3.

Çelik Yapıda Birleşim Araçları:

Çelik yapılar hadde ürünlerinin projede gösterilen ölçülere göre kesilip birleştirilmesi ile
tamamlanır. Bu birleştirme işlemini gerçekleştirmek amacıyla kullanılan birleşim araçları şunlardır:
 Perçin
 Bulon (cıvata)
 Kaynak
3.1 Perçinli Birleşimler:
Silindirik gövdeli makaslamaya ve delik çevresinde ezilmeye göre hesaplanan, parçalarda açılan
deliklere vurularak yerleştirilen birleşim aracıdır.

Yerine vurulmamış ham perçinde d1 gövde çapı d delik çapından 1mm daha küçük olur. Kapak
başının tam olarak oturabilmesi için yuvarlak başlı perçinlerde ham perçin boyu:
l = s + 4/3 d
olmalıdır. Bir birleşimde kullanılacak perçin çapı, birleştirilen parçaların en incesine göre:
d= 5 t – 0,2 (cm)
olarak seçilir. Burada t cm cinsinden en ince parça kalınlığıdır.
3.2 Bulonlu Birleşimler:
Bulonlu (cıvatalı) birleşimlerde genellikle iki türlü bulon kullanılır.
i. Normal Bulonlar
ii. Yüksek Mukavemetli Bulonlar (HV)
Normal bulonlar kuvvet aktarmaları perçinler gibi , gövdede makaslama ve delik çevresinde ezilme
gerilmelerine göre hesaplanan bulonlardır. Normal bulonlarda diş açılmamış gövde kısmı boyunun
birleştirilen elemanların toplam s kalınlığından birkaç mm fazla olması gerekir.

12
 Normal bulonlar iki çeşittir:
i. Kaba Bulonlar
ii. Uygun Bulonlar
Kaba bulon ile uygun bulon arasında iki açıdan farklılık vardır:
a. Kaba bulonlarda gövde çapı delik çapından 1mm kadar daha azdır (d = D - 1). Uygun
bulonlarda ise d = D dir.
b. Kaba bulonlarda diş açılmış kısmın dışında kalan gövde kısmı işlenmemiştir. Uygun
bulonlarda ise bu kısım deliğe tam uyacak şekilde işlenmiştir.

Kaba
Bulon Cinsi Uygun Bulonlar ve Perçinler Ankraj Bulonları
Bulonlar
Malzeme St.37 St.52
Bulon Malzemesi 4,6 (4D) 5,6 (5D) 4,6 (4D) 4,6 5,6
Yükleme Hali EY EIY EY EIY EY EIY EY EIY EY EIY

Makaslama em 1400 1600 2100 2400 1120 1260

Ezilmelem 2800 3200 4200 4800 2400 2700

Çekme çem 1120 1120 1500 1500 1120 1120 1120 1120 1500 1500

Normal Bulonlara ait emniyet gerilmeleri (kg / cm²)

Bulon M10 M12 M16 M20 M22 M24 M27 M30

Delik Çapı ( D ) 11 13 17 21 23 25 28 31

Kaba Bulon Gövde Çapı 10 12 16 20 22 24 27 30

d (mm)
Uygun Bulon Gövde 11 13 17 21 23 25 28 31
Çapı d (mm)
Çekirdek Alanı (cm²) 0,509 0,743 1,41 2,20 2,76 3,17 4,19 5,09
Normal bulonların boyut özellikleri ve delik çapları
Perçinlerde St.37 cinsinden ana malzeme için St.34 cinsinden perçin malzemesi kullanılırken, St.52
cinsinden ana malzeme için St.44 cinsinden perçin malzemesi kullanılır. Normal bulonlarda ise St.37

13
için 4,6 (4D) ve St.52 için 5,6 (5D) türü bulon malzemesi kullanılır. Uygun bulonlar için kullanılan
emniyet gerilmeleri ile perçinler için kullanılan emniyet gerilmeleri aynıdır.
Perçinler ve Bulonlarda aralıklar ile kenar uzaklıkların (Şekil.6) aşağıda verilen şartlara uyması
gerekir.

Perçin Aralığı Bulon Aralığı

Yüksek Yapılar Yüksek Yapılar ve
Köprüler Köprüler
ve Krenler Krenler
mine 3d 4d
mine1 2d
mine2 1,5d
maxe 8d , 15t 6d , 12t 8d , 15t 6d , 12t
maxe1
3d , 6t
maxe2

3.3 Hesap Esasları:

Perçin ve bulonların hesabında farklı olan tek husus her ikisinde de makaslama ve ezilmeye göre
hesapta d çapı esas alınırken, çekmeye göre hesapta perçinler için yine d çapı, bulonlar için ise
çekirdek alanı esas alınır.
3.3.1. Kesme kuvveti durumu:
Bulonlu ve perçinli birleşimlerin kesme kuvvetlerine göre hesabında, Şekil.8 de görülen etki
durumlarında hesabı basitleştirmek için bazı kabuller yapılır. Bunlar:
 Silindirik basınç yüzeyi yerine (d x t) düzlem alanı alınır.
 Üniform olmayan gerilme dağılışı yerine ortalama gerilmeler hesaplanır.
Gerçek durumdaki gerilme dağılışı şekilde taralı alanlardan görüldüğü gibi üniform değildir.

14
 N kesme kuvveti için bağlantı elemanlarında iki ayrı gerilme tahkiki yapılır:
1. Makaslama Gerilmesi Tahkiki (bağlantı elemanında):
N
i. Tek Etkili Bağlantıda: ………… s = 
 sem
 d²
makaslama
4 alanı

N
ii. Çift Etkili Bağlantıda: ………… s = 
 sem
2  d²
4
2. Ezilme (Basınç) Gerilmesi Tahkiki (delik çevresinde):

N
l = 
 lem
d.t ezilme alanı

 Tek etkili bağlantıda: t = min ( t1 , t2 )

 Çift etkili bağlantıda: t = min ( t1 , t2 + t3 )

3.3.2. Eksenel çekme durumu:
Bağlantı elemanlarına eksenleri doğrultusunda Z çekme kuvveti gelmesi durumunda çekme
gerilmesi tahkiki:
Z
z = 
 zem şeklinde yapılır.
 d²
4
15
 3.3.3. İki eksenli gerilme durumu:
Birleşim elemanında hem kayma hem de eksenel çekme gerilmelerinin bulunması durumunda
kıyaslama gerilmesi tahkiki yapılır.

V = (  ² + 3* ² )
X

Bir bulonun veya perçinin emniyetle taşıyabileceği yük, makaslamaya ve ezilmeye göre
taşıyabileceği kuvvetlerin küçüğü olarak alınır.
3.4 Yüksek Mukavemetli Bulonlar:
Yüksek mukavemetli çelik ile üretilen bulonlardır. Genel olarak iki türlü birleşim söz konusudur:
1. Makaslamaya ve delik çevresinde ezilmeye göre hesaplanan birleşim türleri (SL ve SLP)
2. Sürtünme kuvvetli birleşimler (GV ve GVP)
SL ve SLP birleşimlerindeki bulonlarda gövde ve dişli kısım normal bulonlardaki gibi olur. Delik
ile gövde çapları arasındaki fark  1,0 mm ise SL birleşimi,  0,3 mm ise (uygun bulon) SLP birleşimi
söz konusudur. SL türü birleşimler hareketsiz yüklerin bulunduğu yapı kısımlarında, SLP türü
birleşimler ise hareketli yüklerin bulunduğu yapı kısımlarında kullanılır.
Bulon eksenine dik doğrultuda olmak üzere her makaslama alanı için bir bulonun emniyetle
taşıyabileceği kuvvet:

 d²
NSLem = sem
4
Ezilme gerilmesi de:
N
lem =
(min  t) * d

olarak hesaplanır. Burada “N” bir bulona gelen makaslama kuvvetidir. “min  t” ise aynı yöndeki
delik çevre basınçları etkisinde bulunan levhaların kalınlık toplamlarının küçüğüdür.
Sürtünme etkisi ile kuvvet aktaran GV ve GVP birleşimlerinde, aynı şekilde delik ile gövde çapları
arasındaki fark  1,0 mm ise GV birleşimi,  0,3 mm ise (uygun bulon) GVP birleşimi söz konusudur.
Bu tür birleşimlerde somunlara tork anahtarları kullanılarak büyük ve belirli sıkma momentleri
uygulanmak suretiyle bulonlara Pv ön germe kuvveti verilir. Kuvvet aktarımının GV türü birleşimlerde
sadece sürtünme yolu ile, GVP türü birleşimlerde sürtünme ile birlikte makaslama ve delik çevresinde
ezilme yoluyla meydana geldiği kabul edilir.

SL ve SLP birleşimlerinde sem emniyet gerilmeleri (kg/cm²)

Birleşim SL SLP

Yükleme Hali EY EIY EY EIY

sem 2400 2700 2800 3200

16
 SL ve SLP birleşimlerinde lem emniyet gerilmeleri (kg/cm²)
Birleştirilen yapı elemanlarının malzemesi
St.37 St.52
Birleşim Çeşidi
Yükleme Hali
EY EIY EY EIY
SL 2800 3200 4200 4700
SLP 3200 3600 4800 5400

Makaslama ve ezilme gerilmeleri ile kuvvet aktaran birleşimler:

 Ucuzdur,
 Teşkili kolaydır,
 İlk kesme yüklemesine karşı rijitliği düşüktür,
 Tekrarlı yüklere karşı performansı zayıftır
Sürtünme gerilmeleri ile kuvvet aktaran birleşimler:
 Kesme kuvvetlerine karşı rijitliği yüksektir.
 Çekme kuvvetlerine karşı da ön germeden dolayı yüksek rijitliğe sahiptir,
 Tekrarlı yüklere karşı performansı yüksektir.
 Teşkili zor ve pahalıdır.

17