ΜΕΣΑΙΩΝΙΚΑ ΕΠΗ

Ελληνιστικοί, ύστεροι ρωμαϊκοί κ πρώιμοι μεσαιωνικοί χρόνοι: Άμεση σχέση με μύθους κ ιστορίες

ελληνικών/ρωμαϊκών επών (μεταφράσεις/παραλλαγές)
Κύκλοι μεσαιωνικών κειμένων κατά κανόνα έμμετρων:

Κύκλος Αλεξάνδρου
Κύκλος Τρωικού Πολέμου (πηγή όχι τόσο η ομηρική Ιλιάδα, αλλά αφηγήσεις στα λατινικά 4 ου κ 5ου αιώνα)

Έπη ανδραγαθημάτων, θρύλος Καρλομάγνου (12ος αιώνας, παλαιά γαλλικά)

Τραγούδι του Ρολάνδου 11ος-12ος αιώνας άγνωστου συγγραφέα

12ος αιώνας (μεσαιωνική φεουδαρχία):
Ωρίμανση ομιλούμενων γλωσσών
Έμμετρα αφηγήματα σε δημώδεις γλώσσες (τοπικές προφορικές παραδόσεις), συνοδεία μουσικής
Θεματική:
·        νεότερη ιστορία,
·  συνδυασμός παγανιστικών θρύλων μυθολογίας με διαδικασία εκχριστιανισμού και αντιπαράθεση με
Ισλάμ ή Οθωμανούς.
·         Ηρωικές διαστάσεις σε μεσαιωνικό τύπο πολέμου = θρησκευτικός
Έργα:
Ελ Σιντ, ισπανικό έπος
Τραγούδι των Νίμπελουνγκ, γερμανική επική παράδοση
Ταξίδι του Αγίου Μπρένταν, ιρλανδική παράδοση
Ιρλανδικές σάγκα,  αφηγήματα σε πεζό λόγο πιο κοντά στο μυθιστόρημα 12ος

 Επικός κύκλος Διγενή Ακρίτα,  Βυζάντιο 12ος αιώνας, δεκαπεντασύλλαβος (πολιτικός), ελληνική γλώσσα

ΕΠΟΣ ΚΑΙ ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΣΥΝΕΙΔΗΣΗ
ΕΠΟΣ:
τρόπος έκφρασης και διαμόρφωσης ιστορικής συνείδησης
χρονικά, τοπικά και ταξικά περιορισμένο
μέσα από τυποποίηση κ εξιδανίκευση απλοποιεί παρελθόν
Δεν εξηγεί, ούτε ενδιαφέρεται για μηχανισμούς ιστορικής εξέλιξης
Υποχώρηση «ακαμψίας» γύρω στον 12ο αιώνα:
Εμφάνιση νέων μορφών ανθρώπινου προσώπου, νέες σχέσεις με πραγματικότητα. (Άουερμπαχ)
2.2.5 ΕΜΜΕΤΡΕΣ ΜΥΘΙΣΤΟΡΙΕΣ
12ος αιώνας: εμφανίζονται έμμετρα αφηγηματικά κείμενα σε δημώδεις γλώσσες, σχετικά μακροσκελή κ
αφηγηματικά/
Διαφορές από επική ποίηση στη θεματική κ στο ύφος:
Έντονα στοιχεία λυρισμού κ σάτιρας,
εστίαση στις λεπτομέρειες της καθημερινής ζωής (ρεαλιστικές τάσεις)
Πηγές/πρώιμες μορφές Romans ή μυθιστοριών:
Προφορικές παραδόσεις λαών
Μιμήσεις/παραλλαγές ελληνικής/λατινικής επικής ποίησης (έμφαση σε ερωτικές περιπέτειες, επικοί ήρωες
μετατρέπονται σε ιππότες)
Ιδιάζοντα αφηγήματα ελληνιστικής κ ρωμαϊκής περιόδου,
πεζός λόγος,
έμφαση σε προσωπικές/ερωτικές περιπέτειες,
Επική ποίηση+προφορική παράδοση (και όχι αρχαία πρότυπα)= μυθιστορίες
Απελευθέρωση από δύσκαμπτο πλαίσιο συμβατικού έπους: πρόδρομοι νεότερης πεζογραφίας.
Κατηγορίες μυθιστοριών (διαφέρουν από πλευράς κοινωνικής λειτουργίας):
Διδακτικές ή σατιρικές
- Αστικά κέντρα, ύστερος Μεσαίωνας, αστική λογοτεχνία (όχι αυλική)
- Μυθιστορία του Αλεπού (γαλλικό έμμετρο), Μυθιστορία του Ρόδου (γαλλική κ αλληγορική) = συγγενές με
πρώτα δείγματα νεότερων συλλογών διηγημάτων 14ου
Ιπποτικές
-          Θρύλοι δυτικοευρωπαϊκών λαών προσαρμοσμένοι στη μεσαιωνική φεουδαρχία.
-          Καθεστώς η εκκλησία και οι στρατιωτικές δραστηριότητες.
-          Ήρωες= ιππότες αυλών που περιπλανώνται αναζητώντας περιπέτειες (όχι πολεμικές)
-          Ιπποτική ευγένεια, ευγενής έρωτας

Κρετιέν ντε Τρουά (γαλλική γλώσσα)

-Αρθούρος και ιππότες Στρογγυλής Τραπέζης (κέλτικη παράδοση) – απομακρύνεται από επική υψηλή
μονοτονία, ιππότης Λάνσελοτ
-Ειρωνεία (κριτική απόσταση αφηγητή από πρόσωπα ιστορίας)
-σοβαρότητα, έρωτας + ιπποσύνη
-Τριστάνος και Ιζόλδη (θρύλος σε πολλαπλές επώνυμες/ανώνυμες εκδοχές διαφόρων γλωσσών)

Βυζαντινή μυθιστορία
(δυτικό πρότυπο+ στοιχεία ελληνικής λαϊκής ποίησης, δημώδη γλώσσα, στίχος δεκαπεντασύλλαβος)

2.2.6 ΙΔΕΑ ΕΥΓΕΝΟΥΣ ΕΡΩΤΑ (αυλικός ή ιδεόπλαστος έρωτας) 

Γέφυρα σύνδεσης λογοτεχνίας ύστερου Μεσαίωνα με νεότερη.
-          Αποδυνάμωση παλαιών προτύπων στρατιωτικής ζωής κι αναζήτηση ήθους απόλυτης ευγένειας
συμπεριφορών κ προθέσεων.
-          Έρωτας + αρετή ιπποτικής ευγένειας (φεουδαρχική αριστοκρατία – μύηση: ηθικές δοκιμασίες).
Επιθυμία γυναίκας = επιθυμία ηθικής εξύψωσης στο ιδανικό ιπποτικής αρετής. Γυναίκα = εξιδανίκευση (ως
αλληγορία), ιδέα πνευματικότητας, σχέσεις αλληλεγγύης κ πίστης = καινοφανής εικόνα έρωτα κ ανθρώπινου
προσώπου, ιδεατο/πραγματικό, σώμα/πνεύμα

2.2.7 ΛΥΡΙΚΗ ΚΑΙ ΣΑΤΙΡΙΚΗ ΠΟΙΗΣΗ 

Λυρική Ποίηση (ρεύμα λογοτεχνικής έκφρασης δημωδών γλωσσών): Σύντομα ποιήματα (διαρκής
επινόησης μορφών και τρόπων στιχουργικής), μη αφηγηματική ποίηση
Αίτημα μουσικότητας (σχέση γραφής – προφορικότητας) = λυρισμός
Θέμα: ο έρωτας, έκφραση προσωπικών συναισθημάτων
Πρώτο πρόσωπο (υποκειμενικές διαθέσεις, προσωπικός κόσμος)
Ρόλος συγγενικός με ιπποτική μυθιστορία, χριστιανική ιδέα προσώπου, σχέσεις με αρχαιοελληνική κ
λατινική λυρική παράδοση
Σατιρική ποίηση: κοινωνική κριτική - κωμικό στοιχείο,
Αντικληρικανισμός
- Λυρική ποίηση σε λόγιες γλώσσες (μίμηση παλαιάς ελληνικής κ λατινικής παράδοσης, πέρασμα από
ποσοτικό σε τονικό μέτρο) – επιγράμματα
- Λυρική (αυλές) κ σατιρική (πόλεις) ποίηση δημωδών γλωσσών (11ος) =πρώτες εκφάνσεις νεότερης
λογοτεχνικής συνείδησης
- Λυρική ποίηση σε γλώσσα του οκ (ρωμανική διάλεκτος που εκτοπίστηκε από όιλ, προβηγκιανός πολιτισμός
τέλη 11ου-12ος ) τροβαδούροι (φεουδαρχικές αυλές)

Χαρακτηριστικά ποίησης τροβαδούρων:

1.θεματική: προσωπική περιπέτεια, αίσθηση τιμής, ανάγκη δράσης
2.ιδεά ανεκπλήρωτου «ευγενούς έρωτα» (χωρίς να αποκλείει τις κοινές ερωτικές σχέσεις)
3.λυρικό ύφος + σατιρική διάθεση, εξιδανίκευση + ρεαλιστικές προσεγγίσεις
4.θέματα/σύμβολα από αρχαιότητα κ εκκλησιαστική ποίηση, νέες ποιητικές εικόνες (ρητορική)
5.απλή ή λαϊκότερη – λογιότερη (κλειστή) κατευθύνσεις γραφής
 6.αυστηρή κ σύνθετη, πειραματική στιχουργική τεχνική (τονικά μέτρα κ ομοιοκαταληξίες)
πχ canzo, ballada κ.α.
7.γλώσσα οκ
13ος: πρώιμες πραγματείες ποιητικής τέχνης
- Παράδοση τροβαδούρων δεν συνάδει ακριβώς με ιδεόπλαστο έρωτα, πιο ποικίλη, πιο αντιφατική
 φορέας νέας αντίληψης για τεχνίτη λόγου, καινούρι


α. μελέτη ρητορικής, β. λογοτεχνική παραγωγή, γ. μεταφράσεις Βίβλου

3.2. ΓΕΝΙΚΗ ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑ

3.2.2. ΜΩΡΙΑΣ ΕΓΚΩΜΙΟΝ

Δύο τύποι λογιοσύνης:
Α. Πετράρχης (14ος) Φλωρεντία (Ιταλία πρώιμου Ουμανισμού): αναζητούσε χειρόγραφα, διάβαζε λατινικά,
παράγγελνε μεταφράσεις, σχολίαζε, ποίηση, γράφει στα ιταλικά/λατινικά
Β. Έρασμος (15ος-16ος) κληρικός Ρόττερνταμ (Ολλανδία): πιο μεθοδικός, έβρισκε χειρόγραφα σε
βιβλιοθήκες (τυπωμένες εκδόσεις), διάβαζε λατινικά/ελληνικά, έκανε επιμέλεια/νέα έκδοση κλασικής/βιβλικής
γραμματείας, έγραφε, μετέφραζε, γράφει στα λατινικά

Ερασμιακό πρότυπο λογιοσύνης:

-          λογιοσύνη + εκκλησία,
-          επαγγελματική αυτονόμηση ως λόγιος,
-          δεσμοί με λογίους μέσω επιστολογραφίας (με Τόμας Μουρ, Λούθηρο)
-          αυστηρά φιλολογική δουλειά
-          οξύτατος κριτικός/σατιρικός τόνος (ειρωνεία)

Έργα Εράσμου:
·         Συνομιλίες: εγχειρίδιο εκμάθησης λατινικών ως πεζογραφικό έργο διαλογικής μορφής (αντίδραση
εκκλησίας)
·         Μωρίας Εγκώμιον: δεξιοτέχνημα ειρωνικής ρητορικής (έπαινος τρέλας/ανοησίας), αφιερωμένο
στον Τόμας Μορ, περίτεχνη κριτική κακώς κείμενα εποχής (εκκλησιαστικό κατεστημένο)

Ερασμιακός ουμανισμός= οξεία ειρωνεία, ειρωνεύεται το κύρος του ανθρώπινου λόγου και τη διάθεση για
αυθεντίες, τάση ανατροπής βεβαιοτήτων

Η ρητορική της ειρωνείας:

-          Βασική έννοια γραμματείας εποχής, λόγος όπου υποσκάπτεται ή και αναιρείται η αντιστοιχία με την
ισχύουσα αλήθεια/πραγματικότητα.
-          Ειρωνεία του λόγου: υπονοείται αντίθετο ή διαφορετικό νόημα, σχήμα λόγου που συγχέει, περιπλέκει,
καταλύει σύνδεση λόγου – συνειδήσεως/προθέσεως, αβεβαιότητα/αμφισημία, είρων είναι ο ήρωας ή ο
συγγραφέας ή ο αφηγητής (δυνατός ο αναδιπλασιασμός ειρωνείας που καθιστά αναγνώστη θύμα =
αστυνομική λογοτεχνία)
-          Ειρωνεία των καταστάσεων: βαθμός επίγνωσης πραγματικότητας, είρων = γνώστης, θύμα= αγνοών,
θέμα λογοτεχνίας
-          Τραγική ειρωνεία= καταστροφική ανατροπή
-          Δραματική ειρωνεία= ο θεατής γνωρίζει εκείνο που ο ήρωας αγνοεί (θέατρο), είρων είναι ο
αναγνώστης ή θεατής
-          Λογοτεχνική γραφή ενέχει ειρωνεία = λογοτεχνικότητα
-          Ρομαντική ειρωνεία 19ου αιώνα: παρουσίαση λογοτεχνικού έργου ως μυθοπλασία
-          Ουμανισμός: όξυνε επίγνωση ειρωνείας

ΕΙΑ ΚΩΜΩΔΙΑ
Δάντης (Φλωρεντία – 14ος), εξορία, Βεατρίκη
-          Θεία Κωμωδία (1306-1321)
-          Νέα Ζωή (1293) –μορφές ποίησης συγγενείς με «γλυκό νέο ύφος»
-          Περί της ευγλωττίας στη λαϊκή γλώσσα:  πραγματεία για ανάπτυξη και καλλιέργεια δημώδους
ιταλικής γλώσσας  

Βοκκάκιος: αφιερώνει βιβλίο του στον Δάντη (νέα ιδέα πνευματικής δόξας, Μπούρκαρτ)

Θεία Κωμωδία:

100 κάντο (τραγούδια), 15000 στίχοι

τρεις ενότητες από 33 κάντο
α. Κόλαση (9 κύκλοι προς κέντρο γης),
β. Καθαρτήριο (Αντικαθαρτήριο+7 επίπεδα νησιού/βουνού),
γ.  Παράδεισος (9 ουράνιες σφαίρες έως «Έμπυρο Ουρανό»)
στίχοι ενδεκασύλλαβοι
σύστημα στιχουργικής: «τερτσίνα», τρίστιχη στροφή (αβα, βγβ – γδγ) [Αριθμός 3 = βάση αρμονικής
διάρθρωσης συνόλου, σύμβολο Αγ. Τριάδας]
Πρώτο πρόσωπο
Ψυχές οδηγοί: Βιργίλιος (Αινειάδα) + Βεατρίκη
Συνδυασμός σύγχρονης, του Δάντη, ιστορίας και χριστιανικό όραμα
Δαντική ιεράρχιση ηθικών αξιών (απάτη-προδοσία/αμαρτία – αγάπη/αρετή)
Ζήτημα δαντικού ύφους
«κωμωδία»:
α. πλοκή που ξεκινάει δύσκολα και καταλήγει σε αίσιο τέλος,
β. γλώσσα καθομιλουμένης αν και απηχεί αρχαία πρότυπα υψηλού επικού ύφους (διαφορά από πρότυπα:
θεματική, γλώσσα, υφολογική ασυνέπεια= χρήση υψηλών και ταπεινών στοιχεία)
Σύνθεση ποικιλότροπη:
Α. δραματική/ρεαλιστική περιγραφή Κόλασης
Β. ελεγειακό, μετρημένα λογικό Καθαρτήριο,
Γ. γλώσσα Παραδείσου: απηχεί πνευματικότητα
Μεικτό ύφος (λέει ο Άουερμπαχ στο Μίμησις)
Ερμηνευτικές προσεγγίσεις
Α. Αλληγορία, ως ποίημα θρησκευτικού χαρακτήρα
Β. ερμηνεία Άουερμπαχ:
α. σημασία θρησκευτικής έμπνευσης με μεγαλύτερη έμφαση στη σχέση της ποίησης με επίγειο κόσμο= τάση
ορισμένου ρεαλισμού 
β. σύζευξη ποικίλων ειδών και τόνων γραφής = σύνθετη εικόνα πραγματικότητας, γ. δαντική ισορροπία
ιδανικού/πραγματικότητας, πνευματικής αχρονίας/ιστορίας
δ. συγκεκριμένος άνθρωπος, επίγεια ζωή
ε. δαντικός ρεαλισμός + αλληγορία= εστίαση στον ποιητή (αφορά ποίησή του, όχι μόνο την ψυχή του_
Γ. προβολή δύναμης ποιητικής θεώρησης (δεν διατυπώνει τόσο θρησκευτικές αντιλήψεις, ούτε αναπαριστά
ανθρώπινη πραγματικότητα)
Δ. Μπλούμ: «αινιγματικότερο των λογοτεχνικών κειμένων», Δάντης= προφήτης της δόξας του, Βεατρίκη:
αλληγορία του καθαρά ποιητικού τρόπου γνώσης κ λύτρωσης
Ε. Ουώλτερ Παίητερ: σύμβολο Βεατρίκης= λογοτεχνική πρόταση ιδανικού τύπου ανθρώπινου προσώπου

3.3.3 ΣΟΝΕΤΟ & ΜΠΑΛΑΝΤΑ

Σονέτο Πετράρχη (14ος):

Ποιητικό έργο: 366 ποιήματα με τίτλο Cancioniere (1342)
(αφιερωμένο στη Λάουρα, ανεκπλήρωτος ή πνευματικός έρωτας)
Στιχουργικοί κανόνες σονέτου (δεν επινόησε ο ίδιος το σονέτο, αλλά πρώτος το καλλιέργησε συστηματικά
(μετά τους ποιητές του γλυκού νέου ύφους):
·         Ενδεκασύλλαβοι στίχοι
·         Ιαμβικό μέτρο
·         Συνολική δομή: 14 στίχοι σε δύο μέρη [8 (αββα-αββα, κυρίως θέμα) +6 (ελεύθερη
ομοιοκαταληξία)]
·         Σχήμα συγκροτημένο και μελωδικό (απαίτηση δεξιοτεχνίας σύνθεσης)
·         Κεντρικό θέμα: εξιδανικευμένος έρωτας= εικόνα αγαπημένης, υλική/ιδεατή αναπαράσταση 
·         Ποιητικό βλέμμα από όραση σε ενόραση
·         Από υλικότητα (χρόνος) σε ιδέες (ποιητική μνήμη νικά θάνατο)
·         Από εικόνα αγαπημένης σε στοχασμούς ποιητή (δύναμη ποιητικού λόγου)
·         Θυμίζει ένταση ρεαλισμού/εξιδανίκευσης τροβαδούρων και ιπποτικής μυθιστορίας:
πνευματικότητα-υλικότητα, νόηση-αίσθηση, ευδαιμονία έρωτα-μελαγχολία επίγνωσης θανάτου, εκκοσμίκευση
θρησκευτικής ευλάβειας-εξιδανίκευση έρωτα
·         Πρώτο πρόσωπο = νέα μορφή αυτοσυνειδησίας στη λυρική ποίηση
·         Πετραρχικά σχήματα (μορφοποιούν ρητορικά κεντρικό θέμα): μεταφορά (σύζευξη ιδεών/ύλης),
οξύμωρο (συνένωση αντιφατικών εννοιών), προσωποποιήσεις (στοιχείων φύσης), υπερβολή (έως
παράδοξο), λογοπαίγνιο (παρηχήσεις, παρονομασίες= παιχνίδι υλικότητας/πνεύματος, όνομα αγαπημένης
·         Κοινοί τόποι ευρωπαϊκής λογοτεχνίας: ορισμένη εικόνα έρωτα/γυναίκας, πρότυπο ποιητικού
λυρισμού

Μπαλάντα του Βιγιόν (15ος)

(πέρασμα γαλλικής ποίησης από Μεσαίωνα σε Αναγέννηση)
Αστικός τρόπος ζωής, διωκόμενος, πιο κοντά στη λαϊκή μεσαιωνική παράδοση και κατοπινή εικόνα
«καταραμένου ποιητή», υψηλός βαθμός παιδείας. Συλλογή ποιημάτων Διαθήκη (1462)

Μπαλάντα (οι κανόνες της παραπέμπουν στη μεσαιωνική σύνδεση λόγου/μουσικής):

-          οργάνωση στίχων σε 3 μεγάλες όμοιες στροφές και 1 πιο σύντομη, επανάληψη ίδιου στίχου στο τέλος
κάθε στροφής (ρεφρέν).
-          Θέμα: έρωτας συνδεδεμένος με παρόν, τρέχουσα ζωή, μνήμη μέλλοντος
-          Πρώτο πρόσωπο
-          Μακριά από πρότυπα ουμανιστικής λογιοσύνης

Μπαλάντα της χοντρο-Μαργκό, Βιγιόν: απλή σωματική επαφή (ανατροπή πετραρχικής παράδοσης) 
-          Εύρος θεματικής: αντιφατικές πλευρές υλικού παρόντος
-          Ποικίλος τόνος που εναλλάσσεται.

Δάντης: η ποίηση ως θρησκευτικό κείμενο

Βιγιόν: η ποίηση ως άμεση κ αυθόρμητη έκφραση, ειλικρινή καταγραφή εμπειριών καθημερινής ζωής

3.4. ΠΕΖΟΓΡΑΦΙΑ ΚΑΙ ΘΕΑΤΡΟ

3.4.1 ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΗ ΠΕΖΟΓΡΑΦΙΑ

-          Επέκταση γραφής σε βάρος προφορικότητας
-          +διάδοση τυπωμένου βιβλίου =
-          αυτονόμηση λόγου από έμμετρο (δημοτικότητα πεζού λόγου, ο νεότερος λογοτεχνικός λόγος γεννιέται
μέσα από τον ποιητικό)

Αναγεννησιακή πόλη: ήθη/αναγνωστικές ανάγκες νέων αστικών κοινωνικών στρωμάτων (αλλαγή

συνηθειών).

15ος αιώνας:
-          μεταγραφές και έκδοση μεσαιωνικών έμμετρων κειμένων (επών και μυθιστοριών δημωδών
γλωσσών) σε πεζή μορφή, σε γλώσσες εθνικές
-          νέα πεζά αφηγηματικά κείμενα= πρώτες συλλογές διηγημάτων, μυθιστορήματα

ΔΙΗΓΗΜΑ (νέα δεδομένα λογοτεχνικού ύφους):

-          Αφήγημα μικρής έκτασης
-          θέμα επικεντρωμένο σε περιορισμένο αριθμό θεμάτων/επεισοδίων/προσώπων (σύντομη, περιεκτική
πεζογραφική αφήγηση)  

Novellino: συλλογή σύντομων πεζών αφηγημάτων (Τοσκάνη, Β. Ιταλία)

-          Αστικό πλαίσιο, διδακτικό/σατιρικό χαρακτήρα, παραμύθι
-          Στόχος: ψυχαγωγία + προώθηση γλωσσικής παιδείας (τέχνη του λόγου σε εθνικές γλώσσες)
-          Μεσαιωνική διδακτική γραμματεία (πρότυπο Μυθιστορίας του Ρόδου) = βασικό ιστορικό πλαίσιο
αφηγημάτων από όπου αναδύεται το διήγημα

Δεκαήμερο, ουμανιστή λόγιου Βοκάκκιου (14ος)

-  Καινοτομία: ένταξη διηγημάτων σε ενιαίο πλαίσιο = πρόδρομος μυθιστορήματος

ΜΥΘΙΣΤΟΡΗΜΑ
(παράλληλη εμφάνιση με διήγημα)
-          Μεγάλη έκταση, σύνθετη δομή, ευρεία πλοκή
-          Πηγές (όχι τόσο στη διδακτική λογοτεχνία):
α. μετεξελίξεις επικής ποίησης κ ιπποτικής μυθιστορίας (εξ ου και ο γαλλικός όρος «roman»),
β. είδη παλαιότερης γραμματείας (δείγματα μυθιστορημάτων ύστερης αρχαιότητας),
γ. αφηγηματικές μορφές εκκλησιαστικής γραμματείας (βίοι αγίων)
-          Σύνδεση με έπος στο επίπεδο της μορφής, όχι ιδεών/θεώρησης κόσμου.
-          Μεταγραφές έμμετρης ιπποτικής μυθιστορίας (15ος αιώνας) σε πεζό λόγο.
-          Θεματική κ αξιολογικό πλαίσιο μεσαιωνικών προτύπων.
-          Στοιχεία ρητορικής κ θεματικής διαμορφώνουν καινοφανή εικόνα κόσμου κ ανθρώπινης ζωής.

Αντιπαραβολή έπους- μυθιστορήματος:

·         Έπος: σβήνει παρόν κάτω από εξιδανικευμένο παρελθόν (κλειστό παρελθόν).
Μυθιστόρημα: συνδέει παρελθόν με παρόν και μέλλον. Ρευστότητα/αστάθεια ανθρώπινων πραγμάτων
(ανοιχτό).
·         Έπος: ποιητική γλώσσα υψηλού/ηρωικού ύφους.
Μυθιστόρημα: παίζει ελεύθερα με παραδόσεις + νέες τάσεις γλωσσικών τρόπων κ ύφους γραφής
·         Έπος: τέλεια ανθρώπινα πρότυπα, αξίες, εθνική μοίρα.
Μυθιστόρημα: οντότητα υπό διαμόρφωση, ανοιχτή σε εξελίξεις
·         Έπος: σταθερή ανθρώπινη κατάσταση στο χρόνο, υψηλό/ηρωϊκό δράμα.
Μυθιστόρημα: Νέα ιστορική αντίληψη χρόνου= νέα εικόνα ανθρώπινης ζωής (ιστορική συνείδηση)

Αντιπαραβολή μυθιστορήματος – διηγήματος:

Θεματική μυθιστορήματος: δυσαρμονία προσώπου με μοίρα του, επαφή με ανολοκλήρωτο παρόν/μέλλον,
πολυπρισματική δομή (σύστημα εξισώσεων με πολλούς αγνώστους)
Θεματική διηγήματος: ενιαία συνολική εντύπωση με σημείο πύκνωσης στο τέλος, κλείσιμο=σημείο κλειδί
δομής συνόλου (μία εξίσωση μ’ έναν άγνωστο)
Έργα:
Γαργαντούας και Πανταγκρυέλ, Γάλλου Φρανσουά Ραμπελαί (15-16ος)
Δεκαήμερον,  Βοκκάκιος (14ος) – όρια μυθιστορήματος/συλλογής διηγημάτων

3.4.2. ΔΕΚΑΗΜΕΡΟΝ (ιταλικά) 1350 μ.Χ.

(Σειρά διηγημάτων: πρόδρομος μυθιστορήματος)
Βοκκάκιος: ενασχόληση με λογοτεχνία στη μητρική του γλώσσα (ιταλικά)
(έγραψε και δοκίμια αποτίμησης/ερμηνείας λογοτεχνίας σε νεότερη γλώσσα)

Δεκαήμερον:
-          ερωτικός χαρακτήρας,
-          αντιεκκλησιαστική στάση,
-          πρότυπο πεζογραφικού ύφους (μέσο ύφος)
-          ενιαίο αφηγηματικό πλαίσιο διηγημάτων = κοντά στο μυθιστόρημα

Καινοτόμα στοιχεία:
Κοινός άξονας θεματικής: αποτυχία ή επιτυχία ανθρώπινων επιδιώξεων + δεξιοτεχνία λόγου+ αναφορά σε
ηθικές αξίας εντιμότητας/ειλικρίνειας
κόσμος ανθρωποκεντρικός και άρα ουμανιστικός
πλειοψηφία γυναικών = ιδιαίτερη σχέση γυναίκας με ανάγνωση κ συγγραφή, ο Βοκκάκιος το αφιερώνει στις
γυναίκες (ερωτική διάθεση+ ενάρετο πνεύμα+ ελεύθερο χρόνο), αρχή τέρψης και ωφελείας (νέα λειτουργία
λογοτεχνίας: όχι επιβεβλημένη ωφελιμότητα, όχι συλλογική απόλαυση)
επίγεια και κοινωνική οπτική = ρεαλισμός (χωρίς ίχνος συμβολικής ή χριστιανικής αντίληψης)
Ύφος: μέσο (μεταξύ κοινού λαϊκής παράδοσης κ υψηλού τραγωδίας/έπους
Ελεγχόμενη πολλαπλότητα αφηγητών και αφηγηματικών τρόπων (κεντρικός αφηγητής, ήρωες-αφηγητές,
ήρωες ιστοριών), λόγος ανάλογα με παιδεία κ οπτική γωνία ομιλούντος: εναλλαγή τόνων κ τρόπων μέσου
ύφους
Ειρωνεία: απόσταση αφηγητή από ιδέες που περιγράφει (όχι βεβαιότητα ταύτισης αφηγητή-συγγραφέα)
Αρνητικά στοιχεία:
Πλέγμα αδυναμίας πεζογραφίας Βοκκάκιου: τόνος μέσου ύφους αποκλείει εντάσεις/κορυφώσεις (δαντική
αλληγορία)= ασάφεια/αβεβαιότητα πρώιμου ουμανιστικού πνεύματος (κατά Άουερμπαχ)
Όχι εικόνα ιστορικού/κοινωνικού βάθους μυθιστορήματος  (όχι έργο σύνθετης πλοκής, αντιφάσεων
χαρακτήρων, περίπλοκων δομών κ εντάσεων)
3.4.3. ΓΑΡΓΑΝΤΟΥΑΣ ΚΑΙ ΠΑΝΤΑΓΚΡΥΕΛ  (μυθιστόρημα) – 1532-4
(μορφές δάνεια από μεσαιωνική λογοτεχνική παράδοση)

Ραμπελαί (15ος-16ος) εκκλησία, ιατρική, γράμματα

-Αναγνώριση λογοτεχνικού του έργου= ενδεικτική θέσης λογοτεχνίας/λογοτέχνη
-Αντιεκκλησιαστική στάση έργου (καταδικάστηκε από αρχές)
- Μεγάλη επιτυχία (μεταθανάτια συνέχεια: ζητήματα αυθεντικότητας)

Γαργαντούας: αυτός που ζει πληθωρικά

Πανταγκρυέλ: ικανότητα να συνδυάζει τα αντίθετα, ρωμαλέος+ εύθυμος/αγαθός (πανταγκρυελισμός =
Υπερτροφικοί γλεντζέδες ουμανιστικής ορμής και αγαθότητας)

Πεζογραφία= ιδιάζουσα αξία:

Πρόλογος Πανταγκρυέλ, ο συγγραφέας αναφέρεται στα Μεγάλα και Ανεκτίμητα Χρονικά του Τεράστιου
Γίγαντα Γαργαντούα (λαϊκό ανάγνωσμα με μεγάλη επιτυχία, επισημαίνει χρησιμότητα αναγνώσματος και
προσθέτει σειρά πραγματικών κ φανταστικών τίτλων βιβλίων μεσαιωνικής επικής κ πρόσφατης
μυθιστορίας= θίγει ειρωνικά θέμα εμπορικής επιτυχίας βιβλίου

Τίτλος Παντακρυέλ: «Παντακρυέλ, Βασιλιάς των διψωδών αποδομένος στο φυσικό του με τις τρομερές
πράξεις και ανδραγαθίες του ιστορημένες από τον Μακαρίτη κυρ Αλκοφριμπάς, αποσπαστή της
πεμπτουσίας» Ο συγγραφέας παρουσιάζεται ως πρόσωπο φανταστικό και κωμικό.

Τίτλος Γαργαντούας: «Η πολυθαύμαστη ζωή του Μεγάλου Γαργαντούα, πατέρα του Πανταγκρυέλ, που
γράφτηκε από τον κυρ Αλκοφριμπάς, αποσπαστή της πεμπτουσίας, βιβλίο γεμάτο πανταγκρυελισμό» -
ακολουθεί στιχούργημα για αναγνώστες που πριμοδοτεί τέρψη και γέλιο

4-5 βιβλία Ραμπελαί: ιστορία οικογένειας γιγάντων με κεντρικό ήρωα τον Πανταγκρυέλ.
Γίγαντες: άνθρωποι υπερβολικών διαστάσεων, εραστές καλής ζωής, με αρετές (καλοί, αγαθοί, φιλοπερίεργοι,
πρόθυμοι να βοηθήσουν), με ευρύτατη ουμανιστική παιδεία (γλωσσομάθεια, τέχνη λόγου), σύμβολα
γιγαντιαίας αξίας που δίνει στον άνθρωπο ο ουμανισμός

Ιδιαιτερότητα γραφής:
-          ανάμειξη πολλών/διαφορετικών ειδών γραφής,
-          γαλλική γλώσσα
-          Ύφος διαμέσου: σε κάθε ύφος (διδακτικό/φιλοσοφικό, σατιρικό/χυδαίο, δοκίμιο/στίχο,
αφήγηση/καταλογογράφηση, δραματική ένταση/φάρσα, κωμικό στοιχείο)= παρωδία
Παρωδία:
-          λογοτεχνική μίμηση γλωσσικού ιδιώματος ή ύφους ή λογοτεχνικού είδους/έργου, με τρόπο
που ελέγχει το κύρος τους και προβάλλει απρόβλεπτες διαστάσεις με κωμικά αποτελέσματα.
-          Ειρωνεία σε ευρεία κλίμακα.
-          Το μυθιστόρημα παρωδεί τα άλλα είδη.
-          Καταγγέλλει συμβατικότητα μορφής και γλώσσας (Μπαχτίν).
-          Διάλογος μυθιστορήματος με προηγούμενα είδη.

ΜΥΘΙΣΤΟΡΗΜΑΤΙΚΗ ΘΕΩΡΗΣΗ ΚΟΣΜΟΥ

-          Τρόποι γλωσσικής έκφρασης = αντικείμενο λογοτεχνικής μίμησης (παιχνίδι γλώσσας, νέα εικόνα
κόσμου) – καταστροφή παλιάς εικόνας κ κατασκευή νέας
-          Στροφή στα εγκόσμια: σώμα όχι εξάρτημα πνεύματος (όχι μεταφυσική), αντιομολογία πίστεως
(αθανασία σωματικής μορφής, επίγειας)
Παντεγκρυελισμός Ραμπελαί:
-          τρόπος σύλληψης πλούτου και αντιφάσεων εγκόσμιας ζωής.
-          Ένταση ρεαλισμού/εξιδανίκευσης= παιχνίδι που γεννά απόλαυση, πνευματικό + αισθησιακό
-          Επίγνωση ζητήματος αναπαράστασης κόσμου (μετάβαση από Αναγέννηση σε διαφορετικούς
καιρούς)

ΕΙΑ ΚΩΜΩΔΙΑ
Δάντης (Φλωρεντία – 14ος), εξορία, Βεατρίκη
-          Θεία Κωμωδία (1306-1321)
-          Νέα Ζωή (1293) –μορφές ποίησης συγγενείς με «γλυκό νέο ύφος»
-          Περί της ευγλωττίας στη λαϊκή γλώσσα:  πραγματεία για ανάπτυξη και καλλιέργεια δημώδους
ιταλικής γλώσσας  

Βοκκάκιος: αφιερώνει βιβλίο του στον Δάντη (νέα ιδέα πνευματικής δόξας, Μπούρκαρτ)

Θεία Κωμωδία:

100 κάντο (τραγούδια), 15000 στίχοι

τρεις ενότητες από 33 κάντο
α. Κόλαση (9 κύκλοι προς κέντρο γης),
β. Καθαρτήριο (Αντικαθαρτήριο+7 επίπεδα νησιού/βουνού),
γ.  Παράδεισος (9 ουράνιες σφαίρες έως «Έμπυρο Ουρανό»)
στίχοι ενδεκασύλλαβοι
σύστημα στιχουργικής: «τερτσίνα», τρίστιχη στροφή (αβα, βγβ – γδγ) [Αριθμός 3 = βάση αρμονικής
διάρθρωσης συνόλου, σύμβολο Αγ. Τριάδας]
Πρώτο πρόσωπο
Ψυχές οδηγοί: Βιργίλιος (Αινειάδα) + Βεατρίκη
Συνδυασμός σύγχρονης, του Δάντη, ιστορίας και χριστιανικό όραμα
Δαντική ιεράρχιση ηθικών αξιών (απάτη-προδοσία/αμαρτία – αγάπη/αρετή)
Ζήτημα δαντικού ύφους
«κωμωδία»:
α. πλοκή που ξεκινάει δύσκολα και καταλήγει σε αίσιο τέλος,
β. γλώσσα καθομιλουμένης αν και απηχεί αρχαία πρότυπα υψηλού επικού ύφους (διαφορά από πρότυπα:
θεματική, γλώσσα, υφολογική ασυνέπεια= χρήση υψηλών και ταπεινών στοιχεία)
Σύνθεση ποικιλότροπη:
Α. δραματική/ρεαλιστική περιγραφή Κόλασης
Β. ελεγειακό, μετρημένα λογικό Καθαρτήριο,
Γ. γλώσσα Παραδείσου: απηχεί πνευματικότητα
Μεικτό ύφος (λέει ο Άουερμπαχ στο Μίμησις)
Ερμηνευτικές προσεγγίσεις
Α. Αλληγορία, ως ποίημα θρησκευτικού χαρακτήρα
Β. ερμηνεία Άουερμπαχ:
α. σημασία θρησκευτικής έμπνευσης με μεγαλύτερη έμφαση στη σχέση της ποίησης με επίγειο κόσμο= τάση
ορισμένου ρεαλισμού 
β. σύζευξη ποικίλων ειδών και τόνων γραφής = σύνθετη εικόνα πραγματικότητας, γ. δαντική ισορροπία
ιδανικού/πραγματικότητας, πνευματικής αχρονίας/ιστορίας
δ. συγκεκριμένος άνθρωπος, επίγεια ζωή
ε. δαντικός ρεαλισμός + αλληγορία= εστίαση στον ποιητή (αφορά ποίησή του, όχι μόνο την ψυχή του_
Γ. προβολή δύναμης ποιητικής θεώρησης (δεν διατυπώνει τόσο θρησκευτικές αντιλήψεις, ούτε αναπαριστά
ανθρώπινη πραγματικότητα)
Δ. Μπλούμ: «αινιγματικότερο των λογοτεχνικών κειμένων», Δάντης= προφήτης της δόξας του, Βεατρίκη:
αλληγορία του καθαρά ποιητικού τρόπου γνώσης κ λύτρωσης
Ε. Ουώλτερ Παίητερ: σύμβολο Βεατρίκης= λογοτεχνική πρόταση ιδανικού τύπου ανθρώπινου προσώπου
3.3.3 ΣΟΝΕΤΟ & ΜΠΑΛΑΝΤΑ

Σονέτο Πετράρχη (14ος):

Ποιητικό έργο: 366 ποιήματα με τίτλο Cancioniere (1342)
(αφιερωμένο στη Λάουρα, ανεκπλήρωτος ή πνευματικός έρωτας)
Στιχουργικοί κανόνες σονέτου (δεν επινόησε ο ίδιος το σονέτο, αλλά πρώτος το καλλιέργησε συστηματικά
(μετά τους ποιητές του γλυκού νέου ύφους):
·         Ενδεκασύλλαβοι στίχοι
·         Ιαμβικό μέτρο
·         Συνολική δομή: 14 στίχοι σε δύο μέρη [8 (αββα-αββα, κυρίως θέμα) +6 (ελεύθερη
ομοιοκαταληξία)]
·         Σχήμα συγκροτημένο και μελωδικό (απαίτηση δεξιοτεχνίας σύνθεσης)
·         Κεντρικό θέμα: εξιδανικευμένος έρωτας= εικόνα αγαπημένης, υλική/ιδεατή αναπαράσταση 
·         Ποιητικό βλέμμα από όραση σε ενόραση
·         Από υλικότητα (χρόνος) σε ιδέες (ποιητική μνήμη νικά θάνατο)
·         Από εικόνα αγαπημένης σε στοχασμούς ποιητή (δύναμη ποιητικού λόγου)
·         Θυμίζει ένταση ρεαλισμού/εξιδανίκευσης τροβαδούρων και ιπποτικής μυθιστορίας:
πνευματικότητα-υλικότητα, νόηση-αίσθηση, ευδαιμονία έρωτα-μελαγχολία επίγνωσης θανάτου, εκκοσμίκευση
θρησκευτικής ευλάβειας-εξιδανίκευση έρωτα
·         Πρώτο πρόσωπο = νέα μορφή αυτοσυνειδησίας στη λυρική ποίηση
·         Πετραρχικά σχήματα (μορφοποιούν ρητορικά κεντρικό θέμα): μεταφορά (σύζευξη ιδεών/ύλης),
οξύμωρο (συνένωση αντιφατικών εννοιών), προσωποποιήσεις (στοιχείων φύσης), υπερβολή (έως
παράδοξο), λογοπαίγνιο (παρηχήσεις, παρονομασίες= παιχνίδι υλικότητας/πνεύματος, όνομα αγαπημένης
·         Κοινοί τόποι ευρωπαϊκής λογοτεχνίας: ορισμένη εικόνα έρωτα/γυναίκας, πρότυπο ποιητικού
λυρισμού

Μπαλάντα του Βιγιόν (15ος)

(πέρασμα γαλλικής ποίησης από Μεσαίωνα σε Αναγέννηση)
Αστικός τρόπος ζωής, διωκόμενος, πιο κοντά στη λαϊκή μεσαιωνική παράδοση και κατοπινή εικόνα
«καταραμένου ποιητή», υψηλός βαθμός παιδείας. Συλλογή ποιημάτων Διαθήκη (1462)

Μπαλάντα (οι κανόνες της παραπέμπουν στη μεσαιωνική σύνδεση λόγου/μουσικής):

-          οργάνωση στίχων σε 3 μεγάλες όμοιες στροφές και 1 πιο σύντομη, επανάληψη ίδιου στίχου στο τέλος
κάθε στροφής (ρεφρέν).
-          Θέμα: έρωτας συνδεδεμένος με παρόν, τρέχουσα ζωή, μνήμη μέλλοντος
-          Πρώτο πρόσωπο
-          Μακριά από πρότυπα ουμανιστικής λογιοσύνης

Μπαλάντα της χοντρο-Μαργκό, Βιγιόν: απλή σωματική επαφή (ανατροπή πετραρχικής παράδοσης) 
-          Εύρος θεματικής: αντιφατικές πλευρές υλικού παρόντος
-          Ποικίλος τόνος που εναλλάσσεται.

Δάντης: η ποίηση ως θρησκευτικό κείμενο

Βιγιόν: η ποίηση ως άμεση κ αυθόρμητη έκφραση, ειλικρινή καταγραφή εμπειριών καθημερινής ζωής

3.4. ΠΕΖΟΓΡΑΦΙΑ ΚΑΙ ΘΕΑΤΡΟ

3.4.1 ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΗ ΠΕΖΟΓΡΑΦΙΑ

-          Επέκταση γραφής σε βάρος προφορικότητας
-          +διάδοση τυπωμένου βιβλίου =
-          αυτονόμηση λόγου από έμμετρο (δημοτικότητα πεζού λόγου, ο νεότερος λογοτεχνικός λόγος γεννιέται
μέσα από τον ποιητικό)

Αναγεννησιακή πόλη: ήθη/αναγνωστικές ανάγκες νέων αστικών κοινωνικών στρωμάτων (αλλαγή

συνηθειών).

15ος αιώνας:
-          μεταγραφές και έκδοση μεσαιωνικών έμμετρων κειμένων (επών και μυθιστοριών δημωδών
γλωσσών) σε πεζή μορφή, σε γλώσσες εθνικές
-          νέα πεζά αφηγηματικά κείμενα= πρώτες συλλογές διηγημάτων, μυθιστορήματα
ΔΙΗΓΗΜΑ (νέα δεδομένα λογοτεχνικού ύφους):
-          Αφήγημα μικρής έκτασης
-          θέμα επικεντρωμένο σε περιορισμένο αριθμό θεμάτων/επεισοδίων/προσώπων (σύντομη, περιεκτική
πεζογραφική αφήγηση)  

Novellino: συλλογή σύντομων πεζών αφηγημάτων (Τοσκάνη, Β. Ιταλία)

-          Αστικό πλαίσιο, διδακτικό/σατιρικό χαρακτήρα, παραμύθι
-          Στόχος: ψυχαγωγία + προώθηση γλωσσικής παιδείας (τέχνη του λόγου σε εθνικές γλώσσες)
-          Μεσαιωνική διδακτική γραμματεία (πρότυπο Μυθιστορίας του Ρόδου) = βασικό ιστορικό πλαίσιο
αφηγημάτων από όπου αναδύεται το διήγημα

Δεκαήμερο, ουμανιστή λόγιου Βοκάκκιου (14ος)

-  Καινοτομία: ένταξη διηγημάτων σε ενιαίο πλαίσιο = πρόδρομος μυθιστορήματος

ΜΥΘΙΣΤΟΡΗΜΑ
(παράλληλη εμφάνιση με διήγημα)
-          Μεγάλη έκταση, σύνθετη δομή, ευρεία πλοκή
-          Πηγές (όχι τόσο στη διδακτική λογοτεχνία):
α. μετεξελίξεις επικής ποίησης κ ιπποτικής μυθιστορίας (εξ ου και ο γαλλικός όρος «roman»),
β. είδη παλαιότερης γραμματείας (δείγματα μυθιστορημάτων ύστερης αρχαιότητας),
γ. αφηγηματικές μορφές εκκλησιαστικής γραμματείας (βίοι αγίων)
-          Σύνδεση με έπος στο επίπεδο της μορφής, όχι ιδεών/θεώρησης κόσμου.
-          Μεταγραφές έμμετρης ιπποτικής μυθιστορίας (15ος αιώνας) σε πεζό λόγο.
-          Θεματική κ αξιολογικό πλαίσιο μεσαιωνικών προτύπων.
-          Στοιχεία ρητορικής κ θεματικής διαμορφώνουν καινοφανή εικόνα κόσμου κ ανθρώπινης ζωής.

Αντιπαραβολή έπους- μυθιστορήματος:

·         Έπος: σβήνει παρόν κάτω από εξιδανικευμένο παρελθόν (κλειστό παρελθόν).
Μυθιστόρημα: συνδέει παρελθόν με παρόν και μέλλον. Ρευστότητα/αστάθεια ανθρώπινων πραγμάτων
(ανοιχτό).
·         Έπος: ποιητική γλώσσα υψηλού/ηρωικού ύφους.
Μυθιστόρημα: παίζει ελεύθερα με παραδόσεις + νέες τάσεις γλωσσικών τρόπων κ ύφους γραφής
·         Έπος: τέλεια ανθρώπινα πρότυπα, αξίες, εθνική μοίρα.
Μυθιστόρημα: οντότητα υπό διαμόρφωση, ανοιχτή σε εξελίξεις
·         Έπος: σταθερή ανθρώπινη κατάσταση στο χρόνο, υψηλό/ηρωϊκό δράμα.
Μυθιστόρημα: Νέα ιστορική αντίληψη χρόνου= νέα εικόνα ανθρώπινης ζωής (ιστορική συνείδηση)

Αντιπαραβολή μυθιστορήματος – διηγήματος:

Θεματική μυθιστορήματος: δυσαρμονία προσώπου με μοίρα του, επαφή με ανολοκλήρωτο παρόν/μέλλον,
πολυπρισματική δομή (σύστημα εξισώσεων με πολλούς αγνώστους)
Θεματική διηγήματος: ενιαία συνολική εντύπωση με σημείο πύκνωσης στο τέλος, κλείσιμο=σημείο κλειδί
δομής συνόλου (μία εξίσωση μ’ έναν άγνωστο)
Έργα:
Γαργαντούας και Πανταγκρυέλ, Γάλλου Φρανσουά Ραμπελαί (15-16ος)
Δεκαήμερον,  Βοκκάκιος (14ος) – όρια μυθιστορήματος/συλλογής διηγημάτων

3.4.2. ΔΕΚΑΗΜΕΡΟΝ (ιταλικά) 1350 μ.Χ.

(Σειρά διηγημάτων: πρόδρομος μυθιστορήματος)
Βοκκάκιος: ενασχόληση με λογοτεχνία στη μητρική του γλώσσα (ιταλικά)
(έγραψε και δοκίμια αποτίμησης/ερμηνείας λογοτεχνίας σε νεότερη γλώσσα)

Δεκαήμερον:
-          ερωτικός χαρακτήρας,
-          αντιεκκλησιαστική στάση,
-          πρότυπο πεζογραφικού ύφους (μέσο ύφος)
-          ενιαίο αφηγηματικό πλαίσιο διηγημάτων = κοντά στο μυθιστόρημα

Καινοτόμα στοιχεία:
Κοινός άξονας θεματικής: αποτυχία ή επιτυχία ανθρώπινων επιδιώξεων + δεξιοτεχνία λόγου+ αναφορά σε
ηθικές αξίας εντιμότητας/ειλικρίνειας
κόσμος ανθρωποκεντρικός και άρα ουμανιστικός
πλειοψηφία γυναικών = ιδιαίτερη σχέση γυναίκας με ανάγνωση κ συγγραφή, ο Βοκκάκιος το αφιερώνει στις
γυναίκες (ερωτική διάθεση+ ενάρετο πνεύμα+ ελεύθερο χρόνο), αρχή τέρψης και ωφελείας (νέα λειτουργία
λογοτεχνίας: όχι επιβεβλημένη ωφελιμότητα, όχι συλλογική απόλαυση)
επίγεια και κοινωνική οπτική = ρεαλισμός (χωρίς ίχνος συμβολικής ή χριστιανικής αντίληψης)
Ύφος: μέσο (μεταξύ κοινού λαϊκής παράδοσης κ υψηλού τραγωδίας/έπους
Ελεγχόμενη πολλαπλότητα αφηγητών και αφηγηματικών τρόπων (κεντρικός αφηγητής, ήρωες-αφηγητές,
ήρωες ιστοριών), λόγος ανάλογα με παιδεία κ οπτική γωνία ομιλούντος: εναλλαγή τόνων κ τρόπων μέσου
ύφους
Ειρωνεία: απόσταση αφηγητή από ιδέες που περιγράφει (όχι βεβαιότητα ταύτισης αφηγητή-συγγραφέα)
Αρνητικά στοιχεία:
Πλέγμα αδυναμίας πεζογραφίας Βοκκάκιου: τόνος μέσου ύφους αποκλείει εντάσεις/κορυφώσεις (δαντική
αλληγορία)= ασάφεια/αβεβαιότητα πρώιμου ουμανιστικού πνεύματος (κατά Άουερμπαχ)
Όχι εικόνα ιστορικού/κοινωνικού βάθους μυθιστορήματος  (όχι έργο σύνθετης πλοκής, αντιφάσεων
χαρακτήρων, περίπλοκων δομών κ εντάσεων)
3.4.3. ΓΑΡΓΑΝΤΟΥΑΣ ΚΑΙ ΠΑΝΤΑΓΚΡΥΕΛ  (μυθιστόρημα) – 1532-4
(μορφές δάνεια από μεσαιωνική λογοτεχνική παράδοση)

Ραμπελαί (15ος-16ος) εκκλησία, ιατρική, γράμματα

-Αναγνώριση λογοτεχνικού του έργου= ενδεικτική θέσης λογοτεχνίας/λογοτέχνη
-Αντιεκκλησιαστική στάση έργου (καταδικάστηκε από αρχές)
- Μεγάλη επιτυχία (μεταθανάτια συνέχεια: ζητήματα αυθεντικότητας)

Γαργαντούας: αυτός που ζει πληθωρικά

Πανταγκρυέλ: ικανότητα να συνδυάζει τα αντίθετα, ρωμαλέος+ εύθυμος/αγαθός (πανταγκρυελισμός =
Υπερτροφικοί γλεντζέδες ουμανιστικής ορμής και αγαθότητας)

Πεζογραφία= ιδιάζουσα αξία:

Πρόλογος Πανταγκρυέλ, ο συγγραφέας αναφέρεται στα Μεγάλα και Ανεκτίμητα Χρονικά του Τεράστιου
Γίγαντα Γαργαντούα (λαϊκό ανάγνωσμα με μεγάλη επιτυχία, επισημαίνει χρησιμότητα αναγνώσματος και
προσθέτει σειρά πραγματικών κ φανταστικών τίτλων βιβλίων μεσαιωνικής επικής κ πρόσφατης
μυθιστορίας= θίγει ειρωνικά θέμα εμπορικής επιτυχίας βιβλίου

Τίτλος Παντακρυέλ: «Παντακρυέλ, Βασιλιάς των διψωδών αποδομένος στο φυσικό του με τις τρομερές
πράξεις και ανδραγαθίες του ιστορημένες από τον Μακαρίτη κυρ Αλκοφριμπάς, αποσπαστή της
πεμπτουσίας» Ο συγγραφέας παρουσιάζεται ως πρόσωπο φανταστικό και κωμικό.

Τίτλος Γαργαντούας: «Η πολυθαύμαστη ζωή του Μεγάλου Γαργαντούα, πατέρα του Πανταγκρυέλ, που
γράφτηκε από τον κυρ Αλκοφριμπάς, αποσπαστή της πεμπτουσίας, βιβλίο γεμάτο πανταγκρυελισμό» -
ακολουθεί στιχούργημα για αναγνώστες που πριμοδοτεί τέρψη και γέλιο

4-5 βιβλία Ραμπελαί: ιστορία οικογένειας γιγάντων με κεντρικό ήρωα τον Πανταγκρυέλ.
Γίγαντες: άνθρωποι υπερβολικών διαστάσεων, εραστές καλής ζωής, με αρετές (καλοί, αγαθοί, φιλοπερίεργοι,
πρόθυμοι να βοηθήσουν), με ευρύτατη ουμανιστική παιδεία (γλωσσομάθεια, τέχνη λόγου), σύμβολα
γιγαντιαίας αξίας που δίνει στον άνθρωπο ο ουμανισμός

Ιδιαιτερότητα γραφής:
-          ανάμειξη πολλών/διαφορετικών ειδών γραφής,
-          γαλλική γλώσσα
-          Ύφος διαμέσου: σε κάθε ύφος (διδακτικό/φιλοσοφικό, σατιρικό/χυδαίο, δοκίμιο/στίχο,
αφήγηση/καταλογογράφηση, δραματική ένταση/φάρσα, κωμικό στοιχείο)= παρωδία
Παρωδία:
-          λογοτεχνική μίμηση γλωσσικού ιδιώματος ή ύφους ή λογοτεχνικού είδους/έργου, με τρόπο
που ελέγχει το κύρος τους και προβάλλει απρόβλεπτες διαστάσεις με κωμικά αποτελέσματα.
-          Ειρωνεία σε ευρεία κλίμακα.
-          Το μυθιστόρημα παρωδεί τα άλλα είδη.
-          Καταγγέλλει συμβατικότητα μορφής και γλώσσας (Μπαχτίν).
-          Διάλογος μυθιστορήματος με προηγούμενα είδη.

ΜΥΘΙΣΤΟΡΗΜΑΤΙΚΗ ΘΕΩΡΗΣΗ ΚΟΣΜΟΥ

-          Τρόποι γλωσσικής έκφρασης = αντικείμενο λογοτεχνικής μίμησης (παιχνίδι γλώσσας, νέα εικόνα
κόσμου) – καταστροφή παλιάς εικόνας κ κατασκευή νέας
-          Στροφή στα εγκόσμια: σώμα όχι εξάρτημα πνεύματος (όχι μεταφυσική), αντιομολογία πίστεως
(αθανασία σωματικής μορφής, επίγειας)

Παντεγκρυελισμός Ραμπελαί:
-          τρόπος σύλληψης πλούτου και αντιφάσεων εγκόσμιας ζωής.
-          Ένταση ρεαλισμού/εξιδανίκευσης= παιχνίδι που γεννά απόλαυση, πνευματικό + αισθησιακό
-          Επίγνωση ζητήματος αναπαράστασης κόσμου (μετάβαση από Αναγέννηση σε διαφορετικούς
καιρούς)

4.2.4 ΔΟΚΙΜΙΟ
Μονταίνιος, Essais, 1572 (δοκιμές γραφής, καταδικάστηκαν από εκκλησία)
-          προάγγελος honnete homme (ροπή προς αρχαία ελληνική/λατινική γραμματεία)
όχι ταύτιση με όρο: διάσταση με προδιαγραφές ελεγχόμενης κοινωνικότητας, σύνδεση με στοχαστική στάση
σαιξπηρικών ηρώων στον αντίποδα του γαλλικού κλασικισμού
-          πρόδρομος Διαφωτισμού 18ου αιώνα.
Δοκίμιο:

Κείμενο στοχασμών απόψεων ή κριτικής

Μεταξύ λογοτεχνίας κ φιλοσοφίας
Μικρή έκταση
Θεματική ποικιλία

Αρχές/πεποιθήσεις ιστορίας ιδεών που ταυτίζονται με Μονταίνιο:

Περιέργεια για το κάθετι
Αναγνώριση ποικιλίας κ σχετικότητας ανθρώπινων πρακτικών/αξιών
Γνώση βάση εμπειρίας
Δημιουργικός πειραματισμός (όχι συσσώρευση γνώσεων)
Όχι δογματισμός/μισαλλοδοξία/γενικεύσεις
σκεπτικισμός για κάθε αυθεντία προς κατεύθυνση εμπειρισμού

ΓΡΑΦΗ ΚΑΙ ΑΝΘΡΩΠΙΝΟ ΥΠΟΚΕΙΜΕΝΟ

Δοκίμια, Μονταίνιου:
-          στοχαστική καταγραφή εμπειρίας ενός ανθρώπου δια του χρόνου
-          επιλεκτική αυτοβιογραφία (στον αντίποδα των Εξομολογήσεων του Αυγουστίνου)= άτυπη συνομιλία
με τον εαυτό του και τους άλλους, συνεχής έλεγχος, αναθεώρηση σωστού-λάθους, αλήθειας-πλάνης, διαρκής
δοκιμή
Μονταίνιος:
-          όχι εκπρόσωπος ή πρόδρομος κανενός ρεύματος ιδεών
-          πρακτική δοκιμιακής γραφής
-          θεώρηση ανθρώπου όχι καθαρά ουμανιστική
-          άνθρωπος ως κέντρο του κόσμου αλλά με επίγνωση αβεβαιότητας

συνάρτηση ανθρώπινου υποκειμένου με δοκιμασία γραφής (κατά Μονταίνιο)

Τα βιβλία φτιάχνεται από ανθρώπινο εαυτό
Ανθρώπινος εαυτός σχηματίζεται μέσα από γραφή
Εαυτός= μοναδικό δείγμα ανθρώπου εντός της τυχαιότητας
Παραίτηση από αφηρημένο τελικό ορισμό ανθρώπ

.4.2 ΔΟΝ ΚΙΧΩΤΗΣ,   Ο ΘΕΡΒΑΝΤΙΚΟΣ ΗΡΩΑΣ

Δονκιχωτισμός: στάση αλαφροΐσκιωτη, ονειροπαρμένη, ίσως αλαζονική, «ιδεαλιστή», θετική ή αρνητική
αξιολόγηση συμπεριφορών (όπως βιβλικοί και μυθολογικοί ήρωες = μυθικές μορφές ηρώων)
Πρότυπα Δον Κιχώτη: ήρωες μυθιστορημάτων= δύναμη λογοτεχνίας

Μιγκέλ Ντε Θερβάντες, Ο πολυμήχανος ιππότης Δον Κιχώτης της Μάντσα (1615) έργο που εκτοπίζει
Παντακρυέλ, παρωδία ιπποτικών αφηγημάτων (επιτυχία εποχής)

Ζωή Θερβάντες: αύξουσα καθιέρωση θεσμού λογοτεχνίας

έγραψε βουκολικό και ερωτικό μυθιστόρημα, θεατρικά έργα (χωρίς
σημασία), διηγήματα, νουβέλες (θεωρούνται κλασικά)

ΤΟ ΜΥΘΙΣΤΟΡΗΜΑ ΤΗΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ

Πρόλογος πρώτου βιβλίου:
-          αντιστοιχία με πρόλογο Δεκαημέρου κ Γαργαντούα)
-          εξηγεί γιατί εκδίδει το βιβλίο χωρίς συνήθη σύμβολα κύρους και σοβαρότητας (Αριστοτέλη, Πλάτωνα,
Αγ. Γραφή, σχόλια κλπ)
-          μικρή πραγματεία για νέα τέχνη λόγου: πεζογραφία,
-          η ίδια η λογοτεχνία γίνεται ήρωας ενός λογοτεχνικού έργου (κυρίως στο β΄μέρος)

Αφηγητής: «πατριός» του Δον Κιχώτη, «πατέρας» = άραβας ιστορικός Σεήτ Χαμίτ Μπενεγγελή (κατά
αναλογία με τον αφηγητή του Γαργαντούα και του Παντακρυέλ που δεν είναι ο Ραμπελαί αλλά ο κυρ
Αλκοφριμπάς): υποδεικνύει όχι έκφραση προσωπικών συναισθημάτων ή απόψεων αφηγητή

ΔΙΙΣΤΑΜΕΝΕΣ ΕΡΜΗΝΕΙΕΣ – ΤΡΑΓΩΔΙΑ Ή ΚΩΜΩΔΙΑ;

Δον Κιχώτης με σημασία/εμβέλεια δραματικού και τραγικού ήρωα

Μπλουμ: τον τοποθετεί δίπλα στο έργο του Σαίξπηρ κ του Δάντη (ρομαντική άποψη)
Άουερμπαχ, Μίμησις: επιμένει στο κωμικό/σατιρικό χαρακτήρα έργου+ηρωική ηθική
Άουερμπαχ:

όχι τραγωδία: η «τρέλα» του ήρωα δεν του επιτρέπει να εμπλέκεται ουσιαστικά με όσα συμβαίνουν ή να
αναλάβει ηθική ευθύνη
άστοχες και οι ψυχολογικού/κοινωνικού τύπου εξηγήσεις «τρέλας» του ήρωα,
ούτε καθαρή κωμωδία
Μέσο ύφος (όχι δραματικές εντάσεις, όπως και στον Βοκκάκιο)
Ευγενές, αγνό, λυτρωτικό στοιχεία
Ουδετερότητα αφηγητή: στοιχείο νεότερης μυθιστορηματικής γραφής
όχι αναγνώσεις φορτισμένες από συναισθηματικές/αξιολογικές εντάσεις ποιητικής λογοτεχνικής παράδοσης
όχι ταύτιση με ήρωα από αναγνώστη
Διάσταση παιχνιδιού: κινητήρια δύναμη εγχειρήματος Θερβάντες, κόσμος ως παιχνίδι, αναγνωρίζει όρια
τάξης πραγμάτων χωρίς να κλονίζει την τάξη αυτή.
Ευθυμία οικουμενική κ πολυεπίπεδη
Όχι κριτική διάθεση/προβληματισμός (σ΄ αυτό διαφωνούν πολλοί μελετητές)
Μπαχτίν:
(διαφωνεί με Άουερμπαχ): κριτική σημασία παιχνιδιού εναλλαγών κ εκπλήξεων
στρατηγικής σημασίας η ουδετερότητα του αφηγητή: ιδιαίτερη θεώρηση κόσμου κ ιστορικής
πραγματικότητας
κριτική θεώρηση που εμπεριέχεται στην ίδια τη δομή και γραφή: νέα προσέγγιση στο κρίσιμο ζήτημα
αναπαράστασης κ συγκρότησης ανθρώπινου υποκειμένου

4.5.3 ΚΟΜΕΝΤΙΑ & ΕΛΙΣΑΒΕΤΙΑΝΟ ΔΡΑΜΑ (δεύτερο μισό 16ου)

Κομέντια Ντελ Άρτε: Ιταλία (μέσα 16ου-18ος): ορισμένη τεχνική κωμωδίας

Σύντομα κείμενα
Απλή κ τυποποιημένη πλοκή
Άφθονος αυτοσχεδιασμός (μιμητική έκφραση, χειρονομία, κίνηση σώματος)
Χρήση μάσκας, ακροβατικών
Λαϊκός χαρακτήρας θεάματος και γλώσσας
Θέμα: από λόγιο θέατρο (ελληνιστικής/ρωμαϊκής εποχής/ύστερης αρχαιότητας) Κυρίαρχο
θέμα: εραστές που κατατρέχονται από κηδεμόνες (ήθη/συνήθειες καθημερινής ζωής)
Είδος ηρώων: τυποποιημένοι χαρακτήρες π.χ. Αρλεκίνος, Κολομπίνα
Αίθουσες που μιμούνται αρχαίο αμφιθέατρο + νέα θεατρική σκηνή: «ιταλική σκηνή» (υπερυψωμένη
πλατφόρμα, ζωγραφιστό σκηνικό)
Ελισαβετιανό θέατρο: Αγγλία (ίδια εποχή): μορφή που θα επικρατήσει στην Ευρώπη
Θίασοι: περιοδεύουσες ομάδες επαγγελματιών (η τέχνης τους δεν χαίρει εκτίμησης από κρατούσα
προτεσταντική ηθική)
Αναγνώριση και υποστήριξη από Αυλή κ αριστοκρατία (κατασκευή κτιρίων ειδικά για θεατρικές
παραστάσεις)
Σκηνή όπως ιταλική
Μετέχουν μόνο άνδρες
Σημασία στην κωμωδία και στα ήθη της εποχής
«τραγωδία εκδίκησης» (ιστορικό δράμα με ένταση και βία, εκπρόσωπος: Μάρλοου): εξελίχθηκε με τη
δραματουργία του Σαίξπ
4.5.4 ΔΥΟ ΔΡΟΜΟΙ ΘΕΑΤΡΙΚΗΣ ΕΞΕΛΙΞΗΣ
17ος: «χρυσούς αιών» ισπανικού (μπαρόκ)  και γαλλικού (κλασικισμός) θεάτρου

ΙΣΠΑΝΙΚΟ ΜΠΑΡΟΚ
-          Λόπε ντε Βέγκα: 1500 θεατρικά έργα, δραματουργία συνδεδεμένη με ζώσα παράδοση λαϊκού
θεάτρου
-Θέματα: έρωτα, τιμή [παράδοση χρονογραφίας και έμμετρης μυθιστορίας 15 ου (ισπανικό ρομανθέρο)]
-Τεχνοτροπία: όχι σε πρότυπα κλασικισμού
-3 πράξεις αντί 5
-μέτρο/στιχουργική ελεύθερα
-ανάμειξη τραγικού/κωμικού στοιχείου (τραγικωμωδία, παράδοση Σελεστίνας, Ρόχας 15ος]
-προσαρμογή κανόνων κλασικής ποιητικής/δραματουργίας στο γούστο του κοινού.
-          Καλντερόν ντε λα Μπάρκα: κωμωδία+φιλοσοφικές/μεταφυσικές διαστάσεις
-Ανάμειξη κωμικού με τραγικό.
-Σημαντικό γνώρισμα: αβέβαιες σχέσεις φαντασίας-πραγματικότητας.
-Έργα: Το μεγάλο θέατρο του κόσμου, 1640-θέατρο εν θεάτρω – μπαρόκ
 Η ζωή είναι όνειρο (1633)
ΓΑΛΛΙΚΟΣ ΚΛΑΣΙΚΙΣΜΟΣ
Γαλλικό θέατρο: τυπικότερο δείγμα γαλλικού κλασικισμού
-          Κορνέιγ (θεματολογία: ιδέα αριστοκρατικής τιμής)
-          Ρακίνας (θέμα ερωτικού πάθους) Και οι δύο τιμήθηκαν στο νέο θεσμό Γαλλικής Ακαδημίας
-          Μολιέρος, δημοφιλέστερος εκφραστής κλασικού γαλλικού πνεύματος

Ρακίνας + Μολιέρος + Λα Φονταίν (Μύθοι, αφηγηματικοί/διδακτικοί)= βασικοί πόλοι γαλλικού κλασικισμού

Ρόλος μοναρχικής αυλής: επίδραση ως πλαίσιο υποστήριξης και ελέγχου και ως κοινό
Ρόλος πόλης: θεματική και τρόποι κυρίως της μολιερικής κωμωδίας

4.5.5 ΣΑΙΞΠΗΡ
Έργο: 35 θεατρικά έργα (1590-1612) π.χ.:
Τρικυμία (1611)

Άμλετ, ο πρίγκιπας της Δανίας (1600)

Μακμπέθ (1605)

Ερρίκος Δ΄

Βασιλιάς Ληρ

Ριχάρδος ο Γ΄

Δωδέκατη νύχτα (1601)

Εύρος θεματικής: όλα τα είδη= κωμωδία/τραγωδία/δράμα ιστορικό/δράμα ερωτικό

Εύρος χαρακτήρων: κάθε κοινωνικής θέσης/έθνους/φυλής
Εύρος τόπων: σε κάθε γωνιά της Μεσογείου, χώρες φανταστικές
Εύρος γλωσσικό: λεξιλόγιο/ρητορικά σχήματα
Εύρος εικόνας ανθρώπου και κόσμου του.
Απορρίπτεται από κλασικισμό (αναγνωρίζεται από κριτήρια ρομαντισμού 19ου )

Καταστρατήγηση αρχής αρχαίας δραματουργίας  γαλλικού κλασικισμού (απλή και ενιαία πλοκή,
επικεντρωμένη σε ένα βασικό συμβάν):
-          μετατόπιση πλοκής από τόπο σε τόπο
-          χρόνο μακρύ/απροσδιόριστο
-          ύφος που μεταλλάσσεται
-          δράση διακοπτόμενη από δευτερεύοντα επεισόδια.
Δεν ακολουθεί αρχή ποιητικών ειδών: στο μεταίχμιο τραγωδίας/κωμωδίας. Τραγικοί ήρωες συνοδεύονται
από κωμικούς χαρακτήρες (πχ Ερρίκος ο Δ΄, Βασιλιάς Ληρ)
Υφος όχι σταθερά υψηλό ή κωμικό
Εικόνα πολυποίκιλου κόσμου σε πληθωρική αναρχία, αλλά με ιδιότυπη συνοχή
Περίπλοκη σχέση με αρχαία και χριστιανική παράδοση :
-          απομάκρυνση από μεσαιωνική εστίαση ανθρώπινου/θεϊκού δράματος,
-          επανασύνδεση με αρχαία ιδέα τραγικού
-          ταυτόχρονη στροφή προς ταπεινή ανθρώπινη πραγματικότητα που απομακρύνει από κλασική
τραγωδία – μπαρόκ
-          μέσο ύφος, ρεαλιστική ματιά

Σαιξπηρικός ήρωας (αν και πάντα αριστοκράτης, βασιλιάς ή πρίγκιπας ελάχιστα μοιάζει με της αρχαίας
τραγωδίας ή του γαλλικού κλασικισμού):
·         Λόγος καθημερινός
·         ύφος κωμωδίας
·         φιλοσοφεί με τρόπο προσωπικό, αντιφάσεις/μεταπτώσεις στοχασμών (Άμλετ)
·         συγχρωτίζεται με μέλη λαϊκής τάξης (Ερρίκος Δ΄)
·         ταλαιπωρείται από κακουχίες (Βασιλιάς Ληρ)
·         αμάρτημα από αδυναμία/κακία/φιλοδοξία χαρακτήρα (Ριχάρδος Γ΄, Μακμπέθ)
·         διαμορφώνεται κατά τη διάρκεια του έργου
·         μονόλογοι: προσωπικός τόνος απελπισίας, δραματική αυτοθεώρηση (αντιδιαστολή με μονόλογο
κλασικής τραγωδίας, όχι υψηλός τόνος επίγνωσης αλήθειας)
·         σύγκριση θέατρο με ζωή, απήχηση εποχής στον σαιξπηρικό ήρωα (Μακμπέθ) = υπέρβαση
ρεαλισμού από Σαίξπηρ
·         Σαιξπηρική τραγωδία - κωμωδία: όνειρο, ψευδαίσθηση, μεταμφίεση, φάντασμα, γελωτοποιός,
μάγισσα = κομβικοί παράγοντες δραματουργίας
·         Άνθρωπος και κόσμος σε αμφίδρομη κ ακαθόριστη σχέση, σε συνεχή ροή και
ένταση, χωρίς σταθερότητα από θεϊκούς/φυσικούς νόμους (αρχαία τραγωδία) ή ανθρώπινου
χαρακτήρα (γαλλικός κλασικισμός), όχι τάξη και αρμονία κόσμου, κόσμος τραγικός και συνάμα κωμικός
= ποικιλία τρόπων αναπαράστασης πραγμάτων, νέα θεώρηση ανθρώπινου υποκειμένου = όχι τελείωση στο
υπερπέραν (Δάντη), αλλά στον επίγειο κόσμο μέσω ωρίμανσή τους.
·         Υπόδειγμα σαιξπηρικής αντίληψης τραγικού: Άμλετ (απόσταση σκέψης/πράξης, αμφισβήτηση
αξιών/εξουσιών)

Προσέγγιση από Γκαίτε: ψυχολογική: ηθική αδυναμία/αβουλία Άμλετ

Προσέγγιση από Άουερμπαχ: το αντίθετο, συνάρτηση αναποφασιστικότητας με επίγνωση πραγμάτων,
εσωτερική δύναμη
Προσέγγιση από Έλιοτ: αισθητική: αποτυχημένο θεατρικό έργο, υπερβάλλουσα έκφραση δραματικού
συναισθήματος ήρωα χωρίς «αντικειμενική συστοιχία» (χωρίς εξήγηση)
Προσέγγιση ιστορική/φιλοσοφική: έλλειψη εικόνας ή αίσθησης σπουδαιότητας και ολοκλήρωσης πράξεων
= νέα πηγή τραγικού, η κάθαρση τροφοδοτείται από ένταση ανάμεσα σε ανάγκη και αδυναμία σαφήνειας
προβλήματος, βεβαιότητας νοήματος, βούλησης και ενσυνείδητης δράσης (κόσμος απροσπέλαστος σα
δυσερμήνευτο λογοτεχνικό κείμενο)

Δραστηριότητα 16/κεφ. 4ο
Ο Άμλετ διαπιστώνει αποφατική σχέση ανάμεσα σε γνώση και πράξη. Παραφροσύνη Άμλετ δια μέσου όλων
των βαθμίδων υφολογικής κλίμακας. Να ζει κανείς ή να μη ζει = να είναι κανείς ή να μην είναι.
Δραστηριότητα 17/κεφ. 4ο
Α) λειτουργία μονολόγων: ρητορικές ερωτήσεις στον εαυτό του, άμεσα ερωτήματα και κατάληξη σε απόφαση
Β) λειτουργία αναπαράστασης: πηγή προβλήματος = αδυναμία αναπαράστασης που να οδηγήσει σε
απόφαση και πράξη, σύγκριση με άλλους που το καταφέρνουν, βλέπει τον εαυτό του ως ανθρώπινο
υποκείμενο με αποδυναμωμένη τη λειτουργία της γλώσσας του. Λύση: δάνειο από δύναμη θεάτρου (θεατρική
αναπαράσταση στην υπηρεσία της πραγματικότητας)

ΜΕΤΑΜΦΙΕΣΗ ΚΑΙ ΚΩΜΩΔΙΑ

Σαιξπηρική κωμωδία εστιάζει σε δημοφιλές για την εποχή θέμα μεταμφίεσης (αλλαγή κοινωνικού
ρόλου/θέσης/φύλου/υπόστασης ήρωα = σαιξπηρική εικόνα ασταθούς ανθρώπινης οντότητας, π.χ. Δωδέκατη
νύχτα

4.5.6 ΤΡΑΓΩΔΙΑ ΤΟΥ ΡΑΚΙΝΑ

Γαλλικός κλασικισμός:
-          λογοτεχνία μιμείται ανθρώπινη φύση honnete homme, αριστοκρατικής αυλής και παρισινής πόλης:
ορθοφροσύνη, σωφροσύνη, κοσμιότης (αρμονία και τάξη)
-           απομάκρυνση από αριστοτελική εστίαση στην τραγική «πράξη», από αριστοφάνεια έμφαση στα
δημόσια πράγματα/πολιτική και από σαιξπηρικό κουβάρι
-          Χαρακτήρας: σταθερές, ευδιάκριτες ροπές/έξεις σκέψης/αισθήματος και συνεπώς
συμπεριφορών/επιλογών
-          Αντικείμενο κλασικιστικού θεάτρου: τραγικές/κωμικές συνέπειες του χαρακτήρα (όχι η ψυχοκοινωνική
διαμόρφωσή του)

Γενικές αρχές διαύγειας/καθαρότητας ιδεών στο γαλλικό κλασικό θέατρο:

ενότητα δράσης (μικρός αριθμός επεισοδίων)
ενότητα χρόνου (περιορισμένος)
ενότητα χώρου (δεδομένος τόπος δράσης)
πέντε πράξεις
μικρός αριθμός ηθοποιών επί σκηνής
διάκριση ειδών: κάθε είδος= διαφορετικές συνθήκες ύπαρξης κ εκδήλωσης ανθρώπινης φύσης
(διαφορετικοί χαρακτήρες):
τραγωδία: πάθη τέλειου ανθρώπου (υψηλό ύφος)
κωμωδία: παθήματα από κοινά ελαττώματα (απλό, όχι χυδαίο ύφος)
Πηγή τραγικού: Καταστροφική ένταση χρηστού υποβάθρου χαρακτήρα και «αμαρτία»
παρορμήσεων. Κορνέιγ: υπόβαθρο δεοντολογικό κι όχι ρεαλιστικό
Θεμελιώδη κλασικιστική αξία: αληθοφάνεια που ορίζεται από νόμους πιθανού ή αναγκαίου (πηγάζουν από
ιδέα ενάρετης ανθρώπινης φύσης).
Υψηλό ύφος (απόλυτη εξύψωση τραγικού ήρωα: φυσιογνωμία, αντιδράσεις)
πχ Βερενίκη, Ρακίνα: αυστηρούς περιορισμούς ρεαλισμού, αποκοπή από καθημερινή ζωή
ανθρώπινο υποκείμενο με βάση πρότυπο καλλιεργημένης εντιμότητας (φυσικό = λογικό, ευπρεπές)
γαλλικός κλασικισμός= προσαρμογή κλασικών αρχαίων προτύπων σε νεότερες αντιλήψεις για ανθρώπινη
φύση κ σημασία αναπαράστασής της
ΡΑΚΙΝΑΣ, Βερενίκη: χαρακτηριστικός του κλασικισμού
-          γράφει μόνο τραγωδίες
-          προσαρμογή στους κλασικιστικούς κανόνες δομής
-          τραγικό ύψος ηρώων
-          «ελάχιστη ύλη» έργων του
-          Κλασικιστική αναμόρφωση τραγικού: πχ Φαίδρα 1677 (μύθος από τραγωδία Ευριπίδη, Ιππόλυτος):
πλοκή επικεντρωμένη στην αναστολή της δράσης (ενδιαφέρουσα η σύγκριση με τον Άμλετ)

ΚΟΡΝΕΪΓ, Σιντ (1636), Η κωμική ψευδαίσθηση (1636)

Τάση για καταστρατήγηση κανόνων συμμετρίας δραματουργικής δομής, λιτότητας πχ Σιντ: τεχνική «θεάτρου
εν θεάτρω» (μπαρόκ)

4.5.7 ΚΩΜΩΔΙΑ ΤΟΥ ΜΟΛΙΕΡΟΥ

ΜΟΛΙΕΡΟΣ: γράφει μόνο κωμωδίες, 35 έργα (1653-1673) προσαρμοσμένα στις γενικές αρχές του
ανθρώπινου προτύπου «αυλής και πόλης» κ ηθικό διδακτισμό.
Τρεις κατηγορίες/είδη κωμωδίας:
φάρσα (τυποποιημένοι χαρακτήρες κ πλοκή, ανατροπές, τεχνάσματα απλού/εύκολου γέλιου
κωμωδίες ηθών (τυποποιημένοι χαρακτήρες, στοιχεία τρόπου ζωής κ αντιλήψεων
κωμωδίες χαρακτήρων (συμπεριφορές, έξω από τυποποίηση = ενδιαφέρουσα δραματουργική επινόηση)
Καλλιεργεί στοιχεία που αποκλίνουν του κλασικισμού:
λαϊκή κωμωδία κ ιταλική κομέντια (φάρσα, κωμωδία ηθών), πχ Το σχολείο γυναικών, Ο
αρχοντοχωριάτης, ο κατά φαντασίαν ασθενής
υψηλή κωμωδία (στοιχεία τραγικότητας ήρωα, κωμωδία ηθών/χαρακτήρα), πχ Ο μισάνθρωπος
Μισάνθρωπος, Μολιέρου (υψηλή κωμωδία), 1666
- Διάσταση ήρωα από κοινωνικά ήθη
- αίσθηση μελαγχολίας
- διάσταση πολιτισμικού προτύπου (κι όχι κωμικού χαρακτήρα).
- Ήρωας Αλσέτ: απεχθάνεται προσωπική/κοινωνική υποκρισία
- κριτική κοινωνικής τάξης πραγμάτων (θρησκεία + άνθρωπος αυλής), κριτική ηθικής φύσεως (θεωρεί δομή
κοινωνίας δεδομένη)
 περιορισμοί ρεαλισμού (όχι ρεαλιστική αναπαράστ


4.5.4 ΔΥΟ ΔΡΟΜΟΙ ΘΕΑΤΡΙΚΗΣ ΕΞΕΛΙΞΗΣ

17ος: «χρυσούς αιών» ισπανικού (μπαρόκ)  και γαλλικού (κλασικισμός) θεάτρου

ΙΣΠΑΝΙΚΟ ΜΠΑΡΟΚ
-          Λόπε ντε Βέγκα: 1500 θεατρικά έργα, δραματουργία συνδεδεμένη με ζώσα παράδοση λαϊκού
θεάτρου
-Θέματα: έρωτα, τιμή [παράδοση χρονογραφίας και έμμετρης μυθιστορίας 15 ου (ισπανικό ρομανθέρο)]
-Τεχνοτροπία: όχι σε πρότυπα κλασικισμού
-3 πράξεις αντί 5
-μέτρο/στιχουργική ελεύθερα
-ανάμειξη τραγικού/κωμικού στοιχείου (τραγικωμωδία, παράδοση Σελεστίνας, Ρόχας 15ος]
-προσαρμογή κανόνων κλασικής ποιητικής/δραματουργίας στο γούστο του κοινού.
-          Καλντερόν ντε λα Μπάρκα: κωμωδία+φιλοσοφικές/μεταφυσικές διαστάσεις
-Ανάμειξη κωμικού με τραγικό.
-Σημαντικό γνώρισμα: αβέβαιες σχέσεις φαντασίας-πραγματικότητας.
-Έργα: Το μεγάλο θέατρο του κόσμου, 1640-θέατρο εν θεάτρω – μπαρόκ
 Η ζωή είναι όνειρο (1633)
ΓΑΛΛΙΚΟΣ ΚΛΑΣΙΚΙΣΜΟΣ
Γαλλικό θέατρο: τυπικότερο δείγμα γαλλικού κλασικισμού
-          Κορνέιγ (θεματολογία: ιδέα αριστοκρατικής τιμής)
-          Ρακίνας (θέμα ερωτικού πάθους) Και οι δύο τιμήθηκαν στο νέο θεσμό Γαλλικής Ακαδημίας
-          Μολιέρος, δημοφιλέστερος εκφραστής κλασικού γαλλικού πνεύματος

Ρακίνας + Μολιέρος + Λα Φονταίν (Μύθοι, αφηγηματικοί/διδακτικοί)= βασικοί πόλοι γαλλικού κλασικισμού

Ρόλος μοναρχικής αυλής: επίδραση ως πλαίσιο υποστήριξης και ελέγχου και ως κοινό
Ρόλος πόλης: θεματική και τρόποι κυρίως της μολιερικής κωμωδίας

4.5.5 ΣΑΙΞΠΗΡ
Έργο: 35 θεατρικά έργα (1590-1612) π.χ.:

Τρικυμία (1611)

Άμλετ, ο πρίγκιπας της Δανίας (1600)

Μακμπέθ (1605)

Ερρίκος Δ΄

Βασιλιάς Ληρ

Ριχάρδος ο Γ΄

Δωδέκατη νύχτα (1601)

Εύρος θεματικής: όλα τα είδη= κωμωδία/τραγωδία/δράμα ιστορικό/δράμα ερωτικό

Εύρος χαρακτήρων: κάθε κοινωνικής θέσης/έθνους/φυλής
Εύρος τόπων: σε κάθε γωνιά της Μεσογείου, χώρες φανταστικές
Εύρος γλωσσικό: λεξιλόγιο/ρητορικά σχήματα
Εύρος εικόνας ανθρώπου και κόσμου του.
Απορρίπτεται από κλασικισμό (αναγνωρίζεται από κριτήρια ρομαντισμού 19ου )

Καταστρατήγηση αρχής αρχαίας δραματουργίας  γαλλικού κλασικισμού (απλή και ενιαία πλοκή,
επικεντρωμένη σε ένα βασικό συμβάν):
-          μετατόπιση πλοκής από τόπο σε τόπο
-          χρόνο μακρύ/απροσδιόριστο
-          ύφος που μεταλλάσσεται
-          δράση διακοπτόμενη από δευτερεύοντα επεισόδια.
Δεν ακολουθεί αρχή ποιητικών ειδών: στο μεταίχμιο τραγωδίας/κωμωδίας. Τραγικοί ήρωες συνοδεύονται
από κωμικούς χαρακτήρες (πχ Ερρίκος ο Δ΄, Βασιλιάς Ληρ)
Υφος όχι σταθερά υψηλό ή κωμικό
Εικόνα πολυποίκιλου κόσμου σε πληθωρική αναρχία, αλλά με ιδιότυπη συνοχή
Περίπλοκη σχέση με αρχαία και χριστιανική παράδοση :
-          απομάκρυνση από μεσαιωνική εστίαση ανθρώπινου/θεϊκού δράματος,
-          επανασύνδεση με αρχαία ιδέα τραγικού
-          ταυτόχρονη στροφή προς ταπεινή ανθρώπινη πραγματικότητα που απομακρύνει από κλασική
τραγωδία – μπαρόκ
-          μέσο ύφος, ρεαλιστική ματιά

Σαιξπηρικός ήρωας (αν και πάντα αριστοκράτης, βασιλιάς ή πρίγκιπας ελάχιστα μοιάζει με της αρχαίας
τραγωδίας ή του γαλλικού κλασικισμού):
·         Λόγος καθημερινός
·         ύφος κωμωδίας
·         φιλοσοφεί με τρόπο προσωπικό, αντιφάσεις/μεταπτώσεις στοχασμών (Άμλετ)
·         συγχρωτίζεται με μέλη λαϊκής τάξης (Ερρίκος Δ΄)
·         ταλαιπωρείται από κακουχίες (Βασιλιάς Ληρ)
·         αμάρτημα από αδυναμία/κακία/φιλοδοξία χαρακτήρα (Ριχάρδος Γ΄, Μακμπέθ)
·         διαμορφώνεται κατά τη διάρκεια του έργου
·         μονόλογοι: προσωπικός τόνος απελπισίας, δραματική αυτοθεώρηση (αντιδιαστολή με μονόλογο
κλασικής τραγωδίας, όχι υψηλός τόνος επίγνωσης αλήθειας)
·         σύγκριση θέατρο με ζωή, απήχηση εποχής στον σαιξπηρικό ήρωα (Μακμπέθ) = υπέρβαση
ρεαλισμού από Σαίξπηρ
·         Σαιξπηρική τραγωδία - κωμωδία: όνειρο, ψευδαίσθηση, μεταμφίεση, φάντασμα, γελωτοποιός,
μάγισσα = κομβικοί παράγοντες δραματουργίας
·         Άνθρωπος και κόσμος σε αμφίδρομη κ ακαθόριστη σχέση, σε συνεχή ροή και
ένταση, χωρίς σταθερότητα από θεϊκούς/φυσικούς νόμους (αρχαία τραγωδία) ή ανθρώπινου
χαρακτήρα (γαλλικός κλασικισμός), όχι τάξη και αρμονία κόσμου, κόσμος τραγικός και συνάμα κωμικός
= ποικιλία τρόπων αναπαράστασης πραγμάτων, νέα θεώρηση ανθρώπινου υποκειμένου = όχι τελείωση στο
υπερπέραν (Δάντη), αλλά στον επίγειο κόσμο μέσω ωρίμανσή τους.
·         Υπόδειγμα σαιξπηρικής αντίληψης τραγικού: Άμλετ (απόσταση σκέψης/πράξης, αμφισβήτηση
αξιών/εξουσιών)

Προσέγγιση από Γκαίτε: ψυχολογική: ηθική αδυναμία/αβουλία Άμλετ

Προσέγγιση από Άουερμπαχ: το αντίθετο, συνάρτηση αναποφασιστικότητας με επίγνωση πραγμάτων,
εσωτερική δύναμη
Προσέγγιση από Έλιοτ: αισθητική: αποτυχημένο θεατρικό έργο, υπερβάλλουσα έκφραση δραματικού
συναισθήματος ήρωα χωρίς «αντικειμενική συστοιχία» (χωρίς εξήγηση)
Προσέγγιση ιστορική/φιλοσοφική: έλλειψη εικόνας ή αίσθησης σπουδαιότητας και ολοκλήρωσης πράξεων
= νέα πηγή τραγικού, η κάθαρση τροφοδοτείται από ένταση ανάμεσα σε ανάγκη και αδυναμία σαφήνειας
προβλήματος, βεβαιότητας νοήματος, βούλησης και ενσυνείδητης δράσης (κόσμος απροσπέλαστος σα
δυσερμήνευτο λογοτεχνικό κείμενο)

Δραστηριότητα 16/κεφ. 4ο
Ο Άμλετ διαπιστώνει αποφατική σχέση ανάμεσα σε γνώση και πράξη. Παραφροσύνη Άμλετ δια μέσου όλων
των βαθμίδων υφολογικής κλίμακας. Να ζει κανείς ή να μη ζει = να είναι κανείς ή να μην είναι.
Δραστηριότητα 17/κεφ. 4ο
Α) λειτουργία μονολόγων: ρητορικές ερωτήσεις στον εαυτό του, άμεσα ερωτήματα και κατάληξη σε απόφαση
Β) λειτουργία αναπαράστασης: πηγή προβλήματος = αδυναμία αναπαράστασης που να οδηγήσει σε
απόφαση και πράξη, σύγκριση με άλλους που το καταφέρνουν, βλέπει τον εαυτό του ως ανθρώπινο
υποκείμενο με αποδυναμωμένη τη λειτουργία της γλώσσας του. Λύση: δάνειο από δύναμη θεάτρου (θεατρική
αναπαράσταση στην υπηρεσία της πραγματικότητας)

ΜΕΤΑΜΦΙΕΣΗ ΚΑΙ ΚΩΜΩΔΙΑ

Σαιξπηρική κωμωδία εστιάζει σε δημοφιλές για την εποχή θέμα μεταμφίεσης (αλλαγή κοινωνικού
ρόλου/θέσης/φύλου/υπόστασης ήρωα = σαιξπηρική εικόνα ασταθούς ανθρώπινης οντότητας, π.χ. Δωδέκατη
νύχτα

4.5.6 ΤΡΑΓΩΔΙΑ ΤΟΥ ΡΑΚΙΝΑ

Γαλλικός κλασικισμός:
-          λογοτεχνία μιμείται ανθρώπινη φύση honnete homme, αριστοκρατικής αυλής και παρισινής πόλης:
ορθοφροσύνη, σωφροσύνη, κοσμιότης (αρμονία και τάξη)
-           απομάκρυνση από αριστοτελική εστίαση στην τραγική «πράξη», από αριστοφάνεια έμφαση στα
δημόσια πράγματα/πολιτική και από σαιξπηρικό κουβάρι
-          Χαρακτήρας: σταθερές, ευδιάκριτες ροπές/έξεις σκέψης/αισθήματος και συνεπώς
συμπεριφορών/επιλογών
-          Αντικείμενο κλασικιστικού θεάτρου: τραγικές/κωμικές συνέπειες του χαρακτήρα (όχι η ψυχοκοινωνική
διαμόρφωσή του)

Γενικές αρχές διαύγειας/καθαρότητας ιδεών στο γαλλικό κλασικό θέατρο:

ενότητα δράσης (μικρός αριθμός επεισοδίων)
ενότητα χρόνου (περιορισμένος)
ενότητα χώρου (δεδομένος τόπος δράσης)
πέντε πράξεις
μικρός αριθμός ηθοποιών επί σκηνής
διάκριση ειδών: κάθε είδος= διαφορετικές συνθήκες ύπαρξης κ εκδήλωσης ανθρώπινης φύσης
(διαφορετικοί χαρακτήρες):
τραγωδία: πάθη τέλειου ανθρώπου (υψηλό ύφος)
κωμωδία: παθήματα από κοινά ελαττώματα (απλό, όχι χυδαίο ύφος)
Πηγή τραγικού: Καταστροφική ένταση χρηστού υποβάθρου χαρακτήρα και «αμαρτία»
παρορμήσεων. Κορνέιγ: υπόβαθρο δεοντολογικό κι όχι ρεαλιστικό
Θεμελιώδη κλασικιστική αξία: αληθοφάνεια που ορίζεται από νόμους πιθανού ή αναγκαίου (πηγάζουν από
ιδέα ενάρετης ανθρώπινης φύσης).
Υψηλό ύφος (απόλυτη εξύψωση τραγικού ήρωα: φυσιογνωμία, αντιδράσεις)
πχ Βερενίκη, Ρακίνα: αυστηρούς περιορισμούς ρεαλισμού, αποκοπή από καθημερινή ζωή
ανθρώπινο υποκείμενο με βάση πρότυπο καλλιεργημένης εντιμότητας (φυσικό = λογικό, ευπρεπές)
γαλλικός κλασικισμός= προσαρμογή κλασικών αρχαίων προτύπων σε νεότερες αντιλήψεις για ανθρώπινη
φύση κ σημασία αναπαράστασής της
ΡΑΚΙΝΑΣ, Βερενίκη: χαρακτηριστικός του κλασικισμού
-          γράφει μόνο τραγωδίες
-          προσαρμογή στους κλασικιστικούς κανόνες δομής
-          τραγικό ύψος ηρώων
-          «ελάχιστη ύλη» έργων του
-          Κλασικιστική αναμόρφωση τραγικού: πχ Φαίδρα 1677 (μύθος από τραγωδία Ευριπίδη, Ιππόλυτος):
πλοκή επικεντρωμένη στην αναστολή της δράσης (ενδιαφέρουσα η σύγκριση με τον Άμλετ)

ΚΟΡΝΕΪΓ, Σιντ (1636), Η κωμική ψευδαίσθηση (1636)

Τάση για καταστρατήγηση κανόνων συμμετρίας δραματουργικής δομής, λιτότητας πχ Σιντ: τεχνική «θεάτρου
εν θεάτρω» (μπαρόκ)

4.5.7 ΚΩΜΩΔΙΑ ΤΟΥ ΜΟΛΙΕΡΟΥ

ΜΟΛΙΕΡΟΣ: γράφει μόνο κωμωδίες, 35 έργα (1653-1673) προσαρμοσμένα στις γενικές αρχές του
ανθρώπινου προτύπου «αυλής και πόλης» κ ηθικό διδακτισμό.
Τρεις κατηγορίες/είδη κωμωδίας:
φάρσα (τυποποιημένοι χαρακτήρες κ πλοκή, ανατροπές, τεχνάσματα απλού/εύκολου γέλιου
κωμωδίες ηθών (τυποποιημένοι χαρακτήρες, στοιχεία τρόπου ζωής κ αντιλήψεων
κωμωδίες χαρακτήρων (συμπεριφορές, έξω από τυποποίηση = ενδιαφέρουσα δραματουργική επινόηση)
Καλλιεργεί στοιχεία που αποκλίνουν του κλασικισμού:
λαϊκή κωμωδία κ ιταλική κομέντια (φάρσα, κωμωδία ηθών), πχ Το σχολείο γυναικών, Ο
αρχοντοχωριάτης, ο κατά φαντασίαν ασθενής
υψηλή κωμωδία (στοιχεία τραγικότητας ήρωα, κωμωδία ηθών/χαρακτήρα), πχ Ο μισάνθρωπος
Μισάνθρωπος, Μολιέρου (υψηλή κωμωδία), 1666
- Διάσταση ήρωα από κοινωνικά ήθη
- αίσθηση μελαγχολίας
- διάσταση πολιτισμικού προτύπου (κι όχι κωμικού χαρακτήρα).
- Ήρωας Αλσέτ: απεχθάνεται προσωπική/κοινωνική υποκρισία
- κριτική κοινωνικής τάξης πραγμάτων (θρησκεία + άνθρωπος αυλής), κριτική ηθικής φύσεως (θεωρεί δομή
κοινωνίας δεδομένη)
 περιορισμοί ρεαλισμού (όχι ρεαλιστική αναπαράστ


-Γιόχαν Χέρντερ, Περί της προελεύσεως της γλώσσας:

η γλώσσα έχει ρίζες στη φύση  = η ποίηση οφείλει να είναι φυσική και αυθόρμητη, να εκφράζει πρωτογενές,
πρωτόγονο = φυσική ποίηση
ιδιοφυές υποκείμενο: ποιητής
έξω από κανόνες.
Αυτονομία ποιητικού υποκειμένου, αυτονομία τέχνης και φύσης έναντι λογικής και κοινωνίας =
κίνηση Sturm und Drang (Θύελλα και Ορμή)
Θύελλα και Ορμή:
Οφείλει το όνομα σε θεατρικό έργο του Κλίνγκερ
Προέκυψε ως αντίδραση στο ρασιοναλισμό του Διαφωτισμού
Μικρή διάρκεια, αλλά καθοριστικής σημασίας
Ξεκινά με έργο Χέρντερ, Ημερολόγιο του ταξιδιού μου (1769)
Τελειώνει με αναχώρηση Γκαίτε για Ιταλία
Κύριο γνώρισμα: επαναστατικός χαρακτήρας (βαθιά ρήξη με λογοτεχνικό κατεστημένο εποχής)
Στη δύναμη της λογικής αντιτάσσουν τη δύναμη της ιδιοφυΐας
Ήρωες: παράφοροι στα συναισθήματά τους, έξω από κοινωνικές συμβάσεις, μέτρο και λογική, ευγενείς,
αυθεντικοί, δυναμικοί, άμεσοι, με επιθυμίες
Έξω από λογοτεχνικές συμβάσεις (ενάντια σε γαλλικό κλασικισμό/αυθεντία Αριστοτέλη)
Υπέρ του Σαίξπηρ
Στόχος λογοτεχνίας: όχι φόβος και ευσπλαχνία (Λέσσινγκ), αλλά τρόμος και θυμός
Πολιτική χροιά στη Γερμανία: ζητούμενο= ελευθερία ατόμου, κοινωνική δικαιοσύνη, τέλος αυθαίρετης
εξουσίας φεουδαρχών
Διαίσθηση πιο σημαντική από λογική
Φύση πιο αληθινή από κοινωνία
Λογοτεχνικό είδος: αστικό δράμα και μυθιστόρημα
Έργα Θύελλας και Ορμής:
Τα πάθη του νεαρού Βέρθερου του Γκαίτε (μοντέρνος ευρωπαϊκός μύθος). Αποσπασματικός χαρακτήρας
έργου + υφολογικές διακυμάνσεις επιστολών = εξομολογητικός τόνος (ταύτιση αναγνώστη με ήρωα). Άποψη
Σπινόζα ότι Θεός=Φύση. Γκαίτε: καλλιτεχνική διάνοια=Φύση – αντιπροσωπευτικό έργο, επιστολικό
μυθιστόρημα, μελαγχολία, ατομικότητα, εσωστρέφεια πάθος
Χέρντερ, Ημερολόγιο του ταξιδιού μου (1769) (αφετηρία κινήματος), Περί της προελεύσεως της
γλώσσας

. 2ο  ΤΟ ΠΡΩΤΟ ΗΜΙΣΥ ΤΟΥ 19ου ΑΙΩΝΑ: ΡΟΜΑΝΤΙΣΜΟΣ

2.1.2        ΡΟΜΑΝΤΙΣΜΟΣ: ΑΠΟΠΕΙΡΑ ΟΡΙΣΜΟΥ
Μέσα 18ου: νεοκλασικισμός στο επίκεντρο κριτικής:
Εγκατάλειψη ορθολογισμού και τάση προς συναίσθημα, φαντασία, ονειροπόληση, μυστήριο, ανήσυχοι
ήρωες, ποιητική των ερειπίων/τάφων.
Προ-ρομαντικοί συγγραφείς (μέσα 18ου , ρομαντική ευαισθησία)
Όχι ταυτόχρονη εκδήλωση, ούτε ίδια χαρακτηριστικά στις ευρωπαϊκές χώρες = δυσκολία ορισμού.

Απαρχή ρομαντισμού:
·         1798:  Λυρικές μπαλάντες, Γουέρντσγουερθ και Κόλριτζ. Πρόλογος: χρήση νέας γλώσσας,
έξω από συμβάσεις 18ου αιώνα
·         1798: Δημοσίευση περιοδικού Der Athenaum,  αδερφοί Σλέγκελ = μανιφέστα νέας
αισθητικής, Γερμανία
·         Ζερμαίν ντε Σταλ, Περί της Γερμανίας: θέτει βάσεις γαλλικού ρομαντισμού (εκθειάζει ελευθερία
έκφρασης, αντιπαραθέτει ρασιοναλισμό γαλλικής λογοτεχνίας με γερμανικό ιδεαλισμό που εκκόλαψε νέα
λυρική/μυστικιστική ποίηση)

Αποχώρηση ρομαντισμού: 1830 πρώτα σε Αγγλία, Γερμανία και μετά Γαλλία, Ρωσία (όχι ριζική απόρριψη
από βαλκανικούς λαούς)

Ρομαντισμός (αντίθετα από κλασικισμό):

·         Ο ρομαντικός συγγραφέας εκμυστηρεύεται χαρές/λύπες, έξαρση λυρισμού
·         Πηγές έμπνευσης: (όχι στην ελληνορωμαϊκή αρχαιότητα) στην ιστορία κάθε λαού (ανακαλύπτει
Μεσαίωνα)
·         Βάση (όχι η λογική): ευαισθησία
·         Αντί honnete homme, ανήσυχος ήρωας, διχασμένος, ψάχνει ολοκλήρωση
·         Όχι κανόνες/συμβατικότητες, απόλυτη ελευθερία συγγραφέα στη θεματική και το μορφικό πλαίσιο
·         Ατομικισμός, ελεύθερη φαντασία και προσωπική έμπνευση, υποκειμενικότητα, υπέρβαση
προσωπικής περιπέτειας, άνθρωπος, μοίρα
·         Ρομαντικός λυρισμός, έκφραση περιβάλλοντος κόσμου μέσα από έκφραση «εγώ» (Ουγκώ,
αρχηγός γαλλικής ρομαντικής σχολής)
·         Ρομαντικός καλλιτέχνης: αντικείμενο θαυμασμού, επαναστατικός χαρακτήρας ενάντια άρχουσας
τάξης, διαπιστώνει διάσταση ανάμεσα σε προσδοκίες και πραγματικότητα: ακραίος πεσιμισμός, απομόνωση,
αποξένωση από κοινωνία
·         Αναζήτηση ιστορικού παρελθόντος, προσωπικών αναμνήσεων, θρησκείας
·         Ονειροπόληση, εμμονή στην αισθητική του τρόμου και του θανάτου

2.1.3        Η «ΑΡΡΩΣΤΙΑ ΤΟΥ ΑΙΩΝΑ»

Έκφραση του ρομαντισμού: «η αρρώστια του αιώνα» (Νόβαλις, Σατωμπριάν)

Αβεβαιότητα, υπαρξιακή αγωνία, πεπερασμένο κόσμου, εξαπάτηση, απογοήτευση = ακραία συμπεριφορά

ρομαντικού ήρωα, επιβεβαίωση Εγώ, δίψα για ολοκλήρωση, χρόνος, πρόωρη γήρανση, τάση αυτοκτονίας:
ύψιστη έκφραση απόλυτης μελαγχολίας, προσδοκία βίαιου θανάτου

[Παρατείνεται από sleen (κατάσταση βαθιάς μελαγχολίας + Κακό) Σαρλ Μπωντλαίρ, βρίσκει έκφραση

στην «παρακμιακή» συμπεριφορά τέλη 19ου, περνά στο ρεαλιστικό μυθιστόρημα (πχ Γκυστάβ Φλωμπέρ:
ήρ

2.4.11 ΑΠΟ ΤΟ ΡΟΜΑΝΤΙΣΜΟ ΣΤΟ ΡΕΑΛΙΣΜΟ

1830: αλλαγή στη λογοτεχνία = εγκυκλοπαιδικού τύπου προσέγγιση πραγματικότητας (σημασία στον υλικό
κόσμο)

Ψυχολογία ρομαντικού ήρωα + ρεαλισμός περιγραφής πραγματικότητας

Ρεαλισμός Σταντάλ:
Κόκκινο και το μαύρο (1830, εξέλιξη προσωπικότητας ήρωα: μυθιστόρημα μαθητείας)
Μοναστήρι της Πάρμας (1839)
Χαρακτηριστικά:
Πηγές έμπνευσης: πραγματικές ιστορίες
Συγκέντρωση ιστορικών στοιχείων (Μοναστήρι της Πάρμας)
Ήρωες: ρομαντικές φιγούρες
Αποφυγή εξομολογητικού τόνου και άκρατου συναισθηματισμού
Σύγκρουση ήρωα με εαυτό του και με κοινωνία: ψυχολογική μελέτη + κοινωνικό πανόραμα (Το Κόκκινο και
το μαύρο)
ΑΓΓΛΙΑ: στροφή προς ρεαλισμό συμπίπτει με βιομηχανική ανάπτυξη κ συνέπειές στην κοινωνία (βικτωριανή
εποχή):
Κάρολος Ντίκενς, Όλιβερ Τουίστ (1838), Δαυίδ Κόππερφιλντ (1850) – κοινωνική αδικία, παιδική ηλικία
ως θύμα εκμετάλλευσης
Ρεύμα ρεαλισμού αναπτύσσεται μετά το 1857: Γκυστάβ Φλωμπέρ = αρχηγός ρεαλιστικής σχολής με
το Μαντάμ Μποβαρύ.

2.4.13 ΟΝΟΡΕ ΝΤΕ ΜΠΑΛΖΑΚ (1799-1850) ΚΑΙ ΑΝΘΡΩΠΙΝΗ ΚΩΜΩΔΙΑ

Ονόρε ντε Μπαλζάκ: ιστορικός των ηθών, εμφανίζει μυθιστορηματικά πρόσωπα και σε άλλα έργα του:
«μπαλζακικός» κόσμος
- Μπαρμπα-Γκοριό, 1835 (ιστορία ηθών εποχής)
- Ανθρώπινη κωμωδία (κοινωνία εποχής του)

Χαρακτηριστικά:
Παρατήρηση αντικειμένου
πρωτόγνωρα για λογοτεχνία χαρακτηριστικά: υλικά αγαθά, αντικείμενα, κοινωνικά
γεγονότα, καθημερινότητα
Περιγραφή χώρου: ψυχολογική αξία
Πιστή αναπαράσταση πραγματικότητας + κρυφές στιγμές ανθρώπινης δράσης/συνείδησης
Κοινωνική αδικία (ιστορία και κριτική κ