Ölçme ve Değerlendirme

1
 EĞİTİMDE ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME

Eğitim, insanlarda var olan bazı davranışları belli amaçlar

doğrultusunda değiştiren ve yine bu amaçlar doğrultusunda bireylerin
bazı yeni davranışlar kazanmalarını sağlayan bir sistemdir.

Bir sistemde genel olarak girdiler süreç, çıktılar ve kontrol olmak

üzere dört öğe vardır. Eğitim sistemindeki kontrol, değerlendirme öğesi
tarafından yerine getirilir. Sistem ve öğeleri genel olarak aşağıdaki gibi
şema edilebilir.

2
Girdiler Çıktılar

Değerlendirme
(kontrol)

3
 ÖLÇME DEĞERLENDİRMENİN
EĞİTİMDEKİ YERİ VE ÖNEMİ
Öğrenci hakkında verilecek kararlara dayanak oluşturur.
Öğretmenin kendi öğretiminin ne derece etkili olduğunu anlamasına
yardımcı olur.
Uygulanan bir eğitimin başarılı olup olmadığı hakkında yöneticilere
ve diğer ilgililere bilgi verir.
Eksik öğrenmeler hakkında bilgi vererek önlem alınabilmesine
olanak sağlar.
Öğretmenlerin başarısı hakkında bilgi verir
Öğretim yönteminin etkililiği hakkında bilgi verir
Okul başarısı hakkında bilgi verir
Öğrenim sürecinin daha etkili hale gelmesini sağlar
Ülkede uygulanan öğretimin etkililiği hakkında bilgi verir
Bireylerin özelliklerine uygun eğitim alanlarına yönlendirilmelerini
4
sağlar.
 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME İLE İLGİLİ
TEMEL KAVRAMLAR
ÖLÇME
Nesnelerin gözlemlenip gözlem sonuçlarının sayı ve sembollerle ifade
edilmesine “ölçme” adı verilir.
ÖLÇÜT
Ölçme sonuçlarıyla karşılaştırılan ve değerlendirmeye dayanak
oluşturan değerlere “ölçüt” adı verilir.
DEĞERLENDİRME
Bir niteliği gözlemleyip, gözlem sonuçlarını bir ölçüt ile karar verme
işlemine “değerlendirme” adı verilir.
ÖLÇÜM
Ölçme işlemi, yapıldıktan sonra elde edilen sayı ve ya semboldür.
Örneğin; Ayşe fizik dersinden 75 puan aldı ifadesindeki “75 puan” bir
ölçümdür.
ÖLÇME KURALI
Ölçme işlemini yaparken, ölçmeye konu olan özelliğin hangi miktarına
ne değer verileceğinin belirlenmesidir.
Örneğin; “fizik dersinden sınav yapan bir öğretmen 2. soruya tam cevap
veren öğrenciler 20 puan alacaktır.” diyerek, o soruya tam cevap veren
öğrencilere kaç puan verileceğine dair bir ölçme kuralı belirlemiştir.

5
 ÖLÇME:

Ölçme; herhangi bir niteliğin gözlemlenerek, gözlem

sonuçlarının sayı ve sembollerle ifade edilmesidir.

Bir betimleme işi olan ölçmenin temelinde fark kavramı

vardır. Bütün insanlar farklı değil de aynı ağırlıkta olsaydı,
ağırlık kavramı olmayacağı gibi bunun ölçülmesi de söz konusu
olmazdı.

6
 ÖLÇME ÖRNEKLERİ:
• Bir kumaşın boyunun cetvel ile ölçülmesi
• Bir odanın boyunun bir ip ile ölçülmesi
• Bir kova suyun sıcaklığının termometre ile ölçülmesi
• Bir çocuğun zekasının renkli küpler ile ölçülmesi
• Masanın boyu 163cm’dir. (sayı ile ifade)
• Bugün havanın sıcaklığı 38 °C’dir. (sayı ile ifade)
• Ahmet tarih dersinin sınavında 8 puan aldı.(sayı ile ifade)
• Bu takım elbisenin fiyatı 200 YTL’dir.
• Öğrencinin sınav kağıdındaki cevaplara puan verilmesi
• Ahmet uzun boyludur. (sıralama ölçeği ile yapılan ölçme)
• Ayşe bayandır.(sınıflama ölçeği ile yapılan ölçme )
• Bugün hava sıcaktır.

7
 ÖLÇME İŞLEMİNİN YAPILABİLMESİ İÇİN;

1. Ölçülecek özelliğin tanımlanması

2. Ölçülecek özelliğe uygun sayı ve sembol kümesinin

belirlenmesi,

3. Ölçülecek özelliğe hangi sayı ve sembollerin verileceğini

gösteren kuralın belirlenmesi gerekir.
 
Ölçme sonuçları her zaman sayılarla ifade edilmez. Bazı
ölçme sonuçları büyük- küçük, iyi-orta-kötü gibi sembollerle de
ifade edilebilir.
Örneğin; “Serkan iyi bir sunu hazırladı.” cümlesindeki “iyi”
bir ölçme sonucunu gösteren bir semboldür. Bu tür ölçme
işlemleri sınıflama düzeyinde yapılan ölçme işlemlerine
örnektir.
8
 ÖLÇMENİN ÖĞELERİ
 
Varlık: Ölçme yönünden önemli olan varlığın canlı-cansız oluşu
değil, somut-soyut oluşudur.

Ölçme aracı: Ölçme işlemlerinde kullanılan araçları, 1) standart. 2)

standart olmayanlar, şeklinde iki gruba ayırabiliriz.
Sayısal sonuç: Ölçme aracı ile elde edilen sonuç birbiriyle yakından
ilgilidir. Standart bir araç kullanarak yapılan ölçmede elde edilen
sayısal sonuç kesinlik arz eder. Ölçmede kullanılan araç standart
değilse, elde edilen sonuç kesin bir anlam taşımaz. Ölçülecek varlık
veya özellik somut, ölçme aracı da standart ise sonuç kesin
olacaktır.

ÖLÇEK: Bazı ölçme araçlarına verilen addır.

Nesnelere sayılar vermede  ve bu sayıların kullanılmasında uyulması
gerekli kurallar ve kısıtlamaları belirtmek için kullanılır.
Cetvel ve metre gibi ölçme araçları üzerindeki bölmeleri belirtmek
9
için kullanılır.
 Değişkenler
Ölçülecek olan durum ve niteliklere genellikle obje denmektedir.
Varlık ve olaylar arasında değişiklik gösteren objelere de değişken
denir. Boy, ağırlık, renk, sıcaklık, basınç, zekâ hepsi birer değişkendir.
Değişkenlerin bir kısmını sayılarla gösterebildiğimiz halde (boy, ağırlık,
sıcaklık, yaş gibi), bazılarını ancak özellik olarak belirleyebiliyoruz. Bu
nedenle değişkenler ikiye ayrılırlar.
1.       Nicel değişkenler
2.       Nitel değişkenler
Nicel değişkenler sayılarla gösterilebilen değişkenlerdir.
Nitel değişkenler ise, kalite ve çeşit yönünden ifade edilebilirler.
Cinsiyet, renk, din, ilgi, davranış gibi. Bunlar sıfatlarla gösterilirler. Bu
bakımdan nitel değişkenler, ölçmeden çok gruplama, sıralama ve
derecelemeye uygun düşerler. Nicel değişkenler, her çeşit ölçme
araçları ile ölçülerek sayısal olarak belirlenirler. Nitel değişkenleri bu
şekilde ölçme olanağı yoktur. Ancak, aynı özelliklere sahip olanlar
gruplanır, grupların frekansı bulunarak sonuç sayı ile gösterilebilir. Bu
da ölçme değil bir sayma olur.
 

10
• Sürekli ve Süreksiz Değişkenler
 
      Matematiksel olarak herhangi iki değer arasında daima bir
başka değeri bulunabilen değişkenlere sürekli değişken denir. Bir
başka deyişle sürekli değişkenin herhangi iki değerinin arası
sürekli olarak bölünebilir. Bu tür değişkenlere reel (gerçel) sayılar
karşı getirilebilir.

Örnek: Uzunluk, ağırlık, yaş, insanların zeka düzeyleri gibi

değişkenler sürekli değişkenlere örnek olarak gösterilebilir.
 

•11
•  Süreksiz değişkenlerde, sürekli değişkenlerin aksine,
değişkenin farklı iki değeri arasında değeri ya hiç yoktur ya da
bir kaç değerden sonra başka değerler bulunamaz. Bu tür
özelliklere (değişkenlere) ya sıfatlar ya da daha çok 0, 1, 2, 3,
… gibi doğal sayılar karşı getirilebilir.
• Örnek olarak, diploma derecesi pek iyi, iyi, orta veya 3, 2, 1,
ile ifade edilebilir. Buradaki 3, 2 ve 1 sayıları diploma derecesi
değişkeninin alabileceği değerlerdir. Bu değerlerden 3 ile 1
arasında 2 değeri vardır. Fakat diploma derecesinin 1 ile 2
arasında veya 2 ile 3 arasında başka değerini bulmak mümkün
değildir. Bu sebeple diploma derecesi değişkeni sürekli
değildir. 
      
• Bağımlı ve Bağımsız Değişkenler 
      Bazı değişkenler başka hiçbir değişkene bağlı olmadan değişebilirken, bazıları
başka bir veya birkaç değişkene bağlı değerler alabilirler. Başka bir değişkene bağlı
olmadan değerler alabilen değişkenlere bağımsız, başka bir değişkene veya
değişkenlere bağlı olarak değerler alabilen değişkenlere de bağımlı değişken denir
(Baykul, 2000:11). Örneğin, “Ev ödevi matematik başarısını yükseltir” önermesinde
ev ödevi bağımsız  değişken, matematik başarısı ise bağımlı değişkendir. Matematik
başarısı ev ödevine bağımlıdır.
 Başlıca Ölçme Çeşitleri
  Varlıkların veya ölçmek istediğimiz niteliklerin ölçülmesi,
dolaylı (endirekt) ve doğrudan (direkt) olmak üzere iki şekilde olur.
Ölçmede kullanılan ölçek ya da birime göre, elde edilen sonuç
mutlak (kesin) veya bağıl (izafî) olabilir.
Bu yönden de ölçme, mutlak ve bağıl olmak üzere ikiye
ayrılmaktadır. Böylece ölçmeyi, yapılış şekline göre dolaylı,
doğrudan ve türemiş kullanılan birim ve elde edilen sonuca göre
de, mutlak ve bağıl olarak çeşitleyebiliyoruz.

14
 •ÖLÇME TÜRLERİ

•Dolaylı(Göstergeyle)
•Doğrudan (temel) ölçme •Türetilmiş ölçme
ölçme
Ölçmek istediğimiz İki ve ya daha fazla
Ölçülecek özelliklerin değişkenlerin bazıları değişken arasında
araya başka bir doğrudan gözlem yapılan bir
değişken girmeden yapılarak ölçülemez. matematiksel işlem
doğrudan doğruya Doğrudan gözlem sonucu elde edilen
gözlenmesi sonucu yapılmayarak ölçme türüne
yapılan ölçme türüne ölçülemeyen bir “türetilmiş ölçme”
“doğrudan temel değişkenin, onunla denir. Türetilmiş
ölçme” denir. ilgisi olduğu bilinen ölçmelerde
Doğrudan ölçmelerde başka bir değişkenin değişkenlerin hepsi
ölçülecek özellikle, bu gözlenerek ayrı ayrı ölçülür ve bu
özelliği ölçmek için ölçülmesine “dolaylı ölçme sonuçları
kullanılacak aracın (göstergeyle) ölçme” arasında matematiksel
özelliği aynıdır. denir. işlem yapılır.

15
 Doğrudan Ölçme: 
           Ölçülen nitelik ile ölçmede kullanılan aracın niteliği aynı ise
bu tür ölçmelere doğrudan ölçme denir.

Örneğin:
Sude’ nin boyu 1.78 cm’ dir.
Kitaplıkta 15 tane fizik kitabi var.
Sınıfta 20 öğrenci var.
Son yıllarda sıklıkla kullanılan performansa dayalı değerlendirmeler
( portfolyo değerlendirme, beden eğitimi dersinde futbol oynama)
doğrudan ölçmeye örnektir.
Bir bahçenin enini metre ile ölçmek, bir kütleyi terazi ile ölçmek,
öğrencileri boy sırasına dizmek gibi… 
 
 
 
16
 Dolaylı Ölçme
  Ölçülen özellik ile ölçmede kullanılan aracın özelliği birbirinden farklı ise
bu tür ölçmelere dolaylı ölçme denir. 

Örneğin;
Sıcaklık ve zeka-başarı doğrudan değil dolaylı olarak ölçülür.

Eğitimde ölçülmek istenen özelliklerin çoğu dolaylı olarak ölçülen

özelliklerdir. Eğitimde en çok ölçülmeye çalışılan başarı ve yetenek
değişkenleri doğrudan doğruya gözlenemediği için testler aracılığıyla
ölçülmeye çalışılır. Bireylerin testlerdeki maddelere verdiği yanıtlar onları
yeteneği ve başarısının bir göstergesi olarak kabul edilir ve bu yanıtlar
gözlenerek bireylerin doğrudan doğruya gözlenemeyen başarı ve yetenek
düzeyleri belirlenmeye çalışılır.

Örnekler:
Antalya’nın sıcaklığı 35°C’ dir.
Ahmet türkçe testinden 45 puan aldı.
Ayşe matematik sınavından 80 puan aldı.

17
 Türetilmiş Ölçme:
Örneğin; bir otomobilin hızını bulmak için önce otomobilin gittiği
yolun uzunluğu (1) sonra bu yolu kaç saatte gittiği (2) belirlenerek;
yol ve zaman arsında bölme işlemi yapılır. Burada iki ölçme sonucu
arasında matematiksel bir işlem yapıldığı için türetilmiş ölçme söz
konusudur. (Hız= yol/ zaman)

Örnekler:
Otomobille saatte 70km/saat hız ile İstanbul’ a gitti. (Hız= yol/ zaman)
Suyun yoğunluğu 1gr/cm³’tür. (yoğunluk=kütle/hacim)
Marmara bölgesinin aritmetik nüfus yoğunluğu 245’tir. (aritmetik
nüfus yoğunluğu= Bölgede yaşayan kişi sayısı/bölgenin yüz
ölçümü)
Hasan’ın QI’ su(zeka bölümü) 100’ dür.(QI=(zeka yaşı/ gerçek
yaşı)x100)
Türkiye’ de kişi başına düşen borç miktarının hesaplanması (Toplam
borç/toplam kişi sayısı)
Bir sınıfta bulunan öğrencilerin yaş ortalamalarının hesaplanması
(yaşların toplamı/ öğrenci sayısı )

18
 Ölçme Türleri Özellikleri Ve Örnekler
Ölçülecek özelliklerin;araya başka bir değişken girmeden doğrudan doğruya
gözlenmesi sonucu yapılan ölçme türüdür.
Doğrudan Ölçülecek özellikle bu özelliği ölçmek için kullanılacak aracın özelliği aynıdır.
Örnekler:
Temel Metre ile boy ölçmek
Cetvel ile uzunluk ölçmek

ölçme Bir öğrencinin CD sayısını belirlemek

Kefeli terazi ile ağırlık ölçmek
Sınıfta bulunan öğrenci sayısını belirlemek

Doğrudan gözlem yapılarak ölçülemeyen bir değişkenin, onunla ilgisi olduğu

Dolaylı bilinen ya da sanılan başka bir değişkenin gözlenerek ölçülmesidir.
Örnekler:

Göstergeyle Termometre ile sıcaklık ölçmek

Öğrencilere uygulanan sınavlar
Zeka puanını ölçmek
ölçme Akademik başarıyı ölçmek
Tutum ölçmek

İki ve ya daha fazla değişken arasında yapılan matematiksel bir işlem sonucu
Türetilmiş elde edilen ölçme türüdür.
Örnekler:

ölçme Bir cismin yoğunluğunu belirlemek

Bir aracın hızını belirlemek
Aritmetik nüfus yoğunluğunu belirlemek
Öğrencilerin QI’ sunu ( zeka bölümünü) belirlemek.
19
 Doğrudan ve dolaylı ölçme yaparken kullanılacak
ölçme araçları aşağıdaki tabloda verilmiştir.

Doğrudan ölçme Dolaylı ölçme

Metre Sınavlar
Kefeli terazi Termometre
Saymak (adet, kişi sayısı) Saat
Kronometre Bilişsel davranışları ölçmek
Performansa bakmak
Psikomotor davranışları ölçmek

20
 ÖLÇMEDE BİRİM
Bir ölçme aracını oluşturan en küçük parçacığa “birim” adı verilir.

Örneğin; hava sıcaklığı 35 °C denildiğinde, birim °C, Ayşe’nin boyu

165 cm denildiğinde birim cm’ dir. Eğitimdeki testlerin birimi ise soruların
her birisidir. Her soru bir birimdir.

İFADE BİRİM
Hava sıcaklığı 35°C’ dir. °C
Ayşe’ nin boyu 165 cm’ dir. cm
Kitabın ağırlığı 2 kilogramdır. kg

Bir ölçme işleminde birim kullanılması yapılan ölçme işleminin

objektif olmasını ve yapılan ölçme işleminde bir standart oluşmasını
sağlar.
21
 Bir birimin sahip olması gereken özellikler

Ölçme işlemini kolaylaştırmak ve ölçme sonuçlarının daha

anlaşılır olmasının sağlamak için bir birimin sahip olması
gereken çeşitli özellikler vardır.

22

Kullanılan ölçme
aracındaki birimlerin hem
ölçme işlemi boyunca hem
de bir ölçmeden diğerine
•Eşitlik
değişmemesi ve birbirine
eşit olmasıdır.
Örneğin; bir uzunluğu
ölmek için metre ve ya
karış kullanılabilir. Metreyi
oluşturan her cm birbirine
eşitken, her insanın karış
uzunluğu birbirine eşit
değildir.
•Bir birimin sahip
olması gereken
özellikler
Birimlerin herkes Birimlerin kullanılış
tarafından aynı amacına uygun olmasıdır.
anlaşılması, aynı iş için Bir birimin kullanışlı
aynı birimin olabilmesi için ölçülecek
•Genellik
kullanılmasıdır. •Kullanışlılık
değişkenin büyüklüğüne
Örneğin; ağırlık ölçmede uygun olarak seçilmiş
kullanılan kg dünyanın olması gerekir.
her yerinde Örneğin; yol
kullanıldığından genel bir uzunluğunun km, altın
birim iken, geçmişte bileziğin gram ile ifade
kullanılmış olan okka edilmesi birimin
herkes tarafından kullanışlılığı ile ilgilidir.
kullanılmadığı için genel
bir birim değildir.
23
 Ölçüt:
Ölçme sonuçları hakkında karara varmak için kullanılan ve
ölçme sonuçlarıyla karşılaştırılan değere “ölçüt” adı verilir.
Ölçütler değerlendirmeye dayanak oluşturarak,
değerlendirmenin neye göre yapılacağı hakkında bilgi verir.
Ölçütler ikiye ayrılır;

ÖLÇÜT

Mutlak ölçüt Bağıl ölçüt

24
 MUTLAK ÖLÇÜT
• Ölçme işleminin yapılacağı grup için kesin, net ve standart olarak
belirlenmiş olan kriterlere “mutlak ölçüt” adı verilir. mutlak ölçütler
ölçme işleminin uygulandığı gruptan bağımsız olarak, ölçme işlemi
yapılmadan önce belirlenir.

Örnekler:

“Fizik dersinden 50 puan ve üzerini alan öğrenciler başarılı olur.”

ifadesindeki 50 puan mutlak ölçüttür.

Kimya dersinden geçmek için soruların %70’ ini yapmak gerekir. (%70
mutlak ölçüttür.)

Manken olmak için en az 172 cm boy gereklidir. (172 cm mutlak ölçüttür.)

Şehir içi hız sınırı 50 km/h’ dir. (50 km/h mutlak ölçüttür.)

25
 BAĞIL ÖLÇÜT:
Ölçme sonuçlarına ve ölçme işleminin yapıldığı gruba bağlı olarak
elde edilen ölçüte “bağıl ölçüt” adı verilir.
Bağıl ölçütler ölçme işlemi yapıldıktan sonra, ölçme sonuçlarına
göre elde edilir. Bu nedenle bağıl ölçütler sadece ölçme işleminin
yapıldığı grup için geçerlidir.
Örnekler:

“Sınıf ortalaması üzerinde puan alan öğrenciler sınıfı geçer.”

ifadesinde “sınıf ortalaması” bağıl ölçüttür.
Aritmetik ortalaması en yüksek olan iki öğrenciye burs verilecektir.
(akademik ortalaması en yüksek iki öğrenci bağıl ölçüttür.)

Koşuda ilk üçe girenlere madalya verilecektir. (ilk üç bağıl

ölçüttür.)

26
 Mutlak Ölçüt İle Bağıl Ölçütün Karşılaştırılması
Mutlak ölçüt Bağıl ölçüt

Belirleyicisi Ölçmeci Ölçülen

(öğretmen) (öğrenci)

Ne zaman Ölçme yapılmadan Ölçme yapıldıktan

önce sonra

Başarı Diğer öğrencilerden Diğer öğrencilerden

etkilenmez etkilenir.

Değeri Önceden kesin, net Önceden belli

ve standart değildir.

27
 Değerlendirme

• Ölçme sonuçlarının bir ölçüt ya da ölçütler takımıyla karşılaştırılarak bir karara ve ya

bir yargıya varılmasına “değerlendirme” adı verilir.
Değerlendirmenin;
a. Bir ölçme sonucu
b. Bir ölçüt ya da ölçütler takımı
c. Ölçme sonucuyla ölçütleri karşılaştırma ve yargıya varma işi olmak üzere üç temel
öğesi vardır.

28
 Ölçme değerlendirme için bir ön koşuldur. Bir başka deyişle
ölçme olmadan değerlendirme olmaz.

Bu nedenle değerlendirme işlemi yapmak için öncelikle bir ölçme

işlemi yapılır. Elde edilen ölçme sonuçları bir ölçüt ile
karşılaştırılır ve ölçme sonuçları bir ölçütle karşılaştırıldıktan
sonra karar verilir. Karar değerlendirmenin son öğesidir. Bir
şeyin değerlendirme olabilmesi için yapılan gözlem ve ölçme
sonucu üzerinde bir ölçüte göre karara ya da yargıya varılması
gerekmektedir.

29
 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME SÜRECİ

ÖLÇME ÖLÇÜT KARAR VERME

Ahmet felsefe 60 ve üzerinde puan Ahmet felsefe

sınavından 70 aldı. alanlar geçer. dersinden geçti.
Serkan’ın boyu 185 Boyu 180 cm üzeri Serkan basketbol
cm’ dir. olanlar basketbol takımına seçildi.
takımına alınacak.
Ayşe KPDS’den 85 KPDS’den 80 ve Ayşe doktora
aldı. üzerinde alanlar programına alındı.
doktora programına
alınacaktır.

ölçme ölçüt Karar verme

30
DEĞERLENDİRME
 Ölçme İle Değerlendirme Arasındaki Farklar

ÖLÇME
Değerlendirme için ön koşuldur.
Değerlendirmeye gerek yoktur.
Niteliğin miktarını belirtir.
Gözlem yapılır.
Sembol, sayı vardır.
DEĞERLENDİRME
Ölçme olmadan yapılamaz.
Ölçme yapmaya gerek vardır.
Niteliğin yeterliliği hakkında bilgi
verir.
Karar, hüküm verilir.
Yargı, yorum vardır.

31
 Değerlendirme bir karar verme sürecidir.

• Her değerlendirmede
• gözlem, ölçme sonucu
• ölçüt
• ölçme sonucu ile ölçütün karşılaştırılması
• değer yargısı, karar
vardır.

32
 Eğitimde değerlendirmenin amaçları

• Öğretim programının değerlendirilmesi

• Öğretimin etkililiğinin değerlendirilmesi
• Öğrenme eksiklerinin değerlendirilmesi
• Öğrencilerin yetenek ve ilgilerine göre uygun alanlara yönetilmesi
• Öğrenci başarısının değerlendirilmesi
• Değerlendirme araçlarının ve ölçütünün değerlendirilmesi

33
Ölçme sonucu Kriter Değer
ölçüm (ölçüt) Yargısı
Karar

Ahmet kimya Bir dersten geçmek Ahmet dersten

Ahmet başarılıdır.
dersinden 75 için en az 50 almak geçmiştir.
almıştır. gereklidir.

34
 DEĞERLENDİRME TÜRLERİ

• Ölçüte göre yapılan değerlendirme türleri

• Amacına göre yapılan değerlendirme türleri

• Değerlendirme
Türleri

• Ölçüte göre • Amacına göre

35
 Ölçüte Göre Yapılan Değerlendirme Türleri

• Ölçüte göre yapılan değerlendirme ikiye ayrılır.

• Ölçüte göre
yapılan
• değerlendirme
türleri

• Mutlak • Bağıl
değerlendirme değerlendirme

36
 Mutlak Değerlendirme
Değerlendirme yapılırken kullanılan ölçütün kesin ve gruba
göre değişmeyen bir değeri varsa bu ölçütle yapılan
değerlendirmeye “mutlak değerlendirme” denir.

Örneğin; bir öğretmen geçmek için 100 üzerinden en az “mutlaka”

60 almayı şart koşmuşsa bu öğretmenin yaptığı değerlendirme
mutlak değerlendirmedir. Mutlak değerlendirmede sınav öncesinde
belirlenmiş kesinliği olan geçme kalma kriterleri bulunmaktadır.
Örnekler:
 Sınavdan 50 ve üzerinde alanları başarılı kabul etmek
 Öğretim hedeflerinin %65’inin kazanmış öğrencileri başarılı
kabul etmek
 40 sorunun en az 30 tanesini doğru yanıtlamış olanların sınıfı
geçmesi
 Mülakat sınavından en az 70 alanların başarılı

37
 Bağıl Değerlendirme

Değerlendirme yapılırken kullanılan ölçütün kesin olmadığı,

değerlendirmenin yapılan gruba “bağlı” olarak değiştiği
durumlarda yapılan değerlendirmeye “bağıl değerlendirme”
denir.

Örneğin; bir öğretmen öğrencilerine “sınavı yapalım da

ortalamanız ortaya çıksın, bu ortalamaya göre kim geçecek kim
kalacak belirleyeceğiz.” diyorsa yapacağı değerlendirme bağıl
değerlendirme olacaktır. Bağıl değerlendirmede kullanılan
ölçütün kesin ve net bir değeri yoktur.

38
 Örnekler:

1. Öğrencilerin sıralarına göre değerlendirme yapmak

2. Normal dağılım eğrisini göre değerlendirme yapmak

3. Standart sapmaya göre değerlendirme yapmak

4. Öğrencilerin ilk başarı durumları ile son başarı durumları

arasındaki farkın değerlendirmede kullanılması

5. Norma dayalı değerlendirme yapmak

6. Öğretmenlerin, öğrencilerin yetenek düzeylerine dayalı

beklentilerine göre değerlendirme yapmaları
39
7. Standart puanlara göre değerlendirme yapmak
 Öğrencilerin Sıralarına Göre Değerlendirme Yapmak

Okulda ilk üçe giren öğrencilere burs vermek. (ilk üçün kesin ve net bir puanı yok.)

Örnek olarak; spor akademisine, mülakattan en yüksek alan 20 kişiyi almak.(en

yüksek puanı alan 20. kişinin kesin ve net bir puanı belli değil.) Spor akademisine
girmeyi hak edenler o grupta bulunan 20 kişidir. Bu kişiler başka bir grupta olsalardı
aynı başarıyı göstermeyebilirler, hatta sonuncu olabilirlerdi.

40
 Normal dağılım eğrisini göre değerlendirme yapmak

Normal dağılım eğrisinin tam ortasında bulunan nottan daha yüksek alanlar sınıfı

geçecektir. Çan eğrisinin tam ortasındaki not ise her gruba göre değişim gösterir.

Kesin bir değeri yoktur. Bu nedenle çan eğrisi ile değerlendirme yapmak bağıl bir

değerlendirmedir.

41
 Standart sapmaya göre değerlendirme yapmak

Tıpkı çan eğrisi sisteminde olduğu gibi standart sapmanın değeri de her gruba

göre değişim gösterir.

Bu sebeple örneğin; puanları ortalamanın 1 standart sapma üzerinde olanlar

“sınıfı geçecektir.” demek, o gruba bağlı bir değerlendirme olacaktır.

42
Öğrencilerin ilk başarı durumları ile son başarı durumları arasındaki farkın
değerlendirmede kullanılması

Öğrencilerin son durumları ile ilk durumları arasındaki farka bakarak geçip

kalmalarına karar vermek bağıl bir değerlendirmedir. Bu değerlendirmeye öntest-

sontest farkına dayalı değerlendirme de denilmektedir.

43
 Norma dayalı değerlendirme yapmak

Normlar gruba özgü tipik puanlardır, yani gruba bağlıdırlar. Türkiye’de 25

yaşındaki insanların ortalama boyu (25 yaşındakilerin boy normu) 1. 71 olabilir; fakat

iskandinavya’ da 25 yaşındakilerin ortalama boyu 1. 90 olabilir. Görüldüğü gibi

normlar her grupta değişiklik gösterebilir.

44
Öğretmenlerin, öğrencilerin yetenek düzeylerine dayalı beklentilerine göre
değerlendirme yapmaları

Öğretmenlerin öğrencilerden beklentileri de bağıldır; çünkü her öğrenci içinde

bulunduğu gruba göre yapabilecekleri ve yapamayacakları yeni yetenekleri

bağlamında değerlendirilir.

45
 Standart puanlara göre değerlendirme yapmak

Z,T gibi standart puanları kullanarak değerlendirme yapmak, bu

puanların gruba bağlı olarak elde edilmiş olması nedeniyle bağıl bir

değerlendirmedir.

46
 AMACINA GÖRE YAPILAN DEĞERLENDİRME TÜRLERİ

1. Tanıma ve yerleştirmeye yönelik değerlendirme

2. Biçimlendirme ve yetiştirmeye yönelik değerlendirme

(formatif değerlendirme öğrenme eksikliklerinin değerlendirilmesi)

3. Düzey belirlemeye yönelik değerlendirme (summatif

değerlendirme, değer biçmeye yönelik değerlendirme, öğrenci
başarısının değerlendirilmesi, toplam değerlendirme)

4. Eğitim programının değerlendirilmesi

5. Öğretimin değerlendirilmesi
6. Rehberlik (öğrencileri yöneltme) amacıyla yapılan değerlendirme

47
 Tanıma ve Yerleştirmeye Yönelik Değerlendirme
Tanıma ve yerleştirmeye yönelik değerlendirmede;
Amaçları:

Öğrencileri çeşitli özellikler açısından tanımak ve Öğretim sürecinin

özelliklerine uygun bölüm ya da işe yerleştirmek. başında
öğretim hedefleri ile ilgili olarak öğrencilerin önceden öğrencilerin güçlü
neleri öğrenmiş olduklarını ve öğrenme ihtiyaçlarını ve zayıf yönlerini
ortaya çıkarmak.
öğrencilerin öğretilecek olan özelliklere sahip olup
belirlemek amacıyla
olmadıklarını ya da sahip olmaları gereken ön koşul yapılan
davranışın öğrencilerde bulunup bulunmadığını görmek. değerlendirmedir.

testler •
Hazırbulunuşluk testleri
•Muafiyet sınavları
•Seviye tespit sınavları
•Özel ve genel yetenek testleri
•Seçme testeleri
•Tanıma testleri
•Yerleştirme gibi test türleri
kullanılmaktadır. SEÇME TESTİ 48
 Biçimlendirme ve Yetiştirmeye Yönelik Değerlendirme
(Formatif Değerlendirme Öğrenme Eksikliklerinin
Değerlendirilmesi) Öğretim süreci
devam ederken
Amaçları: öğrenme eksikliklerini
ve yanlışlıklarını
öğrencinin öğrenme eksikliklerini veya belirlemek ve
yanlışlıklarını ortaya çıkarmak ve bunları gidermek gidermek için bir
için gerekli önlemleri almaktır. ünite ya da konu
bittikten sonra
yapılan
testler değerlendirmedir.
Biçimlendirme ve yetiştirmeye yönelik
değerlendirmede;
•İzleme testleri
•Formatif testler
•Ünite testleri gibi test türleri
kullanılmaktadır.

49
 Düzey Belirlemeye Yönelik Değerlendirme (Summatif
Değerlendirme, Değer Biçmeye Yönelik Değerlendirme, Öğrenci
Başarısının Değerlendirilmesi)
Birkaç ünite sonunda
yapılan ara sınavlar
Amaçları:
Öğrencilerin başarı seviyelerini ya da dönem sonunda
belirleyerek öğrencilere başarı notu yapılan
vermek. değerlendirmedir.
Öğrencilerin hedef davranışları kazanıp Öğrenciler hakkında
kazanmadıklarını, kazandılarsa ne kadarını geçti- kaldı, başarılı-
kazandıklarını belirlemek. başarısız gibi kararlar
testler alınır.
• Düzey belirlemeye yönelik
değerlendirmede;
•Düzey belirleme testleri
•Summatif testler
•Final (bitirme testi) sınavları
•Vize sınavları
•Erişi testleri
•Başarı testleri gibi test türleri kullanılır.
50
 Eğitim programının değerlendirilmesi
•Eğitim programı;
Amaçları: hedeflerin,
davranışların,
Bu değerlendirme türünde; eğitim programındaki öğrenme öğretme
hedeflerin ve davranışların ulaşılabilir olup olmadığı ve etkinliklerinin ve
birbirleriyle tutarlılıkları, nasıl bir örüntü içinde oldukları örneklerinin; ölçme
ve programın içerik, eğitim durumları, ölçme ve öğrenmelerin
değerlendirme öğeleri değerlendirilir. ölçülmesiyle ilgili
esasların ve
Kim yapar? örneklerin bulunduğu
bir yazılı belge; çoğu
zaman bir kitaptır.

Ülkemiz eğitim sisteminde, eğitim

programlarının hazırlanması ve
değiştirilmesi Milli Eğitim Bakanlığı
tarafından yapılır.

51
 Öğretimin değerlendirilmesi
Amaçları:
• öğrenilen bilgilerin kalıcılığını kontrol etmek
amacıyla belli aralıklarla tekrarlanır. •Bu değerlendirme
•Öğretimin değerlendirilmesi amacıyla yapılan türü öğretim sırasında
sınavlarda öğrenciler değerlendirilmediği için bu belli duraklarda,
sınavların sonuçları öğrencilere not verme amacıyla örneğin ünite
kullanılmaz. Değerlendirme sonucunda elde edilen sonlarında ve ya
bilgilere göre öğretmen kendi öğretimini iyileştirme ünitenin belli
konusunda tedbirler alır ve öğretimde değişiklikler noktalarında yapılır.
yapar.

Kim yapar?
Öğrencilerin programdaki hedef
davranışları kazanmaları için
öğretim adı verilen öğretme-
öğrenme etkinlikleri
gerçekleştirilir. Bu etkinlikler
öğretmen tarafından planlanır,
uygulanır ve değerlendirilir.
52
 Rehberlik (öğrencileri yöneltme) amacıyla
yapılan değerlendirme
Amaçları:
• Rehberlik
Bu değerlendirme; öğrencileri yetenek, ilgi, öğrencilerin ilgi,
tutum gibi özellikleri yönünden tanımak amacıyla yetenek, tutumların
yapılır. tanınmasını
sağlayarak öğrencileri
yöneltmektedir.

testler

Bu amaçla kullanılacak ölçeklerden

bazıları tutum ölçekleri, sayısal ve
sözel yetenek testleri, kelime ilişkileri,
okuduğunu anlama testleri, problem
çözme testleri ve ilgi envanterleridir.

53
 Ölçek Ve Ölçek Türleri
Belli bir başlangıç noktasından itibaren eşit birimlerle
bölmelenmiş ölçme aracına “ölçek” adı verilmektedir.
Ölçekler nesnelere verilen sayı ve sembollerin anlamlarını
belirtmek için kullanılır.

Ölçek türleri Eşit oranlı

Sınıflama ölçekler
ölçekleri

Sıralama Eşit aralıklı

ölçekleri ölçekler
54
Ölçek türleri en az bilgi verenden en çok bilgi verene
doğru;

1. Sınıflama Ölçekleri

2. Sıralama Ölçekleri

3. Eşit Aralıklı Ölçekler  

4. Eşit Oranlı Ölçekler

55
Sınıflama Ölçekleri 
 
 Belli bir gruba ait olup olmamayı gösteren ölçüler veren ölçeklere sınıflama ölçekleri
denir. 

Bu ölçeklere aynı zamanda gruplama ölçekleri de denmektedir.

Benzer özelliklerden yararlanmak ve aynı özellikleri taşıyanları bir grupta
toplamaktır.
Nitel değişkenlerdir.

Ölçmeye ve bir birim cinsinden sayı ile gösterilmeye uygun düşmediklerinden

gruplamaya tabi tutulurlar.

Gruplarda bulunan elemanları sayarak, frekans dağılımını ve modunu bulmak

mümkündür. Daha ileri istatistik işlemleri uygulama olanağı yoktur.

          İnsanların cinsiyet (kadın-erkek), medeni hal (evli-bekar-boşanmış),göz rengi

(mavi-yeşil-ela) ten rengi gibi kategorilere ayrılması, illere kod numarası verilmesi ve
her ile ait arabaların aynı numara ile belirtilmesi  sınıflamaya iyi bir örnektir.  

           Bu ölçekte nesnelere verilen sayıların sayısal anlamları yoktur, onlar miktar
belirtmezler.   
 
56
 Sınıflama Ölçeklerinin Özellikleri

1 2
• a. Simetrilik:
Ayşe Fatma’nın b. Geçişlilik:
kuzeniyse; Fatma da Ali Ahmet’in kardeşi; Ahmet de
Ayşe’ nin kuzenidir. Bu Ayşe’ nin kardeşi ise Ali,
ilişkiye simetrilik adı Ayşe’nin kardeşidir. Bu ilişkiye
verilmektedir ve sembolle geçişlilik adı verilmektedir ve
x=y ise y=x şeklinde sembolle x=y, y=z ise x=z
gösterilir. şeklinde gösterilir.

• SINIFLAMA

57
Sıralama Ölçekleri 

 Sadece sıra bildiren ölçüler verebilen ölçeklere sıralama ölçekleri

denir.
 Bu ölçekte nesneler, bir özelliğe en az sahip olandan en çok sahip
olana ya da en çok sahip olandan en az sahip olana doğru sıralanır
ve her bir sıraya bir sayı verilir.
Sıralama genellikle, gruplamadan sonra yapılan bir işlemdir.
Objeleri, herhangi bir özelliğe sahip olma derecelerine göre sıraya
koymaktır.
Benzer özellikler bakımından, en üstün olandan en geri olana doğru
1 inci, 2 inci, 3 üncü, 4 üncü seklinde sıralamaktır.
Sıraya konulduktan sonra ortak özellik önemini kaybeder. Önemli
kimin kimden daha çok, daha az veya küçük-büyük oluşudur. 
          Bir gruptaki boy sırası, bir koşuda alınan dereceler, bir sınıftaki
başarı sırası bu türdendir.
          Eğitimdeki ölçmelerde elde edilen ölçme sonuçlarının pek çoğu
sıralama ölçeğindedir
58
• Sıralama ölçeklerine örnekler:
 Bir öğretmenin öğrencilerini sınavdan aldıkları puana göre başarı
sırasına koyması
 Bilgi yarışmasına katılanları 1.,2.,3. olarak sıralamak.
 KPSS tercihlerini sıralamak

40 kişilik bir sınıf başarı durumuna göre sıralanmış olsa herkesin

belli sırası olur; fakat gruba yeni bireyler katılırsa, sıralamadaki
başlangıç noktasında ve kişilerin eski sıralarında değişme meydana
gelir. Bu nedenle bu ölçeklerde başlangıç noktası ve sıralar sabit
değildir.
Bu ölçekte nesneler verilen sayılar, nesnelerin belli bir özelliğe
birbirlerine göre daha az ya da daha fazla sahip olduğunu gösterir;
fakat sıraları gösteren sayılar arasındaki farkın miktarını yansıtmaz.
Örnekler; Ahmet Mehmet’ten uzun dediğimizde ne kadar uzun
olduğunu bilemeyiz.

59
 Aşağıdaki örnek
Aşağıdaki örnek
sıralama düzeyinde
Sıralama düzeyinde
bir ölçme değildir.
Bir ölçmedir.

Click to add Title

1,85 1.Ali
1,82 2.Veli
1,80 3.Ahmet
1,75 4.Mehmet
1,74 5.Ayşe
1,70 6.Fatma
1,69

Sıralama düzeyinden Öğrencilerin boyları En uzundan an

bir ölçme olması için kısaya Doğru sıralanırsa ve grup
değerlerin bilinmemesi İçindeki yerleri bilinirse Sıralama ölçeği
gerekmektedir. Sadece sıra kullanılmış Olur. 60
Numaraları bilinebilmektedir.
 Sıralama Ölçeklerinin Özellikleri

1 2
• a. Asimetrilik:
Ahmet Mehmet’ten daha
başarılı ise Mehmet Ahmet’
ten daha başarılıdır
denilemez. Bu özelliğe
asimetrilik denir.
Sembolle x>y ise y>x
değildir. (y<x’dır.)şeklinde
gösterilir.
b. Geçişlilik:
Ahmet Mehmet’ten daha
başarılı, Mehmet de Ayşe’den
daha başarılı ise Ahmet
Ayşe’den daha başarılıdır. Bu
özelliğe geçişlik denir ve
sembolle x>y ve y>z ise x>z
şeklinde gösterilir.

Bu tür ölçeklerde ölçme sonuçları üzerinde frekans hesaplama,

yüzdelik hesapları, sıra farkları korelasyonu ve medyan hesaplama
Gibi istatistiksel işlemler yapılabilirken; toplama, çıkarma, çarpma,
Bölme işlemleri yapılamaz. 61
Eşit Araklı Ölçek 

          Eşit aralıklı ölçeklerde göreceli bir başlangıç noktası ve

tanımlanmış, değişmez (tüm ölçek boyunca eşittir) bir birim vardır.  

•  Eşit aralıklı ölçeklerdeki sıfır, o noktada ölçülen özelliğin gerçekten hiç

bulunmadığı anlamına gelmez yani yokluk ifade etmez.

•Bu tür ölçeklerdeki sıfır noktası, sayısallaştırmayı kolaylaştıran bir

başlangıç noktasıdır, doğal ya da mutlak sıfır noktası değildir. 

•Bu bakımdan birimler birbirinin iki katı veya yarısı değildir. Biri
diğerinden şu kadar fazla ya da eksiktir.

•Başlangıç noktasından itibaren, ölçek eşit aralıklara bölünmüştür.

•Aralık ölçekleri, objeler arasındaki farkın miktarını göstermektedir.
Onun için toplama, çıkarma gibi hesaplama işlemleri yapılabilir.
Örnek: Termometreler, puanlar aralık ölçeklerine örnektir.

62
Örnekler:
 Oda sıcaklığının 25°C olarak belirlenmesi
 Bir öğrenciye sınavdan 90 puan aldığını söylemek
 Bir bireyin zeka testinden 145 puan aldığının belirlenmesi
 Bir öğrencinin herhangi bir derse olan tutumunun belirlenmesi
 Başlangıç noktası tanımlanmış yani keyfi olarak belirlenmiştir. Örneğin
miladi takvimde başlangıç noktası olarak Hz İsa’nın doğumu kabul
edilirken, Hicri takvimde başlangıç noktası olarak Hz Muhammed’in
Mekke’den Medine’ ye hicreti kabul edilmiştir.
Eşit aralıklı ölçekler üzerinde toplama çıkarma işlemleri yapılırken
çarpma, bölme işlemleri yapılamaz.
Örneğin; “10 °C olan hava sıcaklığı 5 °C olan sıcaklığın 2 katıdır”
denilemez. Çünkü özelliğin (sıcaklığın) yokluğu anlamına gelmeyen
keyfi bir sıfır noktası vardır.
63
 Not

Öğrencilere uygulanan sınavlar aralıklı ölçekler girer ve eğitimde

çoğunlukla eşit aralıklı ölçekler kullanılır.

Bir öğrencinin tarih dersinden sıfır alması tarih ile ilgili hiçbir
bilgiye sahip olmadığı anlamına gelmez, sadece öğretmenin
istediği bilgileri bilmediğini gösterir.

Eşit aralıklı ölçeklerde standart sapma, aritmetik ortalama,

ortalama kayma miktarı, pearson momentler çarpımı
korelasyonu hesaplanabilir.

64
 Eşit aralıklı ölçeklerin ayırt edici özellikleri

1. Başlangıç noktasının tanımlanmış, yani keyfi olarak belirlenmiş olması

2. Ölçme sonuçları üzerinde çarpma ve bölme işlemlerinin yapılamaması

65
Eşit Oranlı Ölçek 

 Eşit oranlı ölçeklerde gerçek bir sıfır noktası bulunduğu ve ölçek eşit
aralıklara bölümlendiği için bu ölçekte elde edilen veriler üzerinde her türlü
matematiksel işlem yapılabilir.

 Ağırlık ve uzunluk ölçüleri gibi ölçme araçları bu tür ölçek esasına uygun
olarak geliştirilmiştir.

 Ölçeklerin en üstünü bu ölçeklerdir. Bu tip ölçeklerin aralıklı ölçeklerden tek

farkı mutlak yokluğu gösteren bir başlangıç noktasının bulunmasıdır.

 Başlangıç izafi olarak kabul edilmiş bir nokta değil, mutlak yokluğu gösteren
bir sıfır noktasıdır. Başlangıcının kesin yokluğu göstermesi ve aralıklarının
eşit olması, bu ölçeklerle elde edilen sonuçlara her çeşit hesaplamanın
uygulanabilmesini sağlar.
 Oran ölçeklerinin kullanıldığı ölçmeler kesindir. Nicelik cinsinden değişkenler
bu çeşit ölçeklerle ölçülür.
 Eğitimde bugüne kadar eşit oranlı ölçekte ölçme sonuçları elde
edilememiştir. 
 
 
66
 Örnekler:
 Bir bireyin 85 kg ağırlığında olduğunu söyleme
 Sınıfta 45 öğrenci olduğunu söyleme
 Bir bireyin boyunun 185 cm olduğunu söyleme

Eşit oranlı ölçeklerin ayırt edici özellikleri

1. Gerçek (mutlak)bir sıfır noktasının bulunması
2. Ölçme sonuçları üzerinde çarpma, bölme gibi oranlama işlemlerinin yapılabilmesi

67
Ölçme Sonucuyla İle İlgili Matematiksel İşlemler
SINIFLAMA
SIRALAMA
Yapılamıyorsa
EŞİT ARALIKLI
Toplama
toplama EŞİT ORANLI
Yapılıyorsa
SINIFLAMA
Yapılamıyorsa SIRALAMA

çıkarma EŞİT ARALIKLI

Yapılıyorsa EŞİT ORANLI

SINIFLAMA
Yapılamıyorsa SIRALAMA
EŞİT ARALIKLI
çarpma
Yapılıyorsa EŞİT ORANLI

SINIFLAMA
Yapılamıyorsa SIRALAMA
Bölme EŞİT ARALIKLI
68
Yapılıyorsa EŞİT ORANLI
ÖLÇEK ÖZELLİKLERİ VE ÖRNEKLER KULLANABİLECEKLERİ
TÜRLERİ BAZI İSTATİSTİKSEL
TEKNİKLER
SINIFLAMA Nesneler gözlenen özellikler bakımından birbirine benzeyip Frekans hesaplama
ÖLÇEKLERİ benzememelerine göre gruplara ayrılır. Tepe değer (mod)
Benzerlik ve denkliklerin belirlenmesinde kullanılır. hesaplama
En basit ölçek türüdür.
Belli bir başlangıç noktası ve birimi yoktur.
Frekans ve mod hesaplama dışında hiçbir matematiksel işlem
yapılmaz.
Örnekler:
Bireyleri medeni durumlarına göre evli- bekar şeklinde sınıflamak
Öğrencileri başarı durumlarına göre başarılı-başarısız şeklinde
gruplamak
Bireyleri ten renklerine göre sarışın- esmer-kumral şeklinde
sınıflamak
İllere kod numarası vermek

SIRALAMA Ölçülen özelliğe sahip oluş miktarı bakımından nesneler ya da Ortanca (medyan)
ÖLÇEKLERİ kişiler büyüklük sırasına konulur. hesaplama
Azlık ve çoklukların belirlenmesinde kullanılır. Yüzdelikleri hesaplama
Bu ölçekte kullanılan sayılar nesnelerin belli bir özelliğe Sıra farkları korelasyon
birbirlerine göre daha az ya da daha fazla sahip olduğunu gösterir. katsayısını hesaplama
Sıraları gösteren sayılar arasındaki farkın miktarını belirtmez.
Örnekler:
Öğrencileri boy uzunluklarına göre sıralamak
Okulda 3. olmak
Bilgi yarışmasında 1. olmak 69
Madenleri sertliklerine ve özgül ağırlıklarına göre sıralamak
EŞİT Nesneler belli bir özelliğe sahip oluş dereceleri bakımından Ortalama hesaplama
ARALIKLI
ÖLÇEKLER
belli bir başlangıç noktasından itibaren sıralanır. Standart sapma
Başlangıç noktası tanımlanmış yani keyfi olarak hesaplama
belirlenmiştir. Pearson çarpım
Ölçme sonuçları üzerinde çarpma ve bölme yapılamaz. momentleri korelasyon
Örnekler: katsayısını hesaplama
Takvimler
Zeka testleri
Tutum ölçekleri
Öğrenciler uygulanan sınavlar
Başarı testlerindeki standart puanlar
Termometre ile sıcaklık ölçme

EŞİT Gerçek bir sıfır noktası vardır. Varyasyon katsayısını

ORANLI
ÖLÇEKLER Ölçme sonuçları üzerinde çarpma, bölme gibi oranlama hesaplama
işlemleri yapılabilir. Logaritmik
Örnekler: dönüşümleri hesaplama
Metre ile boy ölçmek Her türlü istatistiksel
Terazi ile ağırlık ölçmek işlemler
Okulda bulunan öğrenci sayısını belirlemek
Bir öğrencinin kardeş sayısını belirlemek
Sayma işlemleri
70
 ÖLÇMEDE HASSASLIK VE HATA KAVRAMI

Bir ölçme işleminde hatayı en az seviyeye indirebiliriz. Fakat,

aracımız çok hassas bile olsa, tamamen hatasız bir ölçmeyi kolay
kolay yapamayız.

Her ölçmede mutlaka hata payı vardır. Bu hata ölçme yönteminden,

ölçmeyi yapan bireyden, ölçme yapılan ortamdan vb. olabilir.

ÖLÇME HATALARI 

           Ölçülen nesnenin gerçek değeri ile gözlem ya da ölçme

sonucunda elde edilen değer arasındaki farka “ölçme hatası” denir. 
Eğitimdeki ölçmelerin genellikle dolaylı olması, eğitimdeki
ölçme sonuçlarında daha çok hata çıkmasına neden olabilmektedir.

71
Ölçme işlemine karışan hatalar üçe ayrılır.

• HATA
TÜRLERİ

• Sabit • Sistemati • Tesadüfi

hatalar k hatalar hatalar

72
 ÖLÇME HATA TÜRLERİ
Sabit Hatalar:
Hata miktarı ölçümden ölçüme değişmez.
Sınav aracından yanlış cevap anahtarından soruların sınavda yoklanacak
hedef davranışları örneklendirememesi durumunda ortaya çıkar.
Örnek:
 Terazinin ölçtüğü her nesneyi 100 gram fazla göstermesi
 Bir öğretmenin okuduğu her sınav kağıdına 10 puan fazla vermesi
 Sınav sonuçlarını düşük bulan bir öğretmenin, tüm öğrencilerin sınav
sonuçlarına 10 puan eklemesi
 30 soruluk kısa cevaplı testteki 15. sorunun okunamaması nedeniyle hiçbir
öğrenci tarafından cevaplandırılamaması
 Son sorunun fotokopide çıkmaması nedeniyle hiçbir öğrenci tarafından bu
sorunun cevaplandırılamaması. Bu nedenle her bir öğrenciden 1 puan
kesilmesi
 40 cm lik bir cetvelin 2 cm lik kısmının kırık olduğunu düşünelim. Bu cetvel
her bir ölçümde bir kez kullanılmak şartıyla yaptığımız bütün ölçümlerde 2 cm
lik sabit hata yapılır.

73
Bugün çok
mutluyum.
Herkese
fazladan 10
puan…

74
 Sistematik hatalar

Sistematik hatayı iki farklı şekilde tanımlamak mümkündür.

Fen bilimlerinde sistematik hata ölçülen özelliğin miktarı
değiştikçe miktarı değişen hatalardır.

Sosyal bilimlerde ise sistematik hata daha çok öğretmenin

puanlamadaki yanlılığı, taraf tutması ile ortaya çıkar.

Örneğin; bir öğretmenin yazısı güzel öğrencilere daha yüksek not

vermesi, kendi görüşünden olmayanlardan puan kırması
sistematik hataya örnektir.
75
Sistematik Hatalar:
Hata miktarı ölçümden ölçüme belli orana artar ya da azalır.
Öğretmenin (ölçmeyi yapanın) yanlılığından kaynaklanır. Ölçülen
büyüklüğe, ölçmeciye ve ölçme koşullarına bağlı olarak miktarı değişen
hatadır.
Puanlayıcının subjektif olduğu hatalar bu gruba girer.
Hataların kaynağı bellidir.
Daha çok ölçmenin geçerliliği ile ilgilidir. Bir testin sistematik
hatalardan arınıklığının artması testin geçerliliğini arttırır.
Örnek:
 Terazinin 1kg lık nesneyi 100gr, 2 kg lık nesneyi 200gr, 3 kg lık
nesneyi 300 gr eksik göstermesi
 Öğretmenin 50 puanlık sınav kağıdına 5, 60 puanlığa 10, 70
puanlığa 15 puan fazla vermesi
 Öğretmenin erkek öğrencilere 10 puan fazla vermesi ve ya bir
sınav kağıdındaki yazı güzelliğine, sayfa düzenine, ifade gücüne,
derse düzenli devam edenlere fazla not vermesi

76
 Sistematik hatalarda yapılan ölçümün birden fazla
tekrarlanması gerekir.
Örneğin; ilk 2 cm lik kısmı kırık olan 40 cm lik bir
cetvelin büyük bir uzunluğu ölçmek amacıyla birden fazla
kullanılması durumunda, hata miktarı cetvelin kullanım
sayısına bağlı olarak sistematik olarak artacaktır. Bu cetvel 3
kez kullanılırsa 2x3=6 cm’ lik hata, 4 kez kullanılırsa 2x4=8
cm’ lik hata meydana gelecektir. Yani cetvelin her
kullanılışında hata miktarı sistematik olarak artacaktır.

! Bir öğretmenin her öğrencisinin aldığı puana, puanın

%10’ u kadar ilave etmesi de sistematik bir hatadır. Çünkü 90
puan alan öğrenci 9 puan fazla alırken, 30 puan alan öğrenci
3 puan fazla alacaktır.

77
Eğitimdeki sistematik hatada öğretmenin YANLILIĞI VE
TARAF TUTMASI söz konusudur.

GALATASARAYLILARA
benden 10 puan

78
 Rasgele (tesadüfi) hatalar:
Hata miktarı kuralsız olarak artar ya da azalır.
Hatanın kaynağı bilinmez. Daha çok ölçmenin güvenirliliği ile ilgilidir.
Kaynağı bilinmeyen ve ölçme sonuçlarına gelişi güzel karışan
hatalardır.
Örneğin:
 Öğrencinin sınav günü hasta olması,
 sınav salonuna güneş vurması,
 şans başarısı,
 kopya çeken öğrencinin aldığı puan,
 ölçme aracı ile doğru ölçtüğünü yanlış kaydetme,
 dikkat dağıldığında ölçülen özelliğe hatalı puan verilmesi,
 puanları toplarken yanlışlık yapılması gibi hatalar tesadüfi hatadır.

79
 Öğretmenin öğrencilerin sınavda verdikleri cevapları
puanlarken yorgunluk, uykusuzluk vb nedenlerle olması

gerekenden farklı puan vermesi

ÇOK
YORULDUM
GALİBA…

80
 Bu hataların kaynakları
şunlardır:

Ölçmeyi yapan kişiden kaynaklanan

hatalar.
Ölçme işlemine
karışan sabit, Ölçme aracından kaynaklanan hatalar
sistematik, tesadüfi
hatalar ölçme
Ölçmenin yapıldığı ortamdan
sonuçlarının gerçek kaynaklanan hatalar.
değerlerinin  
bulunmasına engel
olur. Ölçme işleminin yapıldığı gruptan
Kaynaklanan hatalar

81
1. Ölçmeciden (ölçmeyi yapan kişiden) kaynaklanan hatalar

• Ölçmeyi yapan kişinin ölçme yaparken öznel puan verme

eğilimi, dikkatsizliği, yorgunluğu vb. nedenler ölçme
sonuçlarına hata karışmasına neden olabilir.

• Aynı kağıtlar değişik puanlayıcılar tarafından puanlandığında

öğrencilerin alacağı puanlar farklı olabilecekken; aynı kişi
tarafından farklı zamanlarda yapılan puanlamalarda da
öğrencilerin alacağı puanlar farklı olabilir. Bu durumlarda
puanların farklı olması, ölçme sonuçlarına ölçmeciden
kaynaklanan hata karıştığını gösterir.

82
 2. Ölçme aracından kaynaklanan hatalar

 Testler uygulanırken test yönergelerinin ve maddelerinin iyi

ifade edilmemesi nedeniyle öğrencilerin soruları yanlış
anlamaları,
 Ölçme aracının iyi yapılandırılmamış olması, bozuk ya da hatalı
olması,
 Ölçme aracının kapsamı iyi temsil etmemesi nedeniyle
öğrencilerin bildikleri konulardan sorular sorulduğunda yüksek
puan almaları, bilmedikleri konulardan sorular sorulduğunda
düşük puan almaları ölçme sonuçlarına hata karışmasına
neden olur.

83
3. Ölçme işleminin yapıldığı ortamdan kaynaklanan hatalar

• Test uygulanırken, testin uygulandığı ortamın

sıcaklığı, ışığı, havalandırma durumu, gürültü
düzeyi, sınav düzeninin kopya çekmeye uygun olup
olmaması gibi faktörler ölçme sonuçlarına hata
karışmasına neden olabilir.

84
Ölçme işleminin yapıldığı (ölçülen) kişiden kaynaklanan hatalar

• Ölçme işleminin yapıldığı bireylerin, ölçme işlemi

yapılırken içinde bulundukları stres, motivasyon,
heyecan, uykusuzluk, dikkat dağınıklığı gibi
nedenlerle ya da ölçme işlemi yapılmadan önce
geçirdikleri olumsuz yaşantılar nedeniyle (şok,
tartışma vs.) gerçek performanslarını ortaya
koyamamaları, ölçme sonuçlarına hata karışmasına
neden olur.

85