Makine Elemanları

ve
Mühendislikte Tasarım
PERÇİN BAGLANTILARI
Genel Bilgiler
Perçin, iki veya daha çok parçanın birbirine çözülemeyecek şekilde bağlanması/birleştirilmesi amacıyla kullanılan, bir başı hazır
diğer başı montaj anında biçimlendirilen genellikle silindirik yapılı şekil bağlı bağlama elemanıdır. Bağlantı, parçalarda açılan
deliklerin karşı karşıya getirilmesi ve uygunca seçilen perçin çivisinin serbest ucunun şişirilmesiyle (deformasyonuyla)
gerçekleştirilir. Birleştirilen parçaların birbirine iyi bir şekilde bağlanması için perçin şaftının dövülmesi sırasında parçaların
birbirine bastırılması da faydalıdır.
Perçinler çeşitli makina parçalarının, sac levhaların, kayış balata gibi elastik elemanların çözülemez bir şekilde birleştirilmelerinde
kullanılır. Çelik konstrüksiyon bağlantılarında, mutfak eşyalarında, lokomotif sanayi ve giyim sektörü gibi alanlarda da perçin
bağlantılarına ihtiyaç duyulmaktadır. Çelik konstrüksiyonunda (yapı, köprü, kren vb.) kuvvet iletimi, depo ve gemi yapımında
sızdırmazlık temini, basınçlı kaplar, depo, buhar kazanları gibi elemanlarda ise hem kuvvet taşınması hem de sızdırmazlık önemli
olmaktadır. Bu alanlarda kullanılan perçinler de kuvvet ileten, sızdırmaz ve sızdırmaz kuvvet ileten perçin bağlantıları olarak
adlandırılır. Perçinler çelik yapılarda kaynakla birlikte yaygınca kullanılmaktadır. Perçin birleştirmesi bazı durumlarda kaynağa
göre daha ucuz ve hafif metallerin birleştirilmesinde daha kolayca gerçekleştirilmektedir. Metal olmayan malzemelerin
bağlanmasında da sıkça kullanılmaktadır. Perçinli birleştirmelerde bağlanacak elemanlar aynı türden veya farklı olabilmektedir.
Kaynakta olduğu gibi ergime sonucu kristal yapıda değişme, ısıl zorlanmalardan dolayı iç gerilmeler oluşmaz. Birleştirilen
elemanlara ısı uygulanmadığından ısıl genleşme, büzülme ve deformasyon söz konusu değildir. Bu avantajlar yanında ana
parçalara açılan deliklerin parçaları zayıflatması ve çentik etkisi doğurması ile parçaların birbirleri üzerine bindirilme zorunluluğu
ve konstrüksiyonda ağırlık artışı gibi mahsurları da vardır. Ancak kaynak ve yapıştırmadaki gelişmeler perçinin kullanım alanını
sınırlandırmaktadır. Kaynağı mümkün olmayan ve yapıştırmanın mukavemet bakımından yetersiz kaldığı yerlerde perçinli
birleştirme kaçınılmaz olmaktadır. Ham perçin çivisi silindirik bir şaft ve bir oturma başından oluşur ve kullanım amacına göre
şekilde gösterilen tipleri vardır. TS 94‘ te standartlaştırılmış perçinler başlı, delikli ve başsız şekilde sınıflandırılmaktadır. Perçinler
baş teşkili nedeniyle kolay dövülebilen sünek çeliklerden (Fe 34, Fe44 gibi) yapılır. Özel hallerde alaşımlı çelikler, bakır, pirinç,
alüminyum ve alaşımları ile özellikle elektrik bakımından yalıtılma zorunluluğu olan konstrüksiyonlarda poliamid ve teflon gibi
plastik malzemeler de perçin malzemesi olarak kullanılmaktadır.
Perçinleme ve Dikiş Şekilleri
Perçinleme İşlemi
Perçinli birleştirme işlemi ön hazırlık ve perçin oluşumu olmak üzere iki kademede gerçekleştirilir. Ön hazırlık işleminde
birleştirilecek parçalar/levhalar hazırlanır. Bu amaçla perçin delikleri zımba veya matkapla açılır. Zımba ile hızlı ve seri delik
açılmasına rağmen açılan delik yüzeylerinde pürüzler ve kılcal çatlaklar, istenmeyen gerilme yığılmaları oluşur. Bu
olumsuzluklar yüzeylerin işlenmesi (raybalama) ile giderilebilir. Seri imalatta ve ince saçların birleştirilmelerinde delikler
genellikle zımba ile açılır. Çelik profillerde ve saçlarda delikler matkapla açılır. Zaman alıcı olmasına rağmen birleştirilecek
parçalar üst üste konarak aynı anda delinir ve delik yüzeylerinde pürüz olmadığından ve malzeme yapısı değişmediğinden
zımbaya göre üstünlük sağlamaktadır. Bu nedenle önemli işlerde delikler matkapla açılır. Perçin şaftı ile başı arasındaki kuvvet
akışının daha düzgün olması için delik kenarları havşalı yapılır. Perçinlerin kolay yerleştirilmeleri için delik çapı (𝑑1 ) perçin
çapından daha büyük yapılır. Perçin çapı d>10 mm olduğunda delik çapı 1 mm veya daha büyük tutulur.
Perçinleme işlemi perçinin serbest ucunun dövülerek şişirilmesi ve kapama başının oluşturulmasından ibarettir. Serbest
ucunun şişirilmesi elle veya makina ile soğuk veya sıcak dövülerek gerçekleştirilir. Hafif metal perçinlerle çapları 10 mm‘ den
küçük çelik perçinler soğuk olarak dövülür. 10 mm‘ den büyük çaplı çelik perçinler sıcakta dövülür. Dövülme işlemi el çekici
veya hava çekiçleri ile perçinleme makinalarında yapılır. Perçinleme makinalarında sürekli basınç (presleme) uygulanarak
serbest uç kalıp içinde dövülür. Bu esnada perçin şaftı şişerek delik iç yüzeyine dayanır. Zımba ile açılmış delik yüzeylerinde
oluşan kılcal çatlaklar daha da büyüyebilir. Perçinleme için otomatik perçinleme makinaları da kullanılabilir.
Döverek şişirme işlemi için gerekli kuvveti küçültmek ve malzeme çatlamalarını önlemek için sıcak perçinleme yapılır. Çelik
perçinler 1000 °C‘ ye kadar fırında ısıtılıp akkor haline gelince deliklere geçirilir ve şişirme işlemi gerçekleştirilir. Soğuma sonucu
kısalan perçin şaftı parçaları sıkıştırır ve iki yüzey arasında ek baskı kuvveti oluşturur. Böylece büyük zorlanmalara mukavemetli,
sızdırmazlığı pekiştirilmiş bir bağlantı elde edilir. Ancak perçin soğurken boyu kısalacağından (uzun perçinlerde kısalma boyla
orantılı olarak artacağından) perçinin aşırı zorlanması söz konusu olacaktır. Bunun yanında şaft çapı da aynı şekilde
küçüleceğinden perçinin delik yüzeyine teması önlenmiş olabilecektir. Bu nedenle perçinin aşırı zorlanmaması için bağlanan
parçaların toplan kalınlığı 𝑠 ≤ 4𝑑 olmalıdır. Soğuk dövülen perçinlerde perçin deliği perçin şaft çapından d<10 mm ise 0.1 mm,
d>10 mm ise 0.2 mm daha büyük tutulur. Sıcak dövmede ise delik çapı 1 mm daha büyük yapılır.

Ham perçinler standart olarak belirli çap ve uzunlukta imal edilirler ve perçin çapı birleştirilecek parçaların kalınlıklarına göre
seçilir. Çizelge-9.1.1 yuvarlak başlı kazan ve çelik yapı perçinlerinin temel boyutlarını göstermektedir. Çizelge-9.1.2'de ise hafif
metal ve çelik yapılarda kullanılan perçinler için çap değerleri ince sac kalınlığı s'ye bağlı olarak gösterilmiştir. Perçin şaftının
dövülmeden önceki uzunluğu
𝑙= 𝑠 + 𝑙ş
bağıntısıyla belirlenebilir. Burada 𝑠 birleştirilen parçaların toplam kalınlığı, 𝑙ş ise kapama başın uzunluğudur. Yuvarlak başlı
perçinler için ortalama 𝑙ş ≈1.5d, havşa başlı perçinlerde ise 𝑙ş ≈0.8 d alınır.
Çizelge-9.1.1 TS 94'e göre yuvarlak başlı perçin ölçüleri [16]
a) Kazan inşaatı için yuvarlak başlı ham perçinler
Çizelge-9.1.1 TS 94'e göre yuvarlak başlı perçin ölçüleri [16]
b) Çelik yapılar için yuvarlak başlı ham perçinler
Çizelge-9.1.2 Saç kalınlığına göre perçin ve perçin deliği çapları
Perçin Bağlantı Şekilleri
Perçinli bağlantının oluşturulma şekli (perçin dikiş şekli) taşınacak yükün büyüklüğüne, birleştirilecek parçaların geometrisine,
bağlantının fonksiyonuna veya amacına ve perçinleme için mevcut yere bağlı olarak değişir. Parçaların izafi durumuna göre
bindirme, alın ve kapaklı; perçin sıra sayısına göre tek sıralı, çift sıralı veya çok sıralı; levha veya kapak sayısına göre de tek
kapaklı, çift kapaklı gibi düzenleme yapılabilmektedir. Şekilde seçilmiş perçin dikiş şekillerine örnekler vermektedir. Çok sıralı
perçin bağlantılarında perçinler paralel olabileceği gibi çapraz da dizilebilmektedir.
Çapraz veya sapmalı yerleştirmede perçinler arası mesafelerin büyük tutulması amaçlanmaktadır. Bindirme dikiş şeklinde
parçalar herhangi bir levha (kapak) kullanılmadan üst üste bindirilerek perçinlenmektedir. Alın bağlantılarında ise parçalar alın
alına getirilerek bir veya iki kapak yardımıyla birleştirilmektedir.
Bağlanan parçalar kuvvet etkisinde birbirine göre hareket ederse perçin şaft kısmından kesilmeye çalışır. Perçinlerde kesilmeye
zorlanan kesit sayısı da önemli olup sınıflandırma zorlanan kesit sayısına göre tek tesirli (a) ve çok tesirli (c, iki tesirli)
olabilmektedir. Tek kapaklı alın bağlantıları (b) bindirme dikişlerindeki gibi perçin şaftı bir kesitten kesilmeye veya kaymaya
çalıştığından tek tesirli bağlantıya örnektir. Çift kapaklı alın bağlantılarında ise perçinler iki tesirlidir. Bindirme perçin bağlantısı ile
bir ek levhalı perçin bağlantısı kuvvet akış çizgileri düzgün olmadığından ek bir eğilme momentine maruz kalırlar. Bu moment
dolayısıyla ortaya çıkan eğilme zorlanması çift kapak kullanılarak önlenebilir. Kesmeye çalışan kesit sayısı veya tesir sayısı n,
bağlanan parça ve levha sayısı m olmak üzere n=m-1 şeklinde belirlenir. Şekil a'da m=2 olduğundan tesir sayısı n=1, Şekil c'de ise
parça sayısı m=3, kesmeye çalışan kesit sayısı veya tesir sayısı n=2'dir.
Perçin Bağlantılarında Mukavemet ve Boyutlandırma
Perçinlerde Kuvvet iletimi
Perçinlerin hesabında genellikle perçin gövdesinin deliği tam olarak doldurduğu, bağlantıya etkiyen dış kuvvetlerin perçinlere
eşit dağıldığı ve kuvvetin bir parçadan diğerine perçin gövdesi (şaftı) yardımı ile iletildiği kabul edilir. Ancak kuvvetlerin perçinlere
eşit dağılması, simetrik dikişli bir bağlantıda kuvvetin perçin kesitlerinin teşkil ettiği sistemin ağırlık merkezinden geçmesi halinde
geçerlidir. Perçinleme işleminde dövülmüş perçin başları parçaları birbirine belirli bir normal kuvvetle bastırmaktadır. Bu
kuvvetin büyüklüğü perçinin sıcak veya soğuk dövülme şekline göre perçinden perçine göre değişebilir ve tam olarak hesabı
mümkün değildir. Sıcakta dövülen perçinlerde soğurken kısalan perçinler 𝐹𝑛 normal kuvveti ile parçaları sıkıştırır.
Bu sıkma kuvveti perçin başı ile levhalar (parçalar) arasında bir 𝐹𝑠 sürtünme kuvveti oluşturur. Bu kuvvet parçalara etkiyen dış
kuvvetin iletimine katılır. 𝐹𝑛 normal kuvveti perçin şaftını çekmeye zorlar ve bir perçin için
𝜋𝑑 2
𝐹𝑛 = 4 𝜎ç
olur. Bu kuvvetin oluşturduğu sürtünme kuvveti de
𝐹𝑠 =𝜇𝐹𝑛 = 𝜇𝜎ç 𝐴
şeklini alır. Bu sürtünme kuvveti dışarıdan etkiyen yükün tamamını karşılayacak büyüklükte ise perçinde ezilme ve kesme
oluşmaz. Bu durumda 𝐹𝑠 > 𝐹 olduğundan kuvvet tamamen sürtünme yolu ile bir parçadan diğerine iletilir. Ancak sürtünme
kuvveti aşılırsa şekilden de görüleceği gibi parçalar birbirine göre kayar ve perçin şaftı delik yüzeylerine temas eder. Bu durumda
perçin çekmenin yanında kesilme ve ezilme ile de zorlanır. Perçin şaftındaki kesme/kayma gerilmesi 𝜏 olmak üzere perçini
kesmeye çalışan kuvvet

𝐹1 = 𝜏𝐴
olur. Bu şekilde bir perçin tarafından iletilecek kuvvet
F = 𝐹𝑠 + 𝐹𝑠 = (𝜇𝜎ç + 𝜏)𝐴
şeklinde değerlendirilir. Ancak 𝜇𝜎ç teriminin hesabı çok zor olduğundan
F≅ 𝜏𝐴 ≤ 𝐹𝑒𝑚
şeklinde yeniden düzenlenebilmektedir. Sıcak perçinlemede perçin boyuna bağlı olarak 𝜇𝜎ç değeri büyük değerler alabilirken
soğuk perçinlerde ihmal edilecek seviyededir. Uzun perçinlerde sıcak perçinlemeden sonra çekilme fazla olacağından 𝑠 ≤ 4𝑑
ise perçin kolaylıkla kopar bu nedenle uzun perçin yerine cıvata tercih edilmelidir.

Perçinde Zorlamalar ve Boyutlandırma

Soğuk dövülen perçinlerde perçin şaftının şişerek parça deliğini doldurduğu kabul edilir. Soğuma sonucu boyda kısalma
olmadığından parçalar üzerinde baskı ve sürtünme etkisinin ihmal edilecek seviyede olduğu ve bu nedenle perçin bağlantısında
dış kuvvetin şekil bağı ile iletildiği düşünülür. Her türlü perçin bağlantısında yükleme durumuna bağlı olarak perçin şaftında
kesilme ve ezilme, levhalarda ezilme ve yırtılma gibi zorlanmaların ortaya çıktığı kabul edilir.
a) Perçinde kesme
Perçinli birleştirmede bağlantının taşımakta olduğu F kuvveti perçin şaftında kesilmeye neden olur. Şekilde tek ve iki tesirli perçin
bağlantılarında kesilmeye çalışan kesitlerin durumunu göstermektedir.
Kuvvetin perçinlere eşit dağıldığı kabul edilerek bir perçin kesitine gelen kayma/kesme gerilmesi:

𝐹
𝜏= ≤ 𝜏𝑒𝑚
𝑧𝑛𝐴
şartını sağlamalıdır. Burada z perçin sayısı, n kesme yükünü taşıyan kesit sayısı (tesir sayısı), A perçin şaftı kesit alanıdır
(𝜋𝑑2 /4). Perçin şaftının şişerek deliği doldurduğu kabulü ile çap olarak delik çapı esas alınmaktadır.
b) Perçinde Ezilme
Perçinli birleştirmede sürtünme direnci ihmal edilirse yükün deliğe oturan perçin şaftı tarafından taşındığı kabul edilmektedir. Bu
şartlarda delik iç yüzeyi ve perçin şaftı ezilmeye çalışır. Perçin şaftı ile delik yüzeyi arasındaki yaslanmadan doğan basıncın düzgün
dağılmadığı ve şekildeki gibi olduğu kabul edilir.
Bu nedenle her iki yüzey için bir ortalama yüzey basıncı hesaplanır. Bunun için delik izdüşüm alanı d x s dikkate alınır ve basınç
𝐹
P= ≤ 𝑃𝑒𝑚
𝑧𝑑𝑠
eşitliği kullanılır. Burada 𝑃𝑒𝑚 perçin veya delik yüzeyi için malzeme ezilme emniyet gerilmesidir. Bağlanan parçalar farklı
kalınlıkta ise s olarak bir taraftaki minimum kalınlık alınır. Çok tesirli perçin birleştirmelerinde n kesit sayısının P yüzey basıncına
etkisi yoktur. Bu durumda bağlantının bir tarafındaki sacların veya levhaların s toplam kalınlığı alınmalıdır.
Perçin kesme mukavemeti ile ezilme mukavemetinin aynı olması istenirse P ve 𝜏 eşitliklerinden
𝜋𝑑 2 𝜋 𝜏𝑒𝑚
𝜏𝑒𝑚 =𝑃𝑒𝑚 ds yazılarak levha kalınlığı s = d
4 4 𝑝𝑒𝑚
bulunur. Aynı malzeme için 𝑃𝑒𝑚 ≅ 2𝜏𝑒𝑚 alınabileceğinden tek tesirli perçinlerde
s ≥ 0.4 d
bulunur. iki tesirli perçin bağlantılarında ise
s ≥ 0.8d
olabilmektedir. Sac kalınlıkları bu ifadelere uygun seçildiğinde ayrıca delik yüzey basınç kontrolü yapılmasına gerek
kalmamaktadır.
c) Parça (levha) mukavemeti
Perçinli birleştirmelerde deliklerle zayıflatılmış levha veya parça kesiti F kuvveti etkisinde çekmeye zorlanır. Perçinlerin
kenarlara çok yakın yerleştirilmesi durumunda levhalar yırtılabilir. Şekilde gösterilen, yük doğrultusuna dik zorlanan levhada
yırtılma olmaması için
 𝐹
𝜎ç = 𝑠(𝑏−𝑧𝑑) ≤ 𝜎𝑒𝑚 şartı sağlanmalıdır. Burada b levha genişliği, s levha kalınlığı, z perçin adedi veya delik sayısı, d delik
çapıdır.

Parçalarda yük doğrultusunda da yırtılma olabilir. Yırtılmayı doğuran gerilme kayma gerilmesi olup perçin şaftının iki yanında
yırtılmaya çalışan kesit alanı 2 s 𝑒1 olmak üzere bir delik için kayma gerilmesi
𝐹
𝜏= 2𝑧𝑠𝑒1
≤ 𝜏𝑒𝑚 olmalıdır.
Burada 𝑒1 perçin deliğinin levha ucuna olan uzaklığıdır
Bağlanan parçaların yırtılmadan çalışabilmeleri için delikler parça üzerinde uygunca dağıtılmalıdır. Delikler arası uzaklık t,
deliklerin levha kenarlarına olan uzaklıkları 𝑒1 ve 𝑒2 perçin çapına bağlı olarak seçilmelidir. Şekil b değerlendirilerek
t = 2.5d
𝑒1 ≥ 2𝑑
𝑒2 ≥ 1.5𝑑
değerleri alınabilmektedir. Çizelge-9.1.3 sac veya levha kalınlığına bağlı olarak perçin çapı ve deliklerin konumlarını vermektedir.
Çizelge-9.1.3 Sac kalınlığı perçin çapı ilişkisi ve deliklerinin konumları [16]
Perçin deliklerinden dolayı parça kesitinde zayıflama söz konusudur. Bu zayıflama bir faktör ile tanımlanmaktadır. Deliklerle
zayıflatılmış kesitin, başlangıçtaki dolu kesit oranı zayıflama faktörü olup herhangi bir t perçinler arası mesafe için
𝑡−𝑑 𝑠 𝑡−𝑑
v= =
𝑡𝑠 𝑡
şeklinde belirlenmektedir.
Genellikle v=0.7…0.85 arasında değişir. v faktörü levha kesitinden faydalanma durumunu gösterir.
Perçin çapı ile levha kalınlığı arasında bindirme dikişlerde (tek tesirli)
d≅ 50 𝑠 − 4 [mm]
ve çift kapaklı dikişlerde (çift tesirli)
d≅ 50 𝑠 − 5 [mm]
ilişkisi yazılabilmektedir.
Hafif metal perçin ve yapı elemanları (taşıyıcı elemanlar) için 𝜏𝑒𝑚 , 𝑃𝑒𝑚 ve 𝜎𝑒𝑚 değerleri Çizelge-9.1.4'ten seçilebilmektedir.
Çizelge-9.1.4 Hafif metal perçin ve parçalar için emniyet gerilmeleri (N/m𝑚2 ) [16]
d) Parçalarda eğilme
Bindirme ve tek kapaklı perçin bağlantılarında parçalar şekilde gösterildiği gibi kuvvet çizgilerinin parçalar veya ek levhalar içinde
düzgün dağılmaması nedeniyle (eksantrik yükleme) parçalar eğilmeye zorlanır. Bu yükleme durumunda eğilme momenti
𝐹(𝑠1 +𝑠2 )
𝑀𝑒 = 2
ve oluşan eğilme gerilmesi

𝑀𝑒 𝑀𝑒
𝜎𝑒 = = ≤ 𝜎𝑒𝑚
𝑤𝑒 𝜋𝑑 3 /32
olur. Burada 𝑆1,𝑆2 parçaların kalınlıkları olup parça kalınlığı arttıkça gerilme de büyümektedir. Bu nedenle kalın parçaların
perçinlenmesinde çift kapak kullanılması tavsiye edilir.

Çelik Konstrüksiyonda Perçin Bağlantıları

Köprü, kule, çelik iskeletli bina, vinç, kren gibi çelik konstrüksiyonlar saçların, saçtan kutu profillerin ve çelik profil ve
köşebentlerin uygun birleştirilmesi ile elde edilirler. Bu bağlantılarda yaygınca kaynaklı birleştirme tercih edilmesine rağmen
kafes-kiriş sistemi olarak bilinen profil ve köşebentlerin saçlarla birleştirildiği çelik yapılarda perçin bağlantılarına da
rastlanmaktadır. Kuvvet taşıyan profillerin yerleştirilme şekli ve "düğüm noktası" adı verilen birleştirme yerlerinin
konstrüksiyonu ve kullanılan perçinlerin hesabı önemli olmaktadır. Kafes-kiriş sistemlerinde taşıyıcı profil ve köşebentlere
taşıyıcı çubuk denmekte olup bu çubukların uçlarının bir araya geldiği noktaya düğüm noktası adı verilmektedir.
Kafes-kiriş olarak bilinen çelik konstrüksiyonlarda çubuk kuvvetlerinin hesaplanmasında kullanılan bir sistem şeması çizilir ve
konstrüksiyonda birer çizgi ile temsil edilen çubukların kesit ağırlık merkezlerinden geçen eksenlerin üst üste çakışması sağlanır.
Buna ek olarak düğüm noktasında perçinlerin ağırlık merkezi ile taşıyıcı eleman kesit ağırlık merkezinden geçen eksen de
çakışmalıdır. Çelik konstrüksiyonlarda kuvvet taşıyan yerlerde 45 x 45 x 5 mm 'den küçük köşebent profillerle 5 mm'den ince
bağlantı saçları ve d=14 mm'den küçük perçinler kullanılmamalıdır.
Çelik yapılarda genel olarak yarım yuvarlak başlı perçinler kullanılır. Bazı özel hallerde (bağlanan parçaların toplam kalınlığı
perçin çapının 4.5 katını geçerse) mercimek başlı perçin ile gömme başlı perçinler kullanılır. Perçin delikleri matkapla açılır. Her
kuvvet ileten çubuğa en az iki perçin konmalı ve bir düğüm noktasında aynı çapta perçinler kullanılmalıdır.
Taşıyıcı elemanlarda boyutlandırma
Çelik yapılardaki perçinler ezilmeye ve kesilmeye zorlanır. Taşıyıcı çubuklar çekme ve basma durumuna göre kontrol edilir. Taşıyıcı
çubuk kesitinin perçin delikleriyle zayıfladığı dikkate alınarak etkin kesit alanı belirlenmelidir. Zayıflama faktörü v = 0.70-0.85
arasında alınarak kesit
𝐹
A≥
𝑣𝜎𝑒𝑚
olmalıdır. Çekmeye zorlanan çubuk için 𝜎𝑒𝑚 değeri Çizelge-9.1.5‘ ten alınabilir. Çizelgede levha veya yapı elemanı için 𝜎𝑒𝑚 , 𝜏𝑒𝑚
değerleriyle kullanılan perçinlerde 𝜏𝑒𝑚 ve 𝑃𝑒𝑚 değerleri verilmiştir. Çizelge-9.1.6 makina konstrüksiyonlarında perçin bağlantıları
için değişik yükleme durumlarında yapı elemanı ve perçinlerde emniyet gerilmelerini vermektedir.
Çizelge-9.1.5 Çelik konstrüksiyonda emniyet gerilmeleri (daN/c𝑚2 ) [5]
Çizelge-9.1.6 Yapı elemanları ve perçin için emniyet gerilmeleri (daN/c𝑚2 ) [5]
Basmaya çalışan çubuklarda burkulma kontrolü yapılmalıdır. Bu amaçla 𝜔 −metodu kullanılarak burkulmaya maruz bir çubukta
𝜔𝐹
𝜎= ≤ 𝜎𝑒𝑚
𝐴
kontrolü yapılır. Burada w burkulma katsayısı olup değişik malzemelerde ve narinlik derecesine göre Çizelge-9.1.7'den seçilebilir.

Çizelge-9.1.7 Narinlik katsayısı 𝜆 - 𝜔 burkulma katsayısı ilişkisi [16]

Bir çubuk için 𝜆 narinlik derecesi 𝜆 = 𝑙𝐾 /k olup 𝑙𝐾 serbest burkulma uzunluğu ve k kesit atalet yarıçapıdır. Atalet yarıçapı
k= 𝐼𝑚𝑖𝑛 /𝐴
şeklinde tanımlanmakta olup 𝐼𝑚𝑖𝑛 kesitin minimum atalet momenti, A ise kesit alanıdır.
Eğilmeye zorlanan çubuklarda eğilme gerilmesi kontrolü yapılarak kesit alanı için gerekli eğilme direnç momenti
𝑤𝑒 ≥ 𝑀𝑒 /(𝑣𝜎𝑒𝑚 ) ifadesi kullanılır.