Hasan Kalyoncu Üniversitesi Eğitim Fakültesi

Rehberlik ve Psikolojik Danışmanlık Ana Bilim Dalı

Temel İstatistik (1. Temel Kavramlar)

Arş. Gör. Merve YILDIRIM SEHERYELİ

merve.yildirim@hku.edu.tr
Büyüköztürk, Ş., Çokluk Bökeoğlu, Ö.
ve Köklü, N. (2015). Sosyal Bilimler İçin
İstatistik, (17. Baskı), Pegem Akademi.
Büyüköztürk, Ş. (2016). Sosyal Bilimler
İçin Veri Analizi El Kitabı: İstatistik,
Araştırma Deseni, SPSS Uygulamaları ve
Yorum, (22. Baskı), Pegem Akademi.
İstatistik nedir?
Verilerin toplanması, sınıflandırılması, analiz edilmesi ve sonuçların
yorumlanması ile ilgili teknik ve yöntemleri içeren bir bilim dalıdır.

φUygulanan bireysel rehberlik programı öğrencilerin sınav kaygısı

üzerinde etkili midir?
φDers çalışmaya ayrılan süre ile sınavdan alınan puan arasında bir ilişki
var mıdır?
φÖğrencilerin istatistik dersine yönelik tutumları cinsiyete göre manidar
farklılık göstermekte midir?
Temel Kavramlar
Evren (popülasyon, yığın): Araştırma kapsamına giren ve aynı özellikleri
taşıyan birimlerin tümü

Evrene ulaşmak,
o Mümkün olmayabilir

Örneklem: Bir evrende

örnekleme yöntemlerinden
yararlanarak seçilen ve
o Gerekli olmayabilir evrendekilerle aynı özellikleri
taşıyan daha küçük grup
Değişken: Bir bireyin, grubun veya ortamın bir durumdan diğerine farklılık
gösterebilen özellikler

Sabit: ?
1. Nicel / Nitel
2. Sürekli / Süreksiz
3. Bağımsız / Bağımlı
Birey ya da nesnenin ilgili özelliğe sahip olma düzeyi sayısal olarak ifade
edilebiliyorsa, bu tür değişkenlere nicel değişken denir.
Örneğin: Boy uzunluğu, İngilizce testinden alınan puan, yaş, aylık gelir…

Birey ya da nesnenin ilgili özelliğe sahip olma düzeyi sembol ya da

sıfatlarla ifade edilebiliyorsa, bu tür değişkenlere nitel değişken denir.
Örneğin: Ten rengi, konuşulan dil, cinsiyet, meslek…
Bir değişkenin, herhangi iki ölçüm arasında sonsuz sayıda değer
bulunabiliyorsa, süreklidir.
Örneğin: Boy uzunluğu, kilo, istatistik dersine yönelik tutum…

Bir değişken sadece sınırlı sayıda değer alabiliyorsa süreksizdir.

Örneğin: Kardeş sayısı, medeni durum, cinsiyet…

Yapay süreksiz: Gerçekte sürekli olduğu halde sonradan yapılan işlemlerle

süreksiz hale getirilmiş olan değişkenler.
Aylık geliri Türkiye ortalamasının üzerinde olanlar (1) ve altında olanlar (0)
Bağımsız ve bağımlı değişkenlerle, özellikle deneysel araştırmalarda
karşılaşılır.
Uygulanan öğretim yöntemi öğrenme üzerinde etkili midir?
Uygulanan öğretim yöntemlerinden hangisi öğrenme üzerinde daha
etkilidir?

Grup Ön test Bağımsız Değişken Son test

Bağımsız değişken:
Öğretim yöntemi
Bilgisayar Destekli
Deney
Öğretim
Bağımlı değişken:
Öğrenme düzeyi
Kontrol Düz Anlatım
Ölçme, bireylerin ya da nesnelerin belli özelliğe sahip
olup olmadığının, sahiplerse sahip oluş derecesinin
belirlenerek sonucun bir sayı veya sembolle ifade
edilmesidir.

… kaç … ?
… hangi miktarda …?
… ne kadar …?
…
…
Ölçüm
Ölçme işlemi sonucunda elde edilen değerlere ölçüm adı verilir.

Bugünkü hava sıcaklığı  Termometre  11C

Hande’nin boy uzunluğu  Metre  168 cm
Bir sepetteki elmanın ağırlığı (kütlesi)  Terazi  3 kilogram
Mehmet’in yabancı dil bilgisi  Çoktan seçmeli test  84 puan
Ölçek: Ölçme sonuçlarını gösteren sayı ya da sembollerin özellikleridir.
Ölçek, nesnelere sayı ya da sembol vermede uyulan kurallar ya da
ölçümlerin matematiksel özellikleri olarak tanımlanabilir. Ölçme işlemi
dört temel ölçek düzeyinde gerçekleştirilir:

Sınıflama (Adlandırma) Sıralama Eşit Aralıklı Eşit Oranlı

Sınıflama (Adlandırma)
Bu ölçek düzeyinde yapılan ölçme işlemlerinde, bireylerin ya da
nesnelerin ölçülen özellik açısından hangi grupta / kategoride
bulundukları belirlenir .

Cansu Cenk
Berna Burak
1 0
Sınıflama

Özellik Gözlem

Meslek Öğretmen, Doktor, Mühendis, …

Doğum yeri Ankara, Gaziantep, İstanbul, Berlin, …

Araç plakaları 06 EZ 1755, 27 BA 5471, 34 UN 1229, …

Telefon numarası 0312 485 42 69, 0342 485 42 69, 0212 485 42 69, …
Sınıflama
Sınıflama ölçeği düzeyinde elde edilen ölçümler bireylerin ya da
nesnelerin ilgili özelliği sahip oluş miktarları hakkında bilgi vermez.

Hesaplanabilen istatistikler:
Mod (tepe değer), frekans ve yüzde
Sıralama: Bireyler ya da nesneler, özelliğe
sahip oluşlarına göre küçükten büyüğe ya
da büyükten küçüğe doğru
yerleştirilebiliyorsa, yapılan ölçme işlemi
sıralama ölçeği düzeyindedir.
Sıralama
Sıralama ölçeğinde, özelliğin miktarı hakkında bir bilgi yoktur. Ölçme
işlemi sonucunda 1. 2. 3. … gibi sıra değerleri elde edilir. Dolayısıyla,
bireylerin özelliğe sahip oluş dereceleri arasındaki farklar bilinemez.
Sıralama
Ölçülen özelliğe 1. nin 2.den daha fazla sahip olduğu söylenebilir.
Benzer şekilde, bu özelliğe 2. de 3. den daha fazla sahiptir.

1. 2. 3. arasındaki farklar belirsizdir.

? ?
Sıralama
Sevilen yemekler / kitaplar / müzisyenler, güzellik yarışmaları,
öğrencilerin sınavdan aldıkları puanlar açısından sıralanmaları, …

Hesaplanabilen istatistikler:
Medyan (ortanca), çeyrek sapma
Eşit Aralıklı: Bu ölçek düzeyinde yapılan ölçme işlemlerinde
tanımlanmış (bağıl, göreceli, izafi) sıfır noktası söz konusudur.
Nesnelerin özelliğe sahip oluş miktarları bu tanımlanmış sıfır noktası
esas alınarak belirlenir.
Tanımlanmış sıfır noktası, özelliğin yokluğunu temsil etmez.
Eşit Aralıklı
Termometreyle sıcaklığın ölçülmesi

“Hava sıcaklığı 0˚C iken sıcaklık yoktur” denilebilir mi?

Eşit Aralıklı
Ölçme işleminde kullanılan birimler, özellikte aynı miktardaki değişimi
temsil eder.

1˚C 2 ˚C 3 ˚C

(1˚C)=(1˚C)
Eşit Aralıklı
Dağların deniz seviyesine göre yüksekliğinin belirlenmesi
Eşit Aralıklı
Zamanın takvimlerle ölçülmesi

Başlangıç noktası / Milat: 0 (Tanımlanmış sıfır)

 2000 yılına kadar geçen zaman, 1000 yılına

kadar geçen zamandan 1000 yıl fazladır
2000 yılına kadar geçen zaman, 1000 yılına
kadar geçen zamanın iki katıdır
Eşit Aralıklı
Öğrencilerin bir başarı testinden aldıkları standart puanlar
Eşit Aralıklı
Eşit aralıklı ölçek, miktar bilgisi verdiğinden toplama ve çıkarma
işlemleri yapılabilir. Özellikler arasındaki farkların miktarı belirlenebilir.
Sıfır noktası bağıl (tanımlanmış) olduğundan, ölçümler üzerinde çarpma
ve bölme işlemleri yapılamaz.
Hesaplanabilen istatistikler:
Aritmetik ortalama, ranj, standart sapma, toplama / çıkarma
Eşit Oranlı: Ölçme işlemi gerçek (mutlak) sıfır noktası temel alınarak
yapılıyorsa, ölçek düzeyi eşit oranlıdır.

Gerçek sıfır noktası, özelliğin hiç gözlenmediği / yok olduğu noktaya

karşılık gelir.
Eşit Oranlı
Sınıftaki öğrenci sayısı
Kitabın ağırlığı
Bir ailenin aylık geliri
Kardeş sayısı
Öğrencinin boyunun uzunluğu
gibi özellikler eşit oranlı ölçeklerle elde edilen özelliklere örnektir.
Eşit Oranlı
Özge: 48 kilo
Babası: 96 kilo
“Babası Özge’nin iki katı ağırlığa sahiptir” denilebilir mi?

Erkan: 190 cm
Selçuk: 95 cm
“Selçuk’un boyunun uzunluğu Erkan’ın boyunun uzunluğunun yarısı kadardır”
denilebilir mi?

Sıfır noktasının mutlak olması, ölçümler üzerinde çarpma / bölme işlemlerinin,

oransal karşılaştırmaların ve her türlü matematiksel hesaplamanın yapılmasına
imkan tanır.
 Bir okulun basketbol
takımına iki öğrenci
alınacak.

Eşit Oranlı 180 cm 160 cm 100 cm 90 cm

Eşit Aralıklı 80 60 0 -10
Sıralama 1. 2. 3. 4.
Sınıflama + + - -
Teknik özellikleri açısından en gelişmiş ölçek düzeyi eşit oranlı; ölçülen
özellik hakkında en az bilgiyi veren ölçek ise sınıflama ölçeğidir.
Daha gelişmiş bir ölçek düzeyinde elde edilen veriler daha alt ölçek
düzeylerine çevrilebilir. Üst bir ölçekte hesaplanabilen istatistikler, daha
alt düzey ölçeklerde de hesaplanabilir. Fakat bu işlemin tersi mümkün
değildir.
 • Mutlak (gerçek) sıfır noktası, birim aralıkları eşit
Eşit Oranlı • Her türlü istatistiksel işlem

• Tanımlanmış (bağıl, izafi) sıfır noktası, birim aralıkları eşit

• Toplama, çıkarma Aritmetik ortalama, standart sapma,
Eşit Aralıklı
ranj

• Özelliğe, diğer nesne ya da kişilere göre daha az ya da fazla

sahip olma
Sıralama
• Medyan, çeyrek sapma

• Özelliğe sahip olup olmama, aynı ya da farklı gruplarda olma

Sınıflama • Mod, %, frekans
Teşekkür ederim, böyle baktığın için
Teşekkürler, aklıNda kaldığıM için…

merve.yildirim@hku.edu.tr