ÇELİK YAPI BİRLEŞİM

ELEMANLARI

¾ Çelik yapılarda, kullanılan üç farklı

birleşim elemanı vardır. Bunlar;

1. Perçinli birleşimler,
2. Cıvatalı (Bulonlu) birleşimleri.
3. Kaynaklı birleşimler

1
 1. PERÇİNLİ BİRLEŞİMLER

¾Geçmişte yaygın olarak kullanılmış

olmakla birlikte, teşkili zor, maliyetli
ve zaman alıcı olduğu için günümüzde
tercih edilmemektedir.
edilmemektedir

Perçin;

9Silindirik gövdeli,
9Kaymaya ve ezilmeye göre
hesaplanan,
9Birleştirilecek olan parçalarda
açılan deliklere vurulmak
sureti ile yerleştirilen,
9Sökülemeyen birleşim
elemanlarıdır.

2
Perçinli birleşim
(http://bridgehunter.com)

Perçinli birleşim

3
 Perçinli çelikk Tren garı uyygulaması

Perçinli düğüm noktası teşkili

8
7

4
 Birleşimin teşkili
¾Perçinli birleşimlerde, birleştirilecek parçalar
üzerinde delikler açılır. Bu deliklerin çapı,
birleşimde kullanılacak perçin çapından 1-3 mm
daha büyük olmalıdır.

¾Perçinleme işlemi sırasında uygulanan dövme

işleminden dolayı perçin şişerek deliği tamamen
doldurur ve dövülmüş perçin çapı delik çapına
eşit hale gelir.
9

¾ Birleştirilecek olan elemanlar

üzerindeki perçin delikleri;

1. Manuel (Elle) kontrol edilen atölye

tipi sabit matkaplar,

2. CNS olarak isimlendirilen, bilgisayarla Manuel Kontrol edilen matkaplar

kontrol edilen tam otomatik delik

açma sistemleri.

CNS Matkap Sistemi

10

5
 Perçin Malzemesinin Seçimi
¾ Perçin yapımında kullanılacak malzemenin soğuk veya sıcak
şekillendirmeye uygun olması gerekir. Soğuk veya sıcak
şekillenebilir özellikte olan genel yapı çelikleri perçin
yapımında kullanılabilir.

¾ Perçin malzemesinin ısıl genleşme katsayısı perçinlenen

parçaların ısıl genleşme katsayısından fazla olmamalıdır. Bu
nedenle,
d l alüminyum
l i parçalar
l alüminyum
l i perçinlerle,
i l l b bakır
k
parçalar bakır perçinlerle, çelik parçalarda çelik perçinlerle
bağlanmalıdır.

11

Perçinlerin Sınıflandırılması
Perçinler, perçin başının şekline göre
iki kısma ayrılır.

¾ Yuvarlak
Y arlak Başlıklı
Başl kl Perçinler
¾ Gömme Başlıklı Perçinler
Gömme başlıklı perçinlerde perçin
başı birleştirilen levhaların içine
gömülmektedir.

Uygulamada en çok yuvarlak başlıklı

perçinler kullanılır. Gömme a) Yuvarlak başlıklı perçinler b) Gömme başlıklı perçin

perçinler ise özel durumlarda,

örneğin mafsal ve mesnet
elemanlarında kullanılır.

12

6
 Ham Perçin Boyunun Belirlenmesi
• Yerine vurulmamış perçine
“Ham Perçin” denilir. Ham
p ç
perçinin “d1-Gövde ççapı”,
p ,
“d-Delik çapı” değerinden en
az 1,0 mm daha küçük olur.

d = d1 + 1,0 mm

• Ham perçinin bir tarafında

bulunan başa “Nizam Başı”
denilir. Dövme işleminden
sonra diğer uçta oluşturulan
başlığa ise “Kapak Başı”
denilir. 13

¾Ham perçin, perçin ocağında

kızıl dereceye kadar
ısıtıldıktan sonra
birleştirilecek parçalar
üzerinde açılan deliğe
konulur.

Perçinlerin dövülmeden
önce kızıl dereceye
kadar ısıtılması
Seyyar perçin fırını 14

7
¾ Özel bir perçin çekici ile nizam
başı sabit tutulurken, diğer bir
Kızıl dereceye kadar ısıtılmış olan
perçin çekici ile perçinin perçinin deliğe yerleştirilmesi

delikten çıkan ucuna darbe

etkisi uygulanarak birleşim
gerçekleştirilir.

¾ Uygulanan vurma etkisi ile

nizam başının simetriği olan
bir baş oluşur. Bu başa
“Kapak Başı” denilir.

15

¾Günümüzde perçin uygulamaları özel

geliştirilmiş sabit ve hareketli hidrolik
preslerle yapılmaktadır.

Perçin presleri
16

8
 ¾Perçinin vurulması sırasında
gövdesi de şişerek deliği
tamamen doldurur. Böylece,
dövme işleminden sonra perçinin
gövde çapı ile delik çapı aynı olur.

17

¾Perçinin şaft boyu birleştirilecek olan

levhaların toplam kalınlığından 1.5*d kadar
daha fazla olmalıdır.

Lşaft

18

9
¾ S ≤ 4.5d, Yuvarlak Başlıklı
perçinlerde
S = t1+ t2 + t3
¾ S ≤ 6.5d, Gömme Başlıklı
perçinlerde

¾ L = S + (4/3) d, Dövme
işlemi Makine ile yapılırsa

¾ L = S + (7/4) d, Dövme
işlemi el ile yapılırsa

L = Ham perçin uzunluğu

S = Birleştirilen parçaların kalınlıkları toplamı
d1 = Ham perçin çapı
d = (d1+1mm), Dövülmüş perçin (delik)
çapı
19

Perçinli Birleşim Uygulaması

20

10
 Perçinlerin yerleşimi

21

™ Perçinli Birleşimlerin Tahkiki

• Perçinli birleşimlerin tasarımında bilinmeyenler
genellikle;

¾d1- perçin çapı,

¾n- perçin sayısı (n) dır.
– Perçinlerin aktarması istenen kuvvet (P) statik
hesaplardan,

– Birleştirilecek parçaların kalınlıkları ön boyutlandırmadan,

– Perçinlerin kaç tesirli oldukları ise parça sayısı ve kuvvetin

uygulanma şeklinden bellidir. 22

11
Birleştirilecek levhalardan en incesinin kalınlığına
göre en uygun ham perçin çapı (d1) aşağıdaki
şekilde belirlenebilir.

d ≤ 5⋅t −0.2 = cm
1 min
Bu formülde;
tmin=“cm” cinsinden en ince birleştirilecek parça kalınlığıdır.

d1= “cm” cinsinden perçin çapıdır, (d=d1+1 mm)

23

Perçinli Birleşimlerde Yapılacak Tahkikler;

Ö Perçinlerin Eğilmesi
Ö Perçinlerin Kesilmesi
Ö Perçinlerin veya perçin yuvasının ezilmesi
Ö Perçinlere Çekme Kuvveti Etkimesi
Ö Levhalardan birinin yırtılması

24

12
Çelik yapılarda;
-St37 çelik elemanların perçinli birleşiminde
St33veya St34 kalitesindeki perçinler
kullanılır,
kullanılır

-St52 çelik elemanların birleşiminde ise

St33,St34, St37,St42 veya St44 kalitesindeki
perçinler kullanılır
kullanılır.

25

Tablo : Perçin emniyet gerilmeleri (kg/cm2)

Ana Malzeme St 37 St 52
Perçin St 34 St 44
Malzemesi
Yükleme hali (H) (HZ) (H) (HZ)

τ S −em (= σ em ) 1400 1600 2100 2400

σ l −em ( = 2 ⋅ σ em ) 2800 3200 4200 4800

σ Z −em 480 540 720 810

26

13
 2. CİVATALI BİRLEŞİMLER
Cıvata;
¾ Altıgen başlıklı, silindirik gövdeli, gövdesinin ucunda spiral diş
açılmış kısmı bulunan bir birleşim elemanıdır,

¾ Birleştirilen levhaların temas yüzeylerinde kaymaya ve cıvata çevresinde

ezilmeye göre tahkik edilirler,

¾ Çekmeye de çalıştırılırlar.
çalıştırılırlar Bu durumda,
durumda hesaplarda diş açılmış kısmın net
alanı kullanılır.

¾ Çelik yapılarda kullanılan cıvatalar M (metrik) harfi ile gösterilir. M

harfinden sonra gelen rakam “mm” cinsinden cıvata çapını gösterir.

27

Bir cıvata üç kısımdan meydana gelir;

– Altı köşeli başlık kısmı

– Silindirik
S l d k ve düzd olarak
l k teşkilk l edilen
d l gövded kısmı
k
– Silindirik olarak teşkil edilen dişli kısım

28

14
 Cıvatalı birleşim elemanları;

– Cıvata,
– Somun
– Puldan oluşur.

Cıvata Somun Pul (Rondela)

29

Cıvatalı birleşimler;

¾ Sökülebilen birleşim elemanıdır,

¾ Şantiye ortamında yapılacak olan tüm

birleşimler mümkün olduğunca cıvatalı
olarak yapılmalıdır,

¾ Deprem riski yüksek olan bölgelerde

yapılacak çelik yapılarda “Atölyede
Kaynaklı-Şantiyede Cıvatalı
Birleşimler” kullanılmalıdır.
30

15
 Delik Açma Sistemleri

Birleştirilecek elemanlar üzerindeki cıvata

delikleri, perçinli birleşimlerde olduğu gibi,
aynı
y yyöntemler kullanılarak açılır.
ç

31

Birleşimin Teşkili;

Cıvatalı birleşimlerde de, birleştirilecek

elemanlar üzerinde çap, sayı ve yeri
hesaplarla belirlenmiş olan cıvata delikleri
projesine uygun olarak atölyede açılır
açılır.

Daha sonra şantiyede, birleştirilecek olan

parçalarda açılan delikler çakıştırılır ve
cıvata eleman deliğe yerleştirilir.

Deliğe yerleştirilen cıvata elamanın ucuna

bir pul ve daha sonra da bir somun
yerleştirilerek uygun aletler kullanılarak
sıkma işlemi gerçekleştirilir. Bu sıkma
işleminden sonra birleşim tamamlanmış
olur. 32

16
Normal şartlarda cıvatalı birleşimlerde tek somun
kullanılır. Bazı durumlarda, özellikle cıvatalara
etki eden çekme kuvvetinin büyük olması
durumunda, somunların cıvatadan sıyrılmasını
önlemek için, etki eden çekme kuvvetinin
büyüklüğüne göre çift somun kullanılması gerekir.
gerekir
Bu durumda, kullanılan somunlar aynı kalınlıkta
olabileceği gibi farklı kalınlıklarda da olabilir.
Somunların farklı kalınlıklarda olması durumunda,
ince olanın alta konulması daha güvenli bir
uygulamadır.

33

İnce somunun altta veya üstte olması durumuna göre birleşiminin tekrarlı
yükler altındaki performansı 34

17
 Cıvatalı kolon ekleri

35

Cıvatalı kolon-kiriş ve kiriş eki birleşimi

36

18
 1.3. Cıvata (Blon) Çeşitleri
Çelik yapılarda, birleşim elemanı olarak iki farklı
cıvata kullanılır. Bunlar;

1. Normal cıvatalar,
2. Yüksek Mukavemetli cıvatalar

37

NORMAL CIVATALAR
¾ Normal cıvatalar; Kaba
cıvatalar ve Uygun
cıvatalar
olarak iki gruba ayrılır.

¾ Normal cıvatalarda, diş

aç a ş gö
açılmamış gövde
de kısmının
s
uzunluğu, birleştirilen
elemanların toplam
kalınlığından (1-2) mm fazla
olmalıdır.
38

19
¾ Normal cıvatalar ISO 4.6 (4D) ve 5.6 (5D) kalitesindeki
çeliklerden yapılır.

¾ Kaba cıvata ve uygun cıvatalarda kullanılan pul ve

somunun iç çapları ile delik çapları aynıdır,

¾ Kaba cıvatalar ve uygun cıvataların çekirdek alanları (diş

dibi alanı) aynıdır.

39

Cıvata Mukavemet Değreleri

¾ Tablo 1 de belirtildiği gibi, cıvata malzemesi cinsi iki
rakamın çarpımı ile gösterilir, (4.6 ve 5.6 şeklinde).
Buradaki birinci rakamın 10 ile çarpımı malzemenin
çekme mukavemetini, iki rakamın birbiri ile çarpımı ise
cıvata malzemesinin akma mukavemetini gösterir.

Tablo 1: ISO 4.6 ve 5.6 cıvatalarının mukavemet değerleri

Cıvata Çekme Muk. Akma Muk. Min. Kopma
Adı Rm σa Uzaması
(kg/cm^2) (kg/cm^2) %
4.6 (4D) 4000 2400 22

5.6 (5D) 5000 3000 20

40

20
 ¾Kaba Cıvatalar;
9 ISO 4.6 çeliğinden yapılır,

9 Preslenmek sureti ile elde edilirler,

9 Dişli kısım hariç gövde de herhangi bir işlem yapılmaz, azda olsa gövde de bir
kalınlık farkı vardır,

9 Birleştirilecek elemanda açılacak delik ile cıvata çapı arasında yaklaşık “1.0” mm
fark vardır,

9 Geçici inşaatlarda, küçük kuvvetlerin tesirindeki birleşimlerde kullanılır,

9 Moment aktaran birleşimlerde kullanılmazlar,

9 Hesaplarda cıvata çapı (d1) kullanılır.

41

¾Uygun Cıvatalar;

9 ISO 4.6 (4D) ve 5.6 (5D) çeliklerinden yapılırlar,

9 Gövdenin düz kısmı tornalanmak sureti ile işlenmiştir,
9 Düzgün bir yapıya sahiptir ve parlak görünümlüdür,
9 Açılan deliğe tam uyum sağlar, Yani cıvata çapı (d1) ile
delik çapı (d) aynıdır. Hesaplarda her ikisi de
kullanılabilir.

9 Moment ve büyük kuvvet aktaran ekler ve

birleşimlerde, ayrıca köprü yapılarında birleşim
elemanı olarak kullanılırlar.

42

21
 Cıvata işaretleri, çapları ve çekirdek alanları

43

¾Cıvataların Yerleşimi;
Yük aktaran birleşimlerde cıvata aralıkları belirli kurallara uygun olmalıdır,
9 Birleşimde kullanılan cıvataların aynı çapa sahip olmasına dikkat
edilmelidir,
9 Yapı
Y genelinde
li d ise
i kullanılan
k ll l cıvataların
t l ffarklı
kl çap sayısının en aza
indirilmesine çalışılmalıdır,
9 Kuvvet doğrultusunda bir sırada en az 2 ve en fazla beş 5 adet cıvata
bulunmalıdır. Hesaplarda cıvata sayısının 5 den fazla çıkması durumunda
çift sıra yerleşim yapılmalıdır.
9 Malzeme ekonomisi açısından, cıvatalar arası mesafe minimum
tutulmalıdır.
l l d İk İki cıvata arasındaki
d k mesafe
f çokk olursa,
l birleştirilen
b l l parçalar
l
birbirine tam olarak temas etmezler.
9 Cıvatalar, tasarımda etkili olan yük doğrultusuna paralel olarak
yerleştirilmelidir.

44

22
 Tablo 2: Cıvata aralıklarının sınır değerleri
En Küçük En Büyük

Y. Yapı Köprü Y. Yapı Köprü

e 3.5d 4d 8d, 15 tmin 6d, 12tmin

e1 2d 2d 3d, 9 tmin 3d, 9 tmin

e2 1.5d 1.5d 3d, 9 tmin 3d, 9 tmin

45

NORMAL CIVATALI BİRLEŞİMLERİN

TAHKİKİ

¾Cıvatalı birleşimlerin tasarımında bilinmeyenler

genellikle;

™d1- cıvata çapı,

™n- cıvata sayısıdır.

9 Cıvataların aktarması gereken kuvvet (P) statik hesaplardan,

9 Birleştirilecek parçaların kalınlıkları, eleman tasarımından,
9 Cıvataların kaç tesirli oldukları ise birleştirilecek olan parça
sayısından bellidir.

46

23
™Cıvata çapının belirlenmesi;
¾ Birleşime giren levhalardan en incesinin kalınlığına göre, en uygun
cıvata çapı-d1;

φ12 den de daha küçük olmak şartıyla aşağıdaki ifade kullanılarak

belirlenir.

d = 5⋅t − 0 . 2 = cm
1 min
tmin=(cm) cinsinden en ince birleştirilecek parça kalınlığıdır.
d1= “cm” cinsinden perçin çapıdır, (d=d1+1 mm)

47

Tablo 3: Normal cıvata emniyet gerilmeleri,

(kg/cm^2)

48

24
¾Cıvatalı bir birleşimde yapılması gerekli tahkikler;
1.Cıvataların Eğilmesi
2.Cıvataların Kesilmesi
3.Cıvatanın veya cıvata yuvasının ezilmesi
4.Cıvataya Çekme Kuvveti Etkimesi
5.Levhalardan birinin yırtılması

Şeklinde sıralanabilir.

49

1. Cıvatanın Eğilmesi;

¾ Birleştirilecek elemanların kesit kalınlıkları genellikle küçük olduğu için,

birleşimde kullanılan cıvatanın eğilme tahkikinin yapılmasına gerek
duyulmaz. Eğilme tehlikesi olan yerlerde çift kapaklı bağlantı
yapılmalıdır.
⎛⎜ t + t ⎞⎟
¾ Cıvatayı eğmeye zorlayan moment: M e = P ⋅⎝ 1 2⎠
2

50

25
 2. Cıvatanın Kesilmesi
9Cıvatalı birleşimler; birleştirilen elemanlar
arasında oluşan kayma yüzeylerine göre

1.Tek Tesirli birleşimler

2.Çift Tesirli birleşimler

şeklinde iki gruba ayrılır.

51

Cıvataları Kesmeye Zorlayan Gerilme;

Tek tesirli cıvatalarda;

P P 4⋅ P
τ cııvat = = = ≤ τ cıı −em
Fcııvat π ⋅d2 π ⋅d2
4

Çift tesirli cıvatalarda;

P P
n = 2 2⋅ P
τ cııvat = = ≤ τ cıı −em
Fcııvat π ⋅d2 π ⋅d 2
4

52

26
 Üç tesirli birleşim

Tesir sayısı; n=3 tür

53

3. Cıvata veya cıvata yuvasının ezilmesi

¾ Cıvata veya levhayı ezmeye çalışan yüzey basıncı sonucu
cıvata veya levhada oluşan ezilme gerilmesi;

P
σ= ≤ σ em−Ezilme
d ⋅ tmin
9 Tek tesirli birleşimlerde; tmin= min (t1, t2)
9 Çift tesirli birleşimlerde; tmin= min (t2, t1+t3)

54

27
ÖNEMLİ NOT:

¾Birleştirilecek parçalar farklı malzemeden

y p
yapılmışsa,
ş , her levha için
ç ezilme tahkiki
yapılmalıdır ve bu durumda “t- tahkik
yapılan levhanın kalınlığı” olarak
dikkate alınmalıdır.

¾Birleştirilen levhalarda ezilme oluşmaması

için, her levhada σ≤σem-ezilme olduğu
gösterilmelidir.

55

4. Cıvatalara Çekme Kuvveti Etkimesi

¾ Bazı birleşimlerde cıvatalara çekme
kuvveti de gelebilir. Bir cıvataya gövde
ekseni doğrultusunda etkiyen çekme
kuvveti “Z” ile gösterilirse,
gösterilirse cıvata
gövdesinde oluşan çekme gerilmesi
tahkikİ aşağıdaki şekilde yapılır. Bu
tahkikte cıvatanın diş açılmış kısmının
göbek-çekirdek çapı kullanılır;

P
d0
Z

Z
σ cııva t − Z = ≤ σ cııvat − Z − em
π ⋅d0
2

4
56

28
 5. Levhalardan Birinin Yırtılması

• Levhada oluşan çekme

i (Çekme
gerilmesi
il (Ç k
çubuğu tahkiki);

P P
σÇ = = ≤ σ çekme−em = 0.60 ⋅ σ akma
Fnet (L − d ) ⋅ t

57

ÖNEMLİ NOT:
¾Hesaplarda, birleştirilecek levhalar aynı
malzemeden yapılmışsa; t=tmin dir.
¾Birleştirilecek parçalar farklı malzemeden
yapılmışsa, her levha için yırtılma tahkiki
yapılmalıdır. Bu durumda, t-tahkik yapılan
levhanın kalınlığı olarak dikkate alınmalıdır.
¾Cıvatalı olarak birleştirilen levhalarda yırtılma
oluşmaması için her levhada σç ≤σem-çekme olduğu
gösterilmelidir.

58

29
 Tek tesirli birleşimde gerilme dağılışı

59

YÜKSEK MUKAVEMETLİ
(HV) CIVATALAR
¾Yüksek Mukavemetli çeliklerden
yapılan cıvatalara “yüksek
mukavemetli cıvatalar” denilir.

60

30
 Yüksek mukavemetli cıvatalı birleşimler;

1. Yüksek mukavemetli cıvata,

1 cıvata
2. Yüksek mukavemetli somun,
3. Birleşimin her iki tarafında konulan (cıvata başı
altına ve somun altına) pul dan oluşur.

61

Yüksek mukavemetli cıvatalı birleşimleri,

normal cıvatalı birleşimlerden ayıran özellikler;

1. Hem cıvata başının altına hem de

somun altına, yine yüksek
mukavemetli çelikten yapılmış pul
konulması,

2. Cıvatanın diş açılmamış gövde

kısmının uzunluğunun, birleştirilecek
elemanların toplam kalınlığından “1-
“1
2” mm daha az olması,

3. Cıvatanın başlığının iç yüzü ile

somunun iç yüzü taşlanmıştır,
(pürüzleştirilmiştir). 62

31
 Yüksek Mukavemetli
(HV) Cıvatalar

63

Cıvata Mukavemet Değreleri

¾Yüksek mukavemetli cıvatalar ISO 8.8, 10.9 ve
12.9 kalitesindeki çeliklerden yapılır. Bu çeliklerin
mukavemet değerleri Tablo 4 de verilmiştir.
verilmiştir

Tablo 4: Yüksek mukavemetli cıvatalarının mukavemet değerleri

Cıvata Çekme Muk. Akma Muk. Min. Kopma
Adı Rm σa Uzaması
(kg/cm^2) (kg/cm^2) %
88
8.8 8000 6400 12

10.9 10000 9000 9

12.9 12000 10800 8

64

32
ISO 10.9 Y.Mukavemetli Cıvata
Üretici Firma

65

Parçalar üzerinde açılan

deliklere yerleştirilen
Y M Cıvatalar,
Y.M. Cıvatalar gerekli
“öngerme”
kuvvetinin
uygulanabilmesi için
özel anahtarlarla
sıkılır. Bu anahtarlara
“Torkmetre” denilir.

66

33
Cıvataların
sıkılması

67

¾Y. M. Cıvataların Sınıflandırılması

Yüksek mukavemetli cıvatalı birleşimler çalışma
şşekline g
göre ikiye
y ayrılır.
y Bunlar;;
1. Cıvata gövdesinde makaslamaya ve delik
çevresinde ezilmeye göre hesaplanan SL ve
SLP birleşimleri
2 Yükün,
2. Yükü temas yüzeyleri
ü l i arasında
d oluşan
l
sürtünme ile aktarıldığı GV ve GVP
birleşimleri
68

34
1. SL ve SLP Birleşimleri
¾ SL ve SLP birleşimlerindeki cıvatalarda, gövde ve dişli
kısım normal cıvatalardaki gibidir. Delik ve gövde çapları
arasındaki fark “0
0,3≤
3≤ d-d1≤1,0
d-d1≤1 0” mm ise SL birleşimi,
birleşimi
bu fark “d-d1≤0,3” mm ise SLP birleşimidir.

¾ SL birleşimleri, hareketsiz yüklerin (Statik yükler) hakim

olduğu yapı kısımlarında kullanılır.

¾ SLP Birleşimleri ise hareketli yüklerin hakim olduğu yapı

kısımlarında kullanılır.

69

Tablo 5: SL ve SLP birleşimlerinde cıvata çapları, (mm)

Cıvata M12 M16 M20 M22 M24 M27 M30

Delik çapı-d 13 17 21 23 25 28 31

SL Birleşimi
12 16 20 22 24 27 30
Cıvata çapı-d1
SLP Birleşimi
13 17 21 23 25 28 31
Cıvata çapı-d1

70

35
• SL ve SLP birleşimlerinde St 37 ve St 52
malzemeleri için cıvata kayma gerilmesi emniyet
değerleri aynıdır, (Tablo 6).

T bl 6:
Tablo 6 St 37 ve St 52 çeliklerinin
likl i i birleşiminde
bi l i i d kullanılan
k ll l SL ve SLP
birleşimleri için Kayma Emniyet Gerilmeleri, (kg/cm2)

Birleşim SL SLP

Yükleme şekli H HZ H HZ

τ cıvata-em 2400 2700 2800 3200

71

Tablo 7: SL ve SLP birleşimleri için σcıvata-em değerleri,

(kg/cm2)
Birleştirilen elemanların malzemesi

Birleşim
ş St 37 St 52

Yükleme Hali

Çeşidi Öngerme H HZ H HZ

0 2800 3200 4200 4700

SL
≥0,5Pv 3800 4300 5700 6400

0 3200 3600 4800 5400

SLP
≥0,5Pv 4200 4700 6300 7100

Pv-Öngerme kuvveti aşağıdaki çizelgeden alınacaktır.

72

36
 2. GV ve GVP Birleşimleri
¾ Sürtünme kuvvetli birleşimlerdir,

¾ GV ve GVP birleşimleri
birleşimleri, hem hareketsiz hem de hareketli yüklerin
aktarıldığı yapı kısımlarında kullanılabilir,

¾ Delik ve gövde çapları arasındaki fark “0,3≤d-d1≤1,0” mm ise

GV birleşimi, “d-d1≤0,3” mm ise GVP birleşimi söz konusudur.

¾ GV ve GVP birleşimlerinde cıvatalara Pv öngerme kuvveti

uygulanır, (Tablo 8). Bu öngerme kuvveti bir elemandan diğerine,
temas yüzeylerinde oluşan sürtünme etkileri ile aktarılır,

73

Tablo 8: Cıvata çaplarına göre uygulanacak olan

Pv-Öngerme kuvvetleri, (ton)

Cıvata Çapı M12 M16 M20 M22 M24 M27 M30 M36

Pv-(ton) 5 10 16 19 22 29 35 51

74

37
 GV ve GVP Birleşimlerinin Tahkiki

¾Yapı elemanlarının birleştirilmesinde GV

ve GVP birleşimleri uygulandığında,
cıvatalarda “kayma” tahikiki yapılmaz.
¾Kuvvet aktarımı, GV birleşimlerinde
sürtünme ile GVP birleşimlerinde ise
sürtünmeyle birlikte makaslama ve
delik çevresinde ezilme yoluyla
gerçekleştiği kabul edilir.

75

Tablo 12: GV ve GVP birleşimlerinde σcıvata-em değerleri

(kg/cm2)

Birleştirilen Yapı Elemanlarının Malzemesi

St 37 St 52

Yükleme Hali

H HZ H HZ

4800 5400 7200 8100

76

38
 ABYYHY-2007
9 Deprem yükleri etkisindeki elemanların birleşim ve
eklerinde kullanılacak cıvatalar ISO 8.8, 10.9 veya daha
yüksek kalitede olacaktır (not: bu cıvatalar yüksek
mukavemetlidir).

9 Bu cıvatalar; moment aktaran birleşimlerde kendilerine

uygulanabilecek ön germe kuvvetinin tümü ile, diğer
ş
birleşimlerde ise en az yarısı
y ile ön g
gerilecektir.

9 Deprem yükleri etkisinde olmayan elemanların birleşim ve

eklerinde ISO 4.6 veya 5.6 Kalitesinde cıvatalar
kullanılabilir.
77

Cıvatalı Birleşimlerde Hasar Türleri

1. Kesme Hasarı:

Tek tesirli birleşim Çift tesirli birleşim

78

39
Döşeme kirişini kat kirişine birleştiren cıvatalarda kesme hasarı
(Bu birleşim döşeme kirişinden kat kirişine sadece kesme
kuvveti aktarır)

79

80

40
 2. Çekme Kopması:
¾Cıvatalara boy eksenine
paralel etki eden çekme
kuvveti sonucu oluşan
gerilme, cıvatanın çekme
gerilmesi sınır değerini
aştığında kopma hasarı
oluşur. Kopma genellikle
civatanın diş açılmış olan
bölgesinde meydana gelir (en
zayıf bölge).

81

3. Civataların Aşırı Sıkılması Sonucu Oluşan Ezilme

¾ Cıvata, tam olarak sıkıldığında, düğüm noktasına yüksek bir sıkıştırma

kuvveti uygular. Cıvata başının altındaki levha yüzeyinde veya somuna
temas eden levha yüzeyinde bir ezilme gerilmesi oluşur. Bu gerilme
değeri levha için sınır gerilme değerini aştığında levha yüzeyinde plastik
deformasyon oluşmaya başlar.

82

41
4. Cıvataların Yetersiz Sıkılması Sonucu Oluşan Hasar:

¾ Contalı cıvatalı düğüm noktası teşkillerinde, sıvı

kaçaklarının en önemli nedenlerinden birisi cıvataların
yeterince sıkılmamasıdır. Özellikle akışkanların
d
depolandığı
l d ğ ttanklarda
kl d sıkca
k karşılaşılan
k l l birbi durumdur.
d d

83

5. Somunun Civatadan Sıyrılması:

¾ Cıvataya etki eden çekme kuvveti, cıvata ile somun arasında zıt
yönlerde zorlamalar oluşturur. Bunun bir sonucu olarak da somunun
ile cıvata dişleri arasında karşı bir kayma gerilmesi meydana gelir.
Ş
Şayet b
bu gerilme
il çokk büyük
bü ük ise,
i cıvata somundan
d sıyrılır.
l B
Bu sıyrılma
l
hasarını önlemek için özellikle çekme kuvvetleri aktaran
birleşimlerde cıvatalar en az iki somun ile teşkil edilir.

84

42