συναντάμε άρρητους α

Αφαίρεση ■ Οι πράξεις της αφαίρεσης και της διαίρεσης γί

Μπορούμε, με βάση τις ιδιότητες τω ν πράξεων, να ε

8. Δίνονται οι αριθμοί α = - 2 και β = 5. Να υπολογίσετε ί) Το γινόμενο τω ν α ντιστρό

Ό π ω ς γνωρίζουμε, η δύναμη αν με βάση τον α

Σαν άμεση συνέπεια του ορισμού της τετραγωνικής ρί

Πράγματι, αν υψώσουμε κάθε μέλος της ισότητας αυ

Πράγματι, αν όπως και προηγουμένως υψώσουμε κά

Ξέρουμε ότι από δύο αριθμούς, μ εγα λύ τερος εί

Δηλαδή οι πραγματικοί αριθμοί είναι διατεταγμένοι πά

Από τα προηγούμενα συμπεραίνουμε ότι, για να συγκρί

• Αν προσθέσουμε κατά μέλη δύο ή περισσότερες α

Οι εκφράσεις 4α, α2, 2α + 2β, αβ που περιέχουν μετα

Όπως βλέπουμε, το πηλίκο μονωνύμων δεν είναι πάν

2. Να βρείτε μια αλγεβρική παράστα