Makine Elemanları

ve
Mühendislikte Tasarım
BAĞLAMA ELEMANLARI
a) Şekil bağlı bağlantılar:

a) Paralel yüzeyli kama b) Pim bağlantısı

b) Kuvvet bağlı bağlantılar:
c) Malzeme bağlı bağlantılar:
Çözülme durumuna göre bağlama elemanları
Mil-Göbek Bağlantıları
KAMA BAGLANTILARI

İki makina elemanı (mil-göbek) arasındaki bağıl hareketi kuvvet bağlantısı ile veya şekil bağı ile önleyen moment ve hareketin
milden göbeğe veya göbekten mile geçişini (iletilmesini) sağlayan makina elemanlarına kama denir. Kamaların şekil ve
boyutları iletebilecekleri yüke ve döndürme momentine bağlıdır. Kamalar genel olarak şekil ve fonksiyonlarına göre veya
moment iletimi esnasında kamanın enine veya boyuna çalışmasına göre enine kamalar ve boyuna kamalar olmak üzere iki
gruba ayrılır. Kama kalınlığı (veya genişliği) boyunca ezilmeye ve/veya kesilmeye çalışıyorsa enine kama, uzunluğu boyunca
ezilmeye ve/veya kesilmeye çalışıyorsa boyuna kama söz konusudur. Bu bölümde önce enine kamalar daha sonra da boyuna
kamalar incelenecektir.
Enine Kamalar:

Enine kamalar, kama üzerine etkiyen kuvvetlerin kamayı enine doğrultuda kesmeye çalışması nedeniyle bu ismi alırlar. Bu
kamalar çubuk, mil ve benzeri parçaların eksenel yönde bağlantısı için kullanılır ve değişken yüklerin taşınmasına
uygundurlar. Ayar kaması olarak bu kamalar kullanıldıkları sistemde kuvvet üretme kabiliyetine sahiptir ve kuvvet esaslı
bağlantı elemanları olarak değerlendirilebilir. Bu kamalar standart değildir ve kama bağlantısının yapılabilmesi ve
parçaların birbirlerine alıştırılmaları gerektiğinden işçilik maliyeti yüksektir.
Şekilde seçilmiş enine kama bağlantı tiplerini göstermektedir. Ayar kaması olarak ve kuvvet üretmek için kullanılan bu kamalarda
hadde yatağında olduğu gibi yatak kama üzerine oturur (a), büyük pistonlu makinalarda biyel başında olduğu gibi aşınmadan
meydana gelen boşlukları kapatmada (b), iki parçanın konumlarının hassas ve sürekli (kademesiz) ayarlanmasında (c), çubuk ve
manşon gibi iki parçayı eksenel yönde bağlama amacıyla (d) kullanılır. Bu kamaların tek bir yüzeyi veya iki yüzeyi de eğimli
olabilir.
Enine kamalar tek veya çift olarak kullanılır (c)‘ de çift ayar kaması gösterilmiştir). Yüzey eğimi açısından tek taraflı eğimli
kamalar tercih edilir. Genellikle kama eğimi 1:30...1:40 alınır. Ancak sık sık takma ve çözme (sökme) gerekiyorsa 1:15...1:20,
ayar gerektiren yerlerde kilitlenme istenmediğinden kama eğimi 1:10...1:15 alınır. Çift yerleştirilmiş tipik bir enine kama
bağlantısında kamanın çakılmasından dolayı bir ön yükleme veya ön gerilme elde edilir.
Enine kama bağlantısında kuvvet durumu: Tipik bir enine kama bağlantısında, kamanın 𝐹ç çakma kuvveti ile sıkıştırılmasından
meydana gelen kuvvetler sürtünme de dikkate alınarak şekilde gösterilmiştir. Şekilden, 1 ve 2 milleri enine kama (3) ile
bağlanmış olup kama, 𝐹ç çakma kuvveti ile Q yatay kuvvetlerinin etkilerine karşı çakılmaktadır. 𝑎1 ve 𝑎2 kamanın kuvvet ileten
yüzeylerinin eğim açılarıdır. Kamanın yan yüzeylerine N normal kuvvetleri ile R sürtünme kuvvetleri etkir. Coulomb'un kuru
sürtünme kanununa göre R = 𝜇 N' dir.
Bu enine kama bağlantısında 𝐹ç çakma kuvvetinin Q cinsinden hesaplanması amaçlanmaktadır. Bunun için A, B ve C
noktalarında etki eden normal ve sürtünme kuvvetleri değerlendirilerek kamada kuvvet dengesi

𝑥=0 : 𝑁1 cos𝑎1 - 𝑅1 sin𝑎1 − 𝑁2 cos𝑎2 + 𝑅2 sin𝑎2 = 0 (1)

𝑦=0 : 𝑁1 sin𝑎1 + 𝑅1 cos𝑎1 +𝑁2 sin𝑎2 + 𝑅2 cos𝑎2 -𝐹ç = 0 (2)

yazılabilir. Sürtünme kuvvetleri 𝑅1 = 𝜇1 𝑁1 , 𝑅2 = 𝜇2 𝑁2 şeklinde tanımlanmaktadır.

1 nolu parçanın dengesi ayrıca yazılırsa

𝑥=0 : -𝑁1 cos𝑎1 + 𝑅1 sin𝑎1 + Q = 0 ile Q = 𝑁1 cos𝑎1 -𝑅1 sin𝑎1 (3)

2 nolu parçanın dengesi dikkate alınarak

𝑥=0 : 𝑁2 cos𝑎2 - 𝑅2 sin𝑎2 – Q = 0 olup Q = 𝑁2 cos𝑎2 - 𝑅2 sin𝑎2 (4)

elde edilir. Bu denklemler incelendiğinde (1) ≡ (3) - (4) olduğu ve dolayısıyla (1) denkleminin bağımlı olduğu görülür.
(3)'den N1, (4) den N2 çekilip, (2)'de yerine konursa

𝑄 𝑄
𝑁1 = 𝑁2 =
𝑐𝑜𝑠𝑎1−𝜇1 sin 𝛼1 𝑐𝑜𝑠𝑎2−𝜇2 sin 𝛼2

ve gerekli düzenleme yapılırsa (cos𝑎1 - ve cos𝑎2 , ile çarpılıp bölünerek)

𝑡𝑔𝑎1+𝜇1 𝑡𝑔𝑎2+𝜇2
𝐹ç = 𝑄 − 𝑄
1−𝜇1 tg 𝛼1 1−𝜇2 tg 𝛼2
elde edilir. 𝜌1 , 𝜌2 sürtünme açıları olmak üzere 𝜇1 = tg 𝜌1 , 𝜇22 = tg 𝜌2 tanımları kullanılır ve düzenlenirse

↓ 𝐹ç = 𝑄[ 𝑡𝑔 𝑎1 + 𝜌1 + 𝑡𝑔 ( 𝑎2 + 𝜌2 )]

çakma kuvvetini veren ifade bulunur. Sökme kuvveti ise (sürtünme kuvvetlerinin yönü değişeceğinden)

↑ 𝐹𝑠ö𝑘 = 𝑄[ 𝑡𝑔 𝑎1 − 𝜌1 + 𝑡𝑔 ( 𝑎2 − 𝜌2 )]

şeklinde elde edilir. Yüzey eğim açıları ve sürtünme katsayıları için özel haller söz konusu olup bu durumlar tabloda
özetlenmiştir.
Tablo 1.1 Çakma ve sökme kuvvetleri özel haller

Bu ifadelerdeki Q işletme yükü kama yan yüzeylerinden parçalara etkiyen ön yükleme (ön gerilme)
kuvvetine eşdeğer olduğundan Q yerine 𝐹ö𝑛 alınabilir.
Kendi kendine sökülmeme (Otoblokaj) şartı: Sökmede eğer formüle göre 𝐹𝑠ö𝑘 pozitif çıkıyorsa yukarıdan aşağıya doğru 𝐹ç
kuvveti uygulandığı halde kama sökülme eğiliminde demektir. Kama kendiliğinden çıkamazsa kamayı sökmek için aşağıdan
yukarı doğru bir kuvvet tatbiki gerekir. Eğer bu şekilde kama kendi kendine sökülemiyor (otoblokajlı) ise sökme formülünden
elde edilen 𝐹𝑠ö𝑘 kuvvetinin yönü yukarı doğru olmalıdır demektir. Başka bir ifadeyle otoblokaj şartı;

𝐹𝑠ö𝑘 < 0

şeklinde ortaya çıkmaktadır. 𝛼 eğim açıları ve 𝜌 sürtünme açıları çok küçük olup tg'ları yerine radyan olarak kendi değerleri
yazılarak

𝑎1 − 𝜌1 + 𝑎2 − 𝜌2 < 0 (𝑎1 + 𝑎2 ) < 𝜌1 + 𝜌2

genel otoblokaj şartı belirlenir. Otoblokaj durumu için özel haller tablo 2 ‘ de toplu halde verilmiştir.
Otoblokaj durumu için özel haller

Otoblokaj sınırı olarak 𝛼 ≤ 𝜌 veya 𝛼 ≤ 2𝜌 da değerlendirilmektedir.

Boyuna Kamalar

Boyuna (uzunluğuna) kamalar kavramaların, kayış kasnaklarının, dişli çarkların ve benzeri

elemanların millere tespitinde kullanılır. Şekil bağlı ve kuvvet bağlı olarak iki ana grupta
incelenecek olan boyuna kamalarda moment iletimi sırasıyla şekil yoluyla veya elemanlar arasında
sürtünme kuvveti, basınç doğurarak kuvvet yoluyla gerçekleştirilir.

Şekil bağlı kamalar

a) Uygu Kaması (Feder): Alt ve üst yüzeyleri birbirine paralel olan mil ile göbek arasında şekil bağı ile moment ileten elemanlar
paralel yüzlü kama veya uygu kaması (feder) olarak bilinir. Yüzey eğimi olmadığından kama denilmesi doğru olmamakla birlikte
uygulamada kama olarak adlandırılır. Mil ile göbek arasında dönme momenti iletimi sadece yan yüzeylerinin birbirine teması ile
sağlanır. Kamanın üst yüzeyi ile göbek iç kanal yüzeyi arasında bir boşluk mevcuttur. Feder ezilme ve kesilmeye çalışır. Uygu
kamaları mil ve göbekteki kanallar içine serbest veya cıvata ile monte edilirler. Mil içindeki kama yuvasında kayan veya sabit
(oturma-gömme) olabilmektedir.
Şekilde bu tür uygu kamalarını göstermektedir. Uygu kamalarıyla sabit veya eksenel hareket edebilen göbek bağlantıları

oluşturulur.
Sabit göbek bağlantısında göbeklerin eksenel kaymalarını önlemek için ayrı tespit elemanları kullanılır. Mile civata ile tespit
edilen uygu kamaları göbeğin eksenel yönde hareket etmesi gereken hallerde tercih edilir. Kenarları yuvarlak (A-tipi) ve düz
(B-tipi) kamalar pratikte en çok kullanılan tiplerdir.
Şekilde çeşitli uygu kamalarını ve gerekli büyüklüklerini göstermektedir.

Uygu kaması (feder) tipleri

Mildeki kama yuvaları imalat şekli ve kama tipine göre parmak freze veya dairesel (çark) freze ile açılır. Uçları yuvarlatılmış A tipi
kamalar, uyumlu bir oturma sağladığından parmak freze ile açılmış yuvalarda kullanılır. Uçları düz B tipi kamalar ise dairesel freze
bıçağı ile açılan kama yuvasında kullanılır. Bu kamalarda alın kenarlarında (uçlarında) boşluklar kalır.

Mile kama yuvası (kanalı) açılması

Kama yuvası parmak freze ile açılınca ayrıca kama tespit vidasına ihtiyaç yoktur. Dairesel freze ile açılan kama yuvalarında
kamayı bir vida ile emniyete almak gerekebilir. Dairesel freze bıçağı ile açılan kama yuvaları çentik etkisi bakımından daha
avantajlıdır. Göbekte kama yuvası düşey planya veya freze tezgâhlarında açılır.

Göbekte kama yuvası açılması

Bağlantılarda uygu kaması kullanmanın bazı avantajları vardır. Bunlar;

• Göbekte kama yuvasının belirli eğimle açılması gerekmediğinden imalatı ucuzlatır.

• Bağlanan parçaların kama yüzeylerinde bağlama kuvvetleri olmadığından aşırı gerilmeler yoktur.

• Kama kuvvetleri sonucunda göbek ve milin eksantrik konuma girmesi söz konusu değildir.

Uygu kaması boyutlandırılması: Bağlantılarda kullanılacak uygu kaması boyutları mil çapına göre standart olarak seçilir ve
sadece kama uzunluğu (boyu) hesapla bulunur. Tipik bir uygu kaması ve standart boyutları şekilde verilmiştir.
Uygu kaması boyutları b x h ve olup mil kanalı yüksekliği 𝑡1 göbek kanallarının yüksekliği de 𝑡2'dir. Bu boyutlar standart olup
mil çapı d'ye göre Tablo 3‘ te verilmiştir.
Yuvarlak uçlu federlerde uç kısımlar yük taşımaya katılmaz ve feder uzunluğu belirlenirken hesapla bulunan uzunluğa feder
genişliği b'nin eklenmesi gereklidir. Başka bir ifadeyle hesaplarda kullanılacak feder uzunluğu

A tipi kamada L = l-b

B tipi kamada L = l alınır.

Burada standart uygu kaması uzunluğudur. Uygu kamalarında döndürme momenti kamanın yan yüzeyleri ile iletilmekte olup
kamayı ezilmeye ve kesilmeye zorlayan kuvvet döndürme momentinden doğan ve mil çevresinde etkili olan çevresel kuvvet
(teğetsel kuvvet) 𝐹𝑡 'dur. Bu kuvvet

𝑀𝑑
𝐹𝑡 =
𝑑 2

şeklinde hesaplanır. Bu kuvvet etkisinde federin mil ve göbekle temas eden yüzeylerinde ezilme gerilmesi meydana gelir ve
feder kesilmeye zorlanır.
Feder (uygu) kaması

1) Ezilme kontrolü: Feder ile mil arasında 𝑡1 x L alanı boyunca oturma olacak ve mil-kama arasında ezilmeye yol açabilecek
yüzey basıncı

𝐹𝑡
𝑃1 = ≤ 𝑃𝑒𝑚
𝑡1 𝐿
ve kama-göbek arasındaki yüzey basıncı

𝐹𝑡
𝑃2 = ≤ 𝑃𝑒𝑚
𝑡2 𝐿
şeklinde bulunur.𝑃𝑒𝑚 olarak; göbek veya federin yüzey emniyet gerilmesinden hangisi söz konusu ediliyorsa o gerilme değeri
alınır. Bu ifadelerde L; federin çalışma uzunluğudur.
Kama-göbek arasındaki yüzey basıncı şeklinde de yazılabilir. Ezilme kontrolü yapılarak federin çalışma uzunluğu L
𝐹𝑡 2𝑀𝑑 2𝑀𝑑
P= = ≤ 𝑃𝑒𝑚
L≥ şeklinde bulunur.
ℎ−𝑡1 𝐿 𝑑 ℎ−𝑡1 𝐿
𝑑𝑡2 𝑃𝑒𝑚
2) Kesme kontrolü: Bağlantıda kamayı kesmeye çalışan kuvvet yine 𝐹𝑡 çevresel kuvveti olup kamada kayma gerilmesi

𝐹𝑡
𝜏= ≤ 𝜏𝑒𝑚
𝑏𝐿

ile hesaplanır ve L uzunluğu bulunur. Kamada kesme veya kayma gerilmesi oldukça düşük olup uygu kaması hesabında
genellikle yüzey basıncı esas alınır.

Kama bağlantılarında yüzey basıncı için Tablo 4' te verilen değerlerde kullanılabilir.
b) Yarım ay (Woodruff) kaması

Önden görünüşleri yarım ay şeklinde olduğundan bu kamalar yarım ay kaması (Woodruff kaması) olarak adlandırılır. Kamanın
göbek kanalı tarafı düz, mil yuva tarafı ise daireseldir. Şekilde tipik bir yarım ay kamasını göstermektedir.

Bu kamalar daha ucuz olduklarından küçük döndürme momentlerinin iletilmesinde özellikle takım tezgâhlarında ve taşıt
sanayiinde kullanılmaktadır. Göbekte kanal diğer kamalarda olduğu gibi boydan boya açılır. Mildeki kama yuvası ise kama ile aynı
çapa sahip dairesel freze bıçağının ilerleme yapmadan mile daldırılması ile açılır. Yarım ay şeklinde imal edilen kama milde daire
şeklinde açılmış olan yuvaya yerleşir. Montajı kolay olan yarım ay kaması ön gerilme istenen yerlerde kullanılabilir. Bu durumda
göbekteki kama yuvasının eğimli işlenmesi gerekir.
Tablo 5. Standart yarım ay kamalarının boyutları [16]
Bu kamalar göbeğin ve milin birbirine göre açısal konumlarını tespit etmekte de kullanılabilir. Mile açılan kama yuvasının derin
olması nedeniyle mil zayıflar ve çentik etkisi bakımından hassas bir yapı oluşur. Büyük çentik etkisi (𝛽𝐾 =2...3) yaratıldığından bu
tür kamalar tam değişken veya darbeli yükleme veya moment iletiminde tercih edilmez.

Yarım ay kaması hesabı feder hesabı gibi yapılabilir. Dayanma yüzeylerinde meydana gelen yüzey basıncı hesaplanarak yüzey
ezilme gerilmesine karşı boyutlandırma yapılabilir. L kama uzunluğu olmak üzere yüzey basıncı

2𝑀𝑑
𝑃= ≤ 𝑃𝑒𝑚𝐺 olmalıdır.
𝑑 ℎ−𝑡1 𝐿
c) Çok kamalı miller

MiI-göbek bağlantılarının ileteceği döndürme momentinin çok büyük değerlere çıkması halinde feder uzunluğunun artması veya
birden fazla federin kullanılması gerekebilir. Mil üzerine açılan kanallarda (oyuklarda) birden fazla feder kullanılacak yerde mil ve
göbek kesitleri birbirine uygun profil tarzında şekillendirilerek büyük momentler iletilebilir. Bu şekilde çevresinde çok sayıda
(genellikle çift sayıda) kama gibi çıkıntısı olan miller çok kamalı miller olarak adlandırılır. Böyle bir mil uygun şekilde yapılmış bir
göbekle şekil bağı oluşturarak güç iletir. Göbekte mildeki profile uyan kanallar işlenir ve kamalı mil göbeğin deliği içindeki
kanallara monte edilir. Profiller (kama şekli) dikdörtgen, üçgen veya evolvent olabilir.
Çizelge-7.1.6 Kamalı mil standartları [16] Çizelge-7.1.7 Üçgen dişli millerin Standart boyutları (DIN 5481) [24]

Çizelge-7.1.8 Evolvent dişli millerin standart boyutları

(DIN 5480) [24]
 2𝑀𝑑
𝑃= ≤ 𝑃𝑒𝑚
𝑘𝑑𝑚 ℎ𝐿𝑧
Burada

𝑑𝑚 = (𝑑1 + 𝑑2 ) / 2 ortalama çap

h : kama (profil) yüksekliği ( 𝑑1 - 𝑑2 ) / 2

z : çevredeki profil sayısı

L : profil taşıyıcı uzunluğu

k: taşıma faktörü (0.75 veya 0.90) Bu formül yardımıyla yüzey ezilmeden gerekli kama
uzunluğu

2𝑀𝑑
L≥ şeklinde bulunur.
𝑘𝑑𝑚 ℎ𝑧𝑃𝑒𝑚
Kuvvet Bağlı Kamalar

Mil ve göbeğin birbirine bağlanması paralel yüzlü kama yerine üst ve alt yüzeyleri birbirine paralel olmayan kama ile
sağlanıyorsa bağlantıda bir ön yükleme veya ön gerilme oluşturulur. Uygulamada kullanılan kuvvet bağlı kamanın standart
yüzey eğimi (üst yüzeyin alt yüzeyle yaptığı açı a ise) tga=1/100 olup böyle bir kama, mil ve göbek arasına bir F kuvvetiyle
çakıldığı zaman yüzeylerde oturma/temas basınçları oluşur. Bu şekilde kuvvet bağı oluşturulur ve kama alt ve üst yüzeyleri
boyunca ezilmeye çalışarak moment iletir. Eğimli kama nedeniyle kamanın yan yüzeyleri genellikle serbest kalır ancak yüzey
ezilmesi ve yeniden oynama veya kaymadan dolayı ön yüklemede azalma olursa kama yan yüzeyleri yuva (göbek) ve kanal
(mil) kenarlarına temas ederler. Bu durumda kuvvet ve şekil bağlantılı bir kama bağlantısı elde edilir. Ön yüklemenin ortadan
kalkması halinde kama şekil bağlı bağlantı elemanı gibi çalışır (feder gibi çalışır). Şekilde eğimli bir kama dolayısıyla oluşan
yüzey basınçlarını göstermektedir.
Kuvvet bağlı kamalar basınç oluşumunun kama uzunluğu boyunca olmasından dolayı boyuna kamalar şeklinde de tanımlanır.
Kamaların alın yüzeyi yuvarlak (A-tipi) veya düz (B-tipi) olabilir. Ayrıca burunlu, yassı (burunsuz) ve oyuk (iç bükey) kama şekilleri
mevcuttur. Bağlantı şekline göre gömme, yassı, oyuk ve teğetsel kama tipleri söz konusudur. Bu tür kamalarda genel olarak göbek
yerine oturtulur ve kama eksenel yönde çakılır. Özel hallerde kamayı eksenel yönde çakmak için yeterli yer yoksa kama mil üzerine
önceden açılan yuvaya yerleştirilir ve göbek mile doğru sürülür. Bağlantıda kamanın çakılması halinde düz uçlu, göbeğin sürülmesi
halinde de uçları yuvarlak kamalar kullanılır. Şekilde bu iki duruma uyan iki gömme kama bağlantılarını göstermektedir.

Gömme-Yuvalı kama bağlantısı

Gömme kama mil ve göbeğe açılmış kama yuvasına monte edilmekte olup yerleşim şekli dolayısıyla gömme veya yuvalı kama
ismini almaktadır. Yassı kama bağlantısında mil tarafına yuva açılmaz; mil yüzeyi kama alt yüzeyine uyacak şekilde düzeltilmiştir.
Oyuk kama en tipik kuvvet esaslı veya ön yüklemeli kama olup alt yüzeyi mil yüzeyine uyacak şekilde (oturacak şekilde) oyulmuş
kamadır. Mil yüzeyine kama yuvası açılmamaktadır. Kamalar genellikle prizmatik elemanlar olup eğimlidirler. Genelde göbekteki
kanal boydan boya açılır. Çok sık takılıp çözülen bağlantılarda burunlu çakma kamalar kullanılır.
a) Oyuk kama

Dikdörtgen prizma şeklindeki kamanın alt yüzüne milin çapına uyacak şekilde oyuk açılmış olup bağlantıda herhangi bir şekil
bağı yoktur. Moment iletimi tamamen sürtünme kuvvetleri yardımıyla olur. Kamanın bir yüzeyi eğimli olduğundan, kamanın
çakılmasıyla üst bölgede bir boşluk ve bunun sonucu olarak karşı tarafta mil ile göbek arasında yüzey basıncı meydana gelir.
Şekilde tipik bir oyuk kama bağlantısı ve oluşan basınçları göstermektedir.

Oyuk kama bağlantısı

Kama yüzeylerinde oluşan toplam basınç kuvveti (normal kuvvet) mil-kama ve göbek-kama arasında bir 𝐹ö𝑛 ön yükleme kuvveti
doğurmaktadır. Yüzey eğim açısı küçük olduğundan 𝐹ö𝑛 ≅ 𝐹𝑁 alınabilmektedir. Şekilde güç iletimi için oluşan sürtünme kuvveti
ve kama boyutları da gösterilmiştir. Kamanın b, h, 𝑡2 boyutları standart olup mil çapına bağlı olarak seçilmektedir. Kama
uzunluğu L ise mukavemet hesabıyla belirlenmektedir.

Kama çakılmasından doğan 𝐹𝑛 normal kuvveti (ön gerilme) nedeniyle dönme yönüne ters sürtünme kuvveti

𝐹𝑆 = 𝜇𝐹𝑁

olup bu kuvvetler (karşılıklı sürtünme kuvvetleri) bir kuvvet çifti oluştururlar. Bağlantının ileteceği döndürme momentini
karşılayan bu sürtünme momenti, döndürme momentinin milden göbeğe veya göbekten mile iletmesini gerçekleştirir. Toplam
sürtünme momenti

𝑀𝑆 = 𝜇𝐹𝑁 𝑑 olup bağlantıda kayma olmaması için sürtünme momenti döndürme momentinden büyük olmalıdır.

𝑀𝑆 = 𝑘𝑀𝑑

Burada k sürtünme ile güç naklinde kaymaya karşı emniyet katsayısı olup k= 1.25 ... 2 alınmaktadır. Bağlantıda oluşan P yüzey
basıncı ve dolayısıyla 𝐹𝑁 ön yükleme kuvveti kama çakma kuvvetine bağlıdır. Bu nedenle bağlantının iletebileceği moment
yüzeyler arasındaki basınçlarla sınırlanmaktadır. Belirli bir bağlantı için 𝑀𝑆 'nin değeri fazla büyütülemez. 𝐹𝑁 normal kuvvetinin
artırılması yoluyla artırılacak olan 𝑀𝑆 sürtünme momenti istenildiği gibi artırılamamaktadır. 𝐹𝑁 'nin fazla olması göbekte
çatlaklar ve mil veya göbek yüzeylerinde ezilme meydana getirir. Bu nedenle oyuk kama büyük güçlerin iletilmesinde kullanılmaz.
Kamanın alt ve üst yüzeylerinde ve bu yüzeylerle temasta olan göbek ve mil yüzeylerinde ezilme olur. Kamanın üst ve alt
oturma alanları (bxL) eşit kabul edilirse genel yüzey basıncı

𝐹𝑛 𝑀𝑆
𝑃= = ≤ 𝑃𝑒𝑚
𝑏𝐿 𝜇𝑏𝑑𝐿

olmalıdır. Ezilmenin kama, göbek ve milde ortaya çıkma durumuna göre hangi yüzey kontrol edilecekse 𝑃𝑒𝑚 olarak o
malzemenin emniyet değeri (𝑃𝑒𝑚𝑚 ,𝑃𝑒𝑚𝐺 ,𝑃𝑒𝑚𝐾 gibi) alınır.

𝜇𝐹𝑁
Kamanın yan yüzeyi ile göbek yuvası arasında bir temas (yaslanma) olursa yüzey basıncı 𝑃1= ≤ 𝑃𝑒𝑚𝐺 şeklinde
𝑡2 𝐿
hesaplanabilir.
Kamanın kama yuvasına çakılmasından dolayı meydana gelen 𝐹𝑁 normal kuvveti ile bağlantının iletebileceği sürtünme
momenti arasında doğrudan bir ilişki olduğuna göre, 𝐹𝑁 kuvvetini elde etmek için kamaya eksenel yönde uygulanması
gereken 𝐹Ç çakma kuvvetinin hesaplanması gerekir. Kamanın kama yuvasında durması için, kamaya etkiyen dış kuvvetlerin
yatay bileşenlerinin toplamı 𝐹Ç çakma kuvvetinden küçük veya eşit olmalıdır. Enine kama bağlantısındaki hesap şekli esas
alınarak, sürtünme kuvvetleri harekete zıt olup kama ile mil ve göbek arasındaki sürtünme katsayılarının aynı olduğu kabul
edilirse, 𝐹Ç çakma kuvveti ile 𝐹𝑁 arasındaki bağıntı denge denklemlerinden;
𝐹Ç = 𝐹𝑁 𝑡𝑔 𝛼 + 𝜌 + 𝑡𝑔𝜌 veya açılar küçük olduğundan tan(𝛼 + 𝜌) ≈ tan 𝛼 + tan(𝜌) yazılmak suretiyle,

𝐹Ç = 𝐹𝑁 (𝑡𝑔𝛼 + 2𝑡𝑔𝜌) elde edilir. Bağlantıyı çözmek için kamaya ters yönde uygulanması gereken 𝐹𝑠ö𝑘 sökme
kuvveti,

𝐹𝑠ö𝑘 = 𝐹𝑁 𝑡𝑔 𝛼 − 𝜌 − 𝑡𝑔𝜌 veya 𝐹𝑠ö𝑘 = 𝐹𝑁 𝑡𝑔𝛼 − 2𝑡𝑔𝜌

olur. Kamanın çakıldığı yerden kendi kendine çıkmaması yani kilitlenmesi (otoblokaj) kama eğim açısı ve sürtünme
katsayısına bağlıdır. Kilitlenmiş bir kamayı sökmek için 𝐹𝑠ö𝑘 sökme kuvvetini veren ifadenin negatif olması için ise:

tg𝛼-2tg𝜌 ≤ 0

tg𝛼 ≤ 2𝑡𝑔𝜌

şartının sağlanması gerekir. Açılar çok küçük olduğundan, 𝛼 ≤ 2𝑡𝑔𝜌 yazılabilir. Buna göre bir kamanın otoblokaj özelliğine
sahip olması için kama eğim açısı sürtünme açısının iki katına eşit veya ondan küçük olmalıdır.
b) Yassı kama Milin kamanın oturacağı kısmı işlenerek düz bir yüzey elde edilmiştir.

Momentin iletilmesi sürtünme yoluyladır. Yassı kamalar,

oyuk kamalara nazaran daha büyük döndürme momenti
iletebilir. Çünkü iletilecek döndürme momenti için 𝑀𝑠
sürtünme momenti küçük gelirse, mil bir miktar kamaya
nazaran kayarak döner ve böylece daha yüksek yüzey
basıncı elde edilmiş olur. Yüzey basıncının daha yüksek
olması sürtünme momentinin daha büyük olması
demektir. Yassı kama ve oyuk kamaların burunlu şekilleri
de vardır. Bu kamalar da standart ölçülere sahiptir.

Yassı kama bağlantısı

c) Gömme (yuvalı) kama: Daha büyük momentlerin iletilmesi için gömme kamalar kullanılır. Mil ve göbeğe kama yuvası
açılmıştır.

Yuvalı kama, yuvasına yerleştirilip eksenel yönde çakıldığı zaman yüzey eğimi nedeniyle oyuk kamada olduğu gibi kama ile mil
ve göbek arasında yüzey basıncı meydana gelir. Bu nedenle momentin iletilmesi ilk önce sürtünme kuvveti yardımıyla olur. Şekil
bağlı olan yuvalı kamada döndürme momentinin bir kısmı (yaklaşık 1/3'ü) sürtünme ile iletildiği kabul edilir. Bundan sonra mil
göbeğe göre döner ve kama ortasından kesilmeye çalışır. Bu durumda kamanın, milin ve göbeğin eş olarak basmaya çalışan
yüzeylerinde ezilme kontrolü yapılmalıdır. Bağlantının ileteceği sürtünme momenti 𝑀𝑠 = 𝜇𝐹𝑁 𝑑 ifadesiyle belirlenir. Burada 𝐹𝑁
(ön gerilme) kuvveti yüzey basınçlarıyla sınırlanmıştır. Kamayı kesmeye zorlayan çevresel (teğetsel) kuvvet,
 𝑀𝑑
𝐹𝑡 = olup, 𝐹𝑡 çevresel kuvvetinden dolayı kamada meydana gelen kesme gerilmesi;
𝑑 2

𝐹𝑡
𝜏= ≤ 𝜏𝑒𝑚 şeklinde elde edilir.
𝑏𝐿

Kamanın alt ve üst yüzeylerinde yüzey basınçları yaklaşık eşit olup 𝐹𝑁 (ön gerilme) kuvveti cinsinden

𝐹𝑁
𝑃1 ≅ 𝑃2 = ≤ 𝑃𝑒𝑚
𝑏𝐿

Bulunur 𝑃𝑒𝑚 olarak 𝑃𝑒𝑚𝑀 ve 𝑃𝑒𝑚𝐺 alınarak mil ve göbekteki eğilme kontrolü yapılır.

Kama yan yüzeylerindeki yaslanma nedeniyle mil ve göbekte meydana gelen yüzey basınçları sırasıyla,

𝐹𝑡
𝑃3 = ≤ 𝑃𝑒𝑚𝑀
𝑡1 𝐿

𝐹𝑡
𝑃4 = ≤ 𝑃𝑒𝑚𝐺
𝑡2 𝐿
d) Teğetsel Kama: Teğetsel kamalar titreşimli çalışan (yönü ve büyüklüğü değişen momentlerin söz konusu olduğu haller gibi)
yerlerde kullanılır. Taş kırma makinalarında (konkasörlerde), pistonlu pompalarda vs sarsıntılı ve momentin yön değiştirdiği
yerlerde teğetsel kamalar kullanılmaktadır. Bu durumlarda teğetsel kamalar diğer kamalara göre daha iyi sonuç verir. Bu kamalar
şekilde görüldüğü gibi yuvaya çift olarak yerleştirilir. Mil ve göbek üzerine yuva açılmıştır. Mil üzerinde açılan yuvanın kenarı
merkezden geçmekte olup, diğer yuva kenarı buna diktir.
Kamalar zıt yönlerde çakılırlar. Titreşimli çalışma esnasında kamaların yan yüzeyleri ile mil ve göbeğin eş çalışan yüzeyleri ezilir

ve kama bağlantısında boşluk meydana gelir. Teğetsel kamalarda bu boşluk kamaların birbirine doğru çakılması ile kolayca

giderilebilir. Genellikle 120° açı farkı ile iki çift teğetsel kama kullanılır. Böylece her iki yönde moment iletimi sağlanır.

Kamaların eksenel yönde çakılması ile mil ve göbeğe teğetsel yönde bir ön gerilme verilmiş olur. Bağlantı kamanın geniş

dayanma yüzeyinden dolayı büyük momentler iletebilir (ezilmeye çalışan oturma alanı I x t olduğundan). Kama yüzeylerini

ezilmeye zorlayan teğetsel kuvvet (çevre kuvveti) 𝐹𝑡 = 2𝑀𝑑 /d olup oluşan yüzey basıncı,

2𝑀𝑑
P= ≤ 𝑃𝑒𝑚
𝑑𝑡𝐿
e) Bilezik kamalar: Kuvvet bağlı özel bir bağlantı şekli olan bilezik kamalar, iki konik bileziğin mil ve göbek arasında çepeçevre
eksenel çakma kuvveti ile sıkıştırılarak radyal doğrultuda ön yükleme (ön gerilme) yaratılması ve bu şekilde momentin sürtünme
ile iletilmesi esasına dayanır. Şekilde tipik bir bilezik çifti ve yükleme durumunu göstermektedir.