Makale Çağrısı

Sayı 34

PANDEMİ VE ULAŞIM
Kaos ve Sonrası

Son Yazı Gönderim Tarihi: 1 Ekim 2021

Sayı Editörü: Prof. Dr. Ebru V. Öcalır,

Gazi Üniversitesi, Mimarlık Fakültesi

İyileşme, zararın hiç olmadığı anlamına gelmez, zararın ar-

tık hayatlarımızı kontrol edemediği anlamına gelir.
Kızılderili Atasözü

C
OVID-19, oldukça bulaşıcı solunum patojenleri olan koronavirüs kate-
gorisine aittir. COVID-19 virüsü en çok birbirine 2 m’den yakın olarak
fiziksel ortamda bulunan kişilerin yakın temasıyla yayılmaktadır. Co-
vid-19 virüsünü taşıyanlar öksürdüğünde, hapşırdığında, şarkı söylediğinde,
konuştuğunda veya nefes aldığında solunum damlacıkları üretirler. Bu damla-
cıkların boyutları, daha büyük damlalardan daha küçük damlacıklara kadar de-
ğişebilmektedir. Sağlıklı bir insan bu damlacıklara maruz kaldığında enfeksi-
yona yakalanma riski bulunmaktadır. Damlacıkları üreten kişiden ne kadar
uzakta durulursa enfeksiyon riski de o kadar azalmaktadır (CDC, 2021).

1
 Aralık 2019’da Çin’in Vuhan kentinde ilk vaka görüldüğünde dünya henüz na-
sıl bir felaketle karşı karşıya olduğunun farkında değildi. Ocak 2020’de virüse
COVID-19 tanısı konduğunda bile küresel felaketin boyutu anlaşılamamıştı. Çin’de
başlayan salgın, küreselleşmenin de etkisiyle bir anda tüm dünyaya yayıldı. 11 Mart
2020’da Dünya Sağlık Örgütü (WHO) son iki hafta içerisinde Çin dışındaki vakala-
rın 13 kat artması ve bulaşın görüldüğü ülke sayısının üçe katlanması, sonuçta 114
ülkede 118.000’e ulaşan vaka sayısı ve o ana kadar ölümle sonuçlanan 4.291 vaka
üzerine COVID-19 pandemisi ilan etti (WHO, 2020).

Dünya’nın pandemiye tepkisi değişen oranlarda kapanma şeklinde oldu. Ça-

lışma, eğitim, alışveriş ve sosyal yaşantı ile ilgili tüm aktiviteler kendini bu sürece
uyumlamak durumunda kaldı. Eve kapanma, izolasyon, bir sıkılaşan bir gevşeyen
tedbirler beraberinde değişen iş-eğitim-sosyal-ekonomik-ticari koşullara uyum sağ-
lamada karşılaşılan psikolojik, toplumsal, ekonomik, çevresel ve teknik sorunları da
getirdi. Sistem sağlık sektörü çalışanlarını zorlarken, ekonomideki sektörler ara-
sında büyüyenler ve küçülenler belirdi. Kimi işyerleri tamamen evden yürütülen
bir çalışma şeklini benimserken, kimileri daha esnek çalışma saatleri ya da işyerinde
alınan tedbirlerle ekonomiden kopmamaya çalıştı. Teknolojinin de yardımıyla çev-
rimiçi eğitimin türlü çeşitleri denendi. Market alışverişleri dâhil ticaretin önemli
kısmı e-ticarete dönüştü. Yazılım teknolojisi ve lojistik hiç olmadığı kadar ön plana
çıktı. Bu değişimler küresel olarak tüm coğrafyalarda değişen oranlarda gözlendi.
Pandeminin birinci senesi dolmak üzereyken nihayet bulunan aşılar ise, çoktan mu-
tasyona uğramış virüs karşısında istenildiği düzeyde etkili olamadı.

Ulaşım hizmeti, küreselleşen ve ticareti yapılan hizmetler arasında bulunmakta-

dır (UN, 2002). Küresel olarak ticareti yapılan ulaşım hizmetinin, dünyanın nere-
deyse her yerine seyahatin önlenmesi ve/veya sınırlandırılmasının tavsiye edildiği
bir ortamda nasıl ve ne derece etkilendiği araştırılmaya muhtaç bir konudur.

Bu süreçte, kent içi ulaşım sektörü de büyük ölçüde olumsuz yönde etkilenmiş-
tir. Tam kapanma koşullarında bile zaruri ihtiyaçların karşılanması için ulaşım hiz-
metinin sağlanması zorunluluğu, kentlerde toplu taşım hizmetinin yeniden sorgu-
lanmasına yol açmıştır. Toplu taşıma araçlarının virüsün yayılma ve bulaşma şekli
için ideal bir ortam hazırlaması yönündeki inanış, ilk tepki olarak kullanıcıların her
ne olursa olsun başka ulaşım türlerine yönelmesine yol açmıştır. Yolculuk talep se-
viyelerindeki dramatik düşüş, toplu taşıma hizmetlerinin öncelikle ele alınmasını
gerektirmektedir. Bir taraftan hizmet kapasitesinin değişmesi diğer taraftan da zo-
runlu hizmetleri yerine getirmekle yükümlü çalışanları işyerlerine ulaştırma zorun-
luluğu toplu taşımla ilgili yeni düzenlemeler yapılmasını zorunlu kılmıştır (Gki-
otsalitis & Cats, 2020). Uluslararası Toplu Taşıma Derneği (UITP, 2020), özellikle
yüksek riskli kullanıcı grupları için güvenli mesafeyi sağlarken yolculuk talebin-
deki azalmaya rağmen yüksek hizmet seviyelerini yakalamaya çalışmayı toplu ta-
şıma işletmelerinin karşılaştığı ana zorluklardan biri olarak görmektedir. Gerek
üretim faaliyetlerinin durma seviyelerine gelmesi ya da üretim şekillerinin her gün

2
işe gitmeyi gerektirmeyecek şekiller bulması gerekse toplu taşımaya gösterilen ko-
lektif tepki, toplu taşımanın ücret toplama ile gelen gelirlerinin dünya genelinde
bazı kentlerde %90’lara kadar azalmasına yol açmıştır. Kamu sağlığını korumak
için yapılan ekstra dezenfeksiyon ve diğer maliyetler de işletmecilerin çözmesi ge-
reken önemli problemlerdendir.

İlk günlerin paniği geçtikten ve pandemi sürecinin sanılandan daha uzun süre-
ceği anlaşıldıktan sonra, bu kaos durumunun fırsata çevrilebilmesi için araştırmalar
hızlanmıştır. Ulaşım sektörü de uluslararası bilim insanlarının en çok ilgi gösterdiği
araştırma alanlarından biri haline gelmiştir. Çok kısa sürede uluslararası yazında
yer alan yayınları şu başlıklar altında değerlendirmek mümkündür:

1. Küresel, bölgesel, ülkesel ve kent içi ulaşım sistemlerinin pandemiye tep-

kisi,
2. Pandemi ile birlikte ulaşım arzı ve /veya talebindeki değişimler ve etkileri,
3. Pandemi ile değişen ulaşım alışkanlıkları, öne çıkan ve önemini kaybeden
yolculuk türleri,
4. İletişim teknolojisinin ve teknik gelişmelerin talebin karşılanmasında üst-
lendiği rol,
5. Ulaşım sektörü paydaşlarının pandemiden etkilenme süreçleri,
6. Bu kaos durumunun, iklim değişikliğini de göz önüne alarak çevre kalite-
sinin yeniden kazanılması ve ulaşım sistemlerinin sürdürülebilir olarak ye-
niden organizasyonu için bir fırsata çevrilmesi imkanları,
7. Pandemi sonrası kentsel yaşam ve ulaşım sistemleri.

İdealkent Dergisi’nin pandemi sürecinde ulaşımı konu alan özel sayısı için araştır-
macılardan, dünya yazınındaki gelişmeleri de takip ederek sıralanan ana başlıklar
ve bunlarla beraber farklı sorun alanları çerçevesinde gelecek yazıların yanı sıra ula-
şımın bütün katmanlarını bugünü ve yarını da içerecek şekilde analiz eden özgün
makalelerini sunmaları beklenmektedir.

Araştırmacılar bu çerçevede hazırlayacakları çalışmaları en geç 1 Ekim 2021 tarihine

kadar http://idealkentdergisi.com adresi üzerinden MAKALE GÖNDER menü-
sünü takip ederek DergiPark sistemi aracılığı ile göndermelidir.

Sayı editörü ile iletişim kurmak isteyen editör@idealkentdergisi.com adresine e-

posta gönderebilir. Yazarlara notlar ve yayın ilkeleri için internet sitesine başvura-
bilirsiniz.

Katkılarınız için şimdiden teşekkür ediyoruz.

3
Referanslar
CDC (Centers for Disease Control and Prevention) (2021). https://www.cdc.gov/coronavi-
rus/2019-ncov/prevent-getting-sick/how-covid-spreads.html?CDC_AA_ref-
Val=https%3A%2F%2Fwww.cdc.gov%2Fcoronavirus%2F2019-ncov%2Fabout%2Fin-
dex.html
Gkiotsalitis, K., & Cats, O. (2020). Public transport planning adaption under the COVID-19 pan-
demic crisis: literature review of research needs and directions. Transport Reviews, 1-19.
UITP. (2020). COVID-19 Pandemic - Resuming public transport services post-lockown. Retrieved May
30, 2020, from https://www.uitp.org/sites/default/files/cck-focus-papers-
files/Knowledge_Brief_-_Covid19_0.pdf.
UN (United Nations) (2002). Manual on statistics of international trade in services, Statistical papers
series M no. 86. Geneva, Luxembourg, New York, Paris, Washington, D.C.: Department of
Economic and Social Affairs Statistics Division.
WHO (World Health Organization) (2020). https://www.who.int/director-general/speec-
hes/detail/who-director-general-s-opening-remarks-at-the-media-briefing-on-covid-19---
11-march-2020.