ΑΘ.Α.

ΝΑ:ΣΙΟΥ ΤΟΥ ΠIΑΡΙΟΥ

ΔΗΛΩΣΙΣ

Τ1ϊ~ ~/\' (" Ανίφ 'Όρει ταραχών άληθείαs

C Ι στορία και θεολΟΥ ua

του Koλλυ~α:δΙ'KoG' κιvηιμιατος

,~άσε ι WE κδότιων xε~ρoyράφων

"'E1τιιμελεί~

θ ε ο δ ,ω Ρ ή τ ο u C Ι 'ε Ρ ο ιμ Ο vά Χ ου

ΑθΗΝΑΙ1988

 ΕΙς τOVς νέovς όσιομάΡΤfJρaς

θ ε ο φ ά ν η ν :καί Π α t σ ι ο ν
τOVς ('Αl'ιορείτας (t 1773)
1'ovvκλι'νως άφιερoi)ται

ι
 Προλεγόμενα

Σέ μι(): έποχη δπως ή δική μας, ~υ~λ(α με 1Τεριεχό­

,. " " "2 Ι "SΙ , , ,
μενο σαν το παρον αιφηνοον τον αναΥνωστην ,ασυιγκινη­

τον. eo σύΥχρονος άνθρωπσς άντιδρασχε:δον ακούσια

καΙ ;μηχανl.:κα Υια καθε παραδεδομένο, Ιδιαιτέρως δμως
οταν αύτ6 προέρχ;εται lάπο τον χωρον τoU ήγι·ασμένου
παρελθόντος.
'Ε τι:ει' δ'
η αμως
el Ι
Ίτ-αντοτε .θ'ια ι
U')tapχOUV
C ψ"
υχαι που πο­

θ0ί3ν τό άληθινο καΙ YVΉισιo, αύτό που με ·μόριους ίδρω­

τες καΙ Θυσίεςεφθασε ιμέχριςή μας <Χνόιθευτο καΙ κα­
θάριο, σ' αύτές καΙ μόνo~ προσψέρεται το παρον ερΥον,
ωστε να ένισχυθουν στόν άΥώνα τους κ:αΙ νά εύ·φραν­
θοUν μυιστικως άπό τα 1tVειύματα των δσίων άνδρων -ττοό
εΥιναν Iέ,θελούσlJα Θύιματα Υια την σuvέχι'ση του άληιθι­
νοΟκαΙ γνήσιου στην Υωή μας.
Στην •Ορθ'οδοξ (α, καΙ ίδιαιτέρως στ/ν λ!ατρευα της,
τίποτα; δεν είναι ά,σχετον καΙ άδιάφορον. ΤΟ κεράκι "Που
άνά~oυμε, ό σταυρος που κάνοuμε, το K6λλυ~·o που 'δια­
:1
~άζoυ:με, ή δλονυκτία στο Μοναστή ρι με το Koιμ~oσxoί­
νι καΙ τον «1tολuέλl εο», δλα εχουν ά:ΥιασΘη <:hro την πρά­
ξη της 'Εκ:κλησίας μας ,καΙ προσφέρουν άρρητον 'μ:UΣΤΙ­

-7­
κην χαραν στην ψυχη ταυ μετέχοντος ΉιστOU, ά:ρκεϊ να:.
μην είναι «τrvευ:μαΤΙKως Ή.ροηΥμένος»! (1).
Σε Ηέματα άναφερόμενα καΙ 1τ/yάζovτα άη:6 τΙς 'Α­
Ήοστολικες Παραδόσεις καΙ την λειτουΡΥικην ~ωην της
Ό.ρθοδοξίας ,ά:φιερουται το άvά χειρας εΡΥον "Α 'θ α­
ν ασ ί ο υ τ ο ο nα Ρ ί ο υ, τοσ μεγάλου αύτοΟ Κολ­
λυ{?α του 180υ αίωνσς.
Ένω ά:ρΚ'ετοΙ στΙς ή μέρες μας yραφoυιv καΙ ,έ~υ­
μνουν το Κολλu~αδικον κίνημα, έλαχιστότατοι τομετα­
μορφώνουν σε ζωη καΙ Ήράξη, με CcTrοτέλ8σμα ή έ1ίοχή
μας να 'είναί κατ' έξοχην άνΤΙKoλλυι~αδΙKή, δηλαδη άν­
τιπαραδοσιακή (2) .
Τό μόνον εύχάριστο είναι 'Ότι εστω καΙ ά:ΡΥ,α αρχί­
σαμε ν' ά:πΟ'καλύ'πτου μιε τΙς ρί~ες μας καΙ όλους τούς
εύγει/εις ά:yωvιστάς του παρελθόντος που τΙς έπότισαν
με ίδρωτα καΙ αίμα, ωστε νά τραφη ό τότε λαός τού
θεοΟ 'σωστά καΙ άληθινα καΙ να Ήαρακληθη ψυχικα ,μέ­
χρι την ή,μ:έρα της Λευ"[1εριας του. "ΕΉαινος 'έπtσης ά:νή­
κει σ' οσους σήμερα τοιλμοίΥν να σκιαΥραφουν τίς μορ­
φές αύτες με 1tαρρησία καΙ ά:ντUκειμεVLκότητα(3)
' , κατι
που ητο &διανόητον -προπολεμικως.
ΣτΙς μεΥάλlες αύτές ιμ-ορφές ανήκει καΙ ό ·σuγγρα­
ψευς της παρο6σης μιελέτης, ό όποιος ιά:Υωνίσιθηκε σκλη­

1. 'Ηλία Βουλ Υαράκη, CH 'άνανέωσις της ΈΚJKλη,σίας έν: Πα­

ράδοσι,ς - Άνανέωσις, Άθηναι 1972, σ. 21, εκδ. Ί . Μ <?νfiIς Πεν­
τέλης.
2. ΤΟ θλι<5ερον έν ΠΡOKειμέν~ είναι δτι καΙ οί Παλαιοημερο­
/
λΟΥΊίαι, αύταΙ π,οό εnρεπε ν'όmOτελOϋν την φυοικην συνέχεια τού
Koλλυl~'αδΙ;Koσ κινήματος και τους Υνησίους φορεΊς της ύψηλης
των <5ιοτης και δράσεως, έστάθιη καν ·απ' αρχης έχrθΡΙKα απέναντ-ι
τη.ς 'κρυσταλλίνης διδασκαλίας των, δια λόΥοuς nou δέν έπιθυ­
μοϋμε να θίξωμε ένταΟθα.
3. Π'ρ(!ιλ. τΙς .σχετικές έΡΥασίες τ:ων:Κ. Παπoυλίδou, Κ. Σαρ­
δελJη, π. Ήλ. ΜαστΡΟΥιαννο'Πούλου, 'ττ. Γ. Mεταλ/ην0i3.

-8­
ρα μέχρι τΙς παραμονες του θανάτου του, ,έΕ;υιμ.νώντας
εργ<{) καΙ λόγ<{) τ/νμεΥίστην άξίαν καΙ σηιμασίαν των
tερων τrαραδόσεων. Σή.μερα δμως τα ''Πiάνro κ:CX"C<:M.ύ~
ται στόν έικκλησΙOJστικόν χωρον 1tIρσφάσει ιμιας voση­
ρας άΥά'πης του αvθρώ1tου, ,ένω στ/ν ούσία πρόκειται
για έιKδήiλωιση φιλαυτίας καΙ άJδuαφορίας για τη.ν 'φUΛα­
κη των τιμίων καΙ ίερων, που ώρκίσθη κιε το Ιερόραοο
να διακονήση.
Έό:ν οί άείμνηστοι πατέρες μας ήγωνLζοιντο lμέχρι
Θανάτου, ώστε να .μη παρα(;,σίJιv οϋτε την n:Eιpi μνημοσό­
νων παρα οσιν, ποια
'δ ' δ ί," , 2"
ικαιο,,-ογι:α απομενει σ 'Εικιεινοιυς

που προδίδουν .σήμερα την μοναδικότητα της ~'O'Pθ(:)δo­

ξίας ύπό τ-α χειρσκροτήματα( !) των συναδέλφων τους
c ....... " , ..... c ..... , .....

ιεραρχων κιαι την σιωπην του ιιερατικου κιαι μοιναχικου

'rάγματ.ος; ~Όντως πρσεισόδια τηςέ1't'οχης τdO άντιχρί­

σ'Ί10υ!
ΕΊjθε ή άνάγνωση του παρόντος ε'ργου του να δηιμι­
OΙUργήσει σε πολλες ψυχεις την άyά-n:η η:ρος τΙς ~Lμηί1ες
άξίες της ΌρΘοδοξίας μας, ώστε να μεγαλώσει ή «π:α­
ράταιξη του ΚυρΙοu», ή μόνη δυναμένη ν~ ,άντ'ΙΟϊ1αΙθη στο
κατ.αλυτικό ρεΟμα τη'ς άντιτrαραδΟσιακηςέ1tOΧης ;μας.
~I,ερoμ. θεοδώρητος
~Έy.ρα.φoνBίς το ίερOv ή,σUΧαO't'ή,ρΙOν
της θείας ~A ναλήψεως έν Π.άρ<{) , τη 26
Σεπτεμι~ρίoυ 1987.

-9­
 ΕΙΣΑΓΩΓΗ
Α'

:i
,ι
Ι:
·0 Ά θ α ν ά σ ι ο ς όΠά Ρ ι ο ς, κατά κόσμον
i/ Τ ο ύ: λ ι σ ς, έΥιεννήθη είς το χωρίον ~ωστoς. της Πά­
Ι,'ι·
ι,!
i11 ροΊ) περΙ το 1722. τα έΥκύΧλια μCXθήματαέσrcoύδασε
:!!ΙΙ στην γενέτειρά του, το δε 1745 έΥΥραψεται εις την Εύ­
11
αΥΥελlJκην Σχοληντης Σμύρνης, &που μαθητε6ει ,έπΙ έ­
!ι . ι
ξ αετιαν "'
υπο τον
, c Ι ι θ
ερο 'εον
Μ δ ι
.εv ρινσν.
7Ε
ν συνεχει<;'χ
' ~Ι
ερ­
11

11 χεται εις "ΆΥιον ~Όρoς. σπου Υίνεται μαθητης Ευγενί­

11
ου τοο Βουλ Υάρεως καί Nεoψίrroυ του KαυσOKαλυ~ί­
1:1
,ι του, εις την 7 Α:θlωνιάδα 7 Α,καδημίαν κατ-α τα ετη 1752 ­
1757. Τότε χειροτονεΊται καΙ διάκονος ήl 1UpOTPO'fήi ά­
σφαλως του Ευγενίou, καΙ συvδvδάσκ'ει μετ
7
αύτοΟέ1tl
εν ετο.ς 'είς την Σχολήν.
ΤΟ 1760 8uρ~σΚiεταl εις Κέρκυραν, μαθητεύων 1ταρό:
11
1! τφ Νι\κηφόρcp θερτόΚ!Ί.' Άναχωρή?αςέκ Κερκύρας διέ­
I1 τριι~'ε, ώς ό ίδιος' γράψει «ιμε' τηνέ,ταΥΥελίαν του ίερο­
j
\1
κήρυκος είςτο ΜιεσολόΥΥιον». Τότε αί θεσσαλονικείς 1
εχοντες άνάΥκην διδασκάλου «iέ1τέστειλcxν προς τον Ευ­
γένιον Βο6λγαριν, ζηΤOιUVΤες όνομαστΙ τον 7 Αιθανασι­
ον» (1) .

1. Κ. Σάθα, Νεοελληνική ΦιλολογΙα, ο. 631.

-10­
 Έκ Μ·εισολογγίοιυ, κατα την ίδίαν ,μαρτυρίαν τoG
Παρίου, άνεχώρησε το
1767 προς θεσσαλοινίκην, ενθα
παραμ;ένει σχολαρχων 'έτrι τριετίαν. ΤΟ 1771 ό:ναλαμ­
~άνει την lδι'εύθυνσιν της Άθ'ωνιάδος Άκ,αδημίας 'μέχρι!
το 1777, δπου και αναγκάζεται να απέλιθη λόγC{J τη,ς
συνεχι;ζομένηςεριδος των Koλλ6~ων. Τήν -ιτερ(οδον α:ό­
τήν χειροτονείται ίερευς ύπο τοΟ άγίου Μακαρίου Κο­
ρίνθου, ιέν4) το 1776 Κ()jθαιρεϊται ύτco τοΟ 1tατριαΡχ€,ίou
λόγC{J των έ,ναντίον του δια~oλων των αντυKoλΆ~ά­
δω,v(,:l). CH καθαίρεσίς ταυ ηρθη το 1781 (3). Τον δέχε­
ται και πάλιν ή θεισσαίλονrκη εΙς τας άγκάλας της Iέ"Π:ί
μίαν 'σχεδόν ·δεΚ'αετΙαν.
Τήν .έποχήν αύτΥΙν ή πατριαρχuκή 2Αικαδηιμία της Βα­
σιλευουσης εχει άνάΥκη σχολάΡχου. Καλιεϊται 'με 'Πα­
τριαρχικα γράμματα και δε~εαστιΚ'ας προτάσεις. Τον
αφήνουν ό ίδιος να καθορίση το ϋψος της ιάιμοu~ης του
και να 'διαλέξη την έπισκοπήν της αρεσκείας του. CH ά­
πάντησCς τοιυ είναι λίαν χαρακτη ριστι\κή της ,~ξίας του
ανδρός. «Τό:ς μεν αρχιερατείας τιμώ καί 1tροσκυνω"
αλλ 2 .έΥω δεν ·είμαι άξιος. '''Α'ν ,έKαταλά!μι~ανα ότι εκα­
μνα 'roερισσότερον καρπον εΙς την Βασιλιεόουσαν πόλιν,
ηθελα ελΗει αύτόικλητος. 2Ε1!ευδήδμιως, ώς στ'Οχαζο­
μαι,
, ,.....,
αυτου ειναι
,
καποια
S'δ
εμπο ια, . ια\
δ r..
τοοτο,
J!. '
uψΕτ'ε :με,

παρακαλω, έ'δω είς τα 1!έριξ να ώφ:ελω ,όσον δύναμαι

τους (Χδελφούς μου καί το Γένος μου» (4).
Το 1786 ,αναχωρεί έκ θεσσαλοινίκης, καίτοι τιιμώ,με­
νος ίδιαζόντως ύπο Ίίάντων, προκειμένου να εργασθΏ

2. Ph.Meyer, Die Ηauρ>turΚunden fur die Geschihte der Athos.

ΚJJoster, Leipzig 1894, ο. 240.
3. Ph. Meyer, ε.ά., σ'. 241 - 42 και σελ. 69 τοΟ παρόντος.
4. Δ. Ο ίικονομ ίδου, Ά'θa:νάσιος δ Πάριος, Έν Άθήναις 1961,
σ. 10.

-11­
!

j
Ι

)'
'1
 εΙς την Ιδιαιτέραν αύτοσ πατρίδα Πάρον(S). AόryC{J της
ρωσοτουρκικη.ς δ.μως διαμάχης ε1ς το Αιίγαϊον το πλο:ϊ­
ον άναγ.κά:ζεται να προισορμι,σθΏ εΙς Χ ίον.
τη έ'ΠιμόνCf> παρακλήσει καΙ πιέσει των Χίων αναΥ­
KcXl;ETal να δεχθΏ την θέσιν Κα!θηγητοΟ καΙ ,έν ΣUνεXεί~
·διευθυντου τη'ς Σχολης των, ή όποία έπΙ σχολαρχfας
του ά1τOKΤ~ πανελλήνιον αίγλην.
«Μέχρι του 1812 διηύθυνε την ·έν ΧίC{J CCΦιλοσοψικην
\ "
Σχολ ην C, \,.
οπως την απεικα
, λ ιΖ
συν. 'ι\:Ο:ι
\ δ '
ικαιως.
Δ ό
ι
,.
τι εΚ"'rος
\
του φωτεινου παραδείγματός του, ιέδυδασκε καΙ ό Τδιος
αύτοπροσώπω'ς μαθήματα ΛΟΥικης, Μεταψυσικης, θεο­
λογίας, Ρητοριικης, 'Ηθικης» (6).
Μέχρι τα ένενή'VΤα του χρόνια ιε.ΡΥαζεται OUΜεχως,
δια να lα/τοσυρθ'f.i 1:'ελικως στιό 'μOvήιδΡΙOν ''(οου αγίou ~ε­
ωργίου στα Ρευ;(Ττά. ΛόΥC{J της ακτη.μοσύνης του «του
παρειXΑV οί εύγ€νεϊς καΙ φ-ιλόΤLμοι Χιοι στο ~K'έραιo
του Σχολάρχου τον .μισθόν, πρ&Υίμα γ~α τό ,όποιο θερμά
τούς συγχαίρει ότότε Οίκοομενικος πατριάρχης CΙ ε ρε­
μίας ,δ Δ'» (7) .

5. ,. Αγαπητος είς δλouς «οό μόνον τοί,ς ΙXpxouOIl lκlαΙ τι{) λαι{),
άλλα καΙ τοίς σ,οφοίς άρχιειρeuσι της μεγάλης έκείνη,ς έ'ftΙCXρχίας,
τι{) τε προέδρ<ι:> της των θεrσσαλOνΙK,έων 'Εκκλησίας κυρ Δαμιαvι{),
καΙ τι{) έπισκόπφ Kαμ'JtIαVίας κυρ θεοψίλφ, κ'αΙ τι{) ΊΑρδαμερίου
κυρ Διονuσίφ, καΙ τι{) Πλαταμωνος κυρ ΔΙOΝUσίφ, lκ·αΙ 'σε~άO!μιας
καΙ τιμήει.ς παρ' αύτοίς, &ς ούμ·όνον δια της δ'lδαOlκαλLας των
μαθη!μάτων, ,άλλα 'καΙ δια τωνθρησκ'ευΤ'lκων διδαχων μεΥtστιη~ς
ώφελείας Υενόμενος πρόξενος είς 'Πάντ:ας, έ1rεπόθη lσεν εί,ς τέλος
να η'συχάση είς την οίκεί-αν 'Jt1ατρίδα (nάρov)· τουτο :μέν, ίνα I~α·
κρυνθΏ των 'θoρύ~ων καΙ τfjς έν ταίς πόλ:εσι ταραχης, τοΟτο 'δέ,
ίνα Υένηται χρήσιμος καΙ εtς '['ους συ'μ'πατριώτιας του δια τfj,ς δι­
i Ι δασκαλίας των γραμμάτων καΙ δια του κηρύγ:μιατος τoU θείου
ii
ι;

j,
λόγ,ου». (ικ. Σάθα, μν. εργον,σ. 632).
6. Άθηνας Καραμ1lJέτ:οοu, Άθανάσιος δ Πάριος, έν Άθή­
ναις 1974, σ. 42.
i 7. Νικ. Άρκα, ΆI9ανάσιος δ Πάριος, Άθηναι 1960, σ. 31.
',j,..
:1 -12­
i.j'.
f t

l'! ι

.,
Ι'
:: ,i.
 Και είς την ή,συχ ίαν τοΌ μovηδιρίoυσυ~εχίζει ~Kά­
ματοςτην·συΥγραφήν. Άλλ' .ένφ εγραψε τό εργον: «Πε­
) ρί της 1Όρος ·τΟν θεον άγίας 1tίστεως ικαΙ -roEpl τοΟ τίς
έιστιν η aληιθιινη φιλοσοφία», ύ1tέστη σuμφόιρεσιν. «Με­
1 τα &60 έ(5δομάιδας συνέx~σε την σuγγραφήν. Δυστυχω,ς
ι
όμως το δεότερcw πληYμJα ητο παΛ.υ '~:~ρύτJεpoν. Έ­
πρόφθασε να ψελλ~ση «έτοιμά,σατε τα χρειώδη». eH
γλωσσα του εμειν-ε δειμέVΗ. 'Εκ νοημάτων των όφθαλ­
μων καΙ κινήσεως της χειρος εδωσε να έWΟήσοUlν δτι
χρειώδη, είπε την κοινωνίαν των άγίων Μuστηρίων. 'Α­
ψοί3 ελαι(!)ε τό Βφόδιον τοί3το του ούρανίου δρόιμου, ee!~E
σώας τας φρένας" έτr,έζησεν ακόμη μίαν ή:μέραν καΙ iμί­
αν νύκτα. ~Eτελειώιθη ατάραχος την 24 ' Iouv. 1813> (8).
eo Ά-θανάσιος ούδεν αφηκεν αποθνήσκων, ·δ~ότι «δ,τι
έπεριισσεύετο το διένει~εν εΙς τους πτωΧ'οός· έθεώιρειά­
μαρτίαν το να ελ!θη ό νέος χρόνος καΙ να ευΡΏ τον ό~o­
λον του παρελΘόντος ένιαυτοΟ. πασα δε ή περιουσία,
~ν Kατέλιτrεν τελιευτή,σας, συνίιστατο 'είςμ(αν καί ,μόνην
εύτιελη ένδυιμασίαν, ειίς τον λύχνον καΙ είς το μελανοδο­
)Cείοιν TOUt> (11) •
Κατα την κρίσιν ξένων καΙ ήιμιετέρων λογίων «ό Ά­
θdν"άσι:oς ύτrηρξεν ό τrλέoν διάσημος,μιετια τον Εύγένιον
τον ΒιούλΥαριν <Έλλην Θεολόγος» (L. Petit). «Άνή~Kει
είς τους πλέον δvασή:μους θεολόγους συγγραφείς της
~EλληνΙKης Έκκλησίας,ένφ συγχρόνως είναι εΙς ίκα­

8. 'Α. ΚαραμπέτισοU', ·μν. ~ργ., (]Ι. 43. «ΚαΙ ιμ:ετα τοστο, τό CCέ_
φΟΟιιον ζωης αίωνίου" εγειρε την κεφαλη. 'με τqv ξάστερο G>ς την
τελευταία στιγμή του νου καΙ "παρέδωκε το πνεΟμα" δ γίγας
της παιδείας, το ικλέος της Έκκλιησίας, ό "των 'Π!ατρίων άντεχό­
μενος καΙ ύπερμαχων... κατα πάσης Iμ:ετα~oλης ·αυτων 'καΙ αλ­
λοιώσεως, ό της 'Π!ατρίδος πρόμαΧΟ'ς", κατό: Σαγκριώτην, δ "ά_
σκητικώτατος, έργατι:κώτατος, ό φιλανθρωπότ<Χτ1ος κιαΙ ,μαχψη­
Κώτ.αt'ος κατα ·Άιμαντον"». Ν. Άρκα, lμν. εργ. σ. 126.
9. Κ. Σάθαν, μν. εργ., σ. 638.

~13­

 1
i
,

νος φιλόσοφος» (Meyer). «CV1'tf\ρξεν εκ των γονιιμωτέ.

ρων συγγραφέων» '(~IΆιμαντoς). «Έκ των 'σπα>δαιοτέ­
ρων καΙ πολυΥραφοτέρωlν συγγ,ραφέων της lεποχης του»
(Δ. Σ. Μπαλανος) (10). «C'Q:θεν δικαίως καιεπαξίω.ς δ
Πάριος'θεωρεϊταιεlκ των διαπρεroεσt1έρων τοϋ έλλη νι­
κσΟ Γένους δι,δασκ,άλων κατα τους χρόνους της Toup­
κοκρατίας» (Δ. O~Koνoμίδης).
Σuvέγ ραψε ,ύπερ τα έξή κοντα εΡΥα ιεκ των όποίω,ν
έ'Κδεδομένα τυγχάνουν όλίγα, πάντως τα ισποuδαιότ-ε­
ρα (1 ι). τα λο ι παε:ύ.ρίισκονται ,άνέ κδοτα εν ~ειρoy ρά'φοις
είς διαφόρους ~ι~λι>oθήίKας(12).

* * *
Το κεΙμενον της Δ η λ ώ σ ε ω ς ·δημοσυεύομεν
~,ά.σει των χειρογραφων Ω6 της Μ. Λαύρας, 208 καΙ 767
της Μονης Παvτελiεή,μονος CΑΥίοu ~Όρoυς ίκαΙ ,εξ έτέ­
ρου χειρογράφου θύρισ!<ομένου είς ίδιωτιικην ,oUΛλoγήν
εν Καψάλ<iX CΑγίου "ΟΡΟιΥς. Σιωπηρως διωρθώσαμεν έ­
'\
σφαλμένας παραπo:μ:-rτας καΙ άνορΘΟΥράψους λέξεις.
cH "Ε κ θ ,ε σ ι ς έτιmώ:θη το πρ&roν ύπό Π'ορ­
ψυρίου Ού:σ'Π'ένκυ εν: Ftoroe poutechestvie ρο Sf Coire Α­
fonskoj Ι Ι, Μόσχα 1880, σο. 485 - 495 λίαν πληιμμελως,
'με ελλείψεις ίκανας καΙ τrpoσθήικας επεξηΎηματικάς.

10). Ν. Άρκα, μν. εργ., σ. 33.

11. Ση;μειοϋμεν τα κυριώτερα τούτων: α) ·0 ΠαλΟίμας έκεί­
νος, Βιέννη, 1784· ,~) Ό Άντί1tατcας, 1785· γ) Ή Γραμματυκη τοΌ
κυροϋ Νεοφύτου έκείνου, Ένετίησιν 1787· 'δ) Χρι>οτιανικη ΆΑ1tΟ'·
λογία, Κων/λις 1798· ε) Ρητορικη 'Υτρα'Υ'ματεία, 'Ενετίησ,ιν 1799'
ς) Ή Άνrιφώνη'Oί:ς, έν Τριειστίct? 1802· ζ) Σ"t10ιχεία ιμεταφuoικης,
Ένετίησιν 1802· η) Ούρανοϋ κρίσις, Λειψία 1805· θ) Έ1tιτσιμιη εί­
l1ε συλλογη των θείων τη,ς 'Υτίστεως δογμάτων, Λειψία 1806' ι)
Ούρανοϋ 'κρίσις, Λειψία 1805· ια) Άλεξί!κακον φάρμακον..., Λει­
ψία 1818.
12. 'Ήτοι έν Μονη Ξενοφώντος, Παντελεή'μονος, Bι~λιoθή­
~ην βουλης, 'Εθνικήν, κλ1t. Λετrτoμερη 1tεριγραφην Ίούτων δρα
έν Δ. ΟΙ κ'ονομΙδou, !μν. εργ. 'σ. 63 - 70.

-14­
Ι•
1
\,

 Δ $Υ ,~εμρισ.κξτα~ ε'ις το υτc

, ,_.' ,..
' c, '), c , ~
αρ~μ;,
θ 604 '
.·χεΙΙΡΟΥραφσν
της Μονης Ί ~ήρων, ώς ,έσφαλμένως ,αναφέρετ,αι είς δια­
~ό.ρoυς l~ελέΊ:ας. Το κ,εΙμενον δuασώζει 1tιστω,ς ·μόνον το
ύ'πΆ ,αριθμ.
2183 χειρόγραφον τ/,ς Ε.θ.Ε., φψ. 77 -; 82, ,καΙ
ουχί το 2.182, ώς έσψCXΛμένως έ,τcLσης lαναφέρετο:ι τtλει­
σΤ~ΌO. 'Συνεγράψη ό1τΟ του Παρίου το 1774, οτε η~o
Σxoλάρxης~ίς ~ΑΘ(J)νιάδα. ,Περιέχει ιέν ,1~ραX'ύτητι aτrCX1V'­
11α
,~
τα απασχσ
λ ι
ησαντα την
,~Ι
ε.:ρι
δ θ '
α ι 'εμα11α, KαJΙ
\ \
μετrαρ­

ρ:ηισίαν καΙ σCXίφήVlειαν όμlOλΟΥ.εΙτ-αι το όρθόδοξον 1tl­

ςr:rεύω του συγγραφέως κ,αΙ των συνδιωικομένωlΥ σtJνερ­
~.
γατων .του.
ο""' ~ί ~, " δ Ρ.. \
ι ανΤΙΊτUΛιUιτων ου εν σοι.:ιαρον
\ ,
κ:ειμιεVΌIV

ήδυνήιθησαν ν" lάντιτάξουν 'ΠΙλην των άναληθιειων 'ΚαΙ

ψλην~φη)μάτωνθ'θoδωρήτoυ του έξ "Ι ωαwίνιωv καΙ του
ανεψιου του ~ Ι αKώ~oυ Νεοσκητιώ'Ιιου.
Ειίς την παρoυσαv εκδασιν άκολουθοημεν Ίτιστως το
χειρόγραφον της "EθrνΙKης Βι~iλιdθ1ήκης 2183. "EvτcrGlea
όφείλω να ευχαριστήσω Θερμως την διεuθιύvουσαν του
τμήματος χειρογράφων της Ε.θ.Ε. Κ. Αίκα't1ερίνηνΚορ­
δο6λην, δια τηνπσλύτιμον καΙ ευγενη συ:μτι:αράστασίν
,ct \ ~ ,,""
της προς ευρεσιν και αντιγραφην aU'CiOU.

Β'

Το Κολλυ6αδικον κίνημα

"Η, « Δ'
η λ ,ω ·σ ι ς ... » "Αθ''''
'ανασιου του ιπ 'cxρι:ou <ΧΎτο­ ' ,
τελει την άψευδη ίΕvκόνα των έν Ά Υί<t> ~Όρει δηιμιουρ­
ΥηιΘιεισων Iέρυδων (1754 - 1819), των κοινως χαρακτηρι­
σlθιε ισων ώς Κ ο λ λ υ (Δ α δ ι κ ά. ΤΟ ~Ό ρος ,έδιχάσθη
κυριολεκτικως είς δ,ύ;ο μερίδας της μιας ύ-rτoστηριζoό­
σης, Ο'ΤΙ είναι άιδιάφορον έαν τελωνται τα 'νεκρι,καμνη­
μόσυνα καΙ την Κυριακήν, της δ"άλλης οτι Ίτασα ήμέρα
της έI~δoμάδσς τυγχάνει κατάλληλος δια 'μνηιμόισυνα,
καΙ Kατ~ έξοχην το Σά~'~ατoν, πλην της KυΡΙCXΊKης,.τ/ς
 περιόδου της Π'εντη,κοστηςκαι όλων των Δε01tοτικων
έορτων.
ΚαΡUΨ~OΙ της 1tρώτηςμερίδος υ1τ/:ρξ'α:v οί:θ ε ο­
δ ώ Ρ η τ ο ς ό έξ ~ Ι 'ωαw (ν ω;v , Β η σ σ α Ρ ί ω ν ό έκ
Ραψάνης καί ό Χαλε1tίου Γ ε ν ν ά δ ι Ο' ς, τ/ς δε δευ­
τέρας: Ν ε ό φ υ τ ο ς ό ΚαυσοκαλufΔίτης, Ά θ α ν ά­
σ ι ο ς ,ό Πάριος, Μ.α κ ά Ρ ι ο ς ό Κορίνθου καΙ Ν ι­
κ ό δ η μ ο ς ό "Αγιορείτης.
"Εν τη έξελίξει της εριδος σuμ1tεριελήlφθημετα των
Κoλλύ~ων καΙ ίiO 'θέμα της προσελεύσεως ,είς την θείαν
Mιετάλrηψιν (πότε κιαΙ πως) Κ:α!θως καί τινα: δευτερεύ­
οντα, ώς 'το 1Ί]ερΙ τοιΟ Μ. "Α,Υ'ιοαOiμιοσ, των ϊιε,ρων είκόνων
κ.λ.π., τια ,ό1τοϊα αναπτύσσει ό Άθανάσιος ίκ(χνως Είίς
,
την ~'E Κ: θ ε σ ι ν ' τ 'ο υ.

Ο{ έ1tιιθυιμοuντες την 'δ'ιατήρη-σιν τωνάΡχαίων ΤU1tL­

κων, που ό.ρίζουιν ώςτlμέραν :μνηιμσσυνων το Σ<XfΔ~ατoν
έκλήιθησαν ύπ6 των άντιπάλων τίωνσκωmικως Κολλυ­
~άδες(J3), ,έτrί-θετoν το όποιον, δι,α την άξίαν τωιν άν­
δρων οίτινες το ε'Ψερον, έπρόκιειτο τοΟ λοι1tΟΟ να ση­
μαίνη τον έραστιΙν καΙ ζηλωτην των ίειρων της Έ.κκλη­
,
σιας τrαρα δ'
οσεων.

'Ε,αν δμως άφορμη της εΡliδοςέστάιθη ή άλλαΥη της

των μνημοσύνων ήμέρας, Iέν τούτοις τ.α αίτια ησαν ~α­
θύτερα καΙ ουσιωδέστερα. "Ο Κ. Μ-rrαστιας έιρμην:Ξύων
το γεγονος σημειώνει λίαν έπιτυχως :
«Γιατί άπ~ τον ~,ΑΘωνα .φύγανε 'Κα1τατρεΥιμένοι καΙ
διωγμένοι οί Koλ/.υl~αδες, οί μοναχοΙ δηλCXΙδη 1tOU δεν
δεχτήικανε να μπεϊ το άμαιρτωλο Π\ΛειΟματoG κόσμου

13. «Ή μορφή τοϋ K'oλλι>~α πOU roυς πρoσάτnoυν οΙ 'κατή­

Υοροί τους πρέπει να έπιστραφει σ' αύτούς: αύτοΙ είσάγouιv μια
καινοτομία, αύτοι «τι:αρα~,αίνΟUν τήν της 'Εκκλησίας τι:αράδοσιν
ταύτην και ΠΟίοσσι μνημόσυνα εν ΚυΡΙOJκΏ». ("Οα. Νικόδημος Ά­
ΥΙΟΡ. 'ΟμολΟΥία -rτ:Lστεως... Βενετία 1819, σ. 14 καΙ 47. ΤΟ ~ι~λ(o
ι
~i
ι
συνέγραψε δ Νι;κ6δηιμ:ος λίΥouς ,μηνες ιrnρlν 'άrrτό τηιv 'Ko~μησή του,
τ:ιmώθηΙK,εδμως 1Ο χρόνι:α ιμετ~ το θάνατό του). Δωροθέου Μο­

-16­
 ναχοΟ • Το
UAYlo 'Όρος, Κατερίνη 1987, τόμο G', 0.122-3, οηlμ.4.
στο .μοναχι:κΟ ·(bίο και να τον νοθέψει με σU'μι~ιGCXi()lμοός
που τον άλλοιώνανε. Γ ια τους ():μύητους, τ:oUς πoλλOιJς.,
.ή έλ'ι'tίδα των Κολλu(b,άδων στά1θηκε «τρικυμία έντός 'Ιτ0>­
τηρ~oυ ϋδατος». <Όιμως δεν ηΤΑVε τέτοια. ~Ή~ανε ΤΡΙiΚυ­
μία φo~ερή. Ή «ισuνεχης ΜεΤ'άληψις» καΙ ή τέλεσις των
μVΗ,μσισόνων το Σά(b(bατο κι' δχι την ~υΡLαKή, 'Π'ου ζιη­
τοΟσαν οί Koλλυ,~αδες δεν ηΤΑVε στενόκαρδη προσήλω­
ση σε τύΊτους. Πίσω ά1tΟ τα δ60 τoUτα αlίτήιματα !κ.ΡUΙ~ό­
τανε το .σο(bαρώτερο αίτημα της >'Ορθοδοξίας:. ή Παρά:­
δοση. Οί ~ολλυ(bαδιες έκφράζανε τον ,α-Υωνα της Όρθο­
δοξίας να κρατήσει την ίερά της 'Ιταραδοση άνόθεuτη ά­
τro lσυ;μ~ι~α:σμoύς, 'Ποο θα νOθεΎΑVε .καΙ την μορφη καΙ
την ού,σία τη'ς. ΓιατΙ μσρψη καΙ ούισία στην Όρθοδοξία
είναι αλληλένδετα καΙ κάιθε ρωγμηστη ιθαυμαστη τοό­
τη ένότητα είναι φo(bιερo τρασμα. Στην Σκιό]θο λοι1tον
'Ιτροσψε.ύΥουνιε οί ΚολλU'(bαδες μοναχοί, τα Υνήισι.:α τέκνα
δύο αγίων, ταΟ ά'Πο Κορινθίας /ν\ακαρίου Νοταρα καΙ
του Ν ιικοδή.μου του ΆΥ ισρείτη καΙ του Ά'θανασίou του
HapLOU). <ο ΠCX'ΠJαδιαμάντης, ' Α.θηναι 1962, ,σ. 29.
<Ως όρθως ,έτονίσθη ύπο πλείστων έρευνητων, οί
Koλλυ~αδΙKες εριδες έικψ-ράζουν την διά:στασιν 'μιεταξ~
παραδσσιαKωrν καΙ φιλελειυθιέρων η Δυτικων, οί ό1tΟΙΟΙ
ήκολούθουν τας οuμαvΙrOΤLκας τά:σεις τη'ς Δ. Eύρώ-rτης.
«Οί Κιoλλυ~αδες, γρά:ψει δ Κ. Πα-reοuλuδης, (οϋτως ώ­
~
Ι ν6μασαν ειίρωνικως τους α-γωlνιζομένους ειίς το αγιον
j 'Όρος ύπερ της ΌρΘοδόξου Παραδόσεως, οί άντί~αλO'ί
1,
των, οί ψιλ'ελεύΘερσι), ήΥωνίσθηlσαν δια την ιέ'ι'tιστροlφην
είς τηιν Όρβόδοξον Παράδοσιν. ΣκληρΟςύ-πηρqε.v ό ά­
Υών. ΚαΙ με αίμα, άκόμη, .έ-π:λήρωσαν την 1tLσTlV τιωνειί,ς
την Παράδοσιν. Δεν θα είναι ύπερC!lολη έ,αν εί'Πωlμεν, δ­
τι είς τους ΚοιλλuC!lδ:δες όψείλεται ή ϋ1tαρξις τη'ς :μονα­
στικης ζωης ,έν 'Ελλάδι, έκτος '~εC!lαίως του <Αγίου 'Ό­
ρους. ΧωρΙς τους Κολλu(bαιδ:ες ό «σεKOυλαΡΙOΤUΚOς ανε­
,~oς τηςέΊτοχης (180ς αίων) θα Iέ'σάρωνε το 'l'tCXv.>. Τό 'κί­

Ι
-17­
j

 νη,μα,των ΚολλU\~άδων, ΆΕ ν ' Αιθ'ήναις 1971, σ. 24.

• ,.
cO•.
)'J
Κ
•
Σ δ i ~ .. , .,
αρειΔης" κρινων το κινηιμα, ειναι <Χκο-μη ΊtΙυ
.... , ,.' ,..1..

έκφρdστικός;' «TΆUτόχρoνα ομως στα ~έσα τσβ " 180υ

αίώνα ξεσπάει στο .., ΑΥισν 'Όρος το λεγόμενο κίνημα
'"
των i
Κ ολλ' R.'δ'
ων, κινημαul\:)a , 'Που\...
πνε:υ~μαΤΙKO, \'
ειχε σα:v"α­

φΟρμή την τέλεση των Kσλλ6~ων. Το ονσμά τους τό ε­

δωσαν· οί άντίπαλοί τους οι ψευτοπροοδευτικοί, οί Εύ­
ρωτrαίζoντες, οί αύτοκαλούιμενοι .φιλελεύΘεροι,- ,στην
'Πραγματικότητα οlμως άτομα όλοκληρωτικης ψυχολο­
Υίας καΙ νοοτρο'Πίας, άπογαλακτιlσμένα από τηνΟΕλλη­
vορθόιδσξη Παράδσση, πα-υ προσπάθησαν να παραχαρά:­
ξουν τη φυλετικη ταυτότητα τοσ Γένους .με lδιάφοραέξ
2 . "'"" C, , .• , ,\ ')
εισαΥωΥης οποπτα πνευματιικα προιοντα και να lεπι­

~άλλσυν οχι μόνσν την δική τους ξενόφερτη παιδεία,

άλλα καΙ -την 'JΊ)άτρι:α πίστη μας, την 'Ορθοδοξία, να
καθυποτάξουν στην Δόση.) (14). .
Παρα,ταϋτα ή 'Εκκλησία ΚωνΙλεως -ιταρασυΡ9Ιε(σα
από τΙς συκοφαντ[ες των ανΤΙKoλλυι~άιδων 'μα:KΡό:v δε
της παραδοσιακης άτμοσφαίρας του "Αγίού- 'Όρους ~ι­
οΟσα, δεν ήδυνήιθη να· έκτιμήση δεόντως την σo~αρότη­
τα
- ')

της αναγεννητικης
-~,.....

αυ.ρας του
'),
ανωτερω
,
κινη'ματος.

Ι
ι
Παλινώδήσασα είς τας α/τοφάσεις της έγένετο -αίτία
1 j συνεχίσεως άντΙ παύσεως τωvέρVδων.
cH εξαδος των Koλλυ~αδων πλέον έκ του 'Όρους
είχε καταστη αναγκαία. KαθημJερινως -έκινδύνευιε καΙ
άύτ/ή ζωή των, ίδίως τα-ς τρεϊς πρώτας ιδεκαετη ρίδας
της εριι&ος (15). cH θεία 'Πρόνοια συνοιδε-ύσασα τούιτους

14. Πρόγονοι, 'AlθTj:vexl 1985, -σ. 118.

1 15. «Τούτοuς μεν -οδν τοιούτct> μαρτυρι,κφ θανάτct>, ώς της

Ι
Ι
ι
έκκλη,σιαστικης άκρι~είας ,συνηγόρους
ζηλ<οv lμεv, εχειν οίόμ,ενοι,άλιλ' ου κατ' έπίΥνω'σιν. Π ροσέθ-εντο δ'
αν τo~ς δυσΙ τούτοις, μαλλον δε τοϊς ενδιεκα
του ζην ύmJεξήΥαΥον,

(ενδεκα Υαρ ά:'πο­

οί

Ι
σικεΟΟσασθαι συνεψηιφΙσαντο, εί καΙ οί εwεα, την των. εΥκαθέτων

j -18­
i
εμ;,τας,.,άπανηχχοΟ της Έλλά-δος διασποράς, των &νε­
qgίκνυιε; δραστη ρίους και i «.προκόπτοντας ειίς .. το αγα­
Θόν», ωστε ό ΠαΠaJδιαμάντης, είς αμερόληπτος καΙ γνώ­
στης των έκικλησιαστικων πραγμάτων ό:vήρ, να γράφτΊ
,
τα CXΊKO
~ , λ
ου
θ
α:

. «Είχαν άλλάζει τα πράγματα έντα; όλίγων έτων.

"Oτrαπα - Γρηγόριος, όάσκητής, ,είχε κατέλιθιει ατro τα
ύψηλαKp.άστrεδα του 'ΆΗω μαζΙ με τΟν Γέροντά του
τον παπα -. Νήφιωνα καΙ τριακονταδα 'αλλων ,μοναχων.
''Ε1τλευσαν είς την γενέ:θλιον νησον του Γρηγορίου, την
Σ κιάθον, κι' έκεί εΙς το ρέμα: της ΆΑΥαλλιανοΟς εκτισαν
ώραϊσν, θαυμάσΙΟΥ μοναστήρι, πατριαρχ ι κόν,σταυρο,­
τrηγιαKOν, με περικαλλη καΙ λεΓrτστάτης φιλοκαλίας να­
ι - , f: - c.I " , ::t Ι

ον, τοσον ωραιον, ωστε κατα τους χρονοος 'εκεινοος,

περι τας αρχό:ς του 18' αίωνσς, έ'Ψημίζετο καΙ έ'νέίtV-εε

σ8~ασiμoν 1~CX18fύτεροv καΙ άπα τας μόνας τσυ "Αθω,νος».
ΚαΙ συνεχίζει ό Μπαστιας:
«Ό lμεγάλσς όρΘιόδοξος μαχητης Κωνστανr'Eivος Ο-ί­
κονόμσς ό έξ Ο Ικ ονιόμων, σε μια ιέπιστολή του πρΟς τον
ήγαύμενον της Μσνης ΕυαΥγελιστρίας, τον Φλα~ιΑVΌ,

λ:nστων όλεθρίαν ,εφοδον, τοΊς ιδίοις αυτων άOKηrr.η.ρ(Oις την νύ­

κτα έκείνην μη ένδημουντες, διέφυΥον), τούτοις ψiημι τσΊς ~νδε·
J\a προσέΘετο αν το έν ταΊς ΚαρυαΊς ,συνεστως φονικον tlιoυλευ­
Τ11ΡΙΟΥ' ,και ήμας, άνθ' ων απόδημοι το δέον έρωτηιθέντες περι
των νεκρωσίμων απεκρινάμεΘα, ει μη προνοία θεοΟ πάλαι ε.φθη­
μεν του ''Ο ρους αποδημήσαντες. Οϋτω Υάρ τοι 'και κα/)' ήιμων
των μακρ4) φημι προ τη,ς στάσιεως άΠOδημησάντωνέξέtμηναν, ως
τ:ινα αότων καΙ ανακράζειν: «είθε εύρών, έ,φόνευσα αυτόν, καΙ
την έπιοΟσαν πρσσελθών, ή.μαΥμέναι,ς αν έκοινώνΙη'σα ταίς χερ­
σίν», ώς 1ίληρουισθαι και έφ' ήιμων, το Υ' εις τους φονωντας η'κον,
τό: «ερχε!αι ωρα, ίνα πας ό άπOlκτείνας ή μας, δόξη λατρείαν
προσφέρε.ιν τ4) θε4)>>. (!Nε'σφύ~Qιυ KaUOOKaNU~oίTOU, Έπιτοιμη ,των
Ιερών Κανόνων, § ΠερΙ των έν τη άναστασύμφ νεκρωσίιμων,
('Ανέκδοτον) .

-19­
γραμμένη ("Jxx 1817, όνομάζει τους 1tατέρας της Μονης
«ούρανόφρονας" καΙ τη Μονη <ΊKCXΤαφόyΙOν της αλη­
θοσςάρετης" καΙ «Σκηνη Σιών, ηνε'στησε ό Κ'ύρια; ,εν
:μέσct> της κοιλάδος τηςμαται,ότητος"» «ο Πατταδιαμάν­
της, σ. 32).
Οί σύγχρονοι ,ερευνηται τοn ,~,ίou καΙ της δράσεώς
Ίων πάντες ιέξΔμνησαν, ώς εκ σuμφώνου, την όσιότητα
καΙ την ~αθυτάτην ΆVCXIμOρφωΤΙKήν τ,ων παροuοίαν lμε­
ταξυ τοο έλληνικοιυ λαοιυ, ό όποιος μόλιςεχων 'έλιευiθε­
ρω'θη της δουλειίας, 'μετ' έπιιθυμίας διψώσης γης έiδέχε­
το τόν ύετ,Ον της πνευματυκης 1:1ων ιδιδαακαΙλίας(16).

Πιαρα ταστα δεν έλλείπει καΙ -είς την περίπτιωσίν

των ή αρνητικη κριτική, ή όποία έ1'rιιθυμoOσα να μειώ­
σn είς τσυς όφΗαλμους τοισ άναγνώστου κάιθΙε 1tαρόμοι­
ον κΙνη μα, τό xαραKτηρί~ει ώς «φανατικην ,έικδήλωσιν
του ζηλωτιαμοσ»! (17). Δεν ερυθρια δε να παρουσ.ιάση
καΙ δύο παραδείγματα, δη.Θιεν Kσλλυι~άδων, ώς «λαο..

16. «Έαν δ 180ς αιων άρχίζει στην Πάτlμo -με τη,ν όπέροχη
εκείνη πλειάδα των Lδρυτων της Πατ:μιάδος, δ Ιδιος αιων τελειώ­
νει με μίαν αλλιην έιμ1tVευOlμένη όμάδα ασκηtlων τ-oU 1tVεύιματος.
Είναι αυτοι που κατέ(;ηκαν ,άπο το "' ΑΥιον 'Όρος \μετό: την εριδα
των Κολλύ'(;ων lκαΙ σκορπίοιθησαν στα νη,οια του Α.tΥαίοu, για να
άνάψουν μια φωτια άναΥεννή,σεως καΙ έ1tΗ''Όροφης -στην ,άρxα~α
ζωη καΙ τrαράδo.σι της Έκκλησίας. 'A1t'O την Χίο 'μέχρι την Πάτ­
μ:ο καΙ ,άπ-ο την Σκιάθο 'μ'έχρι την • Ι καρία ωΡΥωσαν το ιάρχιπέ­
λαΥος καί εοπειραν τον δυναμικο ,01tόρο ,μιας '(;αθειας m'ε'uιματι­
κότ/τος με ρίζες πατ.ερικές, ,άοκητικές καΙ λειτουΡΥl'κές. "Err,OIl
μια άΥιορείτικη διαφορό: εΥινε 'άφορμη Υια μια πλού,σια ,κ,αΙ άνοι­
κτη 'Οϊτορά. •Αξίζε,ι να παρακολουθήση κανεΙς 'Π!ως διασταυρώθη­
καν οί Koλλυ~αδες, οί καινούργιοι αότοΙ ,άΡΥοναυτες στα διάφο­
ρα νη,σ:ιό: καΙ πως ετρά~ηξε τlις ,μεΥάλες καρδιές το'υς το άΥια­
'σ:μένο νησΙ της Άποκαλύψεως». Άρχιμ. Ήλία Μασ:τΡΟΥιαννοοτού­
Νου, "Άγι,ες lμορφες στην πάtlμo, Άθηναι 1966, σ. 33.
17. Χαρ. Τζώ'Υια, <Η πιερΙ μνιη.μοσύνων ερις έν "ΑΥίφ 'Όρει
κατα τον ΙΗ' αιωνα, θθσσαλ. 1969,0. 142.

-20­
τtλάνoυς» καΙ «άγύρτας θαυιμαΤΟ1tαιούς» ! (18) .
Καθ' ήιμας το δίκαιον, το όσιον καΙ άναyεWΗΤΙKOν
του ίεροσ των άΥωνος, ιέντος καΙ έκτός τοΟ αγίου ~Ό­
ρους, το ση μαδειόουν καίρια αί προισωτnκότητες των έ­
ξάρχων του κινήιματος,άλλα καΙ των ότrαδων τους, -rrολ­
λοΙ των όπσίων ήγ ίασαν (1 Υ), -καΙ οί εύώδεις καΙ ευχυ­
μαι κ-αρποΙ της ότrοuιδή'Ποrrε 'Παρουσίας τωiV (20) .
'Ή~ξία τοη 'Παρόντος ερΥου τσυ Παρίου εγκιειται
~, , ", , , .....
οχι μονον ειις την αντΙιΚΕιμενικην 1{ΙΕριγραφην των γεΥσ­

νότων, άλλα καΙ είς την όρθοδαξοτάτην κ,ριτικήν τ'ων με

1tΆVΤOΤE πατερικην θεώρησιν καΙ έρμηνείαν.
Πιθανόν τ-ινες να 'σκανδαλιlσΘουν ,διότι «ιθ/α ίδη δ 'ΠΟ­
λύς λαός τα -σκάνδαλα των Μοινσ:χων». Πιστεύομεν ΟΤΙ
δεν κρίνουν όρθως. Έάν ή αγία Γραφη δεν εKΡUψε τα
των άΥLων σκάνδαλα καΙ τας 1tτώσεις, τrως θα το κά­

18. Αύτ. σ. 135, 138.

19. "Οπως δ 'Παπα - Πα Ρ ,8 έ ν ι ο ςό ζωγράφος δ Σικουρ­
τος που τά άστα τ'ου μυρό~λη'σαν· δ 111ana - Ν ήφ ω ν δ Κοινο­
~ιάρxης έν Σ Kιάθ~, αrroυ τά όστα του εύωδtασαν καΙ θαόματα
~Kανn:ν, καΙ τον δ1Τοίον δ Χ. Τζώγας παρουσιάζει -ώ<; «άλκοολι­
κ-όν» ! (σ. 135)· δάΥ'ιος Μ α 'κ ά Ρ ι ο ς ΚορΙνθou· δ &Υι'ος
Ν ι κ όδ η μ ο ςδ "Αγιορείτης ·δ άγιος Άρ ,σ έ ν ι ο ς δ έν
Πάρ<t> -δ lθαυματουργός. (1800 -- 1877).
20. «Οί κρατούντες τΙς παραδόσεις του Γένους, πρόμαχοι
της ΌρθοδοξΙας καΙ του Koινo~ιαKOO ίδεώδouς της 'Ι1)άλαι 'Π)Οτέ
καθ' ήιμας ΆναΤολης, "Άγιοι Koλλ~άδες, διώχτηκ'αν &γρίως άn;ό
τ-ους -άντιπάλους τ'ους 'καΙ ύπόιφ:εραν δλη τήν κτ/νώδη ψυχολογι­
κή καΙ σωματική ~ία, που άσκησαν πάνω 'τΙους. ΣKόρrrτΙOαν σ'δ­
λη τήν "Ελλάδα κηρόσσοντες τήν έκ των ~σω άνα~άπτι:ση τ'OU Γέ­
νους στΙς ·άθόλωτ-ες 'Π!Τ1Υές της Π'αρόJδoσης, ~xτl!σαν μοναστήρι'α
π.ερίφηιμα KOLνό~ια, δπως τοΠ ΕύαγελισμοΟ της Σ'κιάθου, πού γρή­
γορα ύψώνoνrαι σέ ιμ,εΥάλα κέντρα πνευιμιατικης d:κτινο~ολ(ας».
Κ. Σαρδελη, μν. ~ργ. σ. 120. Έπ(σης ΆΡΧlJμ. Ήλ(α Μαστρογιαν­
νοποόλου, 'Αναγεννητικό Κ(νημα - Παραφυάδες των ΚoλλJu~ά­
δων, ' Αθηναι 1986, σ. 21 - 74.

-21­
 νΏ αύτσ ή Ιστορία; Ή γνωσι'ς του παρελΘόντος πάντοτε
ωψελει δια την δημιουργίαν ένος καλλιτέρου μέλλον­
τος. πως εξ αλλου Θό: τιμη'8ft ό άγωνl!στηςκαΙ Θ'α ύιμνη­
θπ ή αλήθεια, σταν αίCO φ,ό~oν μήπως σκανιδαλίσωιμ;εν,
άπσσιωΊτω.μεν τΟ'υς ίερούς των'άΥωνας; Δια τουτον το,ν
λόγον και ήμεϊς όμοιυ μετα του συγγραφέως, φέρομεν
το εργον είς την δημοσιότητα, «ενεκεν άληιθείας καΙ δι­
καιοσύνης» (2]), μετ'ό: του όσίου ΝbκοδήμΟ'u, ελΊτίζον­
τες (22) δτι ή γνωσις της αληΘείας Ηό: .φέΡΏ καΙ τΟ'υς 'μέ.:.
χρι .σή'μεΡο,ν ύ1f<άρχΟ'ντας αντιπάλους των KiOλ/υι~άδων
είς συναίσθησιν και μετάνοιαν. Διότι δυστυχως .μέχρι
σΤι,μ.ιερον το <Άγιον 'Όρος, 5χι μόνον δεν ήκολΟ'ύιθησε
την διδασκαλίαν και γραμμην των άγίων Koλλυ~άδων,
αλλό: ,στάθη κε,εχιθ'ρΙ κον ακόμη καΙ ,σέ ~άθε νθωrrέρα

. - -- --­
21. «Εί Υάρ καΙ ούκ ηΘελον 11αντελως εί'Π'εϊν, ούδε Υράψοιι
είς χάρτην ταστα, δια το αίδέ-σιlμov του tkOνaXUKOG καΙ ά.σ:κη,τικου
τάΥματος, αλλ' δμως ,άναΥκάζομαι, ίνα γράψω όλίΥα τινά, ενε­
κεν άλη;θείας καΙ δΙKα~oσύνης».
22. Δεύτερον αίτιον ταύτη,ς ("ΟμολΟΥίας) :έιστάθη, τ:ο ιμ~ooς
δπου τρέφοι>ν είς την καρδίαν τouς οί 'κατήΥΟΡΟΙ ήιμων, :καιπάν­
των των .αδελφων δ1ΤoU 'φυλάττουν τ/ν έν Σα~~άτ~ 11'ερΙ των .μνη­
μ'Οσ'ύνων της Έκκλησίας ΠαράδοσΙν" και άκολ:ο6θως η έΚKρίζω~
σις τοΌ τοι'Ο6τσυ μ ίσΟUς , ητις έλrrίζεται να Υένη, συνεΡΥο6σηςτης
θείας Χάριτος, διάτης ·ΟμολΟΥίας καΙ" Α1tολJόγίας ημων τ:αυτης ...
» Κάμνσμεν τέλος της ·Ομ,ολΟΥίας και Άπολογίας ημων ταυ­
της, καΙ λέΥομεν ταυτο το σύντομ'ον ιμέν, αλλα ΥενναίσνκαΙ αλη­
θέστατον: ' ΑδελφοΙ καΙ 11ατέρες, έαν δεν εκριζώσετε τό μίσος d.­
'Π'ο την καρδίαν ·σας, καΙ δεν eμφuτεύσετε τηναγάπην, .καΙ έΑV
δεν παύσετε άπο τας κάτό: των αδελφ,ων σας δuσφηιμίας, να ήξεύ­
ρετε -καΙ σύΥΥνωτεήιμϊν δια την τόλμηιv- δτι μιαταίu;>ς .κατοι­
κείτε εΙς τά' ορη καΙ τα ~oι>νά' μάταιοι είναι ολοι οί .άσJ<1Yjτικοί
σας άΥωνες καΙ κόποι και ίδρωτες' να είποΟμεν και ,με,Υαλό:rε­
ρον: μαρτύριον αίσθη.τόν, έάν ιJrrόμείνητε δια τον Χρι,σrrόν; 'εxε~
τε δε μίσος καΙ δεν άγαπατε τους άδελψο6ςσας, ιμάταιoνi 'εΤVαι
το τοιουτον lμαρτύριόν σας ... » (σ. 91 - 4 ) . '

~22­

ι
ί
..\.--...
--
11Ρoισ"rnάθιεια επιστροψης στΙς πηγες της διδασκαλίας
των(23). ,
Μια άπλη ματιια.εnLσης στην σ~άo:-~ν .του εναντι της.!~
συγχρόνου αίρέσειως του Ο ίκ OUΙμενισμοίΥ, είναι ύπερi Ι-'
κανη ν' άπαδείξη το πόσον μαKρΑV της Όρθ'Οιδόξου πια:
ραδόσc:ως κινεΊται, πόσον ενάντια στο γράμμα καΙ τό
πνιειΟμα του KOλλUι~α1δ ι KOU κι νήιματος (24). "
Εύχόμειθα καποτε ν' άνανήΨΏ καΙ νια τιμήση δεόν­
τως ,τουςαθλητας της εύ-σE'~είας Κολλu~αδες, Ιδιαιτέ­
ρως δε ή Σκή'τη της άγίας "Αννιης, ή όποία φέρει καΙ
την 'μεΥίστην εύ-θύvην δια τα άνόσια που ελαt~σν χώραν
το 1773 (25).

23. Δια την σύΥχρονον 'cXντ~δΡ01σιν των <ΑΥι,αννανιτων 'ΚαΙ 0­

λοου τ.οΟ 'Όρους απέναντι αυτων που ήΘέλη,σαν νά ακολοuθήσouν
πισ1:iως την διδαισκαλίαν των Κολλυ(!)άδων, είδικώτερον δε εtς το
θέμα της προσελεΟΟ'εως είς την θείαν Κοινωνίαν, ,(!)λέπε: θεοδω.
ρήιτου ιΜοναχοΟ, <Η Ε υ χ α ιρ ι σ τ 'ι α κ τι ,σ u lμ μ ε τ ο Χ Τι
έ ν <Α Υ ί Cι? ''0 Ρ ε ι, Άθηναι 1972,010'. 278.
24. Βλέπε σχετικως: Όρθοδ-αξία καΙ αίρεισις, εκδοσι'ς 1τΕριο­
δικοΟ «<ο <ΑΥιορείτης», ΆιΘηναι 1982, 'καΙ δrη τας σέλ.: 24 - 6 κ:αΙ
35 - 44.
Το αυτό θά ηδ-ύνατο νά προισθ'έση τις καΙ δια τ~ έν «,Kό.σμCι?»
ίεραποστολικό:ς αδελφότητας (ίδίως την «Ζωή»), α[ :ό1tOίαι καί­
τ:οι σεμνύνονται ΟΤΙ άκολουθοΟν το Κολλu(!)αδικον 'κ,ίνημα 'καΙ ότι
άποτελοΟν «παραφυάδας» αυτοο, έν τ'ούτοις, lμ ό ν ο ν ,στά λει­
τουΡΥικα της διδασκαλίας των αει.iμνή,στων έκείνων έφάνησαν μι­
μηταΙ (καΙ π,άλιν ουχι Πι.iσrως, αλλ' έκλεκτικως), ·άδιαφορήισαν­
τες δια τα (!)αρέα, ώς είναι ή' διακονία τοΟ &vtιαιρετικΟΟ καΙ δΟΥ­
ιματΙΚ'ΟΟ 'Κηρύγματ.ος, ή διάδοσις τοΟ 1τατεΡΙK~ λόΥΟΟ, ή καλη
όμολΟΥία έν καιρ4) αίρέσεως κ.π.α.
25. <Ως πρώτη εκφρασις διαφωνίας πρός τα φo~ερα yεyo~
νότ-α τοΟ 1773 θα ητο ή ,σύνταξις καΙ κυκλοφορία ,άκοιλου-θίας των
νεοφανων όαιοιμαρτύρων θ ε 'ο Φ ά ν ο υ ςκα:Ι Π α 'ί σ ί ο U',
Kαθ~)ς καΙ ή πανηΥυρικη τέλεσις της μνήμης των είς το Kupl:a­
κοντη'ς Σκήτης. Δευτέρα δ-έ, ή εΥΥραφος διακήρυξίς των, .οτι 0'[
~oλλυ,(!)αδEις ούδέποτε ύπfj ρξαν φαρμασόνοι, ουδε 0'[ νεώτεροι &­
κόλουΘοί των Μακρακισταί, ώς ,ά:μαθως διακηρύττουν διάφορο,ι
άντικολλυ(!)άδες <ΑΥί'ορείται μοναχοΙκαl λαϊκοΙ έν 1<OOμCι? όπ,α­
δοί των.
-23­
 ΔΗΛΩΣΙΣ

της; έν (" Α"{ίφ 'Όρει ταραχών άληθείαs

'Ήτοι ά1τόδειξις στεΡθό:

καΙ αναντίρρητος, στι των ακαταπαύστω-ςέν τ<{> ΆΥί,:?

'Όρει ένεΡΥουμένων ταραχων καΙ διχονσιων αίτια u­
'Ιτάρχοuσι τα καλσύιμενα Σ υ ν ο ,δ ι κ ό: Γ Ρ ά μ μ α­
τ α, τα προσταλέντα 'Ιτρος τους ,έ.κεΙ 'μοναχούς, ενεκα
r
των έν ΚυριαlκΌ νε-κρικων μνηιμοσύνων. Μετό: τοστο καΙ
j
'ΙτερΙ Παραδόσεων ,έκκλησιαστικων ποιήισοιμεν λόγoΓV,
j διδάσKOvτ:ες ·έκ των ιθlείων Πατέρων, τίέ,στΙ Π:α:ράδοσις,
Ι
ι,.
καΙ ΟΤΙ ού δει 'Οας 'Π'αραιδόσεις παρα(;αίνειν, αλλα κρα­
τ'ειν αύτ,ας κατό: τον ' Α'Πόστολον.
j
Ι * * *
i

r
Προοίμιον συντομώτατον'

Προ του να εμ(bωμεν είς τον άΥωνα των άποδείξεων της

του λόγου υποσχέσεως, άνάγκη εΙναι πρωτον να δηλοποιήσω
δια ποίαν αίτίαν έστάλθησαν είς το 'Όρος τα τοιαυτα γράμ­
ματα καΙ άπο ποίων Πατριαρχων, καΙ πόσα είναι τον άριθμόν.
ΚαΙ δια να φανερώσωμεν πάντα ταυτα, είναι χρεία να άνα­
δράμωμεν είς την πρώτην άρχην των σκανδάλων, δια τα δ·
ποία καΙ έστάλησαν. ΚαΙ λοιπόν, χωρΙς να κάμωμεν λεπτομε­
ρη την 'ιούτων διήΥησιν, δια Gραχέων δσον είναι δυνατον του­
το ποιήσομεν.

.-. 24­
 Ι{ΕΦλ.ΛΛΙΟΝ ΠΡΩΤΟΝ

<Ότι πρό ετων πεντήκοντα(*) έν τ~ ΟΑγίφ 'Όρει οό­

δέποτε μνημόσυνα κεκοιμημένων έγένοντο έν ΚυριακΌ. ΕΙς τό:
Καθολικα των JVιοναστηρίων, δχι μόνον έν ΚυριακΌ -τουτο εΙ­
ναι παρα πάνω καΙ πάντη περιττόν ν,ά λέγεται- άλλ' οόδέ F-V
άλλη ή μέρ~ της ε~δoμάδoς έσυνήθισαν άπ' άρχης νά ψάλλουν
νεκρ(;)ν μνη μόσυνα.
Ή '(ερα Μονη του Βατοπεδίου είναι άρχαιοτάτη καΙ πλη­
σίον εΙς το Σχολείον· καΙ δμως οόδέποτε ήιωύσαμεν, δτι την
τάδε ήμέραν Τι δείνα, εχει νά ψαλθΌ το μνημόσυνον του δείνος
προηγουμένου η του σκευοφύλακος η του Γέροντος. <Ότι έΚΕί
συνηθίζουν καθ' εκάστην Παρασκευην εσπέρας έν τii> κοιμη­
τηρίφ Tii> δντι εξω του Μοναστηρίου, ίνα ψάλλωσιν νεκρώσιμον
άκολουθίαν καΙ μνημσ-νεύουσι τους κεκοιμημένους. ΚαΙ τουτο
άναμφι~όλ6)ς έφυλάττετο καΙ εΙς τά λοιπα Μοναστήρια. Μά­
λιστα τώρα ηκούσαμεν δτι οί Προεστωτες της Ίερας ταύτης
JVιονης του Βατοπεδίου, προσέταξαν καΙ τους Σκητιώτας αό­
των, ίνα ποl.ωσι καί αότοΙ άπαρα~άτως, ώς καΙ εΙς τό Μονα­
στήριον.
ΚαΙ τοιουτοτρόπως κατέπαυσαν τα σκάνδαλα, τά όποία έ­
γένοντο έντος της αότης Σκήτεως' δτι καΙ έκεί ηθελον ν' άκο­
λουθωσι την αύτην τάξιν της ΟΑ γ ί α ς "Α ν ν η ς. >Ι Αμπο­
τε να ηθελε τό αότο καΙ ή Λαύρα εΙς την έαυτης Σκήτην ΟΑ­
γίαν "Ανναν. Μάλιστα καΙ μετα περισσοτέρας Ισχύος 'ήδύνα­
το τότε να μεταχειρισθωσι την έξουσίαν αότων. 'Επειδη δμως
άνηνέχθησαν εΙς την Μεγάλην Έκκλησίαν τα φρικτά έκείνα
τολμήματα των άδελφικων φόνων, ό τότε Πατριάρχης κυρ ­

* 'Ε7reιδη το 1754 η.ρχισε το πρώτον ή κακη ισυνή:θεια νά γί­

νωνται lμνημ6συνα κεκοιμη:μένων έν Κυριακη, γίνεται δηλον δτι
το παρόν εργον του Παρίου συνεΥράψη περΙ το 1-804 - 5.

-25­
 Σαμουηλ ό Χαντζερης έξέδωκε Συνοδικόν γράμμα· καΙ μάλα
Ικανόν, ίνα π,αύσπ τα θεομιση σκάνδαλα. 'Έλεγεγάρ, δτι έ­
πειδη αΙ. Σκηται εΙσΙν ώς παραφυάδες των .Μοναστηρίων,
. έκέ­
λευσε λοιπόν στι καΙ αΙ Σκηται, ίνα ποιωσι κατά τα Μοναστή­
ρια αύτων.
Ταύτη ν την έκκλησιασηκην άπόφασιν, αν οΙ Λαυριωται 11·
θελον ένώσει μετό: της αότων έξουσίας, ήδίινατο τότε, ίνα ~ι6'­
σωσι τους <ΑΥιαννανίτας, ίνα παύσωσι τα τ'οιαυτα καΙ μη κα­
τατραυματίζωσι την άδελφότητα· οΙ δποίοι ούτε μίαν ήμέραν
ηθέλησαν δείξαι εΙς αύτην ύπακοήν.
- Τίς λοιπόν ευθύς έν προοιμίοις ου ~λέπει δτι tι άνέκαθεν
συνήθεια των ιερών Μοναστηρίων, ή έξ άμνημονεύτων χρόνων
φυλαττομένη, έλέγχει καΙ κατακρίνει, ώς καινοτομίαν την έν
ΚυριακΌ νεκρολΟΥίαν τών ΆΥιαννανιτων; ,

ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ ΔΕΥΤΕΡΟΝ

Περι του πότε και πως; καΙ άπό τίνων χρόνων

" ",,, ,..
ενενετο αρχη εις; τα τοιαυτα.

Γνωστός τοϊς πασιν έστάθη ό παπα - ' Ι άKω~oς ό Πελο­

ποννήσιος ό καΙ άρχιμανδρίτης χρηματίσας της 'Ιεράς .Μονης
του Διονυσίου, οστις άπεστάλη ύπ' αυτης της Μονης εΙς την
.Moσxo~ίαν ίνα παραλά~!1 έκείθεν, τό δια παλαιών xρυσo~oύλ­
λων διωρισμένον έλεος. Οδτος έστάθη εΙς την <Αγίαν ''Ανναν
πρότερον χρόνους τριάκοντα καΙ τυπικάρης εΙς την έκκλησίαν
χρόνους πολλούς. "Ανθρωπος εύλα(;ής, φιλαλήθης καΙ σε(;ά­
σμιος. Άπ' αυτου λοιπόν έχομεν την έξης διήγησιν (δήλωσιν),
δτι δηλαδη κατα τα μέσα του παρελθόντος αιων,ος, οΙ Σκη­
Ι
ι
τιωται της <Αγίας 'Άννης, έπειδη τό Κυριακόν αυτών f!v μι­

Ι; κρόν καΙ έστενοχωρουντο,

το, πρωτ'οστατοΟντος του
άνήγειραν έκ ~άθρων το μείζον του­
έν αύτοϊς κοινου πνευματικου πα­
11
i τρός παπα κυρ - Φιλοθέου Πελοποννησίου. ΚαΙ έπειδη ή οίκο­
J~
δομη έστάθημεγάλη, δια τοΟτο έχρειάσθησαΥ'Πολλα .. ΚαΙ με­
Ι
γάλα έξοδα. ., Οθεν καΙ έστάλη άπο τούς έξωθεν χριστιανούς
ι ί

j (50ήθεια πολλη χρηματικη εΙς μνημόσυνον των γονέωναότων

Ι
j
-26­
j
J

;1,
 καΙ συyγεν(~ν. 'Εστάλησαν δε καΙ από Σμύρνην γρόσια όκτα­
κόσια δια μνημόσυνον του πρώην Κανα. ΚαΙ λοιπόν πασαι αύ­
ταΙ αί ~oήθειαι Ετφεπε να πληρωθωσι μετ' αγρυπνιων καΙ μνη­
μοσύνων. Άλλ' ή αΥρυπνία λέγουσι παραλύει τό σωμα του
άνθρώπου καΙ άποκαθιστα αυτό άνεπιτήδειον του έργάζεσθαι
την έρχομένην ή μέραν. <Όθεν οί πατέρες, ίνα μη ζημιωνται
του έΡΥοχείρου, απεφάσισαν τας τοιαύτας άΥρυπνίας καΙ μνη­
μόσυνα έπιτελείν τας Κυριακας καΙ τας μεγάλας έορτάς. ΚαΙ
λοιπον ούτω πως έκριναν καΙ ούτως έποίησαν' ητοι έψαλλον
μετα την άγρυπνίαν καΙ τα νεκρικα μνη μόσυνα. •Απολύσεως
Υαρ γενομένης του όρθρου, παρευθυς «ευλογητου» γενομένου
παρα του εφημερίου, των δε λοιπων ίερέων ~αλόντων επιτρα­
χήλια, έψαλλον μετ α κηροδοσίας την συνήθη νεκρώσιμον ά­
κολ,ουθίαν, ητις μέχρι τότε ουκ εΥένετο, ουδε ήκούετο είς δ­
λον σχεδόν τό <, Αγιον 'Όρος.

Οί λογάδες καΙ σπουδαίοι οί έν όλ~ τ4) 'Όρει εύρισκόμε­

νοι καΙ πάντες όμου οί πνευματικοΙ ταύτη ν την πραξιν κρίναν­
τες, απεφάσισαν ότι έστΙ μία άνήκουστος του 'Όρους καινο­
τομία και δτι ύπάρχει ή τοιαύτη μία παρά~ασις της αρχαίας
έκκλησιαστικης παραδόσεως. ΚαΙ έπομένως είς όποιον μέρος
εύρισκον ΆΥιαννανίτας ηλεγχον αυτους δεινως, όνομάζοντες
αυτους καινοτόμους καΙ καταφρονητας των έκκλησιαστικών
θεσμων καΙ διατάξεων.

. ΠολλοΙ οον εκ των ελεγχομένων μη ύποφέροντες τους τοι­

ούτους έλέγχους καΙ φo~oυμενoι τό κρίμα της παρα~άσεως
δια τό όποίον εμφανως άποφασίζει τό Πνευμα τό <Άγιον: «Μη
μέταιρε όρια αίώνια, α έθεντο οί πατέρες σου», οδτοι πάντες
από τα κέντρα της συνειδήσεως ~αλλόμενoι, προσηλθον είς
τόν είρημένον πνευματικόν παπα κυρ - Φιλόθεον λέγοντες:
«<Άγιε πνευματικε του 'Όρους, έλέγχουσιν τιμας διότι ψάλλο­
μεν μνημόσυνα νεκρων παρα~αίνoντες την αρχαίαν παράδο­
σιν της Έκκλησίας, καΙ τας διατάξεις των θείων πατέρων, οϊ­
τινες εκ συμφώνου αΠΑVτες λέγουσιν, ότι τα μνημόσυνα νε­
κρων να μη γίνωνται έν KUpLaKfi. Δια τουτ,ο καΙ ήμείς πρέπον
έστ! ϊ,:,α παύσωμεν καΙ μη άμαρτάνωμεν». Ό πνευματικός ά­
πεKρί~η: «Ήμείς μεν κατα τό παρόν ου δυνάμεθα παυσαι, διό­
~ι χρεωστουμεν πολλας άγρυπνίας. <Όταν δε συν θε4) τελειώ­
σ6:;μεν αυτάς, τότε καΙ ήμείς άνευ τινός προφάσεως θέλομεν
παύσει άπό τα τοιαυτα. <Όσοι δμως ουκ έχετε ευχαρίστησιν,
έχετε άδειαν να φεύγετε από την Έκκλησίαν έν καιρ4) των
Koλλύ~ων». Οδτος δ λόγος του πνευματικου έφάνη καλός εΙς

---: 27-­

.-;~
αυτους καΙ ούτως έποίησαν· εΙς δε τους λοιπους οίτινες ίσταν­
το καΙ έψαλλον τα μνημόσυνα, έφάνη κακόν, διό καΙ Ε'λεΥον:
«πως έκείνοι μεν φεύγουσιν, ήμείς δε μένομεν; "Η μήπως αί­
ρετικοί έσμεν ήμείς καΙ δια τουτο φεύγουσιν άφ~ ήμων;» cO
δε πνευματικός πάλιν λέγει αυτοίς: «Μη συγχύζεσθε· ας φεύ­
γη όποιος θέλει». Οί δε πάλι Ε'λεγον· «έπειδη όμου ψάλλομεν
την άγρυπνίαν, όμου πρέπει να ψάλλωμεν καΙ τό μνημόσυνον».
ΚαΙ Ιδου ή πρώτη φιλονικεία καΙ λογομαχία περΙ των
μνημοσύνων της Κυριακης. Έκείνοι οϊτινες έμενον έ~ίαζoν
τους φεύγοντας λέγοντες: διατί άναχωρείτε οΟτως; ΚαΙ οΙ
φεύγοντες άπεκρίνοντο, έκείνα τα όποία ηκουον άπό τους δι­
δασκάλους, ότι δηλαδη φεύγουσι δι' αυτό τό αίτιον.
Πρός ταΟτα ό Κύριλλος ό Πατριάρχης, όστις κατώκησεν
τότε με νέας οΙκοδομας έκεί εΙς την Άγίαν ., Ανναν άκούοντας
τοιαύτας άποκρίσεις των φευγόντων εΙπεν: «Τί τσαμπουνίζουν
έκείνοι καΙ φεύγουσιν; ~Eyώ όπόταν ημουν εΙς τόν θρόνον συ­
νεχως έδιδον άδειαν καΙ έψαλλον έν KυριαKίl μνη μόσυνα νε­
κρων».
ΚαΙ λοιπόν δια της πατρια.ρχικης τοιαύτης άποκρίσεως
ένεδυναμώθησαν οί καινοτόμοι άπο άσθενείας, καΙ εΙς το tr
ξης την συνήθειαν της Κων/λεως πρo~άλλ:oντες, φανερως i)­
νάγκαζον τους φεύγοντας· οί δε μη πειθόμενοι άπεκ,ρίνοντο
λέγοντες: «"Ημείς ου θέλομεν γνωναι τί πράττουν εΙς την
Κων/λιν, ότι έκεί άλλα καΙ άλλα πράττουσι, τα όποία έμείς
ώδε έν τίl έρήμ~ ουκ έχομεν χρέος φυλάττειν, μάλιστα καΙ
ως παρα~αΤΙKα των έκκλησιαστικων θεσμων, άποστρεφόμεθα,».
"Όθεν εΙς τό έξης ή φιλονικεία καΙ Koλλυ~oμαχία προέ­
t!ιαινεν εΙς το χείρον, εως οδ τέλος πάντων καΙ την κορωνίδα
των φρικτων κακων έπέθηκαν, περΙ ών ό λόγος Οστερον. Νυν
δε έκ των εΙρη μένων έδιδάχθη μεν πρωτον, ότι τα μέσα του
παρελθόντος αιωνος ηρξατο αύτη ή έν KυριαKίl πραξις των
νεκρικων μνημοσύνων παρα των πατέρων της CΑγίας 'Άννης,
ουδαμου του 'Όρους πρότερον τούτου γενομένου· καΙ δεύτε­
ρον; ότι έλεγχόμενοι υπό των τότε διδασκάλων καΙ πνευματι­
κων ως παρα~αται της άνέκαθεν Παραδόσεως της ~EKKλη­
σίας καΙ των διατάξεων των Πατέρων, αυτοι ετι μαλλον έ­
πέμενον ακατάπαυστα νεκρολογουντες καΙ Kαθ~ όσον i)δύναν­
το τους άντιλέγοντας καΙ μη συμπράττοντας ~ιάζoντες καΙ
καταδιώκοντες.

-28­
- ,
,
ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ ΤΡΙΤΟΝ

ΠεΩΙ του ότι διωνμόν κινήσαντεs οί ('ΑιΥιαννανί­

ται ήνανκάσθησαν πολλοι ν' άναχωΡ11σωσιν άπό
την .Σκήτην και οϋτω φυλάξω'σι την συνείδησιν,

Βλέποντες λοιπον ιοί καλοΙ πατέρες δτι δια των λόγων

ούδεν ποιουσι, καταφεύγουσιν εΙς την Λαύραν, εΙς την δποίαν
υπόκειται η Σκήτη καΙ κατηγοροΟσι τούτους, ώς ταραχοποι­
ούς καΙ κακοποιους καΙ δτι έχουσι καΙ κακα φρονή ματα, πλά­
σαντες και μορφώσαντες κατ' αύτων ώς ήθέλησαν. Οί οον
Λαυριω'ται χωρΙς να κράξωσι καΙ τους κατηγορουμένους καΙ
άκούσωσι παρ' αύτων, παρ' εύθυς έξέδωκαν ά φ ο Ρ ι σ μ Ο ν
κατ' αύτων, όστις έπρόσταζεν, έν (Sαρυτάτc:e έπιτιμίc:e, οϋτε εΙς
την έκκλησίαν να δέχωνται αύτούς, οϋτε εΙς τα Κέλλας, άλλ'
ούδ' εΙς τον μυλον 1 ΚαΙ τουτο λέγουσιν έστάθη συμ~oυλη του
πατριάρχου Κυρίλλου, κατα μίμησιν των πάλαι παπάδων της
Ρώμης. 'Όθεν καΙ πάνυ προσφυως καΙ άρμοδίως εΙπεν εΙς των
διωκομένων, δτι «6 κυρ Κύριλλος, έπειδη λόγον ίκανον ούκ εΙ­
χεν προς το συστησαι την καινοτ'ομίαν του, έπεχείρησεν άπα
την πτερωτην του μύλου, έλπίζων 'ίνα καταπείσΙ) δια της λι­
μοκτονίας τους αλλως μη πειθομένους». 'Έπραξεν ΟΟν δ άφο­
ρισμος τα άποτελέσματά του, δχι όμως καθώς ηλπιζον οί διω­
κται πατέρες, άλλα καθώς οί εύσε~είς λογισμοΙ τούτους έδί:
δαξαν. 'Ότι δια να φυλάξωσι την συνείδησιν αύτων άπα την
μέχρι τό'τε άνήκουστον ταύτην καιν·οτομίαν, ήρνήσαντο το εί­
ναι καΙ λέγεσθαι Μο\ιαχοl καΙ άσκηταΙ της μέχρι τότε παν­
ταχου περι~oή'τoυ Άγίας "Αννης. 'Ήγουν άπεφάσισαν να δώ­
σουν τόπον τη όργΌ δια της έκείθεν άναχωρήσεως, μάλλον έ­
λόμενοι κακουχείσθαι καΙ κακοπαθείν καΙ άκαταστατείν δια
την έκκλησιαστικην άλήθειαν, η προσκαίρου άναπαύσεως, δια
της παρα~άσεως, έχειν άπόλαυσιν.
ΤοΟτο προέκριναν καΙ τουτο έ~αλoν εΙς πράξιν άναχωρή­
σαντες έκείθεν, όπου εκαστος ηδυνήθη, ων πρωτος έστάθη δ

--29­
 ρηθεΙς παπα - Ί άKω~oς δ Πελοποννήσιος, ό πολλούς χρόνους
χρηματίσας Άγιαννανίτης καΙ τυπικάρης, ώς εϊρηται, κατα­
λείψας την iiδη ήτοιμασμένην αύτου άνάπαυσιν. 'Αλλ' οί πα­
τέρες ουδε φυγόντας άφη καν αυτούς, άλλα κατέτρεχον προ­
ξενουντες είς αύτούς περισσοτέρας θλίψεις δια μέσου του
Λαυρεωτικου άφορισμου.
Ή δε Σκήτη του Άγίου Παύλου ή καλουμένη Ν έ α
Σ κ ή τ η κείται έκ πλαγίου της <Αγίας "Αννης καΙ πολλό.
αυτΌ 'Πλησίον. Έπειδη λοιπόν τινες τούτων μετέ~ησαν έκεί, ό
Δικαίος της Άγίας "Αννης γράφει είς τον Δικαίον της Ν.
Σκήτης οϋτω πως: 'Έστω προς ε'ίδησίν σας, δτι το Μοναστήρι
μας έξέδω1<εν άφορισμον κατα του δείνος καΙ δείνος καΙ αλ­
λων πολλων ώς ταραχοποιων καΙ σκανδαλοποιων, οί όποίο ι
άνεφάνησαν κακόφρονες καΙ πολλό: έναντίον της πίστεως κη­
ρύττουσιν. <Όθεν σας είδοποιουμεν να τους άποστρέφεσθαι καΙ
σείς καΙ να τούς διώξετε άπο την Σκήτην σας. 'Έτι σας είδο­
ποιουμεν καΙ τουτο, δτι εχετε καΙ σείς μερικούς τοιούτους,
τούς δποίους πρέπει να άπo~άλετε. ΚαΙ πρωτός έστιν δ Χριστο­
φόρος, δ καλόγηρος του γερο - Έφραίμ. Τούς δε λοιπούς έξε­
τάζοντες θέλετε ευρείν. ΚαΙ αν μη ποιήσητε οϋτω, καθως σας
γράφομεν, ήξεύρετε δη δεν θα σας δεχόμεθα, ούτε είς την
Σκήτην μας, ούτε είς τας Kαλύ~ας μας, ούτε είς τον μυλον.

Τί μετα ταυτα; υπήκουσαν μετα χαρας καθως προσετά­

χθησαν. <Όθεν ταραχης γενομένης, οί της <Αγίας 'Άννης πα­
τέρες άνεχώρησαν άλλαχου, ώς καΙ δ δσιολογιώτατος Χριστο­
φόρος μετα του αύτου Γέροντος καΙ δλης της λοιπης συνοδί­
ας, οίτινες άφέντες την παλαιαν κατοικίαν καΙ άνάπαυσιν με­
τέ~ησαν είς την Σκήτην του Προδρόμου, κειμένην ανωθεν της
<Ι ερας Μονης των Ί ~ήρων, ενθα εδρον ίκανην άνάπαυσιν υπό
των καλως προστατούντων ' Ι ~ηριτων, σκεπόμενοι ~πo τας έ­
πηρείας των διωκτων. Τινες δε ετεροι καταφυγόντες είς την
Σκήτην του Ξενοφωντος κατ' άρχην μεν εδρον καλην υποδοχην
υπό των έκεί πατέρων. 'Αλλ' δ Χαλεπίου, ή χουλιάρα του <Α­
γίου 'Όρους καλούμενος, δλως δι' δλου συνήγορος καΙ πρό­
μαχος των Άγιαννανιτων άναφανείς, ίνα της ά~poδιαίτoυ με­
τέχη τραπέζης Κυρίλλου του· Πατριάρχου, ένήργησεν είς τούς
:Ζκεί προεστωτας καΙ έδίωξαν αύτους ώς άφωρισμένους. καΙ
κακόφρονας.
τουτο το εργον του διωγμου ενήργησαν οΙ διωκται πατέ­
ρες μεθ' δλην την επιμέλειαν καΙ δυσμένειαν, ώσαν να εδίω­
ξαν κακούργους καΙ αΙρετικούς· άγκαλα καΙ μόνονοί αΙρετι­

-30­

--
κρΙ ·Apει~νoΙ. J<al . εΙκονομάχοι, ,?Ι." τοιουτοι πάντοτε ~διώKoν
τοΥςόρθοδόξους καΙ δχι έκ του έναντίον. ,Πανταχου λοιπον
~αΙ εΙς Μοναστήρια καΙ εΙς Σκήτας καΙ εΙς Κελλία έκήρυξαν
ν~ μη τούςδέχωνται λέγοντες K~Ι όνομαστΙ τον δείνα καΙ τον
δείνα, ως <6λασφήμους καΙ κακόφρονας. 'Έκτοτε δέ άρχισεν,
ίνα άκούηται καΙ το δύσφη μον καΙ κακέμφατον όνομα των
Φ α Ρ μ α σ ό ν ω ν. <Όθεν καΙ πανταχου οί άπαίδευτοι καΙ
μηδέν άλλο δυνάμενοι διακρίνειν, ως <6δελύγματα θεού καΙ
θεου άλάστορας τούς δντως δσιωτάτους καΙ ευσε<6εστάτους
ε<6λεπον καΙ απεστρέφοντο, ως καΙ εΙς το πλοίον το συνηθι­
σμένον, δια του οποίου άπο το εν μέρος τού 'Όρους εΙς το άλ­
λο διαπερωσι, δ περαματάρης αυτούς ουκ έδέχετο· τόσος έ­
στάθη δ δια τοΟ άφορισμοΟ διωγμός!

ΚΕΦ.L\ΛΑΙΟΝ ΤΕΤΑΡΤΩΝ

ΠερΙ του τί έποίησαν οΙ καταδι<οκόμενοι προς

άσφάλειαν αύτων, έν (ο καΙ περΙ τού πρώτου
έκδοθέντος Συνοδικού Ύράμματος.

Οί μέν διωκται ούτως Ισχυρως καΙ σφοδρως πανταχοΟ έ­

σπούδαζον να καταστήσωσι μισητούς καΙ άπο<6λήτους τούς δια
την άλήθειαν φεύγοντας' εόρίσκοντο δμως καΙ πολλοί, ο"ίτινες
όρθως φρονοΟντες περΙ των έκκλησιαστικων παραδόσεων καΙ
σαφε'ϊς δια<60λό:ς καΙ συκοφαντίας κρίνοντες τας κατ' αυτων
(;λασφημίας περΙ των θείων δογμάτων, όχι μόνον άκρόασιν
ουκ έδιδον, άλλα καΙ έδέχοντο αυτούς καΙ διανέπαυον άδελ­
φικως. ΤοιοΟτος όπέρ απαντας έφάνη ό σε<6άσμιος καΙ άοίδι­
μος έκε'ϊνος άνήρ ό 'π α π α - Π α Ρ θ έ ν ι ο ς Ζωγράφος,
ό ~πoνoμαζόμενoς ΣκοΟρτος, ούτινος την πίστιν καΙ τον <6ίον
ή άδέκαστος του ούρανοΟ κρίσις έδόξασε δια της άρρήτου καΙ
παραδόξου έκ των ίερων αυτοο όστέων έκ(!ιλυζούσης ευωδίας,
ην καΙ πολλα κα.μόντες οι της άληθείας έχθροί, ΧΡτΊμα όπο­
(!ιολιμαίον απελέγξαι, ουκ ϊσχυσαν.
Βλέποντες οον οί άδελφοΙ ΟΤΙ αί περΙ της. ,:πίστεως κατη­

. -.,31­
--

Υορίαι έπλατύνοντο πανταχου καΙ φo~ηθέντες μη τύχη καΙ

άναχθωσιν εις την >Εκκλησίαν καΙ πάθωσι άδίκως καμμίαν
καταδίκην, άπό την όποίαν καΙ εΙς όλον τό υστερον ουκ άπέ­
φυΥον (καθως μετα ταυτα δηλον γενήσεται) συνηλθον έξ αυ­
των πολλοί, έξ ων εΙς ην ό μετα ταυτα δια τα σαπροκόλλuC!lα
όσιομάρτυς γενόμενος, δ καλλιγράφος δηλαδη π α π α­
Π α ί σ ι ο ς. Συνηλθον οον, η μαλλον εΙπείν εΙς τό κελλίον
συνήλθομεν του πανευφήμου έκείνου παπα - Παρθενίου καΙ
σκέψεως γενομένης, τί ποιητέον πρός άσφάλειαν, εύλογον καΙ
συμφέρον έκρίθη να γράψωσιν δμολογίαν πίστεως, περιλαμ­
~άνoυσαν ου μόνον τα δόγματα, άλλα καΙ τα έθιμα, όσα έκ
παραδόσεως κρατεί η άγία του Χριστου Έκκλησία. >Εγράφη
λοιπόν όμολογία καΙ υπέγραψαν οί παρόντες έκεί άπαντες' εΙ­
τα υπέγραψαν καΙ πολλοΙ των μη παρόντων. 'Έπειτα ήμερων
τινων διελθουσων, έπειδη οί υπεναντίοι ούδαμως ήσύχαζον,
πάλιν έστοχάσθησαν οί άδελφοί να μη άναμείνωσιν να ελθη
παρό: της Έκκλησίας καμμία ζήτησις παρα των έναντίων κι­
νηθείσης, άλλα να πρoλά~ωσιν οδτοι τό ένδεχόμενον.
<Όθεν καΙ αοθις συνελθόντες έγραψαν άναφοραν εΙς την
• Ι εράν Σύνοδον, παραστήσαντες την έξ άρχης των σκανδάλων
υπόθεσιν καΙ ας έπασχον παρά των Άγιαννανιτων καταδρο·
μάς καΙ συκοφαντίας περΙ πίστεως, πρo~αλλόμενoι πρός άνα­
τροπην των C!ιλασφή μων συκοφαντιων την Ιδίαν αύτων όμολο·
γίαν άκρι<.?ως έκτεθειμένην, καθως ή άγία ήμων Μήτηρ Άνα­
τολικη Έκκλησία φρονεί καΙ διδάσκει, δεόμενοι έκτενως, ίνα
την τρέχουσαν των σκανδάλων άφορμήν, δι' έπιταγης συνο­
δικως παύσωσι, καΙ τον Λαυρεωτικόν άφορισμόν άργόν κα).
μάταιον λήρημα άποφήνωσι.
Ταυτα γράψαντες απέσΤΕιλαν δ"ά του όσιωτάτου έν μο­
ναχοίς κυρίου Ν ή φ ω ν ο ς - Χ ί ο υ, του υστερον τό χρί­
σμα της ίερωσύνης λα<'?όντος καί κοινο<'?ιαρχικως έν πολλοίς
Koινo~ίoις διαπρέψαντος. Άλλά κρίμασιν οίς ό Κύριος 0lδεν,
τά πράΥματα οόκ έπέτυχον ώς έπόθουν καΙ ηθελον. '~Ήν γαρ
1.ότε εΙς τον οίκουμενικόν Θρόνον ό άπό Θεσσαλονίκης Θεοδό­
σιος ό Κρής, δ έπικληθεΙς «κακομοίρης»' άνθρωπος άμαθέστα­
τος καΙ διά τους των πολέμων φό~oυς εΙς την πατριαρχικην
άξίαν προ<.?ιC!ιασθείς. ΤΗν δε 'καΙ δυνάστης μέγας της Συνόδου
ό Νικομηδείας Μελέτιος, ό όπό του ίδίου ΓαC!lριηλ (αυτός γαρ
αυτόν Παλαιων Πατρων όντα έξελέξατο των Ιδίων τελων ε­
νεκα) ύπερόριος εΙς το Σίναιον 'Όρος μετα ταυτα γενόμενος.
Ό γουν μεro των γραμμάτων σταλείς, άναC!lαςεΙς την

-.32­

 (;ασιλεύουσαν καΙ είς το πατριαρχείον, είς χείρας του Πα­

τριάρχου δέδωκεν τα γράμματα. •Αλλα κακΏ τύχη εύρέθη tv
Κων/λει ό όνομαστος tκείνος Γέρων ΊωακεΙμ ό Γρηγοριάτης
καλούμενος, όστις προ πολλου ην έκεί, διατρίGων προς σύστα­
σιν καΙ κυGέρνησιν της • Ι ερας του Γρηγορίου Μονης, καΙ ίσχυε
πολύ παρά τε αυθέντες καΙ αρχουσι καΙ Δόμνοις καΙ Δομνί­
τζαις καΙ παρα τοίς έγκρίτοις των άρχιερέων' ότι το γένειον
μέχρι των ποδων είχεν κατερχόμενον, καΙ τοίς έκ πόθου αίτου­
σι δια θαύματος τοΌτο έπεδείκνυεν. Άλλα καΙ ύπόκρισιν εΙχεν
άμίμητον. ΚαΙ τοίνυν τοίς δυσΙ τούτοις όργάνοις χρώμενος,
πάντα ς εΙχεν ύπηκόους είς όσα ηθελεν. ΤΗν δε καΙ Άγιαννα­
νίτης όλως δι~ όλου χρόνους ηδη πολλούς tv τΌ Σ'κήτη άσκή­
σας. Οοτος ίδων παρ' έλπίδα τον Νήφωνα έν τΌ ΒασιλευούσΊ],
τον όποίον καλως tγνώριζεν, καΙ μαθων παρ' άλλων, ότι πα­
ρα των Άγιαννανιτων μετα γραμμάτων άπεσταλμένος ην προς
τήν Σύνοδον, μηδεν άμελήσας, προσηλθεν ευθύς προς τον δυ­
νάστην της Συνόδου καΙ λέγει αυτ~: Παρακαλώ άγιε Δέσπο­
τα, ίνα φυλάξετε τήν τιμήν τών πατέρων της Άγίας "Αννης.
Ούτως εΙπε καΙ έγένετο. ΚαΙ οί Άγιαννανίται τρόπον τινα κοι­
μώμενοι, κατώρθωσαν το ϊδιον αυτοίς θέλη μα, οί δε της άλη­
θείας ύπέρμαχοι με όλα τα γράμμα ra καΙ με δλους τούς ά­
γώνας καΙ τα προς τον πλουν εξοδα καΙ κινδύνους, κακΏ τύ­
XIl άπέτυχον. Ό γαρ Νικομηδείας προσκαλεσάμενος τον γραμ­
ματικον •Αλέξανδρον, έκέλευσεν ίνα ΥράψIl το καΙ τό, τουτέ­
στιν ώς Ο Γέρων > Ι ωακεΙμ ήθέλησεν. ΚαΙ τοοτο δη το μη Συ­
νοδικόν, ώς Συνοδικον άπέστειλεν εΙς τον Πατριάρχην ίνα ύ­
πογράΨη αυτό, το οποίον καΙ ύπέΥραψεν ό «κακομοίρης» καΙ
είς μερικους άρχιερείς καΙ ύπέγραψαν άπαντες, μάλιστα ό
. Ι εροσολύμων κυρ Σωφρόνιος.

Τέλος δε τον οσιον καλέσας Νήφωνα' «ίδού λέγει ή Έκ­

κλησία έποίησε το ζήτημά σας καΙ λα~ων αυτο ύπαγε έν εΙ­
ρήνIl». Τί δε περιείχε το γράμμα έκείνο; Πρώτον ελυε τούς
άδελφούς του Λαυρεωτικου άφορισμου' δτι τουτον οί άπ' έναν­
τίας έπισύοντες κατίσχυν τούς πολλούς ταράττοντες' εΙτα πε­
ρΙ της κολλυ(;ολογίας αυτης, έκείνο το όποίον κατα πάσαν ά­
νάγκην έπρεπε να γίνIl, τουτέστιν ν' άποφασισθΤΙ δια Συνόδου,
δτι είς το έξης να παύσIl άπο τας Κυριακας ή τοι.αύτη πραξις
ώς προφανής καινοτομία, ώσαν δπου άνωθεν καΙ tξ άρχης εΙς
το <Άγιον 'Όρος ποτε ουκ ήκούσθη να Υ(νωνται μνημόσυνα
νεκρων έν Κυριακπ, καΙ ότι ταραχών καΙ σκανδάλων γίνεται,
αϊτιος' η γαρ τοιαύτη καΙ μόνη άπόφασις ηθελεν άποκατα-·

-33­

_.-----------------------~­
---- --_.- --- - - - - - - - - - - - - - - - - - ­

στήσει εΙς ευταξίαν την άταξίαν καΙ να φέρη την πρέπουσαν

εΙρήνην εΙς όλην την ίεραν άδελφότητα. τουτο τό όποίον έπρε­
πε να γίνη ουκ έγένετο· μάλιστα δε έστερέωσε την καινοτο­
μίαν των "Αγιαννανιτων μόνος ό δυνάστης Νικομηδείας: έλε­
γε γαρ τό γράμμα έ κείνο, δτι περΙ των μνημοσύνων ούτως ά­
ποφαινόμεθα· δτι οί έν Σά(hGασιν ποιουντες αυτα καλως ποι­
οΟσι, φυλάττοντες την ά,ρχαίαν παράδοσΙν" άλλα οί έν Κυρια­
κ!ι ποιουντες ουχ άμαρτάνουσι, ώς δτι δέονται του θεοΟ όπερ
άφέσεως των άμαρτιων των κεκοιμημένων.
ΚαΙ τοΟτο δη τό όθωμανιστΙ τζατάλιον καΙ κατα την άμ­
φισGαίναν δικέφαλον· διότι όχι μόνον διόρθωσιν ουκ έποίη­
σεν, άλλα μάλιστα έπηύξησε τό κακόν καΙ των φρικτων άπο­
τελεσμάτων έγένετο αίτιον. Οί γαρ άπαίδευτοι έκείνοι, Ιδόν­
τες και άκούσαντες δτι ώς ουχ άμαρτάνοντες έκρίθησαν όπό
της μεγάλης Έκκλησίας, άκράτητοι γεγόνασι εΙς τό έξης καΙ
Gιαιότεροι όπέρ ποτε.
ΤαΟτα προειδως καΙ ώς θεου σύνεσιν έχων ό καλός έκεί­
νος Νήφων, λαGων αυτό έκ των του Νικομηδείας χειρων καΙ
άναγνους έπέστρεψεν αυτό προς αυτόν, εΙπών, δτι ου τοΟτο έ­
ζήτησαν οί άδελφοί, <Άγιε Δέσποτα, δτι ουδεμία διόρθωσις
δι' αυτοο γενήσεται· καΙ έγω τοιοΟτο γράμμα ου δέχομαι·
προτιμώτερον έχω άπελθείν κενός. Ό δε δυνάστης άπεκρίθη: ;.(

ΟύχΙ πάτερ, άλλ' έστΙ καλόν. ΚαΙ ό Νήφων μη έχων τί άπο­ J.~
!!

κριθήσεται καταλιπων αυτό άνεχώρησεν.

"Ότι δε μάλιστα αίτιον γέγονεν τό γράμμα έκείνο πλειό­
νων ταραχων καΙ σκανδάλων δηλον έκ των έξης: Έστάλη γαρ
άπό τοΟ πατριάρχου πρός τόν "ΙερισσοΟ καΙ "Αγίου 'Όρους
ΊάκωGον τόν μετα ταυτα εΙς τόν θεσσαλονίκης προ(hι(hασθέν­
τα θρόνον, κελεύσαντος αυτόν, ίνα άπελθων εΙς τό 'Όρος άνα­
γνώση έν τ!ι "Aγί~ 'Άννη καΙ εΙς δποιον άλλο μέρος έστΙ χρεία.
"Ελεγε λοιπόν μετ α ταυτα πρός ή μας ότου έπισκόπου
ήνίοχος, νέος έως 25 έτων· έλεγε δε μεμφόμενος τους Άγιαν­
νανίτας, δτι έξω της Έκκλησίας ώς τα έρίφια πηδωντας καΙ άλ­
λον άλλος προς τον έπίσκοπον τραGωντας, καΙ άλλος άλλον
έλεγεν: οδτος άγιε Δέσποτα ου πείθεται εΙς την Έκκλησίαν. Τοι­
αυτα κακα φέρει ή άπαιδευσία ήνωμένη μετα της έλευθερίας.
Διήγειραν τό παχυ πνευμα ένός δούλου ίνα καταμέμφηται ώς
άτάκτους τους άσκητας όμοιάζων αύτους έρίφοις, άντΙ να προσ­
κυνΏ αυτους ώς άγίους. Καίτοι, δτι μεν Σύνοδος ου συνέστη καΙ
καμμία έξέτασις περΙ του πράγματος ου γέγονε, τουτο ουκ
ηξευρον. •Αλλ· όμως τουτο ην φανερόν, ώς ρητως κείμενον έν

-34­

 τ~ ρηθέντι γράμματι, δτι ~πήνει καΙ ένεγκωμίαζε την άρ­

χαίάν παράδοσιν λέγων: «δτι οΙ έν τ~ Σαe6άτφ καλως ποιου­
σι κα1ά την άρχαίαν παράδοσιν, οΙ δε έν ταίς Κυριακαίς ποι·
ουντες, δεν λέγει δτι καλως ποιουσιν, άλλΟ δτι ούχ 4μαρτά­
νουσι».

Ναί, λέγω, φανερα είσΙ ταυτα καΙ οΙ νουν εχοντες έπαι­

νείσθαι θέλουσιν, ώς καλως πράττοντες' έκ γαρ του καλως
πράττειν, ούκ έκ του μη άμαρτάνειν tι σωτηρία καΙ οΙ επαι­
νοι ... Αλλα καθως καΙ άνωτέρω προείπον δτι τό τζατάλιον του­
το γράμμα ού μόνον διόρθωσιν του κακου·ούκ έποίησεν, άλ­
λά μάλιστα καΙ εΙς τό χείρον τά πράγματα έφερεν. "Όθεν καΙ
έκ δευτέρου οΙ άδελφοΙ ήθέλησαν ίνα δοκιμάσωσι, μήπως έ­
πιτύχωσι την ποθουμένην διόρθωσιν. ΚαΙ δη γράψαντες καΙ
δευτέραν άναφοραν δηλωτικην των μάλιστα δι" α:ύτό τό πρω­
τον .γΡάμμα μειζόνων ταραχων καΙ σκανδάλων, άπέστειλαν'
άπέστειλαν δε δια του προειρημένου παπα - "Ι ακώ(60υ του ποτε
"Αγιαννανίτου, δεόμενοι έκτενως, ίνα την προσήκουσαν διόρ­
θωσιν' ποιήσωσι' έπιτάξαντες δηλαδη τούς Άγιαννανίτας παU­
σαι -εΙς τό έξης της έν Κυριακη νεκρολογίας καΙ κατακολου­
θείν τη άρxαί~ συνηθείq:. •Αλλά τουτο τό κυρίως καΙ μόνον ία­
μα του κακοΟ, οίκοθεν εχει την έναντίωσιν, δτι καθως εΤπεν δ
κυρ - Κύριλλος, δτι έδιδεν έκδόσεις καΙ έψαλλον εΙς διαφό­
ρους έκκλησίας έν Κυριακη μνημόσυνα νεκρων, άληθως ούτω
γίνεται έν Κων/λει, δθεν καΙ δεν δύνανται οΙ Πατριάρχαι να
έκδώσουν άπόφασιν έναντίαν τη της μεγαλουπόλεως συνη­
θεί~. Λοιπόν έπανηκε 6 κυρ - Ίάκω(60ς με ενα δεύτερον Συνο­
δικόν, Ισοδύναμον τίi> πρώτ~, κελευον αύθεντικως των τοιού­
των ζητημάτων, ώς μη άνηκόντων τίi> των μοναχων έπαγγέλ­
ματι άπέχεσθαι καΙ μόνυ προσέχειν τΌ ήσυχίq: καΙ τοίς πόνοις
τοίς άσκητικοίς Ι

-35­

._­
-,.

ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ ΙΙΕΜΠΤΟΝ

Περί του οτι καί τρίτον έστάλη ,γράμμα διάφορον

-
. των προ λ α 6'οντων δ' ' f " τινοs.
υΟ'καΙ'υπο

του «κακομοίρη»' έξωσθέντος του θρόνου κατά τό "έπικρα-"

τησαν έθος',. άντεισήχθη ό των Δέρκων κυρ - Σαμουηλ ό Χαν·
τζερης, άνηρ"" σοφώτατος, . όξίις τε είς τό νοησαι τό δέον καΙ
δρασαιέτοιμότατος. ΈπΙ τούτου (1) λοιπόν σuνέGησαν τά μια­
ρα ." καΙ φρικτΟ: καΙ έσχάτως θεομιση έκείνα άποτελέσματα, τα
όποία έΥω ένταυθα σΙΥίΊ Gαθεί~ παρατρέχω, διότι ό σκοπός
μου εΙναι άλλος, κάΙ όχι να στηλιτείισω καθώς πρέπει με την
κατό: μέρος τούτων διήΥησιν τους τοιαυτα διαπραξαμένους.
της ε.-Ιδήσεως λοιπόν των ξενηκοίιστων τούτων άποτελε-"
σμάτων εΙς την ΜεΥάλην Έκκλησίαν άνενεχθείσης, συνοίδεν'
ό σοφός πατριάρχης, δτι τα προλαGόντα έκείνα δίιο τζατάλι­
κα Υράμματα εΥιναν αίτία των φρικτων τοίιτων κακων. <Ό_
θεν εο,ρεν τρόπον ή (Sαθεϊα αύτου σίινεσις, ό όποίος 't<t> όντι
ητο ενα μέσον έπιτηδειότατον καΙ Ισχυρότατον δια νά φέΡ!1
την παμπόθητον εΙρήνην, δτι καΙ την άρχαίαν του 'Όρους συ­
νήθειαν συνίστη καΙ τους έν Κων/λει δεν ηyyιζεν~ Έξέδωκε
γόφ σ υ ν Ό δ ι κ ο" ν ούτως ύπαγορευον: <Ότι' έπειδη τα
Κελλία: καΙ αί Σκηται υπόκεινται εΙς την έξουσίαν των Μονα­
στηρίων, λοιπόν εΙς την συνήθειαν των Μοναστηρίων, λέΥει,
άκολουθήτωσαν αί Σκηται καΙ τα Κελλία, ώς παραφυάδες
αύτων. Δια τουτο καΙ πρέπει να άκολουθωσι την άρχαίαν πα­
ράδοσιν των Μοναστηρίων, θαυμασιώτατα κατ' άλήθειαν. Ή­
μεϊς είπομεν άνωτέρω δτι εΙς τα καθολικά των Μοναστηρίων
του "Αγίου 'Όρους, όχι μόνον έν Κυριακη, άπαΥε, άλλ' ουδέ
έν άλλ!1 ήμέρ~ της έGδομάδος έσυνήθισαν νά ψάλλουν νεκρων
μνημόσυνα.

1. 'Ήτοι κατα την ({Ι' τrατριαρxεΙαν αότοΟ 1773 - 4. ΒλέΠ1Ε

καΙ ση,μ. 8 τοϋ κ.ει.μένοu.

-36­

...
 Λοιπον όσον έκτης Συνοδικης ~αύτηςάπoφάσεως, Ιδου
έπαυσαν τό: κακα κα ήσύχασαν τα "σκάνδαλα· άγτεισήχθη ή
εΙρήνη, το γλυκυ καΙ πρ~γμαKαΙ δνομα. Άλλα τίς ηθελε πι­
στεύσει τουτο; ΚαΙ όμως Ιδου έπληρώθη το του προφήτου "Ιε­
ρεμίου ρητον εΙς. αυτούς: «ίατρεύσαμεν, λέγει, την Bα6υ~ω­
να καΙ ουκ Ιάθη»· ού γαρ έδέχθη,σαν οί πατέρες της "Αγ . ., Αν­
νης την θαυμασίαν ταύτην Ιατρείαν. ΑύτοΙ εΤχον μεναΙτ~αν
την δποίαν άεΙ έχουσιν, αν καΙ δεν την αΙσθάνονται. Μίαν. αΙ­
τίαν πολλα μεγάλην δια να έχωσι φρόνημα κατεσταλμέ"ον
καΙ να αΙσχύνωνται να Gλέπωσιν εΙς τα πρόσωπα των άνθρώ­
πων, δια τα. προλαGόντα αύτών φρικτα έκείνα τολμήματα, τα
όποία κατα τον θείον "Ι ερεμίαν παντός άκούοντος ηχησε τα
ωτα.

ΚαΙ όμως αύτοΙ όλως εΙς το έναντίον, ώσαννα έπρόσφε­

ραν εΙ~ τον θεόν θυσίαν εύάρεστον τα αϊματα των άδελφων
αύτων, ούτως έθάρρησαν οϊ γενναδαι, Τι να ε'ίπω καλλίτερα
έθρασύνθησαν καΙ άντΙ να εύχαριστήσωσι τον σοφον έκείνον
πατριάρχην, όστις έξευρε το άριστον καΙ έξαίρετον έκείνο. μέ­
σον, δια να ήσυχάσωσι, καΙ παύσωσιν αϊ ταραχαΙ καΙ τα σκάν­
δαλα, έκείνο το έν τ~ Ί ω6 εΤπον: «άπόστα άπ' έμου· τας όδούς
σου ου Gούλομαι είδέναι· μακραν άφ' ήμων». Τί λέγεις,·Τι τί
προστάζεις, ού θέλομεν να ήξεύρωμεν. ΚαΙ ή αΙτία της άπει­
θείας ταύτης, όποία έστίν; Δεινη άδελφοί μου καΙ φοGερά.
<Ότι άθεός έστιν, έλεγον, εΤναι ό πατριάρχης αύτός. Τοιουτο­
τρόπως έδίδαξεν αύτους ό Χαλεπίου ή «χουλιάρα» καΙ ό Βησ­
σαρίων δ μανικός. "Αθεός έστιν λέγουσιν ό πατριάρχης Σα­
μουηλ καΙ δια τοΟτο ένός τοιούτου άθέου. τα προστάγματα ούκ
έχομεν χρέος δέχεσθαι καΙ φυλάττειν. ΚαΙ ούτω με την προ­
φανη ταύτην συκοφαντίαν οϊ πεισματικοΙ πατέρες, ουκ ήθέλη­
σαν ούτε μίαν ή μέραν να φανώσι πειθήνιοι καΙ εΙρηνοποιοί.
ΚαΙ διέμειναν έτι μαλλον παρανομουντες καΙ προς τους έλέγ­
χοντας άντιλέΥοντες. Οί γαρ της άρχαιότητος όπαδοΙ λαGόν­
τες έκ του ίερου τούτου γράμματος ίκανην την Gοήθειαν, έτι
θαρσαλεώτερον προς τους έλέγχοντας άπεδύοντο, ού μόνον
δια στόματος, άλλα καΙ δια γραφίδος Ισχυρως τους άντιπά­
λους έλέγχοντες. "Όθεν τί γίνεται; όμόσαι χωρουσιν,οί τοίς
πασιν άπειθείν έγνωκότες. Ευρόντες γαρ τον μανικον Βησσα­
ρίωνα πρωτουΡΥόν καΙ συνεργον έτοιμότατον, τουτον εΙς την
Μεγάλην 'Εκκλησίαν άποστέλλουσιν, έφοδιάσαντεςαυτον γράμ­
μασιν οΙς ηθελον, δεινό: καΙ άπαίσια, τινών κατ', έξοχην α:ύτοίς
έναντ[ον, κατηγορήσαντες. Ό δε Βησσαρίων καΙ- έκαυχήθηότι

-=,.37­
ύπάγει, ίνα ένεΡΥήση, ώστε πανταχου άπαραιτήτως οί χριστια­
νοΙ κατό:: πασαν Κυριακην να ψάλλωσι των κεκοιμημένων μνη­
μόσυνον, δ καΙ θαττον Τι λόγος κατώρθωσεν.
ΕΤχε γαρ έν Κων/λει μαθητην 'Αρχοντόπouλόν τινα μεγά­
λως παρό:: τΌ «Ι ερ~ Συνόδ~ Ισχύοντα· εδρεν δε πλέον έ*είνου
την του πατριάρχου μνησικακίαν, ώς ό θεσσαλονίκης' :κυρ ­
Δαμασκηνός, εΙς ων της Συνόδου έκείνης, έπέγνω τόν άνδρα
καΙ έμαρτύρησεν. ΤΗν δε πατριάρχης ό άπό «Ιεροσολύμω\ι Σω­
φρόνιος. ΈλεΥχθεΙς γό::ρ οδτος, δτι ου δικαίως έν τ~ πρώτ~
Υράμματι, έπίσης καΙ κατό:: των ύπερμαχούντων της άληθείας,
διό:: της Ιδίας ύπογραφης, τό:: κατα των καινοτομούντων .έπή­
γαγεν έπιτίμια, συνέλαt6εν πόνον άναγνούς τόν ελεγχον .. ΚαΙ
καιρου λαt6όμενος της πατριαρχικης έξουσίας, ετεκεν άνομίαν
καταψηφισάμενος καΙ καθαιρέσει ύποt6αλων τοίς πάντη ~θώ­
οις καΙ εύσεt6εστάτοις tι μας, τ έ τ α Ρ τ ο ν τουτο έκδούς
γράμμα, δ τις ευφήμως θ έ σ π ι σ μ α έπωνόμασε· καΙ του­
το δή, ώσό::ν δπου οί ένάντιοι θειότατον καΙ άγιώτατον καΙ ύ­
'Περ την Α' Οίκ. Σύνοδον ήγούμενοι, δλον ένθουσιασμόν έπι­
δείκνυνται. ΚαΙ την τούτου διατήρησιν σύν θε~ έξετάσω.μεν,
καθ' δσον δυνάμεθα άKρι~έστατα, περΙ Συνόδων άπλως καΙ
καθόλου πρότερον άναγκαίως τινό:: προεκθέμενοι.

ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ ΕΚΤΟΝ

ΠερΙ σ"νόδων' τί έστί σύνοδοg καΙ

ποίαιs δεί πείθεσθαι.

Σύνοδός έστι κυρίως (έκκλησιαστικη δηλον δτι) ή έκ δια­

φόρων κλιμάτων καΙ πόλεων συνδρομη καΙ σύναξις των έπι­
σκόπων εΙς ενα τόπον η πόλιν, έπΙ διαγνώσει καΙ κρίσει έκκλη­
σιαστικοϋ τινος ζητήματος. Εϊπομεν δέ κυ,ρίως, δτι καταχρη­
στικως λέγεται σύνοδος, έό::ν εν τινι πόλει προΟπάρχωσι έπί­
σκοποι, εΤτα έν ρητΌ ή μέρ~ συνέρχονται πρός έπίσκεψιν έπί
τινος ύποθέσεως, καΙ ή τοιαύτη ένδημουσα λέγεται σύνοδο<:.
Ούτω τινές λέΥουσι Σύνοδον των Άποστόλων, έν η περί των

-38­
 ~ξ έθνων συνελθόντες άπεφήναντο, ά δεί κρατείν. Άλλ' ό θείος
εφη Μαρκος έν τΌ • Ι ταλίq:, ότι ουκ ην ~Kείνη σύνοδος κυρίως,
άλλα συνέλευσις άπλως των έν CΙεροσολύμοις Άποστόλων.
Διαιρουνται δε αί σύνοδοι εΙς τοπικάς καΙ οΙκου μεν ικάς,
ητοι εΙς μερικας καΙ καθολικάς. ΚαΙ τοπική μεν λέγεται σύ­
νοδος ή συνισταμένη εΙς εν πατριαρχείον, Τι άπλως εΙς ενα τό­
πον, οΤον ή ~ν Γάγγρq:, Τι έν Λαοδικείq:, ή έν Καρχηδόνι· οΙκου­
μενική δε λέγεται καΙ εΙναι ή ~K πάσης της οΙκουμένης συνα­
θροιζομένη. ΚαΙ ή διαίρεσις αϋτη γίνεται ώς δηλον, ώς έκ της
ποσότητος. (Σημείωσαι ότι μερικαΙ οΙκουμενικαΙ εΤναι όλίγαι,
άλλα λέγονται οίκουμενικαί, ότι συνεφώνησαν έν αυταίς τά
πέντε πατριαρχεία). Κατα δε την ποιότητα διαιρουνται εΙς όρ­
θοδόξους καΙ κακοδόξους, ήτοι αίρετικάς, τας όποίας καΙ λη­
στρικας όνομάζουσιν.
Όρθόδοξος σύνοδος ~στΙ καΙ όνομάζεται, ή φυλάττouσα
άπαρασαλεύτως τα δόγματα καΙ τας παραδόσεις καΙ τούς
Κανόνας της Καθολικης Έκκλησίας. Κακόδοξος δε καΙ αίρετι­
κη έστΙ έκ του έναντίου, ή μη φυλάττουσα αυτά, άλλα τινος
ένας φρονήματος άκολουθουσα, ήτις δια ταυτα καΙ όπο της
αγίας οίκουμενικης συνόδου άναθέματι καθυποeάλλεται.
Λοιπον δεν εΤναι πάντοτε σεπτον
κ α 1 τ ί μ ι ο ν τ Ο τ η ς Σ υ ν ό δ ο υ δ ν ο μ α. Άλλ'
~Kείνη μεν είναι σεπτη καΙ τιμία καΙ άγία σύνοδος, ή στοι­
χουσα τοίς τε ~γγράφoις καΙ άγράφοις παραδεδομένοις, όπο
των άγίων Άποστόλων καΙ της Καθολικης Έκκλησίας. ΚαΙ της
τοιαύτης συνόδου κατά χρέος τάς άποφάσεις δεχόμεθα καΙ
φυλάττομεν, των δε άλλοτρίων την φφνήν, ούτε Υινώσκομεν,
ούτε πειθόμεθα αυήj.
Δυνάμεθα ~νταυθα ν' άπαριθμήσωμεν πολλας τοιαύτας
κακοδόξους συνόδους. 'Αλλ' ίνα μη χρονοτριeωμεν περιττως,
ας ϊδη ό άναΥνώστης τον Β' τόμον των Συνοδικων καΙ θέλει
εϋρει αυτάς, όπου καΙ ρητως ληστρικαΙ έπιγράφονται. ΚαΙ
το χειρότερον όπου δχι μόνον τοπικαΙ καΙ όλιγάριθμοι ~στά­
θησαν τοιαυται, άλλα καΙ οΙκομενικαΙ πολυάριθμοι, οία ή έν
Έφέσφ το δεύτερον, ή συμφρονήσασα τ~ μονοφυσίτη Ευτυχεί.
καΙ Τον ευσε(;έστατον καΙ άγιώτατον Φλα(;ιανον τον Κων/λεως
άποκτείνουσα· μετα ταύτην ή έπΙ Κοπρωνύμου πολυαριθμοτά­
τη, ή φριάξασα κατά των άγίων εΙκόνων- όμοίως καΙ ή έπΙ Βα­
σιλείου του Μακεδόνος οίκουμενικη όνομασθείσα παρανομω­
τάτη δε άναφανείσα, ώς καθελουσα καΙ άναθεματΙσασα τον
άΥιώτατον Φώτιον. Περιττον δε εΤναι ν' άναφέρω το έν Φλω­

--39­

jp
ρεντί~ οίκουμενικόν μέν, ληστρικώτατον δε συνέδριον.
Λοιπόν πάλιν λέγομεν δεν εΙναι άείποτε σεπτον καΙ τί­
μιον το της συνόδου όνομα, καθως ούδε το της Έκκλησίας,
καθ' δτι εστι μεν Έκκλησία άγίων καΙ Έκκλησία όσίων, άλ­
λά έστι κατα τον ψαλμόν καΙ έκκλησία πονηρευομένων.
Αί φωναΙ λοιπόν ητοι τα όνόματα ούτως εχουσιν' ητοι καΙ
έπΙ καλου καΙ έπΙ K~KOO. ΚαΙ έπΙ κακου μεν λαμ<;άνονται κα­
θως δια των παραδειγμάτων έδείξαμεν. 'Αλλ' οί άπλοΙ άνθρω­
ποι, ητοι οί άπαίδευτοι, ού δύνανται ποιησαι την διάκρισιν
ταύτην έκ της άμαθείας αύτων. ' Αλλα σύνοδον ηκουσαν, τόσο
φθάνει' εύθυς προσκυνοΟσι καΙ πείθονται καΙ με ζηλον άκρα­
τον τα πάντα θορυ<;οΟσι καΙ ταράττουσι. ΠερΙ των τοιούτων
ό θειος 'Απόστολος όμολογεί, πως εχουσι ζηλον ΘεοΟ, άλλ'
ου κατ' έπίγνωσιν. .
. Άλλ' ω Πατέρες καΙ άδελφοί, έΥω λέγω μη συγχίζεσθε,
άλλα μετα μακροθυμίας καί ύπομονης άκούσατέ μου. Το πρω­
τον γράμμα έκείνον που άπέστειλε ό «κακομοίρης» Θεοδόσιος
συνοδικόν μεν ώνομάσθη, σύνοδος δε ούκ εγραψεν αυτό, άλλ'
εγραψεν ό γραμματικός έκείνο τό όποίον ήθέλησεν ό "Αγιαν­
νανίτης Γέρων 'ΙωακεΙμ καΙ ό δυνάστης Νικομηδείας διέταξε,
καθως άνωτέρω σαφέστατα εϊρηται.
που είναι λοιπόν δίκαιον ώς συνοδικόν τιμαν έκείνο τό
όποίον ούτε σκιαν ελα<;ε συνόδου; 'Έπειτα καΙ τί άπεφάσισεν;
την καινοτομίαν των Άγιαννανιτων συνέστησε, την άθέτησιν
της άρχαίας Παραδόσεως! <Ότι γαρ Παράδοσις καΙ άρχαία
συνήθεια της Καθολικης Έκκλησίας έστάθη να μη ψάλλωνται
νεκρικα μνημόσυνα ου μόνον έν τΌ άναστασίμ~ ήμέρ~, άλλα
καΙ έν ταίς άλλαις Δεσποτικαϊς έορταϊς, τουτο καθ' αυτο με­
τα ταυτα δειχθήσεται πλατύτατα. Νυν δε δείξαντες δτι έπΙ
σαθρ~ καΙ άσθενεστάτ~ θεμελί~ τΌ λεγομέν!) ταύτη συνόδ~
στηρίζονται οί ταύτη πειθόμενοι, καΙ τό δεύτερον παραδρα­
μόντες, ώς αύτό τουτο ίσοδύναμον, είς το λεγόμενον θέσπι­
σμα έξ άνάγκης κατα<;ησόμεθα.

_~40­
 ΚΕΦ_L\ΛΑΙΟΝ ΕΒΔΟΜΟΝ

ΠερΙ έξετάσεως i δίας και κατ' αύτσ του τετάρ­

του Ύράμματος του ύπσ Σω,φρονίου Πατριάρχου
του περΙ των Κολλύ6ων έκδοθέντοg.

ΤΟ γράμμα τουτο το μάτην καΙ Kενίi> όνόματι κληθεν

θ έ σ π t σ μ α άληθείας δικαζούσης, άλλο δεν περιέχει, εΙμη
όνόματα μόνα, τα μεν ϋ~ρεων καΙ λοιδοριων ΌCKράτων σημαν­
τικά, τα δε φό~ων καΙ φρίκης δηλωτικά, τα δε όργην καΙ ά­
πειλην πνέοντα. •Αληθως ένταυθα συνηλθον μικρου άπαντες οί
έν τη πόλει ένδημουντες άρχιερείς, συνηλθον δε είς άρχοντι­
κην τινα οίκίαν καΙ 6μου πολλοΙ των άρχόντων, καΙ σύνοδος
ώνομάσθη υπερτελεστάτη ή τοιαύτη συνέλευσις, έξ ων δε λέ­
γουσι καΙ έξ ων άποφαίνονται, προ όφθαλμων ουδόλως ελα!ον
'"ίον φόι?ον του θεου. Κατήγορος γαρ καΙ έγκαλων έστάθη δ
Βησσαρίων καΙ τα παρα των Άγιαννανιτων γράμματα' κατη­
Υορούμενοι δε καΙ έγκαλούμενοι τέσσαρες' •Α θ α ν ά σ ι ο ς
δ Π ά Ρ ι ο ς, •Ι ά κ ω ! ο ς ί ε Ρ ο μ ό ν α Χ ο ς δ Π ε­
λ ο π ο ν ν ή σ ι ο ς, •Α Υ ά π ι ο ς ί ερ ο μ ό ν α Χ ο ς δ
Κ ύ π Ρ ι ο ς, καΙ Χ Ρ ι σ τ ο Φ ό Ρ ο ς μ ο ν α Χ ο ς δ
•Α Ρ τ ι ν ό ς. ΚαΙ αύτη δε ή τόσον μεγάλη καΙ θαυμαστη σύ­
νοδος εκρινε καΙ κατέκρινε τους τέσσαρας ή μας, μαλλον δε
κατέκρινεν μόνον, άλλΟ ουκ εκρινεν. Κρίνειν γαρ έστΙ το έξε­
τάζει.ν καΙ έρευναν, ίνα έκ της τοιαύτης έρεύνης ευρεθίi ή ζη­
τουμένη άλήθεια. Κρίσις δε πως αν γένοιτο μη παρόντων των
έγκαλουμένων; Ήμας δε οδτοι άπόντας κατέκριναν έκ του μο­
νομερους, παρα πάντα ς τους νόμους, έκκλησιαστικους καΙ πο­
λιτικούς. Καίτοι όχι δια μικρά τινα καΙ ευκαταφρόνητα, άλλ'
ώς άσέ!ειάν φασι καΙ άνταρσίαν νοσουντας, καΙ δοχεία του
Σατανα όντας, άπαγε Χριστε !ασιλευ! που γαρ φό!ος θεου
έν τη τοιαύτη κρίσει;
Ευρέθη εΙς έκείνην την ύπερτελεστάτην σύνοδον καΙ κά­
ποιος άνθρωπος έκ των λα"ίκων τάξεως Χατζη'ασλάνης καλού­

-.41­
μενος, ΥαμGρός ώς έμάθομεν του Νικομηδείας έκείνου. Οοτος
ώς φαίνεται, θέλει ηκουσε τόν έθνικόν ποιητην δστις διδάσκει
λέΥων: «μηδεμίαν δίκην δικάσ!)ς πρΙν άμφοίν μύθον άκούσης».
"Όθεν καΙ εΤπεν πρός την σύνοδον: "Ότι έπειδη λέΥετε δτι οΙ
κατηΥορούμενοι αυτοι αΙρετικοί εΙσι, δια τουτο πρέπει, ίνα
κράξητε αυτους καΙ αφ' 00 άκούσητε τα παρ' αυτων, τότε να
ποιήσετε την πρέπουσαν άπόφασιν. Είπε καΙ καλως εΤπεν ό
χριστιανός έκείνος. 'Αλλ' οΙ την έξουσίαν των δλων €xoντες,
εΤχον άλλον σκοπόν καΙ αλλην άπόφασιν.
Ποία δε καΙ ρητως έπέφερον καθ' ή μων έΥκλτl ματα; "Ότι
φησιν ηρξαντο νομοθετείν καΙ διδάσκειν, δτι ουκ εξεστιν έν
Κυριακαίς τελείσθαι τα των αποιχομένων καΙ έπ' έλπίδί ζωης
αίωνίου μεταστάντων ευσεt5ων καΙ δρθοδόξων χριστιανων μνη·
μόσυνα, καΙ δτι οΙ τελουντες ταUτα έν ΚυριακΌ, υπό άνάθεμά
εΙσι.
., ΑπαΥε! τουτο δη τό εσχατον, δτι οΙ έν Κυριακαίς ποι·
ουντες υπό άνάθεμά εΙσι, τοίς ό'λοις άρνούμεθα. ΛέΥομεν δε
καΙ έπΙ δωμάτων κηρύττομεν, δτι ουκ εξεστιν έν Κυριακαίς
ποιείν μνημόσυνα κεκοιμημένων, ούτε κοινά, ούτε μερικά' ου
μέντοι καΙ πρωτοι ήμείς ηρξάμεθα ταυτα κηρύττειν τε καΙ δι·
δάσκειν καθώς τό θέσπισμα ά'rτoφαίνεται. ΚαΙ έδω άπορεί τις,
πως ή μας αρχηΥους καΙ νομοθέτας της τοιαύτης άΠαΥο:ρεύ­
σεως ώνόμασαν. ΚαΙ τί να είπω καΙ να μη eλάψω τό σέeας
καΙ την υπόληψιν έκείνων των άξιολόΥων προσώπων, δεν η.
ξεύρω' άπορω δε καΙ έξίσταμαι. • Ι δίως μάλιστα καΙ έξαιρέ·
τως πως δ κυρ. Σωφρόνιος. δ Χρυσόστομος της καθ> tιμας Υε·
νεας, ή κεφαλη της υπερτελεστάτης έκείνης Συνόδου, δ διδά·
σκαλος δλης της όρθοδόξου οΙκουμένης καΙ • Ι εροσολυμίτης
χρη ματίσας, τα "Ι εροσολυμητικα τυπικα καΙ τας άρχαιοτάτας
διατάξεις των θείων πατέρων l)Υνόησε καΙ εΙς τοιαύτην κατη·
νέχθη χαμερπη εννοιαν, ώστε να λέΥ!), δτι οΙ χθιζοΙ (χθεσινοι)
καΙ πάντων άναξιότατοι ήμείς πρωτοι ηρξάμεθα νομοθετείν
καΙ διδάσκειν, δτι ουκ εξεστιν ποιείν έν ΚυριακΌ μνημόσυνα
νεκ;ρων. "Ότι Υαρ τα άρχαιότατα τυπικα των θείων πατέρων,
ταυτόν εΙπείν της καθόλου >Εκκλησίας, ούτω διατάσσουσι, κα­
τωτέρω περΙ τούτων Υενήσεται λόγος, δτι καΙ έπΙ λέξεως αυ·
τα έκθέσωμεν.
Νυν λέΥει δτι εΙς την άνέκαθεν έπικρατήσασαν συνήθειαν
ε'ίς τε τον οίκουμενικόν θρόνον καΙ τας λοιπας άντιφερόμεθα.
Ποίαν δε λέΥουσιν ένταΟθα άνέκαθεν συνήθειαν; "Ότι φασΙ
πανταχου ή άΥία του Χριστου Έκκλησία έπΙ των μυστηρίων

-42­
 δια των μερίδων έκτελεί των πιστων τα μνημόσυνα.
Ταύτην 'ι)μείς προσκυνουμεν καΙ τιμωμεν καΙ δεχόμεθα
καΙ δμολογουμεν, δτι έστΙ θεία καΙ άγία καΙ σωτηριωδεστά­
τη παράδοσις άμέσως των άγίων Άποστόλων, ώς ό μέγας Διο­
νύσιος μαρτυρεί ό ~Αρεοπαγίτης, ον καΙ οοτοι εΙσάγουσιν μάρ­
τυρα. ~Αλλα καΙ τουτο εΙς το μετα ταυτα, ώς χρηζον 'ltλείo­
νος διδασκαλίας υπερτιθέμεθα. Νυν δε λέγομεν δτι εΙς μάτην
έκοπίασαν, καΙ Kαθ~ 'ι)μων δηθεν υπενεγκείν τα έξ ίσου καΙ
παρ' 'ι)μων κηρυττόμενα καΙ δμολογούμενα.
Έρχόμεθα δε ηδη εΙς την συστάδην μάχην περΙ των πε­
ριθρυλήτων νεκρικων μνημοσύνων. Λέγει οον ό παναγιώτατος
Δεσπότης ό κυρ . Σωφρόνιος, δτε (;ουληθεΙς άπαντησαι την
φαγέδαιναν ταύτην νόσον, σύνοδον έποίησε μετα των αρχιε­
ρέων και αρχόντων πολλων, συμπαρόντος καΙ του μακαριω­
τάτου Ί εροσολύμων κυρ· Ά(;ραμίου καΙ συν αυτοίς καΙ μετ~
αυτων άπάντων, το παρον έξέδωκε θέσπισμα, έν ω διακελεύε­
ται αποφαινόμενος, ίνα οΙ άπανταχου χριστιανοΙ κατα την ά­
νέκαθέν φησι, ίε,ραν τΌ ΈKKλησί~ τάξιν καΙ Κανονικην δια­
τύπωσιν, άπαρασαλεύτως τελωσι καΙ έν Σα(;(;άτ~ καΙ έν Κυ­
ριακαίς καΙ έν δλαις ταίς ήμέραις της έ(;δομάδος, τα μερικα
των όρθοδόξων μνη μόσυνα, κατα την παράδοσιν των ~ Αποστο­
λικων Διατάξεων (Βι(;λ. Η', Κεφ. ΜΒ').
Ναί, αληθως, οί θείοι Άπόστολοι μνημόσυνα κεκοιμημέ­
νων ποιείν διατάσσονται τρίτα, εννατα, τεσσαρακοστα καΙ τα
έξης, ήμέρας δε ου διορίζουσι ποίας. ΚαΙ πως το θέσπισμα λέ­
γει οτι έν Κυριακαίς διορίζουσι; Συκοφαντία λοιπόν τό τοιου­
τόν έστι. Ποία δε εΤναι ή άνέκαθεν αύτη Ιερα της ~EKKλησίας
τάξις καΙ Κανονικη διατύπωσις, δτι άπαραιτήτως οΙ χριστια­
νοΙ καΙ έν Σα(;(;άτ~ καΙ έν ΚυριακΌ να ψάλλωσι τα μερικα
των κεκοιμημένων μνημόσυνα; ΕΙς ποίον (;ι(;λίον ευρίσκεται
ΥεΥραμμένη αύτη ή Κανονικη διατύπωσις; <Ότι Κανονικη δια­
τύπωσις οοσα, εΙς (;ι(;λίον πρέπει να ευρίσκεται γεγραμμένη
Τι τετυπωμένη καΙ όχι εΙς τον άέρα. τα (;ι(;λία της Έκκλησίας
μας, ώς δηλόν εΙσιν ή Παρακλητική, Τριώδιον, Πεντηκοστά­
ριον, ΕυχολόΥιον, Ώρολόγιον καΙ τα 12 Μηναία. ΕΙς κανένα
από αυτα δεν ευρίσκεται. που λοιπόν ευρίσκεται αύτη ή άδια­
φορία της Κανονικης διατυπώσεως; ΚαΙ δταν εΙς κανένα άπό
τα τοιαυτα ~ι~λία δεν υπάρχει αύτη tι Κανονικη διατύπωσις,
έΥω απορω, πως τό θέσπισμα τουτο διδάσκει τον κόσμον να
θεμελιώνουν τάς πράξεις των έπάνω εΙς άρχας άνυπάρκτους
καΙ ανυποστάτους; ΚαΙ ποία λοιπόν υπόληψις μένει εΙς την
Έκκλησίαν, δταν τοιαυτα άποφαίνεται;

-43­

h
 ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ ΟΓΔΟΟΝ

ΠερΙ τηs άληθινης καΙ πρανματώδουs xavovtxfiS

περΙ των μνημοσύνων διατυπώσεω's.

Άνωτέρω ήρνησάμεθα την καθ' ημάς κατηγορίαν, ότι δη­

λαδη ημείς ήρξάμεθα νομοθετείν καΙ κηρύττειν, δτι ουκ εξε­
στιν έν τn KuPLaKn ποιείν μνημόσυνα των, κεκοιμημένων. Άρ­
νησάμεθα λέγω την κατηγορίαν ταύτην, είπόντες ότι ~ό: άρ­
χαία τυπικα των θείων πατέρων ταΌτα διδάσκουσι, καΙ ότι κα­
τωτέρω ταΌτα είς μέσον είσάξωμεν καΙ δείξωμεν.
ΚαΙ νϋν ίδου πληρουμεν την ύπόσχεσιν, δια να δείξωμεν
ημείς, ότι άληθως καΙ πραγματικως έξ άρχαίας Παραδόσεως,
Τι άγία του Χριστου Έκκλησία παρέλα~ε να ψάλλη μνημόσυ­
να των κεκοιμημένων, πασαν αλλην ημέραν, πλην των Δεσπο­
τικων έορτων καΙ κατ' έξαίρετον πλην της Κυριακης. Τό γαρ
τυπικόν της "Εκκλησίας, τό ούτω καλούμενον, έπειδη τuποi
καΙ διατάττει περΙ των άκολουθιων καΙ τάξεων πασων των
έορτων της άγίας Έκκλησίας, έν τη α' έGδομάδι της άγΙας
Τεσσαρακοστης διατάττει περΙ των μνημοσύνων τούτων, πότε
δηλαδη γίνονται καΙ πότε όχι. ΚαΙ τουτο δεν εΙναι τυπικόν
του Μαλαξου, καθως έφλυά'ρησεν ό Βησσαρίων, καΙ δ σοφώ­
τατος καΙ άγιώτατος κυρ - Σωφρόνιος έδέχθη την έκείνου
φλυαρία", όστις μετό: φοGερων έπιτιμίων προστάζει, δτι να
μην άναγινώσΚΌ τις τό τυπικόν του Μαλαξου. ΔενεΙναι λέγω,
τό τυπικόν της Έκκλησίας τυπικόν του Μαλαξοϋ, άλλΟ έστΙ
άρχαιότατον. <Ότι καθως ση με ιοί ό Ί ερος Συμεων θεσσαλο­
νίκης, πρωτος ό μέγας θ ε ό κ τ ι σ τ ο ς εΥραψε τυπικόν,
εΙτα ό μέγας Σ ά G G α ς άνεπλήρωσε αυτό, καΙ μετα ταυ­
τα ό άγ ιώτατος •Ι ω ά ν ν η ς δ Δ α μ α σ κ η ν ό ς έ­
διώρθωσε καΙ άνεπλήρωσε ετι αυτό .
•Αλλ' έπειδη αυτό τό έκ Βενετίας έκδεδομένον φαίνεται
έλλιπως εχον έν τη περΙ των μνημοσύνων διατάξει, τό πλήρως
ταύτης εύρων έν τυπικ4) άρχαιοτάτιρ του περιωνύμου ναου

~44­
του Πρωτάτου, έκείθεν μεταγράψας ταύτην είς τον έμον «α ν­
τ ί π α π α ν» εθηκα, τον έπΙ τ!ί πατριαρxεί~ του από Πα­
τρων κυρίου Γα~ριηλ του Σμυρναίου έκδεδομένον. Άλλα καΙ
νυν' τον αυτόν τύπον ένταΟθα μεταγράψαι ουκ όκνήσω, ίνα φα­
ν!ί ή περΙ ταυτα ζητουμένη άλήθεια.
«χρη είδέναι (φησίν), δτι έαν γένηται αδελφόν έκδημη­
σαι πρός Κύριον έν ταίς άγίαις ταύταις ήμέραις, της άγίας
δηλονότι Τεσσαρακοστης, δια μέσου της έ~δoμάδoς παννυχΙς
ου 'γίνεται των τρίτων αυτου, εως της Παρασκευης έσπέρας·
τότε γαρ τελείται ή παννυχΙς αυτου καΙ τίi' Σα~~άτ~ ή Λει­
τo~ρyία' τ<ι> δε έπιόντι Σα~~άτ<ι> γίνονται τα εννατα αυτου,
κάν 'τε λαγχάνωσι, καν τε μή. τα δε τεσσαρακοστα αυτου γί­
νονται, δταν ό άριθμός των 'ήμερων πληρωθ!ί. τουτο δε δηλον,
εί μη λαγχάνωσι εν τε τΌ άγί~ καΙ μεγάλη έ~δoμάδι καΙ τ!ί
ΔιαKαινησίμ~· έν ταυταίς γαρ λαγχανόντων, ουκ έπιτελοΟν­
ται, είμη μετ α τό παρελθεϊν την του Θωμα Κυριακήν. Έπειδη
δε παράδοσίς έστι των άγίων μνημονεύεσθαι καθ' έκάστην
τοuς έκδη μοΟντας άφ' 'ή μων δια λειτουργιων, άπ' αυτης δη­
λονότι της πρώτης ήμέρας, καθ' ην τελευτωσι μέχρι της Τεσ­
σαρακοστης, αί τοιαυται λειτουργίαι αυτων άρχονται από της
Δευτέρας του Θωμα μέχρι συμπληρώσεως της τεσσαρακοστης,
έν μόναις ταϊς Κυριακαϊς καΙ λοιπαϊς έορτασίμοις ήμέραις,
ηγουν ΤΪJ Τετάρτη της Μεσοπεντηκοστης, τΌ Τετάρτη τ!ί πρό
της Άναλήψεως, τΌ Πέμπτη της Άναλτιψεως, καΙ τη Δευτέ­
ρ~ του Άγίου Πνεύματος, τούτου μη γινομένου».
, Ι δοί) καΙ ή της Κυριακης κατα άλήθειαν κανονικη δια­
τύπωσις καί ουχί του χθιζου Μαλαξου (l,Qi) νομοθεσία, καθως
ό μανικός Βησσαρίων έκανονάρχισεν καΙ ή αυτου Παναγιό­
της εψαλλεν, άλλα διατύπωσις συνηθείας άρχαιοτάτης καΙ
παραδόσεως έκ των θείων Άποστόλων δια των θεοφόρων Πα­
τέρων είς ή μας Kατα~αίνoυσα. ου γαρ ό Θεόκτιστος καΙ ό
Σά~~ας καΙ ό Δαμασκηνός καΙ οί Στουδίται νομοθέται καΙ
αρχηγοΙ ταύτης έχρημάτισαν, άλλα τα δια ζώσης φωνης α­

10. Νικόλαος Μαλαξος ό και ττρωΤ01'tIαττας Ναυπλίου ην όρ­

θοδοξότατος καΙ 6μπειρος είς τ~ έκληισιαστικά: έδυσφηιμήσθη δε
με το να έιμττόδισεν ή Έκκλη!σΙα τα ΤΡOΠONOYlιKά του πονήματα;
ούχΙ ώς αίρετικά,άλλ' έττειδη τα έττρόσθε-σεν αύτ,α εΙς τά ιμηναία.
ΤΟ οδν 'ΠαράδεΙΥμα, ϊνα μη καΙ αλλοι όμΟ'ίως ττοιωσι, δια τ;οστο
ή Σύνοδος έκώλιUoσεν.

-45­ (
\
 νέκαθεν εΙς αύτους φθάσαντα παpαλα~όντες, ούτως έν τ{iJ
χάΡΤΤ1 εγραψαν καΙ έτύπωσαν, ώς καΙ παρέλα(;ον. ΚαΙ τουτο
δηλον έξ αύτης της Ιδιότητος της φράσεως, έπειδη ούδαμου
φαίνεται ίνα λέγωσι: τοϋτο κελεύομεν Τι διατάσσομεν να γί­
νηται Τι όχι, άλλ' ου γίνεται λέγουσι' τούτέστιν, οϋτω 'Παρε­
,;, λάC!ιoμεν ποιείν, τι μη ποιείν.
Ποιήσομεν οον όλίγην προσοχην καΙ παρατή,ρησιν εΙς τα
άνατετυπωμένα ταΟτα καΙ θέλομεν C!ιεC!ιαιωθη, δτι το eta1tL­
σμα τοΟτο προφανως συκοφαντεί την Καθολικην Έκκλησίαν
λέγον: «δτι άνέκαθεν άδιαφόρως καΙ έν Κυριακη έσυνήθισε να
ψάλλΌ τα των πιστων μνημόσυνα». ΕΙ δε καΙ λέγει καΙ έννοεί
την συνήθειαν της ΚωνΙλεως; αϋτη εΙναι ταύτης νέα συνήθεια
καΙ όχι ή άνέκαθεν της Καθολικης Έκκλησίας. ΚαΙ ούκ εστι
;,
δίκαιον, ούτε αί άπανταχοΟ Έκκλησίαι με την νεωτερικην καΙ
ι Ι
Ι
πρόσφατον αύτης συνήθειαν να κανονίζωνται, ούτε οί μη ταύ­
ΤΌ στοιχοΟντες Τι καΙ άντιλέγοντες ώς άντάρται καΙ C!ιλάσφη­
μοι να παιδεύωνται. Διατί δε καΙ πως ούτως εΙώθασι, νυν σιω­
παν άμεινον. Συκοφαντεϊ ετι καΙ τα τρία άποσταλέντα συνο­
δικά, δτι κελεύουσιν άπαρατηρήτως καΙ άδιαφόρως τα των
πιστων μνημόσυνα άκόμα καΙ την Κυριακην έπιτελείν, καΙ δτι
έπέθηκαν τοίς μη πειθομένοις καΙ έπιτίμια.
Ήμείς άνωτέρω είπομεν, καΙ την άλήθειαν εϊπομεν, έπει­
δη τα γράμματα δεν έχάθησαν, άλλα σώζονται καΙ φαίνον­
ται. Εϊπομεν δη τα έπΙ της πατριαρχείας του κυρ - Θεοδοσί­
l ου μάλιστα καΙ έσύστησαν την άρχαίαν της Έκκλησίας συνή­
Ι
Ι:
θειαν, λέγοντες, δτι οί έν ΣαC!ιC!ιάτ~ ποιοΟντες καλως ποιοΟσι,
ι
φυλάττοντες την άρχαίαν παράδοσιν της Έκκλησίας. ΤΟ δε

t
! του κυρ - Σαμουήλ, αύτό δεν λέγει τα 'ίδια, δμως με άλλα λό­
;
για καΙ αύτος την άρχαίαν ταύτη ν συνίστησι παράδοσιν, έ­
πειδη προστάζει τας Σ'κήτας καΙ τα Κελλία να άκολουθωσι
την τάξιν των Μοναστηρίων.
Παρεστήσαμεν δε ή μεις άνωτέρω, τί λογης τάξιν φυλάτ­
τουσι τα μοναστήρια καΙ περιττον εΙναι ένταΟθα να λέγωμεν
τα αυτά καΙ έκεινο το όποίο ν δεν λέγει ό τύπος της καθόλου
, Ε κκλησίας, μάλιστα καΙ διατάττει τα έναντιώτατα, το θέσπι­
σμα τοϋτο αποφασίζει, δτι οί άπανταχοΟ χριστιανοί, να τελω­
σιν άπαρατηρήτως καΙ έν ΣαC!ι(;άτιe καΙ έν Κυριακη καΙ έν δλαις
ταίς ή μέραις της έ<hδομάδος τα μερικα των όρθοδόξων μνη­
μόσυνα. τους δε Τι έγγράφως 11 άγράφως τούτοις άντιλέγον­
τας, ώς άντάρτας κατεδίκασαν, έκφωνήσαντες κατ' αύτων τα
φρικτότατα έπιτ(μια, δσα καΙ ' Aρεί~ καΙ τοίς λοιποϊς άθέοις

Ι -46­
j !
! ' Ι
j

αΙρετικοίς, οΙ πάλαι θειοι πατέρες έπεφώνησαν! Ούτω προ­

φανως οον ή μας καΙ τους πάλαι άγίους τους τα τοιαυτα τυ­
πικα έκδεδωκότας μετα της μερίδος του 'ι ούδα συνέταξαν' έ­
κείνοι γάρ εΙσιν οΙ γράψαντες καΙ ή μας διδάξαντες πασαν
άλλην ήμέραν μνημόσυνα ποιείν νεκρων, έν δε ήμέρq: έορτης
Κυρίου καΙ έξαιρέτως έν τη Κυριακη ή μέρq: ουδαμως.

ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ ΕΝΝΑΤΟΝ

Περι του δτι τα μνημόσυνα ταυτα καΙ έκείνα

τα δια των μερίδων, μενίστην εχουσιν

την διαφοραν προs άλληλα.

'Ότι μεν οον ή άγία του Χριστου Έκκλησία έξ <iρχαίας

παραδόσεως, ητοι έξ αυτων των άΥίων 'Αποστόλων καΙ έγ­
γράφως καΙ <iγράφως παρέλα~ε του ποιείν μνημόσυνα των
έν EuaEGEi τη πίστει τελειωθέντων χριστιανών, Ικανως εϊρηται
καΙ δηλον ΥέΥονεν. Έννοείται δε δτι αΙ τούτων ψυχαΙ δτι εΙ­
σΙν καΙ ευρίσκονται έν τ~ άδη κατεχόμεναι, μέχρι της κοινης
άναστάσεως. Παρέλα~εν οον ή Έκκλησία, ϊνα δεήσεις καΙ
Ικεσίας προσφέρη προς τον φιλάνθρωπον Κύριον, υπερ των έν
μετανοίQ: τελειωθέντων, ϊνα συΥχωρήση αυτοις, δσα ώς αν­
θρωποι, είτε έν γνώσει, είτε έν άΥνοίQ: έν τ~ ~ί~ έπλημμέλη­
σαν. ΚαΙ ψάλλεται έν αυτοίς άκολουθία τελεία, 11 δια ψαλ­
μων, ώς καΙ πάλαι ή Έκκλησία έποίει, καΙ νυν εν τισιν πόλε­
σιν είώθασιν, 11 δια τροπαρολΟΥικης άκολουθίας, «έν ουρανί­
οις θαλάμοις», καί τινων άλλων νεκρικων άσμάτων, ώς πολ­
λαχου ψάλλουσι. Νυν οον αν ίσως κατα το θέσπισμα τουτο τα
δια των μερίδων μνημόσυνα, αν ίσως λέγω ταυτα καΙ δεν δια­
φέρουσι άπ' άλλήλων, φευ τοις θείοις προφήταις καΙ τοις Ιε­
ροις άποστόλοις καΙ πασι τοις άγίοις καΙ αυτη τη θειοτάτη
ΜητρΙ του Κυρίου ή μων • Ι ησου Χριστου! Διατί το μέγα καΙ
φρικτον τουτο ακουσμα; <Ότι ναΙ άληθως μνημονεύει καΙ των
κεκοιμη μένων πιστων έν Κυριακη καΙ έν αυτη τη του Πάσχα
ήμέΡQ:, <iλλα προ τούτων μνείαν ποιεί της Κυρίας ήμων θεο­

-47­
τόκου εΙτα καΙ των λοιπων έννέα ταγμάτων της Έκκλησίας,
ητοι προφητων καΙ των λοιπων.
2Ανίσως οον τα των αγίων ταΟτα μνημόσυνα τα έν τΤΙ
θεί~ προσκομιδΤΙ τελούμενα είσΙ τα αύτα καΙ ού διαφέρουσιν
άπο τα τριτοέννατα καΙ τα έξης, τα όποία καΙ συνήθως δια
Koλλύ~ων ψάλλονται, λοιπον λέγω κατα το ψήφισμα τουτο,
καΙ οοτοι πάντες μετ α πάντων έκείνων έν τ~ σKoτειν~ καΙ ζο­
φερ~ άδη ετι καΙ νυν κεκλεισμένοι ευρίσκονται. Φευ του άτο­
πωτάτου συμπεράσμα'τος! ' Αλλα μη γένοιτο, δτι την άκραν
εχει διαφοραν ή π~ράδoσις των συνήθως καΙ κοινως λεγομέ­
νων καΙ δια Koλλύ~ων ψαλλομένων έν κοιναίς ήμέραις καΙ
κατ' έξαίρεσιν έν τ(i> Σα<!ι~άτ<:? απο την θείαν καΙ αΥίαν καΙ
σεμ,νοτάτην παράδοσιν των έν τη θείιι: προσκομιδΤΙ τελουμέ­
νων. 'Ότι έκείνη, ώς προείπομεν, θέλει, ίνα δεώμεθα του θεου
υπερ άφέσεως των άμαρτιων των έν τ~ "Αδη κατεχομένων
καΙ έκδεχομένων την άπόφασιν της παγκοσμίου κρίσεως. Αϋ­
τη δε ή δια των μερίδων δείκνυσι κατό: τους θείους διδασκά­
λους, τον ' Ι ησουν Χριστον Θεόν έν μέσCΡ θεων' ητοι δείκνυσι
τους τεθεωμένους γνησίους φίλους αύτοΟ καΙ θεράποντας, ώς
έπΙ τραπέζης της ύπερφυους καΙ παναγεστάτης θυσίας άπο­
λαύοντας των θεοπαρόχων χαρίτων αύτοσ καΙ άγιασμων καΙ
εόφραινομένους ~ίην άρρητον καΙ αίωνΙαν εύφροσύνην. ΚαΙ δη­
λοί την θείαν ταύτη ν κοινωνίαν ό ίερεύς, είς τιμην καΙ μνή­
μην έν έκάστη μερίδι λέγων- δτι κατα τον ίερόν Συμεων θεσ­
σαλονίκης δια των μερίδων ό άγιασμός είς τους μνημονευομέ­
νους δtαδίδοται. «ΕΙτα, φησιν, μνημονεύει ό ίερευς των κε­
κοιμη μένων»'. ΚαΙ μετέχουσι μεν οί5τοι του έκ της θυσίας ά­
γιασμου, αλλό: κατα άναλογίαν, ιΊτοι κατα πολλην ϋφεσιν'
καΙ δια τουτο υποκάτω του θείου άρτου τίθενται' έπειδη την
έκ των εύαγγελικων πράξεων παρρησίαν ούκ εχουσιν, αλλσ
τΤΙ εύσε~εί πίστει καΙ τί1 έλπίδι της αίωνίου ζωης το τέλος
του ~ ίου έδέξαντο.

Πληρουται οον έν τ!Ί θεί~ προσκομιδη τό Δεσποτικόν έ­

κείνο λόγιον το λέγον: «'Όπου είμί έγω έκεί καΙ δ διάκονος
δ έμος εσται». που δε έστΙν ό Κύριος ή μων ό ταυτα εΙπών;
έν τοίς ούρανοίς. Λοιπόν έκεί περΙ Αυτόν είσι καΙ οί διάκονοι
αύτου οί τουτον όπεραγαπήσαντες καΙ τας ψυχας αύτων όπερ
αύτου Οέμενοι. ΚαΙ εστω ώς ε'ίρηται' «θεος έν μέσφ θεων».
Συμπεραίνομεν λοιπον τα είρημένα λέγοντες, δτι οϋτε οί θείοι
πατέρες περί των μερίδων δ ιατυπουσ ι ώς έδείξαμεν καΙ δια­
τάττουσι, ούτε t)μείς αύτοίς έπόμενοι ταύτας έκ της Έκκλη­

-48­
-

σίας έκ6άλλομεν έν ταίς Κυριακαίς, ώς έσυκοφαντήθημεν, ά­

παγε της απονοίας. Ού γαρ πασαν λέξιν ήτις λέγει μνήμην
καΙ μνημόσυνον -ημείς αποφεύγομεν, έπειδη ακολουθεί να έκ­
6άλωμεν πληθος έορτων και τροπαρίων καΙ εύχων, όπου πε­
ριέχουσι μνήμας καΙ μνημόσυνα. 'Ότι καΙ έν αύτΌ τΌ του γά­
μου εύχ!ι πολλάκις ό ίερευς λέγει «μνημόνευσον αύτων». Άλλ~
ούδεΙς των έκεί παρόντων δακρύει η πενθεί καθως παρακο­
λουθεί τα των κεκοιμη μένων μνη μόσυνα. Διό καΙ πένθιμά είσι
καΙ λέγονται, ώς τουτο νυν αμέσως έδείξαμεν. "Αλλα καΙ ή
καθ" έκάστην Κυριακην έορτή, τί άλλο έστΙ παρα ανάμνησις
της κοσμοχαρμοσύνου του Κυ;ρίου αναστάσεως; καΙ αύτη μό­
νον αρκεί προς έπιστόμωσιν αύτων.

KEΦA~\}\ION ΔΕΚΑΤΟΝ

ΠερΙ του τί,s ό λό1'ΟΙ:; καΙ ή αί τία δια τηs όπoία~

έμποδίζονται τα νεκρικα μνημόσυνα έν Τ'l Κ,,­
ριακ~ καΙ έν ταίs Δεσποτικαίs έορταίs.

"Όχι μόνον δ αρχαιότατος τύπος οδτος της Έκκλησίας

διατάσσει πότε να ψάλλωνται και πότε να μη ψάλλωνται τα
των κεκοιμημένων μνημόσυνα, αλλα 6λέπομεν καΙ τους μεγά­
λους έκείνους φωστηρας, τους Γραπτους λέγω καΙ τους Στου­
δίτας καΙ ·, ωάννην τόν Δαμασκηνόν καΙ άλλους προσέτι δια­
φόρους, οί δποϊοι τας νεκρικας ακολουθίας καΙ τα νεκρικα Ι­
διόμελα πάντα έν μόναις τοϊς Σά66ασι εταξαν, έν ΚυριακΌ δέ
η ΔεσποτικΌ έoρτfι, ούδέν ούδαμου νεκρώσιμον εΙσάγουσιν, ώς
δηλον εΙς τας περΙ αύτων άκολουθίας. Βλέπομεν προσέτι καΙ
εΙς τα κτιτορικα τυΠLκα του Άγίου 'Όρους, δπου έπιμελως
διορίζουσιν, αν τύχη ή έορτη της Μονης έν Σα66άτ~, πρωτον
να ψάλλωσιν το μνημόσυνον των κτιτόρων καΙ μετα τουτο να
σημαίνωσι δια τον έσπερινόν της Κυριακης. 'Έτι μανθάνομεν
δτι και εΙς την όρθόδοξον Ρωσίαν, ήτις άκρι6έστατα φ~λάττει
όσα παρέλα6εν έκ της Άνατολικης Έκκλησίας, μανθάνομεν
λέγω, ότι αν τύχωσι τα μνημόσυνα των Βασιλέων έν Κυρια­

Kfi, fι το ΣάGGατον να ψάλλωσιν αύτά, Τι έν τΌ έπιούστι Δευ­

τέρ~. ' Ακουσάτωσαν οί καινοΙ νομοθέται, οί την καινήν άδια­
φορίαν είσαγαγόντες καΙ εΙς την του Πάσχα ή μέραν. Τοιαύ­
τη γάρ έστι δλη ή" Διακαινήσιμος. Άλλα καΙ έν πολλαίς" χώ­
ραις καΙ πόλεσι ετι σώζεται καΙ φυλάττεται ή αύτη άκρίGεια
του έκκλησιαστικου τύπου, ητοι πασαν άλλην ή μέραν ψάλ­
λουν τα μνη μόσυνα πλην της Κυριακης.
Λοιπον επεται να ζητήσωμεν καΙ ευρωμεν την αίτίαν, δια
την όποίαν έμποδίζονται τα τοιαύτα μνη μόσυνα άπο την Κυ­
ρι<χκήν. Έπειδη άτοπόν έστι, ίνα πιστείισωμεν, δτι άνευ λόγου
οί θείοι Άπόστολοι παρέδωκαν είς τήν Έκκλησίαν να γίνεται
ετι καΙ το παραμικρόν. Τί λοιπον έστΙ το αίτιον δια το όποίον
κάθε άλλην ήμέραν έπιτρέπουσι να γίνωνται μνημόσυνα ούχΙ
δε καΙ είς την Κυριακήν; Bέ~αια θέλει εΙσθαι κάποιος ύψη­
λος καΙ μυστηριώδης λόγος, τον οποίον ήμείς άγνοουμεν. Έ­
κείνο δμως το όποίον είναι πλέον κοινόν καΙ πλέον πρόχειρον,
καΙ εύκολώτατα με ίσχυρα επιχειρήματα δυνάμεθα άποδείξαι,
τουτό εστιν, δτι τα νεκρικα ταυ τα μνημόσυνα είσΙ δουλικά,
σκυθρωπά, κατηφη, καΙ πένθιμα, καΙ δια τουτο άποπέμπονται
ου μόνον άπο την άναστάσιμον ή μέραν, άλλα καΙ άπο δλας
τας Δεσποτικας έορτάς, ώσαν δπου αί τοιαυται ή μέραι είσΙν
Gασιλικης χαρας καΙ εύφροσύνης ύπόθεσις. <Ότι δε τα μνη­
μόσυνα ταϋτα είσΙν κατηφείας καΙ πένθους πρόξενα, τουτο
κατωτέρω Ιδίως σαφέστατα δείξωμεν. Νυν δε λέγομεν καΙ δει­
κνύομεν, δτι οί θείοι πατέρες καΙ διδάσκαλοι της Έκκλησίας
καΙ κοινως καΙ κατα μέρος μακραν άποπέμπουσιν άπο την Κυ­
ριακήν ή μέραν, κάθε λογης πένθος, καΙ δ,τι άλλο δύναται να
έννοηται καΙ να λαμGάνηται ώς αίτιον καΙ σίιμGολον οίουδή­
ποτε πένθους καΙ λύπης.
ΚαΙ δη έν πρώτοις εν ταίς των άγίων Άποστόλων Δια­
ταγαίς, την νηστείαν εύρίσκομεν ώς πένθιμον, δια τουτο άπο­
Gαλλομένην άπό τας κυριωνύμους ή μέρας· καΙ γαρ καΙ ρητως
οϋτω λέγουσιν: «δτι ενοχος εσται άμαρτίας δ τήν Κυριακην
νηστεύων, ήμέραν άναστάσεως οοσαν, η την Πεντηκοστήν, η
δλως ήμέραν έορτης Κυρίου κατηφων· εύφρανθηναι γαρ εδει
έν αόταίς, άλλ' ού πενθησαι». <Ότι δε ή νηστεία πένθους έστΙ
σημείον οόδεΙς άμφιGάλλει, των θείων Άποστόλων άποφαινο­
μένων. ΒεGαιοί δμως τήν άποστολικήν ταύτην γνώμην ή Δε­
σποτική άπόφασις· προς γα,Ρ τους 'Ιουδαίους όπερ των μαθη­
των Αότου μη. νηστευόντων άποκριθεΙς εφη δτι «οό δύνανται
οί υίοΙ του νυμφωνος, έν ω μετ' αύτων έστιν ό νυμφίος νηστεύ­

-50­

..

ειγ έjλξύσονται ,δε ήμέραι, σταν <btapefi άπ' αύτων ό Νυμφίος

καΙ τότε νηστεύσουσι έν έκείναις ταίς ή μέραις». ΚαΙ τουτο
καλως νοήσαντες οί πνευματοφόροι •Απόστολοι δια κανόνος
παρέδωκαν ή μας την ή μέραν του Μ. Σα~~άτoυ, ούχ ότι δεί
φασι το Σά~~ατoν νηστεύειν, άλλΟ δτι τότε έν τίί> τάφιρ νοεί­
ται κείμενος δ Ίησους, ό νοητός νυμφίος τιμων, καΙ δια τουτο
δείτότε νηστεύειν. ΚαΙ ή μείς φασιν ένηστεύσαμεν κατα την
έκείνου άπόφασιν.
'~Oτι λοιπόν ή νηστεία σύμ~oλόν έστι πένθους, δια τουτο
καΙ άποπέμπεται άπό την άναστάσιμον ήμέραν καΙ άπό δλας
τας Δεσποτικας έορτας κατα τας ~ Αποστολικας Διαταγάς.
Άλλα καΙ ό Θεόφιλος Άλεξανδρείας, ώσαύτως αύτήν, ώς πέν­
θιμον άπo~άλλει άπό την Κυριακην ή μέραν, Kαθ~ ην συνέ~η 1)
παραμονη των Θεοφανείων, κελεύων δια φοινίκων λυσαι την
νηστείαν, ίνα τας αίρέσεις έκκλίνωμέν φησιν, τας μη τιμώ­
σας την άναστάσιμον του Κυρίου τιμων Ίησου Χριστού ήμέ­
ραν. 'Αλλα καΙ τό κλίνειν γόνυ έν Κυριακη, ώς πένθους σύμ­
~oλoν υπό της άρχαίας παραδόσεως καΙ υπό της οΙκουμενι­
Kης~γίας Α' Συνόδου άπήρηται καΙ άπλως υπό πάντων των
άγίων' Πατέρων της Έκκλησίας. Ό δε θείος Νηστευτής, δ
λαμπρός της Έκκλησίας φωστήρ, εΙς πολλην καΙ μεγάλην ά­
παρίαν μετα~άλλεται, τίνι τρόπC:? τινες έν τίί> τυπικφ εγραψαν,
ίνα έν τη ήμέρq: του Εύαγγελισμου τό «κατευθυνθήτω» ψάλλε­
ται, τό όποίον, γέννημα λέγει αίρετικης κακοφροσύνης καΙ ά­
μαθείας έστί. Διατί; δτι τα κατευθυνθήτω λέγει, έτάχθη ψάλ­
λεσθαι έν τη έννάτ!l ωρq: τη των Προηγιασμένων λειτουργία.
Δια τουτο λέγει, ούκ εχει χώραν έν τη του Χρυσοστόμου Λει­
τουργία, ητις γίνεται ταχύτερον, ώς μάλιστα έν τη ήμέρq: του
Εύαγγελισμου. Ού γαρ χρή τι πένθους σύμ~oλoν έν ταύτη
τη ήμέρq: ψάλλεσθαι. Τιμωμεν γαρ αύτή ν, ώς κεφάλαιον της
ήμων σωτηρίας. "Ω Κύριε, έλέησον! έγω άπορω καΙ τί να ά­
ποφασίσω ούκ οΙδα.

Ή νηστεία ητις έστΙν άρετή, καΙ έπειδη αύτη σημείον πέν­

θους έστί, δια τουτο άπο<Sάλλεται άπό την Κυριακήν. Τό δε
γόνυ κλίνειν, τό όποίο ν καΙ αύτό λατρεία έστΙ πρός τον Θεόν,
καΙ τουτο ώσαύτως, ώς καΙ τό «κατευθυνθήτω» ώς πένθους
σύμ~oλα· καΙ τα σαΠΡOKόλλυ~α των άμαρτωλων άνθρώπων,
με όλους τούς γόους καΙ με δλην την θρηνιρδίαν της άνθρω­
πίνης ματαιότητος, εχουν τόπον αύτα καΙ δύνανται άκατακρί­
τωςίνα παρρησιάζωνται εΙς αύτην την πανευφρόσυνον καΙ κο­
σμοχαρμόσυνον ί~1 μέραν της Άναστάσεως; ΚαΙ γαρ ι.ν έκά­

-' 51­
στη KUpLCXKfi έγκαινίζεται ή θεία καΙ φωτοφόρος μνήμ.η της
του Κυρίου Άναστάσεως.
Δικαίως λοιπόν καΙ δ σοφός Ματθαίος δ Βλάσταρις (στοι­
χεϊον i', κφ. μ') τολμηρόν καΙ ανόητον καΙ άτακτον άπ.οκα­
λεί, . τό έν ταίς Δεσποτικαίς έορταίς μνημόσυνα άποιχομένων
πόιείν. -Διατί τολμηρόν καΙ ανόητον καΙ άτακτον; φανερον διό­
τι τολμά vc;X μιγνύη τα αμικτα, τουτέστιν τα δουλικα με 'ι:<Χ
~ασιλΙKά, τα όπεύθυνα με τους ουρανίους κρότους, τά σκυ­
θρωπα με τα φαιδρά, την κατήφειαν με την ευφροσύνην, την
λύπην με την χαράν. ΚαΙ τί του λόγου τούτου σαφέστερον; "Ό_
μως . προς πλείονα του άτόπου τούτου ~ε~αι6τητα, ας άκούσω­
μεν τον πανάριστον καΙ άξιον αύτάδελφον του ούρανοφάντο­
ρος Βασιλείου. Αότος έν τη άγί~ καΙ μεγάλη Κυριακη του Πά­
σχα πανηγυρίζειν αρξάμενος «εϊπομεν, λέγει, τα οΙκεία της
έορτης, ϊνα ακολούθως καΙ προσφυως τοίς πράγμασιν έορτά­
σωμεν' το γάρ άνοίκειον καΙ άλλότριον πρός τε το μηδεν ωφε­
λείν ατακτόν έστι καΙ άλλόκοτον, ουκ έν τοίς περΙ θρησκείας
καΙ ευσε~είας μόνον λόγοις, άλλα καΙ έπΙ των εξωθεν καΙ της
του κόσμου σοφίας. Τίς γαρ ούτως ανόητος 11 όπεργέλειος ρή­
τωρ, ώς κληθεΙς είς φαιδρότητα γάμου, άποστηναι μεν των
άρμοδίων λογίων καΙ γλαφυρων συνευπαθοόντων ταίς της πα­
νηγύρεως χάρισιν, γοερά δε μέλη θρηνείν καΙ τα είς τρα­
γωδίας κακα των παστάδων κατολοφύρεσθαι; 'Ή το εμπαλιν,
έπιταχθεΙς ένΙ των τετελευτηκότων τα νενομισμένα τελεϊν, έπι­
λαθέσθαι μεν του πάθους, φαιδρύνεσθαι δε προς τον κατηφεί­
ας γέμοντα σύλλογον; ΕΙ δε έν τοίς έγκοσμίοις καλον ή τά­
ξις καΙ ή έπιστήμη, πoλλίl> δήπου πλέον έν τοίς μεγάλοις καΙ
οόρανίοις άρμοδιώτερον».
> Ακούεις άγαπητε τον μέγαν τουτον διδάσκαλον; Μη οον
παραδράμωμεν του θαυμασίου τούτου πατρός, παρακαλω, τά
λόγια' άλλα μάλιστα στοχασθωμεν, δτι εχουσι σημασίαν καΙ
εννοιαν τίl> δντι άξίαν της μεγαλονοίας του μεγάλου έκείνου
διδασκάλου της Έκκλησίας. "Ας εϊπωμεν λέγει τα οΙκεία της
έορτης, δηλαδη της Άναστάσεως. Διατί τα οΙκεία της έορ­
της; Δια να έορτάσωμεν, φησίν, καθως ή των πραγμάτων α­
κολουθία κ·αι. ή φύσις άπαιτεί. Έπειδή, λέγει τό άνοίκειον καΙ
άλλότριoν~ ηγουν το ξένον καΙ τό έξω της υποθέσεως, το τοι­
ουτΟν· λέγει, δχι μόνον ουκ ωφελεί, άλλ~ ετι καΙ άτακτόν έστι
καΙ άλλόκοτον. Τερατώδες γάρ έστι άτοπον καΙ ιδδέλυκτον,
δχι μόνον είς τό: περΙ θεου καΙ της πίστεως μυστήρια, <iλλά
καΙ εΙς: τα toi) κόσμου πράγματα. ΚαΙ ταυτα ειπων δ άγιος

-52­
εφερε καΙ άπόδειξιν άρμόζουσαν. Έάν, λέγει, έξ ύποθέσεως,
εΙς ενα γάμον ηθελε προσκαλεσθη ρήτωρ τις, ίνα ποιήση λό­
γον έπιθαλάμιον, καΙ αυτός μη έπιχειρησάμενος άρμοδίοις λό­
γοις της τοιαύτης φαιδρας καΙ χαρμοσύνου ύποθέσεως, άλ­
λα τουναντίον, ητοι θρηνεί γοερως καΙ τα έκ τραΥω§(ας κακα
μετέρχεται· πάλιν, ίνα έκφωνήση έπιτάφιονλόγσν εΙς -νεκρόν
τινά, καΙ αυτός έπιχειρίζετο λόγους χαροποιούς, πως ουκ ηθε­
λέ τις όνο μά'σε ι τόν τοιουτον ρήτορα άνόητον καΙ φρενίτιν;
ΚαΙ λοιπόν, ίνα μη ύποπέση καΙ αυτός, ό θείος λέγωδιδάσκα­
λος, εΙς μίαν τοιαύτην κατηγορίαν, άποφασίζει ίνα έπιχειρισθί]
τα οΙκεία της έορτης, ητοι της 'Αναστάσεως. ' Αλλα αρά Υε ποία
ησαν έκείνα τα νοή ματα, τα όποία ώς άνοίκεια καΙ ξένα της
ύποθέσεως, εύλογον εκρινεν ό αυτός, ίνα άφήση καΙ εΙπΏ τα
οΙκεία καΙ άρμόδια εΙς έκείνην την ή μέραν; Φανερόν δτι ησαν
οί περΙ των θείων παθων καΙ του σταυρου του Σωτηρος λόγοι,
τους όποίους έκίνει καΙ έγύμναζεν εΙς τας προλαGούσας των
άγίων παθων ή μέρας. Τούτους λοιπόν δεν εύρισκεν εύλογον
να μεταχειρισθΌ καΙ έκείνην την κοσμοχαρμόσυνον ή μέραν,
ώς έπιστήμων καΙ σοφός εΙς τα θεία, ίνα μη γεμίση τόν έκεί
σύλλογον άπό κατήφειαν καΙ άμαυρώση της "1 μέρας την φαι­
δρότητα. ΚαΙ λοιπόν, αν οί περΙ των σωτηρίων παθων λόγοι,
οίτινες εΙσΙ κυρίως καΙ καθ' αύτό ύμνος καΙ δόξα της άπείρου
σuγκαταGάσεως του σταυρωθέντος , Ι ησου ΧριστοΡ του θεου
ήμων, έπειδη κινουσι πένθος, θλίψιν καΙ κατήφειαν, κατα την
κρίσιν του μεγάλου τούτου πατρός καΙ δεν εχουσι χώραν εΙς
την ή μέραν της παγκοσμίου χαρας, πως αν δυνατόν έστιν εΙς
έκείνην την Ιδίαν ήμέραν (καΙ γαρ ή αύτη έστΙν καΙ δλη ή
Διακαινήσιμος έGδομας καΙ έκάστη των έξης Κυριακων, ώς
δηλουσι τα έν αύταίς ψαλλόμενα), πως οον δυνατόν έστιν, εΙς
αύτην να παρρησιάζωνται τα δουλικα καΙ σκυθρωπα δντα, καΙ
όπερ άνθρώπων άμαρτωλων γινόμενα μνημόΣUνα; Έδω επε­
ται συμπέρασμα οΙκειότατον καΙ σαφέστατον, τό όποίον ποιή­
σαι ό εχων τοιαύτην εϊδησιν. Έγώ δε λέγω δτι, Ιδου σαφέ­
στατος γέγονεν ό λόγος, δια τόν όποίον έμποδίζονται άπό δ­
λας μεν τας Δεσποτικας έορτάς, έξαιρέτως δε άπό την άνα­
στάσιμον τα νεκρικα μνημόσυνα ώς πένθιμα.

-----53­
 ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ ΕΝΔΕΚΑΤΟΝ

ΙΙεΩΙ του ΟΤΙ τα νεκρικα μνημόσυνα

εΙσί πένθιμα.

'Έφθανε μόνον εΙς τους εύπειθως δεχομένους την άλή­

θειαν νά δείξωμεν τον τύπον της Καθολικης Έκκλησίας,πότε
δηλαδη διατάσσει νά ψάλλωνται μνημόσυνα κεκοιμημένων
καΙ πότε μή, κατα την άρχαίαν παράδοσιν, καΙ ούτως ένταυ­
θα στήσω μεν τον λόΥον μας. > Αλλ' έπειδη θρασύτητι μάλλον
η άλΟΥίq; φερόμενοι, έτόλμησαν λέΥειν, δτι τα μνημόσυνα
ταυτα, όχι μόνον οΟκ εΙσι πένθιμα, άλλά μάλλον. εΙπείν _καΙ
χαρμόσυνα, καΙ δια τουτό εΙσιν οΙκεία καΙ άρμόδια εΙς την ή­
μέραν της •Αναστάσεως, δια τουτο έκρίναμεν άναγκαίον, ίνα
άποκριθωμεν εΙς τας τοιαύτας φλυαρίας προς φύλαξιν των ά­
πλουστέρων, άποδεικνύοντες εΙς αότους λόΥους στε,ρροτάτους,
δτι είσΙ πένθιμα καΙ κατηφείας πρόξενα.­
Οί έναντίοι λοι'Πον άκούοντες ότι λέΥομεν πένθιμα τά μνη­
μόσυνα, νομίζουσιν ίσως δτι λέΥομεν, έκείνα τα όποία γίνον­
ται έντος των όσπιτιων, τά άτακτα δηλαδη καΙ πα,ράλογα των
γυναικων καΙ ετι 'Πολλων άνδρων, οϊτινες κτυπωσι την κεφα­
λήν, καταξεσχίζωσι τας παρειάς, άνασπωσι τάς τρίχας, άπο­
στεγάζουσι τάς οίκίας άπο τάς Gοάς καΙ κραυγας καΙ τους
όλολυγμους καΙ άλλα παρόμοια, κατό: άλήθειαν άνοίκεια καΙ
έναντία μάλιστα είς την έλπίδα των χριστιανων. •Αλλά όχι, μη
γένοιτο, να λέγωμεν τοϋτο διά τά έν τη ΈKKλησί~ ψαλλόμε­
να μνημόσυνα. Διατί οον οί πατέρες αύτά όνομάζουσι πένθι­
μα, τουτο έρουμεν σαφέστατα. "Ότι ουκ άποGάλλουσι οί δι­
δάσκαλοι της έκκλησίας άπο τους χριστιανους την μετρίαν
λύπην, το όλίγον δάκρυον καΙ το άλγος της ψυχης, το όποίον
όνομάζουσι πένθος, καθως άποGάλλουσι καΙ κατακρίνουσιν έ­
κείνα των άνωτέρω άτακτα καΙ άλλότρια του Χριστιανισμου.
Έπειδη εχουσιν ώς παράδειγμα αυτον τον Δεσπότην "ιμων καΙ
Κύριον ·1 ησουν Χριστόν, δστις διά νά δείξη δτι κατά άλήθειαν

-54­
 εΤναιάνθρωπος έδάκ,ρυσεν έπάνω εΙς τον τάφον TQU Λαζάρου,
δους εΙς ήμας κανόνα καΙ μέτρον, εως πόσον έστΙ πρέπον, ίνα
λυπώμεθα εΙς τους θανάτους καΙ εΙς άλλας συμφοράς. 'Ότι
τον άνθρωπον έξ άρχης αΙσθητικον επλασεν, ή δε άναισθησία
καΙ άναλγησία δεν εΤναι ίδιον της ό:νθρωπίνης φύσεως. ΚαΙ
όστις ουκ αΙσθάνεται λύπην εΙς την στέρησιν του άγαθου, ό
αυτος πρέπει να ομολογηθΌ άναίσθητος καΙ εΙς την παρουσίαν
του αυτου άγαθου.
Άλλ> έπειδη Ο λόγος ήμων δεν εΤναι δια το πάθος του
θανάτου, άλλα δια τα μετά τον θάνατον μνη μόσυνα, τα τρί­
τα δηλαδη καΙ εννατα καΙ τα έξης, Ιδου άμέσως εΙς αύτα έρ­
χόμεθα, ητοι δεικνύομεν ότι καΙ αύτα πένθιμά εΙσιν.
'Ότι άληΘέστατον καΙ άναντίρρητόν έστιν έκείνο, το ο­
ποίον εΙπεν είς έξωτερικος φιλόσοφος (ο Λι~άνιoς έν τΌ έκ­
φράσει των πανηγύρεων, έν τ4> α' τόμφ της έγκυκλοπαιδεί­
ας) ότι καΙ το μεμνησθαι καθίστησι τους άνθρώπους έγγυς
των εργων αυτων. <Όθεν όσα οΙ πατέρες λέγουσι καΙ ψάλλου­
σι περΙ του εργου του θανάτου καΙ της κηδείας των νεκρων
ταυτα καΙ εΙς τάς μνήμας αύτων χώραν εχουσι. ΚαΙ γαρ αο
καΙ το μεμνησθαι καθίστησι τους άνθρώπους έγγυς του έρ­
γου αύτων. ΚαΙ γαρ το μνη μόσυνον τουτο, αύτο τουτο ποιεί
τα έγκαίνια, δηλαδη του μυστηρίου καΙ του πάθους του θα­
νάτου, όθεν καΙ πένθιμα. ΟΙδε γάρ πάθος κατα τον θείον Χρυ­
σόστομον άναρριπίζειν πένθος. Παρατρέχω τα του θείου Γρη­
γορίου Νύσσης τα εΙς τον έπιτάφιον λόγον της ~ασιλίδoς
Πουλχερίας, ίνα μη ε'ίπωσι οΙ έναντίοι, ότι ~ρoς χάριν των
~ασιλέων λέγει ταυτα Ο πατήρ, καΙ έρχομαι εΙς τον αύτοΟ 0­
μώνυμον καΙ μέγαν έν θεoλoγί~ Γρηγόριον. Οδτος εΙς τον έ­
πιτάφιον λόγον, ον ποιεί εΙς τον άγαπητον άδελφον αύτου Και­
σάριον, ούτως άποκρίνεται προς τους συνελθόντας, άλλοι δια
να συνθρηνήσωσι τα οΙκεία καΙ άλλοι δια να θαυμάσωσιτην
το1) άποθανόντος άνδρος άρετήν. «ουτε γάρ» φησι, «θρηνήσο­
μεν τον άπελθόντα πλέον, η καλως εχει, οί γε μηδε των τοι­
αυτα άποδεχόμεθα, οϋτε έπαινεσόμεθα πέραν του μέτρου καΙ
πρέποντος ... άλλ' όσον άφοσιώσασθαι τον περΙ ταυτα νόμον,
καΙ δακρύσαντες καΙ θαυμάσαντες (ούδε γάρ τουτο έξω της
καθ' ήμας φιλοσοφίας. Μνήμη τε γαρ δικαίου μετ' έγκωμίων'
καΙ έπΙ νεκρ4>, φησί, κατάγαγε δάκρυα, καΙ ώς δεινά πάσχων
εναρξαι θρήνου, ίσον άναλ γησίας, χωρίζων ή μας καΙ άμε­
τρίας») .
cH καθ> ήμας λοιπον φιλοσοφία, ηγουν ήεύσέ~εια, τα θείά

-55­

__
L . _
 - .._------ --­

εστι λόγια κατά τον μέγαν τουτον διδάσκαλον, εξ ίσου κα­

τακρίνουσι καΙ την άμετρίαν, ήτοι την uπερ(bολην των θρή­
νων, καΙ την παντελη έλλεΙψιν της λύπης, την δποίαν δ άγιος
όνομάζει άναλγησίαν. που δε λέγει δ αγιος τουτο; φανερόν
ότι εΙς τά μνημόσυνα του άδελφου αύτου Καισαρίου. Πένθιμα
λοιπον τά μνημόσυνα, καΙ γάρ του πάθους, ήτοι ή του θανά­
του μνήμη εγγυς εποίει τους μεμνημένους των έργων αυτων.
Διό καΙ εΙκότως το πάθος πένθος άνερρίπιζεν εΙς τάς ψυχάς
των συγγενων καΙ φίλων.
Άνάγνωθι καΙ τον επιτάφιον λόγον του εν άγίοις πατρός
ήμων Άναστασίου άρχιεπισκόπου Σινα καΙ Ρα"ίθώ, τον εΙς τους
άδελφους κοιμηθέντας, ϊνα ϊδης εκεί πλατύτατα, με πολλά
καΙ διάφορα κωλα καΙ νοή ματα επεξεργασμένον το πένθος,
καΙ νά θαυμάσης πως ούτως έκτείνει την θρην~δίαν Ο αύτος
καΙ τό πένθος καΙ με όλον οπου εστάθησαν καΙ αύτοΙ καΙ οσιο­
μάρτυρες. ΚαΙ έτι στοχάσου καΙ τουτο, ότι όταν οί άσκηταί,
οί ούρανοπολίται, αίσθάνωνται τόσον πόνον εΙς τον χωρισμον
των εκδημούντων, δεν λέγω έν αύτ~ τ~ του θανάτου Kαιρ~,
αλλ~ έτι μετά τοσαυτα έτη, τούτέστιν είς τά τούτων μνημόσυ­
να, καθώς έστΙν δηλον εξ αύτου του λόγου, πως είναι δυνα­
τον εΙς τά μνημόσυνα των κοσμικων άνθρώπων, νά μη ακολου­
θΏ το πένθος πολυπλάσιον καΙ άσύγκριτον;
Λαμπρότατα προς τούτοις καΙ άνελλιπέστατα πλέον, Τι ό­
σον ζητουμεν έκ των έπιταφίων λόγων των πατέρων, ευρίσκο­
μεν εΙς την άπόκρισιν ην ποιεί δ μακαριώτατος αρχιεπίσκοπος
Βουλγαρίας Δημήτριος ο καλούμενος Χωματεινός, προς Κων­
σταντίνον Κα<bάσιλαν ~ρxιεπίσKoπoν Δυρραχίου, όστις ήρώτη­
σεν αύτόν, εΙ δεί καΙ πορφύρεον γενέσθαι σάκκον. Προς δν ο
Χωματεινος άποκρινόμενος ούτω κατά λέξιν φασί· «Σάκκον δε
πορφυρουν ούδόλως έπιγινώσκει, ήγουν το έθος της ~EKKλη­
σίας· τουτο γάρ εΙπεν ανωτέρω· έπειδη δ σάκκος έν τρισΙν μό­
ναις του ετους Δεσποτικαίς έορταίς, την έαυτου χρησιν παρέ­
χει». (Σημεοίωσαι ως εν παρόδ~, ότι τον παλαιον καιρδν οί
πατριάρχαι εφόρουν σάκκον, καΙ ώς λέγει ένταυθα ο Χω μα­
τεινός, τρΙς μόνον του έτους· εν τε τΌ λαμπρ~, εν τΌ Πεντη­
κοστΌ καΙ εν τΌ του Χριστου Γεννήσει. Νυν δέ καΙ οί εύτελέ­
στεροι επίσκοποι σάκκον φορουσι καΙ καθ' έκάστην μετ~ αύ­
του λειτουργουσι· μετ' όλίγον ίσως μετ' αύτου εσονται κοι­
μώμενοι!).
Αύτο γουν τουτο πληροφορείν εξαρκεί, ως ού χρεών εΙ­
ναι σάκκον πορφύρεον καΙ άμα ότι πένθους εστΙ τά πορφυρά

-56­
τοιαυτα έσθή ματα σή μανΤΡΟν" έν μόναις γαρ ταίς νηστησί­
μοις ήμέραις καΙ έν μνημοσύνοις απελθόντων.
'Ι δου σαφώς καΙ ρητώς δ σοφώτατος οδτος πατηρ έκ του
δμολογουμένου, τοότέστιν ώς έκ του κοινου της Έκκλησίας
φρονήματος, πένθιμα ήμίν ώνόμασε τα μνημόσυνα .ΚαΙ οϋτω
πένθιμα, ώστε καΙ πένθιμα ίερα αμφια, ητοι πορφυ,ρά (2), το
πάλαι έφόρουν έν έαυταίς, καθως καΙ είς τας πενθίμους ή μέ­
ρας, δηλαδη της άγίας Τεσσάρακοστης. Χάρις σοΙ Πάτερ ά­
γιώτατε πολύ, δτι μας έπεσφράΥισας δλον τον λόγον, δια της
λαμπρας καΙ αξιοχρέου μαρτυρίας σου.
Τώρα σύ, αγαπητέ άναγνώστα, σημείωσαι πρώτον, ΟΤΙ ή
Έ κκλησία τόσον έστοχάζετο καΙ αεΙ σ'τοχάζεται, ότι τα μνη­
μόσυνα ταυτα είσΙ πένθιμα, ώστε καΙ ίερό: άμφια δεν έμετα­
χειρίζετο έν αόταίς λευκά, καΙ οϋτε αλλης τινος λαμπρότητος
παραστατικά, άλλα τα πορφυρά καΙ πένθους δηλωτικά, κα­
θως τοιαυτα έμεταχειρίζοντο λέγει, καΙ είς τας πενθίμους
1) μέρας, ηγουν της άΥίας Τεσσαρακοστης. Δεύτερον σημείω­
σαι, ΟΤΙ άνίσως πορφυροΟν άμφιον καΙ πένθους ύπάρχον ση­
μαντικον δεν έσυΥχωρείτο οό μόνον είς τας Δεσποτικας λα­
μπρας έορτάς, άλλ' ουδέ είς τας άλλας ή μέρας· έν μόναις γαρ
φησί ταίς νηστίμοις ήμέραις καΙ τοίς μνημοσύνοις των άπελ­
θόντων, πως αρα την σή μερον εδοξεν ευλογον καΙ πρέπον καΙ
ανέκαθεν τάξις είς την <6ασιλικωτάτην ήμέραν της Άναστά­
σεως, να ψάλληται δλόκληρος νεκρώσιμος ακολουθία, να γί­
νωνται λόγοι έπιτάφιοι καΙ να ψάλλωνται τα γοερα καΙ θρη­
νώδη τροπάρια καΙ ίδιόμελα της άνθρωπίνης άθλιότητος, καΙ
είς το μέσον της Έκκλησίας, ταυτον είπείν της <6ασιλικης φαι­
δρότητος, νο πρόκηνται τα δουλικα καΙ σκυθρωπα του νεκρου
σαΠΡOKόλλυ~α;

2. Π ορφυροΟν έστΙν το <6αθυκόκκινον, το έΥΥύς δν της lμιελα­

νίαςκαΙ τοσχεδον ώσαν το αΤμα, το δποίον καΙ οίνόχρουν λέγε­
ται ώς το χρώμα εχον του οίνοu το δποίον πάλινΣUμπίπτει .με το
αΤμα. ,ΚαΙ τοιαυτα ίερα αμ'φια το -πάλαι έν τοίς μνηΊμοσύνοις ένε­
δύοντο· νυν δεέν μόνο.ις τοίς έ-πιτραχηλίοις ταΟτα ψάλλouσι, ~α­
ΡUνόμενoι τυχόν φελόνια ·άμπέχεσθαι.

-57­
μ:s
i.
ι

.!
Ι

ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ ΔΩΔΕΚΑΤΟΝ

ΠερΙ των παρα των έναντίων

άν'τιθέσε(ον λύσιs.

" Ι διόν . έστι των αΙρετικων να μεταχειρίζωνται έναντίον

της αληθείας λόγους έναντίους, πρός σύστασιν του Ιδίου αύ­
των φρονήματος, καΙ δσον δύνανται ρητα Γραφικα μεταχει­
ρίζονται, στρε<!lλοuντες αύτα πρός τήν Ιδίαν κακοδοξίαν' πολ­
λα δε καΙ της ματαίας αυτων φαντασίας άντεισάγουσι γεννή­
ματα, τα όποία οΙ διδάσκαλοι εύ,ρεσιολογίας όνομάζουσι. ΚαΙ
τοιαύτας εύρεσιολογίας, Τι μαλλον εΙπείν φλυαρίας αντεπιφέ­
ρουσιν ήμίν οΙ διεκδικουντες τα της Κυριακης κόλλυ<!lα, όπα­
ράφρων δηλαδή Βησσαρίων καΙ οΙ τoύτ~ πειθόμενοι. τας ό­
ποίας εύρεσιολογίας άνάγκη έστί, ίνα άνατρέψωμεν καΙ άπο­
δείξωμεν αύτας φλυαρίας, ίνα μη άπατωνται οί άπλούστεροι,
καθως καΙ τ!] άληθείq: άπατωνται ταυτα ακούοντες.
Έπειδή γαρ ήμείς λέγομεν, δτι ώς δουλικα καΙ πένθιμα
τα δια των κολλύ<!lων ταυτα μνημόσυνα έμποδίζονται άπό τας
δεσποτικας έορτας καΙ έξαιρέτως από την ύπερτάτην καΙ <!Ια­
σιλικωτάτην ήμέραν της του Κυρίου Άναστάσεως, τό όποίον
καΙ σαφέστατα άπεδείξαμεν εΙς τό αμέσως τουτο προλα<!lόν
:1
κεφάλαιον, έπειδή λέγω ταυτα ήμείς όνομάζομεν πένθιμα,
θρασύτητι αύτοΙ καΙ <XvataXUVTrq: άντιφερόμενοι, δχι μόνον
πένθιμα λέγουσι ουκ εΙσΙ τα των κεκοιμημένων μνημόσυνα,
άλλα μαλλον εΙσΙ χαρμόσυνα, καΙ δια τουτο εΙσΙ καΙ οΙκεία
καΙ άρμόδια εΙς την ΤΙ μέραν της •Αναστάσεως. ΚαΙ εΙς σύστα­
σιν της αύτων f.Lκαιομυθίας προ<!lάλλουσι μεν καΙ άλλα πολ­
λά) προ<!lάλλουσι δε μάλιστα τόν θείον Χρυσόστομον, έκ της δ'
όμιλίας της εΙς πρός <Ε<!Ιραίους έπιστολης, ούτω πως λέγον­
τα: «ΕΙπέ γάρ μοι, τί eούλονται αί λαμπάδες αί φαιδραΙ; ούχ
ως αθλητας προπέ μπο μεν ; Τί δε οί ύμνοι; ουχι τόν θεόν δο­
ξάζομεν καΙ ευχαριστουμεν, δτι λοιπόν έστεφάνωσεν τόν ά­
πελθόντα; δτι των πόνων απήλλαξεν; δτι της δουλείας tKea­

-58­

Ι
! !
ι

«
λών έχει παρ" taUT(i>; ου δια τοΟτο υμνοι; ου δια τοΟτο ψαλ­
_μ~δίαι; ταυτα πάντα χαιρόντων εστίν· ευθυμεί γάρ τίς φησι
ψcxλλέτω». ΚαΙ ταυτα πολλαχου εΙς τας όμιλίας τοΟ θείου τού­
του πατρος ευρίσκομεν καΙ υμνους καΙ χαρας άξιον άποκαλεί
τό φοGερόν τοΟ θανάτου μυστήριον. ΤαΟτα προGαλλόμενοι σαλ­
πίζουσι τα νικητήρια. Άλλά τάχα μόνος ό πατηρ οδτος λέγει
ταΟτα; Δεν λέγουσι τα αυτα καΙ οί λοιποΙ πάντες θείοι πατέ­
ρες καΙ διδάσκαλοι της Έκκλησίας; Άλλα καΙ tιμείς οί τα­
πεινοΙ καΙ άμαθείς μέχρι την σήμερον δεν λαμGάνομεν 'ταυ­
τα εξ αυτων ώς πατρικόν μας κληρον καΙ διδάσκομεν ούτω
τούς χριστιανούς, η κοινως άπο του ίερου αμGωνος, η εΙς τας
οΙκίας των πενθούντων εΙσερχόμενοι; Τί δύναται λοιπόν ώφε­
λησαι αυτούς τα ρητα ταυτα εΙς την παροΟσαν ύπόθεσιν; Ί­
δού ή μείς όμολογοΟμεν ταυτα.
Τί οον; Οί άγιώτατοι εκείνοι πατέρες, οϊτινες έγραψαν τα
τυπικα καΙ καθώς άνωθεν παρέλαGον, οϋτω καΙ διέταξαν, δη­
λαδη πότε να γίνωνται καΙ πότε να μη γίνωνται μνημόσυνα
καΙ Ο-λη ή προ πολλων αΙώνων Έκκλησία τοΟ ΧριστοΟ, tι ό­
ποία όμολογουμένως ύπηρχε καταπλουτισμένη άπο πληθος άν­
δρων εκκλησιαστικων θεολόγων εΙς το άκρον καΙ παντοίQ= μα­
θήσει διαπρεπόντων, καΙ οί όποίοι τοΟτο εΙχονκαθ" έαυτό έρ­
γον καΙ τρυφήν, ίνα καταγίνωνται εΙς την μελέτην των θείων
Γραφων καΙ εΙς τα GιGλία των άρχαίων καΙ σοφων διδασκά­
λων της Έκκλησίας, δλοι λέγω εκείνοι οί τοιοΟτοι καΙ τοιοΟ­
τοι, τόσην άγνοιαν εΙχον των Χρυσοστομικων τούτων ρητων
καΙ όμοίως καΙ άλλων τοιούτων, καΙ εκ της τοιαύτης δηθεν
άγνοίας αυτων, κοινως άπαξάπαντες, οϋτως εφρόνουν πένθι­
μα τα μνημόσυνα, ώστε καΙ δταν έψαλλον αυτα ενεδύοντο πέν­
θιμα ίερό: άμφια, καΙ νΟν tι καθ' ήμας αυτη γενεά, tι γνωστη
καΙ πασίδηλος όποία εστΙ καΙ όποία έργα πράττει, αυτη λέ­
γω σήμερον εδρε μόνη τα Χρυσοστομικα ταΟτα ρητα και δη­
θεν εξ αυτων τούτων ηνοιξε τούς όφθαλμούς εν ταίς εσχάτοις
τούτοις καιροίς καΙ εΙδεν δτι εστΙ χαρμόσυνα τα μνη μόσυνα,
καΙ ώς FK τούτου είσΙν οΙκεία καΙ εΙς την χαρμόσυνον tιμέ,ραν
της Άναστάσεως; Άλλα πόσον εστΙ παράλογος καΙ πόσον ά­
νακόλουθος οδτος δ στοχασμός, οί καιρούς καΙ πράγματα κρί­
νειν έπιστάμενοι, οδτοι ας άποφασίσουν.
'Έπρεπε λοιπον οδτοι, οίτινες προGάλλουσι τον θείον
Χρυσόστομον να στοχασθωσι καΙ τοΟτο, δτι καΙ άλλος τις εκ
τοD έναντίου έχει ν' άντιπαραGάλn εΙς αυτούς αυτον τον Χρυ­
σόστομον, καΙ άμα σύν αυτ<ί> την όφχαιοτάτην της Έκκλησί­

-59­
ας συνήθειαν, -ΚαΙ γαρ αυτός ό ίδιος μέγας, διδάσκαλοςέν τη
ξα' δμιλίαν όπου κάμνει εΙς το <iποστολικόν ρητόν τό λέγον: «πε­
ρΙ δε των κεκοιμη μένων άδελφοί», ύστερον άπό πολ/α λέγει καΙ
ταΟτα: «ΚαΙ πως οίόν τε φησΙ μη <iλγείν άνθρωπον όντα; ού­
δε έγω τουτο λέγω (άποκρίνεται ό πατήρ), ούδε την <iθυμίαν
άλλα την έπίτασιν της άθυμίας άναιρω' το μεν γαρ θρηνείν
της φύσεως, το δε πέραν του μετρίου τουτο ποιείν. μανίας καΙ
παραφροσύνης καΙ γυναικώδους ψυχης έστιν, "Αλγησον, δά­
κρυσον, άλλα μη άποδυσπετήσης' μη δυσχεράνης' μη άγανα­
κτήσυς' εύχαρίστησον τ~ 'λαμGάνοντι, ίνα κοσμήσΌς τον άπ~λ­
θόντα καΙ λαμπρα ταυτα αύτ~ συμπαραπέμΨΩς έντάφία." ~ Αν
μεν γαρ δυσχεράνη, κάκείνον καθύGρισας καΙ τον λαGόντα
παρώξυνας καΙ σαυτον κατέGλαψας' αν δ~ εύχαριστήσης, κά­
κείνον έκόσμησας καΙ τον λαGόντα έδόξασας καΙ σαυτον ώ­
φέλησας, Δάκρυσον ώς δ Δεσπότης έδάκρυσε τον Λάζαρον,
μέτ,ρα τιθεΙς καΙ κανόνας καΙ όρους της άθυμίας, οΟς όπερ­
Gαίνειν ου δεί, Ούτω καΙ ΠαΟλος εΙπε' περΙ δε των κεκοιμη­
μένων, ου θέλω υμάς άγνοείν, ίνα μη λυπησθε καθως καΙ οΙ
λοιποΙ οί μη έχοντες έλπίδα' λυπου φησίν, άλλα μη ώς έ'λλην
δ άπογινώσκων άναστάσεως, δ άπελπίζων την μέλλουσαν ζωήν»,
Ί δου λοιπόν τί λέγει ένταΟθα ό θείος Χρυσόστομος' καΙ
άλλαχοΟ λέγει παρόμοια' ώστε Kατ~ αυτούς, έναντίος εΙναι εΙς
έΑUτόν ό της οΙκουμένης όλης διδάσκαλος! ΕΙ γαρ έκεί τόσα
λέγει καΙ ένταυθα ταυτα λέγει καΙ κατασκευαστικως μάλι­
στα έκάτερα τα άντίθετα, δεν ειναι φανερόν πως εΙναι αύτος
έαυτ~ έναντίος μάλλον δε καΙ άντιφατικός; ~Αλλα μη γένοι­
το! κ6:κείνα καΙ ταυτα λέγων ό θείος διδάσκαλος, παρα τοίς
όρθως κρίνουσι πανταχου ευρίσκεται σύμφωνος έαυτ~ καΙ με
δλον τον χορον των θείων πατέρων, Έπειδη δεν άναιρεί (ώς
λέγει ό 'ίδιος), άλλα τας άμετρίας καΙ παραφροσύνας των
άνθρώπων δια των ύμνων καΙ λαμπάδων άνασπαν τε καΙ
έκGαλείν πειράται (20), "Ότι δε προς τουτο επεΙΥόμενος
έκείνα λέγει, ίδου καΙ της προλαGούσης δμιλίας τα πρό­
τερα, «"Όταν γάρ φησιν ίδων τους κοπετους τους κατα
την άγοράν, τας οίμωΥάς, ας έπΙ τοίς έξερχομένοις ποιοΟν­
ται του Gίου, τό::ς όλολυγας καΙ τας {Χλλας άσχημοσύνας, πι­
στεύσατε, δτι αΙσχύνομαι καΙ "Έλληνας καΙ Ί ουδαίους καΙ
ι
ι

\
2'0. ΤΙς γcφ :μισ:θbς αναλΥηlσίας κατό:: τόνΜ. Βασίλειον; (ΕΙ<;
'Ιοuλίτταν μαρτuρα). \
ι
\
i
-'60­

αίρετικούς, γελωντας ήμων». ΚαΙ πάλιν κατωτέρω:" «<Όταν δέ

τις άνηρ τι γυνη έσταυρωσθαι τCί> Kόσμιe λέγων, ό μεν τρίχας
τίλλει, ή δε κωκύη μεγάλα, τί τούτων άσχημονέστερον»; ΚαΙ
πάλιν έν τCί> ρηθέντι λόγιe ώσαύτως: «Αίσχύνομαι πιστεύσατέ
φησι καΙ έρυθριω δια της άγορας ΧΟΡ9υς γυναικων όρων ά­
σχημονουν'τας, τρίχας τιλλομένας, ~ραxίoνας τεμνομένας, πα­
ρειας σπαραττομένας, όπο τοίς όφθαλμοίς των έλλήνων ταυ­
τα γινόμενα».
Κατα άλήθειαν δίκαιον εΙχεν ό θείος οί5τος πατηρ ν' ά­
γανακτΙι καΙ 5χι μόνον τους ύμνους καΙ τας λαμπάδας καΙ
τους ψαλμους να φέρ!) είς το μέσον, καΙ 5χι μόνον ώς στεφα­
νίτην τον έξελθόντα του ~ίoυ ν' άνακηρύττ!), δια να καταπαύ­
ση τας άσχη μοσύνας έκείνας, άλλα καΙ παιδείας έκκλησια­
στικάς, ητοι έπιτίμια καΙ άφορισμους να άπειλΌ έν τCί> αότίί)
λόγct>, 5χι δια να καταστήσ!) είς άναλγησίαν τους άνθρώπους,
το δποίον και κατ' αυτον τον ϊδιον είναι άδύνατον, άλλα δια
να παύσω μεν εΙς το έξης άπό του καταισχύνειν καΙ ύ~ρίζειν
τον Χριστιανισμόν. Έπειδη τίς, 5χι μόνον Χρυσόστομος, 5χι
μόνον Βασίλειος τι Γρηγόριος, άλλα καΙ ε'ί τις άλλος εχων μι­
κραν εϊδησιν της χριστιανικης έλπίδος, ύποφέ,ρει ν' άκούση
καΙ να (;λέπ!) με όπομονην τας τοιαύτας άταξίας καΙ άσχημο­
σύνας καΙ μάλιστα καθως έκείνους τους καιρους έσυνήθιζον
ποιείν εξω, δηλαδη είς τας άγορας καΙ είς τους κοινους δρό­
μους ένώπιον των "Ελλήνων καΙ ' Ι ουδαίων καΙ να μη κατα­
κρίν!) ώς άφροσύνας καΙ τελείως άπηλπισμένους της των νε­
κρων άναστάσεως, καθως δμολογουμεν αυτην. έν τ~ άγίct> συμ­
~όλιe της πίστεως; <Όταν αυτός λέγ!), «αλ γησον δάκρυσον»'
καΙ πάλιν δ αυτός φo~ερίζει παιδείαν καΙ έξωεκκλησιασμόν,
φανερον ότι δεν λέγει έναντίον αυτος έαυτ~, άλλα καθως έ­
ξηγεί ό 'ίδιος τον έαυτόν του, την έπίτασιν, τουτέστι την όπερ­
~oλην της άθυμίας άναιρεί, δηλαδη τας άμετρίας καΙ άσχη­
μοσύνας κατα τους λοιπους διδασκάλους, 5χι το κατα φύσιν
δάκρυον, καΙ την κατα φύσιν σκυθρωπότητα. Συμφώνου λοι­
πον άναφανέντος του θείου Χρυσοστόμου τοίς λοιποίς πατρά­
σι, είς μάτην οί έναντίον τοίς τοιούτοις ρήμασι έπικομπάζου­
σιν. Μετα δε τον θείον Χρυσόστομον, ουκ αίσχύνονται οί τά­
λανες να φέρωσιν έν τ~ μέσct> καΙ τον οόρανοφάντορα Βασί­
λειον, λέγοντες ούτω: Ί δου καΙ ό Μ. Βασίλειος έν αυτΙι τη ά­
γίq: καΙ μεγάλη ΠεντηκοστΙι εόχας ίλαστικας όπερ των κε­
κοιμημένων παρέδωκεν τΌ Έκκλησίq: προσάγειν τ~ θε4>.
«Οί κωφοΙ άκούσατε καΙ οί τυφλοl' ά\lα~λέψατε>} Ιδείν.

-.61­
ΚαΙ έτυφλώθησαν οΙ δουλοι του θεου, δ προφήτης -ΗσαΤας
<60~. Πότε λέγουσι τό «φως ίλαρόν;» καΙ πότε τό: <:<καταξίω­
σον Κύριε έν τΌ έσπέρq: ταύΤΌ»; δεν λέγο.νται ταυτα έντ4)
έσπεριν~ καΙ ουχι άμα πρωί; ΕΙ δε την σήμερον ή καθ' ήμας
γενεα εν τισι τόποις ταύτη ν ψάλλειν την άκολουθίαν συνηθί­
ζει άμα πρωί., παρανομία καΙ παρά<6ασις καΙ της φύσεώςέ­
στι καΙ της άρχαίας διατάξεως, άλλ' ου του θείου πατ.ρός·
των καλως καθεστώτων άνατροπή' δ δε έσπερινός αείποτε καΙ
πανταχοΟ της έπιούσης ήμέρας λογίζεται, ου της παρελθού­
σης. ΚαΙ <6ε<6αιοί μου τον λόγον Ματθαίος δ Βλάσταρις έν τίί>
περΙ της άγίας Τεσσαρακοστης κεφαλαίιρ. <Ότι φησΙ κατα την
έσπέραν της Κυριακης δ Μέγας Πατηρ διέταξε ταύτας άνα­
Υινώσκεσθαι, της Δευτέρας ηδη έπιλημμένης (3). Άλλα καΙ
αυτός δ θείος διδάσκαλος, δεν φανερώνει εΙς έκείνας τας Ιδί­
ας ευχάς, ότι του έσπερινοϋ είσιν αί εύχαί; έν γαρ τΌ πρώ­
τη στάσει ευθυς λέγει: «Ευλογητός εΙ Δέσποτα Παντοκράτωρ,
ό τό μηκος της ήμέρας διελθείν ήμας καταξιώσας καΙ προσεγ­
γίσαι ταίς άρχαίς της νυκτός' πρόσδεξαι τας έσπερινάς ήμων
ικεσίας' παράσχου δε ή μίν καΙ την παρουσαν έσπέραν συν τη
έπερχομένΌ νυκτί». «οι κωφοι άκ06σατε καΙ οί τυφλοΙ άνα­
<6λέψατε». ΚαΙ έν τη <6' στάσει: «Κύριε, Κύριε, πρόσδεξαι θυ­
σίαν έσπερινήν, τας των χειρων Υιμων έπάρσεις' καταξίωσον
δε ήμας καΙ τό νυκτερινον στάδιον άμέμπτως διελθείν». ΚαΙ
τελευταίον έν τη γ' στάσει, έν τΌ έσχάΤΌ ευχΙι: «Ό θεός δ
filtyac; δ καταξιώσας ήμας τους άμαρτωλους καΙ την έσπερι­
νήν σοι λατρείαν π,ροσαγαγείν... παράσχου δε ήμίν καΙ την
παρουσαν έσπέραν καΙ την έπιουσαν νύκτα εΙρηνικήν». «οι
κωφοΙ άκούσατε καΙ οΙ τυφλοΙ άνα<6λέψατε», δτι εΙς τον έσπε­
ρινον της έπιούσης Δευτέρας διέταξεν ό θείος πατηρ Βασίλει­
ος ταtι-rας άναγινώσκεσθαι.
Λείπεται λοιπον τώρα, ίνα άποκριθωμεν εΙς τό παράδει­
γμα της Kωνjλεως. Ταύτην γαρ ώς άσπίδα οίον άκαταμάχη­
τον έκ του έτοίμου προσφέρουσι λέΥοντες: Ίδου καΙ ή Μεγά­
λη 'Εκκλησία οϋτω ποιεί. Ήμείς δε άποκρινόμεθα προς αύ­
τούς α) δτι δεν είναι το αυτό ερημος καΙ κόσμος, Σκήτη καΙ
πόλις, άσκηταΙ μεγαλόσχημοι καΙ κοσμικοΙ άρχοντες της γης
ενδοξοι. ΕΙς τον κόσμον κατίσχυσε πολλάκις τό ανθρώπινον

3. Τήν ά:Kρί~ειαν ταύτην 'διδάσ.κει καΙ ή έν Τ ρούλλφ ΣΤ' ά­

Υί\χ Σόνοδος, κανων 950<;.

-62­
θέλημα καΙ το κρείττον ύπετάχθη τ4? χείρονι, καθως καΙ εΙς
τας έκκλησιαστικας Ιστορίας δηλον γίνεται. ~ Αλλα καΙ την
σήμερον έκεί γίνονται τόσα, τα όποία αν οί ά:σκηταΙ της "Α­
γίας "Αννης 11 άπλως οΙ Άγιορείται ηθελον τα μιμηθη καΙ να
πράττωσι τα δμοια, έξάπαντος θέλουσι καΤαΥελασθη παρα
πασι, καΙ ώς παρα(?άται της έκκλησιαστικης εύταξίας θέλου­
σι κατακριθη. ΚαΙ δμως έκεί ταυτα γινόμενα φαίνονται άνε­
ξέλεγκτα. Διατί; διότι το σνομα κόσμος σκεπάζει πολλά.
(?) "Ημείς έχομεν χρέος φυλάττειν έκείνα τα όποία διδά­
σκει ή Καθολικη Έκκλησία καΙ σχι έκείνα τα όποία πράττει
ή μερική. Ή γαρ έκκλησία της Κων/λεως, εΙ καΙ μεγίστη όνο­
μάζεται, άλλ' δμως δεν εΙναι αύτη ή καθ' δλου έκκλησία' λέ­
γεται δε μεγάλη, ώς προς τας ύπ' αύτη ν ύποκειμένας, άλλ'
σχ ι καΙ ώς προς τας δλου του κόσμου έκκλησίας. Μέρος δε
οοσα χρεωστεί καΙ αύτή, ίνα συστOΙxfι καΙ συνακολουθΏ τοίς
άνωθεν ύπο της Καθολικης Έκκλησίας παραδεδομένοις.
Μάταιοι λοιπόν είσιν έκείνοι, ο'ίτινες παραιτουσι τας πα­
ραδόσεις και διατάξεις της Καθολικης Έκκλησίας, και στη­
ρίζονται είς έκείνα τα όποία πράττει μία πόλις. γ) ~Αλλα καΙ
εΙς την μεγαλόπολιν έκείνην, καθως άνθρωποι άξιόπιστοι, γεν­
νή ματ α καΙ θρέμματα της πόλεως έκείνης, έ(?ε(?αίωσαν ή μας,
δτι παςό κοινος λαος έν Σα(?(?άτ~ καΙ έν άλλαις ήμέραις της
έ(?δομά'δος τα μνη μόσυνα ποιουσι, μόνοι δε οΙ άρχοντες ποι­
ουσιν αύτα έν KυριαKfι. ΚαΙ τουτο διατί; Διότι τας άλλας ή­
μέρας, οΙ ομοιοι αύτοίς ούχ ύπάγουσιν εΙς την Έκκλησίαν,
ώστε να γίνΏ άρχοντική τις έπίδειξις. την δε Κυριακην γίνε­
ται, έπειδή τότε καΙ οΙ άρχοντες, ώς ε'ίπομεν, ύπάγουσιν εΙς
την Έκκλησίαν. Άλλ' έαν ή μαρτυρία τούτων, ώς άδηλος ούκ
εχει Ισχύν, άλλ' δμως την μαρτυρίαν του Νικηφόρου του Ξαν­
θοπούλου, ούδεΙς δύναται παραγράψαι. Διότι σχι μόνον Κων­
σταντινοπουλίτης ην, άλλα καΙ τον οΙκουμενικον έκείνον θρό­
νον, με την μεγάλην αύτου άρετην καΙ σοφίαν κατεκόσμησε,
καΙ κοινός θεολόγος καΙ διδάσκαλος της Έκκλησίας γνωρίζε­
ται καΙ κηρύττεται. Αύτός λοιπόν έν τ4? Συναξαρί~ του πρό
της 'Απόκρεω Σα(?(?άτου, ρητως οϋτως λέγει: «Έν Σα(?(?άτω
δε άεΙ των ψυχων μνή μην ποιούμεθα» καΙ αΙτίαν έπιφέρει, δια"­
τί έν Σα(?(?άτ~ άεί, την όποίαν ό (?ουλόμενος παρατηρησάτω
αότην καλως.
Αύτη γαρ ή μαρτυρία οό μόνον άληθής έστιν, άλλ' lτι
καΙ άποδεικτική, δτι πασα ή Καθολικη Έκκλησία, ούτω πα­
ρέλα(?ε καΙ ποιεί. ΚαΙ αύτη ή της ΚωνΙλεως, τότε ούτως έποίεΙi'

-:63­
Ι i
Ι,

ητοι άεΙ έν Σα~(bάτ~. Έπειδη αν έκεί έγίνοντο άδιαφόρως

καΙ εΙς την 1)μέραν της Κυριακης, πως ηθελε γράψει ό μέγας
έκείνος διδάσκαλος, ότι «έν Σα~~άτ~ άεΙ την των ψυχων μνεί­
αν ποιούμεθα»; ~Αλλα καΙ άπό τους λόγους τους όποίους αύ­
τός δίδωσι έκεί περΙ του Σα~€>άτoυ καΙ της Κυριακης φανε­
ρως γίνεται παντάπασιν, ό του διδασκάλου τούτου σκοπός καΙ
ή συνήθεια των τότε χριστιανών έκείνης της πόλεως. <Ότι καΙ
κατ' έκείνον τόν καιρόν οί Κων/λίται ούδέποτε μνημόσυνα έ­
ποίουν έν ΚυριακΌ' έγίνωσκον γαρ όρθως τε καΙ καλως καΙ
τό Σά~€>ατoν .ώς καταπαύσιμον καΙ την Κυριακην ώς άναστά­
σιμον.

πως λοιπόν ήμπορεί να λέγεται όρθως ότι ό θρόνος έκεί­

νος άνωθεν καΙ έξ άρχης έν Κυριακη ποιεί· τα τοιαυτα μνη­
μόσυνα, όταν εχωμεν ενα παλαιόν Πατριάρχην Κων/λίτην σο­
φώτατον καΙ άγιώτατον μαρτυρουντα καΙ λέγοντα, ότι εΙς τόν
καιρόν αύτου έν Σα€>€>άτ~ άεΙ έποίουντό: μνη μόσυνα των ψυ­
χων; ΚαΙ δταν προσέτι από τους νυν φιλαλήθεις Κωνσταντι­
νουπολίτας ~ε~αιoύμεθα, δτι τό νυν έκεί γινόμενον, ούκ εστιν
άλλο εΙμη άρχοντική τις έπίδειξις, ή όποία €>ε~αιότατα τώρα
εΙς τους δυστυχισμένους τούτους αιωνας, δηλαδη μετό: την ά­
λωσιν της πόλεως έκείνης, εΙσέφρησεν εΙς -την έκκλησίαν του
Χριστου, δχι άλλέως, πάρεξ άπό την άγροικίαν καΙ άμέλειαν,
μη είπω άναξιότητα των κατό: καιρόν προεστώτων της ~EK­
κλησίας; ~Eπειδη πως εΙς τόν καιρόν του Ξανθοπούλου καΙ πρό
αύτου ετι, 1) άρχοντικη αύτη έπίδειξις ούκ έγένετο, δπου τότε
μάλιστα ύπηρχε €>ασίλειoν, ύπηρχον άρχοντες, Σύγκλητος, πα­
τρίκιοι καΙ ύπατοι, καΙ πρωτοδομέστικοι καΙ σε€>αστoΙ καΙ
πανυπερσέ~αστoι, καΙ άπλως εΙπείν, δλα ύψηλό: καΙ μεγάλα
του κόσμου άξιώματα; ΚαΙ δμως τοιαύτη παρά~ασις των κα­
λως καθεστώτων, ούδέποτε έγένετο, καθως ούδε εΙς την με­
γάλην καΙ εύσε€>εστάτην αύτοκρατορίαν της Ρωσίας ού γίνε­
ται, καθως άνωτέρω είπομεν.
<Ότι δε ή άπαιδευσία των κατό: καιρόν Πατριαρχών έγέ­
νετο αΙτία καΙ εδρε πάροδον ή τοιαύτη άταξία €>ε€>αιoί τουτο
καΙ f]μας ή έναντία διάθεσις, τούτέστιν, ή σταθερό: καΙ γεν­
ναία ενστασις του έν μακαρίq: τη λήξει γενομένου μακαριω­
τάτου καΙ σοφωτάτου άοιδίμου άνδρός Κυρίου Κυπριανου ~ Α­
λεξανδρείας, δστις έν AΙγύ'Πτ~ ζητηθεΙς ύπό του Χατζί1 ~ Αγ­
γελη του Ραιδεστινου, ίνα ψάλIl έν Κυριακί1 μνημόσυνον της
συζύγου αύτου, άπαγε, άπεκρίθη' μνημόσυνον νεκρων έν Κυ­
ριακΌ μη γένοιτο· έχάθησαν αί λοιπαΙ ήμέραι της έ€>δoμάδoς;

-_64­
δ δε έπέμενε δεόμενος καΙ παρακαλων, καί γε καΙ άπειλων'
ην γαρ έκείνος τα πρωτα φέρων των έν AΙγύπτ~ πραγματευ­
των καΙ μεγάλως Ισχύων παρα τοίς έκεί δυνάσταις. ~Αλλ" ό­
μως δ άείμνηστος έκεϊνος εμεινε άκαμπτος καΙ μέχρι τέλους
διεφύλαξεν της θειοτάτης ή μέρας ά~ε~ήλωτoν τό άξίωμα.
Άφ' 00 ίκανως άπεκρίθημεν δια την σημερινην της ΚωνΙ..
λεως κατάστασιν, η μαλλον είπείν κατάχρησιν, δεν χρειάζε­
ται πολλη δυσκολία, δτι καΙ αν εΙς τα εξω μέρη ευρίσκεται"
πόλις 11 κώμη, ητις νεκρολογεί την Κυριακήν, φανερόν ότι ώς
υπάλληλος, ητοι ώς μέλος οοσα έκείνης της μεγαλοπόλεως, ό­
περ έκείνην όρ~ ποιουσαν, ποιεί καΙ αυτή.
Τέλος πάντων ίνα ελθωμεν εΙς τό οίκείον συμπέρασμα των
δλων, που άρμόζει καΙ που είναι πρέπον, οί μοναχοΙ του Άγί­
ου 'Όρους καταφρονείν τα τυπικα των θείων Πατέρων της
Καθολικης Έκκλησίας καΙ προτιμαν την κατάχρησιν καΙ έπί­
δειξιν των άρχόντων της Κωνίλεως; Ν' άφήσωσι δηλαδη την
λεωφόρον καΙ Gασιλικην δδόν καΙ να δδεύωσι τας στενωπούς,
ας ουχ ώδευσαν οί πατέρες ή μων; Ν' άφήσωσι τα κοινα καΙ
τετριμμένα καΙ v· άσπάζωνται τα άσυνήθη καΙ άπηγορευμένα
καΙ σπάνια, έγγράφως, ώς άπεδείχθησαν; καΙ τίς ποτε θέλει
έπαινέσει μίαν τοιαύτην άδικοκρισίαν;

ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ ΔΕΚΑΤΟΝ ΤΡΙΤΟΝ

ΠερΙ του δτι το θέσπισμα τουτο, δσον εΙναι ένερ­

γητικον είg τΟ'υg αύτφ πειθομένουg, άλλο τόσον
ύπάρχει άργον καΙ άνενέργητον είg TO'vg μη
πειθομένουg καΙ άντιλέΎονταg.

Ό Βησσαρίων δστις υπηρέτησε καΙ ένήργησε να έκδοθη

εν τοιουτον γράμμα, έπειδη καθως ήθέλησε καΙ ήρέσκετο αυ­
τός έξεδόθη, προσέφερεν εΙς αυτό υπόληψιν καΙ ευλά~ειαν
τοσαύτην, οσην ούκ έπρόσφερεν εΙς τούς δρους καΙ άποφάσεις
της πρώτης καΙ άγίας Οίκουμενικης Συνόδου. Έφρόνει γαρ
καΙ ελεγεν, δτι δσοι ου πείθονται είς αυτό ουκ εΙσΙ χριστια­

-65­
νοΙ ΚαΙ τους όντας Ιερείς, άνιέρους ώνδμαζεν, ~ξ όνδματος
τον πανοσιώτατον παπα - Νήφωνα, τον εύσεGέστατον καΙ θεο­
φιλέστατον κοινοGιάρχην του ~ν τΌ ΣKιάθCΡ ΚοινοGίου. Τοιου­
τοτρόπως αύτος ~φρόνει, ό άρχηγος καΙ πρωταίτιος του τοι­
ούτου γράμματος· καΙ ούτω μέχρι σήμερον, οΙ αύτίί> έπόμε­
νοι καΙ όμόφρονες φρονουσιν καΙ λέγουσιν, ότι όσοι ού πεί­
θονται, ίνα ψάλλωσι μνημόσυνα καΙ την Κυριακήν, καθως ά­
ποφασίζει το Συνοδικον γράμμα, οΙ τοιουτοι χριστιανοΙ ούκ
εΙσί, καΙ μετα θάνατον θέλουσι μείνει άλυτοι καΙ τυμπανιαίοι.
CΗμείς μέχρι τουδε άπεδείξαμεν αύτό, ~ναντιώτατoν εΙς
τας άρχαιοτάτας έκκλησιαστικας διατάξεις, τας ύπο των με­
γάλων Πατέρων καΙ διδασκάλων της άγίας του Χριστου Έκ­
κλησίας έγγράφως παραδεδομένας. ΚαΙ έπομένως ~δείξαμεν
αύτό, ότι άλλο δεν εΙναι, πάρεξ εν συμφόρημα καταφορων
καΙ ύGρεων καΙ δυσφημιων καΙ όνομάτων φοGερων καΙ φρί­
κην δυναμένων έμποιείν τοίς άπλουστέροις, καΙ πλην του πα­
τάγου καΙ της "ροντης των φρικαλέων όνομάτων καΙ λέξεων
ούδεν ετερον. Ού γαρ οϋτω πειθήνιόν έστι πασι τοίς "ουλομέ­
νοις το Πνευμα το "Άγιον, ωστε κυρουν καί έπισφραγίζειν ά­
περ οΙ άνθρωποι, όπωσδήποτε άποφαίνονται.
Άλλ' ημείς μεν δια λόγου ταυτα έδείξαμεν, η δε άδέκα­
στο ς του ύψίστου κρίσις, άνωθεν δια πραγμάτων καΙ σημείων,
η τό γε άληθέστερον είπείν, δια τεκμηρίων έπεσφράγισεν καΙ
έπεκι.Jρωσεν απαντα, όσα κατ' αύτου, Τι έλάλησαν, Τι έγραψαν
οΙ ΤOύτCΡ μη πειθόμενοι. "Ως γαρ ήκούσαμεν καΙ έGεGαιώθημεν
παρ' άξιοπίστων άνδρων έκ του "Αγίου 'Όρους έλθόντων, τα
όστα του έν μακαρίq: τΌ λήξει γενομένου παπα - Παρθενίου
του ζωγράφου εύωδίαν έκπέμπουν άρρητον' καΙ δτι τινες των
έναντίων, την κάραν αύτου λαGδντες, δοκιμασίαν έπ' αύτης
έ'Τ[Qίησαν. ώς ήθέλησαν' καΙ τότε ώμολόγησαν, δτι άληθως έκ
του άγίου Πνεύματος έστΙν ή έκπεμπομένη εόωδία, καΙ θεο­
μαχείν οό δεί. "Ότι δε οδτος εΙς των μη πειθομένων ην καΙ
πάντη έναντίον οόδεΙς άγνοεί, καΙ δια τουτο οό ,ραδίως τΌ
φαινομένη χάριτι οόκ έπίστευσαν, δτι το πραγμα έναντίον έ­
στ! τη του θεσπίσματος άποφάσει. Άλλα τί Gραδύνω καΙ ού
φέρω εΙς το μέσον την μεγίστην του λόγου άπόδειξιν; Τίς μέ­
χρι τουδε εύρίσκεται άνήκοος των θαυμάτων ων τελεί καθ'
έκάστην ό πρώην Κορίνθου Μακάριος; , Αληθως έδω πληρου­
ται το του προφήτου Δαυίδ προς τον θεόν: «ΑότοΙ καταράσ­
σονται καΙ συ εύλογήσεις».
Αότος οον ό Κορίνθου, όχι μόνον δια λόγου, άλλα καΙ έγ­

-66­

Υράφως άντέσηι εΙς την τούτου άπόφασιν. Καθότι εΙς την πρώ­
την αυτου έπιδημίαν εΙς το <, ΑΥιον 'Όρος τότε έκεί εύρισκό­
μενος -έπειδη έτι ην ίεροπρακτων- Ο Χαλεπίου καΙ ό Βησ­
σαρίων προσεκάλεσαν αυτον εΙς τα τεσσαρακοστα του μα­
καριωτάτου 'Αλεξανδρείας Κυρίου Ματθαίου, ενθα τότε μετέ­
στη των τηδε, έν τΌ Μονπ του Κουτλουμουσίου. ΕΙδοποίησαν
οον αυτ(i> ότι το Σάl:>l:>ατον έσπέρας καΙ τΌ ΚυριακΌ πρωί Υε­
νήσεται το μνημόσυνον. Έθαύμασεν Ο ευλΟΥημένος εΙς τον
παράξενον διορισμον της Κυριακης ήμέρας καΙ εΥραψεν εΙς
αυ'τούς ταυτα. «Τίς ή άνάΥκη, ω καλοΙ πατέρες, να παραδρά­
μητε όλας τας ήμέρας της έl:>δομάδος καΙ να έκλέξητε την
Κυριακήν, από την οποίαν έμποδίζουσι τα τυπικα τα νεκρικα
μνημόσυνα; ΈΥω ουδέποτε έπραξα εΙς την έπαρχίαν μου,
άλλ' ου δε εΤδον ποτε εΙς τόν τόπον τοιαυτα. Δια τουτο εχετέ
με παριιτη μένον. ουδέποτε Υαρ θέλω παρα~η τας διατάξεις
των πατέρων).
Ταύτην την άπάντησιν λα~όντες 01. εκδικοι του θεσπίσμα­
τος, άπέστειλαν εΙς την Αυτου ΠαναΥιότητα Υράψαντες έρε­
θιστικα λόΥια, πρός παιδείαν του άπειθήσαντος καΙ καταφρο­
νητουτης Συνοδικης αποφάσεως· ην καΙ παρ' όλίΥον ύπέστη,
εΙ μη Ο ΣKανα~ής έκείνος κατέπαυσεν την αυτου όρμην καΙ
όργήν.
Λοιπόν, τίς νουν εχων ου ~λέπει, ότι αν ή του τοιούτου Υράμ­
ματος απόφασις, ην Συνόδου άΥίας άπόφασις, ταυτόν εΙπείν
του άΥίου Πνεύματος, οοτος ό ταύτη ν έΥΥράφως άθετήσας
~έ~αια ουκ ηθελεν άΥιασαι; «<Ότι έάν τις παρακούσΌ της Έκ­
κλησίας, έσται ώς ο έθνικος καΙ ο τελώνης», ουχι δε καΙ άΥιος
να γίνη καΙ να ποιΌ θαύματα. Άλλ' ό τρισυπόστατος θεός έτι
καΙ με τρίτον τεκμήριον της θείας αυτου δικαιοκρισίας, καΙ
την άσθένειαν έλέγχει του τοιούτου θεσπίσματος, καΙ τούς ά­
Υωνας καΙ τούς λόΥους καΙ άπλως την πρός αυτό άπείθειαν
~ε~αιoί καΙ άΥίαν καΙ eE(i> ευάρεστον.
'Ήδη Υαρ προ ήμερων έμάθομεν καΙ έl:>εl:>αιώθημεν, ότι
εν τΌ ΣKιάθ~ άνακομιδης γενομένης του κοινοl:>ιάρχου καΙ 0­
σιωτάτου παπα - Νήφωνος, τα όστα αυτου ώφθησαν πηΥάζον­
τα ευωδίαν άρρητον καΙ ότι πρός τΌ ευωδίQ: καΙ Ιάματα πα­
ράδοξα έτέλεσεν. ΕΙς γαρ δύο μοναχούς αυτου, ο εΙς όστις
καΙ ΙδιηΥείτο ταυτα, λέΥει, ότι ήσθένησε καΙ δη εΙς θάνατον
καΙ έπικαλεσάμενος αυτόν μετ α πίστεως ευθύς ελα~ε την έαυ­
του ύΥείαν. Ό δεύτερος, Γεράσιμος ό Σμυρναίος, οοτινος οΙ
πόδες έπασχον τόσον, ωστε υπηρχε σχεδόν παράλυτος, ελα~ε

-67­
 καΙ οδτος την θεραπείαν τoυ~ Οδτος λαβων τόν νέον τόμον δ­
που το'υ έστάλη, καΙ ίδων αυτόν διαγορεύοντα, ότι εξεστιν
καΙ έν τη ΔιαKαινησίμ~ έβδομάδι νεκρών μνημόσυνα ψάλ­
ιj
i'
λειν, εΤπε ταυτα: «Πατέρες καΙ άδελφοί, έτοιμασθώμεν να ύ­
πομείνωμεν ό,τι ελθοι πρός ήμας' ότι δια να ψάλλωμεν κόλ­
λυβα έν τη ήμέΡQ: της ~Aναστάσεως, τουτο ουκ έμάθομεν πα­
ρα των άοιδίμων πατέρων ή μών, ούτε θέλομεν ποιήσει πώπο­
ΤΕ, ότι καΙ δι~ αυτό τουτο έκ του 'Όρους άνεχωρήσαμεν».
Λοιπόν, όταν αυτοι καταρωνται δ θεός ευλογεί καΙ δο­
·ξάζει δια σημείων παραδόξων τους μη πειθομένους εΙς του­
, ι

! Ι 'το, άλλα κάΙ λόγοις καΙ γράμμασι άντιλέΥοντας, δεν εΙναι

φανερόν, ότι αί τοιαυται άποφάσεις, άνθρώπων είσΙ καΙ ουχι
του άγίου Πνεύματος;, Βεβαιότατα ή κραταια του Ύψίστου
'εκρυψεν αύτους έν τη σκηνη αυτου καΙ έσκέπασεν αυτούς,
ωσ'cε καΙ αί GρονταΙ των φρικαλέων όνομάτων καΙ οί κεραυ­

,
i
ι
νοΙ των φοβερων έπιτιμίων, ψυχρότεροι πάγων καΙ κρυστάλ­
i λων πρός αότους άνεφάνησαν. ΤΟ δε ετι χείρον τούτου του
θεσπίσματος, μαλλον δε καΙ χείριστον καΙ άτοπώτατον έκεί­
νο έστίν, ότι τα φρικτα ταυτα έπιτίμια, άτινα Kαθ~ ήμων έξε­
φώνησαν, έπειδη ή μείς ουκ έσμεν άρχηγοΙ καΙ πρωτοι της τοι­
αύτης, νομοθεσίας, του μη ποιείν έν KUpLaKfJ μνημόσυνα κε­
κοιμημένων, πρόδηλον ότι ταϋτα άνατρέχουσι είς έκείνους
τους μακαρίους καΙ θείους πατέρας, τους Σάββας λέγω, τους
Σωφρονίους, τους Δαμασκηνούς, τους Γραπτούς, ώς καΙ άνω­
τέρω εϊρηται. <Ότι εί καΙ ουδε οδτοι εΙσΙν άρχηΥΟΙ της έκ­
κλησιαστικης Παραδόσεως, άλλ' όμως αυτοι πρωτοι καθως
άνέκαθεν παρέλαβον, ούτω καΙ εγραψαν εΙς τα τυπικα αυτών
καΙ διετύπωσαν, πότε να ΥίνωΨίαι άκατακρίτως μνημόσυνα
νεκρων, καΙ πότε να μη γίνωνται. <Ώστε προφανως καΙ χωρΙς
πάσης άντιλογίας, δι' ή μων, τους μεγάλους έκείνους άγίους
καΙ φωστηρας της Έκκλησίαςάνεθεμάτισαν. Φευ της άτοπίας Ι
ΕΙτα καΙ δεν ήρκέσθησαν, όπου άδίκως καΙ παραλόγως έκά­
θηραν ή μας, άλλα καΙ εΙς έξορίας κατεδίκασαν, έναντιώτατα
πράττοντες τη θεί~ του νόμου άποφάσει. Ό γαρ νόμος κε­
λεύει λέγων: «ουκ έκδικήσεις δΙς έπΙ τό αυτό». Ή καθαίρεσίς
έστι μία παιδεία καΙ αύτοτελής' ή έξορία έστΙν άλλη μία, δ­
i Ί
μοίως καΙ αυτη αυτοτελής. πως οον δι' εν καΙ τό αυτό εγκλη­
μα δύο παιδείαι; Ούτως δ έκ του άΥίου φωτός εΙς τόν· θ"ρό­
νον του Οίκουμενικου άρθεΙς κυρ - Σωφρόνιος εκρινεν καΙ έπέ­
κρινεν.

Έξώρισαν μεν καΙ οί πάλαι βασιλείς τινας αίρεσιάρχας,

-68­

... ,,
-
 δεν τούς ~ξώρισαν όμως δι' αύτην την αϊρεσιν· d:λλ' δτι καΙ
μετα την καθαίρεσιν ούκ επαυον τα σκάνδαλα καΙ τας τόσας
καΙ τόσας μεγάλας ταραχας εΙς την Έκκλησίαν. Χάρις δ' 0­
μως εΙς την μετα ταυτα άγίαν Σύνοδον του κυρ - Γα~ριηλ
Σμυρναίου, του ~K των Παλαιων Πατρων, δια Συνοδικης κλή­
σεως καΙ ~ασιλΙKoυ όρισμου εΙς τον άγιώτατον d:να~άντoς
θρόνον, χάρις αύτη φημΙ καΙ μεγάλη, δτι ~ξ -ημετέρας άνα­
φορας πάντα μαθουσα τα καθ' -η μας, την εύθυδικίαν κρίνασα,
έξoυσί~ άπεφάσισεν, ότι άπαντα έκείνα άδίκως καΙ παραλό­
γως οΙ ΣυνοδικοΙ έκείνοι καθ' -ημων επραξαν, ταίς παρα των
άντιδίκων -η μων δια~oλαίς τε καΙ συκοφαντίαις ύπαχθέντες
καΙ πιστεύσαντες, ώς δηλοί ταυτα, καΙ ~ξέδωKάν μοι d:θώω­
σιν των προ'rέρων έκείνων ~π' ~με συμπλασθεισων αΙρέσεων
καΙ έσχάτων δυσωνυμιων· ην καΙ λα~ων κατα το όγδοηκοστον
πρωτον ετος της παρελθούσης έκατοντάδος(*), ~νέταξα εΙς τον
έμον «'Αντίπαπαν».
., Αξιον εΙναι να προσθέσω ένταυθα ~Kείνo, δπου πάντη d:­
νεπιτεχνήτως καΙ d:νεπιτηδεύτως περΙ τον καλόν τουτον «' Αν­
τίπαπαν» συνέ~η μεταξύ -ημων καΙ των έναντίων, καΙ τρόπον
τινό: την της Συνόδου έπεσφράγισεν άπόφασιν. 'Ήδη ήκούσατε
ότι ό Βησσαρίων έκείνος έστάθη ό πρωτος καΙ καθ' αύτό καΙ
κυρίως αίτιος, ώστε με τας δια~oλάς του καΙ συκοφαντίας,
ας επλασεν καθ' ήμων, αύτός τε καΙ οΙ όμόφρονές του, οΙ τό­
τε Συνοδικοί, ώς αίρεσιάρχας καΙ άντάρτας κατεδίκασαν 'i)­
μας.
Λα~ων λοιπον έγω άπο της Βιέννης νεωστΙ τετυπωμένον,
εχοντα μετ α το τέλος καΙ την έμην άθώωσιν ,εύθύς χω ρΙς d:­
να~oλην καιρου, εύρων άγωγιάτας δια το," Αγιον 'Όρος καΙ
έγκλείσας εν των ~ι~λίων εΙς μίαν κόλλαν χάρτου, έν είδει
έπιστολης, άπέστειλα εΙς τον πρώην θξσσαλονίκης κύριον Δα­
μασκηνόν, ώς εΙς φίλον καΙ συμμαθητήν μου έπΙ του κυρίου
Εύγενίου. Παρώκει δε τότε έν τη Σκήτη του ·Αγίου Παύλου,
όπου ην κατοικων καΙ ό φίλος μας κυρ - Βησσαρίων. ·0 θεσ­
σαλονίκης ούχ εύρέθη τότε παρων έν τη Σκήτη· θρασύς δε
καΙ Ιταμός καΙ άναίσχυντος ων, ελυσε τας σφραγίδας νομί­
σας, ώς ελεγε, ότι ην ό νεοτύπωτος θηκαρας, τον όποίον ώραν
την ώραν έπερίμενεν. Εορε δε έν αύτη ούχΙ θηκαραν, d:λλα
μάχαιραν δίστομον, την όρθην καΙ δικαίαν της προσκυνητης

(*) Έξ 00 'σruμπεραίνOμεν δτι ή Δήλωσ~ς... ισυνεΥράφη :με­

τα το 1800.

-69­
 j!

,i καΙ άΥίας Συνόδου την απόφασιν, ην ανελπίστως Ιδών καΙ ά­

ι
ναΥνούς, έξέστη, έξεπλάΥη, άχανης διέμεινε, διελθούσης αυ­
.Ι ί
του την καρδίαν υπέρ πασαν μάχαιραν δίστομον. -Εαυτον γαρ
ι
, :
ι

εΙδεν στηλιτευόμενον, ώς πονηρον δια~oλέα καΙ συκοφάντην

καΙ ψευδορράφον καΙ παρα~άτην των Άποστολικων Παραδό­
σεων, ήμας δέ όρθοδοξοτάτους, ευσε~εστάτoυς καΙ όλαις δυ­
νάμεσιν αντεχομένοις των έκκλησιαστικων διατάξεων.
Καίτοι κατ' άρχας άκουσας, ώς αυθαδεί~ κινούμενος η­
, J
Ι
νοιξε κυτίον άλλότριον, ώΡΥίσθην καΙ πολλα κατείπον αυτου
Ί
δια την τοιαύτην αυτου θρασύτητα· ϋστερον δέ έννοήσας, ώς
θεόθεν καί τουτο Υέγονεν, ίνα κατά Παυλον δ κακος οδτος
γεωΡΥός, ό όπέρ πάντας κοπιάσας καΙ μοχθήσας καΙ τα του
ΜαλαξοΟ συμπλάσας τυπικά, πρωτος μεταλά~η της ψευδορ­
ράψου γεωργίας αυτου τον καρπόν, δηλαδη την αΙώνιον αυ­
" Ι
ι'
του αίσχύνην, απελεγχθεΙς δια~oλεύς. συκοφάντης καΙ ψευδο­
Ι Ι
πλάστης. ΚαΙ τοίνυν μάλιστα καΙ ήδέως διετέθην ταυτα δια­
i, νοηθείς καΙ 'τον θεον της άληθείας έδόξασα.· ότι καΙ έκ των
,i
έναντίων τ' αναντία πολλάκις ή πάνσοφος αυτου πρόνοια κατ­
εργάζεται προς το ήμίν οΙκονομούμενα, κατα το τέλος εΙς αί­
διον τιμην καΙ μνή μην της πατριαρχικης περιωπης, του έμοΙ
ταύτη ν πρυτανεύσαντος κυρίου Γα~ριήλ. ΚαΙ εστω αϋτη ή δι­
καία καΙ άξιάΥαστος κρίσις, απόδειξις έσχάτη καΙ σφραΥΙς
των μέχρι τουδε είρημένων, περΙ του τηνάλως τούτου καλου­
μένου θεσπίσματος. <Ότι δηλαδη Σύνοδος άΥία, όρθως καΙ ά­
,.
δεκάστως κρίνασα, έΥΥράφως διά της έμης αθωώσεως άκυ­
'

ρον αυτό άπέδειξεν. ΚαΙ πεπλήρωται κάνταυθα το της παροι­

μίας ότι «πάταλοι πατάλοις έκκρούονται».
Έπειδη κάθε συνοδικη άπόφασις, έάν τυχον εΙναι άδικος
καΙ παράνομος, δύναται καθεΙς όστις Υνωρίζει αυτήν, ίνα ά­
ποφεύγΌ καΙ μη πείθηται εΙς αυτήν, άλλα κοινως ποιησαι αυ­
την άκυρον, ωστε πανταχου τινας να μη πείθηται εΙς αυτήν.
Διότι είς μόνος ποιησαι αυτο ου δύναται ,ου μόνον Ιδιώτης,
άλλ' ουδέ έπίσκοπος, Τι Μητροπολίτης. Ποιεί δέ αυτην άκυρον
άλλη Σύνοδος άΥία καΙ Κανονική, στηλιτεύουσα αυτην καΙ ά­
κυρουσα, ώς τ' άναντία της άληθείας δΟΥματίσασαν. Οϋτως
ή έν Χαλκηδόνι άΥία ΟΙκουμενικη Σύνοδος, την έν Έφέσ~ το
δεlJτερον συστασαν άκυρον έποίησεν καΙ άναθέματι καθυπέ­
~αλεν, ώς μίαν φύσιν έπΙ Χριστου δΟΥματίσασαν, εξαρχον ε­
χουσαν τον 'Αλεξανδρείας Διόσκουρον. Οϋτως ή Ζ' ΟΙκουμε­
νικη Σύνοδος την έπΙ Κοπρωνύμου συστασαν, τ~ αΙωνί~ άνα­
θέματι παρέπεμψεν, ώς κατό: των άΥίων εΙκόνων λυττήσασαν.

-70­
ΚαΙ ίνα μη πολλας άλλας περιττως καταριθμω, ουτω καΙ ΤΟ
έν τη > Ι ταλίQ: ληστρικον συνέδριον, ή έν άγίQ: Σοφίq: μετα ταυ~
τα ανέτρεψεν, ώς δΟΥματίσασαν την έκ του Υίου έκπόρευσιν
του άΥίου Πνεύματος, καΙ άλλα δυσσε~η καΙ παράνομα έναν­
τία καΙ άπαράδεκτα διδάξασαν. Ούτω καΙ νυν ή την έμην ά­
θώωσιν έκδουσα αυτη, άκυρον καΙ άσύστατον άνέδειξεν, ώς
πάντη ήμας άκρίτως καΙ άλόΥως καταδικάσασαν, μόναις ταίς
δια~oλαίς καΙ συκοφαντίαις κατακολουθήσασαν. υΟθεν καΙ ου
δίκαιον θέσπισμα Τι συνοδικην ουτως άπόφασιν καλείσθαι. Χά­
ρις τ4) της άληθείας θε~, δτι δια της άγίας ταύτης Συνόδου
διέκρινεν καλως άνα μέσον του φωτος καΙ του σκότους. ΚαΙ
τουτο δε ένταϋθα προσκείσθω, δτι ή άξιέπαινος αυτη ευθυδι­
κία εργον καΙ κατόρθωμα έστάθη του έν μακαρίQ: τη λήξει
γενομένου έκείνου άνδρός, του άοιδίμου, του σοφωτάτου φημΙ
καΙ μακαριωτάτου •Αλεξανδρείας κυρου Κυπριανου, δντινα
εκ τινος παλαιας γνωριμίας φιλοφρονουντα πρός την έμήν ευ­
τέλειαν, είδως καΙ μαθων δτι φύλαξ άKρι~ης ύπάρχει των έκ­
κλησιαστικων Παραδόσεων, την προς την άγίαν Σύνοδον ά­
πολογίαν μου είς τας θείας αυτου χείρας άπέστειλα. ·0 δε ά­
ληθως καΙ φιλοφρονων καΙ άραρότως των έκκλησιαστικων πα­
ραδόσεων άντεχόμενος, επεισε λόγοις τους πάντας καΙ έξεδό­
θη ή ρηθείσα άθώωσις. ου φέρεται δε το δνομα του άνδρός
έν τ~ Σ'υνoδΙK~ γράμματι, δτι την έαυτου ύπογραφην ύπο την
του Οίκουμενικου ουκ ηθελε τιθέναι, ώς μη ύπαγόμενος ούτε
ώς Μητροπολίτης, ούτε ώς έπίσκοπος. Δι' δ καΙ εΙς ουδεν των
Συνοδικων γραμμάτων υπογεγραμμένος εύρίσκεται· ρητέον
δε νυν άναγκαίως καΙ περΙ Παραδόσεων.

ΚΕΦΑΛ.t\.ΙΟΝ

ΔΕΚΑΤΟΝ ΤΕΤΑΡΤΟΝ

ΙΙερΙ παραδόσεων.

Πολλα έπισφαλως κρίνουσι περί των έκκλησιαστικων

παραδόσεων, λέγοντες δτι δεν επρεπε να γίνωνται τόσαις φι­
λονεικίαις καΙ συγχίσεις δια τα νεκρικα μνημόσυνα διατί δό­
ο

γμα πίστεως δεν άνατρέπεται, αν γίνωνται όπόταν γίνωνταιο

-71­
 Μία παράδοσι.ς, είτε συνήθεια, έπεκράτησεν είς την Έκκλησί­
αν, να γίνωνται μνημόσυνα, καΙ αν γίνωσι καΙ την Κυριακήν,
δεν εΙναι καμμία αϊρεσις. Ούτω λέγουσι καΙ ούτω φρονουσι
i πολλοΙ Άλλα φαίνεται δτι οοτοι λαλουσι ούτω, όχι τόσον έκ
!

δυστροπίας καΙ καταφρονήσεως της Έκκλησίας, όσον έξ ά­

Υροικίας καΙ άπαιδευσίας. Έπειδη όταν ό μέγας φωστηρ της
Έκκλησίας, δ οόρανοφάντωρ Βασίλειος καΙ μέγας της Οίκου­
μένης διδάσκαλος, λέΥΙΙ ότι έκάστη Άποστολικη Παράδοσις
περιέχει ενα λόγον ε'ίτε νόημα μυστικόν, τό όποίο ν ό καθεΙς
ου δύναται γνωρίσαι, εί μη μόνον οί διδάσκαλοι της Έκκλη­
σίας καΙ έκείνοι τους μη γνωρίζοντας διδάσκουσι. ΕΙτα φέ­
ρει καΙ είς παράδειγμα μερικό:ς παραδόσεις, των όποίων οί
λόγοι είς ήμσς είσιν άδηλοι, καΙ έκείνος θαυμασίως έκάστης
λέγει τό νόημα. 'Έπειτα έν τQ αύτ(i> Kεφαλαί~ (Πρός Άμφι­
λόχιον, ΠερΙ του άγίου Πνεύματος) λέγει ότι αοται αίάγρα­
φοι παραδόσεις έχουσι την Ισην δύναμιν με τας γεγραμμένας,
ητοι με τα Ευαγγέλια, τα όποία όνομάζονται έγγραφοι πα­
ραδόσεις' όμοίως καΙ αί έπιστολαΙ αύτων των θεοφόρων > Απο­
. j
ι, στόλων. ΚαΙ δτι όποιος άθετεί τας άγράφους ταύτας Παρα­
i• δόσεις καΙ εΙς τα καίρια ~λάπτει αύτα τα Εύαγγέλια.
"Όταν λέγω τόσον σέ~ας άποδίδει είς τας παραδόσεις ό
: ; θείος οδτος πατήρ, που πλέον έχουσι τόπον τοιαυται μέμψεις
άνόητοι; Άλλ' αν ίσως τους λόγους του θείου τούτου πατρός
ό καθεΙς orj δύναται έχειν, οϋτε δύναται κατανοησαι, έπρεπε
καν να μη άΥνοουν τα του θείου Παύλου, ώσαν όπου συνε­
χως άναγινώσκονται εΙς την Έκκλησίαν' καΙ τα λόγια έκεί­
να όπου διδάσκει περΙ παραδόσεων είσΙ σαφέστατα: Έν γαρ
τΌ Α' πρός Κορινθίους γράφει: «Έπαινω δε υμας άδελφοΙ ότι
πάντα μου μέμνησθε καΙ καθως παρέδωκα υμίν τας παραδό­
σεις κατέχετε». Άκούεις; έπαινεί τους Κορινθίους διότι κατέ­
χουσι καΙ φυλάττουσι έκείνας τας παραδόσεις, τας όποίας δια
στόματος παρέδωκεν αύτοίς. Λοιπόν, αν έκείνοι, οίτινες έκρά­
τουν αύτας έπαινωνται, άκόλουθον ότι έκείνοι, οίτινες παρα­
Gαίνουν, άμαρτάνουσι καΙ κατακρίνονται. τους μεν οον Κοριν­
θίους έπαινεί έπειδη εφύλαττον τας Παραδόσεις, τους δε θεσ­
σαλονικείς προστάζει να τας φυλάττωσιν, ένθα καΙ φανεροί
δύο είδων παραδόσεις. τας μεν δια ζώσης φωνης άμέσως, τα
δε έγγράφως δι' έπιστολης. «'Άρα οον άδελφοί, στήκετε και
κρατείτε τας παραδόσεις, ας έδιδάχθητε, ε'ίτε δια λόγου, ε'ίτε
δι' έπιστολης ή μων».
ι i,
j;
τας μεν έπιστολας όλων των θεοσόφων Άποστόλων, δια
i
-72­

L
 στόματος δλων των θεοφόρων Πατέρων, Άγίαν Γραφην τας
δνομάζομεν. <Όθεν καΙ καθως δταν αναγινώσκηται τό ." Αγιον
Εύαγγέλιον όρθοΙ καΙ ασκεπείς ίστάμεθα, ώς λόγια του Άγί­
ου Πνεύματος, δτι καθως λέγει ό Άπόστολος Πέτρος: «υπό
πνεύματος άγίου φερόμενοι έλάλησαν οΙ άγιοι του θεου άν­
θρωποι»· ού μόνον δη λα δη οΙ προφηται, αλλα καΙ οί θείοι Ά­
πόστολοι, καΙ μάλιστα 'Πολυ περισσότερον οδτοι, ώς μυσται
καΙ ύπουργοl της Χάριτος. Έπειδή, όχι μόνον ό Άπόστολος
Παυλος καθως προσεχως ήκούσαμεν, άλλα καΙ δλοι οί θεόσο­
φοι > Απόστολοι, πολλα δια ζώσης φωνης είς τους είς Χριστόν
πιστεύσαντας παρέδωκαν, δλα αγραφοι παραδόσεις καΙ ά­
γραφα εθη της Έκκλησίας όνομάζονται. ΚαΙ είς δλα τό 'ίδιον
σέ6ας χρεωστείται, τό οποίον καΙ είς τα εγγραφα προσφέρο­
μεν, ώσαν οπου καΙ τα δύο του άγίου Πνεύματός έστι λόγια.
<Όθεν καΙ ο ίερός θεοφύλακτος λέγει: «Παράδοσιν η κουσας,
μηδεν πλέον ζήτει», δτι καθως άμαρτάνει θανασίμως έκείνος
όστις παρα~αίνει τα εΥγραφα, ούτως άμαρτάνει καΙ ο παρα­
Gαίνων τα άγραφα· καΙ παρανομία εΙναι καΙ ή μία καΙ ή άλ­
λη παρά(;ασις. ΚαΙ καθως έπαινείται καΙ στεφανουται παρα
θεου έκείνος δστις ανθίσταται είς τας παρα(;άσεις των θείων
Γραφων, ούτω καΙ έκείνος, δστις δεν πείθεται είς την αθέτη­
σιν των άγράφων παραδόσεων, έξ ίσου παρα τ~ θε~ εΤναι έ·
παινετός καΙ στεφάνων άξιος· όχι μόνον έκείνος δστις μάχε­
ται ύπερ πίστεως, καθως καΙ έν τ~ άνωτέρC{> κεφαλαίC{> δέ­
δεικται, καΙ ετι έκ περιουσίας τουτο δείκνυσι ο θείος Χρυσό­
στομος. Σαφέστατα γαρ οοτος διδάσκει 1'1 μας, δτι οό δεί κοι­
νωνείν τοίς τα παράνομα πράττουσιν, άλλα καΙ παρακινδυ­
νεύειν πρός αύτούς, ανθισταμένοις δση δύναμις.

τουτον γαρ τόν άγιώτατον ποιμένα καΙ φωστηρα της Οί­

κουμένης ή κακομήχανος <5ασίλισσα Εόδοξία, μη υποφέρου­
σα τους δικαίους έλέγχους της θείας αότου γλώσσης, διατί
thίq: καΙ δυναστείq: ηρπασε τόν άγρόν της χήρας, δια Συνό­
δου Τι μαλλον ειπείν δια λπστρικου Συνεδρίου αότόν έξέ(;αλεν
του θρόνου, καΙ είς τόν τόπον έκείνον άντικατέστησεν άλλον,
Άρσάκιον καλούμενον, του οποίου την κοινωνίαν Ο λαός της
Κων/λεως άπέφευγεν, ούχ άπλως, αλλα καΙ πολλοΙ μέχρι θα­
νάτου άνθιστάμενοι. Έν γαρ τ~ λόγC{> τ~ πρός τους σκανδα­
λισθέντας έΠΙΥραφομένC{>, από της έξορίας διδάσκει δλην την
οίκουμένην ό μέγας Πατηρ καΙ τρανως έκ των θείων Γραφων
άποδείκνυσιν, δτι δλοι έκείνοι, οϊτινες άντέστησαν είς τα τό­
τε, όχι μόνον δεν εσφαλον, όχι μόνον άπλως καλα επ,ραξαν,

-73­
 άλλ' δτι καΙ διωγμού κατ' αύτων κινηθέντος πολλοΟ καΙ σφο­

δρου, ώς μάρτυρες καΙ πλέον παρα μάρτυρες έστεφανώθησαν,

Έννόησον, φησΙν έπΙ λέξεως, «όσοι καΙ μαρτυρίου στέφανον

άνεδήσαντο' οί μεν έμασΤΙΥώθησαν, οί δε καΙ εΙς δεσμωτή­

'! 1 ριον ένεGλήθησαv' οί δέ", οί δε έσφάγησαν' οί μεν τη πείΡQ:'

οί δε μόνΌ τιΊ γνώμη", πάντα ποιησαι καΙ παθείν αίροίιμενοι,

ωστε μη κοινωνησαι τη παρανoμί~ των τα τοιαυτα τετολμηκό­

των" ουκ άνδρες δε μόνον, άλλα καί γυναίκες προς τον άγω­

να άπεδύσαντο τοΟτον, καΙ άνδρων πολλαχου μαλλον ήνδρί­

σαντο, ου γυναίκες δε μόνον, άλλα καΙ νέοι καΙ μειράκια κο­

μιδΌ, Ταυτα οον εΙπέ μοι μικρα είσί(4), τοσουτον δημον μαρ­

τύρων κερδάναι την Έκκλησίαν; μάρτυρες γαρ άπαντες οδ­

μ τοι' ου γαρ δη μόνον έκείνοι οί είς δικαστήριον έλκυσθέντες,

Ι:
: ! καΙ θυσαι κελευσθέντες ώς μη πεισθέντες, άπερ επαθον, μάρ­
,':i
li τυρες αν εΙεν μόνοι' άλλα κάκείνοι οί όπερ των τ~ eE<i? 50­
Ι:
! κούντων (καΙ τούτοις πρόσχες ό άναγινώσκων) παθείν τι κα­
i ταδεξάμενοι' καΙ ε'ί τις μετ' άκριΙ>είας έξετάσειεν οδτοι μαλ­
) λον Τι έκείνοι, Ού γάρ έστιν 'ίσον όλέθρου τοιοίιτου (την εΙδω­
),1: λολατρείαν λέγει) καΙ άπωλείας ψυχης προτεινομένης κατα­
ι,

11 δέξασθαι παθείν καΙ μη παραπολέσθαι καΙ όπερ έλάττονος

,11
11
καΤΟΡθC;}ματος, την αύτην ταύτη ν όπομείναι τιμωρίαν, ΚαΙ
" ~
Ί ωάννης δέ αυτός ου θΟσαι καΙ μη καταδεξάμενος έσφάγη,
μη άχθεΙς οϋτε εΙς thωμόν, ούδε προς είδωλον έλκυσθείς, άλλ'
"

υπερ ρήματος ένός άπετμήθη καΙ μαρτίιρων έστΙ πρωτος»,

Ση μείωσαι δε αγαπητέ άναγνωστα δια το λ!1στρικον έ­
κείνο Συνέδριον, τό φρυαξαν κατα του θείου άνδρός, εΙ καΙ
κατό: άλλα έστάθη παρανομώτατον, έπειδη κατέκριναν αύτον
έπΙ συμπλασθείσιν έγκλήμασιν, έφίιλαξαν όμως την Κανονι­
κην άκρίthειαν, <Ότι οί Άποστολικοί καΙ ΣυνοδικοΙ Κανόνες
κελείιουσι να προσκαληται καΙ άπαξ καΙ δΙς καΙ τρΙς ό ένα­
γόμενος εΙς τό κριτήριον· καΙ έαν εΙς το τρίτον δεν όπακοίι­
ση, τότε 'ή Σύνοδος νά κατακρίνη αύτόν, ώς άπειθήσαντα, Ή
δ~ παροϋσα Σύνοδος, ουδε τοΟτο έφίιλαξεν' άλλα χω ρΙς να
κρίνωσι κατέκριναν' ητοι χωρίς να ίδωσιν όλότελα το κριτή­
ριον οί κατηγορούμενοι καΙ να άκοίισωσιν έξ αότων, τί προς

• ~ί Ί :
4, Φαίνεται ελεΥόν τινε'ς καΙ τότε, δ: οδτοι λέΥοοσι σήμερον'
οτι δια 'μ,ικρά τινά άφίσrrανται οδτοι' έξώotθη εΙς Πατριάρχης άν­
τε1<ατε;στάθη ετερος ούχl αίρετικός, lάλλ' όρθόδΟξος' δτι δε μοι­
χος ην, ώς παράνομος, αύτό ούκ έλΟΥίζοντο.

-74­
τάς κατηγορίας άποκρίνονται. Καί μέ όλον δπού δΟΥματικην
6)νόμασαν τήν ύπόθεσιν και φαΥέδαιναν αίρεσιν, και άσέGει­
αν, τό λέγειν δτι ούκ εξεστιν έν Κυριακϋ ποιείν μνημόσυνα.
"Οθεν και δικαίως είς αύτη ν ΆVΉKει ή μετα αύθεντίας έξενε­
χθείσα άπόφασις υπό της άΥίας καί οίκουμενικης ΓΙ Συνόδου
(Κρίσις Υάρ φησιν, ή μεθ' έαυ'τ/ς οόκ έχουσα κανονικόν Τι δί­
καιον, λοιδορίας ούκ εχει πλέον».
, Λκουσάτωσαν οί άπεναντίας φερόμενοι, είς ποίας Συνό­
δου άποφάσεις οϋτως ένθουσιαστικως πειθόμενοι, τας τόσας
καΙ τόσας παροχας καΙ τα σκάνδαλα άκαταπαύστως ποιοΟσι,
αίρετι κους φευ, καΙ ασεGείς όνOμά~Oντες, τούς δσους δεν θέ­
λουσιν ίνα ψάλλωσιν Kόλλυ€>α την Κυριακήν, καί σκώπτοντες
καΙ διαKωμ~δoOντες αύτούς μέ σατυρικα τροπάρια οί άσκη­
ταΙ καΙ μεγαλοσχή μονες. .. Ας άκούσουν καί έκείνοι οίτινες ό­
νομάζουσι τάς άντιστάσεις καΙ μάχας ταύτας περί «όνου σκι­
ας». ΚαΙ ας μάθουν άπο τον μέγαν διδάσκαλον της οΙκουμέ­
νης, τον θείον Χρυσόστομον, πως είναι μακραν άπο του να: κρί­
νωσιν όρθως περΙ των τ~ θε~ δοκούντων, μέ το όποίον δνομα
έννοοσμεν, οχι μόνον τα θεία δόγματα, ητοι την πίστιν αυτήν,
αλλό: καΙ τα νόμιμα πάντα καί τα άγραφα της 'Εκκλησίας ε­
θιμα, ητοι τας παραδόσεις, ώς στι καί έκείνα του θεού εΙσι
λόγια, καθως άνωτέρω ά'Πεδείξαμεν. Άς άκούσουν λέγω, οδ­
τοι, ϊνα μη μέ μφωνται άλ6Υως έκεινους, τούς όποίους ό θεός
καταστέφει υπερ της άληθείας λαλοσντας. Άξιοι μάλιστα μέμ­
ψεως είσΙν οί σκανδαλίζοντες την άδελφότητα, οί καινοτόμοι,
καΙ όχι έκείνοι οί τοίς παραδεδομέvoις έμμένοντες.

-75­
 ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ Δ ΕΚΑ ΤΟ,Ν ΠΕΜΠΤΟΝ

i·
;! ι

ΠερΙ τού ΟΤΙ το μη έν Kυριακ~ νίννεσθαι

μνημόσυ-να κεκοιμημένων, παράδοσίs έστι

των άνίων του Χριστού 'Αποστόλων,

ητοι ρήμα αίώνιον.

ΤΟ 1tροσεχες κεφάλαιον έΥένετο κοινως περΙ παραδόσεων

έκκλησιαστικων. Έπειδη δε πολλάκις ε'ίπομεν, δτι το μη έν
ΚυριακΌ μνημόσυνον ποιείν παράδοσίς έστι Άποστολική, έν­
ταυθα δεικνόομεν αύτό τοΟτο, δη λα δη δτι τ~ οντι Άποστολι­
κη έστίν, εί καΙ περιττη θέλει φανη αύτη ή άπόδειξις, με το
να άπέχωσι κοινως αί άπανταχου έκκλησίαι άπο αύτη ν την
νεκρολΟΥίαν της Κυριακης, ετι καΙ αύτη της Κων/λεως, έξαι­
ρουμένης της άρχοντικης έπιδείξεως, καθως έ~ε~αίωσαν ήμας
μερικοί άξιόπιστοι, θρέμματα έκείνης της μεγαλουπόλεως, καΙ
πολυ πρότερον καΙ άξιωματικώτερον Ξανθόπουλος ό άΥιώτα­
τος Αύτης Πατριάρχης, δμως έΥω καΙ τουτο έκ περιουσίας
ποιήσω' 'ίσως καΙ άδεως καινοτομουντες καταδυσωπηθωσιν ά­
πο 'το > Αποστολικον άξίωμα.
Ήμείς είπομεν ανωτέρω, ότι οί πρωτοι δπου εΥραψαν τυ­
πικα πλατύτερα, καθως λέγει δ ίερος Συμεων θεσσαλονίκης,
έστάθησαν δ ·Ιεροσολόμων ίερός Σωφρόνιος καΙ ό μέγας Σά~­
~ας, των δποίων το τυπικόν καΙ ·ΙεροσολυμητικΟν ώνομάσθη,
καΙ κοινόν έγένετο έκείθεν δλων των Έκκλησιων. Λοιπον σκε­
ψώμεθα, οδτοι ούκ εγραψαν άφ' έαυτων καθως καΙ άνωτέρω
ε'ίπομεν, δσα ηθέλησαν, άλλ' εΥραψαν έκείνα τα όποία παρέ­
λα~oν από άνωτέρους καΙ καθως αύτό:: παρέλα~oν. Έπειδη
ούδαμου λέγουσιν έν τάξει κανόνων κελεόομεν 11 προστάττο­
μεν, τι τουτο ουτω Υενέσθω, άλλα ποιοΟμεν, 11 οό ποιοΟμεν καΙ
τα έξης ώσαότως. 'Έζων δε καΙ οί δόο οδτοι κατό: τον πέμπτον
αίωνα καΙ περί τάς άρχας του εκτου αίωνος προς Κόριον έξε­
δήμησαν.

-76­

!
ι·
 Λοιπόν τίς δύναται να άμφιGάλn δτι άπό τους χριστιανους
του δ' αίωνος ταυτα παρέλαGον; ΚαΙ πάλιν τίς ού μηόμολο­
.γήσει, ότι έκείνοι του δ' αίωνος έκ των του τρίτου ούτως αύ­
τα έδέξαντο; καΙ άκολούθως οί του τρίτου έκ των του δευ.τέ­
ρου καΙ του πρώτου, τουτέστιν έξ αύτων άμέσως των άγίων
>Αποστόλων; Αύτη 1) μέθοδος έχει τό άναντίρρητον καΙ έστΙν
άπόδειξις άσφαλεστάτη, την όποίαν μεταχειρίζεται καΙ δ σο­
φός Κλήμης δ Γάλλος έναντίον του άθεωτάτου Βολταί,Ρ, δια
να δείξ!) καΙ δείκνυσι θαυμασιώτατα, των θείων GιGλίων την
γνησιότητα.
Λοιπόν έκ των θείων >Αποστόλων δια των μεταξυ αιωνων,
οί θείοι έκείνοι πατέρες λαιbόντες, διετύπωσαν μνη μόσυνα κε­
κοιμη μένων έν ταίς Δεσποτικαίς έορταίς καΙ έξαιρέτως έν τΙι
της Άναστάσεως ήμέρ~ να μη γίνωνται. Λοιπόν επεται καΙ ά­
ναγκαίως συμπεραίνεται, δτι άμέσως καΙ δια ζώσης φωνης,
μετα των αλλων Δεσποτικων έορτων έποίησαν καΙ την δια­
στολην της Κυριωνύμου καΙ της Gασιλικωτάτης των ήμερων.
ΚαΙ δια τουτο καΙ Άποσ'L'ολικη Παράδοσις αύτη έστΙ καΙ όνο­
μάζεται, την όποίαν έΥω στοχάζομαι, καΙ νομίζω δτι όρθως
στοχάζομαι, ούδε Σύνοδος Οίκουμενικη δύναται ποιησαι ακυ­
ρον, καΙ όχι Σύνοδος τόσον όλιγάριθμος καΙ τοιαύτη. ΚαΙ έδω
άρμόζει να εϊπωμεν καΙ "ι)μείς έκείνο τό όποίο ν λέγει ό μέγας
Άπόστολος περΙ του .Μωσα"ίκου νόμου, δτι ό μεν θεός πάλαι
έπηγγείλατο είς τον πατριάρχην >ΑGραάμ, δτι έν τ<ί> σπέρμα­
τι αυτου ένευλΟΥηθήσονται πάντα τα έθνη' τούτέστιν δια της
είς Χριστόν πίστεως, όστις κατα σάρκα σπέρμα έχρημάτισε
του >ΑGραάμ, γενόμενος άνθρωπος καΙ την έπαγγελίαν ταύ­
την Διαθήκην ωνόμασεν ό θεός. Μετα δε τετρακόσια έτη ~1t9
.> ΑGρααμ παρέδωκεν ό θεος τόν γραπτόν νόμον είς τους ΈGραί­
ους. Τινες δε των έξ ΈGραίων πιστευσάντων είς τόν Χριστόν,
κλίσιν πρός τον νόμον έχοντες, έδίδασκον τους Γαλάτας, δτι
πρέπει να περιτέμνωνται καΙ να φυλάττωσι τα ΣάGGατα καΙ
τας νουμηνίας τε καΙ τα λοιπα του νόμου έντάλματα' εί δ>
αλλως ποιουσι, ουκ εχωσι σωτηρίαν. Τότε οί Γαλάται προθύ­
μως έGαλον ~ίς πραξιν την μιαραν έκείνην διδασκαλίαν, δια
την όποίαν ό θείος Παϋλος ωργίσθη είς το ακρον, άποδεικνύ­
ων αύτοϊς, ότι άνίσως έκ της φυλακης του Νόμου οί ανθρωποι
δικαιουνται καΙ όχι έκ της πίστεως τοϋ Ίησου Χριστου, λοι­
πόν κατηργήθη, έματαιώθη ή Διαθήκη, την όποίαν ό θεός έ­
ποίησεν είς τόν >ΑGραάμ, δπερ άδύνατον. Διό καΙ ρητως λέ­
γει' «διαθήκην προκεκυρωμένην υπό του θεου είς Χριστόν, ό

~71­

μετα έτη τετρακόσια γεγονός Νόμος, ούκ <iKUPOi, εΙς τό κα­

ταΡΥησαι την έπαγγελίαν».
τουτέστιν έκείνο τό όποίον εκ των όμοίων θέλω νά -έίπω
εΙς την όπόθεσιν ήμων, δτι παράδοσιν των θείων Άποστόλων
άρχαιοτάτην δεδειγμένην καΙ τό κυρος έχουσαν υπό της άπαν­
ταχου της ΟΙκουμένης Άγίας Έκκλησίας καΙ γεγραμμένην
με ολην την άKρί~ειαν όχι είς τό άνύπαρκτον τυπικόν του Μα­
λαξοΟ, άλλα είς τα τυπικό: της Καθολικης Έκκλησίας υπό των
θεοφόρων Πατέρων, μίαν λέγω τοιαύτην παράδοσιν όχυρω­
μένην καΙ από τας μαρτυρίας των άπανταχοΟ διδασκάλων
της Έκκλησίας, πως είναι δυνατον μία τόσον όλιγάριθμος
συνέλευσις χθεσινων καΙ σημερινων άνθρώπων άκυρωσαι καΙ
κα:αργησαι καΙ καταστησαι ώς μίαν των, κοινων της έ~δo­
μάδος ήμερων; Ό παγκάκιστος καΙ άσε~έστατoς άρχηγός καΙ
θεμελιωτης της σκοτεινοτάτης των Άγαρηνων πλάνης, μαθων
δτι οί χριστιανοΙ τιμωσι καΙ σέ~oνται την Κυριακην ώς όρον
καΙ περιοχην της των χριστιανων πίστεως, δια να καταφρονή­
ση καΙ άτιμάση ό παμμίαρος τό μεγαλείον καΙ την θειότητα
της άΥιωτάτης ή μέρας, κατέστησεν αύτην δια νόμου «παζαρ­
γιουν», Ι1γουν ήμέραν παζαρίου, ήμέραν συναλλαγμάτων καΙ
λογοδοσίας. ΚαΙ ίδου καί νυν οι προστάται της Έκκλησίας,
του άγιωτάτου προεξάρχοντος Σωφρονίου, ούχ ηττον εκείνου
έ~ε~ήλωσαν τό υπέρτιμον αύτης άξίωμα θεσπίσαντες του θρη­
νείν καΙ πενθείν εν αύτΌ οι άπανταχου χριστιανοΙ δια των νε­
κρικων μνημοσύνων. <Όθεν δικαίως άνήκει καΙ εΙς αύτους ό
έλεγχος εκείνος, τόν οποίον εποίει εΙς τους νομικους ιερείς ό
θεός δια του στόματος του προφήτου 'Ιεζεκιήλ, λέγων: «ΚαΙ
οι ιερείς ηθέτησαν τόν νόμον μου καΙ άνό: μέσον άγίου καΙ
~ε~ήλoυ ού διέστελλον», άλλΟ ώς μίαν των ~εC;ήλων ητοι των
κοινων ΤΙ μερων, την άγίαν ή μέραν της . Αναστάσεως νομίσαν­
τες, ένομοθέτησαν εξ 'ίσου δτι εν αύτΌ να παρουσιάζωνται τα
σκυθρωπό: καΙ πένθιμα των άμαρτωλων άνθρώπων, τα σαπρο­
Kόλλυ~α.
Λοιπόν επειδη . Αποστολικη άπεδείχθη ή παράδοσις αύτη,
ού δύναται άθετησαι αύτήν, άνάγκη εστΙν του φυλάττεσθαι
εΙς το διηνεκες άπαρά~ατα· καΙ ού μόνον αύτη, άλλα καΙ έ­
κάστη . Αποστολικη Παράδοσις.

-78­

_.. -----_.~. ----­

ΚΕΦΑι\ΑΙΟΝ ΔΕΚΑΤΟΝ ΕΚΤΟΝ

ΙΙερΙ παραδόσε,ων ετι ρητέον παρεκ6ατικώτερον·

ήτοι θρηνητέον δια την νυν Eig την Έ~κλησίαν

του Χριστου, οϋτωg άναιδωg εΙσκωμάσασαν

άδ ιαφορ ίαν.

'Ότι μεν αί Παραδόσεις των Άγίων Άποστόλων, ούκ έ­

στιν άποφάσεις ψιλων άνθρώπων, άλλα τοn παναγίου Πνεύ­
ματος έμπνεύσεις, ε'ίρηται άνωτέρω, καΙ με τον •Απόστολον
Πέτρον το άπεδείξαμεν. Δια τοnτο καΙ πρέπει με τυφλην όπα­
κοην να φυλάττωμεν αυ'τάς, καΙ μη λέγωμεν ούκ είσΙν δόγμα­
τα, διατΙ τους ούτω λέγοντας έπιστομίζει ό θείος Χρυσόστο­
μος, ως άνωτέρω δέδεικται. ΚαΙ το Πνευμα το 'Άγιον έν ταίς
Παροιμίαις κελεύει λέγον: «Μη μέταιρε δρια αίώνια α εθεν­
"ω οί Πατέρες σου» .• Αλλ' ο'ίμοι!, πολλάκις ο'ίμοι!, διατί; δτι
είς αιωνας έγεννήθημεν καΙ ζωμεν έν οίς ή κατάπτωσις καΙ
πάντολμος άδιαφορία έντός της του θεου Έκκλησίας είσέ~η.
Εύθυς εΙς την άνα χείρας μας όπόθεσιν, την ένδοξοτάτην
καΙ ~ασιλΙKωτάτην ή μέραν, καΙ χαρας άρρήτου πρόξενον της
του Κυρίου ήμων ΊησοΟ Χριστου Άναστάσεως, δι' ης τα κά­
τω τοίς άνω συνάπτεται, δι' ης της πρός τον θεον καταλλα­
γης ήξιώθημεν καΙ δι' ης είς ούρανους άναγόμεθα καΙ ταίς
άνω δυνάμεσιν συγχορεύομεν, ταύτην λέγω, έκείνην την μίαν
των Σα~~άτων καΙ πασών των του Δεσπότου έορτων όπερέ­
χουσαν, οί νυν προστάται της Έκκλησίας Παζαργιουν έποίη­
σαν, θεσπίσαντες, ώς μίαν των κοινων της έ~δoμάδoς ήμερων
λογίζεσθαι, άδεως καΙ άνυποστόλως έν αύτΌ, νεκρολογοΟν­
τες, ού μόνον έν έκάστ!] ΚυριακΌ, άλλα καΙ έν δλ!] τΌ του Πά­
σχα ή μέΡQ:' τοιαύτη γάρ έστι δλη ή Διακαινήσιμος έ~δoμάς.
Το δε κλίνειν γόνυ έν ΚυριακΌ καΙ ή αγραφος Παράδο­
σις ίσχυρως άπαγορεύει καΙ δ κανων της <Αγίας Οίκουμενι­
κης Α' Συνόδου. 'Ότι δε κατα παράδοσιν εχει καΙ τοΟτο ή

-' 79­
-

Έ κκλησία, δηλοί μεν καΙ δ 'Αλεξανδρείας ίερομάρτυς Πέτρος

ουτωσΙ λέγων: «δτι την Κυριακην χαρμοσίινης ήμέραν άγομεν,
δια τον αναστάντα εν αύτΌ, εν η οόδε κλίνειν γόνυ παρειλή­
φαμεν». Το παρειλήφαμεν δηλοί αότο τουτο, δηλαδη εξ άγρά­
φου παραδόσεως εχομεν. Ό δε κανων της Α' Συνόδου εστΙ κ'
καΙ εσχατος' λέγει καΙ αότος ούτως: «Έπειδη τινές εΙσι έν
τ!ι ΚυριακΤΙ γόνυ κλίνοντες, καΙ εν ταίς της Πεντηκοστης ή­
μέραις, ύπερ του πάντα εν πάσrι παροικίQ: φυλάττεσθαι, έ­
σ τ ω τ α ς εδοξε τΌ άγίg Σuνόδ<f τας εύχας άποδιδόναι τίί>
θε~». ΟόχΙ δηλαδη πάντοτε, άλλ' εν μόναις ταϊς Κυριακαϊς
,
!; καΙ ταίς της Πεντηκοστης ήμέραις. Έμφαίνει δε ή άρχη του
Κανόνος δτι ην κατα πάσας έκκλησίας άγραφος παράδοσις
του μη κλίνειν γόνυ, την δποίαν τινες οόκ έφύλαττον, καΙ δια
τουτο ή άΥία Σύνοδος άτιεφάσισεν, απαντες οί χριστιανοΙ εν
ταύταις τα'ί:ς ή μέραις όρθοl να προσείιχωνται. ' Αλλ α καΙ ταίι­
την δη την εκ των θείων Άποσ"l:'όλων άγραφον, εκ του Συνοδι­
του κανόνος εγγραφον παράδοσιν, ώς οόδεν λογιζομένη ή ά­
!, Ι
Ι διαφορία, καΙ τα άγραφα καΙ τα εγγραφα την Κυριακην της
Πεν'τηκοστης, άμα πρωί άμέσως μετα την λειτουργίαν ποιεί
καΙ την γονυκλισίαν. ΚαΙ επειδη εν τίί> έσπερινίί> εΙναι τετυ­
πωμένη να γίνεται, συνάπτουν εύθυς καΙ τον έσπερινόν καΙ εΙς
'; j
τον ενα καΙ τον αότον καιρον ψάλλουσιν (5) «Δόξα σοι τίί> δεί­

5. Ό κ,οινός λα6ς νομίζουοιν, στ:ι έστΙν νομοθετημένον μίαν

φοραν τον χρόνον να Υονατίζωμεν, την ή μέραν της Πεντηκοστης!
Δια τουτο εις κοινην ε'ίδηοιν σηιμειουμεν στι ττάντ:ες οί ττροφητ,αιι
καΙ Άττόσ,τολοι ΥονυκlλιτοΙ ίtΡOσηύΧOντO τον τοαλαιονκαιρόν, κα­
θως καΙ το έΘνος των 'Οθωμανων όρωμεν οϋτω ~oιoυν. ΚαΙ ή ά­
Υία ήμων 'Εκκλησία τ:αύτ/,ν την ισυνήιΗειαν είχεν. Οί δε θείοι ΊΑ­
ττόστολοι έπειτα παρέδωκαν εις τον κόσμον την Κυριακτιν όρθοΙ
να ττροσεύχωνται, ώσαν όττου φέρει της του Κυρίου Xpl.'oτoG ' Α­
ναστάσεως καΙ ττροειικόνισιν της παΥκοσμίου ,άν,αιστάσεως. ΚαΙ 0­
χι μόνον έκά·στην Κυριακήν, αλλα καΙ τας ήιμέρας της άγίω;
Πεντηκοστης cφιθιμουιμένας απο την ήμέραν του Πάσχα. Ό δε
}\'\. Βασίλεισc δίδει τον λόΥονκαΙ είς τα δύο λέΥων: ΤΟ Υονυκλι­
τείν εϋχεισθαι σιημαίνει, στι δια την αρχαίαν τι:αρά~ασιν της τοΟ
θεου έντολης είς τα ~άθη του αδου κατήχθηιμεν· το δε έσιτωτες
εϋχε-σθαι δηλοί στι ή του Σωτηρος ήμων ψι~αν&ρωπ~α, EaUTC{) έκ
του τττώ~αΤ:OςέKείνOυ συνήγειρε καΙ 'συνέστηιοε" καΙ έ,σιτωτες εύ­
χό.μενοιι εύxαρ~στoOιμ;εν τη αύτοΌ τι:ερΙ ήμας ιάνεKδ>ιηyήτ~ 'κηδε­
,
i, '

-80­

. ._-----._ . . - --­
 ξαντι το φως»' ψάλλουσι καΙ τό: «ελθόντες έπΙ την ήλίου δό­
σιν» καΙ τό: «Καταξίωσον Κύριε ,εν τΌ έσπέρ~ ταόη)>> καΙ όλα
τα φύσει ανάρμοστα. ΚαΙ το μεν να γίνεται αύτη ή αταξία εν
Κων/λει, ητις εξ ανάγκης γίνεται, ώς δτι αί εκκλησίαι απέ­
χουσι πολυ μακράν, καΙ δΙς της ήμέρας να συνάγωνται είναι
σχεδον άδύνατον, δια τουτο υπομονή. το δε να γίνηται ή αυ­
τη παράι?ασις καΙ εκεί όπου δεν υπάρχει καμμία ανάγκη καΙ
μάλιστα είς κάποιας πόλεις, ενθα είς όλίγον διάστημα υπάρ­
χει ή έκκλησί.α, τουτο ι?έι?αια υπάρχει μία τόλμη κατάκρι­
τος. ΚαΙ το χείρον, δτι την κακίστην ταύτη ν συνήθειαν τόσον
άκρι(?ως φυλάττουσι, ωστε σχεδον καΙ έτοίμως εχουσι καΙ θερ­
μότερόν τι πραγμα να τολμήσωσι, μόνον ίνα μη άναιρεθΌ καΙ
γέν!) διόρθωσις.
. Δια τουτο καΙ μυρίων επαίνων εστΙ άξιος καΙ δια πολ­
λα άλλα αύτου κατορθώματα, ό παναγιώτατος κυρ - Γρηγό­
ριος' δη ετι τον της Σμύρνης θρόνον κοσμων την παράλογον
ταύτη ν συνήθειαν εκριζώσας, εις εύταξίαν την άταξίαν μετή­
γαγεν. είθε καΙ έν αλλοις τον έαυτου ζηλον επέδειξεν, ίνα πα­
ρα θεου πολλαπλάσιον λάι?η ττιν άψ,άμειψιν.
'Όταν δε με τον νουν άναδράμωμεν εκείνους τους χρυ­
σους αιωνας, είς τους δποίους ελαμπον εκείνοι οί μεγάλοι φω­
στηρες της Έκκλησίας, οί κατό: άλήθειαν ΆποστολικοΙ ποι­
μένες, εξίσταμαι να Gλέπω με πόσον σέGας καΙ εύλάGειαν ε­
φύλαττον την άγίαν καΙ μεγάλην Τεσσαρακοστήν' ότι με το
να ησαν καλως πεπαιδευμένοι τα θεία, έγίνωσκον ότι αί ήμέ­
ραι της άγίας τεσσαρακοστης εισΙν ήμέραι κλαυθμου καΙ πέν­
θους, άφιερωμέναι δηλαδη εξ αύτων των θείων •Αποστόλων
εις το να κλαύσωμεν τας άμαρτίας καΙ παρανομίας, τας δποί­
ας ολον τον χρόνον επράξαμεν καΙ εξεκαύσαμεν την όργην
του θεου προς 11 μας. ΚαΙ .δηλοί τουτο το πένθος ή Έκκλησία,
ητοι αύτος δ ίερεύς, οστις φέρει πρόσωπον του καινου λαου,
ό όποίο ς εν αύταίς ταίς ή μέραις καθως έκ του ίερου Χωματει­
νου ήκούσαμεν, καΙ εν πολλοίς τόποις το εθος φυλάττεται, με
πένθιμα ίερατικα άμφια παρρησιάζεται αύτος δ ίερεύς, μι­

μονίςι:. Δια τοΟτο και τας εόχας έκείνας, εν αΙς γονατίζομεν, εν

τ4) έ'οιπεριν4) εταξε καΙ μετα την είσοδον διέταξε 'άναγινώσκεοθαι,
πάνυ άκριι?ως κατα τόν 9Οόν Kαv·όνα της ΣΤ' Συνόδου. Δια γcφ
της εισόδου της 'μεν Κυριακης Υίνεται 'άτrόδ'Oσις, της δε έρχομέ­
νης Δευτέρας Υ{νεται ,άρχή' οί δε ιά:μαθείςσυΥχέουσι ταΟτα.

-81­
 '

........-:-­
ι

!1 '
11
iι
Ι!
' :
".1':.

Ί
Ι μουμενος δηλαδη μίαν χήραν γυναίκα μελανοφορουσαν καΙ
Ι κλαίουσαν δια την όστέρησιν του καλου άνδρός αότης. <Ότι
ι
δηλαδη καΙ ήμείς ώσαυτως πρέπει να θρηνωμεν, διατΙ με τας
κακίας μας άπωλέσαμεν τόν θησαυρόν της θείας χάριτος.
Λότα καΙ τα τοιαϋτα γινώσκοντες οί θείοι διδάσκαλοι,
αότοΙ πρωτοι έφύλαττον αότην καΙ τους χριστιανους tδίδα­
i σκον έν φόG<{> καΙ τρόμ<{> φυλάττειν αύτην την τεσσαρακοστην

μ νηστεύοντες καΙ άπέχοντες Ο:πό άδηφαγίαν, καΙ άπαξ μόνον

tΙ της ήμέρας να τρώγωσι, δηλαδη μετα τόν έσπερινόν πρΟς την
11
\! δύσιν του ηλίου, ξεχωρίζοντες άπό τόν κοινόν τουτον κανό­
να τους άσθενείς καΙ γηραλέους.
Ταυτα έδίδασκον έκείνοι οί καλοΙ ποιμένες καΙ οί τότε
χριστιανοΙ προθυ μότατα αότα έδέχοντο καΙ <XKpLGtaTaTD: έ­
φύλαττον, ΚαΙ 'τοιουτοτρόπως ό Χριστιανισμός ελαμπεν, ώς ον­
τως θεου άληθινοΟ θρησκεία έν τοίς εθνεσιν. <ο δε νΟν Χρι­
στιανισμός πως εχει; ποίου είδους χριστιανοΙ έσμέν; Οδτος ό
στοχασμός κατα άλήθειαν, άχλυν καΙ σκότος καΙ δεινην άθυ­
μίαν έπιφέρει εΙς την ψυχήν μου, έπειδη στοχάζομαι, στι ή­

... μείς οϊτινες έφθάσαμεν εΙς τους δυστυχισμένους τούτους και­

j ρούς, ε'ίμεθα έκείνοι, περΙ των όποίων ό •Απόστολος Παϋλος
γράψει προς τον αότοD Τιμόθεο", δτι έν έσχάτοις χρόνοις έν­
στήσονται χαλεποΙ καιροί' εσονται γαρ οί άνθρωποι, φυλάρ­
γυροι, dλαζόνες καΙ καθεξης, δλα τα ε'ίδη των άμαρτιων' καΙ
τέλος «εχοντες μόρφωσιν εόσεGείας την δύναμιν αότης ηρνημέ­
νοι». Αύτη η άποστολικη προφητεία καθως σημειοί καΙ ό ίε­
ρος θεοδώρητος εΙς τους καιρους ημων τούτων των κατακρί­
των ά:κριGέστατα έπληρώθη καΙ πληροΟται.• Αφήνω πρός τό
:i παρόν την άλλην μας φαύλην ζωην καΙ τοΟτο μόνον φέρω εΙς
!εeαίωσιν της έK€ιάσεως της άποστολικης προφητείας, τό ό­
ποίον έξ άρχης ώρμησα εΙπείν.
Ι <Ότι καθως παράδοσίς έστιν Άποστολική, να μη νεκρο­
, '
λογωμεν την Κυριακήν, καΙ να μη κλίνωμεν γόνυ, οϋτω συν
':1, i
τοίς άλλοις έστΙ παράδοσις εγγραφος καΙ άγραφος, σεπτη
καΙ άγία, να ψυλάττωμεν μετα φό€ιOυ καΙ τρόμου την d:γίαν
καΙ μεγάλην Τεσσαρακοστήν, νηστεύοντες σλην την ή μέραν
καΙ πενθοΟντες δια τας άμαρτίας μας. Λοιπόν σταν αί ή μέ­
ραι της d:γίας Τεσσαρακοστης εΙναι τοιαυται, ηγουν ήμέραι
θλίψεως καΙ κλαυθμοΟ, δια να έξιλεώσωμεν τόν θεόν διό: τα
πλήθη των άνομιων μας, καθως διδάσκουσιν ήμας τα μυστήρια
ταυτα καΙ οί θείοι διδάσκαλοι της Έκκλησίας, οτι 'ίδιον έστΙ
χριστιανοΟ άληθινου καΙ θεοφοGουμένου, πως εΙναι δυνα,τόν,
Ι'
!
λέγω, ό πιστός καΙ έργάτης της έγκρατείας, εόθυς άμα πρωί να
Ι,'
-82­
·'.:.

εύχαριστη τας όρέξεις καΙ θελή ματα ΤΤΚ σαρκΟς αότοΟ με

ρακιά, με καφέδες, τσιμπούκια καΙ παξιμάδια; Δεν εΤναι του­
το μικρόν τι, δεν εΤναι μάλιστα ενα ση μείο άνευλαeείας· εΙ­
ναι μια μεγάλη ύβρις εΙς το αΙδέσιμον των ιΊμερων, καΙ μά­
λιστα αν γίνεται άπα tερείς, καΙ μάλιστα όπο πολλων γίνεται,
καΙ ~ε~ηλoυσι φεΟ! οΙ Ιερείς πρωτοι του Κυρίου τα άγια καΙ
ούκ αΙσχύνονται οδτοι πάντες οι τάλανες, άπο τα μωρα καΙ
πεπλανημένα έθνη της 'Άγαρ, οΙ όποίο ι εΙς τον καιρόν της μια~
ρας, αύτων νηστείας, φλεγόμενοι όπο της δίψης πάσχουσι καΙ
ι)πoμ~νoυσι μέχρι της έσπέρας· καΙ υΙοΙ του σκότους δντες,
γελορσι με τους υιους τοο φωτός, δτι νηστεύειν Ιπαγγελόμε­
νοι νηστείαν ού φυλάττουσι, άλλα αμα πρωί τρώγουσι καΙ πί­
νουσι καθως χθες καΙ πρώην καΙ πάντοτε. ΚαΙ ό τούτων όνει­
δισμας εΙς αύτην άνατρέχει την θειοτάτην ή μων πίστιν καΙ
πληροΟται εΙς ήμας το δια τοΟ προφήτου eΗσαίου εΙρημένον:
«Δι' ήμας ~λασφημείται τΟ δνομά μου tv τοίς έθνεσι». "Ότι
καθως δταν ~λέπωσι ή μων τα καλα έργα, δοξάζουσι τον πα­
τέρα ή μων τον έν τοίς ούρανοίς, οϋτως δταν βλέπωσι τα 1(α1(α
ήμων έργα, ~λασφημoυσι τΟ δνομα αύτου το αγιον.

* * *
. Αλλα τί ταΟτα έΥω δοω καΙ λέγω καΙ μέμφομαι Κων/λιν
καΙ Σμί;ρνην καΙ . Ανδριανούπολιν καΙ θεσσαλονίκην, τας έξω
πόλεις καΙ χώρας; Έκείνο το όποίον tξέπληξε τας φρένας μου
καΙ κατά τον προφήτην Ίερεμίαν, «παντος άκούοντος ήχήσει
άμφότερα τα ωτα», τουτό έστιν, δτι αϋτη ή κατάπτωσις καΙ
πάντολμος άταξΙα καΙ ϋ~ρις της άγΙας Τεσσαρακοστης, ένερ­
γείται με δλην την άσυνειδησίαν, πως να είπω, καΙ πως να ό­
νομ.άσω τον τόπον; ένεργείται μέσα εΙς το κοινον προσκύνημα
δλου του κόσμου, μέσα εΙς την άγίαν πόλιν • Ι ερουσαλή μ, μέ­
σα εΙς έκείνον τον τόπον της άγίας Σιών, έξ ης έξηλθεν ό νό­
μος της Χάριτος καΙ του θείου Ευαγγελίου το κήρυγμα κατα
την του "Ησαίου πρόρρησιν. 'Εκεί. έκεί ένεργείται καΙ ή της ά­
γίας νηστείας παρά6ασις. άπο τον όποίον τόπον έξηλθον καΙ
πανταχοΟ της οικουμένης διεδόθησαν αΙ παραδόσεις, καΙ αί
διατάξεις των θείων •Αποστόλων καΙ κάθε καλον καΙ άγιον καΙ
σωτήριον μάθημα.
ΚαΙ τίς ποτε άπο τους παλαιούς αΙώνας ηθελε πιστεύσει
ότι θέλει lλθει καιρός, τόσον πολυ να καταπατηθωσιν αΙ κο­
σμοσωτήριοι διατάξεις τοΟ άγ(ου Πνεύματος, &'>στε καΙ αό­
τος ό πανάγιος ι(α1 ζωοδόχος τάφος τοΟ·lησοΟ ΧριστοΟ, ή πη­

-83­
....

γη της σωτηρίας δλου τοΟ κόσμου, άμα πρωί πρωί, να άπο­

λυη τους έκείσεσυναθροιζομένους λαούς, εΙςάπόλαυσιν των
σαρκικων όρέξεων; τoOτo~ε~αιότατα έστΙ δλως άνέλπιστον.
Αύτη ή ύ~ρις της αγίας νηστείας ηθελε εΙσθαι υποφερτή, αν
έΥίνετο είς τόπους καί χώρας ~αρ~αΡΙKας καΙ υστερημένας
άπό παντός ε"ίδους είδήσεις .• Αλλα να άκούεται να γίνηται μέ­
σα είς την πολυθρύλητον 'Ιερουσαλήμ, μέσα είς έκείνους τους
αγίους τόπους, εις τους δποίους καί πολλοί πεπαιδευμένοι ευ­
ρίσκονται καΙ πάμπολλοι έκ διαφόρων τόπων συντρέχουσιν, ίε­
ρείς ίερομόναχοι σπουδαίοι καΙ σοφοΙ διδάσκαλοι, καΙ τι δια
τό σέ~ας αυτοο του ' Ι ησου ΧριστοΟ, δστις πρωτος δι' ή μας καΙ
δια την ήμων σω'ϊηρίανένήστευσεν αυτην την τεσσαρακονθή­
μερον νησ'"cείαν ΤΙ δια τους ξένους σοφους καΙ διδασκάλους,
έπρεπε να φυλάττωσι την άρχαίαν της νηστείας παράδοσιν.
ΝΟν δε τί άποκρίνονται, καΙ πως δικαιολογοΟσι την κατάκρι­
τον ταύτην παρά~ασιν; οίκονομίαν φασΙ ποιοΟμεν δια τό πλη­
θος των προσκυνητων. 'Αλλ' οΙκονομητέον άποκρίνεται δ θείος
Χρυσόστομος, ένθα μη παρανομητέον. Δεν εχει τόπον ή οΙκο­
νομία, έκεϊ δπου γίνεται παρανομία, ή παρά~ασις της , Απο­
στολικης παραδόσεως. Τί άλλο είναι τοΟτο, εΙμη παρανομία;
«Μη μέταφέ φησι, δρια αΙώνια, δ: εθεντο οί πατέρες σου», κε­
λεύει τό ΠνεΟμα το άγιον. ΕΙ δε μεταίρεις, δηλον δτι παρανο­
μείς. 'Έπειτα οί προσκυνηταΙ ουκ εΙσίν άσε~εϊς, άλλα χριστια­
νοί' ώς δε χριστιανοΙ συντρέχουσι έκ διαφόρων τόπων καΙ πό­
λεων, λέγοντες αύτα έκείνα τα τοΟ Ήσαίου: «ΔεΟτε καΙ άνα­
~ωμεν είς το ορος ''Cou Κυρίου καΙ εΙς τόν ο'[κον τοΟ θεοΟ Ία­
Kώ~ καΙ άναΥγελεί ή μίν την δδόν αυτοο, καΙ πορευσόμεθα έν
αύτ~». ΚαΙ επειτα από τό δρος του Κυρίου τό περιφανες καΙ
περίοπτον δ οίκος τοΟ θεοΟ, δ πα.νάγιος δηλαδή καΙ θεοδόξα­
στο ς τάφος τοΟ ΊησοΟ ΧριστοΟ, τό διδασκαλείον πάσης άρε­
της καί άγιότητος, ταύτην την δδόν ητοι άρετην καΙ θεoσέ~ει­
αν εχει, να διδάσκτι τους έκείσε άθροιζομένους λαούς, δηλα­
δτl ν' άτιμάζωσι την θεοπαράδο'τον νηστείαν με τα πρω"ίνά τους
προγεύματα, λύοντες τόν δρον της αγίας νηστείας με την άμα
πρωί της προηγιασμένης άπόλυσιν; 'Όχι, δεν εΙναι ούτε δί­
καιον, οϋτε συμφέρον, οϋτε πρέπον, εΙς την μητέρα πασων των
Έκκλησιων, η όποία έδίδαξε πασαν ευλά~ειαν καΙ θεoσέ~ειαν
δλον τόν κόσμον, αύτη πάλιν ή Ιδία να γίνεται τόπος καΙ πα­
ράδειγμα άνευλα~είας καΙ καταφρονήσεως των θείων πραγμά­
των.

Δεν εΙναι άμφι~oλία δτι μεταξυ εΙς τόσον πληθo~ ευρί­

-84­

Ί
1
1
ι.
 σκονται πολλοί, καΙ άμποτες να μην εΙναι οί περισσότεροι κα­
κοσυνηθισμένοι δουλοι, δηλον δτι της κακης συνηθείας. ΚαΙ
λοιπόν τί μέλει γενέσθαι; Πρέπει ή Έκκλησία να άφήση τας
έαυτης τάξεις καΙ να αKoλoυθίl είς τα ~ρωμερα θελήματα των
ανθρώπων; Εϊτε να λέγη, δτι ποιεί οίκονομίαν, με το να GE­
Gαιώνη, ώς καλα καΙ ακατάΥνωστα τα παράλογα καΙ παρά­
νομα; ΚαΙ ποίος νουν έχων θέλει όνομάσει οίκονομίαν, την ά­
θέτησιν των δρων της αρχαίας παραδόσεως; τουτο εΤναι όμοι­
ον με έκείνο που λέγει ή έλληνικη παροιμία: «~H άμαξα φέρει
τόν GoUv». Δεν είναί ποτε οικονομία ή παρανομία.
Λοιπον οι προσκυνηταl του Παναγίου Τάφου, ας μάθουν
απ' αυτόν τον Πανάγιον Τάφον, τί θέλει να είπΏ ή άγία καΙ
Μεγάλη Τεσσαρακοστή. «ΕύλαGείς ποιείτε τους υίους 'Ισρα­
ήλ», οϋτω προστάζει ό θεος εις το Λευ·ίτικόν ..• Ας μάθουν ότι
αί ήμέραι της Μ. Τεσσαρακοστης είναι αφιερωμέναι είς τον
θεόν. 'Ήτοι καθ' αυτό διωρισμέναι ύπο των άγίων Άποστό­
λων, δια να έξιλεώσωμεν έν αυταίς, τον θεον με νηστείας καΙ
προσευχό:ς δια τας άμαρτίας μας.
"'Ας μάθουν άπό τον αγιον Τόπον αυτόν, πόσον πολυ καΙ
μέγα έστΙ το χρεωστούμενον σέGας είς αυτην την άγίαν καΙ
μεγάλην Τεσσαρακοσ'ιήν. Πόθεν να το μάθουν καΙ να το κα­
ταλά~oυν; ,Απο έκείνα που έμποδίζονται έν αόταίς ταίς ή μέ­
ραις, πλην ΣαGGάτου καΙ Κυριακης, με το να εΙναι χαροποιά.
'Ήγουν δεν γίνονται μαρτύρων μνη μαι καΙ δοξολογίαι' δεν γί­
νονται Gαπτίσματα, είμη μόνον έξ ανάγκης, ουδε χειροτονίαι.
Τέλος πάντων, το πλέον παράδοξον, ουδε τελεία Λειτουργία,
καΙ με δλον όπου τό μυστήριον είναι των μυστηρίων καΙ σωτη­
ρία δλου του κόσμου. Έπειδη δμως εΙναι θυσία πνευματική,
καΙ χαρας πνευματικης πρόξενος, δια τουτο ου συγχωρείται
να γίνεται, είμη μόνον είς την ή μέραν του θείου ΕυαΥγελι­
σμου, με το να εΤναι ή ή μέρα έκείνη χαρας ευαγγέλια.
Αυτα ας άκούσουν' αύτό: τα μεγαλεία της άγίας Τεσσα­
ρακοστης ας μάθουν. «Eόλα~είς ποιείτε τους υίους Ίσραήλ».
"Ας μάθουν δτι ή προηγιασμένη λειτουργία γίνεται, όχι δια
να λύη τον όρον της νηστείας, ητοι δια να όρμωσιν οί άκρα­
τείς τόσον οι. λα"ίκοΙ δσον καΙ οι. κληρικοί, ευθυς άμα πρωί είς
την πλήρωσιν καΙ θεραπείαν της άκρασίας' αύτων, άλλα γίνε­
ται δια μόνους έκείνους, οϊτινες έχουσι έτοίμως να κοινωνή­
σωσι των άχράντων μυστηρίων. Δια τουτο έδιωρίσθη να γίνε­
ται, όχι άμα πρωι μετό: τον όρθρον, άλλα είς την δύσιν του
ήλίου, ηΥουν είς τον έσπερινόν, του όποίου το όνομα τουτο δη­

-85­
.....
ι Ι,
Ι Ι'
!i'
t,j
~\:
~I;
:, ,

!: Ι; !
\\ ι .
!Ι !
" ι λοί, πέρας, ητοι τέλος της εω, δηλαδη της ή μέρας.
1,',1
" «Ευλαeείς ποιείτε τοί.ις υΙοί.ις ~I σραήλ». Άλλ~ οϊμοι Ι διατί
οϊμοι; ότι την σήμερον όΛον το έναντίον γίνεται. ·0 Πανάγιος
1,'ι
1'
ι:,
Τάφος μέ το αυτοο παράδειγμα έμπράκτως διδάσκει, όχι ευ­
ι';:
,! ' λά6ειαν άλλά ϋ6ριν καΙ καταφρόνησιν των άγίων νηστειων.

Ι'

1'1' , 'Όχι έγκράτειαν θεάρεστον, άλλ' άκρασίαν κατάκριτον. 'Όχι

Ι' Ι,:
, , ύπομονην ως χριστιανοί, άλλα δρμην είς την λύσσαν της λαι­

f ι ί

: ~ !
μαργίας, ως τά κτήνη τα άλογα. ΚαΙ εΤναι αυτό: σημεία φό60υ
θεοΟ; είναι αυτά άπόδειξις της άληθινης του θεοΟ λατρείας;
εΤναι αυτό: των ύπηρετων καΙ οΙκονόμων των του ΧριστοΟ μυ­
στηρίων;

:
!
Ι
j ΠολλοΙ άποροΟσι, πως είς άλλόφυλος άπερίτμητος Άσσύ­
, Ι
ριος ΝαGοuζαρδάν καλούμενος, ηλθεν εΙς την ·Ιερουσαλημ καΙ
Ι:: KατέKΑUσε τόν περι~όητoν Ναόν του Σολομωντος, το μόνον
καύχη μα των 'Ι ουδαίων. "λλλοι άποροΟσι, πως τό δαρ<5αρώ­
τατον γένος των 'Οθωμανών, εχει την σήμερον ναον της άσε­
Gεστάτης αυτων πλάνης, τό θαΟμα τών αίώνων, την ΆΥίαν Σο­
φίαν, την δόξαν καΙ τό σέμνωμα των Χριστιανων. ΚαΙ άλλοι
άποροΟσι δι~ άλλα παρόμοια. ;Αλλ&. διατί τόση άπορία; Δέν
κατέκαυσεν ό άλλόφυλος τδν Ναον τοΟ θεοΟ, όχι! ~Αλλ&. κα­
τέκαυσαν αυτόν αΙ άνομίαι καΙ παρανομίαι του Ίouδα'ίκοΟ
λαου. ·Ότι έκείνοι οϊτινες έκαυχωντο εΙς αυτόν, μέ τάς παρα­
νομίας αυτών έξέκαυσαν την όΡΥην τοΟ θεοΟ καΙ ό θεος μετε­
χειρίσθη όργανον τον δάρGαρον έκεϊνον. <Ότι αυτός έστΙν έ­
κείνος όστις μετεχειρίσθη ύστερον καΙ φραγγέλιον καΙ κτυπων
εΙς αυτούς μετά μεγάλης όργης τούς ποιήσαντας τον οΤκον
της προσευχης οΤκον έμπορίου, κατεδίωξεν αυτούς έκ τοΟ ναοΟ,
Λοιπόν ώσαύτως καΙ νΟν καί πάντοτε άπο τάς άνομίας τοΟ χρι­
στιανικοϋ λαοΟ, ό μέγας θεός παραχωρεί άπο θείαν αυτοο ά­
γανάκτησιν καΙ άλλα (5ε(5ηλοΟσιν οΙ άσε(5είς, ότι δέν υποφέρει
νά <5ε<5ηλοΟσιν αυτα οΙ τούτου λειτουργοί, καΙ άλλα παραδί­
δει εΙς τό πΟρ κατακαίων τά άψυχα, ίνα αΙσθανθωμεν ή μείς οΙ
λογικόψυχοι καΙ μη πέσωμεν εΙς το πυρ της γεέννης, άξια της
μετανοίας εργα πράξαντες.
'Αλλ όμως διά να δώσωμεν τέλος εΙς όλον το παρον πονη­

μάτιον, άμποτε καΙ οΙ προσκυνηταί των άγίων τόπων εΙς το

. j,
, : έξης να έπιστρέψωσιν εΙς τούς τόπους των καταγγέλοντες ψυ­

Ι'

χωφελη διηγήματα καΙ όχι ψυχοeλα(5η καΙ σκανδάλων πρόξε­

να (6).

,Ι
6. Τοϋτο λέγεται, διότι εΙς 'Πολλσυς Tb1tOU, ότrωσδή1τoτε φu..
.1
Ι
ι

-86­

Ι
. . . . ,_. _ .,. _.,~ ,.. . .._.__.. .
J
 ΚαΙ ετι αμποτε καΙ οί το ίερόν της κοινης •Αναστάσεως έκ
παντός τρόπου GεGηλουν έθέλοντες δια των δουλικων καΙ πεν­
θίμων σαπροκολλύGων, έκ των μέχρι τουδε εΙρημένων καΙ σα­
φως άποδεδειγμένων, όψέποτε καΙ ανανήψωσι καΙ να κατανο­
ήσωσιν, ότι ή αληθινη καΙ αρχαία συνήθεια, του πότε δεί καΙ
πότε ου δεί ποιειν μνημόσυνα κεκοιμημένων, έν τοίς τυπικοίς
της Καθολικης Έκκλησίας. καΙ σχι του Μαλαξου, περιέχεται
'ι'εγραμμένη, καθώς αυτην οί θειότατοι πατέρες, έκ των άρχαί­
ων αίώνων παρέλαGον καΙ καθως αυτην έν τοίς κατα μέρος ά­
γίοις μελουργικοίς ποιή μασι εόρίσκεται. Δια την δποίαν καΙ
νυν λέγομεν δτι ουδεμία άνωτέρα συνήθεια, ή όποία εΙκό­
τως καινοτομί.α όνομάζεται, ούτε μην άπόφασις συνοδικη δύ­
ναται να την καταργήση η καταστήση άκυρον καΙ μάλιστα τό­
σον χθεσινη καΙ όλιγάριθμος. 'Ότι πάσα Άποστολικη Παρά­
δοσις του θείου Πνεύματός έστιν άπόφασις. ΚαΙ χρέος έχομεν
να μαχώμεθα, όχι μόνον δια τα δόγματα, καθως τινές έσφαλ­
μένως λέγουσι καΙ φρονουσιν, αλλα καΙ δια τας άγράφους
παραδόσεις, καθώς καΙ όπερ της παραδόσεως των άγίων εΙκό­
νων κατα των εΙκονομάχων οί ευσεGείς ήγωνίσαντο, ου μόνον
δια λόγων άλλα καΙ δια πολλων Gασάνων καΙ αΙκισμων καΙ
έξοριων καΙ τέλος καΙ μέχρι θανάτου.
Προηγουμένως μεν οον ώς καΙ νυν ήμείς όρωμεν έμπρά­
κτως δ θεός δοξάζει ση μείοις δρατοίς καΙ αΙσθητοίς τους ό­
περ των θείων παραδόσεων όπερμαχουντας, καΙ λοιδορουμέ­
νους καΙ Gλασφημουμένους. Άλλα καΙ δ έπαινος του θείου
Παύλου, όστις έπαινεί έκείνους οϊτινες κρατουν τας αυτοο
παραδόσεις έγγράφους τε καΙ άγράφους, δεν έμιδάλλει όλί­
γον κέντρον εΙς τους μετα πόθου καΙ πίστεως δεχομένους τους
θείους του λόγους, ώστε να φεύγωσι μεν τους καταφρονητας
των θείων παραδόσεων, να άγωνίζωνται δε παντΙ σθένει κατα
πάσης πλάνης του χαιρεκάκου δαίμονος.
·0 Κύριος ήμων ΊησοΟς Χριστός να άπελάση τΌ δυνάμει
του Παναγίου Πνεύματος Αότου, το πνευμα της φιλαυτίας καΙ
της οΙήσεως έξ ων γεννωνται αί σατανικαΙ λογομαχίαι καΙ ε­
ριδες και τα σκάνδαλα καΙ να ένοικήση έν ταίς ψυχαίς ή μων

•
tνάττεται. ή άΥίας 'Ιταράδοσις της νηστείας, κ,αΙ γ(νεται ή προη­
)Λιασμένη lμετα τό ημιισυ της ήιμέρας ηγουν, ΠΡOO1KυVΗταΙ lμαθ6ν­
τες έΥ. του άΥίου Τάφου την 'Πρω'ίνην άπόλι>σιν, άγαναικτοΟσικαΙ
τυραννίαν καλοΟσι των Ιερέων τήν έτrαινετήν ~ραδότ/τα.

-87­
-­
καΙ αυτων το πνευμα της εΙρήνης καΙ ταπεινοφροσύνης, ώστε
να Υνωρίσωσιν οι ά:δελφοΙ τους άδελφους καΙ τα μέλη τα ίδια
αότων μέλη, καΙ να χρηματίσουν οί πάντες εν σωμα, μία έκ­
κλησία, μία ποίμνη, μίαν κεφαλην καΙ ενα Κύριον εχοντες, Αυ­
τον τον Κύριον ήμων Ίησουν Χριστόν, αΙνουντες καΙ δοξάζον­
τες Αυτον έν Πνεύματι καΙ άληθεί~ συν τ~ άνάρx~ αυτου Πα­
τρΙ 'καΙ τ~ Παναγί~ Πνεύματι εΙς τους αίωνας των αΙώνων,
άμήν.

Κ Ε Φ _ι\. Λ J\. Ι Ο Ν Ι Ζ' (*)

ΠερΙ ταv ,.A'V. Μακαρίου 'Επισκόπου Κορίνθου.

Άπόδειξις οτι ΟΟκ όρθως συδε δuκαίως έκ της πρός τι­

νας συΥκρίσεως καί τινιων άνιΘρωιrr(νωlν στοχασμωιν ή
τούτου άΥ ιότης καΙ τ,α iθ'αύιματα άπo~,άλλoνται.

* **
Προ του λα~είν άπόκρισίν σου, εΙ ελα~ες τα προσαποστα­
λέντα, δηλαδη τήν τε του Μ. Βασιλείου περΙ ~ρωμάτων λιπα­
σίας διάταξιν καΙ τον ηδη πολλάκις αΙτηθέντα πανηγυρικον
λόγον του μεγαλομάρτυρος Γεωργίου καΙ πως σοι εδοξαν ταυ­
τα λα~όντι. των προτεθέντων δη τούτων, περΙ ων ήμίν πολλά­
κις έγένετο λόγος άναδέξασθαι δια γραφης άγωνα, μοΙ εδοξε
πάνυ χρήσιμον καΙ κοινωφελές έλπίσαντι το πόνημα εσεσθαι.
Είδήσει γαρ καΙ συ πολλα έκ τούτων, άπερ Τι την άρχην
ήΥνόηκας, η συ)/κεχυμένως πως ταυτα παρέλα~ες, άπερ άμει­
νον καΙ ε'ί τις δλως ταυτα μη οΤδεν. •Αλλ' οί τ' άναντία καΙ
λέγοντες καΙ φρονουντες, 'ίνα την άλήθειαν έK~άλωσιν εΙς τους
περΙ τούτων λόγους ή μας καΙ μη ~oυλoμένoυς έμπεσείν ΑVα­
γκάζουσιν. ' Επειδη γαρ οί άντιφερόμενοι οδτοι, τον Κορίνθου

(*) Σε ,μερικό: χειρόγραφα α'Πανταται ώς Ιδιαιτέρα μελέτη

110U Π'αρίου.

-88­
 τοΟτον, τ~ πρώην Λακεδαιμονίας, τι{> έν τ~ 'Άθ~ άσκήσαντι,
συΥκρίνοντες λέΥουσι' τί τοΟτο; ό Λακεδαιμονίας είς το ., ΑΥΙ­
ον 'Όρος δια της τόσης κακοπαθείας καΙ άσκήσεως, δστις είς
όλην σχεδόν αύτου την ζωην υπέμεινε υποτακτικός, φέρων άεί­
ποτε την πήραν είς τους ώμους, καΙ δστις ούκ ήκούσθη μετό:
θάνατον ποιείν θαύματα καΙ άΥιάσαι, καΙ ό Κορίνθου έντος
του κόσμου έν τη Xί~ υπάρχων, ενθα αί τρυφαΙ καΙ άναπαύ­
σεις, έκείνος ηΥίασε καΙ ποιεί θαύματα; ΚαΙ ποίος νουν υγια
εχων δύναται πιστευσαι καΙ δμολΟΥησαι τουτο άληθινό; Ταυ­
τα καΙ τα τοιαυτα λέΥουσιν οί υπεναντίοι' καΙ έπειδη οί ταυ­
τα λέΥοντες ούκ είσι μικρας υπολήψεως ανθρωποι, άκολουθεί
ίνα εχωσι καΙ πολλους όπαδους είς το αύτο φρόνημα. Άλλ'
έΥω ίνα άποδείξω τοίς άκροαταίς, δτι ή τοιαύτη σύΥκρισις εΙ­
ναι παντελως σφαλερά, άνάΥκη έστίν, ίνα είπω έκείνα τό: δ­
'Ποία κατ' άλλον τρόπον έΥνώρισεν δ των κρυπτων Υνώστης θε­
ός. Εί Υαρ καΙ ούκ ηθελον παντελως εΙπείν, ούδε γράψαι εΙς
χάρτην ταυτα, δια το αίδέσιμον του Μοναχικου καΙ άσκητικου
τάΥματος, άλλΟ δμως άναΥκάζομαι, ίνα Υράψω όλίΥα τινά,
ένεκεν άληθείας καΙ δικαιοσύνης. Δι' δ καΙ άκούσατε έν άλη­
θείq.: ταυτα.
Άληθως οον δ Λακεδαιμονίας τοιουτος έστάθη, καθως ή
φήμη έκήρυξεν αύτον ώς κηρύττει, καΙ έχθρος της άρετης έ­
στΙν δστις ούχ όμολΟΥεί δτι υπηρξεν πολυς έν άσκήσει. Άλλ'
δμως κακη τύχ!l ευρέθη να εΙναι Άγιαννανίτης. Δι' δ καΙ πα­
ρακαλω, μη ταραχθη τινας, α'ίφνης τον δύσφημον τουτον λό­
Υον άκούσας κατα των περι.ωνύμων ΆΥιανναν1.των, εως να ά­
κούση τα άληθη αίτια των τοιούτων άσκητων. Καθ' δτι ίνα εί­
πω έν συντόμ~ το παν, δσα κακά, δσα σκάνδαλα, δσαι ταρα­
χαΙ καί διωΥμοΙ καΙ πνΙΥμοΙ ευσε~ων καΙ άθώων άδελφων ή­
κολούθησαν εΙς το 'Όρος, καΙ μέχρι την σήμερον, δσαι κατα­
δρομαΙ καΙ άκαταστασίαι καΙ συΥχύσεις γίνονται καΙ ευρί­
σκονται εΙς έκείνον τόν ποτε ίερον καΙ άΥιον τόπον, δλα άπ'
αύτους γίνονται, άρχηΥοί όντες καΙ πρωταίτιοι του κακου.
Άπ' αύτους έξηλθον τα δύσφημα καί μιαρό: καί σατανικα
όνόματα όνομάζοντες καΙ λέΥοντες τους ευσε~είς καΙ όρθοδό­
ξους μοναχους φ α Ρ μ α σ ό ν ο υ ς καΙ Κ ο λ λ υ (5 ά δ ε ς.
Αύτοί εφθασαν εΙς τόσην άναίδειαν καΙ άπόνοιαν, ώστε καΙ λέ­
Υουσι, δτι, ούδε χριστιανοί πρέπει να όνομάζωνται δσοι ου
ψάλλουσι Kόλλυ~α νεκρων την Κυριακήν Ι Ούκ άμφι~άλλω,
μάλιστα δε ~έ(5αιός είμι, δτι μια τοιαύτη φρικτη καΙ άποτρό­
παιος κατηΥορία άνευ τινος άποδείξεως ίσοδυναμεί δια μίαν

-89­
 σαφεστάτην συκοφαντίαν, εναντίον εκείνων των ίερων ήσυχα­
;: στων, καΙ ε'ίθε λέΥω κάΥω μή είσιν άληθη τα κο:τ' αυτών' άλλ'
!i
11 έπειδη άληθη εΙσιν καΙ thtthaLa, δια τοΟτο πρέπον ~στ(ν, ίνα
υ διηγηθωμεν αότό: ανωθεν ~ξ άρχης.
il
j. Ποτέ ουκ εφάνη ουδέ ήκοίισθη εΙς τα καθολικά των Ιερων
:! Μοναστηρίων, οϋτε εΙς ·τα Κυριακα των Σκήτεων, ϊνα ψάλλων­
..:
1 .

;
ται νεκρικα μνημόσυνα τακτικα εν ήμέρq: ΚυριακΏ, Καθ' δτι
έπεκράτει παράδοσις καΙ επικρατεϊ εκ των άγίων ' Αποστό­
λων, ίνα τιμωμεν αύτήν, ως άνάμνησιν έχουσαν της του σωτη­
ρος ή μων 'Αναστάσεως, καΙ άμα ως εΙκόνα φέρουσαν καΙ της
κοινης των άνθρώΠ<'ύν άναστάσεως, την όποίαν καΙ πιστεύομεν
καΙ έλπίζομεν} κατα το ένδέκατον άρθρον της θείας 'ήμων πί­
στεως.

ΠερΙ το ημισυ λοιπόν τοσ παρελθόντος αιωνος, ήτοι περΙ

το 1756 άν~Koδόμησαν οί &Αγιαννανϊται εΙς το νσν δρώμενον
μέγεθος τό Κυριακον της άνω Σκήτεως' άρχηγοΟ καΙ προστά­
του καΙ φροντιστοΟ της οίκοδομης όντος τοΟ πνευματικοΟ πα­
πα - Φιλοθέου του εκ Πελοποννήσου. Έν τf! τοιαύτη λοιπόν οΙ­
Koδoμίj εΥένετο μεγάλη δαπάνη. Δι' δ καΙ εστάλησαν εΙς αυ­
τούς εκ των έξω μερων ι?οήθειαι πολλαΙ καΙ μεγάλαι, τας δ­
'Ποίας έπρεπε άνταμείψαι, ως όπεσχέθησαν, δι' άγρυπνιών καΙ
μνημοσύνων. Έστάλησαν δε καΙ άπό Σμύρνην γρόσια δκτακό­
σια δια μνημόσυνα τοσ μακαριστοΟ πρώην Κανα. Άλλ' ~πειδη
εΙπον αί συνεχείς άγρυπνίαι άδυνατοσσι τα σώματα ήμων καΙ
ου δυνάμεθα εΡΥοχειρείν τίj επιούση 'ή μέρq:, δια τοστο εδρον,
εύλογον, ίνα καθ' έκάστην Κυριακην έκτελωσιν αυτά, τας ά­
γρυπνίας δηλαδτ) καΙ τα μνημόσυνα. ΚαΙ λοιπον μετα την τε­
λείωσιν τοΟ δρΘρου της άγρυπνίας, ό λεγόμενος Δικαίος ά­
πλώσας κηλίμιόν τι εν μέσ~ τοΟ ναοΟ άπέθετο το ταψίον των
κολλύthων Εκεί' οί δε ίερείς που ησαν έπιthάλλοντες ~πιτραχή­
λια καΙ «εύλογητοΟ» γενομένου έψαλλον την νεκρώσιμον άπα­
i σαν άκολουθίαν μετό: κηροδοσίας καΙ τα έξης· επειτα εγένετο
Ί.
η θεία Λειτουργία.
ΚαΙ Ιδού Τι πρώτη καΙ πρωτίστη άρχη της εν τ<ϊ> <Αγίce ''0­
ρει κολλυ(50πραξίας εν τυ ήμέΡQ: της Κυριακης. Γενομένου δέ
τούτου πολλάκις, ηκούσθη καΙ είς δλον το "Άγιον 'Όρος δτι
είς την Σκήτην της άγίας "Αννης ψάλλουσι μνη μόσυνα κεκοι­
μη μένων δια κολλύthων την Κυριακήν. "Όθεν εόθυς εκρίθη του­
το παρά πάντων ΟΤΙ έστΙν μία καινοτομία άνήκουστος ~ως τό­
τε της έκκλησιαστικης παραδόσεως, καΙ παράCΔασις της των
άγίων Πατέρων διατάξεως. Δια τοΟτο οί σπουδαίοι καΙ οί πνευ­

-...-90­
ματικοί, ο'l'tου και αν εύρισκον ΆΥιαννανίτας, πάντες έξ ίσου
Kar;:tKptvcxv αυτούς, καινοτόμους αυτούς καΙ παραGάτας όνο­
μάζοντες.
"Ε κτοτε. οον έκ των άκουόντων τους έλέγχους, εόσυνείδη­
τοι όντες καΙ μη ύποφέροντες ταυτα, προσηλθον εΙς τόν είρη­
μένον πνευματικόν παπα - Φιλόθεον. λέΥοντες αυτ'ί>. "' Αγιε
Πνευματικέ, ίδού έλέΥχουσιν ήμας οΙ άπανταχου του 'Όρους
πνευματικοί καΙ διδάσκαλοι, λέΥοντες στι μεΥάλως άμαρτάνο­
μεν ψάλλοντες κόλλυGα την Κυριακην καΙ πρέπει να παύσω­
μεν είς τό έξης. Π ρος τΑUτα δ πνευματικός άπεκρίθη. -Ημείς
μέν, ω τέκνα, ου δυνάμεθα παΟσαι, έπειδη χρεωστουμεν πολλάς
άΥρυπνίας και μνημόσυνα, τας όποίας θέλομεν παύσει, σταν
τελειώσωμεν. Σείς δέ, σσοι ουχ ύποφέρετε τα κέντρα της συνει­
δήσεως, έχετε άδειαν όπόταν πληρωθΙί δ δρθρος να άναχωρη­
τε έκ της Έκκλησίας, εως 00 ημείς πληρώσωμεντό μνημόσυνον.
'Ήρεσκον οί λόΥΟΙ του ΠVευμαΤΙKOυ εΙς αυτούς καΙ ηρξαντο
οί 'ί:οιουτοι φεύΥειν, άρχομένης της νεκρολογΙας. 'Αλλ' σμως
ουκ έφάνη άρεστόν καΙ εΙς τούς μένοντας δι' δ καΙ εκραζον
λέΥοντες. Τί τουτο, αΙρετικοί έσμεν ή μείς καΙ άποστρεφόμεθα
όπ' αυτων; σπως οΙ πάντες όμου έψάλλομεν την άΥρυπνίαν,
οϋτως πως πρέπει να ψάλλωμεν καΙ τό μνημόσυνον.

Aϋ~η έστίν ή πρώτη ερις καΙ φιλονεικία έντός της Σκήτε­

ως της "ΑΥίας ., Αννης, σμοιοι πρός τούς όμοίους, καθώς ποτε
καΙ ή πρώτη διαφορά περΙ έκπορεύσεως του άΥίου Πνεύμα­
τος έΥένετο μεταξύ Λατίνων καΙ διήρκεσεν ετη πολλά, οϋτω
καΙ ηδη οί πολλοί έ~ίαζoν τούς όλίΥους, ίνα μένωσιν καΙ ψά­
λωσιν δμοΟ τα μνημόσυνα. ΟΙ όλίΥΟΙ ό:πέφευΥον λέΥοντες' στι
ήμείς ου θέλομεν παραt5αίνειν τάς 'Αποστολικας παραδόσεις
καΙ διατάξεις των αγίων Πατέρων. Τί έποίησαν λοιπόν οΙ νε­
κρολΟΥουντες; \ Βλέποντες στι οό δύνανται t5ιάσαι αότούς, ε­
δραμον εΙς την Λαύρα\!, εΙς την όποίαν ύπόκειται tι Σκήτη, καΙ
F.κεί κατηΥορουσιν αυτούς ώς σκανδαλοποιούς καΙ ταραξίας,
συρράπτοντες κατ' αυτων καΙ άλλας κατηΥορίας, 11 μαλλον εΙ­
πείν συκοφαντίας' δηλαδη στι εχουσι πολλα κακά καΙ άτοπα
φρονήματα.
Πρός ταυτα οί Λαυριωται άνευ τινός έξετάσεως τί άπεκρί­
θησαν; Υράφουσι κατ' έκείνων άφορισμόν καΙ στι ν' άποφεύ­
Υωσι ν αυτούς ώς μιάσματα, μη δεχομένους ούτε εΙς τόν μυ­
λον, Ό ό:φορισμός λοιπόν έκείνος τδσον ένεΡΥήθη, ώστε πολ­
λοί έξ αυτών, ίνα φυλάξωσι καθαράν την συνεΙδησιν αότων,

-91­
~I

Τ
! :
1., i, '

:• 1':\
::
Ι
j
'
Ι
: Ι
~: Ι !
j" t i

i'i
προέκριναν του άναχωρησαι έκείθεν, ων πρωτος καΙ πλέον έπί­
σημος έστάθη δ παπα - Ί άκω(Sος, δ ύστερον έν τη του Διονυ­
σίου Μονη χρηματίσας αρχιμανδρίτης, σταλεΙς εΙς Ρωσίαν καΙ
,Ι άξίως υπηρετήσας εις το της Μονης λειτούΡΥημα. Τότε δε καΙ
ι οδτος ύστερον απο τριάκοντα χρόνους ους έχρη μάτισεν έν Tf!
! j, , αότη, ετι δε καΙ τυπικάρης εΙς πολλά ε-τη, τότε λέΥω καΙ 00­
τος μετά των λοιπων ανεχώρησεν, οϊτινες έπορεύθησαν εΙς την
Νέαν Σκήτην. Τί δε οί (SιασταΙ έποίησαν; ού Υάρ έστάθη ή δια­
φορό: έως ώδε, άλλ' έμπαθέστερον κινούμενοι έγραψαν εις τον
Δικαίον της Ν. Σκήτης, λέΥοντες αύτ~: «Έπειδη τό Μοναστή­
ριον -ημών ή Λαύρα εδωκεν αφορισμον κατά του δείνος καΙ
δείνος τους οποίους ηδη έδέχθητε αύτόθι, δια τουτο ειδοποιοϋ­
μf:ν ή μας, ίνα άποδιώξητε αυτούς' έτι εΙδοποιουμεν ότι καΙ ή­
μείς αυτόθι εχετε μερι.κους δμόφρονας τοίς τοιούτοις, ους πρέ­
~ i.
Τι:ΕΙ νά εχητε τοιουτοτρόπως ως αφωρισμένους, καΙ αποφεύΥη­
τε απ' αυτούς. ΚαΙ εΙ μεν ούτω ποιήσητε ώς Υράφομεν, έχει
καλως, εΙ δ' άλλως, μάθετε άπό του νυν, στι ούδένα σας δεχό­
μεθα πλέον εΙς την Σκήτην την ήμων, οίίτε εΙς τάς Kαλύ~ας,
ούτε εΙς τόν μύλον».
Ταύτην την έπιστολην λα(Sόντες οί Νεοσκητιωται ύπήκου­
σαν καΙ αύτοΙ καΙ ήν6)θησαν μετά των <ΑΥιαννανιτων' με­
ρικοί δε άπ' αότους μη υπακούσαντες, εορον χειρομύλους,
καΙ ούτω μετό: κόπου πολλου έπορεύοντο. Ταύτην την κατα­
,
δρομην έποίησαν κατά πρωτον εις τους φεύγοντας' επειτα ούκ
ι

'i
έπαυον κηρύττοντες αότους εις όλα τά μέρη του 'Όρους δι'
αφωρισμένους καΙ αίρετικους καΙ φαρμοσόνους. ΚαΙ οοτοι μεν
'ϊαυτα έκήρυττον. 'Όργανα δε καΙ σάλπιγγες αότων των <Α­
Υιαννανιτων έστάθησαν καί άλλοι πολλοί, έξαιρέτως δε δ ποτέ
:i
Χαλεπίου Γεννάδιος, καΙ δ απο Ραψάνης της θετταλίας Βασί­
λειος, μανιακός ανηρ καΙ του μεγάλου φωστηρος άντίθετος.
Οδτοι έδειξαν ακραν έπιμέλειαν του εόχαριστησαι τους <Α­
Υιαννανίτας καΙ καταδιωξαι τους άδελφοίις. <Όθεν εΙς πολλην
μεΥάλην θλίψιν καΙ στενοχωρίαν ευρίσκοντο οί δουλοι του θε­
ου, καΙ άπο την Σκήτην του Άγίου Παύλου (Ν. Σκήτην) εφυ~
Υον πολλοί, ων πρωτος ην ό δσιολΟΥιώτατος κυρ Χριστοφόρος,
σστις μετό: του έαυτου Γέροντος ό:νεχώρησαν έκείθεν καΙ πα­
σα όμου ή συνοδεία, ένεκα των σκανδάλων καΙ κατώκησαν εις
την Σκήτην του Π ροδρόμου, υπεράνω της ·1 ερας Μονης των Ί ~
~ήρων καΙ έκεί εορον ίκανην άνάπαυσιν. ΜερικοΙ δέ άπ' αύ­
τους έπορευθησαν εΙς την Σκήτην του Ξενοφωντος, οΟς υπεδέ­
ι, χθησαν οί έκεί φιλοφρόνως. Πλην ύπο του Χαλεπίου διεΥερ­
1'
,j l
-92­
θέ-ντες, έδίωξαν αύτους οί έκεί πατέρες.
'Όθεν άναγκασθέντες τοιουτοτρόπως, πολλοΙ εφυγον τε­
λείως έκ του 'Όρους καΙ κατέφυγον είς διάφορα έρημονήσια.
> Αλλ' όμως καίτοι διώξαντες αύτους έλεγχόμενοι άείποτε ευ­
ρίσκοντο' ηλεγχον γαρ αύτους ώς παραGάτας των έκκλησια­
στικων θεσμων καΙ ώς Gιαστας καΙ τυράννους καΙ διώκτας των
μη θελ6ντων παρανομείν. 'Όθεν τί συμGαίνει; ΆντΙ του δυ­
σωπηθηναι άπο το σέ~ας της άρχαιότητος, άντΙ του έλθείν είς
αίσθησιν άπο τους έλέγχους, το άνάπαλιν' έσκληρύνθησαν καΙ
αύτοΙ ώς πάλαι δ Φαραώ καΙ ήΥριώθησαν. ΚαΙ θυμοΟ πολλου
γενόμενοι πλήρεις έλησμόνησαν ότι είσΙ μοναχοΙ σταυροφό­
ροι, καΙ ότι πως είσιν άσκηταΙ καΙ έρη μίται' έλησμόνησαν τέ­
λος πάντων, δτι είσΙν χριστιανοί' έξέ~αλoν έκ της καρδίας αυ­
των την άγάπην, το γνώρισμα των μαθητων του Χριστου, χω,ο
ρΙς της όποίας ουδεμία σωτηρίας έλπίς. ΚαΙ συλλαGόντες σα­
τανικον πόνον ετεκον άνομίαν, τούτέστιν KατtΊντησαν φευ, καΙ
είς άποτελέσματα φόνων, τα όποία ουδέποτε επραξαν οί όρθό­
δοξοι, είμη ό πάπας, ώς άντίχριστος καΙ οί συν aUTq> αίρετικοΙ

***
Είιρέθησαν τότε είς ενα Κελλίον μερικοΙ άδελψοΙ έκ των
διωκομένων, δέκα η καΙ δέκα πέντε τον άριθμόν, οίτινες συνε­
σκέπτοντο το τί ποιησαι δια τας τόσας καταδρομας εφ' έαυ­
τούς. ΚαΙ Oa'repov άπο πολλους λόγους, ήγέρθη κάποιος έτε­
ρόφθαλμ.ος, άνηρ άσκητικώτατος καΙ ένάρετος, Καππαδόκης,
κατα γένος αυτόχθων Καισαρεύς. Οδτος όχι μόνον γραμματι­
κην ελα~εν είς χείρας πώποτε, άλλ' ούδέ την κοινην γλωσσαν
έλάλει όρθως' άπο δέ την μακραν ασκησιν καΙ μελέτην εμαθε
τα κοινα γράμματα, καΙ οϋτω έκ της πολλης ήσυχίας, τόσην
πείραν άπέκτησεν είς τα έκκλησιαστικά, καΙ τόσον κατενόει
τα έλληνικα ~ιGλία, ωστε έποίει τους σπουδαίους ίνα αίσχύ­
νωνται. ";'Ην λοιπον καΙ οδτος είς εκ των διωκομένων. Δια του­
το είς το ρηθέν Κελλίον, ενθα είχον την συνέλευσιν, ήγέρθη
αυτος είς το μέσον καΙ ~αλων μετάνοιαν, εζήτει συγχώρησιν
του άναχωρησαι εκ του Άγίου 'Όρους. Οί δέ λοιποΙ ελεγον
αίJτq>: Διατί πάτερ φεύγεις άφ' ήμωΥ; Τότε λέγει αυτοίς. Φεύ­
γω άδελφοί, ϊνα μη φονεύση μέ τις καΙ ώς εκ τούτου έπέμGω
καΙ εγώ είς το κρίμα του ψόνου, ώς μη δους τόπον τΌ όργΌ.
Καθ' ότι προ όλίγων ήμερων διαGαίνων μεταξυ της Σκήτης της
"Αγίας ''Αννης, ερχόμενος άπο τα κρύα ϋδατα, αϊφνης μοΙ έ­
Gρόντησέ τις μετα λίθου Gολην όπισθεν, καΙ ό τουτο ποιήσας

-93­
 άφαντος ~γένετo. Δια τουτο συγχωρήσατέμοι και Ιδού <Χνα­
χωρω. Τότε οι 6:δελφοί εόχόμενοι εΙς αότόν το κατευόδιον 6:­
πεχωρίσθησαν. ΚαΙ λοιπόν φυγών εκείθεν κατηλθεν εΙς Δάφνην
,i καΙ εύρων πλοίον Ύδραιώτικον δια τας νήσους, εΙσijλθεν εΙς
i
αότό, ίνα πλεύση οπου ό θεός όδηγήση αύτόν. 'Εκεί λοιπόν εΙς
,, , τόν αίΥιαλόν εύρέθησαν καΙ μερικοΙ Άγιαννανίται καΙ εΤδον
αυτόν είσελθόντα είς τό πλοίον δι' άναχώρησιν. Τότε πλησιά­
, Ι

i;
,
i
ι

:
σαντες οι ΆΥιαννανίται προς τόν πλοίαρχον λέγουσιν αυτ~'
,,
Άδελφέ. γνωρίζεις τί άνθρωπός έστιν οδτος ό καλόγηρος τον
οποίον έδέχθης εΙς τό πλοίον σου; ό δέ έφη. ου γνωρΙζω. Χρι­
στιανέ μου, άπεκρίθησαν εκείνοι, άλλοίμονον 1, αυτός έστΙ μέ­
γας φαρμασόνος' αύτός εΙς δποιον μέρος ύπάΥει. εχει να πρά­

: : ξη μεγάλα κακά, ώς έπραξε καΙ έδω. ΚαΙ τώρα άναχωρεί,

Ι: διότι έγνωρίσθησαν αί πράξεις αύτου, καί διά τουτο άναχω­
,
,
ρεί, 'ίνα άποφύΥη τόν πρεπούμενον εΙς αύτόν θάνατον. Σύ οον,
,,
εαν ης χριστιανός, ρίψε αύτόν εΙς την θάλασσαν, καΙ οϋτω σείς
μέν θέλετε εχειν τον μισθόν δια τό καλόν αυτό, τό όποίον θέ­
λετε πράξει δια τόν κόσμον, ημείς δε έχομεν τό κρίμα διά τόν
θάνατον αύτου.
'Ήκουσε ταΟτα δ πλοίαρχος καΙ πιστεύσας έπείσθη, καΙ
υπεσχέθη να τελειώση τό ζήτημα αύτων, το πρόσχημα τούτων
θεασάμενος. Ό γουν γερο - Σ ( λ G ε σ τ Ρ ο ς, οϋτω καλού­
μενος, εΙ καΙ άπέφυΥε τας χείρας των CΑγιαννανιτων, ουκ ά­
πέφυγεν δμως καΙ άπο τας γλωσσαλγίας αύτων. ΕΙ δε άπέ­
φυΥεν, καθώς καΙ άπέφυγε, τουτο GtGaLa εργον ύπηρχε της
θείας προνοίας. Διατί εντός εκείνου του πλοίου εΙσηλθεν καΙ
κάποιος Χριστοφόρος ΜεσολογΥίτης, αύτάδελφος του περιφή­
μου Ιατρου Ραζη του εν Κων/λει. ΕΙσηλθεν δε αύτός ό Χριστο­
φόρος, ϊνα πλεύση δια την νησον Πάρον, ενθα ην δ τότε Ρω­
σικός στόλος.
" !
Ό πλοίαρχος οον θεόθεν GtGaLCI κινηθεΙς έφανέρωσεν εΙς
αυτόν το μυστικόν Gούλευμα του φόνου. τουτο άκούσας ό Χρι­
στοφόρος έξεπλάΥη (έΥίνωσκε γαρ αύτόν τόν ΣίλGεστρον πά­
νυ καλώς) καΙ οϋτως εδιηΥήθη τα περΙ αύτου, δτι ουχι μάγος
καΙ φαρμασόνος ην, άλλα μάλιστα άνηρ eeoaeGTιc; καΙ άγιος.
"Οθεν κατέπεισεν αύτόν άπαλλαΥηναι του τοιούτου κακου.
Άκολούθως δε ηύχαρίστει t't> Xριστoφόρ~ διά τοιοΟτον καλόν,
δ εποίησεν εΙς αύτόν.
Οδτος λοιπόν ό Χριστοφόρος, ~ξελθώy του πλο(ου gξω εΙς
i,
,1
την Πάρον gγραψεν ~πιστoληy προς τον καλλιγράφΟΥ παπα­
;
Παίσιον, δστις κατώκει άνωθεν του Κυριακου της Σκήτεως.
ι.

-94­

"~; ι"
~ !:
~!, :'; ί l
;1 ι

ίιι-...!,] ..:
 εΙς την καλυΘην του προφήτου Ήλιού, ώς συμπατριώτην του,
δτι πρέπει ίνα d:ναχωρήσn άπο το άγιον 'Όρος, διατί, λέγει,
ώς έ~ε~αιώθην έγώ, μέλλεις φονευθηναι d:πο τους συνασκητάς
σου ..... Ην δε οοτος ό παπα - Παίσιος κατα πολλα έναντίος εΙς
το κακον φρόνημα των Άγιαννανιτων, τον όποίον μη δυνάμε­
νοι άποστομωσαι, τον φόνον μόνον εΙχον κατ' αυτου μελέτημα.
ΕΙπον γαρ καΙ οδτοι κατα το προφητικον λόγιον: «Ένε­
δρεύσαμεν δε τον δίκαιον, δτι δύσχρηστος ημίν έστι καΙ έναν­
τιοΟται τοίς εργοις ήμων καΙ όνειδίζει ήμίν ό:μαρτήματα νό­
μου ... έγένετο ήμίν εΙς έλεγχον έννοιων ήμων... εΙς Kί~δηλoν
έλΟΥίσθημεν aUT<i)' καΙ d:πέχεται των όδων ήμων ώς άπο άκα­
θαρσιων ... θανάτ~ άσχήμονι καταδικάσωμεν αυτόν' εσται γαρ
αυτοο έπισκοπη έκ λόγων αυτοο. ΤαΟτα έλογίσαντο καΙ έπλα­
νήθησαν' d:πετύφλωσε γαρ αύτους ή κακία αυτων.» (Σ. Σολ.
2,12 - 21).
ΚαΙ οδτοι μεν ώς έμελέτησαν φευ! ούτω καΙ έπραξαν'
έκείνος δε ο μακαρίτης λαΘων την έπιστολην καΙ άναγνώσας,
ουκ οΙδα πως άδιαφόρησεν. 'Αδιαφορήσας δε συνέΘη φευ το
ξενήκουστον καΙ φρικτότατον έργον του φόνου!
Οϊ γαρ άΘΘάδες της "Αγίας "Αννης καΙ της Ν. Σκήτεως
συμφρονήσαντες άπέστειλάν τινας Μοναχους πέραν εΙς τον
Λόγγον, ένθα ευρίσκετο ό άρχιληστης καπετάν - Μάρκος, τον
οποίον παρεκάλεσαν έλθείν εΙς το 'Όρος, ώς άναγκαία ή πα­
ρουσί.α αυτοο έστιν. (έλήστευεν δε οδτος έν όνόματι του Ρω­
σικοϋ κράτους). ΠαρευθεΙς έκίνησεν οδτος δια θαλάσσης καΙ
έλθων μετ α του πλοίου αύτοΟ έλλιμενίσθη εΙς Δάφνην. Μα­
θόντες δε τον έρχομον αυτου οί πρωτεύοντες των δύο Σκήτε­
ων συνεπορεύθησαν όμου προς αυτον καΙ λέγουν: «Οϊ Πατρι­
άρχαι, οϊτινες εύρίσκονται εΙς to 'Όρος καΙ οϊ πνευματικοΙ ά­
παντες ευχόμενοι προς σέ λέγουν, δτι ό θεός έφερέ σε εΙς αυ­
τα τα μέρη. Διό καΙ παρακαλουμέν σε, ίνα ποιήσΌς ενα μέγα
καλόν εΙς τουτον τόν τόπον, το <, Αγιον 'Όρος, ητοι να έK~ά­
λπς άπο την παροΟσαν ζωην κάποιους κακοποιους καΙ όλεθρί­
ους μοναχούς, οίτινες οϋκ εΙσιν μοναχοί, άλλα πλάνοι καΙ μά­
γοι καΙ φαρμασόνοι. <Όθεν σοΙ ευχονται άπο ψυχης ίνα ποιή­
i
σης ελεος δια τας Σκήτας και Μοναστήρια, καΙ έξολοθρεύσΌς
\ αι)τους άπο προσώπου της γης καΙ ΘεΘαιούμεθά σοι, δτι καΙ
\
παρα θεοΟ θέλεις λαΘείν στέφανον δια τοιοΟτον καλόν, καΙ το
1 κρίμα έκείνων ήμείς λαμΘάνομεν εΙς τον λαιμον ήμων».

Ι
'Άκουσε ταυτα ό άρχιληστης παρα των άΘΘάδων μεγα­
λοσχημόνων, οϊτινες καΙ έΘεΘαίουν aUT<i) δτι ευχονται οί πα­
!
ί
-95­
Ι
i
ι

Ι
Ι
·1

­
~.;Ι:!

Η! Ι: :
r !-!
!, Ι.
ι

Ι ,.
1 j

'- f·
!:
t!' ι
;.
J

τριάρχ αι καΙ οί πνευμαΤLΚΟΙ του 'Όρους, καΙ δτι θέλει εχει μι­
σθόν παρα θεου., έπίστευσεν είς τους λόγους αυτων καΙ ύπε­
σχέθη ποιησαι τουτο. Τότε καΙ έκείνοι παρέδωκαν είς αυτόν
τέσσαρα όνόμα'τα εγγράφως τα δντα είς έκείνα τα μέρη, η­
ΤΟL του καλλιγράφου π α π α - Π α 'ί σ ί ο υ από τόν προ­
ψήτην Ήλίαν, τόν Γέροντα αότου θ ε ο φ ά ν η ν, τόν π α­
π α - Ά γ ά π ι ο ν, νεώτερον Κύπριον από τα Κρύα Νερό:
και τόν π α π α - r α (b Ρ ι ή λ, <Αγιομαυρίτην καλόγηρον
τοG παπα - Πα'ίσίου. 'Έκλεξαν δε τούτους ώς έπισημοτέρους
των αλλων, καθ' δτι ό μεν παπα - Πα'ισιος ύπηρχε σπουδαίος
καΙ έτοιμολόΥος καΙ είδή μων της έκκλησιαστικης τάξεως' ό
δε γέρων αϋτου, καίτοι ύπάρχων άπλους καΙ αγράμματος, έ­
κρίθη δμως καΙ αυτός αξιος θανάτου, ίνα μη κινήσIl αγωγην
ενεκα του φονευθέντος αύτου καλογ11 ρου.
}{αΙ λοιπόν τ~ Σα~(?άτ<:? έσπέρας, έν ω έτελείτο αγρυπνία
είς τον Κυριακόν των Άγίων Πάντων, ίδου έφθασαν τα παλλι­
κάρια 'ίΌΌ καπεταν Μάρκου απεσταλμένα απ' αότόν, ίνα συλ­
λάfhωσι τοιις ανωθεν γεγραμμένους δια θάνατον. ΚαΙ επειδη
ήγνόουν την κατοικίαν τοϋ παπα - Πα'ίσίου, τόν όποίον έπρε­
πε 'ίνα συλλά<?ωσι πρωτον, δια τουτο ζητουσι όδηγόν παρα
των πατέρων. Οί δε εξελθόντες του Ναου κράζουσι έξ όνόμα­
τος τόν Τιμόθεον, προστάζοντες αότον του απελθείν μετα των
λοιπων είς την κέλλαν του παπα - Πα'ίσίου. ΚαΙ έπειδη αότός
ουκ ηθελε τοϋτο ποιησαι) οι πατέρες <?ιάζουσιν αότόν λέγον­
τες' ϋπαγε αδελφέ, ποίησον ύπακοην καΙ έχεις μισθόν έκ θε­
ου. ΚαΙ τοιουτοτρόπως πεισθεΙς ό Τιμόθεος έπορεύθη' έλεγον
δε κατ' εκείνην την ώραν τόν Προοιμιακόν.
ΦθάσαV'rες λοtπόν εΙς τό Κελλίον καΙ δείξας αότοίς την
θυραν, ό μεν Τιμόθεος εφυΥεν, οί δε ληοταΙ έκρουον την θύ­
ραν ~αl κατα πρωτον οόκ ~Ίνoιξεν αότοίς' είτα στοχαζόμενος,
στι οό δύναται αλλέως ποιησαι, ηνοιξεν αότοίς. Τότε οί λIl­
σ'!αΙ είσηλθον εόθυς καΙ iιρξαντο ποιείν τα των λπστων, καΙ
μετα αγριότητος έζήτουν άπ' αότόν χρή ματα καΙ εκείνος έ­
πέδωκεν αότοϊς εκείνα τα όλίΥα δσα είχεν. 'Όχι, λέγουσιν έ­
'ι
,Ι
κεινοι, τα κεκρυμμένα φανέρωσον. Είτα καΙ δαρμους έπεχει­
ρίσθησαν οί άνόσιοι ίνα φανερώσωσιν έκείνο, δ οόκ είχον. Τέ­
J!

11
ji λος δε εζήτησαν καΙ φαγητόν. ΚαΙ μετ α τό φαγείν λα<?όντες
ι
C(nOto Κελλίον δσα ηθέλησαν, φορτωμένοι έξηλθον, δ τε πα­
'T~α - ΠαΙσιος συν τε{> έαυτου Γέροντι καΙ οί λIlσταί. Τότε ή­
ρώτησαν αότους που εύρίσκεται ό παπα - Άγάπιος' οί δε πα­
τέρες γνωρίζοντες δτι οό θέλουσιν αότόν δια καλόν, απεκρί­

, rΙ
-96­
!

Ι
θησαν ότι ούκ ηξευρον. Τότε πάλιν βιάζουσιν αύτούς μετά ϋ­
~ρεων καΙ δαρμων, άλλΟ αύτοΙ πάλιν το ούκ ηξευρον έλεγον.
ΚαΙ τοιουτοτρόπως άπηλλάχθη ό παπα - •Αγάπιος. Τέλος πάν­
των εφθασαν εΙς το Κυριακόν, όπότε έψαλλον την έβδόμην ώ­
δήν. Οί δ" έλεεινοΙ κατάδικοι πατέρες, ηδη κεκοπιακότες έκ
της 6δοΟ, καΙ βεβαρημένοι άπο τα φορτία τα όποία έβάστα-·
ζον, πάσχοντες προς τούτοις καΙ άπο τούς δαρμούς, ήκούμβη­
σαν όπισθεν του άγίου βήματος, δια μικραν άνάπαυσιν. ΚαΙ
οί λυσταΙ εκραξαν έξω τούς πατέρας δείξαντες εΙς αύτους το
καλον κυνήγιον' καΙ ούτως έξήρχοντο καΙ οί λοιποΙ άπο όλί­
ΥΟΙ όλίγοι, οϊτινες στοχαζόμενοι συνωμίλουν. ΚαΙ ην νά έκ­
πλαγΌ τινας δια την τόσην άπανθρωπίαν έκείνων των άσκη­
των, δια το όποίον έφανεροΟτο το όρθόν, ότι δηλαδη μετα κοι­
νης γνώμης ή άδελφοκτονία έγένετο. Καθ" ότι έν~ έβλεπον
τούς άδελφους αύτων εΙς τοσαύτην άθλίαν κατάστασιν, ούδεΙς
ευρέθη, ίνα είπη, τί τουτο εΙς αύτούς; ποία κακά έπραξαν αύ­
τοί οί άδελφοί; καΙ που υπάγουν αύτούς τοιουτοτρόπως φορ­
τωμένους; ούδείς, λέγω, ήκούσθη ίνα έκβάλυ λόγον συμπαθεί­
ας έκ του στόματος(7).

7. Ό αιύτός •Λθανάσιος εΙς την πρός KU1tPl'Olvov επιιστολήν

ίiOυ, άνα1Πύσσων διατί αύτΟς δεν εστάθη αίτι'ος των εν "Αγ(φ ''0­
ρει ταραχων,άναφέρει τα έξης σχετιικ,ως i!J"E. τα ενιrαoθα γραφό­
μενα:

«"Όταν τό συνέδριον τοΟτο ενθυιμηθω εLς τον 1rΡοιφήτηv Ή­

λίαν εκείθεν μείiα~αίνω καί σιUVdδεύω με θερμα δάκρυα τούς ό­
,σιωτάτους πα1tα Π α ί 'ο ι ο ν καί εν μον,α:χ:οίς θ ε ο φ ά ν η ν
άΥOlμένους την επί θάνατον. ·ορω τούτους τοως KCΠα~αίνouισι Gε­
~αρη:μένoι -με τα ί:διά των πράγματα' πως ,μιιl δυνάμενοι να Π'Ε­
ρtπατωσιι lάπο τοuς ύπερ~oλΙKoυς ιδαρμους δεν 7tIιστεύονται καί
πλέον έτι δέρονται' πως ώμως ικαί .με Ηη ριότητα παλλην ύC;ρίζov­
ται, ~λασιφημoυνται ΚOiί τάχα επιπλήττovτ'CXJΙ διατί δεν κά'μνouoι
Kόλλυ~ια την Κυριακήν, καθώς ε'ιφόσταξαν οΙ ~ατριάρxαι.
τους ~λέπω εΙς τό ~uριακόν της άγίας ., AΝVΗς, όπού οΙ ά'ι>­
~άδες α'Π:αντες την των άΥίων Πάντων τελOoνίiες ιάγριrrτνίαν. ΟΙ
μοι, 1ίως να εί'Πω; πως νά γράψω εΙς χαρτί; τινας δεν ε1ίΙστρέ­
φεται; ΤLνας δεν κάμπτετ;αι; l1ινας δεν δείχνει έλεος εΙς τούς ά­
θλίους εκείνους, O'ftlOu κάθηνται δεδειμένοι ότrίσω εΙς το Gηιμα,
εκδεχάμc;νΟI τον θάνατον; καΙ ό λόγος της Γραφης έ1"cληρώθη,
cστις εΥκαλ-εί τοίς εν • Ιεροuσιαλfιμ, ,δτι «ούικ &fπασιχον ούδέν έιιτΙ
τn O:UVTPl'~n του Ί ωσήφ», ητοι των' Ι οραηλιτων. Χε ιρογρ. Ε.Β.Ε.
1344, φ. 40(!) - 41α.

-97­
r.1:Π:ι:i
Ι 11
ΙΙ
Ι',Ι ,
~J '

,ι ι

,tl i
11"
ίΙ :!
! : Μ ε-.: α , δε 'ταυτα ήρώτησανπάλιν οΙ λησταΙ που ευρισκε­

!ι ται ό παπα - Γα~ριήλ' καΙ άπεκρίθησαν ότι πορευθεΙς εΙς Κα­

;1 ' ρυάς, . έμεινεν έκεϊ. ΕΙτα πάλιν ήρώτησαν δια το Κελλίον αύ­
ι
i
,ί του. Τότε παρέδωκαν εΙς αύτους ενα νέον, λα"ίκον όντα εΙσέτι,
i!
<Ι
τον συνοδίτην αt">του, όστις πορευθεΙς ηνοιξε την θύραν του
:1
!!
'j; !
Κελλίου', καΙ έκείνοι ώς εΙσηλθον, έζήτουν ίνα φανερώση αύ­
τοίς τα χρήματα του Γέροντος αύτου. Ό δε νέος άπεκρίθη εΙς
αότους την αλήθειαν, ότι ού γνωρίζει, νεοφερμένος ων. ΕΙτα
προστάζουσιν αύτόν, ίνα έτοιμάση μαγείρευμα, όπως φάγω­
σιν; δ και έγένετο. ΚαΙ μετα το φαγείν ηρξαντο τα της κλο­
πης' καΙ άρπάσαντες όσα ηθελον έφόρτωσαν αύτον καί τινας
Ι;
κτίστας, οίτινες ευρέθησαν τότε έκεί έργαζόμενοι, καΙ ανεχώ­
ρησαν, έχοντες μεθ' έαυτων καΙ τούς άπό τον προφήτην Ήλί­
αν καταδίκους. ΚαΙ ά:πελθόντες εΙς την Ν. Σκήτην έξήρχοντο
οΙ πατέρες ά·πΟ την Λειτουργίαν. Έστάθησαν δε καΙ έκεί οΙ
λησταΙ μετα των καταδίκων, τούς όποίους καταδίκους Ιδόντες
οΙ έκεί πατέρες, καμμίαν χριστιανικην συμπάθειαν δεν έδει­
ξαν εΙς αύτούς, έν ω έπρεπε, ίνα μεταχειρισθωσι παντοίους
τρόπους του έλευθερωσαι αύτούς άπο τας χείρας των ληστων.
'Αλλ' δρώντων αύτων καΙ περιεργαζομένων, εΙδον τους λη­
στάς, οίτινες Kατα~ι~άσαντες τούς καταδίκους εΙς τόν έκεί αΙ­
γιαλόν.ενθαεΙχον καΙ το πλοίον αύτων, έκρέμασαν λίθους
;:j:!' j,
~ l' ! εΙς τούς λαιμους αύτων, λέγον τες εΙς αύτούς καΙ το έγκλημα
: "t ι
!' ; τουτο: «Σκυλιά, διατί ού θέλετε ποιείν Kόλλυ~α εΙς τας Κυ­
ριακάς; καθως λέΥουσιν οΙ πατριάρχαι καΙ οΙ πνευματικοΙ του
"Ορους ;».
ΚαΙ οΙ μεν κατάδικοι σταθέντες ηύχήθησαν υπερ του σύμ­
παντος κόσμου καΙ της των έχθρων συγχωρήσεως, οΙ δε λη­
σταΙάπέρρι.ψαν αυτούς εΙς τόν ~υθόν της θαλάσσης, δρωντες
αυτούς καΙ περιεργαζόμενοι οΙ από της Σκήτεως μοναχοί. ΚαΙ
έπλτjpώθη υπ' αυτων καΙ των Άγιαννανιτων το ρητόν τουτο:
«του θεου μου τούς φίλους υμνω πάντας, εϊ τις δε μέλλων εΙς
τούς πάντας εΙσίτω» J ΚαΙ γαρ κατ' αυτην την ήμέραν των ά­
γίών Πάντων προσέθηκαν καΙ οΙ Άγιαννανίται εΙς τούς πάν­
τας καΙ τούτους τούς δύο, ποιήσαντες αύτούς δ σ ι ο μ ά ρ­
τ υ Ρ α ς, τους δε άλλους δύο ή θεία Πρόνοια αυτούς διεφύ­
"

ι λαξεν (8).
"
Η

8. ΤΟ έτος του μαρτuρίοο πληροφορούμεθα ~..rτίσηlς καΙ όπό

"~ i
., του 1τεριωνύμ'ΟU πρώτου «κιαΗηIΥε:μ6νος» των Koλλ~άδωιv Νε:οφύ­
J,

-98-­

f"
Ι
 "Ότι δε οί ΆΥιαννανίται εΙσέφεραν τους ληστ~ς καΙ έπνι-,
ξαν αυτούς, ή διήΥησις έπληροφόρησεν ήμας ίκ,ανως' άλλακα:Ι
έκ της έξης διηγήσεως δε~αιoOται το πραΥμα έτι -περισσότε­
ρον .
. Πληρωθείσης Υαρ της μιαιοφονίας, έφθασε _ή:κακη άύτη
φή μη εΙς τας Καρυάς. "Όθεν παρευθεΙς ό Ναζήρης καΙ οί Γέ­
ροντες οί τα κοινα διοικουντες του 'Όρους, Υράφουσιν εΙς τον
καπεταν .Μάρκον Kατα~oωντες καΙ λέΥοντες. Τί έστι ταυτα κα­
πεταν .Μαρκε τα ποία ήκούσαμεν αΙφνιδίως; πως αδίκως. έθα­
νάτωσας άθώους ανθρώπους; άΥίους ανθρώπους έθανάτωσας'
καΙ πως οόκ έφοι';ήθης τον θεόν; τί κακον έκείνοι έπο ίη σαν ;
Ταύτην την έπιστολην λαι;ων ό καπεταν Μάρκος καΙ Ιδων
ση ήπατήθη άπο τους ΆΥιαννα:νίτας καΙ έΥένετο φονευς τοι­
ούτων άνδρων, άναψεν απο θυμόν. Άναχωρεί λοιπον άπο την
Δάφνην δια θαλάσσης καΙ ύπάΥει εΙς τον αΙΥιαλον της "ΑΥί­
ας "Αννης καΙ παρευθεΙς άνα~αίνει εΙς το Κυριακόν, εΙς και­
ρον ένθα ύπΤιρχον έκεί συνηΥμένοι· καΙ μετα μεΥάλης όΡΥης
εΙσέρχεται μετα γυμνης σπάθης εΙς την έκκλησίαν καΙ στας
ύποκάτωθεν του πολυελαίου έσΤΡΟΦΟΥύριζεν αότην καΙ με­
Υαλοφώνως έλεγεν: ΚακοκαλόΥηροι, ψευδοασκηταί, δίκαιον
εχω την ώραν ταύτη ν, ίνα πολλους έξ ύμων απολέσω, διότι με
ήπατήσατε καΙ έφόνευσα άΥίους άνθρώπους, ώς μαρτυρουσι
μοι οί άπο Καρυας προ·ίστάμενοι. Δια τουτο θέλω ταύτην την
ώραν, ίνα φέρητέ μοι δέκα πουΥΥία γρόσια, στι ου θέλω ανα­
χωρήσει έντευθεν" τας ΚαλύGας σας θέλω κατακαύσει καΙ
σας.
Τότε έκείνοι φέροντες εΙς αυτόν πολλα χρήματα, ηκουσαν
πολλας ϋ~ρεις καΙ άτιμίας εΙς το ίερον σχημα των .Μοναχων,
τό δποίον δσον άπο την Ιδίαν αύτωνθηΡΙΟΥνωμίαν, τό σχημα
δ είχον, ουχι άΥΥελικόν πλέον έλογίζετο, άλλα διαΙ;ολικόν.
Ταυτα μαθων δ παπα - Γαι;ριηλ δ πρώην εΙρημένος,ουχ
ύπέστρεφεν πλέον εΙς την έΑUΤOυ καλύΙ;ην άλλα πορευθεΙς εΙς
θεσσαλονίκην, ήτοιμάζετο δουναι αναφοραν εΙς τον πασαν πε­

του τοΌ Καuσοκαλυ~{του, δ δ1τ:οϊος <h'αφέρει τΟ: έξη-ς εΙς τό,ά­

νέ:κ,δοτον εΙσέτι εΡΥον '{ίου: «Έπιτομη των ·Ιερ:ων Κανόνων» και
δη ,έν ΤΪi παραΥΡ. «Περί των έν τfi άνασrcxισLμ4> νεκρωσΙμων».
«Ίστέον δε δτι οί έν τ<1> ., Aθ4>άiφιιδιά:ζovτες είτ' οδν Ιδι6ρΡUΘ·
μοιμονασταί KαrrCx το 1773 ετος ΤΟ<J1Oϋτονάλλήλαις 'ίτ'ερΙ 11ων νε­
κρωσίrμών δ ι,η ν έχθησαν, ώς καΙ μέχρι φόνων χωρη,οαι».

-''99' -­
..

 ιi '
I11" j
i

ρΙ του πραχθέντος φόνου. τουτο μαθών ό τότε θεσσαλονίκης

Δαμασκηνός μετακαλέσας αυτόν κατέπεισε ίνα άπέχη άπό
τοιοΟτον άτοπώτατον έργον καΙ άνοίκειον εΙς τους Μοναχούς,
ύποσχόμενος ίνα άναπαύσο αυτόν ώς Gούλεται, δ καΙ έγένε­
το. ~Eπειδη γράψας αυτός ό ίδιος εΙς το U Αγιον ~Όρoς περΙ
τοΟ παπα Ο' ΓαGριήλ, EλaGev εύθυς την άπάντησιν. Διότι άπο­
στείλασα ή Κοινότης άνθρωπον καΙ το άντίτιμον της KαλύfΔης
αύτου έπλήρωσε, καΙ την της περιουσίας ζημίαν, καΙ ούτως ά..
νεχώρησεν άπ~ έκεί εΙς την έαυτοϋ πατρίδα. σι δέ -Αγιαννα ..
νίται εΙς μάτην έμ<5ηκαν εΙς τό αΙμα τοΟ παπα .. Πα·ίσίου καΙ
, ι
γερο Ο' θεοφάνους, ότι ούδέν έποίησαν δια τόν έκείνων θάνατον.
ί Αύτα λοιπόν εΙσι τα φρικτα καΙ άποτρόπαια καΙ έξάγιστα
καΙ θεομιση έργα των περιGοήτων -Αγιαννανιτων· καΙ ούχΙ ά­
κρι(Δως άπαντα, άλλα τα κυριώτερα καΙ έπισημότερα, τα ό­
ποία, μάρτυς μου ό Κύριος, ούκ εΙχον σκοπόν ίνα περιγράψω
εΙς χάρτην καΙ σκανδαλίσω πολλους των άναγιγνωσκόντων
αν αυτοι ήθελον μετανοήσει καΙ έλθωσιν εΙς αίσθησιν δια την
φρικτην άδελφοκτονίαν, οτι άμαρτία έξομολογηθείσα ού λο­
i
, ! γίζεται. ΚαΙ γαρ τους τοιούτους ό ψαλμ~δός μακαρίζει λέ­
γων: «Μακάριοι ων άφέθησαν αΙ άνομίαι». Άλλ~ αύτοΙ μάλι ..
i ~
!
:
i
1 στα καΙ κομπάζουν, ώς ότι έπρόσφερον θυσίαν ευάρεστον τ4\
Ι
ι
ι

ί
'
ee<i>, τα αϊματα των άδελφων αύτων Ι ΚαΙ ούτε ποτε την κολ­
Ι '
λυGολογίαν καΙ κολλυ<50μαχίαν έπαυσαν, ούτε έφάνησάν πο­
τε να όμολογήσουν δτι έσφαλον, Τι εΙς την Μεγάλην Έκκλη­
'Ι Ι
' σίαν, η εΙς την κοινην Σύναξιν του 'Όρους, καΙ να έξομολογη"
, ,
i ,
.' ι
θωσι, καΙ κοινως να ζητήσωσιν συγχώρεσιν. ~Αλλα καθώς εΙ­
πον, νομίζουν ότι ή πολυκαιρία θέλει άφανίσει την άνομίαν
αύτων. ΚαΙ αν οϋτω στοχάζωνται, πεπλανημένοι εΙσίν, ότι κα­
τα την Γραφην «των μη μετανοούντων τας άμαρτίας ό θεός
"
φυλάττει ώς έν fΔαλαντί~ έσφραγισμένας, έν ήμέρq: άνταπο­
δόσεως».
<Όθεν δια την εαυτων άμετανοησίαν καΙ σκληρότητα,
πληρες έγένετο τό <Άγιον 'Όρος συγχύσεως καΙ ταραχης,
καΙ φεύγουν έκείθεν άκατάπαυστα οί έπηρεαζόμενοι καΙ ένο­
χλούμενοι, ώστε καΙ ό θαυμάσιος έκείνος διδάσκαλος, ό Ν ι ..
κ ό δ η μ ο ς, μη ύποφέρων την (Δρώμαν ταύτην, ώρμησε τοΟ
φυγείν, τοΟ όποίο υ εΙσηκούσθη ή δέησις καΙ έκάλεσεν αύτόν
ό θεος εΙς την αΙώνιον αυτοο άνάπαυσιν· καΙ ούτως άπέφυΥεν
τας γλωσσαλγίας των -Αγιαννανιτων(9).

9. "Οτι όντως έ1rsθuμει ν' ιάναχωρήση του "'OΡOuς 6 άοίδυμιος

-100­
 ~EK ταύτης λοιπόν της ίστορικης άψευδOUς διηγήσεως ε{)·
κόλως ας κατανοήσωσι νυν έκείνοι πού προ6άλλουσι τόνΛr:ι.­
κεδαιμονίας δι~ ένάρετον καΙ άγιον, ΟΤΙ οόκ όρθως έδιδάχθη­
σαν τα περΙ αότου.
<Ότι αότός ό Λακεδαιμονίας κατώκει εΙς Νέαν Σκήτην, 11
όποία έξ άρχης ώμοφρόνησε μετα της "Αγίας "Αννης, ώς άνω­
τέρω εϊρηται. ΚαΙ εΙς αότην κατώκει ό Βησσαρίων, δ θερμό­
τατος ύπερασπιστης των "Αγιαννανιτων, καΙ άπ~ αότήν οόκ t­
λειπεν ό Χαλεπίου, ή χουλιάρα του "Αγίου 'Όρους. "Ημείς l,.
μάθαμεν καΙ έ6εΙΙαιώθημεν δτί δ Χαλεπίου καΙ ό Βησσαρίων
περιεπάτησαν τριγύρω μυστικΙΙ> τρόπCΡ καΙ έζήτησαν γνώμην,
'ίνα φέρωσι τούς λ!)στό:ς εΙς το 'Όρος καΙ φονεύσωσι τούς προ­
ειρημένους καΙ Kαθαρίσ~σι, λέγει, το 'Όρος άπό τούς φαρ­
μασόνους. Λοιπόν αν καΙ ό Λακεδαιμονίας έδωκε γνώμην εΙς
την άδελφοκτονίαν ταύτην Τι όχι, τουτο έστάθη άδηλον. -Επει­

διδάσ-καλος λόΥφ των σκανδάλων, μάρτυς lάψειuδjl,ς tι τφό,ς τόν

έν Σικιαθφ ~νάρετoν 'Koινo~ιάρxην κ'ολλu~av Νήφωνα ~τcισrτoλη
του, χαραικτη,ριστικόν ά:τrόσπαιOlμα της -όποΙας πα:ραιθέτομεν κα­
τωτέρω:
( ... ). «gy μόνον λυιrrεί με δπΟΟ ιμοί γράφετε, ,στι νά ,μή, σάς
στέλλω άδελφ,ούς, δια τί δεν εχε1."ε τρότιΌν να τούς Kυ~ερνήσε1."ε.
'Εγω ήyά'rτων να αύξη'θη το Koινό~ιovαύτό είς έξή'KOVΤΙα καΙ εΙς
έ K,Q-rόV άδελφοό·ς, {κατα την του εύαΥελl:κοϋ 'σπόρου παρα~oλην,
καΙ να Υίνη κατάκαΡ1ljος ή νιεοφότευτος αμ1τελος 'αδτη, ιμε πολ­
λo~ς καΙ γλuκυτάτοuς της άρετης ,~ότρυας, εΙ'ςπείαμα 1."00 φθό­
νου των άΥιορειτων. ΚαΙ EfθE δ ~1tουράvιος 'Γεωργός, νά τcoλυ­
πλασιά,ση τόν <JI'ΠόΡOν ~Kείνoν, :καΙ νό:κιαταρτίση την άμπελον
τ-αότην, ην ~φ6τευOlεν ή αύτου δεξιά.
'ΕΥω 1tροσώχθιlσα εΙς τήν του nΟροuς δl:ατρι~ήν κ:αΙ δια πολ­
λάς αλλας ένοχλή,σεις ,άνοικείους τφ ~.μφ ~παyγέλματι ---'καΙ lμά­
λιισΤσ lδια τη,ν ~1!u~οuλην οπου ηδη ~O~Kευωρήθη ιμοι- άπό τάς
φροντΙδας 'ομως των ,άνα χεϊρας ,~ι(!)λ(ων θμπτσδιζόμενοςκαΙ χω­
ρΙς νά 110. 'θέλω μένω είς το δρος. Εϋχεσθε λοιπόν του θεοϋ &γιοι
μου -ιτατέρε,ς ,καΙ άδελφοΙ ~ν Χριστφ, ίνα 1tσrE ~λε'UΘΕρωθω ,κ,αΙ ά­
ξιωθω να ΕλΘω νό:σας άπολα6σω ;κ'αΙ ~γώ. Λά~ετε τα ζητηθέν­
τα ,σχέδια των εύχαρι.στιων ... ».
1802 "Ι ouλΙOUΚΎ.
Ι. Ν. ΦραΥκοόλα, «Σ'κ ι'αθ (τι κα», τόμος ΑΙ ('Ιστ,ορία της Σκιά­
θου), 'Αθήνα 1978, σ. 241.

-'101­
W

',Ijl! .,
,! 't '
',I

Ι, j Ι
;]' t '

,ι, 11
i

i iι
ι, ; Ι
f :
:! :
',' 'ι
i ! -δή j)μ(ι)ς, εΙς, ~ην Kαλύ~ην αύτου εμεινε καθή.μενος και ησυ­

;ΗΙ
• >

χος, φανερόν ότι έδέχθη τά παρά των Άγιαννανιτω,ν' λεγόμε­

να<.Διότιπαρόντος του Βησσαρίωνος, άδύνατον ην" ίνα μένη
i!i i ησυχος. ΚαΙ παρατηρήσατε. Αί ΚαρυαΙ εΙσΙνπολλά μακράν
111,1
'11: 1 ;
.της 'Νέας Σκήτης, καΙ έκεί εύρων δ Βησσαρίων την ή μέραν
:'Ι1111 του Σα~G.άτου τον σε~ασμιώτατoν διδάσκαλον κυρ - Άγάπιον
τον,Πελοποννήσιον, λέγει αύτ<ϊ>. Είπέ μοι διδάσκαλετί φρο­
,Ι;
• Ι

,!ι ~
.l·f: νείς περΙ των έν ΚυριακΌ γενομένων μνημοσύνων; ΚαΙ ό δι­

:, !I!
:' i
,ι,
i
.δάσκαλΟς έφη' Διατί έρωτ~ς, τί φρονω έγώ περΙ τούτου; Ναί,
'λέγει, εξετάζω, ίνα 'ίδω τί φρονείς, διατΙ άγαπω την σωτη­
~ ;, i·

Ρ,ίαν σου. ΚαΙ πάλιν δ διδάσκαλος λέγει αύτ<ϊ>' τουτο φρονω,

iJ j;
! Ιιi δτι τρελλος ει σύ, δαιμονιάρης καΙ πρέπει σοι δεθηναι εΙς α­
fJI'
,λυσον, όπως δια~ασθfις καΙ έλθης εΙς τον νουν σου.
! 11

Ι ~ Ι:
,"Αν λοιπόν ξένον άνθρωπον, μακράν άπο την Σκήτην, ε­
, ι 11

,.ζήτει του δ'ιαστρέψαι, πως άφηκε τον Λακεδαιμονίας ησυχον,

εάν ού συνεφώνησε μετ' αυτου έξ Ιδίας αυτου προαιρέσεως;
Είδομεν άνωτέρω ότι ό όσιώτατος κυρ - Χριστοφόρος ά­
ι·

: !: ν~χώρη(Jε ,: μετό:: του Γέροντος αύτου καΙ συνΟ,δείας. 'Ανεχώρη­

~ ι;
; η j, ,σ'αν, δε και πολλοΙ έτεροι, όπου έκαστος ηδυνήθη. 'Έτι άνε­
χώρησε καΙ δ πανοσιώτατος παπα - 'Ι ωσηφ δ Ψαριανος μετά
'της συνοδείας, εΙς εν κελλίον του Διονυσίου' καΙ μόνον όσοι
,όπηρχον όμόφρονες των Άγιαννανιτων, εκείνοι έμειναν. •Αλ­
';! !
λάτί θέλ9μεν τά πολλά είς άπόδειξιν του Λακεδαιμονίας; Ή­
μεϊς. εχομενέκ των Ιδίων αύτου εργων το έκείνου ,φρόνημα.
Ήμείς (ξ'λεγεν ό ΛαKεδα~μoνίας), ήμείς, πρέπει ϊνα,άκολου­
θωμεν τους πατέρας της ·Αγίας "Αννης. <Ότι αυτοί ,εΙσι καΙ
Παλα.ότερo~ . καΙ αγιοι άνθρωποι καΙ ό,'~ι πράττωσιν έκείνοι,
το άυτό καΙ ή μείς. '
'ζ Ίδουέκ τούτων εϊδι:ψεν τον Λακεδαιμονίας το τί έφρόνει.
'Ήδη πρέπει νά ίδωμεν καΙ τον αγιον Μακάριον Κορίνθου τον
Ι
:; f

,ovγκρινόμενον, καΙ ούτω να λάGη τέλος δ λόγος ή μων.

',- "Οτε, λοιπόν έπορεύθη εΙς" Αγιον 'Όρος ό αύτος άγιος Μα­
-κάριος, μετά την παράλογον ύστέρησιν της θεόθεν αύτ<ϊ>λαχού­
σης Κορινθιακης έπαρχίας, συνέGη νά πληρώση το κοιν,ον χρέος
εν τflΜονΏ του Κουτλουμουσίου, ό μακαριώτατος πρώην Άλε­
ο,

ξανδρε~ας J(Up - Ματθαίος, όστις άφηκεν επιτρόπους της αύ­

Ι

του διαθήκής τον τε Χαλεπίου Γεννάδιον καΙ τον αύτου παμ­

;~
;ί φίλτατον καΙ συμπράκτορα Βησσαρίωνα. ΚαΙ δηεπιστ,άντος
του καφου, 'ίνα ψάλλωσι τά τεσσαρακοστά του πατρος μνη­
μόρυνα, κακομηχάνως οί κακομήχανοι επίτροποι έδιωρισαν
του γενέσθαι ταυτα εν Τι μέρq: ΚυριακΌ. ΚαΙ έπειδη ό' άγιος

-", .102­

: 1
Μακάριος είχε το ιερουργείν, ώς ούκ εΙχεν εΙσέτι γένειαύ­
τοκαθαίρετος ,προσεκάλεσαν αύτόν έγγράφως, ώς όφχιερέα
εΙς τό μνημόσυνον, γράψαντες αύτίί> δτι μέλλει γενέσθαι τη
ερχομένη Κυριακη, άφ' έσπέρας του ΣαGGάτου ρητως.··Ο δέ
άγιος άπεκρίθη εγγράφως πρός αύτούς. ΚαΙ τίς tι χρεία, ώ
καλοί πατέρες, να παραδράμητε δλας τας ήμέρας της έGδο­
μάδος καΙ να έκλέξητε την Κυριακήν, καΙ παραGαίνετε:'τοuς
Όρους των άγίων Πατέρων, οίτινες εξ ίσου άπαγορεύουσι τα
νεκρικα μνημόσυνα εΙς την ήμέραν της Άναστάσεως; 'Εγώ
μνη μόσυνα την Κυριακην ού ψάλλω, δτι καΙ εΙς την έπαρχίαν
μου, οϋτε κοσμικός είδόν ποτε να ψάλλωσι την Κυριακην Κόλ­
λυGα, οϋτε άρχιερευς γενόμενος εψαλλον ΚόλλυGα έν ήμέρq:
KυριαKΪJ' καΙ συγχωρήσατέ μοι δτι ούκ ερχομαι.
Ή άπόκρισις αύτη ώς μάχαιρα δίστομος εΙσηλθεν εΙς τας
καρδίας αύτων' δτι αύτοΙ πρό όλίγου ένήργησαν καΙ έξέδω­
κεν ό άπό ·Ιεροσολύμων κυρ - Σωφρόνιος συνοδικον θέσπισμα,
δτι d:παραιτήτως δλας τας ή μέρας της έGδομάδος, μηδέ της
Κυριακης αύτης έξαιρουμένης, νεκρων μνημόσυνα να γίνφν­
ται, έκφωνήσαντες κατα των μη πειθομένων καΙ έπιτίμια. ΚαΙ
έπειδη Βησσαρίων δ μανικός, ό άπεσταλμένος άπό το κοινόν
της ·Αγίας 'Άννης ύπηρέτησεν εΙς τοΟτο, έδίδαξε την Σόνο­
δον δτι τό τυπικόν του ΜαλαξοΟ έμποδίζει άπό την Κυριακην
τα μνημόσυνα. Ού γάρ ήσχύνθη ή παναγιότης αύτοΟ, ό της ή­
μετέρας γενεάς Χρυσόστομος, να γράΨη Ιδιοχείρως εΙς το 'ί­
διον ψή'φισμα τοΟτο: «δτι ούδεΙς να μη άναγινώσΚΌ το τυπι­
κόν τοΟ ΜαλαξοΟ» επιθεΙς καΙ φρικτα έπιτίμια τοίς άναγι­
νώσκουσι. ΚαΙ ποΟ ήκούσθη τυπικόν ΜαλαξοΟ, Παναγιώτατε;
Λοιπόν γράφουσι εύθυς εΙς την αύτοΟ Παναγιότητα κατα
τοΟΚορίνθου, έγκλείσαντες αύτίί> καΙ το Ιδιόχειρον αύτοΟ
γράμμα λέγοντες: Παναγιώτατε Δέσποτα' πέπτωκε το σον θέ­
σπισμα' ό Μαλαξός άνέζησεν' ό Κορίνθου ού πείθεται εΙς τα
θείά σου προστάγματα' Ιδου καΙ τό Ιδιόχειρον αύτοΟ.

·0 δε άγιος Μακάριος Κορίνθου άφ' οδ εγραψε το ρηθέν

ραGάσιον, παρευθυς άνεχώρησεν εΙς Χίον, φοGηθεΙς μη πάθη
καΙ αυτός κακόν τι παρα των μιαιφόνων. <Όθεν έκεί ων λαμ­
Gάνει παρα της Αυτοο Παναγιότητος έπιστολην όργης καΙ
θυμοΟ καΙ άΠΕιλων γέμουσαν. Τέλος καΙ αύτος άπεκρίθη λέ­
γων: Αί άπειλαί σου καΙ οί φοGερισμοl διόρθωσιν ού ποιοΟσιν
't'OU πράγματος· καΙ δτι ετοιμός εΙμι ίνα πάθω δ,τι tι Πανα­
γιότης σου άποφασίσεις. ΚαΙ πρός τουτοις κατηρίθμησεν ά­

-103­
 παντα τα τυπικά, τόσον της Καθολικης Έκκλησίας, όσον καΙ
τα κτητορικα των Ιερων Μοναστηρίων καΙ τα Σά~~ατα πάν­
τα, τα όποία περιέχουσι τας νεκρικό:ς άκολουθίας καΙ τα Ιε­
ρα άσματα των Κυριακων, έν οίς ουδαμου μνήμη νεκρων γί­

, .,
νεται. ΟΤόν έστι τό: «Μνήσθητι Κύριε ... », τό: «Μετα των άγίων
,
άνάπαυσον...» καΙ τό: «Μακάριοι ους έξελέξω ...» καΙ την έν τ4)
Ι

, ,
, , Σα(;~άτιe του Λαζάρου άποσιώπησιν του: «Μνήσθητι Κύριε των
έπ' έλπίδι ...». Διατί τουτο; διότι ήμέρα έστίν άναστάσεως.
ΚαΙ ταυτα μεν περΙ του άγίου Μακαρίου Κορίνθου.
·0 δε ρηθεΙς Λακεδαιμονίας έστάθη κοινωνός των cAYLav­
νανιτων κατα πάντα· δηλαδη καΙ κατα την παρά~ασιν των έκ­
κλησιαστικων παραδόσεων καΙ κατά τό αίμα της άδελφοκτο­
, i
ι νίας, όνομάζων αυτους άγίους, ό έστιν, ότι αυτός έστάθη έκεί­
i
νος, τόν δποίον δ ψαλμιeδός έλέγχει λέγων: «ΕΙ έθεώρεις κλέ­
i

πτην συνέτρεχες αύτ4) καΙ μετ α μοιχου την μερίδα σου

έτίθεις Ι ΚαΙ Ιδου πλείον κλοπης καΙ πλείον μοιχείας ώδε, ή

, 1
i φρικτη άδελφοκτονία, της δποίας τό αίμα πολυ δικαιότερον
, , καΙ γεγονώτερον άπό έκείνο τό του "A~ελ ~o~ πρός τόν θεόν
;, i έκδίκησιν. <Ότι έκείνος (δ Κά'ίν) χωρΙς Μωϋσην, χωρΙς προ­
ι
i,

φήτην, χωρΙς , Απόστολον, χωρΙς Ευαγγέλιον, χωρΙς άσκητι­

κα παραγγέλματα, υπό του φθόνου κινούμενος τόν "A~ελ έφό­
νευσεν, οδτοι δε πλουτισμένοι όντες άπό όλα τά φωτα, οΙ με­
τά του Παύλου λέγοντες: «ΈμοΙ μεν κόσμος έσταύρωται, κά­
γω τ~ Kόσμιe», καΙ τα σύμ~oλα της νεκρώσεως έν τ~ σώμα­
τι αυτων ~αστάζoντες, οΙ διά του θείου καΙ άγΥελικου σχή­
ματος τας φo~εράς καΙ μεγάλας συνθή κας προς τον θεόν
ποιήσαντες, ουχ ίνα άποκτείνωσι άλλον άλλ' ίνα οδτοι υπερ
της άληθείας άποθάνωσιν, οδτοι, λέγω, καΙ τοιουτοι, τά πάν­
τα άθετήσαντες καΙ νόμους καΙ προφήτας καΙ άποστόλους καΙ
ευαγγέλια καταπατήσαντες, έφόνευσαν φευ! οΙ μεγαλοσχήμο­
νες ουχι ενα τι δύο, άλλ' δρμαθόν άδελφων καΙ όσίων άνδρων,
οίτινες έξ ύποθέσεως καΙ μυρίων φόνων αν ησαν ενοχοι, οδτοι
"
" οΙ νεκροΙ τ~ Kόσμ~, O,jK εΙχον χείρας, δι' εν ξενήκουστον τόλ­
μημα, ώστε να (;άψωσι τα Ιερά αυτων σχήματα εΙς άνθρώπι­
να αίματα.
<Όθεν καΙ φαίνεταί μοι άκούω καΙ νυν τόν θεόν έν κατα­
πληκτικΌ φωνΌ προς αυτους λέγοντα, ως ποτε έπΙ του ., A~ελ:
«Φωνη αίματος ~o~ πρός με έκ της θαλάσσης, ψευδώνυμοι Μο­
ναχοί, άδελφοκτόνοι .Μοναχοί».
Τίς ν' άκούση καΙ να μη φρίξη; Ήξεύρω ότι εΙς τουτον
τον καιρόν (;ασιλευούσης της άδιαφορίας δ περΙ παραδόσεως

!' ,
,
i
-104­
λόγος λογίζεται ώς ληρος' καΙ δια τουτο, το μεν του Σωφρο­
νίου θέσπισμα απεφάσισεν άδιαφόρως, ώστε καΙ την Κυρια­
κην να ψάλλωνται μνημόσυνα' Ο δε προ όλίγου σταλεΙς είς το
'Όρος τόμος, διατάττει καΙ έν τΌ αυτΌ ΔιαKαινησίμ~ έ(;δομά­
δι να ψάλλωνται συν 't(i> «Χριστος Άνέστη». 'Όθεν των μεν
ίεραρχων καΙ μαρτύρων καΙ οσίων αί άκολουθίαι χαρμόσυναι
οί5σαι παντελως αποσιωπωνται, ώς δουλικαΙ δηλον οτι, καθώς
έν τη Μ. Έ(;δομάδι.. 'Ο δε Τόμος το ανάπαλιν διορίζει, καΙ
τα νεκρικα μνημόσυνα μετα των σαπροκολλύCbων αδιαφόρως
καΙ εΙς τα Δεσποτικό: καΙ λαμπρα καΙ KOσμOXαρμόΣUνα της
Άναστάσεως μυστήρια, τότε να παρρησιάζωνται καΙ τα λυπη­
ρά. ΚαΙ ύστερον απο τόσους χρόνους, οτε ηρξατο ή κολλυ(;ο­
λογία καΙ κολλuCbομαχία, τότε εΙς αυτας τας δυστυχισμένας
ή μέρας, έξεδόθη καΙ αύτη ή ξενή κουστος άδιαφορία, να ψάλ­
λωνται καΙ έν τη ΔιαKαινησίμ~ έCbδομάδι νεκρικά κόλλυ(;α.
'Όθεν εΙς έκείνους τους άπαιδεύ'τους καΙ σκαιους Μοναχούς,
εδωΚξ:.ν αφορμήν, ετι περισσότερον, του στερεοΟσθαι εΙς την
έξ άρχης αύτων καινοτομίαν' καΙ έπομένως δ τόμος ουχι ένώ­
σε ως τόμος έγένετο, <Χλλα διαστάσεως.
Ό δε "Αγιος Μακάριος ουκ έποίησεν ούτως' ου γόφ εκρι­
νεν άδιαφόρως τι καταφρονητικως, αλλ' έφύλαττεν τας παρα­
δόσεις με ολην την ακρί(;ειαν. Διότι έπεθύμει καΙ αυτος τοΟ
μΖτέχειν των έπαίνων, ων έποίησεν εΙς τους Κορινθίους δ μέ­
Υσς Άπόστολος Παυλος' δτι έμέμνητο αυτου, καΙ καθώς πα­
ρέλαCbε παρ' αύτου οϋτω καΙ έκράτει τας παραδόσεις. ΚαΙ διό­
'CL ηκουεν αυτον τον 'ίδιον Άπόστολον, δστις στερρως προστά­
ζει καΙ τους θεσσαλονικείς του φυλάττειν τας παραδόσεις, τας
όποίας έδιδάχθησαν παρ' αυτου, άλλας έγγράφως καΙ άλλας
δια ζώσης φωνης, τας οποίας, ηγουν τας δια ζώσης φωνης, δ
Μ. Βασίλειος Ισοδυνάμους καΙ δμοτίμους όνομάζει μετα των
έΥγράφως παραδοθέντων, ητοι μετα των Ευαγγελίων, καΙ δτι
δποιος ταύτας παραCbαίνει εΙς τα καίρια άμαρτάνει. Τούτων
τό σέ<5ας καΙ δ ίερος θεοφύλακτος δηλων εΙς την έξήγησιν
του ΆποστολικοΟ ρητου, συντομώτατα λέγει: «Παράδοσιν η­
κουσας, μη 'Πλέον ζήτει».
, Αλλ' έκείνο το δποίον προξενεί φρίκην, τοΟτό έστιν ή ά­
πόφασις της άΥίας Ζ' ΟΙκουμενικης Συνόδου ούτως άποτόμως
λέγουσα: «Εϊ τις πασαν ΕυαΥγελικην παράδοσιν εγγραφον
ηαγραφον αθετεί, άνάθεμα». Δια τουτο δ θείος οί5τος πατήρ,
πάσας σχεδον τας παραδόσεις έφύλαττεν άκριCbέστατα. ΚαΙ
καθώς έκ παραδόσεως έφύλαττεν την προσκύνησιν των άγίων

-105­
~"

ji! 1
ιίμ
11,.1
j
i :,'
[1I'
i"

I1 :.
εΙκόνων, και εκ παραδόσεως έποίει τό ση μείον του σταυρου

ιl
i
καΙ έΥνωρίζετο' ότι ίιπάρχει χριστιανός"
εΙς τρείς καταδύσεις έ<hάπτιζεν, καΙ έκ παραδόσεως δια προσ­
καΙ έκ παραδόσεως

i11· i ευχης καΙ έντεύξεως έτέλει τα μυστήρια, καΙ έκ παραδόσεως

otJK εκλινεν Υόνυ την Κυριακήν, οϋτω καΙ έκ παραδόσεως ουκ
ΗΙι'

~ ι;
!ΙΙ·
t-
ηθελε ψάλλειν μνη μόσυνα κεκοιμη μένων, τφ Μ. Bασιλείcρ, καΙ

,. Ι, Ι
li πρό αυτοο τφ Άπoστόλcρ Παύλcρ καΙ τΌ οΙκουμενικΌ Συνό­
Ι!~μ1 Ι δcρ πειθόμενος. την όποίαν δη ταύτη ν άποστολικην οοσαν ως
11 1, ! έξ άρχης είπομεν, οΙ θείοι πατέρες της Έκκλησίας πολλαχου
11,1'
:1: Ι καΙ πολυτρόπως έτύπωσαν, τα όποία όλα ως άνωτέρω είπομεν,
μ: Ι ό Ιερός οδτος άνηρ συναθροίσας πανταχόθεν εΙς την πρός τόν
'Ι'
Ι jΙ i πατριάρχην Σωφρόνιον άπόκρισιν ήρίθμησεν πάντα καΙ ουκ έ­
καταφρόνησε λέΥων, ότι του Μαλαξου τυπικά εΙσιν, C>σπερ έ­
nj!~:.1: κείνος ό Σωφρόνιος, ουδέ καστανάδικα, ώσπερ άλλοι ώνόμα­
'[1 j
σαν έν ίιπερηφανί~.
·\!·1· j j

:!,
,' ~Αρκεί λοιπόν μέχρι τουδε ή έξήγησις των μερικων της
συγκρίσεως. Ε'ίδομεν γαρ έν αυτφ δποίός τις έχρημάτισεν ό
,!
,.,
Ι
!

'11- !
:ii Ι Λακεδαιμονίας, καΙ δποίος δ Κορίνθου Μακάριος. που λοιπόν
· ,:1, ί
· j';' i
δίκαιόν έστι, ίνα συγκρίνωσί τινες τουτον, τόν δλικως καΙ με­
! Ι!
, Ι i τα πόθου τους θεσμους της άγίας αυτου μητρός ένστερνισά­
l~ .

,Ι: :! μενον μετ α του άθετήσαντος αυτους Λακεδαιμονίας, ίνα άρέ­

~ i
ση τοίς άνθρώποις;
· ,,1 !

Περισσότερα νομίζω ουκ εστιν άνάγκη να λέγωμεν, δια­

τΙ έκ των εΙρημένων δύναται δ καθείς ποιησαι όρθόν καΙ δί­
καιον συμπέρασμα. τουτο δε μόνον πρέπει να εΤναι Υνωστό\-,
ότι την γνώμην στεφανοί δ θεός καΙ δχι το έξω καΙ φαινόμε­
νον, καθώς καΙ στόν προφήτην εΤπε Σαμουήλ: ότι «άνθρωπος
όψεται εΙς πρόσωπον, ό δε θεός όψεται εΙς καρδίαν».
Λοιπον καιρος ηδη έστίν, ίνα δια<hωμεν καΙ εΙς το δεύτε­
ρον' ότι τουτο ην, ότι άρετης άνθρωπος ίιπηρχεν δ Κορίνθου
(ελεΥον οΙ -ΑΥιαννανίται) καΙ ουδείς άρνηθηναι δύναται· ου­
χΙ δμως ότι εφθασεν καΙ εΙς μέτρα άγιότητος, ώστε ποιείν καΙ
θαύματα· τουτο ουχ δμολογοΟμεν. Φαίνεται ότι οΙ ταUτα λέ­
Υοντες, στοχάζοντες όλους τους αγίους ένος ~αθμoO· καΙ σ:ν
οϋτως στοχάζωνται, σφάλλουσι. Διότι καθώς εΙς τό στερέω­
μα του ουρανου άστηρ άστέρος διαφέρει έν δόξη κατα τον ά­
πόστολον, οϋτω καΙ εΙς ,το νοητον στερέωμα της ·Εκκλησ(ας,
άγιος ό:γίου διαφέρει έν δόξη, καΙ διάφορα μέτρα καΙ GαθμοΙ
καΙ τάξεις εΙσΙ των άπ' αιωνος ευαρεστησάντων τφ θεφ, τάς

-106­
,Ι

.....

οποίας ό Κύριος μονάς (10) ώνόμασεν έν τη έσπέρ~ του πάθους,

είπων είς τούς ίερούς αυτου μαθητάς· «έν τη οΙκίQ: του Πα­
τρός μου πολλαΙ μοναί εΙσι», τουτέστι κατοικίαι. <Όθεν έπει­
δη Ο Χριστος τας άναπαόσεις των έκλεκτων μονας ώνόμασε,
διά τοΟτο καΙ δ θεολόγος Γρηγόριος, όδούς ώνόμασε τροπι­
κώτερον, τάς εΙς τας αΙωνίους μονας φεροόσας, τούς διαφό­
ρους (6ίους καΙ πολιτείας των ποθούντων, ίνα φθάσωσιν είς ΑU­
τάς. Μάλιστα, ώς λέγει Ο πατήρ, αυταΙ αί διάφοροι πολιτείαι
των άγίων είσΙν αίτιοι του εΙναι καΙ λέΥεσθαι πολλαΙ μοναί.
«'Ώσπερ γαρ έν τοϊς άνθρωπίνοις, πολλαΙ διαφοραl εΙσΙν ~ίων
καΙ προαιρέσεων, ούτως καΙ έν τοίς θείοις, ουχ εν τι τό σ~ζoν
έστίν, ουδέ μία της αρετης οδός, άλλα πλείονες καΙ του πολ­
λας εΙναι μονό:ς παρό: τ~ θε~, ουκ αλλο τι Τι τοΟτο αίτιον, το
πολλάς εΙναι τάς έκείσε φεΡούσας οδούς, τας μέν έπικινδυνο­
τέρας καΙ λαμπροτέρας τε καΙ άσφαλεστέρας».
Λοιπόν έπειδη πολλαΙ μοναί, ητοι δ ι<i:Φοροι τάξεις είσι
καΙ των σ~ζoμένων παρα τ~ θε~, τοιουτοτρόπως λοιπόν καΙ
ιiμείς άγιον μέν λέγομεν τον Κορίνθου Μακάριον, ου φρονου­
μεν δε αυτον Ισοστάσιον του Προδρόμου, του Π αύλου, ουδέ
των μεγάλων έκείνων φωστήρων, οΟς ή άρχαία γενεα εΙς τόν

10. Ή Μονη στά,σιν ,σηιμαίνει KαΙάKΙVΗΙOίαιν 'ΚαΙ 'άνάπαυσιν

του κινοuμένσι;, ή δ' εφε'Ο'ις,άΥαθου τινος lά1τολια6σεως οοσα ε­
φεσις, καΙ έν κινή,σει νοεϊ1αι οοσα. Έπειδη λοιπόν ό θεός, καΙ
κυρίως καΙ ούσιωδως ,αΥαθος ων, αύτός έστΙν το άκρον αγαθόν,
έ'φετόν, καΙ της άπολαύσεως τυχεϊν άιδύνατον. ' Επειδάν δέ 'Κ'αί
τούτου τύχωσι, της έφέ,σεως Τστ.αvται καΙ περαιτέρω ού KινOUιν­
ται. ( ... ) «εως αν έπΙ την ΤCΗyην ελiθω,μεν των τηδε ,ά'Π'αυγασιμά­
των, κ,αί στωμεν του πόιθου και τ/'ς έφ έ'<Jtεως , λυθιέντων των έ­
σόπτρων τn αληθείφ>. (ΓρηΥ. θεολ., λόΥ. 12, 4).
Δια τoίJτo, διότι ή crnόλαuσις έκείνη, ώς δρας Ε,σχατος νο­
cίτω και πέρας άκρότατον της έφέσεως, δια τσυί10 ιμovΗ παρά
του Σωτηρος ώνόμασται, στά,οιιν τε καΙ ,άKιvη,σίαν της έφέσεως
σηιμαί~OυσΑV, ητις ά'ττόλαUQιις καΙ μακαριότης έοτί, κ0::1 κατά χά­
ριν Θέωσις. Καί μία σοσα καθ' έαυτ/ν ώς έκ των μετεχόντων ικαΙ
θεουμέινων, μοναί πολλαί είρηται. Ού Υάρ απανί1ες έξ ίσου (μετέ­
χουσιν της μακαρίας έκείνης ,απολαύ,σεως, δτιούδέ ά'roΑVΤΕς ενα
και τον αύτον (5uOoV και πολιτείαν έΡΥάζονται, αλλά οιί πολλοί
Ίτολλας καΙ διαφόρOUς, ώς όδούς, πρΟς έκείνας τας Oύρανίouς
μονάς, φερούσ.Ο'ς μετέρχονται' άλλως δέ Cdδύνατον.

-107­
! j'

<;ίον παρήΥαΥεν. Άλλα λέΥομεν αυτον άγιον, δηλαδη τού νΟν

αιωνος, δτι καΙ δ Νωε κατα την ιΓραφήν, δίκαιος ην λέγει «κα­
τα την Υενεαν αίιτου». <Ώσπερ γαρ έπΙ τον πόκον τοΟ Γεδεών,
ξηρασίας ούσης έπΙ πασαν την Υην, κατέ<;η δρόσος ουράνιος
πολλή, ούτω καΙ νυν, δπου πανταχου κυριεύει ή πονηρία καΙ
ή άδιαφορία, ή οϋτως άληθως καΙ κυρίως ξηρασία, οϋτως δρό­
σος ουράνιος ή χάρις του ΠαναΥίou Πνεύματος έχύθη άνωθεν,
ώς ποτέ έπΙ τον πόΚΟΥ τού Γεδεών, εΙς τον ίερόν τοΟτον άν­
δρα, καΙ καταδροσίζει τους μετά πίστεως προσερχομένους διό:
των παραδόξων ίάσεων, ας καθ' έκάστην έπιτελεί, καΙ καται­
, j
σχύνει τους μιαροτάτους Βολταιριστάς. Ήξεύρομεν δέ <;ε~αιό­
τατα δτι ή τοιαύτη χάρις ου δίδοται προίκα τοίς άνθρώ'Ποις·
δτι κατα τον θείον Χρυσόστομον, ή χάρις, εΙ καΙ χάρις έστίν,
άλλά γε τους άξίους έπιζητεί.
Λοιπον όταν ή κρίσις του θεου ή άδέκαστος καΙ άπροσω­
πόληπτος δια των παραδόξων σημείων τοιουτον άγιον άναδεί­
κνυσιν, 'Παυσάτωσαν οί δειλοί λογισμοΙ καΙ αί σφαλεραΙ έπί­
νοιαι των άνθρώπων, άποφασιζομένων τα έναντία. Διατί άρ­
κεί, οτι δ νους του άνθρώπου όπάρχει στενός καΙ διά τουτο
ου δύναται έννοησαι όρθως τα πράΥματα. ΕΙσΙ καΙ τα πάθη
τα όποία σκοτίζουν αυτόν καΙ ου δύναται Ιδείν την άλήθειαν.
Διά τοΟτο λίαν καλως κάποιος παλαιος φιλόσοφος, αυτο τοο­
το έΥνωμοδότησεν εΙπών: «έπισκοτεί τί?> μεν ήλίct> πολλάκις τΟ:
νέψη, τ~ δέ λΟΥισμί?> τα πάθη».
ΚαΙ αν εΙς τα του κόσμου πράΥματα πολλάκις τουτο συμ­
~αίνει, πως τα παρα της θείας αυτοσοφίας καΙ αύτοαγα,θό­
τη τος καΙ αυτοδικαιοσύνης γενόμενα, δύναται διακρίναι καΙ
κρίναι καΙ ζυ Υοστατη σαι όρθως καΙ άπταίστως, ό μικρος καΙ
πτωχός καΙ ταλαίπωρος νους του άνθρώπου;
ουκ άπέθανε λέγει με τον τορ<;αν εΙς τους ώμους δ Κο­
ρίνθου, ουδε εζησεν εΙς τα τραχύτατα καΙ σκληρότατα κρημνα
τού ., Αθωνος, ουδέ ωσπερ κρίκον άπο τας νηστείας εκαμψεν
τόν τράχηλον αυτοο· λοιπόν ουκ εστιν άγιος.
την δε άκρι<;εστάτην τήρησιν των θείων δογμάτων της πί­
στεως καΙ την άπαρά<;ατον φύλαξιν των ' Αποστολικων παρα­
δόσεων καΙ έκκλησιαστικων θεσμων, που την άποπέμπετε, ω
σοφώτατοι; δμοίως καΙ την 'Προς τόν ' Ι ησουν Χριστόν ακραν
άγάπην, όπο της όποίας πυρούμενος καΙ εΙς τον πλησίον τό­
σον εδειξεν, ωστε συντόμως εΙπείν, όλην αυτου την ζωην έδα­
πάνησεν εΙς τό ώφελείν καΙ προξενείν εΙς τους άπανταχοΟ χρι­
στιανους σωτηρίαν αΙώνιον δια των ψυχοφελεστάτων 6ιβλίων

-108­
τα όποία έτύπωσε· καΙ μαρτυρεί τό Νέον Λειμωνάριον, τό ~σxα­
τον των καλων αότου φροντίδων καΙ της αδελφικης αγάπης
αότου φ ιλοπόνη μα.
Λότα λέγω καΙ τα τούτων δμοια, δηλ. τα φανερα καΙ δμολο­
γούμενα, ηγουν τας δια ζώσης φωνης διδασκαλίας αότου, τας
όποίας έν άκρα ταπεινώσει έποίει εΙς τας έκεί πλησίον έκ­
κλησίας, πως έστί δίκαιον ίνα λογισθωμεν ώς τό οόδέν, έκεί­
να τα όποία δ Κύριος, ώς ση μεία της πρός αότόν άγάπης πα­
ρα του Πέτρου έζήτησε λέγων, «ποίμαινε τα πρό~ατά μου»;
που δε καΙ αί παντοτειναί νηστείαι, καΙ έλεημοσύναι, τας
όποίας έποίει τόσον εΙς τους έντοπίους, δσον καΙ εΙς τους ξέ­
νους; Πρός τούτοις καΙ δια τας νηστείας καΙ αγρυπνίας καΙ
τας άλλας σκληραγωγίας καΙ κακοπαθείας, τίς αγνοεί πως
καΙ ταυτα πάντα έκείνος εΙχε περισσότερα από τα φαινόμε­
να; Διότι φo~oύμενoς την της κενοδοξίας ζημίαν, δσον ήδύνα­
το έκρύπτετο. Τί δε άλλο μένει είς ή μας ίνα εϊπωμεν περΙ του
άνδρός τούτου; ΠερΙ των θρυλλουμένων θαυμάτων αότου; ~E­
πειδή, λέγουν, οόχ εδρον αότό: αληθεύοντα, Kατα~άντες γαρ
λέγει, ητοι έρευνήσαντες πότε η που; καΙ ποία η πόσα πρόσω­
πα ήρεύνησαν καΙ οόχ εί5ρον αότα αληθινά; Bε~αιότατα οό­
δέν οόδαμου πώποτε, άλλα τοίς ίατροίς πειθόμενοι λέγουν αό­
τα οόχΙ θείας δυνάμεως, άλλα της φύσεως άποτελέσματα. Άλ­
λα που ποτε εΙδεν Τι ηκουσέ τις τόσον άθρόως καΙ καινοπρε­
πως ή φύσις, ίνα ποιη τοιαυτα άποτελέσματα, ώστε να ώνο­
μάζονται παράδοξα Ιάματα;
Bε~αιότατα ούτε ή φύσις ούτε ή τέχνη εχει μίαν τοιαύτην
δύναμιν· αλλα μόνη ή παντουργός καΙ παντοδύναμος Χάρις
του ΠαναΥίου Πνεύματος· «καΙ τό έσπέρας αόλισθήσεται
κλαυθμός καΙ τό πρωι άγαλλίασις». Καθως καΙ έξ αότου του
όρθοθέντος καΙ ίαθέντος καΙ περιπατουντος παιδός ή μείς άμέ­
σως διηγουμένου ήκούσαμεν· καΙ ώσαύτως καΙ τα λοιπα πάν­
τα άKρι~ως έξετάσαντες έ<:>ε~αιώθημεν καΙ γραφη παραδεδώ­
καμεν. ΚαΙ ην να θαυμάσπ τις, δτι δλους τους έν τη πόλει καΙ
δλους τους έν τη νήσ~ λογίζονται ώς μικρους καΙ άνοήτους
καΙ πλανεμένους, καΙ μόνον αότοΙ δοκουσιν δτι εΙσιν συνετοΙ
καΙ φρόνιμοι. ΚαΙ δια τουτο μη πιστεύοντες εΙς τα θαύματα,
ουχ όμολΟΥουσιν δτι έστΙν άΥιος. Άλλα μέγας ό Κύριος ήμων
καΙ θαυμαστός έν τοίς άΥίοις αυτου Ι
• Ι δου καΙ εΙς την θεσσαλονίκην μέΥα θαΟμα εΙς γυναίκα,
δεινόν άπόστη μα εχουσαν καΙ Ιαθείσαν παραδόξως. ΚαΙ εΙς
τόν Πολύγυρον δύο τινα θαύματα· τό εν εΙς μικρόν παιδίον

-109­
 '
άπο δεινον σεληνιασμον ~θεράπευσε καΙ το dλλο εΙς γυναίκα
ι

ί\
\:
πάσχουσαν εΙς την γένναν κακως. ΚαΙ εΙς την Ήλιουπολιν άλ­
11,
\ ~ \
λο θαυμα ενήργησε, καθως καΙ εΙς την Ρόδον τώρα νεωστί,
τό όποίον ως ~μάθoμεν, ό εκεί άγιος Ρόδου, ό Μητροπολίτης,
δια τροπολΟΥικου Κανόνος τοΟτον εξυμνεί.
': \ i •

:Ι , Ανατραπεισών δε των παρά τινων ποιουμένων ενστάσεων,

'" !
! Ι καΙ τουτο το έξης κρίνομεν συμφέρον καΙ δίκαιον να προσθέ­
!
σωμεν εΙς τα είρημένα. Τί ~στι τουτο; <Ότι δ θεος πέλαγος
!

,
ων δόξης καΙ άγιωσύνης μαλλον δε αύτοαγιότητος καΙ πηγη
άΥιότητος, χρείαν ούκ εχει τας παρ' ήμων δοξολογίας τε καΙ
αΙνέσεις' ωσαύτως δε καΙ όσοι των άνθρώπων ήξιώθησαν της
θείας καΙ μακαρίας αύτοΟ δόξης, χρείαν ούκ εχουσι καΙ αύ­
, ! τοΙ άπο τα ήμων ψελλίσματα. ΚαΙ ούτως εχει ή άλήθεια. Άλ­
λα τό δίκαιον θέλει καΙ άτταραιτήτως άπαιτεί τό αΙτιατόν, ίνα
Υνωρίζη την αίτίαν αύτοΟ, καΙ το ποίημα τον ποιητην αύτου
καΙ το πλάσμα τον πλάστη ν αύίΟΟ. ΚαΙ δια τουτο έκαστος άν­
θρωπος πρέπει νά προσκυνΏ καΙ τιμ~ χρεωστικως τόν θεόν,
ως ποιητην καΙ πλάστην αύτου, καθώς αί θείαι ΓραφαΙ διδά­
σκουσιν ήμας. ΤοΟτο το άπαραίτητον χρέος καΙ ή άγία Έκ­
κλησία θεοσόφως κινουμένη εν έσπέρ~ καΙ πρωί καΙ μεσημ­
~ρί~ άκαταπαυστως ποιεί. τουτο πρωτον α'ίτιον της του θεου
λατρείας, το του χρέους. 'Έπειτα ψιλάγαθος καΙ πηγη άΥα­

; ,
θότητος ων ό θεός, ζητεί την άψ' ήμων προσκύνησιν, ίνα καΙ
ήμείς μετέχομεν των θείων αύτου άγαθων, προσεΥγίζοντες
καΙ προσεδρεύοντες aUT(i> δια της προσευχης' «οί γαρ μακρύ­
νοντες έαυτους άπο σοΟ άπολουνται», κατα το θείον ρητόν.
ΚαΙ Ιδου φανερα <Sλέπομεν ότι καΙ οί (bασιλείς της Υης τας
δωρεας αύτών καΙ τα άΥαθα εΙς τους πλησιάζοντας αύτοίς
καΙ όχι εΙς τους μακρύνοντας άπ' αύτων δίδωσι. Τοιουτοτρό­
πως λέΥομεν καΙ δια τους άγίους. <Ότι έπειδη της άνεκφρά­
στου εκείνης δόξης ήξιώθησαν καΙ ούκ εχουσι χρείαν της
ΠΡOσKαίρOιJ ταύτης τιμης καΙ δόξης, άλλ' όμως το δίκαιον θέ­
λει, έπειδη δοΟλοι πιστοΙ έΥένοντο του κοινου των άπάντων
Δεσπότου, πρέπον έστίν, 'ίνα τιμωμεν καΙ ΤΙμείς αυτούς, ως έ­
κείνων σύνδουλοι. <Ότι κατό: τον Μ. Βασίλειον ή προς τους ά­
Υαθους των δμοδούλων τιμην «επι το πρωτότυπον δια(δαίνει»,
, καθως δ 'ίδιος καΙ τουτο άποψαίνεται.
ί j
Ι
Κοινόν δε τοστο το δίκαιον καΙ επι πάντων άνθρώπων, 'Ό­
τι τους παρα (bασιλέων Τι Πατριαρχων ύπηρέτας, καν καΙ ευ­
τελέστατοι εΙσίν, όμως πανταχοU τιμωσι καΙ πάση δυνάμει
θεραπευσουσι οί λαοΙ 'Έπειτα καΙ ώς λίαν συμφέρουσαν εΙς

-110­
τούς ζωντας καΙ μένοντας την τοιαύτην των άγίων τιμήν, ή ά­
γία τοΟ ΧριστοΟ Έ κκλησία ανωθεν παραλαδοΟσα, τα έαυτης
τέκνα έτησίως ποιείν προτρέπεται. «<Ότι μνή μη δικαίου μετ'
έγκωμίων γίνεται», άκούει έκ των παροιμιων του Σολομων­
τος. ΚαΙ έκ της Σοφίας πάλιν αύτου «έγκωμιαζομένου δικαίου
ευφρανθήσονται λαοί». <Ότι των έπαινου μένων οί έπαινοι φυ­
σικα διε.γείρουσι τους άκούοντας είς μίμησιν. Είς τοΟτο άπο­
~λέπoντες οί παλαιοΙ <Έλληνες, τους έν πολέμοις άριστεύον­
'-.:ας, κοινοίς πανηγύρεσιν έγέραιρον, ίνα ~λέπωσιν οί νέοι καΙ
άνδρείζωνται δια την φύλαξιν της έαυτων πατρίδος καΙ έλευ­
θερίας έναντίον των έχθρων, μετα σκοπου καΙ τέλους, ίνα έπι­
τύχωσι καΙ αυτοι των στεφάνων.
Δια τοΟτο οον όχι μόνον δια τό δίκαιον, άλλα καΙ δια
τό πνευματικόν συμφέρον, ένομοθέτησαν του γίνεσθαι εΙς πα­
σαν τηνοΙκουμένην αί των άγίων έορταί. <Ότι οί τούτων έπαι­
νοι καΙ τα έγκώμια των κατορθωμάτων αυτων, ζήλου καΙ μι­
μήσεως γίνονται κέντρα εΙς τας καρδίας των πιστων. ΚαΙ τό­
σον άρεστόν έση εΙς τόν θεόν τό έργον τουτο, δηλαδη τό των
έορτων, ώστε μετ α θάρρους λέγομεν, δτι τούτου ενεκα, καΙ της
έντεΟθεν ψυχικης ώφελείας, ένεργεί δια των έαυτοΟ θεραπόν­
των δ θεός τας παραδόξου ς τοιαύτας ίάσεις των σωμάτων.
<Ότι λέγω κάγω κατα τόν θείον Άπόστολον: «Μη τοΟ χωλοΟ
ποδός, η της έξηραμμένης χειρός, η του παραλύτου σώματος
μέλει τ~ eE<i>>>; ουχί!, άλλα θεραπεύει ταυτα παραδόξως δ
θεός, διά τινος νεοφανοΟς άγίου πρεσ~είας, ίνα διορθώση την
χόλωσιν καΙ άπονάρκωσιν καΙ παραλυσίαν της ψυχης. <Ότι
μόνη τΌ ψυχn μέλει τ<i> eECi>, δστις άφ' οδ τα πάντα έποίησε
δια την ψυχήν, τέλος ίιπέμεινε καΙ θάνατον σταυρικόν δι' αυ­
τήν. ΚαΙ Ιδου ~λέπoμεν εΙς την Γραφήν, δτι το σωμα του δι­
καίου • Ι ωι; παρέδωκεν δ θεός εΙς έξουσίαν του δια~όλoυ, ίνα
ποιήση ώς θέλει, είς δε την ψυχην αύτου προσέταξε του μη έγ­
Υίσαι.
<Ότι δε τα θεία θαύματα δια τουτο καΙ μόνον γίνονται,
ίνα προξενήσωσιν εΙς τους δρωντας εύλά~ειαν, κατάνυξιν καΙ
τέλος σωτηρίαν αΙώνιον, άπό τό μέγα καΙ έξάκουστον θαΟμα
"ίοΟ τετρc:xη μέρου Λαζάρου εκαστος ~ε~αιωθήτω. Έπειδη τί
φρονείτε; αρά γε ίνα ποιήση καλόν εΙς αυτόν δια τουτο και
άνέστησεν αυτόν; ΚαΙ τί καλόν ελαδεν δ Λάζαρος, δστις πά­
λιν εΙς αύτην την πολυαμάρτητον ζωην έπανηλθεν; 'Ή τάχα
άνέστησεν αυτόν ίνα παύση της Μάρθας καΙ Μαρίας τα δά­
κρυα; παιδαριώδη καΙ Υελοία φρονή ματά είσι ταυτα. Ό κύ­

-111-'

~I:.

" ι·:
,. ι

Ι'
Ι ;ι
ι
. ~ Ι

ριος σκοπός καΙ τέλος ην, ίνα πιστεύσωσι εΙς αύτόν οί λαοί.
<Ότι δηλαδη υπάρχει γίος θεου καΙ θεος άληθινός. Φανερα
γαρ προσείπεν αυτός, όπόταν ή Μάρθα καΙ Μαρία έμήνυσαν
την του άδελφου αυτων άσθένειαν, όστις άπεκρίθη, ότι «ή ά­
σθένεια αύτη ουκ εστι προς θάνατον», άλλ' υπερ της δόξης
του θεου, ίνα δοξασθΌ δι' αύτης ό υίός του άνθρώπου, διότι
καθως προείπεν, οϋτω καΙ εγένετο. Λέγει γαρ κατωτέρω ό
ευαγγελιστής, «δτι πολλοΙ εκ των ' Ιουδαίων θεασάμενοι, δ έ­
ποίησεν ό Ίησους, επίστευσαν εΙς αυτόν». Ίδου λοιπον ότι τα
θαύματα ου γίνονται δια χάριν των προσωρινων ~ρωμερων
σωμάτων, άλλα χάριν της άθανάτου καΙ θείας ψυχης, ίνα δη­
μ; λαδη <!ιλέπωσιν οί ανθρωποι ενεργούμενα παραδόξως διάφορα
~ Ι ~ , '
Ιάματα, δια τον χθες καΙ πρώην μετ' αυτων άναστρεφόμενον
~ i ι καΙ συζωντα καΙ τοιουτοτρόπως έρχονται εΙς αίσθησιν του κα­
Ι ί Ι
t Ι'·
λου καΙ δι' αυτου παύουσι μεν του άμαρτάνειν, έτοιμάζουσι δε
καλην άπολΟΥίαν προς την μέλλουσαν κρίσιν, δια της τηρήσε­
ως των ευαγγελικών εντολών. Ούτω πως καΙ τον παλαιον και­
ρόν οί <!ιαπτιζόμενοι έλάμ<!ιανον διάφορα χαρίσματα καΙ άλλοι
μεν ελάλουν διαφόρους γλώσσας, άλλοι δε προεφήτευον καΙ
μυστήρια άπεκάλυπτον' αλλοι δαίμονας εδίωκον καΙ έτεροι
αλλα καΙ άλλα έπραττον. 'Αλλα. διατί ταυτα έποίει το ΠνεΟ­
μα το αγιον; <, Ι να <!ιλέπωσιν οί άπιστοι καΙ έπιστρέψωσιν εΙς
την πίστιν του άληθινου θεου πληροφορούμενοι, ότι αν αυτοι
έGαπτίσθησαν καΙ ήξιώθησαν των παραδόξων τούτων χαρι­
σμάτων, σντως εΙς τον άληθινον θεον έπίστευσαν καΙ κάποιον
:t j
τι άπόκρυφον χάρισμα έν τ~ αγίφ Gαπτίσματι ελα<!ιον. ΚαΙ
j
,
ι

~i Ι
δια τουτο εκείνα τα διάφορα χαρίσματα, σ η μ ε ί α ωνο­
μάζοντο, ση μεία δηλαδη προς τους άπίστους καΙ άπδδειξις,
δτι το αΥιον Gάπτισμα υίους ·θεου κατα χάριν ποιεί τους Gα­

. , πτιζομένους καΙ ούρανίους άντΙ έπιγείους καΙ τα έξης .

Και έδώ λοιπον εΙς τα θαύματα ταΟτα πείθονται οί όρων­

τες καΙ όμολογουσιν, ότι οί τοιαΟτα ποιουντες άγιοι τ~ σντι

'. , Υεγόνασι καΙ φίλοι γνήσιοι καΙ θεράποντες του ουρανίου Gα­

σιλέως Χριστου τοϋ θεοϋ καΙ παρρησίαν έχουσιν προς αυτόν,

ίνα πρεσGεύωσιν υπερ τών ψυχών ήμών ώς καΙ ημείς λέγομεν
έξ όλης ψυχης καΙ διανοίας.
Αυτων άΥίαις πρεσΙSείαις Χριστέ ό θεός ήμων ελέησον καΙ
σώσον Ιnιας. Άμήν.
Δόξα τιμη καΙ προσκύνησις τ~ άΥίφ θε~ ή μών Κυρίφ
Ίησου ΧριστΙΡ τιρ Σωτηρι τών ψυχων ήμών.

-112­
 :;-:
Η'

Ε Κ ΘΕ Σ Ι Σ ε'ίτουν όμολονία τηs ά­

ληθουs καΙ όρθοδόξου πίστεωs νενομέ­
νη ύπσ τιον άδίκω's δια:6ληθέντων ώs
καινοτόμων, πρσs θεοφιλη πληρoφoρία,~
των σκανδαλιζομένων άδελφων.

,
(
-

\
 Ε Κ Θ Ε Σ Ι Σ ε'ίτουν όμολσ-νία τηg άληθοϋg
καΙ όρθοδόξου πίστεωg Ύενομένη ύπο των
άδίκωg δια6ληθέντων ώg καινοτόμων, προg
θεοφιλη πληροφορίαν των, σκανδαλιζομένων
άδελφων.

1. Έπειδη εΙς τας περΙ της άγίας πίστεως διαφοράς, 1<.αΙ

όσα είς αύτην άνήκουσι, δεν φθάνει να φρονΌ μόνον τινας όρ­
θως, άλλα χρείας καλούσης, καΙ χείλεσι καΙ γράμμασι πρέ­
πει να όμολογΌ παρρησίq: πως φρονεί, δια να εΙναι καΙ παρα
θε4) καΙ τiι του θεου Έκκλησίq.: άμεμπτος, τούτου χάριν και
ήμείς οί tv τ4) δρει του"Αθω περΙ εκκλησιαστικων τινων υπο­
θέσεων καΙ είς την πίστιν άνηκουσων υπό πολλων άδελφων
tγκαλούμενοι καΙ ώς καινοτόμοι δια~αλλόμενoι καΙ καθ" έκά­
στην καΙ πανταχου διασυρόμενοι καΙ συκοφαντούμενοι, άνα­
γκαίον και σωτήριον πραγμα εκρίναμεν, κατα την εξ άρχης
επικρατήσασαν είς την άγίαν του Χριστου Έκκλησίαν άπο­
'στολικην καΙ πατροπαράδοτον συνήθειαν(]) να άπολογηθω­
μεν πρός πάντας, με έγγραφον καΙ ενυπόγραφον όμολογίαν
της άγίας ήμων πίστεως, καθως υπό της άγιωτάτης καΙ άπο­
στολικης Έκκλησίας του Χριστου διδασκόμεθα, τούτέστιν ώς
οί θείοι παρέδωσαν Άπόστολοι, ώς αί άγιαι καΙ οίκουμενι­
καΙ καΙ τοπικαΙ σύνοδοι εθέσπισαν καΙ οί μεγάλοι καΙ έγκρι­
τοι της Έκκλησίας φωστηρες κηρύττουσι.
Πιστείιομεν λοιπόν καΙ δμολογουμεν εν πρώτοις, όσα πε­
ριέχει τό άγιον Σύμ(!ιολον, δ κοινός γνώμων καΙ κανων της
άληθοΟς καΙ όρθοδόξου πίστεως, όμολογουμεν δε τα εν αύ­

1. Ρωιμ. Ι, _Α' Πετρ. Γ'.

-115­
~­
t': ; ίο.
ι' J iΙ 1
f ii
Ι Ι'.! ι

ι
ι
i
t~

f ;Ι τίi> πάντα ούκ άλλως, παρα καθως δογματίζει καΙ διδάσκει

! . Ι

! ,J, ~
ή άγιωτάτη •Ανατολικη Έκκλησία, ή προσκυνητη καΙ φιλτά­
Ι[ i Ι· 'ι
Ι'
!.' ' '
'
τη μήτηρ πάντων '1Jμων, άναθεματίζοντες συμφώνως με δλας
Ι 'Ι Ι!

" :
τας οίκουμενικας καΙ τοπικας συνόδους έκείνους όποΟ έτόλ­
i. i
; μησ,αν,η θέλουν τολμήσει, να ')J:<:χραλλάξου\l_ εΙς αύτό -lLtXPL
Ι" '
, ~
ι
t 1': ~ ι
καΙ ένός ιωτα η μιας κεραίας.
j Ι\ Ι
i

fι i ' Μετα τοΟτο δεχόμεθα καΙ όμολογοΟμεν τα έπτα θεία καΙ

111!
:~1
,
ίερα μυστήρια της άγίας ήμων Έκκλησίας, ώς παραδεδομέ­
t ! ι
να εΙς αύτην άπό τόν άρχηγόν καΙ τελειωτην της σωτηρίας
Ι,1i:! . μας . Ι ησοΟν Χριστόν· ηγουν τό θείον (;άπτισμα, τό ίερώτα­
; i Ι \
, '
τον μΟρον, την σεπτην ίερωσύνην, την ύπερτελεστάτην εύχα­
ριστίαν, 'την μυστικην μετάνοιαν, τόν τίμιον γάμον καΙ το ά­
\
; i
ί !
γιον εύχέλαιον, δια των όποίων πιστεύομεν δτι άγιαζόμεθα,
~! '1, i i

!:i ι' ' '

φυλαττόμεθα, σωζόμεθα καΙ αΙωνίου ζωης άξιούμεθα. Τίi> δε
r i i
εν τι τούτων άρνOυμένCΡ καΙ λέΥοντι, η ούκ άναγκαίον, η χρή­
f: Ι σιμον πρός σωτηρίαν των ψυχων, άνάθεμα λέγομεν.
j . Ι
'., J
ΤαΟτα γενικως καΙ καθόλου περΙ δογμάτων καΙ μυστη­
ρίων όμολογουμεν, Ιδίως δε καΙ ρητως, περΙ ων έγκαλούμεθα
Ι! 1 •
., καΙ συκοφαντούμεθα, ούτως άπολογούμεθα. Έν πρώτοις φρο­
νουμεν καΙ λέγομεν, δτι εΙς την θείαν μετάληψιν των άχράν­
των μυστηρίων διάστημα τοσούτων η τοσούτων ήμερων, τού­
τέστι καιρος διωρισμένος όπό της θείας Γραφης, η υπό Κα­
νόνος, Τι όπό τινος μεγάλου πατρός καΙ διδασκάλου της Έκ­
κλησίας, άνευ τινός κωλυτικοΟ αΙτίου, ούτε εΙναι ούδαμοΟ, 00­
τε άπαιτείται δλως· μάλιστα καΙ έκ της θεοπνεύστου Γραφης
καΙ έκ των ίερων Κανόνων καΙ έκ των κατα μέρος μεγάλων
διδασκάλων καΙ φωστήρων της οΙκουμένης, όλον τό έναντίον

! , δια μυρίων μαρτυριων καΙ άποδείκνυται καΙ συνίσταται, πως

δηλαδη ό καιρός της θ ε ί α ς μ ε τ α λ ή Ψ ε ω ς εΙναι
πάντη άδιώριστος, ώς έκ των ήμερων, διωρισμένος δε μόνον,
ώς έκ της συνειδήσεως.
i
i ' Έπειδη δε έπΙ τοΟ παρόντος δεν έγχωρεϊ να καταστρώ­
σωμε ρητως και έπΙ λέξεως τας μαρτυρίας πάσας, όπου έχο­
': 1 " ι

μεν έτοίμους, μόνον τους τόπους των άλλων σημειώσαντες(2),

"'1'.' ι
''Ι 2. '1 '
ο υ ,α τ ι ν ο υ λ'
φ"ιοαοφου και' . J ..
μUJρτ'υρος έ ν τη - α , υ­
c

πέρ των χριστιανων ,άrrτoλoyί<;.χ. Β α ,σ ι λ ε ί ο υ Μεγ. έν τη

93 έπιι(J([. Κ ύ Ρ ι λ λ ο ς , Αλεξ., Σ υ ιμ ε ω ν Ν. θεολόγος.
'Εκ των του 'Μ. Β α ρα α νο u φ ί ο υ έρωταποκρ. ζ'. θεο­
δ ώ ρο u του 'Στωδίτου, Κατηχ. της δ' τ/,ς ε' έ,(;διμ. νηστ.

-116­
 ίκανην καΙ αυτάρκη άντΙ πάσης άλλης πίστεως την αύθεντίαν
της Γραφης κομίζομεν. ΤΟ του Χριστου λοιπον στόμα, δ θείος
Παυλος, παρέδωκεν ή μίν, α καΙ παρέλα~εν άπο του Κυρίου (3),
δτι δ Κύριος • Ι ησους έν τΌ νυκτΙ Τι παρεδίδετο, ελα~εν άρ­
τον ... ώσαύτως καΙ το ποτήριον, μετα το δειπνησαι, λέγων:
«τουτο το ποτήριον ή καινη διαθήκη έν τίί> έμίί> αϊματι· του­
το ποιείτε δσάκις αν πίνητε, εΙς την έμην άνάμνησιν». ΕΤτα δ
θείος άπόστολος, ώς έξ Ιδίας φωνης: «όσάκις γαρ αν έσθίητε
τον άρτον τουτον καΙ το ποτήριον τουτο πίνητε, τον θάνατον
του Κυρίου καταγγέλλετε, άχρις αν ελθ!1' ώστε ας αν έσθί!1
τον άρτον τουτον, Τι πίν!1 το ποτήριον του Κυρίου άναξίως, ε­
νοχος εσται του σώματος καΙ αίματος του Κυρίου' δοκιμαζέ­
τω δε άνθρωπος έαυτον καΙ ούτως έκ του άρτου έσθιέτω καΙ
έκ του ποτηρίου πινέτω· δ γαρ έσθίων καΙ πίνων άναξίως, κρί­
μα έαυτίί> έσθίει καΙ πίνει, μη διακρίνων το σωμα καΙ το αΙ­
μα του Κυρίου.
Δεν χρειάζεται πάρα πολι) δια να Kαταλά~ωμεν, πως το
δ σ ά κ ι ς, δεν θέλει να εΙπΌ τοσάκις, τουτέστιν εΙς κάθε
μηνα, εΙς κάθε τεσσαράκοντα, Τι τρίμηνον, Τι έξάμηνον· το δ­
σάκις δμολογουμένως άδιώριστον καιρον δηλοί, τίς δεν το
ήξεύρει; ώστε οϋτε όπο του Κυρίου, οϋτε όπο του 'Αποστόλου
του παραδόντος ή μίν καθως παρέλα~ε, τοσουτος Τι τοσουτος
ήμίν καιρος εΤναι διωρισμένος. ΕΤτα, καΙ ενοχος εσται, λέγει,
του σώματος καΙ αίματος του Κυρίου, ουχ' δ έσθίων καΙ πί­
νων προ καιρου, άλλ' ας αν έσθί!1 καΙ πίν!1 άναξίως. ΚαΙ έπο­
μένως δεν λέγει, πληθυνέτω δε δ άνθρωπος τας ή μέρας, άλλα'
δοκιμαζέτω δε άνθρωπος έαυτόν, καΙ ούτως έκ του άρτου έ­
σθιέτω καΙ έκ του ποτηρίου πινέτω. Πότε; δηλον ώς δ τ ε
~ ο ύ λ ε τ α ι' δ γαρ έσθίων καΙ πίνων ουχι προήμερος, άλλ'
άναξίως, «κρίμα έαυτίί> έσθίει καΙ πίνει» κ.τ.
, Αλλα δια να μη ε'ίΠ!1 τινάς, πως τουτο δεν εΤναι το άλη­
θες νόημα του άποστολικου ρητου, άλλ' ήμείς ~ιάζoμεν αυτό,
προς την Ιδικήν μας γνώμην, ας άκούσ!1 την θεόπνευστον έξή­

Ν :ε ί λ ο 'ς ό όσιώτατος. r ρ ,η Υ ό Ρ ι ο ς ό Π αλα:μας έ κ

των τοΟ δlΕκαλόΥου της κατά Χριστόν νομοθεσίας, έv't'ολ. δ'.
·1 ε Ρ ώ ν υ μ ο ς έν τφ I~ί<{) του Ά~~α 'Α-rnολλω. Γ ε ν v ά­
δ ι ο ς Πατριάρχης μετα την αλωσιν, ώς ,άπό XρυCΠOϋ λέγων .
.Ι ω ~ μιοναχοσ ιπ:αρα Φωτί<{).
3. .Αι' Κορινθ. Ι Α, 23 . 30.

-117­

Ι
.Ι.
 'j' <

)', Ι­
Ι i Ι!
. ! , ,J

γησιν "[ου μεγάλου διδασκάλου της οΙκουμένης, του' θείου δη­

: ι!
,ι ι,

!
λαδη Χρυσοστόμου λέγοντος ούτως: «Ό άπόστολος ειπων ό­

;/1: Ά σάκις γόφ ~σθίητε τον άρτον τουτον Κ.Τ.,

η σ ε τ ο ν π Ρ ο σ ι ό ν τ α, π ά σ η ς
κ ύ Ρ ι ο ν
ή μ ε Ρ ω ν
~ π ο ί­
π α­
f ιΙ i ; Ρ α τ η Ρ ή σ ε ω ς ά π α λ λ ά ξ α ς α υ τ ό ν» ( 4) .
::Ii! ll Ί! '!
Λοιπον καΙ έκ της άποστολικης άποφάσεως, καΙ ~K της
'11" : ι Χρυσοστομικης έρμηνείας, ώς έν συντόμ<t> λαμπρως άπεδείχθη,
1111
IΙ·,
Ι,!' : δτι καιρός δεν εΊναι διωρισμένος της θείας μεταλήψεως κα­
1\' Ι ' ;

i!! Ι ! τα τας ή μέρας, άλλα κατα μόνην την συνείδησιν. Φαίνεται δε

μάλιστα λαμπρότερον καΙ έξ άλλων πολλων του Χρυσοστό­
f· .'

μου ρητων (5), ~ξ ων είναι καΙ ταυτα: «Τι")Οτό έστι, φησί, το

δεινόν, δτι ου καθαρότητι διανοίας, άλλα διαστήματι χρόνου
την άξίαν όρίζεις της προσόδου· καΙ τουτο ευλά~ειαν είνάι νο­
μίζεις το μη πολλάκις προσελθείν, ουκ εΙδώς, δτι το άναξίως
προσελθείν, καν άπαξ γένηται, έκηλίδωσε· το δε άξίως, καν
J : πολλάκις έσωσεν· ουκ έση τόλμα το πολλάκις προσιέναι, άλ­
! : :
λα το άναξίως, καν απαξ τις του δλου παντος χρόνου προσέλ­
θη» (6). Τί των λόγων τούτων λαμπρότερον, καΙ ευσε~έστε,;,
ρον; ΤοΟτο λοιπόν καΙ φρονουμεν καΙ πράττομεν, δηλαδη
προσερχόμεθα εΙς την θείαν μετάληψιν, δ μεν ~ραδύτερoν, ό
δε πυκνότερον, κατα το έKάστCΡ έγχωρουν, ουχ ώς καταφρο­
νουντες των θείων Μυστηρίων, μη γένοιτο, άλλα καθως καΙ
είς τας ίερας εύχας άναγινώσκομεν, «ώς θαρρουντες τη φι­
λανθρωπί~ του Ίησου Χριστου». ΚαΙ έτι, ίνα μη έπΙ πολύ άφι­
στάμενοι της θείας καΙ θεοποιου κοινωνίας, θηριάλωτοι ύπό
-του νοητου λύκου γινόμεθα, πιστεύοντες άδιστάκτως, δτι δια
της ~Kεϊθεν χάριτος καΙ δυνάμεως, ~νισxυόμεθα κατα των δαι­
μόνων καΙ των παθων, άκούοντες του Κυρίου λέγοντος, δτι
«χωρίς έμου ου δύνασθε ποιείν ουδέν».
Ούτε δε καθ' έκάστην ήμέραν προσερχόμεθd, ούτε τουτο
διδάσκομεν, καθως δια~αλλόμεθα. Φρονουμε δέ, ώς~άv τις
εύρεθη τουτο 'Ποιων μετα της προσηκούσης δοκιμασίας, δεν
Ι: '

4. Αϊ ύπογΡΟ1μιμίσεις ή μέτεραι.
5. ·Οιμιλ. ιζ ι προς ·E~ραίoυς. Λόγος είς roυς τα πρωτ:α πά­
Ι

Ι ~ σχα νηστεύovτας. ·Ομιλ. γ' πρός ·E~ρ. Προς τούς ά'τtoλυμπανo­

μένους των θε~ων συνάξεων, 00 ή άρχή: πάντες όμιείς έν εύθUiμί~
σήιμερον. ·Ομιιλ. κη' τη,ς Α' προς Κοιρινθ. Λόγος ειίς τον μακά­
ριον ΦιλΟΥόνιον.
i 6. ·Ομι,λ. ε' προς Τιιμόθεον.
,
i
!.

-118­
θέλει πρόκρίματισθη δια τήν συνέχειαν, εχων τους άγίους καΙ
την ίδίαν συνείδησιν δεφένσορας. Ταυτα περΙ της φρικτης Kόι~
νωνίας φρονοϋμεν. ·0 δε λέγων ότι δεν είναι αναγκαία προς
αύτήν ή δια μετανοίας καΙ έξομολογήσεως προετοιμασία καΙ
δυνατή κάθαρσις, εστω ανάθεμα.
2. Δεύτερον, καθως παρελάlSομεν άνωθεν, οϋτω φρονου­
μεν περΙ του ΣαlSlSάτου καΙ της Κυριακης' ότι δηλαδη το μεν
ΣάGlSατον εχει λόγον καταπαύσεως της τε δημιουργίας του
θεου καΙ του ανθρωπίνου <5 ίου, ή δε Κυριακη την του σωτη­
ρος ανάστασιν έγκαινιάζει καΙ την των νεκρων έξανάστασιν,
έν δυνάμει της του Χριστου αναστάσεως προτυποί, κατα τον
Άπόστολον (7). <Όθεν καΙ εΙς μεν την ή μέραν του ΣαlSlSάτου
μνημόσυνα των έν Χριστι{> νεκρων δια των καλουμένων κολ­
λύ<5ων, καΙ κοινως καΙ μερικως έπιτελείν παρελάlSομεν, ώς ετι
έν φθoρ~ καΙ ατιμίQ: καΙ άσθενείq: κειμένων (8) καΙ νοουμέ­
νων, δεόμενοι του θεου των πνευμάτων καΙ πάσης σαρκός, ίνα
συγχωρήση αύτοίς τα πλημμελήματα, δια να τους παραστή­
ση ένώπιόν του δεδικαιωμένους καΙ καθαρους άμαρτημάτων,
έν τη παλιγγενεσίq:, όταν έλεύσηται κρίναι ζωντας καΙ νε­
κρούς, κατα τας γραφάς.
τη ΚυριαΚΌ δέ, ώς ανοίκειον καΙ άμαρτωδες φυλαττώμε­
θα τουτο ποιείν' ανοίκειον μέν, έπειδη της μεν ήμέρας ή όπό­
θεσις εΙναι χαρμόσυνος, ή δε μνήμη του κεκοιμημένου καΙ αύ­
τή ή νεκρώσιμος ακολουθία είναι θρηνώδης καΙ λυπηρά' καΙ
ή μεν εΙναι δεσποτικη καΙ <5ασιλική, ή δε δουλικη καΙ ταπει­
νή. Άμαρτωδες δε πάλιν το στοχαζόμεθα, έπειδη κατα τας
Διαταγας των άγίων > Αποστόλων, ενοχος κρίματος γίνεται δ
πενθων καΙ σκυθρωπάζων εΙς ήμέραν έορτης Κυρίου ('Ι'). Πό­
σον άρα ακατάλληλος καΙ πόσον άμαρτώδης ηθελε φανη μία
τοιαύτη νεκρολογία, αν έγίνετο την ήμέραν της Χριστου Γεν­
νήσεως, Τι των θεοφανείων, Τι της Άναλήψεως, Τι την ήμέραν
του θείου Εύαγγελισμου; Τάχα δεν ηθελε άποφασισθη ώσαν
μία προφανής καταφρόνησις, μία ατιμία, μία υ<5ρις της Κυ­
ριωνύμου έκείνης έορτης; δεν είναι αμφιlSολία (1 Ο).

Ι
7. ΑΙ Κορ. ΙΕ , 20 - 23.
8.. Αότ. 42 - 3.
9 Bι'~λ. Ε Ι, -κ'φ. κ ι. Αότ .~ι~λ. Ζ Ι, ΚΦ. ,κδ Ι .
10. ΙΌρα μηνός Μαρτίου 26 καΙ περΙ της "Yπα'Π.'αvτης τιmι­
κ<{) σελ. 212.

-119­
~
,),ι
Ι ;
;

.1 i

Αί τρεϊς μεγάλαι μετάνοιαι γεγραμμέναι εΙς τον τόπον,

. } \
κατηργήθησαν ώς πένθιμα σημεία εΙς την ήμέραν του Εύαγ­
γελισμου· καΙ τό μνη μόσυνον το προ της άπόκρεω, καίτοι
παγκόσμιον δν μετατίθεται δια την Ύπαπαντήν, μετριωτέραν
οδσαν των άλλων έορτων. Λοιπόν πολλ<Ι> μαλλον πρέπει να ό­
μολογηται το ίδιον τουτο, δταν ή πραξις αύτη γίνεται έΙς την
ήμέραν την κλητήν, την άγίαν, την μίαν των ΣαGGάτων, την
(bασιλίδα καΙ κυρίαν των ήμερων, την έορτην των έορτων καΙ
πανήγυριν των πανηγόρεων. "Ατοπον δε φρονουμεν την πρα­
ξιν ταότην, ώσαν όπού δεν ένδέχεται να έννοουμε τούς αύτούς
καΙ νεκρούς καΙ άναστάντας κατα την αύτην ή μέραν.
Φωνη κοινη δλων των θείων πατέρων ε{ναι καΙ φρόνημα
κοινόν δλης της Έκκλησίας, δτι καθως άνωτέρω έσημειώσα­
με, τον έν τοίς τάφοις σαGGατισμον των νεκρων ή έGδόμη δη­
ι~
11.;:
:, !
λοί ή μέρα, καθως καΙ ό Κύριος tl μων καταλλήλως του όνό­
'·1

Ί
f! : ματος αύτης, ητις έκλήθη ΣάGGατον, κατ' αύτην σωματικως
έν τ<ι> τάφ~ έσαGGάτισε, την δε έκ των τάφων εγερσίν τε καΙ
; i
! .
1
άποκατάστασιν ή όγδόη προεικονίζει, καθ' ην καΙ ό θεάνθρω­
πος Ίησους λόσας τας ώδίνας του άδου άνέστη .
" ., Οθεν είς τόπον άπαράτρεπτον καΙ είκόνα άδιάψευστον
καΙ άμετακίνητον του μέλλοντος αίωνος, ή άγία Έκκλησία
πιστεόσασα καΙ κρατουσα την όγδόην, ψάλλει χαίρουσα:
«χΘες συνεθαπτόμην σοι Χριστέ, συνεγείρομαι (τυπικως δηλα­
δη) σfιμερον άναστάντι σοι». πως λοιπόν κατα την αότη;ν ή­
μέραν δόναται να συμφωνη ή μνήμη της έν τάφ~ σαGGατί­
σεως με την εννοιαν της έκ τάφου άναστάσεως; Να έννοω δη­
λονότι έν ταυτ<Ι> καΙ έπΙ του αύτοΟ, την θνητότητα καΙ την ά­
θανασίαν; την φθοραν καΙ την άφθαρσίαν; την άτιμίαν καΙ
την δόξαν;
Εί μέν, ώς έκ των ήμερων, δεν εχομεν εΙς την Έκκλησί­
αν καΙ δόγματα καΙ θεσμούς καΙ μεγάλα καΙ ύψηλα νοήμα­
τα, άλλα δυνάμεθα, κατά τινας, άδιαφόρως τουτο άντΙ έκεί­
νου να λαμGάνωμεν καλως, εστω πάντα χρήματα. ΕΙ δε όρ­
θως καΙ θεοσόφως οί θείοι πατέρες διακρίνουσι τας μυστη­
ριώδεις έννοίας καΙ ώς έκ των ήμερων, φανερον δτι πρέπει
καΙ 'tJ μείς να διακρίνωμεν καλως καΙ να τα φυλάττωμεν ά­
σφαλως. Έπειδη πως εΙναι τάχα δίκαιον, ή ψυχη όπού δεν
: i
έφύλαττε με φόGον καΙ τρόμον την σκιαν των μελλόντων άγα­
θων, νά έξολοθρεόεται χωρΙς οίκτιρμων, επειτα αύτην την εΙ­

-120­

Ι
!
ι

Ι
i '
oL... .ι_
κόνα των πραγμάτων (11) να άθετη τινας χωρΙς κίνδυνον;
'Όχι μόνον δε η εννοια του Σαδδάτου καΙ της άκολουθίας
την έν τάφ~ νέκρωσιν δηλοί, άλλα καΙ αύτος ό σίτος, το λε­
γόμενον κόλλυδον, ώς σύμδολον του νεκρου λαμ~άνεται κα­
τα τον ίερον Συμεών τον θεσσαλονίκης. Δεν πρέπει δε ό λό­
γος οδτος να νομισθη ώσαν ένας μυθος, άλλα να εϊμεσθε ~έ­
GaLoL, πως εΙναι νόη μα καΙ Εύαγγελικον καΙ άποστολικόν' δτι
καΙ ό Κύριος εΙς το Ιερόν του Εύαγγέλιον καΙ ό Παυλος προς
Κορινθίους(l2) τα των νεκρων σώματα με τα σπέρματα όπου
πίπτουν εΙς την γην έξωμοίωσαν. <Ώστε καΙ ότου κολλύ60υ λό­
γος, τουτέστι καθο νεκρου σύμδολον έν τη γη σπειρομένου,
άσύμδατος εΙναι με τον λόγον της η μέρας, ήτοι της άναστά­
σεως.

Τελευταίον, άποφεύγομεν την έν Κυριακ!ι πραξιν των κολ­

λύδων άκόμη καΙ ώς παράδασιν της έκκλησιαστικης παραδό­
σεως, ώσαν όπου δλα τα ίερα διδλία της Έκκλησίας, καΙ
Τριώδια καΙ Πεντηκοστάρια καΙ Παρακλητικα καΙ τυπικά, έν
Σαδδάτ~ μόνον διορίζουσι τα μνη μόσυνα, ούδέποτε έν Κυρια­
ΚΠ' μάλιστα δε καΙ ρητως εύρίσκεται άπηγορευμένον άπο την
Κυριακην καθώς άπο τας άλλας δεσποτικας έορτάς (13').
Έπειδη δε τα διδλία ταυτα εΤναι παλαιότατα καΙ οί τάς
νεκρωσίμους άκολουθίας ταύτας μελουργήσαντες καΙ διατυ­
πώσαντες, δεν εΙναι ένας καΙ δύο, άλλα πολλοΙ καΙ διάφοροι
καΙ έκ διαφόρων τόπων, καΙ έπειδη προσέτι μέχρι καΙ της σή­
μερον η άπανταχου της οΙκουμένης Έκκλησία των όρθοδόξων
ούτω κρατεί, τουτέστι έν μόν~ τiί> Σα6δάτ~ ψάλλει τα κοινα
καΙ άδιόριστα (ώς δηλον), έν άλλη δε tιμέΡQ: τα ώρισμένα,
δηλαδη τρίτα, εννατα καΙ τεσσαρακοστά, καν μη τυγχάνει
πολλάκις κατα τον τύπον, έν Κυριακ!ι δε ούδέποτε, έπειδή λέ­
γω tι περΙ τούτων διατύπωσις ούτως εχει, φανερον έκ τούτων
άπάντων, πως η παράδοσις αύτων δεν εΤναι έφεύρημα άνθρώ­
πων μεταγενεστέρων, άλλα καθώς άριστα καΙ ό άγιώτατος
Νικηφόρος δ Κάλλιστος έσημείωσεν(14), έξ αύτων των άΥίων
•Αποστόλων κατάγεται. •Αποστολικήν δε παράδοσιν, άνευ τι­

11. Έι(;ρ. Ι'.

12. Ίω. ΙΒ, 24' Α' Κορ. ΙΕ, 36 - 7.
13. Βλά,σταριςαύτ,6θι κα\ Τυπικli>.
14. Έν Tli> προ της .άποκρέω Σα~(;άτ~.

-121­
 νός μ~yίότης καΙ άπαραιτήτου άνάΥκης νάάθετΌτινάς, πως
,, Ι Ι: ημπορεί να εΙναι άνεύθυνον καΙ άκίνδυνον;

:t Ι· ΕΙ δέ τινας πρo(6άλ~ει το εν τινι τόπ~ οϋτω γινόμενον ά­

κούει παρό: του μεγάλρυ Γρηγορίου (15), στι ού νόμος Έκκλη­
>i 1
! Ι
"~ ! σίας τά σπάνιον. Ταυτα καΙ διά ταυτα καΙ περΙ τούτων !ψρο­
~I
' '

: νουμε. Τ4> δε λέΥοντι, δτισσοι κάνουσι μνημόσυνα την Κυ­

ΡΙ~Kην είναι είδωλολάτραι καΙ άκολούθως, δτι δεν εχουσιν ίε­
"

f ;

! ρωσύνην καΙ μυστήρια, άνάθεμα λέΥομεν>. <Όστις δε καΙ φω­

!
:Ι: ραθη τοιαυτα φρονων καΙ διδάσκων, τη κρίσει τη'ς ίερας ~EK­
!Iii ' , : κλησίας εστω υπόδικος. '
ι ,ι
i Ι
! j
;~ 3. Τ Ρ ί τ ο ν, περί των θ ε ί ω ν ε Ι κ ό ν ω ν οϋτω
: !
, ι φρονουμεν καΙ λέΥομεν, καθως παρα των θείων πατέρων ημών
ι

Ι διδασκόμεθα, καΙ μάλιστα παρά της άγίας οίκουμενικη'ς έ­

Gδόμης Συνόδου, δηλαδή, πως δι<χ να γένουν ίεραί, άγιαι καΙ
αξιαι προσκυνήσεως δεν χρειάζονται εξωθεν εύχην καΙ άγια­
σμάν έπείσακτον, επειδη αύτόθεν, τουτέστιν άπο τον ίδιον τους
τύπον καΙ σημασίαν εχουσι τον άΥιασμόν. Ίδου ηθεόπνευ­
στο ς , ' άπόκρισις της συνόδου προς τας φλυαρίας των εΙκονο­
μάχων,; οϊτινεςμεμφόμενοι τας εΙκόνας, προςτοίς άλλοις καΙ
το.υτο είπον, δτιδεν εχει καν ουδε ευχην· ίεραν άγιάζουσαν
αύτήν, ίνα εκ τοΟ κοινοΟ εΙς το αγιον μετενεχθη, άλλα μένει,
ελ~γoν,Ko~.νη καΙ άτιμος, ως άπήρτισεν αότηνό ζωγράφος.
! ι
Ταυτα. των άφρόνων εκείνων φλυαρησάντων, Τι σύνοδος όπερ
των θε,ίων: είκόνων άπολογουμένη, ως τ' άληθές, φησίν, άκου­
σάτωσαν: «Πολλα των .ενήμίνκαθιερωμένων εύχην ίεραν ου
δέχονται .. αύτόθεν εξ αύτοΟ τοΟ όνόματος πλήρη οντα αγια­
σμοΟ τε καΙ χάριτος, τοΟθ' ενεκεν, ώς σεπτό: καΙ τιμωμεν καΙ
ό;,σπαζόμεθα. Αύ'[ος οον δ τύπος τοΟ ζωοποιοΟ σταυροΟ, χω­
ρΙς, εύχης ίερας γινόμενος, παρ' ήμίν σεGάσμιός έστι, καΙ άρ­
κούμεθα. τ<\} τύπι{) αυτοο λαμGάνειν τον άγιασμόν, διά τε της
γιν9.μένης, παρ' ήμων είς αύτον προσκυνήσεως, της τε εν τ4?
μετώπφ σημειώσεως καΙ της έν τ~ άέρι δια δακτύλου γινομέ.,.
νης σφραγίδος, άποδιώκειν δαίμονας έλπίζομεν. "Ωσαύτως καΙ
έπΙ της εΙκόνος δια της τοΟ όνόματος σημασίας, εΙς την τοΟ
πρωτοτύπου τιμήν ά:ναφερόμεθα, καΙ άσπαζόμενοι ταύτην καΙ
τιμητικως προσκυνοΟντες, μεταλαμ~άνειν άγιασμοΟ πιστεύο­
, Ι

ι
μεν. Έπεί καΙ ίερα διάφορα σκεύη εχοντες, ταΟτα άσπαζόμε­
θα καΙ ττεριπτυσσόμεθα, και άΥιασμον εΙλη'φέναι παρ' αύτων

15. Είς τα φώτα (ουσπένσκυ).

-122­

j i
 , ,

έλπίζομεν. 'Ή οον καΙ τόν σταυρόν καΙ τα ίερα σκεύη φληνα­
φήσουσι κοινα καΙ άτιμα εΤναι, ώς άπήρτισεν αύτα ό τέκτων
καΙ ό ζωγράφος καΙ ό ύφάντης, έπειδαν οόκ εχουσιν ευχην
ίεραν άγιάζουσαν αυτά, Τι καΙ τας σεπτό:ς είκό.νας ώς ίεράς
καΙ άγίας καΙ τιμίας αποδέξονται» (16). ,
Έξ ης θεοσό.φου αποκρίσεως τρία τινα μανθάνομεν' πρω­
τον, δτι όμολογουμένως είς τόν καιρόν της άγίας συνό.δου έ­
κείνης δεν ητον εόχη δια τας είκό.νας, ούτε μύρ~ έχρίοντο'
δεύτερον, δτι αν ητο αναγκαίον Τι δλως εύλογον να εόλογη'tαι
καΙ να μυρώνηται ή είκών, δεν ητο άλλος καιρός έπιτηδειό.­
τερος από έκείνον όπου καΙ τό ζήτημα έκινήθη, καΙ ή μεγά­
λη έκείνη καΙ οίκουμενικη σύνοδος καθ' αότό περί των άγίων
είκό.νων συνεκροτήθη να δΙOρισθίl καΙ να αΠOφασισθίl, δηλα­
δη πώς εΙναι ανεπίδεκτος εόχης ή είκών, καθώς καΙ ό τύπος
του σταυρου. Τρίτον, δτι πρέπει να λέγωμεν άγίαν, ίεράν, τι­
μίαν, σεGασμίαν, καΙ αξίαν προσκυνήσεως, οϋτω δηλαδη α­
νευχολόΥητον καΙ αμύρωτον, δια να μη πέσω μεν έξ άνάγκης
είς το ανάθεμα της Συνόδου (αότόθι σελ 774 καΙ πολλαχοΟ),
ητις αναθεματίζει τους μη όμολογοΟντας αότην ίερό:ν καΙ σε­
6ασμίαν, ητοι ανευχολόγητον. Έπειδη έκείνος όπου έπιμένει
ζητων εόχην καΙ μύρον, πάντως ώς δοξάζων αότην κοινην καΙ
ατιμον, ώς απήρτισεν αυτην ό ζωγράφος, διά τουτο εόχολο­
Υεί καΙ μυρίζει, ίνα έκ του κοινου δηθεν είς τό άγιον μετενε­
χθη κατα την φλυαρίαν των είκονομάχων. <Όθεν καΙ ενας είς
τας ήμέρας μας άνθρωπος ύψηλης αξίας καΙ μεγάλου όνόμα­
τος, εΙπεν αόθαδιάσας, δτι είκόνα αμύρωτον την ρίπτει κάτω
καΙ την πατά ύπό τους πόδας του.
"Ώστε κατ' αυτους καΙ δσαι είκόνες διεσώθησαν εΙς ή­
μας από τόν καιρόν της είκονομαχίας, όπου καθώς έμάθομεν
είναι άμύρωτοι, καΙ δσαι εύρίσκονται είς τοίχους καΙ εΙς άλ­
λα μέρη, όπου όμολογουμένως ούτε εόχολογουνται, ούτε μυ­
ρώνονται, πρέπει να εΤναι κοιναί, άτιμοι καΙ απροσκύνητοι.
Άλλ' ήμείς ταίς Συνοδικαίς καΙ πατρικαίς άπόφάσεσι πειθό­
μενοι. άνάθεμα λέγομεν, τ~ οϋτω φρονουντι Τι διδάσκοντι.
•Αποκρινόμεθα δε περΙ της έν τ~ Eυxoλoγί~ εόχης πρω­
τον, δτι δεν ήμπορεί να εΙναι κυριωτέρα από την αόθεντίαν
της οίκουμενικης συνόδου' δεύτερον, δτι εΙναι καΙ πολλα νεα­
ρά, κατωτέρα σχεδόν των έ κατόν χρόνων τύποις έκδοθείσα,

16. Τόμ. Β' (των Πρακτ,ι:κων) της έν Βενετί\χ ~Kδόσεως, έκ

της άναιρέσεως του ψεUΔωνύιμoυ δρου των εΙκονομάχων.

-123­
ιιιιr­
! .!Ι

, ,
~ .;'
~ "
, "
; :"

.: 1 καθώς μαρτυρουσι τα παλαια ευχολόγια είς τα όποία δεν ευ­

, ,i
J
j
' ρίσκεται.
i \ Ταυτα περΙ των τριων ζητημάτων καΙ φρονουμεν καΙ λέ­
γομεν, καθως διδασκόμεθα άπό των θείων Γραφων καΙ της
&Υίας Έκκλησίας.
4. ΠερΙ δε του α φ ο ρ ι σ μ ο υ καΙ του α ν τ ι δ ώ­
, ,
Ρ ο υ καΙ του μεγάλου καΙ μικρου ά γ ι α σ μ ο υ, συν­
τόμως λέγομεν ώς, εί τις φρονεί Τι διδάσκει περΙ τούτων, κα­
θώς οΙ άπό της Άγ. 'Άννης πρός την του Πύργου (1) γράφον­
τες λέγουσι περΙ ήμων, ανάθεμα εστω. Έπειδη ήμείς καΙ τον
,
αφορισμόν όμολογουμεν πώς εΙναι αποτέλεσμα ουρανίου δυ­
,

νάμεως, τουτέστι της ίερωσύνης, έξ 00 μάλιστα καΙ ή ύπαρ­

ξις αύτης δείκνυται καΙ ή της ή μετέρας πίστεως κατα των αΙ­
ρετιζόντων αλήθεια λαμπρως συμπεραίνεται, καθως έξ ίσου
,Ι ι καΙ έκ του έναντίου μέρους, δηλαδη της λύσεως.
i
ΚαΙ τον μέγαν άγιασμον του λεγομένου μικρου διαστέλ­
λομεν, έπειδη έκείνος δύναμιν εχει λουτρου παλιγγενεσίας
καΙ άπαξ μόνον του ένιαυτου γίνεται, καθ' ην ήμέραν eamL­
σθεΙς ό Σωτηρ ήμων το θείον δωρον ήμίν της άναγεννήσεως
έδωρήσατο. Οδτος δε δ μικρός είς τας νουμηνίας καΙ είς κά­
θε καιρόν καΙ χρείαν γινόμενος, Ιαματικην πλουτεί δύναμιν
κατα πάσης άσθενείας, καΙ ψυχικης καΙ σωματικης, άρξάμε­
νος, ώς εχει λόγος, άπό του θειοτάτου ναου της θεοτόκου, του
κατ' έξοχην περι~δoμένoυ Ζωοδόχου Πηγης.
Τό δε άντίδωρον τιμωμεν καΙ ώς μετέχοντες έξ αύτου ά­
γιασμου τινος τουτο λαμ~άνoμεν, διά τε την έξαXθεϊσΑV έξ
αότου δεσποτικην σφραγίδα, καΙ δια τόν έπ' αυτ~ τυπωθέντα
σταυρόν υπό της άγίας λόγχης. Φρονουμεν δέ, δτι των τιμίων
δώρων τοσουτον διαφέρει, δσον δτι αυτό μεν χάριτός τινος
μετέχει, έκεί δε άληθως καΙ κυρίως κατα μετουσίωσιν ευρί­
σκεται αυτος δ ίδιος δ Ίησους Χριστός δ θεός ήμων.
Ταυτα πάντα ούτω φρονουμεν καΙ ούτως άπολογούμεθα
πρός τους σκανδαλιζομένους αδελφους καΙ τf! του θεου άγί~
ΈKKλησί~, συμφώνως με τους άγίους θεολόγους καΙ μεγά­
λους διδασκάλους της καθολικης Έκκλησίας. ΕΙ δε άλλως
φρονουμεν καί άλλως λέγομεν, εύροιμεν θεόν αντίδικον καΙ
τους έκλεκτους αυτου αγγέλους έν τΌ φοeερ~ ή μέρq; της κρί­
, ι :
σεως.
ι ι
Άθανάσιος ό Πάριος καΙ οΙ λοιποί(2).

1. Έννοει την Ν. Σκήτην.

2. ΈΥω δ εν μοναχοϊς 'Αθανάσιος εΥραψα καΙ στέργω. 1774,
Άπριλίου γ'. (οu.σττέvσκυ).
-124­
 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

ΣελΙς
Προλεγόμενα 7
Είσαγωγη 10
Κεφάλαιον Α': 25
Κεφάλαιον Β': ΠερΙ του πότε καΙ πως καΙ υπό τινων
εγένετο άρχη εΙς τΟ: τοιαυτα 26
Κεφάλαιον Γ': Περί του δτι διωγμόν κινήσαντες οΙ
Άγιαννανίται ήναγκάσθησαν πολλοΙ ν'
άναχωρήσωσιν άπό την Σκήτην καΙ ού­
τω φυλάξωσι την συνείδησιν 29
Κεφάλαιον Δ Ι: ΠερΙ του τί εποίησαν οί. καταδιωκόμε­
νοι πρός άσφάλειαν αυτων, εν ω καΙ
περΙ του πρώτου εκδοθέντος συνοδι­
κου γράμματος. 31
Κεφάλαιον Ε': ΠερΙ του δτι καΙ τρίτον εστάλη γράμ­
μα διάφορον των πρoλα~όντων δύο,
διατί καΙ υπό τινος. 36
Κεφάλαιον ΣΤ' :ΠερΙ Συνόδων' τί εστΙ Σύνοδος καΙ ποί­
αις δεί πείθεσθαι. 38
Κεφάλαιον Ζ': Περι εξετάσεως ίδίας καΙ κατ' αυτό
του τετάρτου γράμματος του υπό Σω­
φρονίου πατριάρχου του περΙ των Κολ­
λύ~ων εκδοθέντος. 41
Κεφάλαιον Η': ΠερΙ της άληθινης καΙ πραγματώδouς
Κανονικης περΙ των μνημοσύνων δια­
τυπώσεως 44
Κεφάλαιον θ': Περί του δτι τα μνημόσυνα ταυτα καΙ
εκείνα, τα δια των μερίδων, μεγί­
στην εχουσι την διαφοραν πρός άλ­
ληλα. 47
Κεφάλαιον Ι': ΠερΙ του τίς ό λόγος καΙ ή αΙτία, δια
της οποίας εμποδίζονται τα νεκρικα
μνη μόσυνα εν τΌ ΚυριακΌ καΙ εν ταίς
Δεσποτικαίς έορταίς. 49
 ·ι

ΣελΙς

Κεφάλαιον Ι Α': Περι του δτι τα νεκρικα μνημόσυνα

είσι πένθιμα. 54
Κεφάλαιον ΙΒ': Περι των παρα των έναντίων άντιθέ­
σεων λύσις. 58
Κεφάλαιον Ι r': Π ερΙ του δη το θέσπισμα τουτο, δσον
είναι ενεργητικον εΙς τους αύτ<ϊ> πει­
θομένους, άλλο τόσον ύπάρχει άργον
και άνε\i~ρyητoν εΙς τούς μη πειθομέ­

-Κεφάλαιον
- ..
Ι Δ':
νους και άντιλέΥοντας.
Π::.ρΙ Παραδόσεων.
Κ;εφάλαιον Ι Ε': :Περι του δτι, το μη εν KυριαKΪl Υ(νε­
σθαι μ.νημόσυνα κεκοιμημένων, παρά~
δοσίς έση των άγίων του Χριστου •Α­
ποστόλων, ητοι ρη μα αΙώνιον. 76
Κεφάλαιον ΙΣΤ': ΠερΙ παραδόσεων ετι ρητέον παρεκ­
(;ατικώτεΡΟν" ητοι θρηνητέον δια την
, i,:

;. νΟν εΙς την Έκκλησίαν του Χριστου

Ι ! ούτως άναιδως εΙσκωμάσασαν άδια­
ι '
φορίαν. 79
<1; : Κεφάλαιον ΙΖ': ΠερΙ του άγίου Μακαρίου έπισκόπου

Κορίνθου.
88
ΕΚθΕΣΙΣ ε'ίτουν ομολογία της άληθους καΙ όρθοδό­
ι' , i ξου πίστεως γενομένη ύπό των άδί­
Ί i
ι : κως δια~ληθέντων ως καινοτόμων,
j :

προς θεοφιλη πληροφορίαν των σκαν­

δαλιζομενων άδελφων. 115
.. ; i
! J !
ί; !

-.12.6­
 ~Έτερα ερ",a του αύτοϋ έπιμελητοϋ':

1. Ό <Ά Υ ι ο ς Ν ε κ τ ά Ρ ι ο ς, ό Ίεράρχης, ό λόγιος,

ό άσκητής. Άθηναι 1970, σσ. 238. 'Έκδ. Β', Άθηναι 1977.
2. Δ ι ά λ ο Υ ο ι τ η ς έ Ρ ή μ ο υ π ε Ρ Ι Ο Ι κ ο u μ ε­
ν ι σ μ ο Ο. Άθηναι 1971, σσ. 308.
3. Ή Ε ό Χ α Ρ ι σ τ ι α κ η σ υ μ μ ε τ ο Χ η ~ v Ά·
Υ ί ~ ''0 Ρ ε ι. Άθηναι 1972, σσ. 278.
4. Ή μ ε Ρ ο λ ο Υ ι α κ ά . Ο Ι κ ο υ μ ε ν ι κ ά. •Αθηναι •
θεσσαλονίκη 1972 . 6, σσ. 308.
5. Ε ό Χ α Ρ ι σ τ ι α κ ά, •Αθηναι . θεσσαλ. 1973·4, σα. 48.
6. •Α π Ο κ α λ υ π τ ή Ρ ι α μ ι α ς ά Υ ι ο μ ά Χ ο υ Μ ο­
ν α Χ η ς, Άθηναι 1976, σσ. 104.
7. Μ ο ν α Χ ι σ μ ό ς κ α Ι α ϊ Ρ ε σ ι ς, •Αθηναι 1977,
σσ. 276.
8. Ό Ρ θ ο δ ο ξ ί α κ α Ι α ϊρ ε σ ι ς, Άθηναι 1982,

σσ. 112.

9. •Α ~ ~ α κ ο uμ δ ά ν υ π ό δ η τ ο ς, . Αθηναι 1985,
σσ. 74.
10. Ή ά π ο λ ο Υ ί α έ ν ό ς Ά Υ ι ο Ρ ε ί τ ο υ, ' Αθη­
ναι 1987, σσ. 48.

'Επιμελε(q::

1. Νεοφύτου 'Ιεροδιακόνου. Καυσοκαλυ<6ίτου, Π ε Ρ Ι τ η ς

σ υ ν ε Χ ο ί3 ς μ ε τ α λ ή ψ- ε ω ς, •Αθηναι, αχ., σσ. 232.
2. Ό 'ρ·θ ό δ-ο ξ·ο ς μ α Ρ Τ υ ρ"[ ά; Άθηναι1985, σσ. 84.

-127­

.--­ -- -~-------­
 rτ

ι j:i
Ι 11 ; ~ ι

i1i
!ί!
!ί
iI
i' ;!
Ι .:
\ :t
·1.
ι'
!ft

ΙΙΙ ι '

i.
ι ι
ι.
ι! i ..

;1:
/1\
;Ι! i
iI! ,
Η '
i!

i
;1 ;
:1 \\ ι
Η
., .
''
~. j
;'
"Ι •
. 1'
;!ι
ι
,Ι :.'ΙΙ
!Ι .i
:'<

t i

.
ι
,
:

irl
:i', .,
,
:; ;

ι!

Τυπογραφείο:
θ. θΕΟΔΩΡΟΠΟΥΛΟΣ - ΑΝ. ΝΑΓΙΑΣ Ο.Ε.
'Ι' ; Κορίννης 7 - 105 53 ΑθΗΝΑ - Τηλέφ. 32.16.295
'.:' ι

j'
ι

,1Ι,
Ι
i
1
Ι,

Ι
i.

Ι i

1­
i;
i·

ιΙ'!.

-f LJΙ h·ι =---- _

(