Chuong 4 Giai Chuoi Kich Thuoc Va Ghi Kich Thuoc Tren Ban Ve

CHƯƠNG 4: CHUỖI KÍCH THƯỚC VÀ GHI KÍCH THƯỚC TRÊN BẢN VẼ
MỤC TIÊU
Sau khi học xong chương này sinh viên cần
nắm được
• Biết cách xác định chuỗi trong một kết cấu cơ
khí hay chi tiết.
• Xác định phương pháp và giải bài toán chuỗi
cụ thể.
• Biết cách ghi kích thước cho chi tiết hay cụm
chi tiết thảo mãn các yêu cầu kỹ thuật và có
tính công nghệ.
10/9/2016 1
 Khi thiết kế máy mới, ngoài việc tính toán động

học và động lực học, người thiết kế cần phải quy
định được dung sai cho phép về vị trí tương quan
giữa các chi tiết để đảm bảo khả năng làm việc của
máy, bảo đảm tính kinh tế chế tạo các chi tiết máy
cũng như độ tin cậy và tuổi bền của máy.
10/9/2016 2
4.1. CÁC KHÁI NIỆM VÀ ĐỊNH NGHĨA CƠ BẢN.
•Chuỗi kích thước là một tập hợp các kích thước quan hệ
lẫn nhau
* Nối tiếp nhau
* Khép kín
A=A A2 A3
A3 A2 4
A1
A1
10/9/2016 3
•Phân loại chuỗi kích thước:

*Chuỗi kích thước chi tiết
*Chuỗi kích thước lắp ghép
* Chuỗi kích thước đường thẳng
* Chuỗi kích thước mặt thẳng
* Chuỗi kích thước không gian
* Chuỗi kích thước góc
10/9/2016 4

B1, B2, B3 là các kích thước thiết kế.
Ví dụ:
A1, A2, A3 là các kích thước công nghệ.
B3 A3
A2
B2
A1
B1
Ta có 2 chuỗi:
Chuỗi 1: Gồm các khâu: A2, A3, B2
Chuỗi 2: Gồm các khâu: A1, A2, B1
- Như vậy A2 tham gia vào hai chuỗi. Vậy đây là một chuỗi quan hệ.
10/9/2016 5
10/9/2016 6
10/9/2016 7
10/9/2016 8
10/9/2016 9
10/9/2016 10
- Khâu thành phần

- Khâu khép kín
- Khâu thành phần tăng
- Khâu thành phần giảm
10/9/2016 11
4.2. GIẢI CHUỖI KÍCH THƯỚC.

a. Phương pháp đổi lẫn hoàn toàn
 Bài toán thuận: Trong bài toán này ta phải xác định kích thước danh nghĩa, dung sai,
các sai lệch giới hạn của khâu khép kín khi biết kích thước danh nghĩa, dung sai và các
sai lệch giới hạn của các khâu thành phần.
 Bài toán nghịch: Xác định kích thước dung sai và các sai lệch giới hạn của các khâu
thành phần khi biết kích thước danh nghĩa, dung sai và sai lệch giới hạn của khâu khép
kín.
10/9/2016 12

A=A4 A2 A3
A1
10/9/2016 13

a. Phương -pháp
Để tiện chohoàn
đổi lẫn việctoàn
giải người ta thường sơ đồ hoá các chuỗi.
10/9/2016 14

Bài toán thuận:
 A = A4 = A1 - A2 - A3
 A = A1 - A2
- Còn chuỗi mặt phẳng ta có thể viết:
 A = A3 = A1 . cos + A2 . cos
- Tổng quát ta có thể viết:
n
A   1 . A1   2 . A2  ...   n . An    .A
1
i i
(1)
Trong đó i là những hệ số cố định gọi là hệ số ảnh hưởng của khâu thành phần đến khâu
khép kín.
+ Trong chuỗi đường thẳng:
i = +1 đối với các khâu tăng. i = - 1 đối với các khâu giảm
+ Trong chuỗi mặt phẳng:
i = + cosx đối với các khâu tăng. i = - cosx đối với các khâu giảm
10/9/2016 15

Bài toán thuận:
- Ta có thể viết công thức (1) tổng quát như sau:

m n
A    i Ai    i Ai (2)
1 m 1
Trong đó:
+ Tổng thứ nhất bao gồm m khâu thành phần tăng.
+ Tổng thứ hai bao gồm ( n ) khâu thành phần giảm.
Với chuỗi kích thước đường thẳng ta có thể viết như sau
m n
A   Ai   Ai voi m  n
 i 1 i  m 1
10/9/2016 16

 Dung sai của khâu khép kín: Bài toán thuận:
m n
Amax   i Aimax   i Aimin (3)
1m mn1
A min    i Aimin    i Aimax (4)
1 m 1
TA  A max  A min

m n m n
TA    i Aimax    i Aimin  (  i Aimin    i Aimax )
1 m 1 1 m 1
m n
 TA    iTAi    iTAi
1 m 1
n
TA   /  i / TAi
n
T A   T Ai (5)
1 1
10/9/2016 17

 Xác định các sai lệch giới hạn: Bài toán thuận:
 Sai lệch giới hạn trên của khâu khép kín ES .
ES  A max  A
m n m n
   i Aimax    i Aimin  (  i Ai    i Ai )
1 m 1 1 m 1
m n
 ES     i ESi    i EI i
1 m 1
(6)
 Sai lệch giới hạn dưới của khâu khép kín El .
EI   Amin  A
m n m n
   i Aimin    i Aimax  (  i Ai    i Ai )
1 m 1 1 m 1
m n
 EI     i EI i    i ESi (7)
1 m1
10/9/2016 18

Bài toán thuận:
VÍ DỤ 1
Cho chuỗi như hình vẽ với giả
thuyết A4 là khâu khép kín cho biết
0 , 3
A=A A2 A3 A1  70
4
A1
A2  30 0,15
A3  10  0,1
GIẢI
A4  A  A1  A2  A3 A4  A  70  30  10  30mm


ES  1x0   1(0,15)  1(0)  0,15
A1 là khâu thành phần tăng 
EI  1x(0,3)   1(0)  190,1)  0,40mm
A2, A3 là khâu thành phần giảm 
TA  0,15  (0,40)  0,55mm

10/9/2016 19

Bài toán thuận:
VÍ DỤ 2
A  0,05  0,75 mm

A1  16 00,, 29
47
A2  4 0,12
A3  24 0, 21
A4  4 0,12
10/9/2016 20

Bài toán thuận:
10/9/2016 21

A  0,05  0,75 mm Bài toán thuận:

A1  16 00,, 47
29
A2  4 0,12
A3  24 0, 21
A4  4 0,12
A2,A1,,A4 là khâu thành phần giảm. A4 là khâu thành phần tăng
A  A3  ( A1  A2  A4 )  24  4  16  4  0

T  T1  T2  T3  T4  0,18  0,12  0,21  0,12  0,63mm

ES  0  (120)   470    120   710

EI   120   0   290   0  80

A  0 00,, 08
71

10/9/2016 22

Bài toán nghịch:
b. Bài toán nghịch: Cho dung sai và sai lệch giới hạn của khâu khép kín. Xác
định dung sai, sai lệch giới hạn của các khâu thành phần.
Ở đây ta chỉ nghiên cứu phương pháp thứ hai. Ta coi cấp chính xác của các
khâu thành phần là như nhau khi đó hệ số cấp chính xác của các khâu bằng nhau.
1/ Coi dung sai các khâu thành phần là như nhau.
TA1 = TA2 = ... = TAn = TAtb
2/ Coi cấp chính xác của các khâu thành phần là như nhau.
a1 = a2 = ... = an = atb
3) Phương pháp kinh nghiệm.

10/9/2016 23

 Ở đây ta chỉ nghiên cứu phương pháp thứ hai. Ta coi cấp chính xác của các khâu thành
phần là như nhau khi đó hệ số cấp chính xác của các khâu bằng nhau.
a1 = a2 = ... = an = atb
- Dung sai các khâu thành phần TAi = atb  ii (i - đơn vị dung sai).
i  0,45.3 D  0,001.D
n n
- Khi đó ta có:
TA   /  i / TAi   /  i / atb ii
1 1
 TA
atb n
(8)

/  /i
1
i i
- Giá trị ii được tra bảng theo TCVN - 2244 - 99.

10/9/2016 24

- Sau khi xác định được atb ta tra bảng so sánh giá trị atính với abảng để tìm cấp chính xác
chung của các khâu trong chuỗi.
- Trị số atb tìm được thường không khớp với abảng. Khi đó ta phải lấy cấp chính xác thấp đi
hoặc cao lên gần abảng nhất. Như vậy dung sai của các khâu thành phần trong chuỗi sẽ
được mở rộng hoặc thu hẹp hơn so với thực tế tính toán theo atb. Để đáp ứng yêu cầu đã
cho của khâu khép kín, ta phải để lại một khâu để bù trừ sai số do việc chọn cấp chính xác
của khâu thành phần thấp đi hoặc cao lên.
- Nếu atính > abảng có nghĩa là ta đã thu hẹp dung sai các khâu thành phần trong chuỗi. Do đó
khâu tính bù sẽ được mở rộng dung sai và ta nên chọn khâu khó chế tạo nhất trong chuỗi.
10/9/2016 25

 Nếu atính < abảng nghĩa là ta đã mở rộng dung sai các khâu thành phần trong chuỗi. Do đó
khâu tính bù sẽ phải thu hẹp dung sai và ta nên chọn khâu dễ chế tạo nhất trong chuỗi. Khi
đã chọn được abảng ta đã tìm được cấp chính xác và đã biết kích thước danh nghĩa của các
khâu, dựa theo TCVN 2244 – 99 để xác định các sai lệch giới hạn và dung sai của chúng.
-Khi tra bảng cần tuân theo qui ước:
+ Khâu thành phần tăng coi là lỗ cơ sở H; + Khâu thành phần giảm coi là trục cơ sở h
- Đến đây bài toán nghịch chỉ còn:
+ Biết khâu khép kín.
+ Biết (n-1) khâu thành phần.
+ Tìm một khâu thành phần Abù trừ

10/9/2016 26

 Nếu khâu bù trừ là khâu tăng : từ công thức (6).
m n
ES  A max  A    i ESi    i eii
1 m 1
m 1 n
   i ESi   bu ESbu    i eii
1 m 1
1  m -1 n

 ESbu 
 bu 
ES   1 i i 
 ES 
m 1
 ei
i i

(9)
10/9/2016 27

- Từ công thức (7).
1  m -1 n

EI bu 
 bu 
EI   1 i i 
 EI 
m 1
 i esi

(10)
 Nếu khâu bù trừ là khâu giảm: từ công thức (7).
(11)
10/9/2016 28

- từ công thức (6).
(12)
- Dung sai khâu bù trừ:
(13)
10/9/2016 29

* Ưu điểm: - Tạo điều kiện cho việc sử dụng máy móc, thiết bị có hiệu quả do việc
thay thế khi sửa chữa dễ dàng.

- Có thể lắp ráp tự động vì không phải sửa chữa, điều chỉnh hoặc phân
nhóm khi lắp ráp.
- Tạo điều kiện hợp tác sản xuất rộng rãi giữa các xí nghiệp.
* Nhược điểm:
- Độ chính xác của các khâu thành phần cao do đó chi phí công nghệ lớn. Nhược
điểm này càng rõ rệt đối với những chuỗi có nhiều khâu (thể hiện ở công thức (8).
10/9/2016 30

- Do đó phương pháp này chỉ nên áp dụng khi số khâu thành phần không lớn hoặc khi
khâu khép kín không đòi hỏi có độ chính xác cao.Trong những trường hợp khác ta nên
tiến hành giải chuỗi kích thước bằng phương pháp đổi lẫn chức năng không hoàn toàn.
10/9/2016 31

VÍ DỤ 3
A  10, 75 A1  101mm
A2  50mm
A3  A5  5mm
A4  140mm
Xác định sai lệch giới hạn và dung sai của các khâu thành phần
của chuỗi? ĐÂY LÀ BÀI TOÁN NGHỊCH
10/9/2016 32

Dựa vào sơ đồ chuỗi ta xác định:
-A1, A2 là khâu tăng
-A3, A4 , A5 là khân giảm
T 750
Ta tính atb atb  m  n   97
2,17  1,56  2.0,73  2,52
i
i 1
i
Tra bảng có a= 100 là giá trị gần nhất với atb và có ccx
là 11. Ta tra dung sai của 4 khân còn một khân để lại
làm bù trừ. Khâu để laị là A4=Ak TA1  101 H 11  1010, 22
TA2  50h11  50  0,16
TA3  TA5  5h11  50, 075
10/9/2016 33

Khâu để lại tính là khâu A4= Ab khâu này là

khâu giảm nên dung sai của nó được xác định từ
công thức sau:
esA4=0

ei A4  1 750   220  160    76 x 2  220 
10/9/2016 34

Vậy dung sai khâu T A4= 0- (-220)=220
TA4= 104-0,220
10/9/2016 35
b. Phương pháp đổi lẫn khônghoàn toàn

Bao gồm các phương pháp sau:
 Phương pháp tính theo xác suất.
 Phương pháp lắp lựa chọn.
 Phương pháp điều chỉnh khi lắp.
 Phương pháp sửa chữa khi lắp.
10/9/2016 36

Phương pháp xác suất
a) Đặt vấn đề: Theo phương pháp đổi lẫn hoàn toàn ta có.
m n
A max    i Aimax    i Aimin
1 m 1
m n
A min    i Aimin    i Aimax
1 m 1
 Khâu khép kín có giá trị lớn nhất khi tất cả các khâu thành phần tăng
có giá trị lớn nhất và tất cả các khâu giảm có giá trị bé nhất.
 Khâu khép kín có giá trị bé nhất khi tất cả các khâu thành phần tăng
có giá trị bé nhất và tất cả các khâu giảm có giá trị lớn nhất.
10/9/2016 37

- Điều đó có thể xẩy ra, nhưng cần chú ý rằng chi tiết có kích thước ở giá trị max
và min có xác suất rất nhỏ, cho nên sự kết hợp tất cả các giá trị cực đại và cực tiểu
cùng một lúc như vậy lại càng có xác suất bé hơn nữa và trong thực tế có thể bỏ
qua được.
- Như vậy nếu bỏ qua các giá trị khâu khép kín có xác xuất bé thì có thể nói
rằng, với kích thước và dung sai cho trước của các khâu thành phần thì thực tế
khâu khép kín có giá trị max < giá trị A max theo công thức (5) và giá trị cực
tiểu > giá trị A min theo công thức (6). Khi đó với giá trị nhất định nào đó của
khâu khép kín thì các khâu thành phần cũng có thể chế tạo với các dung sai TAi
> giá trị tính toán theo phương pháp trên.
10/9/2016 38

Bài toán thuận:
Biết dung sai, sai lệch giới hạn của các khâu thành phần. Tìm dung sai, sai lệch giới hạn khâu
khép kín.
Nếu gọi: i là sai lệch bình phương trung bình của khâu Ai.
  là sai lệch bình phương trung bình của khâu A
Áp dụng lý thuyết xác suất ta có:

m n nm
 2    i2 i2   i
2
 i2    i2 i2 (14)
i 1 i  m 1 i 1
 Ở chương trước ta đã biết rằng, nếu kích thước tuân theo quy luật phân bố chuẩn trung tâm
phân bố trùng với trung tâm dung sai và khoảng phân bố bằng với khoảng dung sai thì 6 = T
. 10/9/2016 39

Bài toán thuận:
 Tuy nhiên trong trường hợp tổng quát, điều ấy hầu như không xẩy ra. Do đó ta đưa
vào hệ số K gọi là hệ số phân bố của đại lượng ngẫu nhiên. Hệ số K phụ thuộc vào
dạng đường cong phân bố mật độ xác suất và vị trí của nó so với trung tâm dung sai.
K
Khi đó: 6 = K. T   T
6
mn
1 2 2 1
Thay vào công thức (14) ta được: 6 2
K  T  2
6

i 1
i
2
K I2TAI2
mn mn
1
K T    K TA
2 2
  i
2 2
I
2
I
 T   i
2
K I2TAI2 (15)
K 2 I 1
i 1
- Trong công thức này K , Ki là hệ số phân bố của khâu A và các khâu thành phần Ai.
10/9/2016 40

Bài toán thuận:
- Trên hình vẽ: Gốc O là vị trí kích
thước danh nghĩa của khâu Ai
i là trung tâm dung sai của Ai
- Do sai số hệ thống nên trung tâm phân bố không trùng với trung tâm dung
sai. Quan hệ giữa Mi và i có thể viết:

Ti
M i  Emi   i
2
10/9/2016 41

Bài toán thuận:
Trong đó i là hệ số vị trí của đường phân bố tính đến việc không trùng nhau của
trung tâm phân bố và trung tâm dung sai.

 Đối với khâu khép kín:
TA
M   Em     (16)
2
 Tương tự đối với các khâu thành phần:
Ti
M i  Emi   i (17)
2
10/9/2016 42

Bài toán thuận:
 Theo lý thuyết xác suất ta có

mn
M   i M 1
 i 1
Do đó:
TA m  n  TA 
M   Em        i  Emi   i i 
2 i 1  2 
m n
TAi TA
 Em    i ( Emi   i )   (18)
1 2 2
10/9/2016 43

Bài toán thuận:
. Phương pháp xác suất:  Trên hình vẽ ta thấy rằng:
TA TA
ES  M m   EI   M m  
2 2
 Thay vào công thức (18) ta có:
m n
TAi TA TA
ES    i ( Emi   i )     
1 2 2 2
mn
TAi TA
   i ( Emi   i )  (1    )  (19)
1 2 2
m n
TAi TA
EI    i ( Emi   i )  (1    )  (20)
1 2 2
 Bài toán thuận đã giải xong bằng các công thức: (15), (19), (20) các hệ số i, Ki , hoàn toàn
phụ thuộc vào điều kiện gia công nên cần phải dựa vào thống kê trong sản xuất mới xác định
được. 10/9/2016 44

Bài toán thuận:
 Nói chung, với mức chính xác vừa phải có thể lấy Ki = 1,2.
 i = 0,15 đối với các bề mặt bị bao.
 i = - 0,15 đối với các bề mặt bao.
 Riêng  và K phải dùng xác suất để tính. Nó phụ thuộc vào dạng vị trí
đường cong phân bố với mức độ chính xác đủ dùng có thể lấy K = 1;  = 0.
10/9/2016 45

Bài toán thuận:
A  0,05  0,75 mm
VÍ DỤ 4 
A1  16 00,, 29
47
A2  4 0,12
A3  24 0, 21
A4  4 0,12
 1  0,1 k1  1,2
 2  0,14 k 2  1,15
 3  0,2 k 3  1,17
 4  0,16 k 4  1,2
 0 k 1
10/9/2016
  46

Bài toán thuận:
A2,A1,,A4 là khâu thành phần giảm. A3 là khâu thành phần tăng Kích thước
danh nghiã của khâu khép kín bằng không. Dung sai và sai lệch trung bình của
các khân thành phần:
T1= 0,18 mm Em1 = -0,38 mm

T2 =T4 = 0,12 mm Em2= Em4 =0,12mm
T3 =0,21 mm Em3 = -0,105 mm
10/9/2016 47

Bài toán thuận:
T  1,2 2.0,182  1,152.0,122  1,17 2.0,212  1,2 2.0,122  0,383


 0,21 
Em    0,105  0,2 
  2 
 0,18   0,12   0,12 
   0,38  0,1     0,06  0,14     0,06  0,16  0
 2   2   2 
 0,443
Vậy T 0,383
ES    0,443 
 Em  0,634
  2 2
T 0,383

EI  Em   0,443   0,251 TA  0 00251
, 634
  2 2 
10/9/2016 48

Biết dung sai, sai lệch khâu khép kín tìm dung sai lệch khâu thành phần.
 Coi dung sai các khâu thành phần bằng nhau:

TA1 = TA2 = ... = TAn = TAtb
nm
1
T 
K
 1
i
2
K i2TAi2
Và: T K 
TAtb  TAi 
nm
 1
i
2
K i2
Phương pháp này ít dùng.

10/9/2016 49

 Coi các khâu thành phần có cùng cấp chính xác:
Ta có: Ti = atb.i
i  0,45.3 D  0,001.D
Theo công thức (18).
mn mn
T K2
 
 2
 1
i
2
K TA 
i
2
i
2

1
i
2
K i2 atb2 ii2
T .K 
 atb 
mn (21)

i 1
 K i
i
2 2 2
i i
10/9/2016 50

- Sau khi tính được atb ta đem so sánh và chọn abảng gần với atb nhất và xác định
cấp chính xác chung cho từng khâu. Sau đó dùng bảng dung sai và lắp ghép trụ
trơn để tra dung sai cho (n-1) khâu và để lại một khâu tính bù trừ sai số.
- Còn lại khâu thành phần Abù trừ: m  n 1

K 2 .T2   i
2
K i2Ti 2
(22)
Tbù  1
 .K 2
bù
2
bù
- Sai lệch giới hạn trên: TAbù

ESbù  Embù 
2
10/9/2016 51

Theo công thức (21) ta có:
m  n 1
 TAi 
E m    i  E mi   i
 2 

TA
E mbu  i 1
  bu bu
 bu 2
Vậy:
m  n 1
 TAi 
E m    i  Emi   i
 2 

TAbu
ES bu  i 1
 1   bu  (23)
 bu 2
10/9/2016 52

Tbù
Tương tự: EI bù  Embù 
2
1  T n 1 TAi  TAbù
 EI bù 
bù 
Em    
2
 
1
 i ( Emi   i )
2 
 (1   bù )
2
- Thông thường ta giả thiết đối với khâu khép kín hệ số vị trí  = 0. Nên ta có
thể viết gọn lại:
1  n 1
TA  TA (24)
ESbù  
bù 
Em  1
i ( Emi   i i )   (1   bù ) bù
2  2
1  n 1
TA  TA
EI bù   Em     i ( Emi   i i )   (1   bù ) bù (25)
bù  1 2  2
- Như vậy bài toán được giải xong bằng các công thức (22), (24), (25).
10/9/2016 53

VÍ DỤ 5
A  10, 75 A1  101mm
A2  50mm
A3  A5  5mm
A4  140mm
Xác định sai lệch giới hạn và dung sai của các khâu thành phần
của chuỗi? ĐÂY LÀ BÀI TOÁN NGHỊCH
10/9/2016 54

Xác định hệ số theo kinh nghiệm
  0 k  1
1  0 k1  1,4
2  0 k 2  1,2
3  5  0 k 3  k 5  1,4
 4  0,3 k 4  1,3
1  750
abu 
1,4  2,17  1,2  1,56 2  2  1,4 2  0,73 2  1,3 2  2,52 2
2 2 2
abu  148
Cấp chính xác 12. Tra dung sai các khân thành phần trừ A4
A1  101H 12  1010,35 Em1  0,175
A2  50 H 12  50  0, 25 Em 2  0,125
A3  A5  50,12 Em 3  Em 5  0,06
10/9/2016 55

Khâu để laị tính là A4=140 mm là khâu giảm
TAbu  TA4 

750 2  1,4 2  350 2  1,2 2  250 2  2 1,4 2  120 2 
1,32
TA4  322
ESA4   0,175  0  0,125  0  2 0,06  0 

0,322
 0,375  1  0,3
2
EI 4  0,175  0  0,125  0  2 0,06  0  
0,322
 0,375  1  0,3 0 ,157
2  0 ,165
Vậy A4  140
10/9/2016 56

Ứng dụng của phương pháp tính theo xác suất:
- Vì phương pháp này có khả năng tăng dung sai các khâu thành phần mà vẫn
đảm bảo yêu cầu khâu khép kín, do đó tạo điều kiện chế tạo dễ dàng.
- Số phế phẩm có thể có nhưng nhỏ. Phương pháp này gần với thực tế hơn nên
hay dùng.
- Ở phương pháp này các hệ số i, Ki phải được thống kê trên cơ sở khảo sát một
số lớn kích thước của nhiều chi tiết trong loạt gia công. Vì vậy phương pháp này
chỉ dùng trong sản xuất loạt lớn và hàng khối.
10/9/2016 57

Phương pháp sửa chữa khi lắp
- Với phương pháp này, về nguyên tắc nó có thể đạt độ chính xác của khâu khép kín cao
bao nhiêu tùy ý. Tuy nhiên nó cũng tồn tại một số nhược điểm sau:
+) Khi lắp máy đòi hỏi công nhân có bậc cao vì công việc sửa lắp khó.
+) Gây khó khăn cho quá trình lắp máy vì phải cạo sửa.
+) Ngoài ra khó định mức thời gian cho công việc này vì có lúc phải cạo sửa nhiều, có lúc ít.
- Tuy nhiên, phương pháp này cho hiệu quả kinh tế tốt. Bởi vì những khó khăn gây ra trong
quá trình lắp ráp vẫn ít hơn những yếu tố tích cực mà phương pháp đem lại trong quá trình gia
công các chi tiết khác.
10/9/2016 58

Sử dụng khi dung sai khâu khép kín yêu quá khắt khe hoặc số khân thành phần quá nhiều
10/9/2016 59

- Trong thực tế, khi sử dụng lắp ghép hình trụ trơn, có trường hợp do đặc tính yêu cầu của
mối ghép quá cao, đòi hỏi độ chính xác các khâu thành phần quá cao, gây khó khăn cho
việc chế tạo. Trong những trường hợp đó để nhận được lắp ghép có đặc tính yêu cầu cao mà
không phải sử dụng những khoảng dung sai tiêu chuẩn đặc biệt, đồng thời để đảm bảo tính
kinh tế chế tạo chi tiết, người ta sử dụng kiểu lắp này.
- Bản chất là dung sai của các khâu thành phần do người thiết kế quy định dựa vào điều kiện
gia công cụ thể, sao cho với dung sai đó người ta có thể chế tạo hợp lý. Lúc đã mở rộng
dung sai của các khâu thành phần như vậy cho dễ chế tạo thì yêu cầu khép kín sẽ không đáp
ứng được. Muốn cho khâu khép kín nằm trong miền dung sai yêu cầu của nó thì phải tiến
hành sửa chữa một khâu nào đó trong chuỗi gọi là khâu bồi thường.
10/9/2016 60

Phương pháp điều chỉnh khi lắp
VI DỤ 6
- Nếu khâu bồi thường là khân mà khi cạo sửa làm giảm kích thước của nó thì
chỉ cần xác định giới hạn dưới.
- Còn khi cạo sửa làm tăng kích thước của nó thì chỉ cần xác định giới hạn trên
Ví dụ mối lắp then có chiều rậng là 12 mm

yêu cầu khe hở trong mối ghép là S=0+0,020
mm. Nếu giải theo phương pháp đổi lẫn
chức năng hoàn toàn ta có: A1=12+0,010 mm
và A2=12-0,01 mm như vậy rất khó chế tạo
then và rãnh then vì dung sai khá nhỏ.
10/9/2016 61

Ta dùng phương pháp cạo sửa giả sử chọn A2 ;làm
khâu bối thường và để đễ chế tạo ta quyết định
dung sai của chúng khá lớn để dễ chế tạo:
TA1=TA2=0,1mm.
Bố trí dung sai cho A1 về phía dương so với kích
thước danh nghĩa : A1=12+0,100. Phải xác định vị trí
của A2. Khâu này khi cạo sửa làm giảm kích thước
của nó và là khâu giảm nên chỉ cần quan tâm đến
EI của nó
10/9/2016 62

1 2
ESA    i ESAi    i EIAi

EIA2  EIAb  1 2
b
0,020  0,100
  0,080 mm
1
ESA2  TA2  EIA2  0,100  0,0800  0,180 mm
TA2  12  00 ,,180
080
10/9/2016 63

- Loại này được sử dụng rất rộng rãi đối với những chuỗi có yêu cầu cao
của khâu khép kín.
- Tương tự phương pháp trên nhưng chỉ khác bằng cách thay đổi kích
thước khâu bồi thường bằng cách điều chỉnh một bộ phận nào đó
- Người ta có thể sử dụng một trong ba phương pháp :
Phương pháp kết cấu điều chỉnh
Phương pháp công nghệ
Phương pháp tổ chức sản xuất và lắp ráp
10/9/2016 64

- Dung sai các sai lệch giới hạn của các khâu thành phần được thiết kế theo nhưng điều kiện
gia công và kiểm tra sao cho có lợi nhất, còn để đạt được độ chính xác yêu cầu của khâu
khép kín người ta tiến hành điều chỉnh một khâu thành phần nào đó. Khâu đó gọi là khâu
điều chỉnh.
- Phương pháp này có ưu điểm cao hơn phương pháp trên ở chỗ quá trình điều chỉnh dễ
dàng và nhanh chóng hơn sửa chữa bằng cạo, dũa.

10/9/2016 65

- Các kết cấu điều chỉnh cố định là các bạc thay thế; các vòng đệm; tấm đệm có chiều dầy
bằng nhau hoặc khác nhau. Chúng thuận tiện khi sử dụng có thể điều chỉnh khi lắp cũng
như khi vận hành.
10/9/2016 66

- Các kết cấu điều chỉnh có thể chuyển dịch được chuyển dịch bằng ren vít, bằng chêm, bằng
mặt côn, kết cấu chuyển dịch lệch tâm.
Cơ cấu điều chỉnh dịch

chuyển bằng ren vít Khâu điều chỉnh là tấm đệm
10/9/2016 67

Cơ cấu điều chỉnh dịch chuyển

Cơ cấu điều chỉnh bằng lò xo
bằng chêm
- Ngoài ra còn sử dụng những chi tiết đàn hồi làm khâu điều chỉnh như lò xo,
vòng đệm, tấm đệm bằng cao su hoặc các vạt liệu đàn hồi khác. Độ biến dạng
cho phép của các chi tiết điều chỉnh loại này phải lớn hơn bị số điều chỉnh tối
thiểu Q.
10/9/2016 68

Kích thước danh nghĩa của khâu bồi thường được xác định
m n
A    i Ai    i Ai  K
i 1 i 1
K là kích thước danh nghĩa của khâu bồi thường được đưa vào chuỗi. K là
khâu tăng dùng dấu +, là khâu giảm dùng dấu –
Nếu K là khâu tăng
m 1 n
A max    i Ai max  K min    i Ai min
i 1 i 1
m 1 n
A min    i Ai min  K max    i Ai max
i 1 i 1
10/9/2016 69

m n 1
Nếu K là khâu giảm A max    i Ai max  K min    i Ai min
i 1 i 1
m n 1
A min    i Ai min  K min    i Ai max
i 1 i 1
Quan hệ dung sai của khâu bồi thường và các khâu trong chuỗi
m 1
Khi K là khâu tăng TAk   TAi  T
i 1
n 1
Khi K là khâu giảm TAk   TAi  T
i 1
10/9/2016 70

Từ các công thức trên ta có quan hệ dung sai của khâu bồi thường
và các khâu trong chuỗi
m  n 1
TAk  TA
i 1
i  TA
-Cần nhớ rằng Tak là lượng cần thiết để điều chỉnh bảo đảm yêu cầu
của khâu khép kín ( Không phaỉ sai số ngẫu nhiên do gia công)
- Nếu khâu bồi thường là những tấm đệm là những tấm đệm thì bề
dầy S cuả những tấm đệm phải nhỏ hơn dung sai khâu khép kín nên
khi đặt các tấm đệm vào thì lượng thay đổi cuả khâu khép kín nhỏ
hơn dung sai khâu khép kín
10/9/2016 71

Nhưng S  TA
TAk  n  S
TAk
 S  TA
n
Vậy số lượng tấm đệm TA
n k
TA
TAk
Thường lấy n 1
TA
10/9/2016 72

VI DỤ 7
Hãy giải bài toán
theo phương pháp
điều chỉnh tấm đệm
đặt ở nắp N1
10/9/2016 73

Lời giải:
1. Để dễ chế tạ ta quyết định dung sai lớn để dễ chế tạo theo TCVN ( khâu tăng như lỗ cơ
sở, khâu giảm như trục cơ sở)
N1  N 2  12 0, 240
O1  O2  20 0,100
H  190  0, 600
A  0,750
T1  126 0,53
2. Kích thước danh nghĩa của bồi thường K là:
K  190  12.2  20.2  126  0 mm

3. Dung sai của khâu bồi thường
n  m 1
TAk   TA
i 1
i  TA

 240 .2   100 .2   530  600   750  1060 m
10/9/2016 74

4. Số lượng các tấm đệm là:

TAk 1062
n 1  1  2
TA 750

5. Chiều dầy các tấm
TAk 1,060
S   0,53 mm
n 2
10/9/2016 75

VI DỤ 8
Hộp giảm tốc , yêu cầu khe hở
giữa ổ lăn và vòng chăn là
0,05-0,15 mm
B1  2
B2  108
B3  23
B4  60
B5  23
 0 ,15
 0 , 05
Bk  0
10/9/2016 76

10/9/2016 77

Phương pháp lắp lựa chọn
-Phương pháp này có nhược điểm là phải phân nhóm trước khi lắp. Nếu số khâu
thành phần càng nhiều thì việc phân nhóm càng mất nhiều thời gian và công sức.
Ngoài ra còn tốn công quản lý để các nhóm không lẫn vào nhau bằng cách bảo
quản riêng biệt hoặc đánh dấu ...
-Ví dụ yêu cầu mật lắp ghép hình trụ , hệ thống lỗ kích thước danh nghiã là
 20mm Sao cho khe hở lớn nhất S max  0,020mm, khe hở bé nhât S min  0,010 mm
với dung sai này rất khó chế tạo. Ta mở rộng dung sai lên 5 lần
10/9/2016 78

Phương pháp lắp lựa chọn  A'  20 0, 025
 0 , 010
Với dung sai này rất dễ chế   20
;
B
 0 , 015
tạo nhưng khi lắp chúng với

nhau thì khe hở ( khâu khép
kín không đạt yêu cầu). Vì
vậy cần phải phân nhóm ( 5
nhóm) và lắp các nhóm
thìch hợp với nhau thì vẫn
bào đảm đặc tính của mối
lắp. Khe hở của mỗi nhóm
từ min = 0,01 và max= 0,02
10/9/2016 79

10/9/2016 80

Số lượng nhóm n được xác định như sau:
a/ Khi chọn TD = Td
 Khi biết độ hở giới hạn lớn nhất và bé nhất của mối lắp theo yêu cầu thiết kế
' '
S min và S max cũng chính là độ hở giới hạn của nhóm lắp lựa chọn
TD
'
S max  S max  TD 
n
Td
'
S min  S min  Td 
n
 Khi biết dung sai kích thước lỗ và trục của lắp ghép theo yêu cầu thiết kế
TD Td
n 
TD ' Td '
Td
 b/ Trường hợp S1' min  S min  Td 
TD  Td n
Td
H1' max  H max  Td 
n
10/9/2016 81
4.3. GHI KÍCH THƯỚC.
-Nhiệm vụ của việc ghi kích thước là xác định dung sai cho các kích
thước chi tiết máy rồi ghi vào bản vẽ.
-Kích thước và cách ghi kích thước trên bản vẽ đều ảnh hưởng lớn
đến chất lượng chi tiết và quá trình chế tạo. Trong quá trình ghi kích
thước, cần đảm bảo các yêu cầu sau:
 Ghi kích thước cho những lắp ghép đã tiêu chuẩn hóa
Phân tích chuỗi kích thước để ghi kích thước cho bản vẽ
10/9/2016 82
10/9/2016 83
10/9/2016 84
T6 T5
T’ 6
10/9/2016 85
Ghi kích thước phải dễ chế tạo
10/9/2016 86
10/9/2016 87
10/9/2016 88
10/9/2016 89
Ghi theo xích liên tiếp
10/9/2016 90

Ghi theo tọa độ
10/9/2016 91
10/9/2016 92

Ghi phối hợp
10/9/2016 93
Ví dụ: chi tiết ghi kích

thước theo hai cách ghi kích
thước;
-A1, A2,…A5 phương pháp
tạo độ
-B1,B2,…B5 theo xích liên
tiếp
Giả sử sai lệch các kích
thước gia công có trị số
giống nhau được phân bố
đối xứng là + - 0,05. Hãy so
sánh hai phương pháp
10/9/2016 94

Chuong 4 Giai Chuoi Kich Thuoc Va Ghi Kich Thuoc Tren Ban Ve

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Chuong 4 Giai Chuoi Kich Thuoc Va Ghi Kich Thuoc Tren Ban Ve

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

CHƯƠNG 4: CHUỖI KÍCH THƯỚC VÀ GHI KÍCH THƯỚC TRÊN BẢN VẼ

CHƯƠNG 4: CHUỖI KÍCH THƯỚC VÀ GHI KÍCH THƯỚC TRÊN BẢN VẼ

 Khi thiết kế máy mới, ngoài việc tính toán động

4.1. CÁC KHÁI NIỆM VÀ ĐỊNH NGHĨA CƠ BẢN.

CHƯƠNG 4: CHUỖI KÍCH THƯỚC VÀ GHI KÍCH THƯỚC TRÊN BẢN VẼ

4.1. CÁC KHÁI NIỆM VÀ ĐỊNH NGHĨA CƠ BẢN.

•Phân loại chuỗi kích thước:

4.1. CÁC KHÁI NIỆM VÀ ĐỊNH NGHĨA CƠ BẢN.

A1, A2, A3 là các kích thước công nghệ.

CHƯƠNG 4: CHUỖI KÍCH THƯỚC VÀ GHI KÍCH THƯỚC TRÊN BẢN VẼ

4.1. CÁC KHÁI NIỆM VÀ ĐỊNH NGHĨA CƠ BẢN.

4.1. CÁC KHÁI NIỆM VÀ ĐỊNH NGHĨA CƠ BẢN.

CHƯƠNG 4: CHUỖI KÍCH THƯỚC VÀ GHI KÍCH THƯỚC TRÊN BẢN VẼ

4.1. CÁC KHÁI NIỆM VÀ ĐỊNH NGHĨA CƠ BẢN.

4.1. CÁC KHÁI NIỆM VÀ ĐỊNH NGHĨA CƠ BẢN.

CHƯƠNG 4: CHUỖI KÍCH THƯỚC VÀ GHI KÍCH THƯỚC TRÊN BẢN VẼ

4.1. CÁC KHÁI NIỆM VÀ ĐỊNH NGHĨA CƠ BẢN.

4.1. CÁC KHÁI NIỆM VÀ ĐỊNH NGHĨA CƠ BẢN.

- Khâu thành phần

CHƯƠNG 4: CHUỖI KÍCH THƯỚC VÀ GHI KÍCH THƯỚC TRÊN BẢN VẼ

4.2. GIẢI CHUỖI KÍCH THƯỚC.

sai lệch giới hạn của các khâu thành phần.

4.2. GIẢI CHUỖI KÍCH THƯỚC.

CHƯƠNG 4: CHUỖI KÍCH THƯỚC VÀ GHI KÍCH THƯỚC TRÊN BẢN VẼ

4.2. GIẢI CHUỖI KÍCH THƯỚC.

a. Phương pháp đổi lẫn hoàn toàn

CHƯƠNG 4: CHUỖI KÍCH THƯỚC VÀ GHI KÍCH THƯỚC TRÊN BẢN VẼ

a. Phương pháp đổi lẫn hoàn toàn

- Ta có thể viết công thức (1) tổng quát như sau:

+ Tổng thứ nhất bao gồm m khâu thành phần tăng.

+ Tổng thứ hai bao gồm ( n ) khâu thành phần giảm.

a. Phương pháp đổi lẫn hoàn toàn

TA  A max  A min

CHƯƠNG 4: CHUỖI KÍCH THƯỚC VÀ GHI KÍCH THƯỚC TRÊN BẢN VẼ

a. Phương pháp đổi lẫn hoàn toàn

a. Phương pháp đổi lẫn hoàn toàn

CHƯƠNG 4: CHUỖI KÍCH THƯỚC VÀ GHI KÍCH THƯỚC TRÊN BẢN VẼ

a. Phương pháp đổi lẫn hoàn toàn

a. Phương pháp đổi lẫn hoàn toàn

CHƯƠNG 4: CHUỖI KÍCH THƯỚC VÀ GHI KÍCH THƯỚC TRÊN BẢN VẼ

a. Phương pháp đổi lẫn hoàn toàn

a. Phương pháp đổi lẫn hoàn toàn

1/ Coi dung sai các khâu thành phần là như nhau.

TA1 = TA2 = ... = TAn = TAtb

3) Phương pháp kinh nghiệm.

CHƯƠNG 4: CHUỖI KÍCH THƯỚC VÀ GHI KÍCH THƯỚC TRÊN BẢN VẼ

a. Phương pháp đổi lẫn hoàn toàn

- Giá trị ii được tra bảng theo TCVN - 2244 - 99.

a. Phương pháp đổi lẫn hoàn toàn

chung của các khâu trong chuỗi.

của khâu thành phần thấp đi hoặc cao lên.

CHƯƠNG 4: CHUỖI KÍCH THƯỚC VÀ GHI KÍCH THƯỚC TRÊN BẢN VẼ

a. Phương pháp đổi lẫn hoàn toàn

- Đến đây bài toán nghịch chỉ còn:

+ Biết khâu khép kín.

+ Biết (n-1) khâu thành phần.

+ Tìm một khâu thành phần Abù trừ

a. Phương pháp đổi lẫn hoàn toàn

CHƯƠNG 4: CHUỖI KÍCH THƯỚC VÀ GHI KÍCH THƯỚC TRÊN BẢN VẼ

a. Phương pháp đổi lẫn hoàn toàn

 Nếu khâu bù trừ là khâu giảm: từ công thức (7).

a. Phương pháp đổi lẫn hoàn toàn

- Dung sai khâu bù trừ:

CHƯƠNG 4: CHUỖI KÍCH THƯỚC VÀ GHI KÍCH THƯỚC TRÊN BẢN VẼ