Palme Yayınları Biyoloji Konu Anlatımlı A

Biyoloji
KONU KİTABI A
Bilgehan PERİ
PALME
YAYINEVİ
Biyoloji Konu Kitabı Bilgehan PERİ
PALME
YAYINEVİ Yayın No. 1652 / 18
Yayına Hazırlama : PALME Dizgi Grafik Birimi

Yayıncı Sertifika No. : 14142
PALME Yayınevi©
ISBN : 978-605-282-138-1
Baskı : Tuna Matbaacılık San. ve Tic. AŞ

Baskı Tarihi : 2018
Basımevi Sertifika No. : 16102
Bu kitap, 5846 sayılı yasanın hükümlerine göre kısmen ya da tamamen basılamaz,

dolaylı dahi olsa kullanılamaz; teksir, fotokopi ya da başka bir teknikle çoğaltılamaz.
Her hakkı saklıdır, PALME YAYINEVİ’ne aittir.
“Benim Manevi Mirasım BİLİM ve AKILDIR”
M. Kemal ATATÜRK
YAYINEVİ’NDEN
Milli Eğitim Bakanlığının uygulamaya koyduğu öğretim programlarının ana felsefesi; öğrencilerin kendilerine
güvenen, sistemli düşünebilen, girişimci, planlı çalışma alışkanlığına ve eleştirel bakış açısına sahip, estetik duyguları
ve yaratıcılıkları gelişmiş bireyler olmalarını sağlamaktır. İşte bu felsefe okullarımızdaki öğretim sürecine tam olarak
yerleştirildiği ve uygulandığı zaman öğrencilerimizin derslere olan ilgi ve motivasyonları ciddi bir biçimde artacaktır.
Tüm bu gelişmelerin sonucu olarak bilişim toplumunun gerektirdiği becerilere sahip, objektif ve analitik düşünebilen,
yaratıcı bir beyin gücüne sahip kuşaklar yetişecektir. Böyle bir süreçte yetişen gençler etrafı ile sağlıklı iletişim kurabi-
lecek, kendini iyi tanıyacak ve çevresine daha yararlı bireyler olacaktır.
Yayınevimiz tarafından büyük bir özveriyle hazırlanan bu yayınlar, yukarıda belirtilen bakış açısıyla oluşturulmuş,
yeni sınav sistemine (YKS) uygun bir nitelik kazanmıştır.
Bu kitabın hazırlanmasında büyük emekler veren değerli yazarımıza teşekkür ederiz.
Yayınevimizin lise grubundaki yüzlerce yayınlarından biri olan kitabımızın tüm öğrencilerimize yararlı olmasını,
öğretmenlerimize de derslerinde katkı sağlamasını diliyoruz.

Palme Yayınevi
YAZARLARDAN
Sevgili Öğrenciler,
YKS'ye hazırlanmanızda önemli katkıları olacağına inandığım bu kitap, "Lise Biyoloji Programının" tüm konularını
kapsamaktadır.
A ve B bölümlerinden oluşan bu kitapta, her konuyla ilgili özet bir konu anlatımı ve testler bulunmaktadır. Her
sayfanın yanında bulunan sorular, o sayfadaki bilgilerin pekiştirilmesine yardımcı olacaktır.
Bu kitabın hazırlanmasında bana destek olan Palme Yayınevi Genel Müdürü Sn. İlhan BUDAK'a, tüm dizgi ve
görsel çalışmalarını yapan Palme Yayınevi Dizgi Ünitesi Çalışanlarına, bu süreçte bana destek olan eşim Göze PERİ
ile kızlarım Selin PERİ ve İpek PERİ'ye teşekkür ederim.
Emeğinizin başarıya dönüştüğü bir yıl olması dileğiyle...

Bilgehan PERİ
bilgehanperi@gmail.com
0532 763 40 26
A KİTABI
ÜNİTE 1 YAŞAM BİLİMİ BİYOLOJİ ..................................................................................................... 8
ÜNİTE 2 HÜCRE ................................................................................................................................ 50
ÜNİTE 3 EKOLOJİ ............................................................................................................................. 84
ÜNİTE 4 CANLILARIN SINIFLANDIRILMASI .................................................................................... 136
ÜNİTE 5 MİTOZ BÖLÜNME VE EŞEYSİZ ÜREME ..............................................................................170
ÜNİTE 6 MAYOZ BÖLÜNME VE EŞEYLİ ÜREME ................................................................................190
ÜNİTE 7 KALITIM ............................................................................................................................ 204
ÜNİTE 8 SİNİR SİSTEMİ ................................................................................................................... 250
ÜNİTE 9 ENDOKRİN SİSTEM ......................................................................................................... 278
B KİTABI
ÜNİTE 10 DUYU ORGANLARI .............................................................................................................. 8
ÜNİTE 11 DESTEK VE HAREKET SİSTEMİ ....................................................................................... 24
ÜNİTE 12 SİNDİRİM SİSTEMİ............................................................................................................ 42
ÜNİTE 13 DOLAŞIM SİSTEMİ ........................................................................................................... 62
ÜNİTE 14 VÜCUDUN SAVUNULMASI VE BAĞIŞIKLIK ......................................................................... 88
ÜNİTE 15 SOLUNUM SİSTEMİ ......................................................................................................... 100
ÜNİTE 16 BOŞALTIM SİSTEMİ ......................................................................................................... 118
ÜNİTE 17 ÜREME SİSTEMİ VE EMBRİYONİK GELİŞİM ..................................................................... 136
ÜNİTE 18 GENDEN PROTEİNE (NÜKLEİK ASİTLER - PROTEİN SENTEZİ) .......................................... 160
ÜNİTE 19 BİYOTEKNOLOJİ VE GEN MÜHENDİSLİĞİ ........................................................................ 182
ÜNİTE 20 SOLUNUM ..................................................................................................................... 196
ÜNİTE 21 FOTOSENTEZ ................................................................................................................. 214
ÜNİTE 22 BİTKİLERİN YAPISI ......................................................................................................... 242
ÜNİTE 23 BİTKİLERDE BÜYÜME VE HAREKET ................................................................................ 262
ÜNİTE 24 BİTKİLERDE MADDE TAŞINMASI .................................................................................... 276
ÜNİTE 25 BİTKİLERDE EŞEYLİ ÜREME............................................................................................ 290

İÇİNDEKİLER
A KİTABI
ÜNİTE 1 YAŞAM BİLİMİ BİYOLOJİ ..............................................................................................................8
Bölüm 1 : Canlıların Ortak Özellikleri ............................................................................................8
Bölüm 2 : Canlıların Temel Bileşenleri ........................................................................................15
ÜNİTE 2 HÜCRE .................................................................................................................................................... 50

Bölüm 1 : Hücre Organelleri ve Çeşitleri .................................................................................. 50
Bölüm 2 : Hücre Teorisi ve Hücre Zarından Madde Geçişleri ........................................... 69
ÜNİTE 3 EKOLOJİ................................................................................................................................................. 84
Bölüm 1 : Canlılar Arası Yaşama ve Beslenme İlişkileri ....................................................... 84
Bölüm 2 : Popülasyon Ekolojisi ................................................................................................... 93
Bölüm 3 : Komünite Ekolojisi ....................................................................................................... 99
Bölüm 4 : Ekosistem Ekolojisi .................................................................................................... 107
Bölüm 5 : Güncel Çevre Sorunları ve İnsan ........................................................................... 117
ÜNİTE 4 CANLILARIN SINIFLANDIRILMASI ..................................................................................... 136
ÜNİTE 5 MİTOZ BÖLÜNME VE EŞEYSİZ ÜREME .......................................................................... 170
ÜNİTE 6 MAYOZ BÖLÜNME VE EŞEYLİ ÜREME ........................................................................... 190
ÜNİTE 7 KALITIM ............................................................................................................................................... 204

Bölüm 1 : Mendel Genetiği ve Uzantıları ................................................................................ 204
Bölüm 2 : Kan Grupları ................................................................................................................. 221
Bölüm 3 : Modern Genetik .......................................................................................................... 225

ÜNİTE 8 SİNİR SİSTEMİ ................................................................................................................................. 250
ÜNİTE 9 ENDOKRİN SİSTEM ...................................................................................................................... 278

Yaşam Bilimi Biyoloji
1.
Ünite
1.Ünite / YAŞAM BİLİMİ BİYOLOJİ
CANLILARIN ORTAK ÖZELLİKLERİ

Örnek Sorular
1. Prokaryot ve ökaryot hücrelerde, � Canlılar bakteriler, arkebakteriler, protistler, mantarlar, bitkiler ve hayvanlar ol-
I. yönetici molekül olan DNA'nın çekirdekte mak üzere altı farklı alemde incelenirler. Aşağıda bu alemlerde yer alan canlıla-
bulunması,
rın tamamında ortak olan özellikler maddeler halinde verilmiştir.
II. hücre zarı ile madde alış verişinin kontrol
edilmesi, 1. Hücresel Yapı
III. oksijenli solunum olayının mitokondri or-
� Tüm canlılar yapısal ve işlevsel bakımdan en küçük birim olan hücre veya hüc-
ganelinde tamamlanması
özelliklerinden hangileri ortaktır?
relerden meydana gelir. Canlılar hücre sayılarına ve yapılarına göre gruplandırı-
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II labilir.

D) I ve III E) II ve III � Bakteri, amip ve paramesyum gibi canlılar tek hücrelidir. Şapkalı mantar, ayçi-
çeği ve insan gibi canlılar ise çok hücrelidir.
2. Kertenkelelerde kuluçka sıcaklığının oluşan yav- � Hücreler yapısına göre prokaryot ve ökaryot olmak üzere ikiye ayrılır. Prokar-
ruların cinsiyetine etkisini araştıran bir bilim in- yot hücrelerde çekirdek ve zarla çevrili organeller bulunmaz. Bakteri ve arke-
sanı, yaptığı araştırmalar sonucunda elde ettiği
bakteri âlemlerinde bulunan canlılar prokaryot hücre yapısına sahiptir. Ökaryot
verileri kullanarak aşağıdaki grafiği çizmiştir.
Yavru sayıları hücrelerde, yönetici molekül olan DNA çekirdek içinde bulunur. Bu hücreler-
: Dişi yavru
: Erkek yavru de mitokondri gibi zarlı organeller bulunur. Protista, mantar, bitki ve hayvanlar
15
âleminde yer alan canlılar ökaryot hücre yapısındadır.
Palme Yayınevi
10
22 26 32 Yumurtaların
bekletildiği
kuluçka
sıcaklığı (°C)
Bu grafiğe göre,
I. 32°C'de yumurtalardan çıkan erkek yav-
ru oranı yüksektir.
II. Kuluçka sıcaklığı, yavruların cinsiyetleri- Prokaryot hücrelerde DNA sitoplazmada bu- Ökaryot hücrelerde DNA çekir-
nin belirlenmesinde etkilidir. lunur. dekte bulunur.
III. Dişi ve erkek yavru oranının birbirine en
yakın olduğu sıcaklık 26°C'dir.
2. Beslenme
yorumlarından hangileri yapılamaz?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III � Tüm canlılar metabolik aktivitelerini devam ettirebilmek için besin maddelerine
D) I ve II E) I ve III ihtiyaç duyar. Ototrof organizmalar inorganik maddeleri kullanarak kendi be-
sinlerini üretebilen canlılardır. Örneğin bitkiler güneş ışığını kullanarak ihtiyaç
3. Aşağıdaki organizmalardan hangisi, güneş
duydukları organik besinleri sentezler. Mantar ve hayvan gibi canlılar ise kendi
enerjisi yardımıyla inorganik maddeleri kul-
lanarak ihtiyaç duyduğu organik besinleri besinlerini üretemezler. Heterotrof olarak adlandırılan bu canlılar, besin ihti-
üretebilir? yaçlarını diğer canlıları yiyerek karşılarlar.
A) Şapkalı mantar
B) Paramesyum Tüm canlılar inorganik maddeleri yaşadığı ortamdan hazır alır. Ototrof
C) Kurbağa canlılar organik besin monomerlerini inorganik maddeleri kullanarak üretebilir-
D) Bezelye
ken, heterotrof canlılar diğer canlılardan karşılarlar.
E) Planarya
8
1.Bölüm / Canlıların Ortak Özellikleri
3. Solunum ve ATP üretimi

Örnek Sorular
� Tüm canlılar besin monomerlerini solunum reaksiyonları ile parçalayarak ihti-
4. Aşağıdaki canlıların hangisinde dokulaşma
yaç duydukları ATP'yi sentezler. Hücreler oksijenli solunum ve fermantasyon görülmez?
gibi olaylar ile ATP üretirler.
A) Amip
� Besin monomerlerinin oksijen kullanılmadan parçalanarak ATP'nin sentezlen- B) Eğrelti otu
mesi fermantasyon reaksiyonları ile gerçekleşir. Besinlerin oksijen yardımıyla C) Toprak solucanı
parçalanarak ATP'nin sentezlendiği reaksiyonlara oksijenli solunum adı verilir.
D) Yonca
Oksijenli solunumda besin monomerleri daha küçük bileşenlerine parçalandığı
E) Deniz yıldızı
için enerji verimi fermantasyona göre oldukça yüksektir.
4. Organizasyon
� Her canlı belirli bir organizasyona sahiptir. Tek hücreli canlılarda organizas-
yon, hücrenin farklı kısımlarının farklı görevleri üstlenmesiyle oluşur. Çok hücreli
canlılarda ise atomlar molekülleri, moleküller makromolekülleri, makromolekül-
ler organelleri, organeller hücreleri, hücreler dokuları, dokular organları, organ-
lar sistemleri, sistemlerde organizmayı oluşturur.
5. İnsanlardaki hücresel organizasyona ait
olan,

Atom Molekül Makromolekül Organel
Hücre Doku Organ Sistem Organizma
Palme Yayınevi
organ hücre
doku sistem
I III
II IV
birimlerinin küçükten büyüğe doğru sıra-

lanması için hangi iki birimin yer değiştir-
mesi gerekir?
A) I ve II B) I ve III C) II ve III
D) II ve IV E) III ve IV
Basit atomlardan karmaşık organizmalara kadar biyolojik organizasyon 6. Heterotrof organizmalarda aşağıdaki dönü-
şüm olaylarından hangisi gerçekleşemez?
A) Monomer → Polimer
5. Çevresel uyarılara tepki
B) Organik → İnorganik
� Tüm canlılar çevreden gelen uyarılara karşı tepki gösterirler. Canlıların gös-
C) Monomer → ATP
terdiği tepki biçimlerinde farklılıklar görülür. Örneğin tatlı sularda yaşayan tek
D) Polimer → Monomer
hücreli bir canlı olan öglena, fotosentez yapabilmek için ışığa hareket eder.
Bitki köklerinin suya yönelmesi, gözbebeklerimizin parlak ışıkta küçülmesi çok E) İnorganik → Organik
hücreli canlıların gösterdiği tepkilerden bazılarıdır.

1 B 2 E 3 D
9
6. Metabolizma
Örnek Sorular
7. Aşağıdakilerden hangisi katabolik bir olay- � Hücrede meydana gelen yapım ve yıkım tepkimelerinin tamamına metaboliz-
dır? ma denir. Metabolizma ikiye ayrılır.
A) Nişasta sentezi
a) Anabolizma (Özümleme): Basit moleküllerin birleştirilerek daha karmaşık mo-
B) Aktif taşıma
leküllerin sentezlenmesidir. Bu olaylar sırasında ATP harcanır. Fotosentez, pro-
C) Oksijenli solunum tein sentezi ve glikojen sentezi gibi reaksiyonlar anabolik reaksiyonlardır.
D) Hücre bölünmesi
E) Protein sentezi n(Glikoz) → Glikojen + (n – 1) H2O
n(Amino asit) → Protein + (n – 1) H2O
1Gliserol + 3Yağ asiti → Yağ + 3H2O
b) Katabolizma (Yadımlama): Kompleks moleküllerin daha basit moleküllere yı-

kılarak enerjinin sağlandığı olaylardır. Oksijenli solunum ve fermantasyon kata-
bolik reaksiyonlardır.
Glikoz + 6O2 → 6CO2 + 6H2O + 32ATP + Isı
8. Aşağıdakilerden hangisi canlıların ortak Glikoz → 2 Etil alkol + 2CO2 + 2ATP + Isı
özelliklerinden biridir? Glikoz → 2 Laktik asit + 2ATP + Isı
Palme Yayınevi
A) Fermantasyon
7. Hareket
B) Eşeyli üreme
� Sünger ve mercan gibi bazı canlılarda yer değiştirme görülmez. Diğer bütün
C) Ototrof beslenme
canlılar hareket edebilir. Bir hücreli canlılarda hareket için özelleşmiş farklı ya-
D) Yer değiştirme
pılar vardır. Öglenada bulunan kamçı ile paramesyumda bulunan siller buna ör-
E) Anabolizma nek olarak verilebilir. Çok hücreli canlılarda ise hareket için özelleşmiş organlar
bulunur.
8. Üreme
� Canlıların nesillerini devam ettirebilmek için yeni bireyler oluşturmasına üre-
me denir. Eşeysiz ve eşeyli üreme olmak üzere ikiye ayrılır. Eşeysiz üreme ile
oluşan canlıların genetik yapıları ata canlı ile aynıdır. Bakterilerin bölünmesi,
hidranın tomurcuklanması eşeysiz üreme örnekleridir. Eşeyli üreme ile oluşan
canlıların genetik yapıları ise birbirlerinden ve ata canlıdan farklı olur. Böylece
tür içi genetik çeşitlilik oluşur.
a
9. n(Glikoz) Glikojen + (n – 1) H2O
b
a ve b tepkimeleri ile ilgili,
I. b basamağı anabolik bir tepkimedir.
II. a basamağında ATP harcanır.
III. Aynı hücrede gerçekleşebilirler.
ifadelerinden hangileri doğrudur?
A) Yalnız II B) I ve II C) I ve III
D) II ve III E) I, II ve III
4 A 5 B 6 E
Eşeyli üreme ile oluşan yavruların genetik yapıları birbirinden farklıdır.
10
1.Bölüm / Canlıların Ortak Özellikleri
9. Boşaltım
Örnek Sorular
� Canlıların metabolik faaliyetler sonucunda oluşan atık maddeleri vücutlarından 10. Canlılar; hareket, beslenme, solunum, boşal-
uzaklaştırmasına boşaltım denir. Tek hücreli canlılar boşaltım maddelerini hüc- tım, uyarıya tepki verme, üreme ve büyüme
re zarının üzerinden atarlar. Tatlı sularda yaşayan paramesyum ve öglena gibi gibi ortak özelliklere sahiptirler.
canlılarda fazla su kontraktil kofulla atılır. Bitkilerde bulunan stoma (gözenek) Buna göre, bitkilerdeki bazı yaşamsal olay-
ve lentisel (kovucuk) gibi yapılar farklı maddelerin atılımında görev alır. Hayvan- lar ile canlıların ortak özellikleri arasında
yapılan aşağıdaki eşleştirmelerden hangisi
larda ise bu olay için özelleşmiş sistemler bulunur.
yanlıştır?
A) Atık maddeleri uzaklaştırma – Boşaltım
10. Adaptasyon B) CO2 kullanarak O2 üretme – Solunum
C) Madde yapımı ve yıkımı – Metabolizma

� Bir canlının bulunduğu ortamda yaşama ve üreme şansını arttıran kalıtsal özel-
D) Yavru oluşturma – Üreme
liklerin tümüne adaptasyon denir. Çöl gibi kurak bölgelerde yaşayan kaktüsle-
E) Işığa doğru yönelme – Uyarıya tepki verme
rin iğne yapraklı olması, bukalemunun bulunduğu ortama göre renk değiştirme-
(2014 — YGS)
si adaptasyon örnekleridir.
11. Büyüme
� Tek hücreli canlılarda büyüme sitoplazmanın hacimce artması ile gerçekleşir.
Palme Yayınevi
Çok hücreli canlılarda ise büyüme olayı hücre bölünmesi sonucu olur. Bitkiler-
de büyüme sınırsızken, hayvanlarda ise sınırlıdır. 11. Kurak ortamda yaşayan bir bitki türünde,
I. toprağın derinliklerine kadar uzanan bir
kök sistemi,
12. Homeostasi (İç Denge)
II. yüzey alanı fazla olan yapraklar,
� Bir organizmanın kararlı bir iç çevre ve dengeye sahip olmasına homeostasi III. su depolayabilen otsu bir gövde
denir. Çevre şartlarının değişmesine rağmen, canlılar iç dengelerini sürekli ola- özelliklerinden hangilerinin bulunması bek-
rak sabit tutmaya çalışır. Örneğin koşan bir bireyde, solunum sonucu açığa çı- lenmez?
kan ısının fazlası terleme ile dış ortama atılır. Böylece vücut ısısının yükselmesi A) Yalnız II B) Yalnız III C) I ve II
ve enzimlerin yapısının bozulması engellenmiş olur. D) I ve III E) II ve III
13. Protein Sentezi
� Prokaryot ve ökaryot hücrelerin tamamında ribozom organeli bulunur. Bu ne-

denle tüm canlılarda protein sentezi gerçekleşir. Canlılar DNA'larındaki genetik
bilgiye göre amino asitlerini birleştirip, kendilerine özgü yapıda olan protein
12. Aşağıdaki olaylardan hangisi tüm canlılarda
moleküllerini üretirler.
ortak olarak gerçekleşmez?
İnorganik maddelerin organik maddeye dönüşümü sadece ototrof A) Çevresel uyarıları tepki gösterme
canlılarda gerçekleşir. Kendine özgü organik madde üretimi (protein sentezi) ise B) Böbreklerde idrar oluşumu
bütün canlılarda ortak olarak gerçekleşir. C) Hücresel solunum ile ATP üretimi
D) Genetik şifreye göre protein sentezleme
E) Homeostasinin devamını sağlama
7 C 8 E 9 D
11
DERS NOTLARI
12
2.Bölüm / Canlıların Temel Bileşenleri
I. İNORGANİK BİLEŞİKLER
Örnek Sorular
� Canlıların yapısında bulunan bileşikler inorganik ve organik olmak üzere ikiye ay-
rılır. Canlı hücreler doğadan aldıkları bu maddeleri doğrudan kullanabildiği gibi 13. İnorganik maddeler ile ilgili,
bu maddelerin yapısını değiştirerek kendine özgü bir forma da dönüştürebilir. I. Canlılar tarafından doğadan hazır olarak
alınırlar.
Canlıların Temel Bileşenleri
II. Solunumda parçalanmaları sonucu bol
miktarda enerji açığa çıkar.
İnorganik Bileşikler Organik Bileşikler III. Sindirime uğradıktan sonra hücre zarın-
• Su
• Karbonhidratlar dan geçebilirler.
• Yağlar
• Asitler ifadelerinden hangileri doğrudur?
• Proteinler
• Bazlar
• Enzimler A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
• Mineraller
• Hormonlar
• Tuzlar D) I ve III E) II ve III
• Vitaminler
• Nükleik asitler
• ATP
� Aşağıda inorganik maddelerin genel özellikleri verilmiştir:

• İnorganik bileşikler genellikle karbon atomu içermeyen moleküllerdir.
• Canlılar inorganik maddeleri vücutlarında üretemedikleri için doğadan hazır
olarak alırlar.
• Küçük yapılı olduklarından sindirime uğramadan hücre zarından geçebilir-
ler. Solunum tepkimelerinde enerji verici olarak kullanılmazlar. 14. Aşağıda bir insanın vücudunda bulunan mole-
• Hücrelerin yapısına katılabildiği gibi metabolik faaliyetlerin düzenlenmesi ve küller oransal olarak verilmiştir.
Palme Yayınevi
yıpranan dokuların onarılması gibi olaylarda da görev alırlar. Organik moleküller
A. Su
X Y
� Canlıların temel maddelerinden olan su, hücrelerimizin büyük bir kısmını oluş-
turur. Miktarı canlıdan canlıya değişebileceği gibi aynı canlının farklı dokuların-
da bile farklılık gösterebilir. İnsanlarda kan plazmasının % 90' ı sudan oluşur-
ken, kemik dokuda bu oran % 20' lere kadar düşebilir. Şemadaki X ve Y molekülleri ile ilgili aşağı-
� Su iki hidrojen ve bir oksijen atomundan oluşur. Nötr bir molekül olan suyun (+) daki eşleştirmelerden hangisi doğrudur?
yüklü hidrojen atomları ile (–) yüklü oksijen atomları arasında bir çekim kuvveti X Y
oluşur. Aşağıda suyun bazı özellikleri ve canlılar için önemi belirtilmiştir.
A) Mi neral Yağ
� Kohezyon kuvveti ve yüzey gerilimi: Su molekülleri hidrojen bağları ile birbi-
B) Su Karbonhidrat
rine bağlanarak bir arada kalırlar. Bu durum kohezyon olarak adlandırılır. Su-
yun farklı bir moleküle tutunmasına ise adhezyon denir. Suyun bitkilerin odun C) Mineral Protein
borularının duvarlarına tutunması bir adhezyon örneğidir. Bitkiler suyun bu iki D) Su Yağ
özelliğini kullanarak topraktan aldıkları suyu yerçekimine zıt yönde taşıyarak E) Su Protein
yapraklarına ulaştırır. Suyun yüzeydeki molekülleri arasında oluşan kuvvete yü-
zey gerilimi denir. Bazı böcekler bu özelliği kullanarak su üzerinde yürüyebilir.
15. Aşağıdaki moleküllerden hangisi inorganik

yapılı değildir?
A) Demir B) Su C) Vitamin
D) Sodyum E) Azot
Su molekülleri hidrojen bağları ile birbirine Yüzey gerilimi, böceklerin suyun üzerinde
bağlanır. yürümesine olanak sağlar. 10 B 11 A 12 B
13
� Özgül ısısının yüksek olması: Su sıcak havadaki ısıyı soğurur ve kendi içinde
Örnek Sorular depolanmış ısıyı daha soğuk olan havaya verir. Bu özelliği sayesinde su, hava
16. Bazı böcek türlerinin su üzerinde yürüyebil- sıcaklıklarını kararlı hale getirir ve bir ısı bankası olarak görev yapar. İnsan vü-
mesi, suyun hangi özelliğine bağlanabilir? cudunun sıcaklığının belirli sınırlar içinde sabit kalmasında suyun bu özelliği
A) Öz ısısının yüksek olmasına önemli görev yapar.
B) Molekülleri arasındaki hidrojen bağlarının � Buharlaşması: Suyun sıvı halden gaz haline geçmesi buharlaşma olarak ad-
varlığına landırılır. Suyun buharlaşabilmesi için belirli miktarda ısıyı soğurması gerekir.
C) Hem katı hem sıvı hem de gaz hâlinde ola- Bu nedenle terleme vücuttan su ile beraber bir miktar ısıyı da uzaklaştırır. Böy-
bilmesine lece vücut ısısının yükselmesi engellenmiş olur.
D) +4 °C'de en yoğun hâlde bulunmasına � Çözücü özelliği: Su bir çok reaksiyonda çözücü olarak görev yapar. Bu özelli-
E) İyi bir çözücü olmasına ğinden dolayı su kanda madde taşınımı, metabolik atıkların seyreltilmesi, atılımı
ve besinlerin sindirimi gibi birçok olaya yardımcı olur.
(2014 – LYS)
� Donma özelliği: Soğuk havalarda göl, gibi su kütlelerinin yüzeyleri donar. Bu-
zun yoğunluğu suya göre az olduğundan buz dibe batmaz ve suyun yüzeyinde
kalır. Yüzen buz kütleleri alttaki suyu yalıtarak onun donmasını önler. Böylece
donan su yüzeyinin altında canlıların yaşaması mümkün olur.
17. Vücudumuzun temel ihtiyacı olan su ile
ilgili,
B. Asitler
I. Vücut sıcaklığının düzenlenmesinde
görev alır. � Bir çözeltinin hidrojen iyonu (H+) derişimini artıran bileşikler asit olarak adlan-
dırılır. Asitler mavi turnusol kağıdını kırmızıya çevirir. Laktik asit organik, hidrok-
II. Metabolik atıkların seyreltilmesini
lorik asit (HCl) inorganik asitlere örnektir.
Palme Yayınevi
sağlar.
III. Kanla, dokulara madde taşınımına
yardımcı olur.
ifadelerinden hangileri doğrudur? HCl
Saf su HCl H + + Cl –
Saf suya dökülen hidroklorik asit H+ ve Cl– iyonlarına ayrışır. H+ iyonu derişiminin art-
ması çözeltiyi asidik hale getirir.
18. Vücut sıcaklığı yükseldiğinde insan derisindeki

ter bezlerinden sıvı salgılanarak vücut sıcaklığı
düşürülmeye çalışılır.
C. Bazlar
� Suda çözündüklerinde hidroksil iyonu (OH–) veren maddelere baz denir. Baz-
Vücut sıcaklığının düşürülmesinde, salgıla-
lar kırmızı turnusol kağıdını maviye çevirir. Metilamin organik bazlara, sodyum
nan sıvı içerisindeki suyun hangi özelliğin-
hidroksit (NaOH) ise inorganik bazlara örnektir.
den yararlanılmaktadır?
A) Suyun iyi bir çözücü madde olması
B) Suyun özgül ısısının yüksek olması
C) Suyun +4 °C’de en yoğun olması NaOH
D) Su moleküllerinin adezyon yapması
E) Su moleküllerinin yüzey gerilimi oluştura-

bilmesi
(2015 – YGS) Saf su NaOH Na+ + OH –

Saf suya dökülen sodyum hidroksit Na+ ve OH– iyonlarına ayrışır. OH– iyonunun de-
13 A 14 E 15 C rişiminin artması çözeltiyi bazik hale getirir.
14
� pH Cetveli: Bir çözeltinin asitlik ve baziklik derecesini ölçmek için, hidrojen

(H+) iyonunun derişiminin bir ölçümü olan pH cetvelinden yararlanılır. pH cetveli Örnek Sorular
0–14 arasındadır. pH'ın 7 olması çözeltinin nötr olduğunu ifade eder. pH 7' den 19. Kanımızdaki hidrojen iyonu derişiminin art-
0'a gidildikçe asitlik artar. pH 7'den 14'e gidildikçe ise baziklik artar. ması,
0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 I. asitliğin azalması,
II. pH değerinin düşmesi,
III. bazı enzimlerin faaliyet gösterememesi
Nötr durumlarından hangilerine neden olabilir?
Asidik Bazik A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II

� Vücudumuzda hücre içi ve dışı sıvıların pH'ının belirli sınırlar içinde kalması
çok önemlidir. Çünkü biyolojik moleküller (enzim gibi), pH değişimlerinden çok
çabuk etkilenir. Bu nedenle vücudumuzda pH'ın sabit kalmasını dengeleyen
mekanizmalar gelişmiştir.
� Tampon Çözeltiler: Asit karşısında baz, baz karşısında asit gibi davranarak
sulu çözeltilerin pH değerinin değişmesini önleyen çözeltilere tampon çözelti
denir.
� Kanımızın pH'ı 7,4 civarındadır. Kan pH'sı 7 ye düşen ya da 7,8'e yükselen bir
insan birkaç dakikadan fazla hayatta kalamaz. Kanda bulunan karbonik asit
(H2CO3) gibi tamponlar, pH' daki dalgalanmaları önler.
� Kandaki asitlik azalırsa karbonik asit hidrojen (H+) ve bikarbonat ^HCO 3–h iyonla- 20.
Palme Yayınevi
İnorganik Monomer Polimer
rına ayrışır. Artan H+ iyonları kandaki asitliği artırarak normale dönmesini sağlar. maddeler I besin II besin
III
enzim
H 2 CO 3 H + + HCO 3–
ATP
� Kandaki asitlik artarsa bikarbonat iyonları fazla olan hidrojen iyonlarını kendine İnsanlarda yukarıdaki dönüşüm olayların-
bağlar ve asitlik azalarak normale döner. dan hangileri gerçekleşemez?
enzim A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
H + + HCO 3– H 2 CO 3
D) I ve III E) II ve III
D. Tuzlar
� Asitlerle bazlar birleşerek tuzları oluşturur. Asitler bazlar ile karıştırıldığında asi-
din H+ iyonu ile bazın OH– iyonu birleşip su açığa çıkar. Asit ve bazların yapı-
sındaki diğer iyonların birleşmesiyle de tuzlar oluşur.
HCl + NaOH $ NaCl + H 2 O

Asit Baz Tuz Su
� Hücrelerde ve hücreler arası sıvılarda çeşitli mineral tuzları bulunur. Tuzlar sıvı
21. Mineraller ile ilgili aşağıdaki ifadelerden
ortamda anyon ve katyonlarına ayrılır. Klor (Cl–) ve bikarbonat ^HCO 3– h anyon-
hangisi doğru değildir?
lara, sodyum (Na+) ve kalsiyum (Ca++) katyonlara örnek olarak verilebilir.
A) Hücre zarından geçebilirler.
E. Mineraller B) Düzenleyici olarak görev yaparlar.
� Organizmanın yapısında az bulunmasına rağmen, canlılığın sürdürülmesi için C) Hücrenin yapısına katılabilirler.
gerekli olan maddelerdir.
D) Eksikliklerinde bazı hastalıklar oluşur.
� Hücrenin yapısına katılabildiği gibi düzenleyici olarak da görev yapabilirler.
E) Birbirlerine dönüşebilirler.
� Canlı vücudunda sentezlenemedikleri için tüm canlılar mineral ihtiyacını doğa-
dan karşılar. Mineral eksikliği hastalıkların oluşmasına neden olur. 16 B 17 E 18 B
15
II. ORGANİK BİLEŞİKLER

Örnek Sorular
� Canlıların yapısında inorganik maddelerle beraber organik maddeler de bulu-
22. Aşağıdaki moleküllerden hangisi organik nur. Karbonhidratlar, yağlar, proteinler, vitaminler, enzimler, hormonlar, nükleik
yapılı değildir?
asitler ve ATP canlıların yapısında bulunan başlıca organik maddelerdir.
A) Vitaminler
� Organik moleküller genel olarak karbon (C), hidrojen (H) ve oksijen (O) atomla-
B) Proteinler rından oluşurlar. Bazı organik bileşiklerde azot (N) ve fosfor (P) gibi farklı atom-
C) Mineraller larda bulunabilir.
D) Karbonhidratlar � Doğal organik bileşikler canlı hücrelerde sentezlenir. Hücrelerde enerji hammad-
E) Nükleik asitler desi, yapı maddesi ve metabolik düzenleyici gibi farklı amaçlar için kullanılabilirler.
� Organik bileşiklerin yapıtaşları monomerlerdir. Birbirine bağlı çok sayıda benzer
ya da özdeş monomerden meydana gelmiş uzun moleküllere polimer denir.
23. Organik bir molekül, Polimer
I. solunum tepkimelerinde enerji verici ola-

Monomerler
rak kullanılabilme,
Monomerler birleşerek polimerleri oluşturur.
II. hücrenin yapısına katılabilme,
Palme Yayınevi
III. sindirime uğradıktan sonra hücre zarın- A. KARBONHİDRATLAR

dan geçebilme
� Yapılarında karbon (C), hidrojen (H) ve oksijen (O) atomlarını bulunduran orga-
özelliklerinden hangileri ile inorganik mole- nik bileşiklerdir. Genel formülleri (CH2O)n ile gösterilir. Karbonhidratlar hücre-
küllerden ayırt edilebilir? lerde iki farklı amaç için kullanılır.
A) Yalnız II B) Yalnız III C) I ve II � Canlılar metabolik olayları için gerekli enerjiyi öncelikli olarak karbonhidratları
D) I ve III E) I, II ve III kullanarak sağlarlar. İçerdiği enerji miktarı yağlar ve proteinlerden az olması-
na rağmen, solunum olayı ile parçalanması daha kolay olduğundan hücrelerin
enerji üretimindeki ilk tercihi karbonhidratlar olur.
� Enerji vermelerinin dışında hücrelerde yapı maddesi olarak da kullanılırlar. Ör-
neğin deoksiriboz DNA'nın, riboz ise RNA ve ATP moleküllerinin yapısına katı-
lır. Kitin böceklerin kabuklarını, selüloz ise bitkilerin hücre duvarlarını oluşturur.
Glikoz ise protein ve yağlarla birleşip glikoprotein ve glikolipit olarak hücre za-
24. Karbonhidratlar ile ilgili aşağıdaki ifadeler-
rının yapısına katılır.
den hangisi doğru değildir?
� Karbonhidratlar monosakkarit, disakkarit ve polisakkarit olmak üzere üç farklı
A) İçerdikleri enerji miktarı protein ve yağlar-
grupta incelenirler.
dan azdır.
B) Hücre zarının ve hücre çeperinin yapısına

1. Monosakkaritler
katılırlar. � Basit şekerler olarak da adlandırılan monosakkaritler, karbonhidratların mo-
C) Metabolik olaylar için gerekli olan enerjinin nomerleridir. Karbon sayıları üç ile sekiz arasında değişir. Hücrelerde en fazla
üretiminde öncelikli olarak kullanılırlar. bulunanları beş karbonlu (pentoz) ve altı karbonlu (heksoz) olanlarıdır.
D) Yapılarında karbon, hidrojen ve oksijen
atomu bulunduran organik bileşiklerdir. Monosakkaritler monomer yapıda oldukları için glikozit bağı içermez-
E) Monomerleri birbirine peptit bağları ile ler. Bu nedenle sindirime uğramadan hücre zarından geçebilirler.
bağlanır.
� Pentozlara örnek olarak riboz ve deoksiriboz verilebilir. Pentozlar yapı madde-
si olarak kullanılır. Riboz RNA ve ATP'nin, deoksiriboz DNA'nın yapısına katılır.
19 D 20 A 21 E
Bu moleküller hücrede enerji verici olarak kullanılmazlar.
16
� Heksozlara örnek olarak glikoz, fruktoz ve galaktoz verilebilir. Bu üç molekü-

lün formülü de C6H12O6'dır. Bu moleküllerin kapalı formülleri aynı olduğu halde Örnek Sorular
açık formülleri farklıdır. Böyle moleküllere izomer denir. 25. Monosakkaritler,
I. glikozit bağı içermeme,
6 C H2OH 6 C H2OH
5 5
6 C H2OH II. sindirime uğramadan hücre zarından ge-
H C O H OH C O H O OH çebilme,
H H
4 C C 1 4 C C 1 5 C C2 III. içerdikleri karbon sayısına göre sınıflan-
OH HO OH H H OH
H C H2OH dırılma
HO C C OH H C C OH
C C 1
3 2 3 2 özelliklerinden hangileri ile disakkaritlerden
4 3
H H H OH OH H ayırt edilebilirler?
Glikoz Galaktoz Fruktoz A) Yalnız II B) I ve II C) I ve III
Glikoz, galaktoz ve fruktoz molekülleri izomerdir.
� En önemli heksoz glikozdur. Bu molekülün genel özellikleri aşağıda verilmiştir:

• ATP üretmek için ilk tercih edilen organik bileşiktir. Oksijenli solunumda 26. Aşağıdaki grafikte A hücresinde meydana ge-
len metabolik bir aktiviteye bağlı olarak mono-
parçalanması sonucu CO2, H2O ve ATP açığa çıkar.
sakkarit ve disakkarit miktarlarında meydana
• Beyin hücrelerinin temel enerji kaynağıdır. Kandaki glikoz miktarının azal-
gelen değişimler gösterilmiştir.
masından en fazla etkilenen beyin hücreleridir. Madde
miktarı Laktoz
• Sağlıklı insanların 100 ml kanında 90-100 mg glikoz bulunur. Kandaki mik-
tarı insülin, glukagon ve adrenalin hormonlarının denetiminde belirli değerler
arasında sabit tutulur.
Palme Yayınevi
X
• Ayıracı benedikt veya fehling çözeltisidir. Bu çözeltilerle kiremit kırmızısı
Y
rengini verir.
Zaman
Vücuda alınan fruktoz ve galaktoz karaciğerde glikoza dönüşüp kana Bu grafikle ilgili,
I. A bitkisel bir hücredir.
karışır.
II. X molekülü glikoz ise Y molekülü galak-
2. Disakkaritler tozdur.
III. Laktoz sentezine bağlı olarak hücredeki
� İki molekül monosakkaritin glikozit bağı ile birleşmesiyle oluşur. Bu sırada bir
su miktarı artar.
molekül su açığa çıkar.
yargılarından hangileri doğru değildir?
� Küçük moleküllerin birleşirken su açığa çıkarması şeklindeki tepkimelere de- A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
hidrasyon sentezi denir.
D) I ve II E) II ve III
� Canlılardaki en önemli disakkaritler maltoz, laktoz ve sükroz'dur. Bunlardan
maltoz ve sükroz bitkisel, laktoz ise hayvansal kaynaklıdır.
27. Aşağıdaki reaksiyonda her harf farklı bir mole-
Dehidrasyon tepkimelerinde açığa çıkan su sayısı ile monomerler

külü simgeleyip a ve b monosakkarit, c bitkisel
arasında kurulan bağ sayısı eşittir. Örneğin maltoz sentezi sırasında bir tane
bir disakkariti göstermektedir.
glikozit bağı oluştuğundan, bir molekül su açığa çıkar.
a + b $ c+d
Dehidrasyon Buna göre aşağıdaki yargılardan hangisi
Glikoz + Glikoz Maltoz + H2O
Hidroliz doğru değildir?
(Arpa şekeri)
A) c molekülünde glikozit bağı bulunur.
Dehidrasyon B) Reaksiyon dehidrasyon sentezidir.

Glikoz + Fruktoz Sükroz + H2O
Hidroliz C) a ve b molekülleri hücre zarından geçebilirler.
(Çay şekeri)
D) c molekülü maltoz olabilir.
Dehidrasyon E) d molekülü reaksiyon sırasında oluşan sudur.

Glikoz + Galaktoz Laktoz + H2O
Hidroliz 22 C 23 D 24 E
(Süt şekeri)
17
� Disakkaritler büyük moleküller oldukları için hücre zarından geçemezler. Disak-

Örnek Sorular karitlerin monomerlerine ayrılması, glikozit bağlarının su kullanılarak koparılma-
28. 10 molekül glikozun kullanıldığı dehidras- sı ile gerçekleşir.
yon tepkimesi sırasında,
� Büyük moleküllerin su kullanılarak monomerlerine ayrıştırılmasına hidroliz denir.
I. oluşan maltoz,
II. açığı çıkan su molekülü
sayıları aşağıdakilerden hangisinde doğru

Dehidrasyon olaylarında ATP harcanırken, hidroliz olaylarında ATP har-
olarak verilmiştir? canmaz. Bu yüzden dehidrasyon olayları sadece canlı hücrelerde gerçekleşir-
I II ken, hidroliz cansız ortamlarda da gerçekleşebilir.
A) 10 10
B) 5 5 H2O
HO 1 2 3 H + HO 4 H
C) 5 9
K›sa polimer Ba€lanmam›ﬂ
D) 10 5 monomer HO 1 2 3 4 H
E) 5 10
Dehidrasyon ile bir su molekülü H2O Hidroliz ile bir su molekülü
ç›kar›l›r ve yeni bir ba€ kurulur eklenir ve bir ba€ k›r›l›r.
HO 1 2 3 H + HO 4 H
HO 1 2 3 4 H
Uzam›ﬂ polimer
29. Bir hücredeki maltoz ve glikoz miktarlarının de-
Polimer sentezindeki dehidrasyon tepkimesi : Bir polimerin hidrolizi : Hidroliz, dehidras-
ğişimi aşağıdaki grafikte verilmiştir.
Palme Yayınevi
Her monomerin eklenmesi bir molekük suyun yonun tersidir. Bu tepkimede bir su molekü-
Madde miktarı Maltoz uzaklaştırılması ile gerekleşir. lünün eklenmesiyle, monomerler arasındaki
Glikoz
bağlar kırılır.
3. Polisakkaritler
Zaman � Çok sayıda monosakkaritin glikozit bağı ile bağlanması ile oluşan karbonhid-
Buna göre hücreyle ilgili, ratlara polisakkarit denir.
I. Hidroliz reaksiyonu gerçekleştirmiştir.
Dehidrasyon
II. Reaksiyon sırasında glikozit bağları oluş- n (Monosakkarit) Polisakkarit + (n – 1)H2O
Hidroliz
muştur.
III. Bitkisel bir canlıya aittir. � Polisakkaritlerin temel yapı birimi glikozdur. Polisakkaritlerde binlerce glikoz
yorumlarından hangileri yapılabilir? molekülü bulunur. Örneğin selüloz, 10.000 glikoz molekülünün birbirine bağ-
A) Yalnız III B) I ve II C) I ve III lanması sonucu oluşan bir polisakkarittir.
Polisakkaritlerde çeşitlilik, yapılarına katılan glikozların birbirine farklı
biçimde bağlanmasından kaynaklanır.
� Polisakkaritler deposal ve yapısal olmak üzere iki farklı gruba ayrılırlar. Nişasta
ve glikojen deposal, selüloz ve kitin ise yapısal polisakkaritlere örnektir.
30. Aşağıdaki karbonhidrat çeşitlerinden han-
gisi glikozit bağı içermez? Polisakkaritler
A) Maltoz B) Riboz C) Nişasta

D) Kitin E) Sükroz Deposal Yapısal
• Nişasta • Selüloz
• Glikojen • Kitin
25 E 26 A 27 D
18
a. Nişasta:
Örnek Sorular
� Glikozun bitki hücrelerindeki depo formudur. Pirinç, arpa ve mısır gibi bitkilerin
31. Farklı hücrelerde bulunabilen,
tohumlarında, patates ve havuç gibi bitkilerin ise köklerinde depo edilir. Bitkiler,
I. laktoz,
fotosentez ile ürettikleri glikozun fazlasını plastidlerinde (lökoplast gibi) nişasta
II. glikojen,
olarak depolarlar. Enerji gerektiğinde nişasta molekülleri glikoza dönüştürülüp
kullanılır. Nişasta molekülünün ayıracı iyottur. Nişasta ve iyot mavi–mor renk III. maltoz
oluşturur. moleküllerinin içerdiği monosakkarit çeşi-

di sayıları arasındaki ilişki aşağıdakilerden
hangisinde verilmiştir?
A) I > II > III B) I > II = III
C) II > III > I D) II > I = III
E) I = II = III
32. Glikojen ve selüloz molekülleri için,

I. deposal polisakkarit olma,
Bir deney tüpüne suyla Deney tüpüne 2 ml Deney tüpünde mavi-mor II. dehidrasyon sentezi sonucu oluşma,
beraber ekmek parçaları iyot damlatın. renk oluştuğuna göre,
koyun. sizce ekmekte hangi III. bitki hücrelerinde sentezlenme,
organik molekül bulunur?
IV. monomerlerinin glikoz olması

Nişasta büyük bir molekül olduğundan hücre zarından geçemez. İn-
sanlar besinlerle beraber aldıkları nişastayı sindirerek glikoza dönüştürülürler. A) Yalnız II B) I ve III C) II ve IV
Palme Yayınevi
Glikoz küçük bir molekül olduğundan ince bağırsaklarda emilerek kana karışır. D) I, II ve IV E) II, III ve IV
b. Glikojen:
� Glikozun hayvan hücrelerindeki depo formudur. Besinlerden elde edilen gliko- 33. İçerisinde X maddesi bulunan bağırsak torba-
zun fazlası karaciğer ve kas hücrelerinde glikojen olarak depolanır. nın bulunduğu saf suya 5 ml iyot damlatılıp bir
süre bekleniyor.
� Kandaki glikoz miktarı azaldığında karaciğerdeki glikojen glikoza dönüştürülüp
kana verilir. Kas hücreleri depoladıkları glikojenleri kendi faaliyetleri için kulla-
nırlar. Glikojen deposu canlıya uzun süre yetecek miktarda değildir. Örneğin
İyot
insanlarda glikojen bankası yiyecekle beslenmediği takdirde, bir günde tükenir.
� Canlılarda glikozun fazlasının nişasta ve glikojen şeklinde depolanması, hücre- Bağrsak torba
X
maddesi
lerdeki osmotik basıncın ayarlanmasını sağlar. Örneğin 1000 glikoz molekülü- Saf su
nün yarattığı osmotik basınç bir glikojen molekülünün yarattığı osmotik basınç-
tan 1000 kat daha fazladır. Bu durum hücreye fazla miktarda suyun girmesine Bu sürenin sonunda bağırsak torbada mavi –
neden olur. Eğer polisakkaritler olmasaydı birçok organizma, hücrelerinden mor rengin oluştuğu, saf suda ise renk değişi-
minin olmadığı görülüyor.
fazla suyu dışarı atmak için daha fazla enerji harcamak zorunda kalacaktı.
Deney sonucuna göre,
Bakteri ve mantarlar da glikozun fazlasını glikojen olarak depolarlar. I. X maddesi nişastadır.

II. İyot hücre zarından geçebilir.
c. Selüloz: III. Nişasta hücre zarından geçemez.
� Bitkilerin hücre duvarında bulunan yapı maddesidir. Suda çözünmez. Glikozları yorumlarından hangileri yapılabilir?
birbirine bağlayan glikozit bağları farklı olduğundan birçok hayvan selülozu sin- (Nişasta + iyot " mavi – mor renk)
diremez. Bu yüzden besinlerle alınan selüloz sindirilmeden vücuttan atılır. A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III
� Otçul hayvanların sindirim sisteminde yaşayan bazı mutualist bakteriler selülo-
zu sindiren enzimlere sahiptir. Bu yüzden otçul hayvanlar selülozdan faydala-
nabilir. 28 B 29 C 30 B
19
� İnsanların selülozu sindirememelerine rağmen sağlıklı beslenme için selüloz

Örnek Sorular gereklidir. Selülozu oluşturan lifler bağırsakta ilerlerken yüzeyi aşındırmak su-
34. Yapısal bir polisakkarit olan kitin ile ilgili retiyle epitel hücrelerinin mukus üretmelerine neden olur. Mukus, besinlerin
aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır? sindirim kanalından kayarak ilerlemelerini sağlar.
A) Saf kitin yumuşak olmakla birlikte yapısı-
na kalsiyum karbonat tuzunun katılmasıyla � Küresel ölçekte bitkiler yılda yaklaşık olarak 1014 kg (100 milyar ton) selüloz
sertleşir. sentezler. Bu nedenle selüloz dünya üzerinde bulunan en bol organik bileşiktir.
B) Eklem bacaklı canlıların dış iskeletinde bu-
lunur. Otçul hayvanların sindirim sisteminde yaşayan bazı mutualist bakteri-
C) Diğer polisakkaritlerden farklı olarak yapı- ler selülozu sindiren enzimlere sahiptir. Bu yüzden otçul hayvanlar selülozdan
sında azot bulunur.
faydalanabilir.
D) Birçok mantarın hücre duvarının yapısına
katılır.
Doğrusal (selüloz) Dallanmış (nişasta) Çok dallanmış (glikojen)
E) Böceklerin hücre zarının sertliğini sağlar.
(2017 – LYS)
Paralel selüloz molekülleri, Dallanma, nişasta molekülleri Glikojendeki çok fazla dallan-
35. Nişasta, selüloz ve glikojen molekülleri için, hidrojen bağları oluşturur ve yapılırken hidrojen bağlarının ma, onu nişastadan daha
Palme Yayınevi
ince lifler ortaya çıkar. yapılmasını sınırlar; bu, nişas- kompakt katı depo maddesi
I. yapı maddesi olarak işlev görme,
tayı selülozdan daha az kom- yapar.
II. aynı monomerden yapılmış olma, pakt yapar.
III. hücre içerisinde depolanabilme
d. Kitin:
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III � Böcek ve örümcek gibi eklem bacaklı canlıların dış iskeletinde bulunan azotlu
D) I ve II E) II ve III bir polisakkarittir. Ayrıca mantarların hücre duvarında da bulunur.
(2015 – LYS) � Saf kitin deri gibi yumuşak olmakla birlikte, yapısına kalsiyum karbonat tuzu-
nun katılması ile sertleşir.
Maltoz, nişasta, glikojen ve selüloz çek çeşit monomerden (glikoz); lak-

36. Selülozun, insanlar tarafından sindirileme- toz ve sükroz ise iki çeşit monomerden oluşur.
yip dışarıya atılmasına karşın sağlıklı bir
diyetin önemli bir parçası olmasının nedeni
Karbonhidratların Canlılar İçin Önemi:
aşağıdakilerden hangisiyle açıklanabilir?
A) Yapı biriminin glikoz molekülleri olması • Canlıların enerji üretimi amacıyla ilk sırada kullandıkları organik moleküllerdir.
B) Yapısında glikozidik bağlar içermesi • DNA, RNA, ATP ve hücre zarı gibi molekül ya da yapıların sentezinde kulla-
C) Küresel ölçekte en bol bulunan polisakkarit nılır.
olması
• Fazla alındığında yağa dönüşerek depolandığı için çok tüketilmesi şişman-
D) Uzun zincirli bir polisakkarit olması
lığa (obeziteye) sebep olabilir.
E) Sindirim kanalı duvarındaki hücrelerin mu-
kus salgılamasını uyarması • Fazla alınması insülin direncine sebep olarak şeker hastalığının (diyabet)
(2017 – YGS) gelişmesine neden olabilir.
• Az tüketilmesi halsizlik, yorgunluk ve baş dönmesine neden olabilir.

31 B 32 C 33 E
20
B. YAĞLAR (LİPİTLER)
Örnek Sorular
� Canlıların temel besinlerinden biri olan yağlar karbon (C), hidrojen (H) ve oksijen
37. Eşit sayıda karbon atomu içeren doymuş ve
(O) atomlarının birleşmesi ile oluşurlar. doymamış yağ asitlerinin,
� Bazı yağlarda fosfor (P) ve azot (N) gibi atomlar da bulunabilir. Ayrıca yağlarda- I. içerdikleri hidrojen atomu sayısı,
ki hidrojenin oksijene oranı karbonhidrat ve proteinlere göre daha yüksektir. II. bazı karbon atomları arasında çift bağ
içerme,

Yağlar, karbonhidrat ve proteinlerden daha fazla hidrojen atomu içerir. III. gliserol ile oluşturdukları bağ çeşidi
Bu yüzden solunumla parçalandıklarında daha fazla enerji açığa çıkar.
özelliklerinden hangilerinin farklı olması
beklenir?
� Diğer organik moleküllerden farklı olarak yağların ortak bir monomer çeşidi A) Yalnız II B) Yalnız III C) I ve II
yoktur. Bu moleküllerin en önemli ortak özelliği suda çözünmemeleri ya da çok D) I ve III E) II ve III
az çözünmeleridir. Yalnızca kloroform, benzen, eter ve aseton gibi organik çö-
zücülerde çözünürler.
� Biyolojik açıdan önemli olan yağlar; yağ asitleri, trigliseritler, fosfolipitler ve ste-
roitlerdir. 38. Aşağıdaki şemada, insan kanında gerekenden
fazla glikoz olması durumunda, glikozun dö-
nüştürüldüğü moleküller ve depolandığı yerler
1. Yağ Asitleri gösterilmiştir.
� Yağ asitleri uzunlukları ve karbon atomları arasındaki bağların tek ya da çift Buna göre, I ve II numaralı yerlere aşağıda-
Palme Yayınevi
olmasına göre doymuş ve doymamış yağ asitleri olmak üzere iki gruba ayrılır. kilerden hangisi gelmelidir?
Dönüştürüldüğü Depolanma
molekül yeri
a. Doymuş yağ asitleri Glikojen II
� Karbon atomları arasında tek bağ bulunan yağ asitlerine doymuş yağ asidi Glikoz
denir. Bu moleküllerdeki karbon atomları tamamen hidrojene doymuştur. Mo-

I Yağ doku
leküle, iskeleti bozulmadan hidrojen atomu eklenemez.
� Doymuş yağ asitleri çift bağ içermediğinden düz zincirler halindedir. Palmitik I II
asit ve stearik asit doymuş yağ asitlerine örnek olarak verilebilir. A) Yağ Karaciğer
B) Yağ Pankreas
O H H H H H H H H H H H H H H H C) Protein Pankreas
HO C C C C C C C C C C C C C C C C H D) Nişasta Kas
H H H H H H H H H H H H H H H E) Nişasta Karaciğer
Palmitik asit: Doymuş yağ asidi olduğundan karbon atomları arasında tekli bağlar (2014 – YGS)
bulunur ve düzdür.
b. Doymamış yağ asitleri 39. Karbonhidrat ve yağlar için,

I. enerji verici olarak kullanılma,
� Bazı karbon atomları arasında çift bağ bulunan yağ asitlerine doymamış yağ
II. glikozit bağı içerme,
asitleri denir. Bu moleküllerin karbon atomları hidrojene doymamıştır.
III. hücrenin yapısına katılma
� Doymamış yağ asitleri çift bağ içerdiğinden düz zincir yerine dallanmış bir yapı özelliklerinden hangileri ortaktır?
gösterir. Bazılarının yapısında bir çift bağ bulunurken (oleik asit), bazılarının ya-
A) Yalnız III B) I ve II C) I ve III
pısında iki çift bağ bulunur (linoleik asit).
34 E 35 B 36 E
21

H H H H H H
Örnek Sorular
C C C C C C H
40. 1 molekül trigliseritin yapısında bulunan, H C H H H H H
I. ester bağı, H C H
II. yağ asidi, O H H H H H H H C H
III. gliserol HO C C C C C C C C C
H H H H H H H H
sayıları arasındaki ilişki aşağıdakilerden
Linoleik asit : İki tane çift bağ içerir.
hangisinde verilmiştir?
A) I > II = III B) I = II > III

İnsan vücudunda sentezlenemeyip, besinlerle beraber alınması zorunlu
C) II > III > I D) II = III > I
olan yağ asitlerine temel (esansiyel) yağ asitleri denir. Omega 3 ve Omega 6
E) III > I > II
temel yağ asitleridir.
2. Trigliseritler (Nötr Yağlar)

� Canlılarda en fazla bulunan yağ çeşididir. Üç molekül yağ asidinin, bir molekül
gliserole (gliserin) ester bağları ile bağlanması sonucu oluşurlar. Bu reaksiyon
sırasında üç molekülde su açığa çıkar (dehidrasyon sentezi).
H O H O
H C OH HO C C15 H31 H C O C C15 H31 H2 O

O O
41. Bitkisel yağlar ile ilgili,
Palme Yayınevi
H C OH + HO C C15 H31 H C O C C15 H31 + H2 O

I. Hidrojene doyurularak margarinlere dö-
O O
nüşebilirler.
H C OH HO C C15 H31 H C O C C15 H31 H2 O
II. Oda sıcaklığında sıvı halde bulunurlar.
H H
III. Yapılarında doymamış yağ asitleri bulu-
nur. 1 Gliserol + 3 Yağ asiti 1 Yağ + 3 H2O
yargılarından hangileri doğrudur? Trigliserit (Nötr yağ) sentezi
A) Yalnız III B) I ve II C) I ve III � Nötral yağlar içerdikleri yağ asidi çeşidine göre doymuş ve doymamış yağlar
D) II ve III E) I, II ve III olmak üzere ikiye ayrılır.
a. Doymuş yağlar:
� Doymuş yağ asidi içeren yağlara doymuş yağlar denir.

� Bu yağlar hayvansal kaynaklı olup oda sıcaklığında katıdır.
� Tereyağı, kuyruk yağı ve iç yağı doymuş yağlardır.
b. Doymamış yağlar:
� Doymamış yağ asidi içeren yağlara doymamış yağlar denir.

� Bu yağlar bitkisel kaynaklı olup oda sıcaklığında sıvı halde bulunurlar.
� Ayçiçek yağı, mısır yağı, soya yağı ve zeytin yağı doymamış yağlardır.
42. Aşağıdaki organik bileşiklerden hangisi
canlıların vücudunda bulunan yağ çeşitle-
rinden biri değildir?
Bitkisel yağların karbon atomları arasındaki çift bağdan birinin koparılıp,
A) Kolesterol B) Trigliseritler
yerine hidrojen bağlanmasıyla margarinler elde edilir. Margarinler (trans yağlar)
halk arasında kötü olarak bilinen kolesterol (LDL) seviyesini artırır ve iyi olarak bili-
C) Kitin D) Fosfolipitler
nen kolesterol (HDL) seviyesini azaltırlar. Bu nedenle koroner kalp damar hastalık-
E) Steroitler
ları riskini artırırlar.
37 C 38 A 39 C
22
3. Fosfolipitler
Örnek Sorular
� Hücre zarının temel bileşenleridir. Proteinlerle beraber hücre zarını oluşturur-
43. Trigliserit hidrolizinin gerçekleştiği bir hüc-
lar. Trigliseritlerden farklı olarak 1 gliserol molekülüne iki yağ asiti bağlanmıştır. rede,
Gliserole bağlanan üçüncü grup ise negatif yüke sahip bir fosfat (PO4– ) ve azot
I. ester bağı,
içeren bir bazdan oluşur.
II. su,
� Bir fosfolipit molekülü suyu seven (hidrofilik) bir III. yağ asiti
Hidrofilik
baş ile suyu sevmeyen (hidrofobik) iki kuyruktan baş (Su seven)
yapılarından hangilerinin sayısı artar?
oluşur. Bu yüzden suya bırakılan fosfolipitler
kendiliğinden bir araya gelerek farklı yapılar
oluşturabilirler. Miseller ve hücre zarındaki çift Hidrofobik
tabakalı fosfolipitler bu duruma örnek olarak ve- kuyruklar
(suyu sevmeyen)
rilebilir.
Fosfolipid sembolü 44. Bir hayvan hücresinde gerçekleşen reaksiyo-
na bağlı olarak X ve Y maddelerinin miktarında
SU SU meydana gelen değişimler aşağıdaki grafikte
gösterilmiştir.
Hidrofilik
baş Madde miktarı
Y
Hidrofobik
kuyruk
Palme Yayınevi
X
Misel: Bir fosfolipit damlacığı olan Çift tabakalı fosfolipit: Hücre zarında bulu-
Zaman
miselin enine kesiti nan fosfolipitlerin dizilimi
X molekülü gliserol olduğuna göre Y,
I. yağ asiti,
4. Steroitler
II. trigliserit,
� Steroitlerin yapısında dört karbon halkası ve onlara bağlı halde çeşitli işlevsel III. fosfolipit
yan gruplar bulunur.
moleküllerinden hangileri olamaz?
� Hücre zarının yapısına katılarak, hücre zarının geçirgenliğini ve dayanıklılığını
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
artırır. Sinir hücrelerinin zarında yalıtımı sağlar.
D) I ve II E) I ve III
� Bazı hormonların yapısına katılır. Dişi eşey hormonu olan östrojen ile erkek eşey
hormonu olan testosteron steroit yapılıdır. Ayrıca böbrek üstü bezinin korteks
hormonları (kortizol ve aldosteron) da steroit yapılıdır.
� Vücut tarafından D vitamini yapımında kullanılır.
� Kolesterol hayvan hücrelerinin zar yapısına katılan bir steroit olup, bitkisel hüc- 45. Aşağıdakilerden hangisi yağlara ait bir özel-
relerde bulunmaz. lik değildir?
CH3 A) Bazı hormonlar steroit yapılıdır.

H3C
B) Fosfolipitler hücre zarının yapısına katılır.
CH3 CH3
C) Hayvansal yağlar katı, bitkisel yağlar sıvı-
dır.
CH3
D) Deri altında birikerek vücut sıcaklığını ko-
rurlar.
OH E) Enerji verici olarak kullanılamazlar.
Kolesterol: En önemli steroitlerden biridir. Hayvan hücrelerinin zar yapısına katılır. Omur-
40 B 41 E 42 C
galı hayvanlarda eşey hormonları dahil bir çok steroit kolesterol molekülünden sentezlenir.
23
Yağların Canlılar İçin Önemi

Örnek Sorular
• Enerji değeri çok yüksek olan moleküllerdir. İçerdikleri enerji miktarı protein
46. Birbirine bağlı çok sayıda benzer ya da özdeş
ve karbonhidratların verdiği enerji miktarının iki katı kadardır.
monomerden meydana gelmiş uzun molekül-
lere polimer denir. • Hücrelerde oksijenli solunumla parçalandıklarında bol miktarda enerji ile
Buna göre, aşağıdaki makromoleküllerden beraber metabolik su açığa çıkar. Bu yüzden kış uykusuna yatan hayvanlar
hangisi polimer değildir? (ayı), göçmen kuşlar (ördek) ve çöl hayvanları (deve) yağ depolar.
A) Kolesterol B) Kitin C) Glikojen • Hücrenin yapısına katılırlar. Hücre zarında glikolipit ve fosfolipit gibi yağlar
D) Selüloz E) Nişasta bulunur.
(2011 – LYS) • Steroitler hormon ve vitaminlerin yapısına katılarak düzenleyici görevi görür.
• Soğuk bölgelerde yaşayan hayvanlarda (balina ve kutup ayısı gibi) deri al-
tında birikerek ısı kaybını engeller.
• İç organların etrafında biriken yağlar, organları mekanik darbelere karşı ko-

rur.
47. Hücre zarında bulunan fosfolipitlerin dizilimi
aşağıda gösterildiği gibidir.
C. PROTEİNLER
SU
� Canlıların yapısına en fazla katılan organik moleküllerdir.
X

Y
Makromoleküller
Palme Yayınevi
Proteinler
(polipeptidler)
SU
Su
Bu şemayla ilgili,
I. Fosfolipitin X kısmı gliserol, Y kısmı yağ Diğer organik

asitlerinden oluşur. İyonlar ve küçük moleküller
moleküller
II. X kısmı hidrofobik, Y kısmı hidrofiliktir.
Canlıların yapısında en fazla bulunan molekül su; en fazla bulunan organik
III. Hücre zarındaki fosfolipitler çift sıralıdır.
molekül ise proteindir.
yargılarından hangileri doğrudur?
A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve III � Yapılarında karbon (C), hidrojen (H), oksijen (O) ve azot (N) atomları bulunur.
D) II ve III E) I, II ve III Bazı proteinlerde kükürt (S) ve fosfor (P) atomları da bulunabilir.
� Proteinler hücrenin yapı ve metabolik faaliyetlerinde görev aldığı gibi zorunlu

durumlarda enerji verici olarakda kullanılabilir.
� Proteinlerin temel yapı birimi amino asitlerdir. Bir amino asitin yapısında ami-
no grubu (NH2), karboksil grubu (COOH) ve radikal grup (R) bulunur. Radikal
48. Amino asitler ile ilgili, grubun farklı olması amino asitlerde çeşitliliğe neden olur. Canlılarda bulunan
I. Monomer yapılıdırlar. 20 çeşit amino asitin radikal grupları birbirinden farklıdır.
II. Tamamında azot bazılarında kükürt ato-
mu bulunur. H
III. Polimerleşme tepkimelerine katılabilirler. H O
N C C
ifadelerinden hangileri doğrudur? OH
H
A) Yalnız II B) I ve II C) I ve III Amino R Karboksil
grubu Radikal grubu
grup
43 A 44 A 45 E Amino asidin açık formülü
24

Tüm amino asitlerdeki amino ve karboksil grupları aynıdır. Radikal grup
Örnek Sorular
yerine 20 farklı molekül bağlandığından 20 çeşit amino asit oluşur.
49. A ve B proteinlerinin farklı yapıda olduğu bilin-
mektedir.

Tüm canlılarda 20 çeşit amino asit bulunur. Az sayıdaki bakteri türünde
Bu proteinlerin yapısına katılan amino asit-
22 çeşit amino asit bulunur.
lerin,
I. dizilişi,
H
H II. bağlanma biçimi,
H N C C O O H III. sayısı
R özelliklerinden hangilerinin farklı olması

beklenebilir?

NH D) II ve III E) I, II ve III
H CH3 CH2 OH CH2 OH CH2 SH
CH2
Glisin Alanin Serin Tirozin Sistein Tiriptofan
Amino asitlerin yapısı ve değişken gruplar 50. Aşağıda bir amino asit kısımları gösterilmiştir.
H
� Amino asitler, kuvvetli bazlar karşısında asit, kuvvetli asitler kaşısında baz gibi
davranırlar. Bu yüzden amfoter özellik gösterirler. Amino asitlerin bu özellikleri NH2 C COOH
sayesinde hücrelerdeki pH belirli sınırlar içinde tutulup homeostasinin devamı X R Z
sağlanır. Y
Palme Yayınevi
� Amino asitler arasında peptit bağları kurularak proteinler sentezlenir. Peptit Bu kısımlar ile ilgili,
bağları bir amino asitin amino grubu ile diğer amino asitin karboksil grubu ara- I. X amino, Z karboksil grubu olarak adlan-
sında su çıkışıyla oluşur (Dehidrasyon sentezi). dırılır.
II. Peptit bağı Y ve Z molekülleri arasında

Peptit bağı
kurulur.
H H H O H
H O H O Enzim H O III. Amino asitlerde çeşitliliğe neden olan kı-
N C C + N C C N C C N C C + H2O
H OH H OH sım Y'dir.
H OH
R R R H R
yargılarından hangileri yanlıştır?
Amino asit Amino asit Dipeptit
A) Yalnız II B) Yalnız III C) I ve II
İki amino asit arasında peptit bağının oluşumu D) I ve III E) II ve III
� İki amino asitin birleşmesi ile dipeptit, üç amino asitin birleşmesi ile tripeptit,
çok sayıdaki amino asitin birleşmesi ile polipeptit molekülü sentezlenir.
� Protein sentezi DNA'nın kontrolünde ribozom adı verilen organelde gerçekleşir. 51. 60 molekül amino asitin kullanıldığı,
Bu yüzden her canlının protein yapısı kendine özgüdür. Yakın akrabaların gene- I. dipeptit,
tik benzerlikleri fazla olduğundan, protein benzerlikleri de fazla olur. Bundan do- II. tripeptit,
layı akrabalar arasında yapılan doku ve organ nakillerinde başarı şansı fazladır.
III. protein
� Her proteinin amino asit dizilimi kendine özgüdür. Bazen bir amino asitin sırala-
sentezleri sırasında açığa çıkan su miktar-
madaki yerinin değişmesi proteinin yapısının değişmesine neden olur. Örneğin
ları arasındaki ilişki aşağıdakilerden hangi-
kırmızı kan hücrelerimizde bulunan hemoglobin proteinindeki altıncı amino asit
sinde doğru olarak verilmiştir?
olan glutamik asit yerine kalıtsal bir bozukluk sonucu valin amino asidi gelirse
A) I = II = III B) I > II > III
kırmızı kan hücrelerinin şekli değişir ve orak hücre hastalığı oluşur.
C) II > I > III D) III > II > I

Tüm canlılarda 20 çeşit amino asit bulunmasına rağmen canlılarda E) III > I = II
bulunan proteinler çeşitlilik gösterirler. Bunun nedeni protein yapısına katılan

amino asitlerin dizilişi, sayısı ve çeşidinin farklı olmasıdır. 46 A 47 C 48 E
25

Amino asitlerin bağlanma biçimi ile sentezin gerçekleştiği ribozomun
Örnek Sorular
protein çeşitliliğine etkisi yoktur.
52. Proteinler,
I. ribozom organelinde sentezlenme,
� Bitkiler protein sentezi için gerekli olan 20 çeşit amino asiti kendileri sentezle-
II. monomerleri arasında peptit bağı içer- yebilir. Ancak, insanlar ve diğer hayvanlar ihtiyaç duydukları amino asitlerden
me,
bazılarını kendileri üretirken, bazılarını besinlerle beraber hazır olarak almak
III. enzimlerin yapısına katılma
zorundadırlar. İnsanlarda vücutta üretilemeyip, besin yoluyla alınması zorunlu
özelliklerinden hangileri ile karbonhidrat ve olan amino asitlere temel (esansiyel) amino asitler denir.
yağlardan ayırt edilebilirler?
A) Yalnız II B) I ve II C) I ve III İnsanlarda on iki çeşit amino asit vücutta sentezlenebilir. Geriye kalan
D) II ve III E) I, II ve III sekiz çeşit amino asit temel amino asittir.
� Sıcaklık, pH, tuz derişimi ve basınç gibi etkenler protein yapısını bozar. Bu ola-
ya denatürasyon denir. Denatüre olan proteinlerde lifleri bir arada tutan bağlar
kopar ve lifler çözülür. Yumurtanın pişirilmesi denatürasyona örnek olarak verile-
bilir.
53. Karbon atomları işaretlenmiş glikoz mole- � Denatürasyon sonucu şekli bozulan protein artık biyolojik olarak aktif değildir.
külü verilen bir kobayın dokuları bu işlem- Eğer denatüre protein çözünmüş halde kalırsa, çevrenin fiziksel ve kimyasal
den 24 saat sonra incelendiğinde, dokular- koşulları normale döndüğünde genellikle renatüre olur.
Palme Yayınevi
da, aşağıdaki moleküllerden hangisinin ağır

karbon taşıması beklenmez?
atürasyon
A) Temel amino asitlerin Den
B) Gliserolün
C) Glikojenin
D) Yağ asitlerinin
E) Karbon dioksitin
(1998 – ÖSS) Normal protein Re
natürasyon Denatüre protein
Proteinlerin denatürasyonu ve renatürasyonu
� Proteinler primer, sekonder, tersiyer ve kuaterner olmak üzere dört farklı yapı-
da olabilir. Bunlardan ilk üçü tek bir polipeptit zincirinden oluşurken, kuaterner
proteinler iki ya da daha fazla polipeptit zincirinin birleşmesiyle oluşurlar.
54. Denatüre olmuş bir protein molekülü ile ilgili, � Primer Yapı: Düz polipeptit zincirlerinden oluşur. Zincirdeki amino asitlerden
I. Biyolojik olarak aktif değildir. bir tanesinin değişmesi bile proteinin görev yapamamasına neden olabilir.
II. Hidrolizi sonucu amino asit oluşamaz. � Sekonder Yapı: Polipeptit zincirinin sarmal şekilde kıvrılmasıyla oluşur. Se-
III. Besin olarak tüketilmesi canlıya fayda konder yapıda bulunan hidrojen bağları sarmal yapının oluşmasını sağlar.
sağlamaz.
� Tersiyer Yapı: Tersiyer yapıdaki proteinlerde hidrojen bağları ile beraber disül-
yargılarından hangileri doğru değildir? fid köprüleri (S–S) bulunur. Bu bağlarla beraber protein kendine özgü bir şekil
A) Yalnız II B) I ve II C) I ve III kazanır.
� Kuaterner Yapı: Diğer yapılardan farklı olarak iki ya da daha fazla polipeptit
(2013 – YGS)
molekülünün birleşmesi ile oluşur. Kollojen proteini üç polipeptit zincirinden
oluşurken, hemoglobinde dört polipeptit zinciri vardır.
49 C 50 A 51 D
26
� Proteinlerin Canlılar İçin Önemi:

• Enzim ve hormon gibi metabolik olayları düzenleyen moleküllerin yapısına
Örnek Sorular
katılırlar. 55. Amino asitlerin açık formülünü gösteren aşağı-
daki şemada, moleküldeki kimyasal bağlardan
• Vücutta bağışıklığın sağlanmasında görev yaparlar. Akyuvarlarımızın ürettiği
beş tanesi numaralandırılmıştır.
antikorlar protein yapılıdır.
R(Değişken grup)
• Vücudumuzda yapıya en fazla katılan organik moleküller proteinlerdir. Bu
1 2 5
nedenle dokuların onarımında da proteinler kullanılır. H — N — C — C — OH
3 4
• Solunum gazlarının taşınmasında görev alırlar. Alyuvarlarımızda bulunan H H O
hemoglobin protein yapılı bir moleküldür. Bu molekül kanın gaz taşıma ka- Buna göre, bir protein molekülü sentezle-
pasitesini artırdığı gibi kana kırmızı rengini de verir. nirken iki amino asit, hangi numarayla gös-
• Kanın pıhtılaşmasında görev alırlar. Pıhtılaşma reaksiyonlarında görev alan terilen yerlerden birbirine bağlanır?
protrombin ve fibrinojen molekülleri protein yapılıdır. Birinci İkinci
amino asit amino asit
• Kanın plazma kısmında bulunan albümin ve globulin proteinleri kanın ozmo-
A) 1 4
tik basıncını oluşturarak kan ve doku hücreleri arasında madde alış verişini
B) 2 3
düzenler.
C) 3 5
• Kas kasılmasında görev yaparlar. D) 4 2
• Uzun süreli açlıklarda karbonhidrat ve yağ depolarının tükenmesi durumun- E) 5 1
da enerji kaynağı olarak kullanılırlar. (2014 – LYS)
• Proteinler insan vücudunda depo edilemez.
Palme Yayınevi
Besinlerle yeterli miktarda alınmadığında ortaya çıkan protein yeter- 56. Aşağıdaki organik molekül çiftlerinden han-
sizliğinin belirtileri şunlardır: gilerinin yapı taşı benzerdir?
• Enzim ve hormon üretiminin yavaşlamasına bağlı olarak bir çok metabolik A) Glikojen — Kolesterol
olay aksar ve büyüme bozuklukları oluşur. B) Glikojen — Nişasta
• Bağışıklık sistemi zayıflar. Alyuvar yapımı aksadığından kansızlık oluşur. C) İnsülin — Kolesterol
• Zihinsel gelişim yavaşlar. Yaralar geç iyileşir. D) İnsülin — Glikojen
• Doku hücreleri arasında sıvı birikimi olur (ödem). Kas zayıflaması görülür. E) İnsülin — Nişasta
(2013 – YGS)

57. Aşağıda insan vücudunda sentezlenen tripep-
• Eşit miktarlarının içeriği enerji miktarı : Yağ > Protein > Karbonhidrat tit, trisakkarit ve trigliserit organik molekülleri-
• Hücrede enerji için kullanım sırası : Karbonhidrat – Yağ – Protein nin sentezleri şematize edilmiştir.
• Hayvan hücrelerinde yapıya katılım miktarı : Protein > Yağ > Karbonhidrat I. + + — — Tripeptit
II. + + — — Trisakkarit

Karbonhidrat, yağ ve protein moleküllerinin monomerlerinin oksijenli
solunumla parçalanmaları sırasında yan ürün olarak karbondioksit ve su açığa III. + Trigliserit
çıkar. Protein monomerlerinin oksijenli solunumla parçalanması sırasında bun-

lara ek olarak amonyak (NH3) açığa çıkar. Bunların sentezlenmeleri sırasında açığa çı-
kan su molekülü sayılarının kıyaslanmasıyla
ilgili olarak aşağıdakilerden hangisi doğru-
D. ENZİMLER dur?
� Hücrelerdeki metabolik olayların gerçekleşebilmesi için tepkimeye girecek mo- A) I = II = III B) I = II > III C) I = II < III
D) I > II = III E)I < II = III
leküllerin aktifleşmesi ve belirli bir enerji düzeyine ulaşması gerekir. Kimyasal
(2016 – YGS)
bir tepkimenin başlaması için gerekli olan minimum enerji miktarına aktivasyon
enerjisi adı verilir.
52 E 53 A 54 D
27
� Kimyasal tepkimelerde moleküller birbirlerine çarparak reaksiyona girerler. Bu

Örnek Sorular yüzden sıcaklığın artırılması reaksiyona giren moleküllerin kinetik enerjilerini ar-
58. Bir proteinin, yüksek sıcaklıkta, düşük pH ko- tırdığından aktivasyon enerjisi daha çabuk aşılır ve reaksiyon hızlanır. Bu yön-
şulunda ya da çeşitli kimyasal maddelerin bu-
tem hücrelerde kullanılamaz. Çünkü sıcaklığın artması hücre yapısını oluşturan
lunduğu ortamda, üç boyutlu yapısı bozulmuş,
proteinlerin bozulmasına neden olur ve hücre zarar görür.
ancak bu durumdan peptit bağları etkilenme-
miştir.
� Bu yüzden hücreler kimyasal tepkimeleri hızlandırmak için katalizör adı veri-
Üç boyutlu yapısı bozulmuş bu proteinle il-
len maddeleri kullanırlar. Katalizör varlığında ilgili moleküller fazla ısıya gerek
gili olarak,
I. Birincil yapısı etkilenmemiştir. duyulmadan tepkimeye girebilirler. Katalizörler reaksiyonu hızlandırdığı gibi re-
II. Aminoasitlerin dizilimi bozulmuştur. aksiyon sonunda yapısal bir değişime de uğramaz. Canlı hücrelerde kullanılan
III. İşlev yapamaz konuma gelmiştir. katalizörlere enzim denir.
yargılarından hangilerine ulaşılabilir?
A) Yalnız III B) Yalnız I C) II ve III
Enzimler aktivasyon enerjisini düşürerek reaksiyon hızını artıran biyolo-
D) I ve III E) Yalnız II
(2011 – YGS) jik katalizörlerdir.
59.
Aktivasyon a) Enzimsiz b) Enzimli
enerjisi X reaksiyonu
Sükraz
Y reaksiyonu
Sükroz glikoz + fruktoz
Enzim Sükroz glikoz + fruktoz
yokken
Palme Yayınevi
gerekli Enzim varken

aktivasyon gerekli
enerjisi aktivasyon
Reaksiyonun enerjisi
ilerlemesi
Enzim kullanılmadığı zaman sükrozun glikoz ve Sükraz enzimi kullanıldığında
Aynı miktar ve çeşitteki substrat ile başla- fruktoza parçalanması için gerekli olan aktivasyon aktivasyon enerjisi azaldığından
enerjisi fazla olup reaksiyon yavaş gerçekleşir. sükrozun parçalanması daha hızlı olur.
yan X ve Y reaksiyonlarına ait yukarıdaki
grafikle ilgili,
I. X reaksiyonu enzim denetimli olarak ger-
çekleşmiştir.
II. Y reaksiyonunun tamamlanma süresi X 1. Enzimlerin Yapısı
reaksiyonundan daha kısadır.
III. X reaksiyonunda aktivasyon için harcanan
� Enzimler protein yapılı organik moleküllerdir. DNA'daki kalıtsal bilgiye (gen)
ATP miktarı, Y reaksiyonundan çoktur. göre sadece canlı hücrelerde sentezlenirler.
yorumlarından hangileri doğru değildir?
A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II � Enzimler yapısına göre basit ve bileşik enzimler olarak ikiye ayrılırlar.
� Basit enzimler: Sadece proteinden meydana gelir. Metabolik aktivite için yar-
dımcı bir kısma gerek duymaz. Pepsin ve üreaz bu tür enzimlerdir.
60. Bileşik bir enzimin yapısında,
I. vitamin, � Bileşik enzimler: Protein ve yardımcı kısımdan oluşurlar. Proteinden oluşan
II. protein, kısım apoenzim adını alırken, yardımcı kısım kofaktör olarak adlandırılır. Ko-
III. mineral faktör organik ya da inorganik yapılı olabilir.
moleküllerinden hangileri kesin olarak bu-
� Enzim aktivitesinde görev yapan Fe+2, Mg+2 ve Zn+2 gibi iyonlar inorganik
lunur?
kofaktörlerdir. Kofaktörler organik yapılı ise koenzim adını alır. B grubu vita-
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
minlerin çoğu koenzim olarak görev yapar.
55 E 56 B 57 C
28
Enzimler
Örnek Sorular
Basit enzimler Bileşik enzimler 61. Bir hayvan hücresinde, enzim sentezi sonu-
cunda aşağıdaki moleküllerden hangisinin
miktarı artar?
Protein + Mineral Protein + Vitamin
14243 A) ATP B) tRNA
Apoenzim Kofaktör Apoenzim Koenzim
C) Aminoasit D) mRNA
Holoenzim Holoenzim E) Su
(2005 – ÖSS)
� Bileşik enzimlerde apoenzim etki edeceği maddeyi (substrat) belirlerken, koen-
zim ya da kofaktör kısmı enzimlerin esas iş yapan bölümünü oluşturur. Bu kısım
enzimin protein olan bölümünden daha küçüktür.
Substrat
+
Vitamin (koenzim)
Protein (apoenzim) 62. Enzimlerle ilgili olan,
Holoenzim (tam enzim)
Apoenzim ve koenzim birleşerek holoenzimi oluşturur. I. apoenzim,
� Besinlerle beraber yeterli oranda vitamin ya da mineral alınmazsa, bazı en- II. koenzim,
Palme Yayınevi
zimler iş göremeyeceğinden metabolik aksaklıklar sonucunda bazı hastalıklar III. holoenzim
ortaya çıkar. yapılarından hangilerinde peptit bağları bu-
lunur?
Bir apoenzim, belirli bir koenzim ya da kofaktörle çalışır. Fakat bir ko-
enzim ya da kofaktör birden fazla apoenzimle çalışabilir. Bu nedenle hücrelerde D) II ve III E) I, II ve III
bulunan apoenzim çeşidi, koenzim ya da kofaktör çeşidinden fazladır.
2. Enzimlerin Özellikleri
1. Enzimlerin etkilediği maddeye substrat denir.
2. Enzim molekülünün sadece belirli bir kısmı substrata bağlanır. Aktif bölge
olarak adlandırılan bu kısım, apoenzim kısmındaki bir cep ya da oluk görünü-
63. Proteinlerle ilgili aşağıdaki ifadelerden han-
mündedir. Enzimin hangi substrata etki edeceği aktif bölgenin özgün şekli ile gisi yanlıştır?
belirlenir. A) Canlılarda yapı malzemesi olarak kullanılır-
lar.
3. Enzim ve substrat arasında anahtar – kilit uyumu vardır. Bu yüzden her en-
B) Temel yapı birimleri amino asitlerdir.
zim, belirli bir substrata etki edebilir. Enzim substratına geçici olarak aktif böl-
C) Amino asit dizilimleri DNA tarafından belir-
geden bağlanır ve enzim – substrat kompleksi (ES) oluşur. Enzimin etkisi ile
lenir.
substrat ürüne dönüşür. Enzim hiç bir değişikliğe uğramadan reaksiyondan
D) Amino asit dizilimleri, canlıların akrabalık
ayrılır. durumlarını belirlemede kullanılabilir.
E) Canlılarda işlev gören tüm enzimlerin yapı-

E S ES E sı sadece proteinlerden oluşmuştur.
+ M+N +
Enzim Substrat Enzim – substrat Ürün Enzim
(2013 – LYS)
kompleksi
58 D 59 A 60 B
29
4
Aktif
Örnek Sorular Substrat bölge
Ürün
64. Aşağıdakilerden hangisi bütün enzimler için 1 2 3 5
ortak bir özellik değildir?
A) Reaksiyonu hızlandırma
Enzim Enzim - substrat
B) Ürün yapısına katılmama
kompleksi
C) Aktivasyon enerjisini düşürme
Enzimin etki mekanizması: (1) Substrat enzimin aktif bölgesine geçici olarak bağla-
D) Reaksiyonu çift yönlü katalizleme nır ve (2) enzim – substrat kompleksi oluşur. (3) Substrat ürüne dönüşür ve (4) ürün
E) Substratı ürüne dönüştürme reaksiyondan ayrılır. (5) Enzim hiç bir değişikliğe uğramaz.
4. Enzimler hiçbir değişime uğramadan reaksiyonlardan ayrılır. Bu nedenle aynı

reaksiyon çeşidinde defalarca kullanılabilirler. Yapısı bozulan enzimler parçala-
nır ve yeniden sentezlenir.
5. Enzimler genelde belirli bir reaksiyona özgüdür. Bu nedenle her hücrede tepki-
me çeşidi kadar enzim çeşidi bulunur.
6. Enzimlerin çoğu tersinirdir. Reaksiyonları çift yönlü gerçekleştirirler. Alyuvar
65. Hücrede gerçekleşen biyokimyasal olaylar-
la ilgili,
hücrelerimizde karbondioksit taşınımında görev alan karbonik anhidraz enzimi
tersinir çalışan enzimlere örnektir.
I. Hücre içi enerji üreten reaksiyonların
başlaması için enerji gerekir.
Karbonik anhidraz
II. Metabolik bir yolda yer alan enzimler bir- CO 2 + H 2 O H 2 CO 3
birini izleyerek işlev görür.
Palme Yayınevi
III. Reaksiyonun başlaması için enzimin bu- Sindirim enzimleri tersinir değildir. Reaksiyonları tek yönlü gerçekleşti-
lunması her zaman yeterlidir.
rirler.
açıklamalarından hangileri doğrudur?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II 7. Enzimler hücrede üretilir. Hücre içinde ve hücre dışında çalışabilir.
D) I ve III E) II ve III 8. Enzimler çok hızlı çalışır. İnsan vücudunda hücresel solunum sonucu zehirli bir
(2006 – ÖSS FEN-1) molekül olan hidrojen peroksit (H2O2) oluşur. Karaciğer hücrelerinde katalaz
enziminin varlığında saniyede beş milyon H2O2 , su ve oksijene parçalanabilir.
Katalaz enziminin yokluğunda aynı miktarda H2O2' nin parçalanması üç yüz yıl
sürer.
Katalaz
H2O2 H 2 O + 1/2O 2
9. Enzimler genel olarak hücrelerde takım halinde çalışırlar. Bir enzimin ürünü di-
ğer enzimin substratı olabilir. İnsanlarda nişasta sindiriminde amilaz ve maltaz
66. Enzimler ilgili, enzimleri takım halinde çalışır.
I. Bir apoenzim birden fazla koenzimle ça-
lışabilir.
Amilaz
Niflasta + H 2 O Maltoz + Dekstrin
II. Enzimin yardımcı kısmı olan kofaktör >
Ür ü n
inorganik yapılı olamaz.
Maltaz
Maltoz + H 2 O Glikoz + Glikoz
III. Hücre dışında substratla birleşemezler. >
Substrat
A) Yalnız II B) I ve II C) I ve III 10. Takım halinde çalışan enzimlerin aktiviteleri geri beslenme mekanizması ile de-
D) II ve III E) I, II ve III netlenir. Miktarı yeterli düzeye ulaşan son ürün ilk enzime bağlanarak tepkimeyi
durdurur (son ürünün inhibitör etkisi). Hücrede son ürün tükendiğinde takımda-
61 E 62 C 63 E
ki enzimler yeniden çalışmaya başlar.
30
Ara ürün Ara ürün Son

Substrat ürün Örnek Sorular
A B
Enzim 1 Enzim 2 Enzim 3 67. Sükroz ve sükraz moleküllerinin bulunduğu
Son bir deney tüpünün sıcaklığı kadameli olarak
ürün
0°C'den 60°C'ye çıkarılıyor.
Bu süreçle deney tüpünde,
Geri bildirim
I. glikoz miktarı,
Geri bildirim mekanizması : Takım halinde çalışan enzimlerde miktarı belirli bir dü-
II. tepkime hızı,
zeye gelen son ürün, ilk enzime bağlanarak substratla tepkimeye girmesini engeller
ve tepkime durur. III. sükroz miktarı
niceliklerinden hangileri önce artar sonra
11. Aktif enzimler substratın sonuna –az eki getirilerek adlandırılır (maltaz, lipaz, azalır?
peptidaz gibi). Pasif enzimler genel olarak –jen ekiyle biter (pepsinojen, tripsi- A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
nojen gibi). D) I ve III E) II ve III
12. Enzimler genlerin kontrolünde sentezlenirler. Genin mutasyona uğraması, ilgili

enzimin sentezini engeller. 68. Laktaz Maltaz Laktaz
3. Enzimlerin Çalışmasını Etkileyen Faktörler

a. Sıcaklık: Laktoz Laktoz Laktoz
� Enzimler protein yapılı olduklarından, ortamdaki sıcaklık değişimlerinden etkile-

30 °C 30 °C 60 °C
nirler. Enzimin en iyi çalışabileceği sıcaklığa optimum sıcaklık denir. Enzimler I II III
genelde 30–40°C arasında maksimum etkinlik gösterirler (İnsanda optimum sı-
Palme Yayınevi
Yukarıdaki gibi hazırlanan üç deney tüpünden
caklık 37°C dir). hangilerinde glikoz oluşması beklenmez?
Tepkime hızı
69. Aşağıdaki grafikte, X ve Y enzimlerinin çalıştığı

sıcaklık aralıkları gösterilmiştir.
20 40
Sıcaklık (°C)
Tepkime hızı →
X Y
� Bir enzimatik tepkimenin hızı belirli bir noktaya kadar, artan sıcaklığa bağlı ola-
rak artar. Bunun nedeni sıcaklık artışından dolayı, substratların hızlı hareket
etmesi ve enzimin aktif bölgesi ile daha sık çarpışmasıdır.
0 20 40 60 80 100
Sıcaklık (°C) →
� Ancak belirli bir sıcaklığın üzerine çıkıldığında enzimler denatüre olduğundan
(aktif bölgenin şekli bozulur), enzimatik tepkimenin hızı aniden düşer. Yüksek Bu grafiğe göre,
sıcaklıkta (55–60°C) enzimlerin yapısı bozulduğundan, sıcaklık normale dönse I. X enzimi endotermik, yani vücudunu be-
de enzimler çalışamaz. lirli bir sıcaklıkta tutması zorunlu bir can-
lıya ait olabilir.
� Optimumdan düşük sıcaklıklarda enzimin etkinliği azalır, fakat yapısı bozulmaz.
II. Y enzimi termofilik, yani sıcaklık artışına
Bu durumda sıcaklığın belirli bir dereceye kadar artırılması enzimatik tepkime-
toleranslı bir canlıya ait olabilir.
nin hızını da artırır.
III. X ve Y enzimlerini taşıyan iki farklı canlı
b. pH derecesi: aynı yaşam alanını kesinlikle paylaşamaz.
� Her enzimin optimum bir pH' sı vardır. Bir çok enzimin optimal pH değeri 7
civarındadır. Bazı enzimler asidik, bazıları ise bazik ortamda optimal aktivite
gösterebilirler. D) II ve III E) I, II ve III
(2015 – YGS)
� Örneğin midede protein sindiriminde görev alan pepsin enzimi pH = 2' de yani
64 D 65 C 66 E
31
asidik ortamda iyi çalışır. İnce bağırsakta protein sindiriminde görev alan tripsin
Örnek Sorular enzimi ise pH = 8,5' ta yani bazik ortamda iyi çalışır.
70. Aşağıda enzimatik bir tepkimenin şeması ve-
rilmiştir.
Pepsin Amilaz Tripsin
Tepkime hızı
E3 E5
P R
E1 E2
S L N
E4 T
0 7 11
pH
Bu şemayla ilgili,
I. S molekülünün, R molekülüne dönüşe-

Ortamın pH' ındaki ani değişimler enzimlerin denatürasyonuna neden
bilmesi için en az beş çeşit enzim gere-
kir. olabilir.
II. Enzim 3'ün ürünü E4'ün substratıdır.
c. Enzim yoğunluğu:
III. Enzim 2'nin sentezinden sorumlu genin
mutasyona uğraması, hücrede L molekü- � Sıcaklık ve pH değerlerinin optimum olduğu ortamda yeterli substrat varsa en-
lünün birikimine neden olur.
zim yoğunluğu arttıkça tepkime hızı da artar.
ifadelerinden hangileri doğru değildir?
Tepkime hızı
Palme Yayınevi
Enzim yoğunluğu
� Karaciğerde üretilen katalaz enzimi zehirli bir molekülü olan hidrojen peroksiti
aşağıdaki tepkime ile parçalayarak zehirsiz hale getirir.
Katalaz
H2O2 H 2 O + 1/2O 2
71. � H2O2 bulunan bir deney tüpüne karaciğer hücrelerinin ezilerek konulması tep-
Parça Haşlanmış Kıyılmış
karaciğer karaciğer karaciğer kime hızını artırır. Bunun nedeni karaciğer hücreleri ezildikçe deney tüpüne ge-
çen katalaz enzimi miktarının artmasıdır.
H2O2 H2O2 H2O2

Ortamdaki substrat miktarı sınırlı ise enzim yoğunluğu artsa bile reak-
siyon bir süre devam eder daha sonra durur. Bunun nedeni ortamda substratın
I II III
kalmamasıdır.
Karaciğerde bulunan katalaz enzimi zehirli bir
madde olan hidrojen peroksiti (H2O2), d. Substrat yoğunluğu:
Katalaz 1
H2 O2 H2 O + O2 � Enzim miktarının sabit tutulduğu bir ortamda substrat yoğunluğu arttıkça re-
2
reaksiyonu ile parçalayıp su ve oksijen oluştu- aksiyon hızı maksimum bir değere ulaştıktan sonra sabit kalır. Bunun nedeni
rur. enzimlerin substrata doymasıdır.
Buna göre yukarıdaki deney tüplerinden
hangilerinde oksijen çıkışı meydana gelir?
Tepkime hızı
67 B 68 E 69 B
Substrat yoğunluğu
32
e. Substrat yüzeyi:
Örnek Sorular
� Enzimler substratı dış yüzeylerinden başlayarak etkiler. Bu sebeple substratın 72. Aşağıdaki değişimlerden hangisi enzimatik
yüzey alanı arttıkça enzim etkinliği de artar ve tepkime hızlanır. Ağızda uzun bir reaksiyonun hızını diğerlerinden farklı
süre çiğnenen besinlerin sindiriminin daha kısa sürede tamamlaması bu yüz- olarak etkiler?
dendir. A) Ortama inhibitör madde ilavesi
B) Sıcaklığın optimum değerin üzerine çıkarıl-

ması
C) Ortamdaki su yoğunuğun %15'in altına

Tepkime hızı
düşürülmesi
D) Oluşan son ürünlerin ortamdan uzaklaştırıl-

ması
Substrat yüzeyi E) Asidik ortamda çalışan bir enzimin, bulun-

duğu deney tüpüne baz ilavesi
f. Su:
� Enzimlerin etkinlik gösterebilmeleri için ortamda belirli bir oranda suyun bulun- 73. Aşağıdaki grafikte içinde sabit miktarda enzim
ması gerekir. Genellikle su yoğunluğunun %15'in altında olduğu ortamlarda bulunan bir deney tüpündeki tepkime hızının X
enzimler görev yapamaz. faktörüne bağlı değişimi gösterilmiştir.
Tepkime hızı
Annelerimizin besinleri kurutarak saklaması ve reçellerin uzun süre bo-
Palme Yayınevi
zulmadan kalabilmeleri su yoğunluğu ile ilgilidir. Bu yöntemlerle su yoğunluğu
%15 in altına düştüğünden mikroorganizmaların çürümeye neden olan enzimleri

X
iş göremez. Böylece besinler uzun süre bozulmadan saklanabilir. Buna göre X yerine,
I. ortam sıcaklığı,
II. subsrat miktarı,

g. Kimyasal maddelerin etkisi:
III. inhibitör madde miktarı
� Enzimlerin etkinliğini artıran maddelere aktivatör adı verilir. Aktivatör kimyasal değişkenlerden hangileri yazılabilir?
bir madde ya da başka bir enzim olabilir. Kalsiyum ve magnezyum gibi bazı A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
iyonlar aktivatör maddelere örnektir. D) I ve II E) II ve III
� Enzim etkinliğini azaltan ya da durduran maddelere inhibitör adı verilir. Siya-

74. Hücrede, enzimlerle gerçekleşen belirli bir
nür, kurşun ve cıva gibi ağır metal iyonları inhibitör maddelerdir. İnhibitör mad- tepkimenin hızı ve belirli bir zaman aralığın-
deler ikiye ayrılır. da elde edilen ürün miktarı,
I. inhibitör madde miktarı,

� Kompetitif inhibitörler doğrudan enzimin aktif bölgesine bağlanarak enzim ve
II. enzim-substrat bileşiği derişimi,
substratın birleşmesini engeller.
III. reaksiyon için gerekli aktivasyon enerjisi
� Kompetitif olmayan inhibitörler enzimin başka bir bölgesine bağlanıp aktif miktarı
bölgenin şeklinin değişmesine neden olarak enzimlerin substrata bağlanmasını özelliklerinden hangilerine bağlı olarak de-
ğişir?
engeller.
D) I ve III E) I, II ve III
(2009 – ÖSS FEN-1)
70 D 71 C
33
� Aşağıda kompetitif ve kompetitif olmayan inhibitörlerin etki mekanizmaları ve-

Örnek Sorular rilmiştir.
75. Kompetitif ve kompetitif olmayan inhibitör-
(a) Normal bağlanma (b) Kompetitif inhibisyon (c) Kompetitif olmayan inhibisyon
ler için,
Kompetitif olmayan bir inhibitör
enzime aktif bölge dışındaki bir
I. enzimin aktif yüzeyine bağlanma,
kısımdan bağlanır ve enzimin
Kompetitif inhibitör biçimini değiştirir. Bu
II. enzim-substrat kompleksinin oluşmasını durumda substrat bağlansa
Bir substrat normal substratı taklit eder
engelleme, olarak enzim aktif ve aktif bölge için bile, aktif bölge daha az
bölgesine bağlanır. onunla rekabete girer. etkinlikle çalışır.
III. enzimin aktif yüzeyinde şekil değişikliği-
ne neden olma
özelliklerinden hangileri ortaktır? Substrat

Aktif bölge
D) I ve II E) II ve III Kompetitif
inhibitör
Enzim
Kompetitif olmayan inhibitör
(a) Substrat normal olarak (b) Kompetitif inhibitör substratı (c) Kompetitif olmayan inhibitör
enzimin aktif bölgesine taklit ederek enzimin aktif enzimin başka bir bölgesine
bağlanır. bölgesine bağlanır. bağlanıp, aktif bölgenin şeklini
değiştirir.
E. HORMONLAR
Palme Yayınevi
� Belirli hücre tiplerinden salgılanan ve hedef hücrelerde düzenleyici etki göste-

ren organik moleküllerdir. Genelde protein yapılıdırlar. Bazıları ise amino asit ya
76. Vitaminler,
da steroit yapılı olabilir.
I. sindirime uğramama,
� Bitkilerde büyüme, tohumun çimlenmesi, yaprak ve meyve oluşumu gibi olay-
II. enzimlerin yapısına katılma,
ları denetlerler. Hayvanlarda özel bezler tarafından üretilen hormonlar kan yo-
III. organik yapılı olma luyla hedef organa taşınır ve büyüme, gelişme ve üreme gibi metabolik faaliyet-
özelliklerinden hangileri ile minerallerden leri düzenlediğinden canlılar için çok önemlidir.
ayırt edilebilirler? � Az ya da çok salgılanmaları durumunda bazı hastalıklar ortaya çıkar. Örneğin
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III büyüme hormonu az salgılanan bir çocukta cücelik, çok salgılanan bir çocukta
D) I ve II E) II ve III ise devlik oluşur.
F. VİTAMİNLER
� Vücudumuzda düzenleyici olarak görev yapan ve hastalıklara karşı direncimizi
artıran organik moleküllerdir. Küçük yapılı olduklarından sindirime uğramadan
hücre zarından geçebilirler.
� Organik yapılı olmalarına rağmen enerji kaynağı olarak kullanılmazlar. Büyük
bir bölümü enzimlerin yardımcı kısmı olan koenzim olarak görev yapar. Protein,
karbonhidrat ve yağ gibi organik moleküller hücre yapısına katılırken vitaminler
hücre yapısına katılmazlar.
� Bitkiler ihtiyaç duydukları vitaminleri sentezleyebilirler. Hayvanlar ise vitamin
77. Aşağıdaki moleküllerden hangisi koenzim
ihtiyaçlarını yedikleri besinlerden karşılarlar. Bazı vitaminler provitamin olarak
olarak görev yapar?
alınıp karaciğer, bağırsak ya da deride, vücudun kullanabileceği vitaminlere
A) ATP B) B1 vitamini C) DNA dönüştürülür.
D) RNA E) Gliserol
İnsanlarda bazı vitaminler provitamin halinde alınır ve vücutta dönü-
(2016 — YGS)
şüm reaksiyonları ile üretilir. Örneğin havuçta bol miktarda bulunan karoten ka-
raciğerde A vitaminine dönüşür. Kolesterol ise deride güneş ışığı ile aktifleşerek
72 D 73 B 74 C
D vitamini oluşur.
34
İnsanlarda K ve B grubundaki bazı vitaminler kalın bağırsağımızda ya-

Örnek Sorular
şayan mutualist bakteriler tarafından üretilir.
78. A ve D vitaminleri için,
I. organik yapılı olma,
Birçok vitamin koenzim olarak kullanıldığından, vücuttaki vitamin ek-
II. vücuda provitamin olarak alınma,
sikliğinde bazı enzimler görev yapamaz. Buna bağlı olarak bireyde bazı meta-
III. yağda çözünme
bolik aksaklıklar ve hastalıklar ortaya çıkar.
Vitaminler yağda ve suda çözünen vitaminler olmak üzere iki grupta incelenir. A) Yalnız III B) I ve II C) I ve III
� a. Yağda çözünen vitaminler: D) II ve III E) I, II ve III
• A, D, E ve K vitaminleri yağda çözünen vitaminlerdir.
• Fazlası karaciğerde depolanır. Bu nedenle eksiklik belirtileri geç görülür.
• Aşırı miktarda alınmaları zehirlenmeye neden olabilir.
• Besinlerle alınan yağ miktarı yeterli olmazsa, bu vitaminlerin emilim oranı

azalır.
� b. Suda çözünen vitaminler: 79. Vitaminlerle ilgili,

I. Yağda çözünen vitaminler vücutta depo-
• C vitamini ile B grubu (B1, B2, B3, B5, B6, B7, B9, B12) vitaminleri suda
lanabildiklerinden fazla miktarda alındık-
çözünen vitaminlerdir.
larında olumsuz bir etki göstermezler.
• Fazlası genelde depo edilemediğinden idrarla atılır. Bu nedenle günlük ola- II. Bazı vitaminler koenzim olarak işlev gö-
Palme Yayınevi
rak alınmalıdır. rebilirler.
• Vücutta depolanamadığı için eksiklik belirtileri çabuk ortaya çıkar. III. Vücutta enerji depoları tükendiğinde vi-
taminler, enerji elde etmek için kullanıla-
A Vitamini bilirler.
� İhtiyacımız olan A vitaminini besinlerle doğrudan ya da karoten olarak alırız. IV. Bütün canlılar, ihtiyaç duydukları vita-
Karoten karaciğerde A vitaminine dönüştürülüp kana verilir. Görme olayında minleri sentezleyebilirler.
etkili olan maddelerin yapısına katılır. Bu nedenle eksikliğinde gece körlüğü V. Öncül madde olarak alınan bazı vitamin-
ortaya çıkar. Hücre yenilenmesi, mikroorganizmalara karşı direnç sağlanması ler vücutta aktifleştirilebilirler.
ve cildimizin güneşin zararlı ışınlarından korunması için gereklidir. ifadelerinden hangileri doğrudur?
� Hayvansal besinlerden balık yağında, süt, peynir ve tereyağında, bitkisel besin- A) I ve IV B) II ve V C) III ve IV
lerden havuç, domates ve kayısı gibi sebze ve meyvelerde bulunur. D) III ve V E) IV ve V
D Vitamini (2013 — LYS)
� Besinlerle alınan kolesterolden güneş ışığı yardımıyla deri altı hücrelerinde sen-
tezlenir. Kalsiyum ve fosforun ince bağırsaktan emilmesini hızlandırır. Kalsitonin
hormonu ile beraber kandaki kalsiyumun kemiklere geçmesi ve depolanmasını
düzenleyerek kemiklerin sertleşmesini sağlar.
� Büyüme döneminde D vitamininin yeterince alınmaması kemiklerin gerekli

oranda sertleşmemesine ve raşitizm hastalığının ortaya çıkmasına neden olur.
Ergin dönemde yetersiz alınımı sonucu kemik erimesine neden olan osteopo-
roz ve kemik yumuşamasına neden olan osteomalazi hastalıkları oluşur. Balık 80. Aşağıdaki vitaminlerden hangisinin fazlası
yağında bol, süt ve yumurta sarısında az miktarda bulunur. karaciğerde depolanmayıp idrarla atılır?
A) D B) C C) E
E Vitamini
D) A E) K
� Antioksidan özelliğinden dolayı hücrelerin daha uzun süre yaşamasını ve ye-
nilenmesini sağlar. Kansere karşı koruyucu etkisi vardır.
75 B 76 C 77 B
35
� Eksikliği erkeklerde sperm üretiminin azalmasına, kadınlarda rahim fonksi-

Örnek Sorular yonlarının bozulmasına, kasların zayıflamasına, alyuvarların parçalanmasına
81. Vitaminler ve eksikliklerinde görülen hasta- ve hücrelerde zar yapısının bozulmasına neden olur.
lıklar ile ilgili aşağıda yapılan eşleştirmeler-
� Bitkisel yağlarda, et, süt, kuruyemiş ve yumurta sarısında bulunur.
K Vitamini
Eksikliğinde görülen
Vitamin hastalık � Besinlerle alınabildiği gibi kalın bağırsaklarımızda yaşayan bazı yararlı bakte-
A) D Raşitizm rilerce de üretilebilir. Kanın pıhtılaşmasında görev yapar. Eksikliğinde pıhtı-
B) C Skorbit laşma süresi uzadığından, kan kaybı artar.
C) B9 Anemi
� Ispanak, domates, lahana, soya fasulyesi, yulaf ve karnıbahar gibi sebzelerde
D) A Renk körlüğü
bulunur.
E) E Kısırlık

Bilinçsiz antibiyotik kullanımı kalın bağırsaklarımızdaki bakterilere za-
rar verebileceğinden, vücudumuzda K vitamini eksikliği ortaya çıkabilir.
C Vitamini
� Bağışıklık sisteminin güçlenmesi ve sinir sistemimizin düzenli çalışması için

gereklidir. Ayrıca bağ doku hücreleri arasında bulunan kollojen proteininin
sentezinde görev alır. C vitamininin eksikliğinde skorbüt hastalığı oluşur. Diş
etlerinin kanaması ve yaraların geç iyileşmesi skorbütün belirtileridir. Hava ya
Palme Yayınevi
82. Suda çözünen vitaminler ile ilgili, da ışıkla temas ettiğinde çabuk bozulduğundan, C vitamini içeren besinlerin
I. Eksiklikleri yağda çözünen vitaminlere taze tüketilmesi gerekir.
göre daha geç hissedilir.
� Taze sebze ve meyvelerde bol miktarda bulunur. Portakal, limon, greyfurt,
II. Günlük olarak alınmalıdırlar.
yeşil biber, domates, kuşburnu ve çilek gibi besinler C vitamini bakımından
III. C vitamini ile B grubu vitaminlerdir.
zengindir.
B Grubu Vitaminler
D) II ve III E) I, II ve III � B grubu vitaminler : B1, B2, B3, B5, B6, B7, B9 ve B12 olmak üzere sekiz gruba
ayrılır.
� Bu vitaminler karbonhidrat metabolizması, kalbin çalışması, sinir sisteminin

sağlığı, solunum enzimlerinin sentezi, bağırsaklarda demir emilimi, görme
olayları, yağ metabolizması, hormon üretimi, kan hücrelerinin sentezi, vücudun
iyon dengesi, bağışıklık gibi metabolik olaylarda görev alırlar.
� Eksikliklerinde ise beriberi, görme bozuklukları, pellegra, anemi gibi bazı has-
talıklar ortaya çıkar.
83. Adenozin trifosfat molekülünün yapısında,
I. fosforik asit, G. ATP (ADENOZİN TRİFOSFAT)
II. deoksiriboz, � Adenin bazı, riboz şekeri ve üç fosfat grubundan oluşan organik bir molekül-
III. adenin dür. Hücrelerin metabolik olayları için gerekli olan enerjiyi sağlar.
moleküllerinden hangileri bulunur? � Adenin bazı ve riboz şekerinin birleşmesiyle adenozin oluşur. Bu yapıya bir
A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III fosfat grubunun bağlanması ile adenozin monofosfat (AMP), iki fosfat grubu-
D) II ve III E) I, II ve III nun bağlanması ile adenozin difosfat (ADP), üç fosfat grubunun bağlanması ile
adenozin trifosfat (ATP) oluşur.
78 E 79 B 80 B
36
Adenin Riboz 3 fosfat grubu

Örnek Sorular
84. Aşağıdaki metabolik olaylardan hangisinde
ATP sentezi gerçekleşmez?
P P P
A) Oksijenli solunum
B) Protein sentezi
C) Fotosentez
AMP
D) Fermantasyon
ADP
E) Kemosentez
ATP
: Yüksek enerjili fosfat bağları
� ATP molekülünün yapısında iki tane yüksek enerjili fosfat bağı (~) bulunur. Bu
bağların kopmasıyla açığa çıkan enerji hücrelerdeki metabolik olaylarda kullanılır.
ATP + H 2 O ADP + Pi + Enerji
� Hücrede ADP'ye bir fosfat grubunun eklenmesi ile ATP sentezlenir. Bu olaya
fosforilasyon adı verilir. Canlılar üç farklı yöntemle ATP sentezleyebilir:
85. ATP molekülü ile ilgili,
1. Substrat düzeyinde fosforilasyon
I. Tüketildiği reaksiyonlara fosforilasyon
Palme Yayınevi
2. Oksidatif fosforilasyon denir.
II. Bir hücreden diğerine geçebilir.

3. Fotofosforilasyon
III. Canlı olan tüm hücrelerde sentezlenir.
� ATP molekülü ile hücrenin endergonik ve ekzergonik reaksiyonları arasında
IV. Endergonik tepkimeler sırasında harcanır.
enerji transferi sağlanır.
� Endergonik: Enerjinin harcandığı reaksiyonlardır. Biyosentez olayları (yağ, pro- A) I ve II B) I ve IV C) II ve III
tein ve karbonhidrat sentezi gibi), aktif taşıma, kas faaliyetleri ve sinirsel iletim D) II ve IV E) III ve IV
gibi olaylarda ATP harcanır.
� Ekzergonik: Enerjinin açığa çıktığı reaksiyonlardır. Oksijenli solunum ve fer-

mantasyon ekzergonik reaksiyonlara örnek olarak verilebilir.

Ekzergonik Endergonik
Enerjinin açığa ATP Enerjinin harcandığı
çıktığı olaylar olaylar
• Oksijenli solunum • Biyosentez reaksiyonları

• Fermantasyon • Sinirsel iletim
• Aktif taşıma 86. Aşağıdaki moleküllerden hangisi hücre za-
Enerji
Enerji
rından geçebilir?
ADP +Pi A) Protein
B) Nişasta
ATP molekülü ekzergonik reaksiyonlardan aldığı enerjiyi endergonik
reaksiyonlara taşır. C) ATP
D) Laktoz
E) Vitamin

ATP molekülü hücre zarından geçemez. Bu nedenle canlı olan her hüc-
re kendi ATP' sini üretir.
81 D 82 D 83 C
37
ATP molekülünün üretildiği reaksiyonlara fosforilasyon, harcandığı

Örnek Sorular
reaksiyonlara ise defosforilasyon denir. Fosforilasyon ve defosforilasyon olay-
87. Aşağıda ökaryotik hücrelerde bulunan bazı or-
ganik moleküller verilmiştir. ları tüm canlılarda ortaktır.
• Gliserol
Girenler Ürünler
• Amino asit
Moleküllerin potansiyel enerjisi
Moleküllerin potansiyel enerjisi

• Laktoz ÇIKAN
G‹REN
enerji enerji
• Nükleotit miktar› miktar›
• Kitin Ürünler Girenler
Bu moleküllerden kaç tanesinde azot ato-

mu bulunur? Tepkimenin ilerleyişi Tepkimenin ilerleyişi
A) 1 B) 2 C) 3
D) 4 E) 5
Ekzergonik tepkimelerde enerji salınır. Endergonik tepkimelerde enerji harcanır.
H. NÜKLEİK ASİTLER
88. Aşağıda DNA'ya ait bir nükleotitte bulunan
� Nükleik asitler karbon (C), hidrojen (H), oksijen (O), azot (N) ve fosfor (P) atom-
moleküller a, b ve c harfleri ile simgelenerek
verilmiştir. Şemadaki c molekülünün azot ato-
larından oluşan büyük ve karmaşık yapılı organik moleküllerdir.
mu içerdiği bilinmektedir. � Tüm canlıların kalıtım birimi olmakla beraber hücre yönetiminden de sorumlu-
durlar. Bu nedenle yönetici moleküller olarak da adlandırılırlar. Hücrelerde DNA
ve RNA olmak üzere iki tip nükleik asit bulunur.
Palme Yayınevi
14243 14243 1442443

a b c � Nükleik asitlerin yapı birimlerine nükleotit adı verilir. Çok sayıdaki nükleotidin
birleşmesiyle nükleik asitler oluşur. Bir nükleotidin yapısında azotlu organik bir
Bu şemayla ilgili,
I. a molekülünde karbon atomu bulunmaz.
baz, beş karbonlu bir şeker ve bir fosfat grubu bulunur.
II. b molekülü RNA'nın yapısına katılamaz.

Glikozit bağı
III. c molekülünün timin bazı olma ihtimali Fosfoester bağı
O O
1/4'tür. –
O P O CH
2
ifadelerinden hangileri doğrudur? –
O
A) Yalnız III B) I ve II C) I ve III Pentoz Azotlu baz
Fosfat grubu
D) II ve III E) I, II ve III Nükleozit
Nükleotit
89. Aşağıda, hücreye kullanılabilir enerji sağlayan

bir molekül olan ATP şematize edilmiştir. � Organik bazın glikozit bağı ile pentoza bağlanmasıyla nükleozit oluşur. Nükle-
ozitin fosfoester bağı ile fosfat grubuna bağlanmasıyla oluşan yapıya ise nük-
leotit denir.
Bir nükleotit üç kısımdan oluşur:

1. Azotlu Organik Bazlar
� Nükleotitlerin yapısında bulunan organik bazlar pürin ve pirimidin olmak üzere

Buna göre, “?” ile gösterilen yapı aşağıdaki-
iki çeşittir.
lerden hangisidir? a. Pürin bazları
A) Nükleotit B) Adenin C) Riboz
� Adenin (A) ve Guanin (G) bazlarıdır. Çift halkalı bir iskelete sahiptirler. Adenin ve
D) Guanin E) Nükleozit
guanin bazları hem DNA hem de RNA' nın yapısına katılır.
(2014 — YGS)
84 B 85 E 86 E
38
b. Pirimidin bazları
Örnek Sorular
� Sitozin (S), Timin (T) ve Urasil (U) bazlarıdır. Tek halkalı bir iskelete sahiptirler.
90. Nükleozit molekülüne aşağıdaki molekül-
Sitozin hem DNA hem de RNA'nın yapısına katılırken, timin sadece DNA' nın
lerden hangisinin eklenmesi sonucu nükle-
urasil de sadece RNA'nın yapısına katılır. otit sentezi gerçekleşir?
A) Deoksiriboz
B) Adenin bazı
Nükleotitler içerdiği azotlu organik baza göre adlandırılır. C) Riboz
D) Fosforik asit
2. Beş Karbonlu Şeker (Pentoz)
E) Timin bazı
� Nükleotitlerin yapısına riboz ve deoksiriboz şekerleri katılır. Deoksiriboz
DNA'nın, riboz ise RNA'nın yapısına katılır.
Nükleik asitler içerdiği beş karbonlu şekere göre adlandırılır.
3. Fosforik Asit b H 3 PO 4– l
91. DNA ve RNA molekülleri yapılarında bulu-
� Nükleotitlerin yapısına katılan üçüncü molekül fosforik asittir. Bu molekül hem nan,
DNA hem de RNA' nın yapısına katılır.
Palme Yayınevi
I. beş karbonlu şeker,
II. fosforik asit,

III. pürin bazları
OH OH
O O
T U moleküllerinden hangilerine bakılarak ayırt
O P O D O P O R
–O –O edilebilirler?
Timin deoksiribonükleotit Urasil ribonükleotit A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II
OH OH D) I ve III E) II ve III
O O
O P O D O P O R
–O A –O A
Adenin deoksiribonükleotit Adenin ribonükleotit
OH OH
O O
O P O D S O P O R S
–O –O
Sitozin deoksiribonükleotit Sitozin ribonükleotit
OH OH 92. Bir deoksiribonükleotidin hidrolizi sonu-

O O
O P O D O P O R cunda aşağıdaki molekül çiftlerinden han-
–O G –O G gisi her zaman oluşur?
Guanin deoksiribonükleotit Guanin ribonükleotit A) Adenin bazı – Fosforik asit
B) Fosforik asit – Deoksiriboz

DNA ve RNA nın yapısında bulunan nükleotitler.
C) Guanin bazı – Sitozin bazı
D) Deoksiriboz – Timin bazı

1. DNA (Deoksiribonükleik Asit)
E) Timin bazı – Adenin bazı
� Yapısında adenin, guanin, sitozin, timin organik bazları, deoksiriboz şekeri ve
fosfat grubu bulunduran organik bir moleküldür. 87 C 88 E 89 E
39
Aşağıda DNA molekülünün genel özellikleri verilmiştir.

Örnek Sorular
• Prokaryot hücrelerin sitoplazmasında, ökaryot hücrelerin çekirdek, mito-
93. DNA molekülünün yapısında bulunan gua-
kondri ve kloroplast organellerinde bulunur.
nin nükleotitleri,
I. sitozin, • İki zincirden oluşur. Zincirler arasında zayıf hidrojen bağları vardır.
II. adenin, • Zincirleri düz olmayıp sarmal bir yapı gösterir. Bu nedenle ikili sarmal olarak
III. timin adlandırılır.
nükleotitlerinden hangileri ile fosfodiester • Karşılıklı zincirlerinden adenin bazı, timin bazı ile guanin bazı, sitozin bazı ile
bağı oluşturulabilir? eşlenir.
A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II
• Adenin ve timin bazları arasında iki hidrojen bağı bulunurken guanin ve sito-
zin bazları arasında üç hidrojen bağı bulunur.
• Alt alta olan nükleotitler fosfodiester bağı ile bağlanır.
• Kendini eşleyebilir. Bu olaya replikasyon adı verilir.
• Hücre bölünmesi ve protein sentezini denetler.
DNA Modeli
� Watson ve Francis Crick 1953 yılında yaptıkları çalışmalar ile ikili sarmal yapı-
daki DNA modelini ortaya çıkarmışlardır.
94. DNA molekülü ile ilgili aşağıdaki ifadeler-
Palme Yayınevi
A) Zincirleri arasında zayıf hidrojen bağları bu- G S

O
lunur. OH A T
P Hidrojen bağı
-O
B) Kalıtsal bilginin bir nesilden diğerine akta- O T A
OH
H2C O
rılmasını sağlar. T A
1 nm
O O CH2
C) Ökaryotik hücrelerin sadece çekirdeğinde O G S
3.4 nm
P O
-O O-
bulunur. O P S G
H2C O O
O
D) Yapısında dört çeşit nükleotit bulunur. G S A T
O O CH2
O S G
E) Kendi kopyasını üretebilir. P O
-O O-
O P
H2C O O
O
S G
T A
O O CH2
O
P O T A
-O O-
O P
H2C O O A T
O
A T
A T
O CH2
OH
O
O-
P
HO G S
0.34 nm
O
A T
I. zincir II. zincir
DNA molekülü
95. Bölünme halinde olmayan bir ökaryotik
hücrenin sitoplazmasında aşağıdaki mole-
� Aşağıda DNA molekülüne ait bazı özellikler verilmiştir :
küllerden hangisi bulunamaz?
A) DNA B) Nükleotit • Nükleotit sayısı = Fosfat sayısı = Deoksiriboz sayısı = Baz sayısı
C) Glikoz D) mRNA
• A = T, G = S
E) tRNA
• A = T G/S
90 D 91 A 92 B
2 hidrojen bağı 3 hidrojen bağı
40
• A + G = S + T , A + S = G + T
14243 14243 Örnek Sorular
Pürin Pirimidin
96. RNA çeşitleri ile ilgili aşağıdaki eşleştirme-
lerden hangisi doğru değildir?
• A + T ] G + S
A) rRNA $ Ribozomun yapısına katılır.
A G
• = 1 , =1
T S B) tRNA $ Zayıf hidrojen bağı içerir.
C) mRNA $ Replikasyon sonucu üretilir.

2. RNA (Ribonükleik Asit)
D) rRNA $ Dört çeşit nükleotit içerir.
� Yapısında adenin, guanin, sitozin, urasil organik bazları, riboz şekeri ve fosfat
E) tRNA $ Bağlandığı amino asitleri ribozo-
grubu bulunduran organik moleküllerdir.
ma taşır.
� Aşağıda RNA molekülünün genel özellikleri verilmiştir :
• Prokaryot hücrelerin sitoplazma ve ribozomunda bulunur. Ökaryot hücrele-
rin çekirdek, ribozom, sitoplazma ve bazı organellerinde bulunur.
• Tek zincirdir. Bu nedenle A = U, G = S olma zorunluluğu yoktur.
• Kendini eşleyemez. DNA üzerinden transkripsiyon ile sentezlenir.
• Tek zincir olduğundan zayıf hidrojen bağı içermez ( tRNA hariç).
• DNA'dan aldığı bilgiye göre protein sentezini gerçekleştirir.
• Yapı ve görevine göre mRNA, tRNA ve rRNA olmak üzere üçe ayrılır. 97. 600 nükleotitten oluşan bir DNA molekülünün
Palme Yayınevi
yapısındaki adenin bazı sayısı 100'dür.
a. Mesajcı RNA (mRNA)
Bu veriler kullanılarak DNA molekülündeki,
• Sentezlenecek proteine ait genetik bilgiyi DNA' dan alıp ribozoma taşır.
I. hidrojen bağı sayısı,
b. Taşıyıcı RNA (tRNA) II. guanin nükleotitlerinin oranı,
• Sitoplazmadaki amino asitleri alıp, mRNA' daki bilgiye göre ribozoma taşır. III. deoksiriboz sayısı
c. Ribozomal RNA (rRNA) niceliklerinden hangileri hesaplanabilir?

• Protein sentezinin gerçekleştiği organel olan ribozomun yapısına katılır.

Bütün RNA çeşitleri DNA' daki bilgiye göre (transkripsiyon) sentezlenir.
Üretilen RNA' lar enzimler gibi tekrar tekrar kullanılabilir.
Organik Besin Ayıraçları :

� Besinlerdeki organik madde çeşidini belirlemek için ayıraçlar kullanılır. Aşağıda
karbonhidrat, yağ ve proteinlerin tespitini sağlayan ayıraç çeşitlerinden bazıları
verilmiştir.

• Glikoz + Benedikt çözeltisi → Kiremit kırmızısı (ısıtılırsa)
• Glikoz + Fehling çözeltisi → Kiremit kırmızısı (ısıtılırsa) 98. Bir hücreye ait aşağıdaki moleküllerin han-
• Nişasta + İyot (Lugol) çözeltisi → Mavi – mor renk gisinde kükürt atomu bulunabilir?
A) DNA B) Nişasta
• Protein + Biüret çözeltisi → Mor renk
C) RNA D) Protein
• Protein + Nitrik asit çözeltisi → Sarı renk (ısıtılırsa)
E) Maltoz
• Yağ + Sudan III → Pembe renk
93 E 94 C 95 A
41
Düzenli ve Dengeli Beslenmenin Önemi

Örnek Sorular
� Beslenme açlık duygusunu bastırmak, karın doyurmak ya da canının istediği
99. I. Protein
II. Protein ayıracı şeyleri yemek - içmek değildir. Beslenme; sağlığı korumak ve yaşam kalitesini
III. Protein yıkan enzim yükseltmek için vücudun gereksinimi olan besin öğelerini yeterli miktarlarda ve
IV. Aminoasit uygun zamanlarda almak için bilinçli yapılmasını gereken bir davranıştır.
V. Aminoasit ayıracı
� Vücudun büyüme, gelişme ve günlük işlevlerinin sürekliliğinin sağlanması için
“Aminoasitler, proteinlerin yapı taşlarıdır.” hi-
gerekli olan besin öğeleri yeterli miktarda alınmaz ise birçok hastalığa da dave-
potezini kanıtlamak için düzenlenen bir de-
neyde, yukarıdakilerden hangilerinin birlik- tiye çıkarmış oluruz. Bu hastalıklar arasında obezite, insülin direnci ve diyabet
te kullanılması gerekir?
de yer alır.
A) I ve II B) I ve III C) III ve IV
D) III ve V E) I, III ve V � Obezite (şişmanlık), Dünya Sağlık Örgütü tarafından sağlığı bozacak ölçüde
(2012 — YGS) yağ dokularında anormal veya aşırı yağ birikmesi olarak tanımlanmıştır. Obe-
ziteye neden olan etmenler arasında en önemlileri aşırı ve yanlış beslenme,
fiziksel aktivite yetersizliği, hormonal ve metabolik etkenler, genetik etmenler
ve psikolojik problemler yer alır. Dünya’da giderek yaygınlaşan ve dünyanın en

100. İşaretli kükürt (35S ) içeren bir besi ortamın-
önemli sağlık sorunlarından biri haline gelen obezite yaşam kalitesini ve süresini
da çoğaltılan bakterilerden elde edilen;
olumsuz etkilemektedir. Günlük yaşamda bireylerin yaşa, cinsiyete, yaptığı işe,
Palme Yayınevi
I. DNA,
II. protein, genetik ve fizyolojik özelliklerine ve hastalık durumuna göre değişen günlük
III. polisakkarit enerjiye ihtiyacı vardır.
moleküllerinin hangilerinde işaretli kükürt

bulunması beklenir? � Düzenli ve dengeli beslenmeyen, fiziksel aktivite yapmayan bireylerde ortaya
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III çıkabilecek hastalıklardan biri de insülin direncidir. İnsülin direnci, vücudun
D) I ve II E) II ve III ürettiği insülin hormonuna yanıt verememesi ya da insülin hormonunun vücu-
(2016 — LYS) dumuzdaki doku veya hücrelerde yeterince etkili olamaması durumudur. Obe-
zite, hipertansiyon ve yüksek kan yağı düzeyleriyle ilişkili olan insülin direnci,
vücudun insüline karşı hassasiyeti azaldığında ortaya çıkar. Obezite, insülin

101. Trigliseritlerle ilgili aşağıdaki ifadelerden
direncine yol açan temel sorunların başında gelir. İnsülin direnci problemini
hangisi yanlıştır?
çözmenin en etkili yolu kilo vermek ve egzersiz yapmak dolayısıyla obeziteye
A) Aynı miktardaki karbonhidrat ve proteinle-
re göre daha fazla enerji verirler. neden olabilecek etmenleri ortadan kaldırmaktır.
B) Yapılarında üç adet ester bağı bulunur.
C) Yapılarında üç molekül gliserol bulunur.
D) Doymuş veya doymamış olmasını, içerdik-

leri yağ asitlerinin özelliği belirler.
E) Yapıya katılan yağ asitlerinin bir kısmı in-

san vücudunda sentezlenirken bir kısmı
besin yoluyla alınır.
(2017 — YGS)
96 C 97 E 98 D
99 E 100 B 101 C
42
DERS NOTLARI
43
DERS NOTLARI
44
1. TEST
1. Bir hayvan hücresinde aşağıdaki moleküllerden hangisi 5. Bitkisel yağlar ile ilgili,
sentezlenemez? I. Oda sıcaklığında katı olarak bulunurlar.
A) Glikojen B) Trigliserit C) Maltoz II. İçerdikleri yağ asitleri hidrojene doymamıştır.
D) Protein E) Fosfolipit III. Gliserol ve yağ asitlerinin birleşmesi ile oluşurlar.
IV. Hidrojene doyurularak margarinlere dönüşebilirler.
A) I ve III B) II ve IV C) I, II ve III
2. Protein molekülleri ile ilgili aşağıdakilerden hangisi yan- D) II, III ve IV E) I, II, III ve IV
lıştır?
A) Genetik şifreye göre sentezlenirler.
6. A hücresinde gerçekleşen metabolik bir olaya bağlı madde
B) Enerji verici olarak kullanılmazlar. miktarlarında meydana gelen değişimler aşağıdaki grafikte
C) Hücre zarının yapısına katılırlar. gösterilmiştir.
D) Dehidrasyon tepkimeleri ile üretilirler. Madde miktarı
E) Yüksek sıcaklıklarda denatüre olurlar.

Sükroz
Fruktoz
Glikoz
3. Aşağıdaki grafikte bir insanda üç organik molekülün yapıya Zaman
katılma oranı verilmiştir.
Bu grafiğe göre,
Palme Yayınevi
Yapıya katılma
oranı I. Hücrede hidroliz olayı gerçekleşmiştir.
II. A hücresi bir bitkiye aittir.
III. Tepkime sırasında glikozit bağı oluşmuştur.
Organik
I II III molekül çeşidi
7. Polisakkaritlerin yapısı ve çeşitleri ile ilgili aşağıdaki ifa-
Sağlıklı beslenen bir bireyde bu moleküllerin enerji için
delerden hangisi doğru değildir?
kullanım sırası aşağıdakilerden hangisinde verilmiştir?
A) Selüloz bitkilerin hücre duvarının yapısına katılır.
A) I - II- II B) I - III - II C) II - I - III
B) Sentezleri sırasında kurulan glikozit bağı kadar su çıkışı
D) III - I - II E) III - II - I
olur.
C) Hayvanlar glikozun fazlasını glikojen olarak depolarlar.
D) Nişasta çok sert bir molekül olduğundan insanlar tarafın-
4. Bitkilere ait olan, dan sindirilemez.
I. protein, E) Kitin azotlu bir polisakkarit olup böceklerin dış iskeletin-
II. selüloz, de bulunur.
III. DNA,
IV. fruktoz 8. Sağlıklı bir insanın vücut hücrelerinde aşağıdaki mole-
küllerden hangisi sentezlenemez?
moleküllerinden hangilerinde azot atomuna rastlana-
maz? A) Fosfolipit B) Antikor
A) I ve II B) I ve III C) I ve IV C) Temel amino asit D) Doymuş yağ
D) II ve III E) II ve IV E) Glikojen
45
9. Aşağıda iki farklı protein molekülünün amino asit dizilimleri 12. Aşağıda disakkarit moleküllerinin sentezi verilmiştir.
verilmiştir. • Glikoz + Fruktoz $ X + Su
G protein: S E L İ N • Glikoz + Glikoz $ Y + Su
B proteini: N E S İ L • Glikoz + Galaktoz $ Z + Su
Buna göre G ve B proteinin farklı yapıda olması, X, Y ve Z ile gösterilen disakkaritler aşağıdakilerden
I. amino asitlerin diziliş sırası, hangisinde doğru olarak verilmiştir?
II. içerdikleri amino asit çeşidi sayısı, X Y Z
III. sentez için şifre veren genlerin nükleotit dizilimi, A) Sükroz Maltoz Laktoz
IV. sahip oldukları peptit bağı sayısı B) Maltoz Laktoz Sükroz
özelliklerinden hangilerinin farklı olmasıdır? C) Laktoz Sükroz Maltoz
A) I ve II B) I ve III C) II ve III D) Sükroz Laktoz Maltoz
E) Laktoz Maltoz Sükroz
13. Aşağıda verilen tüplere belirtilen moleküller ve hidroliz en-

zimleri konularak bir süre beklenmiştir.
4 molekül 2 molekül 8 molekül
10. Yağ asitleri ile ilgili, maltoz trigliserit dipeptit
I. Doymuş olanların karbon atomları arasında ikili veya

üçlü bağlar bulunur.
II. Besinlerle beraber alınması zorunlu olanlara temel yağ
Palme Yayınevi
asiti denir.
III. Gliserole ester bağları ile bağlanarak trigliseritleri oluş-
I II III
tururlar.
yargılarından hangileri doğrudur? Bu moleküllerin hidrolizi sırasında harcanan su miktarı-
nın azdan çoğa doğru sıralanışı aşağıdakilerden hangi-
sinde verilmiştir?
A) I - II- III B) I - III - II C) II - I - III
D) II - III - I E) III - II - I
14. Lipitlere ait olan,

11. Aşağıda bir amino asiti oluşturan gruplar şematize edilmiştir. I. ester bağı içerme,
II. dehidrasyon sentezi ile oluşma,
Hidrojen
III. hücre zarının yapısına katılma
Amino C Karboksil özelliklerinden hangileri karbonhidratlarda bulunamaz?
X Y A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II
Radikal D) I ve III E) II ve III
Z
Bu bölümler ile ilgili, 15. Nükleik asitler ile ilgili,

I. X grubunda azot atomu bulunur. I. Nükleotit adı verilen birimlerden oluşurlar.
II. Y grubu peptit bağı oluşumuna katılır. II. Tüm hücrelerin çekirdeğinde bulunurlar.
III. Amino asitlerde çeşitliliği sağlayan Z grubudur. III. DNA ve RNA olmak üzere iki çeşittirler.
ifadelerinden hangileri doğrudur? ifadelerinden hangileri doğrudur?
A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II A) Yalnız III B) I ve II C) I ve III

D) II ve III E) I, II ve III D) II ve III E) I, II ve III
46 1. C 2. B 3. D 4. E 5. D 6. A 7. D 8. C 9. B 10. D 11. E 12. A 13. A 14. A 15. C

2. TEST
1. Aşağıdaki moleküllerden hangisi organik yapılı değildir? 5. Aşağıdaki grafikte A enziminin aktivitesinin X faktörüne bağlı
A) Glikoz B) Protein C) Gliserol olarak değişimi verilmiştir.
Enzim aktivitesi
D) Kalsiyum E) Vitamin
2. Enzimler ile ilgili aşağıdakilerden hangisi yanlıştır?

A) Hücre içinde sentezlenirler.
X
B) Aktivasyon enerjisini düşürürler.
Grafikteki X yerine,
C) Substratla geçici olarak birleşirler.
D) Uygun sıcaklıkta çalışırlar. I. sıcaklık,
E) Ürünün yapısına katılırlar. II. inhibitör madde,

III. pH derecesi,
IV. substrat yüzey alanı
3. Aktivasyon faktörlerinden hangileri yazılabilir?

X tepkimesi
enerjisi A) I ve II B) I ve III C) II ve III
Y tepkimesi
Palme Yayınevi
Tepkimenin 6. Aşağıdaki olaylardan hangisi tüm canlılarda ortak olarak

Substrat Ürün ilerlemesi gerçekleşmez?
Aynı miktar ve çeşitteki substrat ile başlayan X ve Y tep- A) Protein sentezi
kimeleri ile ilgili yukarıdaki grafiğe göre,
B) Oksijenli solunum
I. X tepkimesinde enzim kullanılmıştır.
C) Uyarılara tepki verme
II. Y tepkimesi daha hızlı gerçekleşir.
D) Metabolik faaliyet gösterme
III. X tepkisinde aktivasyon için harcanan ATP miktarı
E) Enzim kullanımı
daha çoktur.
IV. Y tepkimesinde oluşan ürün miktarı daha azdır.
D) II ve III E) II, III ve IV 7.
+ + +
A B E AB E
4. Vitaminler ile ilgili,
Enzimatik bir tepkimeye ait yukarıdaki şemaya göre
I. Sindirime uğramadan hücre zarından geçemezler.
aşağıdaki ifadelerden hangisi doğru değildir?
II. Enzimlerin koenzim kısmını oluşturan organik molekül-
lerdir. A) E, düzenleyici bir organik moleküldür.
III. Enerji verici olarak kullanılamazlar. B) Tepkime sırasında geçici olarak enzim-substrat komp-
leksi oluşur.
ifadelerinden hangileri yanlıştır?
C) Tepkime sırasında AB molekülünün miktarı artar.
D) Enzim ve substrat arasında anahtar-kilit uyumu vardır.
E) Tepkimenin başında serbest enzim miktarı artar.
47
8. Enzimler ile ilgili, 11. Aşağıda enzimatik bir tepkimenin şeması verilmiştir.
I. peptit bağı içerme, E1
M N
II. koenzimle çalışma,
E3 E4
III. genetik şifreye göre sentezlenme P R
özelliklerinden hangileri ortaktır? E2

K L

D) II ve III E) I, II ve III Bu şemaya göre aşağıdaki yorumlardan hangisi yapıla-
maz?
A) Bazı enzimler tersinir özelliğe sahiptir.

9. Aşağıda ATP'nin yapısı şematize edilmiştir:
B) E1 görev yapamaz ise R maddesi üretilemez.
X Y Z Z Z C) E3 ve E4'ün substratları aynı ürünleri ise farklıdır.
D) Enzimler takım halinde çalışabilir.
Bu molekül ile ilgili aşağıdakilerden hangisi doğrudur?
E) Bir enzimin ürünü diğer enzimin substratı olabilir.
A) Hücre zarından geçebilir.
B) Y molekülü deoksiribozdur.
C) Z molekülü organik yapıdadır.
D) Solunum ve fotosentez tepkimelerinde üretilir. 12. Maltaz Lipaz Laktaz
E) X molekülü azot atomu içermez.
10. Bakteri hücresinde gerçekleşen bir tepkimenin hız-zaman

Palme Yayınevi
grafiği aşağıda verilmiştir. Maltoz Lipit Sükroz

Tepkime hızı
25°C 55°C 35°C
I I I
Yukarıdaki deney tüplerinden hangilerinde hidroliz tep-

kimeleri sonucu monomerlerin oluşması beklenir?
t1 Zaman A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II

Aynı süre içinde tepkimenin ürün miktarını gösteren gra-
fik aşağıdakilerden hangisidir?
Ürün Ürün 13. A ve C vitaminleri için
A) miktarı B) miktarı
I. yağda çözünebilme,
II. insan vücudunda sentezlenebilme,
III. hücre zarından geçebilme,
t1 Zaman t1 Zaman
Ürün Ürün
IV. karbon atomu içerme
C) miktarı D) miktarı özelliklerinde hangileri ortaktır?
A) Yalnız III B) I ve II C) II ve III
t1 Zaman t1 Zaman
Ürün
E) miktarı
14. DNA ve RNA moleküllerinde aşağıdaki moleküllerden
hangisi ortak olarak bulunur?
A) Riboz B) Fosfat C) Timin bazı
D) Deoksiriboz E) Urasil bazı
t1 Zaman
48 1. D 2. E 3. D 4. A 5. B 6. B 7. E 8. C 9. D 10. B 11. C 12. A 13. E 14. B

Hücre
2.
Ünite
2.Ünite / HÜCRE
HÜCRENİN KEŞFİ VE HÜCRE TEORİSİ

Örnek Sorular
� Biyolojinin gelişimi, insan duyularını yeni sınırlara genişleten araçların icadıyla
1. Hücre teorisinin tarihsel gelişiminde,
paralellik taşır. Hücrelerin keşfi ve bunlar üzerinde yapılan ilk çalışmalar 17.
I. hücresel organellerin gözlemlenmesi,
yüzyılda mikroskobun icadı ve geliştirilmesi ile mümkün olmuştur. Çeşitli tipler-
II. mikroskobunun keşfedilmesi,
deki mikroskoplar halen hücre araştırmalarının ayrılmaz parçalarıdır.
III. hücre kavramının kullanılması
� Hücre keşfi İngiliz bilim adamı Robert Hooke tarafından 1665 yılında gerçek-
olayları hangi sıra ile gerçekleşmiştir?
leştirilmiştir. Robert Hooke şişe mantarlarından aldığı kesiti, mikroskopta ince-
A) I – II – III B) II – III – I C) III – I – II
lemiş ve boş odacıklar şeklinde gördüğü yapılara hücre adını vermiştir.
D) II – I – III E) III – II – I
2. Hücre ile ilgili aşağıdaki ifadelerden hangi-

si, hücre teorisinin maddelerinden biri de-
Palme Yayınevi
ğildir?
Robert Hooke basit bir mikroskobu kullanarak gözlemlediği şişe mantarı kesitini
A) Canlıların temel yapısal ve fonksiyonel biri-
yukarıdaki gibi çizmiştir.
midir.
B) Kalıtım materyalini içerir ve bunu yavru � 1674 yılında, Anton Van Leewenhoek tek mercekli bir mikroskopla su içindeki
hücrelere aktarır. tek hücreli ve hareketli organizmaları gözlemlemiştir.
C) Var olan bir hücrenin bölünmesi ile oluşur
� 1831 yılında Robert Brown mikroskopla incelediği bitki hücrelerinin ortasında
D) Tüm metabolik olayların gerçekleştiği bi-
bulunan küçük ve yoğun yapıdaki dairesel bölgeye çekirdek adını vermiştir.
rimdir.
Fakat o dönemlerde çekirdeğin yapı ve görevleri tam olarak anlaşılamamıştır.
E) Tüm canlılar birçok hücreden oluşur.
� 1838 yılında Matthias Schleiden bitkilerin, ertesi yılda Theodor Schwann hay-
vaların hücrelerden oluştuğunu belirlemiştir. Böylece "bütün canlıların hücreler-
den oluştuğu" anlaşılarak hücre teorisinin temeli atılmıştır.
� 1858 yılında Rudolph Wirchow'un katkılarıyla günümüzdeki hücre teorisi ortaya

çıkmıştır. Bu teoriye göre;
• Bütün canlılar, bir ya da birçok hücreden oluşmuştur.
• Hücreler, canlıların temel yapısal ve fonksiyonel birimidir.

3. Mikroskop ile yaptığı gözlemler sonucunda
"hücre" kavramını ilk kez kullanan bilim in- • Hücreler, daha önce var olan bir hücrenin bölünmesi ile oluşur.
sanı kimdir?
Bilim ve teknolojinin ilerlemesi, mikroskopların gelişmesiyle bir süre sonra bu
A) Matthias Schleiden
teoriye aşağıdaki maddeler eklenmiştir.
B) Rudolph Wirchow
• Hücreler, kalıtım materyalini içerir ve bunu yavru hücrelere aktarır.
C) Robert Hooke
D) Theodor Schwann • Hücreler, tüm metabolik olayların gerçekleştiği birimdir.

E) Robert Brown
50
1.Bölüm / Hücre Organelleri ve Çeşitleri
� Hücrelerin incelenmesinde ilk olarak ışık mikroskobu kullanılmıştır. Işık mik-

roskopları objenin gerçek boyutunu yaklaşık 1000 kez büyütebilir. Bu nedenle Örnek Sorular
ışık mikroskobu ile hücreler gözlenebilmiş; fakat çok küçük yapıda olan orga- 4. Prokaryot bir hücrede,
neller tam olarak incelenememiştir. I. ribozom,
� Bu nedenle hücrenin keşfi 17. yüzyılda olmasına rağmen, hücre coğrafyası II. hücre zarı,
1950'lere kadar büyük ölçüde haritalanamamıştır. Hücre biyolojisi 1950'li yıl- III. mitokondri,
larda elektron mikroskobun kullanıma girmesiyle hızla ilerlemiştir. IV. çekirdek zarı
yapılarından hangileri bulunur?
A) I ve II B) I ve IV C) II ve III
Çoğu bakteri
r
Protein
Kloroplast Kurbağa yumurtası

Ku
İnsan
Kaliforniya
Lipid Çoğu
Ç bitki ve sekoyası
Atomlar hayvan
a hücresi
T4 fajı
Küçük (virüs)
moleküller Mavi balina
Işık mikroskobu Kolibri
Elektron mikroskobu Çıplak göz
0.1 nm 1 nm 10 nm 100 nm 1 µm 10 µm 100 µm 1 mm 1 cm 0.1 m 1m 10 m 100 m 1 km 5. Hücre ile ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi
yanlıştır?
Bu ölçek logaritmiktir. Her birim, bir
Çoğu hücrenin çapı,
önceki birimden 10 kat daha büyüktür. A) Ökaryotik hücrelerde zarlı organeller bulu-
1-100 µm arasındadır.
Palme Yayınevi
nur.
Yaşam Ölçeği: Bu logaritmik ölçek, moleküllerin, hücrelerin ve çok hücreli organizmaların
B) Hücre büyüdükçe yüzey alanı/hacim oranı
göreceli büyüklüklerini göstermektedir.
azalır.
� Hücreler yapılarına göre prokaryot ve ökaryot hücre olmak üzere ikiye ayrılır. C) Hücre canlılığın temel birimidir.
• Prokaryot hücre: Zarla çevrili çekirdek ve organelleri olmayan hücrelerdir. D) Yeni bir hücre ancak başka bir hücrenin
bölünmesiyle oluşur.
Bakteriler ve arkeler prokaryot hücre yapısına sahiptirler.
E) Farklılaşmış hücreler sürekli bölünür.
• Ökaryot hücre: Zarla çevrili çekirdek ve organelleri olan hücrelerdir. Pro-
(2011 – YGS)
tistler, mantarlar, bitkiler ve hayvanlar ökaryot hücre yapısına sahiptirler.
� Ökaryot hücreler hücre zarı, sitoplazma ve çekirdek olmak üzere üç farklı kı-
sımdan oluşur.
SİTOPLAZMA
� Hücre zarı ve çekirdek zarı arasında bulunan bölüme denir. Sitoplazma orga-
neller ve bunların içinde yer aldığı yarı akışkan bir sıvı olan sitozolden oluşur.
� Sitozolün büyük bir kısmını (%90) su oluşturur. Bu oran bazı canlılarda %98'e 6. Aşağıdaki organizmalardan hangisinin DNA
molekülü hücrenin sitoplazmasında bulu-
kadar yükselebileceği gibi tohum gibi bazı özelleşmiş hücrelerde %5' lere ka-
nur?
dar düşebilir. Bu sıvının içinde çözünmüş enzimler, RNA, organik bileşiklerin
A) Mantar
yapı taşları (glikoz, amino asit ve nükleotit gibi), yıkım tepkimeleri sonucu olu-
B) Öglena
şan atık ürünler, koenzimler ve iyonlar bulunur.
C) Çekirge
� Sitoplazma içinde belirli görevler yapmak üzere özelleşmiş yapılara organel D) E.coli bakterisi
denir. Bu organeller; ribozom, endoplazmik retikulum, golgi cisimciği, lizozom, E) Kara yosunu
mitokondri, koful, sentrozom, plastitler ve hücre iskeleti olarak sıralanabilir.
1 B 2 E 3 C
51
2.Ünite / HÜCRE
HÜCRE ORGANELLERİ
Örnek Sorular
RİBOZOM
7. Bir hücrenin,
I. ribozom, � Protein sentezinin gerçekleştiği organeldir. Hücredeki amino asitler ribozom-

II. hücre duvarı, larda peptit bağları ile birleştirilerek, hücrenin ihtiyacı olan proteinler üretilir.
III. mitokondri
yapılarından hangilerine sahip olması ökar-

n(Amino asit) $ Protein + (n – 1) H2O
yot hücre olduğuna karar vermek için kulla-
nılabilir? � Zarsız bir organel olup, prokaryot ve ökaryot tüm hücrelerde bulunur.
� Ribozomal RNA (rRNA) ve proteinlerden oluştuğundan nükleoprotein yapılıdır.
(2010 – LYS) � Her ribozom büyük ve küçük olarak adlandırılan iki alt birimden oluşur. Protein
sentezi gerçekleşeceği zaman bu birimler birleşerek ribozom işlevsel hale gelir.
8. Bir hücrenin ribozom etkinliğine bağlı olarak X � Ribozomlar, hücrede serbest veya bir organele bağlı olarak bulunur. Serbest
ve Y organik maddelerinin miktarlarında mey- olarak sitoplazma sıvısı, mitokondri ve kloroplastta, bağlı olarak endoplazmik
dana gelen değişimler aşağıdaki grafikte gös-
retikulum ve çekirdek zarı üzerinde bulunur.
terilmiştir.
Miktar � Genel olarak hücrenin kullanacağı proteinler serbest ribozomlarda, hücre dışı-
na gönderilecek proteinler endoplazmik retikulum zarı üzerinde bulunan ribo-
Y
zomlarda üretilir.
Palme Yayınevi
� Protein sentezi çok olan hücrelerde sayıları fazla olur. Bir hücre aynı protein-
X
den çok sayıda üretmek isterse, birçok ribozom yan yana gelerek polizomları
Buna göre X ve Y molekülleri ile ilgili aşağı- oluşturur. Bu yapılar sayesinde hücre kısa sürede aynı proteinden bol miktarda
da yapılan eşleştirmelerden hangisi doğru- sentezler.
dur?
� Hücrelerde iki farklı büyüklükte ribozom bulunur. Prokaryotlarda, ökaryotların
X Y
A) Amino asit Protein mitokondri ve kloroplastlarında küçük ribozom bulunur (70S). Ökaryot hücrele-
B) Su Protein rin ribozomu ise 80S'dir. ((S) SWEDBERG birimi olup, molekülün büyüklüğüne
C) Peptit bağı Amino asit bağlı olarak ultrasantrifüjlemedeki çökelme katsayısıdır).
D) Amino asit Amonyak

E) Amino asit Su
ENDOPLAZMİK RETİKULUM
� Ökaryot hücrelerde, çekirdek zarından başlayıp hücre zarına kadar uzanan, ka-
nalcık ve borucuklar sistemidir.
� Alyuvar hariç tüm ökaryot hücrelerde bulunur. Hücredeki etkinliğine göre dağı-
9. Ribozom etkinliği artan bir hücrede, lımı, miktarı ve biçimi değişebilir.
I. amino asit,
� Görevi hücre içinde madde taşınımını sağlamaktır. Örneğin ribozomda üretilen
II. protein, proteinleri golgi cisimciğine taşır.
III. su � Zarları üzerinde ribozom bulunup bulunmamasına göre ikiye ayrılır.
moleküllerinden hangilerinin miktarının art- Granülsüz endoplazmik retikulum:
ması beklenir?
� Üzerinde ribozom bulunmayan endoplazmik retikuluma denir.
� Granülsüz endoplazmik retikulumda bulunan enzimler lipit ve karbonhidrat
sentezinde görev alır.
� Hayvan hücrelerinde östrojen gibi steroit yapılı eşeysel hormonların üretildiği

4 A 5 E 6 D
kısımdır.
52
� Karaciğer hücrelerinde glikozun fazlasını glikojen olarak depolar. İçerdiği en-

zimlerle ilaç artıklarını ve zehirleri etkisiz hale getirir. Örnek Sorular
10. Ökaryotik bir hücrede,

Kas hücrelerinde, kasılma için gerekli olan kalsiyum granülsüz endop-
I. ribozomda üretilen proteinlerin golgiye
lazmik retikulumda depolanır.
taşınması,
Granüllü endoplazmik retikulum: II. glikozun fazlasının glikojene dönüştürül-
� Üzerinde ribozom bulunan endoplazmik retikulumdur. mesi,
� Özelleşmiş hücre tiplerinin birçoğu, granüllü endoplazmik retikuluma bağlı ri- III. kalsiyum gibi bazı minerallerin depolan-
bozomlar tarafından üretilen proteinleri salgılar. ması
� Proteinlere karbonhidrat ekleyerek hücre zarının yapısına katılan glikoproteinler olaylarından hangileri granüllü E.R tarafın-
üretir. dan gerçekleştirilir?
� Hormon ve sindirim enzimi gibi salgı proteinlerini üreten hücrelerde (pankreas A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III
gibi) bol miktarda bulunur. D) II ve III E) I, II ve III
GOLGİ CİSİMCİĞİ
� Yassılaşmış zarsı keseciklerden oluşur. Bu yapılara sisterne denir. Sayısı doku
tipine ve metabolik faaliyetlere göre değişir.

Hormon ve sindirim enzimi gibi salgı yapan hücrelerde bol miktarda
golgi cisimciği ve granüllü endoplazmik retikulum bulunur.
11. Granülsüz endoplazmik retikulum ile ilgili,
� Golgi cisimciği alıcı yüzeyi ile endoplazmik retikulumdan gelen maddeleri (pro- I. Üzerinde ribozom bulunur.
teinler, karbonhidratlar ve lipitler) alır, gerekli düzenlemeleri yaptıktan sonra
Palme Yayınevi
II. Karbonhidrat ve yağ sentezinde görev
gönderici yüzeyde oluşturduğu kesecikler ile ulaşacakları bölgeye (hücre zarı
yapar.
ve hücre duvarı) gönderir.
III. Hayvan hücrelerinde bulunurken bitki
� Granüllü endoplazmik retikulumda sentezlenen glikoprotein, glikolipit ve lipop- hücrelerinde bulunmaz.
roteinler golgide düzenlendikten sonra plazma zarının yapısına katılır.
� Golgi cisimciğinde işlenen maddeler kesecikler haline sitoplazmanın sıvı kıs-
mına bırakılır. Örneğin pankreas hücrelerindeki golgi cisimciğinde sentezlenen
sindirim enzimleri salgı keseciklerinde depolanır ve gerektiğinde ekzositoz ile
hücre dışına verir.
� Lizozom oluşumunu sağlar.
Çekirdek Sitoplazma
12. Ökaryot bir hücrede, salgılanmak üzere
1 Granüllü ER’de üretilen pro- sentezlenen bir protein aşağıdaki yollardan
teinler kesecikler içinde gol-
giye gönderilir. hangisini izler?
Granüllü ER
2 Golgi bu molekülleri
alıcı yüzeyi ile alıp gerekli A) Golgi aygıtı - Granülsüz endoplazmik reti-
düzenlemeleri yapar. kulum - Hücre zarı
Sisterne
3 Golgi işlediği mad- B) Golgi aygıtı - Granüllü endoplazmik retiku-

deleri kesecikler
içinde hedef
lum - Hücre zarı
bölgelere gönderir.
C) Granüllü endoplazmik retikulum - Hücre
zarı - Golgi aygıtı
D) Granüllü endoplazmik retikulum - Golgi ay-

Lizozom gıtı - Hücre zarı
Granülsüz ER Hücre dışına
salgılanan E) Granülsüz endoplazmik retikulum - Golgi
proteinler
aygıtı - Hücre zarı
(hormon)
Hücre dışı (2009 – ÖSS FEN-1)
Golgi organelinin çalışma mekanizması

7 C 8 A 9 D
53
2.Ünite / HÜCRE
LİZOZOM
Örnek Sorular
� Sindirim enzimleri içeren zarla çevrili bir kesedir. Lizozom oluşumunda sırasıyla
13. Lizozom organeli aşağıdaki olaylardan han-
ribozom, granüllü endoplazmik retikulum ve golgi cisimciği görev alır. Ribo-
gisinde görev almaz?
A) Hücrenin yıpranan organellerinin parçalan- zomda üretilen enzimler, endoplazmik retikulum ile golgiye getirilir ve burada
ması paketlenerek kesecikler halinde sitoplazmaya bırakılır. Bu enzimler protein,
B) Akyuvarların fagositoz ile yuttukları mik- yağ, polisakkarit ve nükleik asit gibi dört farklı makromolekülü hidroliz edebilme
ropları sindirmesi
özelliğine sahiptir.
C) Kurbağaların, başkalaşım sürecinde kuy-
ruk hücrelerinin parçalanması
� Lizozomal enzimler pH 'ı 5 olan asidik ortamda optimum faaliyet gösterirler.
D) Glikozun inorganik bileşenlerine kadar yı-

Eğer birkaç lizozom parçalanır ya da içerdiği enzimler dışarı sızarsa, bu en-
kılması zimler nötral pH'daki sitozolde görev yapamazlar. Ancak yaşlanan ya da ölen
E) İnsanlardaki embriyonik gelişim sürecinde hücrelerde birçok lizozom birden parçalanır. Serbest kalan lizozom enzimleri
parmakların oluşması hücreyi parçalar. Bu olaya otoliz denir.
� Amip gibi bazı tek hücreli canlılar polimer besinleri fagositoz ile yutarlar. Bu
yolla oluşan besin kofulu lizozom ile kaynaşır ve sindirim enzimleri koful içinde-
ki besinleri parçalar. Glikoz ve amino asit gibi sindirim ürünleri sitozole geçer.
İnsanda bazı akyuvar hücreleri bu yöntemle vücudumuza giren zararlı mikroor-
ganizmaları yok eder.
Palme Yayınevi
14. Lizozom organelinin oluşumu sürecinde, 1 Lizozom aktif 2 Besin kofulu 3 Hidrolitik
I. ribozom, hidrolitik enzimler lizozom ile kaynaşır. enzimler besin
içerir. partiküllerini sindirir.
II. endoplazmik retikulum,
III. golgi cisimciği Sindirim

organelleri hangi sıra ile görev yapar? enzimleri
A) I - II - III B) I - III - II
C) II - I - III D) II - III - I Lizozom
E) III - I - II Plazma zarı

Sindirim
Besin kofulu
Fagositoz ile alınan besinlerin sindirimi

15. Lizozomlardaki enzimler,
I. aktif taşıma ile alınan maddeler, � Lizozomlardaki hidrolitik enzimler, hücrenin kendi organik materyalinin geri dö-
II. hasar görmüş organeller, nüşümü içinde kullanılır. Bu yıpranan bir organel ya da küçük bir sitozol parça-
III. fagositoz ile alınan besinler sının lizozom tarafından yutulup parçalanması ile gerçekleşir. Bu olaya otofaji
yapılarından hangilerini parçalayabilme denir. Otofaji sırasında lizozom enzimleri yuttukları maddelerin çevresindeki
özelliğine sahiptirler? zarı yok eder ve açığa çıkan organik monomerler yeniden kullanılmak üzere
sitozole geri döner. Böylece hücre kendini sürekli yeniler. Örneğin insan kara-
ciğer hücreleri, makromoleküllerin yarısını her hafta yeniden dönüştürürler.
10 A 11 B 12 D
54
1 Lizozom hasarlı organeller içeren 2 Hidrolitik enzimler organel Örnek Sorular

vezikül ile kaynaşır. bileşenlerini sindirir.
16. Tek hücreli bir canlı olan amipin beslenmesi
sırasında,
I. besin kofulu ve lizozomun birleşmesi,

Lizozom
II. oluşan monomerlerin sitozole geçmesi,
Peroksizom III. polimer besinlerin fagositoz ile alınması
olayları hangi sıra ile gerçekleşir?
C) II - III - I D) III - II - I
Mitokondri Sindirim
Kesecik E) III - I - II
Hasarlı organellerin parçalanması (otofaji)
� Hücrelerin kendi lizozomları tarafından programlı olarak yıkılması, çok hücreli

organizmaların gelişiminde önemli bir rol oynar. Örneğin insan embriyosunun 17. X
ellerinde bulunan perdeler lizozomlar tarafından sindirilir. Kurbağa yavrularının
ergin kurbağaya dönüşümü sırasında kuyrukta bulunan hücrelerin lizozomları,
bu hücreleri parçalar.
MİTOKONDRİ
Palme Yayınevi
� Memelilerin olgun alyuvarları hariç, oksijenli solunum yapan tüm ökaryot hüc- Zaman
relerde bulunur.
Dış zar Mitokondri organelinin faaliyetine bağlı ola-
rak yukarıda çizilen grafikte X yerine,
İç zar Krista
I. glikoz,
II. karbon dioksit,
III. su,
IV. oksijen
moleküllerinden hangileri yazılabilir?
Zarlar Matriks
arası bölge
Mitokondrinin yapısı
� Oksijenli solunum yaparak hücre içinde gerekli olan ATP' yi sentezler. Bu ne-
denle hücrenin enerji santrali olarak kabul edilirler.
18. Aşağıdaki terimlerden hangisi mitokondri
C6H12O6 + 6O2 " 6CO2 + 6H2O + 32ATP + Isı ile ilgili değildir?
A) Krista
� Mitokondri çift zarla çevrilidir. Dıştaki zar düz, içteki zar ise hayli kıvrımlıdır. İç B) Otoliz
zar kıvrımlarına krista adı verilir. Bu kıvrımlar yüzey alanını genişleterek oksi- C) Oksijenli solunum
jenli solunumun hızlanmasını sağlar.
D) Çift zar
� Mitokondrinin içi matriks adı verilen bir sıvı ile doludur. Bu sıvının içinde mito- E) Matriks
kondriye özgün DNA, RNA, ribozom ve solunum enzimleri bulunur.
13 D 14 A 15 D
55
2.Ünite / HÜCRE
� Mitokondri DNA' sı bakteri DNA' sı gibi daireseldir. İçerdikleri DNA molekülü sa-
Örnek Sorular yesinde, kendi başına bölünme yeteneğini kazanmışlardır. Fakat DNA'larındaki
19. Mitokondri organeli ile ilgili, bilgi sınırlı olduğu için, bölünmeleri çekirdek DNA'sının kontrolünde gerçekleşir.
I. Oksijenli solunum yapan tüm hücrelerde � Kendilerine özgü ribozomları sayesinde protein sentezi yapabilirler. Fakat içer-
bulunur.
dikleri ribozomlar sitozoldeki ribozomlardan daha küçüktür. Ökaryot hücrelerin
II. Matriks sıvısında kendine özgü DNA, sitozolünde bulunan ribozomlar 80 S, mitokondrinin matriksinde bulunan ribo-
RNA ve ribozomlar bulunur.
zomlar 70 S' dir (Bakteri ribozomu gibi).
III. İç zara ait kıvrımlar krista olarak adlandı-
rılıp geniş bir yüzey alanına sahiptir.
� Mitokondri DNA'sının kimyasal ve fiziksel etkiler ile bozulması, oksijenli solu-
num ile ATP sentezinin azalmasına neden olmaktadır. Bu durumun metaboliz-
ma hızını yavaşlattığı ve hücrelerin ölümüne neden olduğu düşünülmektedir.
� Mitokondriyle ilgili ilginç noktalardan biri de kalıtım biçimidir. Herkes mitokond-
risini annesinden alır. Sperm hücresinin mitokondrileri kuyruk bölgesinde bu-
lunur ve kuyruk döllenme sırasında yumurta içine girmez. Bu nedenle zigottaki
20. Aşağıda aynı hücreye ait olan üç organel tüm mitokondriler yumurta hücresine, başka bir deyişle anneye ait olur.
arasındaki madde geçişleri verilmiştir.

Mitokondride substrat düzeyinde ve oksidatif fosforilasyonla ATP üre-
– X organelinden Y organeline su geçişi
olur. tilir. Bu ATP' ler fotosentez hariç hücrenin enerji gerektiren tüm olaylarında kul-
– Y organelinde üretilen besinler Z organe- lanılabilir.

linde kullanılır.
– Z organelinde oluşan CO2 Y organelinde

PLASTİTLER
Palme Yayınevi
kullanılır. � Plastitler bitki hücrelerinde ve alglerde bulunan organellerdir. Bakteri, arkebak-

– Y organelinden X organeline amino asit teri, mantar ve hayvan hücrelerinde bulunmazlar.
geçişi olur.
� Görev ve renklerine göre kloroplast, kromoplast ve lökoplast olmak üzere üç
Buna göre X- Y ve Z organelleri ile ilgili aşa- çeşit plastit bulunur.
ğıda verilen eşleştirmelerden hangisi doğ-
a. Kloroplast
rudur?
X Y Z � Klorofil taşıdıkları için yeşil renkli plastitlerdir.
A) Mitokondri Ribozom Kloroplast
Ribozomlar
B) Kloroplast Mitokondri Ribozom Stroma
C) Ribozom Kloroplast Mitokondri

İç ve dış zarlar
D) Kloroplast Ribozom Mitokondri
E) Ribozom Mitokondri Kloroplast Granum
21. Normal çevre koşullarında, bitkilerin klo-

roplastlarında aşağıdaki olaylardan hangisi DNA
gerçekleşmez? Tilakoit Zarlar arası bölge
A) Enzimlerin kullanılması Klorop

o lastın
t yapısı
B) ATP üretimi
� Kloroplastlarda fotosentez olayı gerçekleşir. Bu olay sırasında karbondioksit ve
C) DNA'nın eşlenmesi
su gibi inorganik maddeler güneş enerjisi yardımıyla glikoz gibi organik mad-
D) Organik madde üretimi delere dönüşür. Aynı zamanda oksijen gazı da oluşur. Klorofil pigmenti güneş
E) Yağ depolanması ışınlarını soğurarak fotosentez olayını başlatır.
(2006 – ÖSS Fen-1)
Klorofil
6CO 2 + 6H 2 O C 6 H 12 O 6 + 6O 2
Ifl›k enerjisi
(Glikoz)
16 E 17 C 18 B
56
� Kloroplastlar yapraklarda, otsu gövdelerde, olgunlaşmamış sebze ve meyve-

lerde bol miktarda bulunur. Odunsu gövde ve köklerde bulunmaz. Örnek Sorular
22. Havuç bitkisinin kökünde,
Bitkinin tüm hücrelerinde fotosentez gerçekleşmez. Kloroplast içeren I. kloroplast,
yaprak hücrelerinde fotosentez gerçekleşirken, kloroplast içermeyen kök hüc- II. kromoplast,
relerinde fotosentez gerçekleşmez. III. lökoplast
isimli plastitlerden hangileri bulunur?
� Kloroplast, mitokondri gibi çift zarla çevrilidir. Kloroplastın iç kısmında tilakoit
adı verilen ve yassı kesecikler şeklinde olan bir başka zar sistemi vardır. Tila-
koitler iskambil kartları gibi üst üste dizilmiş olup, her bir yığın granum (çoğulu
(1994 – ÖYS)
grana) olarak adlandırılır. Granumlar birbirine ara lameller ile bağlıdır. Tilakoit
zarın üzerinde klorofil pigmenti bulunduğundan granumlar yeşil renklidir.

Granaların bu yapısı, yüzey artışına neden olur. Böylece daha çok klorofil 23. Aşağıdaki grafiklerde günün belirli bir zaman
diliminde, bitki hücresinin kloroplastındaki
pigmenti içerip, birim zamanda soğurulan güneş ışığı miktarı artar ve fotosentez
glikoz ve nişasta miktarlarındaki değişim veril-
hızlanır. miştir.
Miktar Miktar
� Granalar arasını dolduran renksiz sıvıya stroma denir. Bu sıvı mitokondrinin
Nişasta
matriksine benzetilebilir. Bu sıvının içinde kloroplasta özgü DNA, RNA, ribozom
ve fotosentez enzimleri bulunur.
Glikoz
Palme Yayınevi
� Kloroplast kendine özgü DNA' sı sayesinde çekirdek kontrolünde bölünerek
sayısını artırabilir. Ayrıca ribozom içerdiklerinden fotosentez enzimlerinden ba- 0 t Zaman 0 t Zaman
zılarını üretebilirler. Kloroplast DNA' sı dairesel olup, ribozomları 70 S'dir (Bak- Bu grafiklere göre,
teri ve mitokondri gibi). I. Kloroplasttaki glikoz, karbondioksit ve
suya parçalanmamıştır.

Kloroplastta fotofosforilasyon ile ATP üretilir. Bu ATP'lerin çoğu foto- II. Kloroplasttaki glikoz nişastaya dönüştü-
sentez reaksiyonları sırasında kullanılır. rülmüştür.
III. Bitkide fotosentezle oluşan karbonhidrat
miktarı, her zaman solunumda kullanılan-
� Aşağıda mitokondri ve kloroplast organelleri karşılaştırılmıştır. dan daha azdır.
Mitokondri Kloroplast
• Oksijenli solunum ile ATP üretir. • Fotosentez ile glikoz gibi organik
besin monomerlerini üretir.
• Organik molekülleri inorganik mo- (2015 – YGS)
leküllere parçalar. • İnorganik maddeleri organik mad-
24. Mitokondri ve kloroplast organelleri için
delere çevirir.
• Çift zarla çevrilidir. aşağıdaki özelliklerden hangisi ortak değil-
• Çift zarla çevrilidir. dir?
• Kendine özgü DNA, RNA ve ribo-
A) Çift zarla çevrili olma
zomları vardır. • Kendine özgü DNA, RNA ve ribo-
zomları vardır. B) Fosforilasyonla ATP sentezleme
• DNA'sı halkasal yapıdadır.
C) Bölünerek çoğalma
• DNA'sı halkasal yapıdadır.
• İçindeki sıvı matriks olarak adlan-
D) Kendine özgü DNA ve RNA içerme
dırılır. • İçindeki sıvı stroma olarak adlandı-
E) İnorganik maddelerden organik madde
rılır.
• Substrat seviyesinde fosforilasyon sentezleme
ve oksidatif fosforilasyon ile ATP • Fotofosforilasyon ile ATP üretir.
üretir.
19 E 20 C 21 E
57
2.Ünite / HÜCRE
b. Kromoplast
Örnek Sorular
� Bitkilere yeşil hariç, diğer renkleri veren pigmentlerdir. Bitkilerde sarı (ksantofil),
25. Organeller ve görevleri ile ilgili aşağıda ya- turuncu (karoten) ve kırmızı (likopen) renkte olan plastitler kromoplastlardır.
pılan eşleştirmelerden hangisi doğru değil-
� Kromoplastlar çiçeklerde, yapraklarda, meyvelerde ve bazı bitkilerin köklerinde
dir?
bulunur. Örneğin havuçta karoten, domateste likopen, limonda ksantofil pig-
A) Golgi cisimciği " Salgıların paketlenmesi mentleri bulunmaktadır.
B) Mitokondri " Oksijensiz solunum � Kloroplast, çevre ve iç faktörlerin etkisiyle kromoplasta dönüşebilir. Örneğin
sonbaharda yeşil yaprakların sararması, ham iken yeşil olan domatesin olgun-
C) Endoplazmik retikulum " Hücre içi madde
laşırken kızarması bu duruma örnek olarak verilebilir.
taşınımı
c. Lökoplast
D) Lizozom " Hücre içi sindirim
� Kloroplast ve kromoplastlardan farklı olarak renksiz plastitlerdir.
E) Kloroplast " Besin sentezi
� Görevi nişasta, protein ve yağ depolamaktır. Örneğin patateste nişasta, ayçi-
çeği tohumunda yağ, fasulye tohumunda protein depolar.
� Bitkinin kök, toprak altı gövdesi ve tohum gibi depo organlarının hücrelerinde
bulunur.
� Uzun süre ışık alan lökoplastlar, yeşil renkli kloroplasta dönüşebilir.

26. Tatlısularda yaşayan bir paramesyum, bulun-
duğu ortamdan alınarak derişimi daha yüksek Plastitler birbirine dönüşebilir:
Ifl›k Klorofilin bozulmas›
olan bir ortama konulmuştur. Lökoplast Kloroplast Kromoplast
Palme Yayınevi
Bu durumda paramesyumda aşağıdaki or-

ganellerden hangisinin çalışma hızının ya- KOFUL
vaşlaması beklenir? � Kofullar golgi cisimciği, endoplazmik retikulum, hücre zarı ve çekirdek zarı
A) Kontraktil koful tarafından oluşturulabilir. Tek katlı zarla çevrilidir. Kofullar işlevlerine göre besin
kofulu, salgı kofulu, depo kofulu ve kontraktil (kasılgan) kofullar olmak üzere
B) Endoplazmik retikulum
dört çeşittir.
C) Lizozom
1. Besin kofulu : Endositoz yoluyla hücreye alınan büyük moleküllü besinleri bu-
D) Ribozom lunduran kofuldur. Amip, paramesyum gibi hücre içi sindirim yapabilen can-
E) Golgi cisimciği lılarda ve insanların akyuvar gibi fagositoz yapabilen hücrelerinde oluşur. Bu
(2013 – YGS) kofullar lizozom ile birleştiğinde koful içindeki maddeler sindirilir.
2. Salgı (boşaltım) kofulu : Salgı maddelerinin ve metabolizma sonucu meydana
gelen atık maddelerin hücre dışına verilmesini sağlayan keseciklere denir.
3. Kontraktil (kasılgan) kofulu : Kontraktil koful tatlı suda yaşayan tek hücreli
bazı canlılarda (paramesyum, amip ve öglena) bulunur. Bu canlılar hipotonik bir
ortamda yaşadığından sürekli su alır. Kontraktil kofullar bu suyun fazlasını ATP
harcayarak dışarı atar ve hücrenin patlamasını engeller.
27. Atmosferdeki oksijen ve karbon dioksit
4. Depo kofulu : Bitki ve hayvan hücrelerinde görülen koful çeşidi olup, hayvan
oranlarının değişmeden kalmasında aşağı-
daki organel çiftlerinden hangisi doğrudan hücrelerinde küçüktür. Bitkilerde metabolizma sonucu oluşan atık ve zehirli
etkilidir? maddeler, boya maddeleri, çeşitli tuzlar ve organik asitler yaprak hücrelerinin
kofullarında depolanır ve yaprak dökümü ile bitkiden uzaklaştırılır.
A) Lökoplast – Kromoplast
Bazı bitkilerdeki kofullar su, yağ molekülleri ve hava depolar. Bazı bitkilerin
B) Lizozom – Golgi cisimciği
kofullarında asit ve bazlarla renk değiştirebilen pigment maddeleri (antosiyanin)
C) Ribozom – Mitokondri
bulunur. Bu pigmentler çiçek yapraklarının ve meyvelerin renklenmesini sağlar.
D) Mitokondri – Kloroplast Genç bitki hücrelerinde küçük ve çok sayıda bulunan depo kofullar, hücreler ol-
E) Kloroplast – Lökoplast gunlaştıkça birleşerek tek ve büyük bir kofula dönüşür. Bu kofula merkezi koful
denir. Merkezi koful osmoz olayında etkili olup, turgor basıncının ayarlanmasını
22 E 23 D 24 E sağlar.
58
SENTROZOM
Örnek Sorular
� Hücre bölünmesinde görev yapan bir organeldir. Mikrotübül organize edici
28. Sentrozom organeli inaktif hale getirilen
merkez olarak adlandırılır. hayvan hücrelerinde aşağıdaki olaylardan
Sentrozom hangisi gerçekleşemez?
Sentriyol çifti
A) Glikojen sentezi
Kardeş B) Oksijenli solunum
kromatidler
C) Hücre bölünmesi
D) Protein sentezi
E) Aktif taşıma
Mitotik bölünme sırasında sentrozomlar

arasında oluşan iğ iplikleri
� Bir sentrozomun içinde bir çift sentriyol bulunur. Her bir sentriyol dokuz adet 29. Ökaryotik bir canlıda aşağıdaki organel çift-
lerinden hangisi birlikte bulunamaz?
üçerli mikrotübülden oluşur. Bu mikrotübüller silindirik yapı oluşturacak şekilde
A) Kontraktil koful – Mitokondri
dizilir.
B) Golgi cisimciği – Lizozom
Palme Yayınevi
� Hücre bölünmesinden önce, her sentriyol kendini eşler. Böylece her biri bir çift C) Merkezi koful – Kloroplast
sentriyol içeren iki sentrozom oluşur. Bunlar hücrenin zıt kutuplarına hareket D) Endoplazmik retikulum – Kromoplast
eder ve aralarında iğ iplikleri (mikrotübüller) oluşur. Bu yapılar bölünme sırasın-
E) Sentrozom – Lökoplast
da sentromer bölgelerinden kromozomlara tutunarak kromozomların hareke-
tinde görev alır.
� Olgun alyuvar, yumurta ve sinir hücreleri hariç tüm hayvan hücrelerinde bulunur.
30. Bir insan hücresinde bulunan,

Yüksek yapılı bitki hücrelerinde ve mantarlarda sentrozom yoktur. Bu
a. golgi cisimciği
hücrelerde iğ iplikleri diğer mikrotübül organizasyon merkezleri tarafından oluş-
b. mitokondri,
turulur.
c. sentrozom
organellerinde,

Kanser tedavisinde kullanılan yöntemlerden biri kemoterapidir. Kemo-
I. ATP tüketimi,
terapide kullanılan ilaçlar sentrozom organelini işlevsiz hale getirir. İğ ipliklerinin
II. iğ ipliklerinin sentezi,
oluşturulamaması kanserli hücreleri bölünmesini durdurur.
III. karbondioksit üretimi
HÜCRE İSKELETİ olaylarından hangileri gerçekleşir?
a b c
� Ökaryot hücrelere şeklini veren ve hücre içi organizasyonu sağlayan yapıların
A) I ve III I ve II I ve III
tümüne hücre iskeleti adı verilir.
B) I I ve III I ve II
� Hücre iskeleti, hücreye şekil vermenin yanında organellerinin hücre içinde yer de- C) I II III
ğiştirmesinde, hücre bölünmesi sırasında kromozomların hareketinde de rol oynar. D) I ve II I ve II I ve III
E) II ve III I ve II I
� Hücre iskeleti mikrofilament, ara filament ve mikrotübül olarak adlandırılan üç
temel yapıdan oluşur.
25 B 26 A 27 D
59
2.Ünite / HÜCRE
a. Mikrofilament
Örnek Sorular � Üst üste sarılı iki adet aktin proteininden oluşurlar. Diğer liflere göre daha ince-
31. – Hücre bölünmesi sırasında iğ ipliklerini dirler.
oluşumunda görev alır. � Mikrofilamentlerin temel işlevleri aşağıda verilmiştir:
– Güneş ışığını kullanarak inorganik mad-
• Hücre biçiminin korunması.
deleri organik maddelere çevirir.
• Kasların kasılıp gevşemesi.
– Glikozun fazlasını nişasta olarak depolar.
• Bölünme sırasında hayvan hücrelerinin boğumlanması
– Glikoproteinlere son şeklini vererek hüc-
re zarına gönderir. • İnce bağırsakta mikrovillus oluşumu.
Yukarıda görevleri belirtilen hücre organel- • Amipte yalancı ayak oluşumu.
leri arasından aşağıdakilerden hangisi yok-
b. Ara Filamentler
tur?
� Farklı tipte proteinlerin birleşmesi sonucu oluşurlar. Mikrotübülden ince, mikro-
A) Golgi cisimciği B) Kloroplast
filamentten ise daha kalındırlar. Kararlı bir yapıları vardır.
C) Mitokondri D) Sentrozom
� Ara filamentlerin temel işlevleri aşağıda verilmiştir:
E) Lökoplast
• Çekirdek ve diğer organelleri hücre içinde sabitler.
• Aynı dokuya ait hücrelerin bir arada kalmasını sağlamak.
c. Mikrotübüller
32. S, L, N canlıları ile ilgili bilgiler aşağıdaki tablo- � Yapısında tübilin adı verilen proteinler bulunur. En kalın olan liflerdir.
Palme Yayınevi
da verilmiştir.
� Mikrotübüllerin temel işlevleri aşağıda verilmiştir.
Canlı türü Ribozom Çekirdek Kloroplast
S + + –
• Hücrelerin ve hücre içindeki organellerin yer değiştirmesi.
L + + +
N + – –
• Hücre bölünmesi sırasında kromozomların ayrılarak zıt kutuplara hareket
etmesi.
Buna göre,
• Sil ve kamçı gibi hücre hareketini sağlayan yapıların oluşturulması.
I. S canlısı prokaryotik yapıdadır.
PEROKSİZOM
II. L canlısı ototrof beslenir.
� Tek zarla çevrili, özelleşmiş metabolik bölümlerdir. Bitki ve hayvan hücrelerinde
III. N canlısı bakteri olabilir.
bulunun peroksizomlar çeşitli substratlardan uzaklaştırdıkları hidrojenleri oksijene
ifadelerinden hangileri doğru değildir? aktararak hidrojen peroksit (H2O2) oluşturan enzimler içerirler. Bu yapılar hücre
A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II içinde farklı görevlere sahiptir.
D) I ve III E) II ve III � Aşağıda bu görevlerden bazıları verilmiştir:
• Bazı peroksizomlar yağ asitlerini daha küçük moleküllere yıkmak için oksijen
kullanır. Oluşturulan küçük moleküller hücre solunumu için substrat olarak kul-
lanılmak üzere mitokondrilere gönderilir.
33. Peroksizom organeli ile ilgili aşağıdaki ifa- • Karaciğerdeki peroksizomlar sahip olduğu peroksidaz ve katalaz enzimleri
delerden hangisi doğru değildir? yardımıyla alkol ve diğer zararlı bileşiklerin zehir etkisini azaltır. Peroksizom bu
A) Yapısında katalaz enzimi vardır. moleküllerden oksijene hidrojen aktarımı yaparak H2O2 (hidrojen peroksit) üretir.
B) Tek zarla çevrilidir. Zehirli bir molekül olan H2O2 yine peroksizomlarda bulunan katalaz enzimi ile su
katalaz 1
C) Bitki ve hayvan hücrelerinde bulunur. ve oksijene parçalanır. (H2O2 H2O + O )
2 2
D) Hidrojen peroksiti hem üretir hem parçalar.
E) Karbondioksit gazı üretir.

Ökaryot hücrelerde oksijen tüketimi mitokondri ve peroksizom organel-
lerinde gerçekleşir.
28 C 29 E 30 B
60
ÇEKİRDEK
Örnek Sorular
� Ökaryotik hücrelerin yönetim ve kalıtım merkezidir. Bölünme, büyüme ve ona-
34. Bir bitki hücresine ait olan,
rım gibi metabolik olaylar çekirdek tarafından denetlenir.
I. mitokondri,
� Hücrelerde genelde bir çekirdek bulunur. Memelilerin çizgili kas hücreleri ile
II. çekirdek,
paramesyumda birden fazla çekirdek bulunur.
III. ribozom,
� Bölünme halinde olmayan bir hücrenin çekirdeği; çekirdek zarı, çekirdekçik,
IV. kloroplast
çekirdek plazması ve kromatin olmak üzere dört kısımdan oluşur.
yapılarından hangilerinde DNA molekülü
a. Çekirdek Zarı bulunur?
� Çift katlı bir zar olup sitoplazma ve çekirdek sıvısını birbirinden ayırır. Çekirde- A) I ve II B) II ve IV C) III ve IV
ğe şekil ve direnç kazındırır. D) I, II ve IV E) I, II, III ve IV
� Çekirdek zarı endoplazmik retikulum ile bağlantılıdır ve dış yüzeyinde ribozom
bulunur. 35. Aşağıdaki olaylardan hangisi ilgili hücrenin
� Zarda bulunan porlar madde alış verişini denetler. Bu geçitlerden su ve mineral ökaryot olduğunu kanıtlar?
gibi küçük moleküller ile protein ve RNA gibi büyük moleküller geçebilir. A) Aktif taşıma ile madde alımı
B) Çekirdekle üretilen mRNA'ların sitoplaz-
Çekirdek zarı hücre bölünmesi sırasında kaybolur. Bölünme tamam- maya geçmesi
landıktan sonra yeniden oluşur.
C) Fotosentez sonucu oluşan oksijenin at-
mosfere verilmesi
b. Çekirdekçik
D) Protein sentezinin genetik şifreye göre ger-
Palme Yayınevi
� Bölünme sürecinde olmayan hücrelerde çekirdek içinde çekirdekçik adı veri- çekleşmesi
len bir yapı görülür. E) Glikozun fazlasının glikojen olarak depo-
lanması

Çekirdekçikte ribozomal RNA (rRNA) sentezlenir ve proteinlerle birleşti-
rilerek ribozomların alt birimleri oluşturulur.
36. Fotosentez yapan bir bakteride,
� Çekirdekçiğin büyüklüğü ve sayısı canlının türüne ve hücrenin büyüme evresi- I. ribozom,
ne göre değişir. II. klorofil,
c. Çekirdek plazması (Karyoplazma) III. sentrozom,
� Çekirdekçik ve kromatinlerin içinde bulunduğu sıvıdır. Sitoplazmaya benzeme- IV. çekirdekçik
sine rağmen çözünmüş madde ve nükleik asitler bakımından daha yoğundur. oluşumlarından hangileri bulunur?
Ayrıca protein, enzim ve mineral madde içerir. A) I ve II B) I ve III C) II ve III
d. Kromatin: D) II ve IV E) III ve IV
� Çekirdek içindeki DNA, proteinlerle organize olmuş ipliksi bir madde halin- (1996 – ÖSS)
dedir. Bu yapı kromatin olarak adlandırılır. Bölünme sırasında kromatin iplikler
yoğunlaşıp, kalınlaşır ve kromozom adı verilen belirgin yapılara dönüşür.
37. Ökaryotik bir hücrede ribozomal RNA (rRNA)
� Kromozomların sayısı şekli ve büyüklüğü türden türe farklılık gösterebilir. Örne- aşağıdakilerin hangisinde sentezlenir?
ğin kurbağada 22, tavukta 78, istakozda 200, eğrelti otunda ise 500 kromozom A) Golgi cisimciği
vardır. B) Lizozom
� Aynı türün sağlıklı bireylerindeki kromozom sayısı aynıdır. Tipik bir insan hüc- C) Çekirdekçik
resinin çekirdeğinde 46 kromozom bulunur. Farklı canlı türlerinin kromozom
D) Granüllü endoplazmik retikulum
sayısı aynı olabilir. Örneğin moli balığı ve kurt bağrı bitkisinin hücrelerinde de
E) Sitoplazma
46 kromozom bulunur.
(2016 – YGS)

Kromozom sayısı ile canlının gelişmişliği arasında bir bağlantı yoktur.
31 C 32 A 33 E
61
2.Ünite / HÜCRE
Aşağıda hücresel yapılar ile ilgili bazı karşılaştırmalar yapılmıştır.

Örnek Sorular
• Zarsız yapılar → Ribozom ve sentrozom
38. Bitki ve bakteri hücrelerinde,
• Tek zarla çevrili yapılar → Endoplazmik retikulum, golgi cisimciği, lizozom,
I. hücre duvarının yapısı,
koful ve peroksizom
II. DNA'nın bulunduğu hücre bölümü,
• Çift zarla çevrili yapılar → Mitokondri, kloroplast ve çekirdek
III. oksijenli solunumun gerçekleştiği kısım • DNA içeren yapılar → Mitokondri, kloroplast ve çekirdek
özelliklerinden hangileri farklılık gösterir? • RNA içeren yapılar → Mitokondri, kloroplast ve çekirdek, ribozom ve sitoplazma
A) Yalnız II B) I ve II C) I ve III • ATP üreten yapılar → Mitokondri, kloroplast ve sitoplazma
HÜCRELERİN KARŞILAŞTIRILMASI
� Hücreler çekirdek zarlarının bulunup bulunmamasına göre prokaryotik ve ökar-
39. Aşağıdaki tabloda I, II, III, IV olarak numara- yotik hücreler olmak üzere ikiye ayrılır.
landırılan bakteri, mantar, bitki ve hayvan hüc- � Prokaryot hücrelerde çekirdek zarı bulunmaz. Kalıtım materyali olan DNA
relerinin bazı yapısal özellikleriyle ilgili bilgiler dairesel olup, sitoplazma içinde dağınık olarak bulunur. Prokaryot hücreler-
verilmiştir. de mitokondri ve kloroplast gibi zarlı organeller bulunmaz. Ökaryot hücreler-
Hücresel
de bulunan ribozom, prokaryot hücrelerde de vardır. Metabolik reaksiyonlar,
Hücre duvarı
Yapılar Kloroplast
Çekirdek
ya da hücre
sitoplazmada bulunan enzimler ile gerçekleştirilir. Bakteriler ve arkebakteriler
zarı prokaryot hücre yapısına sahiptir.
Hücreler çeperi
I Yok Var Var � Ökaryot hücreler zarla çevrili çekirdek ve organelleri olan hücrelerdir. Protist-
ler, mantarlar, bitkiler ve hayvanlar âlemlerinde bulunan canlılar ökaryot hücre-
II Var Var Var
lerden oluşmuştur.
III Yok Var Yok
Palme Yayınevi
IV Yok Yok Var

� Aşağıda prokaryot ve ökaryot hücrelere ait bazı özellikler karşılaştırılmıştır.
Buna göre, I, II, III, IV numaralı hücrelerin ait Prokaryot Ökaryot

olduğu canlılar aşağıdakilerin hangisinde Hücresel Yapılar
Bakteri hücresi Bitki hücresi Hayvan hücresi
doğru olarak verilmiştir?
Bakteri Mantar Bitki Hayvan Hücre zarı Var Var Var
A) I II IV III Var
Var
B) I III II IV Hücre duvarı (Peptidoglikan Yok
(Selüloz yapılı)
yapılı)
C) III IV I II
Çekirdek zarı Yok Var Var
D) IV I II III
Yok
E) IV II III I Kromozom (Halkasal DNA Var Var
bulunur.)
(2005 – ÖSS)
Endoplazmik reti-
40. Bir bitki hücresinde bulunan çift zarla çevrili Yok Var Var
kulum
yapılar, aşağıdakilerin hangisinde doğru ve-
Golgi cisimciği Yok Var Var
rilmiştir?
Mitokondri Yok Var Var
A) Çekirdek – Golgi cisimciği – Mitokondri
Var
B) Plastit – Golgi cisimciği – Koful Plastit Yok (Büyük çoğunlu- Yok
ğunda)
C) Plastit – Mitokondri – Endoplazmik retiku-
lum Ribozom Var Var Var
D) Plastit – Mitokondri – Çekirdek Lizozom Yok Yok Var
E) Çekirdek – Mitokondri – Endoplazmik reti- Sentrozom Yok Yok Var

kulum Var
Var
Koful Yok (Genellikle küçük
(2015 – YGS) (Genellikle büyük)
veya hiç yok)
34 D 35 B 36 A 37 C Peroksizom Yok Var Var

38 E 39 D 40 D Prokaryot ve ökaryot hücrelerin genel özellikleri
62
Hücre Bölümü Yapı İşlev

dHNLUGHN Yapısında porlar bulunan iki katlı bir Kromatinden (DNA ve proteinler) oluşan
zar ile çevrilidir. Çekirdek zarı endop- kromozomları barındırır; ribozomal alt
lazmik retikulum (ER) ile devamlılık ta- birimlerin yapıldığı çekirdekciği içerir;
şır. porlar maddelerin giriş çıkışını düzenler.
(5
Ribozom Ribozomal RNA ve proteinlerden olu- Protein sentezi

şan iki alt birim; sitozolde serbest hal-
de ya da ER’ye bağlıdır.
Endoplazmik retikulum Zarla çevrili kanal ve keselerden olu- Düz ER: lipit sentezi, karbohidrat me-
dHNLUGHN şan geniş ağsı yapı; zar, boşluğu sito- tabolizması, Ca2+ depolanması, ilaç ve
]DUÔ zolden ayırır; çekirdek zarı ile devam- zehirlerin etkisiz hale getirilmesi
lılık taşır. Tanecikli ER: Bağlı ribozomlardan salgı
proteinleri ve diğer proteinlerin sente-
zine yardım eder; glikoproteinleri yap-
mak için proteinlere karbohidratlar ek-
ler; yeni zar oluşturur.
Golgi cisimciği Yassılaşmış zarsı kesecik yığınlarına Proteinlerin, proteinler üzerindeki kar-
sahiptir. bohidratların ve fosfolipitlerin düzen-
lenmesi; birçok polisakkaritin sentezi;
kesecikler içinde salınacak golgi ürün-
lerinin tasnif edilmesi
Hidrolitik enzimleri barındıran zarlı ke- İçine aldığı bileşikleri, hücre makromo-
Lizozom sedir. (hayvan hücrelerinde) leküllerini ve hasarlı organelleri yeniden
kullanılmak üzere parçalar.
Sindirim, depolama, atık uzaklaştırma,

Koful Zarla çevrili büyük keseciktir. su dengesi, hücre büyümesi ve korun-
ması
Mitokondri Çift zarla çevrilidir; iç zar katlanmalar Hücre solunumu

(krista) içerir
Kloroplast Granalar halinde üst üste yığılmış ti- Fotosentez

lakoitleri içeren sıvı stromanın etrafını
saran çift zar (bitkiler de dahil fotosen-
tetik ökaryotların hücrelerinde bulunur)
Peroksizom Tek zarla çevrili özelleşmiş metabolik Yan ürün olarak hidrojen peroksit
bölme (H2O2) oluşturarak, subsratlardan oksi-
jene hidrojen atomları aktaran enzimler
içerir; H2O2 bir başka enzim tarafından
suya çevrilir.
Hücre Organellerinin yapı ve işlevleri
63
2.Ünite / HÜCRE
FARKLI HÜCRE ÖRNEKLERİNİN KARŞILAŞTIRILMASI

Aşağıdaki tabloda farklı hücre örneklerinin karşılaştırılabilmesi için altı farklı alemde yer alan canlılara ait hücre örnekleri verilmiştir.
Bakteriler Arkebakteriler Protistler
Hücre
duvarı
Peptidoglikan Hücre
zarı
Ribozom
Kamçı Plazmit
DNA
Prokaryot yapılıdır. Tek hücreli canlılardan Prokaryot yapılıdır. Tek hücreli canlılardan Ökaryot yapılıdır. Tek hücreli ve çok hücreli
oluşur. DNA'ları sitoplazmada bulunur. oluşur. Sitoplazmada bulunan DNA'ları his- canlılardan oluşur. Ototrof ve heterot-
Hücre duvarı içerirler. ton proteinlerle çevrilidir. Bazılarında hücre rof türleri vardır. Bazıları kamçı ve sil gibi
duvarı bulunur. yapıları kullanarak aktif olarak hareket ede-
bilir.
Bitkiler Mantarlar Hayvanlar
Hücre
Hücre duvarı
Hücre duvarı
Koful
Kloroplast Hücre
Mitokondri
Çekirdek
Çekirdek
Çekirdekcik Çekirdek Çekirdekcik
Mitokondri
Ökaryot yapılıdır. Çok hücreli ve ototrof Ökaryot yapılıdır. Bazıları tek hücreli olup, Ökaryot yapılıdır. Çok hücreli canlılardır.
canlılardır. Selüloz yapılı hücre duvarları genelde çok hücreli canlılardır. Tamamı Tamamı heterotrof beslenir. Hücre duvar-
vardır. Nişasta depolarlar. Sentrozom or- heterotrof beslenir. Kitin yapılı hücre du- ları yoktur. Glikojen depolarlar. Plastit içer-
ganeli içermezler. Merkezi koful bulunur. varları vardır. mezler.
64
Kromatin: DNA ve protein-

lerden oluşan materyal;
bölünen hücrede tek tek
kromozomlar halinde
görülür.
Çekirdekçik: Ribozom ÇEKİRDEK

üretiminde görevli zarsız
organel; çekirdekte bir ya da
birden çok çekirdekçik
Endoplazmik Retikulum (ER): bulunabilir.
Zarla çevrili kesecik ve tüpler; zar sentezi ve
diğer sentezler ve metabolik süreçleri
gerçekleştirir; düz ve granüllü bölgeler içerir. Çekirdek zarı: Çekirdeği
çevreleyen çift zar; porlar
içerir.
Granüllü ER Düz ER
Ribozomlar:
Proteinleri üreten zarsız
Sentrozom: Hücredeki organeller; sitoplaz-
mikrotübüllerin başlangıç mada serbest halde ya
bölgesi; hayvan da granüllü ER ve
hücresindeki sentrozom çekirdek zarına bağlı
bir çift sentriol içerir. durumda bulunurlar.
Peroksizom:
Özelleşmiş metabolik
işlevlerin gerçekleştiği
organel; hidrojen Golgi aygıtı: Hücre ürünlerinin
peroksit üretir. sentezi, ayrılması ve
sagılanmasında görevli
organeldir.
Mikrofilamentler
Plazma zarı: Hücreyi
çevreyen zardır.
İntermediyer (ara) filamentler
Mitokondri: Hücre solunumunun

Mikrotübüller gerçekleştiği ve ATP’nin üretildiği
organeldir.
HÜCRE İSKELETİ: Hücrenin biçimini
korur, hücre hareketinde işlev görür; Lizozom: Makromoleküllerin
protein bileşenlerden oluşur. hidroliz edildiği sindirim
organelidir.
Hayvan hücresinin genel görünüşü: Hayvan hücreleri ökaryot yapıdadırlar. Yukarıdaki şekilde hayvan hücresinde en yaygın olarak
bulunan yapılar gösterilmiştir. Hayvan hücrelerinin merkezinde çekirdek bulunur. Çekirdek ile hücre zarının arasındaki kısma sitoplazma
denir. Sitoplazma çoğu zarla çevrili organeller ve bunların içinde bulunduğu yarı akışkan bir sıvıdan (sitozol) oluşur.
Hayvan Hücresi
65
2.Ünite / HÜCRE
Kromatin
ÇEK‹RDEK Çekirdekçik
Granüllü endoplazmik
Çekirdek zarı retikulum
Düz endoplazmik
retikulum
Ribozomlar
Merkezi koful: Yağlı bitki hücrelerinde bol

bulunan organel; işlevleri arasında
depolama ve atık ürünlerin yıkılması
vardır; kofulun genişlemesi bitki
büyümesinin temel mekanizmasıdır.
Golgi aygıtı Tonoplast: Merkezi kofulu çevreleyen zar.
Mikrofilamentler
İntermediyer (ara) HÜCRE
filamentler İSKELETİ
Mikrotübüller
Mitokondri
Peroksizom
Plazma zarı
Kloroplast: Fotosentez yapan organel;

Hücre duvarı: Hücreye biçim kazandıran
güneş enerjisini şeker moleküllerinde
ve onu mekanik hasarlardan koruyan dış
depolanan kimyasal enerjiye dönüştürür.
tabaka; selüloz, diğer polisakkaritler ve
proteinden yapılmıştır.
Komşu hücrenin duvarı Plasmodesma: Komşu hücrelerin

sitoplazmalarını birbirlerine bağlayan hücre
duvarı içinde yer alan kanallar
Bitki hücresinin genel görünüşü: Genellenmiş bir bitki hücresini gösteren bu şekil bitki ve hayvan hücreleri arasındaki benzerlikleri ve
farklılıkları göstermektedir. Hayvan hücresinde görülen özelliklerin çoğuna ek olarak bitki hücresi plastid adı verilen zarla çevrili olan organelleri
de içerir. En önemli plastid olan kloroplast fotosentez yapar. Bitki hücrelerinde ayrıca merkezi koful bulunur. Bitki hücresinin, hücre zarı dışında
kalın bir hücre duvarı bulunur. Hücre duvarı plazmodesma adı verilen kanallar içerir.
Bitki Hücresi
66
DERS NOTLARI
67
2.Ünite / HÜCRE
DERS NOTLARI
68
2.Bölüm / Hücre Teorisi ve Hücre Zarından Madde Geçişleri
I. BİLİMSEL BİLGİNİN DOĞASI

Örnek Sorular
� Bilim insanları doğayı anlamak için uygun yöntemler seçerler. Bu süreçte hangi 41. Bilimsel çalışma sürecinde,
yöntemin kullanılacağı araştırılan problemin doğasına, bilim dalına ve bilim in- I. hipotezin kurulması,
sanının olaya bakış açısına göre değişir. II. kontrollü deneylerin uygulanması,
� Bilimsel araştırmaların temelini oluşturan kavramsal yaklaşım bilimsel yön- III. problemin belirlenmesi
temdir. basamakları hangi sıra ile uygulanmalıdır?
� Bilimsel yöntem, birbiriyle bağlantılı bir seri basamak içerir. Bu basamakların A) I – II – III B) II – I – III C) III – I – II
uygulanma sırası, yapılan araştırmaya göre bazı farklılıklar gösterebilir. Aşağıda D) I – III – II E) III – II – I
bilimsel çalışma süreci genel olarak özetlenmiştir:
• Bilimsel çalışma sürecinin başında çözümü aranacak problemin net bir şe-
kilde ortaya konması gerekir. Bilim insanları bu amaçla çeşitli gözlemler ya-
42. Bir grup öğrenci proje çalışması kapsamında
par ve konuyla ilgili daha önceden yapılmış çalışmalardan faydalanırlar. “Işığın, patates bitkisinin filizlenmesi üzerinde
olumlu etkisi vardır.” görüşünü ileri sürerek araş-
• Gözlem bilgi (veri) toplamak için algılarımızın kullanılmasıdır. Gözlemler nitel
tırmaya başlıyor. Öğrencilerin bu amaçla yaptığı
ve nicel olmak üzere ikiye ayrılır. Ölçüme dayanmayan, duyu organları ile çalışmalarınaşamaları aşağıda verilmiştir.
yapılan gözlemlere nitel gözlem denir. Ölçmeye dayanan gözlemlere ise
• 10 adet patates alınarak her biri uzunla-
nicel gözlem denir. masına ikiye kesilmiştir.
• Yapılan gözlemler ve toplanan verilerin ışığında hipotez kurulur. Hipotez, • Her bir patates parçasının üzerindeki göz
Palme Yayınevi
bölgeleri sayılıp kaydedilmiştir.
problem için ileri sürülen geçici bir çözüm yoludur. Bilimsel bir hipotez, ilave
• Her bir patates parçasının alt kısmı, ısla-
gözlemler ya da deneyler yapılarak test edilebilir özellikte kurulmalıdır. Bu
tılmış kağıt havlulara sarılmış ve kesik kı-
basamaktan sonra kurulan hipotez ile ilgili tahminler yapılır. sımları üste gelecek şekilde şeffaf naylon
torbalara yerleştirilmiştir.
• Bilim insanları kurdukları hipotezi test etmek için kontrollü deneyler tasar-
• Naylon torbaların ağızları kapatılarak
larlar. Bu deneylerde bir deney grubu bir de kontrol grubu bulunur. Kont-
üzerlerine toplu iğneyle eşit sayıda delik
rol grubu, deney grubunda yapılan uygulamanın etkilerinin karşılaştırılması açılmıştır.
amacıyla kullanılır. • Bu şekilde hazırlanan patateslerden ya-
rısı ışık alan yarısı da karanlık ortama
• Deney grubunda, deneye etki eden faktörlerden sadece bir tanesi değiştiri-
konulup diğer koşullar özdeş tutulmuş-
lir. Deneyde etkisi araştırılan değişkene bağımsız değişken denir. Bağım- tur.
sız değişkene bağlı olarak değişen değişkene ise bağımlı değişken denir. • Öğrenciler bir hafta sonra naylon tor-
Örneğin ışık renginin (dalga boyunun) fotosentez hızına etkisi araştırılırken baların ağızlarını açarak her bir patates
parçasının üzerindeki filizleri sayarak
diğer tüm şartlar sabit tutulur ve ışık rengi değiştirilir (bağımsız değişken).
kaydetmişlerdir. Bu çalışmayı üç kez tek-
Kullanılan ışık rengine göre fotosentezin hızında meydana gelen değişim ise rarlamışlardır.
bağımlı değişkendir. • Bulgularına göre ışığın, filizlenmeyi olum-
lu yönde etkilediğini kaydetmişlerdir.
• Kontrollü deney sonuçları hipotezi desteklemiyorsa hipotez terk edilir.
Öğrencilerin bu proje çalışmasında aşağı-
Kontrollü deney sonuçları hipotezi destekliyorsa veriler analiz edilir ve çıka-
dakilerin hangisi yer almaz?
rımlarda bulunulur. Daha sonra elde edilen bu çıkarımlar diğer bilim insanları
A) Kontrollü deney yapma
ile paylaşılır. Bunun için bilim insanları çalışma sonuçlarını bilimsel dergi ve
B) Gözlem yapma
konferanslarda sunarlar (raporlama). Bu sayede bilim insanları kendi alan-
C) Teori oluşturma
larındaki gelişmeleri takip ederler. Ayrıca yapılan araştırmaların sonuçlarının
D) Çıkarım yapma
tekrar test edilmesi, yeni problemlerin tanımlanması, hipotezlerin kurulması
E) Hipotez oluşturma
ve araştırmaların yapılması için bu paylaşım çok önemlidir.
(2018 – TYT)
69
2.Ünite / HÜCRE
� Bilimde Teoriler ve Kanunlar: Bilimsel teori ve bilimsel kanun kavramları bir-

Örnek Sorular birinden farklı anlamlara sahiptir. Bilimsel bir teori, hipoteze oranla çok daha
43. Hücre zarı ile ilgili aşağıdaki bilgilerden geniş kapsamlıdır. Teoriler, doğada gerçekleşen olaylar hakkında yapılan ve
hangisi doğru değildir? arkasında güçlü deliller bulunan açıklamalardır. Bilimsel kanunlar doğal olay-
A) Yapısındaki glikoproteinler reseptör görevi ların “nasıl” gerçekleştiği sorusuna cevap verirken, teoriler kanunları açıklar
yapar. ve “neden” sorusuna cevap vermeye çalışır. İnsanlar genel olarak hipotezlerin
B) Seçici geçirgen özellik gösterir. teoriye dönüştüğünü daha sonra teorilerin yeterli delillerle ispatlanması duru-
C) Yapısına en fazla katılan organik molekül munda kanunlara dönüştüğünü düşünür. Ancak bu bir yanılgı olup, teoriler ve
karbonhidratlardır. kanunlar arasında bu şekilde hiyerarşik bir ilişki yoktur. Çünkü teori ve kanun
D) Yapısındaki fosfolipitler iki sıralı olup hare- farklı bilimsel bilgi türleri olup, teoriler hiçbir zaman kanunlara dönüşmez.
ket halindedir.
II. HÜCRE ZARI
E) Prokaryot ve ökaryot hücrelerde ortak ola-
rak bulunur.
� Hücre zarı, hücrenin içini çevresinden ayıran çok ince bir zardır. Hücre zarının
yapısını açıklayan en önemli model akıcı mozaik zar modelidir.
44. Aşağıda, akıcı mozaik zar modelinin kesiti şe- Karbonhidrat HÜCRELER ARASI SIVI
matize edilmiştir.

Glikoprotein
Glikolipit
Palme Yayınevi
Fosfolipit Kolesterol
SİTOPLAZMA
Buna göre şekilde x, y ve z ile gösterilen Protein
maddelerle ilgili olarak,
I. x, hücreye özgüllük kazandırır. Akıcı - Mozaik zar modeli
II. z, madde geçişlerinde işlev görebilir.
� Hücre zarı protein, karbonhidrat ve lipit moleküllerinden meydana gelmiştir.
III. Suda çözünen moleküller, y’nin kuyruk
kısmından kolay geçer.
Karbonhidratlarda önemli olmakla birlikte, zarların asıl bileşenleri lipitler ve pro-
teinlerdir.
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II � Birçok zarda en fazla bulunan lipitler, fosfolipitlerdir. Bu modele göre fosfolipit-
D) II ve III E) I, II ve III ler iki sıralı olup hareket halindedir. Fosfolipitlerin hidrofilik (suyu seven) baş kı-
sımları suyla temas ederken, hidrofobik (suyu sevmeyen) kuyruk kısımları suya
(2013 – YGS)
temas etmez. Bu nedenle iki fosfolipit tabakası arasında su bulunmaz.
45. Aşağıdakilerden hangisi, insanda hücre za-
rında yer alan protein moleküllerinin işlevle- � Zardaki proteinler yüzeysel ve iç proteinler olmak üzere iki gruba ayrılır. İç pro-
rinden biri değildir? teinlerde bulunan kanallar hücrenin madde alış verişinde görev yapar. Karbon-
A) Hücre için özgül olan hormonlara cevap hidratlar proteinlere bağlanarak glikoproteinleri, lipitlere bağlanarak glikolipitleri
verme oluşturur.
B) ATP sentezleme
Glikoproteinler hücrelerin birbirini tanımasında, hücre zarının seçici
C) Hücre içine alınacak maddeleri seçme
geçirgenliğinde ve hormonların tanınmasında görev alır.
D) Diğer hücrelerle ilişki kurma
E) Komşu hücreleri tanıma � Zardaki glikoprotein ve glikolipit moleküllerinin farklı dağılımı ve sayısı hücre-
(2004 – ÖSS) nin özgüllüğünü sağlar. Bu nedenle farklı canlıların hücre zarları farklı yapıda
olduğu gibi, aynı canlının farklı dokularında bulunan hücrelerin zarları da farklı
41 C 42 C
yapıda olabilir. Örneğin hipofiz bezinin ürettiği tiroit uyarıcı hormon (TSH), kanla
70
tüm vücuda dağıldığı halde sadece tiroit bezindeki hücrelerin zarlarındaki re-
septörler tarafından tanınır. Örnek Sorular
� Hücre zarı canlı ve seçici geçirgendir. Bu özellikten dolayı bazı moleküller hüc- 46. Hücre zarında bulunan proteinlerle ilgili,
re zarından geçebilirken, bazı moleküller geçemez. Böylece hücrede madde I. Madde taşınımında görev alırlar.
alış verişi denetlenmiş olur. Hücre zarından;
II. Karbonhidrat ve yağlara bağlı olarak bu-
• küçük moleküller büyük moleküllere göre, lunabilirler.
• nötr maddeler iyonlara göre, III. Hücre zarının özgüllüğünü sağlarlar.
• negatif iyonlar pozitif iyonlara göre, ifadelerinden hangileri doğrudur?
• yağda çözünen maddeler (A, D, E, K vitaminleri), çözünmeyenlere (B, C vita- A) Yalnız III B) I ve II C) I ve III
minleri) göre, D) II ve III E) I, II ve III
• yağı çözen maddeler (alkol, eter, kloroform vb.) çözmeyenlere göre
daha kolay geçer.
II. HÜCRE ZARINDAN MADDE GEÇİŞLERİ 47.
123
II
12
� Hücre zarından küçük moleküllerin geçişi hücrenin enerji (ATP) kullanıp kullan- I
3
mamasına göre pasif ve aktif taşıma olarak iki şekilde gerçekleşir.
� Büyük moleküllerin hücre içine ya da hücre dışına geçişleri ise endositoz ve
ekzositoz olmak üzere iki şekilde gerçekleşir.
III
Hücre zarından madde taşınımı
Akıcı mozoik zar modeline ait yukarıdaki
Küçük moleküllerin Büyük moleküllerin şemadaki numaralandırılmış yapılar ile ilgili
taşınımı taşınımı
Palme Yayınevi
aşağıda yapılan eşleştirmelerden hangisi
doğrudur?
Pasif taşıma Aktif taşıma Endositoz Ekzositoz
• Fagositoz I II III
Difüzyon Osmoz • Pinositoz A) Glikoprotein Fosfolipit Glikolipit
• Basit difüzyon B) Glikoprotein Glikolipit Fosfolipit
• Kolaylaştırılmış difüzyon
C) Glikolipit Glikoprotein Fosfolipit
A. PASİF TAŞIMA D) Fosfolipit Glikolipit Glikoprotein
� Her molekülün kendine ait bir kinetik (hareket) enerjisi vardır. Bundan dolayı E) Glikolipit Fosfolipit Glikoprotein
moleküller sürekli hareket halindedir. Bir molekülün çok yoğun olduğu ortam-
dan az yoğun olduğu ortama kendine ait kinetik enerjisini kullanarak geçmesi-
ne pasif taşıma denir.

Pasif taşımada ATP kullanılmadığından, canlı ve cansız tüm hücreler- 48. Hücre zarının,
de gerçekleşebilir. I. elektrik yüklü olması,
II. zar lipitlerinin iki tabakalı dizilmesi,
III. zar lipitlerinin hareket hâlinde olması,

Pasif taşıma sonucunda bulunduğu ortamla madde yoğunluğu eşitle-
nen bir hücrede madde alış verişi durmaz. Maddenin hücre içine giriş ve çıkış IV. yüzey proteinlerine karbonhidratların ek-
hızı eşitlenir. lenmesi
Pasif taşıma difüzyon ve osmoz olmak üzere iki farklı biçimde gerçekleşir. özelliklerinden hangileri özgüllüğünü sağ-
lar?
1. Difüzyon
A) Yalnız I B) Yalnız IV C) I ve III
� Molekül ya da iyonların çok yoğun ortamdan, az yoğun ortama kendiliğinden
D) II ve III E) III ve IV
geçmesine denir.
(2010 – YGS)
� Difüzyona olanak sağlayan kuvvet yoğunluk farkı olduğundan, geçiş yoğunluk-
lar eşitleninceye kadar devam eder. Parfüm kokusunun oda içinde dağılması
43 C 44 C 45 B
ve suya damlatılan boyaların suda yayılması difüzyona örnek olarak verilebilir.
71
2.Ünite / HÜCRE
Musluk suyuna üç
Örnek Sorular farklı boya eşit
miktarda konulur. Boya molekülleri difüz-
Difüzyon olayı yoğun-
49. Hücre zarının seçici geçirgen özelliği ile ilgili, yonla suyun içinde ya-
luklar eşitleninceye
yılmaya başlar.
kadar devam eder.
I. pozitif iyonlar negatif iyonlara göre,
II. yağda çözünen vitaminler çözünmeyen-

lere göre,
III. nötr maddeler iyonlara göre,
IV. küçük moleküller büyük moleküllere göre
daha kolay geçer.

Zaman = 0 5 dakika sonra 10 dakika sonra
İfadelerinden hangileri doğrudur?
Yoğunluk
A) I ve II B) III ve IV C) I, II ve IV
D) II, III ve IV E) I, II, III ve IV
Boya maddelerinin suyun içindeki difüzyonu
50. Molekül büyüklüğü ile difüzyon hızı arasındaki

� Birçok maddenin hücrelerimize giriş çıkışı difüzyon ile gerçekleşir. Örneğin
ilişkiyi incelemek için aşağıdaki deney düzen- kanda çözünmüş olarak bulunan oksijen moleküllerinin doku hücrelerimize
leniyor. geçmesi, doku hücrelerimizde solunum sonucu oluşan karbondioksit molekül-
lerinin ise kana geçmesi difüzyon ile olur.
I. deney II. deney III. deney
Palme Yayınevi
tüpü tüpü tüpü

Tüm hücrelerdeki gaz alış verişi difüzyonla olur. Gaz alış verişinde aktif taşı-
ma olmaz.
� Moleküllerin difüzyon hızını etkileyen bazı faktörler vardır. Bu faktörler şöyle
sıralanabilir:
• Molekülün büyüklüğü arttıkça difüzyon hızı azalır.
%3’lük %3’lük %3’lük

• Yoğunluk farkı arttıkça difüzyon hızı artar.
jelatin jelatin jelatin
çözeltisi çözeltisi çözeltisi
• Ortam sıcaklığı arttıkça moleküllerin kinetik enerjisi arttığından difüzyon hızı artar.
+K boyası +L boyası +M boyası
• Difüzyon yüzeyinin artması, difüzyon hızını artırır.
I. deney tüpüne K, II. deney tüpüne L ve III. de-

� Hücrelerimizde difüzyon basit difüzyon ve kolaylaştırılmış difüzyon olmak
üzere iki şekilde gerçekleşir.
ney tüpüne M boyaları eşit miktarlarda eklen-
dikten sonra aynı ortamda 24 saat bekletiliyor. a. Basit Difüzyon
Bu süre sonunda tüpler incelendiğinde en faz- � Moleküllerin çok yoğun oldukları ortamdan az yoğun oldukları ortama, taşıyıcı
la M boyasının, en az ise K boyasının yayıldığı bir proteine ihtiyaç duyulmadan kendiliğinden geçmesine denir.
gözleniyor.
Hücre dışı
Buna göre; K, L ve M boyalarının molekül
Çok
büyüklüklerinin doğru sıralaması aşağıda- yoğun
kilerin hangisinde verilmiştir?
(Bu boyaların jelatin içindeki çözünürlük katsa-

Hücre
yılarının aynı olduğu kabul edilecektir.) zarı
A) K > L > M B) K > M > L
C) L > M > K D) M > L > K

Az
E) M > K > L yoğun
Hücre içi
(2004 – YGS)
� Oksijen, karbondioksit ve alkol gibi maddeler yağda kolay çözündükleri için
hücre zarından basit difüzyon ile geçebilirler.
46 E 47 C 48 B
72
b. Kolaylaştırılmış Difüzyon
� Bazı maddeler hücre zarındaki fosfolipit tabakasından geçemezler. Bu madde- Örnek Sorular
lerin çok yoğun oldukları ortamdan az yoğun oldukları ortama, hücre zarındaki 51. Basit difüzyon olayı ile ilgili,
taşıyıcı proteinler aracılığı ile taşınmasına kolaylaştırılmış difüzyon adı verilir. I. Taşınan moleküller zardan geçebilecek
büyüklüktedir.
Taşınan
madde II. Moleküller taşıyıcı bir proteine bağlana-
rak zardan geçer.
III. Taşıma sırasında iki ortam arasındaki yo-

ğunluk farklı azalır.
Taşıyıcı protein ifadelerinden hangileri doğru değildir?
� Glikoz, fruktoz, galaktoz ve amino asit gibi monomerler hücre zarından kolay- D) I ve III E) II ve III
laştırılmış difüzyon ile geçer.
� Taşınacak maddeler zarın bir yüzeyinden taşıyıcı proteinlere bağlanır. Bunun 52. Aşağıda X molekülünün hücre içine alınımı şe-
sonucunda taşıyıcı protein şekil değişikliğine uğrar ve maddenin zarın diğer matize edilmiştir.
tarafına geçmesini sağlar. Zardaki taşıyıcı proteinler taşınacak moleküle öz-
güdür. Örneğin glikozun taşınmasını sağlayan taşıyıcı protein, bu molekülün X
izomeri olan fruktozu taşıyamaz.
Y

Kolaylaştırılmış difüzyonda moleküller çok yoğun ortamdan, az yoğun
ortama ATP harcanımı olmadan taşınır.
Palme Yayınevi
2. Osmoz
� Suyun çok yoğun olduğu ortamdan az yoğun olduğu ortama doğru yarı geçir- Bu şema ile ilgili,
gen bir zar üzerinden geçişine osmoz denir.
I. X molekülü polimer yapıdadır.
Hipotonik Hipertonik II. Aktif taşımaya aittir.

çözelti çözelti
III. Y molekülü taşıyıcı proteindir.
IV. Y molekülü sadece X molekülünü taşıyabilir.

Sükroz ifadelerinden hangileri doğrudur?
H2O A) I ve III B) III ve IV C) I, II ve IV
D) I, III ve IV E) I, II, III ve IV
A B A B
Seçici geçirgen zar
Suyun osmozla geçişi 53. Bir hayvan hücresi, bu hücre içiyle izotonik
olan bir ortama konuluyor.
� Yukarıdaki düzenekte B kolunda sükroz yoğun, birim hacimdeki su miktarı
Bu ortamdaki hücreyle ilgili,
ise azdır. A kolunda sükroz az yoğun, birim hacimdeki su miktarı ise çoktur.
Su molekülleri, sükrozun çok, suyun az olduğu B koluna seçici geçirgen zar I. Su molekülleri, hücre zarından içeriye ve
dışarıya eşit miktarda geçer.
üzerinden geçerler. Bu olaya osmoz adı verilir. Böylece iki çözelti arasındaki
yoğunluk farkı azalır. II. Hücrenin hacmi sürekli olarak genişler.
Çözelti Çeşitleri III. Hücrede su molekülleri dışında madde

alışverişi gerçekleşmez.
� Hücreler bulundukları ortamın yoğunluğuna göre su alır ya da verirler. Bu olayı
anlayabilmek için çözelti çeşitlerini bilmemiz gerekir. Yoğunluğu hücre yoğunlu- ifadelerinden hangileri doğrudur?
ğuna eşit olan çözeltiye izotonik (iso “aynı” demektir) çözelti denir. İnsan hüc- A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
releri için % 0,9 NaCl (sodyum klorür) çözeltisi izotonik bir ortamdır. Yoğunluğu D) I ve III E) II ve III
hücre yoğunluğundan fazla olan çözeltiye hipertonik (hyper “çok” demektir) (2016 – YGS)
çözelti denir. Yoğunluğu hücre yoğunluğundan az olan çözeltiye hipotonik
(hypo “az” demektir) çözelti denir. 49 D 50 A
73
2.Ünite / HÜCRE
Örnek Sorular
54. Osmotik denge halinde bulunan bir hayvan
% 0,2 tuz % 0,2 tuz % 0,2 tuz
hücresi t1 anında hipotonik bir çözeltiye bıra- % 0,2 tuz % 0,3 tuz % 0,1 tuz
kılıyor.
Bu süreçte hücredeki su miktarının değişi- ‹zotonik çözelti Hipertonik çözelti Hipotonik çözelti
mi aşağıdakilerden hangisinde verilmiştir?
� Osmoz olayı sonucunda hücrelerde plazmoliz ve deplazmoliz olayları gerçekleşir.
A) Su miktarı B) Su miktarı
� Plazmoliz: Hipertonik ortama konulan hücrenin su kaybederek büzülmesine
denir. Plazmolize uğrayan bitki hücrelerinde hücre zarı hücre çeperinden uzak-
Zaman
laşır.
t1 t1 Zaman
C) Su miktarı D) Su miktarı
H2O
t1 Zaman t1 Zaman
E) Su miktarı
Hipertonik
t1 çözelti
Zaman
Hipertonik çözeltiye konulan alyuvar hücresi su kaybederek büzülür.
55. Hipertonik ortamda bekletilen bir bitki hüc-
Palme Yayınevi
resi ile ilgili,

I. Deplazmolize uğrar. � Deplazmoliz: Plazmolize uğramış hücre, hipotonik bir ortama konulursa su
II. Turgor basıncı azalır. alarak eski haline döner. Bu olaya deplazmoliz denir. Bitki hücrelerinde deplaz-
III. Hücre zarı hücre duvarından uzaklaşır. moliz sırasında hücre zarı, hücre duvarına yaklaşır.
D) II ve III E) I, II ve III H2O
56. Hipertonik tuz çözeltisine konmuş bir hüc-

renin sitoplazmasının ozmotik basıncındaki
değişimi gösteren grafik aşağıdakilerden
hangisidir? Hipotonik
A) B) çözelti
Ozmotik basınç
Ozmotik basınç
Plazmolize uğramış bir alyuvar hücresi hipotonik ortamda

su alarak eski haline döner.
Zaman Zaman � Hücrelerde plazmoliz ve deplazmoliz olayları gerçekleşirken, osmotik basınç ve

C) D) turgor basıncı ortaya çıkar.
Ozmotik basınç
Ozmotik basınç
Turgor Basıncı
� Hücre içindeki suyun hücre duvarına yaptığı basınca turgor basıncı denir.
Zaman Zaman � Hipotonik ortama konulan bitki hücreleri su alır. Hücre içine aşırı derecede su
E) girmesi sonucunda, koful büyür ve sitoplazmayı hücre duvarına doğru iter. Bit-
Ozmotik basınç
kilerdeki turgor basıncı:

• stomaların açılıp kapanması,
• otsu bitkilerin dik durması,
(2011 – YGS)
• böcekçil bitkilerde nasti hareketinin gerçekleşmesi
51 A 52 B 53 A
gibi olayların meydana gelmesini sağlar.
74

Hücredeki su miktarı ile turgor basıncı doğru orantılı olarak değişir.
Örnek Sorular
� Hayvan hücrelerinin aşırı su alması hücre için zararlı olabilir. Örneğin hipotonik 57. Difüzyon ve osmoz ile ilgili olarak
ortamda bekletilen alyuvar hücreleri su alarak şişer. Hücre duvarı olmadığı için, I. Enerji harcanmaksızın gerçekleşirler.
bir süre sonra hücre zarı bu basınca dayanamaz ve patlar. Bu olaya hemoliz II. Seçici geçirgen olan yapay veya doğal
denir. bir zarın varlığında gerçekleşebilirler.
III. Zardan geçemeyen moleküllerin hücre

Osmotik Basınç
dışına atılmasını sağlarlar.
� Hücre içindeki çözünmüş maddelerin oluşturduğu su alma isteğine denir. Hüc- ifadelerinden hangileri ortaktır?
renin sitoplazmasında bulunan çeşitli şekerler, organik ve inorganik tuzlar oz- A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
motik basınç oluşturarak hücrenin dış ortamdan su almasını sağlar.
(2017 – LYS)

Hücre içindeki madde yoğunluğu ile hücrenin osmotik basıncı doğru
58. Aşağıda aktif taşıma olayı şematize edilmiştir.
orantılıdır.
Doku sıvısı Hücre zarı Sitoplazma
� Osmotik basınç bitki ve hayvan hücrelerinin madde alış verişinde etkilidir. Bit- RT ATP
kiler topraktaki suyu kök osmotik basınçları sayesinde alırlar. Kurak bölge bit- ADP + P
E F
kileri, kök osmotik basınçlarının yüksek olması sayesinde ortamda az miktarda R R
T
bulunan suyu kökleri ile emebilirler.
R : Taşınan madde
� Hücrelerde osmotik basınç ile turgor basıncı ters orantılı olarak değişir. Osmo- E ve F : Enzim
Bu şema ile ilgili,
tik basınç ile turgor basınç arasındaki fark emme kuvveti olarak adlandırılır.
Palme Yayınevi
I. R maddesinin sitoplazmadaki derişimi
doku sıvısından daha fazladır.
Emme kuvveti = Osmotik basınç – Turgor basıncı
II. Bu olay sadece canlı hücrelerde gerçek-
leşir.
B. AKTİF TAŞIMA
III. Taşıyıcı proteinin R maddesine bağlan-
� Bir maddenin yoğunluğunun düşük olduğu ortamdan, yüksek olduğu ortama masında F, ayrılmasında E enzimi görev
yapmıştır.
doğru ATP harcanarak taşınmasına denir. Bu olay sırasında hücre zarındaki
enzimler ve taşıyıcı proteinler görev yapar. yargılarından hangileri doğru değildir?
Az yoğun D) I ve III E) II ve III
59. Belirli bir tür tatlısu alginde, yaşadığı ortamda

Hücre zarı bulunandan 1000 kat fazla K+ bulunmaktadır.
Bu tatlısu algiyle ilgili olarak,
I. K+ dengesinin korunmasında ATP harca-

ATP Çok yoğun
ADP nır.
II. K+ dengesinin korunmasında ilgili enzim-

Aktif taşıma
ler işlev görür.
� Aktif taşımada taşınacak madde zarın bir tarafında protein yapılı taşıyıcıya bağ- III. Algin canlılığını kaybetmesiyle K+ difüz-
lanır. ATP' den sağlanan enerji ile taşıyıcı proteinde şekil değişikliği olur. Bu şe- yona uğrar.
kilde zarı geçen madde az yoğun olduğu ortamdan çok yoğun olduğu ortama yargılarından hangileri doğrudur?
doğru taşınmış olur.
A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve III
� Aktif taşımada enerji harcanır. Bu nedenle enerji yetersizliğinden aktif taşıma D) II ve III E) I, II ve III
durur, pasif taşıma devam eder. Hücre içi ve dışı arasında yoğunluk farkı orta- (2002 – ÖSS)
dan kalkar ve hücrenin faaliyetleri durur. 54 C 55 D 56 B
75
2.Ünite / HÜCRE
Aktif taşımanın mekanizması kolaylaştırılmış difüzyona benzer. Fakat

Örnek Sorular
ATP harcanımı ve moleküllerin az yoğun ortamdan çok yoğun ortama taşınması
60. Hücre zarından madde taşınımıyla ilgili,
ile kolaylaştırılmış difüzyondan farklılık gösterir.
I. Oksijen, hücre zarından daima pasif taşı-
ma yoluyla geçer.

Bir hücrenin izotonik ortamdan madde alması aktif taşıma ile gerçek-
II. Hücre zarının iki tarafında derişim farkına
sahip olan her madde, kolaylaştırılmış di- leşir.
füzyonla geçiş yapabilir.
III. Aktif taşımada moleküller yalnızca hücre
Hücre zarından geçebilen maddenin hücre içi ve dışındaki yoğunluğu
dışından hücre içine doğru taşınır. farklı olup, bu farkın devam etmesi hücrenin aktif taşıma yaptığını kanıtlar.
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III Difüzyon:
D) I ve II E) I ve III Moleküllerin fosfolipit
tabakası üzerinden Pasif taşıma:
(2016 – LYS) geçmesidir. Moleküllerin çok
yoğun olduğu
ortamdan az yoğun
61. Kolaylaştırılmış difüzyon: olduğu ortama ATP
Glukoz çözeltisi İyot Moleküllerin zardaki
+ nişasta çözeltisi harcanmadan
taşıyıcı proteinler geçişidir.
yardımıyla difüzyonudur.
M kolu N kolu
ATP Aktif taşıma:
Moleküllerin az yoğun oldukları
ortamdan, çok yoğun oldukları ortama
taşıyıcı proteinler yardımıyla geçişidir.
Palme Yayınevi
Bağırsak zarı Bu olayda ATP harcanır ve enzim

kullanılır. Sadece canlı hücrelerde
U şeklindeki bir borunun M ve N kolları bir ba- gerçekleşir.
ğırsak zarıyla şekildeki gibi ayrılmıştır. M kolu- Pasif ve aktif taşımanın karşılaştırılması
na glukoz çözeltisiyle nişasta, N koluna ise iyot
çözeltisi konmuştur. (İyot nişasta ayıracıdır ve � Aşağıda pasif ve aktif taşıma olayları karşılaştırılmıştır.
nişasta taneciklerini maviye boyar.)
Bu deneyin sonunda aşağıdakilerden han- Pasif taşıma Aktif taşıma
gisi beklenmez?
A) M kolunda çözelti yoğunluğunun değişmesi • Küçük moleküllerin taşınmasını • Küçük moleküllerin taşınmasını
B) M kolunda nişasta miktarının aynı kalması sağlar. sağlar.
C) N kolunda sıvı renginin maviye dönüşmesi • Moleküller çok yoğun oldukları or- • Moleküller az yoğun oldukları or-
D) N kolunda iyot yoğunluğunun azalması tamdan az yoğun oldukları ortama tamdan çok yoğun oldukları orta-
E) Kollardaki glukoz yoğunluğunun eşitlen- doğru taşınırlar. ma doğru taşınırlar.
mesi
• ATP harcanmadığından canlı ve • ATP harcandığından sadece canlı
(2007 – ÖSS Fen-1) cansız tüm hücrelerde gerçekleşir. hücrelerde gerçekleşir.
62. Aktif taşıma,
• İki ortam arasındaki yoğunluk far- • İki ortam arasındaki yoğunluk far-
I. monomer maddelerin taşınımı,
kının azalmasına neden olur. kının artmasına neden olur.
II. madde taşınımı sırasında ATP harcanımı,
III. moleküllerin çok yoğun olduğu tarafa
C. ENDOSİTOZ
doğru geçmesi,
IV. madde taşınımı sırasında enzim kullanımı � Pasif ve aktif taşıma ile hücre, fosfolipit tabaka ya da porlardan geçebilen mo-
özelliklerinden hangileri ile basit difüzyon- leküllerin taşınımını sağlar.
dan ayırt edilebilir?
� Hücre zarından geçemeyen büyük moleküllerin koful oluşturularak hücre içine
alınmasına endositoz denir.
D) II ve III E) II, III ve IV
57 D 58 B 59 E
76

Endositoz olayında hücre zarının bir kısmı kopup, koful oluşumuna ka-
Örnek Sorular
tıldığı için hücrenin yüzey alanı azalır.
63. Endositoz olayı ile ilgili aşağıdaki ifadeler-

Endositoz olayı sırasında ATP harcanır. Fakat bu olay bir aktif taşıma biçi- den hangisi doğru değildir?
mi değildir. A) Hayvan hücrelerinde gerçekleşir.
B) Makromoleküllerin hücreye alınımını sağ-

� Endositoz hayvan hücrelerinde gerçekleşirken bitki hücrelerinde gerçekleş- lar.
mez. Alınan maddenin katı ya da sıvı olmasına göre endositoz iki şekilde ger- C) Sadece canlı hücrelerde gerçekleşir.
çekleşir.
D) Hücrenin yüzey alanını artırır.
a. Fagositoz: E) Besin kofulu oluşumuyla sonuçlanır.
� Büyük moleküllü katı maddelerin hücre içine alınmasıdır. Katı madde, hücre
zarından oluşan yalancı ayaklar ile sarılır. Daha sonra bu ayaklar birleşerek 64. I. Sindirim enzimlerinin hücre dışına salgı-
lanması
zardan kopar ve besin kofulu olarak sitoplazmaya geçer.
II. Hücrenin hipotonik çözeltiden glikoz al-
� Besin kofulu, lizozomla birleşir ve koful içindeki besin sindirilir. Oluşan mono- ması
merler difüzyonla sitoplazmaya geçerken, sindirilemeyen atıklar ekzositoz ile III. Akyuvarların patojenik bakterileri yutması
hücre dışına atılır. Amip ve öglena gibi tek hücreli canlıların beslenme şekli, IV. Oksijenin alveol boşluğundan kana geç-
akyuvarların mikropları yutması fagositoza örnek olarak verilebilir. mesi
Yukarıdaki olayların gerçekleşmesini sağla-

b. Pinositoz:
yan taşıma biçimleri aşağıdakilerden hangi-
Palme Yayınevi
sinde doğru olarak eşleştirilmiştir?
� Büyük moleküllü sıvı maddelerin hücre içine alınması olayıdır. Sıvı moleküllerin
Basit Aktif Endositoz Ekzositoz
zara değmesiyle, hücre zarı içe doğru çökerek pinositoz cebini oluşturur. Sıvı difüzyon taşıma

moleküller bu cebe dolar ve hücre zarının boğumlanmasıyla oluşan besin kofu-
A) IV II III I
lu sitoplazmaya geçer ve pinositik koful oluşur.
B) II IV I III
C) II IV III I
Hücre Dışı Sitoplazma Hücre Hücre Sitoplazma
Yalancı Dışı D) IV II I III
zarı
ayak E) I II III IV
65. Çeşitli hücrelerde madde taşınmasına ilişkin,

Katı besin Pinositik
Besin koful I. çözünmüş oksijenin plazma zarından
Makromolekül
kofulu hücre içerisine geçmesi,
Fagositoz Pinositoz
II. paramesyumda hücre içindeki fazla su-
D. EKZOSİTOZ yun hücre dışına atılması,
III. bir bitki hücresinin konulduğu ortamdan

� Hücredeki makromoleküllerin hücre dışına atılması olayına ekzositoz denir. Bu su alarak şişmesi (turgorlu hâle gelmesi),
olay sırasında da ATP harcanır. IV. bir alg türünün hücre içi potasyum oranı-
nın yaşadığı ortamdan bin kat daha fazla
� Ekzositozda hücre dışına atılmak istenen makromoleküller koful içinde hücre olması
zarına taşınır. Koful zarı ile hücre zarı birleşir ve oluşan açıklıktan makromole-
örneklerinden hangileri, ilgili hücrede enerji
küller hücre dışına gönderilir. Hücre içinde üretilen enzim ve hormon gibi salgı harcanmasıyla gerçekleşir?
maddeleri bu yöntemle hücre dışına gönderilir.
A) Yalnız II B) Yalnız IV C) I ve II

Ekzositoz olayında, koful zarı hücre zarı ile birliştiğinden hücrenin yü-
(2015 – YGS)
zey alanı artar.
60 A 61 C 62 E
77
2.Ünite / HÜCRE
Örnek Sorular Hücre dışı
66. Aşağıdaki tabloda; basit difüzyon, kolaylaştırıl-

mış difüzyon ve aktif taşımanın bazı özellikleri
verilmiştir.
Kolaylaş-
Basit Aktif
Özellik tırılmış
difüzyon taşıma
difüzyon
Enerji Salgı kofulu
gereksi- Yok Yok Var Sitoplazma
Makromolekül
nimi
Taşınım- Ekzositoz
Derişim Derişim ATP
da etkili
farkı farkı hidrolizi
faktör � Aşağıda endositoz ve ekzositoz olayları karşılaştırılmıştır.
Zar pro-
teinleri
kullanma Yok Var Var Endositoz Ekzositoz
zorunlu-
luğu
• Büyük moleküllerin hücre içine • Büyük moleküllerin hücre dışına
Özgüllük Yok Var Var
alınmasını sağlar. atılmasını sağlar.
Bu tablodaki bilgilere göre, aşağıdakilerden
hangisi söylenemez?
• ATP harcanır. • ATP harcanır.
A) Sadece aktif taşımada ATP harcanır.
B) Zar proteinlerinin kullanıldığı madde taşını- • Hücre zarının yüzey alanının azal- • Hücre zarının yüzey alanının art-
mında genellikle özgüllük vardır.
C) Basit difüzyon, derişim farkına göre ger- masına neden olur. masına neden olur.
çekleşir.
Palme Yayınevi
D) Kolaylaştırılmış difüzyon, derişim farkına

• Hayvan hücrelerinde gerçekleşir- • Hayvan ve bitki hücrelerinde ortak
göre gerçekleşir. ken bitki hücrelerinde gerçekleş- olarak gerçekleşir.
E) Aktif taşıma ve kolaylaştırılmış difüzyonla
hücre içerisine birim zamanda alınan mad- mez.
de miktarı hiçbir zaman değişmez.
(2014 – LYS)
67. Aşağıdaki şekilde hücre zarında gerçekleşen II. HÜCRE DUVARI (Hücre Çeperi)
iki farklı taşıma olayı gösterilmiştir.
� Bitki, mantar ve bakteri hücrelerinde bulunur. Bu canlıların hücre duvarları farklı
yapıdadır.
� Bitkilerin hücre çeperi cansız olup, seçici geçirgen özellik göstermez. Çeper
üzerinde hücreler arasında madde alış verişine olanak sağlayan geçit (plazmo-
desma) adı verilen bölgeler bulunur. Çeper bitki hücresini korur, ona biçim verir
ve aşırı su almasını engeller.

Bitki hücrelerinin çeperi selüloz, mantarların kitin, bakterilerin ise protein
ve karbonhidrat moleküllerinden (peptidoglikan) meydana gelmiştir.
Bu taşıma olaylarıyla ilgili,
I. Madde geçişleri derişim farkına göre
kendiliğinden gerçekleşir.
II. Zar proteinleri işlev görür.
III. Hücre tarafından enerji harcanarak ger-
çekleşir.
ifadelerinden hangilerinin her iki taşıma
şekli için ortak olduğu söylenebilir?
(2018 – TYT)
63 D 64 A 65 D
66 E 67 B
78
2.Ünite / HÜCRE
1. TEST
1. Ökaryotik bir hücrede bulunabilen, 4. Hücre zarı ile ilgili,

I. hücre duvarı, I. Fosfolipitler çift sıralı dizilmiştir.
II. kloroplast, II. Canlı olup tam geçirgen özellik gösterir.
III. ribozom, III. Glikoprotein ve glikolipit moleküllerinin farklı dağılımı ve
IV. mitokondri sayısı hücrelerin özgüllüğünü sağlar.
yapılarından hangileri prokaryot hücrelerde bulunamaz? yargılarından hangileri doğrudur?
A) Yalnız II B) I ve IV C) II ve III A) Yalnız III B) I ve II C) I ve III

D) II ve IV E) I, II ve IV D) II ve III E) I, II ve III
2. İyot
5. Organel Bakteri Bitki Hayvan

X + + +
%20 %20 Y – + –
sükroz nişasta
Palme Yayınevi
Z – – +
A B (+: Var ; – : Yok)
Yarı geçirgen zar
Bakteri, bitki ve hayvan hücrelerinde bulunan bazı orga-
Yukarıdaki gibi hazırlanan deney düzeneğinde, nellere ait yukarıdaki tabloya göre,
I. A kabından B kabına sükroz geçişi, I. X organelinde genetik şifreye göre protein sentezi ger-
II. B kabındaki çözeltinin mavi renkli olması, çekleşir.
III. iyot moleküllerinin B kabından A kabına geçmesi II. Y organelinde organik maddeler inorganik maddelere
dönüşür.
olaylarından hangileri gerçekleşemez?
III. Z organelinde oksijenli solunum ile ATP üretir.
(Nişasta + iyot → mavi renk)
3. Bir bitki hücresinde ait olan,

I. mitokondri,
II. ribozom,
III. kloroplast
6. Aşağıdaki organellerden hangisinde hidrojen peroksit
yapılarının hangilerinde ATP sentezi gerçekleşir? parçalanır?
A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II A) Lizozom B) Peroksizom C) Ribozom
D) I ve III E) I, II ve III D) Golgi cisimciği E) Sentrozom
79
2.Ünite / HÜCRE
7. Bir hayvan hücresinde üretilen, 10. Aktif taşıma ile ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi doğru
I. karbon dioksit, değildir?
II. hormon, A) Sadece canlı hücrelerde gerçekleşir.

III. enzim, B) Endergonik bir olaydır.
IV. amonyak C) Moleküller çok yoğun oldukları ortama doğru taşınır.
moleküllerinden hangilerinin hücre dışına çıkışı ekzosi- D) Prokaryot hücrelerde gerçekleşemez.
toz ile gerçekleşir? E) Taşıma sırasında enzim kullanılıp ATP harcanır.
11. Aşağıda bir hücrede gerçekleşen iki farklı olay verilmiştir.

X
8. Bir bitki hücresinde,
CO2 + H2O Glikoz + O2
I. glikoz $ nişasta,
II. inorganik maddeler $ glikoz, Y
III. amino asit $ protein Bu olaylar ile ilgili,
dönüşümlerinin gerçekleştiği hücresel yapılar aşağıda- I. X olayı sadece kloroplast içeren hücrelerde gerçekleşir.
kilerden hangisinde verilmiştir?
II. Y olayı ökaryot hücrelerin mitokondrisinde tamamlanır.
I II III III. X olayının gerçekleştirebilen hücre sayısı, Y olayını ger-
A) Lökoplast Kloroplast Ribozom çekleştirebilen hücre sayısında çoktur.
Palme Yayınevi
B) Mitokondri Kloroplast Lizozom yargılarından hangileri doğrudur?

C) Kromoplast Lökoplast Endoplazmik retikulum A) Yalnız II B) Yalnız III C) I ve II
D) Lökoplast Mitokondri Ribozom D) I ve III E) II ve III
E) Kloroplast Kromoplast Lizozom
9. Özdeş yapılı üç bağırsak torba yoğunlukları farklı olan deney 12. Endositoz olayını gerçekleştiren bir hücrede aşağıdaki
tüplerine aşağıdaki gibi konulmuştur. organellerden hangisi bulunamaz?
A) Ribozom B) Kloroplast
C) Golgi cisimciği D) Mitokondri
I II III
E) Sentrozom
%20 %40 %20 %30 %20 %10

sükroz sükroz sükroz sükroz sükroz sükroz
Deney tüplerinde eşit süreli bekletilen bağırsak torbala-

rın kütlelerinde meydana gelen değişimler ile ilgili aşağı-
13. Basit difüzyon olayında,
dakilerden hangisi doğrudur? (-: artar, .: azalır.)
I. adenozin trifosfat,
I II III
II. taşıyıcı protein,
A) - - .
III. enzim
B) - - -
moleküllerinden hangileri kullanılmaz?
C) . . -
D) . - . A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II
E) - . - D) I ve III E) I, II ve III
80 1. D 2. A 3. D 4. C 5. E 6. B 7. C 8. A 9. C 10. D 11. A 12. B 13. E

2.Ünite / HÜCRE
2. TEST
1. Mitokondri ve kloroplast organellerinde, 4. Bir hücrede gerçekleşen,

I. halkasal DNA içerme, I. aktif taşıma,
II. fagositoz,
II. fosforilasyon ile ATP sentezleme,
III. ekzositoz,
III. bölünerek sayısını artırma
IV. pinositoz
özelliklerinden hangileri ortaktır? taşınma biçimlerinden hangileri besin kofulu oluşumu ile
A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III sonuçlanabilir?
A) Yalnız II B) I ve II C) II ve IV
D) III ve IV E) II, III ve IV
2. Aşağıdaki şemada A maddesinin aktif taşınımı gösterilmiştir. 5. Aşağıdaki grafikte bir bitki hücresinde turgor basıncı ile os-
motik basıncı arasındaki değişim verilmiştir.
ATP Basınç Osmotik basınç

AB
Turgor basıncı
ADP + P Su emme kuvveti
C D
A A
B
Palme Yayınevi
I II III t1 t2 Zaman
Bu grafikle ilgili,
Numaralandırılmış yapılar ile ilgili aşağıdaki eşleştirme-
lerden hangisi doğrudur? I. Osmotik ve turgor basıncı ters orantılı olarak değişir.
II. t1 – t2 zaman aralığında hücrenin hacmi azalmıştır.
Hücre zarı Sitoplazma Hücreler arası sıvı
III. Turgor basıncının artması hücrenin su emme kuvvetinin
A) I II III
artmasını sağlar.
B) I III II
C) II III I
D) II I III
E) III I II
3. Golgi cisimciği,
6. Bitki hücrelerinde aşağıdaki olaylardan hangisi görüle-
I. salgı kofulu,
mez?
II. mitokondri,
A) Fagositoz ile alınan besinlerin lizozom organeli tarafın-
III. lizozom,
dan sindirilmesi
IV. endoplazmik retikulum
B) Sitokinez olayı sırasında ara lamel oluşumu
organellerinden hangilerinin oluşumunda görev alır? C) Glikozun fazlasının nişasta olarak depolanması
A) I ve III B) I ve IV C) II ve III D) Bazı metabolik atıkların merkezi kofulda depolanması
D) II ve IV E) III ve IV E) Su alınımına bağlı olarak turgor basıncının artması
81
2.Ünite / HÜCRE
7. Özdeş yapıdaki üç hücreden, 10. Bir insanın farklı dokularına ait iki somatik hücresinde,
• X hücresi izotonik, I. ribozom sayısı,
• Y hücresi hipotonik, II. sitoplazma miktarı,
• Z hücresi hipertonik III. kromozom sayısı
çözeltilere bırakılıp eşit süreli bekletiliyor. niceliklerinden hangileri farklı olamaz?
Bu süreçle ilgili, A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II
I. X hücresinde madde alış verişi gerçekleşmez. D) I ve III E) II ve III
II. Y hücresinin osmotik basıncı azalır.
III. Z hücresi plazmolize uğrar.
A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III
8. Hipertonik ortamda bulunan bir hayvan hücresi t1 anında

11. Aşağıdaki tabloda üç farklı maddenin bir hayvan hücresine
bulunduğu ortamla osmotik dengeye geliyor.
alınma biçimleri verilmiştir.
Bu süreçte hücredeki su miktarının zamana bağlı deği-
şimi aşağıdaki grafiklerden hangisinde doğru olarak ve- Taşınan madde Hücreye alınma biçimi
rilmiştir?
X Basit difüzyon
Hücredeki Hücredeki
A) su miktarı B) su miktarı
Y Fagositoz
Palme Yayınevi
Z Kolaylaştırılmış difüzyon
t1 Zaman t1 Zaman Bu moleküller ile ilgili,

Hücredeki Hücredeki
C) su miktarı D) su miktarı I. X molekülünün hücre içindeki derişimi hücre dışına
göre azdır.
II. Y molekülü polimer yapılı olabilir.
III. Z molekülünün taşınımı sırasında ATP harcanmaz.
t1 Zaman t1 Zaman
Hücredeki
E) su miktarı A) Yalnız II B) I ve II C) I ve III
t1 Zaman

9. • Enzim ve hormon salgılayan hücrelerde bol miktarda

bulunur.
• Fagositozla alınan besinlerin hücre içinde sindirimini
sağlar. 12. Aşağıdaki hücresel yapılardan hangisi karşısındaki işlevi
• Kendine özgü DNA, RNA, ribozom ve enzimlere sahip- gerçekleştiremez?
tir.
A) Endoplazmik retikulum " Hücre içi madde taşınımı
• Fazla suyun hücre dışına atılması
Aşağıdaki organellerden hangisinin özelliği yukarıda ve- B) Hücre zarı "Aktif taşıma
rilmemiştir? C) Lizozom " Enzim üretimi
A) Mitokondri B) Lizozom
D) Golgi cisimciği " Salgılama
C) Kotraktil koful D) Sentrozom
E) Kloroplast " Fotosentez
E) Golgi cisimciği
82 1. E 2. D 3. A 4. C 5. A 6. A 7. D 8. E 9. D 10. B 11. E 12. C

Ekoloji
3.
Ünite
3.Ünite / EKOLOJİ
TEMEL EKOLOJİK KAVRAMLAR

Örnek Sorular
� Canlıların birbirleri ve çevreleri ile ilişkilerini inceleyen bilim dalına ekoloji denir.
1. Belirli bir bölgede bulunan, � Ekoloji bilimi canlıları tek bir birey olarak incelemekten ziyade, bireyin üstünde
I. komünite, bulunan ve bireyin içinde yer aldığı biyolojik organizasyonlar ile ilgilenir.
II. ekosistem,
� Bir türe ait bireylerin yaşamsal faaliyetlerini en iyi şekilde devam ettirebildikleri
yaşam alanına habitat denir.
III. biyom,
� Ekolojik niş bir bireyin bulunduğu ortam içerisinde sahip olduğu ve yapmak
IV. popülasyon zorunda bulunduğu bütün sorumlulukları ve işlevleri ifade eder.
ekolojik birimlerinin küçükten büyüğe doğ-
Habitat bir organizmanın doğal adresi, ekolojik niş ise o adreste yaptığı
ru sıralanması aşağıdakilerden hangisinde
iş olarak ifade edilebilir.
verilmiştir?
� Ekolojide organizasyon düzeylerinin küçükten büyüğe doğru sıralanışı aşağıda
A) I - II - III - IV B) I - IV - III - II verilmiştir.
C) II - IV - I - III D) IV - I - III - II
E) IV - I - II - III Popülasyon $ Komünite $ Ekosistem $ Biyom $ Biyosfer
� Popülasyon: Belirli bir alanda yaşayan aynı türe ait bireylerin oluşturduğu top-
luluğa denir. Adapazarı ovasındaki gelincik çiçekleri bir popülasyon oluşturur.
� Komünite: Aynı alanda birbirleriyle ilişkili tüm popülasyonların oluşturduğu
topluluğa denir. Örneğin Sapanca gölünde yaşayan tüm popülasyonlar ko-
müniteyi oluşturur. Komüniteyi oluşturan canlıların yaşamlarını sürdürmek için
ihtiyaç duydukları coğrafi alana biyotop denir. Komşu komüniteler arasındaki
geçiş bölgelerine ekoton denir.
Palme Yayınevi
� Ekosistem: Komünitedeki bireyler ile bu bireyleri içinde barındıran cansız çev-

2. Aşağıda verilen ekolojik birimlerden hangi- reye denir. Adapazarı ovası ve Sapanca gölü ekosisteme örnek olarak verilebi-
sinden seçilen iki canlının aynı tür olacağı lir. Bir ekosistemdeki bitki topluluklarına flora, hayvan topluluklarına ise fauna
kesindir? denir.
A) Ekosistem B) Popülasyon
C) Ekoton D) Komünite
E) Biyosfer
Popülasyon ekolojisi: Belirli bir Komünite ekolojisi: Belirli bir

alanda yaşayan yeşil kırmızı pa- alanda yaşayan canlı türlerinin sa-
yısını hangi faktörler sınırlar?
pağanların sayısını hangi faktörler
sınırlar?
3. • Bir canlının doğal olarak yaşayıp üreye-

bildiği alan.
• Bir ekosistemdeki bitki topluluklarının ta- Ekosistem ekolojisi: Bir tund-

mamı ra ekosistemi içerisinde, azot gibi
canlılar için yaşamsal öneme sahip
• İki komünite arasındaki kesişim alanları kimyasal maddeleri, hangi işlemler
tekrar döngüye sokar?
• Dünyada üzerinde canlıların yaşadığı
Ekolojinin üç farklı çalışma düzeyi gösterilmiştir.
alanların tamamı
Yukarıda verilen ekolojik kavramlar içinde � Biyom: Yerkürenin iklim kuşaklarına bağlı olarak geniş coğrafik bölgelerde bu-
lunan büyük ekosistem tiplerine denir. Dünyada bulunan çöller biyomlara örnek
aşağıdakilerden hangisi bulunmaz?
olarak verilebilir.
A) Ekoton B) Flora
� Biyosfer: Dünya üzerinde canlıların yaşadığı alanların tamamına denir. Tüm
C) Ekolojik niş D) Habitat ekosistemlerin toplamı olan biyosfer atmosferin birkaç kilometrelik bölümü ile
E) Biyosfer karaların en az 3000 metre derinliğine kadar olan kısmını kapsar.
84
1.Bölüm / Canlılar Arası Yaşama ve Beslenme İlişkileri
CANLILAR ARASI YAŞAMA VE BESLENME İLİŞKİLERİ

Örnek Sorular
� Tüm canlılar yaşamlarını devam ettirebilmek için beslenmek zorundadır. Canlı-
4. Canlılarda görülen,
lar beslenme biçimine göre üç ana gruba ayrılır.
I. besin monomerlerinin parçalanması so-
BESLENME
nucu ATP üretme,
II. inorganik maddeleri kullanarak organik

HEM OTOTROF besin sentezleme,
OTOTROF HETEROTROF
HEM HETEROTROF
CANLILAR CANLILAR III. monomer maddeleri polimer maddelere
CANLILAR
dönüştürme
olaylarından hangileri ototrof ve heterotrof

Fotosentetik Kemosentetik Holozoik Saprofit
ototroflar ototroflar canlılar canlılar canlılarda ortak olarak gerçekleşir?
• Etçiller A) Yalnız III B) I ve II C) I ve III

• Otçullar D) II ve III E) I, II ve III
• Hem etçil
hem otçul
5. Güneş ışığını kullanarak besin sentezleye-
1. OTOTROF CANLILAR bilen bir organizmada aşağıdaki olaylardan
hangisinin gerçekleşeceği kesin değildir?
� İnorganik maddeleri organik maddelere dönüştürerek kendi besinlerini üretir-
ler. A) Klorofil sentezi
� Besin üretiminde kullandıkları enerji kaynağına göre iki gruba ayrılırlar. B) Karbondioksit kullanımı
C) Protein sentezi
Palme Yayınevi
a. Fotosentetik Ototroflar D) Oksijen üretimi
E) Hücresel solunum
� Besin üretimi için gerekli olan enerjiyi güneş ışığından karşılarlar.
� Fotosentez olayı kullanılan hidrojen (elektron) kaynağına göre üç farklı biçimde

gerçekleşir. 6. Aşağıda verilen grafiklerden hangisi canlı-
nın beslenme biçimini belirler?
� Bitkiler, siyanobakteriler ve öglenalar fotosentezde hidrojen kaynağı olarak su A) CO2 miktarı B) ATP miktarı
kullanıp yan ürün olarak oksijen üretirler.
Ifl›k enerjisi
CO 2 + H 2 O
Klorofil ^CH 2 O h n + O 2
Glikoz Su
� Bazı bakteriler fotosentezde hidrojen kaynağı olarak H2O yerine H2S ya da H2 miktarı miktarı
kullanıp, yan ürün olarak oksijen üretmezler. C) Amino asit D) Su miktarı

miktarı
Ifl›k enerjisi
CO 2 + H 2 S
Klorofil ^CH 2 Oh n + 2S + H 2 O
Ifl›k enerjisi
CO 2 + H 2
Klorofil ^CH 2 Oh n + H 2 O Protein CO2
miktarı miktarı
E) O2 miktarı

Fotosentez yapan canlılarda,
1. karbon dioksit kullanımı,
2. inorganik maddeleri organik maddelere çevirme, CO2
3. klorofilin güneş ışığını soğurması miktarı
olayları ortak olarak gerçekleşir.

1 E 2 B 3 C
85
3.Ünite / EKOLOJİ
b. Kemosentetik Ototroflar
Örnek Sorular � Besin üretimi için gerekli enerjiyi inorganik maddelerin oksidasyonundan elde
7. Aşağıdaki özelliklerden hangisi ototrof can- eden canlılardır.
lıların tamamında ortaktır? � Aşağıda nitrat bakterisinin yaptığı kemosentez olayı özetlenmiştir.
A) Prokaryot hücre yapısına sahip olma
Nitrit + Oksijen $ Nitrat + Su + Kimyasal enerji
B) İnorganik maddelerin oksidasyonu ile kim-
yasal enerji üretme
Kimyasal enerji
C) Atmosfere oksijen verme Karbon dioksit + Su Besin
D) Karbon kaynağı olarak karbon dioksit kul-

� Bu canlılar klorofil içermez, güneş ışığını kullanmazlar.
lanma
� Kemosentez olayı bakteri ve arke gibi prokaryot canlıların bazılarında görülür.
E) Klorofil pigmentinin güneş ışığını soğurması
� Amonyak, nitrit, demir ve sülfür gibi inorganik bileşikleri oksitleyen kemosente-
tik canlılar madde döngülerinde önemli görevler yaparlar.
8.
Fotosentez olayı sadece gündüzleri gerçekleşir. Kemosentez ise hem
A B C
gündüz hem de gece gerçekleşir.
Yukarıdaki besin zincirinde yer alan canlılar
ile ilgili,

I. A, fotosentez ile ihtiyacı olan organik be-
Fotosentez ve kemosentez olaylarında,
sinleri sentezleyebilir.
1. karbon dioksit kullanımı,
II. B, aldığı besinlerde bulunan selülozu sin- 2. inorganik maddelerin organik maddelere dönüşümü
Palme Yayınevi
direbilir. olayları ortak olarak gerçekleşir.

III. C, glikozun fazlasını glikojen olarak de-
polar.
2. HETEROTROF CANLILAR
yorumlarından hangileri yapılabilir? � Kendi besinini üretemeyen, bulundukları ortamdan hazır alan canlılara denir.
A) Yalnız III B) I ve II C) I ve III � Heterotrof canlılar besinlerini karşılama yöntemlerine göre iki ana grupta incelenirler.
D) II ve III E) I, II ve III a. Holozoik Canlılar
� Besinlerini katı ve büyük parçalar halinde alan canlılardır.
9. Bir balık türü, yaşamının, � Sindirim sistemi ve enzimleri oldukça gelişmiştir. Hücre dışında hidroliz sonucu
oluşturdukları monomerleri hücre içine alarak kullanırlar.
– I. evresinde bakteriler, su pireleri ve kü-
çük bitkilerle � Aldıkları besin çeşidine göre üç grupta incelenirler.
– II. evresinde eklembacaklılar, salyangoz- Otçullar (Herbivor):

lar ve küçük balıklarla � Bitkileri tüketerek besin ihtiyacını karşılayan canlılardır. Sadece ot yiyen bu
beslenmektedir. canlılara koyun, deve ve inek örnek olarak verilebilir.
� Selülozu sindirebilen bu organizmalar besin zincirinde birinci tüketici olarak gö-
Bu balık türünün I. ve II. evrelerindeki bes-
rev yapar.
lenme biçimlerinin adları aşağıdakilerin
hangisinde doğru olarak verilmiştir?
Otçul memelilerin ince bağırsakları etçil memelilere göre daha uzun-
I II
dur. Sindirim kanallarında selüloz sindirici bakteriler yaşar. Ayrıca bazılarında
A) Otobur Karışık
dört bölmeli mide ve geviş getirme gibi adaptasyonlarda görülebilir.
B) Karışık Ototbur
C) Otobur Etobur
Etçiller (Karnivor):
D) Etobur Etobur
E) Karışık Etobur
� Besin zincirinde diğer tüketcileri yiyerek beslenen canlılardır. Et yiyerek besle-
nen bu canlılara aslan, kurt ve çita örnek olarak verilebilir.
(1995 – ÖSS)
� Kesici dişleri gelişmiş olan bu canlılar besin zincirinde ikinci tüketici olarak gö-
4 C 5 D 6 A
rev yaparlar.
86
Karışık Beslenenler (Omnivor):

Örnek Sorular
� Hem üretici hem de tüketicileri yiyerek beslenen canlılardır. Bu şekilde besle-
nen canlılar hem etçil hem otçul olarakda adlandırılır. İnsan, ayı ve maymun gibi 10. Aşağıdaki canlılardan hangisinin yaşam
şekli, saprofit (çürükçül) yaşama bir örnek
canlılar bu grupta yer alır.
olabilir?
b. Saprofit (Ayrıştırıcı) Canlılar A) Bitki ve hayvan artıklarını amonyağa çevi-
ren bakteriler
� Doğadaki organik atıkları inorganik maddelere çevirerek, yeniden üreticilerin
kullanımına sunarlar. Bu nedenle doğadaki madde döngüsünde önemli bir yere B) İnsan bağırsağında yaşayan tenyalar
sahiptirler. C) Badem ağaçlarının gövdesinde yaşayan

ökseotu
� Enzim sistemleri gelişmiş olup, hücre dışı sindirim yaparlar.
D) Baklagillerin köklerinde yaşayan rizobiumlar
� Bazı bakteriler, bazı mantarlar ve toprak solucanları saprofit organizmalara ör-
E) İnsan alyuvarlarında yaşayan plazmod-
nek olarak verilebilir. yumlar
� Aşağıda saprofit bir bakterinin proteinli organik bir atıktan faydalanması (1984 – ÖYS)
sürecinde gerçekleşen olaylar verilmiştir:
11. Saprofit organizma sayısının azaldığı bir

1 Proteinli ekosistemde,
organik atık Ortamda biriken Üretici canlılar arasındaki
Saprofit bakteri organik atık miktarı mineral rekabeti
Palme Yayınevi
4 Zaman Zaman
I II
3 Tüketici canlı sayısı
Amino asitler
İnorganik maddeler
1. Saprofit bakteri sindirim enzimlerini hücre dışına salgılar. III Zaman
2. Hücre dışındaki proteinlerin hidrolizi sonucu amino asitler oluşur. grafiklerindeki değişimlerden hangilerinin
gerçekleşmesi beklenir?
3. Oluşan amino asitler difüzyon ya da aktif taşıma gibi taşınma biçimleri ile hücre
içine alınır.
4. Amino asitlerin oksijenli solunum ile parçalanması sonucunda karbon dioksit,
su ve amonyak gibi inorganik maddeler oluşur. Amonyak toprağa, karbon di-
12. Çürükçül beslenen bir canlıda,
oksit ise atmosfere verilir.
I. sindirim enzimlerinin oluşması,
II. sindirim enzimlerinin besin maddelerini

Saprofit bakterilerde amonyak ve karbondioksit gibi metabolik atıklar
etkilemesi,
hücre içinde oluşur.
III. boşaltım maddelerinin oluşması
olaylarından hangileri, bu canlının hücresi

3. HEM OTOTROF HEM HETEROTROF CANLILAR dışında gerçekleşir?

� Bazı besinleri kendileri üreten, bazı besinleri ise dış ortamdan hazır alan canlı-
lardır. Böcekçil bitkiler ve öglena bu grubun en iyi örnekleridir.
(2002 – ÖSS)
� Böcekçil bitkiler azotça fakir topraklarda yaşarlar. Bu nedenle amino asit ihti-
yaçlarını yaprakları ile yakaladıkları böceklerden sağlarlar.
7 D 8 E 9 E
87
3.Ünite / EKOLOJİ
Bu süreçte aşağıdaki olaylar gerçekleşir:

Örnek Sorular 1. Böcekçil bitki sismonasti ile böceği yakalar.
13. Böcekçil bitkilerin hücre dışına salgıladığı 2. Protein sindirici enzimler ekzositoz ile salgılanır.
enzimler,
3. Hücre dışında hidroliz sonucu böceğe ait proteinler sindirilir ve amino asitler
I. glikozit,
oluşur.
II. ester,
4. Amino asitler hücre içine alınarak kullanılır.
III. peptit
� Böcekçil bitkiler kloroplast içerdiklerinden fotosentez yaparak glikoz gibi orga-
bağlarından hangilerini hidroliz ederler? nik besinleri sentezlerler (ototrof). Amino asit ihtiyaçlarını yaprakları ile yakala-
A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II dıkları böceklerden sağlarlar (heterotrof).
Sinek kapan ve ibrik otu bitkileri böcekleri sindirerek heterotrof özellik gösterirler.
Sinek kapan ve ibrik otu bitkileri böcekleri sindirerek heterotrof özellik gösterirler.
14. Liken birliğindeki iki canlı birbirinden ayrılmış
� Öglena ışıklı ortamda kendi besinini üretebildiği için ototroftur. Ancak uzun
ve içeriği bilinmeyen özdeş yapıdaki çözeltilere
süre karanlık ortamda kalırsa, bazı organik maddeleri ortamdan hazır olarak
ayrı ayrı konulmuştur. Bu işlemin sonunda alg
alır. Bu nedenle heterotroftur.
yaşamına devam ederken, mantar ölmüştür.
SİMBİYOTİK YAŞAM
Palme Yayınevi
Buna göre, alg ve mantarın bırakıldığı çö-

zelti ile ilgili, � İki farklı türe ait bireyin ya da popülasyonun birlikte yaşamasına simbiyoz (bir-
I. Aydınlık bir ortamdır. likte yaşam) denir.
II. İnorganik maddeler içerir. � Birlikte yaşamadaki temel amaç beslenme olup, korunma ve üreme amaçlı
III. Bol miktarda monomer besin bulundu- simbiyoz örnekleri de vardır.
rur.
� Simbiyotik ilişkiler mutualizm, kommensalizm ve parazitlik olmak üzere üç farklı
yargılarından hangileri doğrudur? biçimde gerçekleşir.
� Simbiyotik ilişkiler kuramsal olarak + / – / O ile sembolize edilir. (+) olumlu; (–)
D) I ve III E) II ve III olumsuz; (O) ise bireyin bu ilişkiden etkilenmediğini gösterir.
Mutualizm (+; +) :
� İki ya da daha fazla türün karşılıklı yarar sağladıkları bir yaşam şeklidir.
� Bu birliktelik her iki tür için de zorunludur. Bu nedenle mutualist canlılar birbi-
rinden ayrıldıklarında olumsuz etkilenirler.
� Aşağıda mutualizm örneklerinden bazıları verilmiştir:
15. Saprofit bakteriler ve böcekçil bitkiler için, • Liken birliğini alg ve mantar oluşturur. Alg fotosentez sonucu oluşturduğu
besin ve oksijeni mantara verirken, mantarın oksijenli solunumu ile oluşan
I. ototrof beslenme,
karbon dioksit ve suyu alır.
II. hücre duvarına sahip olma,
Besin ve oksijen
III. hücre dışı sindirim yapabilme
özelliklerinden hangileri ortak değildir?

Alg Mantar
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II (Ototrof) (Heterotrof)
Karbon dioksit
ve su
10 A 11 C 12 B Liken birliği
88
• Baklagillerin kökündeki nodüllerde yaşayan Rhizobium cinsi bakteri, hava-

Örnek Sorular
nın azotunu (NH3) olarak toprağa bağlar. Bu molekül amonyum a NH +4 k ya
16. Bir ekosistemde çevre kirliliğinin artması
da nitrat tuzuna b NO –3 l dönüşerek baklagil tarafından kullanılır. Baklagil ise sonucunda ayrıştırıcı popülasyonların bü-
yüklüğünün hızla azalması, bu ekosistem-
bakteriye besin ile barınacak ortam sağlar.
deki,
• Mikoriza, mantar ve bitkiler arasında oluşur. Mantar hifleri; su ve mineral- I. temel üretici,
lerin, özellikle fosfatın emilmesi için bitkiye geniş bir yüzey sağlarken aynı II. birincil tüketici,
III. ikincil tüketici

zamanda bitkinin fotosentez ürünlerinden faydalanır.
popülasyonlarından hangilerinin büyüklü-
• İnsan bağırsağındaki bazı bakteriler kendileri için uygun yaşama ortamı bu- ğünü doğrudan etkiler?
lurken, insan için B ve K vitaminlerini üretirler.
• Otçul hayvanların işkembelerinde yaşayan selüloz sindirici bakteriler besin
(2012 – YGS)
ve barınağa sahip olurken, otçul hayvanda selülozdan yararlanmış olur.
• Termitler (beyaz karınca), yediği odundaki selülozu bağırsaklarında yaşa-

17. Bir baklagilin köklerinde simbiyotik yaşa-
yan kamçılı tek hücreli canlı yardımı ile sindirirler. Buna karşılık, kamçılı tek
yan bakterilerin faaliyetini olumsuz etkile-
hücreli canlıya besin ve barınak sağlar. yen çevresel bir etmenin, aşağıdaki madde-
lerden hangisinin bitki kökleriyle alınımını
Palme Yayınevi
• Tohumlu bitkiler ve onların polenlerini taşıyan tozlaştırıcı böcekler birbirleri- engellemesi beklenir?
ne karşıklı yarar sağlarlar. Böcek, bitkilerin polenlerinin yayılmasını sağlar- A) Azotlu bileşikler
B) Potasyum
ken kendisi de bitkiden beslenir.
C) Magnezyum
D) Klor
E) Fosfor
(2013 – LYS)
18. Bal özü almak için adaçayı bitkisinin çiçeğine

gelen arı, beslenmesi sırasında başıyla kısır po-
len kesesini sapa bağlayan kısma bastırır. Bu
arada verimli kese arıya çarpar ve polenler arı-
nın sırtına yapışır. Bu arı beslenmek üzere diğer
adaçayı bitkilerine gittiğinde, vücuduna yapışan
polenler bu çiçeklerin tepeciğine taşınır.
Tohumlu bitkiler ile böcek ve kuş gibi hayvanlar Buna göre, adaçayı bitkisi ile bu arılar ara-
arasında mutualizm görülür. sındaki ilişki tipi aşağıdakilerden hangisi-
dir?
A) Kommensalizm B) Mutualizm
Türler arasında zorunlu olmayan mutualizme gevşek mutualizm denir. C) Yarı parazitlik D) Dış parazitlik
Timsahlar ile timsahların ağzında kalan besin atıkları ve parazitleri yiyen kuş E) Saprofitlik
türleri arasındaki ilişki bu duruma örnektir.
(2017 – LYS)
13 B 14 C 15 A
89
3.Ünite / EKOLOJİ
Kommensalizm (+; O):

Örnek Sorular � Birlikte yaşayan iki türden biri bu birliktelikten yararlanırken (konuk) diğer tür
19. Yarar sağlar Yarar sağlar (konak) etkilenmez. Aşağıda kommensalizm örneklerinden bazıları verilmiştir:
A B C
• Echenies cinsi küçük vantuzlu bir balık, köpek balığına tutunarak ona zarar
Yarar sağlar Zarar verir
vermeden yaşar. Küçük balık, köpek balığının hareketi ile yer değiştirir ve
Yukarıdaki şemaya göre,
I. A ve B arasında kommensalizm görülür. onun yiyecek atıklarından beslenir.
II. C'nin birey sayısının artması, A türünü
olumsuz etkiler.
III. B canlısı konak, C canlısı parazittir.
20. Aşağıdakilerden hangisi kommensalizme

örnek olarak verilebilir?
A) Plazmodyumun alyuvarlarda eşeysiz üre-
mesi
B) Selüloz sindirici bakterilerin otçul hayvan-
ların işkembelerinde yaşaması Kommensalizm
C) Elma ağacının üzerinde ökseotunun yaşa-
ması • İstiridyenin sırt boşluğu içinde yaşayan küçük bir yengeç türü barınak orta-
Palme Yayınevi
D) Mantar hiflerinin mısır bitkisinin kökünü mı bularak bu birliktelikten yarar sağlarken, istiridye bu birliktelikten etkilen-
sarması mez.
E) Vantuzlu balığın, köpek balığına tutunarak
yaşaması Parazitizm (+; –):
21. İki farklı türün bireyleri arasında değişik ilişkiler � Birlikte yaşayan canlılardan birinin fayda, diğerinin ise zarar gördüğü bir yaşa-
olabilir. Aşağıdaki tabloda üç farklı ilişki, I, II ve
ma şeklidir.
III olarak adlandırılmış ve bu ilişkilerin K ve L
canlıları üzerindeki etkileri gösterilmiştir. � Fayda gören canlıya parazit (konuk, asalak) zarar gören canlıya ise konak adı
İlişki tipi K canlısı L canlısı verilir.
I + +
Hastalık yapan parazit organizmalara patojen adı verilir.

II + 0
III + –

Parazit canlılar genel olarak hızlı ürer. Ancak enzim ve sindirim sistem-
0: canlı üzerinde etkisi yok
+: canlı için yararlı bir etkisi var leri iyi gelişmediği için bir konağa bağımlı olarak yaşarlar.
–: canlı için zararlı bir etkisi var
Buna göre, tabloda I, II ve III ile belirtilen � Parazitler; bir hücreli, bitkisel ve hayvansal parazitler olmak üzere üç grupta
ilişki tipleri aşağıdakilerin hangisinde doğru incelenebilir.
olarak verilmiştir?
I II III � Bir hücreli parazitler: Bazı bakteriler, amipler, kamçılılar ve sporlular bir hüc-
A) Kommensalizm Mutualizm Parazitizm reli parazitlerdir. Bakteriler zatürre, amip dizanteri, sporlular grubunda yer alan
B) Kommensalizm Parazitizm Mutualizm
plazmodyum ise sıtma hastalığına neden olabilir.
C) Mutualizm Kommensalizm Parazitizm
D) Mutualizm Parazitizm Kommensalizm � Bitkisel parazitler: Bitkiler genelde ototrof beslenen organizmalardır. Ancak
E) Parazitizm Kommensalizm Mutualizm
bazı bitki türleri besinlerinin bir kısımını ya da tamamını diğer bitkilerden karşı-
(2010 –LYS) larlar. Bu tür bitkilere parazit bitkiler denir.
16 A 17 A 18 B
90

Parazit bitkiler emeç, adı verilen köksü uzantılara sahiptir. Bu bitkiler Örnek Sorular
emeçlerini üzerinde yaşadıkları bitkinin iletim demetlerine gönderirler. 22. Yarı ve tam parazit bitkiler için,
I. fotosentez ile organik besin üretimi,
� Bitkisel parazitler yarı parazit ve tam parazit olarak ikiye ayrılırlar. II. konak bitkiden su ve mineral alınımı,
III. konak bitkinin floemine emeç gönderme

Yarı Parazit Tam Parazit
• Klorofil içerdiklerinden fotosen- • Klorofil içermediklerinden fotosentez- A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
tezle kendi besinlerini üretebilirler. le kendi besinlerini üretemezler. D) I ve II E) II ve III
• Konak bitkinin sadece ksilemine • Konak bitkinin hem ksilem hem de flo-
emeç gönderirler. emine emeç gönderirler.
23. Aşağıda verilen canlılar arasındaki ilişkiler-
• Konak bitkiden su ve mineral gibi • Konak bitkiden hem inorganik hem de den hangisi mutualizme örnek oluşturmaz?
inorganik besinleri alırlar. organik besinleri alırlar. A) Su ve mineralleri, üzerinde yaşadığı elma
ağacından sağlayan ökse otu ile elma ağa-
• Ökse otu yarı parazit bitkilere ör- • Küsküt otu ve canavar otu tam parazit cı arasındaki ilişki
nektir. bitkilere örnektir.
B) Geviş getiren memelilerin işkembesinde
yaşayan ve selüloz sindirimini gerçekleş-
tiren mikroorganizmalar ile bu memeliler
� Hayvansal Parazitler: İç parazit (endoparazit) ve dış parazit (ektoparazit) ola-
arasındaki ilişki
rak ikiye ayrılırlar.
Palme Yayınevi
C) Mercanlar ile onların dokularında yaşayan
ve fotosentez ürünlerinin bir kısmını mer-
İç Parazit Dış Parazit can ile paylaşan algler arasındaki ilişki
D) Bitki köklerinde yaşayan ve azot bağlayan

• Sindirim sistemleri gelişmiş olan para-
• Sindirim sistemi bulunmayan pa- bakterilerle bitki arasındaki ilişki
zitlerdir. Ancak çoğunda sindirim en-
razitlerdir.
zimi salgılanmaz. E) İnsan bağırsağında yaşayan ve bazı vita-
minleri sentezleyen bakteriler ile insan ara-
• Hareket, duyu ve sinir sistemleri • Hareket, duyu ve sinir sistemleri geliş- sındaki ilişki
fazla gelişmemiştir. miştir.
• Tutunma organları gelişmiştir.

İnce bağırsak gibi monomer be- • Üzerine kısa ya da uzun süre tutuna-
sinlerin fazla olduğu bölgelerde rak konağın kanını emerler. 24. • Termitlerin sindirim kanalında bulunan
yaşarlar. selüloz sindirici bakteriler
• Tenya ve bağırsak solucanları iç • Bit, pire ve kene dış parazit örnekle- • Organik madde ihtiyacını üzerinde yaşa-
parazit örneklerindendir. rindendir. dığı bitkiden sağlayan cinsaçı bitkisi
• Monormer ihtiyacını konak canlıdan sağ-

layan kan emen kene

Virüsler sitoplazma ve hücresel organel içermezler. Üremek için mut- • Besin ihtiyacını midyenin oluşturduğu su
akıntısında sağlayan Bryozoa
laka canlı bir hücreye ihtiyaç duyarlar. Bu nedenle mecburi hücre içi parazit
Yukarıda verilen simbiyotik yaşam biçimle-
olarak adlandırılırlar.
rinin arasında aşağıdakilerden hangisi bu-
lunmaz?
A) Yarı parazitlik B) Ektoparazitlik
C) Tam parazitlik D) Mutualizm

E) Kommensalizm
19 D 20 E 21 C
91
3.Ünite / EKOLOJİ
DERS NOTLARI
92
2.Bölüm / Popülasyon Ekolojisi
A. POPÜLASYON EKOLOJİSİ
Örnek Sorular
� Belirli bir bölgede, belirli bir zaman diliminde yaşayan aynı türe ait bireylerin
25. Aynı popülasyona ait sağlıklı iki canlının,
oluşturduğu topluluğa popülasyon denir.
I. kromozom sayıları,

Aynı popülasyona ait sağlıklı bireylerin kromozom sayıları aynı, genetik II. beslenme biçimleri,
III. protein yapıları,
özellikleri ile protein yapıları benzerdir.
IV. gonozom çeşitleri
� Bir popülasyonun çevresiyle etkileşimini inceleyen bilim dalına popülasyon özelliklerinden hangileri kesin olarak aynıdır?
ekolojisi denir. A) I ve II B) I ve III C) II ve III
1. Popülasyonun Yoğunluğu
� Belirli bir alan ya da hacimdeki birey sayısına denir. Popülasyonun yoğunluğu 26. İçe göçler ile dengede kalabilen bir popü-
çevresel koşullara göre değişebilir. lasyonla ile ilgili,
� Doğum ve ölüm oranı, içe ve dışa göçler popülasyon yoğunluğunu etkileyen I. Doğum oranı ölüm oranından yüksektir.
faktörlerdir. II. Popülasyonun yoğunluğu değişmemek-
tedir.
� Popülasyona birim zamanda üreme sonucu katılan birey sayısı doğum oranını;
III. Bireyleri arasındaki rekabet fazladır.
popülasyondan birim zamanda ölüm sonucu ayrılan birey sayısı ise ölüm ora-
yorumlarından hangileri yapılabilir?
nını belirler.
2. Popülasyon Büyüklüğü D) II ve III E) I, II ve III
� Belirli bir zaman diliminde popülasyonun içerdiği birey sayısına denir.
� Bir popülasyona diğer alanlardan yeni bireylerin gelişi içe göç; popülasyondan 27. Bir deneyde bir bakteri popülasyonunun bu-
Palme Yayınevi
lunduğu ortamda bakterilerin kullandığı besin,
başka alanlara bireylerin gidişi ise dışa göç olarak adlandırılır.
zamanla tükeniyor. Gerçekleşen bir mutasyon
� Popülasyonun büyüklüğündeki değişim aşağıdaki formülle belirlenir. sonucunda bazı bakteriler bu ortamdaki atık
maddeleri besin olarak kullanmaya başlıyor.
Popülasyonun Doğum ve Ölüm ve
= – Bu deney boyunca bakteri popülasyonu-
büyüklüğündeki değişme iç göç dışa göç
nun büyüklüğünde meydana gelen değişimi
A B C gösteren grafiğin aşağıdakilerden hangisi
gibi olması beklenir?
� B > C (A > 1) ise popülasyon büyür.
Popülasyon Popülasyon
� B = C (A = O) ise popülasyon dengededir. A) büyüklüğü B) büyüklüğü
� B < C (A < 1) ise popülasyon küçülür.
3. Popülasyonun Büyüme Eğrileri

� Belirli bir zaman diliminde, belirli çevresel koşullarda popülasyonda görülen
Zaman Zaman
değişmeler büyüme eğrileri ile açıklanır. Popülasyonlarda "J" tipi ve "S" tipi
olmak üzere iki farklı büyüme eğrisi görülür. C) büyüklüğü D) büyüklüğü
� J tipi büyüme eğrisi, bir popülasyonun kaynakların sınırlı olmadığı ideal bir
ortamda geometrik artış göstererek büyümesidir.
Zaman Zaman
Taşıma
kapasitesi E) Popülasyon
büyüklüğü
Birey sayısı (N)
Zaman
(2011 – LYS)
Zaman
22 B 23 A 24 A
J tipi büyüme eğrisi
93
3.Ünite / EKOLOJİ
� S tipi büyüme eğrisi, çevresel sınırlamaların bulunduğu ortamlarda görülür.

Örnek Sorular Popülasyonun büyüklüğü, taşıma kapasitesinin altında olduğunda popülas-
yondaki büyüme hızı yüksektir. Popülasyondaki birey sayısı taşıma kapasite-
28. Çevre direncine neden olan aşağıdaki fak-
sine yaklaştıkça büyüme yavaşlar, popülasyon büyüklüğü doyma noktasına
törlerden hangisi popülasyonun yoğunluğu-
ulaşarak dengelenir.
na bağlı olarak ortaya çıkmaz?
Popülasyon artışını engelleyen parazitler, iklim koşulları, hastalık, açlık,
A) Besin miktarının azalması
rekabet, ısı, ışık, yaşama alanı ve avcı sayısı gibi faktörler çevre direncini belir-
B) İklimsel koşullarının kötüleşmesi ler.
C) Tür içi rekabetin artması
D) Birey başına düşen yaşam alanının daral- Taşıma

ması kapasitesi
Birey sayısı (N)

E) Organik atık miktarının artması
29. Tavşan sayısı
I II III IV
Zaman
S tipi büyüme eğirisi
Zaman � S tipi büyüme eğrisi dört evrede incelenir:

t1 t2
I. Kuruluş (Pozitif Artış) Evresi: Popülasyonun ilk defa girdiği bir yaşama orta-
mına yerleşip alışması için gereken zaman dilimidir. Bu süreçte besin bulma ve
Tavşan popülasyonuna ait yukarıdaki gra- barınma gibi nedenlerle popülasyonun büyümesi yavaştır.
fikte t2 zaman aralığındaki değişime aşağı-
Palme Yayınevi
II. Logaritmik Artış Evresi: Popülasyon çevreye alışıp, uyum sağlamıştır. Birey
dakilerden hangisi neden olabilir? sayısı geometrik bir hızla artmaya başlar. Bu evrede popülasyonunun büyüme
A) Doğum oranının azalması hızı maksimumdur.
B) Hastalıkların artması III. Negatif Artış Evresi: Artan çevre direncinden dolayı popülasyonun büyüme
hızı azalmaya başlar.
C) Avcı hayvan sayısının azalması
IV. Denge Evresi: Büyümesini sürdüren popülasyon bu evrede, yoğunluğun en
D) Popülasyon dışına göçlerin artması
yüksek, popülasyon artışının ise sıfır olduğu bir düzeye ulaşır. Yani popülasyon
E) Besin miktarının azalması denge haline ulaşmış olarak varlığını sürdürür.
S tipi büyüme gösteren bir popülasyonun büyüme hızı I, II ve III nolu

30. Ekosistemlerde, bir yaşam alanının taşıma evrelerde pozitif, IV nolu evrede ise sıfırdır.
kapasitesiyle ilgili olarak aşağıdaki ifadeler-
den hangisi yanlıştır? � S tipi büyüme, taşıma kapasitesi kavramıyla birleşmiştir. Belirli bir zamanda
habitat bozulması olmaksızın belirli bir çevrenin destekleyebildiği maksimum
A) Bir popülasyonun büyüklüğü, taşıma ka-
birey sayısına taşıma kapasitesi denir.
pasitesinin üst sınırına yaklaştıkça çevre
direnci artar. � Bir popülasyondaki toplam birey sayısı, taşıma kapasitesine yaklaştıkça çevre
direnci artar. Bu değişim popülasyon büyüklüğünün belirli sınırlar içinde kalma-
B) Bir yaşam alanının taşıma kapasitesi, çev-
sını sağlar.
resel koşullar değiştikçe değişebilir.
Popülasyon büyüklüğü
C) Taşıma kapasitesinin üzerine çıkılması du-
Maksimum
rumunda popülasyondaki ölümler artar.
taşıma kapasitesi
D) Bir yaşam alanının taşıma kapasitesi, kul- Optimum
lanılabilir çevresel kaynakların miktarıyla taşıma kapasitesi
J tipi büyüme
belirlenir.
S tipi büyüme
E) Bir türün farklı popülasyonlarının yayılış
gösterdikleri alanların taşıma kapasitesi
aynıdır.
(2012 – LYS)
Zaman
25 A 26 D 27 D
Popülasyon büyüklüğü dalgalanmalar göstererek dengeye ulaşır.
94
4. Popülasyonun Dağılımı:
� Bir popülasyonun coğrafik sınırları içinde bireylerin yerleşme biçimine denir.
Örnek Sorular
Popülasyonu oluşturan bireyler, homojen olmayan çevre faktörlerinin etkisiyle 31. Popülasyonun büyüklüğünü içe göç (A1),
dışa göç (A2), doğum oranı (A3) ve ölüm
çeşitli dağılım biçimleri sergilerler.
oranı (A4) gibi faktörler belirler. Bir hayvan
� En yaygın dağılım biçimi bireylerin belirli alanlarda toplandığı kümeli dağılım- popülasyonunda,
dır. Örneğin bitkiler büyüme ve gelişmeleri için uygun toprak ve çevre koşul- • t1 zaman aralığında; A1 > A2 ve
larının bulunduğu alanlarda kümelenme gösterirken, otçul hayvanlar yedikleri A3 > A4
bitkilerin toplandığı alanlarda daha bol bulunurlar. • t2 zaman aralığında; A1 = A2 ve

A3 = A4
� Popülasyon içinde bireylerin kümeli dağılımına zıt olarak görülen tekdüze da-
• t3 zaman aralığında; A1 = A2 ve
ğılım (düzenli), bireyler arasında direkt bir ilişkinin sonucudur. Örneğin hay-
A3 < A4
vanlar genellikle alan savunması davranışının ve agresif sosyal etkileşimlerinin
olduğuna göre, t1, t2 ve t3 zaman aralıkla-
sonucu olarak yaşadıkları bölgede eşit aralıklarla dağılmışlardır. rında çevre direncinin çoktan aza doğru
� Rastgele dağılımda ise bireylerin yaşam alanlarındaki dağılımında karşılıklı sıralanışı aşağıdakilerden hangisinde veril-
miştir?
bir etkileşim yoktur. Önceden tahmin edilemeyen bu dağılım biçimde, bireyler
A) t1 – t2 – t3 B) t1 – t3 – t2
kendileri için en uygun alanı seçerler.
C) t2 – t3 – t1 D) t3 – t2 – t1
E) t3 – t1 – t2
Palme Yayınevi
32. Bir ekosistemdeki bir popülasyonun,
Kral penguenler tekdüze dağılım biçimini I. kullandığı besin miktarının ortamda art-
Denizyıldızlarında olduğu gibi pek çok hay- sergiler. ması,
van besinin bol olduğu alanlarda gruplar II. kullandığı besin çeşidinin ortamda azal-
oluşturur. ması,
III. rekabete girdiği türlerin ortamda azalması
etkenlerinden hangileri, ekosistemin bu po-

pülasyonla ilgili taşıma kapasitesini artırır?

(2002 – ÖSS)
Karahindibalarda olduğu gibi, rüzgârla toz-

laşan bitkilerin çoğunda tohumlar rastgele
dağılır ve daha sonra çimlenir.
33. Büyüme hızın pozitif olduğu bir popülasyon
5. Popülasyonda Yaş Dağılımı: ile ilgili,
I. Birey sayısı artmaktadır.

� Bir popülasyondaki bireyler,
II. Popülasyonun yoğunluğu azalmaktadır.
� üreme öncesi (genç),
III. Bireyleri arasında rekabet yoktur.
� üreme dönemi (ergin),
� üreme sonrası (yaşlı)
olmak üzere üç gruba ayrılır.
� Yaş dağılımlarını popülasyondaki doğum ve ölüm oranları belirler. Buna göre
yaş piramitleri oluşturulur. Yaş piramitleri popülasyonun yapısı hakkında
önemli bilgiler verir.
28 B 29 C 30 E
95
3.Ünite / EKOLOJİ
Erkek Dişi Erkek Dişi

ANAHTAR
Örnek Sorular Yaş grubu 0–14
34. Aşağıda bir çekirge popülasyonunun birey sa- Yaş grubu 15–44
yısı-zaman grafiği verilmiştir.
Yaş grubu 45–85+
Birey sayısı
Zaman
a b c d e
Grafiği göre,
I. c'nin sonunda popülasyon yoğunluğu H›zl› Büyüme Yavaş Büyüme

maksimumdur. (Kenya, Nijerya) (ABD, Kanada)
II. Büyüme hızı a'da pozitif, d'de negatif de-

Erkek Dişi Erkek Dişi
ğere sahiptir.
III. b ve e'deki ortam koşulları aynıdır.
35. Aşağıdaki grafikler, K ve L türlerinin popülas-

Palme Yayınevi
yon yoğunlukları ile hayatta kalma ilişkilerini

göstermektedir.
Hayatta kalma Hayatta kalma S›f›r Büyüme(Dengede) Negatif Büyüme (Azalan)

(Danimarka, Avusturya) (Almanya, Bulgaristan)
Farkl› ülkelere ait insan popülasyonlar›nda yaş piramitleri gösterilmiştir.
6. Popülasyonda Dalgalanmalar:
yoğunluğu yoğunluğu � Popülasyon büyüklüğünde çeşitli faktörlerin etkisiyle meydana gelen azalış
K türü L türü ve artışlardır. Kuşların, böceklerin ve memelilerin bazı popülasyonları, sadece
Bu grafiklere göre, şansa bağlı olarak açıklanamayacak bir düzen içinde dalgalanmalar gösterir.
� Popülasyonlarda görülen dalgalanmalar şiddetli kış koşulları, besin yetersizliği,
I. K popülasyonunda, popülasyon yoğun-
kuraklık, tarımsal faaliyetler, avlanma gibi abiyotik ve biyotik faktörlerin etkile-
luğu belirli bir düzeyin altında olduğunda
şimleri sonucu ortaya çıkabilir.
hayatta kalma oranı daha yüksektir.
II. L popülasyonunda, popülasyon yoğunlu-

ğunun belirli bir düzeyin üstünde olması,
2,500
hayatta kalmayı olumsuz yönde etkiler.
Popülasyon büyüklü€ü
III. L popülasyonu hayatta kalma grafiğinin, 2,000

K popülasyonu hayatta kalma grafiğin-
1,500
den farklı olmasının nedeni, L popülas-
yonunda genetik çeşitliliğin daha yüksek 1,000
olmasıdır.
500
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II 0
1960 1970 1980 1990 2000
D) II ve III E) I, II ve III Y›l
(2016 – LYS) Geyik popülasyonunda iki önemli azalma süreci görülmektedir.

31 D 32 D 33 A İlk azalışta kurtların avlanması, ikinci azalışta ise hem kış koşulları
hem de besin yetersizliği etkili olmuştur.
96
B. POPÜLASYONLARDAKİ AŞIRI BÜYÜMENİN OLASI

Örnek Sorular
SONUÇLARI
36. Sadece belirli bir coğrafik bölgenin sınırla-
� Popülasyondaki birey sayısı arttıkça popülasyon yoğunluğu artar. Yoğunluk rı içinde yaşayan ve dünyada herhangi bir
artışına paralel olarak artan çevre direnci popülasyon yoğunluğunda azalışa yerde görülmeyen türlere ne ad verilir?
neden olur. Popülasyon yoğunluğundaki azalışı ise birçok memeli hayvanda A) Endemik B) Dominant
görülen kısırlık, düşükler, ölü doğum, aşırı saldırgan davranışlar gibi faktörler C) İstilacı D) Kilittaşı
etkiler. Ve sonuçta popülasyon büyümesi kontrol altına alınır. E) İndikatör
� Bazı hayvan türlerinde popülasyon büyüklüğü, türün biyolojik yapısından kay-

naklanan faktörler tarafından düzenlenir. Popülasyon yoğunluğundaki artış
hayvan türünde strese neden olur. Stres sonucunda meydana gelen hormonal
değişiklikler, eşeysel olgunlaşmayı ve bağışıklık sistemini baskılar. Bu durum
ise doğum oranının azalmasına, ölüm oranının artmasına yol açarak popülas-
yon büyümesinin kontrol altına alınmasını sağlar. 37. Bir tavşan popülasyonuna ait büyüme hızı za-
man grafiği aşağıda verilmiştir.
C. NESLİ TEHLİKEDE OLAN TÜRLER Büyüme hızı
� Ekosistemin dengede olması ve sürdürülebilirliği için biyolojik çeşitliliğin koru-

ma altına alınması gerekir.
� Biyolojik çeşitliliği tehdit eden ve türlerin yok olmasına neden olan en önemli t1 t2 Zaman
Palme Yayınevi
faktörler; Grafiğe göre,
I. t1 zaman diliminde çevre direnci düşük-

� Habitatların tahrip edilmesi ve parçalara bölünmesi
tür.
� Ortama yabancı türlerin girmesi II. t2 zaman diliminde popülasyon denge
evresindedir.
� Besin zincirinin bozulması
III. t2 zaman diliminin sonunda popülasyon
� Aşırı kullanma yoğunluğu maksimumdur.
şeklinde sıralanır. yorumlarından hangileri doğrudur?

Sadece belirli bir coğrafik bölgenin sınırları içinde yaşayan ve dünyada D) II ve III E) I, II ve III
herhangi bir yerde görülmeyen türlere endemik tür denir.
D. İNSAN POPÜLASYONUNUN ARTIŞI VE OLASI SONUÇLARI

� İnsan nüfusu, 1650 yılından bu yana hemen hemen sürekli artmış fakat endüstri
38. Bir ekosistemde gerçekleşen,
devriminden sonra bu artış hızla yükselmiştir. Büyük organizmaların başka hiç-
I. besin ağlarının genişlemesi,
bir popülasyonu, bu kadar uzun bir süreçte böyle bir büyümeyi sürdürememiş-
II. habitatların bozulması,
tir.
III. besin zincirlerinin uzaması
� Günümüzde insan nüfusu 7 milyar civarında olup, her yıl yaklaşık 80 milyon kişi
değişimlerinden hangileri biyoçeşitliliği
bu nüfusa eklenmektedir. Yani, dünya nüfusu her gün yaklaşık olarak 214.000
azaltır?
kişi artmaktadır. Günümüzdeki bu büyüme oranları devam ederse, 2025 yılında
dünya nüfusunun 7.8 milyar, 2059 yılında ise 10.7 milyara ulaşacağı tahmin
edilmektedir.
34 B 35 C
97
3.Ünite / EKOLOJİ
Örnek Sorular
39. Bir popülasyonda gerçekleşen,
I. eşeysel olgunlaşmanın baskılanması,
II. doğum oranının azalması,
III. bağışıklık sisteminin kuvvetlenmesi
değişimlerinden hangileri popülasyon yo-

ğunluğunda azalışa neden olabilir?

İnsan populasyonun büyümesi (2009 verileri) : Küresel insan nüfusu, tarih boyunca, hep
sürekli bir biçimde artmış ancak Endüstri Devriminden sonra fırlamıştır. Bu grafikte açık olma-
sa da, populasyon büyüme oranı, dünya çapında azalan doğum oranının bir sonucu olarak,
40. İnsan nüfusunun tarihsel süreçteki değişim
son yıllarda yavaşlamış görülmektedir.
grafiği aşağıdakilerden hangisidir?
A) Birey sayısı B) Birey sayısı
� İnsan popülasyonundaki bu olağanüstü büyüme, yeryüzü kaynaklarının aşırı
tüketimine, ciddi boyutlardaki çevresel bozulmalara ve biyolojik türlerin orta-

Palme Yayınevi
Tarih (M.S)
2018
Tarih (M.S)
2018 dan kalkmasına neden olmaktadır. Çevrenin gittikçe bozulması, mevcut insan
C) Birey sayısı D) Birey sayısı nüfusunun yeryüzünün taşıma kapasitesini aşmış olduğunun önemli bir göster-
gesidir.
� Bugünkü insan nüfusu, mevcut yaşam standartlarını sürdürebilmek için, büyük

2018 2018 oranda geçmişte üretilmiş ve biriktirilmiş fosil enerji kaynaklarını kullanmakta-
Tarih (M.S) Tarih (M.S)
E) Birey sayısı dır. Bu durum, fosil enerji kaynaklarının yakın bir gelecekte tükenmesine yol
açacaktır. İnsan etkinlikleri ve nüfus artışı ile birlikte, doğal alanlar tarım ara-
zilerine ya da başka kullanım şekillerine ayrılmış durumdadır. Tarım alanlarının
Tarih (M.S)
2018 hatalı gübrelenmesi, tarımsal ilaçlar, endüstriyel atıklar, kentsel atıklar, yanlış
yapılanma, yenilenemez enerji kaynaklarının tüketimi gibi birçok uygulama çev-
re kalitesinin bozulmasına neden olmaktadır.
� Sonuç olarak; çevre kirliliği, küresel iklim değişiklikleri, doğal yaşam alanlarının
41. İnsan nüfusunun sürekli artması,
kaybı ve besin yetersizliği gibi küresel ölçekteki bütün bu sorunlar insan nüfu-
I. fosil enerji kaynaklarının artması,
sundaki artış durdurulamadığı ve insan popülasyonunda bir denge kurulama-
II. biyolojik çeşitliliğin azalması,
dığı sürece geriye çevrilemez. Oysa, insan neslinin devamı ve sağlıklı yaşaması
III. doğal kaynakların tahrip olması
ancak sağlıklı bir çevreyle mümkün olacaktır.
durumlarından hangilerine neden olmakta-
dır?

36 A 37 C 38 B
98
3.Bölüm / Komünite Ekolojisi
A. Komünitenin Yapısı ve Komüniteyi Etkileyen Faktörler

Örnek Sorular
� Belirli bir alanda sürekli etkileşim içinde bulunan canlılara komünite denir. Ko-
42. Komünite kavramı,
münitede aynı yaşam ortamını paylaşan türler bir arada bulunur.
I. popülasyon,
� Komünitenin tipi ve büyüklüğü, komüniteyi oluşturan canlı türlerinin çeşitliliği ve
II. biyosfer,
çevre şartlarının organizmalar üzerindeki etkilerine bağlıdır.
III. ekosistem
� Sıcaklık, nem, yağış ve besin gibi faktörler tür çeşitliliğini dolayısıyla komünite
ekolojik organizasyon düzeylerinden hangi-
büyüklüğünü ve tipini etkiler.
lerini kapsamaktadır?

Tropikal bölgelerden kutuplara doğru gidildikçe komünitedeki tür çe- A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
şitliliği azalır. D) I ve II E) I ve III
� Komüniteler genel olarak birbirinden bağımsız değildir. Komşu komüniteler

arasında geçiş bölgeleri bulunur. Bu bölgelere ekoton denir.
Sazlık bölge
43. Aynı komüniteye ait olan iki canlının,

Çayır Göl
komünitesi komünitesi I. beslenme çeşitleri,
II. ait oldukları alemler,

Ekoton
III. nükleotit çeşitleri,
IV. hücre yapıları

Ekotonlarda tür çeşitliliği fazla olup madde döngüleri hızlı gerçekleşir.
Palme Yayınevi
özelliklerinden hangileri farklı olabilir?
Bu alanlarda rekabet fazla olduğundan popülasyon başına düşen yaşam alanı
azalır.
D) I, III ve IV E) II, III ve IV
� Komünite yapısı üzerinde dominant (baskın) türler ve kilit taşı türler kuvvetli
bir kontrol uygularlar. Komünite yapısını etkileyen diğer bir faktör de istilacı
türlerdir.
� Dominant tür, komünite içerisinde en yüksek bolluğa sahip olan türlerdir. Bun-
lar, diğer türlerin varlığını ve dağılımını güçlü bir şekilde kontrol ederler. Kara 44. Birey sayısı
komünitelerinde genel olarak bitki türleri dominant tür olur. 2000
3a 2012
Bir popülasyondaki tüm bireylerin toplam ağırlığına biyokütle denir. 2a

Dominant türler bir komünitede en fazla biyokütleye sahip olan türlerdir.
a
X Y Z Canlı türü
Aynı komüniteye ait olan X, Y ve Z canlıları-

na ait yukarıdaki grafiğe göre,
I. Komünitedeki baskın tür değişmiştir.
II. Çevre direnci Y ve Z popülasyonlarını

farklı yönde etkilemiştir.
III. Komünitenin yoğunluğu azalmıştır.

Tropikal ormanlarda bulunan bitkiler birçok canlı
türü için uygun bir yaşam ortamı oluşturur. 39 C 40 E 41 D
99
3.Ünite / EKOLOJİ
� Sayısal olarak az olmalarına rağmen, ekolojik nişleri nedeniyle komünitelerin

Örnek Sorular yapısını çok kuvvetli bir şekilde kontrol eden türlere kilit taşı tür denir.
45. Komünite içindeki bir türün kilit taşı tür ola- � Aşağıdaki grafiklerde, Kuzey Pasifikte kilit taşı türü olan su samurunun sayısal
rak kabul edilmesinde,
değişimine bağlı olarak deniz kestanesi biyokütlesi ve su yosunu yoğunluğun-
I. üreme potansiyelinin yüksek olması,
daki değişimler gösterilmiştir.
II. ihtiyacı olan organik besinleri üretebilmesi,
III. ekolojik nişi nedeniyle komünitedeki bi-
rey sayısını etkilemesi
özelliklerinden hangileri etkilidir? 100
(% olarak maksimum
Su samuru sayısı
A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II 80
sayımı)
60
40
46. Komünite ve tür çeşitliliği ile ilgili olarak
20
aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır?
0
A) Komüniteler, farklı türlere ait popülasyonlar
(a) Su samuru bolluğu
içerir.
B) Kutup bölgelerindeki komünitelerde tür çe-
400
şitliliği azdır. başına gram
300
0.25 m2
C) Komşu komüniteler arasındaki geçiş böl- olarak

200
gelerinde tür çeşitliliği azalır.
100
D) Süksesyon (sıralı değişim), komünitenin tür
0
kompozisyonunu değiştirir.
(b) Denizkestanesi biyokütlesi
Palme Yayınevi
E) Komünitenin habitat çeşitliği arttıkça tür

çeşitliliği de artar.
10
başına sayı
(2014 – LYS) 8
0.25 m2
olarak
6
4
47. Bir denizel kıyı ekosisteminde su samurları,
2
denizkestanelerini yiyerek beslenmektedir.
0
Denizkestaneleri de çok hücreli alglerden olan 1972 1985
1989 1993 1997 Besin
kelpleri besin olarak tüketmektedir. Kelpler bol Yıl zinciri
olduğunda pek çok tür için uygun habitatlar (c) Toplam su yosunu yoğunluğu
sağlamaktadır. Bu ekosistemde katil balinala-
rın su samurlarıyla yoğun olarak beslendikleri
� Katil balinaların su samurlarını aşırı avlaması, su samuru sayısının azalmasına
dönemlerde, kelplerin miktarının çok azaldığı
neden olur (a). Bu durum deniz kestanesi biyokütlesinin aşırı miktarda artma-
ve birçok türün ortamdan kaybolduğu gözlen-
miştir. sıyla sonuçlanır (b). Deniz kestanelerinin su yosunlarını aşırı tüketmesi, bu can-
Buna göre, lıların yoğunluğunda ciddi bir azalışa neden olur (c).
I. Kelpler bu komünitenin endemik türüdür. � Komüniteler kendilerine yetebilen dinamik sistemlerdir. Ancak çevre kirliliğinin
II. Su samurları bu komünitenin kilittaşı tü- artması komüniteleri olumsuz yönde etkilemekte, komünitelerin yapısının bo-
rüdür.
zulmasına neden olmaktadır.
III. Denizkestaneleri bu komünitede birincil
tüketicidir. � İstilacı tür, başka bir bölgeden bilerek ya da bilmeden getirilen ve getirildikleri
IV. Katil balinaların başka besin kaynakları- yerde hızla yayılarak yerli türlerin habitatını işgal eden türlerdir.
na yönelmesi, bu ekosistemdeki biyolojik
� Nil levreği istilacı türlere örnek olarak verilebilir. Çok büyük tatlı su balıklarından
zenginliğin azalmasına neden olacaktır.
biri olan Nil levreği yoğunluğu hızla artan insan popülasyonlarının besin ihti-
yacını karşılayabilmek için Doğu Afrika'daki Victoria gölüne sokulmuştur. Bu
D) I, III ve IV E) II, III ve IV bölgede hızla sayısı artan bu balık, bu göle özgü olan daha küçük vücutlu 200
(2015 – LYS) türü ortadan kaldırmıştır.
42 A 43 C 44 C
100
B. Komünitelerde Rekabet ve Av-Avcı İlişkisi

Örnek Sorular
� Bir komüniteyi oluşturan farklı popülasyonlar arasında rekabet ve av-avcı ilişki-
48. Aynı ortamda yaşayan iki farklı türün,
si görülebilir.
I. ekolojik nişlerinin aynı olması,
1. Rekabet: II. birinin, diğerinin besini olması,
� Aynı komüniteyi paylaşan canlılar arasında sınırlı kaynakları kullanma bakımın- III. üreme dönemlerinin aynı olması,
dan bir mücadele ortaya çıkar. Bu duruma rekabet denir. Rekabet aynı türe ait IV. habitatlarının farklı olması
bireyler arasında olabileceği gibi farklı türe ait bireyler arasında da olabilir. koşullarından hangileri, bu türler arasında
rekabete yol açar?
� Aynı türe ait bireyler arasındaki rekabete tür içi rekabet denir. Serengeti böl-
gesindeki aslanlar arasındaki rekabet tür içi rekabete örnek olarak verilebilir.
D) I ve IV E) III ve IV
� Farklı türlerin bireyleri arasındaki rekabete ise türler arası rekabet denir. Se-
(2012 – LYS)
rengeti bölgesindeki aslanlar ve sırtlanlar arasındaki rekabet türler arası reka-
bete örnek olarak verilebilir.
49. Paramecium (terliksi hayvan) türlerinden olan
� Ekolojik niş bir bireyin bulunduğu ortamda sahip olduğu ve yapmak zorunda P. aurelia ve P. caudatum türlerinin tek başına
bulunduğu bütün işlevleri ifade eder. ve karışık kültürlerindeki birey sayıları aşağıda-
ki grafiklerde gösterilmiştir.
Bir canlının beslenmek, korunmak, saklanmak, üremek ve diğer can-
Birey sayısı Birey sayısı
lılarla ilişki içerisinde olmak gibi yaptığı ve yapması gereken bütün faaliyetler
90 P. aurelia 90
ekolojik niş içerisinde yer alır. P. aurelia
60 90
Palme Yayınevi
� Aynı nişe sahip türler arasındaki rekabetin iki olası sonucu vardır. Ya daha az 30 P. caudatum 30 P. cau-
datum
rekabet gücündeki tür o alanda yok olacaktır ya da türlerden birisi doğal selek- 0 0
10 Günler 10 Günler
siyonla farklı bir kaynağı kullanmak üzere farklılaşacaktır.
Kültürde tek başına Karışık kültürde
� Birinci durum: Ekolojik nişleri aynı olan türler arasında ortaya çıkan rekabet
Bu grafiklere göre,
sonucunda rekabet gücü zayıf olan tür o bölgede yok olabilir. Bu görüş ekolog-
lar tarafından rekabette elenme prensibi olarak adlandırılır. I. Her iki tür de aynı besini kullanabilmekte-
dir.
� Aşağıda aynı besinle beslenen P. aurelia ve P. caudatum türlerinin farklı ortam-
II. Her iki türün üreme hızı aynıdır.
larda (A) ve aynı ortamlarda yetiştirilmesi (B) durumunda birey sayısı - zaman
III. Aynı ortamda iki tür arasında rekabet iliş-
grafikleri verilmiştir. kisi vardır.
P. aurelia ifadelerinden hangileri doğrudur?

P. caudatum A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve III
(2013 – LYS)
50. Farklı türlere ait bireyler,

I. yaşama alanı,
II. eş seçilimi,
Zaman Zaman III. beslenme
A B
faktörlerinden hangileri için rekabet eder-
� A grafiğinde görüldüğü gibi, P. aurelia ve P. caudatum türleri farklı besi ortam- ler?
larında yetiştirildiğinde her iki popülasyonda taşıma kapasitesine ulaşmıştır.
� B grafiğinde görüldüğü gibi P. aurelia ve P. caudatum aynı besi ortamına konul- D) II ve III E) I, II ve III
duğunda, P. caudatum rekabeti kaybetmiş ve tamamen yok olmuştur.
45 B 46 C 47 C
101
3.Ünite / EKOLOJİ
� İkinci durum: Ekolojik nişleri aynı olan türler arasında ortaya çıkan rekabet
Örnek Sorular sonucunda türlerden birisi doğal seleksiyona uğrayarak farklı bir kaynağı kul-
51. Aynı ortama konulan iki farklı paramesyum lanmak üzere değişime uğrayabilir. Kaynak paylaşımı ve karakter kayması bu
durumu sağlamaya yönelik olarak geliştirilen iki adaptasyondur.
türünün birey sayılarındaki değişim aşağıdaki
grafikte gösterilmiştir. � Aşağıda aynı besinle beslenen P. caudatum ve P. bursaria türlerinin farklı or-
Birey sayısı tamlarda (A) ve aynı ortamda yetiştirilmesi (B) durumunda birey sayısı - zaman
M grafikleri verilmiştir.
N P. caudatum
P. bursaria
Zaman
Buna göre,
I. M türünün üreme hızı N türünden fazladır.
II. M ve N türlerinin ekolojik nişlerinde bazı

farklılıklar vardır.
Zaman Zaman
III. Bu iki tür aynı ortamda birlikte yaşaya- A B
maz.
� Farklı ortamlara konulan paramesyum popülasyonları taşıma kapasitelerine
ifadelerinden hangileri doğru değildir?
ulaşmıştır. (A)
D) I ve II E) II ve III � P. caudatum ve P. bursaria türleri karışık olarak aynı ortamda yetiştirildiğinde,
Palme Yayınevi
her iki türünde yaşamaya devam ettiği ve aralarında belirli bir dengenin kurul-
duğu görülmüştür (B). İki tür aynı besin kaynağı üzerinden rekabet etmelerine
52. Bir komünitede bulunan tüm canlılar aşağı-
karşı, P. bursaria kültür ortamının alt kısmını işgal etmiş ve kültür ortamının üst
daki olaylardan hangisini ortak olarak ger-
çekleştirirler? kısmını işgal eden P. caudatum ile rekabet etmeden oradaki besinlerle besle-
A) Eşeysiz üreme
nerek yaşamın sürdürmüştür. Böylece iki tür, aynı kaynaktan faydalansalar bile
yeterli derece farklı habitatları yurt edinmeleri sonucunda aynı ortamda birlikte
B) Fotosentez
yaşayabilmişlerdir.
C) Aktif hareket
D) Hücre dışı sindirim � Komünite içerisinde benzer türlerin bir arada yaşamasını mümkün kılan bu niş
farklılaşması, kaynak paylaşımı olarak adlandırılır.
E) Beslenme
� Ekolojik niş asıl niş ve gerçekleştirilen niş olmak üzere ikiye ayrılır. Asıl niş, bir
türün rekabet veya başka biyotik faktörlerin olumsuz etkileri tarafından sınır-
53. Rus ekolog Gause, Paramesyum aurelia ve
Paramesyum caudatum ile yaptığı çalışmalar- lanmadan sahip olduğu en geniş yaşama alanında gerçekleştirdiği nişi olarak
da benzer türlerin, aynı sınırlı kaynaklar için re- tanımlanır. Gerçekleştirilen niş ise bir türün rekabet ve avlanma gibi biyotik
kabet ettiği zaman bir türün yaşamaya devam etkileşimlerin varlığı durumunda gerçekleştirdiği niş olarak tanımlanır.
ederken diğer türün yok olduğu gözlemlemiştir.
� Nişleri örtüşen, ancak birbirinden biraz farklı habiatlarda yaşayabilecek kadar
Bu durum aşağıdaki terimlerden hangisi ile
farklı olan iki midye türü arasındaki rekabet, kaynak paylaşımına güzel bir ör-
ifade edilir?
nektir.
A) Kaynak paylaşımı
� Balanus balanoides ve Chthamalus stellatus, İskoçya kıyılarında gelgitlere ma-
B) Rekabette elenme prensibi
ruz kalarak kayalar üzerinde yaşayan iki kazmidyesi türüdür. Bu iki türün yüzen
C) Ekolojik niş
larvaları, kayalar üzerindeki geniş alanlara rastgele yerleşirken, erginleri ise ka-
D) Ekoton
yalar üzerinde tabakalı bir yayılış gösterir. Balanus erginleri, denizin alçaldığı
E) Karakter kayması
dönemlerde susuz kalan açık ortama uzun süre katlanamazlar. Bu nedenle ku-
ruluğa dayanamayan Balanus erginleri gelgit zonunun alt kısmında yaşarlar.
48 A 49 C 50 C
102
� Chthamalus erginleri ise Balanus türü ile rekabet edemedikleri ve alt kısımda
daha aktif olan diğer avcı türlerden etkilendikleri için gelgit zonunun üst kısmın- Örnek Sorular
da yaşarlar. Bununla birlikte, yapılan denemeler özellikle kayaların üst kısımları- 54. Bir komünitede yer alan,
na toplanmış olan Chthamalus popülasyonunun Balanusların aşağı tabakadan • üretici,
• saprofit,
kaldırılması durumunda alt kısımlara yayılabildiğini göstermiştir.
• tüketici
� Yani, Chthamalus popülasyonu, Balanusun olmadığı alt kısımlarda dolayısıyla canlıların tamamında aşağıdaki metabolik
rekabet etmediği koşullarda kayaların hem alt hem de üst kısmında asıl nişi olaylardan hangisi ortak olarak gerçekleşir?
ölçüsünde yaşamını sürdürebilirken; rekabet koşullarında kayaların üst kısmına A) Hücre dışı sindirim
B) Karbon dioksit kullanımı
yerleşerek gerçekleştirilen nişi ölçüsünde yaşamını sürdürebilmiştir.
C) Bölünerek üreme
� Balanus popülasyonu ise Chthamalus popülasyonunun olmadığı üst kısımlarda D) Enzim sentezi
kuruma etkisinden dolayı yaşayamamıştır. Bu durumda, Balanus için sınırlayı- E) Organik atıkları parçalama
cı faktör Chthamalus popülasyonu değil, su dışında kalarak kuruma tehlikesi
olmuştur. O hâlde, Balanus popülasyonunun gerçekleştirilen nişi ile asıl nişi 55. Belirli bir bölgede yaşayan antilop popülasyo-
nunda birey sayısının azaldığı tespit edilmiştir.
birbirine benzemektedir.
Bu azalışa,
I. avcı hayvan sayısının artması,
Yüksek
gel - git zonu II. tür içi rekabetin azalması,
Chthamalus
III. salgın hastalıkların artması
Balanus Chthamalus durumlarından hangileri neden olabilir?
gerçekleştirilen nişi
Yüksek
gel - git zonu
Chthamalus Balanus
Palme Yayınevi
Balanus Chthamalus 56. Paramecium caudatum ve Paramecium aure-
Okyanus lia türleri aynı tip besinlerle beslenmeye uyum
Düşük gel - git
zonu sağlamış iki Paramecium türüdür.
Balanus Aşağıdaki grafikte bu iki türün ayrı ayrı kültür
Birlikte yaşamaları durumunda Chthamalus kayaların üst kısmında; Yüksek
gerçekleştirilen Balanus
nişi ise okyanusa ortamlarında yetiştirildiklerinde ve aynı kültür
yakın bölgede yayılış gösterir. gel - git zonu
ortamında birlikte yetiştirildiklerinde popülas-
Okyanus Düşük gel - git yon yoğunluklarının günlere göre değişimleri
zonu
gösterilmiştir.
ChthamalusYüksek
cinsiningel
esas nişi
- git zonu
Okyanus Düşük gel - git

Chthamalus
zonu
cinsinin esas nişi
Okyanus Düşük gel - git

zonu
Balanus'un bölgeden uzaklaştırılması durumunda, Chthamalus daha önceden Balanus Bu deney ve sonuçlarına göre, bu iki tür
tarafından işgal edilmiş alana yayılır. arasında;
I. avlanma,
II. rekabet,
� Ekolojik nişleri aynı olan canlıların bir arada yaşayabilmelerine olanak sağlayan III. parazitlik
diğer bir olay karakter kaymasıdır. Galapagos ispinozlarının gaga büyüklü- etkileşim şekillerinden hangileri görülmek-
tedir?
ğündeki değişim karakter kaymasına iyi bir örnektir.
� Diğer sayfada bitki tohumları ile beslenen G. fortis ve G. fulliginosa ispinoz- D) I ve II E) I ve III
larının ayrı ayrı adalarda (A ve B) ve aynı adada (C) yaşamaları durumunda (2018 – AYT)
sahip oldukları gaga derinlikleri verilmiştir. 51 C 52 E 53 B
103
3.Ünite / EKOLOJİ
G. fuliginosa G. fortis
Örnek Sorular
Gaga
57. Aşağıdaki grafiklerde; K, L ve M ortamlarının derinliği
her birinde birbiriyle yakın ekolojik ilişkisi olan
birer çift canlı türünün, bulundukları ortamdaki A
birey sayılarının zamana bağlı değişimi göste- 60 Los Hermanos
rilmektedir.
Hebir büyüklük sınıfındaki bireylerin yüzdesi

40 G. fuliginosa,
Birey sayısı Birey sayısı Birey sayısı 20 tek başına
3.tür 0
5.tür
B
1.tür 4.tür 60 Daphne
2.tür 6.tür
40
Zaman Zaman Zaman
G. fortis,
K ortamı L ortamı M ortamı 20 tek başına
Bu grafiklere göre; K, L ve M ortamlarının 0
C
hangilerinde yaşayan canlı türleri arasında
60 Santa María, San Cristóbal İki tür
rekabet ortaya çıkmıştır? beraber
40
A) Yalnız K B) Yalnız L C) K ve L
20
D) K ve M E) L ve M
0
(2014 – LYS)
8 10 12 14 16
Gaga derinliği (mm)
� Grafiktede görüldüğü gibi ayrı adalarda (A ve B) yaşayan G. fulliginosa ve G. for-

Palme Yayınevi
tis ispinozlarının gaga derinlikleri yaklaşık olarak aynıdır. Aynı adada (C) yaşayan
58. X ve Y mikroorganizma türleri, içeriği aynı olan
besi ortamına ayrı ayrı konmuş ve birey sayıları
G. fulliginasa daha küçük tohumlar ile G.fortis ise daha büyük tohumlar ile bes-
1. ve 2. grafikteki gibi değişmiştir. X ve Y türle- lenecek şekilde gaga yapısına sahip olmuştur. Bu karakter kayması ekolojik
ri, içeriği öncekilerin aynı olan bir besi ortamına nişleri aynı olan organizmaların aynı adada yaşayabilmesini sağlamıştır.
birlikte konduklarında ise birey sayılarında 3.
grafikteki gibi değişme olmuştur. Tür içi ve türler arası rekabet, hayvan ve bitki popülasyonlarındaki bü-
Birey Birey Birey yümeyi sınırlandıran ve dengede tutan önemli faktörlerden biridir. Popülasyon-
sayısı sayısı sayısı ların sağlıklı bir şekilde varlığının sürdürebilmesi, su, besin, ışık, yaşama-çoğal-
X türü Y türü X türü ma alanları gibi sınırlı bazı kaynakları verimli şekilde kullanabilmesine bağlıdır.
50 50 50
30 30 30
Y türü 2. Av-avcı İlişkisi
Zaman Zaman Zaman � Hayvan komünitelerinde bireylerin çoğu birbirini yiyerek beslenir. Besin olan
1. Grafik 2. Grafik 3. Grafik hayvana av, avla beslenen hayvana ise avcı denir. Örneğin vaşak beslenmek
Birey sayılarındaki değişmenin, 3. grafikteki için kar tavşanını avlar. Bu durum kar tavşanı sayısının azalmasına neden olur.
gibi olmasına, Belirli bir süre sonra vaşaklar, tavşan sayısının azalması nedeniyle yeterince
I. iki türün aynı besin için rekabet etmesi, besin bulamazlar. Besin bulamayan vaşak popülasyonunda ölüm, göç ve re-
II. iki türün ortamdaki yadımlama ürünlerin- kabet görülür. Böylece vaşak sayısı azalırken, tavşan sayısı artmaya başlar.
den farklı etkilenmesi,
Vaşak popülasyonu büyüklüğü
Tavşan popülasyonu büyüklüğü
III. X in, Y nin paraziti olması Kar tavşanı

160
durumlarından hangileri neden olabilir?
120
Vaşak 9
(bin)
(bin)
80 6
40 3
(2003 – ÖSS)
0 0
1850 1875 1900 1925
54 D 55 C 56 B Yıl
Av - avcı ilişkisi
104
C. Süksesyon
Örnek Sorular
� Bir komünitedeki türlerin uzun bir zaman diliminde aşamalı olarak birbirinin ye-
rini alması süksesyon (sıralı değişim) olarak adlandırılır. 59. Birincil süksesyon ile ilgili,
� Süksesyonlar birincil (primer) süksesyon ve ikincil (sekonder) süksesyon olmak I. Tahrip olan yaşam alanlarına yeni türlerin
üzere ikiye ayrılır. yerleşmesiyle başlar.
1. Birincil Süksesyon: Üzerinde canlı bulunmayan bir ortama canlıların yer- II. Liken evresi ile başlayıp ağaç evresi ile
leşmeye başlamasıyla gerçekleşir. sonlanır.
� Birincil süksesyon süreci, özellikle buzul istilasına uğramış alanlarda ya da vol-
III. Başladığı alanlarda topraklaşma gerçek-
kanik adalarda belirgin olarak görülür.
leşir.
� Birincil süksesyonda; liken, yosun, ot, funda-çalı ve ağaç evreleri sıralı olarak bir
değişim gösterir. ifadelerinden hangileri doğrudur?
� Bu sürecin sonunda ortam şartları aşırı derecede değişmedikçe dengeli ve ol- A) Yalnız II B) I ve II C) I ve III
gunluğa erişmiş bir komünite meydana gelir. Bu kararlı komüniteye klimaks adı D) II ve III E) I, II ve III
verilir.
Birincil süksesyonun başladığı alanlarda toprak bulunmaz. Kaya, kum
ve çakıl gibi ortamlarda likenler gelişir ve topraklaşmayı sağlar.
1 Yamaçları
kaplayan 60. Ekolojik süksesyonun en son evresinde or-
kızılağaç ve 2 Kızılağaç ve
kavak ağaçları kavak ormanına taya çıkan kararlı ve dengeli komünite aşa-
Üst topraktaki toplam azot (g/m2/18 in. profil)
ladin giriyor ğıdakilerden hangisi ile tanımlanır?

1 Öncü dönemler 2 Geçiş 3 Ladin A) Klimaks B) Biyom
300
250 C) Ekoton D) Biyotop
Palme Yayınevi
200 E) Habitat
150
100
3 Ladin ve
50 Tsuga ormanı
61. Farklı bölgelerde gerçekleşen,
0
50 100 150 200
I. orman yangını,
Yıl
II. buzulların erimesi,
Alaska buzul körfezinde, buzulların geri çekilmesi ile gerçekleşen birincil süksesyonda
III. aşırı otlatma
topraktaki azot konsantrasyonunun değişimi.
2. İkincil Süksesyon: Mevcut komünitenin aşırı otlatma, yangın, kesim gibi olaylarından hangileri ikincil süksesyonun
bazı müdahaleler bozulduğu ya da ortadan kaldırıldığı alanlarda görülür. başlamasına neden olabilir?
� İkincil süksesyonun gerçekleştiği alanlarda türlerin sıralı değişimi birincil sük- A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
sesyona benzer şekilde gerçekleşir; ancak birincil süksesyondan farklı olarak
toprak yapısı bozulmamıştır.
Süksesyonun evreleri
Çıplak Ot/çimen/ Çalı/ot/çimen Çalı Genç Sert

alan saz (tek yıllık) (çok yıllık) ağaçlar odunlu 62. Birincil ve ikincil süksesyonda,
klimaks
I. türlerin sıralı değişimi,
II. dengeli bir komünitenin oluşumu,
III. likenlerin topraklaşmayı başlatması
olaylarından hangileri ortak olarak gerçek-

leşir?
0 1–5 6–10 11–50 51–100 >100
Yaklaşık süre (yıl) D) II ve III E) I, II ve III
Sekonder Süksesyon : İkincil süksesyon, geçmişte tarımsal bir alan olan kara parçasının,
sonuçta gölge toleranslı ağaçlar tarafından karakterize edilen uzun ömürlü bir klimaks komüni-
teyi destekleyebilen alana dönüşmesini sağlayan süreçtir. 57 E 58 D
105
3.Ünite / EKOLOJİ
DERS NOTLARI
106
4.Bölüm / Ekosistem Ekolojisi
A. EKOSİSTEMDE CANLILARI ETKİLEYEN FAKTÖRLER

Örnek Sorular
� Belirli sınırlar içinde etkileşim halinde bulunan farklı türden canlı grupları ile bu
63. Ekosistemle ilgili,
canlıları içinde barındıran cansız çevrenin tamamına ekosistem denir.
I. Farklı türlere ait canlı gruplarını barındırır.
� Ekologlar, ekosistemdeki canlıları etkileyen faktörleri abiyotik ve biyotik faktör-
ler olarak ikiye ayırır. II. Komünitenin alt birimidir.
III. Yapısında biyotik ve abiyotik öğeler bu-

Ekosistemde canlıları etkileyen faktörler
lunur.
Abiyotik faktörler (Cansız öğeler) Biyotik faktörler (Canlı öğeler) yargılarından hangileri doğrudur?
Işık Üreticiler A) Yalnız III B) I ve II C) I ve III
İklim Tüketiciler D) II ve III E) I, II ve III
Sıcaklık Ayrıştırıcılar
Su
Ortam pH’si
Toprak ve mineraller
1. Abiyotik Faktörler
� Abiyotik faktörler, canlıların yaşamlarını devam ettirebilecekleri çevresel koşul-
ları ifade eder. 64. Bir ekosistemde, 50 yıl öncesine göre,
� Işık, iklim, sıcaklık, su, ortam pH'si ve mineraller canlıları etkileyebilen abiyotik • bitkilerin yaklaşık 1 hafta erken çiçeklen-
faktörlere örnek olarak verilebilir. diği,
a. Işık: • kuşların ortalama 9 gün erken kuluçkaya

yattığı,
Yaşam için gerekli olan enerjinin kaynağı güneştir. Enerji ekosistemlere güneş
Palme Yayınevi
�
ışığı şeklinde girer ve organizmalardan ısı şeklinde kaybolur. Ototrof organiz- • kurbağaların yaklaşık 7 hafta erken çift-
malar fotosentezle güneş enerjisini organik besindeki kimyasal enerjiye dönüş- leştiği gözleniyor.
türür. Ekosistemdeki ototroflar dahil diğer canlılar enerji kaynağı olarak organik Ekosistemde gerçekleşen bu durumun te-
besindeki kimyasal enerjiyi kullanarak ısı açığa çıkarırlar. mel nedeni aşağıdakilerden hangisi olabi-
� Ekolojik açıdan gelen güneş ışığının şiddeti, miktarı ve süresi önemlidir. Belli lir?
bir sürede belli bir alana ulaşan güneş ışığı miktarı, güneş ışınlarının geliş açı- A) İklim değişikliği
sına bağlıdır. Işınların geliş açısı daraldıkça birim alana düşen enerji miktarı ve
B) Besin rekabeti
yeryüzüne ulaşan ışık miktarı azalır. Bu durum, o bölgede yaşayan canlıların
C) Avcı türlerin baskısı
özellikle bitkilerin yayılışları ve faaliyetlerini etkiler.
D) Çiftleşme rekabeti
b. Sıcaklık:
E) Popülasyonun büyümesi
� Biyosferde güneş ışınları eşit oranda dağılmadığından sıcaklık her yerde eşit
değildir. Bu durum atmosferde hava akımlarının oluşmasına iklimsel değişik- (2010 – YGS)
liklere ve farklı mevsimlerin oluşmasına neden olur. Güneşten yeryüzüne gelen
ışınların bir kısmı atmosfer tarafından soğurulur, bir kısmı da topraktan atmos-
fere geri yansır. Böylece atmosfer ısınır. Atmosferin ısınması doğal bitki örtüle-
rinin çeşitliliğini sağlar.
� Organizmaların yeryüzündeki dağılış alanlarının sınırlarının belirlenmesinde sı-
caklık etkin bir faktördür. Ayrıca sıcaklık, canlıların gelişmesi, üremesi ve me-
tabolik faaliyetleri üzerinde de etkilidir. Örneğin metabolik olayları düzenleyen
enzimlerin verimli çalışabilmesi için canlılardaki vücut sıcaklığının belirli seviye- 65. Aşağıdakilerden hangisi ekosistemin abiyo-
lerde tutulması gerekir. tik faktörlerinden biri değildir?
c. İklim: A) Mineraller B) Sıcaklık
� Uzun bir zaman aralığı içinde belli bir bölgede hakim olan atmosfer koşullarına C) Toprak D) İklim
iklim denir. Ekosistemlerdeki canlı çeşitliliğinde güneşten gelen ışınlar, sıcak-
E) Tüketiciler
lık, basınç, nem, yağış ve hava hareketleri gibi iklimsel faktörlerin etkileri çok
büyüktür. Ekosistemin cansız çevresi ise iklimsel faktörler ve yeryüzü şekilleri-
nin etkileşimi sonucu oluşur. 59 D 60 A 61 D 62 B
107
3.Ünite / EKOLOJİ
Örnek Sorular
66. Aşağıdaki organizmalardan hangisi çevre
Çöl Otlak Tropikal orman
sıcaklığının değişmesine rağmen vücut sı-
caklığını sabit tutamaz? 32.2
Yıllık ortalama sıcaklık (°C)

A) Bülbül B) Deve
Ilıman kuşak
C) Yılan D) Fare
15.6 ormanı
E) Kaplan
Kozalaklı
67. Aşağıdaki iklim grafiğinde X, Y, Z karasal bi- orman
–1.1
yomları gösterilmiştir.
Arktik ve
alpin
tundra
0
102 203 305 406
Yıllık ortalama yağış (cm)
Kuzey Amerika'daki bazı büyük esosistem çeşitleri için iklim diyagramı (klimogrof): Ekosistem-
lerde görülen yıllık ortalama sıcaklığın ve yağış miktarının yayılış alanı gösterilmiştir.
� Bir bölgenin iklimini belirleyen en önemli faktörler ekvatora uzaklığı, denize

uzaklığı ve deniz seviyesinden yüksekliğidir. Ayrıca coğrafik konum, dağların
özellikleri, su, rüzgâr ve bitki örtüsü de iklimi belirler. Canlıların gelişimi ve yer-
Palme Yayınevi
yüzündeki dağılışları üzerinde hem lokal (yerel) hem de bölgesel (daha geniş
Bu grafikteki X, Y, Z karasal biyomları ile il-
kapsamlı) iklim koşulları önem taşır. Örneğin bol yağış alan ılıman bölgelerdeki
gili,
orman ekosistemlerinde çeşitli bitki ve hayvan popülasyonları oluşurken, kurak
I. Kaktüsler ve sütleğenler gibi iğne yap-
ve yağış almayan çöl alanlarında bitki ve hayvan popülasyonları sınırlıdır.
raklı, su depo edebilen gövdelere ve
derinlere inen köklere sahip olan bitkiler d. Su:
yaygın olarak bulunur.
� Atmosferde bulunan suyun yağmur, kar, çiğ ve dolu olarak yeryüzüne dönmesi
II. Donmaya dayanıklı, hızlı gelişen çiçekli
yağış olarak tanımlanır. Yeryüzünün 2/3'ü sularla kaplıdır. Yıllık yağış miktarı
otsu bitkiler, bodur çalılar ve likenler karı-
bölgesel ve iklimsel faktörlere göre farklılık gösterir.
şık olarak yer alır, tipik hayvanları arasın-
da ren geyikleri ve misk öküzleri gibi iri � Bu farklılık canlıların yeryüzündeki dağılışlarını etkiler. Yağış miktarını dağlar,
memeliler bulunur.
enlem yükseklikleri, rüzgâr ve su kitleleri gibi faktörler belirler.
III. Geniş yapraklı ve her zaman yeşil ağaç-
� Canlılar metabolizma faaliyetlerini sürdürebilmek için suya ihtiyaç duyarlar. Ör-
lar, sarılıcı bitkiler bol bulunur, bitkiler
arasında ışık rekabeti yoğun olarak görü- neğin bitkiler fotosentez olayında suyu hidrojen kaynağı olarak kullanır.
lür. e. Toprak ve Mineraller:
açıklamaları, aşağıdakilerin hangisinde doğ- � Tüm canlılar yaşamlarının devamı için doğrudan ya da dolaylı olarak toprağa
ru olarak eşleştirilmiştir?
bağımlıdır. Toprak canlılara hem yaşama ortamı hem de besin sağlar.
X Y Z � Bitkiler fotosentez için gerekli olan su ve mineralleri topraktan alırlar. Bu yüz-
A) I II III den toprağın yapısı bitki türlerinin ve diğer canlıların dağılımını etkiler.
B) I III II
f. Ortamın pH’si:
C) II I III
� Belli bir bölgede bulunan toprak ve su içeriklerinden kaynaklanan ortamın asit-
D) II III I
lik ve bazlık derecesi pH değerini gösterir.
E) III II I
� Canlıların metabolik faaliyetleri, hücresel solunumu ve enzim aktiviteleri belli
(2017 – YGS)
bir pH aralığında gerçekleşir. Canlıların yaşam ortamlarındaki pH değişimine
63 C 64 A 65 E
asit yağmurları, kimyasal atıklar, bilinçsizce kullanılan gübreler ve tarım ilaç-
108
larının kullanımı gibi bir çok şey neden olmaktadır. Ortamın pH'si canlıların
yaşamsal faaliyetlerini etkilediği için, canlı türleri kendileri için en uygun pH Örnek Sorular
değerine sahip yaşama ortamlarını tercih ederler. 68. Ekosistemin biyotik faktörlerinden olan,
2. Biyotik Faktörler I. üretici,
� Bir ekosistemde bulunan ve birbirleriyle ilişki içinde olan canlı varlıkların hepsi- II. tüketici,
ne birden biyotik faktörler denir. III. ayrıştırıcı
� Ekosistemi etkileyen biyotik faktör olan canlılar ekolojik nişlerine göre üreticiler, canlı gruplarından hangileri inorganik mad-
tüketiciler ve ayrıştırıcılar olmak üzere üçe ayrılır. deleri organik maddelere dönüştüremez-
a. Üreticiler ler?
� İnorganik maddeleri organik maddelere dönüştürerek kendi besinini üreten A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
canlılara üretici (ototrof) canlılar denir. Ototrof canlılar fotoototrof ve kemoo- D) I ve III E) II ve III
totrof olmak üzere ikiye ayrılır.
� Siyanobakteriler, algler, öglena ve bitkiler fotoototrof; bazı bakteri ve arkeler ise
kemoototrof canlılardır.
69. Aşağıda bir kara ekosistemindeki abiyotik ve
b. Tüketiciler biyotik faktörler arasındaki etkileşim verilmiştir.
� Kendi besinini üretemeyen, bulundukları ortamdan hazır alan canlılara tüketici Y
(heterotrof) canlılar denir.
� Hayvanlar ve mantarların tamamı bu gruba girer. Ayrıca bakteri ve protistlerin X Abiyotik faktörler
çoğuda tüketici olarak beslenir.

Z
Palme Yayınevi
� Tüketiciler aldıkları besin çeşidine göre herbivor (otçul) karnivor (etçil) ve om-
nivor (karışık beslenenler) olarak gruplandırılır. Buna göre X, Y ve Z yerine aşağıdakilerden
c. Ayrıştırıcılar hangisi gelmelidir?
� Organik atıkları inorganik maddelere çevirerek yeniden ototrofların kullanımına X Y Z

sunarlar. Bu yüzden madde döngülerinde önemli bir yere sahiptirler. A) Üretici Tüketici Ayrıştırıcı
� Bazı bakteri ve mantarlar ayrıştırıcılar grubunda yer alır. B) Ayrıştırıcı Üretici Tüketici
C) Tüketici Ayrıştırıcı Üretici
D) Ayrıştırıcı Tüketici Üretici
E) Tüketici Üretici Ayrıştırıcı
Üreticiler
70. Bir ekosistemdeki ayrıştırıcı organizmalar
ortamdan uzaklaştırılacak olursa belirli bir
süre sonra bu ekosistemde,
I. tüketicilere aktarılan enerji miktarının art-

ması,
II. üretici sayısının artması,

Abiyotik faktörler
(Toprak, iklim, mineraller) III. biriken organik madde miktarının artması,
Tüketiciler Ayrıştırıcılar
IV. mineraller için rekabetin artması
olaylarından hangilerinin gerçekleşmesi

beklenir?
A) Yalnız II B) Yalnız IV C) I ve III

Aynı alanda yaşayan üretici, tüketici ve ayrıştırıcı canlılar (2010 – YGS)
sürekli etkileşim halindedir.
66 C 67 B
109
3.Ünite / EKOLOJİ
Ekosistemdeki madde döngülerinin düzenli devam edebilmesi için üre-

Örnek Sorular
tici, ayrıştırıcı ve tüketici canlılar arasında bir denge bulunmalıdır.
71. Dengeli bir ekosistem ile ilgili,
I. Enerji akışı üretici canlılardan tüketici
B. EKOSİSTEMDE MADDE VE ENERJİ AKIŞI
canlılara doğrudur.
II. Madde döngüsü görülürken, enerji dön- � Ekosistemde madde ve enerji akışının dengede olması üretici, tüketici ve ayrış-
güsü görülmez. tırıcı canlılar tarafından sağlanır.
III. Ayrıştırıcı organizmalar sadece tüketici � Ekosistemlerin genelinde temel enerji kaynağı güneştir. Üretici canlılar güneş
canlılara ait organik atıkları parçalayabi- enerjisini kullanarak fotosentez ile kendi organik besinlerini üretirler.
lir.
� Üreticilerde depolanan bu enerji bitkilerle beslenen birincil tüketicilere (otçul),
IV. Etçil canlılar birincil; otçul canlılar ikincil
buradan otçullarla beslenen ikincil tüketicilere (etçil) ve daha sonrada üst kat-
tüketicidir.
manlarda bulunan diğer tüketicilere aktarılır.
� Ayrıştırıcılar ise organik atıkları inorganik maddelere çevirerek ekosistemdeki
A) I ve II B) I ve III C) I ve IV
madde döngüsüne katkı sağlarlar.
D) II ve III E) II ve IV
Güneş
enerjisi
ÜRETİCİLER (Yeşil Bitkiler)
Isı
Palme Yayınevi
72. Bir ekosistemde çevre kirliliğinin artması BİRİNCİL TÜKETİCİLER

sonucunda ayrıştırıcı popülasyonların bü- (Otçullar)
yüklüğünün hızla azalması, bu ekosistem- Isı
deki,
İKİNCİL TÜKETİCİLER
I. temel üretici, (Etçiller)
II. birincil tüketici, Isı
III. ikincil tüketici

ÖLÜ BİTKİ VE AYRIŞTIRICILAR
popülasyonlarından hangilerinin büyüklü- HAYVAN ATIKLARI (Mantar ve bakteriler)
ğünü doğrudan etkiler? Isı

Ekosistemde Enerji Akışı ve Madde Döngüsü
( Enerji akışını, Madde döngüsünü göstermektedir)
(2012 – YGS)
� Ekosistemdeki madde döngüleri ve enerji akışı birbirleriyle ilişkilidir. Çünkü her
ikiside fotosentez ve beslenme ilişkileri yoluyla madde aktarımı sayesinde ger-
çekleşir.
Ekosistemde madde döngüsü görülürken, enerji döngüsü görülmez.

73. Bir ekosistemde,
Enerji üretici canlılardan tüketici canlılara doğru tek yönlü aktarılır ve ısı halinde çev-
I. su,
reye yayılır.
II. enerji,
III. karbon
� Canlılar arasındaki beslenme ilişkilerini gösteren her katman o canlının trofik
yapılarından hangilerinin döngüsü görülür?
düzeyi (beslenme basamağı) olarak adlandırılır. Trofik düzey canlılar arasın-
A) Yalnız I B) Yalnız III C ) I ve II daki enerji aktarımında organizmanın beslenme ilişkileri bakımından konumunu
D) I ve III E) II ve III gösterir.
68 E 69 A 70 E
110
Örnek Sorular
III. trofik
74. Besin piramidinin ikinci trofik düzeyinde
düzey
bulunan bir organizmada,
I. selüloz sindirimi,
II. nişasta sentezi,
II. trofik III. karbon dioksit kullanımı
düzey olaylarından hangileri gerçekleşebilir?

I. trofik
75. Bir ekosistemde besin zinciri aşağıdaki şema-
düzey da gösterildiği gibidir.
� Şekilde görüldüğü gibi üretici canlılar birinci trofik düzeyde bulunur. Ototrof K L M
canlılar ile beslenen otçullar ikinci trofik düzeyde; otçul canlılar ile beslenen
etçil canlılar ise üçüncü trofik düzeyde bulunurlar.
C. BESİN ZİNCİRİ VE BESİN AĞI
N
� Ekosistemde içerisindeki beslenme ilişkileri nedeniyle besin zinciri ve besin ağ-
ları oluşur. Şemada oklar, besin kaynağı olan gruptan be-
Palme Yayınevi
sin alan gruba doğru çizilmiştir.
� Bir ekosistemde besin ve enerjinin taşındığı organizmalar dizisine besin zinciri
Buna göre, üretici, birincil tüketici, ikincil
denir.
tüketici ve ayrıştırıcı canlı grupları, aşağıda-
� Besin zincirleri üretici canlılar ile başlar. Sonra sırasıyla birincil, ikincil, üçüncül kilerin hangisinde doğru olarak verilmiştir?
ve dördüncül tüketicilerle devam eder. Böylece üreticilerden tüketicilere doğru Birincil İkincil
besin aktarımı gerçekleştirilir. Besin zincirleri her düzeyde görev yapan ayrıştı-
Üretici Tüketici Tüketici Ayrıştırıcı
rıcılarla sonlanır.
A) K L M N
� Doğadaki canlıların çoğu birden fazla besin zincirinde yer alabilir. Bu nedenle B) K N L M
ekosistemde organizmalar arasındaki beslenme ilişkileri bir ağa benzetilir ve C) N M K L
farklı besin zincirlerinin oluşturduğu bu ilişkiler besin ağı olarak adlandırılır. D) M L N K
� Bir besin zincirinin üretici basamağından başlayarak son tüketici basamağına E) M K L N
kadar dikey dizilimine ise besin piramidi denir. (2008 – ÖSS FEN-2)
Üreticiler Birincil İkincil Üçüncül Dördüncül

tüketiciler tüketiciler tüketiciler tüketiciler 76. Bir ekosistemde, otçul hayvan türlerinden
birinin soyu tükenirse bu ekosistemde aşa-
ğıdakilerden hangisinin gerçekleşmesi bek-
lenir?
A) Bitki tür çeşitliliğinin artması
Bitki Herbivor Karnivor Karnivor Karnivor B) Ekosistemde üretilen organik madde mik-
Karasal besin zinciri tarının azalması
C) Bitki tür çeşitliliğinin azalması
D) Otçul hayvanlar arasında besin rekabetinin
azalması
E) Etçil hayvan tür çeşitliliğinin artması
Bitkisel plankton Hayvansal plankton Karnivor Karnivor Karnivor
(2011 – LYS)
Sucul besin zinciri
Sucul ve karasal ekosistemlerde besin zinciri örnekleri 71 A 72 A 73 D
111
3.Ünite / EKOLOJİ
� Bir besin zincirini oluşturan her bir basamaktaki canlıların toplam organik mad-
Örnek Sorular de ağırlığına biyokütle (biyomas) denir. Üreticilerden tüketicilere doğru gidil-
77. Aşağıdaki organizmalardan hangisinin tro- dikçe toplam biyokütle azalır. Bu durum biyokütle piramitleri ile gösterilir.
fik düzeyi diğerlerinden farklıdır?
A) Çekirge B) Koyun
C) Tırtıl D) Vaşak 1,5 g/m2

ÜÇÜNCÜL
E) İnek TÜKETİCİLER
(2011 - LYS) 11 g/m2 İKİNCİL

TÜKETİCİLER
37 g/m2
BİRİNCİL
78. Biyokütle miktarı TÜKETİCİLER
809 g/m2
ÜRETİCİLER
Karasal ekosistemde biyokütle piramidi
Canlı türü
A B C D � Ekosistemlerin özelliğine bağlı olarak trofik düzeyler arasında aktarılan enerji
Aynı besin zincirinde yer alan dört canlıya düzeyi farklılık gösterebilir. Genel olarak bir trofik düzeydeki enerjinin yaklaşık
ait yukarıdaki biyokütle grafiğine göre, %10'u bir üst düzeye aktarılabilir. Bu nedenle üst basamaklara doğru aktarılan
I. D canlısı B canlısı ile beslenmektedir. enerji miktarı her trofik düzeyde azalır. Çünkü büyük bir kısmı ısı olarak ortama
verilir. Bu durum aşağıdaki enerji piramidinde görülmektedir.
Palme Yayınevi
II. C canlısı inorganik maddeleri organik

maddelere çevirebilir.
III. B canlısının sayıca artması A canlısının Üçüncül

azalmasına neden olur. tüketiciler 10 J
A) Yalnız II B) I ve II C) I ve III İkincil

tüketiciler 100 J
79. Doğada, bir besin ve enerji piramidinde bu- Birincil 1000 J

lunan canlılar arasındaki etkileşimle ilgili tüketiciler
olarak, aşağıdaki ifadelerden hangisi yan-
lıştır?
Üreticiler 10,000 J
A) Üst basamağa doğru gidildikçe toplam bi-
rey sayısı azalır.
Güneş ışığından gelen 1,000,000 J enerji
B) Bir basamaktaki canlıların tükettikleri ener-
ji toplamı, bir üst basamaktakinden daha Ekosistemde enerji piramidi
fazladır.
C) Bir basamaktaki türün birey sayısındaki ar- � Ortamdaki zehirli (toksik) maddeler beslenme olayı ile organizmaların vücut-
tış, sadece alt basamaktaki enerji kaynağı- larına girer. Bu zehirli maddelerden bir kısmı organizma tarafından zehirsiz
nı etkiler.
hale getirilebilir ya da vücuttan uzaklaştırılabilir. Fakat bazı zehirli maddeler
D) Alt basamak bireylerinde depo edilen top-
vücuttan uzaklaştırılamaz. Bu tip maddeler besin zincirini oluşturan farklı trofik
lam enerji miktarı daha fazladır.
düzeylerdeki organizmaların dokularında gittikçe artan oranda birikir ve zararlı
E) Enerji bir üst basamağa sadece besin yo-
luyla geçer. konsantrasyon düzeyine ulaşabilir. Bu olaya biyolojik birikim denir.
(2001 – ÖSS) � DDT (bir çeşit böcek öldürücü ilaç), cıva, siyanür, radyoaktif maddeler biyolojik
birikime uğrayan maddelere örnek olarak verilebilir.
74 A 75 E 76 D
112
� Aşağıda bir su ekosistemine bırakılan zehirli bir molekülün ( ) farklı trofik dü-
zeylerdeki biyolojik birimi verilmiştir. Örnek Sorular
80.
Üçüncül tüketiciler
Biyolojik
Balıkçıl kuş birikim İkincil tüketiciler
Birincil tüketiciler
Büyük balıklar Üreticiler
Şekildeki biyokütle piramidine göre aşağı-

Küçük balıklar dakilerden hangisi söylenemez?
A) Üreticilerin toplam kütlesi, birincil tüketici-
Hayvansal
lerin toplam kütlesinden fazladır.
plankton B) Üçüncül tüketiciler biyolojik birikimin en
fazla olduğu gruptur.
Su C) Bir trofik düzeyden bir üst düzeye geçer-
Biyolojik birikim ken aktarılan enerji azalmaktadır.
D) İkincil tüketicilerin birey sayısı, üreticiler-
den daha azdır.
� Besin zincirinin genel özellikleri aşağıda verilmiştir:
E) En büyük vücuda sahip bireyler, her zaman
piramidin tepesinde yer alır.
1 (2016 - LYS)
4 81. Bir besin piramidinde tabandan tavana
2 3 doğru gidildikçe,
I. biyokütle,
Palme Yayınevi
II. birey sayısı,
III. dokularda biriken zehirli madde miktarı
niceliklerinden hangilerinni artması beklenir?
5 82. Aşağıda bir ekosistemdeki 6 türü içeren besin
ağı şematize edilmiştir. (Türler arasındaki ok-
lar bu ekosistem içindeki beslenme ilişkilerini
• Ototrof canlı ile başlar, tüketici canlılar ile devam eder.
göstermektedir.)
K
• Tüm basamaklardaki organik atıklar ayrıştırıcılar tarafından parçalanır. Bu
nedenle ayrıştırıcılar besin zincirinin tüm basamakları ile ilişkilidirler.
L M N
• Enerji akışı üretici canlılardan tüketici canlılara doğru tek yönlüdür. Aktarılan
enerji miktarı azalır.
P
• Üreticilerden tüketicilere doğru gidildikçe biyokütle azalır.
• Besin zincirinde av-avcı ilişkisi görülür. Bir trofik düzeyde meydana gelen
R
değişim doğrudan veya dolaylı olarak hem üst hem de alt düzeydeki tüm
canlıları etkiler. Örneğin 1 nolu canlının sayıca artması 2, 3 ve 4 nolu canlıları
Buna göre, bu besin ağındaki türlerle ilgili
olumlu etkiler. 4 nolu canlının sayıca artması 2 nolu canlıyı olumlu, 1 ve 3
olarak aşağıdakilerden hangisi yanlıştır?
nolu canlıları olumsuz etkiler. A) K üretici türdür.
B) L, M, N otçul (herbivor) türlerdir.
• Üreticilerden tüketicilere doğru gidildikçe genellikle bireylerin büyüklüğü
C) P karışık beslenen (omnivor) bir türdür.
artarken, toplam birey sayısı azalır.
D) R türü ayrıştırıcıdır.
• Besin zincirine katılan zehirli maddenin dokulardaki birikimi son tüketiciye E) P türündeki biyolojik birikim, N türündekin-
den daha fazladır.
doğru gittikçe artar.
(2012 – LYS)
77 D 78 E 79 C
113
3.Ünite / EKOLOJİ
� Bir ekosistemdeki farklı besin zincirlerinin oluşturduğu ilişkiler besin ağı olarak
adlandırılır. Aşağıda bir çayır ekosistemine ait besin ağı verilmiştir.
İkincil
tüketiciler
Kırmızı tilki Kurt Karga
Birincil
tüketiciler
Kırmızı sincap Tavşan Kunduz
Geyik
Birincil
üreticiler
Çam Akçaağaç
Köknar
Kavak, huş ağacı Sucul bitkiler
Bir komünitedeki besin ağı ve trofik etkileşimler
Örnek Sorular
D. MADDE DÖNGÜLERİ:
83. Aşağıdaki organizmalardan hangisi besin � Ekosistemde maddeler geri dönüştürülerek defalarca kullanılır.
piramidinin birinci trofik düzeyinde yer ala- � Canlılar ihtiyaç duydukları maddeleri yaşam ortamından alır, kullanır ve sonra
maz? tekrar ortama geri verir. Maddelerin ekosistemdeki bu dolaşımına madde dön-
A) Su yosunu B) Fitoplankton güleri denir.
C) Kavak D) Tırtıl 1. Azot Döngüsü

� Atmosferdeki azotun canlılar tarafından kullanımı ve tekrar atmosfere dönmesi
E) Yonca
olayına azot döngüsü denir.
84. Aynı besin zincirinde bulunan üç farklı canlının Azot canlılar için en önemli yapı maddesi olan proteinlerin yapısında bu-
gerçekleştirdiği metabolik olaylar aşağıda gös- lunduğu gibi ATP, nükleik asit ve vitamin gibi organik maddelerin yapısına da katılır.
terilmiştir. � Aşağıda azot döngüsünün şeması verilmiştir.
Palme Yayınevi
Canlı türü Metabolik aktivite

Atmosferdeki azot (N2)
X Organik besinlerdeki kimya-
sal bağ enerjisinin kullanarak
ATP sentezi
Y DNA'sındaki kalıtsal bilgiye
göre, kendine özgü organik 7 Bitki ve hayvan
Azotun bitkiler
madde sentezi 1
tarafından yapısındaki proteinler
Z Güneş enerjisini kullanarak alınması
inorganik maddeleri organik Denitrifikasyon 5

bakterileri 4
maddeye dönüştürme Ölü organik madde
Baklagillerin köklerindeki
azot tutucu bakteriler

Hangi canlıların besin zincirindeki yerleri Nitrat
–
(NO )
kesin olarak bulunabilir? 3
2 Ayrıştırıcılar
(Mantarlar ve bazı bakteriler)
A) Yalnız X B) Yalnız Z C) X ve Y
Nitrifikasyon 6 Azot tutan
D) X ve Z E) Y ve Z bakterileri toprak bakterileri
+
Amonyum (NH )
80 E 81 B 82 C 3 4
114
1. Havadaki azot gazı, azot bağlayıcı bakteriler tarafından topraktaki amonyak

(NH3) molekülüne dönüştürülür. Amonyak ise topraktan H+ alarak amonyuma Örnek Sorular
+
(NH ) dönüşür. 85. Aşağıdaki bakterilerden hangisi baklagille-
4
rin kökünde yaşayıp, havadaki azot gazını
Azot bağlayıcı bakteriler +
Azot gazı(N2) Amonyak (NH3) ve amonyum (NH ) bağlayarak bitkilerin kullanabileceği bir
4
molekül olan amonyuma dönüşümünde gö-
rev yapar?

Amonyak zehirli bir molekül olduğundan bitkiler tarafından kullanılamaz.
A) Saprofit B) Denitrifikasyon
Fakat bitkiler topraktaki amonyumu kökleri ile alarak metabolik faaliyetlerinde kul-
lanılabilirler. C) Rhizobium D) Parazit
E) Nitrifikasyon
� Azot bağlayıcı bakterilere örnek olarak siyanobakteriler ile baklagillerin kökün-
de yaşayan rhizobium bakterileri verilebilir. Baklagiller ile rhizobium bakterileri
arasında mutualizm görülür. Rhizobium bakterileri bitkiye azot sağlarken, bitki
de rhizobium bakterilerine organik besin aktarır.

Yıldırım ve şimşek gibi doğal olaylar topraktaki azot miktarını artırabilir. 86. Doğadaki azot döngüsündeki denitrifikas-
yon basamağı aşağıdakilerden hangisinin
Havadaki azot yıldırım ve şimşeklerin sağladığı enerji sayesinde suyun hidrojeni
gerçekleşmesini sağlar?
ve oksijeni ile birleşip amonyak (NH3) ve nitrata (NO3) dönüşür. Daha sonra bu
maddeler yağışlarla yer yüzüne iner. A) Amonyaktan nitrit oluşumu
B) Nitritten nitrat oluşumu

2. Bitkiler toprağa bağlanan amonyumun bir kısmını kökleri ile alarak kullanırlar.
Fotosentez olayı ile azot atomları canlı yapısındaki organik moleküllere katılmış C) Azotun gaz hâlinde atmosfere verilmesi
olur. D) Atmosferdeki azotun, bazı bakterilerce
Palme Yayınevi
3. Amonyum nitrit ve nitrat bakterileri tarafından nitrata dönüştürülür. Bu olay bağlanması
nitrifikasyon olarak adlandırılır.
E) Bitkilerin suda çözünen azot tuzlarını alması
(2016 – LYS)
Amonyum _ NH 4 i Nitrit ^NO 2 h
+ Nitrit Nitrat
Nitrat (NO −3)
bakterileri bakterileri
Nitrifikasyon bakterileri kemoototrof organizmalardır.
87. Azot döngüsünde bulunan bazı canlılar ve

4. Bitkiler topraktaki nitrat tuzlarını kökleri ile alıp fotosentezde kullanarak amino
asit gibi organik molekülleri sentezlerler. bunların görevleri ile ilgili eşleştirmelerden
hangisi yanlıştır?
Fotosentez Protein
Nitrat ve amonyum Aminoasit Bitkisel protein Canlı Görevi
sentezi
A) Saprofit Ölü organizmaları

Azotun bitkiler tarafından hangi formda alınabileceğini toprağın pH'si be- bakteri ayrıştırıp amonyak
lirler. Tercihen nitrat iyonları daha asidik; amonyum iyonları ise daha bazik koşullar- oluşumu
da alınırlar. B) Denitrifikasyon Havadaki azot gazını
bakterisi toprağa nitrat biçi-
5. Hayvanlar azot ihtiyacını beslenme yoluyla diğer bitki ya da hayvanları yiyerek minde bağlama
karşılarlar. Canlıların ölmesi ya da dışkılama gibi olaylar sonucunda doğada
C) Bitki Topraktaki nitrat tu-
proteinli organik atıklar oluşur.
zunu alıp, aminoasit
6. Ölü organizmalar ve proteinli organik atıklar ayrıştırıcı saprofit organizmalar ta-
sentezinde kullanma
rafından parçalanır. Bu süreçte önce amonyak sonra amonyum oluşur.
D) Nitrifikasyon Amonyum ya da
bakterisi amonyağı nitrata çe-
Ayr›flt›r›c›lar
Ölü organizmalar ve organik at›klar Amonyak ve amonyum virme
E) Azot bağlayıcı Baklagillere kullanı-
7. Toprakta bulunan bazı bakteriler nitrit ya da nitratı tekrar atmosferdeki azot bakteri labilir azot sağlama
gazına dönüştürürler. Bu olay denitrifikasyon olarak adlandırılır.
– –
Nitrat (NO ) $ Nitrit (NO ) $ Diazotmonoksit (N2O) $ Azot gazı (N2) 83 D 84 B
3 2
115
3.Ünite / EKOLOJİ
2. Su Döngüsü
Örnek Sorular � Suyun litosfer (taş küre), hidrosfer (deniz ve tatlı sular) ile atmosfer arasındaki
88. Proteinli hareketine su döngüsü denir.
I II III
organik NH3 NO2 NO3 � Su döngüsü buharlaşma ve yoğunlaşma gibi fiziksel kurallara dayalı olarak ger-
atıklar
çekleşir.
Azot döngüsüne ait yukarıdaki şemada I, II
Su döngüsü canlılar olmadan da devam edebilir.
ve III numaralı basamaklarda görev yapan
bakteriler aşağıdakilerden hangisinde veril- � Okyanus, göl ve nehirlerdeki su güneş ışınlarının etkisiyle buharlaşarak at-
miştir? mosfere geçer. Ayrıca bitki ve diğer canlılardan terleme ve solunum yoluyla
I II III buharlaşan su da atmosfere geçer. Su buharı atmosferin soğuk bölgelerinde
A) Saprofit Nitrit Nitrat yoğuşarak yağmur ve kar gibi yağışlar şeklinde yeryüzüne ulaşır.
B) Nitrit Nitrat Saprofit
Günefl
C) Nitrat Nitrit Saprofit enerjisi Rüzgarla Karalar üzerine taşınma
D) Saprofit Nitrat Nitrit su buharının
net hareketi
E) Nitrit Saprofit Nitrat
Denizden Karalar
buharlaşma üzerine
89. Aşağıda karbon döngüsü genel olarak şemati- yağışlar
ze edilmiştir. Karadan buharlaşma
(Terleme ve solunum)
CO2
Deniz üzerine
yağış Toprak altında
X Y Z süzülme
Yeryüzeyindeki ve yeraltındaki sular
Ototrof Heterotrof
Palme Yayınevi
Petrol 3. Karbon Döngüsü

kömür
� Karbon (C) canlıların yapısını oluşturan organik moleküllerin temel elementle-
Buna göre, X, Y ve Z yerine aşağıdakilerden rinden biridir. Canlıların başlıca karbon kaynağı karbon dioksittir.
hangisi gelmelidir?
� Atmosferdeki karbon dioksit fotosentez ve kemosentez olayları ile ototrof can-
X Y Z lıların yapısındaki organik bileşiklere katılır ve besin zinciri ile tüketici canlılara
A) Kemosentez Fotosentez Solunum aktarılır.
B) Solunum Fotosentez Denitrifikasyon
� Canlıların gerçekleştirdiği solunum ve fosil yakıtların yanma reaksiyonları ile
C) Yanma Fotosentez Solunum atmosfere geri döner.
D) Fotosentez Kemosentez Solunum
E) Yanma Solunum Fotosentez Atmosferdeki CO2
Yanma
90. Doğadaki azot döngüsünün bazı basamakları Hücre solunumu

aşağıda verilmiştir. Fotosentez
Üst düzey
I. Saprofit bakterilerinin amonyak oluştur- tüketiciler Bitkiler, algler
ması (İkincil ve üçüncül siyanobakteriler
Odun ve tüketiciler)
II. Denitrifikasyon bakterilerinin faaliyeti
fosil yak›tlar
Birincil
III. Baklagil kök yumrukcuklarındaki simbi-
tüketiciler
yotik bakterilerin faaliyeti
Bu olayların hangi sırayla gerçekleşmesi,
havadaki azotun canlı yapısına katılıp tekrar
havaya dönmesini sağlar?
A) I - III - II B) II - I - III C) II - III - I
Ayrıştırıcılar Ölü bitki ve
D) III - I - II E) III - II - I hayvan atıkları
(2005 – ÖSS)

Bitkilerin yapısına fotosentez ile katılan karbon dioksitin en kısa yoldan
85 C 86 C 87 B atmosfere dönüşü bitkinin solunumu ile gerçekleşir.
116
5.Bölüm / Güncel Çevre Sorunları ve İnsan
A. GÜNCEL ÇEVRE SORUNLARI

Örnek Sorular
� Günümüz dünyasında çevre sorunlarının en önemlileri; çevre kirliliği, erozyon,
91. Hava kirliliğinin artması sonucunda,
orman yangınları ve yaban hayatın tahribi şeklinde sıralanabilir.
I. asit yağmurları,
I. ÇEVRE KİRLİLİĞİ
� Çevre kirliliği yedi grupta toplanır. Bunlar; hava, su, toprak, radyasyon, besin, II. ozon tabakasının incelmesi,
ışık ve ses kirliliğidir. III. küresel ısınma
A. Hava Kirliliği gibi çevre sorunlarından hangilerinin ortaya

� Katı, sıvı ve gaz halindeki kirletici maddelerin canlı hayatını ve doğal dengeyi çıkması beklenir?
tehdit edecek düzeyde atmosferde bulunması, hava kirliliğine neden olmakta- A) Yalnız III B) I ve II C) I ve III
dır. D) II ve III E) I, II ve III
� Hava kirliliği, kaynaklarına göre üç grupta incelenebilir:
• Isınmadan kaynaklanan hava kirliliği 92.
• Motorlu taşıtlardan kaynaklanan hava kirliliği
Hava
• Sanayiden kaynaklanan hava kirliliği N2 N2
� Ozon tabakasının incelmesi, asit yağmurları ve küresel ısınma gibi sorunların

temel kaynağı hava kirliliğidir.
K M
1– Küresel Isınma bakterileri bakterileri
NH4+ NO2 NO3–

� Dünyamız, güneşten gelen ışınlardan daha çok, dünyadan yansıyan güneş ışın- L
(Amonyum)
bakterileri
ları ile ısınır. Atmosferde bulunan karbondioksit, su buharı, metan ve diğer Amonyak
bakterileri
bazı gazlar yeryüzünden yansıyan ışınları tutarak dünyanın sıcaklığını korur. Organik
madde Toprak
Palme Yayınevi
(humus)
� Bu doğal duruma sera etkisi denir. Eğer sera etkisi olmasaydı, yeryüzünün
sıcaklığı –18°C olup, bizim bildiğimiz bir çok yaşam formu mevcut olamazdı. Doğadaki azot döngüsünün bir kısmını gös-
teren yukarıdaki şekilde K, L ve M bakte-
rilerinin adları, aşağıdakilerin hangisinde
doğru olarak verilmiştir?
Atmosfere dönen Denitrifikasyon Nitrat Azot bağlayan
enerji bakterileri bakterileri bakteriler
ı
şığ
Sera gazları
şı
A) M K L
ne
(ısıyı tutar)
Gü
B) M L K
C) L M K
ı
eş ışığ
D) K L M
an gün
E) K M L
(2011 – LYS)
Yansıy
93. Aşağıdaki maddelerden hangilerinin dön-

güleri insan etkinlikleri sonucu bozulursa
Soğurulan enerji
küresel düzeyde en şiddetli ekolojik etkinin
Sera etkisi oluşması beklenir?
A) Fosfor – Potasyum
� Atmosferde sera etkisini ortaya çıkaran gazların (CO2 gibi) miktarının artması,
dünyanın ortalama sıcaklığının artmasına neden olur. Bu olaya küresel ısınma B) Fosfor – Kalsiyum
adı verilir. C) Karbon – Azot
� Son yıllarda sanayileşme, fosil yakıtlarının tüketimi, hızlı nüfus artışı ve orman- D) Azot – Kalsiyum
ların yok edilmesi gibi faktörlere bağlı olarak atmosfere salınan sera gazlarının
E) Kalsiyum – Potasyum
miktarında önemli bir artış olmuştur. Buna bağlı olarak ortaya çıkan küresel
ısınma sonucunda dünya iklim sisteminde önemli değişiklikler ortaya çıkmıştır. (2014 – LYS)
88 A 89 C 90 D
117
3.Ünite / EKOLOJİ
� Modern yaşamda önemli yere sahip olan kömür, doğal gaz, gazyağı, odun ve
Örnek Sorular diğer organik yakıtların, CO2 çıkışı olmadan yakılması olası değildir. Atmos-
fere CO2 ilave edilmesinin sonucu olarak, şu anda da devam etmekte olan
94. Karbon döngüsünde ototrof canlılar tarafından
gezegendeki ısınma; basit bir çözümü olmayan ve sonuçları kestirilemeyen bir
fotosentez veya kemosentez yoluyla glikoz
problemdir. Gittikçe artarak sanayileşen toplumlarımıza fosil yakıt kullanımının
sentezinde tüketilen CO2, glikozun canlılar ta-
önemini anlatmak ve atmosfere verilen CO2 gaz miktarlarını belirli bir düzeyde
rafından çeşitli şekillerde kullanılmasıyla tekrar tutmak, kararlaştırılmış uluslararası çabaları ve hem kişisel yaşam tarzlarında
atmosfere dönmektedir. hem de endüstriyel işlemlerdeki köklü değişikliklerin kabul edilmesini gerekti-
Buna göre, glikozun, recektir.
I. bitki hücresinin lökoplastında nişasta 14.9

390
olarak depolanması, 14.8
II. otçul hayvan tarafından oksijenli solu- 380 14.7

numda kullanılması, 14.6
370
III. etçil hayvan tarafından amino asite dö- Sıcaklık
Ortalama küresel sıcaklık (ºC)

14.5
CO2 konsantrasyonu (ppm)

nüştürülmesi 360
14.4
metabolik etkinliklerinden hangilerine katıl-
350 14.3
ması durumunda karbon dioksit atmosfere
14.2
döner? 340
CO2 14.1
330 14.0
13.9
320
13.8
310
Palme Yayınevi
13.7
95. Küresel ısınmada aşağıdakilerden hangisi- 300 13.6

1960 1965 1970 1975 1980 1985 1990 1995 2000 2005 2010
nin en son gözlenmesi beklenir?
Yıl
A) Buzullarda erime Atmosferdeki karbondioksit artışı ve 1960–2010 yılları arasındaki ortalama sıcaklıklar:
B) Kıyı ekosistemlerinde değişme
� Küresel ısınmanın beklenen etkileri aşağıdaki gibi özetlenebilir:
C) Deniz suyu seviyesinde yükselme
• Kutuplardaki buzulların erimesi
D) Hava sıcaklığı ortalamalarında artma
• Deniz seviyesinin yükselmesi
E) Atmosferdeki karbondioksit miktarında • Bazı bölgelerin sular altında kalması
artma
• Tarımsal üretimin azalması
(1995 – ÖSS)
• İklim değişiklikleri
• Birçok bitki ve hayvan türünün neslinin tükenmesi
• Dünyanın bazı bölgelerinde şiddetli kuraklık ve çölleşmenin ortaya çıkması
96. Doğanın korunmasıyla ilgili aşağıdaki ön- � Küresel ısınmayı önlemek için alınacak tedbirler:
lemlerden hangisi en dar kapsamlıdır? • Fosil yakıtlar ve nükleer enerji yerine su, jeotermal ve güneş enerjisi ile çalışan
A) Ormanların sürekliliğinin korunması sistemler kullanılmalıdır.
B) Zehirli fabrika atıklarının arıtılması • Azot ve fosfor içeren gübrelerin kullanımı azaltılmalıdır. Çünkü kimyasal gübre
kullanımı bir sera gazı olan azot dioksit emisyonunu artırır.
C) Tarım ilâçları kullanımının en aza indirgen-
mesi • Standart ampullerin yerine tassaruflu ampuller kullanılmalıdır.
D) Bir tür hayvanın avlanmasının yasaklanma- • Daha az araba kullanılmalı ve toplu taşıma araçları tercih edilmelidir.
sı • Organik tarımla elde edilen ürünler tercih edilmelidir.
E) Arıtılmamış atıkların denizlere atılmasının • Daha az enerji tüketen ve yakıt tüketimi az olan araç veya eşyalar tercih edil-
yasaklanması melidir.
(1995 – ÖSS) • Atık madde miktarı azaltılmalı ve geri dönüşüm faaliyetleri desteklenmelidir.
• Oda spreyleri ve koku yayıcıların kullanımı sınırlandırılmalıdır.
91 E 92 B 93 C • Ağaçlandırma çalışmaları yapılmalıdır.
118
2– Ozon tabakasının incelmesi

Örnek Sorular
� Ozon (O3) tabakası, atmosferin üzerindeki stratosferde bulunur. Bu tabaka, gü-
97. Küresel ısınma sonucu,
neşten gelen ve canlıları olumsuz yönde etkileyen mor ötesi (ultraviyole) ışınları
I. tarımsal üretim,
emerek yeryüzüne ulaşmasını engeller. Mor ötesi ışınlar kanser ve mutasyonla-
ra neden olduğundan canlılar için zararlıdır. II. biyoçeşitlilik,
III. kutuplardaki buzul miktarı

� Ozon tabakasının incelmesindeki en büyük etken kloroflorokarbon (CFC) adı
niceliklerinden hangilerin azalması beklen-
verilen kimyasal maddelerdir. Kloroflorokarbon gazları klimalarda, buzdolapla-
mektedir?
rında ve deodorantlarda kullanılmaktadır. Bu gazlar ozon ile tepkimeye girerek
ozon tabakasının incelmesine neden olur. A) Yalnız III B) I ve II
C) I ve III D) II ve III

Kloroflorokarbon içeren maddelerin en önemlileri; spreyler, plastik kö-
E) I, II ve III
pükler, klor türevleri, aerosoller ve yangın söndürücülerdir.
� Güneş ışığının etkisiyle tepkimeye giren egzoz gazları, kirli havadan oluşan du-
man bulutları içinde ozon (O3) ve azot dioksit (NO2) moleküllerine dönüşmek-
tedir. Bunun sonucunda da atmosferin yeryüzüne yakın alt kısımlarında ozon
birikimine bağlı olarak bir ozon kirliliği meydana gelmektedir. Yüksek oranda
ozon gazı içeren hava ise insanlarda göz, burun ve solunum yolları dokularının
tahriş olmasına yol açmaktadır.
Aşağıda atmosferdeki serbest klorun, ozonu nasıl yıktığını göstermektedir.
Palme Yayınevi
�
98. Atmosfere salınan CFC gazlarının artması,
Klor atomu 1
I. ozon tabakasının incelmesi,
O2
II. yeryüzüne ulaşan mor ötesi ışın miktarı-
Klor O3 nın azalması,
III. cilt kanserine yakalanan birey sayısının

ClO
artması
O2
durumlarından hangilerine neden olur?
3
ClO A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III
Cl2O2 2
Güneş ışığı
1 CFC’lerden gelen klor, ozon (O3) ile etkileşerek klor monoksit (ClO) ve
oksijen (O2) oluşturur.
2 İki ClO molekülü reaksiyona girerek klor peroksit (Cl2O2) oluşturur.
3 Güneş ışığı, Cl2O2’nin O2 ve serbest klor atomlarına parçalanmasına

neden olur. Klor atomları döngüyü tekrar başlatabilir.
3– Asit Yağmurları 99. Atmosferdeki gazlardan hangisinin artması

küresel ısınmanın temel nedenidir?
� Fosil yakıtların çok kullanılması sonucu atmosfere yayılan azot oksit ve kü-
A) Karbondioksit B) Oksijen
kürt dioksit gazları su buharı ile tepkimeye girerek nitrik asit ve sülfürik asit
C) Azot D) Kükürt dioksit
moleküllerini oluşturur. Bu asitlerin yağmur suyu ile karışması sonucu oluşan
asit yağmurlarının pH’sı düşüktür (pH < 5,2). Sonuç olarak pH'ı düşük olan E) Azot dioksit
asit yağmurları, ormanların yok olması, suları asitleşen göllerde canlılığın sona
94 B 95 B 96 D
ermesi ve konutların zarar görmesi gibi kötü sonuçlar doğurabilir.
119
3.Ünite / EKOLOJİ
Hava Kirliliğinin önlenmesi için alınacak tedbirler

Örnek Sorular
• Isıtmada fosil yakıtlarının yerine doğalgaz kullanımı artırılmalıdır. Güneş enerjisi,
100. Aşağıdakilerden hangisinin atmosferdeki rüzgâr enerjisi ve jeotermal enerji gibi enerji kaynaklarının kullanımı tercih edil-
artışı, asit yağmurlarının oluşumunun baş- melidir.
lıca nedenidir?
• Orman tahribatı önlenmeli ve ağaçlandırma çalışmaları hızlandırılmalıdır.
A) Karbondioksit
• Şehirlerdeki ulaşımda toplu taşıma araçları tercih edilmeli ve araçların egzoz
B) Ozon borularında katalitik dönüştürücüler kullanılmalıdır.
C) Kükürtdioksit • Sanayi tesisleri yerleşim alanlarının dışına ve yeşil alanlar tahrip edilmeden ku-
D) Kloroflorokarbon rulmalıdır. Sanayi tesisleri kurulurken arıtma tesisleri de kurulmalıdır.
E) Azotlu gübre • Kloroflorokarbon gibi ozon tabakasına zarar veren gazların kullanımı sınırlandı-
(2014 – YGS) rılmalı ve alternatif ürünler geliştirilmelidir.
B. Su Kirliliği
� Su kaynaklarının kimyasal, fiziksel, ekolojik ve bakteriyolojik özeliklerinin olum-
suz yönde değişmesi su kirliliğine neden olur.
� Su kirliliğine neden olan olaylardan bazıları şunlardır:
• Havaya karışan kirleticilerin değişik yollarla sulara taşınması
• Sanayi ve kanalizasyon atıklarının arıtılmadan su sistemlerine geri verilmesi
• Bilinçsiz olarak kullanılan tarım ilaçları ve yapay gübrelerin topraktan yıkana-
rak su sistemlerine karışması
� Su kirliliğine neden olan faktörlerden birisi de kimyasal gübrelerdir. Toprağa ge-
101. Su kirliliğinin artması,
Palme Yayınevi
reğinden fazla verilen azot ve fosfat gübreleri sulama ve yağmur sularıyla deniz,
I. canlı çeşitliliğinin artması,
nehir ve göllere taşınır. Ayrıca insan faaliyetleri sonucu oluşan evsel ve endüst-
II. sera etkisinin azalması,
riyel atıklar da azot ve fosforun sulara taşınmasına neden olur. Bu bileşikler su-
III. salgın hastalıkların ortaya çıkması daki yaşam için gübre etkisi yaptığından bazı bitkilerin ve alglerin kontrolsüz bir
durumlarından hangilerine neden olabilir? biçimde çoğalmasına yol açar. Kirlenmeden dolayı ortamda aşırı alg üremesine
A) Yalnız II B) Yalnız III C) I ve II ötrofikasyon denir.
� Aşağıda bir göl ekosisteminde ötrofikasyon sonucu meydana gelen değişimler
verilmiştir:
• Göl yüzeyi kısa bir süre içinde algler ile kaplanarak yeşil ve bulanık bir renk alır.
Bu durum gölün alt kısımlarında yaşayan bitki ve algler için gereken ışığı engel-
ler.
• Fotosentez yapamayan bu canlılar ölür ve bunların organik atıkları suyun dibine
çöker.
• Suyun dip kısmında ayrıştırıcı bakterilerin faaliyetleri hızlanır. Bu bakteriler faali-
102. Aşağıdakilerden hangisi, bir gölde ötrofi-
yetleri sırasında sudaki çözünmüş oksijenin çoğunu tüketir.
kasyon olayının meydana getirdiği sonuç-
• Oksijen yetersizliğine bağlı olarak göl ortamındaki balık ve diğer canlıların çoğu
lardan biri değildir?
ölür.
A) Zemine yakın kısımlarda oksijen miktarında
azalma
� Su kirliliğini önlemek için, doğal su kaynakları korunmalı ve sanayi atıkları arıtıl-
malıdır.
B) Bakteri etkinliklerinde azalma
C. Toprak Kirliliği
C) Alg miktarında aşırı çoğalma
� Tarım ilaçları, kimyasal gübreler, egzoz gazları, radyoaktif atıklar, asit yağmur-
D) Bazı canlı türlerinin birey sayısında azalma
ları ve endüstriyel atıklar toprak kirliliğine neden olan etkenlerden bazılarıdır.
E) Suyun ışık geçirgenliğinde azalma
� Topraktan bitkiler tarafından alınan zehirli maddeler besin zinciriyle diğer can-
lılara geçer ve tüm canlılar zarar görür. Toprak kirliliğinin önlenmesi için; tarım
(2013 – YGS)
ilaçlarının ve kimyasal gübrelerin kullanımı denetlenmeli, tarım alanlarına sanayi
97 E 98 C 99 A
tesisleri kurulmamalıdır.
120
D. Radyasyon Kirliliği
Örnek Sorular
� Elektromanyetik dalgalar ve parçacıklar biçiminde enerji yayılımı ya da aktarımı-
103. Belirli bir bölgedeki orman örtüsü kısa bir süre
na “radyasyon” denir. Radyasyon kaynakları doğal ve yapay olmak üzere ikiye
içinde tamamen yok olmuştur.
ayrılır.
Bu yok oluştan sonra, bu bölgede aşağıda-
� Güneşten gelen zararlı ışınlar, yerkabuğundaki uranyum ve toryum gibi ele- kilerden hangisinin azalması beklenmez?
mentler doğal radyasyon kaynaklarıdır. Nükleer denemeler, nükleer silah ya- A) Birincil tüketici sayısının
pımı ve kullanımı, nükleer santrallerin yaygınlaşması ve tıp alanında kullanılan B) İkincil tüketici sayısının
röntgen ve tomografi cihazları yapay radyasyon kaynaklarıdır. C) Birim zamanda, birim alandan aşınan top-
rak miktarının
E. Besin Kirliliği
D) Üretilen serbest oksijen miktarının
� Beslenmek için tükettiğimiz yiyeceklerin fiziksel, kimyasal ve biyolojik etmen-
E) Toprakta tutulan su miktarının
lerin etkisiyle sağlığımız için zararlı duruma gelmesine “besin kirliliği” denir.
(2002 – ÖSS)
Besin kirliliğini önlemek için, sebze ve meyveler tüketilmeden önce yıkanmalı
ve besinler uzun süre bekletilmemelidir.
104. Sığ bir göl, alg popülasyonlarının büyüklükleri-
F. Ses Kirliliği ni etkileyen faktörleri incelemek için iki bölüme
� Trafik, fabrikalar, demiryolları ve hava alanları ses kirliliğine neden olan kay- ayrılmıştır. Her iki bölüme de (1. ve 2.) karbonlu
ve azotlu bileşikler doğal olarak gelmeye de-
naklardan bazılarıdır. Ses kirliliğini önlemek için, sanayi tesisleri şehir dışında
vam ederken 2. bölüme fosfat bileşikleri ilave
kurulmalı ve konut yapımında ses izolasyonu sağlanmalıdır.
edilmiştir. Bir süre sonra 1. bölümde bulunan
G. Işık Kirliliği alg popülasyonunun büyüklüğünde bir değiş-
Palme Yayınevi
me olmazken 2. bölümdeki alg popülasyonun-
� Gereksiz ölçülerde ve yanlış zamanlı aydınlatma bazı çevre sorunlarına ve bü-
da büyük bir artış gözlenmiştir.
yük ekonomik kayıplara neden olur. Işık kirliliğini önlemek için gereksiz aydın-
Bu gölle ilgili olarak aşağıdakilerden hangi-
latmalardan kaçınılmalıdır.
si söylenemez?
II. EROZYON A) Birinci bölümde fosfat bileşiklerinin az ol-
ması alg popülasyonunun büyüklüğünü
� Yer kabuğunun üst katmanlarının başta akarsular ve sel gibi çeşitli dış etmen-
sınırlamıştır.
lerle bir yerden başka bir yere taşınması veya eritilmesine “erozyon” denir.
B) Birinci bölümdeki alg çeşitliliğinde değiş-
Erozyonun en önemli nedeni insanların doğal bitki örtüsüne zarar vermesidir. me olması beklenmez.
En önemli sonucu ise verimli tarım arazilerinin azalmasıdır. C) İkinci bölümde biriken organik madde mik-
� Erozyon ile taşınan toprağın baraj göllerine dolması, barajların su tutma ka tarı artar.
pasitesini azaltarak baraj verimini düşürür. Erozyonun önlenmesi için, mevcut D) İkinci bölümde birim zamanda üretilen ok-
sijen miktarı azalır.
bitki örtüsü korunmalı, ormanlık alanlar arttırılmalıdır.
E) İkinci bölümde suyun ışık geçirgenliği bi-
rinci bölüme göre azalır.
(2009 – ÖSS FEN - 2)
105. Bir bölgeye ait olan,

I. bitki örtüsü,
II. iklim koşulları,
III. arazi eğimi
faktörlerinden hangileri erozyonun şiddetini
belirler?
Toprağı dairesel sürme: Toprağı bu şekilde sürmek, şiddetli yağmurlardan sonra suyun
akışının yavaşlamasına ve üstteki toprak tabakasının erozyonu azaltmasına yardım eder.
100 C 101 B 102 B
121
3.Ünite / EKOLOJİ
III. ORMAN YANGINLARI

Örnek Sorular
� Orman yangınlarının en önemli nedeni insandır. Oluşan yangınların büyük bir
106. Orman yangınları, kısmı insan kaynaklı olmakla beraber yıldırım düşmesi, yüksek sıcaklık ve ya-
I. topraktaki organik madde miktarının art- nardağ patlaması gibi doğa olayları da yangınlara neden olabilmektedir.
ması,
� Orman yangınları ağaçların yok olmasına, ekolojik dengenin bozulmasına,
II. doğal yaşam alanlarının tahrip olması, topraktaki organik maddelerin yitirilmesine ve birçok canlı türün doğal yaşa-
III. erozyon miktarının artması ma alanlarının yok olmasına neden olur. Orman yangınlarının önlenmesi için,
ormanlık alanlarda ateş yakılmamalı, yaz aylarında ormanlara giriş ve çıkışlar
durumlarından hangilerine neden olabilir?
denetlenmelidir.
IV. YABAN HAYATININ TAHRİBİ
� İnsanlar pek çok müdahaleleriyle bilinçli veya bilinçsiz doğal yaşama alanlarının
bozulmasına ya da yok olmasına neden olmaktadır.
� Yaşam alanını kaybeden bazı canlı türlerinin nesli tükenmekte, bazılarının ise
sayısı kontrolsüz olarak artmaktadır. Bu durum ekolojik dengenin bozulmasına
neden olmaktadır.
EKOLOJİK AYAK İZİ
� Ekolojik ayak izi, belirli bir nüfusun doğaya yükünü hesaplamak için oluşturulan
107. Bilim insanları, erozyon nedeniyle ülkemizden bir yöntemdir. Ekolojik ayak izi tüketilen kaynakların yeniden üretimi ve bu
her yıl Kıbrıs Adası büyüklüğünde bir toprak arada açığa çıkan tüm atıkların geri kazanımı için gereksinim duyulan toplam
parçasının kaybolduğunu belirtmektedirler. kara ve su alanını ifade eder.
Bunun doğrudan nedeni;

� Tüm insan popülasyonunun ekolojik ayak izini tahmin etmenin bir yolu, yeryü-
Palme Yayınevi
zündeki ekolojik olarak verimli tüm alanları toplayıp nüfusa bölmektir. Bu he-
I. küresel iklim değişikliği,
saplama kişi başına yaklaşık olarak 17 dönümlük bir üretim alanına karşılık gelir.
II. meraların tahrip edilmesi, Tükettiği kaynaklar nedeniyle 17 dönümden daha fazla alana gereksinim duyan
III. toprağın yanlış kullanılması, bir kimse yeryüzündeki kaynakların sürdürülemez payını kullanmaktadır. Örne-
IV. ormanların yok edilmesi ğin ABD'de deki bir kişi için tipik bir ekolojik ayak izi, yaklaşık 100 dönümdür.
olaylarından hangileridir?
� Ekolojik ayak izinin büyüklüğü, gelir seviyesine bağlı olarak şehir, bölge, ülke
ve kıtalarda farklılık gösterebilir. Örneğin kişi başına ortalama enerji kullanımı,
A) Yalnız I B) Yalnız IV C) I ve III
gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerde büyük oranda farklılık gösterir. ABD, Ka-
D) I, II ve III E) II, III ve IV
nada ya da Norveç'te ortalama bir kişi, Orta Afrika'daki bir kişiden 30 kat daha
fazla enerji tüketir.
KARBON AYAK İZİ
� Yeryüzünde yaşayan her bireyin ulaşımla, ısınmayla, elektrik tüketimiyle ya da
satın aldığı ürünlerle atmosfere yaydığı karbondioksit miktarını gösteren ölçek
karbon ayak izi olarak tanımlanır. Bu ölçek genellikle ton ya da kg olarak ifade
edilir ve bir yıllık zaman dilimi için hesaplanır. Ayrıca diğer sera gazları da kar-
bon ayak izinin hesaplanmasında dikkate alınır.
108. Aşağıdaki ülkelerden hangisinde yaşayan

bir kişinin ortalama ekolojik ayak izi diğer-
lerinden daha fazladır?
A) Malezya
B) Türkiye
C) ABD
D) Libya
E) Özbekistan
Gelecek nesillere daha iyi bir dünya bırakmak istiyorsak karbon ayak izimizi azaltacak
103 C 104 D 105 E önlemler almalıyız.
122
� Doğal dengenin korunması için karbon ayak izini küçültecek tedbirler alınması,
üretim ve tüketimdeki dengenin ayarlanması gerekmektedir. Örnek Sorular
� Aşağıda karbon ayak izini azaltmak için alınması gereken önlemlerden bazıları 109. Aşağıdakilerden hangisi biyoçeşitliliği teh-
verilmiştir: dit eden etkenlerden biri değildir?
• Fosil yakıtlar yerine daha az atık ve kirlilik yaratan güneş, rüzgâr gibi yenilenebilir A) Doğal yaşam alanlarının tahrip edilmesi
kaynaklardan enerji sağlanmalıdır. B) Çarpık kentleşme
• Mümkün olduğunca toplu taşıma araçları kullanılmalıdır. C) Tarım zararlılarına karşı ilaçla mücadelenin
• Temiz su kaynakları korunmalı ve israf edilmemelidir. yapılması
• Ağaçlandırma çalışmaları artırılmalıdır. D) Organik atıkların saprofitler tarafından par-

• Tasarruflu ampul kullanılmalıdır. çalanması
• Atık maddeler ve çöpler geri dönüşüm sistemleriyle yeniden kullanılmalıdır. E) Sanayi atıklarının arıtılmadan doğaya bıra-
kılması
SU AYAK İZİ
� Su ayak izi kavramı tüketilen her mal ve hizmetin imalatından tüketimine kadar
harcanan ve/veya kirletilen su miktarını saptamak bakımından önemli bir araç-
tır. Su ayak izi, bir kurum, hizmet, ürün, birey ya da toplum için hesaplanabilir.
Su ayak izi kavramı hem doğrudan su faaliyetini hem üretim aşamasındaki do-
laylı su faaliyetini hesaba katar.
� Örneğin bir bakdak kahve içmek için yaklaşık 200 mL su harcanıldığı düşünül-
mektedir. Ancak kahvenin üretimi sırasında kullanılan su miktarı hesaba katıl-
dığında, bir fincan kahve için kullanılan su miktarı 140 L'ye karşılık gelir. Aynı 110. Aşağıdakilerden hangisi tükenmeyen doğal
Palme Yayınevi
kaynaklardan biri değildir?
şekilde 1 kg şeker için 1500 L, bir dilim ekmek için 40 L su ayak izi oluşturul-
maktadır. A) Güneş B) Orman C) Petrol
D) Rüzgar E) Jeotermal
� Su ayak izi kavramı ve çerçevesi ekonomik büyüme, nüfus artışı ve iklim de-
ğişikliği gibi unsurları ele alarak su kaynakları yönetimine yeni bir bakış açısı
getirmektedir.
DOĞAL KAYNAKLAR VE BİYOLOJİK ÇEŞİTLİLİĞİN KORUNMASI
� Doğada kendiliğinden oluşmuş, oluşumunda insanın herhangi bir rolünün bu-

lunmadığı bütün zenginlik kaynakları doğal kaynak olarak adlandırılır. Kısaca
doğada bulunan ve insanların ihtiyacını karşılayabilecek her türlü varlığa doğal
kaynak denir.
DOĞAL KAYNAKLAR 111. Asit yağmurları ile ilgili,

I. Tarım ürünlerinde ve doğal bitki örtüsün-
de verimliliği düşürür.
Tükenmeyen Doğal Tükenebilen Doğal II. Sucul habitatlarda, canlıların hoşgörü

Kaynaklar Kaynaklar gösteremediği pH değerlerinin oluşması-
• Doğal gaz na neden olur.
• Petrol III. Yalnızca atmosferde karbon dioksit deri-
Daimi Yenilenebilen • Madenler şiminin normalin üzerine çıkmasıyla olu-
Kaynaklar Kaynaklar • Kömür şur.
• Rüzgar • Orman
• Dalga • Jeotermal ifadelerinden hangileri doğrudur?
• Su • Toprak A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
• Güneş • Hava
� Doğal kaynaklar çok fazla çeşitlilik gösterir. Örneğin günlük hayatta kullandığı- (2017 – LYS)
mız kağıt, kalem evlerimizde kullandığımız eşyalar birer doğal kaynak ürünüdür.
Çeşit bakımından zengin olan doğal kaynaklar tükenmeyen ve tükenebilen nite- 106 D 107 E 108 C
likteki doğal kaynaklar şeklinde sınıflandırılabilir.
123
3.Ünite / EKOLOJİ
� Tükenebilen doğal kaynaklar (yenilenemez doğal kaynaklar), kulanıldıktan sonra

Örnek Sorular yenilerinin oluşması için çok uzun zaman geçmesi gereken kaynaklardır. Başka
112. Aşağıdaki insan faaliyetlerinden hangisi bir ifadeyle bu doğal kaynaklar zaman içinde kullanıldıkça tükenen ve kullanım
sürdürülebilirliği olumsuz yönde etkilen- hızlarıyla orantılı bir biçimde oluşması mümkün olmayan kaynaklardır. Petrol,
mez? doğal gaz, kömür, linyit, nükleer santral yakıtı olarak kullanılan uranyum, gübre
A) Bataklıkların kurutulması ham maddesi olarak kullanılan fosfatlı kayaçlar, bakır, demir, cıva ve altın gibi
madenler yenilenemez nitelikteki doğal kaynaklardır.
B) Yeni sanayi tesislerinin kurulması
� Tükenmeyen doğal kaynaklar (yenilenebilir doğal kaynaklar), doğadaki ekolojik
C) Fosil yakıt tüketiminin artırılması
dengeler bozulmadığı sürece kendi kendini yenileyebilen kaynaklardır. Güneş
D) Böcek öldürücü kimyasalların kullanılması
ve rüzgâr enerjisi gibi bazı kaynaklar insan faaliyetlerinden etkilenmeyen yeni-
E) Organik tarım yapılması lenebilir “daimi” doğal kaynaklardır. İnsan faaliyetlerinden çeşitli derecelerde
etkilenen doğal kaynaklar ise toprak, su, besinler, mineraller ve ormanlardır.
113. Aşağıdaki şemada S, L ve N yaşama birlikleri-

ne ait bazı kısımlar numaralandırılarak verilmiş-
tir.
S L
Palme Yayınevi
2 1
3 Rüzgar yenilenebilir bir enerji kaynağıdır.
� Doğal kaynaklarımız insanlar için madde ve besin kaynaklarını oluşturur. Ancak,

N
aşırı ve düzensiz kullanım bu doğal kaynakların zamanla kendi kendini yenile-
Numaralı bölgelerde bulunan tür çeşitliliği- mesini engeller. Bu nedenle toprak ve su kaynaklarımızı kirletmeden, mera ve
nin çoktan aza doğru sıralanışı aşağıdaki- ormanlarımızın doğal yapısını bozmadan madde ve besin ihtiyacımız karşılama-
lerden hangisinde verilmiştir? mızı ve ayrıca kaynaklarımızın sürdürülebilirliğini sağlamamız gerekir.
A) 1 - 2 - 3 B) 1 - 3 - 2 C) 2 - 1 - 3
I. DOĞAL KAYNAKLARIN SÜRDÜRÜLEBİLİRLİĞİ
� Sürdürülebilirliğin ekoloji bilimindeki anlamı biyolojik sistemlerin çeşitliliğinin ve
D) 2 - 3 - 1 E) 3 - 1 - 2
üretkenliğinin devamlılığının sağlanmasıdır. Doğal kaynakların sürdürülebilirli-
ğinin sağlanması, çevrenin kalitesini yüksek düzeyde tutarak gelecek nesillerin
ihtiyaçlarını karşılayabilme olanağı yok etmeden insan oğlunun ve onun yaşadı-
ğı çevrenin yerkürede devam ettirilmesini sağlar.
� Bir üllkenin sahip olduğu doğal kaynaklar aynı zamanda o ülkenin doğal zengin-
liğini de oluşturur. İnsanlar, doğal kaynakları çeşitli amaçlar için kullanmakta-
dır. Doğal kaynakların kullanımında doğal ortam şartlarının da dikkate alınması
gerekmektedir. Herhangi bir doğal kaynaktan faydalanma sırasında uygulanan
114. Aşağıdaki uygulamalardan hangisi bir bi-
yöntem ve kullanılan teknolojik imkanların çevresel şartlar ile uyumlu olması
reyin karbon ayak izini diğerlerinden farklı
hem ilgili doğal kaynağın sürdürülebilir kullanımını hem de çevre üzerindeki
yönde etkiler?
olumsuz etkisini engelleyecektir.
A) Ağaç dikmesi
� Bir ülkenin gelişmişlik düzeyi, doğal kaynakların sürdürülebilir kullanımı ve
B) Toplu taşıma kullanması azami fayda sağlanmasındaki örnek uygulamalar ile paralellik göstermektedir.
C) Tükenebilen enerji kaynaklarını kullanması Gelişmiş ülkelerin doğal kaynak kullanımında uyguladıkları yöntem ve teknoloji
“Doğal kaynağın en verimli şekilde ve maksimum fayda ile ondan en uzun süre
D) Çöpleri geri dönüşüme atması
faydalanılması nasıl olmalıdır?” sorusunun yanıtına göre belirlenmektedir. Geri
E) Tasarruflu ampul kullanması
kalmış ülkelerde ise teknolojik imkansızlık nedeniyle sürdürülebilir kullanımdan
uzak yöntemler hem doğal kaynakların hızla tüketilmesine neden olmakta hem
109 D 110 C 111 C de coğrafi çevreye zarar vererek ekolojik dengeyi bozmaktadır.
124
Örnek Sorular
115. Aşağıdakilerden hangisi, biyolojik çeşitlili-
ğin sürdürülmesini olumlu yönde etkiler?
A) Tarım ilaçları kullanarak zararlıların ortadan

kaldırılması
B) Ortama daha rekabetçi yabancı türlerin so-

kulması
C) Sulak alanların kültür alanlarına dönüştü-

rülmesi
D) Doğal park alanlarının koruma altına alın-

ması
E) Yabani formlar yerine ıslah edilmiş formla-

rın yetiştirilmesi
Ormanlar biyolojik çeşitliliği yüksek olan doğal yaşam alanlarıdır. (2016 – YGS)
II. BİYOLOJİK ÇEŞİTLİLİĞİN ÖNEMİ

� Yeryüzünde yaşayan birbirinden farklı tüm canlılar biyolojik çeşitliliği oluştu- 116. Birbirine yakın alanları işgal eden bir fare türü-
rur. Biyolojik çeşitlilik genetik, tür ve ekosistem çeşitliliği olmak üzere üç düzeye nün 5 popülasyonunun yayılış alanları aşağıda-
sahiptir. Genetik çeşitlilik, bir türdeki bireylerin farklılığını; tür çeşitliliği, belli bir ki şekilde gösterilmiştir.
alandaki farklı türlerin sayısını ifade eder. Ekosistem çeşitliliği ise canlıların can-
Palme Yayınevi
sızlarla olan etkileşimlerindeki farklılıkları gösterir.
IV
I II III
A B C D
Besin miktarı azaldığında hangi popülasyon

için yok olma tehlikesinin daha büyük olma-
Komünite 1 Komünite 2 sı beklenir?
A: %25 B: %25 C: %25 D: %25 A: %80 B: %5 C: %5 D: %10 A) I B) II C) III D) IV E) V
Hangi orman daha çeşitlidir? Ekologlar, hem tür zenginliğini hem de nispi bolluğunun (2011 – YGS)
dahil olduğu bir ölçüm ile, komünite 1’in daha fazla tür çeşitliliğine sahip olduğunu söyle-
yeceklerdir.
� Ülkemiz sahip olduğu zengin biyolojik çeşitliliği ve endemik türleri ile dünya
üzerinde önemli bir konuma sahiptir. Nüfusu gittikçe artan dünyamızda ülkele- 117. I. Genellikle baskın memeli hayvan türleri-
rin en büyük zenginliği biyolojik çeşitliliktir. İnsanların başta gıda olmak üzere ne göre adlandırılırlar.
temel ihtiyaçlarını karşılamasında vazgeçilmez bir yeri olan canlı kaynaklar, bi-
II. Bitkilerin dağılımı, hayvan türleri için çok
yolojik çeşitlilik içinde saklıdır. Biyolojik çeşitlilik bir ülkenin ekonomisi üzerinde farklı habitatlar sağlar.
de önemli bir yere sahiptir.
III. Farklı karasal ekosistemlerin bitki örtüleri
� Ancak biyolojik çeşitlilik insan faaliyetleri yüzünden gün geçtikçe daha fazla farklı olabilir.
oranda yok olma tehlikesi içindedir. Oysa doğadaki tüm türler ekosistemin bir Karasal ekosistemler ile ilgili yukarıdaki ifa-
parçasıdır ve varlıklarını sürdürmeye hakları vardır. Bu hak o canlıların bize ya- delerden hangileri doğrudur?
rarlı olmasından değil ekosistemin bir parçası olmasından doğar. Yani sadece
insanın yararlandıklarının değil tüm türlerin korunması gerekir. İnsanlar daha
rahat yaşamak için oluşturdukları yapay yaşam alanlarında diğer türlerin tüken-
mesine neden olmamalıdır.
112 E 113 B 114 C
125
3.Ünite / EKOLOJİ
Türkiye'deki Biyolojik Zenginliğin Sebepleri

Örnek Sorular
� Türkiye sahip olduğu zengin biyolojik çeşitliliği ile ılıman iklim kuşağının önemli
118. Aşağıdakilerden hangisi, bir ülkedeki tür
çeşitliliğinin fazla olmasını en az etkiler? ülkeleri arasında yer alır. Türkiye'nin Asya, Avrupa ve Afrika kıtaları arasında
A) Farklı iklim tiplerinin olması

köprü oluşturan coğrafi bir konuma sahip olması, iklim farklılıkları, jeolojik geç-
mişi, deniz, göl, akarsu gibi çeşitli ortamların varlığı, yükselti farklılıkları Türik-
B) Farklı habitatların bulunması
ye’deki biyolojik çeşitliliğin nedenlerindendir.
C) Yükselti farklılıklarının olması
� Türkiye’nin biyolojik çeşitlilik açısından zengin olmasının bir başka nedeni ise
D) Coğrafi engellerin bulunması
coğrafik özellikleridir. Güneyde ve kuzeyde kıyıya paralel uzanan sıra dağlar
E) Popülasyonlar arasında gen alışverişinin
ve bu sıra dağların canlı grupları arasında engeller oluşturması bu bölgelerde
sürekli olması
(2015 – YGS)
çeşitliliğin artmasına yol açmıştır.
� Ayrıca doğal göller, geniş ova ve vadiler, ırmaklar, su ve kara canlıları için uygun
ortam oluşturur. Bununla birlikte coğrafi konum, yükselti farklılıkları ve denizler,
bölgeler arasında iklim açısından farklılıklar oluşmasına neden olur. Ülkemizin
bu şekilde zengin bir yapıya sahip olması birçok canlının kendine özgü yaşam
alanı bulmasını sağlar.
� Türkiye bitki türleri (flora) ve hayvan türleri (fauna) bakımından oldukça zen-
119. Türkiye florasına ait bir organizma aşağıda- gin olup, çok sayıda endemik türe de sahiptir. Yeryüzünün sınırlı bölgesinde
ki olaylardan hangisini yapamaz?
örneğin bir ekolojik ortamda ya da bir bir ülkenin siyasi sınırları içinde yayılış
A) Karbondioksit kullanımı
gösteren türlere endemik türler denir. Anadolu’da bulunan yaklaşık 9000 bitki
Palme Yayınevi
B) Glikojen depolama türünün 1/3’ü Türkiye’ye özgü türlerdir. Doğu Anadolu, Güneydoğu Anadolu,
C) Oksijen üretimi İç Anadolu ve Akdeniz bölgelerimiz endemik bitki ve hayvan türleri bakımından
D) Mitoz bölünme oldukça zengindir.
E) Aktif taşıma
120. Türkiye’de yetişen endemik türlerle ilgili

olarak,
Safran Eber sarısı
I. Endemik türler, belirli habitatlara özgü- (Crocus sativus) (Thermopsis turcica)
dür.
II. Endemik türlerin hepsi, Türkiye genelin-

de yayılış gösterir.
III. Endemik türlerin tehlike altında olması

gelecekte olumsuz sonuçlar doğurabilir.
IV. Endemik bitki türleri genel olarak step

ekosistemlerinde yayılış gösterirler.
A) Yalnız I B) I ve II C) II ve IV
Deniz kaplumbağası Step vaşağı
D) I, III ve IV E) II, III ve IV (Caretta caretta) (Felis caraca)
(2013 – YGS) Türkiye'deki endemik bitki ve hayvan türlerinden bazıları
115 D 116 C 117 E
126
Biyolojik Çeşitliliğin Korunması

Örnek Sorular
� Biyolojik çeşitliliğin, ekosistemlerin doğal dengesinin korunmasına ve ülke eko- 121. Bir canlının sahip olduğu enerji, canlının deği-
nomisine katkısı büyüktür. Doğadaki ekosistemleri oluşturan biyolojik çeşitlili- şik etkinlikleri arasında paylaşılır. Doğal seçi-
ğin her bir üyesi sistemin dengeli çalışması için önemli görevler üstlenir. Canlı lim, tüm canlıların gelecekte nesillerini sürdü-
rebilmek için harcayacakları enerji ile bugün
türlerinin zarar görmesi durumunda sucul ve karasal ekosistemlerdeki dengeler
hayatta kalabilmek için harcayacakları enerji
bozulur ve canlıların varlığı da tehlikeye girer. arasında optimum bir denge kurulmasını zor-
lamaktadır.
Aşağıdaki grafikte, bir canlının net enerjisinin,

çeşitli koşullarda üç önemli etkinlik (yavru ver-
me, rekabet, korunma) arasındaki paylaşımı
verilmiştir.
Enerji paylaşımı (%)
Yavru verme
Kelaynak Flamingo Rekabet
Korunma
I II III IV
Buna göre grafikte I, II, III ve IV ile gösterilen

enerji paylaşımları ve bunların gerçekleşti-
Palme Yayınevi
rildiği koşullarla ilgili aşağıdaki eşleştirme-
lerden hangisi doğrudur?
Siçilim
Rekabet Avcı Rekabet az
baskısı
Kardelen Nergis fazla fazla Avcı az
eşit
Türkiye'deki endemik bitki ve hayvan ve bitki türlerinden bazıları A) I II IV III
B) I IV II III
Aşağıda biyolojik çeşitliliğin korunmasına yönelik yapılması gereken çalışmalar
C) II I III IV
verilmiştir: D) II IV III I
• Bitki ve hayvan türlerinin yaşamını tehlikeye sokan avlanma, tarla açma, düzen- E) IV II III I
siz yapılaşma, kontrolsüz ağaç kesimi, bitkilerin doğal ortamlarından bilinçsizce (2013 – LYS)
toplanılarak yurt dışına çıkışı ve yabancı tohum ithali gibi durumlar yasal ve
teknik önlemler alınarak kontrol edilmelidir. 122. Türkiye’de endemik bir tür olan step vaşağı
• Biyolojik kaynakların sürdürülebilir kullanımı konusunda başta çiftçiler olmak nesli tükenme tehlikesiyle karşı karşıyadır.
üzere toplumun her kesimi bilgilendirilmeli ve bilinçlendirilmelidir. Bu türün korunması için;
• Çayır, mera ve yaylaların aşırı ve düzensiz otlatılması önlenmelidir. I. avlanma yasaklarına uyulması,
• Türlerin korunmasında sivil toplum kuruluşları tarafından yapılacak çalışmalara II. yaşam alanlarının korunması,
yazılı ve görsel medyada yer verilmeli, nesli tehlikede olan türlerle ilgili posterler, III. evcilleştirilmesi,
kartpostallar, pullar, tişörtler ve takvimler hazırlanıp dağıtılmalıdır. IV. yakın türlerle melezleştirilmesi
• İlköğretim döneminden başlayarak öğrencilere biyolojik çeşitlilik ve biyolojik uygulamalarından hangilerinin yapılması
kaynakların sürdürülebilir kullanımı konusunda eğitim verilmelidir. uygundur?
• Biyolojik çeşitliliğin yapay ve doğal koruma teknikleri kullanılarak korunmasına A) I ve II B) I ve III C) II ve III
yönelik çalışmalar yapılmalıdır. D) II ve IV E) III ve IV
• Ülkemizde farklı bölgelerde milli parklar, tabiat koruma alanları, özel çevre ko- (2015 – LYS)
ruma bölgeleri gibi doğal koruma alanları ile hayvanat bahçeleri, gen bankaları 118 E 119 B 120 D
ve botanik bahçeleri gibi yapay koruma alanları oluşturulmalıdır. 121 D 122 A
127
3.Ünite / EKOLOJİ
DERS NOTLARI
128
3.Ünite / EKOLOJİ
1. TEST
1. Aşağıdaki alemlerden hangisinde ototrof canlı türü bu- 5. Azot döngüsünde görev alan,
lunmaz? I. nitrifikasyon,
A) Arke B) Bitki C) Protista II. saprofit,
D) Mantar E) Bakteri III. denitrifikasyon,
2. Aşağıdaki simbiyotik ilişkilerden hangisi diğerlerinden bakteri çeşitlerinden hangileri topraktaki nitrat tuzu
farklıdır? miktarını artırır?
A) Tohumlu bitkiler ve onların polenlerini taşıyan tozlaştırıcı A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II
böcekler
B) Otçul hayvanlar ve işkembelerinde yaşayan selüloz sin-
dirici bakteriler
C) Elma ağacı ile elma ağacının ksilemine emeç gönderen 6. Aşağıda Kuzey Pasifikte bulunan bir besin zinciri verilmiştir.
ökse otu Deniz Deniz Su Katil
D) Bitkiler ile bitki köklerini saran mantarların oluşturduğu yosunu kestanesi samuru balina

mikorizalar.
İnsanların kürkleri için su samurlarını aşırı avlaması du-
E) Baklagiller ile baklagillerin kökündeki nodüllerde yaşa- rumunda, deniz yosunu ( ) ve deniz kestanesi ( ) sa-
yan Rhizobium cinsi bakteriler.
yılarında meydana gelmesi beklenen değişiklikler aşağı-
dakilerden hangisinde verilmiştir?
3. Aşağıdaki grafikte aynı besin zincirinde yer alan dört farklı A) Birey sayısı B) Birey sayısı
canlının biyokütle miktarı verilmiştir.
Biyokütle miktarı
Palme Yayınevi
Zaman Zaman
C) Birey sayısı D) Birey sayısı
Canlı türü
K L M N
Buna göre bu canlıların oluşturduğu besin zinciri aşağı- Zaman Zaman

dakilerden hangisinde doğru olarak verilmiştir?
A) K " L " M " N B) L " K " N " M E) Birey sayısı
C) N " L " M " K D) M " N " K " L

E) L " N " K " M
Zaman
4. Besin piramidinde üretici canlıdan son tüketici canlıya
doğru gidildikçe, 7. Bir ekosistemdeki,
I. birey sayısı, I. su,
II. zehirli madde birikimi, II. ışık,
III. biyokütle, III. karbon dioksit
IV. aktarılan enerji miktarı abiyotik faktörlerinden hangilerinin azalması üretici
niceliklerinden hangilerinin artması beklenir? canlıları olumsuz etkiler?
A) Yalnız II B) Yalnız IV C) I ve II A) Yalnız II B) I ve II C) I ve III
D) II ve IV E) III ve IV D) II ve III E) I, II ve III
129
3.Ünite / EKOLOJİ
8. Canlı grupları ve beslenme biçimleri ile ilgili aşağıdaki 11. Farklı alemlere ait olan,
eşleştirmelerden hangisi doğru değildir? I. saprofit bakteriler,
A) Nitrat bakterisi " Kemoototrof II. böcekçil bitkiler,
B) Kurt " Etçil III. omnivor hayvanlar,
C) Amip " Saprofit IV. öglena
D) Ökse otu " Yarı parazit canlılarından hangileri hem ototrof hem heterotrof bes-
E) Siyanobakteri " Fotoototrof lenir?
A) Yalnız II B) I ve II C) II ve IV
D) III ve IV E) I, II ve IV
9. Aşağıdaki grafiklerde aynı insan popülasyonuna ait iki farklı 12. Aşağıda aynı besin zincirinde yer alan canlılar arasındaki
bazı etkileşimler verilmiştir.
yılın yaş dağılımları verilmiştir.
Birey sayısı Birey sayısı • A canlısının artması B canlısı olumlu, C canlısını olumsuz
etkiler.
3x – 3x –
• C canlısının azalması B canlısını olumlu, A canlısını olum-
suz etkiler.
2x – 2x –
• B canlısının artması A ve C canlılarını olumlu etkiler.
x– x– Bu bilgilere göre A, B ve C canlılarının besin pramidinde-
ki konumları aşağıdakilerden hangisinde doğru olarak
2000 Yaş 2012 Yaş verilmiştir?
Palme Yayınevi
A) B) C)
: Genç : Ergin : Yaşlı C A C
Bu grafiklere göre, B B A
I. Popülasyon denge evresindedir.
A C B
II. Genç nüfus artmış, yaşlı nüfus azalmıştır.
III. Ergin birey oranı artmıştır. D) E)
ifadelerinden hangileri doğrudur? B A
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II C C
D) II ve III E) I, II ve III A B
13. Bir ekosistemdeki,

I. saprofit organizma sayısının artması,
II. dışa göç ile otçul hayvan sayısının azalması,
III. üçüncü trofik düzeyde bulunan canlı sayısının artması
10. Göçlerin engellendiği bir popülasyonda büyüme hızının po-
değişimlerinden hangileri ototrof canlı sayısının artma-
zitif olduğu bilinmektedir.
sına neden olur?
Buna göre,
I. Popülasyon denge evresindedir.
II. Doğum oranı ölüm oranından fazladır.
III. Popülasyonun yoğunluğu artmaktadır.
14. Aşağıdakilerden hangisi yenilenebilir enerji kaynakların-
yargılarından hangileri doğrudur? dan biri değildir?
A) Yalnız II B) I ve II C) I ve III A) Rüzgar B) Güneş C) Petrol
D) II ve III E) I, II ve III D) Akarsu E) Jeotermal
130 1. D 2. C 3. D 4. A 5. A 6. C 7. E 8. C 9. D 10. D 11. C 12. E 13. E 14. C

3.Ünite / EKOLOJİ
2. TEST
1. Aşağıdaki ekolojik organizasyon düzeylerinden hangisi 5. Komünite ile ilgili aşağıdakilerden hangisi yanlıştır?
diğer dördünü kapsar? A) Komşu komüniteler arasındaki geçiş bölgelerine ekoton
A) Komünite B) Biyosfer C) Popülasyon denir.
D) Biyom E) Ekosistem B) Bireyleri arasında sadece tür içi rekabet gerçekleşebilir.
C) Yapısında üretici, tüketici ve ayrıştırıcı organizmalar bu-
lunur.
2. Parazit bitkilere ait olan,
D) Bulunduğu coğrafik alana biyotop denir.
I. konak bitkiden organik besin alma,
II. kloroplastın granumunda klorofil içerme, E) Yapısı üzerinde dominant ve kilit taşı türler kuvvetli bir
etkiye sahiptir.
III. konak bitkinin ksilemine emeç gönderme,
IV. selüloz yapılı hücre duvarı içerme
özelliklerinden yarı parazit (X) ve tam parazit (Y) bitkilere 6.
ait olanları aşağıdakilerden hangisinde verilmiştir?
A B C D
X Y
A) I ve II III ve IV
B) II ve III I ve IV E
C) I, III ve IV II, III ve IV
Yukarıda besin zinciri ile ilgili,
D) I, II ve IV I, III ve IV
I. E türü inorganik maddelerden organik maddeler ürete-
E) II, III ve IV I, III ve IV bilir.
Palme Yayınevi
II. B ve D türleri arasında besin için rekabet görülür.

3. Aşağıdaki bir popülasyondaki doğum ve ölüm oranlarının
III. C türü etçil beslenir.
zamana bağlı değişim grafiği verilmiştir.
Miktar Doğum oranı ifadelerinden hangileri doğrudur?
Ölüm oranı
3x –
2x –
7. Aşağıda bir kurt popülasyonunun birey sayısının zamana
x–
bağlı değişimi verilmiştir.
t1 t2 t3 Zaman Birey sayısı
Bu grafiğe göre, t1, t2 ve t3 zaman dilimlerinin sonundaki

popülasyon yoğunlukları arasındaki ilişki aşağıdakiler-
den hangisinde verilmiştir?
A) t1 > t2 > t3 B) t3 > t2 > t1 C) t2 = t3 > t1
D) t1 = t2 = t3 E) t1 = t2 > t3
t1 t2 t3 Zaman
4. Proteinli organik atıklarda bulunan azotun atmosfere Bu grafikte ilgili,

dönüşünde, I. t1 zaman aralığının sonunda popülasyon yoğunluğu
I. saprofit, maksimumdur.
II. nitrifikasyon, II. t2 zaman aralığında çevre direnci yüksektir.
III. denitrifikasyon III. t3 zaman aralığında büyüme hızı sıfırdır.
bakterileri hangi sıra ile görev yapar? yorumlarından hangileri yapılabilir?
A) I - II - III B) I - III - II C) II - III - I
D) II - I - III E) III - II - I
131
3.Ünite / EKOLOJİ
8. Ekosistemin biyotik etmenlerinde aşağıdaki özellikler- 12. Saprofit bir bakterinin hücre dışında bulunan polimer bir
den hangisi ortaktır? maddeden faydalanması sürecinde,
A) Fagositoz ile besin alınımı I. oluşan monomerlerin difüzyon ya da aktif taşıma ile
B) Ökaryot hücre yapısına sahip olma emilimi,
C) Aktif hareket ile yer değiştirme II. sindirim enzimlerinin hücre dışına salgılanması,
D) Solunumla ATP üretme III. hidroliz sonucu polimer maddelerin parçalanması
E) Fotosentez ile glikoz üretimi olayları hangi sıra ile gerçekleşir?
A) I - II - III B) II - I - III C) II - III - I
9. Aşağıda aynı besin zincirinde yer alan beş farklı canlı türü-
nün besin piramidindeki konumları gösterilmiştir.
S M
L
13. Aşağıda iki farklı popülasyonun yaşama alanları şematize
K edilmiştir.
Bu canlılar ile ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi doğru

değildir?
X Y Z
A) L türünün biyokütlesi, N türünden fazladır.
B) S türü organik atıkları inorganik maddelere çevirir.
Palme Yayınevi
M N
C) L türü besin piramidinin I. trofik düzeyinde yer alır.
D) K türü üretici, diğer türler tüketici olarak beslenir. Bu şema ile ilgili,
E) M türünün sayıca artması K türünü olumlu etkiler. I. M ve N popülasyonlarının ekolojik nişleri tamamen ay-
nıdır.
10. • Bir komünitedeki türlerin uzun bir zaman dilimi içinde II. X bölgesinde tür içi, Y bölgesinde hem tür içi hem de
aşamalı olarak değişmesidir. türler arası rekabet görülür.
• Bir bireyin bulunduğu ortamda sahip olduğu ve yapmak III. X ve Z bölgelerinde yaşayan canlıların kromozom sayısı
zorunda olduğu bütün işlevler. farklı olamaz.
• Komünite içinde en yüksek bolluğa sahip olan organizma yargılarından hangileri yanlıştır?
grubudur.
• Sıralı değişim sonucu oluşan olgunluğa erişmiş komüniteler.
Yukarıda verilen ifadelerden hangisinin tanımı aşağıda
verilmemiştir?
A) Kilit taşı türü B) Klimaks
C) Dominant türü D) Süksesyon
E) Ekolojik niş
11. Bir gölde gerçekleşen ötrofikasyonda, 14. Bir ekosistemdeki canlılara ait aşağıdaki özelliklerden
I. göl suyundaki azot ve fosforlu bileşiklerin artması, hangisi ilgili canlının besin zincirindeki trofik düzeyini
II. bazı bitki ve alglerin kontrolsüz şekilde çoğalması, belirler?
III. sudaki oksijen miktarının azalmasına bağlı olarak bir- A) Solunum tepkimeleri ile ATP üretimi
çok canlı türünün ölmesi B) Işık enerjisini kullanarak besin sentezleme
olayları hangi sıra ile gerçekleşir? C) Mayoz bölünme ile gamet oluşumu
A) I - II - III B) I - III - II C) II - I - III D) Hücre dışı sindirim ile polimerleri parçalama
D) II - III - I E) III - I - II E) Glikozun fazlasını glikojen olarak depolama
132 1. B 2. E 3. E 4. A 5. B 6. B 7. E 8. D 9. C 10. A 11. A 12. C 13. E 14. B

3.Ünite / EKOLOJİ
3. TEST
1. Süksesyon ile ilgili, 4. Karbon döngüsü sürecinde gerçekleşen,

I. Komünitedeki tür kompozisyonunu değiştirir. I. fotosentez,
II. Klimaks adı verilen bir evreyle sonlanır. II. oksijenli solunum,
III. Var olan bir komünitenin tahribiyle başlayabilir. III. yanma
ifadelerinden hangileri doğrudur? olaylarından hangileri atmosferdeki karbondioksit ora-
A) Yalnız III B) I ve II C) I ve III nının azalmasına neden olur?
D) II ve III E) I, II ve III A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II

2. Aşağıda azot döngüsüne ait bir şema verilmiştir. 5. Aşağıdaki grafikte aynı besin ortamına konulan P.aurelia ve
P.caudatum türlerinin birey sayısının zamana bağlı değişimi
Karasal N2
verilmiştir.
Döngü

120
P. aurelia
D 90
Birey sayısı
Özümleme
Ayrışma
Palme Yayınevi
60
A NO3–
30
C P. caudatum
A B
–
NH3 NH4+ NO2 2 4 6 8 10 12 14 16 18
Günler
Bu şemayla ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi doğru Bu grafiğe göre iki canlı türü ile ilgili,
değildir? I. Ekolojik nişleri çok benzerdir.
A) A canlısı saprofit beslenir. II. Aralarında rekabet vardır.
B) D canlısı denitrifikasyon olayında görev yapar. III. Kromozom sayıları aynıdır.
C) C canlısı nitriti nitrata dönüştürür.
D) A canlısı havadaki azot gazını toprağa bağlar.
E) B canlısı kemosentez ile kendi besinini üretir.
6. İki farklı türün aşağıdaki özelliklerinden hangisinin ben-

zemesi, bu iki canlı türü arasındaki rekabeti doğrudan
3. Bir orman ekosistemi ile ilgili aşağıdaki ifadelerden han-
artırır?
gisi doğru değildir?
A) Kromozom sayısı
A) İçinde farklı mikroklimalar bulunabilir.
B) Ekolojik niş
B) Farklı tüketici grupları içerebilir.
C) Üreme biçimi
C) İçerdiği bitki türleri arasında rekabet olmaz.
D) Nükleotit çeşitleri
D) Zemininde saprofit organizmalar bulunur.
E) Hücre zarlarının yapısı
E) İçerisinde farklı madde döngüleri görülür.
133
3.Ünite / EKOLOJİ
7. Aşağıdakilerden hangisi insan faaliyetlerinin ekosiste- 10. Aşağıda aynı besin zincirinde yer alan üç farklı canlıya ait
mine olumsuz etkilerinden biri değildir? olan biyokütle piramiti verilmiştir.
A) Tarımsal faaliyetlerde bilinçsiz gübre kullanımı
Z
B) Bataklık alanların kurutularak yerleşim yerlerine dönüş-
türülmesi
Y
C) Ormanlık alanların farklı amaçlar için tahrip edilmesi
X
D) Fosil yakıt yerine güneş ve rüzgar enerjisinin kullanılması
E) Denizlerin sığ kısımlarının yol yapımı amacıyla doldurul- Bu canlı türleri ile ilgili,
ması
I. inorganik maddeleri organik maddelere dönüştürebi-
lenler → X,
II. kendine özgü organik madde üretebilenler → X, Y ve Z
8. Aşağıdaki grafikte göçlerin engellendiği bir popülasyonun III. tüketici olarak beslenenler → Y ve Z
büyüme hızı zaman grafiği verilmiştir.
eşleştirmelerinden hangileri doğrudur?
Büyüme hızı
t1 t2 t3 t4 t5
Zaman →
Palme Yayınevi
Bu popülasyon ile ilgili,

I. t1 ve t3 zaman dilimlerinde denge evresindedir.
II. Popülasyonun yoğunluğu t2 zaman diliminde artmış, t4 11. Atmosferdeki oranı normal değerin üzerinde olan gazlar
zaman diliminde ise azalmıştır. ve sebep oldukları ekolojik sorunlar ile ilgili,
III. t5 zaman diliminde doğum ve ölüm oranları eşittir. I. kükürt dioksit → asit yağmurları,
ifadelerinden hangileri doğrudur? II. karbondioksit → küresel ısınma,
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III III. kloroflorokarbon → ozon tabakasının incelmesi
D) I ve II E) I, II ve III eşleştirmelerinden hangileri doğrudur?

9. Bir komünitede bulunan tür çeşitleri ve özellikleri ile ilgili,

I. Belirli bir coğrafik bölgenin sınırları içinde yayılış göste-
ren → İstilacı tür
II. En yüksek bolluğa sahip olan → Baskın tür
III. Sayıca az olmalarına rağmen, ekolojik nişleri nedeniy-
le komünitenin yapısını çok kuvvetli bir şekilde kontrol
eden → Kilit taşı tür
12. Aşağıdaki organizma çiftlerinden hangisi besin pirami-
IV. Başka bir bölgeden bilerek ya da bilmeden getirilen ve
dinin aynı trofik düzeyinde bulunamaz?
getirildiği yerde hızla yayılarak yerli türlerin habitatını iş-
gal eden → İndikatör (gösterge) tür A) Filoplankton – Zooplankton
B) Çita – Sırtlan
C) Zebra – Ceylan
D) Çekirge – Salyangoz
E) Yonca – Mısır
134 1. E 2. A 3. C 4. A 5. B 6. B 7. D 8. C 9. D 10. E 11. E 12. A

Canlıların Sınıflandırılması
4.
Ünite
4.Ünite / CANLILARIN SINIFLANDIRILMASI
SİSTEMATİK
Örnek Sorular
A. SINIFLANDIRMA ÇEŞİTLERİ
1. Filogenetik sınıflandırmada iki canlıya ait
� Canlılar hakkında yeterli bilgi edinebilmek için büyük grupları küçük gruplara
aşağıdaki özelliklerden hangisi dikkate alın-
ayırmak gerekir. Canlıların benzer ve ortak özelliklerine göre gruplandırılmasına
maz?
sınıflandırma denir. Sınıflandırmayı, biyolojinin alt bilim dallarından biri olan
A) Fizyolojik benzerlikler
taksonomi yapar.
B) Embriyolojik gelişim � İlk olarak yapılan sınıflandırmaya yapay (ampirik) sınıflandırma adı verilir. Gü-
C) Homolog organlar nümüzde geçerli olan ise doğal (filogenetik) sınıflandırmadır.
D) Protein benzerlikleri 1. Yapay (Ampirik) Sınıflandırma
E) Analog organlar � Canlıların dış görünüşleri ve yaşadıkları yere bakılarak yapılır.
� Yapay sınıflandırmada yararlanılan özelliklerden biri anolog organlardır. Köken-
leri farklı görevleri aynı olan organlara analog organ denir.
� Arı ve serçenin kanadı analog organlara örnek olarak verilebilir. Her ikiside uç-
maya yarar, fakat yapıları birbirinden farklıdır.
� Yapay sınıflandırma sadece gözleme dayalı olduğu ve analog organ kullanıldığı
için bilimsel bir sınıflandırma değildir ve günümüzde kullanılmamaktadır.
2. Doğal (Filogenetik) Sınıflandırma
� Canlıların köken benzerlikleri, akrabalık dereceleri ve sahip oldukları homolog
2. İki canlının aynı tür olduğunu söyleyebilmek organlara bakılarak yapılan sınıflandırmadır.
için aşağıdaki koşullardan hangisi tek başı- � Filogenetik sınıflandırmada hücre tipi ve sayısı, protein benzerlikleri (DNA ben-
Palme Yayınevi
na yeterlidir? zerliği), üreme davranışları, coğrafik dağılımları, embriyolojik gelişim, fizyolojik

A) Çiftleşebilme benzerlikler, vücut simetrisi, azotlu boşaltım ürünlerindeki benzerlikler ve bes-
lenme şekli gibi birçok özellik dikkate alınır.
B) Aralarında verimli döller verebilme
� Filogenetik sınıflandırmada dikkat edilen en önemli özelliklerden birisi de ho-
C) Aynı sayıda kromozoma sahip olma
molog organlardır. Kökenleri aynı, görevleri benzer ya da farklı olabilen organ-
D) Benzer anatomik yapıya sahip olma
lara homolog organ denir.
E) Aynı ekosistemde yaşama
� İnsanın kolu, kelerin ön bacakları, balinanın yüzgeçleri, kurbağanın ön bacakla-
(2010 - YGS) rı, atmacanın kanadı ve yarasanın kanadı homolog organlara örnek olarak ve-
rilebilir. Başka bir deyişle memelilerin ön üyeleri, iskeletin aynı elemanlarından
oluşturulmuştur.
Balina
Kurbağa Keler
3. Aynı türe ait sağlıklı iki bireyin,

İnsan
I. replikasyon mekanizması, Atmaca Yarasa
II. beslenme biçimi, Homolog organlar
III. protein yapıları, � Doğal sınıflandırmayı ilk yapan bilim adamı John Ray (1627–1705)’dir. Tür kav-
IV. kromozom sayısı ramı ilk kez bu bilim insanı tarafından ortaya atılmış, hayvan ve bitkileri sınıflan-
özelliklerinden hangileri farklı olamaz? dırmaya çalışmıştır.
A I ve III B) II ve IV
� Geleneksel taksonomi, İsveçli botanikçi Carolus Linnaeus’nin 1758 yılında bili-
nen tüm doğal yaşamın sınıflandırılması anlamı taşıyan Systema Naturea yani
C) I, II ve IV D) I, III ve IV
“Doğanın Düzeni” kitabının yayınlanması ile başlar. Linnaeus’nin sisteminin iki
E) I, II, III ve IV temel niteliği bulunmaktadır;
136
• Her canlı türünün iki bölümden oluşan bir isimle adlandırılması.

Örnek Sorular
• Türlerin gittikçe daha fazla canlı türünü kapsayan hiyerarşik bir düzen içinde
sınıflandırılması. 4. Dört bitki, bilim insanları tarafından,
I. Pinus nigra,
B. İKİLİ ADLANDIRMA II. Morus nigra,
� Linnaeus ikili adlandırma sistemini kurmuştur. Bu sistemde, canlıların adlandı- III. Pinus alba,
IV. Morus alba
rılmasında tür esas olarak alınmıştır.
şeklinde adlandırılmıştır.
� Tür: Ortak bir atadan gelen, yapı ve görev bakımından benzer özelliklere sahip, Bu bitkilerle ilgili olarak aşağıdakilerden
doğada yalnız kendi aralarında üreyebilen ve verimli (kısır olmayan) yavrular hangisi söylenemez?
oluşturan bireyler topluluğuna denir. A) I. ve III. bitkilerin şubeleri aynıdır.
B) II. ve IV. bitkilerin takımları aynıdır.

Aynı türe ait bireylerin protein yapıları (DNA nükleotit dizilimleri) benzer C) Bu dört bitki, iki farklı cinse aittir.
olmasına rağmen aynı değildir. D) III. ve IV. bitkiler birbiriyle çaprazlandığında
verimli döl verirler.

Aynı türe ait sağlıklı bireylerin kromozom sayıları aynıdır. Fakat kromo- E) Bu bitkiler dört farklı türe aittir.
zom sayısı aynı olan canlılar aynı türe ait olmak zorunda değildir. (2013 - LYS)
5. Aşağıdaki grafiklerde türden aleme doğru gi-
� İkili adlandırmada ilk kelime, türün ait olduğu "cins" adıdır ve büyük harfle baş- dildikçe bazı özelliklerin değişimi verilmiştir.
lar. İkinci kelime ise "tanımlayıcı" ad olarak kullanılır ve küçük harfle başlar. Birey sayısı Canlı çeşitliliği
Felis domesticus = Ev kedisi Pinus nigra = Kara çam
Palme Yayınevi
Cins Tanımlayıcı Cins Tanımlayıcı
ismi isim ismi isim
Tür Alem Tür Alem
Tür ismi Tür ismi I II
Protein benzerliği
Linnaeus insanlar için "akıllı adam" anlamına gelen Homo sapiens

bilimsel ismini kullanmıştır.

Cins isimlerinin aynı olması iki farklı canlının yakın akraba olduğunu gös-
Tür Alem
terir. Cins isimleri farklı olan canlıların tanımlayıcı isimlerinin aynı olması, yakın III
akraba olduklarını göstermez. Örneğin Pinus nigra ile Pinus alba'nın cins isimleri Bu grafiklerden hangileri doğrudur?
aynı tanımlayıcı isimleri farklı olup yakın akrabadırlar. Pinus alba ile Morus alba'nın A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III
tanımlayıcı isimleri aynı cins isimleri ise farklıdır. Bu yüzden Pinus alba'nın Pinus D) II ve III E) I, II ve III
nigra ile benzerliği Morus alba'ya göre daha fazladır. 6. Canlıların sınıflandırılmasında sırasıyla, âlem –
şube – sınıf – takım – aile – cins – tür basamak-
C. SINIFLANDIRMA BİRİMLERİ ları kullanılır.
� Filogenetik sınıflandırmada canlılar tür ile başlayıp âlem ile biten yedi farklı sis- Buna göre, âlem basamağından tür basa-
tematik grupta incelenirler. mağına doğru gidildikçe her bir basamak-
taki birey sayısı ve bu bireylerin aralarındaki
ALEM ortak olan özellik sayısı nasıl değişir?
• Akrabalık artar. • Akrabalık azalır.
ŞUBE Basamaktaki Bireylerin aralarında-
birey sayısı ki ortak özellik sayısı
• Protein benzerliği artar. • Protein benzerliği azalır.
SINIF
A) Azalır Artar
• Ortak gen sayısı artar. TAKIM • Ortak gen sayısı azalır. B) Azalır Değişmez
• Çeşitlilik azalır. AİLE • Çeşitlilik artar. C) Artar Azalır
D) Artar Değişmez
• Birey sayısı azalır. CİNS • Birey sayısı artar.
E) Artar Artar
TÜR (2012 - LYS)
1 E 2 B 3 C
137
� Herhangi bir sistematik birimde beraber bulunan canlılar, daha büyük birimler-
Örnek Sorular de de beraber bulunurlar. Örneğin aynı takımda bulunan iki canlının sınıf, şube
7. X ve Y canlılarının aynı familyada bulunduğu ve âlemleri de aynıdır.
bilinmektedir. � Bir canlının embriyolojik gelişimi sırasında önce şube, en son ise tür özellikleri
Buna göre bu iki canlı aşağıda sınıflandırıl- ortaya çıkar. Başka bir ifadeyle özelliklerin ortaya çıkışı genelden özele doğru
ma birimlerinin hangisinde birlikte bulun- olur.
mayabilir?
Canlı türleri
A) Takım B) Alem C) Cins Kategori
D) Şube E) Sınıf İnsan Kurt Kutup ayısı
Alem Animalia Animalia Animalia

8. Aşağıda bazı canlıların ikili adlandırılmaları ve-
rilmiştir. Şube Chordata Chordata Chordata
I. Pinus nigra
Sınıf Mammalia Mammalia Mammalia
II. Felis familiaris
III. Pinus silvestris Takım Primat Carnivora Carnivora
IV. Canis familiaris
Bu canlıların kaç farklı tür ve cinste bulun- Aile Homonodea Canidea Ursidae
duğu aşağıdakilerden hangisinde sırasıyla
Cins Homo Canis Ursus
verilmiştir?
A) 4 - 4 B) 3 - 4 C) 2 - 3 Tür Homo sapiens Canis lupus Ursus maritimus
D) 4 - 2 E) 4 -3
Değişik türlerin sınıflandırılması
Palme Yayınevi
9.
Aynı takımda yer alan kurt ve kutup ayısının sınıf, şube ve alemleri de
Türler Bilimsel adları
aynıdır.
K Capoeta tinca
L Pinus nigra
Tür Cins Familya Takım Sınıf Şube Alem Domain
M Ciconia nigra
N Capoeta trutta Ursus
P Salmo trutta americanus
(Amerikan
Yukarıda bilimsel adları verilen türlerle ilgili siyah ayısı)
olarak, Ursus
I. L ve M türlerinin arasındaki akrabalık de-

recesi, K ve N türlerinin arasındaki akra-
Ursidae
balık derecesinden daha fazladır.
II. K ve N türleri, aynı sınıf içinde bulunurlar.
III. N ve P türleri, doğada çiftleşerek verimli Carnivora
döller oluştururlar.
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III Mammalia
(2015 - YGS)
Chordata
10. Aralarındaki ortak özellikler en fazla olan
canlılar, aşağıdaki filogenetik sınıflandırma
basamaklarından hangisinde bulunur? Animalia
A) Tür B) Cins C) Familya

D) Takım E) Sınıf
Eukarya
(2007 - ÖSS FEN-1)
4 D 5 A 6 A Farklı hayvanların sınıflandırılma basamakları
138
CANLILAR ALEMİ
Örnek Sorular
� Günümüzdeki sınıflandırmada canlılar altı farklı alemde incelenirler.
11. Aşağıdaki canlılardan hangisi prokaryot
hücre yapısındadır?
Canlılar
A) Bira mayası B) Siyanobakteri
C) Kara yosunu D) Planarya

Bakteriler Arkeler Protistalar Bitkiler Mantarlar Hayvanlar E) Öglena
� Bakteri ve arkeler aleminde yer alan canlılar prokaryot; protista, mantar, bitki
ve hayvanlar aleminde yer alan canlılar ise ökaryot hücre yapısına sahiptirler. 12. Bir tür bakteri, uygun besiyeri içeren beş petri
kabına ekilmiştir. Bu türün farklı antibiyotiklere
1. BAKTERİLER ALEMİ
karşı direncini araştırmak amacıyla petri kap-
Bakterilerin Yapısı larına K, L, M, N ve P antibiyotiklerinin farklı
kombinasyonları eklemiş ve kaplarda üreme
� Prokaryot hücre yapısına sahip tek hücreli canlılardır. Çekirdek ve zarlı organel- olup olmadığı gözlenmiştir.
leri yoktur. Kullanılan antibiyotik kombinasyonları ve bun-
� DNA'ları halkasal yapıda olup sitoplazmada çekirdek alanı olarak adlandırılan ların eklendiği kaplardaki bakterilerin üreme
bir bölgede bulunur. durumu aşağıdaki tabloda gösterilmiştir. (An-

tibiyotiklerin birbirleriyle etkileşime girmediği
Hücre duvarı kabul edilecektir.)
Petri kabı Eklenen antibiyotik Petri kaplarındaki
Bakteri Hücre zarı numarası kombinasyonu üreme
DNA’sı
Palme Yayınevi
Sitoplazma 1 K+L Var
2 M+N Yok
Ribozom Plazmit DNA
3 L+P Var
4 K+N Yok
� Bazı bakterilerde hücre DNA'sından bağımsız olarak çoğalan küçük ve halka 5 M+P Var
biçimindeki DNA parçacıkları bulunur. Bunlara plazmit adı verilir. Plazmitler, Buna göre, bu bakteri türü hangi antibiyoti-
bakterilerin antibiyotik ve bazı kimyasal maddelere dirençli olmasını sağlayan ğe karşı dirençli değildir?
genleri içerirler. Plazmitler ana kromozomdan bağımsız olarak eşlenmekte ve A) K B) L C) M
çoğu, konjugasyonla diğer hücrelere aktarılabilmektedir. D) N E) P
� Mitokondri ve kloroplast gibi zarlı organelleri olmamasına rağmen ilgili enzim- (2008 - ÖSS FEN-1)
leri sitoplazma içinde bulunabilir. Ribozomları ökaryot hücrelerde bulunanlara
göre biraz farklıdır.
� Hücre zarının üzerinde hücre duvarı bulunur. Ancak hücre duvarının ana bile-
şeni bitkilerde olduğu gibi selüloz değildir. Bakterilerin hücre duvarı peptidog- 13. Bakteriler ile ilgili aşağıdaki ifadelerden
likan adı verilen bir maddeden yapılmıştır. Bu yapı kısa polipeptit zincirleriy- hangisi doğru değildir?
le çapraz bağlanmış şeker polimerlerinden oluşur. Yapısı türlere göre farklılık A) Peptidoglikan yapılı hücre duvarları vardır.
gösterebilir.
B) Glikozun fazlasını glikojen olarak depolarlar.
C) DNA'ları halkasal yapıda olup sitoplazma-

Arkelerin hücre duvarı peptidoglikan içermez.
nın içinde bulunur.
D) Diploit yapılı olanları mayoz bölünme geçi-

� Glikozun fazlasını mantar ve hayvan hücrelerinde olduğu gibi glikojen olarak rebilir.
depolarlar. E) Plazmit DNA'lar bir bakteriden diğerine ak-
tarılabilir.
� Bakteriler haploit (n) kromozom yapısına sahiptirler. Bu nedenle bakterilerde
mayoz bölünme görülmez.
7 C 8 E 9 B 10 A
139

Bakterilerdeki tür içi genetik varyasyon mutasyon ve konjugasyon gibi
Örnek Sorular
olaylarla sağlanır.
14. Aşağıdaki metabolik olaylardan hangisi tüm
bakterilerde ortak olarak gerçekleşir? � Bazı bakterilerin hücre duvarının dışında polisakkarit yapıda olan kapsül bulu-
A) Fotosentez B) Protein sentezi nur. Bu yapı bakterilerin yüzeylere tutunmasını ve daha dirençli olmasını sağlar.
C) Oksijenli solunum D) Fermantasyon Kapsül, hastalık oluşturan bakterilerde daha çok görülür. Örneğin, kapsülsüz
E) Kemosentez pnömokoklar zararsızken, kapsüllü pnömokoklar zatürre hastalığına neden
olur.
� Bazı bakterilerin yüzeylere ve birbirine tutunmak için pilus denilen kısa uzantı-
ları bulunur. Bu yapılar konjugasyon sırasında iki bakteriyi bir arada tutar.
15. Endospor oluşturmuş bir bakteri ile ilgili,
� Bazı bakteriler kamçılarıyla aktif hareket ederler. Kamçısı olmayan bakterilerde
I. Metabolizma hızı çok yavaştır.
ise pasif hareket görülür.
II. DNA nükleotit diziliminde herhangi bir de-
ğişim olmamıştır. � Bazı bakteriler (özellikle çubuk şeklinde olanlar) uygun olmayan ortam koşul-
III. Olumsuz koşullara rağmen canlılığını de- larında hayatta kalabilmek için endospor oluşturur. Asıl hücre kromozomunu
vam ettirebilir.
kopyalarken, bir kopya dayanıklı bir duvar ile çevrelenir. Su oranı çok düşük
olduğundan metabolizma hızı normal hücreye göre çok daha yavaştır. Bu yapı
yüksek ısı, kuraklık ve donma gibi olumsuz koşullara karşı dayanıklıdır. Ortam
koşulları yeniden uygun hale geldiğinde, endospor gelişerek normal bir bakteri
Palme Yayınevi
hücresini oluşturur. Normal bakteriler 100°C' de ölürken, endosporlu bakteriler

ölmez. Bu tür bakterileri öldürmek için, 121°C'de 1 atmosfer basınç altında 15
16. Aşağıdaki özelliklerden hangisi tüm bakte- dakika tutmak gerekir. Mikrobiyologlar ortamı, cam malzemeyi ve laboratuvar
rilerde ortaktır?
gereçlerini sterilize etmek için (endosporları öldüren) otoklav adı verilen basınçlı
A) Uygun olmayan koşullarda endospor oluş-
bir alet kullanırlar.
turma
B) Kamçısını kullanarak aktif hareket etme � Oksijenli solunum yapan bakterilerde solunum enzimleri mezozom denilen ya-
pılarda ve sitoplazmada bulunur. Mezozomlar hücre zarının sitoplazma içine
C) Hücre duvarı dışında kapsül bulundurma
katlanması ile oluşmuştur. Mezozomlar ökaryot canlılarda bulunan mitokondri-
D) Sahip olduğu pilus ile başka bir bakteriye
lerin görevini yapar.
tutunma
E) Hücre duvarına sahip olma Bakterilerde endositoz görülmez. Bazı bakteriler hücre dışına enzim sal-
gılayabilir.
Bakteriler
Ortak olarak bulunan yapılar Ortak olmayan yapılar

17. Bakterilerde aşağıdaki olaylardan hangisi
görülemez? • Hücre zarı • Kapsül
A) Krosing over ile gen alış verişi
• Hücre duvarı • Kamçı
B) Bölünerek üreme
• Sitoplazma • Pilus
C) DNA replikasyonu
• DNA ve RNA • Mezozom
D) Konjugasyon ile gen aktarımı
E) Glikozun fazlasının glikojen olarak depo- • Ribozom • Endospor
lanması • Enzim sistemi • Klorofil
11 B 12 D 13 D
140
Bakterilerde Üreme:
Örnek Sorular
� Bakterilerde eşeysiz üreme görülür. Eşeysiz üreme enine bölünerek gerçekleşir. 18. Bakterilerin çoğalmasını engellemek isteyen
Uygun koşullarda bulunan bakteriler 20 dakikada bir bölünebilir. Bu yüzden sa- bir öğrenci, petri kaplarında yetiştirdiği çeşitli
yıları kısa bir süre içinde artabilir. bakteri türleri üzerine farklı maddeler uygula-
maktadır.
� Enine bölünmede hacimce artan bakteri hücresi DNA’sını eşler. Daha sonra hüc- Aşağıdaki maddelerden hangisinin hiçbir
re duvarı ve hücre zarı orta kısımdan içeri doğru girinti oluşturur. Bu girinti hücre bakterinin çoğalmasını engellemesi beklen-
mez?
ortasında birleşerek bakteri hücresi ikiye ayrılır.
A) Hücre duvarı sentezini durduran bir madde
ori B) Protein sentezini durduran bir madde
DNA replikasyonu hücrenin Plazma zarı C) İğ ipliklerinin sentezini durduran bir madde
1 merkezindeki replikasyon DNA
D) Hücredeki enzimleri inhibe eden bir madde
orijininde başlar.
E) Hücre solunumunu inhibe eden bir madde
DNA hücre büyüdüğünde (2017 - YGS)
2
kendisini eşler.
Kardeş DNA'lar birbirlerin-

3 den ayrılır. Hücre bölünmeye
Palme Yayınevi
başlar. 19. Bakterilerin ikiye bölünerek üremeleri süre-
cinde,
4 Sitokinez tamamlanır ve iki I. halkasal DNA'nın eşlenmesi,
yeni hücre oluşur.
II. birey sayısının artması,
III. sitokinez sırasında orta lamel oluşumu
olaylarından hangileri gerçekleşmez?

Bakterilerin ikiye bölünmesi sırasında iğ iplikleri oluşmaz. A) Yalnız II B) Yalnız III C) I ve II
� Konjugasyon, iki bakteri arasındaki gen aktarımına denir. İki bakteri arasında
pilus kullanılarak geçici bir sitoplazmik köprü kurulur. Bu köprü kullanılarak, bir
bakteriden diğerine plazmit DNA’sı aracılığı ile gen aktarımı gerçekleşir. Gen
aktarımı tek yönlü meydana gelir. Bu yöntemle antibiyotiklere direnç sağlayan
genler, bir bakteriden diğerine aktarılır ve genetik çeşitlilik ortaya çıkar.
20. Bakterilerde gerçekleşen aşağıdaki olay-
lardan hangisi popülasyonun yoğunluğunu

Bakterilerde genetik çeşitliliği sağlayan konjugasyon olayı sonunda bi- artırır?
rey sayısı artmaz. Bu yüzden konjugasyon üreme biçimi değildir. A) Endospor oluşturma
B) Konjugasyon
C) Kemosentez

Bakteriler arasında gen aktarımını sağlayan üç mekanizma vardır. Bun-
D) Kapsül oluşturma
lar konjugasyon, transdüksiyon ve transformasyondur. Bu olaylar bakterilerde
E) İkiye bölünme
genetik varyasyona neden olur.
14 B 15 E 16 E 17 A
141
� Bakterilerin solunum ve beslenme biçimleri arasında bazı farklılıklar vardır.

Örnek Sorular
Oksijen İhtiyaçlarına Göre Bakteriler
21. Zorunlu aerobik bir bakteride,
� Bakteriler solunum sırasında oksijen kullanıp kullanmamalarına göre dört gruba
I. mitokondri,
ayrılır.
II. ribozom,
III. elektron taşıma sistemi,
IV. mezozom
yapılarından hangileri bulunur?

Bakteriler
A) I ve III B) II ve IV C) I, II ve III
Zorunlu aerob Zorunlu anaerob Geçici anaerob Geçici aerob

22.
a. Zorunlu aerobik bakteriler & Sadece oksijenli ortamda yaşayabilirler.
X
Bu bakterilerde mitokondri bulunmaz. Oksijenli solunum enzimleri ve
Y
elektron taşıma sistemleri (ETS) mezozom ve sitoplazmada bulunur.
Z b. Zorunlu anaerobik bakteriler : Sadece oksijensiz ortamda yaşayabilirler. Ok-

Palme Yayınevi
X, Y ve Z bakterilerinin yukarıdaki dağılım- sijen bu bakterilere zehir etkisi yapar.

larına göre,
c. Geçici anaerobik bakteriler : Normalde oksijenli solunum yaparlar. Oksijensiz
I. Oksijen X bakterilerine zehir etkisi yapar.
ortamlarda ise fermantasyon yapabilirler.
II. Y bakterisi geçici anaerobtur.
d. Geçici aerobik bakteriler : Normalde oksijensiz solunum yaparlar. Gerekli du-
III. Z bakterisi oksijenli solunum ile ATP üretir.
rumlarda oksijenli solunumda yapabilirler.
Beslenme Şekillerine Göre Bakteriler
D) I ve III E) I, II ve III � Bakteriler besinlerini elde etme şekline göre ototrof ve heterotrof olmak üzere
ikiye ayrılır. Ototrof bakteriler kendi besinini kendileri üretirken, heterotrof bak-
teriler tüm besin ihtiyaçlarını başka canlıların ürettikleri maddelerden karşılarlar.
Her iki grupta kendi arasında alt gruplara ayrılabilir.
23. Bazı bakteriler sıcaklığın artması, besin ve su Bakteriler

miktarının azalması gibi olumsuz çevre koşul-
larında canlılıklarını devam ettirebilirler.
Ototrof Heterotrof
Bakterilere dayanıklılık kazandıran bu özel- • Saprofit
• Fotoototrof
lik aşağıdakilerden hangisinde verilmiştir? • Parazit
• Kemoototrof
A) Kapsül içerme
B) Prokaryot yapıda olma a. Fotoototrof Bakteriler

C) Halkasal DNA içerme � Besinlerini fotosentezle üretirler. Enerji kaynağı olarak güneş ışığını kullanırlar.
D) Endospor oluşturma
Fotosentetik bakterilerde kloroplast organeli yoktur. Fotosentez en-
E) Hücre duvarı içerme
zimleri ve klorofil pigmenti sitoplazmada bulunur.
18 C 19 B 20 E
� Bakteriler fotosentezde H2O, H2S ve H2 gibi farklı elektron (hidrojen) kaynakları
kullanabilirler.
142
� Siyanobakteriler, fotosentezde elektron kaynağı olarak H2O kullanıp, yan ürün

olarak oksijen üretirler. Örnek Sorular
Günefl enerjisi 24. Bakteriler aleminde aşağıdaki beslenme bi-
>
Karbon dioksit + Su Besin + Oksijen
Klorofil çimlerinden hangisi görülmez?
e– kaynağı
A) Holozoik B) Kemoototrof
� Mor sülfür bakterileri fotosentezde elektron kaynağı olarak su yerine H2S C) Parazit D) Saprofit
kullanırlar. Bu nedenle fotosentezde oksijen üretmezler. E) Fotoototrof
Günefl enerjisi
Karbon dioksit + Hidrojen sülfür Besin + Kükürt
14444244443 Klorofil
e– kaynağı
� Fotosentetik bakterilerde,
25. Bir bakteri kültürünün bir damlası lam üze-
1. karbon kaynağı olarak karbon dioksit kullanımı, rine damlatılıp mikroskopta incelendiğinde,
bakterilerin damlanın her yerine dağılmış ola-
2. klorofilin güneş ışığını soğurması,
rak bulunduğu gözleniyor (Şekil I). Bu damla
3. inorganik maddelerin organik maddelere dönüşümü lamelle kapatıldıktan sonra ise bakterilerin la-
olayları ortak olarak gerçekleşir. melin kenarlarında toplandığı gözleniyor (Şekil
II). Lamel kaldırılarak damlanın içine bir yeşil
b. Kemoototrof Bakteriler alg konulup lamel tekrar kapatıldıktan bir süre
� Bu bakteriler besin sentezi sırasında güneş enerjisi yerine kimyasal enerjiyi kul- sonra, bakterilerin bir kısmının algin çevresin-
lanırlar. de toplanmaya başladığı gözleniyor (Şekil III).
Palme Yayınevi
� Bu bakteriler kimyasal enerjiyi inorganik maddelerin (amonyak, demir ve hidro- Alg
jen sülfür) oksidasyonundan sağlarlar.
Şekil I Şekil II Şekil III
Amonyak + O2 $ Nitrit + Su + Kimyasal enerji 1
Bakterilerin dağılımında gözlenen bu deği-
şikliklere,
Kimyasal enerji
Karbon dioksit + H2O BESİN 2 I. bakterilerin fermantasyon yapması,
1. İnorganik maddelerin oksidasyonu sonucu kimyasal enerji açığa çıkar. II. algin fotosentez yapması,
2. Bu kimyasal enerji kullanılarak besin sentezlenir. III. bakterilerin oksijenli solunum yapması
olaylarından hangileri neden olabilir?

� Kemoototrof bakterilere nitrit, nitrat, sülfür ve demir bakterileri örnek olarak
verilebilir. A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II

Bu bakteriler klorofil içermez ve güneş ışığını kullanmazlar. Bu nedenle
kemosentez gece ve gündüz devam edebilen bir olaydır.
26. Fotosentetik bakterilerde aşağıdaki olaylar-

Fotosentetik Bakteriler Kemosentetik Bakteriler dan hangisi ortak olarak gerçekleşmez?
• Karbon kaynağı olarak CO2 kullanır- • Karbon kaynağı olarak CO2 kullanır- A) İnorganik madde kullanımı
lar. lar.
B) Klorofilin güneş ışığını soğurması
• İnorganik maddeleri organik madde- • İnorganik maddeleri organik madde-
lere çevirirler. lere çevirirler. C) Suyun kullanımı sonucu oksijen üretimi
• Güneş enerjisini kullanırlar. • İnorganik maddeler oksidasyon so- D) İhtiyaç duyulan organik besinlerin sentez-
• Klorofil içerirler. nucu açığa çıkan kimyasal enerjiyi
kullanırlar. lenmesi
• Sadece gündüzleri besin üretirler.
• Klorofil içermezler. E) Karbon kaynağı olarak karbon dioksit kul-
• Besin üretimi süreklidir. lanımı
Fotosentetik ve kemosentetik bakterilerin karşılaştırılması 21 D 22 E 23 D
143
c. Saprofit Bakteriler
Örnek Sorular
� Bu gruptaki bakteriler ayrıştırıcı organizmalardır. Organik atıkları inorganik
27. Yeni keşfedilmiş bir bakteri türünün ışık varlığı- maddelere çevirerek doğadaki madde döngüsüne katkı sağlarlar.
na bağlı olmaksızın ortamdaki hidrojen sülfürü
kullanıp yaşamını sürdürdüğü tespit edilmiştir.
� Bu organizmaların sindirim enzimleri çok gelişmiştir. Sindirim enzimlerini hücre
dışına salgılarlar.
Bu bakteri türü ile ilgili olarak,
I. Kemoototroftur.

Nişasta ve glikojen gibi polimer besinlerin bulunduğu ortamda sadece
II. Fotoototroftur.
saprofit bakteriler yaşayabilir.
III. İsteğe bağlı anaerobtur.
yargılarından hangilerinin doğru olduğu � Saprofit bir bakterinin madde döngülerine katkısı aşağıdaki gibi özetlenebilir:
söylenebilir?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III Proteinli
1 organik
atık
(2013 - YGS)
28. Çürükçül beslenen bir canlıda,
I. sindirim enzimlerinin oluşması, 2
Bakteri
II. sindirim enzimlerinin besin maddelerini hücresi
etkilemesi,
III. boşaltım maddelerinin oluşması
4
olaylarından hangileri bu canlının hücresi
CO2, NH3
dışında gerçekleşir?
3 Amino asit
Palme Yayınevi

1. Saprofit bakteriler ribozomlarında ürettikleri sindirim enzimlerini hücre dışına
salgılar.
29. Nitrifikasyon olayında görev yapan nitrit bakte-
risinin kemosentezi aşağıda özetlenmiştir. 2. Hücre dışındaki polimerlerin hidrolizi ile monomer besinler oluşur.
Amonyak + Oksijen " Nitrit + Su + Kimyasal
3. Monomer besinler yoğunluk farkına göre difüzyon ya da aktif taşıma ile hücre
enerji
içine alınır.
Karbondioksit + Su " Besin 4. Hücrenin monomer besinleri solunum olayında kullanması sonucunda CO2,
Buna göre nitrit bakterileri ile ilgili,

NH3 ve H2O gibi inorganik maddeler oluşur. Bu maddelerden CO2 atmosfere,
NH3 ise toprağa verilir.
I. İnorganik maddelerin oksidasyonu sonu-
cu kimyasal enerji üretirler. d. Parazit Bakteriler
II. Güneş enerjisini kullanmadan kendi be-
� İhtiyaç duydukları besinleri monomer halinde birlikte yaşadıkları canlılardan
sinlerini üretirler.
sağlarlar. Bunun sebebi hücre dışı sindirim enzimlerinin olmamasıdır.
III. Azot döngüsünde görev yaparlar.
yorumlarından hangileri doğrudur? Parazit bakteriler polimer besinlerin (nişasta ve protein gibi) bulunduğu
A) Yalnız II B) I ve II C) I ve III ortamlarda yaşayamaz. Glikoz, amino asit ve gliserol gibi monomerlerin bulun-
duğu ortamlarda yaşayabilirler.
30. Parazit bakterilerin bulunduğu bir deney

� Hastalık yapan parazit bakterilere patojen adı verilir.
kabında, aşağıdaki moleküllerden hangisi- � Patojen bakteriler insanda şarbon, tifo, tetanos, verem, difteri, zatürre, menen-
nin derişiminin azalması beklenir? jit, kolera, frengi gibi hastalıklara neden olur.
A) Nişasta B) Sükroz Bakteriler ve Yaşam
C) Protein D) Glikojen
� Bakteriler insan yaşamı ile iç içe olan organizmalardır. Sağlıklı bir insanın vücu-
E) Amino asit dunda ortalama 2 kg bakteri yaşar. Bunlardan bazıları zararlı, bazıları ise yararlı
24 A 25 E 26 C
bakterilerdir.
144
Zararlı Bakteriler
Örnek Sorular
• Patojen bakterilerden bazıları konak canlının hücre ve dokularını tahrip ederken
31. Aşağıdaki özelliklerden hangisi tüm bakte-
bazıları da toksin adı verilen zehirli proteinler üretirler. Böylece organizmanın has- riler için ortaktır?
talanmasına, bazen de ölümüne neden olabilirler. A) Ototrof beslenme
B) Prokaryot hücre yapısına sahip olma

• Bazı anaerob bakterilerin ürettiği toksinler yiyeceklerin ve konservelerin bozul-
C) Oksijenli solunum ile ATP üretme
masına neden olur. Bu besinleri tüketen insanlarda besin zehirlenmesi görülür.
D) Endospor oluşturma
Yararlı Bakteriler E) Oksijen üretme
• Saprofit bakteriler, organik atıkları inorganik maddelere çevirerek doğadaki mad-

de döngüsüne büyük katkı sağlarlar.
• Azot bağlayıcı bakteriler atmosferdeki azot gazını, bitkilerin yararlanabileceği bir

moleküle dönüşümünde görev yaparlar.
32. Glikoz, bazı amino asitler ve bazı vitaminleri

• İnsanların kalın bağırsağında yaşayan mutualist bakteriler B ve K vitamini üre-
içeren bir besi yerinde üreyebilen bakterile-
tirler. rin;
• Kullandığımız antibiyotiklerin (streptomycin, neomycin, erythromycin, aureomycin I. organik maddelere gereksinim duyma,
ve tetracylin gibi) yarıdan çoğu toprak bakterilerinin bir cinsi olan Streptomyces’tan II. inorganik bileşiklerden organik bileşikler
sentezleme,
Palme Yayınevi
elde edilmektedir. Fakat uygun kullanılmayan bu antibiyotikler mikroorganizmala-
III. oksijensiz yaşama,
rın mutasyonla direnç kazanmasına neden olabilirler.
IV. ışık enerjisini kullanma
Antibiyotikler bakterilere karşı etkilidir ancak virüslere etki etmezler. Bu özelliklerinden hangilerine sahip olduğu ke-
nedenle grip ve nezle gibi viral hastalıklarda antibiyotik kullanımı gereksizdir. sinlikle söylenebilir?
Viral hastalıklarda antibiyotik kullanımı antibiyotik direncinin oluşmasına, vücut A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve III
hücrelerinin ölmesine ve yan etkileri nedeniyle iyileşme sürecinin uzamasına
neden olur. Antibiyotik direnci, antibiyotiğin belirli bir bakteriyi öldürme veya
(2014 - YGS)
bakterinin üremesini durdurma özelliğini kaybetmesi anlamına gelir.
• Hastalıklardan korunma ve tedavide bakterilerden yararlanılarak hazırlanan aşı

ve serum kullanılır. Aşı ile sağlıklı bireye zayıflatılmış ya da öldürülmüş bakteriler
verilir. Bağışıklık sisteminin uyarılması ile oluşan antikorlar aktif bağışıklık sağlar.
Serum elde etmek için bazı hayvanların vücuduna zayıflatılmış bakteriler verilir.
Hayvanın ürettiği antikorlar bir dizi özel teknik ile izole edilerek serum elde edilir.
Serum, hasta bireylere verilip, pasif bağışıklık sağlar.
33. Aşağıdakilerden hangisi bakterilerin canlı-
• İnsanlar bakterileri ticari ürünlerin üretiminde “fabrika” olarak da kullanmaktadır. lara sağladığı faydalardan biri değildir?
Kimyasal endüstri, aseton, bütanol ve diğer bazı ürünlerin üretiminde çok büyük A) Zararlı kimyasalları parçalamaları
miktarda bakteri kültürlerinden yararlanılır. İlaç firmaları vitamin ve antibiyotik üreti- B) Bazı besin maddelerinin üretiminde görev
mi için bakterilerden faydalanmaktadır. Ayrıca gıda sanayi, sütün yoğurda dönüşü- yapmaları
münde ve çeşitli peynirlerin yapımında bakterileri kullanmaktadır. DNA teknolojisi C) Doğadaki organik atıkları parçalamaları
ise prokaryotların ticari alanda işlev görmesinde bir çağ başlatmıştır. D) Antibiyotiklere dirençli olmaları
E) Madde döngülerine katkı sağlamaları

• Bakteriler biyoremedrasyon adı verilen yöntemle su, hava ve topraktaki kirletici-
lerin giderilmesinden kullanılmaktadır.
27 A 28 B 29 E 30 E
145
2. ARKELER ALEMİ
Örnek Sorular � Tek hücreli prokaryot canlılardır. Çekirdek ve zarlı organelleri yoktur.
34. Biyoteknolojik çalışmalarda kullanılan bir DNA � Arkeler hücresel, metabolik ve filogenetik özellikleri ve gen yapıları ile bakteri-
polimeraz enzimi (taq polimeraz), doğadaki
lerden farklıdırlar.
canlıların pek çoğunun yaşamasına uygun ol-
mayan yüksek sıcaklıklarda da (70-90 °C gibi)
Bakterilerin DNA'ları çıplaktır. Bazı arkebakterilerin DNA'ları ise histon
bozulmadan çalışabilmektedir. proteinler ile çevrilidir.
Yukarıda verilen bilgilere göre bu enzim,
� Bazıları bakterilerin yaşayamadığı zorlayıcı ortam koşullarında yaşayabilirler.
aşağıdaki canlıların hangisinden elde edil-
Bazı arkeler ise normal ortam koşullarında yaşarlar.
miş olabilir?
� Bazıları ototrof bazıları ise heterotrof beslenir. Fotosentez yapanlarda klorofil
A) Bitkilerden
yerine başka bir pigment bulunur.
B) Hayvanlardan
� Bazı arkebakterilerde hücre duvarı bulunmazken, hücre duvarına sahip olanla-
C) Mantarlardan
rın yapısı bakterilerdeki hücre duvarından farklıdır.
D) Arkelerden
� Arke bakteriler sıra dışı koşullarda (yüksek sıcaklık gibi) bile yapısı bozulmayan
E) Protista üyelerinden enzimlere sahiptirler.
(2014 - LYS)
Aşağıda bu enzimlerin endüstrideki bazı kullanım alanları verilmiştir :
35. • X bakterisi nişasta ve protein gibi organik • Atık maddelerin zehirli özelliklerinin giderilmesi
maddelerin bulunduğu ortamda üreyebil-
• Ticari gübrelerin üretilmesi
mektedir.
• Boya endüstrisinde arıtma tanklarında bulunan suyun temizlenmesi
• Y bakterisinin sitoplazmasında klorofil
pigmenti bulunmaktadır. • Kalitesi düşük metal cevherlerinin işlenmesi
Palme Yayınevi
• Z bakterisi sadece glikoz ve amino asit • Zehirli metaller ile kirlenmiş suların arıtılması
gibi besinlerin bulunduğu ortamda üreye- � Arkeler yaşadıkları çevresel koşullara bağlı olarak sıcağı sevenler, tuzu seven-
bilmektedir. ler, soğuğu sevenler ve metan üretenler olarak gruplandırılır.
Yukarıda verilenlere göre bakterilerin bes-
Canlı grupları
lenme biçimleri aşağıdakilerden hangisinde Özellik
doğru olarak verilmiştir? Bakteri Arkebakteri
X Y Z
Çekirdek zarı Yok Yok
A) Saprofit Kemoototrof Parazit Zarla çevrili organeller Yok Yok

B) Parazit Fotoototrof Saprofit Hücre duvarında pepti-
Var Yok
C) Saprofit Fotoototrof Parazit doglikan
DNA’da histon protein Yok Bazı türlerde var
D) Parazit Kemoototrof Saprofit
E) Parazit Holozoik Saprofit
Halkasal kromozom Var Var
>100°C sıcaklıklarda
Yok Bazı türlerde var
üreme
36. Arkeler ile ilgili,
Bakteriler ve arkebakteriler alemlerinin belirli özellikleri bakımından karşılaştırılması
I. Hücre duvarlarının yapısı bakterilere göre
farklıdır. 3. PROTİSTA ALEMİ
II. Bazı türleri aşırı sıcak ve soğuk gibi zor � Ökaryot hücre yapısına sahip organizmalardır. Çekirdek ve zarlı organelleri vardır.
koşullara uyum sağlamıştır.
� Genelde tek hücreli canlılardır. Fakat bazı üyeleri çok hücrelidir.
III. Prokaryot hücre yapısına sahiptirler.
IV. Bazıları ticari öneme sahiptirler. � Bu alemdeki canlılar büyük bir çeşitlilik gösterir.
ifadelerinden hangileri doğrudur? � Bazıları hayvan hücrelerine benzer. Örneğin amip ve paramesyum gibi protist-
A) I ve II B) I ve IV C) II ve III ler heterotrof olup bakteri ve diğer küçük canlıları yiyerek beslenirler.
D) I, II ve IV E) I, II, III ve IV � Paramesyum tatlı sularda yaşayan tek hücreli bir canlıdır. Hücreye giren suyun
fazlasını kontraktil koful ile atar. Hareket organeli olarak sil içerir. Heterotrof
31 B 32 A 33 D
beslenir. Fagositoz ile aldığı besinleri hücre içinde sindirir. Eşeysiz üreme mitoz
146
bölünme ile gerçekleşir. Bazı bireyleri arasında gerçekleşen konjugasyon çeşit-

lilik sağlar. Örnek Sorular
� Amip yalancı ayaklarını kullanarak hareket eder. Heterotrof beslenir. Hücreye 37. Protista aleminde yer alan canlılarda,
giren fazla suyu kontraktil kofulları ile atar. Mitoz ile bölünerek eşeysiz ürer. I. kamçı ile aktif hareket,
II. zarlı organelleri bulundurma,

Hayvanlara benzeyen protistlere, protozoa denir. III. ototrof beslenme,
IV. kendine özgü organik madde üretimi
� Öglena gibi bazı protistler ise fotosentez yaparak ihtiyaç duyduları organik
besinleri üretirler. Fakat hücre duvarı içermezler. Kamçısını kullanarak aktif
hareket ederler. Hücreye giren fazla suyu kontraktil koful ile atarlar. Amip ve
paramesyumdan farklı olarak kloroplast içerirler.

38. Öglena'da gerçekleşen,
I. inorganik maddeleri organik maddeye çe-
virme,
II. hücreye giren fazla suyun kontraktil koful-
Öglena Paramesyum lar ile atılımı,
III. mitoz ile bölünerek sayısal artış sağlama,
� Cıvık mantarlar gibi bazı protistalar saprofit beslenirler. Ölü organizmaları ay- IV. organik maddelerin parçalanması sonucu
rıştırarak doğadaki madde döngüsüne katkı sağlarlar. Kitin yapılı hücre du- ATP üretimi
varlarının olmayışı ve aktif bir şekilde hareket etme gibi özellikler bu canlıların olaylarından hangileri paramesyumda da
mantarlar aleminde incelenmesini engeller. gerçekleşir?
Palme Yayınevi
� Bu aleme dahil olan algler fotosenez sonucu ürettikleri oksijeni atmosfere verirler. A) Yalnız IV B) I ve II C) III ve IV
39. Bazı maddelerin bir bakteri türü üzerindeki et-

kilerinin incelenmesi amacıyla yapılan bir de-
neyde; A diskine çamaşır suyu, B diskine lens
solüsyonu, C diskine gargara sıvısı, D diskine
ise sarımsak özütü emdirilmiştir. Daha sonra
bu diskler, bu bakterinin kültürüne (1. durum)
şekildeki gibi yerleştirilmiş (2. durum) ve 24
saat beklenmiştir (3. durum).
Diyatomlar Deniz yosunları
� Bazı protistler parazit olarak beslenerek insanlarda hastalıklara neden olurlar.

Afrika uyku hastalığı ve sıtma bu hastalıklara örnek olarak verilebilir.
• Plazmodyum, sıtmaya neden olan bir mikroorganizmadır. Yaşamının bir kıs-
mını insanda, bir kısmını ise dişi anofel sivrisineğinde geçirir. Buna göre 3. durumla ilgili olarak,
• Tripanozama, Afrika uyku hastalığına neden olur. Bu mikrop, çeçe sineği I. Bakterilerin çoğalmasında en fazla sarım-
tarafından insanlara bulaştırılır ve kan yolu ile beyne taşınarak iltihaplanma- sak özütü engelleyici etki göstermiştir.
lara neden olur. II. Maddeler bakterilerin hücre duvarı sente-
zini engellemiştir.
4. BİTKİLER ALEMİ
III. Tüm maddeler bakterilerin çoğalmasında
� Çok hücreli, ökaryot canlılardır. engelleyici etki göstermiştir.
� Kloroplast içerdikleri için fotosentez ile kendi besinini üretebilen ototrof canlı- yargılarından hangilerine ulaşılabilir?
lardır. Tamamı ototrof olarak bilinse de az da olsa parazit bitkilerde bulunur. A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
� Hücre duvarları selüloz yapılıdır. Glikozun fazlasını nişasta olarak depolarlar. D) I ve II E) I ve III
� Organizasyonları oldukça gelişmiş olup toprağa bağlı olarak yaşarlar. (2013 - YGS)
� Canlılıklarını devam ettirebilmeleri için güneş ışığı, su, mineral ve gaz alışverişi
gereklidir. 34 D 35 C 36 E
147
meyve
Örnek Sorular
çiçek
40. Bitkiler aleminde yer alan canlılarda aşağı- tohumlar organ
daki metabolik etkinliklerden hangisi ger-

çekleşemez? tomurcuk
A) Fotosentezle besin üretimi sürgün

sistemi
B) Tohum oluşturma
dal doku
C) Kemosentez ile besin üretimi
D) Glikozun fazlasını nişasta olarak depolama gövde

E) Su minerallerin kökten yaprağa taşınımı
yaprak
kök özelleşmiş
hücreler
kök
sistemi
Bitkiler büyük bir çeşitlilik gösterirler. Yukarıda tohumlu bir

bitkinin temel kısımları ve organizasyonu gösterilmiştir.
41. � Bir bitkinin yapısı temel olarak sürgün sistemi (toprak üstü) ve kök sistemi
Özellik Hücre Glikojen Çekirdek
(toprak altı) olarak iki kısımda incelenebilir.
Canlı duvarı depolama
Palme Yayınevi
Bitki Var I Var � Toprak üstü yapıları; yapraklar, gövde ve dallar ile üreme döneminde gözlenen
Bakteri Var Var II çiçek ve meyve oluşturur. Toprak altı yapılarını ise kök oluşturur.
Mantar III Var Var � Gövde ve dalların temel işlevi yaprakları güneş ışınlarını alabilecek, çiçek ve
Yukarıdaki tabloda I, II ve III numaralı kısım- tohumlarını da üreme ve yayılma için en uygun pozisyonda tutmaktır. Ayrıca
lara aşağıdakilerden hangisi gelmelidir? maddelerin bitkinin değişik organları arasındaki iletimini de sağlar.
I II III
� Bitkilerin çoğunda madde iletimi iletim demetleri ile sağlanır. Köklerden alınan
A) Yok Yok Yok
su ve suda çözünmüş maddelerin yapraklara ve bitkinin diğer dokularına taşı-
B) Var Var Yok
yan iletim borularına ksilem (odun boruları) denir. Organik maddelerin bitkinin
C) Var Yok Var
her yanına taşınmasını sağlayan iletim borularına ise floem (soymuk boruları)
D) Yok Yok Var
denir.
E) Yok Var Var
� Yapraklar, bitkilerde fotosentezin yapıldığı organdır. Çoğu kara bitkisinde yap-

rak yüzeyi mumsu yapıda olan saydam ve kütikula tabakası ile kaplıdır. Suda
çözünmeyen bu tabakanın en önemli işlevi bitkinin su kaybını önlemesidir.
� Karasal bitkilerin yapraklarında “stoma” adı verilen açıklıklar bulunur. Bu açık-

lıklardan bitkinin atmosfer ile gaz alış verişi sağlanır. Ayrıca stomalar buhar-
laşma (terleme) ile bitkinin su kaybını kontrol eder.
42. Aşağıdaki organizmalardan hangisi bitkiler � Bitkiler gerekli olan su ve mineralleri topraktan kökleri aracılığı ile alır. Bitkiyi
aleminde yer almaz? toprağa bağlayan kökler depolama organı olarak da iş görür.
A) Siyanobakteri B) Ökse otu
� Su yosunu, kara yosunu, eğrelti otu, çam, köknar, elma, orkide, mısır ve çınar
C) Çam D) Kara yosunu
bitkiler aleminde yer alan canlılara örnek olarak verilebilir.
E) Buğday
� Bitkiler tohum oluşturup oluşturmaması ve iletim demeti bulundurup bulundur-
37 D 38 D 39 E mamasına göre sınıflandırılabilirler.
148
B‹TK‹LER Örnek Sorular

43. Bitkilerin sınıflandırılmasında aşağıdakiler-
den hangisi bir kriter olarak kullanılamaz?
Tohumsuz bitkiler Tohumlu bitkiler A) Üreme şekli
B) Fotosentezde kullandığı karbon kaynağı
C) Kök yapısı
Damarsız Damarlı Açık tohumlu Kapalı tohumlu
tohumsuz bitkiler tohumsuz bitkiler bitkiler bitkiler D) İletim demetlerinin varlığı
E) Gövde yapısı
Tek çenekli Çift çenekli

bitkiler bitkiler
A) Tohumsuz Bitkiler
Tohumsuz bitkilerde üreme spor denilen yapılarla ve eşeysiz yolla gerçekleşti-
rilir. Bu bitkiler damarsız tohumsuz bitkiler ve damarlı tohumsuz bitkiler olmak üzere
iki grup altında incelenir.
1– Damarsız Tohumsuz Bitkiler

44. Bir bakteri hücresiyle bitki hücresi karşılaş-
� İletim demetleri olmayan bitkilerdir. Çiçeksiz bitkiler olup tohum oluşturamazlar.
tırıldığında, aşağıdaki özelliklerden hangisi
� Karasal ortamlarda yaşamalarına rağmen nemli bölgeleri tercih ederler. Gerçek farklılık göstermez?
Palme Yayınevi
kök, gövde ve yaprak içermezler. Ciğer otları, boynuzlu ciğer otları ve kara
A) Hücre duvarının yapısı
yosunları örnek olarak verilebilirler.
B) Oksijenli solunumda kullanılan enzimler
2– Damarlı Tohumsuz Bitkiler C) Kromozomların yapısı
� Organik ve inorganik maddelerin taşınması için özelleşmiş iletim demetlerine D) Ribozomların yapısı
sahiptirler. Kökten alınan su ve minerallerin yaprağa, yaprakta oluşan organik
E) Hücrelerin bölünme şekli
besinlerin köklere taşınması iletim demetleri ile gerçekleştirilir. Tohum oluştu- (2014 - LYS)
ramazlar ve spor oluşturarak ile ürerler.
� Bu bitkilerde yapraklar, toprak altında bulunan gövdeler tarafından oluşturulur.
Kibrit otları, at kuyrukları ve eğrelti otları en çok bilinen örnekleridir.
B) Tohumlu Bitkiler
� İletim demetleri bulunduran ve tohum oluşturan bitkilerdir. Bazıları vejetatif
(eşeysiz) yolla, birçoğu tohum yapılarıyla eşeyli ürer. Gerçek kök, gövde ve yap-
rakları bulunur. Tohumları sayesinde yeryüzünde geniş alanlara yayılma şansı
bulmuşlardır. 45. Bitkiler alemine ait olan,
� Bir tohum dıştan içe doğru tohum kabuğu, besi doku (endosperm) ve embriyo I. mısır,
kısımlarından oluşur. II. eğrelti otu,
� Tohum kabuğu, tohumun iç kısmındaki yapıları korur. Endosperm (besi doku), III. karpuz,
tohumun çimlenmesi sırasında embriyonun besin ihtiyacını karşılar. Embriyo IV. kara yosunu
ise tohumun yeni bir bitkiyi oluşturma kapasitesine sahip olan kısmıdır. To- canlılarından hangileri tohum oluşturmadan
humlu bitkiler açık tohumlu ve kapalı tohumlu olarak iki gruba ayrılırlar. ürerler?
1– Açık Tohumlu Bitkiler A) I ve II B) I ve III C) II ve III
� Gerçek çiçekleri ve tohum taslakları yoktur. Tohumları çevreleyerek kapalı tutan D) II ve IV E) III ve IV
meyve yapısını içermezler. Tohum açıkta meydana gelir. Bu nedenle açık to-
40 C 41 D 42 A
humlu olarak adlandırılırlar.
149
� Açık tohumlular odunsu bitkilerdir. Çoğunlukla ağaç ya da ağaçcık, bazıları çalı

Örnek Sorular biçimindedir. Yaprakları iğne veya pul şeklinde olup yavaş yavaş dökülürler. Bu
46. Bitkiler aleminde, nedenle her zaman yeşil renklidirler.
I. fotosentez yapabilen,
II. iletim demeti bulunduran,

Açık tohumlu bitkilerin yapraklarının iğne veya pul biçiminde olması,
gözeneklerin yaprak yüzeyinin iç kısmına yerleşmesi, yaprakların kalın bir küti-
III. tohum oluşturabilen
kula ile kaplı olması bu bitkilerin kurak ortamlara uyumunu sağlar.
tür sayılarının çoktan aza doğru sıralanışı
aşağıdakilerden hangisinde doğru olarak � Açık tohumluların en iyi bilinen grubu kozalaklı bitkilerdir. Bu bitkilerde tohum
verilmiştir?
kozalak yapraklarının altında açıkta bulunur. Kozalak pulları açılınca tohumlar
yere düşer. Tohumların çimlenmesiyle yeni bitkiler oluşur. Çam, ardıç, ladin,
C) II - I - III D) II - III - I köknar, sedir ve servi kozalaklı bitkilerdir. Sekoya ve ginkgo ise diğer açık to-
E) III - II - I humlu bitki örnekleridir.
2– Kapalı Tohumlu Bitkiler

� Tohumları bir meyve ya da bir meyve yaprağı içinde gelişir. Kapalı tohumlu
bitkiler tek veya çok yıllık; otsu veya odunsu gövdeli olabilirler.
47.
Canlı Çekirdek Hücre Beslenme
� Üreme organı çiçektir. Çiçekleri dıştan içe doğru yeşil renkli çanak yaprak, farklı
çeşidi sayısı biçimi
renklerdeki taç yaprak, erkek organ ve dişi organdan oluşur.
X Var Çok Ototrof
Y Var Tek Ototrof
Taç yaprak
n
ga
Palme Yayınevi
Z Yok Tek Heterotrof Tepecik

or
Diş
k Başçık
ke
io
Yukarıdaki tabloya göre X, Y ve Z canlıları Dişicik
Er
rga
Sapçık borusu
n
ile ilgili, Yumurtalık
I. X canlısı kloroplast içerir.
II. Y canlısının DNA'sı çekirdek zarı ile çevri-

lidir.
III. Z canlısı protista alemine ait olabilir.
Çanak
Tohum tasla€› yaprak
Tam bir çiçeğin yapısı
� Dişi organ, erkek organ, taç yaprak ve çanak yaprağı beraber bulunduran çi-
48. Aşağıdaki olaylardan hangisinin gerçekleş-
çeklere tam çiçek denir. Bu yapılardan bir tanesi eksik olan çiçeklere ise eksik
mesi, bir bitkinin çiçekli bitki olduğuna ka-
çiçek adı verilir.
rar vermesi için kullanılabilir?
A) Fotosentez yapması � Çanak yapraklar yeşil renkli olup fotosentez yaparlar. Taç yapraklar ise farklı
renklerde olup, böceklerin ilgisini çekerek tozlaşma olayına yardımcı olurlar.
B) Solunum yapması
C) Meyve oluşturması � Bir çiçeğin erkek organında polen (çiçek tozu) dişi organında ise yumurta üre-
tilir. Polenlerin erkek organın başçığından dişi organın tepeciğine su, rüzgâr,
D) Dişi ve erkek üreme hücresi oluşturması
böcek ve kuş gibi çeşitli aracılarla taşınmasına tozlaşma adı verilir. Tozlaşma-
E) Döllenmeyle zigotun oluşması
nın ardından döllenme olayı gerçekleşir. Döllenme sonucunda tohum taslağı
(2010 - YGS) tohumu, yumurtalık ise gelişerek meyveyi oluşturur.
43 B 44 B 45 D � Tohumlu bitkiler embriyodaki çenek sayısına göre tek çenekli ve çift çenekli
150
bitkiler olmak üzere ikiye ayrılır.

Örnek Sorular
� Tek çenekli bitkilerin embriyosunda tek çenek bulunur. Genellikle tek yıllık
olup otsu gövdeye sahiptirler. Buğday, mısır, arpa, zambak, lale gibi tek yıllık 49. Mantarlar aleminde bulunan canlılar,
ve otsu gövdeli bitkiler örnek olarak verilebilir. Palmiye ağaçları ise tek çenekli I. glikozun fazlasının glikojen olarak depola-
olmasına rağmen çok yıllıktır. ma,
II. kitin yapılı hücre duvarına sahip olma,

� Çift çenekli bitkilerin embriyosunda iki tane çenek bulunur. Otsu ve odunsu
III. kalıtım materyalinin çekirdekte bulunması
gövdeye sahip türleri bulunur. Mercimek, fasulye, yer fıstığı ve kekik gibi bitkiler
tek yıllık otsu gövdeli; elma, kiraz, ceviz, kayısı ve armut gibi bitkiler ise çok yıllık özelliklerinden hangileri ile hayvanlar ale-
odunsu gövdeli bitkilere örnek olarak verilebilir. minde bulunan canlılara benzerler?

5. MANTARLAR ÂLEMİ
� Ökaryot olup çoğu çok hücrelidir. Bira mayası gibi bazı türleri tek hücrelidir.
� Kloroplast içermediklerinden fotosentez yapamazlar. Parazit ya da saprofit (ay-
rıştırıcı) olarak yaşayan heterotrof canlılardır.
� Saprofit mantarlar, hücre dışına enzim salgılayarak organik atıkları inorganik

maddelere dönüştürerek madde döngülerinde önemli rol oynarlar.

Hücre duvarları vardır. Bu yapı bitkilerdeki gibi selüloz yapılı değildir.
Kitin adı verilen bir polisakkaritten oluşur.
50. Bir hücrenin bakteri, mantar veya bitki hüc-
resi olduğuna karar vermede aşağıdakiler-
Palme Yayınevi

Mantarlar ; bakteri ve hayvanlar gibi glikozun fazlasını glikojen olarak den hangisinin kullanılması yeterlidir?
depolarlar. A) Hücre duvarının kimyasal içeriğinin sap-

tanması
B) Ribozomun varlığının saptanması

� Bir hücreli mayalar hariç, mantarların vücutları hif olarak adlandırılan ince ip-
C) Endoplazmik retikulumun varlığının sap-
likçiklerden oluşur. Hifler birbiri içinde dallanıp birleşerek miselyum yapılarını
tanması
meydana getirir. Miselyumlar mantarın toprağa tutunmasını sağladığı gibi bes-
D) Golgi cisimciğinin varlığının saptanması
lenmesine yardımcı olur. Miselyumdan dışarı salgılanan enzimler polimer besin-
E) Çekirdeğin varlığının saptanması
lerin sindirilmesini sağlar. Oluşan monomerler miselyumlar yardımıyla emilerek
(2017 - YGS)
alınır.
Hif
51. Farklı alemlerde bulunan canlıların hücre

duvarında bulunan molekül çeşitleri ile ilgili,
I. bakteri → peptidoglikan,
II. mantar → kitin,
III. bitki → selüloz
Miselyum
� Genellikle hem eşeyli hem de eşeysiz üreme görülür. Bazı türleri sadece eşeysiz
ürerken, bazı türleri sadece eşeyli ürer. 46 A 47 B 48 C
151
� Mantarlar mitoz ya da mayoz bölünme yoluyla üretilen sporları salarak ürerler.

Örnek Sorular Çok fazla miktarda üretilen sporlar rüzgâr ve su gibi faktörlerle taşınır. Uygun
52. Liken birliği ile ilgili, ortamlara yerleşen sporlar çimlenerek miselyumları oluşturur. Bu özellikleri sa-
I. Mantar ve algler arasında kurulan kom- yesinde mantarlar geniş alanlara yayılma şansı bulmuşlardır.
mensal bir birlikteliktir.
� Bazı mantarlarda tomurcuklanma ile eşeysiz üreme görülür.
II. Alg fotosentez için gerekli olan su ve bazı
mineralleri mantardan alır. � Mantarlar hareketsiz olmalarından dolayı bitkilere benzerlik gösterse de aşağıda
verilen özelliklerden dolayı bitkilerden ayrıt edilirler:
III. Birliğin bozulması mantarı olumlu, algi
olumsuz etkiler. • Hücre duvarlarında selüloz bulunmaması
ifadelerinden hangileri doğrudur? • Kök, gövde ve yaprak gibi yapısal formlarının bulunmaması
• Kloroplast organelini bulundurmamaları
• Tüketici organizmalar olmaları

Likenler ve mikorizalar mantarların oluşturduğu simbiyotik birliktelikle-
re örnek olarak verilebilir.
53. Tabloda K ve L canlılarına ait bazı özellikler ve-
rilmiştir. � Likenler mantar hiflerinin oluşturduğu bir ağın içinde tutulan, milyonlarca fo-
tosentetik mikroorganizmanın oluşturduğu mutualistik bir birliktir. Alg fotosen-
ÖZELLİK K Canlısı L Canlısı
tez ile ürettiği besinlerin bir kısmını mantara vererek ona besin sağlar. Mantar
Plazmit + –
oluşturduğu yoğun hif tabakası ile algin korunmasını sağlar. Aynı zamanda alg
Fotosentez yapma – +
fotosentez için gerekli olan su ve bazı mineralleri mantardan alır.
Palme Yayınevi
Oksijenli solunum yapma + +

Fermantasyon yapma + – � Mikorizalar bitki kökleri ve mantarların oluşturduğu mutualistik birliklerdir.
Endospor oluşturma + – Mantar kökleri anlamına gelen Mycorrhizae kelimesi, bitkilerin kök hücreleri
Mitokondri – + ile mantar hiflerinin oluşturuğu yapıyı ifade eder. Mikorizayı oluşturan hiflerden
meydana gelen miselyumun uzantıları, bitki köklerinin emici yüzey alanını bü-
(Tabloda "+" işareti özelliğin bulunduğunu, "-"
işareti ise özelliğin bulunmadığını göstermek-
yük ölçüde artırır. Topraktan daha fazla su ve mineral alan bitkilerin büyüme
tedir.) hızı artar. Bitkiler ürettikleri organik besinlerin bir kısmını mantarlar ile paylaşır.
Böylece iki canlı karşılıklı olarak yarar sağlamış olur.
Buna göre, bu canlılarla ilgili aşağıdaki eş-
leştirmelerden hangisi doğru olabilir? 6. HAYVANLAR ALEMİ
K L � Hayvanlar alemi büyük bir çeşitlilik gösterir. Ökaryot çok hücreli ve heterotrof
A) Maya mantarı Bakteri canlılardır. Hücre duvarları yoktur. Farklı özelliklere sahip olsalarda, tüm hay-
B) Alg Küf mantarı vanlarda beslenme, solunum, hareket, dolaşım, boşaltım, tepki ve üreme gibi
C) Bakteri Maya mantarı fonksiyonlar gerçekleşir.
D) Küf mantarı Arke
� Hayvanlar vücutlarının oluşma düzenleri, vücut simetrileri, segmentli yapıları ve
E) Bakteri Alg
vücut boşlukları gibi bazı özelliklerine göre sınıflandırılabilir.
(2016 - LYS)
� Hayvanlar alemi daha önce belirttiğimiz kriterlere bağlı olarak omurgasız ve
omurgalı olmak üzere iki ana grupta incelenir.
54. Aşağıdaki organizmalardan hangisi diğerle- A. OMURGASIZ HAYVANLAR

rinden farklı bir alemde bulunur?
� Hayvanlar aleminin tür çeşitliliği ve sayı bakımından en geniş kısmı omurgasız
A) Kara yosunu B) Eğrelti otu
hayvanlardan oluşur. Vücutlarının sırt kısmında omurgası olmayan canlılardır.
C) Bira mayası D) Elma
E) Çam � Bazıları suda, bazıları karada yaşamaya uyum sağlamıştır. Sinir sistemi olan
türlerinde sinir şeridi karın kısmındadır.
49 C 50 A 51 E
152
� Çoğunlukla eşeyli, bazı türlerinde tomurcuklanma ve rejenerasyonla eşeysiz

üreme görülür. Örnek Sorular
� Hücre özelleşmesinde ve sistemsel özelliklerinde bazı farklar bulunur. 55. Aşağıdaki canlı gruplarından hangisinin
içerdiği tür sayısı diğerlerinden fazladır?
� Omurgasız hayvanların sınıflandırılması aşağıdaki tabloda verilmiştir.
A) Omurgasızlar
OMURGASIZ HAYVANLAR B) Derisi dikenliler
C) Böcekler
Sölenterler Solucanlar Yumuşakçalar D) Halkalı solucanlar

Süngerler Eklem bacaklılar Derisi dikenliler
E) Yumuşakçalar
• Yassı solucanlar • Kabuklular
• Yuvarlak solucanlar • Araknidler
• Halkalı solucanlar • Çok ayaklılar
• Böcekler
1. Süngerler
� Çoğu denizlerde, çok az bir kısmı tatlı sularda yaşayan canlılardır.
� Belirgin bir simetrileri yoktur. Sinir ya da kas gibi özelleşmiş hücreleri yoktur.
Dokulaşma görülmez. 56.
I Monomer II
İnorganik
� Vücutlarında çok sayıda por adı verilen açıklıklar bulunur. Porlardan giren suyun organik ATP
madde
madde
içindeki besinler, vücut hücreleri tarafından alınarak sindirilir. Ayrıca gaz alış
III
verişi ve boşaltım vücuda giren suyla hücreler arasında difüzyon ile gerçekleşir.
Palme Yayınevi
� Kalsiyum karbonat gibi inorganik ya da spongin gibi organik maddelerden olu- Polimer
organik
şan bir iç iskeletleri vardır. madde
� Eşeyli ve eşeysiz çoğalabilirler. Basit yapılı olduklarından rejenerasyon yetenek- Yukarıdaki dönüşüm olaylarından hangileri
leri fazladır. tüm canlılarda ortak olarak gerçekleşir?
� Banyo süngeri, fıçı süngeri, kalkerli süngerler, vazo süngeri ve cam süngeri gibi A) Yalnız II B) I ve II C) I ve III
örnekleri bulunur. D) II ve III E) I, II ve III
2. Sölenterler
� Çoğu denizlerde yaşayan, on binin üzerinde türe sahiptir.
� Dokulaşma görülür. En basit formda kas ve sinire bu grupta rastlanır.
� Tentakül adı verilen uzantılarıyla besinlerini yakalar ve hareket ederler.
� Genellikle polip ve medüz olmak üzere iki formu bulunur. Polipler genellikle
hareketsiz olup denizlerin dip kısımlarında sabit olarak yaşarlar. Hidralar, mer-
canlar ve deniz şakayıkları polip formunun örnekleridir. Medüz formu serbest 57. Hayvanlar aleminde yer alan tüm canlılarda,
yüzücüdür yani hareketlidir. Deniz anaları yüzücü medüz örneğidir. I. besinleri dış ortamdan hazır olarak alma,
� Solunum, boşaltım ve dolaşım organları bulunmaz. Sölenterlerin hücrelerinin II. çevreden gelen uyarılara tepki gösterme,
çoğu suyla doğrudan temas halinde olduğu için her türlü madde alış verişi vücut III. ağızla başlayıp anüsle sonlanan iki ucu
yüzeyi aracılığı ile difüzyonla gerçekleşir. açık sindirim kanalına sahip olma
� Eşeyli ve eşeysiz üreme görülür. Eşeysiz üreme tomurcuklanarak gerçekleşir. özelliklerinden hangileri ortak değildir?
� Hidra, deniz anası, deniz şakayığı ve mercanlar bu grubun bazı örnekleridir. A) Yalnız II B) Yalnız III C) I ve II
Sölenterlerin bazıları avcılardan korunmak, avlanmak, diğer canlılarla
ilişki kurmak gibi nedenlerle su tarafından daha az soğurulan mavi renkli bir ışık
52 B 53 E 54 C
çıkarır. Bu duruma biyolüminesans adı verilir.
153
Örnek Sorular
58. Toprak solucanı ile ilgili aşağıdaki bilgiler-
A) İki ucu açık sindirim sistemi bulunur.
B) Tamamı ayrı eşeylidir.
C) Rejenerasyon yeteneği fazladır.
D) Gaz alış verişlerini derileri ile gerçekleştirir-

ler. Deniz şakayığı Deniz anası
E) Kapalı dolaşım sistemine sahiptirler. 3. Solucanlar
� Bu gruptaki canlılar yassı, yuvarlak ve halkalı solucanlar olmak üzere üç alt
gruba ayrılır.
a. Yassı solucanlar
� Yumuşak, ince ve yassı bir vücut yapıları vardır.
� Tatlı su, deniz ve rutubetli topraklarda yaşarlar. Büyük bir kısmı ise insan ve
diğer hayvanlarda parazit olarak yaşar.
� Bilateral simetriye sahiptirler.
59. Hermafrodit yapıda olan bir canlı türünde, � Yassı solucanlarda gaz değişimi ve dolaşım için özelleşmiş organlar yoktur.
I. rejenerasyonla, Madde iletimi difüzyon ile sağlanır.
� Eşeyli ve eşeysiz üreme görülür. Bir çok türünde hem erkek hem dişi üreme
II. kendi kendini dölleme,
Palme Yayınevi
organı aynı birey üzerinde bulunur. Bu tip canlılara hermafrodit canlı adı verilir.
III. karşılıklı döllenme
� Planarya, karaciğer kelebekleri, şeritler ve tenyalar bu grubun örnekleridir.
üreme biçimlerinde oluşan varyasyonun az-
dan çoğa doğru sıralanışı aşağıdakilerden
Merkezi sinir sistemi ve özelleşmiş bir boşaltım organının bulunduğu ilk
hangisinde verilmiştir? hayvan grubu yassı solucanlardır.
A) I - II - III B) I - III - II b. Yuvarlak solucanlar:

C) II - I - III D) III - I - II � Vücut yüzeyleri yumuşak ve esnek olup segment içermezler. Nemli topraklarda,
E) III - II - I tatlı sularda ve denizlerde yaşarlar. Çoğu insan ve hayvanlarda parazit olarak
yaşar. Bazıları ise ayrıştırıcıdır. Genelde ayrı eşeylidirler. Çoğunda eşeyli üreme
görülür. Bağırsak solucanı (ascaris), tirişin, kancalı kurt bu grubun örnekleridir.
Ağız ile başlayıp anüs ile biten iki ucu açık sindirim sistemi ilk kez yuvar-
lak solucanlarda görülür.
c. Halkalı solucanlar:
� Bir seri kaynaşmış halkayı andıran segmentli vücut şekli bu canlıların en belirgin
özelliğidir. Çoğu tatlı sularda, denizlerde ve nemli topraklarda yaşarlar. Toprağın
60. Toprak solucanlarının yağmurlu havalarda
havalandırılmasında ve organik atıkların parçalanmasında görev alırlar.
toprağın üstüne çıkması,
� Genelde deri solunumu yaparlar. Suda yaşayanlarında solungaç solunumu gö-
I. derilerini nemli tutmaya çalışma,
rülür.
II. daha fazla besin bulmaya çalışma,
� Çoğu hermafrodittir. Rejenerasyon yetenekleri gelişmiş olup eşeysiz olarak da
III. toprakta yeterince oksijenin kalmaması üreyebilirler.
durumlarından hangileri ile açıklanabilir?
Omurgasız hayvanların bazılarında dolaşım sistemi bulunmazken ba-
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III zılarında ise açık dolaşım görülür. Halkalı solucanlarda gelişmiş bir özellik olan
D) I ve II E) II ve III kapalı dolaşım görülür.
55 A 56 D 57 B � Toprak solucanı, poliket, yılbaşı ağacı solucanı ve sülükler bu grubun örnekle-

ridir.
154
Örnek Sorular
61. Aşağıdaki organizmalardan hangisi omur-
gasız hayvanlara örnek olarak verilemez?
A) Deniz anası B) Planarya
C) Arı D) Kirpi
E) Ahtapot
Sülük Toprak solucanı
4. Yumuşakçalar
� Vücutları yumuşak ve çoğunlukla kabukludur.
� Çoğu denizlerde bazıları tatlı sularda ve karada yaşar.
� Bilateral simetri görülür. 62. Omurgasızlar grubunda bulunan tüm canlı-
� Ağızlarında besinlerin parçalanmasını sağlayan diş benzeri yapılar (radula) bu- larda,
lunur. Glikoz miktarı Selüloz miktarı
� Yumuşak vücutlu olmalarına rağmen çoğu kalsiyum karbonattan yapılan kabuk

ile korunur.
� Eşeyli üreme görülür. Suda yaşayanların solunum organı solungaçlardır.
� Ahtapot, midye, istiridye, mürekkep balığı, salyangoz ve kiton bu grubun örnek- I Laktik asit II
Glikoz
miktarı miktarı
leridir.
Glikoz miktarı
Palme Yayınevi
Glikojen
III
miktarı
Midye grafiklerindeki metabolik olaylardan hangi-

Ahtapot leri ortak olarak gerçekleşir?

5. Eklem Bacaklılar
� Dünyada yaşayan hayvan türleri içinde en büyük canlı grubudur. Bilenen her üç
organizmadan ikisi bu gruba aittir. Tür çeşitliliği, yayılış ve sayıları düşünüldü-
ğünde tüm hayvan şubeleri içerisinde en başarılı grup olarak kabul edilir.
� Kitin ve proteinden oluşmuş bir dış iskeletleri vardır.
� Embriyonik dönemde başkalaşım (metamorfoz) ve ergin dönemde deri değiş-
tirme görülür.
� Sahip oldukları çizgili kaslar hızlı hareket etmelerini sağlar.
� Açık dolaşım sistemine sahiptirler. Bilateral simetri görülür. Ayrı eşeyli canlılardır. 63. Omurgasız hayvanlarda aşağıdaki olaylar-
dan hangisini gerçekleştiren bir tür bulun-
� Merkezileşmiş bir sinir sistemleri vardır. Segmentli bir yapıları vardır. Vücutları
maz?
baş, göğüs ve karın olmak üzere üç bölgeden oluşur.
A) Parazit beslenen
� Solunum organı olarak trake, solungaç ya da kitapsı akciğer içerirler. Özelleş-
miş boşaltım organları bulunur. B) Kendini dölleyen
� Kabuklular, araknidler (örümcekgiller), çok ayaklılar ve böcekler şeklinde grup- C) Başkalaşım geçiren
lara ayrılırlar. D) Eşeyli üreyen

a. Kabuklular: E) Kemosentez yapan
� Çoğu tatlı su ve denizlerde yaşarlar.
� Vücutlarının dışında sert bir kabuk bulunur. 58 B 59 A 60 C
155
� Vücutları iki ya da üç bölgeye ayrılmıştır. Başlarında iki çift anten bulunur.

Örnek Sorular � Solungaç solunumu yaparlar.
64. Böceklerin kanında, � Yengeç, istakoz, tesbih böceği, su piresi, kerevit ve karidesler bu grubun ör-
I. metabolik atıklar,
nekleridir.
b. Araknidler (Örümcekgiller):
II. solunum pigmenti,
� Çoğu karada yaşasa da, sularda yaşayan türleri vardır.
III. besin monomerleri
� Baş ve göğüs bölgesi kaynaşmıştır. Dört çift bacak içermesiyle diğer eklem
moleküllerinden hangileri bulunamaz? bacaklılardan ayrılır.
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II � Örümceklerin solunum organı kitapsı akciğerdir.
D) I ve III E) II ve III � Bazıları ördükleri ipek ağ sayesinde uçan böcekleri yakalarlar.
� Örümcek, akrep, uyuz böceği, tarantula, akarlar ve kene bu grubun örnekleridir.
c. Çok ayaklılar:
� Genellikle karasal ortamlarda yaşarlar.
� Vücutları uzun ve bölmelidir. Her bölmede ayak bulunur. Çiyanlarda her böl-
mede bir çift, kırkayakta ise iki çift ayak vardır.
65. � Kırkayaklar çürümekte olan yaprak ve diğer bitkisel maddelerle beslenirler. Çi-
yanlar ise ürettikleri zehirleri avlarını felç etmede ve savunmada kullanırlar.
� Kırkayak ve çiyan bu grubun örnekleridir.
d. Böcekler:
� Hemen her çeşit karasal habitatta ve tatlı sularda yaşarlar. Diğer tüm canlı grup-
Palme Yayınevi
larının sahip olduğu toplam tür sayısından daha fazla sayıda türe sahiptirler.
Yukarıda verilen organizmada aşağıdaki
� Vücutları baş, göğüs ve karın olmak üzere üç bölümden oluşur. Kanat, hay-
özelliklerden hangisi görülemez?
vanlar alemi içerisinde ilk defa böceklerde görülür. Uçma böceklerin en önemli
A) Kitin yapılı dış iskelet
özelliklerinden biridir.
B) Eşeyli üreme
� Genellikle iki çift kanatları ve üç çift bacakları bulunur. Baş bölgesinde ise bir
C) Trake solunumu
çift anten vardır.
D) Ürik asit atılımı
� Trake solunumu yaparlar. Açık dolaşım sistemine sahiptirler.
E) Kapalı dolaşım
� Kitin ve proteinden oluşmuş bir dış iskeletleri vardır.
� Amonyağı ürik asite çevirerek vücutlarından uzaklaştırırlar.
� Genellikle eşeyli olarak ürerler ve gelişimleri sırasında başkalaşım geçirirler.
Böceklerde solunum gazlarının taşınımı kitinden yapılan trake boruları

ile gerçekleştirilir. Kanlarında solunum gazı ve pigmenti bulunmaz. Kanları solu-
66. Aşağıdaki özelliklerden hangisi eklem ba- num pigmenti içermediğinden renksizdir.
caklı hayvanlar arasında yalnızca böceklere
özgüdür? � Bit, sinek, karınca, kelebek, çekirge, arı ve pire bu grubun örnekleridir.
A) Açık dolaşım sistemine sahip olma
B) Solunumun trakelerle gerçekleştirilmesi
C) Kitin içerikli dış iskelete sahip olma
D) Baş bölgesinde anten bulunması
E) Göğüs bölgesinde üç çift bacağın bulun-

ması
(2015 - LYS)
61 D 62 B 63 E Uğur böceği Çekirge
156
6. Derisi Dikenliler
Örnek Sorular
� Tamamı denizlerde yaşarlar.
67. Aşağıdakilerden hangisi hayvanların hepsi-
� Kalker plakçıklarından oluşan bir iç iskeletleri vardır. Bu yapının üzerinde dikensi
nin ortak özelliğidir?
çıkıntılar bulunur.
A) Sinir sistemine sahip olmaları
� Eşeyli ve eşeysiz üreme görülür. Rejenerasyon yetenekleri gelişmiştir.
B) Bilateral (iki taraflı) simetriye sahip olmaları
� Solungaç solunumu yaparlar.
C) Ökaryot canlılar olmaları
� Deniz yıldızı, deniz kestanesi, deniz hıyarı, yılan yıldızı, deniz lalesi ve deniz
D) Sindirim kanalına sahip olmaları
zambağı bu grubun örnekleridir.
E) Baş bölgesine sahip olmaları
(2017 - LYS)
Deniz yıldızı Deniz kestanesi

Yılan yıldızı Altın
Tüytüy yıldızı
yıldızı Deniz hıyarı
B. OMURGALILAR
68. Hayvanlar aleminde yer alan en basit (X) ve
� Bilateral simetriye sahip canlılardır.
Palme Yayınevi
en gelişmiş (Y) canlı sınıfları aşağıdakiler-
� Tamamında iç iskelet ve kapalı dolaşım sistemi bulunur.
� Sinir sistemleri merkezileşmiş olup kafatası içinde korunan gelişmiş bir beyinleri
vardır. X Y
� Solunum pigmenti hemoglobin alyuvarlarının içinde olup, kanları kırmızı renkli- A) Balık Memeli
dir.
B) Sölentere Amphibiler
� Boşaltım organları böbrek, boşaltım atıkları amonyak, üre veya ürik asittir.
� Vücutlarının sırt kısmında omurlardan yaplımış bir omurga ve omurganın içinde C) Sünger Memeli
de sinir şeridi bulunur. D) Böcek Kuş

E) Sünger Derisi dikenli
� Dünya üzerindeki tüm ekosistemlerde bireysel olarak veya topluluklar halinde
yaşarlar.
� Kalp yapıları balıklardan memelilere doğru gidildikçe gelişir. Kalpleri en az iki,

en çok dört odacıklıdır.
� Çoğunun gövdelerine bağlı iki çift üyesi vardır. Üyeler uçma, yürüme ve yüzme
gibi işlevler için farklılaşmıştır.
� Sindirim sistemleri farklı işlevleri üstlenen özelleşmiş bölgelere ayrılır. Besinlerini

katı parçalar halinde alarak sindirirler (Holozoik beslenme).
69. Omurgalı hayvanların tamamında aşağıdaki
� Tamamında eşeyli üreme görülür ve ayrı eşeylidirler. özelliklerden hangisi ortak değildir?
� Hareketlerini çizgili kaslarla sağlarlar. A) İdrarın böbreklerde oluşturulması
� Balıklar, iki yaşamlılar, sürüngenler, kuşlar ve memeliler olmak üzere beş farklı B) Kapalı dolaşım sisteminin bulunması
sınıfta incelenirler. C) Solunum pigmentinin alyuvarda bulunması
D) Döllenmenin dişi bireyde gerçekleşmesi

Omurgalı Hayvanlar
E) İç iskeletin bulunması
Balıklar İki yaşamlılar Sürüngenler Kuşlar Memeliler 64 B 65 E 66 E
157
1. Balıklar
Örnek Sorular � Denizlerde ve tatlı sularda yaşayan omurgalı hayvanlardır.
70. Balıklar ve sürüngenlerde aşağıdaki özellik- � Solungaç solunumu yaparlar. Çoğunun vücut yüzeyi pullarla kaplıdır. Genellikle
lerden hangisi ortaktır? yüzgeç bulundururlar.
A) Dış gelişme � Kalpleri bir kulakçık ve bir karıncık olmak üzere iki odacıklıdır. Kalplerinde sa-
dece oksijence fakir kan bulunur.
B) Üç odacıklı kalp
� Soğukkanlı canlılardır. Temel azotlu atıkları amonyaktır (NH3).
C) Solungaç solunumu
� Genellikle dış döllenme dış gelişme görülür. Kıkırdaklı balıklarda ise iç döllenme
D) Ürik asit atılımı gerçekleşir.
E) Yumurtalarını suya bırakma � Kıkırdaklı ve kemikli balıklar olmak üzere iki grupta incelenir.Kıkırdaklı balıklarda
iç iskelet kıkırdak; kemikli balıklarda ise iç iskelet kemikten yapılmıştır.
� Vatoz, köpek balığı, çekiç balığı kıkırdaklı; hamsi, alabalık, levrek ve ton balığı
kemikli balıklara örnek olarak verilebilir.
2. İki Yaşamlılar
71. Aşağıda bazı canlıların birlikte bulundukları sı-
nıflandırılma birimleri verilmiştir. � Hem karada hem de suda yaşarlar. Bu nedenle bu canlılara iki yaşamlı anlamına
gelen "amphibia" adı verilir.
Balıklar
� Bir çoğu gelişimleri sırasında metamorfoz (başkalaşım) geçirirler. Embriyonik
Amphibiler
gelişimlerini tamamlamadan yumurtadan çıkan yavrular (larva), metamorfoz ge-
X Y Sürüngenler çirip ergin kurbağalara dönüşürler.
Kuşlar
Palme Yayınevi
Larva metamorfoz Ergin

Memeliler
(iribaş) (kurbağa)
Buna göre X ve Y basamakları aşağıdakiler-
den hangisinde doğru olarak eşleştirilmiş- � Yaşamları boyunca üç tip solunum organı görülür. Larvaları solungaç, erginleri
tir? deri ve akciğer solunumu yapar.
X Y � Derileri ince ve nemlidir. Böylece solunum gazlarının difüzyonu kolaylaşır. Deri
A) Cins Tür altındaki bezlerden sürekli salgılanan mukus derinin nemli kalmasını sağlar.
B) Alem Şube

Ergin kurbağaların akciğerleri basit yapılıdır. Bu nedenle gaz alış verişi-
C) Tür Alem
ne deri yardım eder.
D) Sınıf Takım
E) Şube Familya � Kalpleri iki kulakçık ve bir karıncık olmak üzere üç odacıklıdır. Karıncıkta karışık
kan bulunduğundan vücutlarına karışık kan gönderilir.
� Soğukkanlı canlılardır. Kış uykusuna yatarlar. Amonyağı üreye çevirerek vücut-
larından uzaklaştırırlar.
� Genelde dış döllenme ve dış gelişme görülür.
72. Hayvanlar aleminin omurgalılar şubesinde
� Semender, ağaç kurbağası, yılan balığı semenderi, kuyruksuz kurbağalar ve
yer alan kurbağalarda aşağıdaki özellikler-
yeşil kara kurbağası bu grubun örnekleridir.
den hangisi bulunmaz?
3. Sürüngenler
A) Dış döllenme
B) Akciğer solunumu
� Karasal hayata uyum sağlayan ilk omurgalı grubudur.
C) Başkalaşım geçirme
� Genelde karada yaşayan canlılardır. Sıcak ve ılıman iklimde yaşarlar.
D) Dış iskelet
� Vücutları keratinden yapılmış pullarla ve kemiksi plakalarla kaplıdır. Bu nedenle
deri solunumu görülmez. Akciğer solunumu yaparlar.
E) Kış uykusuna yatma
� Kalpleri iki kulakçık ve bir karıncık olmak üzere üç odacıktan oluşur. Kurbağa-
lardan farklı olarak karıncıkta yarım perde bulunur. Bu yapı oksijence zengin ve
67 C 68 C 69 D
oksijence fakir kanın karışmasını engellemez. Vücutlarında karışık kan bulunur.
158
� Timsahlarda kalp dört odacıklı olduğundan, kalpte oksijence zengin ve oksi-

jence fakir kan karışmaz. Örnek Sorular
� Soğukkanlı hayvanlardır. Kış uykusuna yatarlar. Temel azotlu atıkları ürik asittir. 73. Aşağıdakilerden hangisi, kuşlarda uçmayı
sağlamak için vücut ağırlığını azaltmaya

Amonyağın üre ya da ürik asite dönüştürülerek vücuttan atılması su yardımcı özelliklerden biri değildir?
kaybını azaltan bir adaptasyondur. A) Kemiklerinin içinin boş olması
B) İdrar keselerinin olmaması

� Ayrı eşeylidirler. Genelde iç döllenme ve dış gelişme görülür. Yavru bakımı yoktur.
C) Dişlerinin olmaması

Kertenkele ve yılanlarda pullu deri, büyümeyi engellediği için zaman D) İç organlar arasında hava keselerinin bu-
zaman değiştirilir. Bu olayı deri (gömlek) değişimi denir. lunması
E) Alyuvarlarının çekirdekli olması

� Kertenkele, timsah, bukalemun, geko, kaplumbağa, ve yılan bu grubun örnek-
(2014 - YGS)
leridir.
4. Kuşlar
� Karasal omurgalıların en büyük grubudur. Çoğu türü uçma yeteneğine sahiptir.
� Akciğer solunumu yaparlar. Akciğerlere bağlı hava keseleri gaz alış verişini daha 74. – Vücudu kıllarla kaplı olan
verimli hale getirirler. – Yavrularını emziren
� Kemiklerinin ince ve içlerinin boş olması iskeletlerinin hafif olmasını sağlar ve – Olgunlaşmış alyuvarları çekirdeksiz olan
uçmayı kolaylaştırır. Vücutları keratin yapılı tüy ve teleklerle örtülüdür.
hayvanlarının tümünün toplandığı sınıflan-
� Kuşların vücudunda tüyler (hav tüyü) ısı yalıtımını sağlarken, kanatlarında bulu- dırma basamağı aşağıdakilerden hangisidir?
nan nispeten daha büyük tüyler (telek tüy) uçmalarına yardımcı olur.
Palme Yayınevi
A) Tür B) Cins C) Familya
� Kalpleri iki kulakçık ve iki karıncık olmak üzere dört odacıktan oluşur. Kalple-
D) Takım E) Sınıf
rinde ve vücutlarında oksijence zengin ve fakir kan ayrı ayrı dolaşır.
(1995 - ÖSS)
� Sıcakkanlı canlılardır. Vücut ısılarını ayarlayabilirler.
� Temel azotlu atıkları ürik asittir. İdrar keseleri yoktur.
� Ayrı eşeylidirler. Üreme döneminde kur yapma davranışları görülür.
� İç döllenme ve dış gelişme görülür. Yavru bakımı gelişmiştir. 75. – Boşaltım maddeleri ürik asittir.
� Ağızlarında diş yoktur. Mekanik sindirim taşlıkta gerçekleşir. – Sıcakkanlı canlılardır.
� Penguen, devekuşu, kivi, emu ve tavuk uçamayan kuşlara; kaz, serçe, kartal, – Kalpleri dört odacaklıdır.
leylek, keklik, kolibri, ördek, bülbül ve şahin uçabilen kuşlara örnek olarak veri-
– Akciğerlere bağlı hava keseleri bulunur.
lebilir.
Yukarıda özellikleri verilen omurgalı sınıfı

Balıklar, iki yaşamlılar, sürüngenler ve kuşlar sınıfında yer alan canlılarda aşağıdakilerden hangisidir?
sindirim, üreme ve boşaltım sistemlerinin dışarıya açıldığı kloak adı verilen bir A) Kuş B) Memeli C) Balık
açıklık bulunur. D) Sürüngen E) Amphibia
5. Memeliler
� Hayvanlar aleminin en gelişmiş olduğu sınıftır.
� Üyeleri uçma, yüzme, tutma, yakalama, koşma gibi fonksiyonları gerçekleştire-
bilmek için değişime uğramıştır. 76. Aşağıdaki hayvanlardan hangisi yavrularını
� Akciğer solunumu görülür. Alveol yapılı akciğer memelilere özgüdür. doğurup sütle besler?
� Vücut örtüleri kıldır. A) Kurbağa B) Penguen C) Yunus

� Kalpleri iki kulakçık ve iki karıncık olmak üzere dört odacıktan oluşur. Kalple- D) Timsah E) Leylek
rinde ve vücutlarında oksijence zengin ve fakir kan ayrı ayrı dolaşır. (2017 - YGS)
� Sıcakkanlı canlılardır. Vücut ısılarını ayarlayabilirler.
� Temel azotlu atıkları üredir. 70 A 71 B 72 D
159
� Tamamında iç döllenme, çoğunda ise iç gelişme görülür.

Örnek Sorular
� Dişilerinde süt bezleri bulunur. Yavrularını sütle beslerler. Yavru bakımı vardır.
77. Omurgalı hayvanlara ait aşağıdaki özellik-
lerden hangisi memeliler sınıfına özgüdür?
� Ter ve yağ bezleri vardır. Kaslı diyaframa sahiptirler. Bu yapı gövdeyi karın ve
göğüs boşluğuna ayırır.
A) Kalpte temiz ve kirli kanın karışmaması
B) Sperm ve yumurtanın dişi bireyde döllen- � Olgun alyuvarlarında çekirdek bulunmaz. Böylece daha fazla hemoglobin bulun-
mesi dururlar.
C) Embriyonun plasenta ile beslenmesi
Akciğerlerinin alveollü, olgun alyuvarlarının çekirdeksiz olması solu-
D) Gaz alış verişinin akciğer ile sağlanması
num gazlarının alışverişini ve taşınımını hızlandırır. Bu nedenle metabolizmaları
E) Hemoglobinin alyuvarın içinde bulunması hızlıdır.
� Memeli hariç diğer omurgalıların olgun alyuvarları çekirdeklidir.
78. Aşağıdaki tabloda dört tane omurgalı hayvan � Ornitorenk, dikenli karınca yiyen, koala, kangru, opassum, yarasa, balina, yunus,
türünün ergin bireylerindeki bazı özelliklerin kirpi, fok, fil, maymun ve insan bu grubun bazı örnekleridir.
bulunma durumları , bulunmama durumları ise
(O) işaretleriyle gösterilmiştir.
Sindirim artıkları diğer omurgalılardaki gibi üreme hücreleri ve idrarla aynı
açıklıktan atılmaz. Dışkı sindirim kanalının sonundaki açıklıktan yani anüsten atılır.
Türler
I II III IV � Memeliler gagalı, keseli ve plasentalı olmak üzere üç grupta incelenir.
Kıl O O � O
• Gagalı memeliler: Ornitorenk ve dikenli karınca yiyen, yumurta bırakan meme-
Palme Yayınevi
Kemik yapılı iskelet � O � �

Özellik
lilerdir. Diğer memelilerden farklı olarak yumurtalarında bol miktarda besin (vitel-
Sabit vücut sıcaklığı � O � O
lus) bulundururlar. Yumurtadan çıkan yavrular meme uçları olmayan anne karnın-
Tüy � O O O
dan süt emerler.
Solungaç solunumu O � O �
Bu tablodaki bilgilere göre, aşağıdaki ifade-

• Keseli memeliler: Koala, kanguru, bandikot ve opassum bu grubun örnekleri-
lerden hangisi yanlıştır? dir. Gelişimini tamamlamadan yavru annenin karın kısmında bulunan bir keseye
A) I numaralı türün dişileri sert kabuklu yu- geçer. Bu kesedeki süt bezlerinden beslenerek gelişir. Örneğin, döllenmeden 33
murtalar üretebilir. gün sonra doğan bir kırmızı kanguru yavrusu, yaklaşık olarak bal arısı büyüklü-
B) II numaralı tür, kıkırdaklı balıklara ait olabi- ğündedir. Arka ayakları gelişmemiştir. Yavrunun ön üyeleri, üreme kanalından
lir. çıktıktan sonra sürünerek annesinin kesesine ulaşmak için yeterli güce sahiptir.
C) III numaralı türe ait bireylerin olgun alyuvar- Bu yolculuk birkaç dakika içinde tamamlanır. Kesedeki süt bezlerinden beslenen
ları çekirdeksizdir. yavru gelişimini tamamlar.
D) IV numaralı tür, kemikli balıklara ait olabilir.
• Plasentalı memeliler: Memelilerin en büyük grubudur. Embriyonik gelişimlerini
E) I ve III numaralı türler aynı sınıfa ait olabilir.
rahimde (uterusda) tamamlarlar. Anne ve embriyo arasındaki madde alış verişi
(2016 - YGS)
plasenta adı verilen bir yapı ile gerçekleşir. Yarasa, balina, yunus, fok, kirpi, fil,
79. Memeliler sınıfında bulunan canlılarda, maymun ve insan bu gruba ait örnekleridir.
I. plasenta oluşumu,
II. akciğer solunumu,
III. vücut yüzeylerinin kıllarla kaplı olması
D) I ve III E) II ve III Dikenli karınca yiyen yumurt- Keseli memelilerin en bilinen Birçok insanın balık olarak
layan bir memelidir. (Gagalı örneği kangurudur. bildiği yunuslar plasentalı me-
memeli) melidir.
73 E 74 E 75 A 76 C
160
� Aşağıdaki grafikte sıcakkanlı ve soğukkanlı hayvanların vücut sıcaklığı ile çevre

Örnek Sorular
sıcaklığı arasındaki ilişki verilmiştir.
80. Aşağıdakilerden hangisi, memeli hayvanları
diğer hayvanlardan ayıran özelliklerden biri
40 Sıcakkanlı (kuş, memeli)
değildir?
Soğukkanlı (balık, kurbağa,
sürüngen) A) İç döllenmenin görülmesi
30
Vücut sıcaklığı (°C)
B) Süt bezlerinin varlığı
20 C) Akciğerlerinde alveollerin bulunması
D) Ter bezlerinin bulunması
10 E) Olgun alyuvarlarının çekirdeksiz olması
(2014 - LYS)
0 10 20 30 40
Çevre sıcaklığı (°C)
Teknolojik Gelişmelere İlham Kaynağı Olan Canlılar 81. Omurgalı bir canlının vücut sıcaklığının çevre
sıcaklığına göre değişimi aşağıda grafikte ve-
� Doğada var olan bir çok canlı türü günümüzde kullanılan teknolojik tasarımların rilmiştir.
ortaya konulmasında ve geliştirilmesinde ilham kaynağı olmuştur. Canlılar örnek Vücut sıcaklığı
alınarak insan hayatını kolaylaştıran yeni buluşlar ve teknolojik uygulamalar ya-
pılmaktadır. Bu buluşlarla ilgili bazı örnekler aşağıda verilmiştir.
Palme Yayınevi
• Helikopter böceği (yusufçuk böceği) olarak bilinen bir böcek türü, uçuş metodu
ve denge sistemi yönüyle helikopter tasarımı için model olmuştur. Çevre sıcaklığı (°C)
• Balıkların baş ve vücut şekli taklit edilerek en düşük hava sürtünme katsayısına Bu canlıda, aşağıdaki özelliklerden hangisi
bulunamaz?
sahip otomobiller üretilmiştir. Bu şekilde %20'ye yakın yakıt tasarrufu sağlana-
A) Üç odacıklı kalp
bilmiştir.
B) Yavrularını sütle besleme
• Yunusların burun yapısı, sürtünmeyi azaltarak su ortamına çok yüksek hıza ulaş-
C) Kapalı dolaşım sistemi
mayı sağlarken; kuyruk yüzgeci ise suyun yüzeyinde itici güç oluşturan bir motor
D) Ürik asit sentezi
görevi görmektedir. Yunusların burun ve kuyruk özellikleri daha hızlı uçakların
E) İç döllenme
üretilmesine ilham kaynağı olmuştur. Yine yunuslarda var olan bazı özellikler
incelenerek günümüzde kullanılan ve sonar adı verilen ses dalgaların kullanarak
cisimlerin uzaklık ve konumlarını tespit etmeye yarayan cihaz tasarlanmıştır.
• Yarasaların çevreye yaydıkları ses dalgaları sayesinde hareket yönünün ve hızını

82. Omurgalı hayvanlarda,
belirleyebilmesi özelliği radar cihazlarının üretilmesine model olmuştur.
I. deri,
• Teleskoplara daha geniş alanların gözlenebilmesi için arıların altıgen şeklindeki II. trake,
gözlerine örnek alınarak altıgen şeklinde aynalar takılmıştır. III. solungaç,
• Karda rahatça yürüyebilen hayvanların ayak yapısına bakılarak, geniş, uzun ve IV. akciğer
yayvan kar ayakkabıları tasarlanmıştır. solunum organlarından hangileri buluna-

maz?
• Birçok alandaki arama - kurtarma çalışmalarında kullanılmak üzere; böcek gibi
uçabilen ve karınca gibi istenilen yerlere girebilen robotlar üretilmiştir.
77 C 78 E 79 E
161
VİRÜSLER
Örnek Sorular
83. Yönetici molekül olarak RNA içeren bir vi- � Latincede zehir anlamına gelen virüsler cansızlar ile canlılar arasında geçiş for-
rüsün genomunda aşağıdaki moleküllerden mu olarak kabul edilir.
hangisi bulunmaz?
� Virüsler nükleik asit (genom) ile protein kılıftan (kapsit) oluşan yapılardır.
A) Guanin B) Riboz
C) Sitozin D) Fosforik asit

E) Deoksiriboz
Baş DNA
Kuyruk
kılıfı
Kuyruk
iplikçiği
84. Virüslerle ilgili,

I. Konak hücre dışında kristal hale geçerler. Bir virüsün yapısı
II. Prokaryot hücre yapısına sahiptirler.
� Çok küçük yapıda olduklarından ışık mikroskobuyla görülemeyip ancak elekt-
III. Yönetici molekül olarak DNA ya da RNA
Palme Yayınevi
içerirler. ron mikroskobuyla görülebilirler.
yargılarından hangileri doğru değildir? � Yönetici molekül olarak DNA ya da RNA içerirler.

Aynı virüste DNA ve RNA molekülleri beraber bulunmaz.
� En basit yapılı hücreler olan prokaryot hücrelerde bulunan sitoplazma, hücre

zarı ve ribozom gibi yapılar virüslerde bulunmaz.
� Organel ve yeterli enzim sistemleri olmadığından sadece konak bir hücre içinde
üreyebilirler. Bu nedenle mecburi hücre içi parazittirler.
� Parazit bakteriler glikoz ve amino asit gibi besin monomerlerinin bulunduğu or-
tamlarda üreyebilirler. Virüsler glikoz ve amino asit gibi besin monomerlerinin
bulunduğu ortamlarda çoğalamazlar.
85. Virüslerin,
� Konak bir hücre bulamayan virüsler kristal hale geçer ve uzun zaman bu şekil-
I. Yönetici moleküllerinin bir tane olması
de kalabilirler.
II. Yeterli enzim sistemlerinin bulunmaması
III. Organellerinin bulunmaması Virüsler konak hücre dışında kristal hale geçmeleri nedeniyle cansız; mu-
tasyona uğramaları ve konak hücre içinde çoğalabilmeleri ile canlılara benzerler.
özelliklerinden hangileri, onların, canlılık
olaylarını gerçekleştirebilmek için, canlı bir � Virüsler çok hızlı mutasyona uğrarlar. Genetik yapıları ve protein kılıfları değişti-
hücre içinde bulunmalarını zorunlu kılar? ğinden virüslerle mücadele etmek zordur.
� Yaşam faaliyetlerini konak hücre içinde gerçekleştirdiklerinden ve yeterli en-
zim sistemine sahip olmadıklarından dolayı antibiyotiklerden etkilenmezler. Vi-
(1998 – ÖSS)
rüslerle karşılaşan hücrelerin salgıladığı interferonlar, virüslere karşı bağışıklık
sağlar.
80 A 81 B 82 A
162
� Virüslerin kuyruk kısmında bulunan enzimler, genomun konak hücreye aktarımı

sırasında konak hücrenin zarını eritmek için kullanılır. Örnek Sorular
86. Bir virüsün yapısında aşağıdakilerden han-
� Virüsler konak hücrelerini, hücre dışındaki reseptör proteinler ile kendi üzerin-
gisi kesin olarak bulunur?
deki proteinler arasında oluşacak anahtar–kilit benzeri etkileşimler sonucu ta-
A) Glikoliz enzimleri
nırlar.
B) Deoksiribonükleik asit
� Anahtar - kilit uyumundan dolayı virüsler genel olarak belirli bir konak hücre çe-
C) Protein kılıf
şidine özgüdür. Aşağıda bazı virüsler ve bu virüslerin konak hücreleri verilmiştir.
D) Ribozom
• Kızamık $ Deri
E) Mitokondri
• Grip $ Üst solunum yolları
• Kuduz $ Beyin ve omurilik
• HIV $ T lenfositleri
• Sarı humma $ Karaciğer
� Virüsler bulundurdukları nükleik asit çeşidine göre DNA ve RNA virüsleri olarak
ikiye ayrılır. Örneğin uçuk ve hepatit B virüsleri DNA içerir. Kızamık, grip, kuduz
ve bitki virüslerinin çoğu RNA içerir.
� HIV insanlarda AIDS hastalığına neden olan bir virüstür. Bu virüs makrofajları, B
ve T lenfositlerini etkileyerek çalışmalarını baskılar. Bu nedenle AIDS hastaları- 87. Bakteri ve virüsler için,
nın enfeksiyonlara ve kansere karşı olan duyarlılıkları artar.
Palme Yayınevi
I. prokaryot hücre yapısına sahip olma,
� Nairovirüs insanlarda kırım kongo kanamalı ateşine sebep olur. Bu virüs bağı- II. mutasyon sonucu genetik yapının değiş-
şıklık sistemine ve damar hücrelerine zarar verir, azaltır. Pıhtılaşmayı sağlayan mesi,
trombosit sayısını azalttığından kanamalara neden olur. III. ribozom organeli içerme
� Virüsler içinde çoğaldıkları konak hücre çeşidine göre hayvan virüsleri, bitki vi- özelliklerinden hangileri ortaktır?
rüsleri ve bakteriyel virüsler (bakteriyofaj) olarak gruplandırılır. A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
Virüslerin Çoğalması
� Virüsler hem ökaryot hem de prokaryot hücreleri enfekte edebilirler.
� Bakteri hücrelerinin içinde çoğalan virüslere bakteriyofaj veya kısaca faj denir.
Protein kılıf
DNA
88. HIV aşağıdaki hücrelerden hangisinin yüze-

yine tutunabilir?
Kuyruk A) Karaciğer
B) Nöron
Bakteriyofajın yapısı
C) Epitel
� Bakteriyofajların çoğalması iki şekilde gerçekleşir. Bunlar litik döngü ve lizoge-
D) Kas
nik döngüdür.
E) Lenfosit
83 E 84 B 85 E
163
a. Litik Döngü:
Örnek Sorular
� Aşağıda bir bakteriyofajın E. coli hücresi (konak hücre) içinde çoğalması şema-
89. Bir bakteriyofaj litik döngüsü sürecinde en-
tize edilmiştir.
fekte ettiği E.coli bakterisine ait olan, Bakteriyofaj
I. enzim, E.coli Faj DNA’sı
II. nükleotit, E.coli DNA’sı
III. ribozom,
1
IV. amino asit
yapılarından hangilerini kullanır? Litik Faj DNA’sı

A) I ve II B) II ve IV C) III ve IV
döngü
D) I, II ve IV E) I, II, III ve IV 4 2
90. İçinde bol miktarda glikoz ve nişasta bulunan

bir petri kabına t0 anında bir miktar virüs konul- 3
muştur.
Bu petri kabı ile ilgili, 1. Bakteriyofaj kuyruk iplikçiklerini kullanarak E.coli hücresinin dışındaki özgül
Virüs sayısı Glikoz miktarı reseptörlere bağlanır. Bakteriyofajın kuyruk kısmında bulunan enzimler konak
hücrenin zarını ve duvarını delerek DNA'sını hücre içine aktarır.
2. Konak hücreye giren bakteriyofaj DNA'sı, bakteri DNA'sını hidroliz ederek hücre yö-
Palme Yayınevi
t t netimini ele geçirir (Bazen parçalanan bakteri genomu virüs genomuna eklenebilir).
t0 t0
I II
Nişasta miktarı 3. Bakteriyofaj DNA'sı bakterinin metabolizmasını (enzim, nükleotit, amino asit,
ATP ve ribozom gibi) kullanarak önce kendini eşler, sonra protein kılıfları üretir.
4. DNA'ların protein kılıfların içine girmesi ile yeni bakteriyofajlar oluşur. Bakterinin
t hücre zarı ve duvarı parçalanır (liziz) ve oluşan yeni bakteriyofajlar serbest kalır.
t0
III
� Aşağıda radyoaktif işaretleme yöntemi ile bakteriyofajın çoğalma döngüsünün
grafiklerinden hangileri doğrudur?
takibi ile ilgili iki deney verilmiştir.
D) II ve III E) I, II ve III • Deney 1 : Protein kılıfındaki kükürt atomları radyoaktif işaretli bakteriyofaj
ile E.coli bakterisi enfekte edilmiştir. Bir süre sonra bakteri içinde radyoaktif
91. Bir bakteriyofajın hayat döngüsünde aşağı- işaretli kükürt atomlarına ranstlanmamıştır.
daki olaylardan hangisi gerçekleşmez?
• Deney 2 : DNA'sı radyoaktif fosfor işaretli bakteriyofaj ile E.coli bakterisi en-
A) Faj DNA'sının kendini eşlemesi
B) Bakterinin kalıtım materyalinin parçalanması fekte edilmiştir. Bir süre sonra bakteri içinde radyoaktif işaretli fosfor atom-
C) Protein kılıfın bakteri sitoplazmasına gir- larına rastlanmıştır.

mesi
� Bu deneylerin sonuçlarına göre bakteriyofaj üremek amacıyla enfekte ettiği bakteri
D) Bakteriye ait hücre zarı ve duvarının parça-
lanması hücresinin içine DNA molekülünü gönderir. Protein kılıf hücre dışında kalır.
E) Faj DNA'sına göre protein kılıfın sentezlen-
mesi
Hücreyi parçalayan litik döngünün tersine, lizogenik döngü faj genomu-
nun konak hücreye zarar vermeden çoğalmasını sağlar.
86 C 87 B 88 E
89 E 90 E 91 C
164
1. TEST
1. Aşağıdaki alemlerden hangisinde yer alan canlılar pro- 5. Fotosentetik ve kemosentetik bakterilerde,
karyot hücre yapısındadır? I. karbon kaynağı olarak karbon dioksit kullanımı,
A) Mantarlar B) Hayvanlar C) Protistler II. inorganik maddelerin oksidasyonu ile açığa çıkan kim-
D) Bitkiler E) Bakteriler yasal enerji yardımıyla besin sentezi,
III. güneş ışığının klorofil pigmenti ile soğurulması
olaylarından hangileri ortak olarak gerçekleşmez?
2. A) Yalnız II B) I ve II C) I ve III
K
K, L ve M bakterilerinin yukarıdaki dağılımlarına göre, 6. Aynı türe ait canlılar ile ilgili,
I. beslenme biçimleri, I. Anatomik yapıları birbirine benzerdir.
II. hücre duvarlarının yapısı, II. Çiftleşmeleri sonucu verimli döller oluşur.
III. solunum çeşitleri III. Çok sayıda analog organa sahiptirler.
özelliklerinden hangileri hakkında yorum yapılabilir? IV. Farklı popülasyonlarda bulunamazlar.
A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II ifadelerinden hangileri doğrudur?
Palme Yayınevi
D) I ve III E) II ve III A) I ve II B) I ve IV C) II ve III

3. Aynı takımda yer alan iki farklı canlı türü,

I. sınıf,
II. cins, 7. Aşağıda bakterilerin ikiye bölünerek üremesi şematize edil-
III. familya, miştir.
IV. şube
sınıflandırma basamaklarından hangilerinde birlikte bu-
lunmak zorundadır?
4. Bakterilerle ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır? Bu süreçte,

A) Enzim sentezi tüm bakterilerin ribozom organelinde ger- I. DNA eşlenmesi,
çekleşir. II. iğ ipliklerinin oluşması,
B) Oksijenli solunum yapanlarında mezozom bulunur. III. birey sayısının artması,
C) DNA molekülleri halkasal yapıda olup sitoplazmada bu- IV. tür içi çeşitliliğin artması
lunur. olaylarından hangileri gerçekleşir?
D) Ototrof beslenen türlerinde kloroplast bulunur. A) Yalnız III B) I ve II C) I ve III
E) Hücre duvarları peptidoglikan yapıdadır. D) I, II ve III E) I, II, III ve IV
165
8. Aşağıda bazı canlıların ikili adlandırılmalı verilmiştir. 12. Aşağıda üç farklı bakteri türüne ait bazı özellikler verilmiştir.
a. Felis tigris • X bakterisi polimer besinlerin bulunduğu ortamda yaşa-
b. Capra domestikus yabilmektedir.
c. Felis leo • Y bakterisi inorganik maddelerin bulunduğu karanlık bir

ortamda besin üretebilmektedir.
d. Canis domestikus
• Z bakterisi sadece monomer besinlerin bulunduğu or-
Bu canlıların tür ve cins adlarına bakılarak, tamda yaşayabilmektedir.
I. b canlısının d canlısı ile olan benzerliği a canlısından Verilenlere göre X, Y ve Z bakterilerinin beslenme biçim-
daha çoktur. leri aşağıdakilerden hangisinde doğru olarak verilmiştir?
II. a ve c canlılarının cins isimleri aynı tür isimleri farklıdır.
X Y Z
III. b ve d canlılarının cins isimleri aynı tanımlayıcı isimleri
A) Parazit Fotoototrof Saprofit
farklıdır.
B) Kemoototrof Saprofit Parazit
C) Parazit Kemoototrof Saprofit
D) I ve II E) II ve III D) Saprofit Kemoototrof Parazit
E) Saprofit Fotoototrof Parazit
9. Bir bakteride bulunan aşağıdaki yapılardan hangisi ilgili

bakterinin ototrof beslendiğini kanıtlar? 13. Aşağıdaki grafikte X değişkeninin alemden türe doğru gidil-
dikçe değişimi verilmiştir.
A) Mezozom B) Kapsül C) Klorofil X
Palme Yayınevi
D) Kamçı E) Ribozom
10. Aşağıdaki tabloda bir bakteri türünün bulunduğu kültür orta-

mına eklenen antibiyotik kombinasyonlarına verdiği tepkiler
gösterilmiştir.
Alem Tür Sınıflandırma
birimleri
Eklenen antibiyotikler Bakterinin gelişme durumu
Grafikteki X yerine,
H+K Var
I. homolog organ sayısı,
L+N Yok
II. protein benzerliği,
H+M Var
III. canlı çeşitliliği
K+L Var
değişkenlerinden hagileri yazılamaz?
M+N Yok
Tabloya göre, bu bakterinin neden olduğu hastalığa ya- D) I ve III E) II ve III
kalanan bir birey aşağıdaki antibiyotiklerden hangisini
kullanmalıdır?
A) H B) K C) L D) M E) N 14. Çürükçül beslenen bir canlıya ait aşağıdaki özelliklerden
hangisi ilgili canlının bakteri olduğunu kanıtlar?
11. Bakteriler aleminde yer alan canlılarda aşağıdaki meta- A)

Sindirim enzimlerinin ekzositozla hücre dışına salgılaması
bolik olaylardan hangisi görülemez? B) Dış ortamdan aldığı glikozun fazlasını glikojen olarak de-
A) DNA replikasyonu polaması
B) Endospor oluşturma C) Hücre duvarının peptidoglikan yapılı olması
C) Oksijenli solunum D) Bölünme öncesinde DNA'sını eşlemesi
D) Selüloz sentezi E) Oluşan monomerleri difüzyon ve aktif taşıma olayları ile

hücre içine alması
E) Gen aktarımı
166 1. E 2. B 3. C 4. D 5. D 6. A 7. C 8. B 9. C 10. E 11. D 12. D 13. B 14. C

2. TEST
1. Bakteri ve virüsler için, 4. Protista aleminde yer alan canlılar ile ilgili,
I. prokaryot hücre yapısına sahip olma, I. Bazıları hastalık yapıcıdır.
II. konak hücre dışında kristalleşme, II. Tamamı ökaryot hücre yapısındadır.
III. mutasyona uğrayabilme, III. Ototrof beslenme görülemez.
IV. tek çeşit nükleik asit içerme IV. Bazı türlerinde dokulaşma görülür.
özelliklerinden hangileri ortaktır? yargılarından hangileri doğrudur?
A) Yalnız III B) I ve II C) II ve III A) I ve II B) III ve IV C) I, II ve III
D) II ve IV E) III ve IV D) I, II ve IV E) II, III ve IV
2. Bir bakteriyofajın kuyruk kısmında bulunan enzimler, 5. Farklı canlı grupları ve bu canlı gruplarına ait örnekler ile
ilgili aşağıda yapılan eşleştirmelerden hangisi yanlıştır?
I. genetik şifreye göre protein sentezi,
II. konak hücrelerin zarının eritilmesi, A) Omurgasızlar $ Ahtapot
III. metabolik olaylar için gerekli olan ATP'nin sentezlen- B) Bitkiler $ Mısır
mesi C) Arkeler $ Metanojen
metabolik aktivitelerinden hangilerini gerçekleştirebilir? D) Mantarlar $ Paramesyum
Palme Yayınevi
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III E) Memeliler $ Balina

6. Aşağıdaki grafikte omurgalı hayvanlar şubesinde yer alan iki

farklı organizmanın vücut sıcaklığının çevre sıcaklığına göre
değişimi verilmiştir.
3. Vücut sıcaklığı
Omurgalı hayvan sınıfları
X
Özellik I II III Y
Kalpteki odacık sayısı 4 3 4
Vücut örtüsü Tüy Pul Kıl
Embriyo gelişimi Dış Dış İç
Çevre
sıcaklığı
Tabloya göre I, II ve III numaralı canlı sınıfları aşağıdaki-
lerden hangisinde verilmiştir? Bu canlılar ile ilgili aşağıda yapılan eleştirmelerden han-
gisi doğru değildir?
I II III
X Y
A) Kuş Kurbağa Memeli
A) Alabalık Atmaca
B) Memeli Sürüngen Kuş
B) Kanguru Alabalık
C) Kuş Sürüngen Memeli
C) Güvercin Kertenkele
D) Sürüngen Memeli Kuş
D) Fare Semender
E) Kurbağa Sürüngen Kuş
E) Bülbül Kurbağa
167
7. Aşağıdakilerden hangisi omurgasız hayvanlar şubesin- 11. Mantarlarla ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi doğru-
de yer alan canlılarda bulunamaz? dur?
A) İki ucu açık sindirim sistemi A) Bazı türleri saprofit beslenir.

B) Eşeysiz üreme B) Prokaryot hücre yapısına sahiptirler.
C) İç iskelet C) Hücre duvarları selüloz yapılıdır.
D) Notokord oluşumu D) Bazıları ototrof beslenir.
E) Ürik asit sentezi E) Tamamı çok hücrelidir.
12. Memeliler sınıfına ait canlılarda,

8. Aşağıdaki canlılardan hangisi karşısındaki yaşamsal
olayı gerçekleştirmez?
Canlı Gerçekleştirdiği olay dış döllenme hücre dışı sindirim
A) Öglena Fotosentez ile oksijen üretimi
I II
B) Bezelye Tohumla üreme
C) Mantar Glikojen sentezi
üre sentezi
D) Yunus Süt üretimi
E) Bira mayası Kemosentez ile besin sentezi III
Palme Yayınevi

9. Aşağıdakilerden hangisi omurgasız hayvanlara ait canlı
gruplarından biri değildir?
A) Sölenterler B) Yumuşakçalar
C) Solucanlar D) Eklem bacaklılar
13. Aşağıdaki özelliklerden hangisi omurgalı hayvanlardan
E) Arkeler
sadece iki yaşamlılara (amphibi) özgüdür?
A) Üç odacıklı kalbe sahip olma
10. B) Başkalaşım geçirme

Canlı türü Hücre duvarı Çekirdek Nişasta
C) Soğukkanlı olma
depolama
D) Vücuda karışık kan gönderme
I Var Var Yok
E) Akciğer solunumu yapma
II Var Yok Yok
III Var Var Var
Tablodaki bilgilere göre I, II ve III numaralı canlılar aşağı- 14. Aşağıdakilerden hangisi omurgalı hayvanlarda ortak
dakilerden hangisinde doğru olarak verilmiştir? olarak görülmez?
I II III
A) Hemoglobinin alyuvarda bulunması
A) Bakteri Mantar Bitki
B) Merkezi sinir sistemi
B) Bitki Bakteri Mantar
C) Mantar Bitki Bakteri C) Heterotrof beslenme
D) Bakteri Bitki Mantar D) Kapalı dolaşım sistemi

E) Mantar Bakteri Bitki E) Akciğer solunumu
168 1. A 2. B 3. C 4. A 5. D 6. A 7. D 8. E 9. E 10. E 11. A 12. A 13. B 14. E

Mitoz Bölünme - Eşeysiz Üreme
5.
Ünite
5.Ünite / MİTOZ BÖLÜNME – EŞEYSİZ ÜREME
HÜCRE BÖLÜNMESİ İLE İLGİLİ TEMEL KAVRAMLAR

Örnek Sorular
1. Aynı karaktere etki eden iki farklı alel gen ile Karakter: Bireyde görülen herhangi bir özelliğe denir. Örnek: Bezelyelerdeki çi-
ilgili, çek rengi.
I. Homolog kromozomların karşılıklı lokus-
larında bulunurlar.
Gen: DNA üzerinde bulunan ve belirli bir proteinin sentezinden sorumlu olan par-
çaya denir. Örnek: Bezelyelerdeki mor çiçek geni.
II. Nükleotit dizilimleri farklı olamaz.
III. Aynı kromozom üzerinde bulunamazlar. Alel Gen: Aynı karaktere etki eden genlerden herbirine denir. Örnek: Bezelyelerde
ifadelerinden hangileri doğrudur? çiçek rengi için mor ve beyaz olmak üzere iki alel gen bulunur.
Alel genler aynı kromozom üzerinde bulunmaz. Homolog kromozomla-
rın karşılıklı lokuslarında bulunurlar.
Lokus: Genin bir kromozom üzerinde bulunduğu bölgeye denir.

A
A A A A
Replikasyon Sentromer
b b b
b b
Palme Yayınevi
Kromatin Kardeş Kromozom

iplik kromatit
2. Sağlıklı bir insana ait olan aşağıdaki hücre-
lerden hangisi haploit yapıdadır? Homolog Kromozom: Birbirine karşılık gelen bölgelerinde (lokus) aynı karak-
A) Böbrek B) Kemik terden sorumlu genleri (alel gen) taşıyan, sentromer konumları ve boyandığında
C) Sperm D) Akyuvar desenleri aynı olan, aynı uzunluğa sahip kromozom çiftidir. Homolog kromozomla-
E) Epitel
rın biri organizmanın annesinden diğeri ise babasından kalıtılır.
Homolog kromozom çiftleri diploit hücrelerde bulunurken haploit hüc-

relerde bulunmaz.
1 2 3 4
A A a a
K – L: Homolog kromozom
1 – 2: Kardeş kromatit
3 – 4: Kardeş kromatit
2 – 3: Kardeş olmayan kromatit
B B b b
3. Diploit yapılı bir hücre ile ilgili,
K L
I. Bir karaktere ait iki alel gen içerir.
II. Mayoz bölünme ile gamet oluşturur.

Diploit: Kromozomların çiftler halinde bulunduğu hücrelere denir. 2n şeklinde
III. Homolog kromozom çiftlerine sahiptir.
gösterilir.
yargılarından hangileri kesin olarak doğru-
dur? Haploit: Eşi olmayan kromozomları taşıyan hücreler haploit (monoploit) olarak
A) Yalnız III B) I ve II C) I ve III adlandırılır ve n ile gösterilir.
170
İnsanlarda somatik hücreler (karaciğer, kas, epitel) ve eşey ana hüc-

Örnek Sorular
releri (oogonyum ve spermatogonyum) diploit; eşey hücreleri (sperm, yumurta)
4. Memeli bir canlıya ait olan aşağıdaki hücre-
haploittir.
lerden hangisinde meydana gelen mutasyo-
nun kalıtsal olma ihtimali vardır?
Eşey ana hücrelerinde mayoz bölünme görülürken, somatik hücrelerde
A) Karaciğer B) Oogonyum
mayoz bölünme görülemez.
C) Alyuvar D) Rahim
E) Mide
Bir insanın eşey ana hücreleri ve eşey hücrelerinde meydana gelen
mutasyonlar kalıtsal olabilir. Vücut (somatik) hücrelerinde meydana gelen mu-
tasyonlar ise kalıtsal olamaz.
Otozom ve Gonozom Kromozomlar

� İnsanın diploit hücrelerinde 46 kromozom bulunur.
� Dişi birey ( ) : 44 + XX
Otozom Gonozom
5. Diploit hücrelerinde 26 kromozom bulunan
� Erkek birey ( ) : 44 + XY dişi bir memelinin vücut (I) ve üreme hücre-
Otozom Gonozom lerinin (II) kromozom formulü aşağıdakiler-
den hangisinde doğru olarak verilmiştir?
Otozom (Vücut) Kromozomlar: Cinsiyeti belirleyen kromozomlar (X ve Y) dı-
I II
şındaki kromozomlardır. Bu kromozomlar canlının saç rengi, göz rengi ve kan gru-
Palme Yayınevi
bu gibi kalıtsal özelliklerine ait genleri taşırlar. A) 24 + XX 12 + X
B) 13 + X 26 + XX
İnsanların diploit hücrelerinde 44, haploit hücrelerinde 22 otozom kro-
C) 26 + XX 13 + X
mozom bulunur.
D) 12 + X 24 + X
E) 26 + XX 12 + X
Gonozom (Eşey) Kromozomlar: Cinsiyeti belirleyen kromozomlardır. Genel
olarak dişilerde XX, erkeklerde ise XY ile gösterilip bir çifttir.
İnsanların diploit hücrelerinde 2, haploit hücrelerinde 1 gonozom bulunur.
Hücre Neden Bölünür?

6. Diploit bir canlıya ait olan (8 + X) hücresi ile
ilgili,
r 2 Yüzey (hücre zar›)
r : I. Yumurta hücresidir.
r 3 Hacim (sitoplazma)
II. Mayoz bölünme sonucu oluşmuştur.
III. Haploit yapıdadır.
IV. İçerdiği gonozom sayısı otozom sayısında

çoktur.
� Hücre büyüdükçe yüzey/hacim oranı azalır. Bundan dolayı; ifadelerinden hangileri kesin olarak doğru-
• sitoplazmanın hücreye sığmaması, dur?
• çekirdeğin hücreyi yönetmekte zorlanması,
• hücre zarının madde alış verişinde yetersiz kalması
gibi sorunlar ortaya çıkar. Bu durumda DNA eşlenir ve hücre bölünmesi başlar. 1 E 2 C 3 C
171
I. MİTOZ BÖLÜNME
Örnek Sorular
� Bir hücreden genetik olarak birbirleri ve ata hücre ile tamamen aynı olan iki
7. Karaciğer hücrelerinde 20 kromozom bu- hücrenin oluşmasını sağlar.
lunan dişi bir memelinin oluşumu sırasında
� Oluşan hücrelerin kromozom sayısı ve yapısı değişmez. Genetik varyasyona
döllenen sperm ve yumurtanın kromozom
neden olmaz.
formülü aşağıdakilerden hangisinde veril-
miştir? � n, 2n ve 3n'lik hücrelerde görülebilir.
n 2n 3n
Sperm Yumurta
A) 10 + X 10 + X n 2n 3n
B) 9 + Y 9+X n 2n 3n
C) 19 + X 19 + X
D) 9 + X 9+X Erişkin insanların birçok sinir hücresinde, kas hücrelerinde ve olgun
E) 19 + Y 19 + X alyuvarlarında mitoz bölünme görülmez.
� Tek hücreli bazı canlılarda (amip ve paramesyum gibi) üremeyi sağlar.

� Çok hücreli canlılarda büyüme, gelişme, doku tamiri ve rejenerasyonla üremeyi
sağlar.
� Mitozla oluşan bir hücre, belirli bir büyüklüğe ulaştıktan sonra tekrar mitoz ge-
8. Mitoz bölünme ile ilgili aşağıdaki ifadeler- çirebilir.
den hangisi doğrudur? � Sürekli bir olaydır. Zigot oluşumu ile başlar, ölüme kadar devam eder.
Palme Yayınevi
A) Canlı olan tüm hücrelerde gerçekleşir. A. HÜCRE DÖNGÜSÜ

B) Sitokinezin tamamlanması ile karyokinez � Bir hücrenin bölünmeye başlamasından itibaren, onu takip eden diğer hücre
başlar.
bölünmesine kadar geçen zaman aralığına hücre döngüsü denir.
C) Sadece diploit yapılı hücrelerde meydana
� Hücre döngüsü oldukça uzun olan interfaz evresi ile kısa bir bölünme evresin-
gelir.
den (mitotik evre) oluşur.
D) Kromozom sayısı ve yapısında değişikliğe
neden olmaz. � Hücre döngüsü = İnterfaz + Mitotik evre
E) Tek hücreli canlılarda gerçekleşemez.
Mitotik evrede önce çekirdek bölünmesi (karyokinez), sonra sitoplaz-
ma bölünmesi (sitokinez) gerçekleşir.
İNTERFAZ
S
G1
9. I. Yavaş büyüyen hücre zarındaki porların (DNA sentezi)
madde alış verişinde yetersiz kalması.
II. Sitoplazma artışının hücre zarına göre

ez
daha yavaş olması. kin G2
to
z
Si
ito
Mİ
M
III. Büyümekte olan bir hücrede çekirdeğin (M TOTİK

) FA
hücreyi yönetmekte zorlanması. Z
Yukarıdakilerden hangileri hücre bölünme-

sinin nedeni olamaz?
Hücre döngüsü
1. İNTERFAZ
� Hücrenin bölünmeye hazırlandığı ve hücre büyümesinin gerçekleştiği evredir.
4 B 5 A 6 C İnterfaz G1, S ve G2 olmak üzere üç evreden oluşur.
172
� İnterfaz evresinde gerçekleşen bazı olaylar aşağıda verilmiştir :

• G1 evresi mitotik evrenin bitiminden replikasyonun gerçekleştiği S evresine
kadar geçen süredir. Bu süreçte hücre hacimce artar ve bölünebilme bü-
yüklüğüne gelir.
• S evresinde DNA eşlenmesi sonucu kardeş kromatitler oluşur. Bu evrede
kardeş kromatitler sentromer kısımlarından birbirine bağlı haldedir.
• G2 evresi S evresinden mitozun başlangıcına kadar geçen süredir.
G1 evresinde 2k kadar DNA içeren bir hücrenin G2 evresindeki DNA

miktarı 4k olur.
2. MİTOTİK EVRE
� Mitoz ve sitokinez olmak üzere iki farklı evrede gerçekleşir.
� Mitoz; profaz, metafaz, anafaz ve telofaz olmak üzere dört evrede gerçekleşir.
a. Mitoz (Çekirdek Bölünmesi) :

� Aşağıda diploit hücrelerinde 6 kromozom bulunan (2n = 6) bir hayvan hücresi-
nin interfaz ve mitoz evreleri verilmiştir :
Sentromerler
(sentriol çiftlerini içerir) • Hücrede büyüme ve hacimce artış görülür.
Kromatin (eşlenmiş halde)
• ATP ve protein sentezi gibi olaylar hızlanır.

İNTERFAZ
• Mitokondri gibi organellerin sayısı artar.
• Hayvan hücrelerinde sentrozom eşlenir.
• DNA kendini eşler ve kardeş kromatitler oluşur.

Çekirdekçik Çekirdek İğ yapısının kutuplarından
zarı birindeki sentrozom
Sentrozom Sentromer • Kromatin iplikler kısalıp yoğunlaşarak kromozom adını

İğ ipliği
alır. İki kardeş kromatitden oluşan kromozomlar bu ev-
rede görülebilir hale gelir.
BAŞLANGICI
• Kardeş kromatitler sentromer adı verilen bölgeden bir-

birine bağlıdır.
• Çekirdekçik eriyerek kaybolur.
• Sentromerde herbir kromatit için kinetokor olarak ad-
landırılan protein yapı vardır.
PROFAZ
İki kardeş kromatit içeren kromozom • İnterfazda eşlenen sentrozomlar, bu evrede hücrenin zıt
Çekirdek Kinetokora bağlı
zarı parçaları olmayan iğ iplikleri
kutuplarına doğru hareket eder ve aralarında iğ iplikleri
(mikrotübül) oluşur.
• Çekirdek zarı eriyerek kaybolur.
• Bu evrenin sonuna doğru iğ iplikleri kinetokor bölgele-
SONU
rinden kromozomlara bağlanır.
Bu evredeki eşlenmiş bir kromozomda bir

sentromer, iki kromatit ve iki kinetokor bulunur.
Kinetokor Kinetokora bağlı iğ iplikleri
173
Örnek Sorular
Metafaz plağı
• Kinetokorlarından iğ ipliklerine tutunan kromozomlar hücrenin

ekvator düzleminde (metafaz plağı) dizilir.
METAFAZ
• Artık kardeş kromatitler zıt kutuplara doğru gitmek için hazır-

dır.
• Kromozomların en belirgin olarak görüldüğü evre metafaz ev-
residir.
Sentrozom
• Her bir kromozomun sentromeri aynı anda belirgin olarak ikiye

bölünür.
• İğ ipliklerinin boylarının kısalmasıyla tüm kardeş kromatitler
sentromer noktalarından başlayarak birbirinden ayrılır ve hüc-
renin zıt kutuplarına doğru hareket eder.
• Kardeş kromatitler artık "kromozom" olarak adlandırılır.
• Kinetokora bağlı olmayan iğ iplikleri zıt kutuplara doğru itilerek
ANAFAZ
hücrenin boyunun uzamasını sağlar ve kromozom hareketine

katkıda bulunur.
• Anafaz evresinin sonunda hücrenin her iki kutbu eşit sayıda
tam bir kromozom takımına sahip olur.
Eş kromozomlar Anafaz evresinin sonunda hücrenin kromo-

zom sayısı iki katına çıkar.
Bölünme Çekirdekcik
oluğu oluşuyor
• Çekirdek zarı yeniden oluşur. Böylece hücre içinde iki yavru

TELOFAZ VE SİTOKİNEZ
çekirdek görünür hale gelir.
• Çekirdekçikler yeniden görünür hale gelir.
• Kromozomlar incelip uzayarak yeniden kromatin haline döner.
• Mikrotübüllerin depolimerize olmasıyla iğ iplikleri kaybolur.
• Mitozun tamamlanmasından sonra sitokinezle iki yavru hücre
oluşur.
Çekirdek zarı oluşuyor
174
b. Sitokinez: Sitoplazma Bölünmesi:

Örnek Sorular
� Mitoza çoğunlukla iki yavru hücrenin oluşumuna neden olan sitoplazma bölün-
10. Mitoz bölünme süresince gerçekleşen,
mesi eşlik eder.
I. kromozomların ekvator düzleminde dizil-
� Sitokinez genellikle anafaz evresinde başlar. Böylece hücrenin çekirdek ve si- mesi,
II. iğ ipliklerinin oluşmaya başlaması,
toplazma bölünmesi eş zamanlı gerçekleşir.
III. çekirdek zarının oluşumu,
IV. kardeş kromatitlerin ayrılması
Bir hücreli bir canlı olan paramesyum gibi bazı canlı türlerinin hücrele-
olaylarının gerçekleşme sırası aşağıdakile-
rinde karyokinez gerçekleşirken, sitokinez gerçekleşmez. Bu nedenle bu hücre- rin hangisinde doğru verilmiştir?
lerde birden fazla çekirdek bulunur. A) II – I – IV – III B) III – II – IV – I
C) IV – II – I – III D) II – IV – I – III
Karyokinez olur Sitokinez olmaz E) III – II – I – IV
(2017 - LYS)
11. Bir hücrenin mitoz bölünmesinde,

� Hayvan hücrelerinde,
• İğ iplikleri sentrozom organelleri arasında oluşturulur.
• Sitokinez olayı boğumlanma ile gerçekleşir. Hücre zarının altında aktin ve

miyozin (mikrofilament) ipliklerinden oluşan bir halka sitoplazmayı ikiye bö-
lecek şekilde kısalarak daralır ve boğumlanır. I II
Palme Yayınevi
Bölünme oluğu
Bölünme III
olu¤u
evreleri hangi sıra ile gerçekleşir?
Kasılan mikrofilament Yavru hücreler A) I - II - III B) I - III - II C) II - III - I

halkası D) II - I - III E) III - II - I
Hayvan hücresinde boğumlanma ile sitoplazma bölünmesi
12. Aşağıdakilerden hangisi hayvan hücrelerin-
� Bitki hücrelerinde, de hücre döngüsünün mitoz evresinde ger-
çekleşmez?
• Sentrozomları yoktur. İğ iplikleri mikrotübül organize edici bölgede oluşur.
A) Kromozomların kutuplara çekilmesi
• Hücre duvarı olduğu için boğumlanma görülmez. Sitokinez olayı hücre plağı B) İğ ipliklerinin oluşumu
(orta lamel) oluşumu ile gerçekleşir. C) Sentrozomların birbirinden uzaklaşması
D) DNA’nın kendini eşlemesi
Hücre plağını E) İğ ipliklerinin kinetokorlara bağlanması
oluşturan Atasal hücrenin
duvarı (2016 - LYS)
kesecikler
Hücre plağı Yeni hücre duvarı
13. Mitoz bölünmenin profaz evresinde,
I. iğ ipliklerinin kinetokorlara bağlanması,
II. DNA replikasyonu sonucu kardeş kroma-
titlerin oluşması,
III. kromatitlerin yoğunlaşarak kromozomlara
dönüşmesi
olaylarından hangileri gerçekleşmez?
Yavru hücreler D) I ve III E) II ve III
Bitki hücresinde hücre plağı oluşumu ile sitoplazma bölünmesi 7 D 8 D 9 B
175

Bitki hücrelerinde hücre plağının oluşumunda golgi organeli görev ya-
Örnek Sorular
par. Golgi cisimciğinde üretilen kesecikler mikrotübüller boyunca ilerleyerek,
14. 2n = 10 olan bir hücrenin mitoz bölünmesi- hücrenin ortasında bir hücre plağı oluşturur. Kesecikler içinde taşınan hücre du-
nin profaz evresindeki,
varı materyali, selüloz ve pektin hücre plağı içerinde birikir. Hücre duvarı büyür
I. kromatit, ve çevredeki hücre zarı ile kaynaşıncaya kadar genişler. Böylece bitki hücresi iki
II. sentromer, yavru hücreye bölünmüş olur.
III. kinetokor
Hücre döngüsünde kromozom sayısının hesaplanması :
sayıları aşağıdakilerden hangisinde doğru
olarak verilmiştir? � Hücre döngüsünde kromozom sayısı hesaplanırken “bağımsız sentromer sa-
I II III yısı” esas alınır. Bu nedenle interfazın S evresinin sonunda DNA miktarı iki
A) 40 20 40 katına çıkmış olmasına karşın herbir kromozom iki kromatidli ve bu iki kromatit
B) 20 10 20 tek bir sentromeri paylaştığı için kromozom sayısı değişmez. Anafaz evresinde
kardeş kromatitler birbirinden ayrılıp herbiri bağımsız kromozom haline gelince
C) 20 20 10
kromozom sayısı başlangıçtakinin iki katına çıkar. Telofazın sonunda sitokinez
D) 10 10 10
de tamamlanınca kromozom sayısı tekrar başlangıçtaki haline döner.
E) 20 20 20
Başlangıçtaki DNA miktarı 2k olan diploit bir hücrede 20 kromozom
15. bulunmaktadır. Bu hücrenin, hücre döngüsüne ait farklı evrelerindeki DNA mik-
G1 tarı ve kromozom sayısının değişimi aşağıdaki tabloda verilmiştir.
Evre DNA miktarı Kromozom sayısı

M S
İnterfaz Replikasyon sonucu 20
Palme Yayınevi
DNA miktarı 2k'dan

4k'ya çıkar.
G2
Profaz 4k 20
Hücre döngüsüne ait yukarıdaki evreler ile Metafaz 4k 20

ilgili, Anafaz 4k 40
I. S evresinde oluşan kardeş kromatitler M Telofaz 4k 40
evresinde ayrılır.
Sitokinez DNA miktarı 2k olan iki Kromozom sayısı 20
II. G1 evresindeki DNA miktarı, G2 evresinin
hücre oluşur. olan iki hücre oluşur.
iki katıdır.
III. M evresinde nükleotit dizilimi aynı olan
B. HÜCRE DÖNGÜSÜNÜN KONTROLÜ
dört hücre oluşur.
� Hücre döngüsünün farklı evreleri arasındaki düzeni sağlayan kontrol noktaları
vardır.
D) I ve III E) II ve III � Bunlar G1, G2 ve M kontrol noktalarıdır. Bu noktalardaki "dur" ve "devam et"
sinyalleri döngüyü düzenler.
16. Mitoz bölünmeye ait olan, G1 kontrol noktası
I. iğ ipliklerinin sentezlenmesi,
II. kardeş kromatitlerin ayrılması,
III. orta lamel oluşumu,
Kontrol
sistemi S
IV. hücre zarının boğumlanması G1
olaylarından hangileri aynı hücrede gerçek-

leşemez? M G2
M kontrol noktası
G2 kontrol noktası
10 A 11 A 12 D 13 B
Hücre döngüsünün kontrol noktaları
176
Kontrol noktalarındaki protein molekülleri bir önceki evrede olaylar ta-

mamlanmadan sonraki evrenin başlamasını engeller. Böylece kusurlu hücrele-
Örnek Sorular
rin üretimi engellenir. 17. Kanserle ile ilgili,
I. Hücrelerin kontrolsüz bir biçimde bölün-
� Büyüme faktörleri, hücre yoğunluğu ve tutunma zorunluluğu hücre bölünmesi- mesi sonucu oluşur.
ni etkileyen faktörlerdir. II. Her bir gendeki mutasyon kansere neden
olabilir.
� Hücrelerin bölünebilmesi için ortamda yeterli miktarda büyüme faktörünün bu-
III. Oluştuğu dokudan daha uzak dokulara
lunması gerekir. Büyüme faktörü, belirli vücut hücreleri tarafından salgılanan
yayılmasına metastaz denir.
ve diğer hücreleri bölünmeye sevk eden bir proteindir. Her hücre tipi belirli bir
ya da birkaç çeşit büyüme faktörüne özgül cevap verir.
� Büyüme faktörlerinin etkisiyle bölünüp çoğalan doku hücreleri belirli bir yoğun- D) I ve III E) I, II ve III
luğa ulaştığında çoğalma durdurulur. Bu olaya yoğunluğa bağlı inhibasyon
(durma) denir. Bazen büyüme faktörleri yeterli düzeyde olmasa da hücreler
bölünmeye devam eder. Çünkü bu hücreler "dur" sinyallerine cevap vermez.
Hücre döngüsü kontrolden çıkar.
18. Y
Kontrolsüz Hücre Bölünmesi (Kanser)
� Normal bir vücut hücresinde hücre döngüsü belirli genler tarafından düzenle- 2n X
İnterfaz
nir. Bazı mutasyonlar bu genlerin etkinliğini değiştirerek kansere yol açabilir. Mitoz
Z
Bu mutasyonlar kendiliğinden rastgele oluşabileceği gibi virüsler, bazı kimyasal
Palme Yayınevi
Yukarıdaki şema ile ilgili,
maddeler, X ışını, radyasyon gibi bir takım faktörler yoluyla da meydana gelebi-
I. X'in DNA kütlesi, Y'nin iki katıdır.
lir.
II. Y ve Z'nin gen çeşitleri farklı olabilir.
� Normal bir hücrenin bölünme programının bozulması ile anormal bölünen kan-
III. X diploit, Z haploit kromozom yapısında-
ser hücreleri meydana gelir. Kanserli hücrelerin normal hücrelere göre yapı ve
dır.
fonksiyonlarında değişmeler gözlenir. Bu hücrelerin çekirdekleri büyüktür, kro-
mozomlarında sayıca farklılıklar ve bozulmalar görülür. Ayrıca DNA–RNA oran-
larında da düzensizlikler meydana gelir. Sonuçta hücrelerde anormal bölünme,
beslenme ve fonksiyon bozuklukları ortaya çıkar.
� Vücudun bağışıklık sistemi kanserli bir hücreyi genelde ortadan kaldırır. Ancak
vücut bağışıklık sistemi ile yok edilemeyen kanser hücrelerinin bölünerek oluş-
19. Bir insan epitel hücresinin hücre döngüsün-
turduğu hücre kitlesine tümör denir. Sürekli oluştuğu dokuda kalan ve etrafa
de, aşağıdaki olaylardan hangisi gerçekleş-
yayılmayan tümörlere iyi huylu tümör adı verilir. İyi huylu tümörlerin çoğu önemli
mez?
sorunlara neden olmazlar ve ameliyatla vücuttan tamamen alınabilirler.
A) Kromozomların ekvatoral düzlemde sıra-
� Oluştuğu dokudan kan ve lenf yoluyla vücuttaki farklı bölgelere yayılan ve gelişen lanması
tümörlere ise kötü huylu tümör adı verilir. Kötü huylu tümörlerin başlangıç böl- B) Sitokinezin gerçekleşmesinde mikrofila-
gesinden ayrılarak farklı doku ve organlara yayılmasına metastaz denir. Eğer bir mentlerin görev alması
tümör metastaz yaparsa, yüksek enerjili radyasyon ve toksik ilaçların kullanıldığı C) Homolog kromozomların kutuplara çekil-
kemoterapi uygulaması yapılır. mesi
D) İnterfazın S evresinde DNA’nın kendini eş-

� Kanserli hücreler anormal beslendikleri için oluştukları dokunun fonksiyonunu
lemesi
bozarlar. Kanserleşen hücrelerin dokunun yapısını bozmasından dolayı doku
E) Kromatin ipliklerin kromozom şeklinde yo-
görevini yapamaz ya da yetersiz yapar. Erken teşhis ve tedavinin yapılamaması ğunlaşması
durumunda ise dokulardaki bu fonksiyon bozukluğu canlının ölümüne yol aça- (2014 - LYS)
bilir.
14 B 15 A 16 E
177
Örnek Sorular
20. Eşeysiz üreme,
Hücreler kabın yüzeyine Hücreler tek bir tabaka
I. tür içi çeşitliliği artırma, tutunurlar ve bölünürler oluşturduklarında,
II. neslin devamını sağlama, (tutunma zorunluluğu). bölünmeyi durdururlar
(yoğunluğa bağlı
III. tür içi kromozom sayısını koruma büyümenin durması).
olaylarından hangilerine olanak sağlar?
D) II ve III E) I, II ve III Eğer tek tabakadaki bazı Besinlerin, büyüme faktör-
hücreler uzaklaştırılırlarsa, lerinin ve tutunacak bir yü-
geride kalan hücreler bu zeyin bulunması, hücre
21. Normal hücrelerin ve kanser hücrelerinin kültür açıklığı doldurana kadar yoğunluğunu tek bir tabaka
bölünür ve daha sonra oluşturmak üzere kısıtlar.
ortamındaki davranışlarını incelemek için aşa- bölünme durur (yoğunluğa
ğıdaki deney hazırlanıyor. bağlı büyümenin durması).
(a) Normal memeli hücreleri
Kanser hücreleri genellikle üst üste yığılmış

hücre kitlesi oluşturmak üzere bölünmeye
devam ederler. Çünkü bu hücreler tutunma
zorunluluğu ya da yoğunluğa bağlı büyümenin
durması özelliklerini göstermezler.
Palme Yayınevi
(b) Kanser hücreleri:

Memelilerde normal ve kanserli hücrelerin bölünmeleri
II. EŞEYSİZ ÜREME

� Eşeysiz üreme ile canlı, kendisiyle aynı genetik yapıya sahip yavrular oluşturur.
Bu deney sonuçlarına dayanarak,
� Genel olarak mitoz bölünme ile gerçekleşir. Eşey organlarına gerek kalmadan
I. Normal hücreler kültürde belirli bir yoğun-
luğa ulaştığı zaman hücre bölünmesi du- sadece bir atanın bulunması eşeysiz üreme için yeterlidir.
rur.
II. Kanser hücreleri yoğunluğa rağmen bö- Eşeysiz üreme ile oluşan yavruların değişen ortam koşullarına uyum
lünmeye devam eder. yeteneği azdır.
III. Kanser hücreleri enerjilerini tasarruflu kul-
landığından çok uzun süre bölünebilir.
� Eşeysiz üreme; bölünerek üreme, tomurcuklanma, rejenerasyon, sporla üreme,
partenogenez ve bitkilerde vejetatif üreme olmak üzere altı grupta incelenir.
D) I ve II E) I, II ve III 1. Bölünerek Üreme
(2013 - LYS)
� Prokaryot hücrelerden bakteri ve arkelerde görülür.
22. Aşağıdaki organizmalardan hangisi ikiye � Ökaryotik hücre yapısına sahip olan amip, paramesyum ve öglena gibi canlılar-
bölünerek çoğalamaz? da ikiye bölünerek üreyebilirler. İkiye bölünme paramesyumda enine, öglenada
A) Bakteri B) Amip boyuna, amipte ise her yönde olur.
C) Planarya D) Öglena
E) Paramesyum
� Bölünerek çoğalma en hızlı üreme biçimidir. Örneğin, E. coli bakterisi sıcaklık
ve besin bakımından uygun koşullar altında 20 dakikada bir bölünebilir.
17 D 18 A 19 C
178
Aşağıda bakterilerdeki ikiye bölünme olayı şematize edilmiştir.

Örnek Sorular
23. Eşeyli ve eşeysiz üremede,
I. sperm ve yumurtanın birleşmesi,
II. popülasyon yoğunluğunun artması,

1
III. mayoz bölünme sonucu gamet oluşumu,
IV. türe özgü kromozom sayısının korunması
olaylarından hangileri ortak olarak gerçek-

2 leşir?
24. Bakterilerin ikiye bölünerek üremesi sıra-

1. Belirli bir noktadan başlayarak halkasal yapıdaki DNA molekülü eşlenir.
sında aşağıdaki olaylardan hangisi gerçek-
2. Hücre boyca uzar. DNA moleküllerinden her biri hücrenin zıt kutuplarına leşmez?
Palme Yayınevi
doğru hereket eder. A) Hücre hacminin artması
B) Kalıtım materyalinin eşlenmesi

3. Hücre zarı içeri doğru boğumlanır. Yeni hücre duvarlarının oluşmasıyla gene-
C) Hücre zarının içeri doğru çökmesi
tik olarak özdeş olan iki bakteri oluşur.
D) Hücre duvarının oluşması

Bakterilerin ikiye bölünerek üremesinde iğ ipliği oluşmaz. E) Çekirdek zarının erimesi
2. Tomurcuklanma
� Bira mayası gibi bazı bir hücrelilerde; hidra ve mercan gibi bazı omurgasız hay-
vanlarda görülür.
25. Bakterilerin çoğalmasını engellemek isteyen
� Ana bireyin vücudundan dışarı doğru uzanan bir çıkıntıdan yeni bir canlının
bir öğrenci, petri kaplarında yetiştirdiği çeşitli
oluşmasıdır. Tomurcuk mitoz bölünme ile oluştuğu için ana bireyin genetik bakteri türleri üzerine farklı maddeler uygula-
kopyasıdır. maktadır.
Aşağıdaki maddelerden hangisinin hiçbir

� Tomurcuk ana bireye bağlı olarak yaşarsa koloni adı verilen topluluklar oluşur.
bakterinin çoğalmasını engellemesi beklen-
mez?
A) Hücre duvarı sentezini durduran bir madde
B) Protein sentezini durduran bir madde
C) İğ ipliklerinin sentezini durduran bir madde
D) Hücredeki enzimleri inhibe eden bir madde
E) Hücre solunumunu inhibe eden bir madde

(2017 - LYS)
Hidranın tomurcuklanma ile üremesi

20 D 21 D 22 C
179
3. Rejenerasyon
Örnek Sorular
� Süngerlerde, planarya gibi yassı solucanlarda, bazı solucanlarda ve derisi di-
26. Farklı canlılarda gerçekleşen,
kenlilerde kopan vücut kısımlarının kendini tamamlayarak yeni bireyleri oluş-
I. konjugasyon, turma biçimidir. Aşağıda planaryadaki rejenerasyon gösterilmiştir.
II. tomurcuklanma,
III. rejenerasyon,
IV. tohumla
olaylarından hangilerinde oluşan bireylerin

değişen ortam koşullarına uyum yeteneği
fazladır?
A) I ve II B) I ve IV C) II ve III Planaryada rejenerasyon

� Derisi dikenli hayvanlarda rejenerasyon yeteneği çok gelişmiştir. Örneğin deniz
yıldızları parçalara bölünürse, bir kol ve merkezi diskin beşte birini içeren her
parça rejenerasyon ile yeni bir bireyi oluşturabilir.
Genel olarak canlının gelişmişlik düzeyi ile rejenerasyon yeteneği ara-

sında ters orantı vardır. Gelişmişlik düzeyi arttıkça rejenerasyon yeteneği azalır.
27. Rejenerasyon örnekleri olan,

I. kırılan kemiğin kaynaması,
Rejenerasyonda mitoz bölünme ve farklılaşma görülür.
II. planaryanın kopan bir parçasından yeni

Palme Yayınevi
bir planaryanın oluşması, 4. Sporla Üreme

III. kertenkelenin kopan kuyruğunun yenilen-
� Sporla üreme, olumsuz koşullara dayanıklı, sağlam bir örtü kaplı olan ve spor
mesi,
olarak adlandırılan özelleşmiş hücreler ile olur.
IV. deniz yıldızının kopan kolundan yeni bir
deniz yıldızının gelişmesi � Tek hücreli canlılarda, mantarlarda, tohumsuz bitkilerde ve bazı omurgasız
olaylarından hangileri eşeysiz üremeyi sağ- hayvanlarda görülür.
lar? � Sporlar mitoz veya mayoz bölünme sonucu oluşabilir.
� Mantarların eşeysiz üreme sırasında her spor kesesinde, mitoz bölünme ile
binlerce haploit spor oluşur. Olgunlaşan sporlar, spor keselerinin patlaması ile
serbest kalır. Uygun ortamda çimlenerek yeni mantarların oluşmasını sağlar.
5. Bal Arılarında Üreme ve Partenogenez

� Partenogenez, döllenmemiş yumurta hücresinden yeni bir bireyin meydana
gelmesini sağlayan eşeysiz bir üreme biçimidir. Eklem bacaklı canlılardan arı-
28. Hayvanlar alemine ait olan, larda, karıncalarda, su pirelerinde ve yaprak bitkilerinde görülür. Ayrıca bazı
I. planarya, balık, kurbağa, sürüngen ve kuş türlerinde de görülebilir.
II. deniz yıldızı,
� Bal arılarında dişi arılar eşeyli üremeyle, erkek arılar eşeysiz üremeyle (parteno-
III. kertenkele genez) oluşur.
canlılarının rejenerasyon yeteneklerinin
� Bir kovanda kraliçe arı, işçi arılar ve erkek arılar olmak üzere üç tip arı bulunur.
çoktan aza doğru sıralanışı aşağıdakilerden
hangisinde verilmiştir? � Dişi arılar (kraliçe ve işçi) diploit (2n), erkek arılar ise haploit (n) kromozoma
A) I - II - III B) I - III - II sahiptirler.
C) II - I - III D) II - III - I � Kraliçe ve erkek arılar üremeye katılırken, kısır olan işçi arılar üremeye katılmaz-
E) III - II - I lar. İşçi arılar bal üretimi, larvaların beslenmesi ve kovanın bakımından sorum-
23 D 24 E 25 C
ludurlar.
180
� Aşağıda bal arılarındaki üreme olayı şematize edilmiştir.

Örnek Sorular
Kraliçe arı Erkek arı 29. Bal arılarının üremesinde,
(2n) (n) I. yumurta,
Mayoz Mitoz II. sperm,
III. zigot
yapılarından hangilerinin oluşumu sırasında

çeşitlilik oluşur?
Yumurta hücreleri (n) Sperm hücreleri (n) A) Yalnız II B) Yalnız III C) I ve II
Döllenme D) I ve III E) I, II ve III
30. Bir arı kovanında aynı kraliçe arıdan oluşan

Zigot (2n) sağlıklı iki erkek arının,
Döllenmeden gelişme I. kromozom sayıları,
(haploit gelişme)
II. DNA nükleotit dizilimleri,
III. gerçekleştirebildikleri bölünme çeşidi
Dişi embriyolar (2n) özelliklerinden hangileri kesin olarak aynı-

dır?
Polen ile Arı sütü ile
Erkek arı (n) beslenirse beslenirse A) Yalnız III B) I ve II C) I ve III
(Verimli)
Palme Yayınevi
İşçi arı (2n) Kraliçe arı (2n) 31. Partenogenez olayı ile ilgili,
(Kısır) (Verimli) I. Döllenmemiş yumurta hücresinden mitoz
bölünmeler ile yeni bir bireyin oluşmasını
Ball arılarında
B l d üreme
ü sağlar.
� Kraliçe arılar (2n) mayoz bölünme ile yumurta hücrelerini (n) oluştururlar. Bir II. Basit bir üreme çeşidi olup sadece omur-
kraliçe arının ürettiği yumurta hücrelerinin genetik yapıları birbirinden farklıdır. gasız hayvanlarda görülür.
III. İki hücre arasında sitoplazmik köprünün

� Erkek arılar haploit yapıda olduklarından sperm hücrelerini mitoz bölünme ile kurulması ile başlar.
oluştururlar. Bir erkek arının ürettiği sperm hücrelerinin genetik yapıları aynıdır.
� Sperm ve yumurta hücrelerinin döllenmesi sonucu zigot (2n) oluşur. Zigotun A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II
mitoz bölünmesi ile dişi larvalar meydana gelir. D) I ve III E) II ve III
� Polenle beslenen dişi larvalar işçi arı; arı sütü ile beslenen dişi larvalar ise krali-
çe arı olur.
32. Bir kovandaki kraliçe arı,
Arılarda dişi larvaların beslenme durumuna göre işçi arı ya da kraliçe I. diploit yapılı olma,
arıyı oluşturması modifikasyon örneğidir. II. gamet oluşturma,
� Bir yumurtanın döllenip döllenmeyeceğini kraliçe arı belirler. Döllenmemiş yu- III. döllenme sonucu oluşma,
murtanın mitoz bölünme ile gelişmesi sonucu haploit yapılı erkek arı meydana IV. üremeye katılma
gelir. Bu olaya partenogenez denir. özelliklerinden hangileri ile işçi arılardan
ayırt edilebilir?
Aynı kraliçe arıdan oluşan erkek arıların genetik yapıları birbirinden
A) I ve III B) I ve IV C) II ve III
farklı olur. Bunun nedeni, kraliçe arının yumurtaları mayoz bölünme ile oluştur-
masıdır.
26 B 27 D 28 A
181
6. Vejetatif Üreme:
Örnek Sorular
� Gövdeler, yapraklar ve kökler vejetatif organlardır ve bitkinin üreme organlarını
33. Aşağıda bazı canlılar ve bu canlılarda gerçek-
oluşturan çiçeklerden ayrılırlar. Vejetatif organların mitoz bölünmesi ve farklılaş-
leşen üreme biçimleri verilmiştir.
ması sonucu yeni bitkilerin üretilmesine vejetatif üreme denir.
Yapılan eşleştirmelerden hangisi doğru de-
� Vejetatif yolla oluşan yavru bireyler ana bitkiyle ve birbirleriyle aynı genetik ya-
ğildir?
pıya sahiptir ancak bağımsız bireylerdir.
A) Mantar – Sporlanma
� Bitkilerde sürünücü gövde, yumru gövde, rizom gövde gibi yapılarda bulunan
B) Menekşe – Vejetatif
büyüme dokuları vardır. Bu büyüme dokularından gelişen fideler yeni bireyi
C) Domates – Tohum oluşturur. Çilekte sürünücü gövdeyle, ayrık otunda da rizom gövdeyle, patates
D) Patates – Tomurcuklanma gibi bitkilerde yumru gövde ile vejetatif üreme olur.
E) Paramesyum – İkiye bölünme � Vejetatif üremenin tarımsal sektörde ve bahçecilikte uygulamalarından biri de
çelikle üremedir. Bir bitkinin yaprak, gövde ya da kökten alınan ve “çelik” adı
verilen bitki parçalarının ana bitkiden kesilerek ayrılıp uygun koşullarda başka
bir yerde köklendirilerek yeni bir bitkiye gelişmesine “çelikle üretim” adı verilir.
Bu yolla üretilen bitkilere cam güzeli, begonya, afrika menekşesi gibi saksı bit-
kileri ile kavak, söğüt, erik, elma, ayva, asma gibi bitkiler örnek olarak verilebilir.
� Çelikle vejetatif üretmenin başka bir şekli de aşılamadır. İki bitki parçasının bir
bitkiymiş gibi kaynaşıp büyüyecek şekilde birleştirilmesi tekniğine aşılama
34. Aşağıdaki şekilde, bal arılarında üreme şemati- denir. Bu yöntemde bitkinin alt kısmını ve kökünü meydana getiren bölümüne
ze edilmiştir. “anaç”, bitkinin üst kısmını meydana getiren ve anaca eklenen bölümüne ise
Palme Yayınevi
Kraliçe arı Erkek arı “aşı” (kalem) adı verilir.
Yumurtalar Spermler
Aşı
Döllenmeden gelişme Döllenme
Aşılamada, aşı, aşıya ait

Erkek arı Zigot demet kambiyumu
anacın demet
kambiyumuna bitişik
Dişi embriyo
şekilde bağlanır.
İşçi Kraliçe
arı arı
Anaç
Bal arılarının üremesinde; yumurta hücreleri
mayoz, spermler mitoz bölünme ile meydana
getirilmektedir.
Buna göre, aşağıdakilerden hangisi yanlış-

tır? � Aşılama tekniği ile farklı türlerin ya da aynı türe ait farklı çeşitlerdeki en iyi
özelliklerin tek bir bitki de birleştirilmesi sağlanır. Örneğin üstün kaliteli üzüm
A) Kraliçe arının yumurtaları n kromozomlu-
dur. üretiminde kullanılan meyve kalitesi yüksek aşı, topraktaki hastalık etkenleri-
ne dayanıklı anaca uygulanır. Çünkü meyvenin kalitesi aşının genleri tarafından
B) Erkek arılar n kromozomludur.
belirlenir. Aşılama tekniği ile kolay yöntemlerle çoğaltılamayan tür ve çeşitlerin
C) Kraliçe arı 2n kromozomludur.
ortadan kalkması önlenir.
D) İşçi arılar 2n kromozomludur.
� Bitkiler daldırma yöntemiyle de vejetatif üretilebilirler. Daldırma ile üretimde,
E) Erkek arıların spermleri 2n kromozomlu-
ana bitkinin genç bir dalı ana bitkiden ayrılmadan yalnız uçları hava ve ışık ala-
dur.
cak şekilde bükülüp toprağa gömülür. Gömülen kısım köklendiğinde, ana bit-
(2013 - LYS)
kiden ayrılarak yeni bir bitki elde edilir. Daldırma çelikleri güç köklenen ve to-
29 D 30 C 31 A 32 D humla üretimi zor olan bitkilerin yetiştirilmesinde kullanılır. Portakal, mandalina,
182
fındık, asma, böğürtlen, ahududu gibi bitkiler örnek olarak verilebilir.

Örnek Sorular
� Günümüzde bitkilerin vejetatif üreyebilme özelliğinden yararlanılarak doku
kültürü yöntemiyle bitkiler çoğaltılabilmektedir. Bu yöntem kaybolmakta olan 35. Aşağıdaki durumlardan hangisinde oluşan
yeni bireylerin, hücre çekirdeklerindeki ka-
türlerin korunması, üretilmesi zor olan türlerin çoğaltılması ve ticari önemi olan
lıtsal özellikleri atasınınkine bire bir benze-
bitkilerin çok sayıda elde edilmesi gibi amaçlarla kullanılır.
meyebilir?
� Doku kültürü yöntemi; steril şartlarda yapay bir besin ortamında bitkinin hüc- (Mutasyon gerçekleşmediği kabul edilecektir.)
re, doku veya organ gibi kısımlarından yeni doku, bitki ya da bitkisel ürün üretil- A) Ana bireyde oluşan bir tomurcuktan geli-
mesidir. şen yeni bir bireyin
B) Mitozla oluşan diploit spordan gelişen yeni
� Aşağıda havuç bitkisinde uygulanan doku kültürü yönteminin aşamaları basitleş- bir bireyin
tirilerek verilmiştir. C) Hermafrodit iki canlının birbirlerini döllen-
1 mesiyle oluşan bireylerin
Farklılaşmış hücre kümeleri, aynılaştıkları D) Diploit bir canlının diploit yumurtasından
(farklılaşma yeteneklerini kaybettikleri) ve
partenogenezle gelişen yeni bir bireyin
besin bulunan ortamda büyütülür.
E) Planaryanın vücudunun ikiye bölünmesiyle
oluşan bireylerin
(2011 - LYS)
2 Farklılaşmış bir hücre bölünür… 36. Havuç bitkisinin
Floem
Havuç bitkisinin kökü Kökün enine
hücreleri
kökü kesiti
3
...ve kallus denilen bir hücre kitlesi oluşur.
Embriyo
Palme Yayınevi
gelişimi
Kültüre alınan
4 Besi ortamındaki fideler
Kallus, bir bitki embriyosu oluşup gelişe- hücreler
bilsin diye besinlerin ve hormonların oldu- Bu araştırmada, havuç bitkisinin kökünden
ğu özelleşmiş bir ortama ekilir. alınan floem hücrelerinden her birinin, kültür
ortamında tam bir bitkiye geliştiği saptanmıştır.
Bu araştırmaya göre, elde edilen bitkilerle
ilgili,
I. Hücreleri farklılaşıp özelleştiğinde bazı
5 Toprağa ekildikten sonra da verimli bir genlerini yitirmişlerdir.
bitki üretilir. II. Hücrelerinin tümü çekirdeklerinde aynı
genlere sahiptir.
III. Atasal bitkiyle özdeş bitkilerdir.
Doku kültürü yönteminin aşamaları yargılarından hangileri doğrudur?
� Doku kültürü yöntemi ile istenilen özelliklere sahip bitkilerin çok fazla sayıda kop- D) I ve III E) II ve III
yası oluşturulabilir. Bu yöntemden mısır, buğday, pirinç, soya fasülyesi gibi bitki- (2009-ÖSS Fen – 2)
lerin ıslah çalışmalarında faydalanılmaktadır. Ayrıca melez orkide, manolya, gül, 37. Bir arı kovanında meydana gelen aşağıdaki
zambak gibi değerli süs bitkilerinin hızlı çoğaltılmasında da doku kültürü yöntemi olaylardan hangisi genetik varyasyona ne-
kullanılmaktadır. den olur?
Vejetatif Üremenin Tarımsal Üretimdeki Önemi A) Polen ile beslenen zigottan işçi arının oluş-
ması
� Vejetatif üreme, tarımsal üretimde büyük avantajlar sağlar. Tohum ile üretilmesi B) Erkek arının sperm oluşturması
mümkün olmayan muz, çekirdeksiz üzüm, kavak, söğüt gibi bitkiler bu yolla üre- C) Sperm ve yumurtanın birleşmesi
tilir. Bu tip üreme tohumla üremeye göre daha kısa sürede gerçekleşir. Ayrıca D) Arı sütü ile beslenen zigottan kraliçe arının
genetik yapısı nedeniyle belirli bir çevreye uyum sağlamış bireylerin, genetik ya- oluşması
pılarında hiçbir değişme olmadan daha hızlı yayılmasını sağlar. Pek çok bitki türü E) Döllenmemiş yumurtadan erkek arının
oluşması
yaprak, kök ve gövde parçaları kullanarak seralarda ve fidanlıklarda vejetatif yolla
33 D 34 E
üretilebilmektedir. Kültür bitkilerini, meyve ağaçlarını ve süs bitkilerini vejetatif
35 C 36 E 37 C
yolla üretmek için çeşitli yöntemler geliştirilmiştir.
183
DERS NOTLARI
184
1. TEST
1. Sağlıklı bir insanda, interfazın G1 evresinde bulunan bir 4. Ziraat mühendisleri bitkilerin vejetatif üreyebilme özelliğin-
vücut hücresi ile interfazın G2 evresinde bulunan bir vü- den yararlanarak doku kültürü tekniği ile bitkileri çoğaltabil-
cut hücresinin, mektedir.
I. DNA miktarı, Bitki doku kültürü,
II. organel sayısı, I. ticari önemi olan bitkilerin hızlı bir biçimde çoğaltılması,
III. DNA nükleotit dizilimi, II. farklı türlere ait özelliklerin tek bir bitkide toplanması,
IV. kromozom sayısı III. kaybolmakta olan türlerin korunması
özelliklerinden hangileri farklı olamaz? amaçlarından hangileri için kullanılamaz?
A) I ve II B) I ve IV C) II ve III A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
D) II ve IV E) III ve IV D) I ve II E) II ve III
5. Mitoz bölünmeye ait aşağıdaki olaylardan hangisi ana-

faz evresinde gerçekleşir?
2. Aşağıda n = 3 kromozomlu bir canlıya ait mitoz bölünme
evreleri şematize edilmiştir. A) Kromatitlerin yoğunlaşarak kromozoma dönüşmesi
B) Çekirdek zarının oluşması
C) İğ ipliklerinin sentezlenmesi
D) Sitokinez olayının tamamlanması
E) Kardeş kromatitlerin zıt kutuplara hareket etmesi
Palme Yayınevi
I II
6. Aşağıda sağlıklı bir insana ait homolog kromozom çifti şe-

matize edilmiştir.
1 2 3 4
III IV
Bu evrelerin gerçekleşme sırası aşağıdakilerden hangi-

sinde verilmiştir?
A) II - III - I - IV B) III - IV - I - II
C) IV - II - III - I D) III - I - IV - II
A B
E) II - I - III - IV
Bu şema ile ilgili,
I. A kromozomu anneden gelmişse, B kromozomu baba-
3. Mitoz bölünmede, dan gelmiştir.
II. 1 ve 2 nolu yapılar kardeş kromatit olarak adlandırılır.
I. sitokinez,
III. 3 ve 4 nolu yapılar sentromer adı verilen bir yapı ile bir-
II. replikasyon, birlerine bağladır.
III. karyokinez IV. A ve B'nin karşılıklı lokuslarında aynı karaktere ait gen-
ler bulunur.
olaylarından hangi sıra ile gerçekleşir?
A) I - II - III B) I - III - II C) II - I - III A) I ve II B) II ve III C) III ve IV
D) II - III - I E) III - II - I D) I, II ve IV E) I, II, III ve IV
185
7. Diploit hücrelerinde 20 kromozom bulunan dişi bir me- 11. Mitoz bölünmede,
melinin karaciğer hücresindeki, I. anafaz,
I. otozom, II. profaz,
II. gonozom çeşidi, III. telofaz,
III. gonozom IV. metafaz
sayıları aşağıdakilerden hangisinde doğru olarak veril- evreleri hangi sıra ile gerçekleşir?
miştir?
A) I - II - III - IV B) II - I - IV - III
I II III C) IV - II - I - III D) IV - III - I - II
A) 18 1 2 E) II - IV - I - III
B) 20 2 2
C) 19 2 1
12. Aşağıda ökaryotik bir hücreye ait olan hücre döngüsü veril-
D) 18 2 2 miştir.
E) 20 1 2 tik Evre
Mito
M
8. Aşağıda bölünmekte olan ökaryot bir hücrenin DNA miktarı-
nın bölünme evrelerine bağlı değişimi verilmiştir.
G2 G1
DNA miktarı
4a S
Palme Yayınevi
İn te rf a z
2a
Bu döngüye ait evreler ile ilgili,
I. DNA'nın eşlenmesi S evresinde olur.
Bölünme
evreleri II. M evresinde önce karyokinez sonra sitokinez gerçekle-
şir.
Bu hücre ile ilgili,
III. G2 evresinde kromatin ipliklerin kısalıp yoğunlaşması
I. Haploit yapılıdır.
sonucu kromozomlar oluşur.
II. Bir kez replikasyon bir kez de sitokinez geçirmiştir.
III. Mitoz bölünme ile iki hücre oluşturmuştur.
ifadelerinden hangileri kesin olarak doğrudur? D) I ve III E) II ve III
D) II ve III E) I, II ve III 13. Hücre döngüsü interfaz evresinde aşağıdaki olaylardan
9. Sağlıklı bir insana ait olan aşağıdaki hücrelerden hangi- hangisi gerçekleşmez?
sinde homolog kromozom çiftleri bulunamaz? A) Protein sentezi
A) Sinir B) Dalak C) Yumurta B) DNA eşlenmesi
D) Epitel E) Akciğer C) Sentromerin bölünmesi
D) ATP üretimi
10. Gelişmiş yapılı bitkilere ait hücre döngüsünde aşağıdaki E) Glikoz tüketimi
olaylardan hangisi gerçekleşmez?
A) İğ ipliklerinin sentezlenmesi 14. Aşağıdaki organizmalardan hangisi ikiye bölünerek üre-

B) Kardeş kromatitlerin ayrılması yemez?
C) Boğumlanma sonucu iki hücre oluşumu A) Amip B) Bakteri
D) Replikasyon sonucu kardeş kromatitlerin oluşması C) Solucan D) Paramesyum
E) Karyokinez sonucu iki çekirdek oluşumu E) Öglena
186 1. E 2. D 3. D 4. B 5. E 6. E 7. A 8. D 9. C 10. C 11. E 12. B 13. C 14. C

2. TEST
1. Hücre döngüsüne ait evreler ile bu evrelerde meydana 4. İnterfaz evresinde bulunan bir hücrenin yüzey/hacim oranı
gelen olaylar ile ilgili aşağıda yapılan eşleştirmelerden azalır.
hangisi doğru değildir? Bu değişim,
Evre Gerçekleşen olay I. hücre zarının madde alış verişinde yetersiz kalması,
A) Sitokinez Genetik olarak özdeş iki hücrenin II. sitoplazmanın hücreye sığmaması,
oluşumu III. çekirdeğin hücreyi yönetmekte zorlanması
B) G1 Sitoplazmanın hacminin artması durumlarından hangilerine neden olduğundan bölünme

emrinin verilmesine neden olabilir?
C) Anafaz İğ ipliklerinin kısalması A) Yalnız II B) I ve II C) I ve III
D) S Gen miktarının iki katına çıkması D) II ve III E) I, II ve III
E) Profaz Sentrozomun eşlenmesi
5. 2n = 16 kromozomlu bir hücre art arda üç kez mitoz bölün-

me geçiriyor.
2. Aşağıda bir hücrenin interfaz ve mitotik evreden oluşan dön- Bu bölünmeler sonucu oluşan hücre sayısının, bir hüc-
güsü verilmiştir. rede bulunan kromozom sayısına oranı aşağıdakilerden
hangisidir?
A) 2 B) 1 C) 1/2 D) 1/4 E) 1/8
Palme Yayınevi
İnterfaz Mitotik
X evre Y
Şemadaki X hücresinin DNA miktarının, Y hücresinin

DNA miktarına oranı aşağıdakilerden hangisinde doğru
olarak verilmiştir? 6. 2n = 4 kromozomlu bir hayvan hücresinde gerçekleşen
mitoz bölünmenin anafaz evresi aşağıdakilerden hangi-
A) 4 B) 2 C) 1 D) 1/2 E) 1/4 sinde doğru olarak verilmiştir?
A) B) C)
3. Bal arılarının üremesinde,

I. zigot, D) E)
II. sperm,
III. yumurta

hücrelerinden oluşumunu sağlayan olaylar aşağıdakiler-
den hangisinde doğru olarak eşleştirilmiştir?
Döllenme Mayoz bölünme Mitoz bölünme

A) I II III 7. Ergin bir insana ait olan aşağıdaki hücrelerden hangisi
B) I III II mitoz bölünme geçiremez?
C) II I III A) Epitel B) Kemik
D) III II I C) Olgun alyuvar D) Kıkırdak

E) Karaciğer
E) III I II
187
8. Mitoz bölünmenin metafaz evresinde, 12. Ökaryotik bir hücrenin bölünmesi sırasında meydana
gelen,
I. kromozomların hücrenin ekvatoral düzleminde tek sıralı
I. iğ ipliklerinin oluşması,
olarak dizilmesi,
II. çekirdek zarının erimesi,
II. sentromerin eşlenmesi sonucu kardeş kromatitlerin ay-
rılması, III. sitoplazmanın bölünmesi,
IV. DNA'nın replikasyonu
III. iğ ipliklerinin kinetokor bölgelerinden kromatitlere bağlı
olması olaylarından hangileri prokaryotik hücrelerin bölünmesi
sırasında gerçekleşmez?
durumlarından hangileri gerçekleşemez?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) II ve IV E) III ve IV
13. Aşağıda bal arılarındaki üreme olayı şematize edilmiştir.
IV
Kraliçe I n Erkek arı
arı n
Kraliçe
arı
Erkek II III V
9. Aşağıdaki olaylardan hangisi mitoz bölünme ile gerçek- arı
n Zigot İşçi
leşmez? arı
Bu evreler ile ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlış-

A) Zigottan emriyonun oluşması
tır?
B) Mısır tohumunun çimlenmesi A) I nolu evrede genetik varyasyon oluşmaz.
Palme Yayınevi
C) Kemiklerin boyca uzaması B) II nolu evre sonucunda sperm hücreleri oluşur.

D) Planaryanın rejenerasyonla üremesi C) III nolu evre kraliçe arının vücudunda gerçekleşir.
E) Tavuğun yumurta oluşturması D) IV nolu evre partenogenez olarak adlandırılır.
E) V nolu evrede zigot arı sütü ile beslenirse kraliçe, polen
ile beslenirse işçi arı oluşur.
14. Aşağıdakilerden hangisi eşeysiz üreme çeşitlerinden biri

değildir?
10. Kanserli bir hücrelerin bir dokudan farklı bir dokuya ya- A) Tomurcuklanma B) Rejenerasyon
yılmasına ne ad verilir? C) İkiye bölünme D) Tohum oluşturma
A) Onkoloji B) Tümör C) Metastaz E) Sporlanma
D) Kemoterapi E) Amniyosentez
15. Diploit hücrelerinde 12 kromozom bulunan bir canlının
mitoz bölünmesine ait olan,
I. metafaz,
II. anafaz,
11. Diploit hücrelerinde 30 kromozom bulunan bir hücrenin- evrelerinin sonundaki hücrelerinde kaç kromozom bulu-
mitoz bölünmesinin profaz evresindeki, nur?
I. kinetokor, I II
II. kromatit, A) 24 12
III. sentromer B) 12 12
sayıları arasındaki ilişki aşağıdakilerden hangisinde C) 24 24
doğru olarak verilmiştir? D) 12 24
A) I = II > III B) II = III > I C) II > I > III E) 12 6

D) III > I = II E) I = II = III
188 1. E 2. B 3. B 4. E 5. C 6. E 7. C 8. B 9. E 10. C 11. A 12. A 13. A 14. D 15. D

Mayoz Bölünme - Eşeyli Üreme
6.
Ünite
6.Ünite / MAYOZ BÖLÜNME – EŞEYLİ ÜREME
� Canlıların nesillerini devam ettirebilmek için kendilerine benzer yeni canlılar

Örnek Sorular meydana getirmesine üreme denir.
1. Eşeyli üreme, � Hem canlı sayısını artıran hem de genetik bilginin yeni bireylere aktarılmasını
sağlayan üreme, bireyin hayatının devamlılığı için değil neslin devamlılığı için
I. tür içi kromozom sayısının sabit kalmasını
sağlama, gereklidir.
� Aynı türe ait iki farklı gametin birleşmesi ile gerçekleşen üremeye eşeyli üreme
II. genetik çeşitliliğe neden olma,
denir.
III. değişen ortam koşullarına uyum yeteneği
fazla olan canlılar oluşturma
Eşeyli üreme ile yeni gen kombinasyonlarına sahip bireyler meydana
özelliklerinden hangileri ile eşeysiz üreme- getirilerek tür içi çeşitlilik sağlanır.
den ayırt edilir?
A) Yalnız II B) I ve II C) I ve III � Genetik varyasyona neden olduğundan evrime katkı sağlar.

D) II ve III E) I, II ve III � Eşeyli üremenin iki temel olayı mayoz bölünme ve döllenmedir.
� Diploit (2n) kromozomlu üreme ana hücreleri mayoz bölünme ile haploit (n)
kromozomlu gametleri meydana getirir.
� Mayoz sonucu oluşan haploit (n) kromozomlu gametlerin döllenmesi sonucun-
2. Aşağıda insanlardaki eşeyli üremeye ait bir
da oluşan zigotun kromozom sayısı 2n olur. Zigotun mitoz bölünmeleri ile ge-
şema verilmiştir.
lişme sağlanır ve yeni birey oluşur.
n Eşeysiz üreyen canlılarda tür içi kromozom sayısı mitoz bölünme ile
n Gametler
n
sabit tutulur. Eşeyli üreyen canlılarda ise mayoz bölünme ve döllenme olayları
x ile tür içi kromozom sayısı sabit tutulur.

Palme Yayınevi
y Anahtar Haploit gametler (n = 23)

2n
Haploit (n)
Diploit yapılı Yumurta (n)
çok hücreli Diploit (2n)
organizma
2n
Şemaya ait olan x, y, z olayları ile ilgili,

Sperm (n)
I. x olayı haploit yapılı hücrelerin oluşumu ile
sonlanır.
II. y olayı tür içi genetik çeşitliliği artırır. MAYOZ DÖLLENME

III. z, mitoz bölünme olup büyüme ve geliş-
meyi sağlar.
A) Yalnız III B) I ve II C) I ve III Yumurtalık Testis

Diploit
zigot
(2n = 46)
3. Aşağıdaki üreme çeşitlerinde hangisi so- Mitoz ve

nucu oluşan bireyler, ata bireyden farklı bir gelişme
genetik kombinasyona sahiptirler?
A) Tohumla B) Tomurcuklanma
Çok hücreli diploit
C) Bölünerek D) Rejenerasyon
erginler (2n = 46)
E) Vejetatif
İnsanda yaşam döngüsü
190
A. MAYOZ BÖLÜNME
Örnek Sorular
� Mayoz bölünme, diploit hücrelerde kromozom sayısını yarıya indirerek haploit
4. Hücre bölünmesi sırasında gerçekleşen,
kromozom sayısına sahip gametler oluşturan bir hücre bölünmesidir.
I. homolog kromozomların ayrılması,
� İnsanlarda sadece eşey ana hücreleri (oogonyum ve spermatogonyum) mayoz II. kromozom sayısının yarıya inmesi,
bölünme geçirebilir. Somatik hücreler (karaciğer ve kas gibi) diploit olmalarına III. kardeş kromatitlerin ayrılması,
rağmen mayoz bölünme geçiremezler.
IV. krosing over ile gen alış verişi
� Mayoz bölünmede, tek bir DNA eşlenmesinden sonra arka arkaya iki hücre olaylarından hangileri mayoz bölünmeyi mi-
bölünmesi gerçekleşir ve dört hücre oluşur. toz bölünmeden ayırır?
A) I ve II B) III ve IV C) I, II ve III
D) I, II ve IV E) I, II, III ve IV
n
Mayoz I n Mayoz II n 5. Mayoz bölünme ile oluşmuş bir hücre için,

2n GAMET
I. Haploit kromozom yapısındadır.
Homolog kromo- n Kardeş kroma- n
zomlar ayrılır tidler ayrılır II. Alel gen çiftleri içermez.
n
III. Tekrar mayoz bölünme geçirebilir.
� Mayoz bölünme döllenme ile beraber eşeyli üreyen canlılarda kromozom sayı- A) Yalnız II B) Yalnız III C) I ve II
sının nesilden nesile sabit kalmasını sağlar. Diploit canlılar mayoz bölünme ile D) I ve III E) II ve III
Palme Yayınevi
haploit gametler oluşturur. Döllenme sırasında bu gametler birleşir ve diploit
kromozom takımı oluşur. 6. Dişi bir bireyde,
� Genetik varyasyona neden olur. Bu nedenle evrime katkı sağlar. I. rahim duvarının kalınlaşması,
II. ovaryumda yumurta oluşumu,
III. zedelenen karaciğerin onarımı,
Mayoz bölünmede genetik varyasyonu artıran iki temel olay vardır. IV. döllenme sonucu zigot oluşumu
Bunlardan birincisi krosing over, ikincisi ise homolog kromozomların bağımsız olaylarından hangileri mayoz bölünme ile
gerçekleşir?
dağılımıdır.
A) Yalnız II B) Yalnız IV C) I ve II
� Mitoz bölünmeden farklı olarak tetrat, sinapsis ve krosing over olayları görülür.
7. Mayoz bölünme ile ilgili aşağıdaki ifadeler-
� Karyokinez ve sitokinez olayları hem mayoz I hem de mayoz II'de gerçekleşir.
A) Eşeyli üreyen canlılarda gamet oluşumunu

sağlar.
Mayoz bölünme sonucu oluşan hücreler haploit yapıda olduğundan B) Nükleotit dizilimi ana hücreden farklı olan
homolog kromozom çiftlerinin birer üyesini içerirler. hücrelerin oluşmasına neden olur.
C) Karyokinez ve sitokinoz olayları hem ma-

yoz I hem de mayoz II'de gerçekleşir.
D) Tür içi genetik varyasyonu artırarak evrime

� Mayozla oluşan hücreler tekrar mayoz bölünme geçiremezler.
katkı sağlar.
� Mayoz I ve mayoz II de sırasıyla profaz, metafaz, anafaz ve telofaz evreleri gö- E) Diploit yapılı olan her hücrede gerçekleşir.
rülür.
1 D 2 E 3 A
191
MAYOZUN EVRELERİ
� Aşağıda 2n = 6 kromozomlu bir hücrenin mayoz bölünmesine ait evreler verilmiştir.
MAYOZ I
Sentrozomlar • Bu evrede büyüme, solunum, ATP sentezi ve protein sentezi
Kromatin
(sentriyol çiftlerini içerir)
(eşlenmiş) gibi metabolik olaylar yoğun olarak gerçekleşir ve hücre ha-
cimce artar.
Çekirdek
zarı
İNTERFAZ
• DNA kendini eşler (replikasyon) ve DNA miktarı iki katına

çıkar.
• Hayvan hücrelerinde sentrozom eşlenmesi de bu evrede ger-

çekleşir.
• Profaz I çok uzun süren karmaşık bir evredir. Her biri kardeş
iki kromatitden oluşan kromozomlar kısalıp yoğunlaşmaya
başlar ve kendi homologlarıyla çift oluştururlar.
• Her bir homolog kromozom çifti yan yana geldiğinde dörtlü
kromatit demetleri oluşturur. Bu dörtlü kromatit demetlerine
tetrat denir.
Tetratların sayısı canlının haploit (n) kromozom sa-

Sentrozom yısına eşittir. Örneğin insanlardaki mayoz bölünmede n = 23
(sentriyol çifti ile) tane tetrat oluşur.
Kardeş Kiyazma
kromatitler • Bu evrede homolog kromozom çiftleri yan yana gelerek bir-
İğ ipliği birleriye sarmal yapar. Bu olaya sinapsis adı verilir.
• Sinapsis sırasında homolog kromozomların kardeş olmayan
kromatitleri birbirlerini kesecek şekilde çaprazlanır. X – bi-
çiminde olan bu kesişme ya da temas noktasına kiyazma
adı verilir. Kiyazmalar homolog kromozom çiftlerini anafaz I
PROFAZ I
evresine kadar bir arada tutar.

• Homolog kromozomların kardeş olmayan kromatitlerinin ki-
yazma noktalarında parça (gen) değişimi yapmalarına kros-
sing over denir. Krossing over mayoz bölünmenin en önemli
olayıdır ve bu sayede yeni gen kombinasyonları (rekombi-
nasyon) meydana gelir.
Mayoz bölünmede gerçekleşen krossing over ola-

yında genin nükleotit dizilimi değişmezken, kromozomun
nükleotit dizilimi değişir.
Homolog Çekirdek
kromozomlar zarının • Krossing over ile hem anneden hem de babadan gelen gen-
parçacıkları leri bir arada taşıyan rekombinant kromozomlar oluşur. Bu
durum aynı türün bireyleri arasında farklı özelliklerin (varyas-
yon) ortaya çıkmasını yani tür içi çeşitliliğin meydana gelme-
sini sağlar.
• Profaz I evresinde, eşlenmiş olan sentrozomlar hücrenin zıt
kutuplarına çekilir ve aralarında iğ iplikleri oluşur. Homolog
kromozomlar sentromerlerinden iğ ipliklerine tutunur.
• Bu evrenin sonunda çekirdek zarı ve çekirdekçik parçalana-
rak kaybolur.
192
• Sentromerlerinden iğ ipliklerine tutunan homolog kromozom-

Sentromer lar (tetratlar halinde) hücrenin ekvator düzleminde çift sıralı
(kinetokorlu) Metafaz
plakası olarak dizilir.
• Bu evrede her bir homolog kromozom çifti, diğer homolog

kromozom çiftlerinden bağımsız olarak yani şansa bağlı ola-
rak konumlanır. Bu durum mayoz sonucu oluşan yavru hüc-
relerde hangi kromozomların birlikte bulunacağını belirler.
METAFAZ I

Homolog kromozom çiftlerinin şansa bağlı olarak
konumlanması ve ayrılması hücrede 2n'lik bir varyasyon
oluşmasını sağlar (n = haploit durumdaki kromozom sayısı).
Örneğin insanda oluşan gametlerdeki ana ve babaya ait kro-
mozomların olası kombinasyonunun sayısı 223'dür. Bu yakla-
şık olarak 8.4 milyon çeşit gamet üretebilmek anlamına gelir.
Kinetokora
tutunmuş mikrotubül
• İğ ipliklerinin kısalmasıyla homolog kromozomlar zıt kutuplara

doğru hareket eder. Böylece oluşacak yeni hücrelerdeki kro-
mozom sayısının yarıya inmesi sağlanır.
• Homolog kromozomlar rastgele birbirinden ayrılarak zıt kutup-

lara çekilir. Bununla birlikte kardeş kromatitler sentromerlerin-
Kardeş kromatitler bağlı kalır.
den birbirlerine bağlı kalırlar ve tek bir birim olarak aynı kutba
geçerler.
• Anafaz I’de homolog kromozomların rastgele birbirinden ayrıl-

masını metafaz I’de kromozomların ekvator düzleminde nasıl
ANAFAZ I
sıralanacağı belirler. Bu sıralama şekline göre, erkek veya dişi

ebeveynden gelen kromozomlardan hangilerinin anafaz I sı-
rasında aynı kutba gideceği belirlenir. Bu mayoz bölünmede
varvasyona neden olan ikinci olaydır.
Mayoz bölünmenin profaz I evresinde meydana ge-

len krossing over olayı ile anafaz I evresinde meydana gelen
homolog kromozomların rastgele dağılımı genetik varyasyona
Homolog kromozomlar ayrılır. neden olur.
Bu evrede homolog kromozom çiftlerinden birinin

ayrılmaması, kromozom sayısı (n + 1) ya da (n – 1) olan gamet-
lerin oluşmasına neden olur. Ayrılmama kromozom sayısının
değişmesine neden olan bir mutasyondur.
193
• Hücrenin her bir kutbunda haploit kromozom takımı

Örnek Sorular
bulunur. Her bir kromozom iki kromatitlidir yani kardeş
kromatitler bir aradadır.
TELOFAZ I VE SİTOKİNEZ
• Bu evrede homolog kromozomlar birbirinden ayrılmış-

tır.
• Telofaz I ve sitokinez genellikle eş zamanlı gerçekle-

şir. Bir yandan kromozomların çevresinde çekirdek
zarı oluşurken öte yandan hücre boğumlanma (hay-
Bölünme
oluğu van hücrelerinde) yapar. Sonuçta homolog kromozom
çiftinden yalnız birini taşıyan haploit (n) iki hücre mey-
dana gelir.
• Sitokinez sırasında bitki hücrelerinde ara plak oluşumu

gözlenir.
MAYOZ II
� Mayoz II bölünmesi başlamadan önce mayoz I de olduğu gibi interfaz evre-
si görülmez. Dolayısıyla DNA kendini eşlemez. Yalnızca sentrozom eşlenmesi
meydana gelir. Mayoz I sonunda oluşan haploit iki hücre mayoz II de tekrar
bölünür ve haploit kromozomlu dört hücre meydana gelir.
PROFAZ II METAFAZ II ANAFAZ II TELOFAZ II VE SİTOKİNEZ
• Kromozomlar kromatin ha-

• İğ iplikleri yeniden oluşarak • Kromozomlar hücrenin ek- • Kardeş kromatitleri bir
line dönüşmeye başlar.
kardeş kromatitlerin sentro- vator düzleminde tek sıralı arada tutan sentromerler
merlerine bağlanır. olarak dizilir. ayrılarak kromatitler hüc- • Çekirdek zarı ve çekirdek-
renin zıt kutuplarına doğru çik meydana gelir.
• Çekirdek zarı ve çekirdek- • Mayoz I'de gerçekleşen
çik kaybolur. krossing over olayından hareket eder. • Öte yandan sitoplazma bo-
dolayı her kromozomun • Artık her bir kromatit kendi ğumlanmaya başlar ve sito-
kardeş iki kromatiti genetik sentromerine sahip bağım- kinez gerçekleşir.
olarak birbirinin aynı değil- sız bir kromozom haline • Sitokinez sonunda haploit
dir. gelir. kromozomlu dört yavru
hücre oluşur.
194
� Aşağıda mitoz ve mayoz bölünme olayları karşılaştırılmıştır.

Mitoz Bölünme Mayoz Bölünme Örnek Sorular
1. Bölünme sonucu iki hücre olu- 1. Bölünme sonucu dört hücre oluşur. 8. Mayoz bölünmede,
şur. I. kardeş olmayan kromatitlerin birbirine sa-
2. Oluşan hücreler genetik olarak 2. Tür içi varyasyonu artırır. rılması,
özdeştir varyasyona neden ol- II. homolog kromozomların ayrılarak zıt ku-
maz. tuplara gitmesi,
3. Oluşan hücrelerin kromozom 3. Oluşan hücrelerin kromozom sayısı III. replikasyon sonucu kardeş kromatitlerin
sayısı ana hücre ile aynıdır. ana hücrenin yarısı kadardır. oluşması,
4. Tek hücreli canlılarda üreme- 4. Eşeyli üreyen canlılarda gamet olu- IV. sentromer bölünmesi sonucu kardeş kro-
yi, çok hücreli canlılarda büyü- şumunu sağlar. matitlerin ayrılması
me, gelişme ve doku onarımını olayları hangi sıra ile gerçekleşir?
sağlar. A) II - III - I - IV B) III - I - II - IV
5. Sinaps, tetrat ve krossing over 5. Sinaps, tetrat ve krossing over C) I - III - IV - II D) II - IV - I - III
olayları görülmez. olayları görülür.
E) III - II - I - IV
6. Bölünme sırasında kardeş 6. Mayoz I'de homolog kromozomlar,
kromatitler ayrılır. mayoz II'de kardeş kromatitler ay-
rılır. 9. Krosing over olayı ile ilgili,
7. Tek bir DNA eşlenmesinden 7. Tek bir DNA eşlenmesinden sonra I. Mayoz bölünmenin profaz I evresinde
sonra bir kez bölünme ger- iki kez bölünme gerçekleşir. Bu ne- gerçekleşir.
çekleşir. Bu nedenle oluşan denle oluşan herbir hücrenin DNA II. Kromozomun nükleotit dizilimini değiştirir.
her bir DNA miktarı ana hücre miktarı ana hücre yarısı kadar olur. III. Genin nükleotit dizilimini değiştirmez.
Palme Yayınevi
ile aynı olur.
8. Karyokinez ve sitokinez birer 8. Karyokinez ve sitokinez üçer kez
kez gerçekleşir. gerçekleşir.
9. Eşeysiz üremenin temel ola- 9. Döllenme ile beraber eşeyli üreme-
yıdır. nin temel olayıdır.
10.
10. İnsanlarda zigotun oluşumu ile 10. Dişilerde embriyonik dönemde, er- n
başlar ve canlının ölümüne ka- keklerde ise ergenlik döneminde n
dar devam eder. başlar. Üreme dönemi boyunca de- X Y n
vam eder. 2n
n
n
n
B. EŞEYLİ ÜREME
� Aynı türe ait farklı gametlerin birleşmesi ile gerçekleşen üremeye eşeyli üreme Mayoz bölünmeye ait X ve Y evreleri ile ilgili,
adı verilir. I. X evresinde homolog kromozomlar, Y ev-
resinde kardeş kromatitler ayrılır.
� Eşeyli üremenin eşeysiz üremeye göre en önemli avantajı tür içi kalıtsal çeşit-
II. X ve Y evrelerinin başlangıcında replikas-
liliği artırmasıdır. Aşağıda eşeyli üremede tür içi kalıtsal çeşitliliği artıran temel
yon gerçekleşir.
olaylar verilmiştir.
III. Tetrat, sinapsis ve krosing over olayları X
• Mayoz I'in profaz evresinde krossing over olayının gerçekleşmesi evresinde gerçekleşir.
• Mayoz I sırasında homolog kromozomların bağımsız dağılımı IV. X evresinde oluşan bir hücrenin DNA mik-
tarı, Y evresinde oluşan bir hücrenin DNA
• Bir yumurtanın bir sperm tarafından rastgele döllenmesi miktarının iki katıdır.
• Farklı nedenlerle gerçekleşen mutasyonlar yargılarından hangileri doğrudur?
A) I ve IV B) II ve III
Eşeyli üreme tür içi çeşitliliğe neden olduğundan türün değişen ortam
C) I, II ve IV D) I, III ve IV
koşullarına uyum yeteneğini artırır. Eşeysiz üreme sonucu oluşan bireylerin ge-
E) I, II, III ve IV
netik yapıları aynı olduğundan, bu şekilde üreyen canlıların değişen ortam ko-
şullarına uyum yetenekleri azdır. 4 D 5 B 6 A 7 E
195
� Eşeyli üremenin gerçekleşme şekli canlı türleri arasında bazı farklılıklar gösterir.
Örnek Sorular Eşeyli üreme tohumlu bitkilerde, bazı omurgasız hayvanlarda ve omurgalı hay-
11. Bakteri konjugasyonu ile ilgili, vanların tamamında görülür.
I. Gen aktarımı F + 'dan F – 'ye doğru gerçek-
� Canlılarda genetik çeşitlilik sadece mayoz bölünme ve eşeyli üreme ile değil
leşir.
konjugasyon gibi farklı yollarla da sağlanabilir.
II. İki bakterinin birbirine tutunması piluslar
aracılığı ile olur. KONJUGASYON
III. Gen aktarımını replikasyon olayı takip
� Genetik özellikleri farklı, iki hücre yan yana gelerek aralarında kurulan sitop-
eder.
lazma köprüsü ya da tüp şeklindeki bir bağlantı sayesinde birbirine gen aktarır.
IV. Antibiyotiğe direnç genlerinin popülasyon
Bu olaya konjugasyon denir. Bu olay bakteri ve paramesyum gibi canlılarda
içinde yayılması sağlanır.
gerçekleşir.
A) I ve IV B) II ve IV C) I, II ve III
Konjugasyonda gen aktarımı ile rekombinant genlere sahip yeni birey-
D) I, III ve IV E) I, II, III ve IV ler oluşur. Ancak kojugasyonda birey sayısı artmaz. Bu nedenle konjugasyon bir
üreme biçimi değildir.
Bakterilerde Konjugasyon
� Bakterilerde asıl DNA'dan başka plazmit adı verilen küçük DNA halkaları bulu-
12. Aşağıdaki olaylardan hangisi mitoz ve ma-
nur. Bazı plazmitler antibiyotiklere karşı direnç geni taşırlar. Bakteriler plazmit-
yoz II bölünmenin her ikisinde de kural ola-
lerini birbirlerine aktarabilir.
Palme Yayınevi
rak gerçekleşir?
A) Haploid kromozomlu yavru hücre oluşması � Aktarılan DNA parçasına F plazmidi denir. Bu plazmidi bulunduran bakteri F+,
–
B) Sinapsis olması bulundurmayan bakteri F ile gösterilir.
C) Homolog kromozomların birbirinden ayrıl- � Aşağıda bakteri konjugasyonun basamakları özetlenmiştir.

ması
F plazmidi
D) Kardeş kromatitlerin birbirinden ayrılması Bakteri Konjugasyon
E) Krossing over olması DNA'sı köprüsü
(2011 - YGS)
1 2 3 4
+
F
+ – F F
+
F
1. Gen aktarımı yapacak olan bakteri pilus aracılığıyla gen alacak bakteriye tutu-
13. Eşeyli üremeyle çoğalan bir hayvan türün- nur. İki bakteri arasında sitoplazmik köprü kurulur.
de, bir çiftin yavrularının kalıtsal olarak bir-
2. Plazmidi olan bakteri (F+), DNA ipliğinin birini alıcı hücreye gönderir. Gen akta-
birinden farklı olmasında;
rımı F+ dan F– ye doğru tek yönlüdür.
I. üreme hücrelerinin oluşum mekanizması,
II. yumurtanın ortamdaki spermlerden biri 3. Tek iplikler eşlenir. Bunun sonucunda her iki bakteride F plazmidi bulunur.
tarafından döllenmesi,
4. F plazmidine sahip olan iki bakteri birbirinden ayrılır.
III. zigotun gelişerek embriyoyu oluşturması
olaylarının hangileri katkı sağlamaktadır?

Bakteri konjugasyonunda mayoz bölünme ve döllenme olayları ger-
çekleşmez.
(2016 - YGS) Bakteri konjugasyonu birey sayısında artışa neden olmaz. Fakat tür içi
genetik çeşitliliği artırır.
8 B 9 E 10 D
196
� Paramesyum konjugasyonu sırasında çekirdekte mayoz ve mitoz bölünmeler

görülür. Gen aktarımı çekirdek aracılığı ile karşılıklı olarak gerçekleşir ve kon- Örnek Sorular
jugasyon tamamlanır. Bundan sonraki basamaklada gerçekleşen bir dizi olay 14. Metafaz I evresinde ekvatoriyal düzleme 10
sonucu paramesyum bölünerek birey sayısını artırır. tetratın dizildiği bir hayvan hücresinde, ana
hücrenin ve bu bölünme sonucunda olu-
Bazı canlılar erkek ve dişi üreme organlarına birlikte sahiptir. Bu tip şacak yavru hücrelerin kromozom sayıları
canlılar mayoz bölünme ile hem sperm hem de yumurta üretebilirler. Bu olaya aşağıdakilerin hangisinde verilmiştir?
hermafroditlik denir. Hermafroditlik yassı solucanlarda, halkalı solucanlarda Ana hücre Yavru hücre
ve birçok hayvan türünde görülür. A) 10 5
B) 10 10
� Çiçekli bitkiler eşeyli üreme yaparlar. Bitkilerin üreme organı çiçektir. C) 10 20
� Tam bir çiçeğin yapısında dıştan içe doğru çanak yaprak, taç yaprak, erkek D) 20 10
E) 20 20
organ ve dişi organ kısımları bulunur.
(2015 - LYS)
Mayoz - II 5
15. 3
Tepecik Dişi
Erkek Başçık 6
organ Mitoz Mayoz - I
organ Dişicik 1 2
borusu Mayoz - II
7
Sapçık 4
Yumurtalık
8
Yukarıdaki şemada numaralandırılmış ola-

rak verilen hücreler ile ilgili,
Palme Yayınevi
I. 1 diploit, 4 haploit yapıdadır.
II. 7 ve 8'in gonozom çeşitleri aynıdır.
Çanak yaprak III. 3 ve 5'in DNA miktarı aynıdır.
Taç yaprak
IV. krosing over olmasa bile 5 ve 6'nın gene-
tik yapısı farklı olur.
Çiçek tablası ifadelerinden hangileri doğrudur?

Tam çiçeğin yapısı
16. Aşağıdaki bölünme evrelerinden hangisi,
� Çiçekli bitkilerin eşeyli üremesinde sırasıyla gamet oluşumu, tozlaşma, döllen-
mayoz bölünme geçiren 2n=4 kromozomlu
me ve tohum oluşumu basamakları gerçekleşir. bir hücreye ait olamaz?
A) B)
� Çiçekli bitkilerde gametler mayoz bölünme ve onu takip eden mitoz bölünmeler
sonucu oluşur. Bu süreçte erkek organda polen, dişi organda yumurta hücresi
oluşur.
� Polenlerin dişi organa taşınması tozlaşma ile sağlanır. Tozlaşma sonrasında

C) D)
gerçekleşen çifte döllenme sonucu tohum oluşur. Tohum uygun bir ortam bul-
duğunda mitoz bölünme ile çimlenerek yeni bir bitkiyi oluşturur.
E)
11 E 12 D 13 C
14 D 15 A 16 C
197
DERS NOTLARI
198
1. TEST
1. Bir dişi bireyin diploit hücresindeki DNA miktarı 12.10–6 4. Bakteri konjugasyonunda,
mg ise, aynı canlının mitoz bölünme (I) ve mayoz bölün- I. iki bakterinin pilus aracılığı ile birbirine tutunması,
me (II) ile oluşan hücrelerindeki DNA miktarı kaçtır? II. plazmite sahip bakterinin, DNA ipliğinin birini diğer
I II bakteriye göndermesi,
A) 6.10–6 3.10–6 III. plazmite sahip olan iki bakterinin birbirinden ayrılması
B) 6.10–6 12.10–6 olayları hangi sıra ile gerçekleşir?

C) 12.10–6 6.10–6 A) I - II - III B) I - III - II C) II - I - III
D) 12.10–6 12.10–6 D) II - III - I E) III - II - I
E) 12.10–6 3.10–6
5. Aşağıdaki insanlardaki eşeyli üreme döngüsü verilmiştir.
I
2. Aşağıda mayoz hücre bölünmesinde yeni hücrelerin oluşu- Gametler
mu şematik olarak verilmiştir.
Ergin bireyler II
interfaz
Palme Yayınevi
III Zigot
X Y Z Bu döngüdeki numaralı olaylar ile ilgili aşağıdaki eşleş-

tirmelerden hangisi doğrudur?
Şemadaki X, Y ve Z evreleri ile ilgili,
I II III
I. X evresinde homolog kromozomlar ayrılır.
A) Mitoz bölünme Döllenme Mayoz bölünme
II. Y evresinde diploit hücreler oluşur.
B) Döllenme Mayoz bölünme Mitoz bölünme
III. Z evresinde kardeş olmayan kromatitler birbirine sarılır.
C) Mayoz bölünme Mitoz bölünme Döllenme
D) Mayoz bölünme Döllenme Mitoz bölünme
E) Mitoz bölünme Mayoz bölünme Döllenme
3. Mayoz bölünme sırasında gerçekleşen, 6. Aşağıdaki olaylardan hangisi mitoz ve mayoz II bölün-
menin her ikisinde de kural olarak gerçekleşir?
I. krosing over,
A) Diploit kromozomlu yavru hücre oluşması
II. DNA replikasyonu,
III. homolog kromozomların bağımsız dağılımı B) Tetrat oluşumu
olaylarından hangileri tür içi çeşitliliği artırır? C) Homolog kromozomların birbirinden ayrılması
A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III D) Krosing over ile gen alış verişi

D) II ve III E) I, II ve III E) Kardeş kromatitlerin birbirinden ayrılması
199
7. İnsanlardaki mayoz bölünmenin birinci ve ikinci evrele- 11. Mayoz bölünmeye ait evreler ile ilgili aşağıdaki eşleştir-
rinde, melerden hangisi doğru değildir?
I. replikasyon, A) Metafaz II → Kromozomlar ekvatoral düzlemde tek sıralı

olarak dizilir.
II. çekirdek bölünmesi,
B) Profaz I → Krossing over ile gen alış verişi olur.
III. sitokinez
C) Anafaz I → Homolog kromozomlar hücrenin zıt kutupla-
olaylarından hangileri ortak olarak gerçekleşir?
rına doğru çekilir.
D) Telofaz II → Kromatinler yoğunlaşarak kromozomlara
D) II ve III E) I, II ve III dönüşür.
E) Anafaz II → Sentromerin bölünmesi ile kardeş kromatit-
ler ayrılır.
8. 2n = 4 olan bir yumurta ana hücresinin mayoz bölünme-
sinde,
12. Diploit hücrelerinde dört kromozom bulunan bir hücreye

ait olan,
I II
Palme Yayınevi
I II III IV
III
evrelerinden hangileri mayoz bölünmeye aittir?
evreleri hangi sıra ile gerçekleşir?
A) I - II - III B) II - I - III C) II - III - I A) Yalnız I B) Yalnız IV C) I ve III
D) III - I - II E) III - II - I D) II ve III E) I, II ve IV
9. Aşağıdaki olaylardan hangisi mayoz bölünmenin profaz I

ile başlayıp telofaz II ile biten evrelerinde meydana gelen
olaylardan biri değildir?
13. Diploit bir hücre önce bir mitoz bölünme geçiriyor. Ardından
A) Homolog kromozomların ayrılması oluşan herbir hücre mayoz bölünme geçiriyor.
B) İğ ipliklerinin sentezlenmesi Bu süreçte oluşan hücrelerle ilgili,
C) Sitokinez ile diploit hücrelerin oluşması
I. Mitoz bölünme ile oluşan hücreler diploit yapıdadır.
D) Krosing over ile gen alış verişinin gerçekleşmesi
II. Mayoz bölünme tamamlandığında ilk hücreden 4 hap-
E) İğ ipliklerinin kromatitlerin kinetokorlarına bağlanması
loit hücre oluşur.
III. Mayoz bölünme tamamlandığında oluşan hücrelerin

genetik yapıları farklı olamaz.
10. Mayoz bölünmenin metafaz II evresinde olan bir insan
hücresindeki kromozom sayısı kaçtır?
A) 16 B) 23 C) 46
D) 72 E) 92 D) II ve III E) I, II ve III
200 1. C 2. E 3. C 4. A 5. D 6. E 7. D 8. C 9. C 10. B 11. D 12. C 13. A

2. TEST
1. Dişi bir bireye ait olan aşağıdaki hücrelerden hangisi 4. Diploit kromozomlu bir canlı türüne ait olan,
mayoz bölünme geçirebilir? I. yumurta ana,
A) Rahim B) Nöron C) Oogonyum II. sperm,
D) Akyuvar E) Böbrek III. zigot,
IV. sinir
hücrelerinden hangilerinde homolog kromozom çiftleri
bulunur?
2. Mayoz bölünme sırasında DNA miktarının değişimi aşa- A) I ve II B) III ve IV C) I, II ve III

ğıdaki grafiklerden hangisinde gösterilmiştir?
D) I, III ve IV E) I, II, III ve IV
A) DNA miktarı B) DNA miktarı
4x 4x
3x 3x
2x 2x
5. 1
x x
Bölünme Bölünme İnterfaz

evreleri evreleri
C) DNA miktarı D) DNA miktarı 2
4x 4x Mayoz 1
3x 3x
Palme Yayınevi
2x 2x 3 4
x x
Mayoz 2
Bölünme Bölünme
evreleri evreleri
5 6 7 8
E) DNA miktarı
Mayoz bölünmeye ait yukarıdaki şema ile ilgili,
4x
3x I. 1 ve 4 nolu hücrelerin DNA miktarları aynıdır.
2x II. 7 ve 8 nolu hücrelerin gonozom çeşitleri farklı olabilir.
x III. 2 nolu hücrenin DNA miktarı 3 nolu hücreden fazladır.
Bölünme IV. 5 ve 6 nolu hücrelerin genetik yapıları farklı olamaz.
evreleri
3. Krosing over olayı ile ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi

yanlıştır?
A) Genin nükleotit dizilimini değiştirir. 6. Bakteri konjugasyonu sırasında aşağıdaki olaylardan

hangisi gerçekleşmez?
B) Mayoz bölünmenin profaz I evresinde gerçekleşir.
A) Tür içi genetik varyasyonun artması
C) Homolog kromozomların kardeş olmayan kromatitleri
arasında gerçekleşir. B) Gen aktarımı tamamlanan bakterilerin ayrılması
C) Bakterilerin piluslar aracılığı ile birbirine tutunması
D) Farklı genetik yapıdaki gametlerin oluşmasına olanak
sağlar. D) Tek yönlü gen aktarımı
E) Kromozom sayısının değişmesine neden olmaz. E) Birey sayısının artması
201
7. Eşey hücrelerinde 20 kromozom bulunan dişi bir bireyin 11. Diploit hücrelerinde 20 kromozom bulunan dişi bir me-
üreme ana hücrelerinde gerçekleşen mayoz bölünme ile melinin oluşabilmesi için döllenmesi gereken yumurta
ilgili,
ve sperm hücresinin kromozom formülleri aşağıdakiler-
I. Oluşan hücrelerin kromozom formülü 19+X'tir.
II. Profaz I evresinde 20 tetrat oluşur.
Yumurta Sperm
III. Metafaz II evresindeki bir hücresinde 40 kromatit bulu-
nur. A) 9 + X 9 + X
yargılarından hangileri doğrudur? B) 10 + X 10 + Y

C) 9 + X 9 + Y
D) 10 + X 10 + X
E) 8 + X 8 + X
8. Mayoz bölünme sürecinde,

I. homolog kromozomların ayrılması,
12. Farklı hücrelere ait olan,
II. DNA eşlenmesi,
III. sentromerin bölünmesi
A) I – II – III B) II – I – III C) III – I – II
D) III – II – I E) II – III – I
Palme Yayınevi
I II
9. Aşağıda dişi bir bireyde yumurta oluşumunun basamak-

ları verilmiştir.
III
Mayoz II
İnterfaz Mayoz I bölünme evrelerinden hangileri mayoz bölünmenin I. ev-
resine ait olamaz?
Şemadaki hücrelerden diploit olanların haploit olanlara D) I ve III E) II ve III
oranı aşağıdakilerden hangisinde verilmiştir?
1 1 1 3
A) B) C) D) E) 1
7 3 2 5
13. Mayoz bölünme sırasında 10 tetrat oluşturan bir hüc-

renin profaz I evresindeki kromatit ve sentromer sayısı
10. Mayoz bölünmenin profaz I evresi ile ilgili aşağıdakile- kaçtır?
den hangisi yanlıştır?
Kromatit sayısı Sentromer sayısı
A) Çekirdek zarı erimeye başlar.
A) 40 20
B) Homolog kromozomlar yan yana gelir.
B) 20 10
C) İğ iplikleri kinetokor kısımlarından kromozomlara tutu-
nur. C) 20 20
D) Krosing over ile genetik varyasyon oluşur. D) 40 10
E) Kromozomların en net görüldüğü evredir. E) 20 40
202 1. C 2. B 3. A 4. D 5. A 6. E 7. E 8. B 9. B 10. E 11. A 12. C 13. A

Kalıtım
7.
Ünite
7.Ünite / KALITIM
� Özelliklerin bir kuşaktan bir sonraki kuşağa aktarımına kalıtım, bunu inceleyen
Örnek Sorular
biyoloji alt dalına ise genetik adı verilir.
1. Sağlıklı bir insana ait homolog kromozom
çiftleri ile ilgili, � Kalıtım mekanizmalarını açıklayan ilk bilimsel çalışmalar Gregor Mendel tarafın-
I. Biri anneden diğeri babadan gelir.

dan 1860'lı yıllarda gerçekleştirilmiştir.
II. Karşılıklı bölgelerinde aynı karaktere ait A. GENETİK İLE İLGİLİ TEMEL KAVRAMLAR
genleri bulundururlar.
� Karakter: Bireyler arasında çeşitlilik gösteren, bir nesilden diğer nesile aktarı-
III. Şekil ve büyüklük bakımından benzerlik
gösterirler.
labilen özelliklere denir. Bezelyelerdeki çiçek rengi ve tohum şekli örnek olarak
verilebilir.
A) Yalnız II B) I ve II C) I ve III � Gen: DNA molekülü üzerinde yer alan ve belirli bir proteinin sentezi için şifre
D) II ve III E) I, II ve III veren bölüme gen denir. Bezelyelerde bulunan bir gen çiçeklerin mor renkli
olmasını, diğer bir gen ise tohum şeklinin düz olmasını sağlar.
� Alel gen: Bir karakterin kalıtımından sorumlu gen çeşitlerinden her birine alel
gen denir.
� Alel genler homolog kromozomların lokus adı verilen karşılıklı bölgelerinde bu-
lunur. Homolog kromozomların biri anneden biri babadan geldiği için alel gen-
2. Kalıtımla ilgili aşağıdaki kavramlardan han- lerinde biri anneden diğeri babadan gelir. Bezelyelerde çiçek rengi için mor ve
gisi doğru değildir? beyaz olmak üzere iki alel gen vardır.
Palme Yayınevi
A) Bir canlının sahip olduğu genlerin tamamı-

Alel gen sayısı ikiden fazla olabilir. Fakat canlılarda genel olarak bun-
na genotip denir.
lardan en fazla ikisi bulunur.
B) Homolog kromozom çiftleri diploit hücre-
lerde bulunur.
C) Heterozigot durumda etkisini fenotipte Mor çiçekler için alel

gösteren gene resesif gen denir.
D) Fenotipin ortaya çıkmasında genler ve çev-

resel faktörlerin etkisi olabilir. Homolog
Çiçek rengi geni için lokus kromozom
E) Belirli bir proteinin sentezinden sorumlu çifti
olan DNA parçasına gen denir.
Beyaz çiçek için alel

Homolog kromozomlar üzerinde bulunan alel genler
3. Bezelyelerde çiçek renginin oluşumundan so-

� Homozigot: Bir karakter için aynı alel genleri taşıyan bireylere denir (MM ya
rumlu bir genin iki farklı aleli mevcuttur. da mm).
Bu aleller ile ilgili olarak, � Heterozigot: Bir karakter için farklı alel genleri taşıyan bireylere denir (Mm).
I. Aynı homolog kromozomlar üzerinde bu-
� Dominant gen: Baskın özellikteki gendir. Büyük harfle simgelenir. Homozi-
lunurlar.
got ya da heterozigot durumda etkisini fenotipte gösterir.
II. DNA'daki baz dizilimleri aynıdır.
III. Aynı lokuslarda bulunurlar. � Resesif gen: Çekinik özellikteki gendir. Küçük harfle simgelenir. Sadece ho-
mozigot durumda etkisini fenotipte gösterir.
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III � Genotip: Bir canlının sahip olduğu genlerin tamamına genotip denir.
� Fenotip: Genotip ve çevresel faktörlerin etkisiyle ortaya çıkan dış görünüşe
(2011 – LYS) fenotip denir.
204
1.Bölüm / Mendel Genetiği ve Uzantıları
ÖRNEK ÇÖZÜM
Örnek Sorular
Bezelyelerde mor çiçek geni baskın 4. Bezelyelerde düz tohum geni (D) ile sarı tohum
Mor çiçekli bezelyenin genotipi MM
(M), beyaz çiçek aleli ise çekiniktir geni (S) baskın; buruşuk tohum geni (d) ile yeşil
ya da Mm olabilir. Beyaz çiçekli be-
(m). Buna göre mor çiçekli ve beyaz tohum geni (s) ise çekiniktir.
çiçekli bireylerin olası genotiplerini zelyenin genotipi ise mm'dir.
yazınız. Buna göre düz ve sarı tohumlu bir bezel-
yenin genotipi aşağıdakilerden hangisi ola-
maz?
� Bağımsız genler: Farklı karakterlere ait genlerin farklı kromozomlar üzerinde
A) DDSs B) DDss C) DdSS
bulunmasıdır.
D) DdSs E) DDSS
� Bağlı genler: Farklı karakterlere ait genlerin aynı kromozom üzerinde bulun-
masıdır.
B. OLASILIK İLKELERİ VE UYGULAMALARI

� Olasılık her zaman gerçekleşmeyen; ancak gerçekleşmesi beklenen olaylardır. 5. KKLlMmnnRr genotipindeki hücrenin
Bu tür olaylara şansa bağlı olaylar da denir. KLmnR genotipinde bir gamet oluşturma
ihtimali kaçtır? (Genler bağımsız)
� Genleri bilinen bir canlının oluşturabileceği gamet çeşitleri olasılık hesaplarıyla
A) 1/2 B) 1/4 C) 1/8
bulunur. Genetikte en çok yararlanılan olasılık ilkeleri şunlardır:
D) 1/16 E) 1/32
• Şansa bağlı bir olayın bir defa denenmesinden elde edilen sonuçlar aynı
olayın daha sonraki deneme sonuçlarını etkilemez. Çünkü bağımsız olayla-
rın sonuçları da bağımsızdır.
Palme Yayınevi
� Örneğin hamile bir kadının kız ya da erkek çocuk doğurma ihtimali 1/2'dir. İlk
iki çocuğu erkek olan bir annenin, üçüncü çocuğunun erkek olma ihtimali yine 6. Aynı anda atılan iki zarın da üç gelme olası-
1/2'dir lığı kaçtır?
• Şansa bağlı iki bağımsız olayın aynı anda birlikte olma olasılığı, bunların ayrı A) 1/4 B) 1/9 C) 1/18
ayrı olma olasılıklarının çarpımına eşittir.
D) 1/36 E) 1/64
� Örneğin havaya atılan metal bir paranın yazı ya da tura gelme ihtimali 1/2'dir.
Aynı anda havaya atılan iki metal paranın ikisininde yazı gelme ihtimali
1/2.1/2 = 1/4'tür.
C. BAĞIMSIZ GENLERDE GAMET ÇEŞİDİNİN BULUNMASI 7.
� Eşeyli üremede gametler genel olarak mayoz bölünme ile oluşur. Mayoz bö- A a
lünmede homolog kromozomlar ayrılırken alel genler de birbirinden ayrılır. Bu B b
nedenle oluşan gametlerde her karaktere ait sadece bir gen bulunur.
R R
� Genlerin bağımsız olması durumunda bir hücrenin oluşturabileceği gamet çe-
şidi 2n formülü ile hesaplanır (n = heterozigot kromozom sayısı).
Yukarıda verilen hücre ile ilgili,
ÖRNEK ÇÖZÜM I. Diploit yapıdadır.
II. A ve R bağımsız genlerdir.

Yanda genotipi verilen bireylerin • AA & 2° = 1 çeşit gamet oluşturur.
oluşturabileceği gamet çeşidi sayı- ( A gameti) III. Yapısında iki kromozom bulunur.
larını bulunuz. • AaBb & 22 = 4 çeşit gamet oluştu- IV. Homozigot karakter içermez.
• AA rur ( AB , Ab , aB , ab gametle-
ri) yargılarından hangileri doğrudur?
• AaBb
• aaBbCC & 21 = 2 çeşit gamet A) I ve II B) I ve IV C) II ve III
• aaBbCC oluşturur ( aBC , abC gametleri)
• AabbCcDd • AabbCcDd & 23 = 8 çeşit gamet
oluşturur.
1 E 2 C 3 E
205
7.Ünite / KALITIM
ÖRNEK ÇÖZÜM
Örnek Sorular
8. Aynı türe ait olan, NnRrggHhTt genotipindeki bir bire- İlgili bireyin genotipindeki heterozi-
yin tüm genleri çekinik olan bir ga- got kromozom sayısı dörttür (n = 4).
I. NnrrTt
met oluşturma ihtimali kaçtır? (Gen- Buna göre bu birey; 24 = 16 çeşit ga-
II. NnRrTt met oluşturur. Bu nedenle bu bireyin
ler bağımsız).
III. NNRrtt tüm genleri çekinik olan bir gamet
genotipindeki bireylerin oluşturabileceği (nrght) oluşturma ihtimali 1/16'dır.
gamet çeşidinin çoktan aza doğru sıralanışı
aşağıdakilerden hangisinde verilmiştir? D. MENDEL GENETİĞİ
� Mendel bezelye bitkileri ile yaptığı çaprazlamalarla günümüzde "Mendel İlkele-
C) II - I - III D) II - III - I ri" olarak adlandırılan bir dizi sonuca ulaşmıştır.
E) III - I - II
� Bezelyelerin kolay yetişmesi, hızlı üremesi, karakterlerinin kolay izlenmesi ve
üreme sistemlerinin kolayca kontrol edilebilmesi gibi etkenler Mendel'in çalış-
malarında bu bitkiyi tercih etmesine neden olmuştur.
� Mendel çalışmalarında bezelyelere ait yedi ayrı karakteri takip etmiştir.
Çiçek Tohum Tohum Meyve Meyve Gövde Çiçek

Karakter rengi rengi şekli şekli rengi uzunluğu durumu
Palme Yayınevi
9. HhKkMMnnXRXr genotipindeki bir bireyin,

hKMnXR genotipinde gamet meydana ge- Baskın
özellik
tirme oranı nedir? (H, K, M, n genleri ayrı kro- Mor Sarı Düz Yassı Yeşil
Aksiyal
Uzun
mozom üzerindedir.)
A) 1/4 B) 1/8 C) 3/10 Çekinlik

özellik
D) 3/16 E) 1/32
Beyaz Yeşil Buruşuk Kıvrık Sarı Kısa Terminal
(1998 – ÖYS)
Mendel'in bezelyelerle yaptığı çalışmalarda izlediği yedi karakter.

Mendel genetiği bağımsız genler için geçerlidir. Bağlı genlerle yapılan
çaprazlamalarda Mendel'in bulduğu sonuçlara ulaşılamaz.
� Mendel genetiğine ait çaprazlamalarda P, anne ve babayı (parental); G, gamet-

leri; F1(filial) ilk çaprazlama sonucu oluşan bireyleri; F2 ise ikinci çaprazlama
sonucu oluşan bireyleri gösterir.
10. Genotipi KkNNttHhXAXa olan memeli bir
� Mendel'in bezelyeler üzerinde yaptığı çaprazlamalar iki grupta incelenir.
hayvanın yumurtası, aşağıda genotipi ve-
rilen spermlerden hangisi ile döllenirse, Monohibrit Çaprazlama:
fenotipi K, N, T, h, Xa olan erkek bir yavru
� Bir karakter bakımından heterozigot bireylere monohibrit, monohibrit bireyle-
meydana gelir?
rin kendi aralarında çaprazlanmasına ise monohibrit çaprazlama denir.
A) K, N, T, h, XA B) k, N, t, h, Y
� Homozigot mor çiçek rengine sahip bezelye (MM) ile homozigot beyaz çiçek
C) K, n, T, h, XA D) K, N, t, h, Y
rengine sahip bezelyelerin (mm) çaprazlanması sonucu oluşan heterozigot mor
E) k, N, T, h, Y
(Mm) bezelyelerin çaprazlanması monohibrit çaprazlamaya örnek olarak verilir.
(1996 – ÖSS)
� Aşağıda Mendel'in yaptığı monohibrit çaprazlamanın sonuçları Punnet karesi
4 B 5 C 6 D 7 A kullanılarak gösterilmiştir.
206
Örnek Sorular
P kuşağı X 11. Bezelyelere ait,
Fenotip Mor çiçek Beyaz çiçek I. kısa bir süre içinde yeni döller üretme,
Genotip MM mm II. kolay izlenebilen karakterlere sahip olma,

Gametler M m III. üreme sisteminin kolayca kontrol edilebil-
mesi
özelliklerinden hangileri Mendel'in kalıtım
ile ilgili çalışmalarında bu bitkileri seçmesi-
F1 kuşağı ne neden olmuştur?

Fenotip Tamamı mor çiçekli D) II ve III E) I, II ve III
Genotip Mm
F1 çapraz› 12. Aşağıda, bir bezelye dölüne (P dölü) ait genetik

çaprazlama verilmiştir.
X Sarı tohumlu X Yeşil
Fenotip
P dölü tohumlu
F 1 x F1
Genotip YY X yy
Fenotip Mor çiçek Mor çiçek
Birinci kuşak Genotip Yy
Genotip Mm Mm
Buna göre, birinci kuşak kendi arasında
Gametler 1/2 M 1/2 m 1/2 M 1/2 m
çaprazlanacak olursa elde edilecek yavru
Palme Yayınevi
Punnet karesinin
döller ile ilgili olarak aşağıdakilerden hangi-
kurulması
1/2 M 1/2 m sinin doğru olduğu söylenebilir?
F2 kuşağı A) Yavruların hepsi yeşil renkli tohuma sahip
1/2 M olacaktır.
B) Yavrular arasında arı döle (saf döle) rast-
1/4 MM 1/4 Mm lanmaz.
1/2 m C) Yavruların çoğu yeşil renkli tohuma sahip
olacaktır.
1/4 Mm 1/4 mm D) Yavruların melez olma olasılığı, sarı renkli
Fenotip Fenotip çeşidi = 2 tohuma sahip olma olasılığından daha dü-
Fenotip oranı = 3:1 (3/4 mor çiçek, 1/4 beyaz çiçek) şüktür.
Genotip Genotip çeşidi = 3 E) Yeşil renkli tohuma sahip olacak yavruların
Genotip oranı = 1:2:1 1/4 homozigot dominant (MM) oranının 1/2 olması beklenir.
1/2 heterozigot dominant (Mm)
1/4 homozigot çekinik (mm) (2014 – YGS)
� Mendel farklı iki arı dölü çaprazladığında (MM x mm) F1 dölünün hepsinin
13. Otozomal çekinik ve baskın genlerin kalıtı-
baskın fenotip (Mm) gösterdiğini, F1 dölünü kendileştirdiğinde (Mm x Mm) ise
mı ile ilgili,
baskın ve çekinik fenotip oranının 3:1 olduğunu belirlemiştir. Bütün bunların
I. Baskın fenotipte olan anne ve babanın
sonuçları şöyle özetlenebilir:
çekinik fenotipte çocukları olamaz.
• Karakterlerin atadan yavruya geçmesini sağlayan belirli faktörler (gen) bulu- II. Baskın fenotipteki bir çocuğun anne ve
nur. babası da baskın fenotiptedir.
• Bezelyelerde bir karakter için biri anadan diğeri babadan gelen birbirine III. Çekinik fenotipte olan anne ve babanın
baskın fenotipte çocukları olamaz.
benzer ya da birbirinden farklı olan bir çift alel gen vardır. Bu aleller birbirin-
den farklı olursa biri baskın olur, diğeri ise çekinik kalır. yargılarından hangileri kesin olarak doğrudur?
• Meydana gelen F1 dölündeki bütün bireyler birbirine benzer (Benzerlik Ya-
sası). D) I ve III E) II ve III
8 C 9 B 10 E
207
7.Ünite / KALITIM
• Bir çift genden her biri eşit olasılıkla ve değişmeden birbirinden ayrılarak
Örnek Sorular farklı gametlere geçer. Yani oluşan gametler her alel çiftinden sadece bir
14. Mendel bezelyeler ile yaptığı çalışmalarda alel geni taşır (Ayrılma Yasası).
alel genler ile ilgili,
I. İki alel gen farklı olduğu zaman biri baskın ÖRNEK ÇÖZÜM
diğeri çekinik özellik gösterir.
Sarı tohum rengine sahip iki be- a. Sarı tohumlu iki bezelyenin
II. Oğul döllerde bir araya gelmeleri şansa
zelyenin çaprazlaması sonucunda çaprazlanması sonucunda yeşil
bağlıdır.
hem sarı hem de yeşil tohum rengi- tohumlu bezelyeler oluşuyorsa
III. Krosing over geçirdikten sonra gametlere sarı tohum aleli baskın (S), ye-
ne sahip bezelyeler oluşmuştur.
eşit olasılıkla dağılırlar. şil tohum aleli ise çekiniktir (s).
sonuçlarından hangilerine ulaşmıştır? Buna göre, Buna göre çaprazlanan bireyle-
rin ikisi de Ss genotipindedir.
A) Yalnız II B) Yalnız III C) I ve II a. Çaprazlanan bireylerin geno-
b. P: Ss x Ss
D) I ve III E) I, II ve III tiplerini bulunuz.
G: 1/2 S 1/2 s 1/2 S 1/2 s
b. Çaprazlama sonucunda oluşan F1: 1/4 SS 1/4Ss 1/4Ss 1/4 ss
iki bezelyeden birinin sarı, diğe-
rinin yeşil tohum rengine sahip Sarı Yeşil
olma ihtimali kaçtır? tohumlu tohumlu
15. A karakteri bakımından heterozigot iki bire- Sarı tohumlu bir bezelye oluş-
c. Çaprazlama sonucunda homo-
yin çaprazlanması sonucunda, A fenotipin- ma ihtimali 3/4, yeşil tohumlu
zigot dominant genotipli bir be- bir bezelye oluşma ihtimali ise
de dişi bir bireyin oluşma ihtimali kaçtır?
zelye oluşma ihtimali kaçtır? 1/4'tür. Buna göre aynı anda
A) 1/4 B) 3/4 C) 1/8
Palme Yayınevi
oluşan iki bezelyeden bir tane-

D) 3/8 E) 1/16 sinin sarı, diğerinin yeşil olma
(1998 – ÖYS) ihtimali 3/4.1/4 = 3/16'dır.
c. Homozigot dominant genotipli
(SS) bir bezelye oluşma ihtimali
1/4'tür.
16.
X ÖRNEK ÇÖZÜM
Farelerde siyah kıl aleli baskın (A), P: Aa x Aa

kahverengi kıl aleli ise çekiniktir (a). G: 1/2 A 1/2 a 1/2 A 1/2 a
Buna göre Aa genotipindeki dişi ve
F1: 1/4 AA 1/4Aa 1/4 Aa 1/4aa
erkek farelerin çaprazlanması sonu-
Mor çiçekli iki bezelyenin çaprazlanması sonucunda kahverengi kıl rengine sahip Siyah Kahverengi
cu beyaz çiçekli bir bezelye oluşmuştur. dişi bir farenin oluşma ihtimali kaç- kıllı kıllı
tır? Kahverengi kıllı bir fare oluşma ihti-
Buna göre,
mali 1/4, dişi bir fare oluşma ihtimali
I. Çaprazlanan mor çiçekli bezelyeler hete- ise 1/2'dir. Buna göre kahverengi kıllı
rozigot genotiptedir. dişi bir fare oluşma ihtimali 1/4.1/2 =
II. Beyaz çiçek aleli baskın, mor çiçek aleli 1/8'dir.
çekiniktir.
III. Oluşan beyaz çiçekli birey homozigot ge- 2. Dihibrit Çaprazlama

notiptedir.
� Mendel monohibrit çaprazlamaların doğal bir uzantısı olarak, iki karakterin aynı
yargılarından hangileri doğru değildir? anda aktarımını inceleyen deneyleri de tasarlamıştır.
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II � Homozigot sarı - düzgün (SSDD) ve yeşil - buruşuk (ssdd) bezelyelerin çapraz-
D) I ve III E) II ve III lanması sonucu oluşan heterozigot sarı - düzgün (SsDd) bezelyelerin çapraz-
lanması dihibrit çaprazlamaya örnek olarak verilebilir.
11 E 12 D 13 B
208
� Aşağıda Mendel'in yaptığı dihibrit çaprazlamanın sonuçları Punnet karesi kul-

lanılarak gösterilmiştir. Örnek Sorular
17. Bezelyelerde düzgün tohum geni, buruşuk to-
P kuşağı
hum genine baskındır.
Fenotip Sarı – düz tohum Yeşil – buruşuk tohum Bu karakter bakımından heterozigot iki be-
zelyenin çaprazlanması sonucunda oluşa-
Genotip SS DD ss dd
cak oğul dölde,
Gametler SD sd I. fenotip,
II. genotip,
ayrışım oranları aşağıdakilerden hangisinde

F1 kuflağı
verilmiştir?
I II
Fenotip Tamamı sarı – düz tohum A) 3 : 1 1:2:1
Genotip Ss Dd B) 1 : 2 : 1 1:2:1
C) 3 : 1 3:1
F1 x F 1 X D) 1 : 2 : 1 3:1
E) 2 : 1 2:1
Fenotip Sarı – düz tohum Sarı – düz tohum
Genotip Ss Dd Ss Dd
1 1 1 1 1 1 1 1
Palme Yayınevi
Gametler — SD — Sd — sD — sd — SD — Sd — sD — sd
4 4 4 4 4 4 4 4
18. n geni homozigot durumda iken ölümcül
Punnet karesinin kurulması (letal) olan bir gendir. İlk çocuğu bu neden-
F2 kuşağı
le ölen bir ailenin ikinci çocuğunun sağlıklı
1 1 1 1 olma ihtimali kaçtır?
— SD — Sd — sD — sd
4 4 4 4
A) 1/2 B) 1/3 C) 1/4
1 D) 3/4 E) 3/8
— SD
4
SS DD SS Dd Ss DD Ss Dd
1
— Sd
4
SS Dd SS dd Ss Dd Ss dd
19. Rr genotipinde iki bezelyenin çaprazlanma-

1 sı sonucu,
— sD
4
Ss DD Ss Dd ss DD ss Dd I. baskın fenotipli,
II. çekinik fenotipli,

1
— sd III. homozigot genotipli,
4
Ss Dd Ss dd ss Dd ss dd
IV. heterozigot genotipli
bezelyelerin oluşma ihtimalleri ile ilgili aşa-

• Fenotip çeşidi = 4
ğıdaki karşılaştırmalardan hangisi doğru-
• Fenotip çeşidi ve oranları: dur?
Sarı–Düzgün tohumlu: 9/16 Yeşil–Düzgün tohumlu: 3/16 A) I > II = III > IV B) II = III > I = IV
C) I > III = IV > II D) III = IV > II > I

Sarı–Buruşuk tohumlu: 3/16 Yeşil–Buruşuk tohumlu: 1/16

E) I = II > III = IV
• Fenotip ayrışımı oranı : 9: 3: 3: 1
• Genotip çeşidi : 9 14 C 15 D 16 B
209
7.Ünite / KALITIM
� Punnet karesi incelendiğinde F2 tohumlarında dört farklı fenotip oluştuğu görü-

Örnek Sorular lür. Bu tohumların 9/16'sı sarı – düz, 3/16'sı yeşil – düz, 3/16'sı sarı – buruşuk,
20. Fenilketonüri otozom kromozomlarda ta- 1/16'sı ise yeşil – buruşuktur. Buna göre dihibrit çaprazlamada fenotip oranı
şınan çekinik bir hastalıktır. Bu karakter 9 : 3 : 3 : 1'dir.
bakımından taşıyıcı olan anne ve babanın
çocukları ile ilgili,
Yukarıda elde edilen oranlar, iki gen çiftinin bağımsız açılımından bek-
lenen oranlardır. Mendel çok sayıda dihibrit çaprazlama yapmış ve aynı oran-
I. Sağlıklı olma ihtimalleri, hastalıklı olma ih-
timallerinden çoktur. ların ortaya çıktığını görmüştür. Böylece birden fazla karakterin kalıtımında alel
gen çiftlerinin bağımsız olarak gametlere dağıldığını ifade etmiş, bu sonuca
II. Hastalık genini taşıma ihtimalleri 3/4'tür.
"Bağımsız Açılım Yasası" adını vermiştir.
III. Homozigot genotipte olma ihtimalleri
1/2'dir. � Birbirine zıt iki çift özelliğin birbirinden bağımsız olarak bir sonraki nesile akta-
ifadelerinden hangileri doğrudur? rıldığı bilindiğine göre dihibrit çaprazlamanın bütün olası F2 fenotip ve genotip
A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III frekansları olasılığın çarpım kanunu uygulanarak hesaplanabilir. Aşağıdaki ör-
nekte çarpım kuralı uygulanarak dihibrit çaprazlamaya ait bir problemin çözü-
mü verilmiştir.
ÖRNEK
Heterozigot sarı ve düz tohumlu (SsDd) iki bezelye bitkisi çaprazlanıyor. (To-
hum rengi ve şekli karakterleri farklı kromozomlar üzerinde olup, sarı tohum
rengi aleli (S) ile düz tohum şekli aleli (D) baskındır).
a) Çaprazlama sonucu kaç çeşit fenotip oluşur?
b) Çaprazlama sonucu kaç çeşit genotip oluşur?
Palme Yayınevi
21. AaBb genotipindeki iki bireyin çaprazlan- c) Çaprazlama sonucunda sarı ve düz tohumlu bezelyelerin oluşma olasılığı
nedir?
ması sonucunda a, B fenotipinde bir erkek
d) Çaprazlama sonucunda SsDD genotipinde bezelyelerin oluşma olasılığı
çocuğun oluşma ihtimali kaçtır? (A ve B
nedir?
genleri bağımsızdır.)
A) 1/16 B) 3/32 C) 3/16

ÇÖZÜM
D) 1/32 E) 9/16
Tohum rengi ve şekli karakterleri farklı kromozomlar üzerinde olduğuna göre
birbirinden bağımsız olarak aktarılacaktır. Bu yüzden bu iki karakterin mono-
hibrit çaprazlama sonuçlarında çarpım kanunu uygulanarak dihibrit sonuçla-
rını hesaplayabiliriz.
Tohum rengi Tohum flekli
P: Ss x Ss Dd x Dd
1 1 1 1 1 1 1 1
G: S s S s D d D d
2 2 2 2 2 2 2 2
22. Genotipi ddNn olan bireyin genotipi Dd Nn 1 1 1 1 1 1 1 1
F1: SS Ss Ss ss DD Dd Dd dd
olan bireyle çaprazlanması sonucu oluşabi- 14444442444
4 43 14442443 14444442444
4 43 144
4 2443
Sar› tohum Yeflil tohum Düz tohum Burufluk tohum
lecek fenotip ve genotip çeşidi sayıları kaç-
tır?
a) Tohum rengi ve şekli karakterleri ile ilgili 2'şer çeşit fenotip oluştuğuna
Fenotip çeşidi Genotip çeşidi göre, çarpım kuralına göre oluşabilecek fenotip çeşidi sayısı 2.2 = 4'tür.
A) 4 9 b) Tohum rengi ve şekli karakterleri ile ilgili 3'er çeşit genotip oluştuğuna
B) 6 9 göre, çarpım kuralına göre oluşabilecek genotip çeşidi sayısı 3.3 = 9'dur.
C) 2 6 c) Sarı tohumlu bezelye oluşma ihtimali 3/4, düz tohumlu bezelye oluşma
ihtimali 3/4 tür. Çarpım kuralına göre sarı ve düz tohumlu bezelye oluşma
D) 4 6 ihtimali 3/4.3/4 = 9/16'dır.
E) 2 9 d) Ss genotipinde bir bezelye oluşma ihtimali 1/2, DD genotipinde bir bezel-
ye oluşma ihtimali 1/4'tür. Çarpım kuralına göre SsDD genotipinde bezel-
ye oluşma ihtimali 1/2.1/4 = 1/8'dir.
17 A 18 D 19 C
210
ÖRNEK
Örnek Sorular
Aa Bb x Aa bb genotipli bireyler çaprazlanıyor (A ve B genleri bağımsız).
23. Mor çiçekli ve sarı tohumlu iki bezelyenin çap-
razlanması sonucunda beyaz çiçekli ve yeşil
tohumlu bir bezelye oluşmuştur.
c) Çaprazlama sonucunda A, b fenotipinde erkek bir bireyin oluşma ihtimali
kaçtır? Buna göre bu çaprazlama sonucunda feno-
d) Çaprazlama sonucunda aa Bb genotipinde bir bireyin oluşma ihtimali kaçtır? tipi,
I. mor çiçekli – yeşil tohumlu,
ÇÖZÜM II. beyaz çiçekli – sarı tohumlu,

III. mor çiçekli – sarı tohumlu
P: Aa x Aa Bb x bb
olan bezelyelerin oluşma ihtimalleri arasın-
G: 1/2A 1/2a 1/2A 1/2a 1/2B 1/2b 1b
daki ilişki aşağıdakilerden hangisinde veril-
F1: 1/4AA 1/4Aa 1/4Aa 1/4aa 1/2Bb 1/2bb
miştir?

A) I = II > III B) I > II > III
3/4A 1/4a 1/2B 1/2b
a) A karakteri ile ilgili 2 çeşit (A, a), B karakteri ile ilgili 2 çeşit (B, b) fenotip C) II = III > I D) III > II > I
oluşur. Çarpım kuralına göre bu çaprazlama sonucu 2.2 = 4 çeşit fenotip E) III > I = II
oluşur.
b) A karakteri ile ilgili 3 çeşit (AA, Aa, aa), B karakteri ile ilgili 2 çeşit (Bb, bb)
genotip oluşur. Çarpım kuralına göre bu çaprazlama sonucu 3.2 = 6 çeşit 24. G ve H karakterleri bakımından genotipi bilin-
genotip oluşur. meyen iki bireyin çaprazlanması sonucunda
c) Bu çaprazlama sonucunda A fenotipinde bir bireyin oluşan ihtimali 3/4,
b fenotipinde bir bireyin oluşan ihtimali 1/2, erkek bir bireyin oluşma ihti- oluşan fenotip oranları aşağıdaki grafikte veril-
mali 1/2'dir. Buna göre A, b fenotipinde bir erkek bireyin oluşma ihtimali miştir.
3/4.1/2.1/2 = 3/16'dır. Birey oranı
: GH
d) Bu çaprazlama sonucunda aa genotipinde bir bireyin oluşma ihtimali 1/4,
Palme Yayınevi
: Gh
Bb genotipinde bir bireyin oluşma ihtimali 1/2'dir. Buna göre aaBb geno- 3
tipde bir bireyin oluşma ihtimali 1/4. 1/2 = 1/8'dir. : gH
2 : gh
ÖRNEK 1
Fenotip
AaBbNn x AaBbNn genotipli bireyler çaprazlanıyor. (A, B ve N bağımsız gen- çeşidi
lerdir.)
Buna göre çaprazlanan bireylerin genotipi
aşağıdakilerden hangisi gibi olmalıdır?
c) Çaprazlama sonucunda A, b, N fenotipinde bir bireyin oluşma olasılığı kaçtır? A) GgHh X GgHh B) GgHh X Gghh
C) ggHh X GgHh D) GGHH X gghh
ÇÖZÜM E) Gghh X Gghh
P: Aa x Aa Bb x Bb 25. Mendel genetiği ve alel kavramıyla ilgili,

G: 1/2A 1/2a 1/2A 1/2a 1/2B 1/2b 1/2B 1/2b I. Bir genin ayırt edilebilir fenotipik özellikler
F1: 1/4AA 1/4Aa 1/4Aa 1/4aa 1/4BB 1/4Bb 1/4Bb 1/4bb meydana getirebilen alternatif çeşitlerine
alel denir ve genellikle alellerden birisi
3/4A 1/4a 3/4B 1/4b baskın diğeri çekiniktir.
P: Nn x Nn II. Baskın alelin etkisini göstermesi çekinik

alelin olup olmamasına bağlıdır, çekinik
G: 1/2N 1/2n 1/2N 1/2n
alel ise etkisini baskın alelin olup olmama-
F1: 1/4NN1/4Nn 1/4Nn 1/4nn
sından bağımsız olarak gösterir.

3/4N 1/4n III. Bazı genetik çaprazlamalarda F1 dölünde
a) Çaprazlamalar sonucunda A, B ve N karakterleri ile ilgili 2'şer çeşit fenotip rastlanmayan fenotipe F2 dölünde rastla-
oluşur. Çarpım kuralına göre bu çaprazlama sonucu 2.2.2 = 8 çeşit fenotip nabilir.
oluşur. ifadelerinden hangileri doğrudur?
b) Çaprazlamalar sonucunda A, B ve N karakterleri için 3'er çeşit genotip olu-
şur. Çarpım kuralına göre bu çaprazlama sonucu 3.3.3 = 27 çeşit genotip A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
oluşur. D) I ve II E) I ve III
c) Bu çaprazlama sonucunda A fenotipinin oluşma ihtimali 3/4, b fenotipinin
oluşma ihtimali 1/4, N fenotipinin oluşma ihtimali 3/4'tür. Çarpım kuralına (2017 – LYS)
göre bu çaprazlama sonucunda A, b, N fenotipinde bir bireyin oluşma ihti-
mali 'tür. 3/4.1/4.3/4 = 9/64'tür. 20 E 21 B 22 D
211
7.Ünite / KALITIM
E. KONTROL ÇAPRAZLAMASI:
Örnek Sorular
� Baskın özelliği gösteren bir bireyin genotipini öğrenmek amacıyla aynı karakter
26. Baskın fenotipli bir bireyin kontrol çaprazla-
ması sonucunda, bakımından homozigot çekinik bireyle çaprazlanmasına kontrol çaprazlaması
I. homozigot çekinik, denir.
II. heterozigot baskın,
III. homozigot baskın Çekinik fenotipte (m) olan bir bireyin genotipi belirli olduğu için (mm)
genotipe sahip bireylerden hangileri oluşa- kontrol çaprazlaması yapmaya gerek yoktur.
maz?
A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II � Mor çiçekli bir bezelyenin genotipi MM ya da Mm olabilir. Bunu öğrenmek için
D) I ve III E) II ve III mor çiçekli bitki, homozigot çekinik genotipte olan beyaz çiçekli bir bitki ile
çaprazlanır. Çaprazlama sonunda oluşan tüm bireyler mor çiçek rengine sahip-
se, genotipi araştırılan birey homozigot (MM) tur. Çaprazlama sonunda oluşan
bireylerin 1/2'si mor, 1/2'si beyaz çiçekliyse, genotipi araştırılan birey heterozi-
got (Mm) tur.
27. D, E fenotipindeki bir bireyin kontrol çap-

razlaması aşağıda genotipi verilen bireyler-
den hangisi ile yapılmalıdır?
Palme Yayınevi
A) ddee B) DdEE C) DDEE

Baskın fenotip Çekinik fenotip
D) ddEE E) DDee Bilinmeyen genotip Bilinen genotip
MM ya da Mm mm
Eğer Mm ise
Eğer MM ise
yavruların 1/2 'si mor,
bütün yavrular mor
1/2 'si beyaz
M m M m
28. Düz (D) ve buruşuk (d) tohum şekline sahip iki

bezelye çaprazlandığında, birinci kuşaktaki M m m m
Mm Mm
yavruların tamamının her seferinde düz tohum
şekline sahip olduğu görülmüştür.
Mm Mm mm Mm
Buna göre,
I. Atasal kuşaktaki buruşuk tohumlu bezel-

Mm mm
ye homozigot çekinik genotiptedir.
II. Atasal kuşaktaki düz tohum şekline sahip

bireyler homozigot genotiptedir.
III. Birinci kuşaktaki düz tohum şekline sahip

bireylerin tamamının genotipinde buruşuk
tohum geni bulunur.
A fenotipindeki bir bireyin kontrol çaprazlaması sonucunda oluşan bi-
yargılarından hangileri doğrudur? reyin genotipleri Aa ya da aa olabilir. Kontrol çaprazlaması sonucunda AA (ho-
A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III mozigot dominant) genotipli bir birey oluşamaz.

23 E 24 B 25 E
212
F. MENDEL GENETİĞİNİN GENİŞLETİLMESİ:

Örnek Sorular
� 20. yüzyılda genetikçilerin yaptığı çalışmalar, kalıtım ilkelerinin Mendel’in tarif 29. Yapılan bir dihibrit çaprazlamadan elde edi-
ettiğinden çok daha karmaşık olduğunu ortaya koymuştur. Mendel’in bezelye- len sonuçların, Mendel’in öngördüğü feno-
lerde incelediği yedi karakter ayrı kromozomlar üzerinde (bağımsız gen) olup, tip açılım oranlarına uyması için,
I. aleller arasındaki baskınlığın tam olması,

karakteri ortaya çıkaran genlerden biri diğerine tam baskındır. Fakat bu durum
II. iki genin farklı homolog kromozomlar üze-
tüm kalıtsal karakterler için aynı değildir. Farklı karakterlere ait genler aynı kro-
rinde bulunması,
mozom üzerinde bulunabildiği gibi (bağlı gen), bir karaktere etki eden iki alel
III. baskın alelleri taşıyan gametlerin birbiriyle
gen arasında tam baskınlık durumu da görülmeyebilir. Bu bölümde Mendel döllenme olasılığının fazla olması
genetiğini genişleterek, Mendel tarafından açıklanamayan, eksik baskınlık, eş koşullarından hangilerinin olması gerekli-
baskınlık, pleiotropi ve çok alellik gibi durumları inceleyeceğiz. dir?
1. Eş Baskınlık
� Eş baskınlıkta alel genlerin fenotipteki etkileri birbirine eşittir. Heterozigot du-
(2014 – LYS)
rumda alel genlerin her ikisi etkisini birlikte gösterir.
� Bu durumun en iyi örneklerinden birisi insanlarda M, N ve MN olarak bilinen

üç farklı kan grubunun bulunuşudur. Bu gruplandırma, alyuvarların zarında bu-
lunan M ve N antijenlerine dayanır. Alyuvar zarında yalnızca M antijeni taşıyan
30. MN kan grubundaki anne ve babanın ço-
bireyler M, yalnızca N antijeni taşıyan bireyler ise N kan grubuna sahip olurlar. cuklarında oluşabilecek fenotip çeşit ve
Palme Yayınevi
Alyuvarlarının zarında M ve N antijenlerini birlikte bulunduran bireyler ise MN oranları aşağıdaki grafiklerden hangisinde
verilmiştir?
kan grubunda olurlar.
( : M grubu : MN grubu)
: N grubu)
Fenotip Genotip Alyuvarın zarındaki antijen A) Birey oranı B) Birey oranı

M MM M antijeni
3 3
N NN N antijeni
2 2
MN MN M ve N antijeni 1 1
İnsanlarda M, N ve MN fenotipli kan gruplarının genotipleri ve içerdiği antijen çeşitleri

Fenotip Fenotip
çeşidi çeşidi
2. Çok Alellik
C) Birey oranı D) Birey oranı
� Mendel tüm kalıtsal karakterlerin iki alel gen ile kontrol edildiğini düşünüyordu.
Mendel'den sonra yapılan çalışmalarda bazı karakterlerin ikiden fazla alel gen 3 3
2 2
tarafından kontrol edildiği sonucuna ulaşıldı.
1 1
� Tavşanlarda kürk rengi ve insanda kan gruplarının kalıtımında ikiden fazla alel
Fenotip Fenotip
gen rol oynar. Bir karakteri oluşturan alel çeşidinin ikiden fazla olmasına çok çeşidi çeşidi
E) Birey oranı
alellik denir.
� Çok alellik kavramı popülasyon için geçerlidir. Bir karakterin kaç aleli olursa 3
2
olsun diploit canlı bu alellerden en fazla ikisine, haploit canlı ise bir tanesine
1
sahiptir. Örneğin bir karakterin A1, A2 ve A3 şekilde üç farklı aleli olsa bile diploit
bireyde bunlardan sadece ikisi (A1A1, A1A2, A1A3...); haploit bireylerde ise bu Fenotip
çeşidi
alellerden sadece biri (A1, A2, A3) bulunur.
26 B 27 A 28 E
213
7.Ünite / KALITIM
� Tavşanlardaki kürk rengi yabanıl (C1) chinchilla (C2), himalaya (C3) ve albino
Örnek Sorular
(C4) olmak üzere dört farklı genle denetlenir. Bu genler arasındaki baskınlık
31. Dört alel ile kontrol edilen bir karakterin alelleri
durumu C1 > C2 > C3 > C4 şeklindedir.
arasındaki baskınlık durumu B1 > B2 > B3 > B4
şeklindedir.
Buna göre B2 fenotipinde olan bir bireyin

homozigot genotipte olma ihtimali kaçtır?
A) 1/2 B) 1/3 C) 1/4

Yabanıl Chinchilla
D) 1/5 E) 1/6
(Olası genotipler: (Olası genotipler:
C1C1, C1C2, C1C3, C1C4) C C , C2C3, C2C4)
2 2
32. Tavşanlarda kürk rengi, bir genin dört farklı ale-

li (R1, R2, R3, R4) tarafından kalıtılır. Bunlardan Himalaya Albino
R1: Renkli, R2: Şinşilla, R3: Himalaya ve R4: (Olası genotipler: (Olası genotipler: C4C4)
Albino özelliklerinden sorumludur. Bu aleller C3C3, C3C4)
arasındaki baskınlık sıralaması R1>R2>R3>R4 Himalaya tavşanındaki çok alellik
şeklindedir.
Buna göre aşağıdaki çaprazlamaların han- Bir popülasyonda n = alel gen sayısı olmak üzere çok alellikte genotip
gisinden normal olarak renkli, şinşilla ve çeşidi n.(n+1)/2 formülü ile bulunur. Fenotip çeşidi ise alel gen sayısına eşittir.
Palme Yayınevi
himalaya fenotipine sahip yavruların her Ancak eş baskınlıkta bu kural geçerli değildir.
üçünün de doğması beklenebilir? Alel sayısı Genotip çeşidi sayısı
A) R1R1 x R4R4 2 3
3 6
B) R1R2 x R3R4
4 10
C) R1R4 x R2R3
5 15
D) R1R4 x R1R4
E) R2R3 x R2R3 ÖRNEK ÇÖZÜM
(2015 – LYS) Üç alel ile kontrol edilen bir karak- n = 3 olduğuna göre bu popülasyon-
terin baskınlık durumu D1 > D2 > D3 da 3.4/2 = 6 çeşit genotip oluşur.
şeklindedir. Buna göre bir popülas- D1D1,D1D2 ve D1D3 genotipindeki
yonda D karakteri bakımından olu- bireyler D1; D2D2 ve D2D3 genotipin-
33. Üç alel ile kontrol edilen bir karakte- şabilecek fenotip ve genotip çeşidi deki bireyle D2; D3D3 genotipindeki
rin alelleri arasındaki baskınlık durumu sayısı kaçtır? bireyler ise D3 fenotipinde olacağın-
C1 > C2 = C3 şeklindedir.
dan oluşacak toplam fenotip çeşidi
sayısı 3'tür.
Buna göre bu karakter ile ilgili bir popülas-
yonda bulunabilecek fenotip ve genotip çe- Uyarı Uyarı Uyarı Uyarı Uyarı Uyarı Uyarı
şidi sayısı kaçtır?
Eksik baskınlık ve pleiotropi Fen Lisesi Müfredatına aittir.
Fenotip çeşidi Genotip çeşidi
1. Eksik Baskınlık:
A) 2 3
� Alellerden biri diğerinin üzerinde tam baskınlık kuramadığı zaman hetero-
B) 3 2 zigot bireylerde her iki alelin özelliğinden farklı bir özellik ortaya çıkar. Yani
C) 3 6 heterozigot bireyler her iki homozigot atasının arasında bir fenotip gösterir.
Buna eksik baskınlık denir.
D) 4 6
� Akşam sefası ve aslanağzı gibi bitkiler ile sığır, at ve endülüs tavuğu gibi
E) 4 4
hayvanlarda eksik baskınlık görülür.
� Aslanağzı bitkilerinde kırmızı çiçek aleli (ΙK) ile beyaz çiçek aleli (ΙB) eksik
29 C 30 B baskındır.
214
• ΙKΙK = Kırmızı çiçek rengi. Örnek Sorular

• ΙBΙB = Beyaz çiçek rengi. 34. Kırmızı ve pembe renkli akşam sefalarının
çaprazlanması sonucunda,
• ΙKΙB = Pembe çiçek rengi.
I. kırmızı,
� Aslanağızlarında kırmızı (ΙKΙK) ve beyaz (ΙBΙB) çiçekli bireyler çaprazlandı-
II. beyaz,
ğında F1 kuşağındaki tüm bireyler pembe renkli (ΙKΙB) olur. Pembe renkli
III. pembe
F1 bitkilerinin kendileştirmesi sonucu oluşan F2 kuşağındaki bitkilerin biri
fenotipli akşam sefalarından hangileri olu-
kırmızı, ikisi pembe, biri beyaz fenotipli olur.
şabilir?
P kuşağı A) Yalnız III B) I ve II C) I ve III
Kırmızı Beyaz
I KI K × IB IB D) II ve III E) I, II ve III
Gametler IK IB
F1 kuşağı
Fenotip : Pembe çiçek (%100) 35. AaΙKΙB genotipindeki iki bireyin çaprazlan-
ması sonucu oluşabilecek fenotip ve geno-
Genotip : I KI B (%100)
tip çeşidi sayısı kaçtır? (A baskın, a çekinik
Pembe Pembe
alel; IK ve IB alelleri eş baskın)
IK IB IK IB
Palme Yayınevi
Fenotip çeşidi Genotip çeşidi
Gametler 1/2 I K IB 1/2 I K 1/2 I B A) 4 9
B) 6 16
Punnet karesinin
kurulması C) 4 8
F2 kuşağı Yumurta Sperm D) 4 16
1/2 IK 1/2 IK
Fenotip çeşidi : 3 I KI K E) 6 9
Fenotip oranı : 1:2:1 1/2 IB
1/2 IB
Genotip çeşidi : 3 I KI B I KI B
Genotip oranı : 1:2:1
I BI B
36. Mavi tüylü endülüs tavuğu ve horozunun

Eksik baskın bir karakterin monohibrit çaprazlaması sonucunda fe- çaprazlanması ile oluşan oğul döllerdeki
notip çeşidi, genotip çeşidi ile; fenotip oranı ise genotip oranı ile aynı çıkar. fenotip ve genotip ayrışım oranları aşağıda-
kilerden hangisinde verilmiştir?
� Endülüs tavuklarında siyah tüylülük geni (ΙS) ile beyaz tüylülük geni (ΙB) Fenotip oranı Genotip oranı
eksik baskındır. Bu nedenle heterozigot genotipli (ΙSΙB) tavuklar mavi tüylü A) 3 : 1 1:2:1
olur. B) 1 : 2 : 1 1:2:1
• ΙSΙS = Siyah tüylü tavuk. C) 1 : 2 : 1 3:1

D) 3 : 1 3:1
• ΙBΙB = Beyaz tüylü tavuk.
E) 3 : 1 1:1:1
• ΙSΙB = Mavi tüylü tavuk.
31 B 32 C 33 D
215
7.Ünite / KALITIM
Örnek Sorular 2. Pleiotropi

� Klasik Mendel kalıtımında belirli bir gen sadece belirli bir fenotipik karakteri
37. Sağlıklı bir insanda göz rengi karakteri ile
belirler. Tek bir genin birden fazla fenotipik özelliği etkilemesine pleiotropi
ilgili bulunabilecek alel gen çeşidi sayısı en adı verilir. Örneğin insanlarda orak hücreli anemiye neden olan gen, aynı
fazla kaçtır? zamanda bu aleli taşıyan heterezigot genotipli bireylerin sıtmaya karşı da-
A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E) 5 yanıklı olmasını sağlamaktadır.
� Normal alyuvar hücresini oluşturan geni "A" ile simgelersek, orak hücreli
anemiye neden olan geni de "a" ile simgeleriz. Bu karakter bakımından
oluşabilecek bazı genotip ve bu genotipe sahip bireylerin özellikleri aşağı-
da verilmiştir.
• AA $ Normal alyuvar hücresine sahip ve sıtmaya dayanıksız
38. Aşağıdaki terimlerden hangisi Mendel ge- • Aa $ Normal alyuvar hücresine sahip ve sıtmaya dayanıklı
netiği ile ilgilidir? � Siyam kedilerinde gövdenin açık renkli, bacakların ise koyu renkli olmasın-
A) Eksik baskınlık dan sorumlu olan alel, aynı zamanda bu kedilerin gözlerinin şaşı olmasına
yol açar.
B) Çok alellik
C) Bağlı genler
G. SOYAĞAÇLARI:
D) Tam baskınlık
� Belirli bir özellik açısından bir aile ile ilgili mümkün olduğunca bilgi toplayıp
E) Eş baskınlık daha sonra bu özelliğin ebeveynlerden çocuklara kuşaklar boyunca geçişini bir
ağaç halinde özetlemek yani aile soyağacı oluşturmak iyi bir yöntemdir.
: Dişi : Erkek : Bilinmeyen cinsiyet

Palme Yayınevi
Özelliği fenotipinde gösteren dişi birey

39. Aşağıda bir aileye ait soy ağacı verilmiştir.
: Dişi birey : Erkek birey
Özelliği fenotipinde gösteren erkek birey
: Akraba olan ebeveynler
Ebeveynler (akrabalık yok)

: Tek yumurta ikizi
Ebeveynler (akrabalık var)
Çocuklar (doğma sırasına göre)

1 2 3 4
Bu soyağacı ile ilgili, Ayrı yumurta ikizi (iki zigotlu)

I. Anne üç kez hamile kalmıştır.
II. Anne ve baba arasında akrabalık yoktur.
III. Dişi birey sayısı erkek birey sayısından

Tek yumurta ikizi (tek zigotlu)
çoktur.
ifadelerinden hangileri doğrudur? Ölmüş kız çocuk

D) I ve III E) I, II ve III Ölmüş erkek çocuk
34 C 35 E 36 B Soyağacı oluşturulurken kullanılan semboller gösterilmiştir.
216
� Aşağıda otozomlarda taşınan biri çekinik diğeri baskın iki farklı özelliğin kalıtımı
soyağaçları ile gösterilmiştir. Örnek Sorular
a) Otozomal çekinik bir özelliğin kalıtımı 40. Aşağıdaki soyağacında otozomal çekinik bir
özelliği (n) fenotipinde gösteren bireyler koyu
Birinci kuşak renkli olarak verilmiştir.
(Büyük atalar) Aa Aa aa Aa
1 2
İkinci kuşak
3 4
AA aa aa Aa Aa aa Soyağacına göre numaralı bireyler ile ilgili,
ya da
Aa I. 1 ve 2 nolu bireyler heterozigot genotiptedir.
Üçüncü kuşak II. 3 nolu birey baskın aleli bulundurmaz.
(iki kızkardeş) III. 4 nolu birey homozigot genotipte olamaz.
AA
aa A) Yalnız II B) Yalnız III C) I ve II
ya da
Aa D) I ve III E) II ve III
41. Aşağıdaki soy ağacı, otozomal çekinik olarak

Yapışık kulak memesi ( a ) Serbest kulak memesi ( A )
kalıtılan bir özelliği göstermektedir.
� Yapışık kulak memesi otozom kromozomlarda taşınan çekinik bir özellik olup a : Fenotipinde özelliği göstermeyen dişi birey
harfi ile simgelenir. Serbest kulak memesi ise baskın bir özellik olup A harfi ile : Fenotipinde özelliği göstermeyen erkek birey
simgelenir. : Fenotipinde özelliği gösteren dişi birey
Palme Yayınevi
� Yukarıdaki soyağacında taralı olan bireyler çekinik olan yapışık kulak memesi : Fenotipinde özelliği gösteren erkek birey
özelliğine sahiptirler. Dikkat edilirse üçüncü kuşakta ilk doğan çocuğun anne
1
ve babasında bu özellik görülmesede, yapışık kulak memesine sahiptir. Bu du-
rum, bu özelliğin çekinik bir genle aktarıldığını kanıtlar. Eğer baskın bir genle
2 3
aktarılsaydı anne ya da babadan en az birinde bu özelliğin bulunması gerekirdi.
b) Otozomal baskın bir özelliğin kalıtımı 4 5
Bu soy ağacında, numaralandırılmış birey-

Birinci kuşak
lerden hangisinin taşıyıcı olup olmadığı ko-
(Büyük atalar) Bb bb bb Bb nusunda kesin yargıya varılamaz?
A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E) 5
(2011 – LYS)
İkinci kuşak
42. F, G ve H ailelerine ait aşağıdaki soyağaçlarında
Bb bb bb Bb Bb bb
on üç birey numaraları belirtilmiştir.
F ailesi G ailesi H ailesi

Üçüncü kuşak 1 2 3 6 10 9
BB bb
3 4 5 7 8 9 11 12 13
ya da
Bb : Dişi birey : Erkek birey
Buna göre, aşağıdakilerin hangisinde veri-

Alın açıklığı olan ( B ) Alın açıklığı olmayan ( b ) len bireyler arasında kalıtsal olan bir akra-
balık ilişkisi yoktur?
� Otozomlarda taşınan alın açıklığı dominant bir gen olup B ile sembolize edilir. A) 2 ve 13 B) 4 ve 12 C) 5 ve 9
Bu durumda, alın açıklığı olmayan bireylerin homozigot çekinik oldukları bilinir D) 7 ve 10 E) 8 ve 11
ve soyağacında genotiplerinin yerleri doldurulabilir (bb). (1990 – ÖSS)
37 B 38 D 39 B
217
7.Ünite / KALITIM
� Ayrıca alın açıklığı olan her iki büyük atanın heterozigot oldukları bellidir (Bb).
Örnek Sorular Çünkü, bunlar homozigot baskın olsalardı (BB) tüm çocuklarında alın açıklığı-
43. A karakteri bakımından farklı yönde homo- nın bulunması gerekirdi. İkinci kuşaktaki alın açıklığına sahip çocuklar Bb x bb
zigot olan anne ve babanın çocuklarının ge-
evliliği sonucu oluştukları için heterozigot olmak zorundadır (Bb).
notipi,
I. AA, � Bu soyağacının üçüncü kuşağında yalnızca iki kız kardeş bulunur. Bunlardan
II. Aa, alın açıklığı olan birey Bb x Bb evliliği sonucu oluştuğundan, BB ya da Bb ge-
III. aa
notipine sahip olabilir. Alın açıklığı olmayan birey ise bb genotipindedir.
hangileri gibi olamaz?
D) I ve II E) I ve III ÖRNEK ÇÖZÜM
Aşağıdaki soyağacında otozomal

44. Aşağıdaki soy ağacı, bir türe ait bitkinin kırmızı
çekinik bir hastalığı (n) fenotipinde nn NN NN nn
ve beyaz çiçekli bireylerinin çaprazlanmasını
gösteren bireyler koyu renkli olarak ya da ya da
göstermektedir. Nn Nn
verilmiştir.
1 2
Beyaz Kırmızı
Nn Nn
I
?
II III Yukarıda da görüldüğü gibi 1 ve 2

Beyaz Kırmızı 1 2 numaralı bireyler Nn genotipindedir.
Buna göre, bu ailenin n fenotipinde
IV V ?
Kırmızı Kırmızı bir çocuklarının olma olasılığı 1/4,
Palme Yayınevi
kız çocuklarının olma olasılığı 1/2'dir.

Buna göre, 1 ve 2 numaralı bireyle-
Çarpım kuralına göre; bu ailenin bu
rin bu hastalığa (n) sahip bir kız ço-
VI hastalığa sahip (n) bir kız çocukları-
Kırmızı cuklarının olma olasılığı kaçtır?
nın olma olasılığı 1/4.1/2 = 1/8 dir.
Buna göre, soy ağacında numaralanarak
gösterilen bireylerden çiçek rengi bakımın-
dan kesinlikle heterozigot (melez döl) olan-
lar aşağıdakilerin hangisinde birlikte veril- ÖRNEK ÇÖZÜM
miştir?
(Kırmızı çiçekli olmayı sağlayan alel, beyaz çi- Aşağıdaki soyağacında otozomal 1 2
çekinik bir özelliği fenotipinde gös- Aa Aa
çekli olmayı sağlayan alele tam baskındır. Alel:
teren bireyler koyu renkli olarak ve-
Bir genin iki veya daha fazla alternatif formla-
rilmiştir.
rından biridir.) 3 4 5
: Dişi birey aa aa AA
A) I ve III B) I ve IV C) IV ve V Aa
1 2
D) II, III ve IV E) III, V ve VI : Erkek birey
Soyağacında aktarılan özellik otozo-
(2012 – YGS)
mal çekinik bir özellik (a) olduğuna
45. Aşağıdaki soy ağacında otozomal çekinik bir göre, taralı bireylerin genotipi aa'dır.
3 4 5
özelliği fenotipinde gösteren bireyler koyu 1, 2 ve 5 nolu bireyler taralı olmadı-
renkli olarak verilmiştir. Buna göre kaç numaralı bireylerin ğına göre fenotipleri A'dır. 1 ve 2'nin
genotipi tam olarak bulunamaz? çocuklarında otozomal çekinik özel-
lik görüldüğüne göre bu bireyler Aa
genotipindedir. 5 nolu bireyin geno-
tipi ise AA ya da Aa olabileceğinden
tam olarak bulunamaz.
Soyağacındaki bireylerin kaç tanesinde çe-

kinik alel kesin olarak bulunur?
A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E) 5
40 B 41 B 42 D
218
ÖRNEK Örnek Sorular

Aşağıdaki soy ağaçlarında otozomal çekinik bir özelliği fenotipinde gösteren 46. Derste “Kalıtımın Genel İlkeleri” ünitesini işle-
bireyler koyu renkli olarak verilmiştir. Numaralandırılmış bireylerden hangileri- yen bir biyoloji öğretmeni, insanlarda saç biçi-
nin ilgili karakter bakımından genotipi tam olarak bilinemez? mi karakterinin otozomal olarak kalıtıldığını ve
kıvırcık saç özelliğinin düz saç özelliğine bas-
a) b) kın olduğunu anlatıyor. Öğrencilerine aşağıda-
1 2 1 ki tabloyu vererek kendi ailelerinin soyağacını
çizip her bireye ait olası genotipleri yazmalarını
istiyor.
2 3 düz saçlı dişi birey kıvırcık saçlı dişi birey

3
düz saçlı erkek birey kıvırcık saçlı erkek birey
Buna göre, farklı öğrencilerin çizmiş olduğu

aşağıdaki soyağaçlarından hangisinde olası
c) d)
genotiplerden bir tanesi eksik yazılmıştır?
1 2 1 2
A) Aa Aa B) Aa Aa
3 4 3 4 5
aa AA Aa aa
Aa AA
6
Palme Yayınevi
C) Aa D) aa Aa
5 6 7
AA aa
e)
aa aa aa
1 2 Aa Aa Aa
E) aa Aa
3 4
Aa
(2017 – YGS)
5 6 47. Aşağıdaki soy ağaçlarından hangisindeki
koyu renkli bireylerin otozomal çekinik fe-
notipte olma ihtimali yoktur?
A) B)
ÇÖZÜM
C) D)
a soy ağacında 3 numaralı; b soyağacında 1 numaralı; c soyağacında 3 ve 4
numaralı; d soyağacında 3 ve 7 numaralı; e soy ağacında 5 ve 6 numaralı birey-
lerin ilgili karakter bakımından genotipleri tam olarak bulunamaz.
E)
43 E 44 B 45 E
219
7.Ünite / KALITIM
Örnek Sorular ÖRNEK
48. Aşağıdaki soyağacında otozomal baskın bir Aşağıdaki soy ağaçlarında belirli bir özelliği fenotipinde gösteren bireyler koyu
özelliği (A) fenotipinde gösteren bireyler koyu renkli olarak verilmiştir. Soy ağaçlarında aktarılan bu özellik otozom kromo-
renkli olarak verilmiştir.
zomlarda,

I. çekinik,
1
II. baskın
kalıtım biçimlerinden aktarılma ihtimali olanların yanına “�”, aktarılma ihtimali
olmayanların yanına “�” işaretini koyarak a örneğindeki gibi çözünüz.
2 3
a) I. ✓ b) I.
II. ✗ II.
4 5
Numaralandırılmış bireylerin olası genotip-

leri ile ilgili aşağıdaki eşleştirmelerden han-
gisi doğru değildir? c) I. d) I.
A) 1 → Aa II. II.
B) 2 → aa
C) 3 → Aa ya da AA
D) 4 → aa
E) 5 → Aa ya da AA
Palme Yayınevi
49. Eşeyli üremenin görüldüğü bir popülasyonda, A e) f)

ve B genleri farklı özellikleri kontrol etmektedir.
I. I.
Bu genlerin her birinin üçer aleli (A1, A2, A3
II. II.
ve B1, B2, B3) mevcut ise bu popülasyonda
bu iki genin oluşturacağı kaç farklı genotipe
rastlanabilir?
A) 9 B) 16 C) 27 D) 36 E) 81
(2016 – LYS)
50. Bezelyelere ait aşağıdaki soy ağacında düzgün
doğum şekline sahip olan bireyler “ ”, buru-
şuk tohum şekline sahip olan bireyler ise “ ” ÇÖZÜM
işareti ile gösterilmiştir.

b. I. � c. I. � d. I. � e. I. � f. I. �
II. � II. � II. � II. � II. �

1
2 3
4 5
kaç numaralı birey mutasyon sonucu oluş-

muştur?
A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E) 5
46 E 47 B
220
2.Bölüm / Kan grupları
� İnsanlarda kan grupları AB0 sistemi, Rh sistemi ve MN sistemi olmak üzere üç

ayrı kategoride incelenir. Örnek Sorular
1. AB0 SİSTEMİ: 51. Alyuvarının zarında A ve B antijenlerini bu-
lunduran bir bireyle ilgili aşağıdaki ifadeler-
� A, B ve 0 olmak üzere üç alel gen ile kontrol edilir. Aleller arasındaki baskınlık
durumu A = B > 0 şeklindedir.
A) Plazmasında A ve B antikoru yoktur.
� Kan grubunu alyuvarların zarında bulunan antijenler belirler. Plazmada bulunan
antikorlar ise uygun olmayan kan alış verişlerinde çökelmeye neden olurlar. B) Kan grubu bakımından heterozigot geno-
tiplidir.
Fenotip Genotip Alyuvardaki antijen Plazmadaki antikor
C) O kan grubunda çocuğu olamaz.
A AA, A0 A anti – B
D) A ve B grubundaki bireylere kan verebilir.
B BB, B0 B anti – A
E) A aleli içeren gamet oluşturma ihtimali
AB AB A, B – 1/2'dir.
0 00 – antiA, antiB
İnsanların kan grubu açısından genotip ve fenotipleri
52. Aşağıdaki soy ağacında 0 kan grubundaki tüm

ÖRNEK ÇÖZÜM bireyler koyu renkli olarak verilmiştir.
B A
P: A0 x B0
1 2
G: 1/2 A 1/2 0 1/2 B 1/2 0
Heterozigot A kan grubundaki bir F1 1/4 AB 1/4 A0 1/4 B0 1/4 00
anne ile heterozigot B kan grubun-
daki bir babanın 0 kan grublu erkek 1/4AB 1/4A 1/4B 1/40
Palme Yayınevi
çocuğunun olma olasılığı kaçtır? Bu ailenin 0 kan grubunda bir çocu- 3 4
ğun olma olasılığı 1/4 erkek bir çocu-
ğun olma olasılığı 1/2'dir. Çarpım ku- Buna göre 2 ve 4 numaralı bireylerin kan
ralına göre bu ailenin 0 kan grubunda grubu bakımından aynı fenotipte olma ola-
erkek çocuğunun olma olasılığı
sılığı kaçtır?
1/4.1/2 = 1/8'dir.
A) 1 B) 1/2 C) 1/3
D) 1/4 E) 3/4
ÖRNEK ÇÖZÜM
B kan grubundaki anne ile AB kan a) Bu ailenin A kan grubunda ço-

grubundaki babanın ilk çocukları A cuğunun olabilmesi için annenin
kan grubuna sahiptir. kan grubu genotipinin B0 olma-
sı gerekir. 53. Annenin AB, babanın 0 kan grubundan olduğu
a) Annenin kan grubu ile ilgili ge-
notipini bulunuz. b) P: B0 x AB bir ailede 3 çocuk vardır.
F1: AB BB A0 B0
b) İkinci çocuklarının B kan gru- Bu çocukların kan gruplarının fenotipleri
bunda olma olasılığı kaçtır? Bu ailenin ikinci çocuklarının B aşağıdakilerin hangisinde verilenler gibiyse
grubunda olma ihtimali 1/2'dir.
üçünün de öz kardeş olduğu söylenebilir?
1. çocuğun 2. çocuğun 3. çocuğun

ÖRNEK ÇÖZÜM kan grubu kan grubu kan grubu
fenotipi fenotipi fenotipi
A AB 1 2
1 2 A0 AB A) B A A
B) AB 0 AB
A B A 3 4 5 C) A 0 B
3 4 5 AA B0 AA D) B AB B
A0 A0
Yukarıdaki soyağacında hangi bi- E) B A AB
reylerin genotipi tam olarak buluna- Bu soyağacında 3 ve 5 nolu bireyle-
maz? rin kan grubu ile ilgili genotipleri tam (2007 – ÖSS FEN-2)
olarak bulunamaz.
48 C 49 D 50 C
221
7.Ünite / KALITIM
Kan Gruplarının Belirlenmesi

Örnek Sorular
� Kan grubunu belirlemek amacıyla bireyden alınan kan örneğinin üzerine A ve B
54. Plazmasında A ve B antikorları bulunan bir
bireyle ilglili,
antikorları içeren serumlar damlatılır.
I. Anne ve babasında 0 geni bulunur. � Çökelmenin olması, ilgili antijenin varlığını kanıtlar. Böylece kan grubu belirlenir.
II. AB grubunda çocuğu olabilir.
Birey Anti-A serumu Anti-B serumu Bireyin kan
III. Alyuvarlarında A ve B antijenleri bulun- no damlatıyor damlatılıyor grubu
maz.
ifadelerinden hangileri doğrudur? I A

D) I ve II E) I ve III II B Çökelme var
55.
III 0
Birey Çökelme reaksiyonları
no Çökelme yok
Anti A Anti B
IV AB
I Çökelme var Çökelme yok
II Çökelme yok Çökelme var
� I numaralı bireyin kanına Anti - A serumu damlatıldığında çökelmenin olması
III Çökelme var Çökelme var
bireyin kanında A antijeninin olduğunu kanıtlar. Anti-B serumu damlatıldığında
Yukarıdaki tabloya göre I, II ve III nolu birey- çökelmenin olmaması bireyin kanında B antijeninin olmadığını kanıtlar. Bu so-
lerin kan grupları aşağıdakilerden hangisin- nuçlara bakılarak I numaralı bireyin A kan grubunda olduğu anlaşılır.
Palme Yayınevi
de doğru olarak verilmiştir?

I II III ÖRNEK ÇÖZÜM
A) B A 0
Anne Baba Anne Baba
B) A B AB Anti A Anti B Anti A Anti B Anti A Anti B Anti A Anti B
C) A AB B
D) B A AB
E) A B 0
: Çökelme var : Çökelme var
56. Aşağıdaki soy ağacında, numaralandırılmış bi- : Çökelme yok : Çökelme yok
reylerin kan gruplarının fenotipleri verilmiştir.
: Dişi birey Yukarıda anne ve babaya ait kanla- a) Çökelme sonuçlarına bakıldı-
rın, AntiA ve AntiB içeren serumlarla ğında annenin B, babanın A kan
A B : Erkek birey verdikleri çökelme durumları göste- grubunda olduğu anlaşılır. Bu
1. birey 2. birey rilmiştir. Bu aileninin 0 kan grubun- ailenin 0 kan grubunda bir ço-
da bir çocuğu olduğuna göre; cuğu olduğuna göre anne B0,
AB A B a) Anne ve babanın genotiplerini baba A0 genotipindedir.
3. birey 4. birey 5. birey bulunuz. b) P: A0 x B0
b) Bu ailede A antijeni taşıyan bir F1: AB A0 B0 00
kız çocuk doğma olasılığı kaç- Bu ailenin A antijeni taşıyan bir
B B
tır? kız çocuğunun olma ihtimali
6. birey 7. birey
1/2.1/2 = 1/4'tür.
Bu soy ağacındaki bireylerden hangilerinin
kan gruplarının genotiplerinin homozigot
olma olasılığı vardır?
2. Rh SİSTEMİ:
A) Yalnız 1. B) 1. ve 5. C) 2. ve 5. � İnsanın alyuvarlarında AB0 kan grubu sistemini belirleyen antijenlerin dışında
D) 4. ve 7. E) 5. ve 6. Rh faktörü olarak adlandırılan Rh antijenleri de bulunabilir.
(2010 – LYS) � Alyuvarlarında Rh antijenleri bulunduran kan grupları Rh pozitif (Rh+), bulundur-
mayanların kan grupları ise Rh negatif (Rh–) tir.
51 D 52 C 53 A
222
2.Bölüm / Kan grupları
� Bu faktör ilk kez Rhesus maymunlarında görülmüştür. Rh ismi bu canlının ilk iki
harfinden gelir. Örnek Sorular
� Rh antijeni oluşturan gen baskındır (R), oluşturmayan gen ise çekiniktir (r). 57. Genotipi B0Rr olan anne ile genotipi ABRr
olan babanın ARh+ fenotipinde bir kız ço-
cuklarının olma ihtimali kaçtır?
Fenotip Genotip Alyuvardaki antijen Plazmadaki antikor
A) 1/8 B) 1/16 C) 3/16
Rh+ RR, Rr Rh antijeni –
D) 3/32 E) 3/64
Rh – rr – Rh antikoru oluşabilir.
58. Aşağıdaki soy ağacında bir ailedeki bireylerin
kan grubu fenotipleri verilmiştir.
Rh –
kan grubundaki bir bireyin kanında doğal olarak Rh antikorları bu-
: Dişi birey
lunmaz. Ancak Rh antijeni taşıyan kanla karşılaştığı zaman oluşur.
1 2 : Erkek birey
0 Rh+ A Rh–
Rh grubunun belirlenmesi:
� Rh grubunu belirlemek amacıyla bireyden alınan kan örneğinin üzerine Anti Rh 3 4
içeren serum damlatılır. Çökelmenin olması Rh antijeninin varlığını kanıtlar.
A Rh+ 0 Rh+ A Rh– B Rh+
Birey no Anti Rh damlatılıyor Bireyin Rh grubu

5
+
I Rh A Rh+ B Rh–
: Çökelme var Bu soy ağacında numaralandırılmış birey-
lerden hangisinin kan grubu genotipi aşağı-
II Rh– : Çökelme yok daki gibi olamaz?
Palme Yayınevi
A) 4. bireyin genotipi: B0 Rr
B) 5. bireyin genotipi: A0 Rr
Kan Uyuşmazlığı:
C) 3. bireyin genotipi: AA rr
� Anne adayının kanının Rh–, bebeğin ise Rh+ olduğu durumlarda ortaya çıkar.
D) 2. bireyin genotipi: A0 rr
� Bu durumda anne adayının savunma sistemi, bebeğin Rh antijeni ile karşıla-
E) 1. bireyin genotipi: 00 Rr
şınca anne kanında bebeğe karşı Rh antikoru oluşur. Bu antikorlar plasenta
aracılığıyla bebeğe geçer ve bebeğin alyuvarlarının parçalanmasına neden olur. (2011 – YGS)
� Hızlı alyuvar yıkımı bebekte kansızlığa ve buna bağlı gelişen kalp yetmezliğine 59. Aşağıda bir ailedeki anne ve çocuğa ait kan-
neden olur. ların, Anti A, Anti B ve Anti Rh içeren kan se-
rumları ile verdiği çökelme reaksiyonları göste-
� Doğum sonrasında da bebeğin alyuvarlarının parçalanması ile biluribin oluştu- rilmiştir.
ğundan sarılık ortaya çıkar. Tedavi edilmediği taktirde kalıcı sakatlığa ve ölüme Anne Çocuk
neden olur. Anti A Anti B Anti Rh Anti A Anti B Anti Rh
Annenin Rh – olduğu bir ailede kan uyuşmazlığı genelde ikinci Rh+ ço-

cukta ortaya çıkar.
: Çökelme var : Çökelme yok
Bu tabloya göre anne, baba ve çocuğun kan

ÖRNEK ÇÖZÜM grupları aşağıdakilerden hangisi gibi olabilir?
Kan uyuşmazlığı görülen bir ailede, Bu ailede anne rr, kan uyuşmazlığı Anne Baba Çocuk
I. Baba RR genotipindedir. görülen çocuk Rr genotipindedir. A) BRh– ARh– ARh+
Babanın genotipi RR ya da Rr ola-
II. Kan uyuşmazlığı görülen çocu- B) ARh+ ABRh+ BRh–
bilir. Bu nedenle II ve III nolu yargılar
ğun genotipi Rr'dir. kesin olarak doğrudur. C) BRh– 0Rh+ ARh+
III. Anne rr genotipindedir. D) BRh– ABRh+ ARh+
yargılarından hangileri kesin doğru- E) ARh+ BRh+ ABRh–

dur?
54 E 55 B 56 B
223
7.Ünite / KALITIM
ÖRNEK ÇÖZÜM
Örnek Sorular
60. Bir anne babanın dört çocuğunun her birinin 1 2
ABO sistemine göre kan grubu birbirinden 1 2 A0Rr B0Rr
farklıdır ve çocuklardan sadece biri Rh(-) kan ARh
+
BRh+
grubuna sahiptir.
Buna göre anne ve babanın kan gruplarının 3 4
fenotipi aşağıdakilerden hangisidir? 3 4 00rr A0RR
ya da
Anne Baba 0Rh– ARh+
A0Rr
A) O Rh(+) AB Rh(-)
Yukarıdaki soyağacında hangi bi-
B) A Rh(+) B Rh(+) Bu soyağacında 4 nolu bireyin geno-
reylerin genotipi tam olarak buluna-
C) AB Rh(+) O Rh(-) tipi tam olarak bulunamaz.
maz?
D) B Rh(-) A Rh(-)
E) B Rh(+) O Rh(+)
(2015 – LYS)
ÖRNEK ÇÖZÜM
61. Tabloda dört çiftin kan grubu fenotipleri belir-
tilmiştir.
Rhesus macacus maymununun Rhesus alyuvarlarında Rh antijeni ol-
kanı tavşana enjekte edildiğinde duğuna göre Rhesus Rh+'tir. Rh an-
Çiftler Çiftlerin Kan Grupları tijenleri tavşana verildiğinde bu anti-
Rhesus'un alyuvarlarında bulunan
Zekiye x Ömer AxO jenlere karşı Rh antikoru oluştuğuna
Rh antijenlerine karşı Rh antikoru
Funda x Enes AB x AB
oluşur. Tavşandan alınan kan se- göre, tavşan Rh – dir. Anti Rh içeren
Ceren x Ali O x AB
rumu kobay kanı üzerine damlatıl- serum damlatıldığında kobay ka-
Palme Yayınevi
Ayşe x Yakup BxA nındaki alyuvarlar çökeldiğine göre

dığında kobay kanındaki alyuvar-
Bu çiftlerle ilgili olarak aşağıdaki ifadeler- kobayın alyuvarlarında Rh antijeni
larda çökelme olduğu gözlenir. Bu
den hangisi yanlıştır? vardır ve Rh+ kan grubundadır.
gözlemlere göre Rhesus, tavşan ve
Rhesus: Rh+, tavşan: Rh –
A) "Zekiye-Ömer" çiftinin çocuklarının kan kobayın Rh kan grubu fenotiplerini
kobay: Rh+
grubu fenotipleri ya annelerinin ya da ba- bulunuz?
balarının kan grubu fenotipinde olacaktır.
B) "Funda-Enes" çiftinin, O kan grubuna sa-
hip çocukları olamaz.
C) "Ceren-Ali" çiftinin, AB kan grubuna sahip
çocukları olamaz.
D) "Ayşe-Yakup" çiftinin, O kan grubuna sa-
hip çocuklarının olması beklenebilir.
E) "Funda-Enes" çifti ile "Ceren-Ali" çiftinin
A kan grubuna sahip bir çocuklarının olma
olasılıkları aynıdır.
(2016 – LYS)
62. A Rh+ kan grubundaki dişi bir bireyle ilgili,

I. Alyuvarının zarında A ve Rh+ antijenleri
bulunur.
II. Çocuklarında kan uyuşmazlığı görülebilir.
III. Annesi 0 kan grubunda olamaz.
57 D 58 C 59 D
224
3.Bölüm / Modern Genetik
A. KROMOZOM TEORİSİ
Örnek Sorular
� Sutton ve Boveri'nin 1902 yılında yaptığı çalışmalar sonucunda genlerin kro- 63. Diploit hücrelerinde 24 kromozom bulundu-
mozomlar üzerinde bulunduğu, bir karakterin kalıtımından iki genin sorumlu ran dişi bir memeli ile ilgili,
olduğu ve bu genlerin iki ayrı kromozom üzerinde yer aldığı açıklanmıştır. Bu I. Karaciğer hücresinde 22 otozom bulunur.
hipotez günümüzde Kromozom Teorisi olarak bilinir. II. Yumurta hücresinin kromozom formülü
11 + X'tir.
� Canlılar kendi türlerine özgü sayıda kromozom bulundururlar. Örneğin meyve III. Vücut hücrelerinde 2 gonozom bulunur.
sineğinde 2n = 6, insanda 2n = 46, eğrelti otunda ise 2n = 500 kromozom bu- yargılarından hangileri doğrudur?
lunur. A) Yalnız II B) I ve II C) I ve III
� Diploit canlılarda iki çeşit kromozom bulunur. Bunlar vücut kromozomları (oto-
zom) ve eşey kromozomlarıdır (gonozom).
64. Aşağıdaki grafikte, bir kertenkele türünün yu-
Vücut kromozomları (otozomlar) murtalarının kuluçka makinesinde farklı sıcak-
lıklarda tutulmasına bağlı olarak oluşan yavru-
� Cinsiyeti belirleyen kromozomlar (X ve Y) dışındaki kromozom çiftleridir. Bu ların cinsiyet dağılımı gösterilmiştir.
kromozomlar canlının saç rengi, göz rengi ve kan grubu gibi kalıtsal özellikleri- Yavru

sayıları
ne ait genleri taşırlar.
: erkek yavru
30
: dişi yavru
� Canlıların vücut hücrelerindeki otozom sayısı 2n – 2'ye, üreme hücrelerindeki
20
otozom sayısı ise n–1'e eşittir. Örneğin insanların vücut hücrelerinde 46 – 2 =
10
44 tane otozom kromozom (22 çift) vardır. Erkek ve dişilerin diploit hücrelerin-
Palme Yayınevi
deki otozomlar tümüyle homologtur. 0 Sıcaklık
23 27 33
(°C)
Otozomal kromozomlar tam homolog olduğundan otozomlarla taşınan Bu grafiğe göre, aşağıdakilerden hangisi
her özellik iki genle belirlenir. Bu özelliklerin kız ve erkek çocuklarda görülme söylenemez?
A) 27 °C’de tutulan yumurtalardan daha çok
şansı eşittir.
erkek yavrular çıkar.
B) Kuluçka sıcaklığı, yavruların cinsiyetlerinin
Eşey kromozomları (gonozomlar) belirlenmesinde etkilidir.
C) Erkek veya dişi yavru oluşumu kromozom-
� Cinsiyeti belirleyen kromozomlardır. Genel olarak dişilerde XX, erkeklerde ise
lara bağlıdır.
XY ile gösterilip bir çifttir. Cinsiyetin gonozomlar tarafından belirlenmesine ge- D) 33 °C’de yumurtalardan çıkan yavrularda
notipik eşey belirlenmesi denir. dişi oranı yükselir.
E) Dişi ve erkek yavru oranının birbirine en ya-
� Dişilerde gonozomlar (XX) birbirleriyle tam homologtur. Erkeklerdeki gonozom- kın olduğu sıcaklık 23 °C’dir.
lar (XY) ise birbirleriyle tam homolog değildir. Diploit canlılarda genel olarak bir (2014 – YGS)
çift gonozom bulunur. 65. Gametindeki kromozom sayısı X olan diplo-
it bir canlının,
Cinsiyetin ortam koşullarına göre belirlenmesi fenotipik eşey belir-
I. sperm hücresindeki otozom,
lenmesi olarak adlandırılır. Ortam koşullarından besin miktarı, pH, sıcaklık veya II. epitel hücresindeki kromozom,
vücut büyüklüğü gibi bazı faktörler eşey belirlemede etkili olabilir. Örneğin bir sayıları aşağıdakilerden hangisinde doğru
çeşit deniz kurdu olan Bonellia Viridis'te suda bulunan dişi larvalar dişi bireye olarak verilmiştir?
rastlamaz ise dişi bireyi, dişi bireye rastlarlarsa erkek bireyi oluşturur. I II
A) X – 1 2X
� Daha önceden belirttiğimiz gibi cinsiyetin gonozomlar tarafından belirlenme- B) X 2X
sine genotipik eşey belirlenmesi denir. Bazı canlılarda ise gonozomlar yapı ve C) X 2X – 2
D) X –1 2X – 2
sayı bakımından farklılık gösterir. Diğer sayfada farklı canlılarda cinsiyetin belir-
E) X – 1 2X – 1
lenmesi verilmiştir.
60 B 61 E 62 A
225
7.Ünite / KALITIM
Örnek Sorular
44 + Ebeveynler 44 +
XY XX
66. Bir babanın,
I. X gonozomunda, 22 + 22 + 22 + 22 + 22 +
X ya da Y + X XX X
II. otozom kromozomlarında, Sperm
Egg
III. Y gonozomunda 44 + 44 +
XX or XY
bulunan genlerden hangilerini kız çocukla- Zigotlar (Yavru)
rına aktarması beklenmez?

(a) X-Y sistemi: Memelilerde yavrunun (b) X-0 sistemi : Çekirgelerde, cırcır
eşeyi, spermin X kromozomu mu yoksa böceklerinde, hamam böceklerinde ve
D) I ve III E) II ve III Y kromozomu mu taşıdığına bağlıdır. diğer bazı böceklerde sadece tek tip
eşey kromozomu (X) vardır. Dişiler XX,
erkekler X0’dır. Yavruların eşeyi, sperm
hücresinin X kromozomu taşıyıp
taşımamasına bağlıdır.
32 16
76 + 76 + (Diploit) (Haploit)
ZW ZZ
67. Sağlıklı dişi bir memeli ile ilgili,
I. Vücut hücreleri diploit, üreme hücreleri
haploittir. (c) Z-W sistemi: Kuşlarda, bazı balıklarda (d) Haploit-diploit sistem: Arı ve karınca
II. X gonozomundaki tüm özellikler iki genle ve bazı böceklerde, yavruların eşeyini türlerini çoğunda eşey kromozomu
Palme Yayınevi
yumurtada bulunan (spermde değil) yoktur. Dişiler döllenmiş yumurtalardan

belirlenir. eşey kromozomu belirler. Eşey geliştikleri için diploittir. Erkekler
kromozomları Z ve W şeklinde döllenmemiş yumurtadan geliştikleri
III. Otozomal kromozomları tam homologtur. gösterilir. Dişiler ZW, erkekler ZZ’dir. için haploittir ve babaları yoktur.

D) I ve III E) I, II ve III B. EŞEYE BAĞLI KALITIM
� Gonozomlar (X ve Y) canlının eşeyini belirlemenin yanı sıra bazı vücut karak-
terlerinin genlerini de taşır. Genleri gonozomlar üzerinde taşınan karakterlere
eşeye bağlı karakterler denir.
1 2 3
68. Kuşlarda dişiler ZW, erkekler ise ZZ gono-

zomu taşırlar. Buna göre diploit hücrelerin-
de 12 kromozom bulunan dişi bir kuşun olu-
şabilmesi için döllenmesi gereken sperm ve
yumurtanın kromozom formülleri aşağıda-
kilerden hangisinde verilmiştir? Otozom X X X Y
Sperm Yumurta Tam homolog Tam homolog Tam homolog değil
A) 5 + Z 5+Z 1 Otozomal kromozomlar tam homologtur. Bu nedenle bu kromozomlarda taşınan

B) 11 + W 11 + Z tüm özellikler iki genle belirlenir ve dişi ile erkek bireylerde eşit oranda görülür.
C) 5 + W 5+Z 2 Dişilerde X gonozomları tam homologtur. Dişilerdeki tüm özellikler iki genle
D) 5 + Z 5+W belirlenir.
E) 11 + Z 11 + W 3 Erkeklerde X ve Y gonozomları tam homolog değildir. Bu nedenle erkeklerde
bazı özellikler tek gen ile belirlenir.
63 E 64 C 65 A
226
Örnek Sorular
Hemofili
69. İnsanlarda görülen aşağıdaki anormallikler-
III Renk körlüğü Balık pulluluk den hangisi gonozom kromozomlar ile ilgili
II Yapışık parmaklılık değildir?
Kıllı kulak
A) Kan uyuşmazlığı
B) Hemofili
Tam renk körlüğü C) Balık pulluluk
I I D) Renk körlüğü
E) Kıllı kulaklılık
Retinitis pigmentosa
X kromozomu Y kromozomu
I. X ve Y'nin homolog bölgesi: Bu kısımda taşınan özellikler biri anneden diğeri

babadan gelen iki genle belirlenir. Bu özellikler hem dişi hem erkeklerde görülür.
II. Y kromozomunun homolog olmayan bölgesi: Bu kısımda taşınan özellikler
babadan gelen tek bir gen ile belirlenir. Bu özellikler sadece erkeklerde görülür.
Babada varsa erkek çocukta mutlaka görülür. Örneğin kulaklarında kıl bulunan
bir babanın tüm erkek çocuklarının kulaklarında da kıl bulunur.
III. X kromozomunun homolog olmayan bölgesi: Bu kısımda taşınan özellikler 70. Sağlıklı erkek bir bireyde tek gen ile fenoti-
Palme Yayınevi
hem dişi hem erkeklerde görülür. Dişilerde iki genle belirlenirken, erkeklerde pe yansıyan bir özellik,
tek gen ile belirlenir. X kromozomuna bağlı karakterler doğrudan babadan oğu- I. X kromozomunda,
la geçemez. Çünkü babadan oğula sadece Y kromozomu aktarılır. II. otozom kromozomlarda,
1. İNSANDA X KROMOZOMUNA BAĞLI KALITIM III. Y kromozomunda
� X kromozomundaki genlerle kalıtılan kırmızı - yeşil renk körlüğü, hemofili ve kas verilenlerden hangilerinde taşınabilir?
distrofisi eşeye bağlı karakterlerden en çok bilinenleridir. A) Yalnız II B) Yalnız III C) I ve II

a. Kırmızı - Yeşil Renk Körlüğü
� X kromozomunun homolog olmayan kısmında taşınan çekinik bir genle belirlenir.
� Bu hastalığa sahip bireyler kırmızı ve yeşil renkleri ayırt edemezler. Kalıtsal bir
hastalıktır.
� XR normal görme, Xr renk körü olma genidir.
Eşey Genotip Fenotip

XRXR Normal
71. Aşağıda genotipi verilen ailelerden hangisi-
Dişi XRXr Taşıyıcı XR: Normal görme geni
nin renk körü çocuğu olamaz?
XrXr Renk körü Xr: Renk körü geni
Anne Baba
XRY Normal
Erkek A) XRXr XRY
XrY Renk körü
B) XrXr XRY
Dişi ve erkeklerde renk körlüğü bakımından genotip ve fenotip durumları
C) XRXR XrY

Renk körlüğü genini kız çocuklar hem anne hem de babadan alır. Erkek D) XRxr XrY
çocuklar ise renk körlüğü genini sadece anneden alır. E) XrXr XrY
66 B 67 E 68 D
227
7.Ünite / KALITIM
Örnek Sorular XRXR × Xr Y XRXr × XRY
72. Aşağıda soy ağacında renk körü bireyler koyu

renkli olarak verilmiştir.
Xr Y Sperm XR Y Sperm
1 2 Yumurtalar XR XRXr XR Y Yumurtalar XR XRXR XRY
R r R XRXr XrY
XR X X X Y Xr
3 4
(a) Renk körü baba, renk körü ile ilgili aleli (b) Eğer taşıyıcı bir birey renk körü
kızlarının hepsine aktarır; oğullarının olmayan normal bir erkekle evlenecek
hiçbirisine aktarmaz. Anne homozigot olursa, bu çiftin kızları %50 şansla
sağlam olduğunda kızlar normal anneleri gibi taşıyıcı olacak; erkek
: Dişi birey 5 fenotipte olacaktır; fakat, renk körü çocukları ise %50 şansla renk körü
hastalığının taşıyıcısı (XRXr) olacaklardır. olacaktır.
: Erkek birey
Numaralı bireylerden hangisinin renk körlü- XRXr × XrY

ğü ile ilgili genotipi bulunamaz?
A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E) 5
Xr Y Sperm
Yumurtalar XR XRXr XRY
Xr XrXr XrY
73. Aşağıdakilerden hangisi insanda X'e bağlı
Palme Yayınevi
çekinik kalıtımın özelliklerinden biri değildir? (c) Eğer taşıyıcı bir birey renk körü bir
erkekle evlenecek olursa, cinsiyetine
A) Özelliği gösteren erkek bireyin kız çocuk- bakmaksızın, doğacak her çocuk %50
larının hepsinde özellik ortaya çıkarken, şansla renk körü olacaktır. Normal
hiçbir erkek çocuğunda ortaya çıkmaz. fenotipte sahip kız çocuklarının hepsi
taşıyıcıdır; oysa renk körü olmayan
B) Özelliğin erkek bireyde ortaya çıkabilmesi normal fenotipe sahip erkekler, çekinik
için çekinik allelin tek bir kopyası yeterlidir. alele sahip değildir.
C) Özelliği gösteren dişi bireyin erkek çocuk-

larının hepsinde özellik ortaya çıkar.
D) Heterozigot olan dişi bireyin erkek çocuk- • Anne renk körü ise erkek çocuk kesin renk körü olur. Kız çocukta renk körlüğü
larında özelliğin %50 oranında ortaya çık- geni mutlaka bulunur.
ması beklenir.
• Baba renk körü ise kız çocukta renk körlüğü geni mutlaka bulunur. Erkek ço-
E) Özelliğin dişi bireyde ortaya çıkabilmesi cuğun renk körlüğü durumu ile ilgili yorum yapılamaz.
için bireyin çekinik homozigot olması gere- • Kız çocuk renk körü ise baba kesin olarak renk körüdür. Annede renk körlüğü
kir. geni mutlaka bulunur.
(2010 – LYS) • Erkek çocuk renk körü ise annede renk körlüğü geni mutlaka bulunur. Babanın
renk körlüğü durumu ile ilgili yorum yapılamaz.
ÖRNEK ÇÖZÜM
74. Renk körlüğü bakımından annenin taşıyıcı, Renk körlüğü bakımından taşıyıcı P: (~)XRXr x XRY(})
babanın sağlam olduğu bir ailede çocuk- anne ile sağlam babanın renk körü G: 1/2 XR 1/2 Xr x 1/2 XR 1/2 Y
ların genotipi aşağıdakilerden hangisi gibi bir çocuğunun olma olasılığı kaçtır?
F1: 1/4 XRXR 1/4 XRXr 1/4 XRY 1/4
olamaz? XrY
A) XRXr B) XRY C) XrXr
Yukarıda görüldüğü gibi bu ailenin
D) XrY E) XRXR renk körü bir çocuğunun olma ola-
sılığı 1/4'tür.
69 A 70 D 71 C
228
ÖRNEK ÇÖZÜM Örnek Sorular

Hem kız hem de erkek çocukları Bir ailenin kız çocuklarının renk körü 75. İnsanlarda renk körlüğü, X kromozomu üzerin-
renk körü olabilen bir aile ile ilgili, olabilmesi için babanın renk körü deki çekinik bir alel ile kalıtılmaktadır.
I. Anne renk körüdür. olması şarttır. Erkek çocuklar renk
körü genini anneden aldığı için an- renk körü dişi birey sağlıklı dişi birey
II. Baba renk körüdür. nede renk körlüğü geni mutlaka bu-
III. Annede renk körlüğü geni var- lunmalıdır. Anne taşıyıcı da olabile- renk körü erkek birey sağlıklı erkek birey
dır. ceği için annenin renk körü olması
yargılarından hangileri kesin olarak zorunlu değildir. Fenotipleri,
II ve III
doğrudur? I.
II.
ÖRNEK ÇÖZÜM
III.
Aşağıdaki soyağacında renk körü şeklinde olan ebeveynlerin birer erkek çocuk-
bireyler koyu renkli olarak verilmiş-
larının renk körü olduğu bilinmektedir.
tir.
XRXr X RY Buna göre, bu ebeveynlerden hangilerinin
renk körü bir kız çocuğuna sahip olma ola-
1 2
: Dişi birey sılığı vardır?
: Erkek birey A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
XrY XRXR D) I ve II E) II ve III

XRXr (2017 – YGS)
3 4
Yukarıdaki soyağacında I ve III nolu
Palme Yayınevi
Buna göre,
I. 1 nolu birey xRxr genotipinde- yargılar doğrudur. Erkek çocuk renk 76. Kız çocuğun hemofili olduğu bir ailede, ba-
dir. körlüğü genini annesinden alır. Bu banın hemofili geni taşıma ihtimali kaçtır?
nedenle II nolu yargı yanlıştır.
II. 3 nolu birey renk körlüğü genini A) 1 B) 1/2 C) 1/3 D) 2/3 E) 1/4
2 nolu bireyden almıştır. I ve III
III. 4 nolu bireyin genotipi tam ola-
rak bulunamaz. 77. Aşağıdaki soyağacında 5 ve 10 numaralı birey-
ler renk körüdür.
yargılardan hangileri doğrudur?
1 2
b. Hemofili
3 4 5 6 7
� X kromozomunun homolog olmayan kısmında taşınan çekinik bir genle (Xh) be-
lirlenir.
8 9 10
� Kan pıhtılaşması için gerekli olan bir ya da daha fazla proteinin eksikliğinden
dolayı kan pıhtılaşmaz. özelliği gösteren dişi özelliği göstermeyen
birey dişi birey
� XH normal, Xh hemofili olma genidir. özelliği gösteren erkek özelliği göstermeyen
birey erkek birey
Eşey Genotip Fenotip
Buna göre, hangi bireyler renk körlüğü ba-
XHXH Normal kımından kesinlikle taşıyıcıdır?
Dişi XHXh Taşıyıcı XH: Normal gen A) 1 – 7
XhXh Hemofili Xh: Hemofili geni B) 2 – 6
XHY Normal C) 8 – 9
Erkek D) 3 – 4 – 6
XhY Hemofili
E) 3 – 4 – 8 – 9
Dişi ve erkek bireylerde hemofili bakımından genotip ve fenotip durumları
(2014 – LYS)

Hemofilinin kalıtımı renk körlüğünün kalıtımına benzer. 72 E 73 A 74 C
229
7.Ünite / KALITIM
Örnek Sorular ÖRNEK ÇÖZÜM
78. Aşağıdaki soyağacında X kromozomunun ho- Hemofili olmayan anne ve babanın Hemofili olmayan anne ve babanın
molog olmayan kısmında çekinik olarak taşı- hemofili çocukları doğmuştur. hemofili çocukları doğduğuna göre
nan hemofili hastalığını fenotipinde gösteren Buna göre; anne XHXh, baba ise XHY genotipin-
birey koyu renkli olarak verilmiştir. I. Anne XHXh genotipindedir. dedir.
II. Kız çocuklarında hemofili has- P: XHXh x XHY

: Dişi birey
1 2 talığı görülmez. G: 1/2 XH 1/2Hh 1/2 XH 1/2 Y
: Erkek birey III. Hemofili olmayan bir çocukları- H H H h H h
F
1: 1/4 X X 1/4 X X 1/4X Y 1/4 X Y
nın olma olasılığı 3/4 'tür. Normal Taşıyıcı Normal Hemofili
yorumlarından hangileri yapılabilir? dişi dişi erkek erkek
3 4 5
Çaprazlama sonuçlarından görüldü-
Buna göre, ğü gibi bu ailenin kız çocukları he-
I. 1 numaralı birey XHXh genotipindedir. mofili olamaz. Hemofili olmayan bir
çocuklarının olma olasılığı ise 3/4'tür.
II. 5 numaralı birey hemofili genini 1 ya da 2
numaralı bireyden almış olabilir. I, II ve III
III. 4 numaralı birey homozigot ya da hetero-

zigot genotipli olabilir.
ÖRNEK ÇÖZÜM
Hemofili bir baba ile hemofili olma- Ailenin erkek çocuğunun hemofili
yan bir annenin erkek çocukları he- olması annenin xHxh genotipinde ol-
D) II ve III E) I, II ve III mofili olmuştur. duğunu kanıtlar.
P: XHXh x XhY
Palme Yayınevi
Buna göre bu ailenin hemofili bir kız

çocuğunun olma ihtimali kaçtır? F1: 1/4 XHXh 1/4 XhXh 1/4XHY 1/4
h
X Y
Taşıyıcı Hemofili Sağlam Hemofili
79. Hemofili geni içeren dişi bir memelinin he- dişi dişi erkek erkek
mofili hastası olma ihtimali kaçtır?
Bu ailenin hemofili bir kız çocuğunun
A) 0 B) 1 C) 1/2 olma ihtimali 1/4'tür.
D) 1/3 E) 1/4
ÖRNEK ÇÖZÜM
Aşağıdaki soyağacında hemofili 1 2

80. X kromozomunun homolog olmayan kıs- olan bireyler koyu renkli olarak ve-
XHXh XHY
rilmiştir.
mında taşınan "d" geni çekinik olup feno-
tipte etkisini gösterdiği embriyoların anne 1 2
karnında ölümüne neden olmaktadır. 3 4 5
XHXh XhY XHXH

Bir ailenin ilk çocukları bu hastalıktan 3 4 5
ölmüştür. Buna göre anne ve babanın ya da
bu karakter ile ilgili genotipleri aşağı-
6 7 XHXh
: Dişi birey
dakilerden hangisinde verilmiştir? 6 XhY XHXh
7
: Erkek
Anne Baba Hemofili X kromozomunun homo-
Buna göre, log olmayan kısmında taşınan çe-
A) XdXd XDY I. Hastalık geni 1 numaralı birey- kinik bir hastalıktır. Erkek bireyler X
den 4 numaralı bireye, 4 nu- kromozomunu anneden aldığından,
B) XDXd XDY
maralı bireyden de 6 numaralı 6 numaralı birey hemofili genini 4
C) XDXD XdY bireye geçmiştir. numaralı bireyden değil, 3 numaralı
II. 5 numaralı bireyin genotipi tam bireyden almıştır. 5 numaralı birey
D) XDXd XdY XHXH ya da XHXh genotipinde olabi-
olarak bulunamaz.
E) XDXD XDY lir. 3 ve 7 numaralı bireyler ise XHXh
III. 3 ve 7 numaralı bireyler hemofili
genotipindedir.
bakımından taşıyıcıdır.
yorumlarından hangileri doğrudur? II ve III
75 B 76 A 77 B
230

A kan grubunda renk körü olmayan a) Bu ailede 0 kan grubunda renk 81. X'e bağlı baskın bir genle belirlenen bir has-
bir anne ile B kan grubunda renk körü bir erkek çocuğun doğa- talık ile ilgili,
körü bir babanın 0 kan grubunda bilmesi için annenin A0XRXr, I. Bu hastalığa sahip bir dişinin sağlıklı ço-
renk körü bir erkek çocukları doğ- babanın ise B0XrY genotipinde cukları olamaz.
muştur. Bu aile ile ilgili aşağıdaki olması gerekir. II. Erkek çocuklar hastalıkla ilgili geni sade-
soruları cevaplayınız. b) ce annesinden alabilir.
P: A0 x B0 III. Bu hastalığa sahip bir dişinin homozigot
a) Anne ve babanın genotiplerini
G: 1/2 A 1/2 0 1/2 B 1/2 0 genotipte olma ihtimali 1/2'dir.
bulunuz.
F1: 1/4 AB 1/4 A0 1/4 B0 1/4 00 ifadelerinden hangileri doğrudur?
b) Bu ailenin A kan grubunda renk A) Yalnız II B) Yalnız III C) I ve II
körü bir kız çocuğunun doğma P: XR Xr x XrY
olasılığını hesaplayınız. G: 1/2XR 1/2 Xr 1/2 Xr 1/2 Y
1/4 XR Xr 1/4 XrXr 1/4 XRY 1/4 XrY
82. Aşağıdaki soyağaçlarının hangisinde kalıtı-
Bu ailenin A kan grubunda bir çocu-
lan çekinik özellik, X kromozomu üzerinde
ğunun olma ihtimali 1/4, renk körü
taşınıyor olamaz?
bir kız çocuklarının olma ihtimali de
1/4'tür. Buna göre bu ailede A kan özelliği gösteren dişi özelliği göstermeyen
grubunda renk körü bir kız çocuğun birey dişi birey
doğma ihtimali 1/4.1/4 = 1/16'dır. özelliği gösteren erkek özelliği göstermeyen
birey erkek birey
A) B)
Palme Yayınevi
c. Bozuk Dentin
� X kromozomunun homolog olmayan kısımda taşınan baskın bir genle (XD) belir-
lenir. C) D)
� Bu hastalığa sahip bireylerde dişteki dentin maddesi tam oluşmadığı için çarpık
diş yapısı görülür.
� XD bozuk dentin, Xd normal olma genidir. E)
Cinsi- Fenotip Genotip

yet
Bozuk dentin (Homozigot) XDXD (2013 – YGS)
XD: Bozuk dentin
Dişi Bozuk dentin (Heterozigot) XDXd
Xd: Normal gen
Normal XdXd 83. İnsanlarda X kromozomu üzerindeki baskın
bir genle kalıtılan bir özellikle ilgili,
Bozuk dentin XDY
Erkek I. Bu özellik yavrulara sadece anneleri tara-
Normal XdY fından aktarılır.
Bozuk dentin hastalığı bakımından dişi ve erkek bireylerin fenotip ve genotip durumları II. Bu özelliği gösteren dişi bireyler iki farklı
genotipe sahip olabilir.
ÖRNEK ÇÖZÜM III. Bu özelliğe sahip bir dişi bireyin, çekinik
özelliği gösteren bir çocuğunun olma ola-
Sağlam bir anne ile bozuk dentinli P: (~)XdXd x XDY(}) sılığı yoktur.
bir babanın doğacak kız ve erkek G: 1 Xd x 1/2 XD 1/2 Y ifadelerinden hangileri doğrudur?
çocuklarının bozuk dentinli olma
F1: 1/2 XDXd 1/2 XdY A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
olasılığı kaçtır?
Yukarıda da görüldüğü gibi bu aile-
nin erkek çocukları normal iken, kız (2016 – YGS)
çocukları bozuk dentinli olur. 78 C 79 C 80 B
231
7.Ünite / KALITIM
2. İNSANDA Y KROMOZOMUNA BAĞLI KALITIM

Örnek Sorular
� Balık pulluluk, kulak kıllığı ve yapışık parmaklılık Y kromozomunun homolog
84. Sadece erkeklerde görülen bir hastalıkla il- olmayan kısmında taşınan özelliklere örnek olarak verilebilir.
gili, � Bu özellikler sadece erkeklerde görülür ve tek gen ile kontrol edilir. Erkek ço-
I. X kromozomunun homolog olmayan kıs- cuklar Y kromozomunu babalarından aldığından, babada görülen özellik erkek
mında baskın bir gen ile taşınır. çocukta da görülür. Bu durumda Y kromozomunun homolog olmayan bölge-
sinde taşınan özelliğin baskın ya da çekinik olması farketmez.
II. Otozom kromozomlarda eksik baskın gen
ile taşınır. : Dişi
III. Y kromozomunun homolog olmayan kıs- XYb
: Balık pullu erkek
mında çekinik bir gen ile taşınır.
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III XYb
85. Aşağıdaki soyağacında, koyu renkle gösterilen

bireyler, belirli bir özellik bakımından aynı feno- XYb XYb
tiptedir. Y kromozomuna bağlı kalıtım
: Dişi birey � Aşağıda kulak kıllığı, yapışık parmaklılık ve balık pulluluk örnekleri verilmiştir.
: Erkek birey
Palme Yayınevi
Buna göre, bu özelliğin kalıtımı;

Kulak kıllığı Yapışık parmaklılık Balık pulluluk
I. otozomal kromozomlarda taşınan çekinik
alel ile,
ÖRNEK ÇÖZÜM
II. otozomal kromozomlarda taşınan baskın
alel ile, İnsanlara ait kromozomlardan, Erkek bir birey otozom kromozomla-
III. X kromozomunda taşınan çekinik alel ile, rını ve X kromozomunun homolog
I. otozom,
IV. X kromozomunda taşınan baskın alel ile olmayan kısmındaki genlerini hem
taşınma biçimlerinden hangileriyle gerçek- II. X'in homolog olmayan kısmı, kız hem de erkek çocuklarına akta-
leşebilir? rabilir. Y kromozomu babadan erkek
III. Y 'nin homolog olmayan kısmı çocuğa aktarıldığı için, Y kromo-
hangilerinde bulunan genler baba- zomunun homolog olmayan kısmın-
daki genler, babadan sadece erkek
(2016 – LYS) dan sadece erkek çocuklara geçe-
çocuğa geçebilir.
86. Bir bilim insanı, insan genomunda meydana bilir?
Yalnız III
gelen mutasyonların oluşum hızı ve miktarını
araştırmak için Y kromozomunu seçmiştir.
I. Cinsiyetin, Y kromozomunun varlığına
veya yokluğuna bağlı olarak belirlenmesi ÖRNEK ÇÖZÜM
II. Y kromozomunun babadan erkek çocuğa
geçmesi Y kromozomunun homolog olma- Balık pulluluk Y kromozomunun ho-
yan kısmında taşınan balık pulluluk molog olmayan kısmında taşındığı-
III. Y kromozomunun X’e homolog olmayan
hastalığı ile ilgili, na göre sadece erkeklerde görülür
parçasındaki genlerin birinci dölde feno-
tipte etkisini göstermesi I. Erkek bireylerde tek gen ile fe- ve tek bir genin kontrolünde etkisini
notipe yansır. fenotipte gösterir. Erkek çocuklar Y
Y kromozomuna ait yukarıdaki özellikler-
den hangileri, bu araştırma için Y kromozo- II. Dişilerde homozigot durumda kromozomunu babalarından aldığı
munun seçilmesinde etkili olmuştur? iken etkisini fenotipte gösterir. için baba balık pullu ise tüm erkek
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III III. Babada var ise erkek çocukta çocukları balık pullu olur.
mutlaka görülür.
D) I ve II E) II ve III I ve III
(2012 – LYS)
81 E 82 E 83 B
232

Aşağıdaki soyağacında koyu renkli 87. Anne ve babanın fenotipinde görülmediği
olan bireyler belirli bir özelliği fenoti- r r halde oğul döllerin fenotipinde görülen bir
XRX XY
pinde göstermektedir. özelliğin kalıtımı,
I. X kromozomuna bağlı çekinik,

: Dişi birey
r r r II. otozomlarda baskın,
X Xr
R
: Erkek XY XX
III. Y kromozomuna bağlı baskın,
Yukarıda görüldüğü gibi taralı bi- IV. otozomlarda çekinik
reyler X'e bağlı çekinik bir özelliği
taşınma biçimlerinden hangileri ile gerçek-
Soyağacında aktarılan bu özellik, taşıyor olabilir. Özellik kız çocukta
leşebilir?
görüldüğü için Y'ye bağlı kalıtım ola-
I. X'e bağlı çekinik, A) I ve III B) I ve IV C) II ve III
maz. Özellik babada görülüp bir kız
II. Y'ye bağlı çekinik, D) I, II ve IV E) II, III ve IV
çocukta görülmediği için X'e bağlı
III. X'e bağlı dominant dominant olamaz.
88. Aşağıdaki soyağacında koyu renkli olan bireyler
genlerinden hangileri ile aktarılıyor Yalnız I
belirli bir özelliği fenotipinde göstermektedir.
olabilir?
: Dişi birey
: Erkek birey
C. VARYASYONLAR
Palme Yayınevi
� Aynı türe ait bireyler arasındaki farklılıklara varyasyon denir. Varyasyonlar kalıt-
sal olduğundan nesilden nesile aktarılabilir. Tür içindeki varyasyon,
• mayoz bölünme,
Soyağacında aktarılan bu özellik,
• döllenme I. otozomal çekinik,
• mutasyon II. X'e bağlı çekinik,
III. Y'ye bağlı çekinik,

gibi olaylar sonucunda artar.
IV. otozomal baskın
genlerinden hangileri ile aktarılıyor olabilir?

Mayoz bölünme sırasında meydana gelen kromozomların bağımsız da-
ğılması ve krossing over olayları tür içinde yeni gen kombinasyonlarının ortaya A) I ve II B) I ve IV C) II ve III
çıkmasını sağlar. D) II ve IV E) I, II ve IV
� Aşağıda tür içi çeşitliliği artıran dört olay açıklanmıştır : 89. Kulak kıllılığı Y kromozomunun homolog olma-
yan kısmında taşınan bir genle belirlenir.
a. Kromozomların Bağımsız Dağılımı :
Buna göre,
� Mayoz I'in metafaz evresinde homolog kromozom çiftlerinin rastgele dizilimi I. Dişi bireylerde görülemez.
eşeyli üremede tür içi çeşitliliği artıran olaylardan biridir. II. Babadan sadece erkek çocuğa aktarılır.
� Herbir homolog kromozom çifti, metafaz I evresinde, diğer çiftlerden bağımsız III. Erkeklerde homozigot olması durumunda
fenotipe yansır.
olarak ekvatoral düzlemde dizilir. Bu kromozomların bağımsız dağılımına bağlı
olarak, mayoz I sonunda oluşan yavru hücreler her bir homolog kromozom çif-
tindeki anadan ve babadan gelen kromozomların birine sahip olur.
84 C 85 A 86 C
233
7.Ünite / KALITIM
Olasılık 1
Örnek Sorular
90. Kendisi renk körü olan Fatih, “X-Bağlı Genlerin A A a a
Kalıtımı” konusunu öğrendikten sonra kendi
ailesine ait aşağıdaki soyağacını çiziyor.
B B b b
? A A a a
Fatih
Ailesinin soyağacını doğru bir şekilde çiz-

diğine göre, cinsiyetini henüz bilmediği
kardeşinin (?) renk körü olma olasılığını B B b b
bulmaya çalışan Fatih’in yaptığı aşağıdaki
yorumlardan hangisi yanlıştır?
A A a a
A) Kardeşim erkek olursa renk körü olma ola-
sılığı % 50’dir. B B b b
B) Kardeşimin kız ve renk körü olma olasılığı
% 25’tir. Kombinasyon 1 Kombinasyon 2
C) Renk körü bir kardeşimin doğma olasılığı Metafaz I’de
kromozomların olası Yavru
% 25’tir. Metafaz II hücreler
kombinasyonları
D) Renk körü hastalığının ortaya çıkma olasılı-
Olasılık 2
ğı cinsiyete göre değişmektedir.
Palme Yayınevi
E) Doğacak kardeşimin kız ve taşıyıcı olma

A A a a
olasılığı % 25’tir.
(2017 – LYS)
b b B B
91. Bir popülasyonda gerçekleşen aşağıdaki
olaylardan hangisi tür içi çeşitliliği artır-
maz?
A) Mutasyon A A a a
B) Döllenme
C) Krosing over b b B B
D) Mitoz bölünme
E) Homolog kromozomların bağımsız dağılımı
92. Aşağıdaki soy ağacında renk körü bireyler ta- A A a a

ralı olarak verilmiştir.
b b B B
: Dişi birey
: Erkek birey Kombinasyon 3 Kombinasyon 4
Mayozda homolog kromozomların bağımsız ayrılması
1 2 3 � Mayoz bölünme sırasında homolog kromozomların bağımsız dağılımına bağlı

olarak ortaya çıkabilecek kombinasyon sayısı 2n formülü ile bulunur. (n organiz-
manın haploit kromozom sayısıdır.)
4 5
Bir insanın haploit hücrelerindeki kromozom sayısının 23 olduğu düşünü-
Numaralı bireylerden hangisinin oluşumu lürse, bağımsız dağılıma bağlı olarak mayoz bölünme sonucu oluşan gametlerdeki
sırasında mutasyon gerçekleşmiştir? olası kombinasyon sayısı 223, ya da yaklaşık olarak 8,4 milyondur. Başka bir ifa-
A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E) 5 deyle mayoz sonucu oluşan her gamet, yaklaşık olarak 8,4 milyon olası kromozom
87 B 88 E 89 B kombinasyonundan bir tanesini içerir.
234
b. Krossing - Over :
Örnek Sorular
� Mayoz bölünmenin profaz I evresinde meydana gelen krossing over olayı tür içi 93. Krossing over ile ilgili,
genetik çeşitliliği artıran diğer bir olaydır. Krossing over olayında homolog kro-
mozomların kardeş olmayan kromatitlerin karşılıklı bölgelerinde gen alış verişi I. Mitoz bölünmede gerçekleşir.
gerçekleşir ve bunun sonucunda rekombinant kromozomlar oluşur. II. Genin nükleotit dizilimini değiştirmez.
� Mayozun II. bölünmesinde tam anlamıyla özdeş olmayan kardeş kromatitlerin III. Kromozomun nükleotit dizilimini değiştirir.
ayrılması sonucu oluşan yavru hücrelerdeki olası genotip çeşidi sayısı artar. ifadelerinden hangileri yanlıştır?
Homolog A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
kromozomlar
A A a a
B B b b
Mayoz I
Tetrat 94.
özelliği gösteren özelliği göstermeyen
Kromatit dişi birey dişi birey
özelliği gösteren özelliği göstermeyen
Aynı kromozom üzerindeki erkek birey erkek birey
farklı lokuslarda yer alan
genler, krossing over saye-
Palme Yayınevi
sinde birbirinden ayrılır ve
rekombinasyon meydana
gelir.
Krossing
I II
over
a Rekombinant
A A a
kromozomlar
B b B b
III IV
Yukarıdaki soyağaçlarından hangileri X

Mayoz II kromozomunda taşınan çekinik bir özelliğin
kalıtımını gösterir?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve III

D) II ve IV E) I, II ve IV
A A a a
(2015 – YGS)
B b B b
Sonuç, her bir krossing over olayından

gelen iki tane rekombinant gamettir.
Krossing over genetik rekombinasyona yol açar.

95. Diploit hücrelerinde 6 kromozom bulundu-
ran bir canlı türünde homolog kromozom-

Krossing over sonucu genin nükleotit dizilimi değişmezken kromozo- ların bağımsız dağılımına bağlı olarak kaç
mun nükleotit dizilimi değişir. Böylece anne ve babadan gelen kromozomlar ga- çeşit gamet oluşur?
metlere aktarılırken farklı gen kombinasyonlarına sahip olmuş olur. A) 2 B) 4 C) 8 D) 16 E) 32
90 B 91 D 92 D
235
7.Ünite / KALITIM
� Aynı kromozom üzerinde bulunan genlere bağlı genler adı verilir. Bağlı genler,
Örnek Sorular mayoz sırasında bir parça değişimi olmazsa bağımsız olarak ayrılamazlar ve
96. SsRrNn genotipindeki bir bireyde S, N bağlı dölden döle birlikte geçme eğilimi gösterirler. Aşağıda AaBb genotipindeki iki
genlerdir.
canlıda genlerin bağımsız ve bağlı olmaları durumunda kromozom üzerinde na-
Buna göre bu bireyde oluşan,
I. SRN,
sıl yerleştikleri gösterilmiştir.
II. sRn,
III. Srn,
IV. srN A a B b
A a
gametlerinden hangileri krosing over sonu-
cu oluşmuştur?
A) I ve II B) III ve IV C) I, II ve III
B b
97.
Gri vücutlu– Siyah vücutlu– Bağımsız genler: AaBb genotipindeki bir Bağlı genler: AaBb genotipindeki bir
normal kanatlı körelmiş kanatlı bireyde A ve B genleri bağımsız ise ayrı bireyde A ve B genleri bağlı ise aynı
dişi erkek kromozomlar üzerinde bulunurlar. A ve a kromozom üzerinde bulunurlar. Bu
alelleri bir homolog kromozom çiftine, B ve kromozomun homoloğunda da a ve b
G g g g b alelleri bir başka homolog kromozom genleri bağlı olarak bulunur.
X çiftine yerleşmiştir.
N n n n
ÖRNEK ÇÖZÜM
G g g g G g g g
Palme Yayınevi
AaBb genotipindeki bir bireyde A, b

N n n n n n N n genleri bağlıdır. Buna göre bu birey- A a
de,
b B
Gri vücutlu– Siyah vücutlu– Gri vücutlu– Siyah vücutlu–
I. AB,
normal körelmiş körelmiş normal
kanatlı kanatlı kanatlı kanatlı II. Ab, Genlerinin dizilimi yukarıdaki gibi
%40 %40 %10 %10
III. aB, olan bir hücredeki Ab ve aB krosing
Yukarıda kalıtım şeması verilen Drosophi- over olmasada oluşur. AB ve ab ga-
IV. ab
la'lara ait bir çaprazlamada, krosing-over'li metlerinin oluşması için krosing over
bireylerin yüzdesi nedir? gametlerinden hangileri yalnız kros- gerçekleşmelidir.
A) %80 B) %60 C) %50 sing over sonucu oluşur?
(I ve IV)
D) %20 E) %10
(1985 – ÖYS)
Bağlı genler ancak mayoz bölünme sırasında meydana gelen krossing

over (parça değişimi) olayı ile birbirinden ayrılabilir. Krossing over olmazsa bağlı
98. AaBbCc genotipindeki bireyde a ve B genleri genler birbirinden ayrılmaz ve ayrı gamete giderler.
bağlı; A ve C genleri bağımsızdır.
Buna göre bu bireyin genlerinin kromozom- c. Rastgele Döllenme :
lar üzerindeki dizilimi aşağıdakilerden han-
gisinde verilmiştir? � Mayoz sonucu oluşan gametlerin rastgele döllenmesi tür içi kalıtsal çeşitliliği
A) B) C) artıran diğer bir olaydır. İnsanlarda her erkek ya da dişi gamet, kromozomların
a A A a
B b
a A
B b bağımsız dağılımına uygun olarak ortaya çıkan yaklaşık 8,4 milyon (223) olası
B b
C c c C C c kromozom kombinasyonundan birini temsil eder.
D) E) � Döllenme sırasında erkek gamet ve dişi gametin birleşmesi yaklaşık 70 trilyon

A a a a (223 x 223) diploit kombinasyonundan herhangi birine sahip bir zigot meydana
C c
B b
getirecektir. Eğer krossing overin meydana getirdiği varyasyonu da ilave edersek,
B b C c
olasılıkların sayısı çok yüksek değerlere ulaşır. Her insan trilyonlarca olasılıktan
birini temsil ettiğinden eşsiz bir canlıdır.
93 A 94 A 95 C
236
d. Mutasyon :
Örnek Sorular
Kromozomlar üzerindeki genlerde meydana gelen değişimlere mutasyon denir. 99. Dişi bir bireye ait
Mutasyonların çoğu ölümcüldür. Bunlara “öldürücü (letal)” mutasyon denir. Mutasyon- I. oogonyum,
ların çok az bir kısmı yararlıdır. Radyasyon, ultraviyole, bazı ışınlar (X, gama, beta), nitrik II. sinir,
asit, hardal gazı, formaldehit, uyuşturucular ve bazı ilaçlar mutasyona neden olabilir. III. yumurta
Mutusyona neden olan faktörlere mutajen denir.
hücrelerinden hangilerinde meydana gelen
bir mutasyonun kalıtsal olma ihtimali var-
dır?
D. KROMOZOM YAPISI VE SAYISINDAKİ DEĞİŞİKLİKLER: A) Yalnız II B) Yalnız III C) I ve II
� Kromozomlarda üzerindeki genlerde meydana gelen değişimlere mutasyon D) I ve III E) II ve III

denir.
� Kromozom yapısı ve sayısındaki değişiklikler kromozom mutasyonları olarak

adlandırılır. 100. Diploit (2n) kromozomlu bir canlı türünde,
kromozom sayısı 2n – 1 olan bir bireyin
Vücut hücrelerinde meydana gelen mutasyonlar bireyi etkiler fakat kalıtsal oluşmasına, aşağıdakilerden hangisi neden
olur?
değildir.
A) Krosing–over
B) Kromozomlarda ayrılmama

Eşey ana hücrelerindeki (oogonyum, spermatogonyum) ve eşey hücre- C) Partenogenez çoğalma
Palme Yayınevi
lerindeki (sperm ve yumurta) mutasyonlar kalıtsal olabilir. D) Çok alelli kalıtım
E) Eşeye bağlı kalıtım
� Mutasyonların çoğu ölümcüldür. Bu mutasyonlara öldürücü (letal) mutasyon (1995 – ÖYS)

denir. Mutasyonların çok az kısmı yararlıdır.
� Radyasyon, ultraviyole, bazı ışınlar (x, gama, beta), nitrik asit, hardal gazı, for-
maldehit, uyuşturucular ve bazı ilaçlar mutasyona neden olabilir. Mutasyona
101. Aşağıdaki soyağacında, insanda X’e bağlı çe-
neden olan faktörlere mutajen denir. kinik genlerle kalıtılan hemofili ve renk körlüğü
1. Kromozom Sayısındaki Değişiklikler hastalıklarının kalıtımı gösterilmiştir.
: Erkek : Sağlam
� Normal şartlarda gamet oluşumunda ataya ait kromozom sayısı mayozla yarıya iner.
: Dişi : Renk körü
Yani homolog kromozomlar eşit olarak birbirinden ayrılır ve karşı kutuplara çekilir.
: Hemofili
� Mayoz bölünme sırasında bazen homolog kromozomlar ayrılmayarak aynı kut- : Hem hemofili
hem renk körü
ba gider.
� Ayrılmama olarak adlandırılan bu olay sonucunda, kromozom sayısı normalden

bir fazla (n + 1), ya da bir eksik olan (n-1) olan gametler oluşur. Bu gametlerin 1 2 3 4 5 6
döllenmesi ile kromozom sayısı normalden bir eksik ya da bir fazla olan bireyler Buna göre, soyağacında numaralandırılmış
meydana gelebilir. bireylerden hangilerinin, krosing over ge-
çirmiş bir gametin döllenmesi sonucunda

Ayrılmama olayı genelde mayoz I sırasında homolog kromozomların ayrıl- geliştiği söylenebilir?
maması sonucu oluşur. Nadiren mayoz II'de kardeş kromatitler de ayrılmayabilir. A) 1 ve 3 B) 2 ve 4 C) 3 ve 5
D) 3 ve 6 E) 5 ve 6
(2015 – LYS)
96 B 97 D 98 A
237
7.Ünite / KALITIM
Örnek Sorular Mayoz I
102. Diploit hücrelerinde 20 kromozom bulundu-

ran dişi bir memeli türüne ait olan,
I. 9 + X, Ayrılmama
II. 8 + X, Mayoz II
III. 9 + XX
gametlerinden hangileri ayrılmama sonucu

oluşmuştur? Ayrılmama
Gametler
n+1 n+1 n–1 n–1 n+1 n–1 n n

Kromozom sayısı
(a) Mayoz I’de homolog kromozomların (b) Mayoz II’de kardeş

ayrılmaması kromatidlerin ayrılmaması
Mayoz bölünme sırasında gerçekleşen ayrılmama olayı sonucunda kromozom

sayısı (n + 1) ya da (n – 1) olan gametler oluşur.
103. Aşağıdaki soyağacı, bir ailedeki bireylerin, X

� Ayrılmama olayı hem otozomlarda hem de gonozomlarda olabilir.
kromozomu üzerindeki çekinik bir alelle kalıtı-
Palme Yayınevi
lan renk körlüğü hastalığıyla ilgili fenotiplerini a. Otozomlarda Ayrılmama:

göstermektedir.
� Genellikle 13, 18, 21 ve 22. kromozom çiftlerinde görülür. En fazla ayrılmamaya
: Renk körü
erkek birey 21. kromozom çiftinde rastlanır.
: Normal
erkek birey � Genelde 40 yaşın üstündeki kadınlarda 21. kromozom çiftinin ayrılmaması so-
: Renk körü nucunda 24 ve 22 kromozomlu yumurtalar oluşur. 24 kromozomlu yumurtalar
1 2 3 olmayan dişi
? ? ? birey normal bir spermle döllendiğinde 47 kromozomlu dişi ya da erkek çocuklar olu-
Buna göre, numaralanmış bireyler ve bu şur. 22 kromozomlu yumurtaların normal bir spermle döllenmesiyle oluşan 45
bireylerin sağlam fenotipteki bireylerden kromozomlu zigot ise ölür.
olacak çocuklarıyla ilgili olarak aşağıdaki
Parent: (~) 44 + XX 44 + XY (})
yorumlardan hangisinin doğruluğu kesin
değildir? Otozomlarda
ayrılmama
(Mutasyon oluşmadığı kabul edilecektir.)
A) 1. bireyin kız çocukları renk körü olmaz. 1. 23 + X 3. 22 + X

Gametler:
B) 2. bireyin normal fenotipteki kız çocukları- 2. 21 + X 4. 22 + Y
nın tümü taşıyıcıdır.
C) 2. bireyin annesi bu özellik yönünden taşı-

1 ve 3 döllenirse: 45 + XX (Mongol dişi)
yıcıdır.
D) 3. bireyin normal olmasını sağlayan gen, 1 ve 4 döllenirse: 45 + XY (Mongol erkek)

annesinden geçmiştir.
2 ve 3 döllenirse: 43 + XX (Ölür)
E) 3. bireyin erkek çocuklarının hiçbirinde
renk körlüğü görülmez. 2 ve 4 döllenirse: 43 + XY (Ölür)
(2012 – LYS)
99 D 100 B 101 D
238
Örnek Sorular
104. İnsanlara ait olan,
I. (22 + Y),
II. (21 + XX),
III. (23 + X),
IV. (22 + 0)
gametlerinden hangilerinin döllenmesi so-

nucu Down sendromlu birey oluşur?
Down sendromu: (a) Down sendromlu bir bireyin karyotipi. Şekilde de gö-
rüldüğü gibi üç adet 21. kromozom içerirler. (b) Down sendromunun karak-
teristik yüz özelliklerini gösteren bir çocuk.
21. çift kromozomun ayrılmaması sonucu Down sendromlu bir birey 105. Kromozom sayısı 2n olan bir canlıda, sperma-
oluşur. Bu bireylerin fiziksel görünüşleri benzerdir. Boyları kısadır, elleri kısa ve togenez sırasında, mayoz I bölünme evresinde
bir kromozomda ayrılmama olayı gerçekleşi-
geniştir, zihinsel gelişimleri geri kalır. Eşeysel organları yeterince gelişmez bu
yor.
Palme Yayınevi
nedenle kısırdırlar.
Bu durumda oluşacak dört gametin kromo-
zom sayılarının aşağıdakilerden hangisin-
b. Gonozomlarda Ayrılmama deki gibi olması beklenir?
� Mayoz bölünme sırasında gonozomların ayrılmaması sonucu iki gonozom içe- A) n + 1, n, n, n
ren ya da gonozom içermeyen gametler oluşur. B) n – 1, n, n, n
C) n + 1, n –1, n, n
� Örneğin dişilerdeki XX gonozomlarının ayrılmaması sonucu, 22 + XX ve 22 + O
D) n + 1, n + 1, n – 1, n – 1
kromozomlu yumurtalar oluşur. Bu yumurtaların normal spermler ile döllenme-
E) n + 1, n + 1, n –1, n
siyle aşağıdaki durumlar ortaya çıkar.
(2010 – LYS)

Parent: (~) 44 + XX 44 + XY
Gonozomlarda
ayrılmama
1. 22 + XX 3. 22 + X
Gametler:
2. 22 + O 4. 22 + Y
106. Down sendromlu bir bireyle ilgili,
1 ve 3 döllenirse: 44 + XXX (Süper dişi) I. Gonozom sayısı normalden bir fazladır.
II. Y gonozomu bulunduramaz.

1 ve 4 döllenirse: 44 + XXY (Klinefelter erkek)
III. Kromozom sayısı (2n + 1)'dir.
2 ve 3 döllenirse: 44 + XO (Turner dişi)
2 ve 4 döllenirse: 44 + YO (Ölür) A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II
102 D 103 E
239
7.Ünite / KALITIM
2. Kromozom Yapısındaki Değişiklikler

Örnek Sorular
� Kromozom sayısındaki değişiklikler gibi kromozom yapısındaki değişikliklerde
107. Meyve sineklerinde eşey kromozomları dişi-
lerde XX, erkeklerde XY'dir. Göz renginden bir takım hastalıkları beraberinde getirir.
sorumlu gen, X kromozomu üzerinde yer alır. � Aşağıda kromozom yapısında değişime neden olan bu dört olay şematik olarak
Kırmızı göz renginden sorumlu alel (R), beyaz
gösterilmiştir.
göz renginden sorumlu alele (r) baskındır.
• Laboratuvarda yapılan bir deneyde kırmı- A B C D E F G H A B C E F G H
Delesyon
zı gözlü bir dişi, beyaz gözlü bir erkekle
çaprazlanarak F1 dölü (kırmızı gözlü erkek
ve dişi, beyaz gözlü erkek ve dişi bireyler)
elde edilmiştir. A B C D E F G H A B C B C D E F G H
Duplikasyon
• Deneyin ikinci aşamasında ise F1 dölün-
den alınan kırmızı gözlü erkek ve dişi birey
çaprazlanarak F2 dölü elde edilmiştir.
A B C D E F G H A D C B E F G H
Bu deneye göre,
I. F1 dölündeki beyaz gözlü erkek ve dişi
bireylerin oranı yaklaşık olarak birbirine
eşittir.
II. F2 dölünde beyaz gözlü bireylerin ortaya
A B C D E F G H M N O C D E F G H
çıkması beklenmez.
III. F2 dölünde göz rengi fenotipinin cinsi- Karşılıklı
yetler arasında dağılım oranı bakımından Translokasyon
farklılığın olması beklenir. M N O P Q R A B P Q R
Palme Yayınevi

(2018 – TYT) � Delesyon, bir kromozom parçasını ortadan kaldırır.

� Duplikasyon, bir kromozom parçasını tekrarlatır.
108. Kromozom üzerinde meydana gelen aşağı- � İnversiyon, kromozom içerisinde bir parçayı tersine çevirir.
daki değişikliklerden hangisi krosing over
� Translokasyon, bir parçayı bir kromozomdan homolog olmayan bir başka kro-
ile ortaya çıkmıştır? (Harfler kromozom üze-
rindeki genleri temsil etmektedir.)
mozoma taşır. Translokasyonun en yaygın tipi karşılıklı (resiprokal) olanıdır. Bu
tür translokasyonda homolog olmayan kromozomlar arasında parça değişimi
ABCDE FGH a b CDE FGH
A) olur. Parça almadan parça verilmesinin gerçekleştiği karşılıklı olmayan (nonre-
siprokal) translokasyon da olur.
a b c d e f g h AB c d e f g h
ABCDE FGH K L M C D E F GH
Akraba Evliliği
B)
� Aralarında kan bağı olan kişiler arasında yapılan evliliklere akraba evliliği denir.
K LMN P R ABNP R Akraba evliliği, zararlı olan baskın ve çekinik genlerin bir araya gelme olasılığını
arttırdığından kalıtsal hastalıkların görülme sıklığını da artırır.
ABCDE FGH ADCB E FGH � Kalıtsal hastalıkların çoğu çekinik genler ile taşınır. Bu hastalıkların ortaya çık-
C)
ması için iki hastalık geninin yan yana gelmesi yani homozigot durumda olması
gerekir. Hastalığa yol açan çekinik alel çok nadir olduğu zaman, aynı zararlı aleli
ABCDE FGH ABCE FGH
D) taşıyan iki bireyin karşılaşıp evlenme ihtimali çok düşüktür.
� Yapılan araştırmalar, insanlardaki yakın akraba evliliklerinin kalıtsal hastalık ris-
ABCDE FGH A B C B C D E F GH
E) kini artırdığını ortaya koymaktadır. Çoğu zararlı alel, oldukça şiddetli etkiye sa-
hiptir ve doğumdan önce homozigot embriyoların kendiliğinden düşürülmesine
(2011 – LYS)
neden olur.
104 B 105 D 106 B
240
� Pek çok toplum ve kültürde yakın akraba evliliklerini yasaklayan kanunlar ya

da tabular vardır. Bu tip kurallar birçok popülasyonda büyük bir olasılıkla yıllar
Örnek Sorular
boyunca yapılan gözlemler sonucu yakın akraba evliliklerinin doğum öncesi ka- 109. İki gonozom taşıyan bir yumurtanın normal
bir spermle döllenmesi sonucu,
yıplara ve doğum sonrası bazı özürlere neden olduğunun anlaşılması ile ortaya
çıkmıştır. I. süper dişi,
II. klinefelter erkek,

� Ayrıca, sosyal ve ekonomik etkenler de yakın akraba evliliklerine karşı olan yasa
III. turner dişi
ve geleneklerin gelişmesinde etkili olmuştur.
sendromuna sahip bireylerden hangileri
oluşabilir?
Mitokondriyal Kalıtım A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III

� Mitokondriyle ilgili ilginç noktalardan biri de kalıtım biçimidir. Herkes mitokondri-
sini annesinden alır. Sperm hücresinin mitokondrileri kuyruk bölgesinde bulunur
ve kuyruk döllenme sırasında yumurta içine girmez. Bu nedenle zigottaki tüm
mitokondriler yumurta hücresine, başka bir deyişle anneye ait olur.
110. Mitokondri organeli ile ilgili,

I. Oksijenli solunum yapan tüm canlılarda
bulunur.
II. Sperm hücresinden zigota aktarılır.
III. DNA'nın nükleotit dizilimi çekirdekteki
Palme Yayınevi
DNA ile aynıdır.

D) I ve II E) I, II ve III
Her çocuk mitokondrisini annesinden alır.

111.
� Mitokondri, oksijenli solunum ile metabolik aktiviteler için gerekli olan enerjiyi
1 2 3 4 5
üreten organeldir. Bu süreçte görev yapan enzimler mitokondri DNA'sındaki
bilgiye göre üretilir. Mitokondriyel DNA'nın farklı nedenler ile mutasyona uğ-
6 7 8 9 10 11 12
raması, hücreden enerji üretiminin azalmasına neden olur. Bu durum ise bazı
metabolik aksaklıkların oluşmasıyla sonuçlanır. 13 14 15 16 17 18
� Mitokondriyel DNA anneden çocuğa geçer (spermin yapısındaki mitokondriler 19 20 21 22

XX Y
zigota aktarılamaz). Bu nedenle mitokondriyel DNA'daki mutasyonların neden
Yukarıda karyotipi verilen bireyle ilgili,
olduğu hastalıklar babadan çocuğa geçmez, her zaman anneden çocuğa ge-
çer. I. Down sendromlu bir bireye aittir.
II. Gonozom sayısı normalden bir fazladır.
III. Kromozom formülü 44 + XXY'dir.

107 D 108 A
109 B 110 E 111 D
241
7.Ünite / KALITIM
DERS NOTLARI
242
1. TEST
1. RrHh genotipindeki iki birey çaprazlanması sonucunda, 4. MNR fenotipindeki iki bireyin çaprazlanması sonucunda m,
I. RH fenotipli, n, r fenotipine sahip bir birey oluşmuştur.
II. rrHh genotipli, Bu ailenin,
III. rh fenotipli I. M, n, R fenotipinde,
bireylerin oluşma ihtimalinin çoktan aza doğru sıralanışı II. mm Nn RR genotipinde
aşağıdakilerden hangisinde doğru olarak verilmiştir? çocuklarının olma ihtimalleri kaçtır?
A) I - II - III B) I - III - II C) II - I - III I II
D) II - III - I E) III - I - II A) 1/16 1/32
B) 9/64 1/16
C) 3/64 1/64
D) 9/64 1/32
2. Aşağıda bezelyelerde tohum rengi ile ilgili yapılan bir çap- E) 3/64 1/32
razlama verilmiştir.
P: X
F1
5. Aşağıdaki soy ağacında otozomal baskın (D) bir özelliği fe-

Buna göre, notipinde gösteren bireyler koyu renkli olarak verilmiştir.
Palme Yayınevi
I. Sarı tohum geni baskın, yeşil tohum geni çekiniktir.

II. Çaprazlanan bireyler heterozigot genotiptedir. 1
III. F1 dölündeki sarı tohumlu bireyin homozigot genotipte
olma ihtimali 2/3'tür.
2 3
3. Homozigot düzgün tohum şekline sahip olan bir bezelye ile

buruşuk tohum şekline sahip olan bir bezelye çaprazlanarak 4 5
F1 dölü elde ediliyor.
Numaralandırılmış bireylerden hangisinin homozigot
F1 dölündeki bireylerin kendi aralarında çaprazlaması ile genotipte olma ihtimali vardır?
oluşan F2 dölü ile ilgili, A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E) 5
I. Düzgün tohumlu bir bezelye oluşma ihtimali 1/4'tür.
II. Oluşabilecek genotip çeşidi sayısı, fenotip çeşidi sayı-
sından çoktur.
III. Fenotip ayrışım oranı 3:1'dir.
6. Otozom kromozomlarda taşınan A ve B karekterleri ba-
kımından heterozigot genotipte olan anne ve babanın a,
(Düzgün tohum geni baskındır.) B fenotipinde bir kız çocuğuna sahip olma ihtimali kaç-
tır?
A) 1/4 B) 3/8 C) 1/16
D) I ve III E) II ve III D) 3/16 E) 3/32
243
7.Ünite / KALITIM
7. Aa bb Rr Nn ee genotipindeki bir hücrenin tüm genleri 10. Aynı türe ait üç canlının genotipleri aşağıda verilmiştir.
çekinik olan bir gamet oluşturma ihtimali kaçtır? I. Gg NN rr AaHh
A) 1/2 B) 1/4 C) 1/8 II. gg Nn RR Aa HH
D) 1/16 E) 1/32 III. Gg Nn rr Aa Hh
Bu canlıların oluşturabilecekleri gamet çeşidi sayılarının

azdan çoğa doğru sıralanışı aşağıdakilerden hangisinde
verilmiştir?
(Genler bağımsızdır.)

D) II - I - III E) III - I - II
8. Aşağıdaki soy ağacında otozomal çekinik bir özelliği (a) fe-
notipinde gösteren bireyler koyu renkli olarak verilmiştir. 11. Aşağıdaki soy ağacında otozomal çekinik (a) bir özelliği fe-
notipinde gösteren bireyler koyu renkli olarak verilmiştir.
1 2
1 2
3 4 5
Palme Yayınevi
Buna göre numaralandırılmış bireylerin genotipleri ile il- 3
gili aşağıdaki eşleştirmelerden hangileri doğru değildir?
A) 1 → Aa B) 2 → aa C) 3 → AA
D) 4 → Aa E) 5 → aa
4 5
Bu soy ağacına göre,
I. 1 ve 2 nolu bireyler heterozigot genotiptedir.

II. 3 nolu bireyin genotipi tam olarak bulunamaz.
III. 4 ve 5 nolu bireylerde çekinik alel bulunur.
9. İnsanlardaki çok alelli bir karakterin kalıtımı ile ilgili,
I. Bir bireyde bu karaktere etki eden gen sayısı en fazla
iki olur.
12. A, R fenotipindeki bir bireyin kontrol çaprazlaması,
II. Dominant ve resesif genleri birlikte bulunduran birey
I. aa rr,
dominant fenotipe sahip olur.
II. AA rr,
III. Bireyin oluşturacağı bir gamette bu alellerden sadece
bir tanesi bulunur. III. aa RR
yargılarından hangileri doğrudur? genotipindeki bireylerden hangileri ile yapılabilir?
A) Yalnız II B) Yalnız III C) I ve II A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III
244 1. A 2. B 3. E 4. D 5. C 6. E 7. C 8. C 9. E 10. D 11. E 12. A

2.Bölüm / Kan Grupları
2. TEST
1. Plazmasında yalnızca B antikoru bulunan bir bireyin al- 4. Kan uyuşmazlı riski olan bir ailede doğacak olan çocuk-
yuvarının zarında, ların Rh faktörü ile ilgili,
I. A antijeni, I. RR,
II. Rh antijeni, II. Rr,
III. B antijeni III. rr
moleküllerden hangileri bulunamaz? genotiplerinden hangilerine sahip olması beklenemez?
A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II
D) I ve III E) II ve III D) I ve III E) II ve III
2. Aşağıdaki soy ağacında bir ailedeki bireylerin kan grubu fe-

notipleri verilmiştir.
1
ARh+ 0Rh+ 5. Dört farklı bireye ait kan örneklerine sırasıyla Anti A, Anti B
ve Anti Rh içeren serumlar damlatılmış ve tablodaki sonuç-
lar elde edilmiştir.
2 3 Bireyler Anti A Anti B Anti Rh

– + Serumu Serumu Serumu
0Rh + ARh ABRh
I
Palme Yayınevi
II
4 5 III
+ – +
ARh BRh ARh
IV
Bu soy ağacında numaralandırılmış bireylerden hangisi-
( : Çökelme var, : Çökelme yok)
nin genotipi aşağıdaki gibi olabilir?
Tabloya göre numaralı bireylerin kan grupları aşağıdaki-
A) 1. bireyin genotipi: AARr
lerden hangisinde doğru olarak eşleştirilmiştir?
B) 2. bireyin genotipi: OORR
ORh– ABRh+ BRh+ ARh–
C) 3. bireyin genotipi: AORr ––––––––––– ––––––––––– ––––––––––– –––––––––––
D) 4. bireyin genotipi: AARR A) I III IV II
E) 5. bireyin genotipi: BBrr B) II III IV I
C) III II I IV
3. ABO sistemi üç farklı alel ile kontrol edilir. Bu aleller ara- D) II IV III I
sındaki baskınlık durumu A = B > 0 olduğuna göre, bu
E) III IV I IV
sistem ile ilgili oluşabilecek,
I. genotip çeşidi,
II. fenotip çeşidi,
sayıları aşağıdakilerden hangisinde verilmiştir?
I II
6. Annenin B, babanın AB kan grubunda olduğu bir ailede ilk
A) 6 3 çocuk A kan grubundadır.
B) 6 6 Buna göre, ikinci çocuğun B kan grubunda olma ihtimali
C) 4 4 kaçtır?
1 2 1 1
D) 4 6 A) B) C) D) 1 E)
4 3 2 3
E) 6 4
245
7.Ünite / KALITIM
7. 10. A kan grubundaki bir bireyden elde edilen kan serumu,

AArr 00RR BBRR AArr I. A,
II. B,
III. AB,
IV. 0
: Dişi birey X grubundaki bireylerden alınan kan örneklerinin hangile-
: Erkek birey rinin üzerine damlatıldığında çökelme gerçekleşir?
Yukarıdaki soy ağacında X ile gösterilen bireyin kan gru-
bu ile ilgili, D) II ve IV E) III ve IV
I. babası ile aynı fenotipte,
II. annesi ile aynı genotipte
olma olasılıkları kaçtır?
I II 11. Aşağıdaki soy ağacında 0 kan grubundaki bireyler koyu
A) 1/16 1/8 renkli olarak verilmiştir.
B) 3/8 3/8
C) 1/8 3/8
D) 1/16 1/6
E) 3/8 1/8
8. Alyuvarların zarında A, B ve Rh antijenlerini bulunduran

bir bireyle ilgili,
Palme Yayınevi
1 2
I. Plazmasında kan grubu ile ilgili antikor bulunmaz.
Soy ağacına göre,
II. ORh– grubunda olan bireylere kan verebilir.
I. 1 ve 2 nolu bireylerin kan grubu aynıdır.
III. ABRR genotipinde olma ihtimali 1/4'tür.
II. Soy ağacındaki tüm bireylerde O aleli bulunmaktadır.
III. Heterozigot genotipli birey sayısı homozigot genotipli
birey sayısından çoktur.
9. A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III

: Dişi birey
Rh +
Rh + : Erkek birey
12. ARh+ fenotipindeki bir anne ile genotipi bilinmeyen bir ba-
Rh+ Rh– Rh+ Rh–
banın BRh– kan grubuna sahip bir çocukları olmuştur.
Buna göre babanın BOrr genotipinde olma ihtimali kaç-
tır?
Rh– Rh+ X Rh+ Y A) 1/8 B) 1/6 C) 1/4
D) 1/2 E) 1
Yukarıdaki soy ağacında X ve Y bireylerinde kan uyuş-
mazlığının görülme olasılığı kaçtır?
I II
A) 1/2 0 13. ARh+ kan grubundaki anne ile AB Rh– kan grubundaki
B) 1/2 1/2 bir babanın doğacak çocuklarının genotipi aşağıdakiler-
C) 1 1/2 den hangisi gibi olamaz?
D) 1 0 A) BORr B) AArr C) AORr
E) 0 1/2 D) OOrr E) BOrr
246 1. B 2. B 3. E 4. A 5. B 6. C 7. E 8. A 9. A 10. C 11. E 12. B 13. D

3. TEST
1. İnsanlarda X'e bağlı çekinik kalıtımın özellikleri ile ilgili, 4. Renk körlüğü bakımından taşıyıcı bir anne ile renk körü
I. Özelliğin erkek bireyde ortaya çıkabilmesi için çekinik bir babanın, renk körü olmayan bir çocuğa sahip olma
alelin tek bir kopyası yeterlidir. ihtimalleri kaçtır?
II. Özelliği gösteren dişi bireyin tüm kız çocuklarında çeki- A) 1/2 B) 2/3 C) 1/4 D) 3/4 E) 1/8
nik alel bulunur.
III. Özelliğin dişi bireyde ortaya çıkabilmesi için bireyin ho- 5. Aşağıdaki soy ağacında renk körü bireyler koyu renkli olarak
mozigot çekinik genotipte olması gerekir. verilmiştir.
: Dişi birey
A) Yalnız III B) I ve II C) I ve III 1 2 : Erkek birey
2. Aşağıdaki soy ağacında X kromozomunun homolog olma- 3 4 5

yan segmentinde taşınan baskın (XA) bir hastalığı fenotipin-
de gösteren bireyler koyu renkli olarak verilmiştir. Numaralandırılmış bireyler ile ilgili aşağıdakilerden han-
: Dişi birey
gisi yanlıştır?
A) 3 nolu birey renk körü genini içermez.
1 2 : Erkek birey
B) 1 nolu birey taşıyıcıldır.
C) 5 nolu birey sağlam olma genini 1 nolu bireyden almıştır.
D) 4 nolu birey homozigot genotiptedir.
Palme Yayınevi
E) 2 nolu bireyden 5 nolu bireye Y gonozomu aktarılmıştır.

3 4
6. (~) AOXHXh x BOXHY (})

Yukarıdaki çaprazlama sonucunda,
I. A kan grubunda hemofili,
5
II. AB kan grubunda sağlıklı,
Soy ağacında numaralandırılmış bireylerin genotipleri ile çocukların oluşma ihtimali aşağıdakilerden hangisinde
ilgili aşağıdakilerden hangisi yanlıştır? verilmiştir?
A) 1. bireyin genotipi: Xa Xa I II
B) 2. bireyin genotipi: XA Y A) 1/8 3/16
C) 3. bireyin genotipi: XA Xa B) 1/16 3/8
D) 4. bireyin genotipi: XA XA C) 1/16 3/16
E) 5. bireyin genotipi: Xa Y D) 1/32 3/32

E) 1/8 1/16
3. Sadece erkeklerde görülen bir hastalıkla ilgili, 7. Hemofili genini taşımayan bir anne ile hemofili hastası
bir babanın kız çocuklarının hemofili olması aşağıdaki-
I. X kromozomunun homolog kısmında taşınır. lerden hangisi ile açıklanabilir?
II. Otozom kromozomlarda çekinik olarak taşınır. A) Eksik baskınlık
III. Y kromozomunun homolog olmayan kısmında taşınır. B) Bağlı genler
yargılarından hangileri doğrudur? C) Krosing - over
A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II D) Çok alellik
D) I ve III E) II ve III E) Gonozomlarda ayrılmama
247
7.Ünite / KALITIM
8. Aşağıda üç farklı ailedeki anne ve babanın renk körlüğü ile 11. Aşağıdaki soy ağacında X'e bağlı çekinik bir özelliği fenoti-
ilgili genotipleri verilmiştir. pinde gösteren bireyler koyu renkli olarak verilmiştir.
: Dişi birey
Aile no Anne Baba
1 2 : Erkek birey
I XrXr XRY
II XRXr XrY
III XRXr XRY
3 4
Bu ailelerin renk körü bir çocuğa sahip olma olasılıkları
arasındaki ilişki aşağıdakilerden hangisinde verilmiştir?
A) I > II > III B) II > I = III C) I = II > III

D) II > I > III E) II = III > I
5
Numaralandırılmış bireylerden hangisinin genotipi kesin

olarak bulunamaz?
A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E) 5
9. Down sendromlu dişi bir bireyin kromozom formülü

aşağıdakilerden hangisidir? 12. Eşeye bağlı kalıtım gösteren renk körlüğü geninin taşın-
ması ile ilgili olarak,
A) 44 + XXY B) 44 + XO C) 44 + XX
I. Anne renk körü ise erkek çocuk mutlaka renk körü olur.
D) 45 + XY E) 45 + XX
Palme Yayınevi
II. Baba renk körü ise tüm çocuklarda renk körlüğü geni
bulunur.
III. Erkek çocuk renk körlüğü genini annesinden alır.
IV. Kız çocuk renk körü ise anne mutlaka renk körüdür.
10. Aşağıda X ve Y gonozomlarının üç farklı kısmı harfler ile sim-
gelenmiştir.
b
c
13. Aşağıdaki soy ağacında koyu renkli olan bireylerin fenotipin-
de bir özellik görülmektedir.
: Dişi birey
a a : Erkek birey
X Y
Bu kısımlarda taşınan özellikler ile ilgili,

I. a'daki özellikler hem dişi hem erkek bireylerde görüle-
bilir. Soy ağacında aktarılan bu özellik,
II. b'deki özellikler dişilerde iki, erkeklerde tek gen ile be- I. X'in homolog olmayan kısmında taşınan çekinik,
lirlenir. II.
Y'in homolog olmayan kısmında taşınan baskın,
III. c'deki özellikler sadece erkek bireylerde görülür. III. otozom kromozomlarda taşınan çekinik
yargılarından hangileri doğrudur? genlerinden hangileri ile aktarılıyor olabilir?
A) Yalnız II B) I ve II C) I ve III A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II
D) II ve III E) I, II ve III D) I ve III E) II ve III
248 1. E 2. D 3. B 4. A 5. A 6. C 7. E 8. C 9. E 10. E 11. C 12. A 13. B

Sinir Sistemi
8.
Ünite
8.Ünite / SİNİR SİSTEMİ
1. SİNİR SİSTEMİ
Örnek Sorular
� Tüm canlılar çevresindeki uyaranlara karşı tepki gösterirler. Bu tepki özelleşmiş
1. Aynı bireye ait olan sinir ve endokrin sis-
temler için, hücreler, dokular ya da organlar yoluyla gerçekleşebilir.
I. Hormonların uyarımı sonucu oluşan tepki � Bu özelleşmiş yapılar canlıların vücut bütünlüğünü korur, iç ve dış ortamda
süresi sinirsel uyarı sonucu oluşan tepki
meydana gelen değişikliklere karşı canlının iç dengesinin (homeostasi) korun-
süresinden uzundur.
masını sağlar.
II. Sahip oldukları hücrelerin genetik yapıları
farklıdır. � Homeostosinin devamı sinir sistemi ve endokrin sistemin denetiminde sağlanır.
III. Sinir sistemi canlıların çevresindeki deği- Bu nedenle bu iki sisteme denetleyici ve düzenleyici sistemler denir.
şimleri hızlı bir şekilde algılamasını sağlar.
Bir uyarana karşı endokrin sistem yavaş tepki verir. Hormonların kan-
dan toplanması zaman aldığında bu tepki uzun sürer. Sinir sistemi canlının çev-
A) Yalnız II B) Yalnız III C) I ve II resindeki değişiklikleri algılamasını ve hızlı tepki vermesini sağlar. Fakat bu tepki
D) I ve III E) II ve III kısa sürer.
� İnsanlardaki sinir sistemi reseptör (alıcı) hücreler ile efektör organlar arasındaki
iletişimi sağlar.
� Canlılar çevresindeki uyarıları duyu organlarında bulunan özelleşmiş hücreler

ile algılarlar. Bunlara reseptör hücreler denir. Canlılarda üç çeşit reseptör bu-
lunur.
Palme Yayınevi
• Burun ve dil " Kemoreseptör

2. Aşağıdaki duyu organ çiftlerinin hangisinde
bulunan reseptör çeşitleri benzerdir? • Deri ve kulak " Mekanoreseptör
A) Göz - Kulak • Göz " Fotoreseptör
B) Deri - Burun
� Reseptör hücrelerde oluşan uyartılar sinir hücreleri tarafından merkezi sinir
C) Burun - Dil
sistemine (beyin - omurilik) taşınarak analiz edilir ve yorumlanır. Daha sonra
D) Göz - Dil
oluşan bu cevaplar yine sinir hücreleri tarafından kas ve salgı bezi gibi efektör
E) Kulak - Göz
adı verilen organlara iletilir. Böylece alınan uyarıya uygun bir tepkinin (kasılma,
gevşeme ya da salgı üretme gibi) oluşması sağlanır. Özetle bir sinir sistemi
tarafından bilginin işlenmesi; duyunun algılanması, yorumlanarak bütünleştiril-
mesi ve motor çıktının yani tepkinin verilmesi şeklinde üç aşamada gerçekleşir.
Duyunun algılanması
3. Mekanik bir uyarı, Reseptör Bütünleştirme

I. efektör,
II. reseptör,
III. nöron
Motor tepki
yapılarından hangi sıra ile geçerek tepkiye
dönüşür?
Çevresel Sinir Sistemi Merkezi Sinir
A) I - II - III B) II - III - I
Efektör Sistemi (MSS)
C) III - I - II D) II - I - III
E) I - III - II Sinir sistemine bilginin işlenmesi
250
A. SİNİR HÜCRESİNİN YAPISI VE ÇEŞİTLERİ

Örnek Sorular
� İnsanda sinir sisteminin işlevsel birimini nöron adı verilen sinir hücreleri oluş- 4. Sinir sistemi ile ilgili,
turur. Sinir hücresinin zarına nörolemma, sitoplazmasına nöroplazma denir.
I. Nöron adı verilen hücrelerden oluşur.
Bir nöron, hücre gövdesi ve hücre gövdesinden çıkan akson ve dendrit denilen
II. Reseptör hücreler ile efektör organlar ara-
uzantılardan oluşur. sındaki iletişimi sağlar.
� Hücre gövdesi, mitokondri, ribozom, endoplazmik retikulum gibi hücre orga- III. Farklı sistemler arasındaki koordinasyonu
nellerinin ve çekirdeğin bulunduğu kısımdır. İyi gelişmiş ve belirgin bir çekirdek- sağlayarak homeostasinin devamına katkı
sağlar.
çik içerir. Granüllü endoplazmik retikulumun bulunduğu bölgeler Nissl cisim-
cikleri olarak adlandırılır. Hücre gövdesinde ayrıca hücre iskeletinin elemanı ifadelerinden hangileri doğrudur?
olan nörofibriller bulunur. A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III

� Dendrit, hücre gövdesinden çıkan çok sayıda kısa ve dallanmış uzantılardır.
Diğer nöronlardan ya da duyu hücrelerinden aldıkları uyartıları elektrik sinyalleri
halinde hücre gövdesine iletir.
� Aksonlar, hücre gövdesinden gelen uyartıları diğer bir sinir hücresine ya da

efektör organa iletir. Genellikle dendritten daha uzun olan aksonların sonlandığı 5. Sinir sisteminin hücreleri olan nöronlar ile
ve dallanarak genişlediği bölgeye akson ucu denir. Aksonun dallanmış olan ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi doğru
değildir?
her bir ucu uyartıyı ''sinaps'' adı verilen bağlantı bölgesinde diğer hücreye ak-
Gövdede aldığı uyarıyı
tarır. Uyartılar, akson ucundan sinaps boşluğuna salgılanan kimyasal maddeler A) Akson $ diğer bir nörona ya da
ile (nörotransmitter) diğer bir sinir hücresine ya da efektör organa iletilmiş olur. efektör organa taşır.
Palme Yayınevi
Uyartının daha hızlı
Miyelin
Uyarıyı ileten Sinaps B) $ bir biçimde iletilmesini
kılıf
nöron sağlar.
Diğer nörondan aldığı
Akson
tepeciği C) Dendrit $ uyartıyı hücre gövdesi-
ne iletir.
Uyarı
Nörotransmitter
Çekirdek Yapısında ribozom dı-
D) Gövde $ şında organel bulun-
Akson
maz.
Dendiritler
Sinapslardaki iletimi
Akson sağlayan nörotrans-
Uyarı E) $
yönü ucu mitter maddeleri de-
polar.
Uyarıyı alan nöron
cre
Hü desi
göv Akson ucu
İnsan sinir sisteminde nöronun yapısı ve organizasyonu gösterilmiştir. 6. Bir nörona ait olan,
I. akson ucu,

Bir sinir hücresinde uyartının iletim yönü dendritten aksona doğrudur. II. hücre gövdesi,
III. dendrit ucu
� Bazı sinir hücrelerinin aksonları miyelin kılıf adı verilen bir kılıf ile kaplanmıştır. yapılarından hangilerinde nörotransmitter
madde salgılayan sinaptik kesecikler bulu-
Miyelin kılıf aksonun elektriksel olarak izolasyonunu sağlayan yağlı bir yapıya
nur?
sahiptir. Bu yapı bakır elektrik tellerinin etrafını saran izolasyon tabakasına ben-
zerlik gösterir. Miyelin kılıf akson boyunca uyartı iletimini hızlandırır.
1 A 2 C 3 B
251
Örnek Sorular Ranvier boğumları
7. Ergin bir bireye ait olan bir duyu nöronunda Miyelin katmanları
aşağıdaki olaylardan hangisi gerçekleşe- Akson
mez?
A) Uyartı iletimi Schwann

hücresi
B) Oksijenli solunum Schwann
hücresi
C) Mayoz bölünme
Ranvier Schwann
D) Protein sentezi Akson Myelin kılıf boğumları hücre çekirdeği
E) Ekzositoz
Schwann hücreleri ve miyelin kılıf : Çevresel sinir sisteminde schwann hücreleri tarafından oluş-
turulan miyelin kılıf ve birbirine komşu schwann hücreleri arasındaki miyelinsiz bölgeler olan ranvier
boğumları gösterilmiştir.
Miyelinli nöronlardaki uyartı iletim hızı miyelinsiz nöronlardan fazladır.

Uyartılar miyelinli nöronlarda 150 m/s, miyelinsiz nöronlarda ise 15 m/s hızla iletirler.
8. Aşağıda dışarıdan gelen bir uyarıya tepki ver-
me sürecinde görev yapan nöronlar numara-
Sinir sistemindeki miyelin kılıflar zarar görürse sinirsel iletim büyük ölçüde
landırılarak verilmiştir.
aksar ve çeşitli hastalıklar oluşur. Multipl skleroz (MS) hastalığı bunlardan biridir.
1 2 3
Uyarı Tepki
M.S.S
Ergin sinir hücreleri genel olarak bölünemezler. Bu durum sinir sistemi
Palme Yayınevi
hastalıklarının tedavisini zorlaştırır.

Bu nöronlar ile ilgili,
I. 2 numaralı nöron beyin ya da omurilikte Fonksiyonlarına Göre Nöronlar :

bulunur.
� Nöronlar fonksiyonlarına göre duyu, ara ve motor nöron olmak üzere üç gruba
II. 3 numaralı nöron merkezi sinir sisteminde
ayrılır.
verilen kararı efektör organa taşıyan duyu
nöronudur. a. Duyu Nöronu (Afferent Nöron): Reseptörlerden aldıkları uyartıları merkezi sinir
III. 1 numaralı nöronun aksonları reseptör or- sistemine taşır. Bu nöronlara getirici nöron da denir.
gan ile temas halindedir.
b. Ara Nöron (İnternöron): Merkezi sinir sisteminde bulunur. Duyu nöronları ile
motor nöronlar arasındaki bağlantıyı sağlar. Duyu nöronlarından gelen bilgileri de-
ğerlendirir ve oluşturduğu cevabı (tepkiyi) motor nöronlara iletir.
c. Motor Nöron (Efferent Nöron): Merkezi sinir sisteminden aldığı uyartıyı kas ya da
endokrin bez gibi efektör organlara taşır. Bundan dolayı götürücü sinirler adını da alır.
Uyarı
9. Sağlıklı bir bireye ait olan biri miyelinli diğeri
Duyu nöronu
miyelinsiz iki nöronda aşağıdaki özellikler- Reseptör Ara
den hangisinin farklı olma ihtimali yoktur? nöron
A) İmpuls iletim hızı
B) Akson uzunluğu
Tepki
C) Bulunduğu vücut bölgesi
Motor nöron
D) Mitokondri sayısı Efektör Merkezi sinir
organ sistemi
E) Kromozom sayısı Dendrit Akson ucu
4 E 5 D 6 A
Nöronlar uyarıları alır, merkezi sinir sistemine taşır ve cevabı efektör organa iletir.
252
� Bu nöronlardaki aksaklıklar durumunda oluşabilecek bazı durumlar aşağıda ve-

rilmiştir: Örnek Sorular
• Duyu nöronu zarar gören birey; uyarıyı duyu organından merkezi sinir sis- 10. Botoks, insanda uygulandığı bölgede sadece
temine iletemez. Bu nedenle elini sıcak bir cisime dokunsa bile sıcaklığı motor sinirlerindeki iletimi engellemek için kul-
hissedemez. Lokal anestezi bu duruma örnek olarak verilebilir. lanılan bir maddedir.
• Ara nöronu zarar gören birey; uyarıyı duyu organından merkezi sinir sis- Buna göre, botoks, uygulandığı bölgede,
temine taşır. Fakat bu kısımdaki nöronlar görev yapamadığından uyarıyı de- I. uyarıların alınarak merkezi sinir sistemine
ğerlendiremez ve tepki veremez. Felç, bu duruma örnek olarak verilebilir. iletilmesi,
• Motor nöronu zarar gören birey; uyarıyı duyu organından alarak merkezi II. tepki organında cevap oluşması,
sinir sistemine getirir ve bu kısımda gerekli değerlendirmeyi yapar. Fakat III. uyarıların merkezi sinir sisteminde algılan-
değerlendirme sonucu tepki organına iletilemez ve tepki veremez. Örneğin ması
eli sıcak bir cisme dokunan birey, cismin sıcak olduğunu hisseder ve canı işlevlerinden hangilerini engeller?
yanar. Buna rağmen elini çekemez. Botoks uygulamalarında buna benzer A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
bir durum oluşur. Yüzde yapılan botoks uygulamaları sonucunda bu bölge- D) I ve II E) II ve III
deki motor sinirler çalışmaz. Yüz kaslarına uyarı gitmediğinden mimiklerde
(2006 – ÖSS Fen-2)
azalma görülür.
� Sinir sisteminde bu nöronlardan farklı olarak nöroglia (glia) hücreleri bulunur.
Nöroglialar, nöronlara desteklik verir ve beslenmelerine yardımcı olur. Ayrıca
glia hücreleri ortamdaki iyon konsantrasyonunu kontrol ederek nöronların me-
tabolizmasını ve faaliyetlerini de düzenler. Schwan hücreleri ve oligodentrosit- 11. Aşağıda aynı nöronun üç farklı uyarıya karşı
gösterdiği tepkiler verilmiştir.
ler glia hücrelerine örnek olarak verilebilir.
Palme Yayınevi
• Schwan hücreleri çevresel sinir sisteminin nöronlarında milyelin kılıf oluşturur.
• Oligodendrositler merkezi sinir sisteminin nöronlarında miyelin kılıf oluşturur.
B. NÖRONLARDA İMPULS OLUŞUMU
� İç ve dış çevreden gelen uyartılar, sinir hücresinde impuls adı verilen elektriksel ↑ ↑ ↑
1. uyarı 2. uyarı 3. uyarı
ve kimyasal değişiklikler başlatır.
Buna göre,
� Sinir hücrelerinde impuls oluşmasını sağlayan en düşük uyarı şiddetine eşik
değer (eşik şiddeti) denir. I. 1. uyarı nöronda impuls oluşumuna ne-
den olmuştur.
� Ya Hep Ya Hiç Prensibi: Sinir hücresi eşik değerin altındaki uyarılara tepki
II. 2. uyarı eşik değerin altındadır.
vermez. Yani uyartı oluşturmaz. Eşik değer ve eşik değerin üzerindeki uyarılara
ise maksimum tepki verir. Bu duruma ya hep ya hiç prensibi denir. III. 3. uyarının şiddeti 1. uyarıdan fazladır.
� Aşağıda eşik değeri 10 mV olan bir nöronun dört farklı uyarıya karşı verdiği yorumlarından hangileri yapılabilir?
tepkiler sembolik olarak gösterilmiştir. A) Yalnız II B) I ve II C) I ve III

İmpuls yok İmpuls yok İmpuls var İmpuls var
Eşik 12. Bir duyu nöronunun dendriti aşağıdaki yapı-

değer
lardan hangisi ile temas halinde olabilir?
(10 mV)
1. uyarı 2. uyarı 3. uyarı 4. uyarı A) Ara nöron B) Reseptör
(4 mV) (9 mV) (10 mV) (25 mV) C) Çizgili kas D) Motor nöron
� Yukarıdaki şemada da görüldüğü gibi uyarının şiddeti artsada oluşan impulsun E) Endokrin bez
büyüklüğü değişmez, fakat sayısı artar. Bu durumda uyarılan efektör hücre sa-
7 C 8 A 9 E
yısı artacağından tepki şiddeti de artar.
253

Uyarının şiddeti artsada oluşan impulsun bir nörondaki iletim hızı değiş-
Örnek Sorular
mez. Bunun sebebi iletim için gerekli olan enerjinin uyarıdan değil, nörondan sağ-
13. Bir nörona gönderilen uyarının şiddetinin
artırılması oluşan impulsun, lanmasıdır.
I. hızı,
II. büyüklüğü, C. NÖRONLARDA İMPULS İLETİMİ
III. sayısı
niceliklerinden hangilerinin artışına neden
olur? UYARI : Nöronlarda impuls iletimi MEB'in yayınladığı kazanımlar dikkate alınıp
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III sadeleştirilerek verilmiştir. Bu olayı daha detaylı incelemek isteyen öğrenciler, ko-
D) I ve II E) I ve III nunun sonunda bulunan EK – 1 (sayfa 269) kısmını inceleyebilirler.
� Nörondaki iletim sırasında polarizasyon, depolarizasyon ve repolarizasyon

olayları görülür.
� Bir nöronda impuls iletilirken elektriksel değişikliğin yanı sıra kimyasal değişik-
likler de gerçekleşir. İmpuls iletilirken; glikoz ve oksijen tüketimi, ATP üretimi ve
14. Aşağıda bir nörona gönderilen üç farklı uyarı
tüketimi, CO2 üretimi, ısı artışı gibi olaylar kimyasal değişikliklere örnek olarak
gösterilmiştir.
verilebilir.
Uyarı şiddeti

Nöronlardaki impuls iletimi dendritten aksona doğru gerçekleşir.
E.D
Palme Yayınevi
Nöronda impuls oluşumu, sodyum ve potasyum iyonlarının hücre za-
Uyarılar rında yaptığı kimyasal ve elektriksel değişimlerdir.

X Y Z
Bu uyarılar ile ilgili, Miyelinli Nöronlardaki İmpuls İletimi

I. Z uyarısı impuls oluşumuna neden olur.
II. Y uyarısı impuls oluşumuna neden olmaz. � Miyelinli nöronların aksonlarında depolarizasyon ve repolarizasyonu sağlayan
III. X ve Z de oluşan impulsların büyüklüğü iyon geçişi, miyelin kılıfın kesintiye uğradığı yerler olan Ranvier boğumlarında
aynıdır.
gerçekleşir.
(E.D " Eşik değer) � İmpuls iki Ranvier boğum arasında bir boğumdan diğerine atlayarak iletilir.
Buna atlamalı iletim denir.
Schwan hücresi
İmpuls iletilen bölge

(Ranvier boğumu)
Hücre gövdesi ––
–
++ Miyelin
+++ + kılıf
––
–
+++ Akson
––– –
––
15. Nöron boyunca iletilen impulsla ilgili olarak +++
aşağıdakilerden hangisi, uyarının şiddeti
Miyelinli nöronlardaki atlamalı iletim
hakkında bilgi verir?
A) Sıklığı (frekansı) B) Hızı

Bir nöronda impuls iletilirken nörondaki glikoz, oksijen ve ATP miktarı
C) Genliği D) Yönü azalırken, karbondioksit ve ısı miktarı artar.
E) Atlamalı iletilmesi
(2012 – LYS) Akson çapının artması ve Ranvier boğumu sayısının azalması impuls
iletimini hızlandırır.
10 B 11 E 12 B
254
D. SİNAPSLARDA İMPULS İLETİMİ VE HEDEF ORGANLARDA

Örnek Sorular
TEPKİ OLUŞUMU
16. İnsanın derisinde bulunan termoreseptörle-
re ulaşan uyarının şiddetinin eşik değerden
� Bir nöronun uzantılarının diğer nöronla, ya da tepki organlarının hücreleriyle
itibaren belirli bir değere kadar artırılması;
oluşturduğu temas yerlerine sinaps denir. Sinapslarda iki hücre arasındaki impuls sayısı (I), impuls hızı (II) ve tepki şid-
boşluğa sinaps boşluğu denir. detini (III) nasıl etkiler?
I II III
� Aksonların sinaps boşluğunda sonlanan ucuna sinaptik yumru adı verilir. Si-
A) Artar Değişmez Artar
naptik yumrularda bulunan sinaptik keseciklerde, sinapslardaki kimyasal iletimi
B) Değişmez Artar Artar
sağlayan nörotransmitter maddeler bulunur. Birinci nörondan salgılanan nöro- C) Artar Artar Artar
transmitter maddeler sinaps boşluğunu geçtikten sonra ikinci nöronu uyararak D) Artar Artar Değişmez
impulsun bu nörona geçmesini sağlar. E) Değişmez Değişmez Artar
� Nörotransmitter maddeler sinapslarda kimyasal iletimi sağlayan asetilkolin, ad-

renalin, nöradrenalin, dopamin ve histamin gibi maddelerdir. 17. Aşağıdaki tabloda çeşitli hayvan gruplarına ait
� Sinapslardaki impuls iletimi aşağıdaki gibi gerçekleşir: K, L, M, N ve P olarak adlandırılan nöronların
bazı özellikleri verilmiştir.
1. nöron 2. nöron
Nöron Miyelin kılıf Akson çapı (nm)
K Yok 1
Palme Yayınevi
L Yok 500
Akson
M Var 5
N Var 10
Nörotransmitter
içeren sinaptik Sinaptik P Var 20
kesecik aralık
İkinci Tablodaki bilgilere göre, K, L, M, N ve P nö-
nöronun
dendriti ronlarının hangisinde impuls iletiminin en
hızlı olması beklenir?
A) K B) L C) M D) N E) P
1. nöronun
aksonu
Ca2+
18. A nöronundan B nöronuna doğru olan im-

puls iletiminde aşağıdaki olaylardan hangisi
Voltaj-geçitli Ligand–geçitli gerçekleşmez?
Ca2+ kanalı iyon kanalları
A) B nöronunun zarındaki reseptörlere nörot-
1. İmpuls sinaptik yumruya ulaştığında, hücre dışındaki Ca++ iyonları hücre içine gi- ransmitter maddelerin bağlanması
rer. B) A nöronundaki Ca++ derişiminin artması
2. Artan Ca++ derişimi 1. nörondaki nörotransmitter maddelerin ekzositoz ile si- C) A nöronunun aksonundaki reseptörlere nö-
naptik aralığa bırakılmasını sağlar. rotransmitter maddelerin bağlanması
3. Sinaptik aralığı difüzyon ile geçen nörotransmitter maddeler 2. nöronun zarın- D) B nöronunun elektriksel yük değişimi so-
daki reseptörlere bağlanır. nucu impuls oluşması
4. Böylece impuls ikinci nörona geçmiş olur. İkinci nöronun yerinde hedef organa E) A nöronunun ekzositozla nörotransmitter
ait bir hücre bulunuyorsa tepki oluşur. maddeleri salgılanması
13 C 14 E 15 A
255

Sinaps boşluğuna bırakılan nörotransmitter maddeler görevini tamam-
Örnek Sorular
ladığında sinaps boşluğundaki enzimler tarafından parçalanır veya nöron tara-
19. Sinapslardaki iletim ile ilgili,
fından tekrar hücre içine alınır. Böylece sinaps yeni bir uyarıya hazır hale getirilir.
I. Dendritten aksona doğru tek yönlü ger-
çekleşir.
II. Nörondaki iletime göre daha yavaştır. � Sinapslar kolaylaştırıcı ve durdurucu olmak üzere ikiye ayrılır.
III. Nörotronsmitter maddeler aracılığı ile a. Kolaylaştırıcı Sinaps: Akson ucundan salgılanan nörontransmitter maddeler,
sağlanır.
komşu hücrenin zarını uyarır ve impuls bir sonraki nörona iletilir.
b. Durdurucu Sinaps: Akson ucundan salgılanan nörotransmitter maddeler, im-
D) I ve III E) II ve III pulsun bir sonraki nörona geçmesini sağlayamaz.
� Sinapslardaki bu durum seçici direnç olarak adlandırılır. Seçici direnç olayı
20. Aşağıda uzunlukları ve çapları eşit olan üç nö- sayesinde oluşan impulslar sadece ilgili tepki organına ulaşır ve diğer tepki
ron verilmiştir. organlarının uyarılması engellenmiş olur.

Sinapslardaki iletim kimyasal olup nörondaki iletime göre daha yavaş-
I tır. Bu nedenle sinaps sayısının artması iletim hızını azaltır.

Sinapslardaki iletim aksondan dendrite doğru tek yönlü gerçekleşir.
II

İmpuls hızını etkileyen faktörler :
Palme Yayınevi
• Miyelinli nöronlardaki iletim hızı miyelinsiz nöronlardan fazladır.

• Akson çapı arttıkça iletim hızı da artar.
• Ranvier boğum sayısı arttıkça iletim hızı azalır.
III
• Sinaps sayısı arttıkça iletim hızı azalır.
Buna göre, numaralı sinir hücrelerindeki
impuls iletim hızının büyükten küçüğe doğ- � Daha öncede belirtildiği gibi uyarının şiddetinin artması oluşan impulsun bü-
ru sıralanışı aşağıdakilerden hangisinde ve- yüklüğünü (şiddetini) değiştirmez. Uyarının şiddetinin artması daha fazla sayıda
rilmiştir?
ve daha sık aralıklar ile impuls oluşumuna neden olur. Bu durum tepki şiddeti-
A) I - II - III B) I - III - II C) II - I - III
nin artmasını sağlar.
� Örneğin ılık bir cisme dokunan bireyde az sıklıkta ve sayıda impuls oluşur. Bu
impulslar beyindeki duyu merkezlerine ulaştığında cisim ılık olarak algılanır.
21. İnsan sinir sistemindeki impuls oluşumu ve
iletimiyle ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi
yanlıştır?
A) Sinir hücrelerindeki impuls oluşumu, sod-
yum ve potasyum iyonlarının hücre zarında
yarattığı kimyasal ve elektriksel değişimdir.
B) Bir uyarının, sinir hücrelerinde impuls oluş-
turabilmesi için en azından eşik değere
ulaşması gerekir. Ilık
C) Eşik değer veya üzerindeki uyarılara nö-
ronlar aynı şiddette cevap verir.
� Sıcak bir nesneye dokunan bireyde oluşan impulsların büyüklüğü değişmez.
D) Akson üzerindeki Ranvier boğum sayısı ve Fakat daha sık ve fazla sayıda impuls oluşur. Bu impulslar beyindeki duyu mer-
akson çapı impuls iletim hızını etkilemez. kezlerine ulaştığında cisim sıcak olarak algılanır.
E) Dinlenme hâlindeki bir nöronun içindeki ve
dışındaki iyon derişimi farklıdır.
(2018 – AYT)
16 A 17 E 18 C
Sıcak
256
Sinir sistemine gelen uyarının çeşidinin belirlenmesi ise uyarı alan duyu Örnek Sorular
reseptörüne (alıcının türüne) ve impuls taşıyan yola bağlıdır. Örneğin ışık, gözde-
22. Merkezi sinir sistemi ile ilgili aşağıdaki ifa-
ki fotoreseptörler ile alınır ve sinirlerle beyindeki görme merkezine taşınır. delerden hangisi doğru değildir?
A) Bol miktarda kılcal damar içerir.

Sinestezi hastalarında bir duyunun uyarımı otomatik olarak başka bir
duyu algısını tetikler. Bu nedenle normal bir insanda koku duyusunu tetikleyen B) Omurgalı hayvanların tamamında bulunur.
bir uyarı, sinestezi hastalarında renk olarak algılanabilir. C) Beyin ve omurilik gibi kısımlardan oluşur.
D) Alınan uyarılara sadece ilgili bölümün ce-

2. İNSANDA SİNİR SİSTEMİ vap vermesini sağlar.
� İnsanda sinir sistemi merkezi ve çevresel sinir sistemi olmak üzere ikiye ayrılır. E) Yapısında duyu ve motor nöronlar bulunur.
SİNİR SİSTEMİ
Merkezî sinir sistemi Çevresel sinir sistemi

23. Aşağıdaki şemada A noktasından 1 nolu nöro-
na verilen uyarı sadece D bölgesinde tepkiye
Beyin Omurilik Somatik sinir Otonom sinir
sistemi sistemi neden olmuştur.
2
B
Ön Orta Arka
beyin beyin beyin Sempatik Parasempatik A 1 3
sinirler sinirler C
Palme Yayınevi
Uç beyin Beyincik 4
D
Ara beyin Omurilik

Bu durumla ilgili,
soğanı
I. 2 ve 3 nolu nöronlarda impuls oluşmamış-
Talamus
tır.
Pons
Hipotalamus II. Sinapslarda seçici direnç gerçekleşmiştir.
III. 1 nolu nörondan nörotransmitter madde

Sinir sisteminin kısımları
salgılanmamıştır.
I. MERKEZİ SİNİR SİSTEMİ yorumlarından hangileri yapılamaz?
� Merkezi sinir sistemi beyin ve omurilikten oluşur. Bu yapılar iç ve dış ortamdan A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II
gelen uyarıları alır ve değerlendirir. D) I ve III E) II ve III
� Merkezi sinir sisteminde ara nöronlar ile motor nöronların gövdeleri bulunur.
A. BEYİN
� Sinir sisteminin en önemli kısmı olup, milyonlarca nörondan oluşmuştur. 24. Merkezi sinir sistemine ait olan,
� Kafatası kemikleri tarafından korunan beyin meningens adı verilen üç katlı zar- I. beyincik,
la çevrilidir. II. talamus,
� Meninges zarları dıştan içe doğru; sert zar, örümceksi zar ve ince zar şeklinde III. uç beyin,
sıralanır. IV. omurilik soğanı
• Sert zar: Kafatası kemiklerinin hemen altında bulunur. bölümlerinden hangileri ön beyine ait değil-
dir?
• Örümceksi zar: Taşıdığı bağ doku lifleri sayesinde içteki ince zar ile dıştaki
sert zarı birbirine bağlar.
• İnce zar: Beynin tüm kıvrımlarını örten ince zar taşıdığı kan damarları sayesinde
beynin beslenmesini sağlar. 19 E 20 B 21 D
257
İnce zar ile örümceksi zar arasında beyin - omurilik sıvısı (BOS) bu-

Örnek Sorular
lunur. BOS, kan basıncı etkisi ile kılcal damarlardan çıkan sıvılardan oluşur.
25. Beyin-omurilik sıvısı ile ilgili aşağıdaki açık-
lamalardan hangisi yanlıştır?
� BOS'un görevleri:
A) İnce zar ile örümceksi zar arasında bulu-
nur. • Beyin ve omuriliği mekanik darbelere karşı korur.
B) Sarsıntılara karşı beyin ve omuriliği korur. • Merkezi sinir sistemindeki iyon değişiminin dengede kalmasında etkilidir.
C) Yapısal olarak kan plazması ile özdeştir. • Nöronlar ile kılcal damarlar arasında madde alış verişini sağlar.
D) Sinir hücreleri ve kan arasındaki madde
Beyin zarlarının mikroorganizma etkisiyle iltihaplanması ile menenjit

alışverişini sağlar.
adı verilen bir hastalığa neden olur.
E) Beyin ve omurilikteki iyon dengesini korur.
� Gelişimini tamamlamış bir insan beyni ön beyin, orta beyin ve arka beyin olmak
üzere üçe ayrılır.
Beyin
26. Merkezi sinir sistemi

Ön beyin Orta beyin Arka beyin
Ön beyin Orta beyin Arka beyin

•X •Z
Palme Yayınevi
•Y •K Uç beyin Ara beyin Omurilik

Beyincik soğanı Pons
•N
• Talamus
İnsana ait yukarıdaki şemadaki numaralan- • Hipotalamus
dırılmış yapılar ile ilgili aşağıda yapılan eş-
leştirmelerden hangisi doğrudur? Serebrum
(uç beyin)
A) X $ Beyincik Ön beyin Talamus
Serebral
B) N $ Hipotalamus Hipotalamus
korteks
C) Z $ Talamus
D) Y $ Omurilik soğanı
E) K $ Pons
Hipofiz bezi
Orta beyin
27. Bir sinir hücresinde impulslar iletilirken Pons
aşağıdaki olaylardan hangisi gerçekleş-
Arka beyin Omurilik
mez? soğanı
Omurilik
A) Enerji harcanması Beyincik
B) İletim hızının değişmesi İnsan beyninin kısımları
C) Kimyasal değişikliklerin olması

1. ÖN BEYİN
D) Isının açığa çıkması � İnsan beyninin en büyük kısmı olup, diğer kısımları üstten örter. Ön beyin uç
E) Elektriksel yükün değişmesi beyin ve ara beyin olmak üzere ikiye ayrılır.
(1987 – ÖYS) � Uç beyin, beyin yarım kürelerinden; ara beyin ise talamus ve hipotalamustan
oluşur.
22 E 23 B 24 B
258
a. Uç Beyin
Örnek Sorular
� İki yarım küreden oluşur. Sol ve sağ olarak ikiye ayrılan bu iki yarım küre kalın
bir sinir teli demeti ile birbirine bağlanır. 28. İnsanın beyin kabuğunda,
I. koklama,
� Ön beyinden enine bir kesit alındığında dışta boz madde, içte ak madde kısım-
II. soluma,
ları bulunur.
III. hatırlama
� Boz madde nöronların gövdelerinden oluşup beyin kabuğu olarak adlandırılır.
olaylarından hangilerini kontrol eden mer-
Bu yapının kıvrımlı yapıda olması yüzey alanını artırır.
kezler bulunur?

Beyin kütlesinin yaklaşık %80'ini beyin kabuğu oluşturur. A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III
� Ak madde, miyelinli nöronların aksonlarından oluşur. Miyelin kılıf yağ yapılı ol-
duğundan bu kısım beyaz renklidir.
� Beyin kabuğunun görevleri:
• Zekaya dayalı olayları (hafıza, konuşma, yazma gibi) kontrol eder.
• Beş duyu organına ait merkezleri içerir. Görme, işitme, tat alma, koklama, 29. Beyin kabuğu zarar gören bir köpekte aşa-
ğıdaki olaylardan hangisinde aksama olur?
temas, sıcak ve soğuk gibi duyuları algılar.
A) Kan dolaşımı
• Kol, bacak ve yüzdeki kasları kontrol eden merkezleri bulundurur. Bu mer-
B) İstemli kas hareketleri
kezlerin büyüklüğü bu bölgeye uyarı gönderen duyu almaçlarının (reseptör)
Palme Yayınevi
sayısı ve yoğunluğuna göre değişir. C) Soluk alıp verme
D) Ağzına konulan eti yutma

Beyin kabuğu çıkarılan hayvanlar yaşamaya devam eder. Fakat dış E) Kas tonusunun devamı
çevreye karşı olan duyarlılıklarını kaybedip, istemli davranış yapamazlar. Örne-
ğin beyin kabuğu çıkarılan bir kuş açlık hissetmez ve önüne konulan besini yiye-
mez. Fakat ağzına konulan besini yiyebilir.
� Beyin yarım küreleri farklı işlevleri kontrol eden dört loptan oluşmuştur. Bu lob-
lar ve işlevleri aşağıdaki şemada özetlenmiştir:
30. İnsanda beyin kabuğunun motorik merkezinde
Yan kafa (Parietal lop)
Alın (Ön lop) • Dokunma, acı, basınç ve el, ayak, yüz vb. nin temsil edildiği alanın bü-
• İstemli kas derideki sıcaklığın algılanması yüklüğü birbirinden farklıdır.
hareketleri • Konuşmanın algılanması,
• Yazma merkezi, anlaşılması Bu alanların büyüklüğünün birbirinden farklı
konuşma merkezi • Yazılan kelimelerin manasının olması, kural olarak aşağıdakilerden hangi-
anlaşılması
siyle ilişkilidir?
A) Uyarılan vücut bölgesinin büyüklüğüyle
B) Bu alana gelen uyarıların şiddetinin büyük-

lüğüyle
C) Bu alana uyarı gönderen duyu almaçlarının

uyarılma şekliyle
Arka kafa (Oksipital lop) D) Uyaranın cinsiyle
• Görme merkezi
E) Bu bölgeye uyarı gönderen duyu almaçları-
Şakak (Temporal lop)
• Duyma ve koklama merkezi nın sayısı ve yoğunluğuyla
• Hafıza merkezi (ses, koku ve
(2011 – LYS)
görülen şeylerin kaydedilmesi)
• Konuşulan kelimelerin manasının
anlaşılması 25 C 26 E 27 B
259
b. Ara Beyin
Örnek Sorular
� Beyin yarım küreleri arasında kalan bir kısım olup talamus ve hipotalamus ol-
31. Orta beyin,
mak üzere ikiye ayrılır.
I. loş ortamlarda göz bebeğinin büyümesi,
i. Talamus
II. kanın osmotik basıncının artmasına bağlı
olarak susama hissinin oluşması, � Duyu organlarından gelen impulsların sınıflandırılarak beyin kabuğuna gönde-
III. duyma ile ilgili bazı impulsların değerlen- rildiği merkezidir.
dirilmesi

Burundan çıkan koku duyusu ile ilgili sinirler talamusa uğramadan be-
olaylarından hangilerini kontrol eder?
yin kabuğuna ulaşır.
ii. Hipotalamus
� Talamusun altında bulunur. Vücudun homeostasisinin (iç denge) korunduğu,

hormonal kontrolünün sağlandığı, duyusal davranışların kontrol edildiği bölge-
32. Aşağıdaki olaylardan hangisi ön beyine ait
dir. Başlıca görevleri şunlardır:
merkezlerce kontrol edilmez?
A) Görme
• Kan basıncı ve kalp atış hızının ayarlanması
B) İştah • Vücut sıcaklığının sabit tutulması

C) Yazma • Susama, idrar oluşumu, elektrolit dengesinin düzenlenmesi
D) Besin metabolizması
• Açlık ve tokluk hislerinin oluşması
E) Kas tonusu
Palme Yayınevi
• Günlük ritmin ayarlanması
• Cinsel davranışlar ile dövüş ya da kaç tapkisinin oluşması
• Karbonhidrat ve yağ metabolizmasının ayarlanması

33. Bir memeli hayvanın hipotalamusunun işlev-
lerini araştırmak amacıyla aşağıdaki deneyler • İç salgı bezleri üzerinde etkilidir. Hipotalamustan salgılanan özel hormonlar
yapılmış ve belirtilen sonuçlar alınmıştır. (salgılatıcı faktör ve engelleyici faktör) hipofiz bezinin çalışmasını düzenler.
1. Deney: Hipotalamusun bir bölgesi tuz deri- Ayrıca arka hipofiz hormonlarını üretir.
şimi yüksek bir çözeltiyle uyarıldığında, deney Hipotalamus
hayvanının susuz olmadığı hâlde çok miktarda
RF
su içtiği, idrar miktarının ise azaldığı saptan-
(–) geri bildirim
mıştır. Hipofiz
2. Deney: Hipotalamusun başka bir bölgesine TSH
elektrik uyarısı verildiğinde, deney hayvanının

Tiroit
tok olduğu halde yemeye devam ettiği saptan-
mıştır.
Bu iki deneyin bulguları, bu memeli hayvan- Tiroksin
da hipotalamusun aşağıdakilerden hangisi- Tiroksin salgısının hipotalamus tarafından denetlenmesi

ni denetlediğini göstermez?
A) Vücut sıcaklığını 2. ORTA BEYİN

B) Kanın ozmotik basıncını � Duyu organlarından gelen bazı bilgileri beyin kabuğuna gönderir.
C) İdrar üretimini
� Duyma ile ilgili bazı aksonlar burada sonlanır, bazıları ise beyin kabuğuna gider.
D) Vücuda alınacak su miktarını
� Görme ve işitme reflekslerini kontrol eder. Göz bebeğinin ışık miktarına göre
E) Açlık-tokluk hissini
büyüyüp küçülmesi ile ses duyan bir köpeğin kulaklarını dikleştirmesi bu ref-
(2010 – LYS) lekslere örnek olarak verilebilir.
28 C 29 B 30 E � Kas tonusunun denetlenmesinde görev yapar.
260
3. ARKA BEYİN
Örnek Sorular
� Beyincik, omurilik soğanı ve pons adı verilen üç kısımdan oluşur.
34. – Dışta ak içte boz madde içerir.
– Solunum ve dolaşım gibi yaşamsal olayla-

Pons Beyincik rı kontrol eder.
– Arka beyinde bulunur.

Omurilik
soğanı Yukarıda bazı özellikleri verilen beyin bölü-
Omurilik mü aşağıdakilerden hangisidir?

Arka beynin kısımları A) Hipotalamus
a. Beyincik B) Beyincik
� İki yarım küreden oluşur. Yarım küreler arasında pons bulunur. C) Omurilik soğanı
� Yapısal olarak beyin kabuğuna benzer. Dış kısmında boz, iç kısmında ak mad- D) Pons
de bulunur. Ak madde boz madde içinde dallanmalar yapar. Bu görünüm bir E) Talamus
ağacı andırdığı için hayat ağacı olarak adlandırılır.
� Beyinciğin temel görevleri aşağıda özetlenmiştir.
• Beyincik denge ve hareket merkezidir. İç kulaktaki yarım daire kanalları ve
gözden gelen uyartıları değerlendirerek dengeyi sağlar.
• Görme, işitme ve kas hareketleri arasındaki uyumu sağlar. İskelet kasları- 35. Beyine ait bölümler ve bu bölümlerin görev-
nın düzenli çalışmasını denetler. Örneğin gözleri kapalı olan bir birey mer- leri ile ilgili aşağıda yapılan eşleştirmeler-
diven inerken, rahat adım atamaz. den hangisi doğru değildir?
Palme Yayınevi
• İstemli hareketlerin düzenlenmesinde beyin yarım küreleri ile birlikte çalışır. A) Beyin kabuğu " Zekaya dayalı olayların
Beyinciği zarar gören bir bireyde titreme, denge kaybı ve yürüme bozuklu- denetlenmesi
ğu görülür. B) Beyincik " Dengenin sağlanması
C) Hipotalamus " Uyku ve iştahın kontrolü

Balık ve kuşların beyinciği memelilere göre daha gelişmiştir.
D) Omurilik soğanı " Hipofiz bezinin denet-
lenmesi

Deneysel olarak beyinciği çıkarılan kuşun uçamadığı, köpeğin ise yü- E) Talamus " Duyu organlarından gelen im-
rüyemediği gözlenmiştir. Bebekler beyincikleri gelişmeden oturamaz, ayakta pulsların sınıflandırılması (koku hariç).
duramaz ve yürüyemezler.
b. Omurilik Soğanı
� Beyinciğin altında, omurilik ve pons arasında yer alır.
36. Yutma ve soluk alma gibi işlevleri gerçek-
� Beyin kabuğu ve beyinciğin tam tersine dışta ak içte boz madde bulunur. leştirebildiği halde, öğrenmeye dayalı işlev-
� Omurilik soğanının temel görevleri aşağıda özetlenmiştir: leri gerçekleştiremeyen bir memelide, sinir
sisteminin aşağıdaki yapılarından hangisi
• Solunum, dolaşım, sindirim, boşaltım ve salgılama gibi yaşamsal faaliyet-
işlev görmemektedir?
leri düzenler.
A) Beyin kabuğu
• Hapşırma, yutma, çiğneme, öksürme ve kusma gibi refleksleri kontrol
B) Omurilik soğanı
eder.
C) Beyincik
• Beyin yarım kürelerinden çıkan sinirleri çaprazlayarak omuriliğe gönderir.
D) Talamus
Örneğin beynin sağ yarım küresinden gelen bir uyarıyı vücudun sol tarafına
E) Hipotalamus
iletir.
(1994 – ÖYS)
� Hayati olayları kontrol eden merkezlerin bulunması nedeniyle omurilik soğanı
hayat düğümü olarakda adlandırılır. 31 D 32 E 33 A
261
Örnek Sorular
Omurilik soğanının zarar görmesi bireyin ölümüne neden olabilir.
37. Merkezi sinir sisteminin bir parçası olan
omuriliğin,
I. ön kökünden çıkan, c. Pons (Varolii Köprüsü)
II. boz maddesinde bulunan, � Orta beyin ile omurilik soğanı arasında bulunan kalın sinir demetlerinden olu-
III. arka kökünden giren şur. Pons, omurilik soğanı ve orta beyin birlikte beyin sapı olarak adlandırılır.
nöron çeşitleri aşağıdakilerden hangisinde
verilmiştir?
� Omurgalı hayvanlardan sadece memelilerde bulunur.
I II III � Pons'un temel görevi beyinciğin iki yarım küresi arasında impuls iletimini sağ-
A) Duyu Ara Motor lamaktır. Ayrıca vücudun sağ ve sol tarafında yer alan farklı kasların çalışmasını
B) Motor Ara Duyu ve solunum merkezlerini düzenler.
C) Ara Motor Duyu
D) Duyu Motor Ara Solunum hızının ayarlanması omurilik soğanı ve ponsta bulunan mer-
E) Motor Duyu Ara kezlerce sağlanır.
B. OMURİLİK
� Omurganın içinde bulunan omuriliğin boyu yaklaşık 45 cm olup omur kemikleri

tarafından korunur. Omuriliğin üzerinde beyinde olduğu gibi meninges zarları
Palme Yayınevi
bulunur.
38. Beyin ve omurilik için,

I. merkezi sinir sistemine ait olma,
Omurilik enine kesiti omurilik soğanına benzer. Dışta ak madde, içte
II. yapısında ara nöron bulundurma, boz madde bulunur. Boz madde ak madde içinde kanatları açık bir kelebek
III. dış kısmında boz, iç kısmında ek madde biçiminde durur.

bulundurma,
Duyu
IV. sağ ve sol olmak üzere iki yarım küreden nöronu
Arka (dorsal) kök
oluşma

Ak madde
D) II ve III E) III ve IV Ara nöron Boz
madde
Motor Ön (ventral) kök

nöron
Omuriliğin enine kesiti
39. Aşağıdaki kısımlardan hangisinin beyinde � Duyu nöronları arka (dorsal) kökten omuriliğe girer. Motor nöronları ise omurili-
kapladığı alan diğerlerinden daha fazladır?
ğin ön (ventral) kökünden çıkar.
A) Beyincik B) Omurilik soğanı
C) Pons D) Hipotalamus � Omuriliğin iki önemli görevi vardır:

E) Uç beyin
1. Uyartıları iletmek: Beyin ile çevresel sinir sistemi arasındaki bağlantıyı kurar.
Çevreden gelen uyartılar sonucu oluşan impulsları beyne iletir. Beyinden gelen
34 C 35 D 36 A
impulsları da çevresel sinir sistemine ileterek hedef organların uyarılmasını sağlar.
262
Duyu sinirlerinin çoğu beyne ulaşmadan önce omurilikte çapraz yapar.

Örnek Sorular
Beyinden çıkan motor sinirler ise omurilik soğanında çapraz yapar. Bu nedenle,
40. Aşağıdaki reflekslerden hangisi kalıtsal bir
vücudumuzun sol kısmını beynimizin sağ yarım küresi, vücudumuzun sağ kıs-
refleks değildir?
mını ise beynimizin sol yarım küresi kontrol eder.
A) Diz kapağı
2. Refleksleri yönetmek ve kontrol etmek: Bir uyartı karşısında istemsiz ve oto- B) Göz kırpma
C) Emme
matik olarak yapılan hareketlere denir. Refleksler kazanılmış ve kalıtsal olmak
D) Soluk alıp–verme
üzere ikiye ayrılır.
E) Koşmak
� Doğuştan var olan reflekslere kalıtsal refleks denir. Emme refleksi ve diz kapağı
refleksi omurilik tarafından kontrol edilen kalıtsal reflekslerdir.
� Kazanılmış reflekslere ise limon görünce ağzın sulanması, daha önce elini yak-
mış bir bireyin, sıcak bir cismi gördüğünde elini sakınması örnek olarak verile-
bilir.
� Omurilik aynı zamanda daha önceden öğrenilerek alışkanlık haline gelmiş bazı
davranışları da yönetir. Dans etme, bisiklete binmek, araba kullanmak ve örgü
41. İnsanlarda reseptör ile alınan uyarıların
örmek bu davranışlara örnek olarak verilebilir. beyin kabuğuna; beyin kabuğunda oluşan
cevapları ise efektör organlara giderken
Palme Yayınevi

Bu tip alışkanlıklar beyin kabuğunda öğrenilip, refleks olarak omuriliğe çaprazlandığı bölümler aşağıdakilerden
geçer. Hata olması durumunda beyin kabuğu devreye girer. hangisinde sırasıyla verilmiştir?
A) Omurilik – Omurilik soğanı
B) Omurilik soğanı – Talamus

� Bir refleksin oluşumunda impulsun izlediği yol refleks yayı olarak adlandırılır.
C) Talamus – Orta beyin
Bir refleks yayında iki ya da daha fazla nöron kullanılır.
D) Omurilik soğanı – Talamus
� Diz kapağı refleksinde bir duyu nöronu ve bir motor nöron olmak üzere iki tip E) Omurilik soğanı – Omurilik
nöron görev yapar.

Duyu
nöronu
Reseptör
42. Bir insanda başlangıçta beynin, daha sonra

omuriliğin yönettiği işlev aşağıdakilerden
hangisi olabilir?
Motor A) Müzik eşliğinde bildiği bir dansı yapma
nöron
Efektör
B) Düşerken bir yere tutunma
İki nöronlu refleks yayı (diz kapağı refleksi)
C) Bir yiyeceğin tadına bakma
D) İsteyerek gözlerini kapalı tutma

� Sıcak bir cisme dokunup elimizi çekmemiz şeklinde gerçekleşen refleks olayın-
E) Uykudayken, iğne batırılan elini çekme
da ise sırasıyla duyu nöronu, ara nöron ve motor nöron olmak üzere üç çeşit
(1986 – ÖSS)
nöron görev yapar.
37 B 38 A 39 E
263
Duyu
Örnek Sorular nöronu
43. Basit bir refleks yayında impuls, Reseptör
I. dorsal kök,
II. ara nöron,
III. ventral kök, Ara
nöron
IV. duyu nöronu
yapılarından hangi sıra ile geçer?
A) II - III - IV - I B) I - IV - III - II
C) IV - I - II - III D) I - IV - II - III
E) IV - III - I - II Motor
nöron
Efektör
Üç nöronlu refleks yayı
Bu reflekste olaylar aşağıdaki sırayla gerçekleşir:
1. Deride reseptör, ısı ile uyarılır. Reseptör duyu nöronunda impuls başlatır. Bu
44. İnsanlarda gerçekleşen, nöron impulsu omuriliğe taşır.
I. fazla ışıkta göz bebeğinin küçülmesi,
2. Duyu nöronu impulsu omurilik içindeki ara nörona aktarır. Ara nöron impulsu
II. karabiber kokladığında hapşırma,
III. müzik eşliğinde dans etme motor nörona iletir.
reflekslerinin denetlendiği bölümler aşağı- 3. Motor nöron, impulsu kol kasına taşır ve kolumuz tepki verir.
dakilerden hangisinde doğru olarak veril-
Palme Yayınevi
miştir?
Üç nöronlu bir refleks yayında impulsun oluşmasından tepkinin ortaya
I II III
çıkışına kadar izlenen yol aşağıda verilmiştir :
A) Omurilik Orta Omurilik
beyin soğanı Reseptör → Duyu → Dorsal → Ara → Ventral → Motor → Efektör
B) Orta Omurilik Omurilik nöronu kök nöron kök nöron
beyin soğanı
C) Orta Omurilik Omurilik
beyin soğanı � Yukarıdaki reflekste tepki, impuls beyne ulaşmadan gerçekleşir. Sıcaklık ya da
D) Omurilik Omurilik Orta acı hissedilmesi omurilikten beyne impuls aktarımı sonucu olur. İmpuls sinir-
soğanı soğanı beyin
lerle beyne iletilerek sıcaklık ve acı hissi olarak yorumlanıp istemli hareketlerin
E) Omurilik Orta Omurilik
soğanı beyin meydana gelmesi sağlanır. Örneğin, acının azaltılması için elin soğuk suya tu-
tulması gerektiği düşünülür.
� Refleks olaylarında omuriliğin çalışması beyin tarafından denetlenir. Örneğin

koluna iğne batan bir birey kolunu çeker. Ancak aşı olan bir birey canı yansa
da kolunu çekmez. Çünkü bu durumda beyin devreye girerek yorum yapar,
refleksi baskılar ve istemli hareket etmemizi sağlar.
45. Omurilik ile ilgili,
I. Etrafında meninges adı verilen zarlar bu-
lunur.
II. ÇEVRESEL SİNİR SİSTEMİ
II. Solunum ve dolaşım gibi olayları denetler
� Çevresel sinir sistemi, beyin ve omurilikten çıkarak vücuda dağılan sinirlerden
III. Kas tonusunu ayarlar.
oluşur. Omurilikten çıkan sinirlere omurilik sinirleri, beyinden çıkanlara ise
kafa sinirleri denir.
D) I ve II E) I ve III � Omurilik sinirleri 31 çifttir. Bu sinirler duyu ve motor nöronları içerir. Ve tüm
vücuda dağılır. Bunlardan en önemlisi bacaklara giden siyatik siniridir.
40 E 41 A 42 A
264
� Kafa sinirleri 12 çifttir. Bu sinirlerin çoğu duyu ve motor nöronlar içerir. Bu si-
Örnek Sorular
nirler başa ve gövdenin üst kısmındaki organlara dağılır. Bunlardan en önemlisi
46. Otonom sinir sistemi ile ilgili aşağıdaki ifa-
10. çift olan, vagus siniridir.
delerden hangisi doğrudur?
� Çevresel sinir sistemi somatik ve otonom sinir sistemi olmak üzere ikiye ayrılır.
A) Merkezi sinir sistemine aittir.
Çevresel B) Bilinçli olarak yaptığımız hareketleri denet-
sinir sistemi
ler.
C) Düz kas ve kalp kasına uyartı taşır.

Somatik Otonom
sinir sistemi sinir sistemi D) Miyelinli motor nöronlardan oluşur.
E) Sempatik sinir içerirken parasempatik sinir

Sempatik Parasempatik içermez.
sinirler sinirler
a. Somatik Sinir Sistemi

� İstemli olarak çalışır. Bilinçli olarak yaptığımız hareketleri denetler.
� Nöronlarının gövdeleri beyin ve omurilikte yer alır. Aksonları ise çizgili (iskelet)
kaslar ile bağlantılıdır.
� Konuşmak, yazmak ve koşmak gibi istemli davranışlar somatik merkezlerce 47. Diz kapağı refleksinde,
denetlenir. I. duyu nöronu,
b. Otonom Sinir Sistemi II. ara nöron,
Palme Yayınevi
III. motor nöron
� İç ortamı düzenleyen ve istemsiz çalışan bir sistemdir.
yapılarından hangileri görev yapar?
� Beyin ve omurilikten çıkan motor nöronlardan oluşur. Bu nöronların aksonları
düz kaslar ile kalp kasına uyartı taşır.

Otonom sinirlerde miyelin kılıf bulunmaz. Bu nedenle impuls iletimi mi-
yelinli nöronlara göre daha yavaştır.
� İç organların çalışmasını düzenler. Boşaltım, kan dolaşımı, solunum, sindirim

sistemi hareketleri ve endokrin bezlerin çalışması gibi önemli vücut fonksiyon-
larını denetler.
� Otonom sinir sistemi birbirine zıt (antagonist) çalışan sempatik ve parasem-

patik sinirlerden oluşur.
48. Bir refleks yayını oluşturan nöronlarla ilgili
� Her iç organa hem sempatik hem de parasempatik sinir bağlanır. Bu iki tip olarak, fiziksel ya da kimyasal etkinin şid-
sinirin etkisinin birbirine zıt olmasının nedeni farklı nörotransmitter maddeler deti değişse bile aşağıdakilerden hangisi
salgılamalarıdır. değişmez?
� Otonom sinirlerin zıt etki yapacak şekilde çalışması, homeostatik dengenin A) Kullanılan ATP miktarı
sağlanması ve organların çalışmasının kontrol edilmesine yardımcı olur. B) İmpuls sayısı
C) İmpuls şiddeti

Sempatik sinirler genel olarak sistemleri hızlandırırken, sindirim sis- D) Harcanan oksijen miktarı
temini yavaşlatır. Parasempatik sinirler sindirim sistemini hızlandırırken, diğer E) Uyarılan nöron sayısı
sistemleri yavaşlatır. (2007 – ÖSS Fen-2)
43 C 44 B 45 A
265
3. SİNİR SİSTEMİ HASTALIKLARI

Örnek Sorular
Multipl Skleroz (MS)
49. Multipl skleroz (MS) hastalığı ile ilgili aşağı-
daki ifadelerden hangisi doğru değildir? � Otoimmün bir hastalıktır. Bağışıklık sisteminin beyin ve omurilikteki nöronların
A) Çevresel sinir sisteminde görülür. etrafındaki miyelin kılıfa hasar vermesi sonucu ortaya çıkar.
B) Otoimmün bir hastalıktır. � Miyelin kılıfın hasar gördüğü yerlerde sertleşmiş dokular (skleroz) oluşur. Bu
C) Nöronların etrafındaki miyelin kılıfın hasar sertleşmiş alanlara plak denir. Bu yapılar oluştuğu bölgelerde impuls iletimini
görmesi plakların oluşmasına neden olur. engelleyebilir.
D) Etkilenen bölgeye göre titreme, halsizlik,
� MS belirtileri beyin ya da omuriliğin etkilenen bölgesine göre değişebilir. Hal-
uyuşma ve duyu kaybı gibi belirtileri olabilir.
sizlik, uyuşma, kaslarda güçsüzlük, karıncalanma, denge bozukluğu, görme ve
E) Beyin ve omurilikteki nöronlardaki impuls
iletiminin aksamasına neden olur. konuşma bozukluğu bunlardan bazılarıdır.
� MS genel olarak 20 - 40 yaşları arasında ortaya çıkar ve bağışıklık sistemini

baskılayan ilaçlar kullanılarak tedavi edilmeye çalışılır.
Miyelin kılıf
50. Aşağıdaki hastalıklardan hangisi sinir siste-
Palme Yayınevi
minde görülmez?
MS hastalarında bağışıklık sisteminin merkezi sinir sisteminde bulunan nöronların mi-
A) Kuduz
yelin kılıflarını tahrip etmesi sonucu impuls iletiminde aksamalar meydana gelir.
B) Epilepsi
C) Alzheimer Alzheimer
D) Ateroskleroz � Gençlerde de görülmekle birlikte genellikle ilerleyen yaşlarda ortaya çıkan br
E) Menenjit hastalıktır.
� Hastalık çoğu zaman olayları unutma, tekrar tekrar sorma, zihinsel kapasitede
azalma, konuşma bozukluğu ve dikkati toplayamama gibi belirtilerle kendini
gösterir.
� Alzheimer hastalarında, beyindeki nöronlar arasında yoğun bir proteini birikimi

olur. Bu birikim nöronları hasara uğratarak birbirleri ile olan iletişimlerini durdu-
51. Alzheimer hastalığı ile ilgili, rur. Bunun sonucunda da bilgiler ve zihinsel beceriler yavaş yavaş kaybolur.
I. Beynin belirli bölgelerinde biriken prote- � Zihinsel sorunlarla beraber çoğu kez hayal görme, nedensiz ağlama, depres-
inlerden dolayı sinir hücreleri arasındaki yon, uykusuzluk ve amaçsız dolaşmalar gibi davranış bozuklukları ortaya çıkar.
iletişimin azalmasına neden olur.
Şu anda bulunmuş bir tedavisi yoktur.
II. Beyindeki bilgi birikiminin ve zihinsel be-
cerinin yavaş yavaş kaybolması ile sonuç- Parkinson
lanır.
� Hastalık, beynin "substantia nigra" adı verilen bölgesinde bulunan ve dopamin
III. Bireyin yaşam kalitesini azaltır.
üreten nöronların kaybedilmesi sonucu oluşur. Hareket kontrolü ile ilgili nörot-
ifadelerinden hangileri doğrudur? ransmitter maddelerden biri olan dopamin eksikliği yüzünden mesajlar düzgün
A) Yalnız II B) I ve II C) I ve III iletilemez. Böylece hastalığın belirtileri ortaya çıkmaya başlar.
� Hastalığın belirtileri arasında kas titremeleri, denge bozukluğu, eğilmiş duruş
ve ayakları sürüyerek yürüme görülür.
46 C 47 C 48 C
266
� Yavaş ilerleyen bu hastalık 60 yaş üstü bireylerde daha yaygın olarak görülür.
Erkeklerde görülme oranı dişilerden çoktur. Örnek Sorular
52. Sinir sistemi ile ilgili aşağıdaki hastalıklar-
� Birçok Parkinson olgusunda hastalığın tanımlanabilir bir nedeni ve kesin bir
dan hangisi mikrobik etki sonucu oluşur?
tedavisi yoktur. İlaç ve tıbbi yöntemler hastalığın olumsuz etkisi azaltılabilir.
A) Parkinson
Siyatik
B) Menenjit
� Omurilikten çıkan ve ayak baş parmağına kadar uzanan siyatik siniri, insan vü- C) Epilepsi
cudundaki en uzun aksona sahip sinirdir. Bu sinir, kalçanın arka bölümünden D) Multiple skleroz
geçer ve bacak arka yüzü boyunca ilerleyerek, diz çevresinde dallara ayrılır. E) Alzheimer
Bacağımızın kuvvetini, hissini, refleksini yani tüm elektriğini iletir.
� Siyatik sinirini veya beldeki köklerini sıkıştıran birçok sebep ''siyatik ağrısı''na
yol açar. En önemli sebep beldeki kökleri sıkıştıran bel fıtığıdır. Hastalık kalçaya
doğru yayılan bel ağrılarıyla başlar. Ağrı sinir boyunca kasıktan ayağa kadar
yayılır. Tedavisinde dinlenme, sıcak ve fizik tedavi uygulamaları tercih edilir.
Epilepsi (Sara)
� Epilepsi hastalığı, milyarlarca nöron arasındaki elektriksel iletim sırasında anor-

mal elektrik yayılmasıyla ortaya çıkan geçici bir beyin fonksiyonu aksaklığı ola-
53. Nöronlardaki impuls iletimi ile ilgili aşağıda-
rak kabul edilir. Bu hastalık ruhsal bir hastalık değildir ve zekâ geriliği ile bir ilgisi ki ifadelerden hangisi doğru değildir?
yoktur. A) Dendritten aksona doğru gerçekleşir.
Palme Yayınevi
� Epilepsi hastalığı belli aralıklarla seyreden nöbetler halinde kendini gösterir. B) Elektrokimyasal bir olaydır.
Hastalar epilepsi nöbetleri sırasında bilinç kaybı, titreme ve bazen de ağızdan C) Miyelinli nöronlardaki iletim miyelinsiz nö-
ronlara göre daha hızlıdır.
köpük çıkması durumu yaşayabilir. Bu nöbetler bazen dışarıdan farkedilmeye-
cek kadar hafif ve kısa seyredebilirken bazen de uzun ve şiddetli de olabilir. D) Gerekli enerji oksijenli ve oksijensiz solu-
numla üretilir.
� Anne karnındayken alkol ve uyuşturucuya maruz kalma, doğum sırasında bey-
E) Sinapstaki iletime göre hızlıdır.
nin oksijensiz kalması, ateşli hastalıklar geçirme ve genetik etkiler epilepsinin
ortaya çıkmasına neden olabilmektedir. Günümüzde ilaç tedavisi ile epilepsi
nöbetleri engellenebilmekte ve hastalığı ilerlemiş kişilerde cerrahi müdahale ile
iyileşme sağlanabilmektedir.
Menenjit
� Menenjit, beyni saran zarların (meningens) iltihaplanmasıyla oluşan, hemen te-

davi edilmezse işitme kaybı, beyin hasarı ve ölümle sonuçlanabilen ciddi bir
54. Parkinson hastalığı ile ilgili,
merkezi sinir sistemi hastalığıdır.
I. Genel olarak yaşlı bireylerde görülür.
� Beyin zarını aşmayı başaran hastalık etmeni, beyin - omurilik sıvısına bulaşarak
II. Beyindeki nöron sayısının artmasına ne-
iltihaplanmanın kafa sinirlerinin köklerine, omurilik sinirlerine, ince zar altındaki den olur.
beyin ve omurilik dokularına yayılmasına da neden olabilir. Hastalık etmeni, III. Hareket ile ilgili bir nörotrasmitter madde
solunum yoluyla veya ellerle vücuda alınır. olan dopaminin az salgılanması sonucu
oluşur.
� Menenjitin bakteriyel ve virütik olmak üzere iki tipi vardır. Viral menenjit genel-
likle daha sık görülür ve daha kolay atlatılır. Ancak, bakteriyel menenjit, erken
tanı konulduğunda antibiyotikle başarılı bir şekilde tedavi edilebilir.
� Bu hastalığın belirtileri arasında ateş, şiddetli baş ağrısı halsizlik, iştahsızlık,
ensede ağrı, bilinç bulanıklığı, titreme ve üşüme olabilir. 49 A 50 D 51 E
267
Çocuk Felci (Poliomyelitis)

Örnek Sorular
� Polio virüsünün yol açtığı omurilikteki motor sinir hücrelerinin tahribatı ve buna
55. Göze gelen uyarının görüntü, kulağa gelen
bağlı olarak ortaya çıkan organ felçleri ile seyreden viral ve bulaşıcı bir hasta-
uyarının ise ses olarak algılanması,
lıktır. Genellikle 1 - 4 yaşları arasındaki çocuklarda görülmekle birlikte aşılama
I. duyu organlarında bulunan reseptör çe-
şitleri, ile tamamen önlenebilen bir hastalıktır. Genellikle ateş ya da üst solunum yolu
II. oluşan impulsun iletim biçimi, enfeksiyonu ile başlayarak kol, bacak ve gövde kaslarında felçlere, omurgada
III. beyin kabuğundaki yorumlanma merkezi eğriliklere ve bacakta kısalığa yol açar.
yapılarından hangileri farklı olması ile açık- Kuduz

lanabilir?
� Genellikle köpek ısırması ile deri veya mukozadan vücuda giren virüs, önce
merkezi sinir sistemine, oradan da hızla beyne ulaşır. Beyinde çoğalan virüs,
yeniden otonom sinirler yolu ile tükürük bezleri, böbrek üstü bezi, böbrek, ak-
ciğer, karaciğer gibi diğer organlara ulaşır.
� Virüsün özellikle tükürük bezine ulaşması hastalığın salya ile bulaşmasını sağ-
lar. Hastalığın kuluçka süresi ortalama 40 gün olup 8 günden 2 yıla kadar de-
ğişebilir. Kuluçka süresi içinde kuduz aşısı veya anti serumu yapılırsa hastalık
belirti vermeden önlenebilir.
� Hastalık halsizlik, huzursuzluk, depresyon ve ateş ile başlar. Hastalığın merkezi

sinir sistemine yerleşmesi ile burada kanlanma artar, sinir hücrelerinin çekir-
Palme Yayınevi
dekleri harap olmaya başlar ve bu kusurlu sinir hücreleri vücut savunma hücre-
56. Aşağıdaki sinirsel hastalıklardan hangisi leri tarafından ortadan kaldırılır.
bulaşıcıdır?
� Bölgeye gelen iltihaplı hücrelerin artışı ile beyin iltihabı meydana gelir.
A) Çocuk felci
� Bu hastalıkta hidrofobi (sudan korkma) önemli karakteristik bir özelliktir. Hid-
B) Epilepsi
rofobi, aslında sanılanın aksine ''korkma'' değildir. Hasta susuzluk çekmesine
C) Siyatik
rağmen, su içme teşebbüsü sırasında boğaz kaslarının kasılması nedeniyle tı-
D) Alzheimer
kanma, boğulma hissi ortaya çıktığından su içemez ve suya karşı isteksizdir.
E) Parkinson
ALKOL VE MADDE BAĞIMLILIĞI
� Alkolün en fazla tahribata neden olduğu organlardan biri beyindir. Alkol, beyin
hücrelerini öldürdüğü için zamanla beyin küçülür. Aşırı alkol tüketimi mantıklı
düşünme, karar verme ve hareket etme yeteneklerinin bozulmasına, hafızanın
zayıflamasına ve uyku bozukluklarına sebep olmaktadır.
� Benzer şekilde sigara ve diğer uyuşturucu maddelerin de sinir hücrelerine zarar

57. Sinir sistemi hastalıkları ile ilgili aşağıdaki
eşleştirmelerden hangisi doğru değildir? verdiği ve yeni hücrelerin oluşturulmasını engellediği yapılan araştırmalar sonu-
A) Alzheirmer → Zihinsel becerinin azalması cunda ispatlanmıştır. Beyin ve akıl sağlığının en büyük düşmanı uyuşturucular-
B) Kuduz → Sudan korkma dır. Uyuşturucu bağımlılarında beliren ilk olgu, akıl ve sinir hastalıklarıdır. Delilik,
C) Siyatik → Bel ağrısı

erken bunama, şuur kaybı, uykusuzluk, felçler, halüsinasyonlar, zekâ ve hafıza
D) Parkinson → Beyin zarlarının iltihaplanması

kayıpları sık karşılaşılan durumlardır.
E) Epilepsi → Nöbetlere sebep olma
52 B 53 D 54 C
55 C 56 A 57 D
268
EK 1 Örnek Sorular
NÖRONLARDA İMPULS İLETİMİ 1. Sodyum potasyum pompası ile ilgili,
� Nörondaki iletim sırasında polarizasyon, depolarizasyon ve repolarizasyon I. Aktif taşıma için gerekli enerjiyi üretir.
olayları görülür. II. Nöron hücrelerinin zarında bulunur.
III. Sodyumu hücre dışına potasyum hücre

1. Polarizasyon
içine taşır.
� Nöron dinlenme halindeyken hücre içi negatif (–), hücre dışı ise pozitif (+) yük- yargılarından hangileri doğrudur?
lüdür. Bu duruma polarizasyon denir. A) Yalnız II B) I ve II C) I ve III
2. Aşağıdaki şekilde bir nöronun aksonunda im-

Polarizasyon (kutuplaşma) puls iletimi sırasında gözlenen elektriksel deği-
şimler verilmiştir.
� Bu konumdaki nöronun dış kısmındaki Na+ derişimi fazla, iç kısmındaki Na+
derişimi ise azdır. İç kısımdaki K+ derişimi fazla, dış kısımdaki K+ derişimi ise
Uyarı
azdır.
Palme Yayınevi
� Hücre içinin (–) olmasının nedeni derişimi hücre dışına göre fazla olan anyon-
I II III
lardır [A–]. Bunlar proteinler, amino asitler, sülfat, fosfat ve diğer negatif yüklü
Numaralandırılmış kısımlar ile ilgili aşağıda-
iyonlardır. Hücre içinde klor (Cl–) da bulunur. Ancak hücre dışındaki klor derişi- ki eşleştirmelerden hangisi doğrudur?
mi daha fazladır. I II III
A) Polarizasyon Depolarizas- Repolarizas-
yon yon
B) Depolarizas- Polarizasyon Repolarizas-
yon yon
C) Repolarizas- Depolarizas- Polarizasyon
yon yon
D) Polarizasyon Repolarizas- Depolarizas-
yon yon
[K+] [Na+] [Cl– ] HÜCRE
E) Repolarizas- Polarizasyon Depolarizas-
5 mM 150 mM 120 mM DIŞI
yon yon
+ + + + + + + + +
– – – – – – – – –
HÜCRE [K+] + – [A –]
[Na ] [Cl ]
İÇİ 150 mM 15 mM 10 mM 100 mM
– – – – – – – – –
3. Polarize bir nöron ile ilgili,
+ + + + + + + + +
I. Hücre içi negatif yüklüdür.
Nöronda zar potansiyeli oluşturan iyonların dağılımı
II. Hücre dışındaki sodyum miktarı hücre
içinden fazladır.
� Polarize konumdaki bir nöronda, K+ un hücre dışına, Na+ un hücre içine doğru III. Sodyum - potasyum pompası aktif du-
sabit bir difüzyonu vardır. Difüzyon olayı iyonik derişim farkının kaybolmasına rumdadır.
neden olabilir. Bu durum sodyum-potasyum pompası tarafından önlenir. Bu ifadelerinden hangileri doğrudur?
pompa, ATP kullanarak Na+ u hücre dışına ve K+ u hücre içine taşıyarak deri- A) Yalnız II B) I ve II C) I ve III
şim farkını devam ettirir. D) II ve III E) I, II ve III
269
HÜCRE DIŞI Na+ Sodyum-

Örnek Sorular Na+
+ + + + potasyum
4. Dinlenme durumundaki bir nörona eşik de- Na+ pompası
Na+ difüzyonu
ğerdeki bir uyarı verilmesi durumunda,
K+ difüzyonu
I. sodyum iyonlarının hücre içine girmesi, Plazma
zarı
II. potasyum iyonlarının hücre dışına çıkması,
III. voltaja bağlı potasyum kanallarının açıl- – – – –

ması K+ ATP
HÜCRE İÇİ K+
Nöronun zarındaki Na+/K+ pompası
C) II - I - III D) II - III - I
Polarize konumdaki nöronda derişim farkı aktif taşımayla korunur. Bu
E) III - II - I
nedenle polarize konumdaki nöronda sürekli ATP harcanımı olur.
2. Depolarizasyon
5. Aşağıdaki şekilde bir nöronun aksonunda im- � Sinir hücrelerinin uyarılması sonucunda voltaj kapılı Na kanalları açılır ve hücre
puls iletimi sırasında oluşan elektriksel deği- dışında miktarı fazla olan Na+ iyonları difüzyonla hücre içine girer. Hücre içinde
şimler verilmiştir.
hem Na+ hem de K+ iyonları fazla duruma geldiğinden hücre içi (+), hücre dışı
(–) yüklü hale gelir. Bu olaya depolarizasyon denir.
Hücre
++++ – – – ++++
– – – ++++ – – – – dışı
Uyarı Hücre
Palme Yayınevi
yönü – – – ++++ – – – – içi Na+

++++ – – – ++++ Uyarı
Hücre
X Y Z dışı
Şekildeki X, Y ve Z bölgeleri ile ilgili,

Depolarizasyon Polarizasyon
I. X bölgesi repolarize konumdadır.

Depolarize konumundaki nöron yeni bir uyarıyı algılayamaz.
II. Y bölgesinde sodyum iyonları hücre içine
girmektedir.
III. Z bölgesinde potasyum iyonları aktif taşı-

3. Repolarizasyon
ma ile hücre dışına alınmaktadır. � Depolarizasyondan sonra voltaj kapılı sodyum kanalları kapanır ve Na+ un hüc-
yargılarından hangileri yanlıştır? re içine akışı durdurulur. Voltaj kapılı potasyum kanallarının açılmasıyla hücre
içinde derişimi fazla olan K+ hücre dışına hücum eder. Bu iyon geçişi hücre
içinin tekrar negatif, hücre dışının ise tekrar pozitif olmasını sağlar. Yük farkının
D) I ve III E) II ve III bu şekilde yeniden dengelenmesine repolarizasyon denir.
� Bu evrenin sonunda sodyum-potasyum pompası devreye girer. Bu yapı hüc-
reye giren Na+ iyonlarını dışarı, hücre dışına çıkan K+ iyonlarını içeri pompala-
yarak, bu iyonların derişimini impuls öncesindeki duruma getirir.
6. Bir nöronun aksonunda gerçekleşen,
� Bu olay aktif taşıma ile gerçekleşir. Taşıma için gerekli enerji oksijenli solunumla
I. polarizasyon,
üretilir.
II. depolarizasyon,
K+
III. repolarizasyon
evrelerinden hangilerinde nöronun iç yüzeyi

negatif, dış yüzeyi ise pozitif yüklüdür?
Na+
A) Yalnız II B) I ve II C) I ve III Uyarı
K+
Repolarizasyon Depolarizasyon Polarizasyon
1 D 2 C 3 E
270
Polarizasyon ve repolarizasyon durumlarında, nöronların içi negatif, Örnek Sorular

dışı ise pozitif yüklüdür. Polarize konumdaki nöronun dış kısmında Na+ iyonu
7. Depolarize konumdaki bir nöronla ilgili,
derişimi, repolarize konumdaki nöronun dış kısmında ise K+ iyonu derişimi faz-
ladır. I. Sodyum iyonlarının hücre içine girmesiyle
oluşur.
� Nöronun, uyarılan noktasından başlayan depolarizasyon bitişiğindeki noktayı II. Hücre içi pozitif, hücre dışı negatif yüklü-
uyararak depolarizasyonun nöron boyunca ilerlemesini ve akson ucuna ulaş- dür.
masını sağlar. III. Eşik değer ve üzerindeki uyarılar sonucu

oluşur.
Aksiyon Potansiyel
� Uyarının etkisiyle sinir telinde meydana gelen elektriksel değişime denir.
Zar potansiyeli (mV) D) II ve III E) I, II ve III

Aksiyon
+50 potansiyeli
0
2
3
Palme Yayınevi
–50
Eşik
1 değer 8. Aşağıda bir nöronun aksonunda impuls iletimi
sırasında meydana gelen elektriksel değişimler
Dinlenme
durumu 4 verilmiştir.
–100
Zaman (milisaniye)
1. Dinlenme durumundaki nöron negatif yüklüdür. Uyarılma sonucu bazı sodyum

kanalları açılır ve nöron eşik değer potansiyeline ulaşır.
X Y Z
2. Sodyum iyonlarının hücre içine girmesi sonucu nöron depolarize konuma geçer.
Bu şema ile ilgili aşağıdaki ifadelerden han-

3. Potasyum iyonlarının hücre dışına çıkması sonucu repolarizasyon gerçekleşir.
gisi yanlıştır?
4. Potasyum kapıları yavaş kapandığı için bir miktar daha potasyum dışarı çıkar A) X bölgesinde Na+ iyonları hücre içine gir-
mektedir.
ve hiperpolarizasyon gerçekleşir. Na+/K+ pompasının devreye girmesi sonucu
B) Aksonun ilgili bölümünde bir tane impuls
nöron dinlenme potansiyeline geri döner.
bulunmaktadır.
C) Z bölgesinde, nöron depolarize konumda-

dır.
D) Y bölgesinde hücre içindeki K+ miktarı

hücre dışından çoktur.
E) Aksonun ilgili bölümünde impuls iletimi

elektrokimyasal olarak gerçekleşir.
4 B 5 C 6 C
7 E 8 B
271
DERS NOTLARI
272
1. TEST
1. İmpuls iletmekte olan bir nöronda, 4. Bir nöronda,

I. karbon dioksit, I. çekirdek,
II. glikoz, II. miyelin kılıf,
III. sıcaklık, III. dendrit
IV. adenozin trifosfat yapılarının bulunma ihtimalleri arasındaki ilişki aşağıda-
moleküllerinden hangilerinin miktarlarında artma görü- kilerden hangisinde verilmiştir?
lür?
A) I > II > III
A) I ve II B) I ve III C) III ve IV
B) II = III > I
D) I, II ve IV E) I, III ve IV
C) III > I > II
D) I = III > II
E) I = II = III
5. Aşağıda sinir sistemine ait bazı yapılar numaralandırılarak

2. Aşağıda bir nörona ait bazı kısımlar numaralandırılarak veril- verilmiştir.
miştir.
I II
motor nöron reseptör
Palme Yayınevi
omurilik
V 1 3
IV
III
2
Bu kısımlar ile ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi doğru
değildir? Bu yapılar ile ilgili,
A) I nolu kısımda miyelin kılıf bulunmaz. I. 1 nolu yapı ile 3 nolu yapı arasında sinaps bulunur.
B) V nolu kısımda nörotransmitter maddeler bulunur. II. 2 nolu yapının ventral kökü 1 nolu yapı ile bağlantılıdır.
C) III nolu kısım diğer bir nöronun dentriti ile sinaps yapar. III. Refleks olayında görev yapma sıraları 3 - 2 - 1'dir.
D) II nolu kısım yağ yapılı olup impuls iletimini hızlandırır. ifadeleriden hangileri doğrudur?
E) IV nolu kısımda impuls iletimi elektrokimyasal olarak ger- A) Yalnız II B) I ve II C) I ve III
çekleştirir. D) II ve III E) I, II ve III
6. Bir reseptöre uygulanan uyarı şiddetinin artırılması,

I. efektör organa ulaşan impuls sayısı,
II. reseptör organda oluşan impuls büyüklüğü,
III. oluşan impulsun efektör organa ulaşım hızı,
3. Merkezi sinir sistemine ait olan aşağıdaki bölgelerden IV. efektör organda verilen tepki şiddeti
hangisinin kapladığı alan diğerlerinden fazladır?
niceliklerden hangilerinin artmasına neden olur?
A) Beyin kabuğu B) Omurilik soğanı
A) I ve IV B) II ve III C) I, II ve III
C) Talamus D) Hipotalamus
D) I, III ve IV E) II, III ve IV
E) Beyincik
273
7. • Görme, işitme ve kas hareketleri arasındaki uyumu sağ- 10. Eşik değerde bir uyarı ile uyarılan sinir hücresinde,
lar. I. impulsun dendritten aksona doğru iletilmesi,
• Merkezi sinir sisteminde bulunur. II. iletim için gerekli olan enerjinin oksijenli solunum ile
• Dışta boz içte ak maddeler içerir. üretilmesi,

III. akson uçlarında bulunan sinaptik keselerden nörotran-
Yukarıda özellikleri verilen beyin bölümü aşağıdakiler-
mitter maddelerin salgılanması
den hangisidir?
olaylarından hangileri gerçekleşir?
A) Hipotalamus B) Omurilik C) Talamus
D) Beyincik E) Orta beyin
11. Merkezi sinir sisteminin bir bölümü olan omurilik,

I. tüm refleksleri kontrol etme,
II. çevreden gelen uyarılar sonucu oluşan impulsları beyin
kabuğuna iletme,
III. iç kulaktaki yarım daire kanalları ve gözden gelen uyar-
8. Aşağıdaki tabloda eşit uzunluktaki üç farklı nörona ait bazı tıları değerlendirerek dengeyi sağlama
özellikler verilmiştir. işlevlerinden hangilerini gerçekleştirir?

Palme Yayınevi
Nöron Akson çapı (mm) Miyelin kılıf
I 50 Var
II 400 Yok
III 200 Var
12. Aşağıdaki grafikte beyinde bulunan iki farklı nöronun uyarı
Bu nöronlardaki impuls iletim hızının büyükten küçüğe şiddetine bağlı olarak impuls iletim hızı grafiği erilmiştir.
doğru sıralanışı aşağıdakilerden hangisinde verilmiştir?
İmpuls iletim hızı
A) I - II - III B) II - I - III C) II - III - I a nöronu
D) III - II - I E) III - I - II b nöronu
Uyarı şiddeti
Bu grafikle ilgili,
I. a nöronundaki impuls iletimi b nöronuna göre daha hız-

lıdır.
II. b nöronu miyelin kılıf içermez.
9. Karanlık bir odaya girdiğimiz zaman göz bebeğimizin
III. a nöronunun eşik değeri b nöronuna göre daha düşük-
büyümesi, sinir sistemine ait aşağıdaki kısımlardan han-
tür.
gisi tarafından kontrol edilir?
yargılarından hangileri kesin olarak doğrudur?
A) Omurilik soğanı B) Beyincik C) Orta beyin
D) Talamus E) Hipotalamus
274 1. B 2. C 3. A 4. D 5. D 6. A 7. D 8. E 9. C 10. E 11. A 12. C

2. TEST
1. Beyinciği zarar gören bir kedide, 5. Nörotransmitter maddeler ile ilgili,

I. kan şekerinin düşmesi, I. Sinapslardaki impuls iletiminde görev yaparlar.
II. koku alma duyusunun azalması, II. Nöronların akson ucundan ekzositozla salgılanırlar.
III. denge kaybı III. İşlevlerini tamamladıklarında sinaps boşluğundaki özel
sorunlarından hangilerinin ortaya çıkması beklenir? enzimler ile parçalanırlar.
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III ifadelerinden hangileri doğrudur?
D) I ve II E) II ve III A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II
2. İmpulus iletimi sırasında bir duyu nöronuna ait olan,
I. dentrit,
II. gövde,
III. akson
yapıları hangi sıra ile görev yapar?
D) II - I - III E) III - I - II 6. Aşağıda basit bir refleks yayında görev yapan bazı yapılar
verilmiştir.
3. Aşağıda dışarıdan gelen bir uyarıya tepki verme sürecinde 1

görev yapan bazı yapılar verilmiştir.
Palme Yayınevi
Uyarı
X 2
Y
3
Tepki Numaralandırılmış nöronlarla ilgili,

Z
I. 1 nolu nöron dorsal kökten omuriliğe girer.
Şemadaki X, Y ve Z nöronları ile ilgili,
II. Reflekse verilecek cevabı 2 nolu nöron belirler.
I. Y nöronu merkezi sinir sisteminde bulunur.
III. Ventral kökten çıkan 3 nolu nöron efektör organa gider.
II. Z nöronu, impulsun kas ya da endokrin bez gibi efektör
organlara taşınmasında görev yapar. yargılarından hangileri doğrudur?
III. X nöronunun dentriti ara nöron; aksonu ise reseptör or- A) Yalnız II B) I ve II C) I ve III
gan ile sinaps yapar. D) II ve III E) I, II ve III
4. Beyin yarım küreleri işlevsiz hale getirilen bir köpek ile 7. İnsanlarda günlük ritmin ayarlanması ve dengenin sağ-
ilgili, lanmasında merkezi sinir sisteminin hangi kısımları gö-
I. Ağzına dökülen suyu içebilir. rev yapar?
II. İstemli tepkiler verebilir. A) Hipotalamus – Beyincik
III. Soluk alış verişine devam edebilir. B) Talamus – Omurilik soğanı
ifadelerinden hangileri doğrudur? C) Beyin kabuğu – Hipotalamus
A) Yalnız III B) I ve II C) I ve III D) Beyincik – Talamus
D) II ve III E) I, II ve III E) Omurilik soğanı – Orta beyin
275
8. Aşağıdaki olaylardan hangisi hipotalamus tarafından 11. Arka beyine ait olan omurilik soğanı,
kontrol edilmez? I. dolaşım,
A) Vücut sıcaklığı B) İştah II. boşaltım,
C) Eşeysel olgunlaşma D) Kusma III. solunum
E) Su dengesi sistemlerinden hangilerini denetleyen merkezlere sahip-
tir?
9. Bir impulsun,
I. miyelinsiz nöron,
II. sinaps,
III. miyelinli nöron
kısımlarından geçiş hızı aşağıdaki grafiklerden hangisin-
de doğru olarak verilmiştir?
A) İmpuls B) İmpuls
hızı hızı
12.
İmpuls yönü
I II III Bölüm I II III Bölüm

1. nöron Sinaps 2. nöron
C) İmpuls D) İmpuls
Palme Yayınevi
hızı hızı
Yukarıda şematize edilen impuls iletimi sırasında,
I. nörotransmitter madde salgılanması,
II. nöron zarında elektriksel bir değişimin oluşması,
I II III Bölüm I II III Bölüm III. nötotransmitter maddelerin reseptörlerine bağlanması
E) İmpuls olaylarından hangileri 1. nöronun aksonu ile 2. nöronun

hızı dentritinde ortak olarak gerçekleşir?
D) I ve II E) I, II ve III
I II III Bölüm
10. İmpuls oluşumu ve iletimi ile ilgili,

I. Uyarı şiddetinin artması oluşan impuls sayısının artma-
sına neden olur.
13. Reflekslerle ilgili olarak,
II. Miyelinsiz nöronlardaki impuls iletimi miyelin nöronlar-
I. Genel olarak bir refleks yayında duyu, ara ve motor nö-
dan daha hızlıdır.
ronlar görev yapar.
III. Uyarının şiddetinin artması impulsun iletim süresinin
II. Diz kapağı gibi doğuştan var olan reflekslere kalıtsal
azalmasına neden olur.
refleks denir.
IV. Ranvier boğum sayısının azalması impuls iletim hızını
III. Dans etmek gibi kazanılmış refleksler omurilikte öğreni-
artırır.
lir.
276 1. C 2. A 3. C 4. C 5. E 6. E 7. A 8. D 9. B 10. C 11. E 12. B 13. A

Endokrin Sistem
9.
Ünite
9.Ünite / ENDOKRİN SİSTEM
I. HOMEOSTASİ
Örnek Sorular
� Değişen çevre koşullarına rağmen vücut içi fizyolojik ortamın dengede tutul-
1. Egzersiz sonucu vücut sıcaklığı artan bir bi-
masına homeostasi denir. Eğer fizyolojik sistemlerimiz uygun bir şekilde işlev
reyde,
görmezse homeostasi bozulur ve hücrelerimiz zarar görerek ölebilir. Tüm fiz-
I. hipotalamusun uyarılması,
yolojik sistemlerin aktivitesi, sinir ve hormonal (endokrin) sistemlerin etkisiyle
II. ısı koruyucu mekanizmaların durdurulması,
hızlandırarak ya da yavaşlatılarak kontrol edilir.
III. vücut sıcaklığının normal değere düşmesi
� Birçok hayvan gibi insanlarda da fiziksel ve kimyasal açıdan homeostasi uygu-
olayları hangi sıra ile gerçekleşir? larlar.
� Aşağıda bu duruma ait bazı örnekler verilmiştir:
C) II - III - I D) II - I - III
• Vücut sıcaklığımız 37C° civarında sabit tutulur.
E) III - I - II
• Kan ve dokular arası sıvının pH değeri 0,1 birim değişimle 7,4 de sabit
tutulur.
• Kandaki glikoz düzeyi, kanın her 100 mL'si için 70 - 110 mg sınırları ara-
sında kalacak şekilde düzenlenir.
• Kandaki kalsiyum düzeyi 10 mg/100 mL civarında sabit tutulur.
Homeostasis
Palme Yayınevi
2. İnsanlarda gerçekleşen,
Tepki/efektör
I. vücut sıcaklığının sabit tutulması,
II. yükselen kan şekerinin normal değere dü- Uyarım: İç

şürülmesi değişkenin
farklılaşması
III. kanın pH değerinin 7.4'de sabit tutulması
Kontrol merkezi
olaylarından hangileri homeostasiye örnek
olarak verilebilir?
A) Yalnız III B) I ve II C) I ve III Sensör algılayıcı

Homeostasinin devamı için birçok yapı birlikte çalışır.
Vücut Sıcaklığının Düzenlenmesi:

� Vücut sıcaklığımız beynimize ait bölümlerden biri olan hipotalamus tarafından
denetlenir.
� Hipotalamusta bulunan termoreseptörler, bir termostat gibi davranarak normal

sınırların dışındaki vücut sıcaklığı karşısında ısı kaybettiren ya da ısı kazandıran
mekanizmaları harekete geçirerek vücut sıcaklığını belirli bir aralıkta tutar.
� Vücut sıcaklığının normalin üzerine çıkması durumunda aşağıdaki olaylar ger-

3. Değişen çevre koşullarına rağmen vücut içi
çekleşir:
fizyolojik ortamın dengede tutulması aşağı-
daki terimlerden hangisi ile ifade edilir? • Hipotalamus uyarılır.
A) Adaptasyon • Isı üreten ve ısı koruyucu mekanizmalar yavaşlatılır ya da kapatılır.

B) Negatif geri bildirim • Deriye giden kan damarları genişler. Vücut yüzeyinden gerçekleşen terle-
C) Homeostasi me miktarı artar.
D) Varyasyon • Böylece vücut sıcaklığı normal değere düşer.
E) Modifikasyon
278
� Vücut sıcaklığı normalin altına düşerse aşağıdaki olaylar gerçekleşir :

Örnek Sorular
• Hipotalamus uyarılır.
4. Hayvansal hormonlar ile ilgili olarak aşağı-
• Isı oluşturan mekanizmalar ile ısı koruyucu mekanizmalar devreye girer. da verilenlerden hangisi doğru değildir?
• İskelet kaslarının hızla kasılması (titreme) sonucu ısı üretilir. A) Özelleşmiş bezler tarafından salgılanırlar.
• Deriye giden damarlar daralır. Vücut yüzeyinden gerçekleşen terleme mik- B) Kandaki miktarları eşik değer ve üzerinde
iken etkinlik gösterirler.
tarı azalır.
C) Sadece sentezlendikleri dokularda etkili
• Böylece vücut sıcaklığı normal değere yükselir. olabilirler.
II. ENDOKRİN SİSTEM (HORMONAL SİSTEM) D) Özgün bir kimyasal yapıya sahiptirler.
� Endokrin hücrelerden salgılanan kimyasal uyarıcılara hormon denir. Bu uya- E) Endokrin ve karma bezler tarafından üreti-
lirler.
rıcılar vücut içinde kimyasal haberleşme aracı olarak kullanılır. Hormonlar;
üreme, büyüme, gelişme, enerji metabolizması ve davranış gibi birçok olayın
düzenlenmesinde etkili olurlar.
Hormonların Özellikleri :
• Hormonlar iç salgı bezlerinde üretilerek kana salgılanır ve uyaracağı hücrelere

(hedef hücre) kan ile taşınır.
• Kanda çok az miktarda bulunmalarına rağmen, biyolojik etkileri oldukça yük- 5. Çok soğuk bir kış gününde dağda mahsur
kalan bir birey,
sektir.
I. uyuyup iyice dinlenme,
Palme Yayınevi
• Kanda belirli bir düzeye geldiklerinde etkilerini gösterirler ve etkileri çoğunlukla
II. mümkün olduğunca hareket etme,
uzun sürelidir.
III. belirli aralıklarla beslenme
• Organik yapılıdırlar. (Polipeptit, amino asit, steroit, pürin veya bunların türevleri
uygulamalarından hangilerini yapmalıdır?
şeklinde olabilirler.)
• Bazı hormonlar bütün vücut hücreleri üzerinde etkiliyken bazıları belirli bir organ D) I ve II E) II ve III
üzerinde etkilidir.
• Aynı endokrin bezden salgılanan farklı hormonlar aynı organ üzerinde farklı etki
gösterebilirken, farklı endokrin bezlerden salgılanan farklı hormonlar aynı organ
üzerinde benzer etki gösterebilirler.

Sinir hücrelerinde uyartının elektriksel nitelikte olması hedef organın kısa
zamanda hızlı tepki vermesini sağlar. Hormonların ise hedef organlarda oluştur- 6. Bazı hormonların sadece hedef hücrelerde
duğu etki daha yavaş ve uzun sürelidir. Çünkü hormonların kanda belirli düzeye tepki oluşturabilmeleri, hormonların aşağı-
ulaşması ve taşınması için belirli bir süreye ihtiyaç vardır. da verilen özelliklerinden hangisiyle açıkla-
nabilir?
A. HORMONLARIN ÇALIŞMA MEKANİZMASI A) Hücrede ilgili hormona özgü reseptörler ol-

masıyla
� Hormonlar uyaracağı hedef hücrelere kanla taşınır. Hedef doku veya organın
B) Hücrelere kan yoluyla taşınmalarıyla
hormonu tanıması dokuyu oluşturan hücrelerin dış yüzeyinde ya da içinde bu
C) Geri bildirim mekanizmasıyla miktarlarının
hormonun bağlandığı özel reseptör proteinler aracılığıyla gerçekleşir.
dengede tutulmasıyla
D) Steroit bileşikler olmalarıyla

Her hormonla bağlandığı reseptör protein arasında yüzey uygunluğu
(anahtar - kilit uyumu) vardır. Bu durum, hormonların kan ile tüm vücudu dolaş- E) Her birinin farklı bir yapıya sahip olmasıyla
malarına rağmen sadece belirli hücrelerde tepki oluşturmasına neden olur. Belli (2010 – LYS)
bir hormon için reseptör içermeyen hücrelerde ise tepki oluşmaz.

1 A 2 E 3 C
279
� Aşağıda bir hormonun salgılanmasından hedef hücrede tepki oluşturmasına

Örnek Sorular kadar gerçekleşen olaylar verilmiştir :
7. Protein yapılı bir hormonun hedef organda
Tepki
tepki oluşturması sürecinde,
Endokrin Kan
I. ekzositozla kana salgılanması, hücre damarı
II. hedef hücrelerin zarındaki reseptörlere

2 3
bağlanması, Uyarı
1 Hormon Uyarı kan
III. kanla hedef organa taşınması akımı ile
her yere
olayları hangi sıra ile gerçekleşir? ulaşır.
Hedef hücreler
D) II - III - I E) III - I - II 1. Uyarılan endokrin bez hormon salgılar.
2. Hormon kan yoluyla hedef organa taşınır.
3. Hedef hücreler uyarı özgü tepki verir.

Bazı hormonlar sadece bir dokuyu etkilerken, bazı hormonlar birden
fazla doku ve organı etkiler. Örneğin tiroit uyarıcı hormon (TSH) sadece tiroit
bezini, büyüme hormonu (STH) tüm vücudu etkiler.
� Hormonlar genellikle endokrin bezlerden salgılanır. Bununla birlikte bazı organ-

larımızın yapısında bulunan endokrin hücreler tarafından da hormon salgılanır.
Böbrek, kalp, mide, ince bağırsak, pankreas gibi organlardan ve sinir hücrele-
rinden çeşitli hormonlar salgılanır.
Palme Yayınevi
Ürettiği salgıları kendine özgü bir kanala bırakan bezlere ekzokrin bez

8. Aşağıdaki bezlerden hangisi endokrin özel-
denir. Göz yaşı, tükürük , ter, süt ve yağ bezleri ekzokrin bezlerdir.
liğe sahip değildir?
A) Tiroit B) Ovaryum
B. ENDOKRİN BEZLER VE SALGILADIKLARI HORMONLAR
C) Pankreas D) Hipofiz � İnsanda bulunan endokrin bezlerden başlıcaları; hipofiz, tiroit, paratiroit, böb-
E) Tükürük
rek üstü bezleri, pankreas, eşeysel bezler ve epifiz bezidir.
Epifiz
Hipotalamus
Hipofiz
Tiroit bezi
Paratiroit
bezleri
Timus
Böbrek
üstü
9. Herhangi bir hormonun vücuttaki miktarının
bezleri
normal sınırlar içinde olup olmadığını anla- Pankreas
mak için bireyden alınan aşağıdaki sıvılar-
dan hangisinin incelenmesi uygun olur?
A) Kan B) İdrar Yumurtalık

(dişi)
C) Tükürük D) Doku sıvısı
Testis
E) Göz yaşı
4 C 5 E 6 A
İnsanda endokrin bezler
280
1. HİPOFİZ BEZİ
Örnek Sorular
� Beynin hipotalamus bölgesinin hemen altında beyin tabanında iki küçük loptan
10. Dişi bireyin hipofiz bezinin ön lobundan sal-
oluşmuş hipofiz bezi bulunur.
gılanan,
� Hipofiz bezi salgıladığı hormanlar ile hem metabolik olayları düzenler hem de I. FSH,
diğer bezlerin hormon salgısını denetler. Hipofiz bezi ön hipofiz ve arka hipofiz II. ACTH,
olmak üzere iki loptan oluşur.
III. TSH
I. HİPOFİZİN ÖN LOP HORMONLARI hormonları,
� Hipofizin ön lop hormonları, hipofiz bezi tarafından sentezlenir. Ancak bu a. tiroit,
hormonların salgılanması hipotalamustan salgılanan “salgılatıcı hormonlar” b. ovaryum,
(RF = Releasing factor) ya da “serbest bırakıcı hormonlar” ve “engelleyici hor- c. böbrek üstü
monlar” (inhibiting) tarafından kontrol edilir. bezlerinden hangilerinin salgı yapmasını

denetler?
� Salgılatıcı hormon çeşidine göre hipofizden hormon salgılanırken, engelleyici
I II III
hormonlar tarafından hipofizden hormon salgısı durdurulur.
A) a b c
B) b a c
C) c b a
D) b c a
E) a c b
Hipotalamus
Palme Yayınevi
Arka
hipofiz
11. Hipofiz bezi ile ilgili,
I. Salgı yapması hipotalamus tarafından de-
Ön
hipofiz netlenir.
II. Ürettiği hormonlardan bazıları diğer en-

dokrin bezleri uyarırken, bazıları metabo-
lik olayları denetler.
HORMON FSH ve LH TSH ACTH Prolaktin MSH STH III. Ön ve arka olmak üzere iki toptan oluşur.
HEDEF Testisler veya Tiroit Böbrek üstü Meme Melanositler Karaciğer, A) Yalnız II B) I ve II C) I ve III
yumurtalıklar bezleri bezleri kemikler,
diğer dokular D) II ve III E) I, II ve III
Ön hipofiz hormonları ve hedef yapıları
a. Büyüme Hormonu (STH) : Özellikle kemiklerde büyümeyi ve metabolik işlevleri

12. Büyüme hormonun düzensiz salgılanması
uyarır. Vücutta büyüme kapasitesi olan her dokuda etkili olur ve uyardığı do-
ile ilgili,
kuların hücrelerinde protein sentezini hızlandırır.Gelişme çağındaki çocuklarda
I. çocukluk döneminde az salgılanırsa →
az salgılanması sonucu cücelik, çok salgılanması sonucu devlik ortaya çıkar. cücelik,
Gelişme çağından sonra fazla miktarda büyüme hormonu salgılanması duru- II. ergin bireyde çok salgılanırsa → devlik,
munda ise el, ayak, alın, burun ve alt çene kemiklerinin fazla büyümesi olarak III. çocukluk döneminde çok salgılanırsa →
akromegali
gözlenen akromegali hastalığı ortaya çıkar.
b. Tiroit Uyarıcı Hormon (TSH) : Tiroit bezini uyarır. TSH'ın fazla salgılanması du-
rumunda, aşırı uyarılan tiroit bezi fazla hormon salgılar ve tiroit bezi hücrelerinin
sayısı artar. Bu durum ise tiroit bezinin büyümesine neden olur.
7 B 8 E 9 A
281
c. Adrenokortikotropik Hormon (ACTH) : Böbrek üstü bezlerinin kabuk kısmını

Örnek Sorular uyararak steroit yapıdaki hormonların salgılanmasını sağlar.
13. Aşağıdaki hormonlardan hangisi hipofizin d. Folikül Uyarıcı Hormon (FSH) : Dişilerde yumurtalık foliküllerinin gelişimini,
ön lobundan salgılanmaz?
oogenezi (yumurta üretimini) ve östrojen hormonunun üretilmesini; erkeklerde
A) Prolaktin ise spermatogenezi (sperm üretimini) uyarır.
B) Folikül uyarıcı hormon e. Luteinleştirici Hormon (LH) : Dişilerde ovulasyonu (yumurtlamayı) ve içinde
C) Büyüme hormonu yumurtanın gelişmiş olduğu folikül kesenin korpus luteuma (sarı cisim) dönüş-
D) Lüteinleştirici hormon mesini sağlar. Ayrıca korpus luteumdan östrojen ve progesteron salgılanmasını
E) Antidiüretik hormon uyarır; erkeklerde ise testisleri uyararak testosteron hormonu salgılanmasını
tetikler.

FSH ve LH hormonları gonadotropinler olarak da adlandırılır.
14. Aşağıda dişi bir bireye ait bazı hormonların gö-

f. Prolaktin (PRL) : Bu hormonun diğer adı luteotropik hormondur (LTH). Bu hor-
revleri verilmiştir.
mon hamilelik sırasında süt bezlerinin gelişmesini, süt üretimini ve salgılanma-
• X hormonu oogenez ile yumurta oluşumu-
nu başlatır. sını uyarır. Ayrıca annelik iç güdüsünün ortaya çıkmasında etkilidir.
• Y hormonu tüm vücut hücrelerini uyararak

büyümeyi gerçekleştirir.
• Z hormonu ovulasyon olayının gerçekleş-

mesini sağlar.
Palme Yayınevi
Buna göre X, Y ve Z hormonları aşağıdaki-

lerden hangisinde doğru olarak eşleştiril-
miştir?
X Y Z
A) LH TSH FSH
B) FSH STH LH
Prolaktin hormonu dişilerde süt bezlerinin ge-
C) TSH FSH ACTH
lişmesini ve süt üretimini uyarır.
D) FSH TSH LH
E) TSH LH FSH
g. Melanosit Uyarıcı Hormon (MSH) : Derideki melanosit hücrelerini uyararak
deriye renk veren melanin pigmentinin üretilmesini sağlar. Ayrıca bu hormon
memelilerde açlık ve metabolizmayla ilgili işlevleri de üstlenmektedir.
II. HİPOFİZİN ARKA LOP HORMONLARI
� Arka hipofiz, hipotalamusla doğrudan bağlantılıdır. Hipotalamusta sentezlenen
15. Aşağıdaki metabolik olaylardan hangisinin oksitosin ve antidiüretik (ADH) hormonları aksonlar aracılığı ile arka hipofize
düzenlenmesinde hipofiz bezinden salgıla- taşınır ve buradan kana salgılanır.
nan hormonların doğrudan etkisi yoktur?
a. Oksitosin :
A) Süt bezlerinin gelişmesi ve süt üretimi
� Doğuma yakın dönemlerde salgılanmaya başlar. Bu hormonun iki görevi vardır:
B) Böbrek üstü bezinin çalışmasının düzenle-
• Doğum sırasında doğum sancısını, yani rahimdeki düz kasların kasılmasını
mesi
sağlar.
C) Deri hücrelerinde melanin üretimi
• Doğumdan sonra ise süt bezlerini uyararak emzirme sırasında sütün meme
D) Kandaki kalsiyum miktarının ayarlanması
uçlarından akmasını sağlar.
E) Dişi ve erkek bireylerde gamet oluşumu
b. Antidiüretik Hormon (ADH, Vazopressin) :
10 D 11 E 12 A
� Böbreklerde suyun geri emilimini sağlar. Bu sayede kanın osmotik basıncını
ayarlar.
282
� Uzun süre su içmeme, terleme gibi durumlarda kandaki su oranı azalan bir
bireyde sırasıyla aşağıdaki olaylar gerçekleşir: Örnek Sorular
• Kanın osmotik basıncı artar. 16. Hipofizden kana salgılanan ADH miktarının
artması,
• Hipotalamustaki reseptörler uyarılır. I. böbreklerdeki su geri emiliminin hızlan-
ması,
• Hipotalamus tarafından uyarılan hipofiz bezinden kana ADH salgılanır.
II. idrarla atılan su miktarının artması,
• ADH, böbrekteki nefron kanallarının suya geçirgenliğini artırır.
III. kandaki su miktarının artması
• Böbrek nefronlarında su geri emilimi artar. durumlarından hangilerine neden olur?

• Kandaki su miktarı artar ve kanın osmotik basıncı düşerek normale döner.
� ADH salgılanması durumunda idrardaki su miktarı azalır ve normale göre daha
yoğun (hipertonik) idrar oluşur. ADH'ın aşırı salgılanması durumunda ise idrar-
daki su miktarı iyice azalacağından üre derişimi artar ve idrar yollarında yanma
meydana gelir.

Kandaki su miktarının azalması durumunda hipotalamus, beyinde su
içme isteği doğurarak davranışsal bir tepki oluşturur.
� ADH'ın az salgılanması durumunda böbreklerdeki su geri emilimi azalır. Bu du- 17. Oksitosin ve STH hormonları için,
Palme Yayınevi
I. hipofiz bezinde üretilme,
rumda vücuttan çok fazla su atılır, kanın osmotik basıncı ve günlük idrar miktarı
artar. Şeker hastalığına benzer belirtilerin gözlendiği bu hastalığa şekersiz şe- II. kan yoluyla hedef organa taşınma,
ker hastalığı (diabetes insipidus) denir. III. sadece dişi bireylerde üretilme

Alkol hipofiz bezinden ADH salgısını azaltır. Bu durum alkol alan birey- A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
lerin çok sık idrara çıkmasına neden olur. D) I ve II E) II ve III
2. TİROİT BEZİ
� Soluk borusunun iki yanında yer alan iki loplu bir bezdir. Tiroit bezinden tiroksin
ve kalsitonin olmak üzere iki farklı hormon salgılanır.
a. Tiroksin Hormonu
� Tirozin amino asitinden türemiş olan ve yapısında iyot bulunduran bir hormon-
dur. Vücuttaki metabolik hızın ayarlanmasında doğrudan görev yapar. 18. İnsanda,
� Vücudun tüm hücrelerine etki ederek O2 kullanımını artırır ve daha hızlı enerji I. kanda sodyum iyonlarının azalması,
üretilmesini sağlar. Büyüme ve gelişme sırasında protein sentezini hızlandırır. II. kanda protein yoğunluğunun azalması,
Nabız ve tansiyonun artmasına neden olur. III. plazma ozmotik basıncının artması
durumlarının hangileri vazopressin (ADH)

� Tiroksin salgılanması hipotalamus ve ön hipofiz bezi tarafından kontrol edilir.
hormonu salgılanmasını uyarır?
Hipotalamusun salgıladığı salgılatıcı hormon (TRH) hipofiz bezini uyarır. Hipofiz
bezinden salgılanan TSH hormonu da tiroit bezini uyararak tiroksin hormonu-
nun salgılanmasını sağlar. Kanda artan tiroksin hormonu, negatif geri bildirim
(2011 – LYS)
mekanizması ile ön hipofizden TSH salınmasını ve hipotalamustan TRH salın-
masını engelleyerek daha fazla tiroksin üretilmesini durdurur. 13 E 14 B 15 D
283
Örnek Sorular Salgılatıcı hormon TSH

19. Tiroit bezinden salgılanan tiroksin hormonu Hipotalamus Hipofiz Tiroit Tiroksin
ile ilgili, (TRH)
I. Salgısı hipofiz ve hipotalamus tarafından
denetlenir.
II. Kandaki düzeyinin artması metabolizma-

nın hızlanmasına neden olur. : Negatif geri bildirim
III. Az salgılanması durumunda cücelik, çok

salgılanması durumunda devlik oluşur. Negatif bildirimle tiroksin salgısının denetlenmesi
IV. Böbreklerde iyot geri emilimini hızlandırır. � Tiroksin hormonunun az ya ya çok salgılanması sonucu bazı metabolik aksak-
yargılarından hangileri doğrudur? lıklar oluşur.
A) I ve II B) I ve IV C) II ve III � Tiroksin hormonu iyot içerdiği için, iyot eksikliğinde tiroit bezi yeterince tiroksin
D) II ve IV E) III ve IV hormonu üretemez. Bu durumda hipofiz bezi daha fazla TSH üreterek tiroit
bezini uyarır ve tiroit bezinin büyümesine neden olur. Bu durum guatr hastalığı
olarak adlandırılır. Guatr hastalarında metabolizma yavaşlar, yorgunluk, hal-
sizlik, uyuşukluk, derinin pullanması, kas güçsüzlüğü gibi belirtiler görülür. İleri
20. Büyüme dönemindeki bir çocukta tiroksin
aşamada vücutta şişlikler oluşur ve miksodem denilen hastalık ortaya çıkar.
hormonunun az salgılanması aşağıdaki du-
rumlardan hangisine neden olur? � Gelişme döneminde tiroksin hormonunun az salgılanması sonucu büyüme ye-
tersizliği ve zekâ geriliğinin görüldüğü kretenizim hastalığı ortaya çıkar.
A) Devlik
Palme Yayınevi
B) Guatr
� Tiroksin hormonunun fazla salgılanması sonucu, graves (iç guatr, zehirli gu-
atr) adı verilen hastalık ortaya çıkar. Hipertiroidizmin en sık görülen tipi olan
C) Akromegali
graves hastalarında aşırı yorgunluk, uykusuzluk, kilo kaybı, sinirlilik hali, ellerde
D) Kretenizm
titreme, göz kürelerinin dışarı fırlaması, aşırı terleme gibi belirtiler gözlenir.Bu
E) Graves
tip hastalarda, halk arasında atom tedavisi olarak bilinen tedavi sürecinde rad-
yoaktif iyotla tiroit bezi küçültülür.
b. Kalsitonin Hormonu
21. Aşağıda tiroksin hormonunun salgılanmasının � Tiroit bezinden salgılanan bu hormon, kandaki kalsiyum miktarının düzenlen-
denetlenmesine ait bir şema verilmiştir. mesinde rol oynar. Kandaki normal kalsiyum düzeyi 10 mg / 100 mL civarın-
dadır. Kandaki kalsiyum miktarı normal değerin üzerine çıktığında, kalsiyumun
Salgılatıcı hormon TSH kandan kemiklere geçmesini ve depolanmasını sağlar. Ayrıca böbreklere etki
Hipotalamus Hipofiz Tiroit Tiroksin
(TRH) ederek kalsiyumun geri emilimini azaltır ve idrarla daha fazla kalsiyum atılması-
nı sağlar.
: Negatif geri bildirim 3. PARATİROİT BEZİ
� Tiroit bezinin yüzeyine yerleşmiş bezelye büyüklüğündeki dört bezden oluşur.
Buna göre tiroksin hormonu,
� Paratiroit bezinden parathormon (paratirin) salgılanır. Bu hormon PTH olarakta
I. hipotalamus,
simgelenir.
II. hipofiz,
Parathormon
III. tiroit
� Kandaki kalsiyum miktarını artırır. Bunu üç farklı yöntemle yapar:
bezlerinden hangilerindeki reseptörlere
bağlanarak hormon salgısını azaltır?
• Kalsiyumun kemikten kana geçmesini sağlar.
• Böbreklerdeki kalsiyum emilimini hızlandırır.
D) II ve III E) I, II ve III • İnce bağırsaktaki kalsiyum emilimini hızlandırır.

� İnsan vücudunda kalsiyum; kemik oluşumu, kasların ve sinir sisteminin çalış-
16 C 17 B 18 C ması, hücre zarının aktif taşıma yapması gibi olaylarda kullanılır.
284
� Parathormonun fazla salgılanması durumunda kemikler zayıflar, kaslar uyarı-

lara geç cevap verir ve fazla kalsiyum böbreklerde fosfor iyonları ile birleşerek Örnek Sorular
böbrek taşlarını oluşturur. 22. Bol miktarda süt ürünleri tüketen bir çocukta,
� Parathormon az salgılanırsa kandaki kalsiyum oranı azalır ve tetani hastalığı I. kanda fazla olan kalsiyumun kemik hücre-
oluşur. Bu hastalıkta kaslarda ağrılı kramplar meydana gelir. lerine geçmesi,
II. kandaki kalsiyum miktarının artması,

Parathormon ve kalsitonin salgısı hipofiz bezi tarafından denetlenmez. III. tiroit bezindeki kalsitonin üretiminin hız-
Bu iki hormon kandaki kalsiyum miktarına göre salgılanır. lanması
Parathormon ve kalsitonin antagonist (zıt) etkiye sahiptirler. Bu özel- A) I - II - III B) II - I - III C) II - III - I
likleri ile kandaki kalsiyum miktarını belirli bir düzeyde tutarlar. D) III - I - II E) III - II - I
D vitamininin aktifleşmesi parathormonun uyarımı ile böbrek hücrele-

rinde tamamlanır.
� Aşağıda kandaki kalsiyum miktarının düzenlenmesi özetlemiştir.
Tiroit 1. Kandaki kalsiyum miktarı normal düzeyinin 23. Kanındaki parathormon miktarı normalin
2
üzerine çıkarsa tiroit bezi uyarılır. üzerinde olan bir bireyde,
Kalsitonin
I. kandaki kalsiyum miktarının artması,
2. Tiroit bezi kalsitonin salgılar.
II. kemik dokudaki kalsiyum miktarının azal-
3 3. Kandaki kalsiyum kemiklere geçer, böb- ması,
1
reklerde kalsiyum emilimi azalır. Böylece III. ince bağırsakta emilen kalsiyum miktarı-
Palme Yayınevi
kandaki kalsiyum miktarı azalır. nın artması
Kandaki normal kalsiyum
düzeyi (10 mg/100 mL) durumlarından hangilerinin gerçekleşmesi
4. Kandaki kalsiyum miktarı normal düzeyin
beklenir?
altına düşerse paratiroit bezi uyarılır. A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III
6
4 D) II ve III E) I, II ve III
5. Paratiroit bezi parathormon salgılar.
PTH 6. Kemiklerden kana kalsiyum geçer, böb

reklerde ve ince bağırsaklarda kalsiyum
5 Paratiroit emilimi artar. Böylece kandaki kalsiyum
miktarı artar.
4. BÖBREK ÜSTÜ BEZLERİ 24. Sağlıklı bir insanda kandaki kalsiyum mik-
tarının düzenlenmesi sırasında;
� Böbreklerin üst kısmında bulunan böbrek üstü bezleri adrenal bezler olarak
I. parathormonun kandaki seviyesinin art-
da adlandırılır.
ması,
� Bu bezlerin böbreklerle doğrudan bir ilişkisi yoktur. Bu nedenle böbreklerden II. paratiroit bezinin uyarılması,
bağımsız çalışırlar. III. kanda kalsiyum miktarının normal seviye-
sinin altına düşmesi,
� Bu bezler yapı ve görev bakımından iki kısıma ayrılır. Dışta kabuk (korteks)
IV. kemiklerden kana kalsiyum geçişi olayları
bölgesi, içte öz (medulla) bölgesi bulunur.
gerçekleşmektedir.
I. Kabuk (Korteks) Bölgesi Bu olayların gerçekleşme sırasının doğru
� Adrenal korteksten kortizol, aldosteron ve eşeysel hormonlar salgılanır. Bu hor- olması için hangi iki basamak yer değiştir-
monlar kortikosteroit olarak adlandırılır. melidir?

A) I ile II B) I ile III C) II ile III

Adrenal korteks hormonları (kortizol, aldosteron, östrojen, progesteron
D) II ile IV E) III ile IV
ve testosteron) steroit yapılıdır. Bu hormonların öncül maddesi kolesteroldür.
(2013 – LYS)
� Kabuk bölgesinin hormon salgılaması hipofiz bezi tarafından üretilen ACTH

hormonu ile kontrol edilir. 19 A 20 D 21 B
285
a. Kortizol (Glukokortikoit)
Örnek Sorular
� Salgısı hipofiz bezi tarafından salgılanan ACTH hormonu ile denetlenir.
25. Böbrek üstü bezinden salgılanan kortizol
hormonu, � Karbonhidrat, yağ ve protein metabolizmasında etkilidir. Uzun süreli açlık duru-
I. vücudun su ve tuz dengesinin ayarlanma- munda protein ve yağları glikoza dönüştürerek kandaki şeker miktarını artırır.
sı,
II. kandaki glikoz miktarının artırılması, Amino asitlerin glikoza dönüşümü sırasında amonyak (NH3) açığa çı-
III. kalbin atış hızının azaltılması

kar. Bu nedenle kortizol salgısı idrardaki azotlu madde miktarını artırır.
olaylarından hangilerini denetler? � Kortizolün ilaç olarak aşırı dozda alınması bağışıklık sistemini baskılar. Bu ne-
A) Yalnız II B) Yalnız III C) I ve II denle aşırı yangısal sorunların görüldüğü hastalıkların tedavisinde kullanılır.
� Kortizon gibi ilaçların uzun süreli kullanımı bağışıklık sistemini baskıladığından
enfeksiyon ve hastalıklara duyarlılığı artırır.
26. Aşağıdaki şekilde, ACTH’nin (Adrenokortikot- b. Aldosteron (Mineralokortikoit)

ropik hormon) salgılanmasına bağlı olarak sen-
tezlenen X hormonunun işlevi gösterilmiştir.
� Vücudumuzun su ve tuz dengesinin ayarlanmasını sağlar.
� Kan hacminin ya da basıncının azalması durumunda salgılanır. Böbrek hücrele-

rini uyaran bu hormon, nefronlardaki süzüntüden sodyum iyonları ve suyun geri
emilimini sağlar. Böylece kan hacmi ve basıncının yükselmesini sağlar.
Palme Yayınevi

Böbreklerde sodyum ve klorun emilimin artırırken, potasyum emilimini
azaltır. Aldosteron salgısı artan bir bireyin idrarındaki sodyum ve klor miktarı
azalırken, potasyum miktarı artar.
� Aldosteron böbreklerde sodyum iyonlarının emilimi ile beraber suyun geri emili-
Buna göre, X ile gösterilen hormon aşağı- mini de artırır. Böylece kan basıncının, kan hacminin ve doku sıvısının artmasını
dakilerden hangisidir? sağlar.
A) Aldosteron
� Az salgılanması durumunda kan basıncı düşer, halsizlik ve iştahsızlık artar,
B) Adrenalin
enfeksiyonlara karşı direnç azalır, deri bronz rengini alır. Bu duruma Addison
C) Antidiüretik hormon (ADH)
hastalığı denir.
D) Tiroksin
E) Büyüme hormonu (STH) c. Eşey Hormonları

(2014 – LYS) � Korteks bölgesinde az miktarda östrojen, progesteron ve testesteron salgılanır.
27. Aldosteron salgısı artan bir bireyde, H3C CH3

CH3
I. kandaki sodyum ve klor, CH3
II. vücutta tutulan su, CH3
III. idrarla atılan kalsiyum
miktarlarından hangilerinin artması bekle- HO
nir?
A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II Kolesterol : Cinsiyet hormonlarının da dahil olduğu diğer steroitler,
D) I ve III E) II ve III kolesterol molekülünden sentezlenir.
22 C 23 E 24 B
286
II. Öz (Medulla) Bölgesi

Örnek Sorular
� Adrenal medullada adrenalin (epinefrin) ve noradrenalin (nörepinefrin) hormon-
28. Bir insanın kanındaki adrenalin seviyesinin
ları salgılanır. yükselmesi,
� Bu hormonlar pozitif ve negatif stres durumlarında sempatik sinirlerin adrenal I. karaciğerde depolanan glikojen miktarının
artması,
medullayı uyarması sonucu salgılanır.
II. kalp, beyin ve çizgili kaslara giden kan
a. Adrenalin miktarının artması,
� Heyecan, aşırı sevinç, korku, sinirlenme, soğukta kalma gibi durumlarda salgılanır. III. solunumun hızlanıp, kan basıncının yük-
selmesi
� Adrenalin hormonunun başlıca etkileri aşağıda verilmiştir.
durumlarından hangilerine neden olur?
• Kalp atışını hızlandırıp, kan basıncını artırır.
• Glikojenin glikoza dönüşmesini hızlandırarak kandaki glikoz miktarını artırır.
• Göz bebeklerinin büyümesine ve tüylerin diken diken olmasına neden olur.
• Bazı damarları genişletirken, bazı damarları daraltarak vücudun farklı böl-
gelerine giden kan miktarını ayarlar.

Korkan bir bireyde kalp, beyin ve iskelet kaslarına giden damarlar geniş-
lerken, deriye giden damarlar daralır. Korktuğumuzda rengimizin sararmasının ne-
deni budur.
29. İnsanda böbrek üstü bezinin öz (medulla)
Palme Yayınevi
ve kabuk (korteks) bölgesinden salgılanan
b. Noradrenalin
kortizol ve adrenalin hormonlarının gerçek-
� Görevleri adrenaline benzer. Öncelikli olarak kılcal damarların daralması ve kan leştirdiği aşağıdaki işlevlerden hangisi or-
basıncının artmasına neden olur. taktır?
� Stres durumunda adrenal korteksten salgılanan hormonlar uzun süreli; adrenal A) Metabolik hızı artırma
medulladan salgılanan hormonlar ise kısa süreli tepki oluşturur. Aşağıda bu B) Kan basıncını artırma
durum özetlenmiştir.
C) Bağışıklık sistemini baskılama
D) Sindirim etkinliklerini azaltma

Stres
E) Kanda glikoz düzeyini artırma
Sinir
Omurilik
(enine kesit)
uyarıları Salgılatıcı
Hipotalamus (2012 – LYS)
hormon
Sinir
hücresi Ön hipofiz
Kan damarı
Sinir hücresi ACTH
Adrenal medulla
adrenalin ve
Adrenal korteks
noradrenalin salgılar
ACTH aldosteron ve kortizol
salgılar
Adrenal
bez
Böbrek
30. Aşağıda verilen hormon çiftlerinden hangisi
Strese kısa süreli tepki Strese uzun süreli tepki aynı bez tarafından üretilmez?
Adrenalin ve noradrenalinin etkileri: Aldosteronun etkileri Kortizolün etkileri:
1. Glikojen glikoza parçalanmış; kan glikoz 1. Böbreklerden sodyum 1. Protein ve yağların A) Tiroksin - Kalsitonin
düzeyi artmış iyonları ve suyun geri parçalanarak glikoza
2. Kan basıncı artmış emilimi dönüştürülmesi
B) Kortizol - Adrenalin
3. Solunum hızı artmış 2. Kan hacmi ve sonucu, kan glikoz
C) STH - Prolaktin
düzeyinin artması
4. Metabolik hız yükselmiş basıncında artış
5. Kan dolaşımındaki değişikliklere
2. Bağışıklık sisteminin D) Aldosteron - Parathormon
bağlı olarak, dikkat artmış, sindirim baskılanma olasılığı
E) İnsülin - Glukagon
ve böbrek etkinlikleri azalmış
25 A 26 A 27 C
287
5. PANKREAS
Örnek Sorular
� Hem ekzokrin (dış salgı) hem de endokrin (iç salgı) işlevi olan karma bir bezdir.
31. Aşağıdaki olayların hangisinde, böbrek üstü
bezleri ile pankreasın salgıladığı bazı hor- Pankreas
monlar birlikte rol oynar?
A) Ovulasyonun gerçekleşmesi
Langerhans Acinar
B) Spermatogenezin gerçekleşmesi adacıkları hücreleri
C) Kemik ve kandaki kalsiyum tuzlarının den-
gelenmesi İnsülin ve glukagon üretir Pankreas özsuyu üretir
D) Süt bezlerinin salgı çıkarması
E) Kandaki glikoz miktarının dengelenmesi Kana verilir Wirsung kanalı ile

ince bağırsağa taşınır.
(1994 – ÖYS) Endokrin bez
Ekzokrin bez
� Langerhans adacıklarının alfa hücreleri glukagon, beta hücreleri ise insülin

salgılar.
� İnsülin ve glukagon antagonist çalışan hormonlardır. Bu özellikleri ile kandaki

32. • X bireyinin kanındaki kalsiyum miktarı glikoz düzeyini 70 – 110 mg/100 mL seviyelerinde tutarlar.
normalin üzerinde
� İnsülin hormonu kandaki glikoz miktarını azaltırken, glukagon ise kandaki glikoz
• Y bireyinin kanındaki su miktarı normalin
Palme Yayınevi
miktarını artırır. Bu hormonların çalışma mekanizması aşağıda özetlenmiştir.

altında
• Z bireyinin kanındaki glikoz miktarı nor- 3

malin altında İnsülin
2
Yukarıdaki bilgilere göre X, Y ve Z bireyle-
rinin salgılaması gereken hormonlar aşağı-
dakilerden hangisinde verilmiştir? Karaciğer
Pankreas
X Y Z
A) Kalsitonin ADH İnsülin 1 4
B) Parathormon Aldosteron İnsülin
Kandaki normal glikoz
C) Parathormon Aldosteron Glugagon düzeyi (70-110 mg/100 mL)
D) Kalsitonin ADH Glukagon
E) Aldosteron Kalsitonin Kortizol 8
5
Pankreas
Karaciğer
7 Glukagon 6
33. Aşağıdaki hormonlardan hangisi kandaki
glikoz miktarının üzerinde herhangi bir et- 1. Bol karbonhidratlı besinlerle beslenen bir bireyin kanındaki glikoz miktarı artar.
kisi yoktur?
2. Kandaki glikoz miktarının normal düzeyinin üzerine çıkması pankreasın beta
A) Vazopressin B) İnsülin
hücrelerinden insülin salgılanmasını sağlar.
C) Kortizol D) Adrenalin
3. İnsülin glikozun beyin hariç tüm vücut hücrelerine geçişini uyarır. Karaciğer ve
E) Glukagon
kaslara geçen glikozun fazlası glikojen olarak depolanır.
28 E 29 E 30 D
288
4. Böylece kandaki glikoz seviyesi normal değere düşer ve denge sağlanır.

Örnek Sorular
5. Açlık durumunda kandaki glikoz miktarı azalır.
34. Kanındaki insülin miktarı artan sağlıklı bir
6. Kandaki glikoz miktarının normalin altına düşmesi pankreasın alfa hücrelerin- bireyde,
I. karaciğerde depolanan glikojen miktarının
den glukagon salgılanmasını sağlar.
artması,
7. Glukagon glikojenin glikoza yıkılmasını ve glikozun karaciğerinden kana geç- II. glikozun kandan vücut hücrelerine geçişi-
nin hızlanması,
mesini sağlar.
III. kandaki glikozun bir kısmının idrarla atıl-
8. Böylece kandaki glikoz seviyesi normal değerine yükselir. ması
Şeker Hastalığı (Diabetes Mellitus) A) Yalnız II B) Yalnız III C) I ve II
� Metabolik denge için kandaki glikoz düzeyinin ortalama 70 - 110 mg / 100 mL
olması gerekir. Şeker hastalığı, insülin hormonunun az salgılanması veya hiç
35. Aşağıdaki şekilde, insandaki bazı endokrin
olmaması durumunda kandaki glikoz düzeyinin normalin üzerinde olması duru- bezler numaralandırılmıştır.
mudur.
� Şeker hastalığının erken belirtileri arasında; çok sık idrara çıkma, çok su içme ve
çok acıkma yer alır. Kandaki aşırı glikozdan dolayı böbreklerden glikoz emilimi
olmaz ve glikoz bol miktarda idrarla vücut dışına atılır. İdrarla kaybedilen suya
bağlı olarak vücudun su ihtiyacı artar ve birey çok su içerek bu ihtiyacı karşılar.
Palme Yayınevi
Ayrıca kanda miktarı fazla olan glikoz vücut hücrelerine geçemediği için hüc-
reler vücuttaki protein ve yağ depolarını kullanılır. Bireyde sık sık yemek yeme
durumu gözlenir. Buna göre, vücuttaki bazı olaylar ve bunla-
rın gerçekleşmesinde görev alan endokrin
� Şeker hastalığının başlıca iki tipi vardır. Her iki tipinde de farklı nedenlere bağlı
bezler aşağıdakilerin hangisinde doğru ola-
olarak kandaki glikoz miktarı fazladır. rak verilmiştir?
a. Tip I Diyabet : Kan İç salgı Stres altında

Şekerinin bezlerinin metabolizmanın
� Pankreastan yeterince insülin hormonu salgılanmaz. Otoimmün bir bozukluk düzenlenmesi uyarılması hızlandırılması
A) I III II
olan tip I diyabet genellikle genç yaşlarda ortaya çıkar. Kişinin kendi bağışıklık
B) II I III
sisteminin, insülin üreten beta hücrelerini tahrip etmesinden kaynaklanır.
C) II III I
D) III II I
� İnsülin yetersizliği veya çoğunlukla insülin üretiminin olmaması sonucu gliko-
E) III I II
zun hücre içine girmesini sağlayan reseptörler uyarılmaz ve hücrelere yeterli
(2013 – YGS)
miktarda glikoz giremez. Bu durumda hücreler enerji ihtiyacını yağ asitlerinden
karşılar. Buna bağlı olarak keton cisimcikleri ve asetoasetat adı verilen atık 36. Kanındaki glikoz miktarı normalin altına dü-
maddeler oluşur ve kana verilir. Kanda miktarı artan bu asitli maddeler kanın şen bir bireyde,
pH'sını düşürmeye başlar ve homeostasi bozulur. Ayrıca kanda lipitli bileşiklerin I. karaciğerden kana glikoz geçişinin hızlan-
ması,
ve kolesterolün yükselmesi damarların daralmasına, yüksek tansiyona ve kalp
II. pankreasın alfa hücrelerinden salgılanan
problemlerine yol açar. glukagon miktarının artması,
III. karaciğerde depolanan glikojenin hidroli-
� Şeker hastalarında gözlerde katarakt oluşumu, böbrek rahatsızlıkları, ayak par-
zinin hızlanması
maklarında kangren oluşumu sıklıkla gözlenir. Ayrıca hücrelerde protein yıkımı- olayları hangi sıra ile gerçekleşir?
nın artmasına bağlı olarak bağışıklık sistemi ile ilgili problemler de ortaya çıkar. A) I - II - III B) II - I - III C) II - III - I
Tip I diyabet hastalarına dışarıdan insülin hormonu enjekte edilmesi gerekir. D) III - I - II E) III - II - I
31 E 32 D 33 A
289
b. Tip II Diyabet
Örnek Sorular
� Pankreastan salgılanan insülin hormonunun hedef hücrelerde etkili olamama-
37. Diyabet hastalığı ile ilgili,
sından kaynaklanır. Bu duruma, hedef hücrelerdeki insülinin bağlanacağı resep-
I. Tip I diyabette yeterince insülin salgılana-
maz. tör sayısının azalması ya da reseptörlerin yapısının bozulması neden olur.
II. Kandaki glikoz miktarının normalin üzeri- � Tip II diyabette, hedef hücreler kandan glikozu alamadıkları için kandaki gli-
ne çıkmasına neden olur. koz düzeyi sürekli yüksek kalır. Genellikle 40 yaşından sonra ortaya çıkan bu
III. Tip II diyabet hedef hücrelerdeki insülin hastalık aşırı kilolu, hareketsiz ve genetik yatkınlığı olan kişilerde daha sıklıkla
bağlanacağı reseptörlerin bozulması ya
gözlenir. Tip II diyabet, sağlıklı beslenme ve düzenli egzersiz ile kontrol altına
da sayısının azalması sonucu oluşur.
alınabilir.
6. EŞEYSEL BEZLER
D) II ve III E) I, II ve III � Eşeysel bezler dişilerde yumurtalık (ovaryum), erkeklerde ise testis olarak ad-
landırılır.
� Bu bezlerin salgısı hipofiz bezinde üretilen FSH ve LH hormonları ile denetlenir.

I. Ovaryum (Yumurtalık)
38. İnsan vücudunda gerçekleşen hormonal � Yumurtalıktan östrojen ve progesteron hormonları salgılanır. Bu hormonlar dişi
olaylardan bazıları şunlardır: bireylerdeki adet (menstruasyon) döngüsünü düzenler.
I. Glukagon hormonu miktarının artırılarak
a. Östrojen
kanda glukoz miktarının artırılması
Palme Yayınevi
� Salgılanması hipofiz bezinde üretilen FSH ve LH hormonları ile kontrol edilir.

II. Aldosteron hormonu miktarının azaltılarak
vücuttan sıvı kaybının sağlanması • FSH hormonunun ovaryumdaki folikül keselerini uyarması sonucu salgısı artar.
III. Vazopressin hormonu miktarının artırıla- • LH hormonunun ovaryumdaki sarı cisimciği (korpus luteum) uyarması sonu-
rak vücutta su tutulmasının sağlanması
cu salgısı devam eder.
Bu olaylardan hangilerinin gerçekleşmesi,
� Östrojen hormonu mitoz bölünmeyi uyararak döl yatağının iç çeperinin kalınlaş-
yüksek kan basıncının normal düzeyine geri
dönmesini sağlar? masını sağlar. Ayrıca dişilere ait ikincil eşeysel özelliklerin (göğüslerin büyümesi
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III gibi) oluşmasına neden olur.

D) I ve II E) II ve III Progesteron
(2009 – ÖSS Fen-2) � Adet döngüsü ve hamileliğin ilk aylarında sarı cisim adı verilen yapıdan; hamile-
liğin 5. ayından itibaren plasentadan salgılanır.
39. • Doğumdan sonra süt üretimini sağlar. � Rahimi uyarıp mitozla kalınlaşmasını ve kılcal damar bakımından zenginleşme-
• Böbreklerde su geri emilimini hızlandırır. sini sağlar. Böylece rahim embriyoyu tutabilecek hale gelir.
• Metabolizma hızını ayarlanmasında gö-
II. Testis
revlidir.
� Hipofizen salgılanan FSH ve LH hormonu etkisiyle testislerden testosteron sa-
• Rahim kaslarını uyararak doğuma hazır-
lar. gılanır.
Yukarıdaki olayların düzenlenmesinde aşa- Testosteron

ğıdaki hormonlardan hangisi görev yap-
� Testislerin içinde bulanan leydig hücreleri tarafından üretilir.
maz?
� Spermlerin olgunlaşması ile eşeysel organların gelişmesini sağlar. Ayrıca erkek-
A) Oksitosin B) Vazopressin
lere ait ikincil eşeysel özelliklerin (sesin kalınlaşması, kasların genişlemesi, sakal
C) Kalsitonin D) Prolaktin
E) Tiroksin
ve bıyıkların çıkması gibi) oluşmasına neden olur.
7. EPİFİZ BEZİ
34 B 35 E 36 C � Beyin yarım kürelerinin arasında bulunur. Melatonin hormonunu salgılar.
290
Melatonin, ışık ve mevsimsel gün uzunluğu ile ilgili işlevleri düzenler. Melatonin
Örnek Sorular
gece salgılanır ve miktarı gece uzunluğuna bağlıdır. Vücudun mevsimsel geçiş-
40. Hipofiz bezinde üretilen hormonlar aşağı-
lerde gün uzunluğuna bağlı olarak biyoretmini (biyolojik saat) düzenler.
daki bezlerden hangisinin salgı yapmasını
HORMON SALGISININ DÜZENLENMESİ denetleyemez?
� İki endokrin bezin karşılıklı etkileşimi sonucu bir hormonun kandaki miktarının A) Paratiroit B) Böbrek üstü
ayarlanmasına geri bildirim (feed-back) denir. Bu olay pozitif ve negatif geri C) Ovaryum D) Tiroit
bildirim olmak üzere ikey ayrılır. E) Testis

Geri bildirim mekanizması genellikle ön hipofiz hormonları ile diğer en- 41. ACTH
dokrin bezler arasında görülür. Hipofiz Böbrek üstü
bezi bezi
Kortizol
� Pozitif bildirimle uyarılan endokrin bezin hormon salgısı artar. Negatif bildirim
: (–) geri bildirim : Uyarım
sonucu uyarılan endokrin bezin ise hormon salgısı azalır.
Hipofiz bezi ile böbrek üstü bezi arasındaki
� Aşağıda hipotalamus ve hipofiz bezi ile tiroit bezi arasındaki negatif geri bildirim geri bildirim mekanizmasını gösteren yuka-
mekanizması özetlenmiştir. rıdaki şemaya göre,
I. Kortizol hipofiz, ACTH böbrek üstü bezin-

• Tiroksin hormonu kanda belirli bir seviyeye ulaştığında hipotalamus ve hipofiz
den salgılanır.
bezini etkileyerek TRH ve TSH salgısının azalmasına neden olur (– geri bildirim).
II. Kandaki ACTH miktarının artması, böbrek
negatif geri bildirim üstü bezinden salgılanan kortizol miktarını
Palme Yayınevi
azaltır.
Hipotalamus TRH Hipofiz TSH Tiroit Tiroksin
III. Kandaki kortizol miktarının artması, hipo-
fiz bezinden salgılanan ACTH miktarını
artırır.
� Bebeğini emziren annelerdeki oksitosin salgısı pozitif geri bildirime örnek ola-
rak verilebilir. Hipofizden salgılanan oksitosin hormonu, süt salgısını hızlandırır. yorumlarından hangileri yapılamaz?
Bebeğin emzirilmesi, meme uçlarındaki duyu nöronlarını uyararak, sinir sistemi A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II
yoluyla hipotalamusa uyarı iletir. Hipotalamus ise hipofiz bezini uyararak daha
fazla oksitosin salgılanmasını sağlar. 42. Aşağıdaki hormon çiftlerinden hangisi, kar-
şısında verilen işlevi gerçekleştirmez?
RF Oksitosin
Hipotalamus Hipofiz Süt bezleri Süt salgısı Hormon Çifti İşlev
A) İnsülin - Glu- Kandaki glukoz
pozitif geri bildirim kagon miktarının düzen-
lenmesi
B) Kalsitonin - Kandaki Ca++
� Pozitif geri bildirim, hem uyarıyı hem de tepkiyi artırırken, negatif geri bildirim Parathormon miktarının düzen-
lenmesi
durumun eski haline geri dönmesine yardımcı olur. Bu nedenle homeostasinin
C) Prolaktin - Ok- Meme bezlerinde
sağlanmasında görev yapan hormonların salgılanması daha çok negatif geri bil- sitosin süt üretilmesi ve
salgılanması
dirim mekanizması ile düzenlenir.
D) Kortizol - Kan basıncının
Lüteinleştirici düzenlenmesi
hormon
Endokrin bezlerin hormon üretmesi ve salgılaması, E) Östrojen - Pro- Menstrüal dön-

gesteron günün düzenlen-
mesi
• sinir sisteminin endokrin bezleri uyarması,
• kandaki çeşitli madde miktarlarının değişmesi, (2010 –LYS)
• kandaki hormonların endokrin bezleri uyarması

37 E 38 B 39 C
durumlarında gerçekleşir.
40 A 41 E 42 D
291
DERS NOTLARI
292
1. TEST
1. Hormonlar ile ilgili aşağıda ifadelerden hangisi doğru 4. Vücuda yeterince iyot alınamaması sonucu ortaya çıkan
değildir? hastalık aşağıdakilerden hangisidir?
A) Hedef hücrelerde hormonlara özgü reseptörler vardır. A) Kretinizm B) Akromegali
B) Kandaki miktarları geri bildirim mekanizmaları ile denge-
C) Tetani D) Basit guatr
de tutulabilir.
E) Addison
C) Hormonla reseptör protein arasında anahtar kilit uyumu
vardır.
D) Hedef hücrelere kan yoluyla taşınırlar.
E) Salgılandıkları doku dışındaki bir dokuda görev yapa-
mazlar.
5. Aşağıdaki grafikte sağlıklı bir bireyin kanındaki glikoz mikta-
rının zamana bağlı değişimi verilmiştir.
Kandaki glikoz miktarı
N: Normal glikoz miktarı
N
2. Ergin bir dişi bireyde,
• rahimdeki düz kasları kasarak doğumu kolaylaştıran,
• doğumdan sonra süt bezlerini uyararak sütün meme uç-
t1 t2 t3 t4 t5 Zaman
larından akmasını sağlayan
Palme Yayınevi
hormon, aşağıdakilerden hangisinde doğru olarak veril- Bu grafikle ilgili,

miştir?
I. t1'de kandaki insülin miktarı artar.
A) MSH B) FSH C) Oksitosin
D) Prolaktin E) LH II. t2'de karaciğer ve kaslarda glikojen sentezi hızlanır.
III. t4'de pankreastan kana salgılanan glukagon miktarı ar-
tar.
IV. t5'de karaciğerden kana glikoz geçişi hızlanır.
3. ifadelerinden hangileri doğrudur?
D) I, II ve IV E) I, II, III ve IV
ADH Kalsitonin
Adrenalin
1 3
6. Değişen çevre koşullarına rağmen vücut fizyolojik or-
2 tamın dengede tutulmasına homeostasi denir. İnsan-
larda vücut sıcaklığının belirli sınırlar içinde tutulmasını
Yukarıdaki hormonlar ile ilgili,
denetleyen homeostatik merkezler beyine ait aşağıdaki
I. Kandaki kalsiyum miktarına göre salgılananlar → 2 ve 3 bölümlerin hangisinde bulunur?
II. Kan yoluyla hedef organa taşınanlar → 1, 2 ve 3 A) Beyincik
III. Hedef hücredeki reseptöre bağlananlar → 1, 2 ve 3 B) Hipotalamus
eşleştirmelerinden hangileri doğrudur? C) Talamus
A) Yalnız II B) I ve II C) I ve III D) Orta beyin
D) II ve III E) I, II ve III E) Omurilik soğanı
293
7. Adrenalin salgısı artan bir bireyde, 10. Büyüme hormonu olan STH ile ilgili,
I. kalbin atış hızı, I. Hipofiz bezinin ön lobunda üretilerek kana verilir.
II. karaciğerdeki glikojen miktarı, II. Büyüme döneminde çok salgılanması akromegali has-
III. isleket kaslarına giden kan miktarı talığına neden olur.
niceliklerinde meydana gelen değişimler aşağıdakiler- III. Kemik, kıkırdak ve kas gibi dokuların büyümesini sağ-
den hangisinde doğru olarak verilmiştir? lar.
(- : artar, . : azalır) yargılarından hangileri yanlıştır?

I II III
A) - . -
B) - . .
C) . - - 11. Aşağıdaki endokrin bezlerden hangisinin ürettiği hor-
D) . . - mon çeşidi diğerlerinden fazladır?
E) - - - A) Pankreas B) Adrenal bezler

C) Tiroit bezi D) Hipofiz bezi
E) Paratiroit bezi
12. Aşağıda farklı bireylerin kanında meydana gelen değişimler

8. Aşağıdaki hormonlardan hangisi böbrek üstü bezinin verilmiştir.
kabuk kısmından salgılanır?
Palme Yayınevi
Birey no Kanında meydana gelen değişim

A) Adrenalin B) Kortizol
I Sodyum iyonu azalmış
C) Vazopressin D) Tiroksin
II Ozmotik basınç artmış
E) Prolaktin
III Kalsiyum miktarı artmış
Bu bireylerde, tablodaki değişimlere bağlı olarak salgı-

lanması gereken hormonlar aşağıdakilerden hangisinde
verilmiştir?
9. Sağlıklı bir bireyin kanındaki su miktarının zamana bağlı de- I II II

ğişimi aşağıdaki grafikte verilmiştir. A) Aldosteron ADH Kalsitonin
Su miktarı
B) Kalsitonin ADH Aldosteron
N C) Aldosteron Kalsitonin ADH
D) ADH Aldosteron Kalsitonin
E) Kalsitonin Aldosteron ADH

t1 t2 t3 t4 Zaman
(N: Kandaki normal su miktarı)
Bu grafikle ilgili, 13. Şekeri normalin altına düşen bir bireyin kanındaki,
I. Birey t1'de bol miktarda su içmiştir. I. insülin,
II. t2'de kanın ozmotik basıncı artmıştır. II. adrenalin,
III. t3'de ADH hormonunun etkisiyle böbreklerdeki su geri III. glukagon
emilimi hızlanmıştır.
hormonlarından hangilerinin artması, kandaki glikoz
ifadelerinden hangileri doğrudur? miktarının normal seviyeye yükselmesini sağlar?
A) Yalnız II B) I ve II C) I ve III A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II
D) II ve III E) I, II ve III D) I ve III E) II ve III
294 1. E 2. C 3. D 4. D 5. E 6. B 7. A 8. B 9. D 10. B 11. D 12. A 13. E

2. TEST
1. Aldosteron salgısı artan bir bireyde, 5. Aşağıda böbreklerde farklı moleküllerin geri emiliminde gö-
I. kanda bulunan, rev yapan X ve Y hormonlarına ait bir şema verilmiştir.
II. böbrek nefronlarında geri emilen, Hipofiz Böbrek üstü bezi
III. idrarda bulunan
sodyum miktarlarındaki değişimler aşağıdakilerden X Y
hangisinde verilmiştir? (-: artar, .: azalır)
I II III Böbrekler
A) - . -
B) . - . Su geri Sodyum ve
C) - - . emilimi klor emilimi
D) . . -
Bu hormonlar ile ilgili,
E) - - -
I. X hormonunun salgısı artan bir birey normale göre
daha yoğun idrar oluşturur.
2. Hipofiz bezinden salgılanan hormonlar ve bu hormonla-
II. Y hormonu vücudun su ve tuz dengesinin ayarlanma-
rın görevleri ile ilgili aşağıdaki eşleştirmelerden hangisi
sında görev yapar.
doğru değildir?
III. X hormonu organik, Y hormonu inorganik yapılıdır.
Hormon Görevi
A) Prolaktin Süt bezlerinin büyümesini sağlar.
B) TSH Tiroit bezinden kalsitonin salgılatır.
Palme Yayınevi
C) STH Büyümeyi denetler.
D) FSH Dişilerde oogenez, erkeklerde sper-
matogenez olaylarını denetler.
E) LH Dişilerde ovulasyon olayın gerçekleş-
tirir.
6. Aşağıdaki hormon çiftlerinden hangisi aynı bez tarafın-
dan kana salgılanmaz?
A) Tiroksin - Kalsitonin
3. Vücut ısısı düşen bir insanda,
B) Östrojen - Progesteron
I. hipofiz bezinden salgılanan TSH miktarının artması,
C) ACTH - TSH
II. hücresel solunumun hızlanması,
D) Kotizol - Aldosteron
III. tiroit bezinden kana salgılanan tiroksin miktarının art-
ması E) İnsülin - Oksitosin
7. Kanındaki parathormon miktarı artan bir bireyde,

4. Böbrek üstü bezlerinden salgılanan adrenalin ve kortizol
I. kandaki kalsiyum miktarının artması,
hormonları,
II. böbreklerdeki kalsiyum emiliminin azalması,
I. kan basıncının yükseltilmesi,
II. karaciğerde glikojen sentezinin hızlanması, III. ince bağırsaktan kana geçen kalsiyum miktarının art-
ması
III. kandaki glikoz miktarının artırılması
değişimlerinden hangileri gerçekleşir?
olaylarından hangilerinde birlikte görev yaparlar?
A) Yalnız III B) I ve II C) I ve III A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III
295
8. Aşağıdaki hormonlardan hangisi hipofiz bezinde üretil- 11. Bir insana ait olan,
mediği halde hipofiz bezinden salgılanır? I. süt bezleri,
A) Antidiüretik hormon II. pankeras,
B) Büyüme hormonu III. tiroit bezi
C) Tiroit uyarıcı hormon yapılarına ait aşağıdaki eşleştirmelerden hangisi doğru-
D) Prolaktin dur?
E) Folikül uyarıcı hormon Endokrin bez Karma bez Ekzokrin bez
A) I II III
B) I III II
9. Bir bireyde az salgılanması durumunda tetani hastalığı- C) II I III

na olan hormon (X) ile bu hormonun üretildiği endokrin D) III I II
bez (Y) aşağıdakilerden hangisinde doğru olarak veril-
miştir? E) III II I

X Y
A) ADH Hipofiz
B) Tiroksin Tiroit
C) Parathormon Paratiroit
D) Aldosteron Böbrek üstü
E) STH Hipofiz
Palme Yayınevi
12. Sağlıklı bir insanın kanında meydana gelen,

10. Aşağıdaki şemada bazı hormonların salgısının geri bildirimle I. glikoz miktarının azalması,
denetlenme mekanizması gösterilmiştir.
II. su derişiminin artması,
( : uyarım, : (–) geri bildirim) III. ozmotik basıncın yükselmesi
FSH değişimlerinden hangileri hipofiz bezinden ADH salgı-
Ovaryum lanmasına neden olabilir?
I A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
TSH
Hipofiz
Tiroit bezi
II
ACTH
Böbrek üstü bezi
III
Şemadaki numaralandırılmş kısımlara gelmesi gereken

hormonlar aşağıdakilerden hangisinde doğru olarak ve-
rilmiştir?
13. Tiroksin hormonunun salgılanması sürecinde,
I II II
I. hipofiz bezi,
A) Östrojen Kalsitonin Kortizol II. paratiroit bezi,
B) Progesteron Tiroksin Adrenalin III. hipotalamus,
C) Progesteron Kalsitonin Aldosteron IV. böbrek üstü bezleri

yapılarından hangileri görev yapmaz?
D) Östrojen Tiroksin Kortizol
E) Progesteron Tiroksin ADH
296 1. C 2. B 3. B 4. A 5. C 6. E 7. C 8. A 9. C 10. D 11. E 12. C 13. D

Palme Yayınları Biyoloji Konu Anlatımlı A

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Palme Yayınları Biyoloji Konu Anlatımlı A

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Biyoloji

Yayına Hazırlama : PALME Dizgi Grafik Birimi

Baskı : Tuna Matbaacılık San. ve Tic. AŞ

Bu kitap, 5846 sayılı yasanın hükümlerine göre kısmen ya da tamamen basılamaz,

Emeğinizin başarıya dönüştüğü bir yıl olması dileğiyle...

ÜNİTE 1 YAŞAM BİLİMİ BİYOLOJİ ..................................................................................................... 8

ÜNİTE 2 HÜCRE ................................................................................................................................ 50

ÜNİTE 3 EKOLOJİ ............................................................................................................................. 84

ÜNİTE 4 CANLILARIN SINIFLANDIRILMASI .................................................................................... 136

ÜNİTE 5 MİTOZ BÖLÜNME VE EŞEYSİZ ÜREME ..............................................................................170

ÜNİTE 6 MAYOZ BÖLÜNME VE EŞEYLİ ÜREME ................................................................................190

ÜNİTE 7 KALITIM ............................................................................................................................ 204

ÜNİTE 8 SİNİR SİSTEMİ ................................................................................................................... 250

ÜNİTE 9 ENDOKRİN SİSTEM ......................................................................................................... 278

ÜNİTE 10 DUYU ORGANLARI .............................................................................................................. 8

ÜNİTE 11 DESTEK VE HAREKET SİSTEMİ ....................................................................................... 24

ÜNİTE 12 SİNDİRİM SİSTEMİ............................................................................................................ 42

ÜNİTE 13 DOLAŞIM SİSTEMİ ........................................................................................................... 62

ÜNİTE 14 VÜCUDUN SAVUNULMASI VE BAĞIŞIKLIK ......................................................................... 88

ÜNİTE 15 SOLUNUM SİSTEMİ ......................................................................................................... 100

ÜNİTE 16 BOŞALTIM SİSTEMİ ......................................................................................................... 118

ÜNİTE 17 ÜREME SİSTEMİ VE EMBRİYONİK GELİŞİM ..................................................................... 136

ÜNİTE 18 GENDEN PROTEİNE (NÜKLEİK ASİTLER - PROTEİN SENTEZİ) .......................................... 160

ÜNİTE 19 BİYOTEKNOLOJİ VE GEN MÜHENDİSLİĞİ ........................................................................ 182

ÜNİTE 20 SOLUNUM ..................................................................................................................... 196

ÜNİTE 21 FOTOSENTEZ ................................................................................................................. 214

ÜNİTE 22 BİTKİLERİN YAPISI ......................................................................................................... 242

ÜNİTE 23 BİTKİLERDE BÜYÜME VE HAREKET ................................................................................ 262

ÜNİTE 24 BİTKİLERDE MADDE TAŞINMASI .................................................................................... 276

ÜNİTE 25 BİTKİLERDE EŞEYLİ ÜREME............................................................................................ 290

ÜNİTE 2 HÜCRE .................................................................................................................................................... 50

ÜNİTE 4 CANLILARIN SINIFLANDIRILMASI ..................................................................................... 136

ÜNİTE 5 MİTOZ BÖLÜNME VE EŞEYSİZ ÜREME .......................................................................... 170

ÜNİTE 6 MAYOZ BÖLÜNME VE EŞEYLİ ÜREME ........................................................................... 190

ÜNİTE 7 KALITIM ............................................................................................................................................... 204

ÜNİTE 8 SİNİR SİSTEMİ ................................................................................................................................. 250

ÜNİTE 9 ENDOKRİN SİSTEM ...................................................................................................................... 278

CANLILARIN ORTAK ÖZELLİKLERİ

A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II labilir.

3. Solunum ve ATP üretimi

Hücre Doku Organ Sistem Organizma

birimlerinin küçükten büyüğe doğru sıra-

hücreli canlıların gösterdiği tepkilerden bazılarıdır.

E) Protein sentezi n(Glikoz) → Glikojen + (n – 1) H2O

n(Amino asit) → Protein + (n – 1) H2O

1Gliserol + 3Yağ asiti → Yağ + 3H2O

b) Katabolizma (Yadımlama): Kompleks moleküllerin daha basit moleküllere yı-

Glikoz + 6O2 → 6CO2 + 6H2O + 32ATP + Isı

I. b basamağı anabolik bir tepkimedir.

II. a basamağında ATP harcanır.

III. Aynı hücrede gerçekleşebilirler.

ifadelerinden hangileri doğrudur?

A) Atık maddeleri uzaklaştırma – Boşaltım

10. Adaptasyon B) CO2 kullanarak O2 üretme – Solunum

C) Madde yapımı ve yıkımı – Metabolizma

� Tek hücreli canlılarda büyüme sitoplazmanın hacimce artması ile gerçekleşir.

13. Protein Sentezi

� Prokaryot ve ökaryot hücrelerin tamamında ribozom organeli bulunur. Bu ne-

D) Genetik şifreye göre protein sentezleme

E) Homeostasinin devamını sağlama

� Aşağıda inorganik maddelerin genel özellikleri verilmiştir:

15. Aşağıdaki moleküllerden hangisi inorganik

18. Vücut sıcaklığı yükseldiğinde insan derisindeki

A) Suyun iyi bir çözücü madde olması