Niklowanie

Właściwości niklu i powłok niklowych

Nikiel jest przejściowym pierwiastkiem metalicznym (triada żelazowców), koloru srebrzystobiałego, bardzo twardym i

kowalnym, o charakterystycznym połysku. Jest to metal dość dobrze przewodzący ciepło i elektryczność oraz mający

właściwości ferromagnetyczne. Pod względem chemicznym nikiel jest podobny do żelaza i kobaltu oraz do miedzi i

metali szlachetnych. Nikiel ma wartościowość zmienną, szczególnie w związkach kompleksowych, w połączeniach

prostych jest dwuwartościowy. Rozpuszcza się powoli w kwasie siarkowym i solnym, rozcieńczony kwas azotowy

rozpuszcza nikiel bardzo łatwo, natomiast stężony kwas azotowy pasywuje go. Kwasy organiczne, jak octowy i

szczawiowy, rozpuszczają nikiel dopiero po dłuższym działaniu. Pierwiastek ten jest odporny na działanie mocnych

alkaliów, rozpuszcza się jednak łatwo w amoniakalnych roztworach w obecności (NH 4)2CO3. Nikiel ma właściwości

samorzutnego pokrywania się pasywną błonką tlenku zabezpieczającą metal przed działaniem niektórych czynników

korodujących.

Galwaniczne niklowanie jest elektrolitycznym osadzaniem warstwy niklu na podłożu przewodzącym prąd. W tym

procesie jedna z elektrod (anoda – dodatnia) ulega roztworzeniu a na drugiej (katodzie – ujemnej) osadza się metaliczny

nikiel. Pomiędzy anodą i katodą przepływa prąd stały. W kąpieli nośnikiem prądu pomiędzy elektrodami są

zdysocjowane jony niklu. W roztworze wodnym sole niklu dysocjują na dwudodatnie uwodnione jony Ni2+. Podczas

przepływu prądu jony niklu przyjmują z katody dwa elektrony i redukują się na niej do niklu metalicznego. Na anodzie

zachodzi reakcja odwrotna – nikiel metaliczny oddaje dwa elektrony i przechodzi do roztworu jako uwodniony jon

dwuwartościowy. Reakcję elektrochemiczna niklowania można zapiać schematycznie:

Ni(H2O)42+ + 2e- = Ni + 4H2O

Reakcja zachodzi w kilku etapach, które wg różnych autorów przebiegają następująco:

Reakcja zachodzi w kilku etapach, które wg różnych autorów przebiegają następująco:

I. Ni2+ + OH- ⇔ NiOH+ lub Ni2+ + H2O ⇔ NiOH+ + H+

II. NiOH+ + e- ⇔ (NiOH)ads

III. (NiOH)ads + NiOH+ + 3e- → 2Ni + 2OH-

Ze względu na to, że wydzielaniu jonów niklu na katodzie towarzyszy roztwarzanie niklu anody, proces w długim

okresie czasu nie wymaga uzupełniania solami niklu. Ilość niklu osadzana na katodzie zależy od ilości przepuszczonego
prądu (w amperach) i czasu trwania procesu (w godzinach lub minutach). Podczas przepływu 26,8 ampera przez jedna

godzinę na katodzie wydzieli się ( w idealnych warunkach) 29,4 g niklu (1,095 g/Ah). Jeżeli znamy wielkość pokrywanej

powierzchni możemy wyliczyć grubość osadzonej warstwy niklowej. Ilości niklu 29,4 g odpowiada grubość warstwy 3,3

µm/m². W obliczeniach uwzględnia się gęstość niklu, która wynosi 8,9 g/cm³ w temp.20°C. Jednak pewna, niewielka

ilość prądu przy katodzie jest zużyta na rozładowanie jonów wodorowych i dlatego wydajność katodowa jest zwykle

mniejsza od 100%. Należy to uwzględniać przy szacowaniu grubości i wagi wydzielonego niklu. Natomiast wydajność

anodowa jest zwykle równa 100% co objawia się wzrostem stężenia jonów niklu w kąpieli oraz wzrostem pH. Jony niklu

są wynoszone wraz z detalami po procesie elektroosadzania co często równoważy wzrost ich stężenia w kąpieli. Jeśli

jednak stężenia jonów niklu wzrasta w trakcie eksploatacji konieczne jest okresowe odlewanie części kąpieli, aby

obniżyć ich stężenie do poziomu wymaganego technologią i uzupełnienie kąpieli wodą oraz pozostałymi składnikami.

pH kąpieli koryguje się kwasem siarkowym lub solnym.

Galwaniczne powłoki niklowe mają bardzo dobrą odporność na korozję atmosferyczną, są plastyczne, maja dobra

przyczepność do podłożą stalowego lub miedzianego, odznaczają się pięknym, jasnosrebrnym kolorem. Twardość

galwanicznych powłok niklowych zawiera się zazwyczaj pomiędzy 150–700 HV. Są najczęściej stosowane jako warstwy

dekoracyjne, dekoracyjno–ochronne i techniczne. Mogą być nakładane jako pojedyncze warstwy techniczne, ochronne

lub dekoracyjne, jako podwarstwy pod powłoki srebrne i złote, jako jedna lub więcej warstw w wieloskładnikowych

układach powłok technicznych lub dekoracyjno–ochronnych takich jak np. Ni–Cr czy Cu–Ni–Cr a także jako metalowe

warstwy kopiujące w galwanoplastyce.

Kąpiele do niklowania elektrochemicznego można podzielić, w zależności od składu na kilka grup:

kąpiele typu Wattsa,

kąpiele chlorkowe,

kąpiele fluoroboranowe,

amidosulfonianowe.

Kąpiele typu Wattsa mają najszersze zastosowanie a ich skład podstawowy zmienia się w bardzo szerokich granicach w

zależności od temperatury pracy kąpieli, pH, żądanej wydajności itp. Kąpiele chlorkowe są stosowane do otrzymywania

twardych, drobnokrystalicznych lecz mało plastycznych powłok niklowych. Zakres użycia kąpieli fluoroboranowych i

amidosulfonianowych, które odznaczają się dużą plastycznością i bardzo małymi naprężeniami własnymi, sprowadza się
do obszaru galwanoplastyki, a więc do wytwarzania form, stempli, sit, obwodów drukowanych czy pasów bez szwu.

Stosowane w latach 70 i 80 kąpiele do niklowania z połyskiem opierały się głównie na roztworze elektrolitu niklowego

zawierającym 70-80 g/dm³ jonów niklu. Jakość powłok niklowych osadzanych z tych kąpieli była dość dobra ale duże

stężenie soli niklu powodowało znaczne straty podczas wynoszenia i płukania. W procesach nakładania dekoracyjno -

ochronnych powłok niklowych stosuje się obecnie kąpiele o małej zawartości jonów niklu 40-45 g/dm³. Kąpiele te

odznaczają się znakomitym lustrzanym połyskiem, bardzo dobrym mikrowygładzaniem, doskonałą przewodnością

właściwą i dużym zakresem połysku. Poza tym współpraca naszego przemysłu z przemysłem europejskim wymaga

obecnie w niektórych przypadkach nakładania powłok niklowych podwójnych, gdzie pierwszą warstwę stanowi

półbłyszcząca powłoka niklowa o małej zawartości siarki i zanieczyszczeń niemetalicznych. Oddzielny obszar stanowią

powłoki niklowe do celów technicznych. Dobór kąpieli do nakładania powłok do celów technicznych zależy od

wymagań jakie są stawiane takim powłokom. Możliwe jest dobranie kąpieli do wymagań odbiorcy.

Zalety kąpieli niskostężeniowej w stosunku do

wysokostężeniowej kąpieli Wattsa
niższe napięcie osadzania

większa przewodność właściwa

równorzędna plastyczność

twardość 540-630 VHN

naprężenia ściskające

równorzędny połysk

równorzędne mikrowygładzanie

graniczna gęstość prądu 25A/dm²

częste uzupełnianie H3BO3

Niklowanie - Mikrowygładzająca kąpiel do niklowania z

połyskiem
lustrzany połysk

świetne mikrowygładzanie

dobra wydajność katodowa

 bardzo dobra wgłębność

doskonałe przewodnictwo właściwe

naprężenia ściskające

doskonała przyczepność

dobra odporność korozyjna

Niklowanie - Antykorozyjny nikiel techniczny

najlepsza odporność korozyjna

minimalna zawartość wtrąceń niematalicznych

minimalna zawartość siarki

plastyczność powyżej 8%

doskonała przyczepność

wydajność powyżej 97%

Niklowanie -Szybkosprawna kąpiel do niklowania

technicznego
naprężenia ściskające

bardzo dobra wgłębność

dobra wydajność katodowa

szybkość nakładania powłoki niklowej 3µm/min przy gęstości prądu 15A/dm²

Niklowanie -Kąpiel do niklowania galwanoplastycznego

minimalne naprężenia ściskające

doskonałą plastyczność

szybkość nakładania powłoki niklowej 5µm/min przy gęstości prądu 25A/dm²

bardzo mała zawartość wtrąceń niematalicznych

bardzo duża wydajność katodowa około 99%

Rola składników kąpieli do niklowania

Siarczan niklawy NiSO4.7H2O

Jest to podstawowa sól dostarczająca jonów niklawych w czasie elektrolizy. W przypadku stosowania maksymalnych
gęstości prądu należy podnieść również stężenie jonów niklawych w kąpieli do górnej granicy. Za małe stężenie jonów

niklawych powoduje obniżenie dopuszczalnej gęstości prądu i może powodować przypalenie powłoki na narożach i

krawędziach części pokrywanych.

Chlorek niklawy NiCl2.6H2O

Chlorek niklawy podnosi przewodnictwo właściwe kąpieli. Jony chlorkowe są konieczne w kąpieli do niklowania, gdyż

powodują depolaryzację anod niklowych, co umożliwia prawidłowe rozpuszczanie się anod. Niskie stężenie jonów

chlorkowych może być przyczyną pasywacji anod, wydzielania się chloru na anodach, który rozkłada jeden z

podstawowych składników wybłyszczacza. Za małe stężenie chlorku niklawego w kąpieli powoduje obniżenie

dopuszczalnej gęstości prądu i może powodować przypalenie powłoki na narożach i krawędziach części oraz

pogorszenie zdolności krycia wgłębień.

Kwas borowy H3BO3

Jest to konieczny składnik kąpieli dla utrzymania odpowiedniej kwasowości w warstwie przykatodowej. Obniżona

zawartość kwasu borowego jest przyczyną współosadzania się wodorotlenku niklawego z metalicznym niklem; powłoka

staje się krucha, szczególnie w obszarach wyższych gęstości prądu. Wraz z obniżeniem zawartości kwasu borowego

obserwuje się również spadek połysku i dopuszczalnej katodowej gęstości prądu.

Siarczan magnezowy MgSO4.7H2O

Siarczan magnezowy dodawany jest do kąpieli w celu podwyższenia przewodnictwa właściwego do poziomu

umożliwiającego pracę kąpieli przy zastosowaniu bębna galwanizerskiego. Użycie tej soli podnosi przewodnictwo

właściwe kąpieli o 20%.

Sole metali

Dodatek do kąpieli chlorków potasu lub magnezu ma na celu zwiększenie przewodnictwa właściwego kąpieli,

zwiększenie szybkości rozpuszczania się anod i zmniejszenie ich polaryzacji.

Związki organiczne

Związki organiczne dodawane do kąpieli spełniają zasadniczą rolę w podwyższeniu jakości osadzanych powłok

niklowych. Można je podzielić na:

 związki zwilżające znacznie obniżające napięcie powierzchniowe, dzięki czemu unika się powstawania

pittingu,

związki przeciwnaprężeniowe powodujące obniżenie naprężeń własnych powłoki aż do naprężeń ściskających,

związki blaskotwórcze podwyższające połysk powłoki aż do lustrzanego,

związki mikrowygładzające pozwalające zmniejszyć chropowatość podłoża.

Niklowanie - wpływ parametrów osadzania

Temperatura

Zakresy temperatur podane w technologiach są optymalne dla każdego procesu. Im wyższa jest stosowana gęstość prądu

tym wyższą temperaturę należy utrzymywać w kąpieli.

Gęstość prądu katodowego

Dla kąpieli do niklowania z połyskiem wzrostowi gęstości prądu towarzyszy wzrost wydajności katodowej. Dla kąpieli

do powłok antykorozyjnych jest odwrotnie.

pH

Wartość pH kąpieli ma zasadniczy wpływ na właściwości powłoki niklowej. Im wyższa jest stosowana gęstość prądu tym

niższe powinno być pH.

Niklowanie - sporządzanie kąpieli do niklowania

rozpuszczenie soli z nadwyżką 5-7%

podniesienie pH do 5-5,4

dodanie nadmandamianu potasu i węgla aktywnego

rozłożenie nadmandamianu potasu wodą utlenioną

przefiltrowanie kąpieli

obniżenie pH do 3,8

przepracowanie prądem 0,2-0,3A/dm² na blachach falistych

doprowadzenie kąpieli do właściwej gęstości

dodanie dodatków

korekta pH do wymaganego
Niklowanie - regeneracja kąpieli do niklowania
Usuwanie zanieczyszczeń organicznych

filtracja przez węgiel aktywny

ultenianie KMnO4

utlenianie przy pomocy wody utlenionej 30%

Usuwanie zanieczyszczeń metalicznych

elektroliza ciągła w wyodrębnionej części wanny głównej

elektroliza okresowa przy pH 2,5 katodowa gęstość prądu 0,25-0,3A/dm²