Piotr Kowolik

Szkoła jako miejsce edukacji uczniów

Nauczyciel i Szkoła 1-2 (18-19), 91-109

2003
Szkoła jako miejsce edukacji uczniów

Wprowadzenie

O świata w R zeczypospolitej Polskiej stanowi wspólne dobro całego społeczeń­

stwa; kieruje się zasadam i zaw artym i w K onstytucji Rzeczypospolitej Polskiej,
a także w skazaniam i zaw artym i w Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka, M ię­
dzynarodow ym Pakcie Praw O byw atelskich i Politycznych oraz M iędzynarodo­
wej K onwencji o Praw ach Dziecka. N auczanie i w ychow anie - respektując chrze­
ścijański system wartości - za podstawę przyjmuje uniwersalne zasady etyki. Kształ­
cenie i wychowanie służy rozwijaniu u m łodzieży poczucia odpowiedzialności, mi­
łości ojczyzny oraz poszanowania dla polskiego dziedzictwa kulturowego, przy je d ­
noczesnym otw arciu się na w artości kultur Europy i świata. Szkoła w inna zapew ­
nić każdem u uczniow i w arunki niezbędne do jego rozwoju, przygotow ać go do
wypełniania obowiązków rodzinnych i obyw atelskich w oparciu o zasady solidar­
ności, demokracji, tolerancji, sprawiedliwości i w olności.1
Szkoła jest drugim , po dom u rodzinnym , środow iskiem w ychow aw czym pow o­
łanym do zaspokojenia potrzeb dzieci i młodzieży. Pojęcie szkoły należy do okre­
śleń wieloznacznych w języku polskim.
W znaczeniu instytucjonalnym szkoła oznacza pew ną specyfikę pod w zględem
program u i organizacj i oraz form y przekazu realizow aną za pom ocą wyspecj alizo-
wanych czynności nauczania - uczenia się. W tym znaczeniu szkoła znaczy tyle co
edukacja szkolna.2
W znaczeniu strukturalnym szkoła to grupa społeczna, system społeczny, układ
organizacyjny, w obrębie którego i poprzez który dokonują się now oczesne proce­
sy przekazu kulturowego. Jest to pew ien sposób zespolenia reprezentantów dwóch
pokoleń - nauczycieli i uczniów.

1 U stawa z dnia 7 w rześnia 1991 r. "O system ie oświaty" (Dz. U. RP 1991, nr 95, poz. 425)
2 U. K ozubow ska, W spółczesna po lsk a szkoła, p laców ka o piekuńczo - w ychow aw cza w o kresie
transform acji systemowej a oczekiwania dzieci i młodzieży, rodziców i nauczycieli - wychowawców. Rze­
czywistość i tendencje rozwojowe. W: M ożliwości i zagrożenia reform edukacyjnych. Red. M. Ochmański.
W arszaw a 1997, s. 149
 Szkoła (gr. schole - spokój, czas przeznaczony na naukę). Jest to instytucja
oświatowo - wychowawcza koncentrująca się na realizowaniu celów i zadań kształ­
cenia, w ychow ania oraz opieki szkolnej dzieci, m łodzieży i dorosłych. To również
budynek, który jest siedzibąplaców ki spełniającej cele edukacyjne oraz wspólnota
nauczycieli i uczniów, stanowiąca swoistego rodzaju formę przekazu kulturowego,
realizowanego za pośrednictwem wyspecjalizowanych czynności nauczania i ucze­
nia się.
Cele i zadania tej działalności określone są w aktach praw nych w odniesieniu do
całego system u szkolnego, ja k i szkół różnych stopni i typów, w ynikają też z przy­
jętych koncepcji i program ów oświatow o - w ychow aw czych aprobow anych spo­
łecznie jako pożądane.3 W osiąganiu tych celów i zadań szkoły istotną rolę spełnia
wysoko wykształcona kadra nauczycielska, rodzice, uczniowie i inni partnerzy śro­
dowiskowi oraz nadzór pedagogiczny.
Zdaniem I. S zybiak4- ,je s t to cel, w yodrębnione m iejsce, obecność nauczyciela
i uczniów oraz program y nauczania” . K onkretna szkoła pow staw ała zaw sze
w określonym m iejscu i w czasie historycznym i przyjm ow ała kształt zależny od
uw arunkow ań społecznych. Szkoła je st je d n ą z najstarszych instytucji społecz­
nych tworzoną w celu przygotowania młodego pokolenia do życia dorosłego. Szkoła
m oże być szkołąpublicznąalbo niepubliczną.
„Szkoła - czytam y w Raporcie M iędzynarodowej Kom isji do Spraw R ozwoju
Edukacji UNESCO -jako instytucja pow ołana do system atycznego kształcenia
młodych pokoleń jest i pozostanie jednak czynnikiem decydującym o wychowaniu
człowieka zdolnego do w znoszenia wkładu w rozwój społeczeństwa i do adekw at­
nego udziału w życiu, czyli w łaściw e przygotow anie do pracy. [...] W iedza o cha­
rakterze naukowym, rozum ienie pojęć, ujm ujących to, co najbardziej istotne w rze­
czach i zjaw iskach na w łasną interpretację i przysw ajanie potężnego strum ienia
inform acji, w ym agają kształcenia zorganizow anego prow adzonego przez w łaści­
wie przygotow ane instytucje ośw iatow e”5 .
Od momentu powstania szkolnictwa publicznego, państwo jest właścicielem szko­
ły. Szkolnictwo państw ow e zazwyczaj zobow iązane je s t do przestrzegania okre­
ślonej przez instytucje w ładzy państwowej koncepcji kształcenia i wychowania,
uwzględniania ramowych planów nauczania i kryteriów doboru nauczycieli. Szko­
ły państw ow e z reguły stosują ustalone przez w ładze państw ow e zasady ocenia­
nia, klasyfikowania i prom ow ania uczniów. Szkoły te powołane są do zapewnienia
realizacji obowiązku szkolnego. N auka w nich je st bezpłatna.

3 L. Stankiewicz, Słownik organizacji i kierow ania w oświacie. Toruń 1999, s. 138

4 I. Szybiak, Z dziejów szkoły. W: Sztuka nauczania. Szkoła. Red. K. Konarzewski. W arszawa 1993,
s. 12
5 J. Kuberski, Szkoła i społeczeństw o. W arszawa 1980, s.32
 W państw ach o dem okratycznym ładzie życia społecznego ingerencja w ładz
państw ow ych uległa i ulega ograniczeniu. Znaczna część kom petencji przekazy­
w ana zostaje władzom lokalnym, społecznościom lokalnym czy przedstawicielom
tych społeczności. Typowy m odel szkoły państwowej przekształcony je st w model
szkoły sam orządowej. Szkoły takie tylko częściowo utrzym yw ane są z budżetu
państw a, częściowo koszty ich utrzym ania przejm ują władze lokalne i osoby pry­
watne.
W polskim system ie ośw iatow ym „U staw a o system ie ośw iaty” z 7 w rześnia
1991 roku w prow adziła określenie „szkoła p u b lic z n a ” .
Szkołami publicznym i stały się - zgodnie z tą u s ta w ą - szkoły państw ow e istnie­
jące w chwili w prow adzenia tego aktu prawnego. P odstaw ow ą intencją dokona­
nej zm iany w ydaje się być chęć zbliżenia m odelu dawnej szkoły państwowej do
m odelu szkoły samorządowej.
S zkołą publiczną - w m yśl cytowanej ustawy - je st szkoła, która:
1. „zapewnia bezpłatne nauczanie w zakresie ramowych programów nauczania,
2 . przeprow adza rekrutację uczniów w oparciu o zasadę pow szechnej do­
stępności,
3. zatrudnia nauczycieli posiadających kw alifikacje określone w odrębnych
przepisach,
4. realizuj e m inim um program ow e przedm iotów obow iązkow ych dla danego
typu szkoły,
5. realizuj e ram ow y plan nauczania,
6 . um ożliw ia uzyskanie św iadectw a lub dyplom ów państwowych,
7. realizuje ustalone przez M inisterstw o Edukacji Narodow ej zasady ocenia­
nia, klasyfikowania i prom ow ania uczniów,
8 . uznając prawo rodziców do religijnego w ychow ania dzieci organizuje na­
ukę religii na życzenie rodziców,
9. um ożliw ia uczniom podtrzym anie tożsam ości narodow ej, etycznej J ę z y k o ­
wej i religijnej, a w szczególności języka oraz własnej historii i kultury,
10. w pracy dydaktyczno - w ychow aw czej zapew nia podtrzym anie kultury
i tradycji regionalnej.
11. Sieć szkół pow inna być tak zorganizowana, aby um ożliwić w szystkim dzie­
ciom spełnienie obowiązku szkolnego”6.
C ytow ana ustaw a gwarantuje bezpłatną naukę tylko w zakresie "ram owych pla­
nów nauczania", co w rzeczywistości oznacza przejęcie części kosztów edukacji
szkolnej dzieci przez ich rodziców lub opiekunów. To w łaśnie sprawiło, że w trud­
nej sytuacji finansowej zarówno państwa, ja k i znacznej części społeczeństwa,
część wcześniej prow adzonych zajęć została zaniechana.

6 Ustawa z dnia 7 w rześnia 1991 r. „O system ie ośw iaty” (Dz. U. RP, nr 95, poz. 425)
 D okonując odnow y ośw iaty w Polsce należy pam iętać, że szkoły niepubliczne
m ajątrad y cje zakorzenione w przeszłości, zw łaszcza m iędzyw ojennej. Stosunki
praw ne szkolnictw a pryw atnego opierały się do roku 1932 na w ielu przepisach
sięgających niekiedy czasów zaborów oraz na doraźnych zarządzeniach rządo­
wych. D opiero 11 m arca 1932 roku w ydano „U staw ę o pryw atnych szkołach
oraz zakładach naukow ych i w ychow aw czych” . N ie obejm ow ała ona szkół w o­
jew ó d ztw a śląskiego oraz szkół akadem ickich i zaw odow o - sanitarnych. U sta­
w a ta nakładała na państw ow e w ładze szkolne obow iązek opieki i nadzoru nad
pryw atnym i szkołam i. C hodziło przede w szystkim o kontrolę czy spełnione są
w arunki na jak ich udzielono koncesje na otw arcie szkoły, ustalenie czy nie za ­
chodzą okoliczności dające pow ody do zam knięcia szkoły oraz o nadanie szko­
łom pryw atnym upraw nień szkół państw ow ych lub publicznych. Jednym z w a­
runków koniecznych do uzyskania zezw olenia n a prow adzenie szkoły było reali­
zow anie program u szkoły państw ow ej lub publicznej albo program u zatw ierdzo­
nego przez kuratorium . Szkoły pryw atne m ogły uzyskać praw a szkół państw o­
w ych i w ów czas obow iązyw ały w nich na egzam inach dojrzałości przepisy dla
szkół państw ow ych, a św iadectw a tych szkół były rów noznaczne ze św iadec­
tw am i szkół państw ow ych.
Do 1989 roku szkoły niepaństwow e znajdowały się na marginesie polskiej oświa­
ty. Choć ustaw a ośw iatow a z 1961 roku form alnie dopuszczała tw orzenie i pro­
w adzenie szkół przez: „organizacje zawodowe, m łodzieżowe, instytucje społeczne
oraz inne organizacje i instytucje, osoby prawne lub fizyczne” (por. U staw a z dnia
15 lipca 1961, art. 39), to jed n ak korzystał z niej w ograniczonym stopniu jedynie
„Kościół, organizując sem inaria duchowne i kilka szkół ogólnokształcących, a tak­
że centrale zw iązków zaw odow ych spółdzielczości prowadzące szkoły zaw odo­
w e” .
W wyniku w yborów do Sejm u i Senatu w 1989 roku now e w ładze nie tylko
zgadzały się na rejestrację kolejnych szkół, ale i podjęły decyzje o ich dofinanso­
waniu. N ow a ustaw a oświatowa, która została przyjęta przez Sejm 7 w rześnia
1991 roku zalegalizow ała istniejący stan rzeczy, nom inując funkcjonow anie nie­
państw ow ych szkół i innych placów ek ośw iatowych. U staw a o system ie oświaty
określa sytuację praw ną szkół niepublicznych. Do tej pory sprawam i szkół niepu­
blicznych zajm ow ał się W ydział ds. Innowacji w M inisterstw ie Edukacji N arodo­
wej. Według nowej ustaw y szkoły dzielą się na: publiczne i niepubliczne (art. 5,
ust. 1). Szkoły niepubliczne dzieląsię na szkoły: bez upraw nień i z upraw nieniam i
szkół publicznych. Szkoła niepubliczna m oże uzyskać upraw nienia szkół publicz­
nych, jeżeli realizuje m inimum programowe przedm iotów obowiązkowych oraz sto­
suje zasady klasyfikow ania i prom ow ania uczniów przez M EN. Istotny je st rów ­
nież artykuł 8 tej ustawy, który określa szkołę podstaw ow ą jedynie jako placów kę
publiczną albo niepubliczną o uprawnieniach szkoły publicznej.
 Założycielem szkoły niepublicznej m oże być osoba praw na lub fizyczna. M ini­
ster Edukacji m oże nadać upraw nienia szkole niepublicznej, która nie spełnia w a­
runków publicznych, jeśli uzna szkołę za eksperym entalną.

Rozumienie pojęć: „nauczanie”, „kształcenie”, „kierowa­

nie rozwojem ucznia”

N auczanie to planow a praca nauczyciela z uczniam i, umożliwiaj ąca im zdobycie

wiadom ości, um iejętności, nawyków, rozw ijanie zdolności i zainteresow ań oraz
pożądanych trwałych zm ian w ich postępowaniu, kom petencjach i całej osobow o­
ści. N auczanie jest działalnością intencjonalną, to znaczy, że jego intencjąjest w y­
w ołanie uczenia się jako czynności podm iotow ej sam ych uczniów. Jedną z w aż­
nych cech nauczania je st obieg informacji m iędzy nauczycielem i innymi źródłam i
a uczniem , um ożliw iający opanow anie w iedzy naukowej poprzez przysw ojenie
w gotowej postaci, lub poprzez sam odzielne rozw iązyw anie problemów. Z doby­
w ając w iedzę o otaczającej go rzeczyw istości uczeń staje się zdolny do podejm o­
w ania decyzji regulujących jego stosunek do tej rzeczywistości. Poznając liczne
w artości m oralne, estetyczne, społeczne i przeżyw ając je w procesie nauczania
kształtuje swój stosunek do nich i tw orzy w łasny system w artości.7
C zynnikiem w yw oływ ania zm ian w uczniach je s t rów nież ich działalność prak­
tyczna, odpowiednio zharm onizow ana z opanow aniem w iedzy o rzeczywistości.
Tak szeroko rozumiane nauczanie um ożliwia uczniom nie tylko zdobycie w iadom o­
ści, um iejętności i naw yków oraz rozwinięcie zdolności i zainteresowań, lecz także
ukształtow anie przekonań i postaw oraz trwałych dyspozycji do uczenia się.
Ze względu na ogrom ne społeczne znaczenie nauczania w e w szystkich krajach
otacza się je szczególną opieką. W yraża się ona w instytucjonalizacji nauczania,
a w ięc w tw orzeniu system ów szkolnictwa, budow nictw ie szkół, tworzeniu infra­
struktury oświatowej, w prow adzeniu obowiązku szkolnego i tw orzeniu system ów
kształcenia nauczycieli.
„K ształcen ie” , ogół czynności i procesów um ożliw iających ludziom poznanie
przyrody, społeczeństwa i kultury, a zarazem uczestnictwo w ich przekształcaniu,
ja k również osiągnięcie m ożliwie wszechstronnego rozw oju sprawności fizycz­
nych i um ysłowych, zdolności i uzdolnień, zainteresow ań i zam iłowań, przekonań
i postaw oraz zdobycie pożądanych kwalifikacji zaw odow ych.8
D. B am es pisze „przez proces kształcenia rozum iem kształtow anie intelektu,
przekonań i wartości, jakie odbyw ają się pod egidą szkoły”9 Proces kształcenia

7 E. Goźlińska, F. Szlosek, Podręczny słownik nauczyciela kształcenia zawodowego. Radom 1997, s. 81-82
8 W. Okoń, Słownik pedagogiczny. W arszawa 1984, s. 146
9 D. Bam es, Nauczyciel i uczniowie: od porozum iew ania się do kształcenia. W arszawa 1988, s. 240
oznacza więc nie tylko opanow anie przez człow ieka określonego kw antum w ie­
dzy, ale także przysw ojenie sobie określonych um iejętności i nawyków.
Zdaniem T. Lew ow ickiego10 „K ształcenie należy tak organizować, aby stwo­
rzyć odpowiednie warunki rozwoju wszystkim uczniom, którzy m ająjakieś zdolno­
ści ogólne i uzdolnienia. K ształcenie sprzyjać pow inno ujaw nieniu i rozw ijaniu
wszystkich zdolności i uzdolnień, powinno zatem być tak elastyczne oraz - w razie
potrzeby wielokierunkowe, aby umożliwić rozwój różnorodnych zdolności. (...) Po
drugie kształcenie jest czynnikiem rozwijającym zdolności i uzdolnienia, dlatego też
nastawione być powinno na sw oistą „produkcję” ludzi zdolnych, na ich ujawnianie
i rozwijanie”
W procesie kształcenia m ożem y w yróżnić dw a podstaw ow e rodzaje działań
i czynności. Jednym z nich sąsam odzielne czynności i działania człow ieka podej­
m owane w celu zdobycia wiadom ości, um iejętności i sprawności praktycznych,
wynikające z jego aktyw ności i dążeń oraz z pragnienia poznania otaczającego go
świata i doskonalenia swojej osobowości. Drugi rodzaj czynności to działanie ludz­
kie kierow ane przez instytucje pow ołane do organizow ania i regulow ania proce­
sów poznaw ania św iata przez człow ieka i procesów jego własnego rozwoju. In­
stytucje te to szkoły, placów ki oświatowe itp., które tw orzą w każdym społeczeń­
stwie określony system kształcenia.
„K ształcenie” zaw sze je st procesem planow ym , system atycznym i zam ierzo­
nym. Obejm uje i nauczanie i uczenie się. W nauczaniu, ja k w innych formach życia
społecznego, w ystępuje specyficzny rodzaj w spółdziałania ludzi, polegający na
sprzężeniu zadań, środków i celów. We w spółdziałaniu tym jedni świadom ie i ak­
tywnie zm ierzają do przysw ojenia sobie określonego zasobu wiedzy, a drudzy im
w tym pom agają, przekazując określone wiadom ości, rozwijając ich um iejętności
i sprawności oraz organizując tok ich pracy.
Termin kształcenie, ja k w szystkie rzeczowniki odsłowne, kończące się form an­
tem „anie”, oznacza czynność (czynność kształcenia), jej w ynik (cel kształcenia)
oraz kształcenie jako stan, czyli w ykształcenie11
W pedagogice rozróżnia się: kształcenie ogólne (podstaw owe i średnie), które
sprzyja opanow aniu w iadom ości i um iejętności niezbędnych w szystkim ludziom,
niezależnie od przyszłego zaw odu oraz kształcenie specjalne, czyli zawodowe,
zapew niające zdobycie kwalifikacji w danym zawodzie. W yróżnia się cztery po­
ziomy kształcenia (podstawowy, gimnazjalny, średni i wyższy) oraz trzy formy (sta­
cjonarne, zaoczne, korespondencyjne na odległość).
Przez „kierowanie” rozum iem y oddziaływ anie kierującego na kierow anych
zmierzające do tego, aby działali w kierunku osiągnięcia postawionego przed nimi

10 T. Lewowicki, Proces kształcenia w szkole w yższej. W arszawa 1989, s. 12

11 L. Stankiewicz, Słownik organizacji i kierow ania w ośw iacie. Toruń 1999, s. 54
celu. Kierow anie człow iekiem - polega na tym, by stworzyć m u ja k najbardziej
sprzyjające w arunki do m ożliwie najlepszego spełniania przez niego społecznej
roli. Celem kierow ania je st powodow anie, aby stany lub procesy w szkole przybie­
rały pożądane w artości.12
„K ierowanie” określone je st przez J. Stonera i Ch. W ankela13jako proces pla­
nowania, organizowania, przew odzenia i kontrolowania działalności członków or­
ganizacji (w naszej sytuacji uczniów - przyp. P.K.) oraz w ykorzystania wszystkich
jej zasobów dla osiągnięcia ustalonych celów. Pojęcie kierow ania kojarzy się
z bezpośrednim stosunkiem i kontaktem nauczyciela z klasą lub poszczególnym i
uczniam i. M ieści w sobie elem enty oddziaływ ania na uczniów, kształtow ania ich
woli i pobudzania psychologicznego. N osi charakter pewnej więzi osobistej między
nauczycielem a uczniem .
Termin „rozw ój” m a bardzo szeroki zakres treściow y i obejm uje w szystkie isto­
ty żyw e (rośliny, zw ierzęta, ludzi). W N ow ym słow niku pedagogicznym W. O ko­
nia14czytamy, że rozwój to proces polegający na dokonywaniu się w danym przed­
m iocie określonych zm ian ilościowych i jakościow ych; rozwój je st procesem prze­
m ian następujących pod w pływ em w zajem nego oddziaływ ania na siebie czynni­
ków w ew nątrz - przedm iotow ych i środowiskowych.
„Uczeń” jest to osoba uczęszczająca do szkoły podstawowej, gim nazjum , za­
sadniczej szkoły zawodowej, liceum ogólnokształcącego bądź technicznego (w przy­
szłości profilow anego), m ająca określone obowiązki oraz prawa.
„K ierowanie rozwojem ucznia” to w szelkie świadom e decyzje i poczynania
ucznia, które przyczyniają się do korzystniejszego ukształtow ania jego osobow o­
ści, drogi życiowej, dorobku, kariery. Polega na nabywaniu wiedzy, rozwijaniu zdol­
ności, kształtow aniu now ych cech charakteru, bądź na zw alczaniu jakichś wad.
Istotą pracy nauczyciela je st w spom agan ie rozw oju ucznia. N auczyciel w spo­
m aga rozwój dziecka poprzez organizowanie jego relacji ze światem, dostarcza m u
odpow iednich treści kształcących jego rozum ienie, odczuwanie i w pływ anie na
ten świat, którego samo je st częścią. Istotna w ydaje się refleksja nad rozw ojem
psychofizycznym dziecka w stępującego i podejm ującego naukę w szkole. Etap
diagnozow ania poziom u rozwoju dziecka rozpoczynającego naukę w klasie pierw ­
szej dotyczy całego okresu edukacji w czesnoszkolnej. O bejm uje dyspozycje psy­
chiczne (procesy poznaw cze -spostrzeganie, w yobraźnia, pam ięć, uwaga, m yśle­
nie; rozwój uczuciowy i społeczny;) dyspozycje fizyczne oraz środowisko rodzinne
i lokalne ucznia. Szanse edukacyjne ucznia zależąo d niego sam ego oraz od relacji

12 S. W itek, T eoretyczne podstaw y kierow ania sz k o łą (studium pedagogiczno - prakseologiczne).

W arszawa 1988, s. 9
13 J. Stoner, Ch. W ankel, K ierow anie. W arszawa 1992
14 W. Okoń, N ow y słownik pedagogiczny. W arszawa 1996, s. 246
ze światem. Zadaniem nauczyciela jest poznanie m ożliw ości psychofizycznych
ucznia oraz jego środowiska rodzinnego i lokalnego, które decydująo dośw iadcze­
niu życiowym, poglądach i postawach. W celu tw orzenia sytuacji dydaktyczno -
wychow aw czych w procesie nauczania nauczyciel w inien poprzez odpowiednio
bogatą strukturę tych sytuacji kształtow ać korzystne środowisko dla ucznia, sty­
muluj ąc j ego intensywny rozw ój.15
W arunkiem rozwoju, jest sprzyjająca sytuacja zewnętrzna, w jakiej znajduje się
człow iek (uczeń). Rozwój zasadza się także na w ew nętrznych w yborach, własnej
aktywności i świadom ości. Rozwój je st procesem sam oistnym zachodzącym spe­
cyficznie w każdej jednostce w edług indywidualnego planu. Kim człow iek się sta­
je, zależy w dużym stopniu od rodzaju doświadczeń, jakie grom adzi od chwili uro­
dzenia. Dla harmonijnego rozw oju osobowości m ałego dziecka potrzebna je st bli­
skość m atki lub kogoś, kto j ą zastępuje. Podstaw ow ą praw idłow ością rozwoju
ucznia je st wzrastające dążenie do autonom ii i sam odzielności: m yślenia, przeży­
wania, działania, dokonyw ania wyborów. Potrzeby człow ieka (ucznia) są w ym ia­
rem człowieczeństwa, które w inny być brane pod uwagę w kierow aniu rozwojem .
N iezaspokajanie potrzeb prow adzi do degradacji fizycznej, psychicznej i moralnej
uczniów.
Podstaw ow ym i potrzebam i dom agającym i się spełnienia w szkole są przede
wszystkim : potrzeba bezpieczeństw a, potrzeba kontaktu, potrzeba akceptacji, p o ­
trzeba aktywności, potrzeba w olnego czasu, potrzeba m iłości, potrzeby religijne.
N iezaspokojenie podstaw ow ych potrzeb fizycznych, psychicznych i duchow ych
w sposób stale się pow tarzający lub jednorazow o z dużą siłą m oże spowodować
w ycofanie się ucznia z okazji rozw oju i w ejście na drogę obrony.
W edukacji istnieje potrzeba w szechstronnego i harm onijnego rozw oju ucznia.
R ównocześnie kierow anie tym rozw ojem w ym aga od nauczyciela specyficznych
um iejętności zawodowych,. Powinien on posiadać wiedzę psychologiczną o dziec­
ku i pedagogiczną o procesie dydaktyczno - w ychow aw czym oraz um ieć j ą stoso­
wać w sposób twórczy w konkretnych sytuacjach. N auczyciel pow inien pełnić
rolę osoby ułatwiającej rozwój ucznia, nie „nauczającą czegoś” w edług zew nętrz­
nego program u, lecz stw arzającą w arunki i pom agającą w szeroko pojętym ucze­
niu się. Nauczyciel pow inien przede wszystkim stym ulow ać rozwój potrzeb i aspi­
racji edukacyjnych, rozwój dążeń i określonych nastaw ień w obec świata.
W kierow aniu rozw ojem uczniów w ażna je st świadom ość nauczycieli i ro­
dziców, jak dziecko przechodzi kolejne etapy rozwoju, z ja k ą dynam iką dokonuje
owo przechodzenie, a w jego wyniku, w jakim stopniu zróżnicow ane je st tempo
progresji. Rola nauczyciela polega na obserwacji i analizie osiągania przez dziecko

15 B. Jodłowska, Start - szok zaw odow y - tw órcza praca nauczyciela klas początkowych. W arszawa
1991, s. 15-16
kolejnych etapów rozw ojow ych danej um iejętności i pobudzania następnych:
uwzględnianiu, pobudzaniu, analizowaniu i ocenianiu drogi osiągania zm ian w ca­
łokształcie funkcji psychicznych, ja k i w poszczególnych czynnościach.

Funkcje szkoły

S zkołajest częścią „św iata człow ieka” i służy zaspokajaniu określonych potrzeb
ludzkich. Realizuje wiele wartości takichjak: potrzebę poznania (dążenie do praw ­
dy), sam ourzeczywistnienia (gdzie w artościąjest sam człowiek), współżycia, uzy­
skania odpow iedniego prestiżu i pozycji (wartości społeczne), uznania (poczucia
w artości własnej osoby), zabezpieczenia bytu (wartości m aterialne).
Przez „fu n k cję” J. Poplucz 16 rozum ie „w yodrębniony zespół czynności odpo­
w iadających określonem u rodzajow i zadań (functio - to czynność, praca, obow ią­
zek, działanie;fu n go - czynię)” . Czynności nauczyciela to funkcje jego obow iąz­
ków, zadań zawodowych. Inaczej m ówiąc fu n k cje są to skutki wywoływane przez
działania czy zachow ania się członków grupy, w ystępujące w szerszej zbiorow o­
ści bez w zglądu na to, czy były one zamierzone, czy pożądane.
T. G ołaszew ski17 w yróżnia dw ie grupy funkcji:
ze w n ętrz n e, to te, które w ypływ ają z postanow ień zbiorow ości pow ołują­
cej szkołę do istnienia, organizującej szkolnictwo, zapewniającej m u budyn­
ki i całe zaplecze. R ealizacja tej funkcji uzależniona je st od następujących
czynników:
1 - od rozwoju kulturowego, podnoszenia aspiracji kulturowych społeczeństwa;
2 - od system u norm m oralnych i obyczajów w zakresie w spółżycia ludzi;
w e w n ętrzn e, to te, które nadbudow ują się nad jej strukturą instytucjonalną
czy też w yp ełniajątę strukturę zindyw idualizow anym i zachowaniami.
Szkoła spełnia zadania w yznaczone jej przez społeczeństwo reprezentow ane
przez M inisterstw o Edukacji N arodow ej i w ładze szkolne (kurator, w izytator, dy­
rektor). M a do spełnienia w yznaczone jej zadania. M usi osiągnąć odpow iedni po­
ziom organizacyjny oraz realizować potrzeby osób przynależnych do szkoły struk­
turalnie (uczniowie, nauczyciele, personel obsługowy).
W. O koń18 w yodrębnia następujące funkcje szkoły:
przygotow anie do życia w społeczeństwie,
przygotow anie do życia indywidualnego,
przygotow anie do uczestnictw a w kulturze,
przygotow anie do życia w środowisku,

16 J. Poplucz, Funkcje nauczyciela w procesie dydaktyczno - wychowaw czym szkoły. "Chowanna", z. 2,

s. 159
17 T. Gołaszew ski, Szkoła jak o system społeczny. W arszawa 1977, s. 53-98
18 W. Okoń, Rzecz o edukacji nauczycieli. W arszawa 1991, s. 17-22
 przygotow anie do pracy zaw odow ej.
B. M ilerski i B. Sliw erski'9 tw ierdzą że pow szechnie w yróżnia się trzy funkcje
szkoły :
„ re k o n s tru k c y jn ą (polega na odtw arzaniu kultury uniw ersalnej i narodo­
wej, przekazyw aniu uczniom ciągłości procesu historycznego i odtwarzaniu
struktury społecznej);
a d a p ta c y jn ą (polega na przystosow yw aniu uczniów do zastanych struktur
życia społeczno - politycznego, w prow adzaniu ich w istniejące i projekto­
wane role społeczne i zawodowe oraz na takim przedstawianiu obrazu świata,
aby uznali oni istniejący ład społeczny za w łaściw y i słuszny);
. - em an c y p acy jn a (polega na przygotow yw aniu uczniów do nieprzerw anej
aktywności sam okształceniowej i sam owychowawczej oraz uzdalnianiu ich
do krytyki, dzięki czem u m ogliby pokonyw ać istniejące ograniczenia roz­
w ojow e oraz uczestniczyć w przekształcaniu otaczającego ich św iata)” .
Oprócz funkcji założonych szkoły realizują także funkcje i program y ukryte, któ­
re m askują proces pow staw ania w iedzy oraz fakt podporządkow ania przekazu
edukacyjnego celom politycznym , ideologicznym i technokratycznym. Czynniki te
ograniczają rów ny dostęp do pełnego rozwoju dzieciom z w arstw - czy środow isk
uboższych, gorzej usytuowanych kulturowo oraz blokują rozwój kompetencji eman­
cypacyjnych ludzi.

Zadania szkoły

We współczesnej rzeczywistości szczególna rola przypada szkole ze w zględu na

to, że integruje środowisko pod w zględem w ychow aw czym . Szkoła głęboko tkwi
w środowisku i obejm uje swym działaniem rodzinę, zakłady pracy, inne placów ki
ośw iatow o.- wychowawcze spełniając koordynacyjne i integrujące zadanie. Szkoła
dysponuje przygotow aną do swych zadań i przeznaczoną do ich realizacji - kadrą.
W spółczesna szkoła je s t instytucją now ocześnie kształcącą i w ychow ującą oraz
poszukującą i dążącą do w drażania uczniów do pełnienia różnorodnych ról spo­
łecznych. Pow inna indyw idualnie podchodzić do ucznia, traktować go podm ioto­
wo, stawiać na jego rozwój, zaspakajając jego różnorakie potrzeby.
„Z a d an ie” to „przyszłe zdarzenie opisane i przekazane podm iotow i do realizacji
przez niego sam ego lub inną osobę. Zadanie polega na pow iązaniu celu podm iotu
z jego potrzebą”20. Inną definicje proponuje A. Góralski21 tw ierdząc, że „z a d a ­
nie” je st to wym óg przekształcania w yodrębnionego, zastanego układu elem en­

19 B. M ilerski, B. Śliwerski (red.), Pedagogika. L eksykon PWN. W arszawa 2000, s. 227

20 T. Tom aszew ski, Z pogranicza psychologii i pedagogiki. W arszaw a 1970, s. 110-111
21 A. Góralski, Z adanie - m etoda - rozwiązanie. W arszawa 1978, s. 11
tów rzeczyw istości (danych) w układ pożądany; to planow ane, przyszłe zdarzenie
będące cząstką większej całości.
Do głównych zadań edukacji szkolnej należy:
Uprzedmiotowienie edukacji polegającej na eliminacji stresów, agresji a uczy­
nienie ośw iaty interesującej i otwartej na rozwój człowieka.
D em okratyzacja i uspołecznienie ośw iaty są to podstaw ow e w arunki prze­
m ian oświatowych. N ależy stworzyć podstaw y praw ne aby lokalne spo­
łeczności m ogły w pływ ać i w spółdecydow ać o kierunkach kształcenia, tre­
ściach, m etodach, form ach i środkach kształcenia i wychow ania. N ato­
m iast uspołecznienie ośw iaty m a zw iększyć kom petencje i obow iązki spo­
łeczeństw a w obec edukacji.
Zbliżyć edukację do w spółczesnej rzeczyw istości i potrzeb społecznych
i indywidualnych.
W spółczesną szkołę oprzeć na sam odzielności i m ożliw ości korzystania z
różnych źródeł wiedzy. W iększego znaczenia pow inny nabrać funkcje zw ią­
zane z samorozwojem i sam orealizacją uczestników procesów oświatowych.
Poszukiw ać i w drażać m echanizm y reagow ania ośw iaty n a zm iany strate­
gii rozwojowych, zm iany potrzeb i oczekiwań społecznych.
U w zględnić oczekiw ania indyw idualne, zw iązane z rozw ojem osobowości
człow ieka i jego funkcjonow aniem w różnych sytuacjach społecznych.22
N ow e uw arunkow ania społeczno - polityczne spow odow ały konieczność prze­
w artościow ania i przesunięcia kolejności w strukturze celów edukacyjnych. N a
problem y te zw racali uw agę autorzy raportów oświatowych, program ów m iniste­
rialnych oraz akta K onwencji Praw D ziecka ONZ. W artykule 29 powyższej kon­
wencji: Państw a - strony są zgodne, że nauka dziecka będzie ukierunkow ana na:
rozw ijanie w ja k najpełniejszym zakresie osobow ości, talentów oraz zdol­
ności um ysłow ych i fizycznych dziecka;
rozw ijanie szacunku do praw człow ieka i podstaw ow ych swobód oraz dla
zasad zaw artych w K arcie N arodów Zjednoczonych;
rozw ijanie szacunku dla rodziców dziecka, jego tożsam ości kulturow ej, j ę ­
zyka i wartości, dla w artości narodow ych kraju, w którym m ieszka dziecko,
kraju, z którego dziecko pochodzi, jak i dla innych kultur;
przygotow anie dziecka do odpowiedniego życia w w olnym społeczeństwie,
w duchu zrozumienia, pokoju, tolerancji, równowagi płci oraz przyjaźni m ię­
dzy w szystkim i narodam i, grupam i etnicznym i i religijnym i oraz osobam i
rdzennego pochodzenia;
rozwij anie i poszanow anie środow iska naturalnego23.

22 T. Lew ow icki, Przem iany oświaty. W arszawa 1995, s. 32-37

23 K onw encja Praw D ziecka ONZ. K raków 1993, s. 19-20
 Głów ne cele edukacji w Polsce zapisano w innym dokum encie O d o b rą i n o ­
w oczesną szkolę24, w którym czytamy, że należy:
stworzyć m ożliwości harm onijnego rozwoju każdego człow ieka jako osoby
i obywatela państw a polskiego w sferze kulturalnej, duchowej i materialnej ;
kształtować umiej ętności funkcj onowania w rodzinie i środowisku państwie,
narodzie i społeczeństwa;
zagw arantow ać podm iotow ość ucznia;
zapew nić jednakow e szanse edukacyjne dzieciom ;
przekazyw ać idee dziedzictw a narodow ego i regionalnego.
J. Szem pruch25 w yróżnia następujące grupy celów i zadań edukacji:
ped agogiczne (obejm ujące kształtow anie osobow ości uczestników p ro­
cesów edukacyjnych, zdobyw anie wiedzy, um iejętności i w ybór wartości);
sp ołeczne (dotyczące kształtow ania i sterow ania losam i edukacyjnym i
i życiowymi ludzi);
p olity czne (koncentrujące się na przygotow aniu do obyw atelskiej aktyw ­
ności społeczno - politycznej i w artościow ego życia w społeczeństwie);
k u ltu ra ln e (polegające na zaszczepianiu potrzeby i um iejętności uczest­
nictw a w kulturze, jej w spółtw orzenia oraz kształtow ania właściw ych aspi­
racji);
ek o nom iczne (obejm ujące przygotow anie do pracy i zaw odu, kształtow a­
nie m otyw acji oraz um iejętności organizacji i osiągania wysokiej efektyw ­
ności w działaniu).
Zdaniem Cz. Kupisiewicza26 kształtując wizję szkoły przyszłości należy uwzględ­
nić kilka założeń:
1. W szystkim uczniom zapewnić szeroki zasób wiedzy i umiejętności oraz ukształ­
tow ać w nich potrzebę i naw yk perm anentnego uczenia się.
2. Zapewnić w szystkim ludziom w arunki do nauki przez całe życie w różnych j ej
formach.
3. W iodącym czynnikiem determ inującym skuteczny poziom pracy dydaktyczno
- w ychowawczej szkoły je st kom petentny nauczyciel podnoszący sw oje kw a­
lifikacje.
4. Szkoła jako głów na instytucja edukacyjna w środow isku w inna ściśle w spół­
pracow ać z rodzicam i w celu integralnego rozw oju w szystkich sfer osobow o­
ści ucznia oraz pozostałym i instytucjam i oświatowymi.

24 O dobrą i now oczesną szkołę. W arszawa 1993

25 J. Szem pruch, Pedagogiczne kształcenie nauczycieli w obec reform y edukacji w Polsce. Rzeszów
2000, s. 104
26 Cz. K upisiew icz, S yntetyczny rap o rt o p otrzeb ie i kierun kach reform y. „G łos N au cz y cielsk i”
z 2 1 .0 8 .1 9 9 6
 C iągle zm ieniająca się rzeczyw istość edukacyjna staw ia nauczyciela na począt­
ku nowego w ieku przed nowym i wyzwaniam i i zadaniami. Nauczyciel w inien peł­
niej włączyć do procesu edukacyjnego w szystkie form y życia kulturalnego, spo­
łecznego i gospodarczego, w celu przygotow ania uczniów do aktywnego i świado­
mego uczestnictw a w życiu najbliższego środowiska, ojczyzny, Europy i świata.
W związku z tym nauczyciel powinien celowo organizować kontakty dzieci ze świa­
tem zewnętrznym i czynnie włączyć je w życie społeczne szkoły i środowiska.
Funkcje i zadania szkoły są w yznaczone przez podstaw ow e cele społeczne
i relacje m iędzyludzkie, sfery aktywności człow ieka oraz określone m iejsce szkol­
nictw a w system ie edukacji narodowej.

Szkoła jako „wartość społeczna”

Podstaw ow ym pojęciem w yjaśniającym życie społeczne szkoły je s t pojęcie

„system u”.„System ” to zbiór elem entów zorganizow any w ten sposób, by był on
zdolny do funkcjonow ania przy w spółpracy jego elem entów składow ych.27 Przez
„system społeczny” rozum ie się układ różnorodnych ról tw orzących w ew nętrz­
nie pow iązaną całość. Role te zachodzą na siebie naw zajem (ta sam a osoba pełni
kilka ról społecznych), lecz w ram ach tego system u są one współzależne i podpo­
rządkow ane realizacji określonych w artości jako całości.
T. Gołaszewski28 przez szkolny system społeczny - rozum ie pew ien układ ról
szkolnych (uczniów i nauczycieli), który jest ugruntow any w postaw ach, przeko­
naniach, zw yczajach, m otyw acjach i oczekiw aniach ludzi, a realizacja zadań w
obrębie system u odbywa się przy pom ocy zespołu ludzi, których postępowanie jest
regulow ane przepisam i i zwyczajami.
Szkoła je st skom plikow anym system em . Jest to obszerny zbiór elem entów skła­
dowych, współwyznaczaj ących j ej funkcjonowanie jako całości. Charakterystyczną
cechą tego system u je st fakt, że zw iązki zachodzące m iędzy jego elem entam i za­
chodzą na płaszczyźnie interpersonalnej. Związki te są zróżnicowane i odznaczają
się złożonością różnorodnych sytuacji.
Traktując szkołę jako specyficzny system należy postrzegać j ą w szerszym kon­
tekście społecznym i oświatowym , nazyw anym system em edukacji narodowej,
w skład którego w chodzą instytucje, organizacje i osoby m ające w pływ na kształ­
cenie. W tym makrosystemie wyróżniam y szkołę, której głównym celem jest kształ­
cenie, w ychow anie i opieka oparte na odpow iednim przygotow aniu do tej działal­
ności, oraz takie instytucje i organizacje, jak: rodzina, grupy rówieśnicze, oświata
równoległa. Szkoła to swoisty, specyficzny m ikrosystem , który w chodzi w pew ne

27 T. Gołaszew ski, Szkoła jako system społeczny. W arszawa 1977, s. 14

28 T. Gołaszew ski, Szkoła jako system społeczny. W arszawa 1977, s. 15
zależności, współdziałania z innymi podsystemami, takimi jak: środowisko lokalne
szkoły oraz specyficzne środowisko, które tw orzą środki inform acji. Podsystem y
te oddziaływ ująna siebie i w yznaczają strukturę i zakres obowiązków nauczycie­
la. Szkoła je st system em otwartym. N auczyciel m usi patrzeć na ucznia i sw ą m isję
przez pryzm at w spółdziałania ze środow iskiem lokalnym (sam orządy m ieszkań­
ców, organizacje działające w środowisku na rzecz w ychow ania uczniów TPD,
TW P i inne) oraz m ass-m ediów. Tylko taka szkoła staje się bliższa życiu, jest
otwartą, now atorską i środowiskową.
N aczelną wartością, ja k ą eksponuje w swojej działalności szkoła, je s t zdobyw a­
nie przez uczniów wiedzy naukowej. Nauczyciele nie tylko przekazują wiadom ości
i starają się, by zostały one przysw ojone, lecz także kształtują postaw y uczniów
wobec w iedzy w artości etycznych, estetycznych i światopoglądowych.
Przekazyw anie w artości dokonuje się drogą pośrednią np. poprzez książkę, ra­
dio, kino, telew izję lub bezpośrednią- kontakty osobiste (niezbędna je st sugestyw-
ność nauczyciela, tj. um iejętność skupienia uw agi na przedm iocie i sprawianie, iż
odbiorca zostaje przekonany o słuszności sw oich wywodów )
K ształtowanie przekonań w szkole to w pierwszej kolejności oddziaływ anie na­
uczycieli na uczniów, ale także dyrektora na nauczycieli. Jest to o tyle istotne, iż
je d n ą z funkcji dyrektora szkoły stanowi dbałość o to, by szkoła prezentow ała
system wartości w ew nętrznie niesprzeczny a także zgodny z szerszym i założenia­
mi ustrojowymi.

Kolegialne organy szkoły

Szkoła podlega ciągłym zm ianom w różnych sferach swojego funkcjonowania.

Zm iany jakie następują w zw iązku z realizacją reform y ustroju szkolnego, określa­
ne są przez czynniki edukacyjne. We współczesnej szkole działają na now ych
zasadach następujące kolegialne organy: rada pedagogiczna, rada szkoły i rada
rodziców.29
R a d a ped agogiczna je st to kolegialny organ dyrektora szkoły o charakterze
doradczym i wykonawczym , realizujący zadania wynikające ze statutu szkoły. Po­
przez planowanie i codzienną pracę nauczycieli rada pedagogiczna stanowi o jak o ­
ści oraz poziom ie efektów dydaktycznych, wychowawczych, opiekuńczych i orga­
nizacyjno - adm inistracyjnych szkoły. Pow oływ ana je st w szkole, która zatrudnia
co najmniej 3 nauczycieli. Zatwierdza: plany pracy szkoły, wyniki klasyfikacji
i prom ocji uczniów, projekty innowacji i eksperym entów pedagogicznych, organi­
zację doskonalenia zawodowego nauczycieli, skreślenia z listy uczniów. W nioskuje

® P. Kowolik, Szkoła polska u progu nadchodzącego wieku. Kraków 1999, s. 261

i opiniuje: organizacją pracy szkoły, wnioski o przyznanie nauczycielom odznaczeń,
nagród i innych wyróżnień.
W nioskuje o odwołanie nauczyciela ze stanowiska dyrektora lub z innego stano­
w iska kierow niczego. Przew odniczącym rady pedagogicznej je st dyrektor szkoły.
Z ebrania plenarne są organizow ane przed rozpoczęciem roku szkolnego, w każ­
dym sem estrze w zw iązku z zatw ierdzeniem w yników klasyfikow ania i prom ow a­
nia uczniów, po zakończeniu roku szkolnego oraz w m iarą potrzeb. Zebrania są
organizowane z inicjatywy przewodniczącego rady szkoły (placówki), organu pro­
wadzącego szkołę albo co najm niej 1/3 członków rady pedagogicznej. U chw ały
rady sąpodejmowane zwykłą większością głosów w obecności minimum 2/3 jej człon­
ków. Rada ustala regulamin swojej działalności, a zebrania rady są protokołowane.
C złonkowie rady pedagogicznej winni wypracow yw ać takie decyzje, które łą­
cząc interesy danej szkoły jako całości i uw zględniając podstaw ow ą pow inność
szkoły, ja k ą je s t celow e, system atyczne i konsekw entne w spieranie rozw oju
uczniów, zadbają o interesy nauczycieli. Zaangażow anie nauczycieli w proces dy­
daktyczno - w ychowawczy i opiekuńczy m ożliwe jest tylko wtedy, kiedy m am y do
czynienia z pełną, kom pleksow ą i w znacznym stopniu zautonom izow aną pracą
rady pedagogicznej. R ady pedagogiczne m ają obow iązek tw orzenia zespołów p e­
dagogicznych i dydaktycznych składających się z nauczycieli uczących w tym
samym oddziale szkolnym.
Integracja zadań w ychow aw czych szkoły z zadaniam i dydaktycznym i realizo­
wanym i w ram ach poszczególnych przedm iotów - czy w ram ach ścieżek eduka­
cyjnych pow inny w ynikać z ogólnych celów edukacyjnych szkoły.30
Idea organu społecznego nadzoru w postaci rady szkoły odwołuje się do kon­
cepcji J. Locke'a w idzącego idealne społeczeństw o jako „królestw o praw a, a nie
ludzi”31
Rada szkoły je st społecznym organem system u oświaty, stanowi forum porozu­
mienia przedstawicieli społeczności szkolnej (nauczyciele, uczniowie, rodzice), służy
rozwiązywaniu i opiniowaniu wszystkich spraw wewnątrzszkolnych w ram ach sta­
nowiącego prawa oświatowego. Rada pom aga i wpływa na codzienne życie szkolne,
równocześnie eliminując i zapobiegając zjawiskom patologicznym.
Rada szkoły stoi na straży; „decentralizacji w ładzy i dem okratyzacji stosunków
m iędzyludzkich poprzez egzekw ow anie dialogu, negocjacji i partnerstw a w kon­
taktach m iędzy nadzorem pedagogicznym , nauczycielam i, uczniam i i rodzicam i;
dostępności do praw i praw idłow ego obiegu inform acji (w obie strony); precyzyj­
nego określenia zakresu kom petencji w łaściw ych poszczególnym szczeblom i or­

30 U stawa z dnia 7 w rześnia 1991 r. „O system ie ośw iaty” (Dz. U. RP 1991, nr 95, poz. 425)
31 B. Sliwerski, Jak zm ieniać szkołę? Stadia z polityki oświatowej i pedagogiki porównawczej. Kraków
1998
ganom na poziom ie, których podejm ow ane są decyzje” . Rada szkoły je st najw yż­
szym, niezaw isłym organem o charakterze uchw ałodawczym , opiniodaw czym
i współdecyzyjnym w procesie kierow ania szkołą. Podstaw ow ym i form am i pracy
rady są: kolegialne, zespołow e - w przypadku zadań w ym agających przepro­
wadzenia szczegółowych opinii, ekspertyz, diagnoz itp.; indywidualne - reprezen­
towanie rady na zewnątrz.
Rada szkoły pełni następujące funkcje:
opiniodaw cze (opiniuje projekty innowacji i eksperym entów w szkole (pla­
cówce); pracę dyrektora szkoły w tym dyrektora, którem u pow ierzono to
stanow isko na okres krótszy niż 1 rok szkolny; w toku dokonyw ania oceny
jego pracy organ prowadzący; kandydata na stanow isko dyrektora szkoły ;
kandydata na stanow isko w icedyrektorów i inne stanow iska kierow nicze
w szkole; w nioski dyrektora w spraw ach odznaczeń, nagród i innych w y­
różnień dla nauczycieli oraz pozostałych pracow ników szkoły (placówki);
plan finansow y szkoły i plan pracy szkoły (placów ki) oraz inne spraw y
istotne dla szkoły; zgodę dyrektora szkoły (placówki) na podjęcie działalno­
ści przez stow arzyszenia i organizacje, których celem statutowym je st dzia­
łalność w ychow aw cza albo rozszerzenie i w zbogacenie form działalności
dydaktycznej, wychowawczej i opiekuńczej szkoły,
o cen iające (z własnej inicjatyw y - sytuację oraz stan szkoły),
w n io sk u jące (do organu spraw ującego nadzór pedagogiczny nad szkołą
o zbadanie i dokonanie oceny działalności szkoły, jej dyrektora lub innego
nauczyciela zatrudnionego w szkole; do dyrektora szkoły o ocenę pracy
nauczyciela; przedstaw ia w nioski w spraw ie rocznego planu finansow ego
środków specjalnych szkoły (placówki); o zwołanie zebrania plenarnego rady
pedagogicznej; w sprawie organizacji zajęć pozalekcyjnych i przedm iotów
nadobowiązkowych; do organu prowadzącego o nadanie szkole imienia),
zatw ierd zające (zatwierdza wnioski o przyznanie stypendium Prezesa Rady
Ministrów).
ro z p a tru ją c e (rozpatruje w nioski i opinie rady rodziców, a także w szyst­
kich spraw szkoły, sam orządu uczniow skiego w szczególności dotyczących
praw uczniów, np., praw o do jaw nej i um otyw ow anej oceny postępów
w nauce i zachow aniu, praw o do organizacji życia szkolnego, praw o reda­
gow ania i w ydaw ania gazetki szkolnej; praw o w yboru nauczyciela pełnią­
cego rolę opiekuna sam orządu).
uczestniczące (uczestniczy w procesie oceniania pracy dyrektora lub na­
uczyciela, kiedy ten zam ierza odw ołać się od w ystaw ionej mu oceny;
w rozw iązyw aniu spraw w ew nętrznych szkoły.
g ro m ad z ące (m oże grom adzić fundusz z dobrow olnych składek oraz in­
nych źródeł w celu w spierania działalności statutowej szkoły.
 u sta n a w ia ją c e (u ch w alające) (podejm uje uchw ały w ram ach stanow io­
nych kom petencji oraz uchw ala statut szkoły lub jego zmiany).
Pow stanie rady szkoły pierw szej kadencji organizuje dyrektor szkoły na łączny
w niosek dwóch spośród podm iotów : rady pedagogicznej, rady rodziców i sam o­
rządu uczniow skiego. W skład rady szkoły w chodzą w równej liczbie: nauczycie­
le, rodzice i uczniow ie - w szyscy w ybrani przez ich ogół. R ada pow inna liczyć co
najmniej 6 osób. K adencja rady trw a 3 lata - uchw ala ona regulam in swojej dzia­
łalności i w ybiera przewodniczącego. Zebrania są protokołow ane. W posiedze­
niach rady m oże brać udział z głosem doradczym dyrektor szkoły lub inne osoby.32
R ada rodziców, to pew na ich grupa, która stara się, aby w szyscy rodzice byli
zaangażow ani w pracę szkoły. Celem działania rady rodziców je st zapewnienie
dobrych kontaktów rodziców z nauczycielam i, a pow odzenie rady zależy od tego,
na ile szkoła je st otw arta na opinie i życzenia rodziców.
Rada rodziców - suwerenny, samorządny, autonomiczny organ rodziców w szkole
przede w szystkim w spom agający rozwój szkoły, całkow icie niezależny od dyrek­
tora szkoły, w sposób suw erenny określający strukturę organizacyjną rady, nazw ę
i sposób jej pracy (w tym podejm ow anie decyzji) oraz zapew niający jej niezbędną
operatywność, grom adzący środki finansow e dla w spierania działalności statuto­
wej szkoły i w ydaw ania ich zgodnie z przepisami.
Głównym celem Rady jest doskonalenie statutowej działalności szkoły oraz dzia­
łanie na rzecz wychowawczej i opiekuńczej funkcji szkoły, a także w nioskow anie
do innych organów szkoły w tym zakresie.
Zadaniem Rady R odziców jest: pobudzanie i organizowanie form aktywności
rodziców na rzecz w spom agania realizacji celów i zadań szkoły; zapew nienie ro­
dzicom , w e w spółdziałaniu z innym i organam i szkoły, rzeczyw istego wpływ u na
działalność szkoły poprzez: zapoznanie z zadaniam i i zam ierzeniam i dydak­
tyczno - w ychow aw czym i szkoły i klasy; udzielanie w każdym czasie rzetelnej
inform acji na tem at dziecka i je g o postępów lub trudności i p o ra d w spraw ie
w ychow ania i dalszego kszta łcen ia dzieci; u d o stęp n ien ie regulam inu o ce­
niania, kla syfikow ania i pro m o w a n ia uczniów ; w yra ża nie i p rzek a zy w a n ie
opinii na tem at p ra cy szkoły.
Zasady tworzenia Rady uchwala ogół rodziców uczniów tej szkoły. Rada uchwala
regulam in swojej działalności, który nie m oże być sprzeczny ze statutem szkoły.
R eprezentacja rodziców m oże przybierać także inną nazw ę niż określona w Usta­
wie np. kom itet rodzicielski.33
Tylko praca wszystkich partnerów szkoły (rodzice, nauczyciele, uczniowie) przy­
czyni się do popraw y jakości nauczania, w ychow ania i opieki.

32 U stawa z dnia 7 w rześnia 1991 r „O system ie ośw iaty” (Dz. U. RP 1991, nr 95, poz. 425
33 Ustawa z dnia 7 września 1991 r „O system ie ośw iaty” (Dz. U. RP 1991, nr 95, poz. 425
Bibliografia

B am es D. (1988), N auczyciel i uczniow ie: od porozum iew ania się do kształ­

cenia. W arszawa.
Gołaszewski T. (1977), Szkoła jako system społeczny. W arszawa.
G oźlińska E., Szlosek F. (1997), Podręczny słow nik nauczyciela kształcenia
zawodowego. Radom.
Góralski A. (1978), Zadanie - m etoda - rozw iązanie. W arszawa.
Jodłow ska B. (1991), Start - szok zaw odow y - tw órcza praca nauczyciela klas
początkow ych. W arszawa.
K onw encja Praw D ziecka ONZ (1993). Kraków.
K ow olik P. (red.) (1999), Szkoła polska u progu nadchodzącego wieku. K ra­
ków.
K ozubow ska U. (1997), W spółczesna polska szkoła, placów ka opiekuńczo-
wychowawcza w okresie transform acji systemowej a oczekiwania dzieci i m ło­
dzieży, rodziców i nauczycieli - wychowawców. R zeczyw istość i tendencje
rozw ojow e. W: M ożliw ości i zagrożenia reform edukacyjnych. R ed. M.
O chm ański. W arszawa.
K uberski J. (1980), Szkoła i społeczeństwo. W arszawa.
K upisiew iczz Cz. (1996), Syntetyczny raport o potrzebie i kierunkach refor­
my. „Głos N auczycielski” z 21.08.1996.
Lew owicki T. (1989), Proces kształcenia w szkole wyższej. W arszawa.
Lew ow icki T. (1995), Przem iany oświaty. W arszawa.
Milerski B., Śliwerski B. (red.) (2000), Pedagogika. Leksykon PWN. Warszawa.
O dobrą i now oczesną szkolę (1993). W arszawa.
Okoń W. (1991), R zecz o edukacji nauczycieli. W arszawa.
Okoń W. (1996), N ow y słow nik pedagogiczny. W arszawa.
Poplucz j. (1988), Funkcje nauczyciela w procesie dydaktyczno - w ychow aw ­
czym szkoły. „C how anna”, z. 2.
Stankiewicz L. (1999), Słow nik organizacji i kierow ania w oświacie. Toruń.
Stoner J., W ankel Ch. (1992), K ierow anie. W arszawa.
Szem pruch J. (2000), Pedagogiczne kształcenie nauczycieli w obec reform y
edukacji w Polsce. Rzeszów.
Szybiak I. (1993), Z dziejów szkoły. W: Sztuka nauczania. Szkoła. Red. K.
Konarzew ski. W arszawa.
Sliwerski B. (1998), Jak zm ieniać szkolę? Studia z polityki oświatowej i peda­
gogiki porów naw czej. Kraków.
Tom aszewski T. (1970), Z pogranicza psychologii i pedagogiki. W arszawa.
U staw a z dnia 7 w rześnia 1991 r. „O system ie ośw iaty” (Dz.U. RP 1991, nr
95, poz. 425)
W itek S. (1988), Teoretyczne podstaw y kierow ania szkołą (studium pedago-
giczno-prakseologiczne). Warszawa.