Modele przewodnictwa

Wszystkie substancje dzielimy na przewodniki, półprzewodniki i izolatory.

Przykładem przewodników są metale. Przyłożenie napięcia do końców metalowego
przewodnika powoduje powstanie w nim pola elektrycznego, które powoduje uporządkowany
ruch swobodnych elektronów, czyli przepływ prądu. Szybkość z jaką elektrony poruszają się
w przewodniku o przekroju S można obliczyć jako:

gdzie n oznacza tzw. koncentrację elektronów, czyli ich liczbę w

jednostce objętości.

Wraz ze wzrostem temperatury opór przewodników rośnie – coraz

silniejsze drgania sieci krystalicznej utrudniają uporządkowany dryf elektronów.
Nośnikami prądu w cieczach są jony. Pod wpływem sił pola elektrycznego jony zaczynają się
poruszać. Wraz ze wzrostem temperatury elektrolitu prędkość dryfu jonów rośnie.
Półprzewodniki to pierwiastki z grupy IV układu okresowego. Atomy powiązane są za
pomocą pary wspólnych elektronów tzw. wiązaniami kowalencyjnymi. Nie ma tu
swobodnych elektronów, ale już w temperaturze pokojowej elektrony uzyskują energie na
tyle duże, że mogą oderwać się od macierzystego atomu. Powstaje wtedy tzw. dziura, do
której może wskoczyć kolejny elektron. Nośnikami prądu są więc elektrony i dziury. Im
wyższa temperatura tym więcej elektronów i dziur bierze udział w przepływie prądu, dlatego
opór elektryczny półprzewodników wraz ze wzrostem temperatury maleje.
Do półprzewodników samoistnych wprowadza się często domieszki w celu zwiększenia
liczby elektronów lub dziur. Domieszka pierwiastka z grupy V (donora) powoduje
zwiększenie ilości elektronów. W półprzewodniku dominuje przewodnictwo elektronowe
(ujemne), więc nazywany on jest półprzewodnikiem typu n. Domieszka pierwiastka z grupy
III (akceptora) powoduje zwiększenie ilości dziur. W półprzewodniku dominuje
przewodnictwo dziurowe (dodatnie), więc nazywany on jest półprzewodnikiem typu p.
Dwa półprzewodniki typu p i n zetknięte ze sobą tworzą diodę półprzewodnikową. W
wyniku dyfuzji elektronów z obszaru n do obszaru p na granicy złącza pojawia się bariera
potencjału (warstwa zaporowa). Przyłożenie zewnętrznego napięcia tak, że dodatni biegun
źródła połączony jest do obszaru p, a ujemny do n zmniejsza barierę potencjału i umożliwia
elektronom przepływ przez złącze. Złącze jest spolaryzowane w kierunku przewodzenia.
Jeśli diodę włączymy odwrotnie to bariera się zwiększa, opór diody bardzo wzrasta i
przepływ prądu jest praktycznie niemożliwy. Złącze jest wtedy spolaryzowane w kierunku
zaporowym.
Dioda może być zatem stosowana do prostowania prądu przemiennego, czyli zamiany go na
prąd jednokierunkowy.
Elementy półprzewodnikowe stosuje się również w tranzystorach, ogniwach
fotoelektrycznych, układach scalonych, laserach półprzewodnikowych, kartach pamięci itd.

Prąd elektryczny
Prąd elektryczny to uporządkowany ruch ładunków elektrycznych. Natężeniem
prądu nazywamy stosunek ładunku przepływającego przez poprzeczny przekrój przewodnika
do czasu przepływu.
I=∆q/∆t
Jednostką natężenia prądu jest 1A (amper). Do pomiaru natężenia prądu służy amperomierz.
W obwodach z prądem często mamy do czynienia z rozgałęzieniami. Z zasady zachowania
ładunku wynika, że jeśli dowolną część obwodu otoczymy zamkniętą powierzchnią, to suma
natężeń prądów wpływających do tej powierzchni jest równa sumie natężeń prądów z niej
wypływających. Prawo to nosi nazwę I prawa Kirchhoffa.
Natężenie prądu płynącego w przewodniku zależy od napięcia panującego między jego
końcami. Zależność I(U) nosi nazwę charakterystyki prądowo - napięciowej.
Prawo Ohma dla odcinka obwodu mówi, że natężenie prądu jest wprost proporcjonalne do
przyłożonego napięcia. Stały dla danego odcinka obwodu stosunek napięcia do natężenia
nazywamy oporem elektrycznym.
R=U/I
Jednostką oporu elektrycznego jest 1 Ω (om).
Opór przewodnika jest stały, jeśli nie zmienia się jego temperatura. Wraz ze wzrostem
temperatury opór przewodników rośnie.
Opór elektryczny przewodnika jest wprost proporcjonalny do jego długości i odwrotnie
proporcjonalny do przekroju poprzecznego.
R=ρ l/S
Współczynnik ρ nazywa się oporem właściwym i charakteryzuje rodzaj materiału.
Odwrotność oporu właściwego nazywamy przewodnictwem właściwym.
Odbiorniki energii elektrycznej można ze sobą łączyć szeregowo lub równolegle.
Przez wszystkie odbiorniki połączone szeregowo płynie prąd o takim samym natężeniu.
Napięcie między końcami całego układu jest równe sumie napięć na poszczególnych
odbiornikach.
Opór zastępczy układu odbiorników energii połączonych szeregowo jest sumą
poszczególnych oporów.

Między końcami wszystkich odbiorników połączonych równolegle jest takie samo napięcie.
Natężenie prądu w głównym przewodzie jest sumą natężeń prądów płynących przez
poszczególne odbiorniki. Odwrotność oporu zastępczego układu odbiorników połączonych
równolegle jest sumą odwrotności poszczególnych oporów.

Prąd elektryczny to płynące pod wpływem sił pola elektrycznego ładunki. Pole elektryczne
wykonuje więc w przewodniku pracę, aby te ładunki przemieścić. Nazywamy ją pracą
prądu lub energią elektryczną doprowadzoną do przewodnika ze źródła.
Pracę prądu możemy wyrazić trzema sposobami:

Pracę wyrażamy w dżulach, ale możemy też wyrażać w kilowatogodzinach: 1kWh = 3 600
000 J.
Moc urządzenia pobierającego energię elektryczną można również wyliczyć trzema wzorami:
Na odbiornikach energii często zaznaczana jest moc nominalna (znamionowa), czyli moc
jaka jest wydzielana w odbiorniku, gdy będzie pracował w warunkach opisanych w instrukcji.
Jeśli odbiornik włączymy do innego napięcia, moc będzie inna.
Aby umożliwić przepływ prądu w przewodniku musimy utrzymywać różnicę potencjałów na
jego końcach. Źródłami napięcia mogą być np. ogniwa, baterie, akumulatory.
Prąd w obwodzie zewnętrznym płynie od „+” do „–”, czyli zgodnie z siłami pola
elektrycznego, ale wewnątrz źródła ładunki muszą poruszać się od „–” do „+”. Ogniwo musi
być więc zdolne do wykonywania pracy, aby przenieść ładunki z punktu o niższym potencjale
do punktu o wyższym potencjale. Stosunek tej pracy do przenoszonego ładunku nazywamy
siłą elektromotoryczną (SEM) ogniwa:
ε= W/∆q
Jednostką SEM jest 1 V (wolt).
Natężenie prądu w obwodzie jest wprost proporcjonalne do siły elektromotorycznej, a
odwrotnie proporcjonalne do całkowitego oporu obwodu (sumy oporu zewnętrznego R i
wewnętrznego r).
I=ε/(R+r)
Wzór ten nazywamy prawem Ohma dla całego obwodu.
II prawo Kirchhoffa mówi, że suma algebraiczna wszystkich sił elektromotorycznych i
napięć w oczku obwodu jest równa zeru.