ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ

ΣΧΟΛΗ ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ
ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ: «ΣΠΟΥΔΕΣ ΣΤΗΝ ΟΡΘΟΔΟΞΗ

ΘΕΟΛΟΓΙΑ»
ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚ Η ΕΡΓΑΣ ΙΑ
ΙΗΣΟΥΣ ΧΡΙΣΤΟΣ «ΕΓΩ ΕΙΜΙ Η ΑΝΑΣΤΑΣΙΣ ΚΑΙ Η ΖΩΗ»:

ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ
ΦΟΙΤΗΤΗΣ: ΒΑΪΝΑΣ ΧΑΡΑΛΑΜΠΟΣ - ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ
ΕΠΙΒΛΕΠΩΝ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ: ΔΕΣΠΟΤΗΣ ΣΩΤΗΡΙΟΣ
ΑΘΗΝΑ
ΙΟΥΛΙΟΣ, 2018
Η παρούσα εργασία αποτελεί πνευματική ιδιοκτησία του φοιτητή («συγγραφέας/δημιουργός») που την εκπόνησε.
Στο πλαίσιο της πολιτικής ανοικτής πρόσβασης ο συγγραφέας/δημιουργός εκχωρεί στο ΕΑΠ, μη αποκλειστική άδεια
χρήσης του δικαιώματος αναπαραγωγής, προσαρμογής, δημόσιου δανεισμού, παρουσίασης στο κοινό και ψηφιακής
διάχυσής τους διεθνώς, σε ηλεκτρονική μορφή και σε οποιοδήποτε μέσο, για διδακτικούς και ερευνητικούς σκοπούς,
άνευ ανταλλάγματος και για όλο το χρόνο διάρκειας των δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας. Η ανοικτή πρόσβαση
στο πλήρες κείμενο για μελέτη και ανάγνωση δεν σημαίνει καθ’ οιονδήποτε τρόπο παραχώρηση δικαιωμάτων
διανοητικής ιδιοκτησίας του συγγραφέα/δημιουργού ούτε επιτρέπει την αναπαραγωγή, αναδημοσίευση, αντιγραφή,
αποθήκευση, πώληση, εμπορική χρήση, μετάδοση, διανομή, έκδοση, εκτέλεση, «μεταφόρτωση» (downloading),
«ανάρτηση» (uploading), μετάφραση, τροποποίηση με οποιονδήποτε τρόπο, τμηματικά ή περιληπτικά της εργασίας,
χωρίς τη ρητή προηγούμενη έγγραφη συναίνεση του συγγραφέα/δημιουργού. Ο συγγραφέας/δημιουργός διατηρεί το
σύνολο των ηθικών και περιουσιακών του δικαιωμάτων.
1

Επιτροπή Επίβλεψης Διπλωματικής Εργασίας
Επιβλέπων Καθηγητής: Συν-Επιβλέπων Καθηγητής:

ΔΕΣΠΟΤΗΣ ΣΩΤΗΡΙΟΣ ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΣ ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ
ΑΘΗΝΑ
ΙΟΥΛΙΟΣ, 2018
2

Πρόλογος
«Αφιερώνεται στον νεογέννητο Υιό μου Δημήτριο»
Η επιλογή μου να ασχοληθώ με το συγκεκριμένο θέμα δεν ήταν τυχαία, ούτε κάτι το ξαφνικό.
Κάθε χρόνο θυμάμαι τον εαυτό μου να πηγαίνω στην Εκκλησία το Σάββατο του Λαζάρου και να
περιμένω να έρθει η στιγμή για να ακούσω τον λειτουργό του Υψίστου να απαγγέλει το
συγκλονιστικό θαύμα της αναστάσεως του Λαζάρου. Ιδιαίτερα με συγκλόνιζε και με συγκινούσε
η στιγμή κατά την οποία άκουγα τον ιερέα να απαγγέλει τη φράση του Ιησού: «ἐγώ εἰμι ἡ
ἀνάστασις καὶ ἡ ζωή» (Ιω.11,25). Γίνεται ακόμα πιο συνταρακτική η παραπάνω φράση, όταν
εκφράζεται από έναν άνθρωπο κατά πάντα όμοιο με μας! Γιατί ο Χριστός εκτός από Θεός είναι
και άνθρωπος. Σε αυτό το ρητό νομίζω περιέχονται τα πάντα. Εκεί μέσα κατοικεί το νόημα όλου
αυτού του κόσμου. Δε θα ήτανε υπερβολή, άλλωστε, να τονίσω πως το συγκεκριμένο λόγιο του
Ιησού στάθηκε από τις κύριες αφορμές να ασχοληθώ με τις θεολογικές σπουδές.
Οφείλω να εκφράσω ολόθερμες ευχαριστίες στον εισηγητή και σύμβουλό μου, καθηγητή
θεολογίας κ. Σωτήριο Δεσπότη, για την πολύτιμη στήριξη που μου παρείχε καθόλη τη διάρκεια
συγγραφής της παρούσας διπλωματικής μου εργασίας. Ένα μεγάλο ευχαριστώ ακόμη σε όλους
τους καθηγητές των θεματικών ενοτήτων του συγκεκριμένου μεταπτυχιακού προγράμματος του
ΕΑΠ για το ενδιαφέρον που μου έδειξαν καθόλη τη διάρκεια των σπουδών. Θερμές ευχαριστίες
και στη σύζυγό μου και φιλόλογο Γεωργία, για την υπομονή, αλλά και την πλήρη συμπαράσταση
την οποία μου παρείχε σε όλη τη διάρκεια της ακαδημαϊκής χρονιάς. Επίσης, σε εκείνη οφείλεται
κατά ένα μεγάλο μέρος η φιλολογική επιμέλεια του κειμένου.
Η τελική δόξα και ευχαριστία, όμως, ανήκει πάντοτε στον Πατέρα Υιό και Άγιο Πνεύμα, τον μόνο
αληθινό Θεό. Αυτώ η δόξα και το κράτος εις τους αιώνας των αιώνων. Αμήν.
Αθήνα, Ιούλιος 2018

Χ. Β.
3
Περίληψη
Η ανά χείρας διπλωματική εργασία κατατάσσεται στον κλάδο της ερμηνευτικής θεολογίας. Το
θέμα της αφορά στην ερμηνεία της περικοπής της αναστάσεως του Λαζάρου και επικεντρώνεται
κυρίως στη θεολογική κορύφωσή της και συγκεκριμένα στο χωρίο: «ἐγώ εἰμι ἡ ἀνάστασις καὶ ἡ
ζωή» (Ιω. 11, 25). Η παραπάνω περικοπή περιγράφεται λεπτομερώς στο Κατά Ιωάννην
Ευαγγέλιο, το οποίο είναι και το μοναδικό από τα υπόλοιπα τρία που περιγράφει την ανάσταση
του Λαζάρου. Το εν λόγω Ευαγγέλιο χαρακτηρίζεται από δραματική πλοκή των περικοπών που
περιέχει. Η συγκεκριμένη περικοπή δε λειτουργεί ανεξάρτητα, αλλά εντάσσεται στο γενικότερο
κλίμα του τετάρτου Ευαγγελίου.
Βαθιά είναι τα θεολογικά νοήματα της περικοπής αρκεί να αναλογιστεί κανείς ότι όλοι οι μεγάλοι
Πατέρες της Εκκλησίας ασχολήθηκαν συστηματικά με την ερμηνεία της. Συγκεκριμένα, από την
Ανατολή παρουσιάζονται στη διπλωματική εργασία οι ερμηνείες των Ωριγένη, Χρυσοστόμου και
Κυρίλλου Αλεξανδρείας και από τη Δύση του Αυγουστίνου. Οι Πατέρες τονίζουν ότι ο σωματικός
θάνατος είναι αποτέλεσμα του πνευματικού θανάτου πρώτα. Η αμαρτία είναι που νεκρώνει τον
άνθρωπο πνευματικά με αποτέλεσμα να επέλθει στη συνέχεια και ο σωματικός θάνατος.
Η σύγχρονη έρευνα ασχολήθηκε και ασχολείται διεξοδικά με το Κατά Ιωάννην Ευαγγέλιο και τη
σημασία των θαυμάτων που περιέχει. Σχεδόν όλοι οι σύγχρονοι ερμηνευτές συγκλίνουν στο ότι
τα θαύματα στο Κατά Ιωάννην αποσκοπούν στη φανέρωση της Θεότητας του Ιησού. Μάλιστα για
τους Wellhausen, Walter και Wagner η φράση του θεανθρώπου «ἐγώ εἰμι ἡ ἀνάστασις καὶ ἡ ζωή»
(Ιω. 11, 25) «κλέβει την παράσταση» και τοποθετεί σε δεύτερη μοίρα το θαύμα της αναστάσεως
του Λαζάρου.
Η εργασία ολοκληρώνεται με αναφορά στη σύνδεση της περικοπής της αναστάσεως του Λαζάρου
με την εκκλησιαστική τέχνη. Η εκ νεκρών έγερση του Λαζάρου πέρα από το θεολογικό νόημα
έχει και εικονογραφικό. Το Σάββατο του Λαζάρου κατέχει ξεχωριστή θέση στη θεία λατρεία και
στη ζωγραφική της Ορθοδόξου Εκκλησίας.
Λέξεις – Κλειδιά
Ανάσταση, ζωή, Ευαγγέλιο, Ιησούς, ερμηνεία.
4
Abstract
This Master thesis is classified in the field of interpretative theology. Its topic concerns the
interpretation of the pericope of Lazarus' resurrection and focuses mainly on its theological climax,
specifically in the passage: "I am the resurrection and the life" (John. 11-25). The above pericope
is described in detail in the Gospel of John, which is also the only one of the rest Gospel that
describes the resurrection of Lazarus. This Gospel is characterized by the dramatic plot of the
contained pericopes. This particular pericope does not work independently, but falls within the
general atmosphere of the fourth Gospel.
The theological meanings of the pericope are profound, as long as we consider that all the great
Church Fathers systematically dealt with its interpretation. In particular coming from the East, the
interpretations of Origen, Chrysostom and Cyril of Alexandria are presented in the Master thesis,
while regarding the West the intepretation of Augustine presented, as well. The Fathers emphasize
that physical death is the result of spiritual death at first place. It is sin that causes person's spiritual
death, resulting thence in physical death.
Modern research has dealt and is still dealing extensively with the Gospel of John and the
significance of the miracles it contains. Almost all contemporary researchers converge that the
miracles at the Gospel of John aim at revealing the divinity of Jesus. Actually, for Wellhausen,
Walter, and Wagner, the phrase of the God-man, "I am the resurrection and the life" (John. 11, 25)
"steals the show" and puts to second place the miracle of Lazarus' resurrection.
The project is completed with a reference to the link between the pericope of Lazarus' resurrection
and the ecclesiastical art. Lazarus' awakenning from the dead it has not only a theological meaning
but also a pictorial one. Lazarus' Saturday (Celebration of Lazarus' resurection) occupies a special
place in the divine worship and painting of the Orthodox Church.
Keywords
Resurrection, life, Gospel, Jesus, interpretation.
5
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ
Πρόλογος.........................................................................................................................................3
Περίληψη.........................................................................................................................................4
Abstract............................................................................................................................................5
Περιεχόμενα.....................................................................................................................................6
Κατάλογος Πινάκων........................................................................................................................8
Κατάλογος Εικόνων.........................................................................................................................9
Εισαγωγή.......................................................................................................................................10
Κεφάλαιο 1Ο Η συνάφεια της περικοπής της αναστάσεως του Λαζάρου με το Κατά Ιωάννην
Ευαγγέλιο.......................................................................................................................................13
1.1 Τόπος, χρόνος και σκοπός συγγραφής του Κατά Ιωάννην Ευαγγελίου............................13
1.2 Η δομή του Κατά Ιωάννην Ευαγγελίου..............................................................................13
1.3 Η περικοπή στη συνάφειά της............................................................................................16
Κεφάλαιο 2Ο Ερμηνεία του χωρίου από εκκλησιαστικούς πατέρες της Ανατολής.......................23
2.1 Ο «Χαλκέντερος» Ωριγένης...............................................................................................23

2.2 Ερμηνευτική προσέγγιση του χωρίου από τον Ωριγένη.....................................................24
2.3 Ο Άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος......................................................................................26
2.4 Ερμηνευτική προσέγγιση του χωρίου από τον Άγιο Ιωάννη το Χρυσόστομο...................27
2.5 Κύριλλος Αλεξανδρείας.....................................................................................................31
2.6 Ερμηνευτική προσέγγιση του χωρίου από Κύριλλο Αλεξανδρείας...................................32
Κεφάλαιο 3Ο Ερμηνεία του χωρίου στο δυτικό χριστιανικό κόσμο...............................................40
3.1 Αυγουστίνος Ιππώνος.........................................................................................................40

3.2 Ερμηνευτική προσέγγιση του χωρίου από Αυγουστίνο.....................................................41
Κεφάλαιο 4Ο «Εγώ εἰμι ἡ ἀνάστασις καὶ ἡ ζωή»: Σύγχρονη ερμηνευτική προσέγγιση................46
4.1 Κατά Ιωάννην Ευαγγέλιο και σύγχρονοι ερμηνευτές........................................................46

4.2 Σύγχρονη ερμηνεία του χωρίου: «ἐγώ εἰμι ἡ ἀνάστασις καὶ ἡ ζωή».................................49
6
Κεφάλαιο 5Ο Η ανάσταση του Λαζάρου στην εκκλησιαστική τέχνη...........................................58
5.1 Η ανάσταση του Λαζάρου στην εικονογραφία της Εκκλησίας.........................................58

5.2 Η ανάσταση του Λαζάρου στην υμνολογία της Εκκλησίας..............................................61
Επίλογος - Συμπεράσματα.............................................................................................................64
Βιβλιογραφία.................................................................................................................................67
Συντομογραφίες & Ακρωνύμια......................................................................................................73
Παράρτημα Εικόνων......................................................................................................................74
7
Κατάλογος Πινάκων
Πίνακας 1. Η ενότητα των κεφ. 11 και 12................................................................20
Πίνακας 2. Η παραλληλότητα στην εισαγωγή και στον επίλογο των ενοτήτων......22
8
Κατάλογος Εικόνων
Εικόνα 1. Η έγερση του Λαζάρου, έργο Θεοφάνου του Κρητός 1546 μ.Χ. – Μονή
Σταυρονικήτα.............................................................................................................59
Εικόνα 2. Η ανάσταση του Λαζάρου σε ψηφιδωτό του 5οου αιώνα - Ραβέννα

Ιταλίας......................................................................................................................60
9
ΕΙΣΑΓΩΓΗ
Η παρακάτω διπλωματική εργασία αναφέρεται στη θεολογική ερμηνεία της περικοπής της
αναστάσεως του Λαζάρου, η οποία περιγράφεται αναλυτικά στο Κατά Ιωάννην Ευαγγέλιο και
επικεντρώνεται κυρίως γύρω από το λόγιο: «εγώ εἰμι ἡ ἀνάστασις καὶ ἡ ζωή» (Ιω. 11,25). Τα
βαθειά θεολογικά νοήματα που πηγάζουν από τη συγκεκριμένη περικοπή αποτέλεσαν το κίνητρο
για την ενασχόληση με το συγκεκριμένο θέμα. Η ερμηνεία της με βάση και το περιεχόμενο της
εργασίας θα μπορούσε να χωριστεί σε δύο μεγάλες κατηγορίες: α) στην αρχαία ερμηνεία των
Μεγάλων Πατέρων της Εκκλησίας και β) στην ερμηνεία των σύγχρονων ερευνητών. Η αρχαία
ερμηνεία λόγω του μεγάλου όγκου της χωρίζεται στην ερμηνεία των Πατέρων της Ανατολής και
στην ερμηνεία τoυ δυτικού χριστιανικού χώρου. Αναλυτικότερα, η εργασία αποτελείται απο πέντε
κεφάλαια.
Το πρώτο κεφάλαιο με τίτλο «Η συνάφεια της περικοπής της αναστάσεως του Λαζάρου με το
Κατά Ιωάννην Ευαγγέλιο» περιλαμβάνει τρεις ενότητες. Στην πρώτη ενότητα με τίτλο «Τόπος,
χρόνος και σκοπός συγγραφής του Κατά Ιωάννην Ευαγγελίου» παρουσιάζονται κάποια
σημαντικά στοιχεία κυρίως ιστορικά σχετικά με τη συγγραφή του τετάρτου Ευαγγελίου. Στη
δεύτερη ενότητα αναλύονται η δραματική δομή και τα χαρακτηριστικά γνωρίσματα του
συγκεκριμένου πνευματικού Ευαγγελίου. Η τρίτη ενότητα του κεφαλαίου αναφέρεται στη
συνάφεια της περικοπής με το τέταρτο Ευαγγέλιο.
Το δεύτερο κεφάλαιο φέρει τον τίτλο «Ερμηνεία του χωρίου από εκκλησιαστικούς Πατέρες της
Ανατολής» και αποτελείται από έξι ενότητες. Στο συγκεκριμένο κεφάλαιο παρουσιάζεται η
ερμηνευτική προσέγγιση της περικοπής της αναστάσεως του Λαζάρου, με έμφαση στην
αυτοαποκάλυψη του Ιησού στο Ιω. 11, 25, από τους τρεις πιο σημαντικούς εκκλησιαστικούς
Πατέρες του αρχαίου χριστιανισμού από το χώρο της Ανατολής. Οι δύο πρώτες ενότητες στη
συγκεκριμένη περικοπή αναφέρονται στην ερμηνεία του Ωριγένη. Για τον Ωριγένη όσοι
πιστέψουν στους λόγους του Ιησού και μετανοήσουν θα κερδίσουν την αιώνια ζωή. Ακολουθεί η
ερμηνευτική προσέγγιση του Ιωάννη Χρυσοστόμου για την περικοπή και τέλος η ερμηνεία του
Κυρίλλου Αλεξανδρείας. Ο Ιωάννης Χρυσόστομος ερμηνεύει ότι με την ανάσταση του Λαζάρου
ο Ιησούς αποδεικνύει και στην πράξη ότι όντως είναι η ανάσταση και η ζωή. Για τον Κύριλλο η
αυτοαποκάλυψη του Ιησού στο Ιω. 11, 25 αποδεικνύει ότι είναι ο αποκλειστικός πάροχος των
ζωοποιών αυτών δωρεών.
10
Ακολούθως, το τρίτο κεφάλαιο χωρίζεται σε δύο ενότητες και καταγράφει την ερμηνεία του
κυριότερου εκπροσώπου του δυτικού χριστιανισμού, του ιερού Αυγουστίνου. Στην πρώτη
ενότητα παρατίθενται τα πιο σημαντικά βιογραφικά στοιχεία του ιερού Αυγουστίνου και στη
συνέχεια, στη δεύτερη, ακολουθεί η ερμηνευτική του προσέγγιση. Για τον ιερό Πατέρα όποιος
πιστέψει ότι ο Ιησούς είναι η ανάσταση και η ζωή δε θα γνωρίσει ποτέ τον πραγματικό θάνατο,
αφού η ψυχή του θα ζει αιώνια.
Το τέταρτο κεφάλαιο της διπλωματικής περιεργάζεται την ερμηνεία του χωρίου από σύγχρονους
ερμηνευτές. Αποτελείται από δύο ενότητες και φέρει τον τίτλο: «Εγώ εἰμι ἡ ἀνάστασις καὶ ἡ ζωή»:
Σύγχρονη ερμηνευτική προσέγγιση». Η πρώτη ενότητα με τίτλο «Κατά Ιωάννην Ευαγγέλιο και
σύγχρονοι ερμηνευτές» αναφέρεται στη γενική προσέγγιση των θαυμάτων του Κατά Ιωάννην
μέσα από υπομνήματα σύγχρονων ερμηνευτών. Εκτός ελλαδικού χώρου σημαντικά είναι τα
υπομνήματα για το Κατά Ιωάννην των Bultmann, Schnakenburg, Schweizer και Schnelle, για τα
οποία γίνεται λόγος στην ανά χείρας διπλωματική εργασία. Σημαντικότατη και η συμβολή του
καθηγητού Otfried Hofius από το Πανεπιστήμιο της Τυβίγγης.
Για τον Bultmann, ενός εκ των κορυφαίων Γερμανών θεολόγων του 20ου αιώνα, τα θαύματα στο
εν λόγω Ευαγγέλιο έχουν ως τελικό σκοπό τη φανέρωση της Θεότητας του Ιησού. Για τον
Schnakenburg με την ανάσταση του Λαζάρου αποδεικνύεται ότι ο Ιησούς είναι Θεός αληθινός. Ο
Schweizer θεωρεί ότι η φράση του Ιησού «εγώ εἰμι ἡ ἀνάστασις καὶ ἡ ζωή» (Ιω. 11, 25) ξεχωρίζει
μέσα στην περικοπή δίνοντας ένα ιδιαίτερο νόημα. Ο Schnelle στο μεταδιδακτορικό του τονίζει
ότι οι αυτοαποκαλύψεις του Ιησού στο Κατά Ιωάννην με τη χρήση του «ἐγώ εἰμι» αποσκοπούν
στην ενίσχυση της πίστης του καθενός.
Όσον αφορά στον ελλαδικό χώρο σημαντική είναι η συμβολή της διδακτορικής διατριβής του
Χρήστου Καρακόλη με θέμα: «Η θεολογική σημασία των θαυμάτων στο κατά Ιωάννην
Ευαγγέλιο». Ακόμη, αξίζει να αναφερθούν τα ονόματα των καθηγητών Παναγιώτη Τρεμπέλα και
Νίκου Δαμαλά για τα υπομνήματά τους στο Κατά Ιωάννην. Επίσης, άλλοι σύγχρονοι μελετητές
του Ευαγγελίου είναι οι Σάββας Αγουρίδης, Βασίλειος Ιωαννίδης και Βασίλειος Τσάκωνας.
Η δεύτερη ενότητα φέρει τον τίτλο «Σύγχρονη ερμηνεία του χωρίου: «ἐγώ εἰμι ἡ ἀνάστασις καὶ ἡ
ζωή»» και παρατίθεται όσο πιο διεξοδικά δύναται ό,τι καινούριο προσφέρουν οι σύγχρονοι
ερμηνευτές στην ερμηνεία του συγκεκριμένου χωρίου και όχι μόνο. Η ερμηνεία αφορά κυρίως
τόσο στη θεολογική κορύφωση της περικοπής της αναστάσεως του Λαζάρου, όσο και στην
11
αφηγηματική, μιας και σύμφωνα με τον Hofius μεταξύ των δύο κορυφώσεων διακρίνεται μια
ουσιαστική ένωση. Οι Wellhausen, Walter και Wagner θεωρούν ότι το λόγιο του Ιησού στο Ιω.
11, 25 κλέβει την παράσταση και από την ίδια την ανάσταση του τετραήμερου Λάζαρου. Με το
«ἐγώ εἰμι ἡ ἀνάστασις καὶ ἡ ζωή» ο Ιησούς αποκαλύπτει την ταυτότητά Του. Επιπλέον, σύμφωνα
με τον Hofius με το παραπάνω λόγιό Του ο Ιησούς χορηγεί την αιώνια ζωή και στη Μάρθα. Οι
συγκεκριμένες δωρεές του Ιησού χορηγούνται από τώρα σε όποιον πιστέψει στο λόγο Του.
Τέλος, το πέμπτο και τελευταίο κεφάλαιο με τίτλο «Η ανάσταση του Λαζάρου στην
εκκλησιαστική τέχνη» περιλαμβάνει δύο ενότητες. Η πρώτη ενότητα αναφέρεται στην πρόσληψη
της περικοπής από την εκκλησιαστική εικονογραφία και η δεύτερη στους λειτουργικούς ύμνους
της Εκκλησίας. Η Εκκλησία εκτός από τη θεολογική της γλώσσα τιμάει την ανάσταση του
Λαζάρου με την εικονογραφία αλλά και την υμνολογία της. Η εκκλησιαστική τέχνη τοποθετώντας
στο κέντρο της εικόνας αλλά και των ύμνων το ζωοποιό πρόσωπο του Ιησού συμβάλει
αποφασιστικά στην είσοδο των εσχάτων στον ρου της ιστορίας. Η ανά χείρας εργασία
ολοκληρώνεται με τα συμπεράσματα και τις βιβλιογραφικές αναφορές.
12
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1ο
Η ΣΥΝΑΦΕΙΑ ΤΗΣ ΠΕΡΙΚΟΠΗΣ ΤΗΣ ΑΝΑΣΤΑΣΕΩΣ ΤΟΥ

ΛΑΖΑΡΟΥ ΜΕ ΤΟ ΚΑΤΑ ΙΩΑΝΝΗΝ ΕΥΑΓΓΕΛΙΟ
1.1 Τόπος, χρόνος και σκοπός συγγραφής του Κατά Ιωάννην Ευαγγελίου
Το τέταρτο και τελευταίο από πλευράς συγγραφής Ευαγγέλιο ολοκληρώθηκε ίσως στην Έφεσο
της Μικράς Ασίας περί τα τέλη του 1ου αιώνα μ. Χ. από τον μαθητή του Χριστού Ιωάννη. Το κατά
Ιωάννην Ευαγγέλιο θεωρείται από την παράδοση της Εκκλησίας ως το πνευματικότερο όλων1
λόγω των υψηλών θεολογικών νοημάτων που περιέχει. Αυτό το αντιλαμβάνεται κάποιος ήδη από
τον Πρόλογο του τετάρτου Ευαγγελίου με τον προοιμιακό ύμνο στον προαιώνιο Υιό και Λόγο του
Θεού.
Περικοπές από το Κατά Ιωάννην Ευαγγέλιο αναγιγνώσκονται επίσημα στη Θεία Λειτουργία
καθόλη τη διάρκεια της χαρμοσύνου περιόδου που διαρκεί από την Κυριακή του Πάσχα μέχρι την
Κυριακή της Πεντηκοστής.2 Όσο για το σκοπό συγγραφής του τετάρτου Ευαγγελίου μας τον κάνει
γνωστό ο ίδιος ο συγγραφέας στο κεφ. 20, 31: «ταῦτα δὲ γέγραπται: α) ἵνα πιστεύσητε ὅτι Ἰησοῦς
ἐστιν ὁ Χριστὸς ὁ υἱὸς τοῦ Θεοῦ, καὶ β) ἵνα πιστεύοντες ζωὴν ἔχητε ἐν τῷ ὀνόματι αὐτοῦ».3
1.2 Η δομή του Κατά Ιωάννην Ευαγγελίου

Μελετώντας το τέταρτο Ευαγγέλιο, αισθάνεται κάποιος ότι εισέρχεται σε μια ατμόσφαιρα
πνευματικότερη σε σχέση με τα συνοπτικά Ευαγγέλια. Αυτό επειδή ο συγγραφέας αφήνει πίσω
του τα κοσμοσύχναστα μέρη των υπόλοιπων Ευαγγελίων και παρουσιάζει το Μεσσία να ομιλεί
διαπροσωπικά, αλλά και στο Ναό μέσα σε μια κατανυκτική, αλλά ενίοτε και πολεμική
ατμόσφαιρα για το Θεό ως Πατέρα και τη λατρεία του εν πνεύματι και αληθεία.4 Το τέταρτο
Ευαγγέλιο χαρακτηρίζεται από απλό λεξιλόγιο, ποιητικά σχήματα και εξέλιξη δραματική. Είναι
το κατεξοχήν Ευαγγέλιο στο οποίο δεσπόζουν οι έντονες συναισθηματικές αλλαγές, η διαρκής
1
Σ. Δεσπότη, Δοκίμια στο Κατά Ιωάννη: Ποίηση και Θεολογία, Η Καινή Διαθήκη στον 21 ο αιώνα, Γ. Βουτζουλίδης
επιμ. έκδ.,τόμ. Γ΄, εκδ. Tremendum-Γ. Βουτζουλίδης, Αθήνα 2014, σελ. 11.
2
Ι. Καραβιδόπουλου, Εισαγωγή στην Καινή Διαθήκη, (Βιβλική Βιβλιοθήκη 1), εκδ. Πουρναρά, Θεσσαλονίκη 20103,
σελ. 194.
3
Σ. Δεσπότη, ό, π., σελ. 11.
4
Ι. Καραβιδόπουλου, ό. π., σελ. 180-181.
13
κίνηση, η όραση, η ακοή και μάλιστα μέσω κραυγών, ενώ ενίοτε ενεργοποιούνται όλες οι
αισθήσεις.5 Άλλα χαρακτηριστικά γνωρίσματα είναι η δράση του Ιησού κυρίως στα Ιεροσόλυμα
και μάλιστα στο πλαίσιο εορτών με έντονο συμβολισμό. Οι ομιλίες Του αφορούν κυρίως στον
εαυτό Του6 μέσω μάλιστα της χρήσης του «ἐγώ εἰμι» ή του «ἀμὴν ἀμὴν» στην αρχή των φράσεών
Του.7 Επίσης, στο Κατά Ιωάννην γίνεται συχνή χρήση αντιθετικών όρων, όπως ζωή και θάνατος,
αλήθεια και ψέμα8, ενώ ο συγγραφέας επιστρέφει πολλές φορές στο ίδιο θέμα κυκλικά με κύριο
σκοπό την καλύτερη κατανόηση των λόγων του Ιησού από μέρος των ακροατών. Λόγω των
υψηλών θεολογικών μηνυμάτων του τετάρτου Ευαγγελίου οι ακροατές του λόγου του Ιησού
δυσκολεύονται να Τον αντιληφθούν από την αρχή, με αποτέλεσμα ο Ιησούς να αποσαφηνίζει τα
ρήματά Του. Αυτή είναι η λεγόμενη «τεχνική των παρανοήσεων».
Το περιεχόμενο του Ευαγγελίου ξεκινά με τον Ύμνο προς το Λόγο, χωρίζεται σε τρία κυρίως μέρη
και ολοκληρώνεται με το κεφάλαιο 21, το οποίο όμως θεωρείται μεταγενέστερη προσθήκη.9 Ο
Πρόλογος καταλαμβάνει το Ιω. 1, 1-18 και αποτελεί το κλειδί για την κατανόηση του
περιεχομένου ολόκληρου του τετάρτου Ευαγγελίου.10 Αυτό το περίφημο Προοίμιο δίνει
σημαντικά στοιχεία στον αναγνώστη για τον σαρκωθέντα Λόγο του Θεού. Μας πληροφορεί για
την προαιώνια ύπαρξή Του, τη Δημιουργία του κόσμου από εκείνον, τη σάρκωσή Του, την
απόρριψή Του από τους οικείους και την αιώνια ζωή που παρέχει σε όποιον πιστέψει στο όνομά
Του και αναγεννηθεί.11
Ακολούθως, στην πρώτη ενότητα του Κατά Ιωάννην (1, 19-12, 50), περιγράφεται η δημόσια
δράση του Ιησού και η φανέρωση της δόξας του Θεού με τα σημεία που επιτελεί.12 Αυτή η ενότητα
περιλαμβάνει μόνο επτά θαύματα του Ιησού, από τα οποία μόνο τα δύο περιέχονται στα λοιπά
Ευαγγέλια, ενώ τα υπόλοιπα πέντε τα παραθέτει μόνο ο Ιωάννης στο Ευαγγέλιό του. 13 Η
5
Σ. Δεσπότη, ό. π., σελ. 13, 205.
6
Ι. Καραβιδόπουλου, ό. π., σελ. 184-185, 190.
7
Κ. Παπαθανασίου, Το γεγονός της Σωτηρίας στην Ιωάννεια θεολογία, (Βιβλική Βιβλιοθήκη 45), εκδ. Πουρναρά,
Θεσσαλονίκη 2010, σελ. 436-437.
8
Σ. Δεσπότη, ό. π., σελ. 13.
9
Ι. Καραβιδόπουλου, ό. π., σελ. 185, 189.
10
Χρ. Καρακόλη, Ερμηνεία του Κατά Ιωάννην Ευαγγελίου, στο διαδικτυακό τόπο:
http://opencourses.uoa.gr/modules/units/index.php?course=THEOL101&id=1369 (ημερομηνία ανάκτησης
10/03/18).
11
12
Ι. Καραβιδόπουλου, ό. π., σελ. 184.
13
Σ. Αγουρίδη, Εισαγωγή εις την Καινήν Διαθήκην, εκδ. Γρηγόρη, Αθήνα 19913, σελ. 151.
14
ανάσταση του Λαζάρου, αφορά στο θέμα της συγκεκριμένης εργασίας και αποτελεί το κορυφαίο
σημείο-θαύμα του Ιησού με το οποίο ολοκληρώνονται τα σημεία στο Κατά Ιωάννην και
προετοιμάζεται η επόμενη ενότητα της ύψωσης. Ο Ιωάννης χρησιμοποιεί τον όρο «σημεία» για
να δηλώσει τα θαύματα, επειδή σημαίνουν, αποκαλύπτουν τη δόξα του Θεού, καλώντας έτσι τους
ανθρώπους στην πίστη προς τον Ιησού ως τον Υιό του Θεού.14 Μεταξύ των σημείων παρατηρείται
δραματική κλιμάκωση. Αξίζει να σημειωθεί ότι στο Κατά Ιωάννην κάθε θαύμα συνοδεύεται από
μια ομιλία του Ιησού στην οποία Εκείνος αποκαλύπτει βαθιά θεολογικά νοήματα και την
ταυτότητά Του με τα «ἐγώ εἰμι».15
Η δεύτερη ενότητα του Ευαγγελίου (κεφ. 13-17) περιλαμβάνει την αποκάλυψη του Ιησού προς
τους μαθητές Του, τον αποχαιρετιστήριο λόγο Του και ολοκληρώνεται με την Αρχιερατική
προσευχή Του.16 Συγκεκριμένα, ο Ιησούς κατά το τελευταίο πασχάλιο δείπνο Του επί της γης
πλένει τα πόδια των μαθητών Του, προαναγγέλλει την ύψωσή Του και προλέγει ότι ένας εκ των
δώδεκα θα τον προδώσει κορυφώνοντας κι άλλο τη δραματική πλοκή του Κατά Ιωάννην. Επίσης,
παραδίδει τις τελευταίες υποθήκες Του προς τους μαθητές και τους υπόσχεται ότι δε θα τους
αφήσει ορφανούς, αλλά θα τους στείλει τον Παράκλητο.17 Η δεύτερη ενότητα του Ευαγγελίου
ολοκληρώνεται με την Αρχιερατική προσευχή του Ιησού, η οποία περιέχει εν συντομία όλα τα
θεολογικά μηνύματα του τετάρτου Ευαγγελίου.18
Στην τρίτη ενότητα του Ευαγγελίου περιέχονται τα κεφ. 18-20, τα οποία αναφέρονται στις
διηγήσεις του Πάθους και της Αναστάσεως του Ιησού.19 Ο Ιησούς συλλαμβάνεται σε κήπο,
ανακρίνεται και οδηγείται σε δίκη. Τελικά παραπέμπεται από τη θρησκευτική ηγεσία στον
ηγεμόνα της Ιουδαίας, Πόντιο Πιλάτο, ο οποίος μετά από μια εκτενή συζήτηση περί βασιλείας και
αλήθειας επικυρώνει την καταδίκη Του εις θάνατον και Τον σταυρώνει στο λόφο του Γολγοθά.
Στη συνέχεια, ο Ευαγγελιστής μεταφέρει τους αναγνώστες στο κενό μνημείο του Ιησού
14
Σ. Δεσπότη, ό. π., σελ. 14, 176.
15
16
Σ. Δεσπότη, ό. π., σελ. 12-13.
17
10/03/18).
18
19
15
περιγράφοντας τα γεγονότα μετά την Ανάστασή Του.20 Τέλος, το κεφ. 21 έχει να κάνει με τις
εμφανίσεις του Αναστάντα κατεξοχήν στον Πέτρο ως «ποιμένα», ο οποίος πρέπει να μεταστρέψει
την προδοσία σε «φιλία». Το τελευταίο κεφάλαιο θεωρείται ότι προστέθηκε πιο μετά από τον ίδιο
τον Ευαγγελιστή Ιωάννη ή από κάποιο στενό μαθητή του.21 Όπως συμπεραίνεται από τα
προαναφερθέντα, η δραματική πλοκή του Κατά Ιωάννην Ευαγγελίου κρατάει σε εγρήγορση τον
ακροατή με το να διεγείρει όλες τις αισθήσεις του ιδιαίτερα στις αναστάσιμες διηγήσεις.
1.3 Η περικοπή στη συνάφειά της

Η ανάσταση του Λαζάρου (11, 1-44) αποτελεί το τελευταίο και μεγαλύτερο σημείο του Ιησού στο
Κατά Ιωάννην Ευαγγέλιο.22 Δε λειτουργεί όμως ανεξάρτητα στο Κατά Ιωάννην, αλλά σε άμεση
σχέση με το συγκείμενο του τετάρτου Ευαγγελίου. Η συγκεκριμένη περικοπή εντάσσεται στο
γενικότερο πλαίσιο των γεγονότων που οδηγούν στην ύψωση του Ιησού και της ζωής που πηγάζει
από το πρόσωπο και την πλευρά Του.23
Η εν λόγω περικοπή συνδέεται άμεσα και κατανοείται καλύτερα στη συνάφεια των κεφ. 10 και
12, τα οποία λειτουργούν ως «γέφυρα» μεταξύ των δύο ενοτήτων του Κατά Ιωάννην.24
Συγκεκριμένα, στο 10, 22-23 γίνεται αναφορά στην χειμερινή εορτή των εγκαινίων του Ναού
(Χανουκά) και την παρουσία του Ιησού στη στοά του Σολομώντα: «Ἐγένετο δὲ τὰ ἐγκαίνια ἐν
τοῖς Ἱεροσολύμοις, καὶ χειμὼν ἦν· καὶ περιεπάτει ὁ Ἰησοῦς ἐν τῷ ἱερῷ ἐν τῇ στοᾷ τοῦ
Σολομῶντος» (Ιω. 10, 22-23).25 Στην Παλαιά Διαθήκη στη Σκηνή του Μαρτυρίου και στα
εγκαίνια του Ναού εμφανιζόταν μια νεφέλη που δήλωνε την παρουσία της δόξας του Θεού (Γ΄
Βασ. 8, 3-11). Τώρα όμως αντί της νεφέλης εμφανίζεται ο ενανθρωπήσας Υιός και Λόγος του
Θεού.26 Κατά τη διάρκεια της Χανουκά εορταζόταν η κάθαρση και η εκ νέου λειτουργία του Ναού
20
11/03/18).
21
Ι. Καραβιδόπουλου, ό. π., σελ. 185, 188.
22
Σ. Δεσπότη, ό, π., σελ. 176, 205.
23
Χρ. Καρακόλη, Η θεολογική σημασία των θαυμάτων στο Κατά Ιωάννην Ευαγγέλιο, εκδ. Πουρναρά, Θεσσαλονίκη
1997, σελ. 248.
24
Σ. Δεσπότη, ό, π., σελ. 176, 205.
25
Π. Τρεμπέλα, Η Καινή Διαθήκη μετά συντόμου ερμηνείας, εκδ. Αδελφότης Θεολόγων «Ο Σωτήρ», Αθήνα 197819,
σελ. 432.
26
11/03/18).
16
που είχε βεβηλωθεί με την εγκατάσταση και τη λατρεία του Βάαλ – Διός μέσω θυσίας χοίρων από
τον Αντίοχο Δ΄ τον Επιφανή. Επίσης, εορταζόταν η ανάμνηση της αυτοθυσίας των Μακκαβαίων
υπέρ του Ιουδαϊκού έθνους με την προσδοκία της αναστάσεως αυτών, αλλά και ολόκληρου του
έθνους. Η συγκέντρωση του λαού αναμενόταν να γίνει διά ιεραποδημίας στο Ναό και μέσω της
βρώσης του πασχάλιου αμνού την άνοιξη. Ο Ιησούς είναι ο πραγματικός αμνός του Θεού, ο οποίος
πρόκειται να θυσιαστεί όχι μόνο για το Ιουδαϊκό έθνος, αλλά για ολόκληρο τον κόσμο. Με τη
βρώση του σώματος του Χριστού συσπειρώνονται όλοι σε ένα σώμα και κερδίζουν την αιώνια
ζωή.
Συνεπώς, η εορτή των εγκαινίων θα φθάσει στην κορύφωσή της με την ύψωση του Ιησού μέσω
του επερχόμενου Πάθους Του. Επιπλέον, ο Ιησούς όντας προηγουμένως στην φθινοπωρινή εορτή
της Σκηνοπηγίας παρουσιάζεται ως αστείρευτη πηγή ύδατος, ταυτίζοντας έτσι το πρόσωπό Του
με το Ναό και ιδιαίτερα το θυσιαστήριο των ολοκαυτωμάτων. Ο Ιωάννης μέσω της αναφοράς του
στην εορτή των εγκαινίων και γενικά στις Ιουδαϊκές εορτές θέλει να καταδείξει ότι ο πραγματικός
Ναός είναι ο σαρκωθείς Υιός του Θεού, ο οποίος έχει τη δύναμη να αναστήσει το Λάζαρο, αλλά
και κάθε άνθρωπο που τηρεί το λόγο Του: «Λύσατε τὸν ναὸν τοῦτον, καὶ ἐν τρισὶν ἡμέραις ἐγερῶ
αὐτόν. εἶπον οὖν οἱ Ἰουδαῖοι· τεσσαράκοντα καὶ ἓξ ἔτεσιν ᾠκοδομήθη ὁ ναὸς οὗτος, καὶ σὺ ἐν
τρισὶν ἡμέραις ἐγερεῖς αὐτόν; ἐκεῖνος δὲ ἔλεγε περὶ τοῦ Nαοῦ τοῦ σώματος αὐτοῦ» (Ιω. 2, 19-21).
Συνεπώς, ο Ιωάννης ταυτίζοντας τον Ιησού με το Ναό αποδεικνύει ότι δε χρειάζεται η τήρηση του
Ιουδαϊκού Νόμου για να αναστηθεί κάποιος, αλλά αρκεί η πίστη στο λόγο Του, καθώς ο Νόμος
δόθηκε από το Μωϋσή, ενώ από εκείνον «η Χάρις και η Αλήθεια». 27
Στο 10, 30 ο Ιησούς φανερώνει επίσημα ότι είναι Ένα με τον Πατέρα Του: «ἐγὼ καὶ ὁ Πατὴρ ἕν
ἐσμεν» (Ιω. 10, 30).28 Πεποίθηση των Ιουδαίων και μάλιστα των Φαρισαίων ήταν ότι η ανάσταση
των ανθρώπων θα συμβεί από το Θεό Πατέρα, ο οποίος ταυτόχρονα είναι Δημιουργός και Κριτής
του κόσμου. Ο Ιησούς δηλώνει ότι είναι ένα με το Θεό Πατέρα. άρα καθιστά τον εαυτό Του
συνδημιουργό, βρισκόμενος σε πλήρη κοινωνία μαζί Του.29 Έχει ήδη δώσει φως σε έναν εκ
27
Σ. Δεσπότη, ό, π., σελ. 199-203, 205.
28
11/03/18).
29
Σ. Δεσπότη, ό, π., σελ. 202-203.
17
γενετής τυφλό μέσω πηλού ανακαλώντας τη δημιουργία ανθρώπου από πηλό (Ιω. 9, 1-41).30
Γι’αυτό έχει τη δύναμη να αναστήσει τον τετραήμερο Λάζαρο δια του λόγου Του στο κεφάλαιο
που ακολουθεί. Στη συνέχεια, το 10, 39 λειτουργεί και ως ερέθισμα για την έναρξη του επόμενου
κεφαλαίου:.31 «Ἐζήτουν οὖν πάλιν πιάσαι αὐτόν· καὶ ἐξῆλθεν ἐκ τῆς χειρὸς αὐτῶν» (Ιω. 10, 39).32
Οι τρεις τελευταίοι στίχοι του κεφ. 10 θεωρούνται ως η εισαγωγή της περικοπής της αναστάσεως
του Λαζάρου. Στο Ιω. 10, 40 ο Ιησούς επιστρέφει στη χώρα πέραν του Ιορδάνου, όπου βάπτιζε ο
Ιωάννης, δηλαδή στη Βηθανία. Στη Βηθανία ξεκίνησε ο Ιησούς τη δημόσια δράση Του με τη
μαρτυρία του Ιωάννου του Βαπτιστού. Στο Ιω. 10, 41 αναφέρεται από τον Ευαγγελιστή ότι ο
Ιωάννης ο Πρόδρομος δεν επιτέλεσε κανένα σημείο σε αντίθεση με τον Ιησού, ο οποίος έχει
επιτελέσει πολλά θαυμαστά σημεία. Με αυτόν τον τρόπο δε φαίνεται απλώς η ανωτερότητα του
προσώπου του Ιησού, αλλά προετοιμάζεται ο αναγνώστης για το μέγα θαύμα που πρόκειται να
συντελεστεί εντός ολίγου.
Στο μυαλό του αναγνώστη ανακαλούνται όσα ο Ιωάννης ο Βαπτιστής είχε διακηρύξει
μεγαλοφώνως για τον Ιησού στα πρώτα κεφάλαια του τετάρτου Ευαγγελίου:33 «Ἰωάννης μαρτυρεῖ
περὶ αὐτοῦ καὶ κέκραγε λέγων· οὗτος ἦν ὃν εἶπον, ὁ ὀπίσω μου ἐρχόμενος ἔμπροσθέν μου γέγονεν,
ὅτι πρῶτός μου ἦν» (Ιω. 1, 15). «αὐτός ἐστιν ὁ ὀπίσω μου ἐρχόμενος, ὃς ἔμπροσθέν μου γέγονεν,
οὗ ἐγὼ οὐκ εἰμὶ ἄξιος ἵνα λύσω αὐτοῦ τὸν ἱμάντα τοῦ ὑποδήματος» (Ιω. 1, 27). «ἴδε ὁ ἀμνὸς τοῦ
Θεοῦ ὁ αἴρων τὴν ἁμαρτίαν τοῦ κόσμου» (Ιω. 1, 29). «ὀπίσω μου ἔρχεται ἀνὴρ ὃς ἔμπροσθέν μου
γέγονεν, ὅτι πρῶτός μου ἦν» (Ιω. 1, 30). «καὶ ἐμαρτύρησεν Ἰωάννης λέγων ὅτι τεθέαμαι τὸ Πνεῦμα
καταβαῖνον ὡς περιστερὰν ἐξ οὐρανοῦ, καὶ ἔμεινεν ἐπ᾿ αὐτόν» (Ιω. 1, 32). «κἀγὼ ἑώρακα καὶ
μεμαρτύρηκα ὅτι οὗτός ἐστιν ὁ υἱὸς τοῦ Θεοῦ» (Ιω. 1, 34). «ἴδε ὁ ἀμνὸς τοῦ Θεοῦ» (Ιω. 1, 36).34
Στον τελευταίο στίχο του κεφ. 10 «καὶ ἐπίστευσαν πολλοὶ ἐκεῖ εἰς αὐτόν» (Ιω. 10, 42) γίνεται
αναφορά στην πίστη του λαού προς το πρόσωπο του Χριστού. Η μαρτυρία του Ιωάννη περί του
προσώπου του Χριστού οδήγησε πολλούς στο να πιστέψουν στον Ιησού. Με το μέγα σημείο όμως
της αναστάσεως του Λαζάρου, που ακολουθεί στη συνέχεια, η μαρτυρία του Προδρόμου
30
Χρ. Βούλγαρη, Εισαγωγή εις την Καινήν Διαθήκην, τόμ. Ά, εκδ. Αποστολική Διακονία της Εκκλησίας της Ελλάδος,
Αθήνα 2013, σελ. 256.
31
Σ. Δεσπότη, ό, π., σελ. 197, 203.
32
Π. Τρεμπέλα, ό.π., σελ. 434.
33
1997, σελ. 249-250.
34
Π. Τρεμπέλα, ό. π., σελ. 374-377.
18
καθίσταται περιττή. Η πίστη του λαού δυναμώνει χωρίς να χρειάζεται πια τη βοήθεια του.35 Οι
τελευταίοι στίχοι του κεφ. 10 και όλο σχεδόν το κεφ. 11 εξιστορούν τα γεγονότα πριν την είσοδο
στην Εβδομάδα των Παθών.36 Η πορεία του Ιησού δε σταματάει στη Βηθανία με την εκ νεκρών
ανάσταση του φίλου του Λάζαρου, αλλά ολοκληρώνεται στα Ιεροσόλυμα με τη Σταύρωση και
την τριήμερο Ανάσταση. Έτσι, οι δύο περιοχές, Ιεροσόλυμα και Βηθανία, πέρα από γεωγραφική
αποκτούν και θεολογική ενότητα μεταξύ τους.37
Όσον αφορά στο κεφ. 12, θεωρείται σαν μία ενότητα με το προηγούμενο κεφάλαιο. Tα κεφ. 11-
12 συνδέουν το δημόσιο έργο του Ιησού με την ύψωσή Του επί του Σταυρού. Ο Ιησούς στο Ιω.
11, 4 αναφέρεται στη δόξα του Υιού του Θεού λόγω του μεγάλου θαύματος που πρόκειται να
επιτελέσει. Δεν εννοεί όμως μόνο τη δόξα από την ανάσταση του Λαζάρου, αλλά αναφέρεται και
στο Σταυρό και στην Ανάστασή Του. Ουσιαστικά το μέγα θαύμα της εγέρσεως του Λαζάρου
προκαλεί το φθόνο και στη συνέχεια την τελική καταδικαστική ετυμηγορία των Ιουδαίων σε
βάρος του Ιησού.38 Μάλιστα, οι Ιουδαίοι αποφασίζουν να θανατώσουν και το Λάζαρο μαζί με τον
Ιησού: «ἐβουλεύσαντο δὲ οἱ ἀρχιερεῖς ἵνα καὶ τὸν Λάζαρον ἀποκτείνωσιν» (Ιω. 12, 10).39 Το
αποκορύφωμα της δόξης του Χριστού αποτέλεσαν η ύψωση επί του Σταυρού και στη συνέχεια η
τριήμερος Ανάστασή Του.
Όπως αναφέρθηκε στην αρχή της ενότητας, η περικοπή της εγέρσεως του Λαζάρου για να
καταννοηθεί καλύτερα πρέπει να συνδεθεί άμεσα με το κεφ. 12 (βλέπε πίνακα 1).40 Αυτό το
διαπιστώνουμε και στο 11, 2, το οποίο αναφέρεται στην μυράλειψη του Ιησού: «ἦν δὲ Μαρία ἡ
ἀλείψασα τὸν Κύριον μύρῳ καὶ ἐκμάξασα τοὺς πόδας αὐτοῦ ταῖς θριξὶν αὐτῆς, ἧς ὁ ἀδελφὸς
Λάζαρος ἠσθένει» (Ιω. 11, 2). Ο εν λόγω στίχος πραγματοποιείται στο 12, 3: «ἡ οὖν Μαρία,
λαβοῦσα λίτραν μύρου νάρδου πιστικῆς πολυτίμου, ἤλειψε τοὺς πόδας τοῦ Ἰησοῦ καὶ ἐξέμαξε
ταῖς θριξὶν αὐτῆς τοὺς πόδας αὐτοῦ· ἡ δὲ οἰκία ἐπληρώθη ἐκ τῆς ὀσμῆς τοῦ μύρου» (Ιω. 12, 3).41
35
Χρ. Καρακόλη, ό. π., σελ. 251-252.
36
37
38
39
Η Καινή Διαθήκη, εκδ. Αποστολικής Διακονίας της Εκκλησίας της Ελλάδος, Αθήνα 2007, σελ. 291.
40
41
Χρ. Καρακόλη, ό. π., σελ. 254.
19
Κεφ. 11 Ο Ιησούς ανάσταση και ζωή Κεφ. 12 Δόξα και τιμή προς τον Ιησού
11, 1 Ἦν δέ τις ἀσθενῶν Λάζαρος ἀπὸ 12, 1 Ὁ οὖν Ἰησοῦς πρὸ ἓξ ἡμερῶν τοῦ πάσχα
Βηθανίας, ἐκ τῆς κώμης Μαρίας καὶ Μάρθας ἦλθεν εἰς Βηθανίαν, ὅπου ἦν Λάζαρος ὁ
τῆς ἀδελφῆς αὐτῆς τεθνηκώς, ὃν ἤγειρεν ἐκ νεκρῶν.
11, 2 ἦν δὲ Μαρία ἡ ἀλείψασα τὸν Κύριον 12, 3 ἡ οὖν Μαρία, λαβοῦσα λίτραν μύρου
μύρῳ καὶ ἐκμάξασα τοὺς πόδας αὐτοῦ ταῖς νάρδου πιστικῆς πολυτίμου, ἤλειψε τοὺς
θριξὶν αὐτῆς, ἧς ὁ ἀδελφὸς Λάζαρος ἠσθένει. πόδας τοῦ Ἰησοῦ καὶ ἐξέμαξε ταῖς θριξὶν αὐτῆς
11, 39 λέγει ὁ Ἰησοῦς· ἄρατε τὸν λίθον. λέγει τοὺς πόδας αὐτοῦ· ἡ δὲ οἰκία ἐπληρώθη ἐκ τῆς
αὐτῷ ἡ ἀδελφὴ τοῦ τεθνηκότος Μάρθα· Κύριε, ὀσμῆς τοῦ μύρου.
ἤδη ὄζει· τεταρταῖος γάρ ἐστι.
11, 5 ἠγάπα δὲ ὁ Ἰησοῦς τὴν Μάρθαν καὶ τὴν 12, 2 ἐποίησαν οὖν αὐτῷ δεῖπνον ἐκεῖ, καὶ ἡ
ἀδελφὴν αὐτῆς καὶ τὸν Λάζαρον. Μάρθα διηκόνει· ὁ δὲ Λάζαρος εἷς ἦν τῶν
ἀνακειμένων σὺν αὐτῷ.
11, 45 Πολλοὶ οὖν ἐκ τῶν Ἰουδαίων, οἱ 12, 9 Ἔγνω οὖν ὄχλος πολὺς ἐκ τῶν Ἰουδαίων
ἐλθόντες πρὸς τὴν Μαρίαν καὶ θεασάμενοι ἃ ὅτι ἐκεῖ ἐστι, καὶ ἦλθον οὐ διὰ τὸν Ἰησοῦν
ἐποίησεν ὁ Ἰησοῦς, ἐπίστευσαν εἰς αὐτόν. μόνον, ἀλλ᾿ ἵνα καὶ τὸν Λάζαρον ἴδωσιν ὃν
ἤγειρεν ἐκ νεκρῶν.
11, 47 συνήγαγον οὖν οἱ ἀρχιερεῖς καὶ οἱ 12, 18 διὰ τοῦτο καὶ ὑπήντησεν αὐτῷ ὁ ὄχλος,
Φαρισαῖοι συνέδριον καὶ ἔλεγον· τί ποιοῦμεν, ὅτι ἤκουσαν τοῦτο αὐτὸν πεποιηκέναι τὸ
ὅτι οὗτος ὁ ἄνθρωπος πολλὰ σημεῖα ποιεῖ; σημεῖον.
Πίνακας 1. Η ενότητα των κεφ. 11 και 12
20
Σύμφωνα με την άποψη του Σωτήρη Δεσπότη, στο μελέτημά του «Δοκίμια στο Κατά Ιωάννη
Ποίηση και θεολογία», οι τέσσερις τελευταίοι στίχοι του κεφ. 11 ουσιαστικά αποτελούν την
εισαγωγή του κεφ. 12. Πιο συγκεκριμένα, στο Ιω. 11, 54-57 βρισκόμαστε λίγες ημέρες πριν από
το Ιουδαϊκό Πάσχα και περιγράφεται η αναχώρηση του Ιησού σε ερημικό τόπο λόγω της
απόφασης του Ιουδαϊκού συνεδρίου να τον θανατώσουν. Παρότι πλησιάζουμε στη μεγάλη αυτή
εορτή των αζύμων, οι Ιουδαίοι ψάχνουν την κατάλληλη στιγμή να συλλάβουν τον Ιησού. Στην
πραγματικότητα οι τελευταίοι στίχοι του κεφ. 11 αποτελούν μία ενότητα με το κεφ. 12, το οποίο
στην ουσία τελειώνει στο στίχο 11 μιας και στη συνέχεια περιγράφεται το γεγονός της
θριαμβευτικής εισόδου του Ιησού στα Ιεροσόλυμα (Ιω. 12, 12-50).
Το Ιω. 11, 54-57 αποτελεί την εισαγωγή για το κεφ. 12 και λειτουργεί παράλληλα με το 10, 40-
42, το οποίο αποτελεί την εισαγωγή του κεφ. 11. Η παραλληλότητα αυτή διακρίνεται στην
εισαγωγή και στον επίλογο των ενοτήτων (βλέπε πίνακα 2). Το Ιω. 10, 40 και το Ιω. 11, 54 ομιλούν
για αναχώρηση του Ιησού σε πιο έρημο τόπο διά τον φόβο των Ιουδαίων. Επίσης, το Ιω. 11, 53
και το Ιω. 12, 9-11 ομιλούν περί της αποφάσεως του Ιουδαϊκού συνεδρίου να θανατώσουν τον
Ιησού. Συμπερασματικά, από όσα αναφέρθηκαν παραπάνω προκύπτει σαφώς η άμεση σχέση της
περικοπής της αναστάσεως του Λαζάρου του κεφ. 11 με το προηγούμενο και το επόμενο κεφάλαιο
στο Κατά Ιωάννην Ευαγγέλιο.42
42
Σ. Δεσπότη, ό, π., σελ. 182-183, 185-186, 205.
21
Ιω. 10, 40-11, 53 (Κεφ. 11) Ιω. 11, 54-12, 11 (Κεφ. 12)
(Εισαγωγή κεφ. 11) (Εισαγωγή κεφ. 12)
10, 40 Καὶ ἀπῆλθεν πάλιν πέραν τοῦ 11, 54 Ὁ οὖν Ἰησοῦς οὐκέτι παρρησίᾳ
Ἰορδάνου εἰς τὸν τόπον ὅπου ἦν Ἰωάννης τὸ περιεπάτει ἐν τοῖς Ἰουδαίοις, ἀλλὰ ἀπῆλθεν
πρῶτον βαπτίζων καὶ ἔμεινεν ἐκεῖ. ἐκεῖθεν εἰς τὴν χώραν ἐγγὺς τῆς ἐρήμου,
κἀκεῖ ἔμεινεν μετὰ τῶν μαθητῶν.
(Επίλογος κεφ. 11) (Επίλογος κεφ. 12)
11, 53 ἀπ᾽ ἐκείνης οὖν τῆς ἡμέρας 12, 10-11 ἐβουλεύσαντο δὲ οἱ ἀρχιερεῖς ἵνα
ἐβουλεύσαντο ἵνα ἀποκτείνωσιν αὐτόν. καὶ τὸν Λάζαρον ἀποκτείνωσιν, ὅτι πολλοὶ δι᾿
αὐτὸν ὑπῆγον τῶν Ἰουδαίων καὶ ἐπίστευον εἰς
τὸν Ἰησοῦν.
Πίνακας 2. Η παραλληλότητα στην εισαγωγή και στον επίλογο των ενοτήτων

Εκτός από το μέγα θαύμα της εγέρσεως του τετραημέρου Λαζάρου, άλλα δύο θαύματα, που
περιγράφονται στα κεφ. 4-5 του Κατά Ιωάννην Ευαγγελίου συνδέονται άμεσα με το ρητό του
Ιησού «ἐγώ εἰμι ἡ ἀνάστασις καὶ ἡ ζωή» (Ιω. 11, 25). Πρόκειται για το σημείο της θεραπείας του
υιού του βασιλικού στο κεφ. 4 και το θαύμα της ιάσεως του παραλυτικού της κολυμβήθρας της
Βηθεσδά στο κεφ. 5. Σύμφωνα με τον Ευαγγελιστή Ιωάννη πρόκειται για θαύματα στα οποία ο
Χριστός «ανασταίνει» και ζωοποιεί τους πάσχοντες. Στο μεν πρώτο θαύμα ο υιός του βασιλικού
βρίσκεται ένα βήμα πριν το κατώφλι του θανάτου λόγω της βαρειάς ασθένειάς του και
θεραπεύεται πλήρως με ένα μόνο λόγο του Ιησού. Στο δεύτερο θαύμα, που αφορά στο κεφ. 5, ο
παράλυτος της Βηθεσδά ήταν επί τριανταοχτώ ολόκληρα χρόνια καθηλωμένος στο κρεβάτι.
Ουσιαστικά, δεν έχει γευθεί τη χαρά της ζωής και τώρα με ένα λόγο του Ιησού «ανασταίνεται»
και ζωοποιείται.43
43
22
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2Ο
ΕΡΜΗΝΕΙΑ ΤΟΥ ΧΩΡΙΟΥ ΑΠΟ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣΤΙΚΟΥΣ

ΠΑΤΕΡΕΣ ΤΗΣ ΑΝΑΤΟΛΗΣ
2.1 Ο «Χαλκέντερος» Ωριγένης

Ο Ωριγένης (185-253) ήταν ένας από τους μεγαλύτερους άνδρες στο χώρο της αρχαίας Εκκλησίας
και από τους πιο παραγωγικούς εκκλησιαστικούς συγγραφείς των πρώτων χριστιανικών αιώνων,
έχοντας αφιερώσει όλη του τη ζωή στη μελέτη των χριστιανικών κειμένων. Για το πλήθος των
συγγραμμάτων του ονομάστηκε «χαλκέντερος», ενώ για το ήθος του «αδαμάντιος».44 Ήταν από
τους πρώτους που μελέτησε και ερμήνευσε συστηματικά την Αγία Γραφή. 45 Στη συγγραφική του
δραστηριότητα συγκαταλέγονται πολλά ερμηνευτικά έργα, από τα οποία ευτυχώς τα περισσότερα
έχουν διασωθεί σε αντίθεση με ότι έχει συμβεί με το λοιπό πλούσιο έργο του. Ο Ωριγένης ξεκίνησε
τη συγγραφή των έργων του μετά το 218. Στο εξηγητικό του έργο για το Κατά Ιωάννην Ευαγγέλιο,
το οποίο γράφτηκε για την αντιμετώπιση κυρίως των γνωστικών, έχουν διασωθεί εκτενή
αποσπάσματα.
Εφάρμοσε την αλληγορική μέθοδο ερμηνείας των Γραφών επιχειρώντας να τις συμφιλιώσει με τα
φιλοσοφικά συστήματα. Για τον Ωριγένη μόνο οι πνευματοφόροι άνθρωποι μπορούν να
αντιληφθούν το υψηλό πνευματικό νόημα αυτών.46 Η ερμηνευτική θεολογία του επικεντρώνεται
κυρίως στη σωτηρία του ανθρώπου, η οποία πηγάζει από το γεγονός της έλευσης του Χριστού. 47
Αν και καταδικάστηκε από την Ε΄ Οικουμενική Σύνοδο (553) για τις απόψεις του, άφησε
ανεξίτηλη τη σφραγίδα του στη θεολογία της Ανατολικής Εκκλησίας. Τα έργα του Ωριγένη
διαχρονικά ασκούν μεγάλη επίδραση έως και σήμερα ενώ επηρέασαν τη διαμόρφωση της πάγιας
χριστιανικής διδασκαλίας των πρώτων χριστιανικών αιώνων.48
44
Στ. Παπαδόπουλου, Πατρολογία, τόμ. Ά, εκδ. Γρηγόρη, Αθήνα 20004, σελ. 393, 413.
45
46
Στ. Παπαδόπουλου, ό. π., σελ. 394, 400, 413.
47
48
Στ. Παπαδόπουλου, ό. π., σελ. 413.
23
2.2 Ερμηνευτική προσέγγιση του χωρίου από τον Ωριγένη
Ο Ωριγένης στην ερμηνεία του εστιάζει κυρίως στο πνευματικό νόημα των ιερών κειμένων, το
οποίο πολλές φορές είναι καλυμμένο και εξαρτάται από τον ερμηνευτή να το ανακαλύψει μέσω
της χρήσης της αλληγορικής μεθόδου. Αυτή τη μέθοδο χρησιμοποιεί και για την ερμηνεία της
περικοπής της αναστάσεως του Λαζάρου, όπου αυτοαποκαλείται ο Ιησούς ανάσταση και ζωή (Ιω.
11, 25).49 Στην ερμηνεία του συγκεκριμένου αποσπάσματος εστιάζει στο λίθο που σκέπαζε τον
τάφο του Λαζάρου στο Ιω. 11, 38 συγκρίνοντάς τον με το λίθο του φρέατος στο βιβλίο της
Γενέσεως (Γεν. 29, 8). Ο Ιησούς προ της αναστάσεως του Λαζάρου δεν αφαιρεί ο ίδιος την πέτρα
του μνημείου, αλλά δίνει εντολή στους παρευρισκομένους να την απομακρύνουν. Αντίθετα, στο
βιβλίο της Γενέσεως ο Ιακώβ βλέποντας τη Ραχήλ με τα πρόβατά της, τρέχει ο ίδιος και μετακινεί
την πέτρα για να ξεδιψάσουν τα ζώα (Γεν. 29, 10).50
Ο τάφος του Λαζάρου ήταν μια σπηλιά και ο ζωοδόχος Ιησούς δεν έπρεπε να αγγίξει την πέτρα
του σπηλαίου. Αντιθέτως, ο Ιακώβ έπρεπε να κυλήσει οπωσδήποτε την πέτρα για να ποτιστούν τα
ζώα. Η πέτρα, που σκεπάζει τον τάφο του Λαζάρου, απομακρύνεται εντελώς και οριστικά, ενώ η
πέτρα του φρέατος μετακινήθηκε ελαφρώς και προσωρινά. Ήταν κατάλληλη η πέτρα του
μνημείου να απομακρυνθεί, γι’ αυτό και ο Ιησούς είχε προηγουμένως αναφέρει ότι όσοι
πιστέψουν, θα διακρίνουν τη δόξα του Θεού. Μάλιστα, η καθυστέρηση στην απομάκρυνση της
πέτρας χρεώνεται στη Μάρθα, η οποία εμπόδισε τον Ιησού με την αιτιολογία πως ο Λάζαρος είναι
ήδη τέσσερις ημέρες νεκρός και θα μυρίζει. Ο Ιησούς την ελέγχει για την απιστία της: «λέγει αὐτῇ
ὁ Ἰησοῦς· οὐκ εἶπόν σοι ὅτι ἐὰν πιστεύσῃς, ὄψει τὴν δόξαν τοῦ Θεοῦ;» (Ιω. 11, 40). Έτσι τo Ιω.
11, 40 παρεμβάλλεται μεταξύ της εντολής του Ιησού «ἄρατε τὸν λίθον» και του αποτελέσματος
«ἦραν οὖν τὸν λίθον» ως καταδίκη της Μάρθας, επειδή αμφισβήτησε τους λόγους του
σαρκωμένου Λόγου.51
Στη συνέχεια, μόλις απομακρύνεται η πέτρα από το μνημείο, ο Ιησούς σηκώνει τα μάτια Του ψηλά
στον ουρανό (Ιω. 11, 41). Ο συγκεκριμένος στίχος διδάσκει ότι ο Ιησούς ανύψωσε τη σκέψη Του
από τη συζήτηση με τους κατωτέρους στον ουράνιο Πατέρα Του, ο οποίος είναι υπεράνω των
πάντων.52 Όταν κάποιος σηκώσει τα μάτια, θα πρέπει να το κάνει με το σωστό τρόπο . Οφείλει
49
50
E. Lommatzsch, Ωριγένους Τα ευρισκόμενα πάντα, τόμ. Α’, εκδ. Pietas, Βερολίνο 1831, σελ. 309-310.
51
Origen, Commentary on the Gospel according to Jone Books 13-32, μτφρ. Ronald E. Heine, εκδ. Catholic University
of America Press, Washington 1993, σελ. 293-295.
52
24
δηλαδή, να προσευχηθεί, χωρίς οργή και αμφιβολία στην καρδιά του. Σε συνδυασμό με το να
χρησιμοποιεί τα χέρια του σε έργα που εξυψώνουν την ψυχή, τότε αυτή η κίνηση θεωρείται ως
ευάρεστη θυσία προς το Θεό.53
Ακολούθως, ο Ιησούς απευθύνεται προς το Θεό Πατέρα όχι με ικεσία, αλλά με ευχαριστία:
«Πάτερ, εὐχαριστῶ σοι ὅτι ἤκουσάς μου. 'Εγώ δὲ ᾔδειν ὅτι πάντοτέ μου ἀκούεις· ἀλλὰ διὰ τὸν
ὄχλον τὸν περιεστῶτα εἶπον, ἵνα πιστεύσωσιν ὅτι σύ με ἀπέστειλας» (Ιω. 11, 41-42). Το «Πάτερ,
εὐχαριστῶ σοι ὅτι ἤκουσάς μου» σχετίζεται με το Λάζαρο, ενώ το «ἐγὼ δὲ ᾔδειν ὅτι πάντοτέ μου
ἀκούεις» σχετίζεται με προηγούμενα έργα του Ιησού.54 Ήταν σα να είχε ακούσει ο Θεός τις
σκέψεις Του από πριν, τις οποίες δεν εκφράζει ο Ιησούς δημόσια, αλλά απλώς ευχαριστεί στη
συνέχεια. Συγκεκριμένα, η ευχαριστία έχει να κάνει με το ότι ο Ιησούς με τη δύναμή Του είδε την
ψυχή του Λαζάρου να επιστρέφει από τον Άδη στο νεκρό σώμα. Ακριβώς επειδή αυτό όντως
συμβαίνει, βγαίνει αμέσως έξω από το μνήμα ο Λάζαρος με την προσταγή του Ιησού. Ταυτόχρονα
ο σαρκωμένος Λόγος πετυχαίνει το εξής: δεν εκφράζει μόνον ευχαριστία στο Θεό Πατέρα για την
ανάσταση που πρόκειται να επακολουθήσει, αλλά ταυτόχρονα ενισχύει την πίστη σε όσους
βρίσκονται γύρω Του.55
Στον επόμενο στίχο ο Θεάνθρωπος Ιησούς φωνάζει δυνατά προς το Λάζαρο να βγει έξω από το
μνήμα: «Λάζαρε, δεῦρο ἔξω» (Ιω. 11, 43). Μετά την ευχαριστία Του προς το Θεό που άκουσε την
προσευχή Του, ο Ιησούς αναφώνησε από χαρά και τραντάζει κυριολεκτικά το Λάζαρο από τον
Άδη. Επίσης, ο Ιησούς κραύγασε, επειδή οι αισθήσεις του αναστημένου Λαζάρου δεν είχαν
αποκατασταθεί πλήρως.56 Στη συνέχεια, ο νεκρός βγαίνει από τον τάφο: «καὶ ἐξῆλθεν ὁ τεθνηκὼς
δεδεμένος τοὺς πόδας καὶ τὰς χεῖρας κειρίαις, καὶ ἡ ὄψις αὐτοῦ σουδαρίῳ περιεδέδετο. Λέγει
αὐτοῖς ὁ Ἰησοῦς· λύσατε αὐτὸν καὶ ἄφετε ὑπάγειν» (Ιω. 11, 44). Έτσι η προφητεία του Ιησού
«Λάζαρος ὁ φίλος ἡμῶν κεκοίμηται· ἀλλὰ πορεύομαι ἵνα ἐξυπνήσω αὐτόν» (Ιω. 11, 11) βρίσκει
την εκπλήρωσή της στο Ιω. 11, 44.57
53
of America Press, Washington 1993, σελ. 299.
54
55
of America Press, Washington 1993, σελ. 300-301.
56
E. Lommatzsch, Ωριγένους Τα ευρισκόμενα πάντα, τόμ. Α’, εκδ. Pietas, Βερολίνο 1831, σελ. 321.
57
of America Press, Washington 1993, σελ. 303, 307.
25
Έπειτα, ο νεκρός στέκεται μπροστά στον Ιησού αφού έχει ήδη λυθεί με τα νεκροσέντονα, τα οποία
συμβολίζουν τη νέκρωση του ανθρώπου από την αμαρτία. Ο Λάζαρος είναι τυλιγμένος με τα
δεσμά του θανάτου και δεν μπορεί ούτε να δει ούτε να περπατήσει. Περιμένει την προσταγή του
Ιησού ώστε να απελευθερωθεί και να επιστρέψει στους κόλπους της Εκκλησίας. Παραδόξως ο
Ωριγένης θεωρεί το Λάζαρο ως ένα χριστιανό, ο οποίος είχε απομακρυνθεί από τον Ιησού και
κατρακύλισε στη ζωή των εθνικών.58 Η μετάνοια είναι εκείνη που έχει τη δυνατότητα να οδηγήσει
το νεκρό πνευματικά άνθρωπο στην έγερσή του. Αυτό ακριβώς συνέβη και με το Λάζαρο.
Ανασταίνεται, επειδή αφουγκράζεται τη φωνή του Θεανθρώπου και μετανοεί.
Μάλιστα ο Ωριγένης κάνει σύγκριση μεταξύ του σουδαρίου στο πρόσωπο του Λαζάρου και του
πέπλου στο πρόσωπο του Μωυσή. Το σουδάριο στο πρόσωπο του Λαζάρου χρησίμευε για να
καλύψει τα νεκρά μάτια του, ενώ το πέπλο με το οποίο σκέπαζε το πρόσωπό του ο Μωυσής
προοριζόταν για την προστασία από τους αναξίους να δουν τη δόξα του Θεού. Εκείνος που δέχεται
την ανάσταση του Λαζάρου ως κοινό έργο του Πατρός και του Υιού, στο λόγιο «ἐγώ εἰμι ἡ
ἀνάστασις καὶ ἡ ζωή» (Ιω. 11, 25), θα μπορούσε να το αιτιολογήσει σε προηγούμενο χωρίο του
Ιωάννη: «ὥσπερ γὰρ ὁ Πατὴρ ἐγείρει τοὺς νεκροὺς καὶ ζωοποιεῖ, οὕτω καὶ ὁ Υἱὸς οὓς θέλει
ζωοποιεῖ» (Ιω. 5, 21).59
2.3 Ο Άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος

Ο Άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος (354-407) συγκαταλέγεται στη χορεία των μεγάλων Πατέρων
του χριστιανισμού. Γεννήθηκε στην Αντιόχεια και έφθασε να εκλεγεί Αρχιεπίσκοπος
Κωνσταντινουπόλεως με τη σύμφωνη γνώμη κλήρου και λαού. Καθαιρέθηκε παράνομα από τον
Πατριαρχικό θρόνο της Βασιλευούσης και υπέστη εξορίες μέχρι το θάνατό του. Υπέστη πολλές
θλίψεις και βάσανα υπερασπιζόμενος την αλήθεια του ευαγγελικού λόγου. Άνθρωπος με ευρύτατη
μόρφωση και πλούσιο φιλανθρωπικό και συγγραφικό έργο. Από νεαρή ηλικία ήδη άρχισε να
ξεδιπλώνει το συγγραφικό του ταλέντο. Πέρα από μεγάλος Άγιος της Εκκλησίας υπήρξε και
δεινός ερμηνευτής της Αγίας Γραφής, όπως φαίνεται από τα εκατοντάδες ερμηνευτικά έργα του
που διασώθηκαν.
58
59
of America Press, Washington 1993, σελ. 304, 306-308.
26
Τα έργα του επηρεασμένα από την Αντιοχειανή Σχολή καλύπτουν μια ευρεία γκάμα
εκκλησιαστικών θεμάτων και έχουν ως σημείο εκκίνησης την Αγία Γραφή. Χαρακτηριστικά του
Αγίου ο θείος έρωτας και η ευφράδεια λόγου που τον διέκρινε. Κάθε λόγος που έβγαινε από το
στόμα του περιείχε τόσο βαθειά νοήματα, γι’ αυτό και του δόθηκε από την Εκκλησία το
προσωνύμιο «Χρυσόστομος». Ευτυχώς, τα περισσότερα έργα του έχουν διασωθεί έως σήμερα. Σε
αυτά σώζονται τρεις ομιλίες για τον τετραήμερον Λάζαρον, οι οποίες αφορούν την παρούσα
διπλωματική εργασία.60 Οι συγκεκριμένες ομιλίες εκφωνήθηκαν στην Αντιόχεια περί το 391 μ. Χ.
για την καταπολέμηση των αιρετικών και κυρίως τον «ανομοίων».61
2.4 Ερμηνευτική προσέγγιση του χωρίου από τον Άγιο Ιωάννη το Χρυσόστομο
Το υπόμνημα εις το Κατά Ιωάννην Ευαγγέλιο του Αγίου Ιωάννου του Χρυσοστόμου περιλαμβάνει
όπως προαναφέρθηκε και τρεις ομιλίες για τον τετραήμερο Λάζαρο, οι οποίες έχουν διασωθεί
σχεδόν στο σύνολό τους. Σύμφωνα με την ερμηνεία που δίνει ο Άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος, ο
Ιησούς ανασταίνει το Λάζαρο λίγο πριν το εκούσιο πάθος Του για να ενθαρρύνει τους μαθητές
Του και να τους δείξει ότι ο Σταυρός που θα ακολουθήσει, δεν είναι μια ενέργεια ασθενική, αλλά
ένα έργο με δυναμικά αποτελέσματα. Ο Ιησούς συνήθιζε να αναφέρει στους μαθητές του ότι
έπρεπε να θυσιαστεί για τη σωτηρία του ανθρώπινου γένους, γεγονός το οποίο δημιουργούσε
ταραχή σε εκείνους. Με την έγερση του Λαζάρου ο Χριστός θέλει να ενισχύσει την πίστη των
μαθητών προς το πρόσωπό Του και να τους δυναμώσει στις δύσκολες ώρες που θα περάσουν
χωρίς Εκείνον.62
Στη συνέχεια και ενώ ο Ιησούς βαδίζει με τους μαθητές του προς τη Βηθανία, εγκωμιάζει την
πίστη των αδελφών του Λαζάρου. Παρά τις δύσκολες ώρες που βιώνουν, μόλις αντικρίζουν τον
Ιησού δεν ξεσπούν σε λυγμούς. Εκδηλώνουν το θαυμασμό τους προς τον Διδάσκαλο με τα εξής
λόγια: «Κύριε, εἰ ἦς ὧδε, ὁ ἀδελφός μου οὐκ ἂν ἐτεθνήκει. ἀλλὰ καὶ νῦν οἶδα ὅτι ὅσα ἂν αἰτήσῃ
τὸν Θεόν, δώσει σοι ὁ Θεός» (Ιω. 11, 21-22). Αυτά τα λόγια απευθύνονται μόνο σε ενάρετο
άνθρωπο. Η Μάρθα πρώτη τρέχει χωρίς την αδελφή της να συναντήσει τον Ιησού για να του
60
Παπαδόπουλου Χρυσοστόμου Αρχιεπισκόπου Αθηνών και πάσης Ελλάδος, Ο Άγιος Ιωάννης Χρυσόστομος, Αθήνα
19702, σελ. 19, 22, 55, 71-72, 76, 108, 118, 123, 131, 135,
61
Γ. Καρυοφύλλη, Ιωάννου Χρυσοστόμου έργα υπόμνημα εις το Κατά Ιωάννην Ευαγγέλιον ομιλίαι Α’-ΙΖ’ (Κεφ.1),
μτφρ. Π. Μπιτσάκου, τόμ. 71, Αθήνα 1873, σελ. 15, 19.
62
Ιωάννου Χρυσοστόμου, Εις τον τετραήμερον Λάζαρον, PG 48, 779-784.
27
αναγγείλλει το θάνατο του αδελφού της. Ακολούθως, η Μαρία μόλις συναντά τον Ιησού, αφού
τον προσκυνά, του απευθύνει τα εξής λόγια: «Κύριε, εἰ ἦς ὧδε, οὐκ ἂν ἀπέθανέ μου ὁ ἀδελφός»
(Ιω. 11, 32). Διακρίνει κανείς πόσο μεγάλη πίστη έχουν οι δύο αδελφές.63
Ο Ιησούς με το μέγα σημείο της αναστάσεως του Λαζάρου επιχειρεί να αποδείξει και εμπράκτως
τα λόγια που ανέφερε στο διάλογό Του με τη Μάρθα: «ἐγώ εἰμι ἡ ἀνάστασις καὶ ἡ ζωή. ὁ πιστεύων
εἰς ἐμέ, κἂν ἀποθάνῃ, ζήσεται· καὶ πᾶς ὁ ζῶν καὶ πιστεύων εἰς ἐμὲ οὐ μὴ ἀποθάνῃ εἰς τὸν αἰῶνα»
(Ιω. 11, 25-26).64 Εν προκειμένω διαπιστώνεται ότι ο Ιησούς είναι ο μοναδικός πάροχος των θείων
αυτών δωρεών.65 Ο Ιησούς για να αποδείξει ευκρινέστερα το ποιος είναι, αναφέρει ειδικότερα ότι
είναι η ίδια η ζωή και επομένως δεν έχει ανάγκη βοηθού για να μεταδώσει αυτές τις δωρεές.
Στην αρχή του στίχου 26 ο Θεάνθρωπος συνεχίζει το διάλογο με τη Μάρθα με τα εξής λόγια: «ὁ
πιστεύων εἰς ἐμέ, κἂν ἀποθάνῃ, ζήσεται». Θέλει πάλι να φανερώσει ότι αυτός έχει την
αποκλειστικότητα των θείων αυτών και ζωοποιών δωρεών και επομένως ό,τι επιθυμεί εκείνη
πρέπει να το ζητήσει από εκείνον. Σε αυτήν την φράση ο Ιησούς αναφέρεται στο σωματικό θάνατο
σύμφωνα με την ερμηνεία του Χρυσoστόμου.
Ο Ιησούς είναι η ανάσταση και η ζωή και δεν υπάρχει κανένας λόγος να ανησυχεί η Μάρθα. Το
μόνο που χρειάζεται είναι η πίστη στα λόγια του Ιησού. Ακόμη και όταν αναστηθεί ο Λάζαρος
και έρθει εκείνη η ώρα και πεθάνει ξανά κατά τη διάρκεια του βίου του, δεν πρέπει να φοβάται.
Στη συνέχεια του στίχου 26 ο Ιησούς αναφέρει: «καὶ πᾶς ὁ ζῶν καὶ πιστεύων εἰς ἐμὲ οὐ μὴ
ἀποθάνῃ εἰς τὸν αἰῶνα» (Ιω. 11, 26). Θέλει να δείξει ότι η ανάσταση δεν αφορά μόνο το Λάζαρο,
αλλά όλους όσους θα πιστέψουν σε εκείνον. Εν προκειμένω ο Ιησούς αναφέρεται στον πνευματικό
θάνατο, ο οποίος είναι ο μόνος πραγματικός θάνατος που οδηγεί στον οριστικό χωρισμό της ψυχής
από το Θεό. Αυτόν το θάνατο θα πρέπει να τρέμουν οι μακριά του Θεού άνθρωποι. Η δύναμις του
Ιησού δεν περιορίζεται σε τοπικά όρια, αλλά είναι πανταχού παρούσα και τα πάντα πληρούσα.
Ο Θεάνθρωπος στη συνάντησή Του με τη Μαρία δεν επαναλαμβάνει όσα ανέφερε προηγουμένως
στη Μάρθα στο Ιω. 11, 25-26. Αυτή τη φορά βλέποντας τη Μαρία και τους Ιουδαίους να κλαίνε,
άφησε να φανεί για λίγο η ανθρώπινη φύση Του. Kαθυστερεί για λίγο το θαύμα και δακρύζει
63
Ιωάννου του Χρυσοστόμου Τα ευρισκόμενα πάντα, τόμ. Η’, εκδ. Parisina Altera Emendata Et Aucta, Parisiis 1863,
σελ. 425-426.
64
65
1997, σελ. 276.
28
προσωρινά για να αποδείξει το αληθινόν της σάρκωσης. Η αλλαγή της ψυχικής κατάστασης Του
και τα δάκρυα είναι ένα από τα χαρακτηριστικά της ανθρώπινης φύσεώς Του. Έτσι
υπογραμμίζεται το γεγονός ότι ο Ιησούς οδεύει προς τον τάφο του Λαζάρου έχοντας
χαρακτηριστικά ανθρώπου που πενθεί και όχι χαρακτηριστικά κάποιου που πηγαίνει να
αναστήσει.66 Η έμφαση που δίνεται στην ανθρώπινη φύση του Ιησού έχει σαφέστατα
αντιδοκητικό χαρακτήρα.67
Ακολουθεί η κορύφωση της αφήγησης.68 Ο Ιησούς στέκεται μπροστά στον τάφο του νεκρού
Λαζάρου, και αφού δίνει εντολή στους παρευρισκόμενους Ιουδαίους να μετακινήσουν τη θύρα
του μνημείου, ώστε να φανεί ο Άδης, σηκώνει τα μάτια Του ψηλά στον ουρανό.69 Ο Ιησούς
απευθυνόμενος στο Θεό και Πατέρα τον ευχαριστεί, επειδή θα επιτελεστεί και αυτό το θαύμα με
τα εξής λόγια: «Πάτερ, εὐχαριστῶ σοι ὅτι ἤκουσάς μου. ἐγὼ δὲ ᾔδειν ὅτι πάντοτέ μου ἀκούεις·
ἀλλὰ διὰ τὸν ὄχλον τὸν περιεστῶτα εἶπον, ἵνα πιστεύσωσιν ὅτι σύ με ἀπέστειλας» (Ιω. 11, 41-42).
Η προσευχή του Ιησού αρχίζει με ευχαριστία προς το Θεό Πατέρα. Ο Ιησούς, πριν αναφέρει
ο,τιδήποτε άλλο, αρχίζει με το «εὐχαριστῶ σοι», δείγμα ότι δεν είχε ανάγκη προσευχής. Ποια
προσευχή, σημειώνει ο Άγιος, ξεκινάει με αυτό τον τρόπο; Ήταν σίγουρος ο Θεάνθρωπος για αυτό
που θα επακολουθούσε και δεν είχε ανάγκη της μεσολάβησης του Θεού Πατέρα. Η φράση «ὅτι
ἤκουσάς μου» χρησιμοποιείται και μεταξύ ισότιμων προσώπων, όπως συμβαίνει και στη
συγκεκριμένη περικοπή μεταξύ των δύο προσώπων της Αγίας Τριάδος, του Πατέρα και του Υιού.
Έπειτα, με τη φράση «ἐγὼ δὲ ᾔδειν ὅτι πάντοτέ μου ἀκούεις» ο Ιησούς θέλει να δείξει στο πλήθος
των παρευρισκόμενων Ιουδαίων ότι με το Θεό Πατέρα έχει μία γνώμη και μία θέληση.70
Ήδη το ότι ο Ιησούς καθυστέρησε να φθάσει στη Βηθανία, όταν ο Λάζαρος ήταν ήδη τέσσερις
ημέρες νεκρός, θέλει να μας δείξει την απόλυτη συντριβή του θανάτου από τον ίδιο.71 Έχει επέλθει
ο οριστικός χωρισμός της ψυχής από το σώμα με συνέπεια να έχει ήδη αρχίσει η αποσύνθεση του
66
Ιωάννου του Χρυσοστόμου Τα ευρισκόμενα πάντα, τόμ. Η’, ekd. Parisina Altera Emendata Et Aucta, Parisiis 1863,
σελ. 426-427, 431-433.
67
68
O. Hofius, «Η Ανάσταση του Λαζάρου: Η διήγηση Ιω. 11, 4-11 ὡς μαρτυρία ἀφηγηματικῆς Χριστολογίας»,
Θεολογία 2 (2005), σελ. 447.
69
R. Brown, The Gospel and Epistles of John A Concise Commentary, εκδ. The Liturgical Press, Minnesota 1988,
σελ. 64.
70
σελ. 441.
71
29
νεκρού σώματος.72 Ο Ιησούς δεν κερδίζει απλώς μια μάχη με το θάνατο, καθώς απλούστατα ο
θάνατος δεν έχει καμιά εξουσία επάνω Του. Γι’ αυτό και μπροστά στο ταφικό μνημείο θέλοντας
να φανερώσει την απόλυτη κυριαρχία Του επί του θανάτου φωνάζει δυνατά: «Λάζαρε, δεῦρο ἔξω»
(Ιω. 11, 43).73 Ο Ιησούς δε χρησιμοποιεί τη λέξη «ἀνάστηθι», αλλά «δεῦρο ἔξω». καθώς είναι σα
να ομιλεί σε ζωντανό άνθρωπο και όχι σε νεκρό.74 Ο Λάζαρος ξαναγυρίζει στη ζωή και αυτό το
χρωστάει αποκλειστικά στη ζωοποιό δύναμη του κραταιού λόγου του σαρκωμένου Λόγου του
Θεού.75 Αυτό που χορήγησε ο Ιησούς στο Λάζαρο στη συνέχεια θα το χορηγήσει ακόμα πιο
εύκολα και στον εαυτό Του. O Ιησούς είναι ο «έχων εξουσίαν επί της ζωής και του θανάτου».
Όπως δίνει τη ζωή στο νεκρό Λάζαρο, με την ίδια εξουσία που διαθέτει, θα παραδώσει τη ζωή
Του στο θάνατο και θα αναστηθεί τρεις ημέρες μετά.76
Ο Θεάνθρωπος έχει τη δύναμη να επιτελέσει το θαύμα και χωρίς να παρευρίσκεται αυτοπροσώπως

στο μνημείο. Προστάζει να απελευθερώσουν το Λάζαρο από τα νεκρικά σάβανα, αφού όμως
αναστήθηκε (Ιω. 11, 44). Τα παραπάνω τα επιτέλεσε για να μην αφήσει καμιά αμφιβολία στους
απίστους ότι αναστήθηκε ένας τετραήμερος νεκρός. Με αυτό τον τρόπο κατέστησε τους
παρευρισκομένους αυτόπτες μάρτυρες του συγκεκριμένου σημείου. Ο ιερός Πατέρας
συνεχίζοντας παραπέρα τονίζει να μην κλαίμε για εκείνον ο οποίος έχει αποθάνει, αλλά να
θρηνούμε για τον κλέφτη, το φιλάργυρο, τον πλεονέκτη. Ας θρηνήσουμε για τους ζωντανούς, οι
οποίοι έχουν τη δυνατότητα πνευματικής ανάτασης, το οποίο είναι σημαντικότερο από το
σωματικό θάνατο. Δεν είναι κακό επομένως να είναι κάποιος πλούσιος. Κακό είναι να μην μπορεί
να χειριστεί τα υλικά αγαθά κατάλληλα και για τον εαυτό του και για τους έχοντας ανάγκες. Ας
θρηνήσουμε λοιπόν και ας παρακαλέσουμε το Θεό να μετανοήσουν, για να μην περιπέσουν σε
χειρότερη κατάσταση από την οποία βρίσκονται.77
72
73
74
σελ. 442.
75
76
77
Γ. Καρυοφύλλη, ό. π., σελ. 190-191, 216-217.
30
2.5 Κύριλλος Αλεξανδρείας
Ο Άγιος Κύριλλος Αλεξανδρείας (380-444) γεννήθηκε στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου από
έλληνες γονείς.78 Ήταν ανιψιός του τότε αρχιεπισκόπου Αλεξανδρείας Θεοφίλου. Απέκτησε
ευρύτατη θεολογική μόρφωση και έφθασε να αναρριχηθεί στον αρχιεπισκοπικό θρόνο της
Αλεξάνδρειας.79 Συμμετείχε στην Γ΄ Οικουμενική Σύνοδο της Εφέσου που διεξήχθη το 431 μ.Χ.
και ήταν από τους κύριους συντελεστές της κατατρόπωσης των αιρετικών δοξασιών του
Νεστορίου. Η Εκκλησία τιμά τη μνήμη του δύο φορές το χρόνο, στις 9 Ιουνίου και στις 18
Ιανουαρίου μαζί με τον προκάτοχό του στο θρόνο της Αλεξάνδρειας, Μέγα Αθανάσιο. 80
Η θεολογική σκέψη του Κυρίλλου έχει ως βάση την Αγία Γραφή, την οποία ερμηνεύει
συστηματικά. Άριστος γνώστης των Γραφών, στηρίζει την ερμηνεία του στη βάση της ενότητας
της Παλαιάς και της Καινής Διαθήκης με κέντρο το πρόσωπο του Χριστού. Βέβαια, η ερμηνεία
του δεν θέτει ως κύριο στόχο να εξηγήσει την ιστορία.81 Σύμφωνα με τον Κύριλλο η ερμηνεία των
Γραφών είναι δυσχερέστατο έργο, καθώς ο ίδιος θεωρεί ότι προσπαθούμε να προσεγγίσουμε το
άκτιστο με ανθρώπινα και κτιστά μέσα.82
Ο Άγιος θέτει κάποιες απαραίτητες προϋποθέσεις ερμηνείας των Γραφών. Πρώτη προϋπόθεση
αποτελεί η πνευματική ζωή, την οποία πρέπει να ασκεί ο ερμηνευτής, ώστε ευρισκόμενος σε
κοινωνία με το Θεό να κατανοεί τις αλήθειες που περιέχονται στις Γραφές. Αυτήν την πνευματική
ζωή έχουν όσοι φθάνουν στο κεκρυμένο βάθος των Γραφών.83 Δεύτερη προϋπόθεση αποτελεί η
παραδοχή ότι τόσο η Παλαιά όσο και η Καινή Διαθήκη αποτελούν θεόπνευστα έργα. Η Αγία
Γραφή αποτελεί έργο αγίων ανδρών φωτισμένων από το Άγιο Πνεύμα.84 Τέλος, η τρίτη και
τελευταία προϋπόθεση σύμφωνα με τον Άγιο Κύριλλο, είναι το να ακολουθεί και να αποδέχεται
ο ερμηνευτής το σκοπό και το περιεχόμενο των Γραφών. Ο σκοπός των Γραφών είναι να εστιάσει
78
Κυρίλλου Αλεξανδρείας, Περί της εν πνεύματι και αληθεία προσκυνήσεως Λόγοι Α΄ - ΣΤ΄, (Έλληνες Πατέρες της
Εκκλησίας), Ε. Γ. Μερετάκης επιμ. έκδ., τόμ. Α΄, εκδ. «Το Βυζάντιον», Θεσσαλονίκη 1999, σελ. 7-8.
79
Ειρήνη Αρτέμη, Ο Άγιος Κύριλλος Αλεξανδρείας ο Ορέστης και η Υπατία, στο διαδικτυακό τόπο:
https://www.impantokratoros.gr/Ag_kyrillos-Ypatia.el.aspx (ημερομηνία ανάκτησης 10/05/18).
80
Κυρίλλου Αλεξανδρείας, Περί της εν πνεύματι και αληθεία προσκυνήσεως Λόγοι Α΄ - ΣΤ΄, (Έλληνες Πατέρες της
Εκκλησίας), Ε. Γ. Μερετάκης επιμ. έκδ., τόμ. Α΄, εκδ. «Το Βυζάντιον», Θεσσαλονίκη 1999, σελ. 8.
81
82
Στ. Παπαδόπουλου, «Ο Άγιος Κύριλλος Αλεξανδρείας θεολογεί ερμηνεύοντας και ερμηνεύει θεολογώντας»,
θεολογία 2 (2003), σελ. 467.
83
Στ. Παπαδόπουλου, Άγιος Κύριλλος Αλεξανδρείας Βίος Θεολογία Χριστολογία Ερμηνευτική, εκδ. Αποστολικής
Διακονίας, Αθήνα 2004, σελ. 272-273.
84
Στ. Παπαδόπουλου, «Ο Άγιος Κύριλλος Αλεξανδρείας θεολογεί ερμηνεύοντας και ερμηνεύει θεολογώντας»,
θεολογία 2 (2003), σελ. 494.
31
ο ερμηνευτής στο πρόσωπο του ενανθρωπήσαντος Λόγου του Θεού και στη σωτηρία που
προκύπτει από αυτήν την ενανθρώπιση. Με βάση αυτές τις προϋποθέσεις ο Κύριλλος ερμηνεύει
το Κατά Ιωάννην.85 Το υπόμνημα εις το Κατά Ιωάννην Ευαγγέλιον γραμμένο, όπως και τα
περισσότερα έργα του στις αρχές του 5ου αιώνα, θεωρείται το πιο σημαντικό ερμηνευτικό του
έργο.86
2.6 Ερμηνευτική προσέγγιση του χωρίου από Κύριλλο Αλεξανδρείας

Στην αρχή του κεφ. 11 του Κατά Ιωάννην, ο συγγραφέας αναφέρει τα ονόματα των
πρωταγωνιστών της Μάρθας, της Μαρίας και του Λαζάρου: «Ἦν δέ τις ἀσθενῶν Λάζαρος ἀπὸ
Βηθανίας, ἐκ τῆς κώμης Μαρίας καὶ Μάρθας τῆς ἀδελφῆς αὐτῆς» (Ιω. 11, 1). Ο άγιος Κύριλλος
θεωρεί ότι ο Ιωάννης αναφέρεται σκόπιμα στις αδελφές του Λαζάρου για να καταδείξει την πίστη
τους στο Θεό. Για αυτήν την πίστη τους τις αγαπούσε ιδιαίτερα ο Ιησούς. Τόση δίψα είχε η Μαρία
για το λόγο του Ιησού, ώστε τον άλειψε με μύρο και σκούπισε το πόδια Του με τα μαλλιά της: «ἦν
δὲ Μαρία ἡ ἀλείψασα τὸν Κύριον μύρῳ καὶ ἐκμάξασα τοὺς πόδας αὐτοῦ ταῖς θριξὶν αὐτῆς, ἧς ὁ
ἀδελφὸς Λάζαρος ἠσθένει» (Ιω. 11, 2).87 Ακολούθως, οι δύο αδελφές στέλνουν ανθρώπους να
ειδοποιήσουν τον Ιησού ότι αρρώστησε ο αδελφός τους Λάζαρος: «ἀπέστειλαν οὖν αἱ ἀδελφαὶ
πρὸς αὐτὸν λέγουσαι· Κύριε, ἴδε ὃν φιλεῖς ἀσθενεῖ» (Ιω. 11, 3).88 Ήθελαν να Τον έχουν κοντά
τους για να ιαθεί ο αδελφός τους. Τέτοια πίστη διέθεταν οι αδελφές του Λαζάρου, ώστε
θεωρούσαν ότι και μόνο η παρουσία του Ιησού δίπλα στον αδελφό τους ήταν αρκετή για να
θεραπευθεί από την αρρώστια. Για τον Θεάνθρωπο όμως ήταν δυνατό και χωρίς την παρουσία
Του να θεραπευθεί ο Λάζαρος με ένα μόνο λόγο Του, όπως συνέβει και σε άλλα θαύματά Του.
Στη συνέχεια της περικοπής, όταν πληροφορείται ο Ιησούς για την κατάσταση του Λαζάρου
αναφέρει ότι η ασθένεια αυτή δεν είναι προς θάνατο, αλλά για να δοξασθεί ο Υιός του Θεού:
«ἀκούσας δὲ ὁ Ἰησοῦς εἶπεν· αὕτη ἡ ἀσθένεια οὐκ ἔστι πρὸς θάνατον, ἀλλ᾿ ὑπὲρ τῆς δόξης τοῦ
Θεοῦ, ἵνα δοξασθῇ ὁ υἱὸς τοῦ Θεοῦ δι᾿ αὐτῆς» (Ιω. 11, 4). Ο Ιησούς προλέγει αυτό που πρόκειται
να συμβεί, έχοντας ως τελικό αποτέλεσμα τη δόξα του Θεού. Εδώ αναφέρεται στον εαυτό Του
85
Στ. Παπαδόπουλου, Άγιος Κύριλλος Αλεξανδρείας Βίος Θεολογία Χριστολογία Ερμηνευτική, εκδ. Αποστολικής
Διακονίας, Αθήνα 2004, σελ. 269.
86
Κυρίλλου Αλεξανδρείας, ό. π., σελ. 9.
87
Κυρίλλου Αλεξανδρείας, Ερμηνεία ή Υπόμνημα εις το Κατά Ιωάννην Ευαγγέλιον, PG 73, σελ. 9-1056.
88
T. Aquinas, Commentary on the Gospel of John chapters 6-12, εκδ. The Catholic University of America Press,
Washington 2010, σελ. 221.
32
εννοώντας τη δόξα του Υιού του Θεού.89 Μόλις πληροφορείται ο Ιησούς την ασθένεια του
Λαζάρου καθυστερεί δύο ημέρες να ξεκινήσει για τη Βηθανία: «ὡς οὖν ἤκουσεν ὅτι ἀσθενεῖ, τότε
μὲν ἔμεινεν ἐν ᾧ ἦν τόπῳ δύο ἡμέρας·» (Ιω. 11, 6).90 Για τον Κύριλλο, η καθυστέρηση αυτή
ερμηνεύεται ως προσμονή του θανάτου του Λαζάρου από τον Ιησού, για να επιτελέσει ένα
μεγαλύτερο θαύμα και να φανερωθεί εντονότερα η δόξα του Θεού. Ο Ιησούς δε θα
πραγματοποιήσει μια απλή θεραπεία, αλλά ανάσταση νεκρού και μάλιστα τετραήμερου.91
Ακολούθως, ο Ιησούς προτρέπει στους μαθητές Του να επιστρέψουν στην Ιουδαία: «ἔπειτα μετὰ
τοῦτο λέγει τοῖς μαθηταῖς· ἄγωμεν εἰς τὴν Ἰουδαίαν πάλιν» (Ιω. 11, 7). Οι μαθητές αντιδρούν
λέγοντας: «ῥαββί, νῦν ἐζήτουν σε λιθάσαι οἱ Ἰουδαῖοι, καὶ πάλιν ὑπάγεις ἐκεῖ;» (Ιω. 11, 8). Ο
Κύριος κάνει λόγο για την Ιουδαία θέλοντας να δείξει πως και οι ανάξιοι της ευεγερσίας του Θεού
μπορούν τώρα τον κατεξοχήν καιρό του Μεσσία να ωφεληθούν από τα έργα του Θεού. Οι μαθητές
αντιδρούν από τη μεριά τους γνωρίζοντας ότι στην Ιουδαία κινδύνευε θανάσιμα από το φθόνο των
ανθρώπων. Ο Ιησούς στο Ιω. 11, 9-10 απαντάει στην αντίδραση των μαθητών Του λέγοντας πως
όποιος περπατάει κατά τη διάρκεια της ημέρας δε θα σκοντάψει, ενώ τη νύχτα θα σκοντάψει
επειδή δεν υπάρχει φως για να βλέπει. Σύμφωνα με την ερμηνεία του Κυρίλλου το φως της ημέρας
είναι κατεξοχήν ο καιρός της παρουσίας του Μεσσία, ενώ η νύχτα συμβολίζει το διάστημα πριν
τον ερχομό του Ιησού στον κόσμο. Όπως το φως της ημέρας διαρκεί ένα δωδεκάωρο, έτσι και ο
Ιησούς, όσο είναι σε αυτόν τον κόσμο και μέχρι να θανατωθεί, θα είναι το φως για τους Ιουδαίους
για να συνετιστούν και να αποφύγουν τη δίκαιη οργή του Θεού.
Στο Ιω. 11, 11 συνεχίζοντας το λόγο Του ο Ιησούς ενημερώνει τους μαθητές Του ότι: «Λάζαρος
ὁ φίλος ἡμῶν κεκοίμηται· ἀλλὰ πορεύομαι ἵνα ἐξυπνήσω αὐτόν» (Ιω. 11, 11). Με βάση την
ερμηνεία του Κυρίλλου και έχοντας υπόψη τους δύο προηγούμενους στίχους, ο Ιησούς είναι σα
να προτρέπει στους μαθητές να μην προβάλλουν αντίσταση, να συνδράμουν στη σωτηρία του
φίλου Λάζαρου και να προσπεράσουν τις επιβουλές των Ιουδαίων. Όσον αφορά στο
«κεκοίμηται», αυτό που είναι θάνατος για τον άνθρωπο, για το Θεό όντως είναι ύπνος και μάλιστα
προσωρινός, αφού ο θάνατος του Λαζάρου είναι σωματικός. Στον επόμενο στίχο οι μαθητές
απαντούν στον Ιησού: «Κύριε, εἰ κεκοίμηται, σωθήσεται» (Ιω. 11, 12). Οι μαθητές δείχνουν να
μην αντιλαμβάνονται το λόγο του Ιησού και του απαντάνε ότι αν πράγματι κοιμάται ο Λάζαρος
89
90
C. Keener, The Gospel of John A Commentary volume I, εκδ. Hendrickson, Michigan 2003, σελ. 839.
91
33
αυτό αποτελεί δείγμα ότι βελτιώνεται η κατάσταση της υγείας του. Στο Ιω. 11, 13 ο Ευαγγελιστής
διευκρινίζει το λόγο του Ιησού, ο οποίος μιλούσε για το θάνατο του Λαζάρου και όχι για ύπνο
όπως νόμιζαν οι μαθητές. Οι μαθητές θεωρούν ότι είναι ανώφελο για την πορεία της υγείας του
να ξυπνήσουνε έναν άρρωστο. Ουσιαστικά, προσπαθούν να εμποδίσουν την πορεία του Ιησού σε
έναν τόπο όπου ζητούν να τον θανατώσουν και μάλιστα για ανώφελο σκοπό.
Κατόπιν, ο Ιησούς αναφέρει στους μαθητές Του ξεκάθαρα ότι ο Λάζαρος πέθανε και ότι χαίρεται
για εκείνους, επειδή με αφορμή το θάνατό Του θα ενισχυθεί η πίστη τους: «Τότε οὖν εἶπεν αὐτοῖς
ὁ Ἰησοῦς παῤῥησίᾳ· Λάζαρος ἀπέθανε, καὶ χαίρω δι᾿ ὑμᾶς, ἵνα πιστεύσητε, ὅτι οὐκ ἤμην ἐκεῖ·
ἀλλ᾿ ἄγωμεν πρὸς αὐτόν» (Ιω. 11, 14-15). Ο Ιησούς χαίρεται όχι από προσωπική φιλοδοξία, αλλά
επειδή μέσω του θαύματος που θα επιτελέσει θα ενισχυθεί η πίστη των μαθητών Του. Το «οὐκ
ἤμην ἐκεῖ» σημαίνει πως αν ήταν εκεί ο Ιησούς δε θα πέθαινε ο Λάζαρος και έτσι δε θα χρειαζόταν
να τον αναστήσει και να αυξηθεί η πίστη των μαθητών προς το πρόσωπό Του.92 Ο Κύριλλος εξηγεί
«τὸ δέ Ἄγωμεν πρὸς αὐτὸν», με τα εξής λόγια: «ὡς πρὸς ζῶντά φησι· ζῶσι γὰρ αὐτῷ ὡς Θεῷ οἱ
νεκροὶ, ὡς μέλλοντες ζήσειν». Εδώ, πέρα από την πορεία προς το νεκρό Λάζαρο, ο ιερός Πατέρας
υπονοεί και την πορεία του Ιησού προς το Σταυρό.93 Ο Θωμάς παροτρύνει τους υπόλοιπους
μαθητές λέγοντας: «ἄγωμεν καὶ ἡμεῖς ἵνα ἀποθάνωμεν μετ᾿ αὐτοῦ» (Ιω. 11, 16). Αυτή η φράση
του Θωμά δείχνει θάρρος, αλλά περιέχει και δειλία. Αφού ο Ιησούς αναστήσει το Λάζαρο, η δειλία
θα είναι περιττή στους μαθητές, έχοντας την πηγή της ζωής και της αναστάσεως δίπλα τους.94
To Ιω. 11, 17 αναφέρει πως όταν ο Ιησούς φθάνει στη Βηθανία ο Λάζαρος είχε ήδη τέσσερις
ημέρες νεκρός.95 Ο Κύριλλος τονίζει το τετραήμερο του νεκρού Λαζάρου για να θαυμασθεί
περισσότερο το γεγονός της αναστάσεώς του, αλλά ίσως και να θέλει να διαλύσει κάθε υποψία
για νεκροφάνεια.96 Όπως αναφέρεται στο Ιω. 11, 18-19, η Βηθανία ήταν πολύ κοντά στα
Ιεροσόλυμα, περίπου τρία χιλιόμετρα και λόγω της κοντινής απόστασης είχαν έρθει πολλοί
Ιουδαίοι να συμπαρασταθούν στις αδελφές του Λαζάρου για το θάνατο του αδελφού τους. Στον
επόμενο στίχο, η Μάρθα μόλις άκουσε ότι έρχεται ο Ιησούς τρέχει να τον προϋπαντήσει, ενώ η
92
93
94
95
R. Brown, The Gospel and Epistles of John A Concise Commentary, εκδ. The Liturgical Press, Minnesota 1988,
σελ. 63.
96
Σ. Αγουρίδη, Το Κατά Ιωάννην Ευαγγέλιο Α΄ Κεφ. 1-12, (Ερμηνεία Καινής Διαθήκης 4), εκδ. Πουρναρά,
Θεσσαλονίκη 2005, σελ. 518.
34
Μαρία παραμένει στο σπίτι. Η Μάρθα παρουσιάζεται να έχει θερμότερο ζήλο, σε αντίθεση με τη
Μαρία, η οποία εμφανίζεται πιο συνετή.
Στο Ιω. 11, 21 αρχίζει ο διάλογος του Ιησού με την αδελφή του Λαζάρου. Η Μάρθα λέει στον
Ιησού: «Κύριε, εἰ ἦς ὧδε, ὁ ἀδελφός μου οὐκ ἂν ἐτεθνήκει. ἀλλὰ καὶ νῦν οἶδα ὅτι ὅσα ἂν αἰτήσῃ
τὸν Θεόν, δώσει σοι ὁ Θεός» (Ιω. 11, 21-22). Δεν αναφέρει στον Ιησού μόνο ότι αν ήταν εκεί δε
θα πέθαινε ο αδελφός της, αλλά συνεχίζει λέγοντάς Του πως ακόμη και τώρα ό,τι και αν ζητήσει
από το Θεό θα Του το δώσει.97 Ο Κύριλλος ερμηνεύει πως η Μάρθα θεωρεί ότι συνομιλεί με έναν
Άγιο άνθρωπο του Θεού, ο οποίος έχει παρρησία στο Θεό και ό,τι ζητήσει το λαμβάνει.98 Ο Ιησούς
αναφέρει στη Μάρθα: «ἀναστήσεται ὁ ἀδελφός σου» (Ιω. 11, 23). Δεν της λέει ότι Εκείνος θα
σηκώσει από τον τάφο τον αδελφό της, αλλά ότι θα αναστηθεί ο αδελφός της. Η βούληση του
Θεού είναι πολλές φορές διαφορετική από αυτό που θέλει ή νομίζει ο άνθρωπος. Ακολούθως, η
Μάρθα ανταπαντά: «οἶδα ὅτι ἀναστήσεται ἐν τῇ ἀναστάσει ἐν τῇ ἐσχάτῃ ἡμέρα» (Ιω. 11, 24).
Δείχνει να αντιλαμβάνεται το «ἀναστήσεται ὁ ἀδελφός σου» που είπε ο Ιησούς στο Ιω. 11, 23, ως
υπόσχεση ανάστασης του αδελφού της κατά την κοινή ανάσταση όλων την ημέρα της τελικής
κρίσεως. Η Μάρθα αγωνιά για τη βραδύτητα του χρόνου.
Στη συνέχεια, φθάνουμε στη θεολογική κορύφωση της περικοπής με την αυτοαποκάλυψη του
Ιησού στο Ιω. 11, 25-26, αλλά και την απάντηση της Μάρθας στο Ιω. 11, 27. Ο Ιησούς σημειώνει:
«ἐγώ εἰμι ἡ ἀνάστασις καὶ ἡ ζωή. ὁ πιστεύων εἰς ἐμέ, κἂν ἀποθάνῃ, ζήσεται· καὶ πᾶς ὁ ζῶν καὶ
πιστεύων εἰς ἐμὲ οὐ μὴ ἀποθάνῃ εἰς τὸν αἰῶνα. πιστεύεις τοῦτο;» (Ιω. 11, 25-26). Η Μάρθα: «λέγει
αὐτῷ· ναί, Κύριε, ἐγὼ πεπίστευκα ὅτι σὺ εἶ ὁ Χριστὸς ὁ υἱὸς τοῦ Θεοῦ ὁ εἰς τὸν κόσμον
ἐρχόμενος» (Ιω. 11, 27). Ο Ιησούς αυτοαποκαλύπτεται ως ανάσταση και ζωή και επομένως είναι
ο πάροχος των θείων αυτών δωρεών. Καρπός της πίστης στον Ιησού είναι η αιώνια ζωή. Στο Ιω.
11, 26 με τη φράση «κἂν ἀποθάνῃ, ζήσεται» ο Ιησούς αναφέρεται στο σωματικό θάνατο, ο οποίος
είναι προσωρινός και αναπόφευκτος λόγω της φθαρτότητας της ανθρωπίνης φύσεως. Με τη
φράση «καὶ πᾶς ὁ ζῶν καὶ πιστεύων εἰς ἐμὲ οὐ μὴ ἀποθάνῃ εἰς τὸν αἰῶνα» ο Ιησούς αναφέρεται
στην αιώνια ζωή, την οποία κερδίζουν από αυτό εδώ τον κόσμο όσοι πιστέψουν στο λόγο Του.
Όποιος πιστέψει στο λόγο Του, προγεύεται από τώρα η ψυχή του την αιώνια μακαριότητα, ενώ
μελλοντικά θα κερδίσει την αφθαρσία του σώματός του.
97
98
Σ. Αγουρίδη, ό. π., σελ. 519.
35
Ο Ιησούς με τη δική Του ομολογία απαιτεί από τη Μάρθα και τη δική της ομολογία πίστεως με
τη φράση: «πιστεύεις τοῦτο;» (Ιω. 11, 26). Η Μάρθα στο Ιω. 11, 27 ομολογεί την πίστη της
αποκαλώντας τον Ιησού «Χριστό και Υιό του Θεού».99 Ο Κύριλλος θεωρεί πως η Μάρθα με τη
φράση «σὺ εἶ ὁ Χριστὸς ὁ υἱὸς τοῦ Θεοῦ» συνειδητοποιεί ποιον έχει μπροστά της.100 Το
αποτέλεσμα της ομολογίας πίστεως της Μάρθας θα αποφέρει και τον επιθυμητό καρπό . την
ανάσταση του αδελφού της. Στο Ιω. 11, 28 η Μάρθα μετά την ομολογία της προς το Χριστό,
«ἀπῆλθε καὶ ἐφώνησε Μαρίαν τὴν ἀδελφὴν αὐτῆς λάθρᾳ εἰποῦσα· ὁ διδάσκαλος πάρεστι καὶ
φωνεῖ σε» (Ιω. 11, 28). Η Μάρθα σπεύδει να καλέσει την αδελφή της για να έρθει και εκείνη σε
κοινωνία με Εκείνον ο οποίος της αναπτέρωσε τις ελπίδες με τη φράση «ἀναστήσεται ὁ ἀδελφός
σου». Το «λάθρᾳ εἰποῦσα» αφορά στους παρευρισκόμενους Ιουδαίους, οι οποίοι φθονούσαν τον
Ιησού λόγω των σημείων που επιτελούσε.
Στο Ιω. 11, 29 η Μαρία μόλις άκουσε ότι ήρθε ο Ιησούς, αμέσως σηκώνεται και τρέχει να τον
συναντήσει. Πώς μπορούσε άλλωστε να μην τρέξει να τον συναντήσει, εκείνη η οποία τον
αγαπούσε πολύ και ήταν λυπημένη για την απουσία Του τον καιρό της ασθένειας του αδελφού
της. Στο Ιω. 11, 30 ο Ιησούς δεν είχει εισέλθει ακόμη στη Βηθανία, αλλά παρέμεινε στο μέρος
όπου τον είχε υποδεχθεί η Μάρθα. Ο Ιησούς παραμένει σταθερά σε ένα μέρος, ενώ όλοι οι
υπόλοιποι κατευθύνονται προς Αυτόν. Ο τόπος παραμονής του Ιησού προσμένοντας τη Μαρία,
πιθανόν τοποθετείται κοντά στον τάφο του Λαζάρου. Στο Ιω. 11, 31 όταν οι παρευρισκόμενοι
Ιουδαίοι είδαν ότι η Μάρθα σηκώθηκε γρήγορα και έφυγε από την οικία της, την ακολουθήσανε
νομίζοντας ότι πηγαίνει στον τάφο να κλάψει τον αδελφό της. Εδώ ενεργείται επέμβαση της Θείας
Οικονομίας στους παρευρισκόμενους Ιουδαίους, ώστε να κατευθυνθούν και εκείνοι προς το
μνήμα και να γίνουν αυτόπτες μάρτυρες της αναστάσεως του Λαζάρου.101
Στη συνέχεια και συγκεκριμένα στο Ιω. 11, 32 ακολουθεί η συνάντηση της Μαρίας με τον Ιησού.
Μόλις αυτό συμβαίνει σωριάζεται στα πόδια Του λέγοντας: «Κύριε, εἰ ἦς ὧδε, οὐκ ἂν ἀπέθανέ
μου ὁ ἀδελφός» (Ιω. 11, 32). Η Μαρία σχεδόν επαναλαμβάνει τη φράση της Μάρθας από το Ιω.
11, 21.102 Ο Ιησούς μετά το λόγο της Μαρίας σιωπά και δεν αναφέρει τίποτα σε αντίθεση με τη
Μάρθα, με την οποία είχε μακροσκελή διάλογο. Επίσης, με το «εἰ ἦς ὧδε» δεν ελέγχει τη Μαρία
99
100
101
102
36
όπως θα κάνει με τη Μάρθα στη συνέχεια της περικοπής με τη φράση «οὐκ εἶπόν σοι ὅτι ἐὰν
πιστεύσῃς» (Ιω. 11, 40). Στο Ιω. 11, 33-34 ο Ιησούς βλέποντας τη Μαρία να κλαίει, με δυσκολία
προσπαθεί να συγκρατήσει τη συγκίνησή Του και τη ρωτάει με ήρεμη φωνή πού έχουν θάψει το
Λάζαρο. Ο Ιησούς εκτός από τη θεία φύση έχει προσλάβει και την ανθρώπινη φύση και συμπάσχει
με τους ανθρώπους.
Στο Ιω. 11, 35 οδεύοντας προς τον τάφο ο Θεάνθρωπος παρουσιάζεται να δακρύζει από συμπάθεια
για τον πόνο των αδελφών.103 Ο Ιησούς είναι σα να αποδοκιμάζει την ίδια του τη σάρκα όταν
εκδηλώνεται η συγκίνησή Του και δακρύζει.104 Στη συνέχεια, στο Ιω. 11, 36 οι Ιουδαίοι
παρουσιάζονται να θαυμάζουν τη συγκίνηση του Ιησού λέγοντας: «ἴδε πῶς ἐφίλει αὐτόν·» (Ιω.
11, 36). Μερικοί από αυτούς πάλι στο Ιω. 11, 37 εμφανίζονται να απορούν πώς αυτός που έκανε
τόσα θαύματα δε μπόρεσε να έρθει πιο νωρίς ώστε να σώσει και το Λάζαρο. Οι Ιουδαίοι θεωρούν
πως ο Ιησούς δάκρυσε για το θάνατο του φίλου Του, ενώ τα δάκρυά Του έχουν να κάνουν γενικά
με το γεγονός της εισβολής του θανάτου στην ανθρώπινη φύση. Στο Ιω. 11, 38-44 ακολουθεί η
αφηγηματική κορύφωση της περικοπής.
Ακολούθως, στο Ιω. 11, 38 παρουσιάζεται πάλι ο Ιησούς να προσπαθεί να κρύψει τη συγκίνησή
Του, φθάνοντας στο μνήμα του Λαζάρου: «Ἰησοῦς οὖν, πάλιν ἐμβριμώμενος ἐν ἑαυτῷ, ἔρχεται
εἰς τὸ μνημεῖον· ἦν δὲ σπήλαιον, καὶ λίθος ἐπέκειτο ἐπ᾿ αὐτῷ» (Ιω. 11, 38).105 Εδώ, η επισήμανση
πάλι της συναισθηματικής καταστάσεως του Ιησού έχει αντιδοκητικό τύπο σύμφωνα με τον
Κύριλλο.106 Κατόπιν, ο Ιησούς προστάζει να μετακινήσουν το λίθο που σκέπαζε την είσοδο του
μνημείου ενώ η Μάρθα αντιδρά λέγοντας πως είναι ήδη τέσσερις ημέρες νεκρός και θα μυρίζει:
«Λέγει ὁ Ἰησοῦς· ἄρατε τὸν λίθον. λέγει αὐτῷ ἡ ἀδελφὴ τοῦ τεθνηκότος Μάρθα· Κύριε, ἤδη ὄζει·
τεταρταῖος γάρ ἐστι» (Ιω. 11, 39). Ο Ιησούς δε μετακίνησε ο ίδιος την πέτρα του μνημείου για δύο
λόγους: πρώτον για να φανερώσει ότι εκεί που δεν υπάρχει ανάγκη, είναι περιττό το θαύμα και
δεύτερον ότι ο Ιησούς επιτελεί μεν το θαύμα της αναστάσεως και θα έχει δε και τους αγγέλους
του Θεού να τον υπηρετούν. Με το «Κύριε, ἤδη ὄζει» η Μάρθα αντιδρά δείχνοντας να μην
αντιλαμβάνεται ότι ο Ιησούς ζητάει να ανοιχτεί ο τάφος για να αναστήσει τον αδελφό της. Οι
103
104
105
106
37
λογισμοί του νου την οδηγούν σε ολιγοπιστία.107 Με τη φράση «τεταρταῖος γάρ ἐστι», τονίζεται
για ακόμα μια φορά ότι ο Λάζαρος είναι οριστικά νεκρός χωρίς ίχνος αμφιβολίας.108
Στον επόμενο στίχο ερωτά ο Ιησούς τη Μάρθα: «οὐκ εἶπόν σοι ὅτι ἐὰν πιστεύσῃς, ὄψει τὴν δόξαν
τοῦ Θεοῦ;» (Ιω. 11, 40). Ο Θεάνθρωπος θέλει να φανερώσει στη Μάρθα πόσο μεγάλη δύναμη
έχει η πίστη, ώστε δε σώζεται μόνο ο έχων ανάγκη σωματικής θεραπείας, αλλά και το γύρω
περιβάλλον του διά της πίστεως. Επειδή ο Λάζαρος στη συγκεκριμένη περίπτωση είναι νεκρός,
είναι σα να λέει ο Ιησούς στη Μάρθα να αναπληρώσει εκείνη την ελλιπή πίστη του αδελφού της.
Ακολούθως, αφού απομακρύνεται ο λίθος, ο Ιησούς απευθύνει ευχαριστιακή προσευχή προς τον
Πατέρα Του λέγοντας: «Πάτερ, εὐχαριστῶ σοι ὅτι ἤκουσάς μου. ἐγὼ δὲ ᾔδειν ὅτι πάντοτέ μου
ἀκούεις· ἀλλὰ διὰ τὸν ὄχλον τὸν περιεστῶτα εἶπον, ἵνα πιστεύσωσιν ὅτι σύ με ἀπέστειλας» (Ιω.
11, 41-42).109 Εν προκειμένω, ο Ιησούς φανερώνει τη θεϊκή Του ταυτότητα και την ενότητά Του
με τον Πατέρα.110 Ο Υιός ευχαριστεί και τιμά τον Πατέρα για υποδείξει στους παρευρισκόμενους
πώς πρέπει να τιμούν το Θεό. Το ότι ο Υιός ευχαριστεί τον Πατέρα Του δε σημαίνει σε καμία
περίπτωση ελλάτωση της ουσίας Του. Για αυτό διευκρινίζει ο Ιησούς: «διὰ τὸν ὄχλον τὸν
περιεστῶτα εἶπον, ἵνα πιστεύσωσιν» (Ιω. 11, 42).111
Τέλος, ο Ιησούς φωνάζει δυνατά: «φωνῇ μεγάλῃ ἐκραύγασε· Λάζαρε, δεῦρο ἔξω καὶ ἐξῆλθεν ὁ
τεθνηκὼς δεδεμένος τοὺς πόδας καὶ τὰς χεῖρας κειρίαις, καὶ ἡ ὄψις αὐτοῦ σουδαρίῳ περιεδέδετο.
λέγει αὐτοῖς ὁ Ἰησοῦς· λύσατε αὐτὸν καὶ ἄφετε ὑπάγειν» (Ιω. 11, 43-44).112 Συνετελέσθη το
μεγάλο θαύμα και δραπέτευσε ο τετραήμερος νεκρός από τα δεσμά του θανάτου και τη δυσωδία,
αναγνωρίζοντας τη δεσποτική φωνή του Υιού του Θεού. Θεϊκός ο λόγος και βασιλικό το κάλεσμα
του Ιησού συντρίβοντας το θάνατο και ανατρέποντας τους νόμους της φθοράς. Η κραυγή του Υιού
του Θεού ακούγεται ήδη από τώρα, όπως και θα ακουστεί και στα έσχατα συνοδεία σάλπιγγος
κατά τη γενική ανάσταση όλων των ανθρώπων. Στο τέλος, ο Ιησούς δίνει εντολή να
απελευθερώσουν τον Λάζαρο από τα νεκρικά σάβανα για να μην έχουν πλέον καμία αμφιβολία
για το θαύμα και να γίνουν μάρτυρες της αναστάσεως. Όπως απελευθερώνεται ο Λάζαρος από τα
107
108
109
110
111
112
38
δεσμά του τάφου, έτσι θα απελευθερωθούν και οι δίκαιοι από τα δεσμά της αμαρτίας κατά την
ημέρα της καθολικής αναστάσεως.113
113
39
ΕΡΜΗΝΕΙΑ ΤΟΥ ΧΩΡΙΟΥ ΣΤΟ ΔΥΤΙΚΟ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΟ

ΚΟΣΜΟ
3.1 Αυγουστίνος Ιππώνος

Ο Αυγουστίνος (354-430) γεννήθηκε στην Νουμιδία της Βορείου Αφρικής, περιοχή της σημερινής
Αλγερίας.114 Είναι από τις πιο σημαντικές προσωπικότητες του χριστιανισμού των πρώτων
αιώνων. Ίσως είναι ο μεγαλύτερος εκκλησιαστικός Πατέρας και συγγραφέας στο χώρο της
δυτικής χριστιανοσύνης. Το συγγραφικό του έργο υπήρξε τεράστιο και επηρέασε κυρίως τη
δυτική χριστιανοσύνη.115 Θεωρείται διδάσκαλος της λατινικής Εκκλησίας μαζί με τον Αμβρόσιο
Μεδιολάνων.116 Τα έργα του γραμμένα στη Λατινική γλώσσα και παραμελημένα από τους
θεολόγους της Ανατολής άρχισαν να μεταφράζονται στα Ελληνικά σχετικά αργά από το 13 Ο αιώνα
και μετά.
Άνθρωπος εξαιρετικά ευφυής και προικισμένος με πολλά ταλέντα χρησιμοποίησε τη φιλοσοφία

περιτυλίγοντάς την με χριστιανικό μανδύα για να τη φέρει πιο κοντά στη διδασκαλία της
Εκκλησίας. Χειροτονήθηκε επίσκοπος Ιππώνος το 397 μ. Χ. και αφιέρωσε σχεδόν όλη του τη ζωή
στον αγώνα κατά των εθνικών, Μανιχαίων, Δονατιστών και Πελαγιανών. Επίσης, διακρίθηκε για
την ασκητική βιοτή του. Αν και η θεολογία του αποτέλεσε πολλές φορές αφορμή για θεολογικές
αποκλίσεις στη δυτική χριστιανοσύνη, ο ίδιος δεν θεωρείται αιρετικός και όσο ήταν εν ζωή δεν
αντιτάχθηκε ποτέ στην επίσημη διδασκαλία της Εκκλησίας.117 Η κύρια μέθοδος που χρησιμοποιεί
ο Αυγουστίνος για την ερμηνευτική προσέγγιση του Κατά Ιωάννην Ευαγγελίου είναι η
αλληγορική.118 Η Ορθόδοξη Εκκλησία επηρεασμένη από την Ανατολή τον ενέταξε στο συναξάριό
της μόλις στις αρχές του 19ου αιώνα και τιμά τη μνήμη του στις 15 Ιουνίου καθεκάστου έτους.119
114
Π. Παναγιωτόπουλου, Άγιος Αυγουστίνος επίσκοπος Ιππώνος, στο διαδικτυακό τόπο:
https://www.pemptousia.gr/2014/06/agios-avgoustinos-episkopos-ipponos-1/ (ημερομηνία ανάκτησης 07/06/2018).
115
Στ. Παπαδόπουλου, Πατρολογία, τόμ. Γ΄, εκδ. Γρηγόρη, Αθήνα 2010, σελ. 304.
116
Κ. Σκουτέρη, Ιστορία Δογμάτων, τόμ. Β’, εκδ. Ιδιωτική, Αθήνα 2004, σελ. 78.
117
Στ. Παπαδόπουλου, «Αυγουστίνος Ιππώνος Ο μέγιστος εκκλησιαστικός Πατέρας της Δύσεως», Θεολογία 2 (2008),
σελ. 461-464, 466, 467, 468, 494, 496.
118
The Fathers Of The Church A New Translation Volume 78, μτφρ. John W. Rettig, εκδ. The Catholic University Of
America Press, Washiνgton 1988, σελ. 10.
119
Στ. Παπαδόπουλου, Πατρολογία, τόμ. Γ΄, εκδ. Γρηγόρη, Αθήνα 2010, σελ. 310.
40
3.2 Ερμηνευτική προσέγγιση του χωρίου από Αυγουστίνο
Σύμφωνα με τον ιερό Αυγουστίνο το θαύμα της εκ νεκρών εγέρσεως του Λαζάρου διαδραματίζει
πρωτεύοντα ρόλο στη διδασκαλία της Εκκλησίας. 120 Αποτελεί την κορύφωση των θαυμάτων του
Ιησού στο Κατά Ιωάννην Ευαγγέλιο, όχι απλώς επειδή ανέστησε ένα τετραήμερο νεκρό, αλλά
κυρίως επειδή αποκαλύπτει την ταυτότητά Του.121 Αυτό το θαύμα δεν πρέπει να μας γεμίζει
απορία για το πώς έγινε, αλλά χαρά για το ποιος το έκανε. Ο Λάζαρος αναστήθηκε από εκείνον
που έπλασε τον άνθρωπο. Είναι εκείνος, ο οποίος μαζί με το Θεό Πατέρα δημιούργησαν τα πάντα.
Ο ιερός Αυγουστίνος αναρωτιέται τι είναι μια ανάσταση ενός ανθρώπου, όταν ο ίδιος ο Ιησούς
καθημερινά με τη θεϊκή Του δύναμη αναγεννά τόσους και τόσους ανθρώπους στη ζωή! Είναι
σπουδαιότερο να δημιουργείται μια νέα ζωή από την αρχή με τη γέννηση ενός ανθρώπου παρά να
ξαναδημιουργείται μέσα από τον τάφο. Ωστόσο, συνεχίζοντας την ερμηνευτική του σκέψη ο ιερός
Πατέρας, ο Ιησούς ενδιαφέρεται τόσο για τους ζωντανούς όσο και για τους νεκρούς ως Υιός του
Θεού που δημιουργεί και ζωογονεί. Άλλωστε, ο Χριστός αναφέρει ξεκάθαρα στην αδερφή του
Λαζάρου Μάρθα ότι είναι η ανάσταση και η ζωή. Οδηγεί τον άνθρωπο στη ζωή και τον ανασταίνει
από τον τάφο. Είναι Θεός ζώντων και νεκρών. Ο Χριστός έχει εξουσία επί της ζωής και του
θανάτου ως αθάνατος Βασιλεύς και αναστάς εκ νεκρών.
Ο Ευαγγελιστής Ιωάννης καταγράφει μόνο μερικά από τα θαύματα με το σκεπτικό ότι αυτά
αρκούν για να οδηγήσουν στην πίστη προς το πρόσωπο του Ιησού και επομένως στη σωτηρία του
ανθρώπου. Έκανε και άλλα πολλά θαύματα ο Ιησούς που δεν είναι καταγεγραμμένα στο
Ευαγγέλιο, τα οποία αν περιέχονταν θα χρειάζονταν τόμοι ολόκληροι σύμφωνα με το λόγο του
ευαγγελιστή Ιωάννη: «ἔστι δὲ καὶ ἄλλα πολλὰ ὅσα ἐποίησεν ὁ Ἰησοῦς, ἅτινα ἐὰν γράφηται καθ᾿
ἕν, οὐδὲ αὐτὸν οἶμαι τὸν κόσμον χωρῆσαι τὰ γραφόμενα βιβλία. ἀμήν» (Ιω. 21, 25). Αυτό το
σημείο είναι αρκετό σύμφωνα με τον ιερό Πατέρα για να πειστεί κάποιος ότι ο Ιησούς έχει τη
δύναμη να αναστήσει όλους τους νεκρούς. Αυτό το έργο της αναστάσεως ο Υιός του Θεού θα το
ολοκληρώσει κατά τη Δευτέρα Παρουσία. Άλλωστε, ο ίδιος ο Ιησούς λέει πως έρχεται η ώρα όπου
οι νεκροί θα ακούσουν τη φωνή Του και θα αναστηθούν: «ἔρχεται ὥρα ἐν ᾗ πάντες οἱ ἐν τοῖς
μνημείοις ἀκούσονται τῆς φωνῆς αὐτοῦ, καὶ ἐκπορεύσονται» (Ιω. 5, 28-29).122
120
H. Houghton, Augustine’s Text of John Patristic Citations and Latin Gospel Manuscripts, εκδ. Oxford University
Press, New York 2008, σελ. 285.
121
O. Hofius, ό. π., σελ. 445.
122
Αυγουστίνου, Tractatus XLIX, 1-54.
41
Ο Αυγουστίνος συνεχίζοντας την ερμηνεία του συνδέει την αμαρτία με το θάνατο. Όταν σημειώνει
αμαρτία, αναφέρεται στο θάνατο της ψυχής που είναι και ο πραγματικός θάνατος. Υπάρχει ο
άνθρωπος που αμαρτάνει και αμέσως σηκώνεται και μετανοεί. Γι’αυτό ο Κύριος τον αποκαθιστά
πάλι ως μέλος της Εκκλησίας Του. Υπάρχει όμως και ο άνθρωπος που πέφτει στην αμαρτία και
συνηθίζει. Εδώ ο άνθρωπος γίνεται επιρρεπής στο κακό. Το θάνατο του τετραήμερου Λάζαρου
τον θεωρεί ως ένα θλιβερό είδος θανάτου. Είναι το είδος στο οποίο η αμαρτία έχει γίνει συνήθεια
και έχει ριζώσει μέσα στον άνθρωπο για τα καλά. Αυτός ο άνθρωπος αρχίζει να μυρίζει άσχημα
σαν ένας νεκρός που είναι θαμμένος τέσσερις ημέρες, όπως στην περίπτωση του φίλου του Ιησού.
Η αμαρτία έχει εισχωρήσει τόσο βαθειά, ώστε δε μιλάμε απλώς για ένα νεκρό, αλλά για ένα
θαμμένο κυριολεκτικά μέσα στον τάφο με εμφανή ήδη τα σημάδια της αποσύνθεσης και
δυσωδίας. Όμως η δύναμη του Χριστού είναι τέτοια που μπορεί να αντιμετωπίσει και το χειρότερο
είδος θανάτου αρκεί να πιστεύουμε στη δύναμή Του, όπως πίστεψαν και οι αδελφές του Λαζάρου.
Ο ιερός Πατέρας εγκωμιάζει την πίστη των αδελφών του Λαζάρου, όπως συνέβη και με τον ιερό
Χρυσόστομο, στον οποίο έγινε αναφορά σε προηγούμενο κεφάλαιο. Μόλις ο Λάζαρος
αρρώστησε, οι αδελφές του έστειλαν αγγελιοφόρους να ενημερώσουν τον Ιησού περί της
ασθένειάς του. Δεν παρότρυναν τον Ιησού να τον θεραπεύσει από τη σωματική ασθένεια, αλλά
μόνον τον ενημερώνουν ότι ο φίλος Του ο Λάζαρος τον οποίο αγαπά είναι βαριά άρρωστος. Για
αυτές τις γυναίκες είναι αρκετό και μόνο που έμαθε ο Ιησούς για το Λάζαρο. Ξέρουν μέσα τους
ότι τους αγαπάει τόσο ώστε δε θα τους εγκαταλείψει. Κάπως έτσι συνέβη και στην περίπτωση του
βασιλικού στο Ιω. 4, 43-54, ο οποίος πίστεψε ότι ο Ιησούς με ένα μόνο λόγο Του από μακριά
μπορεί να θεραπεύσει το δούλο του. Τόσο μεγάλη ήταν η πίστη αυτών των ανθρώπων που βίωσαν
έντονα τη δύναμη και την ευσπλαχνία του Θεού, σύμφωνα με την ερμηνεία του Αυγουστίνου. 123
Μόλις ο Ιησούς πληροφορήθηκε την ασθένεια του Λαζάρου απάντησε ότι αυτή η ασθένεια δε θα
οδηγήσει στο θάνατο, αλλά στη δόξα του Θεού.124 Δηλαδή, αυτή η ασθένεια θα οδηγούσε τους
ανθρώπους στο κατώφλι του Υιού του Θεού ώστε να γλιτώσουν από τον πραγματικό θάνατο. Εδώ,
με βάση τον ιερό Αυγουστίνο ο Ιησούς μιλώντας για τη δόξα του Θεού έμμεσα ονομάζει τον εαυτό
Του Θεό προς απάντηση στους αιρετικούς που αρνιούνται τη Θεότητα του Υιού. Πράγματι, ο
Ιησούς μνημονεύοντας τη δόξα του Θεού μιλούσε για το πρόσωπό Του. Το αποτέλεσμα τελικά
Αυγουστίνου, Tractatus XLIX, 6.

123
T. Brodie, The Gospel According to John A Literary and Theological Commentary, εκδ. Oxford University Press,
124
New York 1993, σελ. 387.
42
ωφελεί τον ίδιο τον άνθρωπο, αφού αυτός απαλλάσσεται από το πικρό ποτήρι του θανάτου. Όταν
οι άνθρωποι οδηγούνται μπροστά στο Χριστό, δηλαδή στην αυτούσια ανάσταση και ζωή, δεν είναι
δυνατόν να κοινωνήσουν το θάνατο. Και αν τον γνωρίσουν δε θα είναι πραγματικός, αιώνιος
χωρισμός της ψυχής από το Δημιουργό της.125
Ακολουθεί η θεολογική κορύφωση της περικοπής.126 Η Μάρθα στο διάλογό της με τον Ιησού
φανερώνει την απόλυτη εμπιστοσύνη προς το πρόσωπό Του αναφέροντας πως ακόμη και τώρα
που είναι νεκρός ο αδελφός της ό,τι και να ζητήσει από το Θεό, ο Ιησούς θα Του το δώσει. Δε
ζητάει από τον Ιησού να αναστήσει τον Λάζαρο, διότι δεν ξέρει αν αυτό είναι προς το συμφέρον
του αδελφού της. Αφήνει στην άκρη τα δικά της θέλω και εμπιστεύεται τον Ιησού να πράξει όπως
εκείνος κρίνει για την ψυχή του.127 Ο Ιησούς της αναφέρει πως θα αναστηθεί ο αδελφός της, επειδή
αυτός ο ίδιος είναι η ανάσταση και η ζωή: «ἐγώ εἰμι ἡ ἀνάστασις καὶ ἡ ζωή. ὁ πιστεύων εἰς ἐμέ,
κἂν ἀποθάνῃ, ζήσεται· καὶ πᾶς ὁ ζῶν καὶ πιστεύων εἰς ἐμὲ οὐ μὴ ἀποθάνῃ εἰς τὸν αἰῶνα» (Ιω. 11,
25-26).128
Συνεχίζοντας την ερμηνεία του ο ιερός Αυγουστίνος όσον αφορά στο Ιω. 11, 25-26 κάνει λόγο
για θρίαμβο επί του θανάτου όσων πιστέψουν στον Ιησού. Όποιος πιστέψει στα λόγια του Λόγου,
αν και είναι νεκρός όπως ο Λάζαρος, θα συνεχίσει να ζει. Ο ίδιος ο Ιησούς ομιλεί στους Ιουδαίους
για τους Προπάτορές τους, Αβραάμ, Ισαάκ και Ιακώβ, σα να είναι ζωντανοί, αν και πέρασαν
εκατοντάδες χρόνια από την επίγεια βιοτή τους. Ο Θεός δεν είναι Θεός νεκρών, αλλά ζωντανών:
«ἐγώ εἰμι ὁ Θεὸς Ἀβραὰμ καὶ ὁ Θεὸς Ἰσαὰκ καὶ ὁ Θεὸς Ἰακώβ; οὐκ ἔστιν ὁ Θεὸς Θεὸς νεκρῶν,
ἀλλὰ ζώντων» (Μτ. 22, 32). Όποιος πιστέψει, αν και πνευματικά νεκρός θα ζήσει, ενώ όποιος δεν
πιστέψει, αν και ζωντανός, θα είναι πραγματικά νεκρός. Αυτός που πιστεύει στον Ιησού, αν και
σωματικά νεκρός, η ψυχή του θα ζει αιώνια, αλλά και σωματικώς θα αναστηθεί μελλοντικά.
Δηλαδή, ο πιστός αν ακόμη πεθάνει σωματικά, δε θα είναι πραγματικός ο θάνατός του λόγω της
πνευματικής ζωής που θα του μεταδώσει ο Ιησούς. Αυτή είναι η ερμηνεία των παραπάνω στίχων
σύμφωνα με τον Λατίνο Πατέρα.129
Κατόπιν ακολουθεί η συνάντηση της Μαρίας με τον Ιησού. Μόλις η Μαρία ενημερώθηκε από την
αδελφή της Μάρθα ότι κατέφθασε ο Ιησούς, φεύγει τρέχοντας να τον συναντήσει. Μαζί της
125
126
127
128
T. Brodie, ό. π., σελ. 393.
129
43
ακολουθούν και πολλοί Ιουδαίοι νομίζοντας ότι πηγαίνει στον τάφο να κλάψει τον αδελφό της.
Μόλις η Μαρία αντικρίζει τον Ιησού πέφτει κλαίγοντας στα πόδια Του. Οι Ιουδαίοι που την
ακολούθησαν, κλαίγανε και αυτοί μαζί της. Βλέποντας ο Ιησούς τη Μαρία και τους Ιουδαίους να
θρηνούν, δεν άντεξε και εκείνος και φάνηκε η συγκίνησή Του. Σύμφωνα με τον Αυγουστίνο, ο
Ιησούς ταράχθηκε επειδή Εκείνος το θέλησε. Ανέβηκε επί του Σταυρού με το δικό Του θέλημα.
Κατέβηκε στον Άδη με τη δική Του δύναμη. Ο Ιησούς προσέλαβε ολόκληρη την ανθρώπινη φύση,
ψυχή τε και σώματι και έγινε όμοιος με εμάς σε όλα εκτός από την αμαρτία. Στο ένα και μοναδικό
πρόσωπο του Χριστού ενώθηκαν η θεία με την ανθρώπινη φύση. Εν προκειμένω, ο ιερός Πατέρας
θέλει να τονίσει την πραγματικότητα της ανθρώπινης φύσης του Χριστού.
Στη συνέχεια της περικοπής ο ιερός Πατέρας δίνει τη δική του ερμηνεία για τον τετραήμερο
Λάζαρο. Μόλις ο Ιησούς καταφθάνει μπροστά στον τάφο, ο Λάζαρος έχει ήδη συμπληρώσει
τέσσερις ημέρες νεκρός. Για τις τέσσερις ημέρες που παρέμεινε νεκρός ο Λάζαρος κάθε ημέρα
έχει και το δικό της συμβολισμό. Όταν ένας άνθρωπος έρχεται στη ζωή, βρίσκεται κατά κάποιο
τρόπο σε κατάσταση θανάτου, αφού μετά φέρει πάνω του το προπατορικό αμάρτημα. Εξαιτίας
του πρωτοπλάστου ήρθε η αμαρτία στον κόσμο και συνέπεια της αμαρτίας είναι ο θάνατος. Αυτή
είναι η πρώτη ημέρα θανάτου, την οποία ο άνθρωπος κληρονομεί. Στη συνέχεια, ο άνθρωπος
έχοντας μέσα του έμφυτο το νόμο της φύσης, αυξάνεται σωματικά και πνευματικά, ώστε να
φθάσει στα επίπεδα της λογικής. Κανείς άνθρωπος δε γεννιέται με την επιθυμία να σκοτώσει ή να
κλέψει. Έχει λοιπόν ο άνθρωπος το νόμο χαραγμένο βαθειά στην καρδιά του και πολλές φορές
τον παραβιάζει. Εδώ έχουμε τη δεύτερη ημέρα θανάτου.
Ακολούθως, έχουμε το γραπτό νόμο που δόθηκε από το Θεό μέσω του Μωυσή με το γνωστό
Δεκάλογο, και αυτός όμως πολλές φορές καταπατείται από τον άνθρωπο. Εδώ έχουμε την τρίτη
ημέρα θανάτου. Τέλος, εισερχόμαστε στην εποχή της χάριτος, στον καιρό του Ευαγγελίου. Με
τον ερχομό του Χριστού εγκαινιάζεται μια νέα περίοδος για την ανθρωπότητα. Ο Χριστός νικάει
το θάνατο και κηρύττει την αιώνια ζωή. Ο άνθρωπος έχει πια το Ευαγγέλιο ως πυξίδα στη ζωή
του και οδηγείται με μαθηματική ακρίβεια στην ατελεύτητη Βασιλεία των ουρανών. Πάλι όμως ο
άνθρωπος περιφρονεί το Ευαγγέλιο που του προσφέρθηκε. Εδώ έχουμε την τέταρτη ημέρα
θανάτου, η οποία είναι χειρότερη από τις άλλες τρεις. Έτσι, ο άνθρωπος αρχίζει να αποσυντίθεται
και η δυσωδία γίνεται όλο και πιο έντονη.130 Εδώ η δυσωδία συμβολίζει την αμαρτία που έγινε
130
44
συνήθεια.131 Ο Ιησούς όμως εδώ είναι κατεξοχήν παρόν και δεν αρνείται την κλήση του νεκρού
από την αμαρτία ανθρώπου, τον οποίο συμβολίζει ο τετραήμερος Λάζαρος. Άλλωστε ο ίδιος δεν
ήρθε να καλέσει τους δικαίους, αλλά τους αμαρτωλούς για μετάνοια. Για τον ιερό Πατέρα τίποτα
δεν είναι τυχαίο, καθώς όλα έχουν τον συμβολισμό τους.132
Ο ιερός Αυγουστίνος συνδέει την Παλαιά με την Καινή Διαθήκη αποδεικνύοντας πόσο
σημαντικός ερμηνευτής είναι.133 Ο Ιησούς μεταβαίνει στον τόπο της ταφής του Λαζάρου. Ο τάφος
είναι λαξευμένος μέσα σε μια σπηλιά και μια βαριά πέτρα έχει τοποθετηθεί στην είσοδο του
μνημείου. Ο Νόμος που δόθηκε στους Ιουδαϊους ήταν χαραγμένος σε πέτρα. Επομένως, ο νεκρός
πίσω από μια πέτρα είναι ο ένοχος κάτω από το Νόμο. Ο Ιησούς ευρισκόμενος μπροστά στον
τάφο δίνει εντολή να απομακρύνουν την πέτρα που τον σκεπάζει. Φεύγει δηλαδή ο παλαιός
Νόμος, καθώς έφθασε η εποχή της χάριτος και του Πνεύματος. Η πέτρα σκοτώνει και ο Νόμος
είναι βαρύς. Το Πνεύμα είναι εκείνο που θα δώσει ζωή μέσω της πίστης στο πρόσωπο του Ιησού.
Έπειτα, ο Ιησούς φωνάζει δυνατά στο Λάζαρο να εξέλθει εκ του μνημείου και όντως εξήλθε ο
νεκρός τυλιγμένος με τα οθόνια και το σουδάριο (Ιω. 11, 43-44). Εδώ έχουμε το δεύτερο θαύμα
καθώς ο νεκρός εξέρχεται εκ του τάφου με δεμένα τα χέρια και τα πόδια του. Ο νεκρός ήταν
τυλιγμένος και δέσμιος της αμαρτίας και ο Ιησούς για να τον απαλλάξει από το φορτίο των
αμαρτιών, αμέσως προστάζει τους υπηρέτες να τον λύσουν και να τον αφήσουν να πάει μόνος στο
σπίτι του.134 Για τον ιερό Αυγουστίνο το συγκεκριμένο θαύμα, όπως και όλα τα σημεία του Ιησού,
πέρα από το επιφανειακό του μήνυμα οδηγεί σε ένα βαθύτερο πνευματικό νόημα.135
131
Θ. Μαυρομούστακου, Η Σημειολογία των αριθμών και των ωρών στο Κατά Ιωάννην Ευαγγέλιο, Διδακτορική
Διατριβή υποβληθείσα στο τμήμα Κοινωνικής Θεολογίας του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών,
2018, σελ. 342.
132
133
134
135
45
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4ο
«ΕΓΩ ΕΙΜΙ Η ΑΝΑΣΤΑΣΙΣ ΚΑΙ Η ΖΩΗ»: ΣΥΓΧΡΟΝΗ

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ
4.1 Κατά Ιωάννην Ευαγγέλιο και σύγχρονοι ερμηνευτές

Στο παρόν υποκεφάλαιο θα γίνει αναφορά στην ερμηνευτική προσέγγιση του τετάρτου
Ευαγγελίου και κυρίως των θαυμάτων που περιέχει από εκκλησιαστικούς συγγραφείς της
σύγχρονης εποχής. Οι επιστημονικές απόψεις που έχουν διατυπωθεί για τα θαύματα στο Κατά
Ιωάννην δε μπορούν σε καμία περίπτωση να δράσουν ανεξάρτητα από τη συνολική αντίληψη που
επικρατεί στο συγκεκριμένο Ευαγγέλιo. Ο τρόπος με τον οποίο παρουσιάζονται τα θαύματα
καταλαμβάνουν πρωτεύοντα ρόλο στην αφήγηση και στη θεολογική σκέψη του τετάρτου
Ευαγγελίου. Η κατανόηση του Ευαγγελίου περνάει μέσα από τα θαύματα-σημεία που περιγράφει
ο Ευαγγελιστής Ιωάννης.136 Η λέξη «σημείον» χρησιμοποιείται συχνά στο τέταρτο Ευαγγέλιο για
να δηλώσει τα θαύματα του Ιησού. Τα σημεία του Ιησού φανερώνουν τη θεϊκή Του προέλευση.137
Ένας από τους πιο σημαντικούς σύγχρονους θεολόγους εκ των Γερμανών θεολόγων ήταν ο Rudolf
Bultmann.138 Το υπόμνημα του Bultmann139 στο Κατά Ιωάννην Ευαγγέλιο άσκησε και ασκεί
σημαντική επίδραση στην επιστημονική έρευνα, όσον αφορά στο τέταρτο Ευαγγέλιο. Σύμφωνα
με τον Bultmann140 τα θαύματα στο Κατά Ιωάννην δεν αποσκοπούν να μας παρουσιάσουν τη
βιογραφία του Ιησού, αλλά να αποκαλυφθεί μέσω αυτών η θεία προέλευσή Του. Για την επιτέλεση
του θαύματος είναι απαραίτητη η πίστη στο πρόσωπο του Ιησού ως Υιού και Λόγου του Θεού.141
Ο ορισμός της πίστης για τον Bultmann δεν είναι άλλος παρά η ενέργεια του Θεού στον εσωτερικό
κόσμο του καθενός.142 Τον κεντρικό ρόλο στις διηγήσεις των θαυμάτων έχει ο Ιησούς και όχι το
πρόσωπο που πάσχει και θεραπεύεται. Ιδιαίτερα στο Κατά Ιωάννην Ευαγγέλιο παρατηρούνται πιο
έντονα η εναλλαγή συναισθημάτων και η κορύφωση στις διηγήσεις των θαυμάτων. Αν και
136
Χρ. Καρακόλη, ό. π., σελ. 18, 32-33.
137
138
139
Βλ. Rudolf Bultmann, Das Evangelium des Johannes, Gottingen 1941.
140
Βλ. Rudolf Bultmann, Geschichte.
141
142
Σ. Αγουρίδη, Εισαγωγή εις την Καινήν Διαθήκην, εκδ. Γρηγόρη, Αθήνα 19913, σελ. 181.
46
διαπράττει ορισμένα σφάλματα στη θεολογία του, ωστόσο κανείς δε μπορεί να αρνηθεί ότι με το
υπόμνημά του συνέβαλε σημαντικά στη σύγχρονη έρευνα για το Κατά Ιωάννην.143
Σημαντικό υπόμνημα στο τέταρτο Ευαγγέλιο έχει αφήσει και ο Γερμανός Ρωμαιοκαθολικός
Schnackenburg.144 Σύμφωνα με αυτόν, η σημαντική προσωπικότητα του Ιωάννη είναι που
σημαδεύει το τέταρτο Ευαγγέλιο και συμβάλει στην καταννόησή του. Ο Γερμανός δεν αρνείται
σε καμία περίπτωση την παράδοση, την οποία θεωρεί ότι χρησιμοποίησε ο Ιωάννης για να γράψει
το Ευαγγέλιο του. Οι πηγές που είχε στα χέρια του ο Ιωάννης προφορικές ή γραπτές
διαμορφώθηκαν κατάλληλα για να συμβαδίζουν με το θεολογικό του πλαίσιο, ώστε να περάσει
πιο εύκολα τα μηνύματα που ήθελε στους αναγνώστες του. Ο Schnackenburg θεωρεί ότι τα επτά
σημαντικά θαύματα που περιέχονται στο Κατά Ιωάννην έχουν ως κύριο στόχο να πιστέψουν οι
αναγνώστες ότι ο Ιησούς είναι ο Σωτήρ του κόσμου και Θεός αληθινός. Τα ιδιαίτερα θεολογικά
γνωρίσματα του Ιωάννη είναι που συνδέουν τα θαύματα με αντίστοιχους εκφαντικούς λόγους που
πηγάζουν από το στόμα του Ιησού. Όλα τα σημεία στο Κατά Ιωάννην μαρτυρούν τη δόξα του
Θεού.
Εξέχουσα θέση στη σύγχρονη έρευνα για το Κατά Ιωάννην Ευαγγέλιο κατέχει και η διατριβή του
Ελβετού Eduard Schweizer. Η έρευνα του Ελβετού επικεντρώνεται στο να οδηγηθεί σε κάποια
ασφαλή αποτελέσματα σχετικά με τις πηγές που χρησιμοποίησε ο Ευαγγελιστής Ιωάννης.
Πιθανότατα είχε στην κατοχή του κάποια γραπτά κείμενα ο Ιωάννης όταν έγραφε το Ευαγγέλιο.145
Ο Ευαγγελιστής έχει εισχωρήσει στο ευαγγελικό κείμενο τα ιδιαίτερα θεολογικά του γνωρίσματα,
ώστε είναι σχεδόν ακατόρθωτο να βρεθούν οι πηγές που χρησιμοποίησε στην αρχική τους μορφή.
Τα θαύματα στο τέταρτο Ευαγγέλιο συνδέονται με τους αποκαλυπτικούς λόγους του Ιησού και
ερμηνεύονται μόνο υπό το φως Του. Η συχνή χρήση της φράσης «ἐγώ εἰμι» είναι που δίνει
ιδιαίτερο νόημα στο τέταρτο Ευαγγέλιο και το ξεχωρίζει από τα υπόλοιπα. Τα θαύματα στο Κατά
Ιωάννην δεν τα επιτελεί ο Ιησούς μόνο ως έκφραση της θείας αγάπης και ελέους, αλλά κυρίως για
να φανερώσει στους ανθρώπους τη θεία προέλευσή Του.146
143
Χρ. Καρακόλη, ό. π., σελ. 53-54, 57.
144
Βλ. R. Schnackenburg, Das Johannesevangelium, Freiburg-Basel-Wien 1965.
145
Χρ. Καρακόλη, Στο ίδιο, σελ. 50-51, 63-65.
146
E. Schweizer, Ego Eimi, εκδ. Vandenhoeck & Ruprecht, Göttingen 19652, σελ. 108, 138, 167.
47
Άξιο αναφοράς στη σύγχρονη έρευνα και ερμηνεία για το Κατά Ιωάννην Ευαγγέλιο είναι και το
μεταδιδακτορικό του Γερμανού καινοδιαθηκολόγου Schnelle.147 Για το Γερμανό τα σημεία στο
Κατά Ιωάννην έχουν ως κεντρικό σκοπό να οδηγήσουν στην πίστη μέσω της αποκάλυψης της
δόξης του Θεού. Τα θαύματα στο Κατά Ιωάννην εκφράζουν επί της ουσίας τη θεία δόξα. Ο όρος
«σημεία» πέρα από το ότι αποτελεί θεολογική πρωτοτυπία του Ιωάννη, καθώς δε συναντάται σε
άλλα αρχαία κείμενα, αποσκοπεί στο να φανερώσει τη Θεότητα του Ιησού. Επίσης, τα σημεία
φανερώνουν και την ενότητα του Ιησού με τον Πατέρα Του. Ο Schnelle έχοντας απορρίψει τη
θεωρία περί ύπαρξης μιας αρχαίας πηγής σημείων κάνει λόγο για την ύπαρξη και χρήση από τον
Ευαγγελιστή Ιωάννη αρχαίων διηγήσεων περί θαυμάτων. Τις διάφορες αυτές θαυμαστές διηγήσεις
τις χρησιμοποίησε κατάλληλα και τις εξήγησε με βάση το νόημα του όρου «σημείο».
Όσον αφορά στους Έλληνες καινοδιαθηκολόγους η συμβολή τους είναι μικρότερη σε σχέση με
τους ξένους ερμηνευτές. Αξίζει να αναφερθούν όμως μερικά ονόματα που συνέβαλλαν στην
επιστημονική έρευνα του Κατά Ιωάννην Ευαγγελίου, όπως του αειμνήστου καθηγητή Παναγιώτη
Τρεμπέλα με το υπόμνημά του εις το Κατά Ιωάννην Ευαγγέλιον.148 Επίσης, ο Νίκος Δαμαλάς149
κατέθεσε ολοκληρωμένο υπόμνημα στο Κατά Ιωάννην με επιστημονική πρωτοτυπία.150 Άλλοι
σημαντικοί Έλληνες μελετητές του τετάρτου Ευαγγελίου είναι οι καθηγητές Σάββας
Αγουρίδης,151 Βασίλειος Ιωαννίδης152 και Βασίλειος Τσάκωνας153. Σημαντικότατη είναι και η
συμβολή της διδακτορικής διατριβής του Χρήστου Καρακόλη. Οι σύγχρονοι ερμηνευτές
συμβάλλουν με τη σειρά τους στην ερμηνευτική καταννόηση του τετάρτου Ευαγγελίου, ωστόσο
δεν υπάρχει κοινός τρόπος σύγκλισης όσον αφορά στη μελέτη των ευαγγελικών περικοπών. 154
147
Βλ. U. Schnelle, Christologie.
148
Χρ. Καρακόλη, ό. π., σελ. 82-84, 90.
149
Βλ. Ν. Δαμαλά, Το Κατά Ιωάννην Ευαγγέλιον, Αθήνα 1940.
150
151
Βλ. Σ. Αγουρίδη, Ιωάν. 2, 1-11, (Βιβλική Μελέτη), ΔΒΜ 4 (1976).
152
Βλ. Β. Ιωαννίδη, Η Χριστολογία του ευαγγελιστού Ιωάννου. Ο Χριστός ζωή και φως του κόσμου, Αθήνα 1958.
153
Βλ. Β. Τσάκωνα, Η Χριστολογία του Κατά Ιωάννην Ευαγγελίου, Αθήνα 1969.
154
Χρ. Καρακόλη, Στο ίδιο, σελ. 90-92.
48
4.2 Σύγχρονη ερμηνεία του χωρίου: «ἐγώ εἰμι ἡ ἀνάστασις καὶ ἡ ζωή».
Η περικοπή της αναστάσεως του Λαζάρου είναι το κορυφαίο και τελευταίο από τα επτά θαύματα
που παρουσιάζονται στο Κατά Ιωάννην Ευαγγέλιο. Αποτελεί την κορωνίδα των θαυμάτων του
Ιησού που περιγράφονται στο τέταρτο Ευαγγέλιο. Η πρωτοκαθεδρία του συγκεκριμένου θαύματος
έχει να κάνει τόσο με το αφηγηματικό όσο και με το θεολογικό επίπεδο του κειμένου. Η αφήγηση
φθάνει στην κορύφωσή της στο Ιω. 11, 38-44, τη στιγμή που ο Ιησούς έρχεται στον τάφο και
ανασταίνει το Λάζαρο. Η θεολογική κορύφωση της περικοπής όμως αφορά στο Ιω. 11, 23-27 και
ιδιαίτερα τη στιγμή που ο Ιησούς αυτοαποκαλείται ως ανάσταση και ζωή: «ἐγώ εἰμι ἡ ἀνάστασις
καὶ ἡ ζωή. ὁ πιστεύων εἰς ἐμέ, κἂν ἀποθάνῃ, ζήσεται· καὶ πᾶς ὁ ζῶν καὶ πιστεύων εἰς ἐμὲ οὐ μὴ
ἀποθάνῃ εἰς τὸν αἰῶνα» (Ιω. 11, 25-26).155 Σύμφωνα με την άποψη των Wellhausen, 156 Walter157
και Wagner158 η φράση του Ιησού «ἐγώ εἰμι ἡ ἀνάστασις καὶ ἡ ζωή» καταλαμβάνει την πρωτειά
και φέρνει το θαύμα της εγέρσεως του Λαζάρου σε δευτερεύουσα θέση μέσα στην ίδια την
περικοπή.159
Ο Ιησούς απευθυνόμενος προς τη Μάρθα τη διαβεβαιώνει ότι θα αναστηθεί ο αδερφός της:

«ἀναστήσεται ὁ ἀδελφός σου» (Ιω. 11, 23).160 Ο Otfried Hofius συνδέει την προηγούμενη φράση
με το Ιω. 11, 4. Στο Ιω. 11, 4 ο Ιησούς πληροφορείται για την ασθένεια του φίλου του Λάζαρου
και απαντάει ότι η ασθένεια αυτή δε θα οδηγήσει στο θάνατο, αλλά στη δόξα του Υιού του Θεού:
«αὕτη ἡ ἀσθένεια οὐκ ἔστι πρὸς θάνατον, ἀλλ᾿ ὑπὲρ τῆς δόξης τοῦ Θεοῦ, ἵνα δοξασθῇ ὁ υἱὸς τοῦ
Θεοῦ δι᾿ αὐτῆς» (Ιω. 11, 4). Έχοντας ως βάση τη φράση αυτή θα γίνουν καλύτερα κατανοητοί οι
επόμενοι στίχοι της περικοπής του Λαζάρου. Παρότι ο Λάζαρος είναι ήδη νεκρός πέρα από κάθε
αμφιβολία, όταν φθάνει ο Ιησούς στη Βηθανία, θα πραγματοποιήσει το λόγο, τον οποίο απευθύνει
στη Μάρθα στο στίχο 23.161 Μέσω της αναστάσεως του τετραημέρου νεκρού θα δοξασθεί ο Υιός
του Θεού και θα φανερωθεί έτσι και στους ανθρώπους η απόλυτη κυριαρχία Του επί της ζωής και
155
O. Hofius, ό. π., σελ. 445-447, 457.
156
Βλ. Wellhausen Kommentar.
157
Βλ. Walter Auslegung.
158
Βλ. Wagner Auferstehung.
159
160
Π. Τρεμπέλα, Υπόμνημα εις το Κατά Ιωάννην Ευαγγέλιον, εκδ. Αδελφότης Θεολόγων «Ο Σωτήρ», Αθήνα 19793,
σελ. 410.
161
49
του θανάτου.162 Τα θαύματα στο Κατά Ιωάννην συμβολίζουν και αποκαλύπτουν τη θεία δόξα.163
Αυτή όμως αποκαλύπτεται μόνο σε εκείνους που πιστεύουν στο λόγο του Θεού. Αυτό το αναφέρει
ο ίδιος ο Ιησούς στη συνέχεια της περικοπής απευθυνόμενος στην αδερφή του Λαζάρου Μάρθα:
«οὐκ εἶπόν σοι ὅτι ἐὰν πιστεύσῃς, ὄψει τὴν δόξαν τοῦ Θεοῦ;» (Ιω. 11, 40). Όποιος πιστεύει στον
Υιό του Θεού οράται τη δόξα Του, ενώ για τον άπιστο παραμένει μη ορατό το πραγματικό
πρόσωπο του Ιησού και η δύναμή Του.
Συνεχίζοντας στον ίδιο στίχο ο Ιησούς θέλει να τονίσει στη Μάρθα ότι παρόλο που ο αδελφός της
πεθαίνει η ασθένειά του δε θα σφραγιστεί αμετάκλητα με το θάνατο. Μόλις φθάνει ο Ιησούς στον
τάφο ο Λάζαρος είναι ήδη νεκρός και μάλιστα βρίσκεται σε διαδικασία αποσύνθεσης, καθώς έχει
ήδη τέσσερις ημέρες στο μνήμα. Ο Ιησούς θα πραγματοποιήσει το λόγο που απευθύνει προς τη
Μαρία και θα αναστήσει το Λάζαρο, αποκαλύπτοντας έτσι τη δόξα του Θεού για την οποία έκανε
λόγο στο Ιω. 11, 4. Με το να δοξασθεί ο Θεός Πατήρ, δοξάζεται ταυτόχρονα και ο Υιός του Θεού,
όπως έχει πει ο Ιησούς στο προηγούμενο κεφάλαιο: «ἐγὼ καὶ ὁ πατὴρ ἕν ἐσμεν» (Ιω. 10, 30). Η
δόξα του Υιού είναι ακριβώς η δόξα του Πατέρα Του και η δόξα του Πατέρα φανερώνεται μέσω
του Υιού. Όμως η δόξα του Θεού δε σταματάει με την ανάσταση του Λαζάρου, αλλά φθάνει στην
κορύφωσή της με το Σταυρό, το θάνατο και την Ανάσταση του Ιησού.164
Στο Ιω. 11, 24 η Μάρθα κάνει λόγο για τη μελλοντική ανάσταση των νεκρών, ίσως λόγω της
θλίψης της για τον αδελφό της προσπαθώντας να στηριχθεί κάπου. Η ανάσταση των νεκρών κατά
την ημέρα της κρίσεως ήταν κοινώς αποδεκτή από τους Ιουδαίους. Η Μάρθα, μη γνωρίζοντας
ποιον ακριβώς έχει μπροστά της, προσπαθεί να μετριάσει τον πόνο της με μία γενικότερου τύπου
απάντηση.165 Τότε είναι που ο Ιησούς της απαντά με το ρητό «ἐγώ εἰμι». Τη συγκεκριμένη φράση
τη χρησιμοποιεί ο Ιησούς για τον εαυτό Του πολλές φορές και μόνον στο Κατά Ιωάννην
Ευαγγέλιο. Με το συγκεκριμένο λόγιο ο Ιησούς αυτοαποκαλύπτεται και παρουσιάζεται το έργο
και η αποστολή Του. Επομένως, το ρητό «ἐγώ εἰμι» δεν έχει σχέση με παραβολές και αλληγορικές
μεθόδους, καθώς μας προσδιορίζει άμεσα το ποιος είναι ο Ιησούς.166 Σύμφωνα με τον Eduard
162
Σ. Αγουρίδη, ό. π., σελ. 513,515.
163
Σ. Δεσπότη, Το Κατά Ιωάννην Ευαγγέλιο συλλογή άρθρων σημειώσεις παραδόσεων στο μάθημα ερμηνεία
ευαγγελικών και αποστολικών περικοπών, στο διαδικτυακό τόπο:
https://eclass.uoa.gr/modules/document/file.php/.../ΙΩΑΝΝΗΣΣΥΝΟΛΙΚΟ.doc (ημερομηνία ανάκτησης 15/2/2018).
164
O. Hofius, ό. π., σελ. 452, 453, 454.
165
166
Κ. Παπαθανασίου, Το γεγονός της Σωτηρίας στην Ιωάννεια θεολογία, (Βιβλική Βιβλιοθήκη 45), εκδ. Πουρναρά,
50
Schweizer,167 όμως, δεν μπορεί κάποιος με ανθρώπινα σχήματα και λόγους να ορίσει τον Υιό και
Λόγο του Θεού.168
Ο Ιησούς στο Ιω. 11, 25 αυτοχαρακτηρίζεται ως «ανάσταση» και «ζωή», παρουσιάζοντας έτσι
τον εαυτό Του ως τον αποκλειστικό πάροχο των θείων αυτών δωρεών.169 Ο Χριστός είναι η
αυτούσια πηγή της ζωής, άρα είναι και η μόνη αιτία σωτηρίας του Λαζάρου.170
Αυτοχαρακτηρίζεται ως ανάσταση, επειδή επαναφέρει στη ζωή τον άνθρωπο που είναι σωματικά
και πνευματικά νεκρός. Είναι ο ίδιος η πηγή της ζωής και έχει τη δύναμη να ανασταίνει τους
νεκρούς.171 Οι δύο αυτές λέξεις «ανάσταση» και «ζωή» ενσαρκώνονται πλήρως και τελείως στο
πρόσωπο του Ιησού.172 Αυτές τις δύο λέξεις δε μπορεί να τις κερδίσει κάποιος χωρίς την πίστη
στον Ιησού.
Δεν είναι τυχαία η σειρά των λέξεων, πρώτα λέει «ανάστασις» και μετά «ζωή». Η ανάσταση
αναφέρεται στην έγερση από το θάνατο του ανθρώπου και η ζωή ακολουθεί μετά την ανάσταση.
Προϋπόθεση για να ζήσει κάποιος είναι η ανάσταση και η ζωή κάποιου οφείλεται στην ανάστασή
του. Στο Ιω. 11, 26 η λέξη «ἀποθάνῃ» αναφέρεται στο σωματικό θάνατο, ενώ η λέξη «ζήσεται»
στην αιώνια ζωή. Στη συνέχεια του Ιω. 11, 26 η λέξη «ζῶν» αναφέρεται στη ζωή επί της γης και
η φράση «οὐ μὴ ἀποθάνῃ εἰς τὸν αἰῶνα» αναφέρεται στον πραγματικό θάνατο που είναι ο αιώνιος
χωρισμός από το Θεό. Επομένως, όποιος πιστέψει στους λόγους του Ιησού δε θα χωριστεί ποτέ
από το Θεό γευόμενος την αιώνια ζωή.173
Η φράση «ἐγώ εἰμι ἡ ἀνάστασις καὶ ἡ ζωή» αναφέρεται σε δύο περιόδους, το παρόν που είναι η
ζωή και το μέλλον που αντιπροσωπεύει την ανάσταση. Οι δύο αυτές λέξεις ενώνονται κατάλληλα
στο πρόσωπο του Ιησού και η μία συμπληρώνει την άλλη. Η αιώνια ζωή δεν είναι κάτι που αφορά
στο μέλλον, αλλά στο παρόν με την παρουσία του Υιού του Θεού. Ο Ιησούς είναι η ίδια η ζωή και
είναι παρών εδώ και τώρα. Συνεπώς όποιος πιστεύει στο λόγο Του κερδίζει ήδη από τώρα την
αιώνια ζωή. Σύμφωνα με τον Otfried Hofius η ανάσταση των νεκρών ναι μεν έχει εσχατολογικό
χαρακτήρα, αλλά εφόσον ο Ιησούς είναι η ανάσταση και η ζωή, τα έσχατα έχουν ήδη διεισδύσει
167
Βλ. E. Schweizer, Introduction.
168
Κ. Παπαθανασίου, ό. π., σελ. 438.
169
170
171
E. Lohse, επίτομη θεολογία της Καινής Διαθήκης, μτφρ. Σ. Αγουρίδης, εκδ. Άρτος Ζωής, Αθήνα 20105, σελ. 199.
172
Π. Τρεμπέλα, ό. π., σελ. 411.
173
O. Hofius, ό. π., σελ. 457-458.
51
μέσα στην ιστορία. Ο Υιός του Θεού με την ενανθρώπησή Του έχει γίνει όχι μόνο μέρος της
ιστορίας, αλλά το κέντρο αυτής. Επομένως, όπου βρίσκεται ο Χριστός εκεί είναι παρούσα η
ανάσταση και η ζωή.174
Σύμφωνα με το υπόμνημα του Παναγιώτη Τρεμπέλα, ο Ιησούς είναι η ανάσταση επειδή ακριβώς
είναι η ίδια η ζωή. Από την πηγή της ζωής δηλαδή τον Ιησού, προέρχεται κάθετι που αναπνέει.
Μόνο ο Θεάνθρωπος έχει τη δύναμη να ανασταίνει καθότι είναι ο μόνος αληθινός Θεός. Ο
ζωοποιός Ιησούς είναι που καθιστά βέβαιη την μελλοντική καθολική ανάσταση των νεκρών. Όσοι
πιστεύουν από τούτη εδώ τη ζωή στο λόγο Του, τους μεταδίδεται η πνευματική ζωή, η οποία
αποτελεί ασφαλιστική δικλείδα για τη μελλοντική σωματική ανάσταση. Ο σωματικός θάνατος
είναι μια προσωρινή κατάσταση για όσους έχουν κερδίσει την αληθινή πνευματική ζωή. Αλλά και
αυτός ο φυσικός θάνατος είναι ασήμαντος μπροστά στην αιώνια πνευματική ζωή που χορηγείται
σε όσους πιστέψουν στο λόγο Του.175 Για τον Bultmann όμως η περιγραφή αυτή της αιώνιας
πνευματικής ζωής με σχήματα, εικόνες και μέτρα του κόσμου τούτου είναι πέρα από τα ανθρώπινα
όρια.176
Συνεχίζοντας την ερμηνευτική του προσέγγιση ο Τρεμπέλας θεωρεί ότι είναι μεγάλη παρηγοριά
το ότι ο Ιησούς είναι η ανάσταση και η ζωή και θα αναστήσει τους νεκρούς στα έσχατα. Παρόλο
που τα νεκρά ανθρώπινα σώματα θα βρίσκονται σε κατάσταση αποσύνθεσης και θα γίνουν ένα με
το χώμα, ώστε να μη τα ξεχωρίζει κανείς, θα επιστρέψουν όλα στην προτέρα κατάσταση με ένα
μόνο ζωοποιό λόγο του Θεανθρώπου. Και αν το σώμα γνωρίσει το θάνατο, η ψυχή όμως είναι
αθάνατη και μπορεί από τώρα με τον ερχομό του Ιησού στον κόσμο να γευθεί την μακαρία και
ατελεύτητη ζωή. Αυτή η αιώνια ζωή που μπορεί από τώρα να γευθεί ο κάθε πιστός, είναι η ίδια η
ζωή που γεύεται και μετά θάνατον, αλλά και μετά την ανάσταση των νεκρών. Μετά την ανάσταση
όμως θα τη γευτεί στην πληρέστερη μορφή της. Όπως ο Χριστός είναι ένας, έτσι και η ζωή που
μεταδίδει είναι μία και μοναδική.177
Στο τέλος του στίχου 26 ο Ιησούς διατυπώνει μια ερώτηση απευθυνόμενος προς τη Μάρθα:
«πιστεύεις τοῦτο;» (Ιω. 11, 26). Η συγκεκριμένη ερώτηση θα σφραγιστεί με μια απάντηση πίστεως
από τη Μάρθα στον επόμενο στίχο, η οποία απάντηση φαίνεται να σφραγίζει τα προηγούμενα
174
Κ. Παπαθανασίου, Στο ίδιο, σελ. 441.
175
Π. Τρεμπέλα, ό. π., σελ. 411.
176
177
52
λόγια του Κυρίου Ιησού: «Ναί, Κύριε, ἐγὼ πεπίστευκα ὅτι σὺ εἶ ὁ Χριστὸς ὁ Υἱὸς τοῦ Θεοῦ ὁ εἰς
τὸν κόσμον ἐρχόμενος» (Ιω. 11, 27). Το «σὺ εἶ» της Μάρθας φαίνεται να αναλογεί στο «ἐγώ εἰμι»
του Ιησού.178 Σύμφωνα με τον Bultmann η Μάρθα με την απάντησή της, αποδέχεται όσα
διακήρυξε ο Ιησούς για τον εαυτό Του.179 Αυτή η απάντηση έχει σωτηριολογικές διαστάσεις
καθώς απαραίτητη προϋπόθεση για να κερδίσει κάποιος την αιώνια ζωή είναι να ομολογήσει την
πίστη του στον Υιό του Θεού, όπως σημειώνεται στην κατακλείδα ολόκληρου του Ευαγγελίου.
Εδώ έχουμε και την ολοκλήρωση της θεολογικής κορύφωσης της περικοπής της αναστάσεως του
Λαζάρου.180
Επιπλέον, έχουμε και την αφηγηματική κορύφωση της περικοπής. Το θεολογικό με το

αφηγηματικό επίπεδο δεν παρουσιάζουν μόνο μια αρμονία μεταξύ τους, αλλά διέπονται και από
μια ουσιαστική σχέση. Όπως αναφέρθηκε και ανωτέρω, η αφηγηματική κορύφωση της περικοπής
εντοπίζεται στο 11, 38-44.181 Στο Ιω. 11, 38 περιγράφεται ο τάφος του Λαζάρου. Ο τάφος ήταν
μια σπηλιά λαξευμένη και η είσοδος του μνημείου ήταν καλλυμένη με μια μεγάλη πέτρα. 182 Οι
Bultmann183 και Kremer184 παρομοιάζουν τον τάφο του Λαζάρου με τον τάφο του Ιησού. Η
κατεύθυνση του Ιησού προς τον τάφο του Λαζάρου μοιάζει με τη δική του πορεία προς τον
Γολγοθά, καθώς η έγερση του Λαζάρου εκ του τάφου θα αποτελέσει στη συνέχεια την κύρια αιτία
για τη θανατική Του καταδίκη.185
Στον επόμενο στίχο ο Ιησούς δίνει εντολή να μετακινήσουν το λίθο που σκεπάζει την είσοδο του
μνημείου με αποτέλεσμα να αντιδράσει η Μάρθα: «Κύριε, ἤδη ὄζει· τεταρταῖος γάρ ἐστι» (Ιω. 11,
39).186 Η αντίδρασή της έχει να κάνει με το ότι ο αδελφός της είναι ήδη τέσσερις ημέρες νεκρός
και θα μυρίζει πια αφού θα έχει αρχίσει η αποσύνθεση του νεκρού σώματος.187 Μάλιστα, η λέξη
τετραήμερος επαναλαμβάνεται για να τονισθεί ακόμη περισσότερο το μέγεθος του θαύματος.188
Ο Λάζαρος είναι νεκρός πέρα από κάθε αμφιβολία, καθώς η ψυχή έχει αποδράσει τελειωτικά από
178
179
Σ. Αγουρίδη, ό. π., σελ. 517-520.
180
181
182
183
Βλ. Bultmann Johannesevangelium.
184
Βλ. Kremer Lazarus.
185
186
187
188
53
το σώμα. Η αντίδραση της Μάρθας αποδεικνύει ότι δεν έχει αντιληφθεί τι πρόκειται να
επακολουθήσει, ξεχνώντας προφανώς και το διάλογο που είχε πριν με τον Ιησού.189 Ο John Suggit
προσπαθεί να συνδέσει το ρήμα «ὄζει» στο Ιω. 11, 39 με το ουσιαστικό «ὀσμῆ» στο Ιω. 12, 3.
Δηλαδή, από τη δυσωδία του νεκρού Λαζάρου μεταφερόμαστε στην ευωδία του μύρου με το οποίο
αλείφθηκε ο Ιησούς για να οδηγηθεί προς τον ενταφιασμό Του.190
Στον επόμενο στίχο ο Ιησούς ελέγχει τη Μάρθα για την απιστία της: «οὐκ εἶπόν σοι ὅτι ἐὰν
πιστεύσῃς, ὄψει τὴν δόξαν τοῦ Θεοῦ;» (Ιω. 11, 40). Την παραπέμπει ουσιαστικά στη συζήτηση
που είχε πριν μαζί της στο Ιω. 11, 25-26. Όλα αυτά επίσης παραπέμπουν στην αρχή του κεφαλαίου
και συγκεκριμένα στο Ιω. 11, 4 όπου ο Ιησούς κάνει λόγο για τη δόξα του Θεού. «αὕτη ἡ ἀσθένεια
οὐκ ἔστι πρὸς θάνατον, ἀλλ᾿ ὑπὲρ τῆς δόξης τοῦ Θεοῦ, ἵνα δοξασθῇ ὁ υἱὸς τοῦ Θεοῦ δι᾿ αὐτῆς»
(Ιω. 11, 4).191
Στη συνέχεια της αφήγησης με την έγερση του Λαζάρου θα αποκαλυφθεί και η δόξα του Θεού.192
Αφού απομακρύνεται η πέτρα από το μνημείο ο Ιησούς σηκώνει ψιλά τα μάτια Του και
προσεύχεται με ευχαριστιακό τρόπο προς τον Πατέρα Του: «ἦραν οὖν τὸν λίθον οὗ ἦν ὁ τεθνηκὼς
κείμενος. ὁ δὲ Ἰησοῦς ἦρε τοὺς ὀφθαλμοὺς ἄνω καὶ εἶπε· Πάτερ, εὐχαριστῶ σοι ὅτι ἤκουσάς μου»
(Ιω. 11, 41).193 Στην έγερση του Λαζάρου για τη μετακίνηση του λίθου που σκεπάζει τον τάφο
συμβάλλουν οι άνθρωποι, ενώ στην Ανάσταση του Χριστού η απομάκρυνση του λίθου γίνεται
κατά θαυμαστό τρόπο και χωρίς την ανθρώπινη παρουσία.194
Η προσευχή του Ιησού στους επόμενους στίχους δεν έχει τη μορφή αιτήματος, αλλά
ευχαριστίας.195 Σύμφωνα με τους Bultmann,196 Kremer,197 Bauer,198 Strathmann, 199 Schnelle200
και Schnackenburg201 η προσευχή του Θεανθρώπου στο Ιω. 11, 41-42 όπως και σε άλλα σημεία
189
190
J. Suggit, «The raising of Lazarus», The Expository Times 4 (1984), σελ. 107.
191
O. Hofius, ό. π., σελ. 453, 460.
192
193
194
195
196
Βλ. Bultmann Johannesevangelium.
197
Βλ. Kremer Lazarus.
198
Βλ. Bauer Johannesevangelium.
199
Βλ. Strathmann Evangelium.
200
Βλ. Schnelle Christologie.
201
Βλ. Schnackenburg Johannesevangelium.
54
στο Κατά Ιωάννην Ευαγγέλιο έχει ευχαριστιακή όψη προς το Θεό Πατέρα και φανερώνει την
ενότητα των δύο προσώπων Πατρός και Υιού.202 Ο Ιησούς ξέρει πως ο Θεός είναι συμπαραστάτης
σε όποια απόφαση και αν λάβει Εκείνος.203 Η φράση «ἐγὼ δὲ ᾔδειν ὅτι πάντοτέ μου ἀκούεις» (Ιω.
11, 42) είναι τρανό παράδειγμα της ειδικής και προσωπικής σχέσης που έχει ο Ιησούς με τον
Πατέρα.204 Συνεπώς, η ευχαριστιακή προσευχή του Θεανθρώπου γίνεται μόνο και μόνο για να
αντιληφθούν οι Ιουδαίοι, αλλά και οι αναγνώστες του Ευαγγελίου τη θεότητά Του και μέσω της
πίστης στο πρόσωπό Του να κοινωνήσουν την αιώνια ζωή.205
Κατόπιν αφού ο Ιησούς ολοκληρώνει την ευχαριστία Του προς τον Θεό Πατέρα κραυγάζει στο
Λάζαρο να εξέλθει εκ του μνημείου: «Λάζαρε, δεῦρο ἔξω» (Ιω. 11, 43).206 Φωνάζει το Λάζαρο με
τέτοιο τρόπο σα να απευθύνεται σε ζωντανό άνθρωπο και όχι σε ένα νεκρό. Η φωνή του Ιησού
για την ανάσταση των νεκρών δε σιγεί μέχρι την ημέρα της τελικής κρίσεως, αλλά ακούγεται και
τώρα και δίνει τη ζωή σε όποιον πιστέψει στο όνομά Του, όπως στην περίπτωση του Λαζάρου και
των αδελφών του. Ο Ιησούς Χριστός έχει τη δύναμη να ανασταίνει, αφού είναι αυτός ο ίδιος η
πηγή ζωής κάθε ύπαρξης.207 Σύμφωνα με την άποψη του Mark Stibbe το ρήμα «ἐκραύγασε»
συνδέεται με τα κεφ. 18-19 του Ευαγγελίου και συγκεκριμένα με την ανάκριση του Ιησού από τον
Πόντιο Πιλάτο. Στα εν λόγω κεφάλαια το ρήμα «κραυγάζω» απαντά τέσσερις φορές (Ιω. 18, 40).
(19, 6). (19, 12). (19, 15). Από τη μία ο Θεάνθρωπος κραυγάζει το Λάζαρο στη ζωή, και από την
άλλη οι Ιουδαίοι κραυγάζουν να θανατωθεί αυτός που είναι η πηγή της ζωής.208 Επίσης, ο Robert
Smith συνδέει την έγερση του Λαζάρου με το θάνατο των πρωτοτόκων στο βιβλίο της Εξόδου
(Εξ. 11, 1-12, 32). Σύμφωνα με τον Smith στην περικοπή του Λαζάρου ο Ιησούς επαναφέρει τη
ζωή μέσα από το θάνατο, ενώ αντίθετα στο βιβλίο της Εξόδου ο Θεός προξενεί το θάνατο εκεί
όπου υπάρχει ζωή ως συνέπεια της αμαρτίας. 209
Η κορύφωση της αφήγησης ολοκληρώνεται στο στίχο 44 όπου επιτελείται το θαύμα και ο
Λάζαρος εγείρεται από τους νεκρούς. Συγκεκριμένα, γράφει ο Ευαγγελιστής: «καὶ ἐξῆλθεν ὁ
τεθνηκὼς δεδεμένος τοὺς πόδας καὶ τὰς χεῖρας κειρίαις, καὶ ἡ ὄψις αὐτοῦ σουδαρίῳ περιεδέδετο.
202
203
204
205
206
207
208
M. Stibbe, John,s Gospel, εκδ. Routledge, London 1994, σελ. 87.
209
R. Smith, «Exodus Typology In the Fourth Gospel», Journal of Biblical Literature 4 (1962), σελ. 337.
55
λέγει αὐτοῖς ὁ Ἰησοῦς· λύσατε αὐτὸν καὶ ἄφετε ὑπάγειν» (Ιω. 11, 44).210 Ο Λάζαρος εξέρχεται του
μνημείου δεμένος και καλυμμένος με τα σεντόνια και το σουδάριο στο πρόσωπο, τα οποία
συμβολίζουν την εξουσία του θανάτου, σε αντίθεση με ό,τι συμβαίνει στο μνήμα του Ιησού, όπου
τα οθόνια παραμένουν στο κενό μνημείο μετά την Ανάστασή Του.211 Tο γεγονός ότι ο Λάζαρος
εξήλθε από το μνημείο δεμένος, δε συνιστά ένα δεύτερο θαύμα. Απλώς τονίζει περισσότερο το
ήδη μεγάλο θαύμα.212 Συνεχίζοντας στο Ιω. 11, 44 ο Θεάνθρωπος δίνει εντολή να ελευθερώσουν
το Λάζαρο από τα σεντόνια και να τον αφήσουν να βαδίσει μόνος του προς την οικία του. Ο
Ιησούς δίνει την παραπάνω εντολή για δύο κυρίως λόγους: πρώτον επειδή ο Λάζαρος δε δύναται
να απεγλωβιστεί μόνος του από τα «δεσμά του θανάτoυ» και δεύτερον για να προκαλέσει τους
παριστάμενους να πλησιάσουν και να αγγίξουν το Λάζαρο, ώστε να βεβαιωθούν για την αλήθεια
της αναστάσεώς του. Εδώ, ολοκληρώνεται και η αφηγηματική κορύφωση της περικοπής. 213
Σύμφωνα με τον Hofius αν εξετασθούν παράλληλα το αφηγηματικό με το θεολογικό πλαίσιο, τότε

συμπεραίνεται ότι μεταξύ της Μάρθας και του Λαζάρου διακρίνεται μια ουσιαστική ένωση. Η
ανάσταση δεν αφορά μόνο στο Λάζαρο, αλλά και στην αδελφή του Μάρθα. Ο Ιησούς με το λόγιο
«ἐγώ εἰμι ἡ ἀνάστασις καὶ ἡ ζωή» ουσιαστικά χορήγησε την αιώνια ζωή και στη Μάρθα. Από τη
μια έχουμε τη σωματική ανάσταση του Λαζάρου και από την άλλη την πνευματική ανάσταση της
Μάρθας. Το θαύμα στην περίπτωση της Μάρθας είναι πολύ μεγαλύτερο, επειδή σηκώνεται από
τον πνευματικό λήθαργο και ενώνεται σωτηριωδώς με το Θεό.214 Νεκραναστάσεις περιγράφονται
και στην Παλαιά Διαθήκη και συγκεκριμένα από τους προφήτες Ηλία (Γ΄ Βασ. 17, 17-24) και
Ελισαίο (Δ΄ Βασ. 4, 17-37).215 Η διαφορά τους όμως από την ανάσταση του Λαζάρου έγκειται στο
ότι ο Ιησούς με τους λόγους Του, πέρα από τη σωματική, χορηγεί προπάντων την πνευματική
ανάσταση.
Ο Ιησούς προσκαλεί τη Μάρθα να απομακρυνθεί από το κατώφλι του θανάτου και να έρθει σε
στενή σχέση με το Θεό. Η σωτηρία της έχει να κάνει με την πίστη της στον Ιησού και αυτό
αποδεικνύεται κυρίως όταν ομολογεί τη θεότητά Του: «ναί, Κύριε, ἐγὼ πεπίστευκα ὅτι σὺ εἶ ὁ
210
Π. Τρεμπέλα, Η Καινή Διαθήκη μετά συντόμου ερμηνείας, εκδ. Αδελφότης Θεολόγων «Ο Σωτήρ», Αθήνα 197819,
σελ. 439.
211
212
213
214
215
Παλαιά Διαθήκη Μετάφραση από τα πρωτότυπα κείμενα, εκδ. Ελληνική Βιβλική Εταιρεία, Αθήνα 2003, σελ. 446-
447, 463-464.
56
Χριστὸς ὁ υἱὸς τοῦ Θεοῦ ὁ εἰς τὸν κόσμον ἐρχόμενος» (Ιω. 11, 27).216 Άλλωστε αυτός είναι και ο
σκοπός συγγραφής του τετάρτου Ευαγγελίου όπως λέει ο ίδιος ο συγγραφέας: «ταῦτα δὲ γέγραπται
ἵνα πιστεύσητε ὅτι Ἰησοῦς ἐστιν ὁ Χριστὸς ὁ υἱὸς τοῦ Θεοῦ, καὶ ἵνα πιστεύοντες ζωὴν ἔχητε ἐν
τῷ ὀνόματι αὐτοῦ» (Ιω. 20, 31).217
216
O. Hofius, ό. π., σελ. 463-464.
217
Σ. Δεσπότη, Δοκίμοια στο Κατά Ιωάννη: Ποίηση και Θεολογία, Η Καινή Διαθήκη στον 21ο αιώνα, Γ. Βουτζουλίδης
επιμ. έκδ.,τόμ. Γ΄, εκδ. Tremendum-Γ. Βουτζουλίδης, Αθήνα 2014, σελ. 11.
57
Η ΑΝΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ ΛΑΖΑΡΟΥ ΣΤΗΝ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣΤΙΚΗ

ΤΕΧΝΗ
5.1 Η ανάσταση του Λαζάρου στην εικονογραφία της Εκκλησίας

Η Εκκλησία ακριβώς πριν την έναρξη της Αγίας και Μεγάλης εβδομάδος και μια εβδομάδα προ
του Πάσχα, εορτάζει το μεγάλο αυτό θαύμα της αναστάσεως του Λαζάρου. Το Σάββατο του
Λαζάρου δεν τιμάται απλώς και μόνο ένα προσωπικό γεγονός το οποίο συνέβη σε έναν άνθρωπο,
αλλά υπάρχει και ένα ουσιαστικότερο νόημα πέρα από την ευεγερσία του Θεού στο Λάζαρο. Η
ανάσταση του Λαζάρου αποτελεί προάγγελο της κοινής ανάστασης όλων των ανθρώπων κατά τη
Δευτέρα Παρουσία. Ο Ιησούς παρέχει πλουσιοπάροχα τις δωρεές Του, ανασταίνει και ζωοποιεί.218
Η Εκκλησία δεν τιμάει την ανάσταση του Λαζάρου μόνο με τη θεολογική της γλώσσα, αλλά και
με την εικονογραφική. Το θαύμα αυτό είναι ιστορικό και αποτυπώνεται στις εικόνες με βάση τη
διήγηση του Ευαγγελιστή Ιωάννη. Η εκκλησιαστική ζωγραφική απεικονίζει ένα θαυμαστό
γεγονός που πήρε σάρκα και οστά σε συγκεκριμένο τόπο και χρόνο.219
Στην εικόνα της αναστάσεως του Λαζάρου, όπως διακρίνεται και παρακάτω στο έργο του
Θεοφάνους του Κρητός (βλέπε εικόνα 1)220 αποτυπώνονται πραγματικά στοιχεία και λεπτομέρειες
που συνέβησαν στη Βηθανία, τόπος διαμονής και ταφής του Λαζάρου. Καταρχήν, στο βάθος της
εικόνας διακρίνεται η Βηθανία, στα περίχωρα της οποίας διαδραματίζεται το συγκεκριμένο
θαυμαστό γεγονός. Επίσης, παρατηρεί κάποιος το σπήλαιο του τάφου και δίπλα ακριβώς τους
άνθρωπους που αφαιρούν το λίθο που σφραγίζει την είσοδο του τάφου.221 Συνήθως αυτοί που
απομακρύνουν την πέτρα του τάφου απεικονίζονται να καταβάλουν ιδιαίτερη προσπάθεια λόγω
του όγκου του λίθου.222 Έμπροσθεν του τάφου στέκεται ο αναστημένος Λάζαρος τυλιγμένος με
218
O. Hofius, «Η ανάσταση του Λαζάρου στους λειτουργικούς ύμνους της Ορθοδόξης Εκκλησίας. Μία συμβολή στην
ιστορία της ερμηνείας του Ιω. 11, 1-44», μτφρ. Χρ. Καρακόλης, στο Βασιλειάδης κ.ά., Αγία Γραφή και αρχαίος
κόσμος. Τιμητικό αφιέρωμα στον ομότιμο καθηγητή Ιωάννη Λ. Γαλάνη, Ε. Λιανός Λιάντης επιμ. έκδ., εκδ. Πουρναράς,
219
Στ. Σκλήρη, Εν εσόπτρω, εικονολογικά μελετήματα, εκδ. Γρηγόρης, Αθήνα 2002, σελ. 207-209.
220
https://www.elpenor.org/athos/gr/g218ab63.asp (ημερομηνία ανάκτησης 08/06/2018).
221
Γ. Μαυρομάτη, Η Ανάσταση του Λαζάρου, στο διαδικτυακό τόπο: http://www.diakonima.gr/2012/04/06/
(ημερομηνία ανάκτησης 10/02/2018).
222
Στ. Σκλήρη, Ο Άγιος Λάζαρος στην Ορθόδοξη Εικονογραφία στο διαδικτυακό τόπο:
http://www.pemptousia.gr/2012/04/o-agios-lazaros-stin-orthodoxi-ikonog/ (ημερομηνία ανάκτησης 12/02/2018).
58
τα νεκρικά σάβανα, σύμφωνα με τα ιουδαϊκά έθιμα της τότε εποχής, και δίπλα του κάποιος του
αφαιρεί τα σάβανα μετά από εντολή του Ιησού. Συνήθως στο πρόσωπο του Λαζάρου διακρίνεται
η θλίψη από την τετραήμερη παραμονή του στον Άδη.223 Σε πολλές εικόνες παρουσιάζεται ο
Λάζαρος να σκύβει ελαφρά το κεφάλι του προς τον Ιησού (βλέπε εικόνα 2)224. Αυτή η στάση
συμβολίζει την υπακοή της φθαρτής ανθρώπινης φύσης προς την πηγή της ζωής, τον Ιησού. 225
Συνήθως, ο κάθε ζωγράφος απεικονίζει και έναν άνθρωπο να σκεπάζει με την άκρη του ενδύματός
του τη μύτη του. Αυτό επειδή θέλει να αποφύγει τη δυσοσμία που όλοι αναμένουν από το άνοιγμα
του τάφου ενός τετραήμερου νεκρού. Πρόσθετες εικόνες παρατίθενται στο παράρτημα που
ακολουθεί στο τέλος της εργασίας (βλέπε σελίδα 74).
Εικόνα 1. Η έγερση του Λαζάρου, έργο Θεοφάνου του Κρητός 1546 μ.Χ. – Μονή Σταυρονικήτα
223
224
Γ. Μεταλληνού, «Η ορθόδοξη υμνογραφία για τον Ιούδα», Θρησκευτικά αναγνώσματα 7 (2013), σελ. 12.
225
Στ. Σκλήρη, Ο Άγιος Λάζαρος στην Ορθόδοξη Εικονογραφία, στο διαδικτυακό τόπο:
http://www.pemptousia.gr/2012/04/o-agios-lazaros-stin-orthodoxi-ikonog/ (ημερομηνία ανάκτησης 12/02/2018).
59
Εικόνα 2. Η ανάσταση του Λαζάρου σε ψηφιδωτό του 5οου αιώνα - Ραβέννα Ιταλίας
Σε όσους απεικονίζονται να παρακολουθούν το γεγονός, ο θαυμασμός και η έκπληξη είναι

ζωγραφισμένα στα πρόσωπά τους. Όλοι, μαθητές, φίλοι και συγγενείς παρακολουθούν εκστατικοί
την έγερση του νεκρού από τον τάφο. Οι αδελφές του Λαζάρου Μάρθα και Μαρία διακρίνονται
να προσκυνούν τον Ιησού και να του φιλούν τα πόδια, δείγμα της ευγνωμοσύνης τους για την
ανάσταση του αδελφού τους. Τέλος, ο Ιησούς σχεδόν στο μέσον της εικόνας κρατάει ειλητάριο
στο αριστερό Του χέρι και έχοντας το δεξί απλωμένο σε στάση ευλογίας καλεί το Λάζαρο να
εγερθεί από τους νεκρούς.226 Ο Ιησούς είναι το πρόσωπο το οποίο πρωταγωνιστεί στο
συγκεκριμένο θαύμα και μεταφέρει την εικόνα σε ένα άλλο ανώτερο πνευματικό επίπεδο, πέρα
από τα ιστορικά γεγονότα. Οι ιστορικές λεπτομέρειες αποδίδονται με τέτοιο τρόπο στην εικόνα,
ώστε μέσω της ζωγραφικής να μεταφέρεται ο πιστός σε εσχατολογικό επίπεδο. Το βασικό μήνυμα
που θέλει να περάσει ο ζωγράφος αποτυπώνοντας στο ξύλο τα παραπάνω στοιχεία είναι πως ο
Ιησούς είναι η ανάσταση και η ζωή και μπορεί από τώρα κάθε πιστός να γίνει μέτοχος αυτών των
δωρεών του Θεού.
Η τέχνη της αγιογραφίας μπορεί να μην κινητοποιεί όλες τις ανθρώπινες αισθήσεις, όπως για
παράδειγμα την ακοή και την αφή, αλλά χρησιμοποιεί εκείνα τα κατάλληλα στοιχεία για να
πετύχει το σκοπό της.227 Στο συγκεκριμένο ιστορικό γεγονός της εγέρσεως του Λαζάρου
αναπαρίσταται ο Ιησούς ως ο κυρίαρχος της εικόνας έχοντας μια δυναμική στάση απέναντι σε
226
227
Στ. Σκλήρη, Ο Άγιος Λάζαρος στην Ορθόδοξη Εικονογραφία,
στο διαδικτυακό τόπο: http://www.pemptousia.gr/2012/04/o-agios-lazaros-stin-orthodoxi-ikonog/ (ημερομηνία
ανάκτησης 12/02/2018).
60
αυτό που πρόκειται να συμβεί και τεντώνοντας αποφασιστικά το χέρι Του σε στάση ευλογίας για
να ξαναφέρει στη ζωή το νεκρό Λάζαρο. Η τέχνη της ζωγραφικής καταφέρνει να προβάλει το
πρόσωπο κλειδί του συγκεκριμένου θαυμαστού γεγονότος. Το θαύμα της αναστάσεως του
Λαζάρου δε θεωρείται μόνο σαν ένα από τα πολλά θαύματα του Ιησού, ούτε ως ένα ακόμη
γεγονός, το οποίο συνέβη στη ζωή ενός αγίου της Εκκλησίας. Κατέχει πρωταγωνιστικό ρόλο στην
εκκλησιαστική τέχνη.228
Η Εκκλησία τοποθετεί την εκ νεκρών έγερση του Λαζάρου μέσα στο βασικό κύκλο των γεγονότων
της ενανθρώπισης του Ιησού, το γνωστό Δωδεκάορτο. Το Δωδεκάορτο περιλαμβάνει δώδεκα
σημαντικές Δεσποτικές εορτές του λειτουργικού εκκλησιαστικού έτους. Οι εικόνες αυτές που
προβάλουν τις δώδεκα σκηνές από τη ζωή του Ιησού συνήθως τοποθετούνται σε περίοπτη θέση
και συγκεκριμένα στο επάνω μέρος του τέμπλου ενός ιερού ναού. Οι αγιογραφίες του τέμπλου
εισάγουν τον πιστό στο Άγιο Βήμα, για να πάρει μια γεύση από τη Βασιλεία του Θεού, η οποία
θα ολοκληρωθεί στα έσχατα κατά τη Δευτέρα Παρουσία του Κυρίου. Επομένως, το θαύμα της
αναστάσεως του Λαζάρου με τη δεσπόζουσα θέση που κατέχει στις εικόνες, στις αγιογραφίες και
στις τοιχογραφίες του ιερού ναού, μεταφέρει τον κάθε πιστό μεταξύ ουρανού και γης, μεταξύ
ιστορίας και εσχάτων. Δηλαδή, η εκκλησιαστική τέχνη με την ορθόδοξη πινελιά της κατορθώνει
να διεισδύσει τα έσχατα μέσα στην ιστορία μεταμορφώνοντας έτσι τον φθαρτό κόσμο σε
άφθαρτο.229
5.2 Η ανάσταση του Λαζάρου στην υμνολογία της Εκκλησίας

Η Εκκλησία για να εκφράσει την αλήθεια του ευαγγελικού λόγου πέρα από τη θεολογική και
εικονογραφική γλώσσα χρησιμοποιεί και τη μουσική. Η ανάσταση του Λαζάρου κατέχει
πρωτεύοντα ρόλο και στο υμνολογικό μέρος της Εκκλησίας. Το λόγιο του Ιησού «ἐγώ εἰμι ἡ
ἀνάστασις καὶ ἡ ζωή» (Ιω. 11, 25) προσδίδει πανηγυρικό χαρακτήρα στο Σάββατο του Λαζάρου.
Μαζί με την Κυριακή των Βαΐων αποτελούν ένα ευχάριστο μουσικό διάλειμμα πριν την έναρξη
της Μεγάλης Εβδομάδας.230 Πλούσια θεολογικά νοήματα ξεδιπλώνονται, όπως θα φανεί
228
229
Στ. Σκλήρη, Εν εσόπτρω, εικονολογικά μελετήματα, εκδ. Γρηγόρης, Αθήνα 2002, σελ. 209-214.
230
L. Gillet, Πασχαλινή κατάνυξη, μτφρ. Π. Τσαλίκη - Κιοσόγλου, εκδ. Ακρίτας, Αθήνα 2009, σελ. 51-52.
61
παρακάτω, μέσα από τα τροπάρια, τα οποία ψάλλονται το Σάββατο του Λαζάρου. Μάλιστα, οι
ακολουθίες του Όρθρου και της Θείας Λειτουργίας αυτό το Σάββατο έχουν αναστάσιμο
χαρακτήρα, καθώς το θαύμα της αναστάσεως του Λαζάρου αποτελεί προάγγελο της Αναστάσεως
του Ιησού. Το Σάββατο του Λαζάρου θυμίζει περισσότερο Κυριακή, λόγω των αναστάσιμων
τροπαρίων που ψάλλονται, και έχει ως κύριο μοτίβο την οσονούπω νίκη του Ιησού κατά του
Άδη.231 Αυτό το θαύμα είναι η αρχή για την αναπτέρωση της πίστης του καθενός στην επικείμενη
ανάσταση όλων. Ο Απόστολος Παύλος τονίζει ότι η φωνή που ανέστησε το Λάζαρο, αυτή η ίδια
φωνή θα ακουστεί κατά την εσχατολογική κοινή ανάσταση όλων.232
Καταρχήν, στο Απολυτίκιο του Σαββάτου του Λαζάρου, «Την κοινήν Ανάστασιν προ του Σου
πάθους πιστούμενος, εκ νεκρών ήγειρας τον Λάζαρον, Χριστέ ο Θεός. Όθεν και ημείς ως οι
παίδες, τα της νίκης σύμβολα φέροντες, Σοι τω Νικητή του θανάτου βοώμεν ωσαννά εν τοις
υψίστοις, ευλογημένος ο Ερχόμενος εν ονόματι Κυρίου», η Εκκλησία μας δε δοξολογεί μόνο την
ανάσταση ενός νεκρού, αλλά αναφέρεται και στην κοινή ανάσταση όλων.233 Αποτελεί προπομπό
της Αναστάσεως του Ιησού και προεικόνιση της κοινής αναστάσεως όλων των ανθρώπων κατά
τη Δευτέρα Παρουσία του Κυρίου Ιησού.234 Όπως αναφέρεται και ψάλλεται και στο παραπάνω
απολυτίκιο της εορτής η ανάσταση του Λαζάρου είναι η πιστοποίηση του Ιησού για τη μελλοντική
ανάσταση όλων, δικαίων και αμαρτωλών.
Όπως ψάλλεται στο Απολυτίκιο, έτσι και το Κοντάκιο της εορτής, «η πάντων χαρά, Χριστός η
αλήθεια, το φως η ζωή, του Κόσμου η ανάστασις, τοις εν γη πεφανέρωται, τη αυτού αγαθότητι
και γέγονε τύπος της αναστάσεως, τοις πάσι παρέχων θείαν άφεσιν», αναφέρεται στην Ανάσταση
του Ιησού, η οποία αποτελεί προπομπό της κοινής αναστάσεως όλων των ανθρώπων. Όπως
αναφέρει και ο Άγιος Ιππόλυτος Ρώμης, να βλέπεις τον αναστημένο Λάζαρο στον καθρέφτη αντί
για τον εαυτό σου και έτσι θα ενισχυθεί η πίστη σου στην μελλοντική ανάσταση των νεκρών
σωμάτων.235 Επιπλέον, σε ένα τροπάριο που ψάλλεται το Σάββατο του Λαζάρου προς το τέλος
231
Α. Σμέμαν, Το προοίμιο του Σταυρού, στο διαδικτυακό τόπο: http://www.diakonima.gr/2012/04/07/ (ημερομηνία
232
Γ. Μαυρομάτη, Η Ανάσταση του Λαζάρου, στο διαδικτυακό τόπο: http://churchofcyprus.org.cy/32916 (ημερομηνία
233
O. Hofius, ό. π., σελ. 147-148.
234
L. Gillet, Η ανάσταση του Λαζάρου, στο διαδικτυακό τόπο: http://agiameteora.net/index.php/megalis-
tessarakostis/1053-i-anastasi-tou-lazarou.html (ημερομηνία ανάκτησης 02/03/2018).
235
Γ. Μαυρομάτη, Η Ανάσταση του Λαζάρου, στο διαδικτυακό τόπο: http://churchofcyprus.org.cy/32916 (ημερομηνία
62
του Όρθρου, «Λάζαρον τεθνεώτα τετραήμερον ανέστησας εξ Άδου, Χριστέ, προ του σου θανάτου
διασείσας του θανάτου το κράτος και δι' ενός προσφιλούς την πάντων ανθρώπων προμηνύων εκ
φθοράς ελευθερίαν.», μέσω της έγερσης του Λαζάρου προμηνύεται η κοινή ανάσταση όλων. Οι
ύμνοι του Σαββάτου του Λαζάρου επιβεβαιώνουν και ενισχύουν την πίστη στην ανάσταση των
νεκρών.236
236
L. Gillet, Η ανάσταση του Λαζάρου, στο διαδικτυακό τόπο: http://agiameteora.net/index.php/megalis-
tessarakostis/1053-i-anastasi-tou-lazarou.html (ημερομηνία ανάκτησης 02/03/2018).
63
ΕΠΙΛΟΓΟΣ - ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ
Η ανάσταση του Λαζάρου αποτελεί το επιστέγασμα των θαυμάτων του Ιησού στο Κατά Ιωάννην
Ευαγγέλιο. Με αφορμή αυτό το θαύμα ο Ιησούς αυτοαποκαλείται και φανερώνεται ως ανάσταση
και ζωή (Ιω. 11, 25). Το ότι έχει τη δύναμη να ανασταίνει και να δίνει ζωή το επιβεβαιώνει με την
έγερση του τετραήμερου νεκρού από τον τάφο. Όπως αποδεικνύεται από την ερμηνεία των
μεγάλων Πατέρων της Εκκλησίας, αλλά και από τους σύγχρονους ερμηνευτές, η συγκεκριμένη
περικοπή περικλείει βαθύτατα θεολογικά νοήματα. Οι αρχαίοι ερμηνευτές συνδέουν το σωματικό
θάνατο με τον πνευματικό. Ο θάνατος ήρθε στη ζωή του ανθρώπου ως αποτέλεσμα της αμαρτίας.
Η αμαρτία οδηγεί τον άνθρωπο πρώτα στον πνευματικό θάνατο, που σημαίνει διακοπή κοινωνίας
με το Θεό, και στη συνέχεια επέρχεται και ο σωματικός θάνατος. Ο πνευματικός θάνατος είναι το
θλιβερότερο είδος θανάτου και οδηγεί στον αιώνιο αποχωρισμό του ανθρώπου από το Θεό. Μόνη
λύση η μετάνοια, την οποία χορηγεί σε όσους την επιζητούν ο Ιησούς.
Ο Ωριγένης θεωρεί το Λάζαρο σαν ένα νεκρό από την αμαρτία άνθρωπο, ο οποίος μετανοεί
ακούγοντας τη φωνή του Ιησού και επιστρέφει πάλι στη ζωή. Για τον Ιωάννη το Χρυσόστομο η
ανάσταση του Λαζάρου δεν είναι ένα προσωπικό γεγονός, αλλά αφορά τον κάθε ένα αμαρτωλό
που πιστεύει στους λόγους του Ιησού ότι είναι η όντως ανάσταση και ζωή και μετανοεί βιώνοντας
με αυτόν τον τρόπο την προσωπική του ανάσταση. Για τον ιερό Αυγουστίνο αυτό το θαύμα είναι
αρκετό για να πειστεί κάποιος για τη Θεότητα του Ιησού και την κυριαρχία του επί νεκρών και
ζώντων. Για τον Κύριλλο η εκ νεκρών έγερση του Λαζάρου αποτελεί μια πρώτης τάξεως ευκαιρία
να αναστηθούν πνευματικά και οι αυτόπτες μάρτυρες του θαύματος Ιουδαίοι, αρχής γενομένης
από την οικογένεια του Λαζάρου.
Ο Ιησούς δεν ανασταίνει μόνο το Λάζαρο, αλλά και την αδελφή του, Μάρθα. Ο Ιησούς με τη
φράση «ἐγώ εἰμι ἡ ἀνάστασις καὶ ἡ ζωή» και με την ομολογία της Μάρθας στη συνέχεια,
ουσιαστικά χορηγεί και σε εκείνη την αιώνια ζωή. Αυτό είναι ακόμη πιο συγκλονιστικό, αφού
σύμφωνα με τον Hofius μέσα στην περικοπή της εγέρσεως του Λαζάρου επιτελείται μια δεύτερη
ανάσταση και μάλιστα πνευματική! Κάθε ασθενής που στάθηκε μπροστά στον Ιησού καθόλη τη
διάρκεια της επιγείου βιοτής Του βρήκε την υγεία του, σωματική ή πνευματική. Άλλωστε, το είχε
αναφέρει ο Ιησούς, ότι, όσο θα είναι σε αυτόν τον κόσμο, θα είναι το φως του κόσμου (Ιω. 8, 12).
64
Μπροστά στον Ιησού ο θάνατος χάνει την εξουσία του και εκμηδενίζεται. Στην πραγματικότητα,
όποιος πιστεύει στο λόγο Του, μεταβαίνει εκ του θανάτου εις την ζωήν.
Όπως ερμηνεύει και ο Παναγιώτης Τρεμπέλας, ακόμη και αν κάποιος πεθάνει σωματικά, δε θα
είναι πραγματικός ο θάνατος, αλλά προσωρινός μέχρι να ακούσει τη φωνή του Ιησού και να γίνει
μέτοχος της αιωνίου μακαριότητος. Ο Υιός του Θεού σαρκώθηκε και έγινε όμοιος με εμάς. Δεν
έγινε απλώς μέρος της ιστορίας, αλλά το κέντρο της. Τα έσχατα έχουν ήδη διεισδύσει μέσα στην
ιστορία και η αιώνια ζωή χορηγείται από τώρα σε όποιον πιστέψει στο Ευαγγέλιο. Άλλωστε, αυτός
είναι και ο σκοπός του Κατά Ιωάννην Ευαγγελίου: όσοι πιστέψουν στον Υιό του Θεού κερδίζουν
από τώρα την αιώνια ζωή (Ιω. 20, 31).
65
Υπεύθυνη Δήλωση Συγγραφέα:
Δηλώνω ρητά ότι, σύμφωνα με το άρθρο 8 του Ν.1599/1986, η παρούσα εργασία αποτελεί αποκλειστικά προϊόν
προσωπικής μου εργασίας, δεν προσβάλλει κάθε μορφής δικαιώματα διανοητικής ιδιοκτησίας, προσωπικότητας και
προσωπικών δεδομένων τρίτων, δεν περιέχει έργα/εισφορές τρίτων για τα οποία απαιτείται άδεια των
δημιουργών/δικαιούχων και δεν είναι προϊόν μερικής ή ολικής αντιγραφής, οι πηγές δε που χρησιμοποιήθηκαν
περιορίζονται στις βιβλιογραφικές αναφορές και μόνον και πληρούν τους κανόνες της επιστημονικής παράθεσης.
66
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Α. ΠΗΓΕΣ
Η Καινή Διαθήκη, εκδ. Αποστολικής Διακονίας της Εκκλησίας της Ελλάδος, Αθήνα 2007.
Η Παλαιά Διαθήκη, Μετάφραση από τα πρωτότυπα κείμενα, εκδ. Ελληνική Βιβλική Εταιρία,
Αθήνα 2003.
Ιωάννου του Χρυσοστόμου Τα ευρισκόμενα πάντα, τόμ. Η’, εκδ. Parisina Altera Emendata Et
Aucta, Parisiis 1863.
Κυρίλλου Αλεξανδρείας, Ερμηνεία ή Υπόμνημα εις το Κατά Ιωάννην Ευαγγέλιον, PG 73, 9-1056.
Κυρίλλου Αλεξανδρείας, Περί της εν πνεύματι και αληθεία προσκυνήσεως Λόγοι Α΄ - ΣΤ΄,
(Έλληνες Πατέρες της Εκκλησίας), Ε. Γ. Μερετάκης επιμ. έκδ., τόμ. Α΄, εκδ. «Το Βυζάντιον»,
Θεσσαλονίκη 1999.
Τρεμπέλα Π., Η Καινή Διαθήκη μετά συντόμου ερμηνείας, εκδ. Αδελφότης Θεολόγων «Ο Σωτήρ»,
Αθήνα 197819.
Aquinas T., Commentary on the Gospel of John chapters 6-12, εκδ. The Catholic University of
America Press, Washington 2010.
Houghton H., Augustine’s Text of John Patristic Citations and Latin Gospel Manuscripts, εκδ.
Oxford University Press, New York 2008.
67
Lommatzsch Ε., Ωριγένους Τα ευρισκόμενα πάντα, τόμ. Α’, εκδ. Pietas, Βερολίνο 1831.
Origen, Commentary on the Gospel according to Jone Books 13-32, μτφρ. Ronald E. Heine, εκδ.
Catholic University of America Press, Washington 1993.
The Fathers Of The Church A New Translation Volume 78, μτφρ. John W. Rettig, εκδ. The
Catholic University Of America Press, Washiνgton 1988.
Β. ΔΕΥΤΕΡΕΥΟΥΣΑ
ΕΛΛΗΝΟΓΛΩΣΗ
Αγουρίδη Σ., Εισαγωγή εις την Καινήν Διαθήκην, εκδ. Γρηγόρη, Αθήνα 19913.
Αγουρίδη Σ., Το Κατά Ιωάννην Ευαγγέλιο Α΄ Κεφ. 1-12,(Ερμηνεία Καινής Διαθήκης 4), εκδ.
Πουρναρά, Θεσσαλονίκη 2005.
Βούλγαρη Χρ., Εισαγωγή εις την Καινήν Διαθήκην, τόμ. Ά, εκδ. Αποστολική Διακονία της
Εκκλησίας της Ελλάδος, Αθήνα 2013.
Δεσπότη Σ., Δοκίμια στο Κατά Ιωάννη: Ποίηση και Θεολογία, Η Καινή Διαθήκη στον 21 ο αιώνα,
Γ. Βουτζουλίδης επιμ. έκδ.,τόμ. Γ΄, εκδ. Tremendum-Γ. Βουτζουλίδης, Αθήνα 2014.
Καραβιδόπουλου Ι., Εισαγωγή στην Καινή Διαθήκη, (Βιβλική Βιβλιοθήκη 1), εκδ. Πουρναρά,
Καρακόλη Χρ., Η θεολογική σημασία των θαυμάτων στο Κατά Ιωάννην Ευαγγέλιο, εκδ. Πουρναρά,
68
Καρυοφύλλη Γ., Ιωάννου Χρυσοστόμου έργα υπόμνημα εις το Κατά Ιωάννην Ευαγγέλιον ομιλίαι
Α’-ΙΖ’ (Κεφ.1), μτφρ. Π. Μπιτσάκου, τόμ. 71, Αθήνα 1873.
Μαυρομούστακου Θ., Η Σημειολογία των αριθμών και των ωρών στο Κατά Ιωάννην Ευαγγέλιο,
Διδακτορική Διατριβή υποβληθείσα στο τμήμα Κοινωνικής Θεολογίας του Εθνικού και
Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών, 2018.
Μεταλληνού Γ., «Η ορθόδοξη υμνογραφία για τον Ιούδα», Θρησκευτικά αναγνώσματα 7 (2013),
σελ. 8-27.
Παπαδόπουλου Στ., Πατρολογία, τόμ. Ά, εκδ. Γρηγόρη, Αθήνα 20004.
Παπαδόπουλου Στ., Πατρολογία, τόμ. Γ΄, εκδ. Γρηγόρη, Αθήνα 2010.
Παπαδόπουλου Στ., «Αυγουστίνος Ιππώνος Ο μέγιστος εκκλησιαστικός Πατέρας της Δύσεως»,

Θεολογία 2 (2008), σελ. 459-525.
Παπαδόπουλου Στ., Άγιος Κύριλλος Αλεξανδρείας Βίος Θεολογία Χριστολογία Ερμηνευτική, εκδ.
Αποστολικής Διακονίας, Αθήνα 2004.
Παπαδόπουλου Στ., «Ο Άγιος Κύριλλος Αλεξανδρείας θεολογεί ερμηνεύοντας και ερμηνεύει

θεολογώντας», Θεολογία 2 (2003), σελ. 463-523.
Σκλήρη Στ., Εν εσόπτρω, εικονολογικά μελετήματα, εκδ. Γρηγόρης, Αθήνα 2002.
Παπαδόπουλου Χρυσοστόμου Αρχιεπισκόπου Αθηνών και πάσης Ελλάδος, Ο Άγιος Ιωάννης

Χρυσόστομος, Αθήνα 19702.
Παπαθανασίου Κ., Το γεγονός της Σωτηρίας στην Ιωάννεια θεολογία, (Βιβλική Βιβλιοθήκη 45),
εκδ. Πουρναρά, Θεσσαλονίκη 2010.
69
Σκουτέρη Κ., Ιστορία Δογμάτων, τόμ. Β’, εκδ. Ιδιωτική, Αθήνα 2004.
Τρεμπέλα Π., Υπόμνημα εις το Κατά Ιωάννην Ευαγγέλιον, εκδ. Αδελφότης Θεολόγων «Ο Σωτήρ»,
Αθήνα 19793.
ΞΕΝΟΓΛΩΣΣΗ
Brodie Τ., The Gospel According to John A Literary and Theological Commentary, εκδ. Oxford
University Press, New York 1993.
Brown R., The Gospel and Epistles of John A Concise Commentary, εκδ. The Liturgical Press,
Minnesota 1988.
Gillet L., Πασχαλινή κατάνυξη, μτφρ. Π. Τσαλίκη - Κιοσόγλου, εκδ. Ακρίτας, Αθήνα 2009.
Hofius O., «Η Ανάσταση του Λαζάρου: Η διήγηση Ιω. 11, 4-11 ὡς μαρτυρία ἀφηγηματικῆς
Χριστολογίας», Θεολογία 2 (2005), σελ. 445- 465.
Hofius O., «Η ανάσταση του Λαζάρου στους λειτουργικούς ύμνους της Ορθοδόξης Εκκλησίας.
Μία συμβολή στην ιστορία της ερμηνείας του Ιω. 11, 1-44», μτφρ. Χρ. Καρακόλης, στο
Βασιλειάδης κ.ά., Αγία Γραφή και αρχαίος κόσμος. Τιμητικό αφιέρωμα στον ομότιμο καθηγητή
Ιωάννη Λ. Γαλάνη, Ε. Λιανός Λιάντης επιμ. έκδ., εκδ. Πουρναράς, Θεσσαλονίκη 2010, 133-149.
Keener C., The Gospel of John A Commentary volume I, εκδ. Hendrickson, Michigan 2003.
Lohse E., Επίτομη θεολογία της Καινής Διαθήκης, μτφρ. Σ. Αγουρίδης, εκδ. Άρτος Ζωής, Αθήνα
20105.
Schweizer E., Ego Eimi, εκδ. Vandenhoeck & Ruprecht, Göttingen 19652.
70
Smith R., «Exodus Typology In the Fourth Gospel», Journal of Biblical Literature 4 (1962), 329-
342.
Stibbe M., John,s Gospel, εκδ. Routledge, London 1994.
Suggit J., «The raising of Lazarus», The Expository Times 4 (1984), 106-108.
ΙΣΤΟΤΟΠΟΙ
Αρτέμη Ειρήνη, Ο Άγιος Κύριλλος Αλεξανδρείας ο Ορέστης και η Υπατία, στο διαδικτυακό τόπο:
https://www.impantokratoros.gr/Ag_kyrillos-Ypatia.el.aspx (ημερομηνία ανάκτησης 10/05/18).
Δεσπότη Σ., Το Κατά Ιωάννην Ευαγγέλιο συλλογή άρθρων σημειώσεις παραδόσεων στο μάθημα
ερμηνεία ευαγγελικών και αποστολικών περικοπών, στο διαδικτυακό τόπο:
https://eclass.uoa.gr/modules/document/file.php/.../ΙΩΑΝΝΗΣΣΥΝΟΛΙΚΟ.doc (ημερομηνία
Gillet L., Η ανάσταση του Λαζάρου, στο διαδικτυακό τόπο:

http://agiameteora.net/index.php/megalis-tessarakostis/1053-i-anastasi-tou-lazarou.html
Καρακόλη Χρ., Ερμηνεία του Κατά Ιωάννην Ευαγγελίου, στο διαδικτυακό τόπο:
http://opencourses.uoa.gr/modules/units/index.php?course=THEOL101&id=1369 (ημερομηνία
Μαυρομάτη Γ., Η Ανάσταση του Λαζάρου, στο διαδικτυακό τόπο:

http://www.diakonima.gr/2012/04/06/ (ημερομηνία ανάκτησης 10/02/2018).
Παναγιωτόπουλου Π., Άγιος Αυγουστίνος επίσκοπος Ιππώνος, στο διαδικτυακό τόπο:

https://www.pemptousia.gr/2014/06/agios-avgoustinos-episkopos-ipponos-1/ (ημερομηνία
71
Σκλήρη Στ., Ο Άγιος Λάζαρος στην Ορθόδοξη Εικονογραφία, στο διαδικτυακό τόπο:
http://www.pemptousia.gr/2012/04/o-agios-lazaros-stin-orthodoxi-ikonog/ (ημερομηνία
Σμέμαν Α., Το προοίμιο του Σταυρού, στο διαδικτυακό τόπο:

http://www.diakonima.gr/2012/04/07/ (ημερομηνία ανάκτησης 12/02/2018).
Θησαυροί του Αγίου Όρους Κεφάλαιο 2ο φορητές εικόνες, στο διαδικτυακό τόπο:
https://www.elpenor.org/athos/gr/g218ab63.asp (ημερομηνία ανάκτησης 08/06/2018).
http://www.panagiavrioulon.gr/index.php/el/diakonima/30-agiographia (ημερομηνία ανάκτησης

20/05/18).
http://www.panagialarisis.gr (ημερομηνία ανάκτησης 08/06/2018).
72
Συντομογραφίες & Ακρωνύμια
Γ΄ Βασ Βασιλειών Γ΄
Δ΄ Βασ Βασιλειών Δ΄
Γέν. Γένεσις
ΔΕ Διπλωματική Εργασία
ΕΑΠ Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο
Ιω. Κατά Ιωάννην
Κεφ. Κεφάλαιο
Μτ. Κατά Ματθαίον
Μτφρ. Μετάφραση
PG Patrologie Graeca
73
Παράρτημα: «Αγιογραφίες της αναστάσεως του Λαζάρου»
Εικόνα Α. Η έγερση του Λαζάρου - 15ος - 16ος αι. μ.Χ. - Πρωτάτο, Άγιον Όρος
Εικόνα Β. Η Ανάσταση του Λαζάρου - Ησυχαστήριο «Παναγία των Βρυούλων»

http://www.panagiavrioulon.gr/index.php/el/diakonima/30-agiographia
74

ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

ΣΧΟΛΗ ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ

ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ: «ΣΠΟΥΔΕΣ ΣΤΗΝ ΟΡΘΟΔΟΞΗ

ΙΗΣΟΥΣ ΧΡΙΣΤΟΣ «ΕΓΩ ΕΙΜΙ Η ΑΝΑΣΤΑΣΙΣ ΚΑΙ Η ΖΩΗ»:

ΦΟΙΤΗΤΗΣ: ΒΑΪΝΑΣ ΧΑΡΑΛΑΜΠΟΣ - ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ

ΕΠΙΒΛΕΠΩΝ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ: ΔΕΣΠΟΤΗΣ ΣΩΤΗΡΙΟΣ

ΙΗΣΟΥΣ ΧΡΙΣΤΟΣ «ΕΓΩ ΕΙΜΙ Η ΑΝΑΣΤΑΣΙΣ ΚΑΙ Η ΖΩΗ»:

ΦΟΙΤΗΤΗΣ: ΒΑΪΝΑΣ ΧΑΡΑΛΑΜΠΟΣ - ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ

Επιτροπή Επίβλεψης Διπλωματικής Εργασίας

Επιβλέπων Καθηγητής: Συν-Επιβλέπων Καθηγητής:

ΙΗΣΟΥΣ ΧΡΙΣΤΟΣ «ΕΓΩ ΕΙΜΙ Η ΑΝΑΣΤΑΣΙΣ ΚΑΙ Η ΖΩΗ»:

ΦΟΙΤΗΤΗΣ: ΒΑΪΝΑΣ ΧΑΡΑΛΑΜΠΟΣ - ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ

Αθήνα, Ιούλιος 2018

Ανάσταση, ζωή, Ευαγγέλιο, Ιησούς, ερμηνεία.

Κεφάλαιο 2Ο Ερμηνεία του χωρίου από εκκλησιαστικούς πατέρες της Ανατολής.......................23

2.1 Ο «Χαλκέντερος» Ωριγένης...............................................................................................23

Κεφάλαιο 3Ο Ερμηνεία του χωρίου στο δυτικό χριστιανικό κόσμο...............................................40

3.1 Αυγουστίνος Ιππώνος.........................................................................................................40

Κεφάλαιο 4Ο «Εγώ εἰμι ἡ ἀνάστασις καὶ ἡ ζωή»: Σύγχρονη ερμηνευτική προσέγγιση................46

4.1 Κατά Ιωάννην Ευαγγέλιο και σύγχρονοι ερμηνευτές........................................................46

5.1 Η ανάσταση του Λαζάρου στην εικονογραφία της Εκκλησίας.........................................58

Συντομογραφίες & Ακρωνύμια......................................................................................................73

Πίνακας 1. Η ενότητα των κεφ. 11 και 12................................................................20

Πίνακας 2. Η παραλληλότητα στην εισαγωγή και στον επίλογο των ενοτήτων......22

Εικόνα 2. Η ανάσταση του Λαζάρου σε ψηφιδωτό του 5οου αιώνα - Ραβέννα

Η ΣΥΝΑΦΕΙΑ ΤΗΣ ΠΕΡΙΚΟΠΗΣ ΤΗΣ ΑΝΑΣΤΑΣΕΩΣ ΤΟΥ

1.2 Η δομή του Κατά Ιωάννην Ευαγγελίου

1.3 Η περικοπή στη συνάφειά της

(Εισαγωγή κεφ. 11) (Εισαγωγή κεφ. 12)

(Επίλογος κεφ. 11) (Επίλογος κεφ. 12)

Πίνακας 2. Η παραλληλότητα στην εισαγωγή και στον επίλογο των ενοτήτων

ΕΡΜΗΝΕΙΑ ΤΟΥ ΧΩΡΙΟΥ ΑΠΟ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣΤΙΚΟΥΣ

2.1 Ο «Χαλκέντερος» Ωριγένης

2.3 Ο Άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος

Ο Θεάνθρωπος έχει τη δύναμη να επιτελέσει το θαύμα και χωρίς να παρευρίσκεται αυτοπροσώπως

2.6 Ερμηνευτική προσέγγιση του χωρίου από Κύριλλο Αλεξανδρείας

ΕΡΜΗΝΕΙΑ ΤΟΥ ΧΩΡΙΟΥ ΣΤΟ ΔΥΤΙΚΟ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΟ

3.1 Αυγουστίνος Ιππώνος

Άνθρωπος εξαιρετικά ευφυής και προικισμένος με πολλά ταλέντα χρησιμοποίησε τη φιλοσοφία

Αυγουστίνου, Tractatus XLIX, 6.

New York 1993, σελ. 387.

«ΕΓΩ ΕΙΜΙ Η ΑΝΑΣΤΑΣΙΣ ΚΑΙ Η ΖΩΗ»: ΣΥΓΧΡΟΝΗ

4.1 Κατά Ιωάννην Ευαγγέλιο και σύγχρονοι ερμηνευτές

Ο Ιησούς απευθυνόμενος προς τη Μάρθα τη διαβεβαιώνει ότι θα αναστηθεί ο αδερφός της:

Επιπλέον, έχουμε και την αφηγηματική κορύφωση της περικοπής. Το θεολογικό με το

Σύμφωνα με τον Hofius αν εξετασθούν παράλληλα το αφηγηματικό με το θεολογικό πλαίσιο, τότε

Η ΑΝΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ ΛΑΖΑΡΟΥ ΣΤΗΝ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣΤΙΚΗ

5.1 Η ανάσταση του Λαζάρου στην εικονογραφία της Εκκλησίας

Σε όσους απεικονίζονται να παρακολουθούν το γεγονός, ο θαυμασμός και η έκπληξη είναι

5.2 Η ανάσταση του Λαζάρου στην υμνολογία της Εκκλησίας

Ιωάννου Χρυσοστόμου, Εις τον τετραήμερον Λάζαρον, PG 48, 779-784.

Αυγουστίνου, Tractatus XLIX, 1-54.

Παπαδόπουλου Στ., Πατρολογία, τόμ. Ά, εκδ. Γρηγόρη, Αθήνα 20004.

Παπαδόπουλου Στ., Πατρολογία, τόμ. Γ΄, εκδ. Γρηγόρη, Αθήνα 2010.

Παπαδόπουλου Στ., «Αυγουστίνος Ιππώνος Ο μέγιστος εκκλησιαστικός Πατέρας της Δύσεως»,

Παπαδόπουλου Στ., «Ο Άγιος Κύριλλος Αλεξανδρείας θεολογεί ερμηνεύοντας και ερμηνεύει

Σκλήρη Στ., Εν εσόπτρω, εικονολογικά μελετήματα, εκδ. Γρηγόρης, Αθήνα 2002.

Παπαδόπουλου Χρυσοστόμου Αρχιεπισκόπου Αθηνών και πάσης Ελλάδος, Ο Άγιος Ιωάννης

Stibbe M., John,s Gospel, εκδ. Routledge, London 1994.

Gillet L., Η ανάσταση του Λαζάρου, στο διαδικτυακό τόπο:

Μαυρομάτη Γ., Η Ανάσταση του Λαζάρου, στο διαδικτυακό τόπο:

Παναγιωτόπουλου Π., Άγιος Αυγουστίνος επίσκοπος Ιππώνος, στο διαδικτυακό τόπο:

Σμέμαν Α., Το προοίμιο του Σταυρού, στο διαδικτυακό τόπο:

http://www.panagiavrioulon.gr/index.php/el/diakonima/30-agiographia (ημερομηνία ανάκτησης

http://www.panagialarisis.gr (ημερομηνία ανάκτησης 08/06/2018).