WYMAGANIA EDUKACYJNE NIEZBĘDNE DO OTRZYMANIA PRZEZ UCZNIA POSZCZEGÓLNYCH ŚRÓDROCZNYCH I ROCZNYCH OCEN

KLASYFIKACYJNYCH Z GEOGRAFII Rok szkolny 2020/2021 Oblicza geografii, zakres rozszerzony, cz. I
Poziom wymagań
Nr
Temat Lekcji konieczny podstawowy rozszerzający dopełniający wykraczający
lekcji
I. OBRAZ ZIEMI
1. Lekcja organizacyjna
2. Geografia jako Uczeń poprawnie: Uczeń poprawnie: Uczeń poprawnie: Uczeń poprawnie: Uczeń poprawnie:
nauka • wyjaśnia znaczenie terminów: • określa przedmiot badań • wykazuje interdyscyplinarny • podaje przykłady praktycznego • omawia rolę systemu informacji
geografia, środowisko geografii oraz innych nauk charakter nauk geograficznych zastosowania wiedzy geograficznej (GIS)
geograficzne, epigeosfera o Ziemi • odróżnia przedmiot badań geograficznej w gromadzeniu, przetwarzaniu
• wymienia cele badań • klasyfikuje nauki geograficzne geografii fizycznej i społeczno- • ocenia wiarygodność i analizowaniu danych
geograficznych • wymienia sfery Ziemi oraz -ekonomicznej oraz ogólnej i przydatność źródeł wiedzy
• wymienia źródła informacji określa ich wzajemne i regionalnej geograficznej
geograficznej oddziaływanie • podaje przykłady związków
• wymienia i klasyfikuje geografii z innymi naukami
pośrednie i bezpośrednie źródła • wymienia sposoby
informacji geograficznej pozyskiwania i przetwarzania
informacji geograficznej
3. Kształt i rozmiary • przedstawia poglądy na kształt • wymienia dowody na kulistość • opisuje dawne i współczesne • oblicza obwód Ziemi metodą • wyjaśnia i opisuje metody
Ziemi Ziemi w starożytnej Grecji Ziemi metody pomiarowe stosowane Eratostenesa pomiarów geodezyjnych
i Babilonii • wyjaśnia znaczenie terminu do określania wymiarów Ziemi • wymienia przykłady zastosowań
• podaje ważniejsze wymiary elipsoida obrotowa • odróżnia elipsoidę od geoidy współrzędnych geograficznych
Ziemi • wyjaśnia różnicę między • oblicza rozciągłość południkową praktyce
• posługuje się definicjami długością promienia i równoleżnikową obiektów
szerokości geograficznej równikowego a długością w stopniach i kilometrach
i długości geograficznej promienia biegunowego
• odczytuje współrzędne
geograficzne wybranych
punktów
4. Mapa jako obraz • wyjaśnia znaczenie terminów: • podaje różnice między mapą • wyjaśnia zasady generalizacji • posługuje się skalą polową do • wykorzystuje skalę
Ziemi kartografia, mapa, skala mapy a planem mapy obliczania powierzchni do rozwiązywania zadań
• wymienia rodzaje skal • wymienia funkcje mapy • rozpoznaje poszczególne • wymienia przykłady matematyczno-geograficznych
• klasyfikuje mapy ze względu rodzaje map zastosowania map o różnej • kreśli plan najbliższej okolicy
na różne kryteria • porównuje i szereguje różne treści, szczegółowości i skali
• przelicza skalę liczbową rodzaje skal • analizuje mapy w różnej skali
na mianowaną • oblicza skalę mapy, znając pod kątem stopnia generalizacji
• oblicza odległość rzeczywistą wymiary obiektów
na podstawie skali mapy geograficznych na mapie
i w rzeczywistości
 5. Odwzorowania • wyjaśnia różnicę między siatką • wymienia zalety i wady globusa • opisuje różne rodzaje siatek • wymienia zastosowanie • wyjaśnia, w jakim celu stosuje
kartograficzne geograficzną a kartograficzną z punktu widzenia jego kartograficznych i zna kryteria poszczególnych siatek się różne odwzorowania
• wymienia rodzaje odwzorowań zastosowania ich podziału kartograficznych w praktyce kartograficzne
klasycznych • wymienia na podstawie mapy • rozpoznaje najczęściej • wyjaśnia sposób tworzenia
i schematów rodzaje siatek stosowane siatki kartograficzne różnych odwzorowań
kartograficznych na podstawie układu kartograficznych
• wymienia rodzaje zniekształceń równoleżników i południków • wyjaśnia, dlaczego na siatkach
• wymienia różne typy rzutów kartograficznych występują
kartograficznych zniekształcenia
6. Przedstawianie • wymienia metody • opisuje ilościowe i jakościowe • podaje przykłady zastosowania • porównuje ilościowe • wykonuje prostą interpolację
zjawisk na przedstawienia rzeźby terenu metody prezentacji zjawisk na ilościowych i jakościowych i jakościowe metody prezentacji • podaje przykłady praktycznego
mapach na mapach mapach metod prezentacji na mapach zjawisk na mapach zastosowania cyfrowej metody
• wyjaśnia znaczenie terminów: • wyszukuje w atlasie przykłady • dobiera właściwą metodę do • wyjaśnia, na czym polega prezentacji zjawisk GIS
poziomica, izolinia, sygnatura różnych graficznych metod zaprezentowania zjawiska na metoda interpolacji polowej
• dokonuje podziału metod prezentacji zjawisk mapie
prezentacji zjawisk na mapach geograficznych na mapach • wyjaśnia różnicę między
na jakościowe i ilościowe kartogramem a
kartodiagramem
7. Inne sposoby • wymienia sposoby prezentacji • wymienia rodzaje diagramów • wyjaśnia specyfikę diagramu • dobiera typ wykresu • przedstawia dane liczbowe
prezentacji geograficznej słupkowych złożonego do prezentacji elementów za pomocą różnych rodzajów
danych • odczytuje informacje ze szkicu • odczytuje dane statystyczne • interpretuje zjawiska środowiska przyrodniczego wykresów i diagramów
o przestrzeni terenu z wykresów słupkowych, geograficzne przedstawione i pozaprzyrodniczego
geograficznej • wymienia różnice między liniowych oraz diagramów na wykresach i diagramach • formułuje prawidłowości
wykresem a diagramem kołowych • podaje przykłady wykorzystania dotyczące rożnych zjawisk
• odczytuje dane z tabel diagramów strukturalnych i procesów na podstawie danych
statystycznych z tabeli statystycznej
• analizuje dane statystyczne
przedstawione w tabelach,
na wykresach i diagramach
8. Interpretacja • wymienia cechy mapy • posługuje się kierunkami • wyznacza i opisuje trasę • omawia sposób funkcjonowania • odczytuje i interpretuje treść
mapy samochodowej na mapie samochodowej przejazdu między wybranymi systemu nawigacji satelitarnej mapy samochodowej
samochodowej • czyta legendę mapy • posługuje się numerami dróg miejscowościami na podstawie GPS
samochodowej na mapie samochodowej mapy samochodowej • odczytuje i interpretuje
• oblicza czas przejazdu między • oblicza odległość wzdłuż dróg informacje o infrastrukturze
wybranymi obiektami na podstawie kilometrażu drogowej
na podstawie mapy
samochodowej
9. Odczytywanie • potrafi wyznaczyć kierunki • posługuje się numerami dróg • oblicza odległość na podstawie • charakteryzuje układ sieci • przygotowuje projekt
treści mapy na mapie topograficznej na mapie topograficznej skali mapy hydrograficznej na podstawie zagospodarowania obszaru
turystyczno- • wymienia cechy mapy • rozpoznaje na mapie • kreśli profil hipsometryczny mapy • podaje przykłady wykorzystania
-topograficznej topograficznej topograficznej obiekty • oblicza średnie nachylenie • wykorzystuje w praktyce mapy topograficznej
• czyta legendę mapy na podstawie legendy i opisu terenu znajomość metod prezentacji
topograficznej • odczytuje rzeźbę terenu na informacji geograficznej
podstawie mapy topograficznej • oblicza powierzchnię
• oblicza wysokość względną na podstawie skali mapy
• odczytuje wysokość topograficznej
bezwzględną
10. Interpretacja • wymienia informacje • przedstawia różnice pomiędzy • oblicza odległość na podstawie • potrafi orientować mapę • planuje trasę wycieczki na
treści prezentowane na mapach mapą topograficzną skali mapy w terenie podstawie mapy turystycznej
i wykorzystanie turystycznych a turystyczną • oblicza czas pieszej wędrówki • wykorzystuje system nawigacji • wyciąga wnioski na podstawie
map • wymienia cechy mapy • wyjaśnia, że mapa turystyczna między wybranymi obiektami satelitarnej GPS do określania analizy treści mapy turystycznej
turystyczno- turystycznej jest ważnym źródłem wiedzy na podstawie mapy położenia
-topograficznych • czyta legendę mapy o danym regionie turystyczno-topograficznej • ocenia trudność szlaków
turystycznej • odczytuje rzeźbę terenu turystycznych, uwzględniając
na podstawie mapy rzeźbę powierzchni
turystycznej
11./12. Powtórzenie i sprawdzenie wiadomości z rozdziału Obraz Ziemi

II. ZIEMIA WE WSZECHŚWIECIE

13. Wszechświat Uczeń poprawnie:
• wyjaśnia znaczenie terminów:
wszechświat, kosmos,
galaktyka, ciało niebieskie,
gwiazda, planeta
• wymienia jednostki odległości:
jednostkę astronomiczną, rok
świetlny, parsek
• omawia założenia teorii
geocentrycznej
i heliocentrycznej
14. Układ Słoneczny • wymienia ciała niebieskie
tworzące Układ Słoneczny
• podaje różnice między planetą
a gwiazdą
• wymienia planety wg kolejności
w Układzie Słonecznym
• wymienia nazwy planet grupy
ziemskiej i planet olbrzymów
Uczeń poprawnie:
• przedstawia teorie powstania
wszechświata
• porównuje odległości
we wszechświecie
• wymienia typy galaktyk
we wszechświecie
• opisuje budowę Układu
Słonecznego
• charakteryzuje ciała niebieskie
tworzące Układ Słoneczny
• porównuje planety grupy
ziemskiej z planetami
olbrzymami
• charakteryzuje mniejsze ciała
niebieskie Układu Słonecznego
Uczeń poprawnie:
• opisuje na podstawie schematu
położenie Ziemi
we wszechświecie
• opisuje budowę Drogi Mlecznej
• wyjaśnia etapy ewolucji gwiazd
• porównuje na podstawie
danych cechy planet Układu
Słonecznego
• wskazuje zależność między
oddaleniem planet od Słońca
a ich prędkością na orbicie
• opisuje cechy Ziemi na tle
innych planet Układu
Słonecznego
Uczeń poprawnie:
• opisuje cechy budowy
wszechświata oraz określa
położenie różnych ciał
niebieskich we wszechświecie
• prezentuje współczesne
poglądy na rozwój Układu
Słonecznego
• opisuje etapy powstawania
Ziemi
Uczeń poprawnie:
• określa wpływ badań kosmosu
na kształtowanie się poglądów
dotyczących Ziemi i innych ciał
niebieskich
• formułuje zależności zachodzące
między Słońcem a planetami
Układu Słonecznego
15. Ruch obiegowy • wymienia podstawowe cechy
Ziemi ruchu obiegowego Ziemi
• wyjaśnia znaczenie terminów:
ekliptyka, peryhelium,
aphelium, górowanie Słońca
16. Strefy • wymienia nazwy
oświetlenia astronomicznych pór roku
Ziemi na półkuli północnej
i południowej oraz dni,
w których się rozpoczynają
• wymienia granice stref
oświetlenia Ziemi
17. Ruch obrotowy • wyjaśnia znaczenie terminów:
Ziemi ruch obrotowy, doba
• podaje kierunek i czas obrotu
Ziemi wokół własnej osi
18. Rachuba czasu • wyjaśnia znaczenie terminu
na Ziemi – czas czas słoneczny
słoneczny • omawia dawny i współczesny
podział jednostek czasu
• omawia na podstawie
schematu układ horyzontalny
• omawia na podstawie
schematu obieg Ziemi dookoła
Słońca
• podaje czas obiegu Ziemi wokół
Słońca
• wymienia różnice między
rokiem przestępnym a zwykłym
• podaje, w jakich dniach Słońce
góruje w zenicie na równiku,
zwrotniku Raka i zwrotniku
Koziorożca
• wymienia strefy oświetlenia
Ziemi i wskazuje na mapie
• wyjaśnia kryteria wydzielania
stref oświetlenia Ziemi
• wymienia konsekwencje
przyrodnicze występowania
stref oświetlenia Ziemi
• przedstawia cechy ruchu
obrotowego Ziemi
• omawia różnicę między dobą
gwiazdową a dobą słoneczną
• rozróżnia prędkość kątową
i liniową
• objaśnia zjawisko wschodu
i zachodu Słońca
• wyjaśnia przyczyny
zróżnicowania czasu na Ziemi
• oblicza czas słoneczny
• opisuje na podstawie schematu • wymienia przyczyny • wykazuje zależność między
zróżnicowanie oświetlenia występowania pór roku na widomym ruchem Słońca na tle
Ziemi w różnych porach roku Ziemi gwiazdozbiorów a ruchem
• wyjaśnia przyczyny • wskazuje konsekwencje ruchu obiegowym Ziemi
występowania dnia polarnego obiegowego Ziemi • opisuje zjawisko precesji osi
i nocy polarnej • wyjaśnia przyczynę zaćmienia Ziemi
• podaje czas trwania dnia i nocy Słońca i zaćmienia Księżyca
na różnych szerokościach
geograficznych w dniach
równonocny i przesileń
• omawia na podstawie
schematu zaćmienie Słońca
i zaćmienie Księżyca
• opisuje różnice między • oblicza szerokość geograficzną • opisuje przykłady wpływu
astronomicznymi, dowolnego punktu zmian oświetlenia Ziemi w ciągu
kalendarzowymi na powierzchni Ziemi na roku na życie i działalność
i klimatycznymi porami roku podstawie wysokości człowieka
• wykazuje zależność między górowania Słońca w dniach
ilością energii docierającej równonocny i przesileń
do powierzchni Ziemi a
wysokością Słońca nad
horyzontem
• porównuje pozorną wędrówkę
Słońca nad widnokręgiem
w ciągu doby w różnych porach
roku
• oblicza wysokość górowania
Słońca nad widnokręgiem
w różnych szerokościach
geograficznych
• wymienia konsekwencje ruchu • opisuje działanie siły • wskazuje skutki występowania
obrotowego Ziemi odśrodkowej i siły Coriolisa siły Coriolisa dla środowiska
• wymienia dowody ruchu • wyjaśnia zjawisko faz Księżyca przyrodniczego
obrotowego
• wyjaśnia zależność czasu • wyjaśnia zależność pomiędzy • opisuje przykłady wpływu
słonecznego od długości kierunkiem obrotu Ziemi różnic czasu słonecznego
geograficznej w ruchu dookoła własnej osi na życie i działalność człowieka
• oblicza długość geograficzną a zmianą czasu
danego miejsca na podstawie
czasu słonecznego
 19. Czas strefowy • wyjaśnia znaczenie terminów: • omawia czas strefowy • określa czas lokalny za pomocą • przelicza czas słoneczny na czas • opisuje przykłady wpływu
i urzędowy czas uniwersalny, czas strefowy, • określa znaczenie czasu mapy stref czasowych uniwersalny i strefowy różnic czasu strefowego
czas urzędowy uniwersalnego (UTC) • wyjaśnia przyczyny • wyjaśnia różnicę między czasem na życie i działalność człowieka
• wskazuje na mapie • podaje nazwy europejskich wprowadzenia stref czasowych letnim a zimowym
międzynarodową linię zmiany stref czasu i czasu urzędowego na Ziemi • wyjaśnia skutki wprowadzenia
daty • wymienia różnicę między oraz granicy zmiany daty czasu strefowego i urzędowego
kalendarzem juliańskim • posługuje się mapą stref na Ziemi
a gregoriańskim czasowych do określenia
różnicy czasu strefowego
20./21. Powtórzenie i sprawdzenie wiadomości z rozdziału Ziemia we wszechświecie

III. ATMOSFERA
22. Skład i budowa Uczeń poprawnie: Uczeń poprawnie: Uczeń poprawnie: Uczeń poprawnie: Uczeń poprawnie:
atmosfery • wyjaśnia znaczenie terminów: • wyjaśnia pochodzenie aerozoli • wyjaśnia pochodzenie • ocenia ochronne znaczenie • opisuje i podaje przykłady
atmosfera, aerozole atmosferycznych atmosfery Ziemi atmosfery dla życia na Ziemi oddziaływania promieniowania
atmosferyczne, magnetosfera • podaje najważniejsze cechy • porównuje cechy • wyjaśnia znaczenie kosmicznego na środowisko
• określa skład chemiczny poszczególnych warstw poszczególnych warstw magnetosfery geograficzne Ziemi
atmosfery atmosfery atmosfery • wyjaśnia przyczyny
• odróżnia składniki stałe od • omawia zmiany temperatury powstawania zorzy polarnej
składników zmiennych powietrza w profilu pionowym
atmosfery atmosfery
• wymienia nazwy • omawia cechy pola
poszczególnych warstw magnetycznego Ziemi
atmosfery
23. Obieg ciepła • wymienia rodzaje • wyjaśnia znaczenie • wymienia sposoby wymiany • omawia bilans promieniowania • wyjaśnia, w jaki sposób
promieniowania promieniowania całkowitego ciepła w atmosferze Ziemi aerozole znajdujące się
• wymienia źródła ciepła na Ziemi • omawia bilans promieniowania • wykazuje zależność między • omawia wpływ zachmurzenia w atmosferze wpływają na
na podstawie schematu ilością energii docierającej do na temperaturę powietrza wielkość promieniowania
• wymienia i wskazuje na mapie powierzchni Ziemi a wysokością • omawia zmiany wartości bezpośredniego
obszary o dodatnim i ujemnym Słońca nad horyzontem ciśnienia i zawartości ozonu i rozproszonego
saldzie bilansu promieniowania w profilu pionowym atmosfery
• wyjaśnia znaczenie terminów:
albedo, turbulencja, konwekcja,
radiacja, adwekcja
24. Czynniki • wyjaśnia znaczenie terminów: • opisuje na podstawie wykresów • porównuje rozkład temperatury • wykazuje związek między • wyjaśnia zjawisko inwersji
kształtujące temperatura powietrza, i map zróżnicowanie powietrza w poszczególnych strefami termicznymi a strefami termicznej
rozkład izoterma temperatury powietrza porach roku na półkuli oświetlenia Ziemi • opisuje przykłady wpływu
temperatury • wymienia rodzaje skal, w troposferze północnej i południowej • wskazuje na podstawie mapy temperatury powietrza na życie
w których dokonuje się • opisuje czynniki wpływające na • wyjaśnia wpływ rzeźby terenu przyczyny nierównomiernego i działalność człowieka
pomiarów temperatury rozkład temperatury powietrza na nasłonecznienie rozkładu temperatury
powietrza • oblicza średnią dobową i temperaturę powietrza powietrza na Ziemi
• porównuje temperaturę temperaturę powietrza • charakteryzuje na podstawie • oblicza temperaturę powietrza
powietrza w różnych skalach mapy roczne amplitudy na różnych wysokościach na
• wymienia czynniki wpływające temperatury powietrza podstawie gradientu
na rozkład temperatury na Ziemi termicznego
 powietrza • oblicza średnią roczną i roczną
amplitudę temperatury
powietrza
• wykazuje przyczyny
zróżnicowania średniej rocznej
temperatury powietrza na
Ziemi
25. Ruchy powietrza • wymienia jednostki ciśnienia • wyjaśnia na podstawie • wykazuje zależność ciśnienia • omawia przyczyny ruchu • dostrzega znaczenie ruchu
atmosferycznego atmosferycznego i przyrządy do schematu przyczyny atmosferycznego od powietrza atmosferycznego powietrza atmosferycznego dla
jego pomiaru powstawania ośrodków temperatury powietrza • omawia na podstawie mapy działalności gospodarczej
• wyróżnia podstawowe układy barycznych • omawia krążenie powietrza rozmieszczenie stałych oraz człowieka
baryczne • wskazuje strefy podwyższonego w ośrodkach barycznych na sezonowych wyżów i niżów
• odczytuje z mapy izobar i obniżonego ciśnienia na kuli półkuli północnej i południowej atmosferycznych na Ziemi
wartość ciśnienia ziemskiej
atmosferycznego
26. Globalna • wyjaśnia znaczenie terminów: • wyjaśnia rozmieszczenie stałych • opisuje cyrkulację powietrza w • wyjaśnia na podstawie • wyjaśnia na przykładach
cyrkulacja pasat, antypasat, monsun ośrodków ciśnienia strefie międzyzwrotnikowej, schematu globalną cyrkulację znaczenie pasatów i monsunów
atmosfery. • wymienia obszary • omawia na podstawie umiarkowanej powietrza w troposferze dla przebiegu pogody i
Pasaty występowania pasatów schematu cyrkulację powietrza i okołobiegunowej • wymienia nazwy komórek działalności gospodarczej
i monsuny i monsunów oraz wskazuje je w strefie międzyzwrotnikowej • wymienia cechy pasatów cyrkulacyjnych, w których człowieka
na mapie • wyjaśnia mechanizm • podaje przyczyny cykliczności obrębie odbywa się ruch mas
powstawania pasatów zmian cyrkulacji monsunowej powietrza
• wyjaśnia mechanizm • wyjaśnia mechanizm
powstawania monsunów powstawania pasatów jako
skutek cyrkulacji powietrza
w strefie międzyzwrotnikowej
27. Rodzaje wiatrów • wyjaśnia znaczenie terminów: • wyjaśnia mechanizm • wymienia cechy wiatrów • wyjaśnia genezę wiatrów • wyjaśnia wpływ wiatrów
lokalnych bryza, fen, wiatr górski, dolinny, powstawania bryzy lokalnych lokalnych: bryzy, fenu, bory, lokalnych na środowisko
bora • wskazuje na mapie obszary • wyjaśnia mechanizm wiatru górskiego i dolinnego geograficzne
• wymienia wiatry lokalne występowania wiatrów powstawania wiatru fenowego,
lokalnych górskiego, dolinnego i bory
• podaje lokalne nazwy wiatru
fenowego
28. Wilgotność • wyjaśnia znaczenie terminów: • przedstawia miary wilgotności • wyjaśnia mechanizm • wyjaśnia etapy powstawania • wyjaśnia powstawanie cienia
powietrza wilgotność względna, powietrza powstawania chmur oraz opadu atmosferycznego opadowego i podaje przykłady
i opady wilgotność bezwzględna • opisuje proces kondensacji pary opadów i osadów • podaje i omawia różnice między jego występowania
atmosferyczne • wymienia rodzaje opadów wodnej atmosferycznych poszczególnymi typami
i osadów atmosferycznych • wyjaśnia proces resublimacji • wyjaśnia różnicę między mgłą genetycznymi opadów
• odczytuje z mapy roczne sumy • opisuje typy genetyczne radiacyjną a mgłą adwekcyjną
opadów atmosferycznych opadów atmosferycznych • rozróżnia typy genetyczne
• wymienia obszary chmur
o najmniejszych i największych • wyjaśnia przyczyny
rocznych sumach opadów nierównomiernego rozkładu
i wskazuje je na mapie opadów atmosferycznych
na Ziemi
 29. Masy powietrza • wyjaśnia znaczenie terminów:
i fronty masy powietrza, front
atmosferyczne atmosferyczny, front
zokludowany, strefa frontalna
• wymienia rodzaje mas
powietrza i rodzaje frontów
atmosferycznych
30. Prognozowanie • wymienia elementy
pogody meteorologiczne pogody
31./32 Klimaty kuli • odróżnia klimat od pogody
. ziemskiej • wymienia składniki klimatu
• wymienia czynniki
klimatotwórcze
• wymienia strefy klimatyczne
33. Zmiany • wymienia efekty zmian
atmosfery zachodzących w atmosferze
i klimatu • wymienia nazwy gazów
przyczyniających się
do powstawania efektu
cieplarnianego
• wymienia kryteria podziału
i podaje cechy mas powietrza
• omawia rozmieszczenie mas
powietrza i frontów
atmosferycznych na kuli
ziemskiej oraz wskazuje je na
mapie
• odróżnia na podstawie
schematu front chłodny
od ciepłego
• wymienia metody badań
meteorologicznych
• odczytuje informacje z mapy
synoptycznej
• charakteryzuje czynniki
klimatyczne
• wskazuje na mapie główne
strefy klimatyczne świata
• odczytuje z klimatogramów
wartość temperatury powietrza
i opadów
• wykazuje różnice między
klimatem morskim a klimatem • opisuje cechy klimatów
kontynentalnym
• omawia na podstawie
schematu mechanizm efektu
cieplarnianego
• analizuje na podstawie wykresu
zmiany średniej rocznej
temperatury powietrza
na świecie
• wyjaśnia znaczenie gazów
cieplarnianych
• analizuje przebieg zjawisk
atmosferycznych w strefie
frontu ciepłego i zimnego
• opisuje zjawisko okluzji
• uzasadnia konieczność
prognozowania pogody
• dostrzega potrzebę
dokonywania pomiarów
i obserwacji elementów
meteorologicznych
z wykorzystaniem
nowoczesnych technik
do prognozowania pogody
• wyjaśnia przyczyny
regionalnego zróżnicowania
zjawisk pogodowych na Ziemi
• analizuje wpływ czynników
na procesy klimatotwórcze
• rozpoznaje typ klimatu
na podstawie jego opisu
• wyjaśnia strefowość
klimatyczną na Ziemi
• wyróżnia klimaty astrefowe
i podaje ich przykłady
lokalnych (miejska wyspa
ciepła)
• wyjaśnia przyczyny zmian
klimatu na Ziemi
• wymienia skutki powstawania
dziury ozonowej
• przewiduje skutki
przemieszczania się różnych
frontów atmosferycznych
• przewiduje pogodę na • wykazuje na przykładach wpływ
podstawie danych
synoptycznych
• przygotowuje krótkoterminową
prognozę pogody na podstawie
mapy synoptycznej oraz
obserwacji i pomiarów
meteorologicznych
• opisuje typy klimatów
na podstawie klimatogramów
i mapy klimatycznej
• uzasadnia zasięg występowania
stref klimatycznych i typów
klimatu na Ziemi
• opisuje piętrowość klimatyczną
w górach
• wyjaśnia znaczenie ozonosfery
dla życia ludzi na Ziemi
• opisuje skutki globalnych zmian
klimatu
• przewiduje nadejście frontu
atmosferycznego na podstawie
obserwacji zjawisk
meteorologicznych
pogody na życie i działalność
gospodarczą człowieka
• porównuje klimatogramy
charakterystyczne dla różnych
typów klimatu
• wykazuje związek między
działalnością człowieka
a klimatem lokalnym
(miejscowym)
• proponuje działania
ograniczające wpływ człowieka
na zmiany atmosfery i klimatu
 34. Ekstremalne • wymienia niebezpieczne
zjawiska zjawiska meteorologiczne
atmosferyczne • wskazuje na mapie obszary
i ich skutki występowania ekstremalnych
zjawisk atmosferycznych
35./36. Powtórzenie i sprawdzenie wiadomości z rozdziału Atmosfera
37. Cykl Uczeń poprawnie:
hydrologiczny • wyjaśnia znaczenie terminów:
hydrosfera, mały obieg wody,
duży obieg wody, retencja
• analizuje dane liczbowe
dotyczące zasobów wodnych
kuli ziemskiej
• wymienia składniki bilansu
wodnego
38. Oceany i morza • wyjaśnia znaczenie terminów:
morze, zlewisko mórz, zatoka,
cieśnina
• wymienia zasoby wodne
wszechoceanu
• przedstawia podział
wszechoceanu na mapie świata
39. Dynamika • wymienia rodzaje ruchów wody • wymienia źródła energii
oceanów – prądy morskiej
morskie, • wymienia rodzaje prądów
falowanie morskich i podaje ich przykłady
• wskazuje na mapie obszary
występowania tsunami
40 Dynamika • wymienia rodzaje pływów
oceanów – morskich
pływy morskie, • wymienia obszary
sejsze, upwelling o największych pływach
• podaje rozmiary przypływów
w otwartych oceanach
i zatokach morskich
• klasyfikuje na podstawie tabeli
tornada ze względu na poziom
ich intensywności
• podaje przyczyny
występowania susz
• wymienia obszary zagrożone
pustynnieniem
IV. HYDROSFERA
Uczeń poprawnie:
• analizuje zasoby wodne
w przyrodzie na podstawie
wykresu
• wymienia elementy składowe
cyklu hydrologicznego
• omawia fizyczne i chemiczne
właściwości wody
• opisuje na podstawie mapy
regionalne zróżnicowanie
bilansu wodnego
• wymienia typy mórz i wskazuje
ich przykłady na mapie
• opisuje na podstawie schematu
skład chemiczny wody morskiej
• omawia na podstawie mapy
zasolenie powierzchniowej
warstwy wód oceanicznych
powodujące ruch wód morskich
• wyjaśnia przyczyny
powstawania prądów morskich
• opisuje na podstawie mapy
rozkład prądów morskich na
świecie
• omawia przyczyny falowania
wód morskich
• wymienia przyczyny i skutki
pływów morskich
• wyjaśnia przyczyny
powstawania ekstremalnych
zjawisk i anomalii pogodowych
na Ziemi
• omawia budowę cyklonu
tropikalnego
• wymienia lokalne nazwy
cyklonów tropikalnych
Uczeń poprawnie:
• omawia teorię powstania
hydrosfery
• wyjaśnia wpływ energii
słonecznej i siły ciężkości
na obieg wody w przyrodzie
• analizuje schemat cyklu
hydrologicznego
• wyjaśnia przyczyny
zróżnicowania zasolenia wody
morskiej
• opisuje zróżnicowanie termiki
przypowierzchniowych wód
oceanicznych
• objaśnia wpływ prądów
morskich na warunki
klimatyczne
• objaśnia mechanizm
powstawania falowania
wiatrowego
• wymienia przyczyny
powstawania sejszy
• omawia na podstawie
schematu mechanizm
powstawania sejszy
• podaje przykłady skutków
ekstremalnych zjawisk
atmosferycznych
• podaje skutki występowania
susz
Uczeń poprawnie:
• omawia cechy cyklu
hydrologicznego w różnych
warunkach klimatycznych
• omawia rolę retencji w cyklu
hydrologicznym
• przedstawia bilans wodny i jego • wykazuje znaczenie wody dla
zróżnicowanie
w poszczególnych strefach
klimatycznych
• porównuje pionowy rozkład
temperatury i zasolenia
wybranych mórz
• wyjaśnia przyczyny
zróżnicowania gęstości wody
morskiej
• objaśnia mechanizm
powstawania i układu
powierzchniowych prądów
morskich
• omawia mechanizm powstania
i skutki tsunami
• podaje przykłady niszczącej
działalności fal morskich –
sztormowych i tsunami
• objaśnia mechanizm
powstawania upwellingu
i downwellingu
• podaje działania podejmowane
przez człowieka w celu
zmniejszenia ekstremalnych
zjawisk i anomalii pogodowych
Uczeń poprawnie:
• analizuje przyczyny
zróżnicowania elementów
bilansu wodnego
w poszczególnych strefach
klimatycznych
funkcjonowania systemu
przyrodniczego Ziemi
• uzasadnia konieczność ochrony
wód morskich
• ocenia wpływ człowieka
na ekosystemy mórz i oceanów
• wskazuje możliwości
gospodarczego wykorzystania
oceanów
• charakteryzuje wpływ
poszczególnych ruchów wody
morskiej na warunki
klimatyczne i gospodarkę
• podaje przyczyny i skutki
zjawiska EL Niño
• przedstawia wpływ upwellingu i
downwellingu na środowisko
życia wybrzeży
41. Zróżnicowanie • wyjaśnia znaczenie terminów:
sieci rzecznej system rzeczny, dorzecze, dział
na Ziemi wodny
• wymienia rodzaje rzek
• wskazuje na mapie wybrane
rzeki świata
• wskazuje na mapie świata
obszary bezodpływowe oraz
pozbawione rzek
42. Ustroje rzeczne • wyjaśnia znaczenie terminu
ustrój rzeczny (reżim)
• wymienia rodzaje ustrojów
rzecznych
43. Jeziora • wyjaśnia znaczenie terminów:
jezioro, misa jeziorna
• wymienia kryteria klasyfikacji • klasyfikuje jeziora wg
jezior
• wymienia najgłębsze
i największe jeziora na świecie
oraz wskazuje je na mapie
• wskazuje na mapie główne typy
jezior
44. Lodowce górskie • wyjaśnia znaczenie terminów:
lodowiec górski, firn, pole
firnowe, granica wiecznego
śniegu, jęzor lodowcowy,
wieloletnia zmarzlina
• wymienia typy lodowców
górskich
• wskazuje na mapie przykłady
obszarów występowania
lodowców górskich
• charakteryzuje na podstawie • analizuje związki między • wyjaśnia przyczyny i skutki • opisuje na przykładach
schematu system rzeczny wraz warunkami klimatycznymi powodzi następstwa nieracjonalnej
z dorzeczem a występowaniem rzek na Ziemi • wyjaśnia krajobrazowe gospodarki wodnej
• odróżnia rzekę stałą od rzeki • opisuje na podstawie mapy i gospodarcze funkcje rzek w wybranych regionach
okresowej i epizodycznej rozmieszczenie wód
• wymienia czynniki wpływające powierzchniowych na Ziemi
na poziom wody w rzece
• wyjaśnia różnicę między
wezbraniem a powodzią
• wymienia rodzaje zasilania rzek
• opisuje cechy ustrojów • analizuje wykresy stanów wód • analizuje związki między
• opisuje ustroje złożone i podajerzecznych i przepływów wybranych rzek warunkami klimatycznymi
• rozpoznaje cechy ustrojów
przykłady rzek o tych ustrojach • podaje przyczyny najwyższych a typami ustrojów rzecznych
rzecznych przepływów wybranych rzek • ocenia wpływ różnych
• klasyfikuje rzeki do czynników na reżim rzeczny
odpowiedniego typu ustroju na
podstawie wielkości
przepływów
• wymienia czynniki warunkujące • charakteryzuje typy genetyczne • analizuje związki między • wyjaśnia krajobrazowe
powstawanie jezior jezior oraz wskazuje ich warunkami klimatycznymi i gospodarcze funkcje jezior
przykłady na mapie a występowaniem jezior
pochodzenia misy jeziornej • opisuje etapy zarastania jezior na Ziemi
i żyzności oraz wskazuje (sukcesji) • czyta plany batymetryczne
je na mapie • opisuje warunki powstawania wybranych jezior
• wymienia funkcje sztucznych i występowania bagien
zbiorników i torfowisk
• wymienia czynniki warunkujące • wyjaśnia przyczyny • klasyfikuje typy lodowców • ocenia wpływ zmian
powstawanie lodowców występowania granicy górskich ze względu na wielkość klimatycznych na zmiany
górskich wiecznego śniegu na różnej i warunki orograficzne ich zasięgu obszarów współcześnie
• omawia na podstawie wysokości powstawania zlodzonych
schematu przebieg granicy • charakteryzuje wybrane typy
wiecznego śniegu na kuli lodowców górskich
ziemskiej na różnych • opisuje ruch lodu lodowcowego
szerokościach geograficznych
• omawia na podstawie
schematu budowę lodowca
górskiego
 45. Lądolody • wyjaśnia znaczenie terminów:
i wieloletnia lądolód, wieloletnia zmarzlina,
zmarzlina pak lodowy, soliflukcja
• wskazuje na mapie świata
obszary występowania
lądolodów
46. Wody • wyjaśnia znaczenie terminów:
podziemne warstwa wodonośna,
zwierciadło wód podziemnych, • wyjaśnia na podstawie
strefa aeracji, strefa saturacji,
infiltracja
• klasyfikuje wody podziemne
według różnych kryteriów
• wymienia na podstawie
schematu poszczególne
poziomy wód podziemnych
• wymienia kryteria podziału
źródeł
47./48. Powtórzenie i sprawdzenie wiadomości z rozdziału Hydrosfera
49. Budowa wnętrza Uczeń poprawnie:
Ziemi • wyjaśnia znaczenie terminów:
litosfera, astenosfera
• wymienia główne pierwiastki
i minerały budujące skorupę
ziemską
• wymienia na podstawie
schematu warstwy wnętrza
Ziemi
50. Minerały i skały • wyjaśnia znaczenie terminów:
minerał, skała, magma,
metamorfizm, konkrecja
• wymienia główne minerały
skałotwórcze
• podaje różnice między
minerałem a skałą
• omawia warunki powstawania
lądolodów
• wymienia obszary
występowania wieloletniej
zmarzliny
• opisuje powstawanie barier
lodowych
• wyjaśnia zjawisko cielenia się
lodowca
• opisuje poszczególne poziomy
wód podziemnych
schematu powstawanie wód
artezyjskich i subartezyjskich
• wskazuje na mapie obszary
występowania wód artezyjskich
i subartezyjskich, wód
termalnych i gejzerów
• wymienia rodzaje źródeł
V. WNĘTRZE ZIEMI. PROCESY ENDOGENICZNE
Uczeń poprawnie:
• opisuje zmiany temperatury,
ciśnienia i gęstości wraz ze
wzrostem głębokości
• opisuje na podstawie
schematu budowę wnętrza
Ziemi
• wyróżnia powierzchnie
nieciągłości
• wymienia cechy różniące
minerały
• opisuje skały o różnej genezie
i podaje ich przykłady
• wymienia przykłady minerałów
i skał będących surowcami
mineralnymi
• analizuje uwarunkowania
rozwoju pokryw lodowych
na Ziemi
• opisuje cechy lądolodu
antarktycznego i lądolodu
grenlandzkiego
• omawia warunki powstawania
wieloletniej zmarzliny
• wyjaśnia pochodzenie wód
podziemnych
• wykazuje zależność cech wód
podziemnych od budowy
geologicznej
• omawia warunki powstawania
gejzerów
Uczeń poprawnie:
• opisuje wybrane metody badań • oblicza temperaturę wnętrza
wnętrza Ziemi
• wymienia przykłady
zróżnicowania wielkości stopnia • opisuje właściwości fizyczne
geotermicznego na Ziemi
• wskazuje różnicę między
budową skorupy
kontynentalnej a budową
skorupy oceanicznej
• opisuje warunki powstawania
minerałów
• opisuje właściwości wybranych
skał
• charakteryzuje typy złóż
• charakteryzuje rodzaje
surowców mineralnych ze
• wskazuje na mapach zasięg • wyjaśnia wpływ występowania
obszarów współcześnie wieloletniej zmarzliny na
zlodzonych i ocenia wpływ działalność człowieka i
zmian klimatycznych na zmiany zagospodarowanie obszarów
zasięgu tych obszarów
• omawia proces powstawania
bariery lodowej i góry lodowej
• analizuje przekrój przez strefę
wieloletniej zmarzliny
• wskazuje na mapie świata
obszary występowania
wieloletniej zmarzliny
• wyjaśnia warunki powstania • wykazuje znaczenie wód
wybranych typów źródeł podziemnych w życiu
• omawia zastosowanie wód i gospodarce człowieka
artezyjskich w gospodarce
• wymienia przykłady zastosowań
źródeł mineralnych (cieplic)
w lecznictwie
Uczeń poprawnie: Uczeń poprawnie:
• opisuje współczesny rozwój
Ziemi, znając stopień poglądów na budowę wnętrza
geotermiczny Ziemi
wnętrza Ziemi
• opisuje skład mineralogiczny
skorupy ziemskiej
• przedstawia gospodarcze • ocenia zmiany środowiska
wykorzystanie skał i minerałów przyrodniczego związane z
na konkretnych przykładach eksploatacją surowców
mineralnych
 • rozpoznaje najpospolitsze skały • wymienia na podstawie
występujące na Ziemi
51. Odtwarzanie • wyjaśnia znaczenie terminów:
i datowanie geologia historyczna,
dziejów Ziemi skamieniałość przewodnia, wiek • odróżnia wiek względny
względny, wiek bezwzględny
• wymienia nauki geologii
historycznej
• wymienia przykłady
skamieniałości przewodnich
52. Kronika dziejów • odczytuje z tabeli
Ziemi stratygraficznej najważniejsze
wydarzenia w dziejach Ziemi
53. Tektonika płyt • wyjaśnia znaczenie terminów:
litosfery tektonika, strefa spredingu
strefa subdukcji, prądy
konwekcyjne
• rozróżnia na schemacie strefy • wymienia i wskazuje na mapie
spredingu i subdukcji
• wskazuje na mapie świata
przebieg granic płyt litosfery
54. Ruchy • wyjaśnia znaczenie terminu
górotwórcze procesy endogeniczne
• wymienia przejawy procesów
endogenicznych
• wymienia nazwy
najważniejszych orogenez
w dziejach Ziemi
schematu formy skupienia złóż
mineralnych
• wymienia obszary
występowania skał magmowych,
osadowych i metamorficznych
• wymienia cele badań geologii
historycznej
od wieku bezwzględnego
• wymienia główne jednostki
podziału dziejów Ziemi
• rozpoznaje okres geologiczny
na podstawie opisu
• opisuje zmiany klimatu
w dziejach Ziemi na podstawie
tabeli
• wymienia założenia teorii dryfu • wyjaśnia przyczyny
kontynentów A. Wegenera
• przedstawia założenia teorii
tektoniki płyt litosfery
tektonicznej płyty litosfery
i grzbiety śródoceaniczne
• wymienia obszary fałdowań
kaledońskich, hercyńskich
i alpejskich oraz wskazuje je na
mapie
• porównuje na podstawie
fotografii cechy gór powstałych
w orogenezie kaledońskiej
względu na pochodzenie
• opisuje metody określania
wieku względnego
i bezwzględnego
• opisuje tabelę stratygraficzną
• wymienia eony, ery, okresy
i epoki w dziejach Ziemi
• porównuje długość trwania
poszczególnych er
• wyjaśnia na podstawie
schematu powstawanie
skamieniałości
• omawia rozwój fauny i flory
w dziejach Ziemi
• rozpoznaje okres geologiczny
na podstawie skamieniałości
przewodnich
• omawia najważniejsze
wydarzenia z przeszłości
geologicznej Ziemi
wzajemnego przemieszczania
się płyt litosfery i określa
kierunek ich ruchu
• omawia budowę strefy
spredingu i strefy subdukcji
oraz wymienia procesy w nich
zachodzące
• wskazuje na mapie strefy
ryftowe oraz strefy subdukcji
i kolizji płyt litosfery
• wymienia przykłady zbieżnych i
rozbieżnych granic płyt litosfery
• analizuje na podstawie mapy
tematycznej budowę
podstawowych struktur
tektonicznych
• wyjaśnia proces powstawania
gór
• wyjaśnia zasady odtwarzania
i określania chronologii dziejów
Ziemi
• wyjaśnia, na czym polega
zasada aktualizmu
geologicznego
• przedstawia na podstawie
profilu geologicznego historię
geologiczną regionu
• opisuje zmiany położenia
kontynentów w dziejach Ziemi
• opisuje na podstawie mapy
maksymalne zasięgi
plejstoceńskich pokryw
lodowych na Ziemi
• wymienia dowody dryfu
kontynentów
• wyjaśnia mechanizm działania
prądów konwekcyjnych
• omawia na podstawie
schematu etapy rozwoju ryftu
• omawia zależność między
wiekiem orogenezy
a wysokością gór
• wyjaśnia, dlaczego metodę
radiowęglową stosuje się do
datowania młodych utworów
• analizuje przekrój geologiczny
• opisuje hipotezy tłumaczące
przyczyny wielkiego wymierania
świata organicznego pod koniec
mezozoiku
• wykazuje zależność między
ruchami płyt litosfery
a rozmieszczeniem pasm
górskich oraz grzbietów
śródoceanicznych
• wykazuje różnicę w procesach
powstawania gór, np. Himalajów
i Andów

55. Deformacje • wyjaśnia znaczenie terminów:
tektoniczne deformacja tektoniczna, uskok,
i typy zrąb
genetyczne gór • wymienia typy genetyczne gór
56. Plutonizm • wyjaśnia znaczenie terminów:
i wulkanizm plutonizm, wulkanizm
• wymienia na podstawie
schematu typy intruzji
magmatycznych
• wskazuje na mapie największe
wulkany na świecie
57. Trzęsienia ziemi • wyjaśnia znaczenie terminów:
trzęsienie ziemi, sejsmograf
• wymienia rodzaje trzęsień ziemi • odróżnia hipocentrum
• wymienia skale opisujące
trzęsienia ziemi
• wskazuje na mapie obszary
występowania trzęsień ziemi
58. Ruchy • wyjaśnia znaczenie terminów:
epejrogeniczne transgresja morza, regresja
oraz izostatyczne morza, ruchy talasogeniczne
• wskazuje na mapie przykłady
obszarów objętych ruchami
obniżającymi i ruchami
wznoszącymi
59. Wielkie formy • rozróżnia formy ukształtowania • charakteryzuje i podaje
ukształtowania pionowego i poziomego lądów
lądów • wyjaśnia znaczenie terminów:
depresja, kryptodepresja
• wskazuje na mapie
hipsometrycznej niziny, wyżyny
i alpejskiej
• wymienia elementy fałdu
i uskoku
• charakteryzuje na podstawie
schematu typy genetyczne gór
• podaje przykłady gór
fałdowych, zrębowych
i wulkanicznych
• charakteryzuje przebieg
i występowanie zjawisk
plutonicznych
• wyjaśnia przyczyny zjawisk
wulkanicznych
• wymienia na podstawie
schematu elementy wulkanu
• wymienia produkty erupcji
wulkanicznych
• podaje przykłady obszarów
wulkanicznych na świecie
• omawia schemat rozchodzenia
się fal sejsmicznych
od epicentrum
• dokonuje podziału trzęsień
ziemi ze względu na genezę
• wskazuje na mapie obszary
sejsmiczne, pensejsmiczne
i asejsmiczne
• podaje podobieństwa i różnice
między ruchami
epejrogenicznymi a
izostatycznymi
• wymienia i wskazuje na mapie
świata obszary poddawane
współcześnie ruchom
epejrogenicznym
i izostatycznym
przykłady wielkich form
ukształtowania powierzchni
Ziemi
• porównuje na podstawie
danych statystycznych
• podaje różnice między górami
fałdowymi a górami zrębowymi
• wskazuje na mapie obszary
występowania różnych typów
gór
• podaje skutki procesów
plutonicznych
• charakteryzuje przebieg zjawisk
wulkanicznych
• klasyfikuje typy wulkanów
według różnych kryteriów
• wyjaśnia przyczyny trzęsień
ziemi
• wyjaśnia przyczyny
rozmieszczenia stref
sejsmicznych na Ziemi
• wskazuje na mapie obszary
występowania podstawowych
typów trzęsień ziemi
• opisuje przyczyny procesów
epejrogenicznych i
izostatycznych
• podaje dowody na istnienie
ruchów epejrogenicznych
• opisuje ukształtowanie
powierzchni Ziemi jako efekt
oddziaływania procesów
endogenicznych
• opisuje na podstawie schematu • opisuje etapy powstawania gór
powstawanie podstawowych fałdowych i zrębowych
struktur tektonicznych (intruzji,
deformacji ciągłych
i nieciągłych)
• wykazuje zależność między • wykazuje związek występowania
budową wulkanu a przebiegiem zjawisk wulkanicznych
jego erupcji z przebiegiem granic płyt
• opisuje negatywne i pozytywne litosfery
skutki zjawisk wulkanicznych • podaje przykłady wykorzystania
• opisuje katastrofy wywołane energii wnętrza Ziemi
wybuchami wulkanów w gospodarce
• wykazuje zależność między • wymienia sposoby ochrony
ruchami płyt litosfery przed skutkami trzęsień ziemi
i trzęsieniami Ziemi • ocenia warunki życia i
• opisuje katastrofy wywołane działalności człowieka na
trzęsieniami ziemi obszarach aktywnych sejsmicznie
• omawia na podstawie mapy • omawia znaczenie gospodarcze
ruchy izostatyczne na Półwyspie ruchów epejrogenicznych
Skandynawskim i izostatycznych
• opisuje skutki procesów
epejrogenicznych
i izostatycznych
• kreśli krzywą hipsograficzną • wykazuje na przykładach
wybranego obszaru zależność wielkich form rzeźby
od budowy skorupy ziemskiej
• omawia wpływ procesów
endogenicznych na budowę
geologiczną i ukształtowanie
 i wybrane pasma górskie oraz ukształtowanie powierzchni powierzchni Ziemi
depresje kontynentów

60. Wielkie formy • wyróżnia formy dna • charakteryzuje wielkie formy • wskazuje na mapie wielkie • wyjaśnia przyczyny • kreśli krzywą batymetryczną
ukształtowania oceanicznego dna oceanicznego formy ukształtowania den powstawania rowów
oceanów • odróżnia szelfy od stoków • porównuje na podstawie morskich i oceanicznych oceanicznych
kontynentalnych danych statystycznych • wskazuje na mapie rowy • oblicza największą deniwelację
ukształtowanie głębokościowe oceaniczne na Ziemi
oceanów
61./62. Powtórzenie i sprawdzenie wiadomości z rozdziału Wnętrze Ziemi. Procesy endogeniczne

VI. PROCESY EGZOGENICZNE

63. Wietrzenie skał Uczeń poprawnie:
• wyjaśnia znaczenie terminów:
wietrzenie, zwietrzelina
• wymienia i rozróżnia rodzaje
wietrzenia
• wymienia produkty wietrzenia
• wymienia rodzaje wietrzenia
fizycznego
64. Ruchy masowe • wyjaśnia znaczenie terminów:
denudacja, ruchy masowe,
erozja
• wymienia podstawowe rodzaje
ruchów masowych
• podaje różnicę między
odpadaniem a obrywaniem,
osuwaniem a spełzywaniem
65. Procesy krasowe • wymienia skały rozpuszczalne
przez wodę
• wyjaśnia znaczenie terminu
krasowienie
• wymienia formy krasu
powierzchniowego i
podziemnego
66. Rzeźbotwórcza • wyjaśnia znaczenie terminów:
działalność rzek erozja wgłębna, erozja
wsteczna, erozja boczna,
Uczeń poprawnie:
• klasyfikuje procesy
egzogeniczne kształtujące
powierzchnię Ziemi
• opisuje typy wietrzenia
• opisuje etapy wietrzenia
mrozowego
• podaje przykłady skał
podlegających intensywnemu
wietrzeniu chemicznemu
• wskazuje na mapie obszary, na
których zachodzą intensywne
procesy wietrzenia
• wymienia przyczyny
powstawania ruchów
masowych
• omawia na podstawie
schematów rodzaje ruchów
masowych
• odróżnia formy krasu
powierzchniowego
i podziemnego
• wymienia i rozpoznaje formy
szaty naciekowej w jaskini
• wskazuje na mapie świata
i Europy obszary krasowe
• porównuje cechy rzeki w biegu
górnym, środkowym i dolnym
• wymienia przykłady form
Uczeń poprawnie:
• opisuje czynniki
odpowiedzialne za przebieg
wietrzenia chemicznego
i biologicznego
• omawia przebieg procesu
wietrzenia
• charakteryzuje produkty i formy
powstałe w wyniku wietrzenia
fizycznego
• wskazuje dominujący typ
wietrzenia w określonej strefie
klimatycznej
• wykazuje wpływ budowy
geologicznej danego obszaru
na grawitacyjne ruchy masowe
• wyjaśnia przyczyny
powstawania spływów błotnych
i ziemnych
• opisuje czynniki, które
wpływają na przebieg zjawisk
krasowych
• wymienia etapy rozwoju form
krasu powierzchniowego
• odróżnia wywierzysko
od ponoru
• wyjaśnia proces powstawania
jaskiń
• wyjaśnia przyczyny
zróżnicowania procesów
rzeźbotwórczych na
Uczeń poprawnie:
• wykazuje zależność między
klimatem a typem wietrzenia
• podaje przykłady form
powstałych wskutek wietrzenia
• opisuje skutki procesów
wietrzenia
• podaje konsekwencje ruchów
masowych
• wykazuje na przykładach
zależność ruchów masowych
od rzeźby terenu, klimatu
i warunków wodnych
• charakteryzuje wpływ
procesów krasowych na rzeźbę
obszarów zbudowanych ze skał
węglanowych
• opisuje przebieg oraz efekty
erozyjnej i akumulacyjnej
działalności wód płynących
Uczeń poprawnie:
• wyjaśnia znaczenie wietrzenia
jako procesu przygotowującego
do przekształcenia rzeźby
powierzchni Ziemi
• wykazuje wpływ działalności
człowieka na intensywność
ruchów masowych
• opisuje zagrożenia występujące
w jaskiniach wywołane
działalnością człowieka
• wskazuje możliwości
zagospodarowania teras
zalewowych i nadzalewowych
 akumulacja
• wymienia czynniki wpływające
na tempo erozji rzecznej
• wymienia rodzaje erozji
rzecznej
• wymienia elementy doliny
rzecznej
• podaje przykłady rzek o różnych
typach ujść
67. Rzeźbotwórcza • wymienia podstawowe formy
działalność powstałe w wyniku działalności
lodowców lodowca górskiego
górskich • wyjaśnia znaczenie terminów:
egzaracja, muton, dolina
U-kształtna, cyrk lodowcowy,
detrakcja, detersja, dolina
zawieszona, wygłady
lodowcowe, kem, oz, drumlin
• wymienia rodzaje moren
• podaje przykłady lodowców
górskich na świecie
68. Rzeźbotwórcza • wymienia podstawowe formy
działalność powstałe w wyniku działalności
lądolodów i wód lądolodu
polodowcowych • wskazuje na mapie
przykładowe obszary o rzeźbie
młodoglacjalnej
69. Rzeźbotwórcza • wyjaśnia, na czym polega erozja
działalność eoliczna
wiatru • wymienia formy powstałe
w wyniku niszczącej i budującej
działalności wiatru
• wymienia rodzaje pustyń
i wskazuje ich przykłady
na mapie
70. Rzeźbotwórcza • wyjaśnia znaczenie terminów:
działalność abrazja, platforma abrazyjna,
morza nisza abrazyjna
• wymienia czynniki wpływające
na intensywność niszczącej
powstałych w wyniku erozji
i akumulacji
• opisuje na podstawie schematu
elementy doliny rzecznej
• odróżnia terasę zalewową
od nadzalewowej
• wymienia rodzaje ujść
rzecznych i wskazuje ich
przykłady na mapie
• wyróżnia rodzaje
rzeźbotwórczej działalności
lodowców
• dokonuje podziału form rzeźby
polodowcowej na formy
erozyjne i akumulacyjne
• rozróżnia formy powstałe
w wyniku działalności
lodowców górskich
• wyjaśnia powstawanie różnych
typów moren
• rozróżnia formy powstałe w
wyniku działalności lądolodów
• wymienia formy fluwioglacjalne • wyjaśnia na podstawie
• wymienia przykłady niszczącej
i budującej działalności wód
polodowcowych
• wymienia czynniki wpływające
na siłę transportową wiatru
• charakteryzuje niszczącą
i budującą działalność wiatru
• omawia budowę wydmy
parabolicznej i barchanu
• charakteryzuje typy pustyń
i wskazuje ich rozmieszczenie
• wymienia przykłady niszczącej
i budującej działalności fal
i prądów morskich
• wymienia elementy klifu
poszczególnych odcinkach rzeki
• wyjaśnia na podstawie schematu
proces erozji wstecznej
• omawia na podstawie
schematów fazy rozwoju
meandrów i starorzeczy
• wyjaśnia proces powstawania
delty
• wyjaśnia, w jakich warunkach
zachodzi erozja wąwozowa
• opisuje przebieg niszczącej
działalności lodowca górskiego
• opisuje na podstawie schematu
powstawanie doliny
U-kształtnej
• odróżnia rzeźbę staroglacjalną
od młodoglacjalnej
schematu powstawanie
sandrów i pradolin
• opisuje na podstawie schematu
proces powstawania kemów
• opisuje warunki sprzyjające
rzeźbotwórczej działalności
wiatru
• wykazuje zależność kształtu
wydm od klimatu
• opisuje proces powstawania
grzybów skalnych
• opisuje powstawanie pokryw
lessowych i wymienia nazwy
obszarów, na których one
występują
• wyjaśnia na podstawie
schematu proces powstawania
klifu
• wyjaśnia proces powstawania
mierzei
• oblicza przeciętny spadek rzeki
• opisuje na podstawie schematu
powstawanie teras rzecznych
• opisuje rzeźbotwórczą
działalność wód opadowych
(erozja wąwozowa)
• opisuje skutki działalności • opisuje przebieg erozyjnej
lodowców górskich i akumulacyjnej działalności
lodowców i wymienia formy
powstałe w jej wyniku
• opisuje skutki działalności • omawia wpływ zlodowaceń
lądolodów na rzeźbę powierzchni Ziemi
• odróżnia skutki działalności
lądolodów od skutków
działalności lodowców górskich
• opisuje przebieg oraz efekty • wyjaśnia związek między
erozji i akumulacji eolicznej lessami występującymi
• wymienia zagrożenia dla w Europie a plejstoceńskimi
działalności człowieka lądolodami
spowodowane deflacją oraz
niszczeniem skał przez piasek
niesiony wiatrem
• opisuje przebieg oraz efekty • podaje przykłady skutków
niszczącej i budującej oddziaływania wody morskiej
działalności morza w strefie wybrzeża
• porównuje rzeźbotwórczą
działalność morza na wybrzeżu
 działalności morza
71. Typy wybrzeży • wymienia na podstawie mapy
morskich podstawowe typy wybrzeży
72./73. Powtórzenie i sprawdzenie wiadomości z rozdziału Procesy egzogeniczne
74. Powstawanie Uczeń poprawnie:
gleb • wyjaśnia znaczenie terminów:
gleba, proces glebotwórczy,
poziom glebowy, profil glebowy
• wymienia czynniki rozwoju gleb
• wymienia na podstawie
schematu poziomy glebowe
75. Typy genetyczne • wymienia podstawowe typy
gleb gleb
• rozróżnia gleby strefowe
i astrefowe
76. Świat roślin • podaje nazwy formacji
roślinnych na świecie
• wymienia czynniki wpływające
na zróżnicowanie szaty
roślinnej na Ziemi
• wymienia dominujące gatunki
roślin w każdej ze stref
roślinnych
• rozpoznaje podstawowe typy
wybrzeży na mapie i fotografii
• opisuje typy genetyczne
wybrzeży
VII. GLEBY. BIOSFERA
Uczeń poprawnie:
• charakteryzuje procesy
glebotwórcze
• charakteryzuje na podstawie
schematów profili glebowych
najważniejsze poziomy glebowe
• podaje różnice między
żyznością a urodzajnością
• wymienia przykłady gleb o
różnym odczynie pH
• omawia cechy gleb strefowych,
astrefowych i pozastrefowych
• opisuje rozmieszczenie
głównych typów gleb na
podstawie mapy
• analizuje wybrane profile
glebowe
• charakteryzuje poszczególne
formacje roślinne na Ziemi
• wskazuje na mapie zasięg
występowania głównych stref
roślinnych
• opisuje powstawanie atolu
• porównuje typy wybrzeży
Uczeń poprawnie:
• omawia czynniki glebotwórcze
z uwzględnieniem czynników
abiotycznych i biotycznych
• rozróżnia główne procesy
glebotwórcze
• opisuje cechy poszczególnych
poziomów profilu glebowego
• opisuje kompleksy rolniczej
przydatności gleb
• omawia genezę wybranych
typów gleb strefowych,
astrefowych i pozastrefowych
• przyporządkowuje gleby
strefowe do stref klimatycznych
i roślinnych
• przyporządkowuje gleby
strefowe do skał podłoża
i warunków wodnych
• wyjaśnia związek między
strefami klimatu a formacjami
roślinnymi
• opisuje przyczyny
nierównomiernego
rozmieszczenia stref roślinnych
na Ziemi
• charakteryzuje piętrowość
roślinną obszarów górskich na
Ziemi
wysokim i płaskim
• charakteryzuje wybrzeża
powstałe przy udziale
organizmów żywych
• podaje przykłady zagrożeń dla
rozwoju raf koralowych na
świecie
Uczeń poprawnie:
• wyjaśnia wpływ procesu
glebotwórczego na żyzność gleb
• podaje przykłady negatywnego
oddziaływania człowieka na
urodzajność gleb
• ocenia przydatność rolniczą
gleb strefowych, astrefowych
i pozastrefowych
• rozpoznaje typy gleb
na podstawie opisu i schematu
profilu glebowego
• podaje przykłady
przystosowania się roślin do
warunków środowiska
przyrodniczego
• omawia piętra klimatyczno-
-roślinne na przykładach
wybranych gór położonych
na różnych szerokościach
geograficznych
• wyjaśnia zróżnicowanie
zbiorowisk roślinnych na
świecie
• opisuje rolę wybrzeży
w gospodarczej działalności
człowieka
Uczeń poprawnie:
• wykazuje ciąg zależności
występujących między
procesami glebotwórczymi,
poziomem glebowym, profilem
glebowym a typem gleb
• wykazuje wpływ czynników
antropogenicznych
na degradację gleb
• porównuje i opisuje formacje
roślinne na różnych
kontynentach oraz w określonej
części świata
• wykazuje związek pomiędzy
cechami roślinności
a warunkami danego
środowiska
 77. Świat zwierząt • wyjaśnia znaczenie terminów: • wyróżnia krainy i królestwa • wyjaśnia geograficzne • podaje przykłady • wykazuje na przykładach
fauna, endemit zoogeograficzne przyczyny zróżnicowania świata przystosowania się zwierząt do zależność świata zwierzęcego
• wymienia i wskazuje na mapie • charakteryzuje wybrane krainy zwierzęcego warunków środowiska od budowy geologicznej,
krainy i królestwa zoogeograficzne • wymienia bariery ograniczające przyrodniczego klimatu, warunków wodnych
zoogeograficzne • wymienia strefy życia w wodach rozprzestrzenianie się zwierząt • opisuje i ocenia warunki życia i gleby
• wymienia charakterystyczne oraz charakteryzuje jedną z nich na Ziemi w poszczególnych strefach • wyjaśnia przyczyny
zwierzęta żyjące • przyporządkowuje typowe mórz i oceanów występowania endemitów
w poszczególnych krainach gatunki fauny do • charakteryzuje faunę na Ziemi
zoogeograficznych poszczególnych krain w strefach mórz i oceanów
zoogeograficznych
78. Strefy • wymienia czynniki przyrodnicze • opisuje komponenty • porównuje cechy środowiska • podaje przykłady oddziaływania • wyjaśnia zależność między
krajobrazowe na i antropogeniczne wpływające środowiska przyrodniczego przyrodniczego i formy komponentów środowiska środowiskiem przyrodniczym
Ziemi na kształtowanie się krajobrazu w strefie krajobrazowej gospodarowania przyrodniczego na człowieka w a życiem człowieka
na Ziemi • wymienia wybrane parki w poszczególnych strefach poszczególnych strefach • charakteryzuje wybrane
• wymienia strefy krajobrazowe narodowe w poszczególnych krajobrazowych na Ziemi krajobrazowych środowisko strefowe lub
na Ziemi i wskazuje je na mapie strefach krajobrazowych • wykazuje na podstawie map astrefowe
i wskazuje je na mapie tematycznych strefowe i
astrefowe zróżnicowanie
środowiska przyrodniczego
Ziemi
79. Interakcje • wymienia sfery Ziemi i wskazuje • wymienia przykłady • omawia efekty działania siły • wykazuje wpływ oddziaływania • ocenia na przykładach wpływ
między po jednym przykładzie oddziaływania i wpływu ruchów odśrodkowej Ziemi i jej wpływ ciał niebieskich na poszczególne różnych typów klimatu
poszczególnymi oddziaływań pomiędzy Ziemi na hydrosferę na litosferę sfery Ziemi na litosferę
sferami Ziemi wybranymi sferami • wyjaśnia powstawanie • wyjaśnia wpływ ruchów • ocenia skutki działania • wykazuje związek sieci
• podaje przykłady sfer Ziemi wiatrołomów w wyniku endogenicznych na zmiany linii atmosfery na rzeźbę terenu hydrograficznej danego obszaru
kształtowanych przez procesy czynników atmosferycznymi brzegowej mórz i jezior oraz • wyjaśnia zależność z budową geologiczną
endogeniczne • omawia wpływ organizmów zmiany biegu rzeki występowania lodowców od • analizuje związki między
żywych na hydrosferę • omawia czynniki warunkujące warunków klimatycznych litosferą a czynnikami
• omawia i podaje przykłady strefowość klimatyczno- i ukształtowania powierzchni klimatotwórczymi
wpływu obszarów leśnych -roślinno-glebową • podaje przykłady wpływu
na klimat lokalny • omawia wpływ biosfery wielkości opadów
• opisuje na przykładach wpływ i pedosfery na rozwój procesów atmosferycznych na reżim rzek
litosfery na procesy stokowych oraz tempo denudacji
glebotwórcze
• podaje przykłady wpływu
rodzaju podłoża na rzeźbę
terenu
80./81. Powtórzenie i sprawdzenie wiadomości z rozdziału Gleby. Biosfera

WARSZTATY TERENOWE
82./84 Warsztaty Uczeń poprawnie: Uczeń poprawnie: Uczeń poprawnie: Uczeń poprawnie: Uczeń poprawnie:
. terenowe – • przygotowuje materiał • zapisuje dane pomiarowe • dokonuje pomiarów szerokości • rysuje przekrój mokry potoku • oblicza powierzchnię przekroju
pomiar niezbędny do pomiarów w tabeli potoku, a następnie głębokości w skali 1:10 na papierze mokrego
przepływu cieku przepływu cieku wodnego • oblicza średni czas pokonania cieku z wykorzystaniem taśmy milimetrowym • oblicza przepływ cieku
wodnego • ustala miejsce startu i mety odcinka pomiarowego przez mierniczej • rysuje profil dna potoku wodnego w m3/s,
 odcinka pomiarowego pływak • oblicza prędkość wody w nurcie uwzględniając prędkość wody w
• powtarza pomiar czasu, np. w m/s, uwzględniając długość nurcie i powierzchni przekroju
pięciokrotnie odcinka i czas przepływu mokrego
pływaka
85./87 Warsztaty • opisuje miejsce odkrywki pod • opisuje miejsce odkrywki • opisuje profil glebowy • wykonuje za pomocą • przeprowadza obserwację
. terenowe – względem użytkowania terenu z wykorzystaniem GPS, podając z uwzględnieniem liczby kwasomierza glebowego i analizę więcej niż jednego
analiza profilu współrzędne geograficzne, poziomów glebowych pomiary pH gleby i ustala jej typu gleby
glebowego wysokość n.p.m, a także • nazywa poziomy glebowe odczyn • porównuje profile glebowe
ekspozycję odsłonięcia (np. 0, A ,B), podaje barwę, • określa rodzaj gleby na i ustala poprawność
określa miąższość podstawie obserwacji i pomocy przygotowanych opisów
poszczególnych warstw oraz dydaktycznych
głębokość występowania
• wykonuje zadania z kart pracy
88./90 Warsztaty • wyznacza kierunki świata • wyznacza azymut w terenie • wykonuje dokumentację • opisuje elementy • przygotowuje na podstawie
. terenowe – w terenie • dokonuje pomiaru wysokości fotograficzną ukształtowania powierzchni, zebranych materiałów
krajobraz • posługuje się busolą lub Słońca nad horyzontem, • posługuje się mapą roślinność, obiekty prezentacje multimedialną
najbliższej kompasem wykorzystując gnomon topograficzną hydrologiczne dotyczącą wpływu działalności
okolicy • posługuje się tablicami i antropogeniczne człowieka na krajobraz
matematyczno-fizycznymi najbliższej okolicy