1

‫فهرست مطالب‬

‫‪Contents‬‬
‫مقدمه ‪4.............................................................................................................‬‬

‫اهمیت نقشه خوانی ‪5...............................................................................................‬‬

‫موارد استفاده از نقشه ‪5.............................................................................................‬‬

‫نقشه چیست ؟ ‪6 ....................................................................................................‬‬

‫مقایسه نقشه با زمین ‪6 ..............................................................................................‬‬

‫مقیاس و مسافت ‪7..................................................................................................‬‬

‫انواع مقیاس ‪7.......................................................................................................‬‬

‫روش اندازه گیری مسافت با مقیاس عددی ‪8.......................................................................‬‬

‫‪ -۲‬مقیاس خطی ‪8..................................................................................................‬‬

‫روش اندازه گیری مسافت به وسیله مقیاس خطی ‪9................................................................‬‬

‫روش تعیین مسافت منحنی ‪10 .....................................................................................‬‬

‫پیدا کردن مقیاس مجهول نقشه ‪11 ................................................................................‬‬

‫طبقه بندی نقشه ها ‪13 .............................................................................................‬‬

‫عالیم قراردادی و رنگها ‪14 ..........................................................................................‬‬

‫ارتفاعات و پستی بلندیها (خطوط منحنی میزان) ‪16 ...............................................................‬‬

‫انواع خطوط منحنی میزان ‪۲0 ......................................................................................‬‬

‫تعیین ارتفاع نقاط از روی نقشه ‪۲1 .................................................................................‬‬

‫خطوط اصلی زمین ‪۲3 ..............................................................................................‬‬

‫عوارض طبیعی ‪۲3 ..................................................................................................‬‬

‫خواص خطوط منحنی میزان ‪۲7 ....................................................................................‬‬

‫‪2‬‬
‫تعیین مختصات نقاط ( آدرس دادن) ‪۲8 ...........................................................................‬‬

‫شبکه بندی قائم الزاویه (نظامی) ‪۲8 ................................................................................‬‬

‫خواص شبکه بندی قائم الزاویه ‪۲9 ..................................................................................‬‬

‫مختصات جغرافیائی ‪3۲ .............................................................................................‬‬

‫‪ -3‬اصطالحات مربوط به مختصات جغرافیائی ‪3۲ ................................................................. .‬‬

‫‪ - 4‬شبکه جغرافیائی کره زمین ‪35 .................................................................................‬‬

‫ه ‪ -‬شبکه جغرافیائی نقشه ‪36 ......................................................................... 1 : 50000‬‬

‫‪ - 6‬اندازه گیری مختصات جغرافیائی ‪39 ...........................................................................‬‬

‫تشخیص نقاط با داشتن مختصات جغرافیایی با استفاده از خط کش ‪40 ...........................................‬‬

‫بدست آوردن مختصات نقاط به روش تناسب ‪4۲ ................................................................. :‬‬

‫تشخیص نقاط با داشتن مختصات جغرافیایی با استفاده از روش تناسب ‪44 ...................................... :‬‬

‫شیب و محاسبه آن ‪46 ............................................................................................ :‬‬

‫جهت ها و امتدادها ‪ :‬زوایا ‪48 .......................................................................................‬‬

‫‪ -۲‬گراها ‪48 .........................................................................................................‬‬

‫الف‪ .‬تعریف گرا ‪48 ..................................................................................................‬‬

‫‪ - 3‬انحرافها ‪49 .....................................................................................................‬‬

‫ت ‪ .‬کاربرد انحرافها ‪50 ..............................................................................................‬‬

‫توجیه نقشه ‪50 .................................................................................................... :‬‬

‫توجیه مغناطیسی ‪50 .............................................................................................. :‬‬

‫ب ‪ .‬توجیه نقشه به وسیله عوارض زمین ‪50 ...................................................................... :‬‬

‫گرا گرفتن با قطب نما از روی نقشه ‪51 ........................................................................... :‬‬

‫گرا گرفتن با نقاله از روی نقشه ‪5۲ ................................................................................ :‬‬

‫‪3‬‬
‫تعیین موقعیت نقاط روی نقشه ‪5۲ .................................................................................‬‬

‫فصل مشترك ‪5۲ ...................................................................................................‬‬

‫ترفیع ( تعیین محل توقفگاه ) ‪54 ................................................................................ :‬‬

‫استفاده از نقاله برای پیدا کردن محل توقفگاه ‪56 ................................................................. :‬‬

‫نیمرخ ‪59 ...........................................................................................................‬‬

‫نقشه خوانی‬

‫مقدمه‬
‫نقشه وسیله ای است که امروزه تمام مردم از هر طبقه ای ممکن است به آن احتیاج پیدا کنند و با آن سر و کار‬
‫داشته باشند ‪ .‬مثال یک راننده که مسافر حمل می کند چه در شهر و چه در خارج شهر ‪ ،‬اگر بتواند از نقشه استفاده‬
‫کند ‪ ،‬در جاده ها و خیابانهایی که تا کنون نرفته است سرگردان نخواهد شد ‪ ،‬یا وقتی یک مسافر وارد شهری شود‬
‫که تاکنون آن را ندیده و با خیابانهای آن شهر آشنایی ندارد ‪ ،‬در صورتی که با نقشه آشنایی داشته باشد‪ ،‬می تواند‬
‫مانند یکی از ساکنان قدیمی آن شهر در خیابانهای دلخواه خود گردش و رفت و آمد کند‪.‬‬

‫ب ه همین ترتیب یک نظامی که اغلب در مناطقی وارد عمل می شود که هرگز آن جا را ندیده ‪ ،‬باید بتواند منطقه‬
‫عملیات را هر چه سریعتر شناسایی نموده ‪ ،‬جای خود را روی نقشه پیدا کند ‪ ،‬پایگاه و مواضع نیروهای خودی و‬
‫دشمن را روی نقشه مشخص نماید و راهها و مسیر حرکت خود را روی نقشه تشخیص دهد‪.‬‬

‫همچنین فرمانده یک واحد بزرگ نظامی باید طرح و آرایش و طرح عملیات آفندی و پدافندی خود را به وسیله‬
‫نقشه مشخص نماید‪ .‬بنابراین باید گفت ‪ :‬همانقدر که سواد برای یک فرد بی سواد مفید و ضروری است‪ ،‬یاد گرفتن‬
‫نقشه خوانی و کار با نقشه برای یک فرد نظامی نیز مفید ‪ ،‬واجب و ضروری است و در صورت نا آشنایی با آن نمی‬
‫تواند در عملیات نظامی نقش مفید و مؤثری داشته باشد‪ .‬به عبارت دیگر نقشه مانند شخص دلسوز و آگاهی است‬
‫که بخواهد به ما کمک کند ولی ما زبان او را نفهمیم ‪ ،‬پس باید برای استفاده از این دوست و راهنمای دلسوز ‪،‬‬
‫زبان او را یاد بگیریم که آن را نقشه خوانی گویند (یعنی یادگرفتن زبان نقشه)‪.‬‬

‫‪4‬‬
 ‫اهمیت نقشه خوانی‬
‫در اهمیت نقشه خوانی همین بس که بگوییم یک نفر غریبی که برای مدتی در شهر بزرگی به سر می برد می‬
‫تواند با کمک گرفتن از افراد قدیمی آن شهر ‪ ،‬خود را به مقصد برساند‪ . .‬به فرض این که قسمتی از این نشانیها‬
‫درست نباشد‪ .‬باالخره با مقداری اتالف وقت راه صحیح را پیدا کرده ‪ ،‬موفق خواهد شد‪.‬‬

‫ولی در زمان جنگ و بخصوص در سرزمینی که تاکنون قدم در آن نگذاشته اید نمی توانید به یافتن اشخاصی که‬
‫با صمیمت و دلسوزی شما را به مقصد راهنمایی کنند ‪ ،‬امید داشته باشید ‪ .‬در این جا مطمئن ترین و دلسوزترین‬
‫دوستی که می توان در هر شرایطی ( البته با استعانت از خدا) بهترین و دقیقترین اطالعات و نشانیها را از او توقع‬
‫داشت ‪ ،‬نقشه است و یا در یک مأموریت شناسایی هیچ چیز به اندازه نقشه برای شما مفید واقع نمی شود‪.‬‬

‫در این جا با یک مقایسه کوتاه در دو وضعیت ذکر شده بهتر به اهمیت نقشه پی خواهید برد ‪ :‬در مورد اول اگر‬
‫شخص نتواند سریع و دقیق مقصد خود را پیدا کند تنها چیزی که از دست می دهد ‪ ،‬مقداری وقت است که ممکن‬
‫است قابل جبران باشد ولی در حالت دوم عملیات نظامی که یک واحد نظامی را در اختیار شما می گذارند که آن‬
‫را به منطقه عملیات برسانید و مأموریت محوله را به انجام رسانید ‪ ،‬اگر این عملیات دقت و سرعت الزم را نداشته‬
‫باشد‪ ،‬ممکن است به فاجعه ای جبران ناپذیر بینجامد و یا در کل عملیات تأثیر منفی بگذارد‪.‬‬

‫موارد استفاده از نقشه‬

‫اینک به موارد مختلفی که لزوم به کار بردن نقشه را در عملیات نظامی ایجاب می نماید اشاره می کنیم ‪:‬‬

‫‪ - 1‬شناسایی سریع از زمینی که در عملیات فعلی و آینده مورد استفاده قرار میگیرد (دشت ‪ ،‬کوهستان ‪ ،‬جنگل)‪.‬‬

‫‪ - ۲‬تهیه طرحهای تیر و آتش (در هدایت آتش توپخانه)‪.‬‬

‫‪ -3‬بررسی زمین از نظر ‪:‬‬

‫الف ‪ -‬دید و تیر (یعنی از روی نقشه می توان فهمید که منطقه دارای دید و تیر وسیع است یا محدود)‬

‫ب ‪ -‬اختفا و پوشش (یعنی از روی نقشه می توان فهمید که منطقه دارای اختفا و پوشش مناسب است یا خیر)‬

‫پ ‪ -‬موانع موجود در منطقه (آبها ‪ ،‬برجستگیها ‪ ،‬عوارض طبیعی ‪ ،‬عوارض مصنوعی)‬

‫ت ‪ -‬عوارض حساس (ارتفاعات و تپه هایی که مسلط بر منطقه است و اهمیت استراتژیکی دارد)‬

‫ث ‪ -‬معابر وصولی (راههای تدارکاتی‪ ،‬مسیر حرکت عده ها به طرف دشمن وخودی و‪)...‬‬

‫‪5‬‬
‫تذکر ‪ :‬با توجه به مطالب فوق استفاده از نقشه و کاربرد آن وقتی ممکن است که تمام نکات و فنون نقشه فراگرفته‬
‫شود‪.‬‬

‫نقشه چیست ؟‬
‫نقشه قطعه کاغذی است که کلیه عوارض سطح زمین (مصنوعی و طبیعی) با مقیاس معینی روی آن ترسیم شده‬
‫است و فاقد هرگونه پستی و بلندی است ؛ مانند عکسی که عکاس از انسان می گیرد ‪ .‬همانطور که می دانید بدن‬
‫یک انسان دارای فرورفتگیها و برجستگیهای فراوان است ؛ مثال بینی او برجسته است و چشمش فرورفتگی دارد و‬
‫یا پیشانی جلو بوده و گوش عقب تر واقع شده است ‪ .‬در صورتی که در عکس همه اینها در یک سطح صاف مشاهده‬
‫می شود‪ ،‬بدون هیچگونه فرورفتگی و برجستگی ‪ ،‬منتها در عکس به وسیله سایه روشن دادن به عکس چشم و‬
‫گوش و بینی و سایر فرورفتگیها و برجستگیها را مشخص می کنند ‪.‬‬

‫مقایسه نقشه با زمین‬

‫با توجه به آنچه در باره نقشه گفته شد برای بهتر یاد گرفتن نقشه خوانی ابتدا باید به چند نکته مهم توجه نمود‬
‫که عبارتند از اختالفات کلی نقشه نسبت به زمین ‪ ،‬که با دانستن این اختالفات بیشتر می توان از نقشه بهره‬

‫‪6‬‬
 ‫برداری نمود‪:‬‬

‫‪ -1‬نقشه کامال مسطح است (صفحه کاغذ) در صورتی که زمین دارای پستی و بلندیهای فراوان است ‪.‬‬

‫‪ -۲‬نقشه از زمین کوچکتر است‪.‬‬

‫‪ -3‬نقشه مستوی (راست و درست) و زمین کروی است ‪.‬‬

‫بنابراین سه تغییر کلی به سطح زمین داده شده ‪ ،‬سپس روی نقشه رسم گردیده است ‪ .‬چنانچه این تغییرات‬
‫روشن گردد ‪ ،‬علم قرائت نقشه (نقشه خوانی) بهتر مفهوم می گردد‪.‬‬

‫مقیاس و مسافت‬
‫گفتیم که در نقشه تصاویر افقی سطح زمین به نسبت معینی کوچک شده است ‪ .‬برای تفهیم این مطلب از مثالی‬
‫ساده استفاده می کنیم ‪ :‬وقتی شما به عکاسی می روید و به عکاس می گویید از نیم تنه شما عکس ‪ 6 ×4‬بگیرد‬
‫؛ اگر فرض کنیم این عکس ‪ 10‬برابر از خود شما کوچکتر باشد ‪ ،‬عکس شما نسبت به خودتان به نسبتا یک دهم‬
‫کوچک شده است یعنی طول و عرض بدن شما ‪ 10‬مرتبه کوچک شده است که در نقشه خوانی ‪ ،‬به این نسبت‬
‫مقیاس گفته می شود؛ پس مقیاس عکس یک دهم خواهد بود‪ .‬بنابراین مقیاس را می توان این طور تعریف نمود‪:‬‬
‫تعریف ‪ :‬مقیاس عبارت است از فاصله دو نقطه بر روی نقشه به فاصله افقی همان دو نقطه بر روی زمین ‪.‬‬
‫فاصله دو نقطه بر روی نقشه‬
‫‪ = ---------------------------------------‬مقیاس‬
‫فاصله افقی همان دو نقطه در طبیعت‬
‫‪ -‬مثال اگر در نقشه ای داشته باشیم مقیاس یک پنجاه هزارم نشان دهنده این است که ابعاد این منطقه پنجاه‬
‫هزار مرتبه کوچک شده است ‪.‬‬

‫انواع مقیاس‬
‫مقیاس نقشه بر دو نوع است ‪ :‬مقیاس عددی (کسری) و مقیاس خطی‬

‫مقیاس عددی ‪ -‬مقیاس عددی در نقشه های نظامی ‪ ،‬یک کسر است که صورت آن ‪ 1‬و مخرج آن مضربی از ‪10‬‬
‫میباشد‪ .‬ولی در نقشه های غیر نظامی لزومی ندارد مخرج مضربی از ‪ 10‬باشد؛‬

‫مثال مقیاس نقشه ای (‪ )1 : ۲5000‬است که صورت کسر‪ ،‬اندازه های روی نقشه و مخرج آن فاصله افقی روی‬
‫زمین می باشد ‪ .‬در این مثال نقشه نسبت به طبیعت ‪ ۲5000‬مرتبه کوچک شده است ‪.‬‬

‫الزم به تذکر است که چون مقیاس یک نسبت است دارای هیچ واحدی نیست ‪ ،‬بنابراین هر واحدی که به صورت‬

‫‪7‬‬
‫کسر بدهید واحد مخرج نیز می باشد‪ .‬بهتر است همیشه واحد صورت و مخرج کسر را میلیمتر در نظر بگیریم ‪،‬‬
‫یعنی اگر فاصله دو نقطه را روی نقشه با میلیمتر اندازه بگیرید ‪ ،‬مخرج کسر نیز بر حسب میلیمتر خواهد بود ‪.‬‬

‫در نقشه (‪ ) 1 : ۲5000‬یعنی عوارض زمین ‪ ۲5000‬مرتبه کوچک شده و در این نقشه قرار گرفته است ‪ ،‬می توان‬
‫گفت یک میلیمتر روی نقشه ‪ ۲5000‬برابر است با ‪ ۲5000‬میلیمتر روی زمین یا در نقشه ‪ 1 : 50000‬یعنی یک‬
‫میلیمتر روی نقشه برابر است با ‪ 50000‬میلیمتر روی زمین ‪ ،‬با توجه به اینکه در اقدامات روز مره و کار ما همیشه‬
‫از متر استفاده می کنیم اگر میلیمتر را به متر تبدیل کنیم خیلی راحت می توان فاصله های روی زمین را بدست‬
‫آورد‪.‬‬

‫برای تبدیل میلیمتر به متر ابتداء مخرج مقیاس را تقسیم بر ‪ 10‬می کنیم که به سانتیمتر تبدیل شود بعد عدد‬
‫بدست آمده را تقسیم بر ‪ 100‬می کنیم متر بدست می آید ‪.‬‬

‫می توان گفت یک میلیمتر روی نقشه ‪ ۲5000‬برابر است با ‪ ۲5‬متر روی زمین و یا یک میلیمتر روی نقشه‬
‫‪ 50000‬برابر است با ‪ 50‬متر روی زمین ‪.‬‬

‫مقیاس نقشه را معموال در حاشیه آن مشخص می نمایند ‪ .‬در مقایسه دو مقیاس عددی با یکدیگر‪ ،‬مقیاسی بزرگتر‬
‫است که مخرج آن کوچکتر باشد؛ یعنی نقشه ‪ ۲5000‬بزرگتر از ‪ 50000‬می باشد ‪.‬‬

‫روش اندازه گیری مسافت با مقیاس عددی‬

‫برای اندازه گیری مسافت افقی دو نقطه در روی نقشه به وسیله مقیاس عددی ‪ ،‬فاصله به دست آمده بین دو نقطه‬
‫روی نقشه را در مخرج مقیاس ضرب میکنند تا مسافت افقی به دست آید‪.‬‬

‫مثال ‪ :‬فاصله دو نقطه در روی نقشه ‪ 50000‬برابر است با ‪ 40‬میلیمتر فاصله این دو نقطه روی زمین چقدر است‬
‫؟‬

‫با توجه به اینکه در باال مشخص کردیم هر میلیمتر روی نقشه ها چند متر است بنا بر این فاصله روی زمین خیلی‬
‫راحت بدست می آید ‪.‬‬

‫متر ‪40 * 50 = ۲000‬‬

‫‪ -۲‬مقیاس خطی‬
‫مقیاس خطی ‪ ،‬خطی است مدرج (برحسب مایل ‪ ،‬کیلومتر ‪ ،‬متر ‪ ،‬یارد) که در پایین نقشه برای سهولت اندازه‬

‫‪8‬‬
 ‫گیری مسافت بدون محاسبه و با استفاده از مقیاس عددی نقشه رسم شده است ‪.‬‬

‫روش تهیه مقیاس خطی ‪ :‬می خواهیم در زیر نقشه ای با مقیاس ‪ ، 1 : 50000‬مقیاس خطی‬

‫کیلومتری رسم کنیم‪ .‬می دانیم که یک میلیمتر روی این نقشه برابر است با ‪ 50‬متر روی زمین (طبیعت) بنابراین‬
‫برای هر کیلومتر باید ‪ ۲0‬میلیمتر در نظر بگیریم‪.‬‬

‫سپس پاره خطی که طول آن ‪ 1۲‬سانتی متر است رسم می کنیم و آن را ‪ ۲0‬میلیمتر – ‪ ۲0‬میلیمتر مدرج می‬
‫کنیم‪ ،‬به این صورت که از صفر تا ‪( 5‬به طرف راست) فواصل هر قسمت ‪ 1000‬متر یا یک کیلومتر است که جمعا‬
‫‪ 5‬کیلومتر می شود ‪ .‬از صفر به طرف چپ را که یک کیلومتر یا ‪ 1000‬متر است به اجزای کوچکتر (‪ 100‬متری)‬
‫تقسیم بندی می کنیم که به پاشنه مقیاس موسوم است (شکل ‪.)1‬‬

‫یادآوری ‪ :‬درکنار مقیاس خطی باید واحد مربوطه (متر‪ ،‬کیلومتر‪ ،‬مایل و ‪ )...‬نوشته شود‪.‬‬

‫روش اندازه گیری مسافت به وسیله مقیاس خطی‬

‫اگر بخواهیم طول پاره خط (آب) را روی نقشه تبدیل به مسافت افقی در روی زمین کنیم‪ ،‬باید یک قطعه کاغذ‬
‫(یا چیز دیگری شبیه آن انتخاب نموده لبه آن را روی آوب قرار داده ‪ ،‬عالمت بگذاریم (شکل ‪ ) 9‬؛ سپس طول‬
‫تعیین شده را روی مقیاس خطی قرار داده و نقطه آ را بر صفر مقیاس منطبق کنیم ؛ اگر طول (آب) بطور کامل‬
‫روی تقسیمات مقیاس خطی قرار گرفت عینا مسافت افقی را در طبیعت نشان می دهد (شکل ‪.)10‬‬

‫ولی اگر طول (آ ‪ -‬ب) بطور کامل روی تقسیمات مقیاس خطی قرار نگرفت (مثال انتهای پاره خط در وسط یکی‬
‫از تقسیمات قرار گرفت) (شکل ‪ )11‬آن را به طرف چپ حرکت داده ‪ ،‬نقطه (ب) را روی نزدیکترین تقسیمات قرار‬
‫میدهیم و بقیه طول را از طرف(آ) روی پاشنه مقیاس می خوانیم (شکل ‪.)1۲‬‬

‫‪9‬‬
 ‫مسافت افقی روی زمین برابر است با ‪ ۲400‬متر ‪.‬‬

‫روش تعیین مسافت منحنی‬

‫اگر فاصله دو نقطه به صورت منحنی باشد ‪ ،‬مثال اگر در جاده ای که در شکل ‪ 13‬قرار دارد بخواهیم فاصله دو‬
‫نقطه (آ) و (ب) را روی آن اندازه بگیریم ‪ ،‬به ترتیب زیر عمل میکنیم ‪.‬‬

‫ابتدا جاده را به فواصل کوتاهتر ولی مستقیم تقسیم میکنیم ‪ .‬سپس لبه کاغذ را مانند حالت قبل روی هر یک از‬
‫تقسیمات قرار داده عالمت گذاری می کنیم ‪ .‬جمع آنها را که روی لبه کاغذ به صورت خط مستقیم مشخص‬
‫گردیده در کنار مقیاس خطی قرار داده اندازه افقی آن را روی مقیاس خطی می خوانیم ‪ ،‬یا این که لبه کاغذ را به‬
‫وسیله خط کش اندازه گرفته در مخرج مقیاس نقشه ضرب میکنیم‪.‬‬

‫‪10‬‬
 ‫پیدا کردن مقیاس مجهول نقشه‬
‫‪ -1‬به وسیله اندازه گرفتن طول یک امتداد روی نقشه و فاصله افقی همان دو نقطه در طبیعت‬

‫بدین ترتیب که طول امتداد معینی را در روی نقشه اندازه گرفته و مسافت افقی همان دو نقطه را روی زمین‬
‫(طبیعت) اندازه می گیریم‪.‬‬

‫فاصله نقشه ای دو نقطه‬

‫‪ = ---------------------------------‬مقیاس‬
‫فاصله افقی همان دو نقطه روی زمین‬
‫پس از آنکه این اندازه ها را تبدیل به یک واحد نمودیم طول نقشه ای را بر طول افقی در طبیعت تقسیم می کنیم‬

‫فاصله دو نقطه روی نقشه برابر است با ‪ 40‬میلیمتر و فاصله همین دو نقطه روی زمین برابر است با ‪ 1000‬متر‬
‫مقیاس نقشه چقدر است ‪ 1000/ 40 = ۲5 .‬مقیاس نقشه برابر است با ( ‪) 1 : ۲5000‬‬

‫‪11‬‬
 ‫سانتیمتر ‪1000 × 100 = 100000‬‬ ‫یا به این صورت‬

‫‪4‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪ = ---------‬مقیاس‬ ‫=‬ ‫‪-----‬‬
‫‪100000‬‬ ‫‪۲5000‬‬

‫‪ -۲‬به وسیله نقشه دیگری از همان منطقه (نقشه دارای مقیاس همان نقطه)‬

‫بدین منظور دو نقطه را که در روی هر دو نقشه موجود است در نظر گرفته روی هر یک از نقشه ها اندازه آنها را‬
‫می گیریم و در رابطه زیر قرار میدهیم و آن را حل می کنیم ‪:‬‬

‫فاصله نقشه ای دو نقطه روی نقشه با مقیاس مجهول‬

‫‪ = ---------------------------------------------------------------------‬مقیاس نقشه مجهول‬

‫مخرج مقیاس نقشه معلوم * فاصله همان دو نقطه روی نقشه با مقیاس معلوم‬

‫مثال ‪ : 1‬نقشه ای در دست است که فاقد مقیاس است ‪ .‬نقشه دیگری از همان منطقه موجود است با مقیاس‬
‫(‪. ) 1 : 100000‬‬

‫فاصله دو نقطه روی نقشه معلوم (‪ ) 1 : 100000‬برابر است با ‪ 15 / 6‬سانتیمتر‬

‫فاصله همان دو نقطه روی نقشه مجهول برابر است با ‪ 31 / ۲‬سانتیمتر‬

‫‪31 / ۲‬‬ ‫‪31 / ۲‬‬ ‫‪1‬‬

‫‪ = ------------------ = ------------------ = ------------‬مقیاس نقشه مجهول‬
‫‪15 / 6 × 100000‬‬ ‫‪1560000‬‬ ‫‪50000‬‬
‫یا به این صورت بدست آورید ‪:‬‬

‫‪ = 15 / 6 × 100000 ÷ 31.۲ = 50000‬مقیاس نقشه مجهول‬

‫‪ -٣‬به وسیله محورهای طول و عرض شبکه قائم الزاویه‬

‫بدین ترتیب که یک ضلع از اضالع مربع شبکه را با خط کش اندازه می گیریم و بر مسافت واقعی آن که از روی‬

‫‪12‬‬
 ‫اعداد دو سر محورها مشخص گردیده ‪ ،‬تقسیم می کنیم‪.‬‬

‫مثال ‪ :4‬به وسیله شبکه قائم الزاویه مقیاس نقشه را تعیین کنید ‪.‬‬

‫جواب ‪ :‬ابتداء یکی از اضالع مربع را اندازه می گیریم که می شود ‪ ۲‬سانتیمتر ‪ ،‬سپس اعداد دو سر آن را از هم کم‬
‫می کنیم ‪ ،‬یعنی ‪ :‬متر ‪ ، 8۲000 – 81000 = 1000‬اندازه های به بدست آمده را در رابطه قرار می دهیم و مقدار‬
‫آن را محاسبه می کنیم ‪.‬‬

‫‪۲‬‬ ‫‪۲‬‬ ‫‪1‬‬

‫‪ = ------------------------ = ------------------ = --------------‬مقیاس‬
‫‪1000 * 100‬‬ ‫‪100000‬‬ ‫‪50000‬‬

‫طبقه بندی نقشه ها‬

‫نقشه ها به دو دسته کلی تقسیم می شوند ‪ -1 :‬از نظر مقیاس ‪ - ۲‬از نظر کاربرد‬

‫‪ -1‬از نظر مقیاس‬

‫نقشه ها از نظر مقیاس به سه دسته (کوچک‪ ،‬متوسط ‪ ،‬بزرگ) تقسیم می شوند ‪:‬‬

‫‪ -1‬نقشه های کوچک مقیاس ‪ -‬نقشه هایی است که مقیاس آنها ‪ 500000‬و کوچکتر باشد‪.‬‬

‫‪ -۲‬نقشه های متوسط مقیاس ‪ -‬نقشه هایی است که مقیاس آنها بین ‪ 500000‬تا ‪ 100000‬باشد‪.‬‬

‫‪ -3‬نقشه های بزرگ مقیاس ‪ -‬نقشه هایی است که مقیاس آنها ‪ 50000‬و بزرگتر باشد ‪.‬‬

‫‪13‬‬
 ‫‪ -۲‬از نظر کاربرد‬

‫نقشه ها از نظر کاربرد نیز به دو دسته عمومی و نظامی تقسیم می شوند ‪.:‬‬

‫‪ -1‬نقشه های عمومی ‪ :‬این نوع نقشه‪ ،‬وضع جغرافیایی مناطق وسیعی از سطح زمین را مشخص می کند‪ .‬مانند‬
‫نقشه هایی که در مدارس و کتب جغرافی موجود است ‪ .‬معموال مقیاس این نقشه ها کوچکتر از ‪ 1000000‬است‪.‬‬

‫‪ -۲‬نقشه های نظامی ‪ -‬نقشه های نظامی خود به سه دسته جداگانه تقسیم می شوند ‪:‬‬

‫الف ‪ -‬نقشه های استراتژیکی ‪ -‬نقشه هایی است شبیه نقشه های عمومی ولی دقت آن از نظر سواحل و مرزها‬
‫و راههای موجود در منطقه ‪ ،‬رودخانه ها و شهرها بیشتر است و از نظر نظامی در طرح ریزیهای کلی به کار می‬
‫رود ‪.‬‬

‫مقیاس این نقشه ها از ‪ 1000000‬تا ‪ 500000‬می باشد ‪.‬‬

‫ب ‪ -‬نقشه های استراتژیکی ‪ -‬تاکتیکی ‪ -‬نقشه هایی است که دقت آن از نقشه های استراتژیکی بیشتر بوده‬
‫و وضع ارتفاعات مهم را نیز با خطوط منحنی میزان و با رنگ قهوه ای مشخص می کنند و واحدهای بزرگ در‬
‫امور تاکتیکی از آن استفاده می کنند که به نقشه های عملیات مشترك نیز مشهور است‪.‬‬

‫مقیاس این نقشه ها از ‪ ۲50000‬تا ‪ 50000‬می باشد ‪.‬‬

‫پ ‪ -‬نقشه های تاکتیکی ‪ -‬نقشه هایی است که در آن مناطق مورد نظر با دقت زیادی نقشه برداری شده و‬
‫وضع طبیعی زمین با خطوط منحنی میزان بخوبی مشخص شده است ‪.‬‬

‫مقیاس این نوع نقشه ها ‪ 50000‬و بزرگتر می باشد که در حال حاضر در عملیات بیشتر از نقشه های با مقیاس‬
‫‪ 1 : 50000‬استفاده می شود ‪.‬‬

‫عالیم قراردادی و رنگها‬

‫همان طور که در تعریف نقشه گفته شد برای سهولت در نقشه خوانی ‪ ،‬از عالیم و رنگهای مختلفی استفاده می‬
‫شود که مهمترین رنگهای نقشه عبارتند از ‪:‬‬

‫‪ -1‬رنگ آبی ‪ :‬این رنگ به منظور نمایش کلیه آبهای سطح زمین به کار می رود مانند اقیانوسها ‪ ،‬دریاها ‪،‬‬
‫رودخانه ها ‪ ،‬مردابها و غیره‪.‬‬

‫‪14‬‬
 ‫‪ -۲‬رنگ سبز ‪ :‬به منظور نمایش کلیه روییدنیها به کار می رود مانند جنگلها ‪ ،‬بیشه ها ‪ ،‬باغها‪ ،‬مراتع و ‪...‬‬

‫‪ -٣‬رنگ سیاه ‪ :‬به منظور نمایش کلیه عوارض مصنوعی زمین به کار می رود مانند پل ‪ ،‬تونل ‪ ،‬جاده ‪ ،‬بنا و ‪...‬‬

‫‪ -۴‬رنگ قهوه ای ‪ :‬به منظور نمایش مناطق خاکریزی شده و خاك برداری شده به کار می رود ‪ .‬مانند ارتفاعات‬
‫‪ ،‬خاکریزها و ‪...‬‬

‫‪ -۵‬رنگ قرمز ‪ :‬به منظور نمایش جاده های اصلی و درجه یک و گاهی به جای رنگ سیاه نیز به کار می رود‪.‬‬

‫‪ -6‬رنگ زرد ‪ :‬به منظور نمایش مناطق پست و کم ارتفاع (زمین کشاورزی به کار می رود مانند گندمزارها و‬
‫‪...‬‬

‫تبصره ‪ :‬مواضع و استحکامات نیروهای خودی و خطوط حد آنها را با رنگ آبی و مواضع و استحکامات نیروهای‬
‫دشمن و خطوط حد آنها را با رنگ قرمز نمایش می دهند عالیم قراردادی را به دو دسته می توان تقسیم نمود‪:‬‬

‫‪ -1‬عالیم قراردادی عمومی که روی نقشه به کار می رود‪.‬‬

‫‪ -۲‬عالیم نظامی که اغلب روی کالکهای عملیات به کار می رود ‪.‬‬

‫عالیم عمومی ‪ :‬بعضی از عوارض زمین (طبیعی یا مصنوعی) چون قابل تصویر و ترسیم نبوده و ممکن است در‬
‫صورت کوچک شدن شکل واقعی خود را از دست بدهند لذا برای نشان دادن چنین عوارضی از عالیم قراردادی‬
‫عمومی استفاده می شود و غالبا با توجه به رنگ طبیعی عارضه نمایش داده می شود‪ .‬عالیم قراردادی نقشه باید‬
‫دارای سه شرط اساسی زیر باشند ‪:‬‬

‫‪ -1‬عالیم بین المللی (همگانی) باشند ‪.‬‬

‫‪ -۲‬حتی المقدور به شکل حقیقی نزدیک باشند ‪.‬‬

‫‪ -3‬حتی االمکان متناسب با مقیاس نقشه باشند ‪.‬‬

‫این عالیم در حاشیه اغلب نقشه ها بطور مشروح توضیح داده شده است‪.‬‬

‫‪ -4‬عالئم قراردادی باید ساده باشند‬

‫‪15‬‬
 ‫ارتفاعات و پستی بلندیها (خطوط منحنی میزان)‬
‫همان طور که قبال گفته شد به منظور نمایش برجستگی ها و فرورفتگی های سطح زمین از عالیمی استفاده می‬
‫شود به نام خطوط منحنی میزان ‪ .‬این خطوط به صورت فرضی در نظرگرفته شده که آنها را تصویر کرده ‪ ،‬پس از‬
‫تصویر آن را به نسبت معینی (مقیاس کوچک نموده روی نقشه رسم می نمایید ‪ .‬اینک به چگونگی انجام این کار‬
‫می پردازیم ‪ ،‬مثال اگر بخواهیم تپه مخروطی شکلی را روی نقشه نمایش بدهیم به این صورت خواهد بود‪:‬‬

‫فرض کنید شخصی از نقطه پایین این تپه طوری حرکت کند که ارتفاعش ثابت بوده باال و پایین نرود مسلما پس‬
‫از این که یک دور کامل بزند ‪ ،‬دوباره به همان نقطه اول باز می گردد ‪ .‬اگر این شخص ضمن حرکت مسیر خود را‬
‫با گچ یا چیز دیگر مشخص کند این مسیر به صورت کمربندی سفید که تپه را در میان گرفته است مشاهده‬
‫خواهد شد‪ .‬این شخص از نقطه اول مقداری باالتر می رود تا ارتفاعش به اندازه معینی (مثال ‪ 10‬متر) زیادتر گردد‬
‫‪ .‬از آن نقطه مانند حالت قبل یک بار دیگر به دور تپه گردش نموده مسیر خود را مشخص می نماید ‪ .‬به این‬
‫ترتیب دومین کمربند به دور تپه رسم می گردد ‪ .‬اگر از نقطه دوم به اندازه همان ده متر باال رود و همان اعمال‬
‫فوق را تکرار کند سومین کمربند رسم خواهد شد که چون تمام نقاط هر یک از آنها هم ارتفاعند در طبیعت با‬
‫هم موازی و افقی هستند (شکل ‪ .)1-17‬چنانچه به وسیله هواپیما یا هلیکوپتر از باالی تپه به آن نگاه کنید خطوط‬
‫میزان منحنی را به شکل دو ایری تو در تو خواهید دید که اگر این دوایر را (کمربندهای سفید) روی سطح افق‬
‫ترسیم نمایید به صورت منحنی های بسته نمایش داده می شود (شکل ‪ )۲ - 17‬که پس از کوچک شدن به همان‬
‫صورت ولی کوچکتر رسم میگردد ‪( .‬شکل ‪. )3 - 17‬‬

‫‪16‬‬
‫به این ترتیب می توان برجستگیها و فرورفتگیهای سطح زمین را تبدیل به چند منحنی میزان نموده و پس از‬
‫تصویر با مقیاس معینی روی نقشه رسم کرد ‪( .‬فرورفتگیهای زمین را مانند برجستگیها با منحنی میزان نمایش‬
‫میدهند)‪.‬‬

‫چون نمایش فرورفتگیها (گودالها) به همان طریق نمایش برجستگیهاست ‪ ،‬فقط از روی اعداد مربوط به ارتفاع‬
‫خطوط منحنی میزان می توان فهمید که کدام برجستگی است و کدام فرورفتگی ‪ ،‬بدین ترتیب که در برجستگیها‬
‫(تپه ها) اعداد مربوط به خطوط میزان منحنی از طرف دایره (منحنی) بزرگ به سمت منحنی های کوچک (مرکز‬
‫دوایر) یعنی قله اضافه می شود‪ .‬اما در فرورفتگیها ( گودالها) اعداد آنها از طرف دوایر بزرگ به طرف دوایر کوچک‬
‫(گودترین قسمت گودال) کم می شود (شکل ‪.)18‬‬

‫‪17‬‬
‫بطوری که مالحظه نمودید اختالف ارتفاع بین دو منحنی میزان متوالی مقدار ثابتی است که به آن مقدار ثابت‬
‫متساوی البعد گفته می شود‪.‬‬

‫چون برجستگیهای سطح زمین اغلب به صورت مخروط کامل نبوده و دارای بریدگی و برآمدگی می باشند ‪ ،‬لذا‬
‫در این حالت خطوط میزان منحنی به شکل (‪ )7‬یا (‪ )8‬خواهد بود ‪ .‬زیرا همان طور که در شکل (‪ )19‬مشاهده‬
‫میکنید شخصی که دور تپه حرکت می کرد وقتی که به قسمت بریدگی می رسد از داخل آن عبور می کند که‬
‫در آن خطوط میزان منحنی نیز فرو رفته (مقعر) می گردد که پس از تصویر نمودن نیز فرورفتگی نمایان خواهد‬
‫بود‪ .‬همچنین اگر در یک تپه برآمدگی وجود داشته باشد خطوط میزان در قسمتهای برآمدگی محدب می شود‬
‫که پس از تصویر به همان صورت مشخص می گردد شکل ‪.)۲0‬‬

‫‪18‬‬
‫فرورفتگیهایی مانند شکل ‪ 19‬را خط القعر و برجستگیهایی مانند شکل ‪ ۲0‬را خط الرأس می نامند ‪ .‬بطوری که‬
‫مالحظه می کنید خط القعر نسبت به این که از باالی تپه به آن نگاه کنید به شکل (‪ )7‬و خط الرأس به شکل (‪)8‬‬
‫به نظر می رسد ‪.‬‬

‫هرگاه ارتفاع خطوط میزان از صفر (سطح آب اقیانوسها) کمتر باشد ‪ ،‬آنها را با خط چین نمایش می دهند و ارتفاع‬
‫آنها منفی خواهد بود (شکل ‪.)۲1‬‬

‫‪19‬‬
‫بطوری که تشریح شد در تمام نقشه های هم مقیاس ‪ ،‬متساوی البعد مقداری است ثابت ؛ ولی همان طور که در‬
‫مبحث تصویر افقی امتدادها گفته شد (هر امتدادی که شیب آن تندتر باشد تصویر افقی آن کوچکتر خواهد بود)‬
‫در این جا نیز هر چه در طبیعت شیب زمین بیشتر باشد فاصله خطوط منحنی میزان در روی نقشه کمتر خواهد‬
‫بود و هر چه شیب زمین کمتر باشد فاصله خطوط بیشتر می شود‪ .‬بنابراین خطوط منحنی میزان در مناطقی که‬
‫پرتگاه است بر هم منطبق یا مماس می گردند (شکل ‪.)۲۲‬‬

‫در اغلب نقشه ها قسمتهایی که شیب زمین از ‪ 45‬درجه بیشتر است از خطوط مماس بر هم استفاده می شود‬
‫(پرتگاه)‪.‬‬

‫انواع خطوط منحنی میزان‬

‫‪-1‬خطوط میزان اصلی ‪ -‬اگر بخواهند ارتفاع هر یک از خطوط میزان منحنی را روی آن بنویسند نقشه‬
‫شلوغ شده و کار با آن مشکل می شود ‪ .‬بنابراین در روی نقشه از هر پنج منحنی میزان یکی را پررنگتر از‬

‫‪20‬‬
‫بقیه رسم نموده و ارتفاع آن را می نویسند ‪ ،‬این منحنی میزان پررنگ را اصلی می نامند ‪( .‬ارتفاع قله ها نیز‬
‫جداگانه نوشته شده و معموال با عالمت « ×» مشخص می گردد)‪.‬‬

‫‪ -۲‬خطوط میزان واسطه ‪ -‬از هر پنج منحنی میزان متوالی چهار خط آن کم رنگتر بوده و عدد مربوط به‬
‫ارتفاع روی آن نوشته نشده ‪ ،‬به این خطوط ‪ ،‬منحنی میزان «واسطه» گفته می شود ‪.‬‬

‫‪ -٣‬خطوط میزان تکمیلی (فرعی) ‪ -‬در مناطقی که اختالف ارتفاع (شیب) کم باشد فاصله بین خطوط‬
‫منحنی میزان زیاد شده ‪ ،‬در وسط دو منحنی میزان (نصف متساوی البعد) یک منحنی میزان به نام تکمیلی‬
‫(فرعی) به صورت خط چین رسم نموده عدد مربوط به ارتفاع آن نوشته می شود (شکل ‪)۲3‬‬

‫خط بزرگترین شیب ‪ -‬از هر نقطه واقع در بین دو منحنی میزان متوالی خطوط زیادی می گذرد که دو منحنی‬
‫میزان را به هم وصل می کند ‪ .‬در میان این خطوط یکی از همه کوتاهتر است ‪ ،‬این خط را «خط بزرگترین شیب»‬
‫نامند ‪ .‬به عبارت دیگر کوتاهترین فاصله بین دو منحنی میزان متوالی را خط بزرگترین شیب گویند (شکل ‪. )۲4‬‬

‫تعیین ارتفاع نقاط از روی نقشه‬

‫‪ -1‬اگر نقاطی روی خطوط منحنی میزان واقع شده باشند ‪ ،‬تعیین ارتفاع بسیار ساده است ‪ ،‬زیرا از روی اعداد‬
‫نوشته شده روی منحنیهای اصلی می توان ارتفاع نقاط را مشخص نمود ‪ .‬مانند نقطه «آ» در شکل (‪ )۲5‬که ‪300‬‬
‫متر از سطح دریاست و یا ارتفاع نقطه «ب» از سطح دریا ‪ ۲40‬متر است‪.‬‬

‫‪ -۲‬چنانچه نقطه ای بین دو منحنی میزان واقع شده باشد بدیهی است که ارتفاع آن از منحنی پایینی بیشتر و از‬
‫باالیی کمتر است ‪ .‬برای تعیین ارتفاع آن راههای مختلفی وجود دارد‪:‬‬

‫الف ‪ -‬نظری ‪ -‬می توان نظری حدس زد که مثال نصف متساوی البعد از منحنی پایینی بیشتر و از منحنی باالیی‬

‫‪21‬‬
 ‫کمتر است ‪.‬‬

‫به همین ترتیب اگر به یک منحنی نزدیکتر یا دورتر باشد ‪ ،‬می توان تعیین ارتفاع نمود ‪ .‬مثال در شکل (‪)۲5‬‬
‫ارتفاع نقطه (پ) حدود ‪ ۲86‬متر است‪.‬‬

‫ب ‪ -‬استفاده از خط بزرگترین شیب ‪ -‬در این جا برای این که بتوانیم ارتفاع نقطه مورد نظر را تا حدی دقیقتر‬
‫پیدا کنیم ‪ ،‬خط بزرگترین شیب آن نقطه را رسم می کنیم و با خط کش آن را اندازه می گیریم ‪ .‬به همین ترتیب‬
‫فاصله نقطه را با منحنی میزان باالیی و پایینی نیز اندازه گرفته با حل یک تناسب ساده ارتفاع نقطه مذکور مشخص‬
‫می گردد‪ .‬تذکر مهم ‪ -‬باید توجه داشت که این ‪ ،‬ارتفاع به دست آمده از سطح آب اقیانوس (دریا) است نه از سطح‬
‫زمین ‪ .‬برای این که ارتفاع یک نقطه را از سطح زمین پیدا کنیم باید اول بدانیم که ارتفاع خود سطح زمین از‬
‫سطح دریا چقدر است سپس آن را از ارتفاعی که به روش فوق به دست آوردیم کم کنیم تا ارتفاع نقطه مورد نظر‬
‫از سطح زمین به دست آید ‪.‬‬

‫مثال ‪ :‬در شکل (‪ )۲7‬ارتفاع نقطه (آ) را از سطح زمین محاسبه کنید ‪.‬‬

‫‪22‬‬
‫جواب ‪ :‬خط بزرگترین شیب نقطه آ را اندازه می گیریم (‪ ۲5‬میلی متر) فاصله (آ) تا منحنی پایین (‪ 10‬میلی متر)‬
‫است ‪ .‬اکنون با استفاده از یک تناسب ‪ ،‬مسأله حل است ‪.‬‬

‫نقشه‬ ‫زمین‬

‫‪ ۲5‬میلی متر‬ ‫‪ ۲0‬متر‬

‫‪ 10‬میلی متر‬ ‫‪x‬‬

‫‪10 × ۲0 ÷ ۲5 = 8‬‬

‫متر ‪8 + 4۲0 = 4۲8‬‬

‫اگر فرض کنیم منحنی ‪ 400‬سطح زمین باشد ‪ ،‬ارتفاع نقطه آمتر ‪ 4۲8 - 400 = ۲8‬خواهد بود‪.‬‬

‫خطوط اصلی زمین‬

‫یاد آوری ‪ -‬سطوحی که پستی و بلندیهای سطح زمین را به وجود می آورند دامنه نامیده می شوند ‪ .‬بنابراین سطح‬
‫زمین از تعداد زیادی دامنه تشکیل شده است که فصل مشترك این دامنه ها را خطوط اصلی زمین گویند‪.‬‬

‫‪-1‬خط الرأس ‪ :‬محل برخورد دو دامنه را در باال خط الرأس گویند ‪.‬‬

‫‪ -۲‬خط القعر ‪ :‬محل برخورد دو دامنه را در پایین خط القعر گویند ‪.‬‬

‫‪ -3‬خط تغییر شیب (نشیب) ‪ :‬شیب دامنه ها همیشه یکنواخت نبوده در بعضی از قسمتها تغییر می کند‪ .‬خطی‬
‫که شیب دامنه از آن به بعد تغییر می کند خط تغییر شیب نام دارد‪ .‬ولی در نقشه ‪ ،‬امتدادی که فواصل خطوط‬
‫میزان بطور ناگهانی در آن تغییر می کنند (کم یا زیاد می شود) خط تغییر شیب می باشد ‪.‬‬

‫عوارض طبیعی‬
‫کلیه پستی و بلندیهای سطح زمین را عوارض طبیعی گویند که این عوارض بر دو گونه اند ‪:‬‬

‫‪ -1‬عوارض ساده ‪ :‬عوارضی هستند که از ترکیب دو دامنه تشکیل شده اند و عبارتند از ‪:‬‬

‫الف ‪ -‬پشته ‪ -‬برجستگی ای است مرکب از دو دامنه ‪ ،‬این دو دامنه در امتداد خط تقریبا غیر محسوسی که عبارت‬
‫از یک خط الرأس فرعی است ‪ ،‬یکدیگر را قطع می کنند‪ .‬یک سر پشته در باال منتهی به خط الرأس اصلی و سر‬
‫دیگر آن در پایین به خط القعر و گاهی اوقات به یک گردنه منتهی می شود (شکل ‪. )۲8‬‬

‫‪23‬‬
‫ب ‪ -‬دره ‪ -‬دره یک گودی است مرکب از دو دامنه ‪ ،‬این دو دامنه در امتداد خط مرئی و محسوسی به نام خط‬
‫القعر یکدیگر را قطع می کنند ‪ .‬این خط که الزاما راست نمی باشد‪ .‬بسته به وضعیت دره ‪ ،‬کم و بیش پهن است‬
‫(شکل ‪.)۲9‬‬

‫پ ‪ -‬آبشور ‪ -‬از لحاظ تعریف عینة مانند دره است ‪ ،‬ولی دو دامنه تشکیل دهنده آن کوتاهتر و زاویه تالقی دو‬
‫دامنه آن جاده تر است ‪.‬‬

‫‪ -۲‬عوارض مرکب ‪ -‬از به هم پیوستن چند دامنه به وجود می آیند که عبارتند از ‪:‬‬

‫الف ‪ -‬پستانک ‪ -‬شکلی است کم و بیش شبیه به مخروط که بلندترین نقطه آن را قله گویند ‪ ،‬به عبارت دیگر می‬
‫توان گفت پستانک از برخورد دو پشته به وجود می آید ‪.‬‬

‫‪24‬‬
 ‫ب ‪ -‬گردنه ‪ -‬هنگامی که خط الرأسی با شیب تند پایین آمده و مجددا باال رود ‪،‬‬

‫عار ضه ای تولید می کند به شکل زین اسب ‪ .‬دو طرف آن که روی خط الرأس واقع شده به شکل قله و دو طرف‬
‫دیگر که روی دو دامنه تشکیل دهنده این خط الرأس واقع شده به شکل دره و خط القعر می باشد (شکل ‪. )3۲‬‬

‫‪25‬‬
‫می توان گفت گردنه از به هم پیوستن دو پشته و دو دره به وجود می آید ‪ .‬نظر به این که گردنه پایین ترین نقطه‬
‫خط الرأس است راههای کوهستانی معموال از روی آن می گذرد ‪.‬‬

‫پ ‪ -‬پرتگاه ‪ -‬در نمایش پرتگاه روی نقشه خطوط منحنی میزان با یکدیگر مماس یا منطبقند (شکل ‪.)33‬‬

‫تذکر‪ :‬گاهی اوقات که یک خط الرأس هنگام سرازیر شدن به ته دره ناگهان باال رفته مجددا پایین بیاید بر اثر این‬
‫حرکت ‪ ،‬عارضه ای به وجود می آید که به گردنه مهمیزی معروف است (شکل ‪. )34‬‬

‫‪26‬‬
 ‫خواص خطوط منحنی میزان‬
‫‪ -1‬کلیه نقاط واقع بر یک منحنی میزان هم ارتفاعند‪.‬‬

‫‪ -۲‬منحنی های میزان در طبیعت با یکدیگر موازی بوده ولی در نقشه ممکن است موازی باشند یا نباشند‪.‬‬

‫‪ -3‬اختالف ارتفاع بین دو منحنی میزان متوالی در تمام نقشه مقداری است ثابت (متساوی البعد)‪.‬‬

‫‪ -4‬هر چه شیب زمین بیشتر باشد فواصل خطوط میزان در روی نقشه کمتر و هر چه شیب کمتر باشد فواصل آن‬
‫بیشتر است ‪.‬‬

‫‪ -5‬از روی خطوط میزان منحنی می توان به شکل حقیقی زمین پی برد ‪.‬‬

‫‪ - 6‬به وسیله خطوط میزان منحنی می توان ارتفاع نقاط را مشخص نمود ‪.‬‬

‫‪ -7‬به وسیله خطوط‪ .‬میزان منحنی می توان شیب امتدادها را محاسبه نموده ‪ ،‬نوع آن را مشخص کرد‪.‬‬

‫‪ -8‬خطوط میزان منحنی حتما مسدود خواهند بود و اگر در قسمتی از نقشه به هم نرسیده باشند قطعا در خارج‬
‫منطقه به هم خواهند رسید ‪.‬‬

‫‪ -9‬متساوی البعد با مقیاس نقشه رابطه معکوس دارد یعنی هر قدر مقیاس نقشه بزرگتر باشد ‪ ،‬متساوی البعد را‬
‫کوچکتر و هر قدر مقیاس نقشه کوچکتر باشد متساوی البعد را بزرگتر انتخاب می کنند ‪.‬‬

‫به عنوان مثال ‪ :‬متساوی البعد در نقشه های با مقیاس ‪ 1 : 50000‬و بزرگتر ‪ ۲0‬تا ‪ 50‬متر می باشد‪ .‬یا در نقشه‬
‫ها ‪ 1 : ۲5000‬متساوی البعد ‪ ۲0-10‬متر است‪.‬‬

‫‪27‬‬
 ‫تعیین مختصات نقاط ( آدرس دادن)‬

‫شبکه بندی قائم الزاویه (نظامی)‬

‫در زندگی غیر نظامی وقتی می خواهید به شخصی آدرس بدهید ابتدا نام شهر را می گویید‪ .‬بعد نام خیابان و‬
‫سپس کوچه و ‪ ......‬ولی در زندگی نظامی چون اغلب در بیابانها و صحراها قرار دارند و خیابان و کوچه ای نیست‬
‫که از آن نام ببرند و ممکن است نقاط مشخص هم وجود نداشته باشد که به وسیله آن موقعیت نقاط مختلف را‬
‫بیابند ‪ .‬برای حل این مشکل در نقشه های نظامی از روش بخصوصی استفاده می کنند و آن شبکه بندی قائم‬
‫الزاویه است که بر روی اغلب نقشه های نظامی وجود دارد ‪ .‬این شبکه بندی را خطوط افقی و عمودی تشکیل می‬
‫دهد که عمود بر یکدیگرند و در اثر برخورد با یکدیگر مربعهایی به وجود می آیند که به این مربعها شبکه بندی‬
‫قائم الزاویه گفته می شود ‪.‬‬

‫هریک از این خطوط به منزله خیابان و کوچه (کوی) در شهرها می باشد ‪ .‬هرکدام دارای شماره ای است که معرف‬
‫آن خط است ‪ .‬شماره های مربوط به خطوط عمودی (عرضی ) را در مقابل خطوط افقی (طولی ) و شماره های‬
‫مربوط افقی (طولی) را در مقابل خطوط عمودی (عرضی ) می گذارند ‪.‬‬

‫خطوط افقی را محور طولها و خطوط عمودی را محور عرضها می گویند و مبدأ آن (مبدأ مختصات) در هر نقشه‬
‫‪ ،‬گوشه پایین و سمت چپ نقشه می باشد ‪ .‬شماره محور طولها از چپ به راست و شماره محور عرضها از پایین به‬
‫باال اضافه می شود ‪ .‬بنابراین هر یک از نقاط واقع بر روی این نقشه دارای یک طول و یک عرض می باشد (شکل‬
‫‪. )35‬‬

‫‪28‬‬
 ‫خواص شبکه بندی قائم الزاویه‬
‫الف ‪ -‬تعیین مختصات یک مربع و تعیین مربع با داشتن مختصات آن ‪ -‬در شبکه بندی قائم الزاویه به منظور‬
‫تعیین مختصات هر یک از مربعها باید مختصات نقطه پایین و سمت چپ آن را ذکر نمود‪ .‬مثال در (شکل ‪)35‬‬
‫مختصات مربع هاشورخورده عبارت است از مختصات نقطه پایین و سمت چپ آن یعنی طول ‪ 55‬و عرض ‪، ۲3‬‬

‫برای مشخص نمودن طولها از ایکس ‪ X‬و عرضها از ایگرگ ‪ Y‬استفاده می شود ‪ ،‬اما در دستگاهای جی پی اس‬
‫طول را ‪ E‬و عرض را ‪ N‬یعنی شرق و شمال می نویسد ‪.‬‬

‫در هنگام نوشتن مختصات ‪ -‬بجای کلمه طول و عرض ( ‪ ) X - Y‬و یا آنها را پشت سر هم می نویسند ‪ .‬اما باید‬
‫توجه داشت همیشه اول مقدار طول و بعد مقدار عرض نوشته می شود ‪ ،‬پس مختصات مربع هاشورخورده ‪55۲3‬‬
‫است‪ .‬یا چنین می نویسند ‪ X55 Y23‬معموال مقدار طول را باال و عرض را پائین می نویسند ‪.‬‬

‫‪X=55‬‬
‫‪Y=23‬‬
‫با توجه به اینکه مختصات را از دستگاههای ‪ GPS‬می گیرند و یا از نقشه بدست می آورند و در سیستم ‪GPS‬‬
‫وارد می کنند همچنین برای وارد نمودن مختصات در سیستم ‪ GIS‬الزم است مختصات به شکل کامل و دقیق‬
‫نوشته شود ‪.‬‬

‫در نوشتن مختصات کامل اعداد تکراری که پهلوی شماره اصلی مختصات طول و عرض نقشه می باشد که معرف‬
‫شبکه های ‪ 100‬کیلومتری است و همچنین زوون نقشه باید نوشته شود ‪.‬‬

‫زوون منطقه در جدول پائین نقشه نوشته شده است‬

‫شکل ‪36‬‬

‫‪29‬‬
 ‫پس مختصات مبنای شبکه که نقطه الف داخل آن است چنین نوشته می شود ‪.‬‬

‫‪X=280‬‬
‫‪Y=3471‬‬
‫برعکس حالت فوق ممکن است مختصات مربعی در دست باشد و بخواهیم مربع را روی نقشه پیدا کنیم ؛ مثال‬
‫مربع ‪ : X281 Y3470‬برای پیدا کردن این مربع ابتداء محور طولها که از چپ به راست اضاقه می شود عدد‬
‫‪ ۲81‬را پیدا می کنیم ‪ ،‬بعد محور عرضها که از پائین به باال اضافه می شود عدد ‪ 3470‬را پیدا می کنیم ‪ ،‬محل‬
‫تالقی آنها مبنای مربع مورد نظر می باشد ‪ .‬همیشه گوشه سمت چپ و پائین هر مربع مبنای مختصات آن مربع‬
‫می باشد‪.‬‬

‫برای بدست آوردن مختصات دقیق یک هدف چنین عمل می کنیم ‪.‬‬

‫ابتداء مبنای مختصات مربعی که هدف داخل آن قرار دارد یادداشت می کنیم ‪ .‬سپس همانگونه که قبال در مقیاس‬
‫نقشه گفته شد فاصله خط سمت چپ ( ‪ ) ۲80‬تا هدف را با خط کش انداز می گیریم و بر اساس میلی متر‬
‫یادداشت می کنیم ‪( .‬مثال ‪ 10‬میلی متر )مقدار میلی متر بدست آمده را در مقیاس نقشه ضرب می کنیم فاصله‬
‫طولی تا هدف بدست می آید ‪ ،‬که عدد بدست آمده در مقابل طول مربع هدف می نویسیم ‪.‬‬

‫بعد فاصله خط پائین هدف ( ‪ ) 3471‬تا هدف را با خط کش اندازه می گیریم و بر اساس میلی متر یادداشت می‬
‫کنیم ‪( .‬مثال ‪ 10‬میلی متر) عدد بدست آمده را در مقابل عرض مربع هدف یادداشت می کنیم به این صورت‬
‫مختصات کامل هدف بدست می آید ‪.‬‬

‫با توجه به اینکه در نقشه های ‪ 50000‬هر میلی متر برابر است با ‪ 50‬متر روی زمین پس فاصله ها چنین بدست‬
‫می آید ‪.‬طول هدف یا ‪ X‬برابر است با ‪ 10 × 50 = 500‬و عرض هدف یا ‪ Y‬نیز برابر است با ‪10 × 50 = 500‬‬

‫مختصات کامل نقطه الف برابر است با ( ‪) X280500 Y3471500‬‬

‫اکنون چنانچه مختصات دقیق نقطه ای را داشته باشیم برای تعیین آن نقطه در روی نقشه ‪ ،‬ابتدا مربعی را که این‬
‫نقطه در داخل آن قرار دارد پیدا می کنیم به این ترتیب که معموال سه رقم اول طول و چهار رقم اول عرض‬
‫مختصات مربع است ‪ .‬مثال نقطه ای که مختصات آن ( ‪ ) X279800 Y3470600‬است (نقطه ب شکل ‪)37‬‬
‫در مربعی که طول آن ‪ ۲79‬و عرض آن ‪ 3470‬است قرار دارد این مربع را در نظر میگیریم ‪ .‬سپس بقیه طول را‬
‫که ‪ 800‬متر است به میلی متر تبدیل می کنیم ‪.‬‬

‫در نقشه ‪ 50000‬هر میلی متر برابر است با ‪ 50‬متر روی زمین پس چنین بدست می آید م م ‪800 ÷ 50 = 16‬‬

‫‪30‬‬
‫پس فاصله طولی ‪ 16‬میلی متر است ‪ ،‬با خط کش ابتداء روی ضلع پایین مربع ‪ 16‬میلی متر عالمت می زنیم بعد‬
‫روی ضلع باالی مربع نیز ‪ 16‬میلی متر عالمت می زنیم سپس این دوعالمت را با مداد با یک خط نازك به هم‬
‫وصل می کنیم از نظر طولی مبنایی برای ما مشخص می شود ‪ .‬بعد از آن بقیه عرض (‪ 600‬متر )را به میلی متر‬
‫تیدیل می کنیم ( م م ‪ ) 600 ÷ 50 = 1۲‬مقدار میلی متر بدست آمده را روی خطی که رسم کردیم با خط کش‬
‫مشخص و عالمت می زنیم نقطه مورد نظر بدست می آید ‪ ( .‬شکل ‪) 37‬‬

‫(شکل ‪)37‬‬

‫در نقشه های بزرگ مقیاس (مانند ‪ 1 : 10000‬و بزرگتر اغلب مختصات نقاط را با تقریب یک متر حساب میکنند‬
‫که در این صورت مختصات ‪ 13‬رقمی خواهد بود ‪ .‬با توجه به مختصات فوق واضح است که ‪:‬‬

‫مختصات هفت رقمی (مانند ‪ )۲793470‬موقعیت نقاط را با تقریب ‪ 1000‬متر نشان میدهد‬

‫مختصات نه رقمی (مانند ‪ )۲7913470۲‬موقعیت نقاط را با تقریب ‪ 100‬متر نشان می دهد‬

‫مختصات یازده رقمی (مانند ‪ ) ۲79153470۲5‬موقعیت نقاط را با تقریب ‪ 10‬متر نشان می دهد‬

‫و باالخره مختصات سیزده رقمی (مانند ‪ )۲798003470600‬موقعیت نقاط را با تقریب ‪ 1‬متر نشان می دهد ‪.‬‬

‫‪31‬‬
 ‫مختصات جغرافیائی‬
‫ا‪ .‬مقدمه‬

‫این مختصات قبال در نیروهای دریایی و هوایی مورد استفاده قرار می گرفت و اکنون با توجه به فن آوری جدید و‬
‫وجود دستگاههای ناوبری ‪ GPS‬و ‪ GIS‬و نرم افزارهای مختلف در تمام نیروها مورد استفاده می باشد و دقت‬
‫آن نسبت به مختصات ‪ UTM‬دقیقتر می باشد‪ ،‬و واحدهای اندازه گیری آن درجه و اجزاء آن دقیقه و ثانیه‬
‫میباشد‪ .‬موقعیت هر نقطه بوسیله مقادیر طول و عرض جغرافیائی آن ( ‪ E‬و ‪ ) N‬مشخص میشود •‬

‫‪ - ۲‬واحدهای اندازه گیری در مختصات جغرافیائی‬

‫واحدهای اندازه گیری در تعیین مختصات درجه ‪ ،‬دقیقه ‪ ،‬ثانیه است که اندازه عددی آنها برابر است با‪:‬‬

‫ثانیه ‪ 1 = 60‬دقیقه‬ ‫دقیقه ‪ 1 = 60‬درجه‬

‫هر یک از واحدهای فوق را دو رقمی پشت سر هم نوشته و با عالمت مخصوص آن واحد نشان می دهند‪:‬‬

‫مثال ‪ :‬ثانیه‪ //‬دقیقه ‪ /‬درجه ‪0‬‬

‫‪ -۳‬اصطالحات مربوط به مختصات جغرافیائی ‪.‬‬

‫الف ‪ -‬نصف النهار و مدار ‪ :‬برای مشخص نمودن مختصات نقطه ای بر روی کره زمین ‪ ،‬فرض می کنیم که کره‬
‫زمین از شبکه های متعددی پوشیده شده است که یک دسته از آن از قطب شمال به قطب جنوب متصل گردیده‬
‫است و به اندازه معین از هم فاصله گرفته اند ( این فواصل در قطب شمال صفر و هر چه به طرف استوا میرود‬
‫زیادتر می گردد و روی دایره استوا حداکثر فاصله را خواهد داشت و باز هر چه به طرف قطب جنوب میرود کمتر‬
‫شده و در قطب جنوب به صفر میرسد‬

‫دسته دیگر که عمود بر این دسته می باشند به موازات دایره استوا کشیده شده اند و هر چه از استوا به قطبین‬
‫نزدیکتر می شوند کوچکتر می گردند‪ .‬دسته اول را نصف النهار (نیمروز) و دسته دوم را مدار یا نیمگان) مینامند‬
‫و تعداد آنها میتواند بینهایت باشد ‪.‬‬

‫مبنای مدارها را دایره استوا قرار داده اند و مبنای نصف النهارها را نصف النهاری که از رسد خانه گرینویچ لندن‬
‫میگذرد تعیین نموده اند(شکل )‬

‫ب ‪ -‬محور زمین ‪ :‬محور زمین خطی فرضی است ( ‪ )NS‬که از قطبین آن میگذرد‬

‫پ ‪ -‬سطح نصف النهار‪ :‬سطحی است که از نقطه ای معین روی کره و محور زمین بگذرد‪( .‬شکل‬

‫‪32‬‬
 ‫ت – سطح استوا ‪ :‬سطحی است که از مرکز زمین گذشته و بر محور زمین عمود باشد(شکل‬

‫ث – سطح مدار ‪ :‬سطحی است که از هر نقطه زمین به موازات سطح ا ستوا بگذرد ‪( .‬شکل ‪)1‬‬

‫ح ‪ -‬طول جغرافیائی ‪ :‬طول جغرافیائی عبارت است از زاویه بین سطح نصف النهار مبداء و مرکز زمین تا نصف‬
‫النهار نقطه مقصد روی سطح استوا ‪.‬‬

‫سطح نصف النهار مبدا‪( ،‬نصف النهار مبداء نصف النهاری است که از نقطه ای از زمین در انگلستان موسوم به‬
‫گرینویج عبور نماید) ‪ ،‬به عبارت دیگر طول جغرافیایی هر نقطه عبارت است از‪ :‬قوس دایره استوا که بین نصف‬
‫النهار مبداء و نصف النهار آن نقطه قرار گرفته ‪ ،‬طول جغرافیایی در نصف النهار مبداء صفر و در سایر نقاط نسبت‬
‫به این نصف النهار تا ‪ 180‬درجه شرقی و غربی می باشد ( شکل‬

‫‪33‬‬
‫ج‪ -‬عرض جغرافیائی‪ :‬عرض جغرافیایی عبارتست از زاویه ای بین سطح استوا و مرکز زمین تا مدار نقطه مقصد‬
‫به عبارت دیگر عرض جغرافیایی عبارتست از‪ :‬قوسی از نصف النهار آن نقطه که بین خط استوا و همان نقطه قرار‬
‫گرفته باشد‬

‫کلیه نقاط واقع بر خط استوا دارای عرض جغرافیایی صفر بوده و عرض سایر نقاط نسبت به آن ‪ 90‬درجه شمالی‬
‫و جنوبی تعیین می شود ‪.‬‬

‫‪34‬‬
 ‫‪ - ۴‬شبکه جغرافیائی کره زمین‬
‫خطوط مدار یک چهارم قوس نصف النهار ها ( از استوا تا قطب ) را به ‪ 90‬قسمت شمالی و جنوبی تقسیم کرده‬
‫اند ‪ .‬اختالف زاویه هر قسمت معادل یک درجه میباشد‪ .‬به همین ترتیب خطوط نصف النهار محیط دوایر مدار را‬
‫به ‪ 180‬قسمت خاوری و باختری تقسیم کرده که اختالف زاویه هر قسمت نسبت به دیگری معادل یک درجه‬
‫است ‪ ( .‬شکل )‬

‫‪35‬‬
 ‫ه ‪ -‬شبکه جغرافیائی نقشه ‪1 : 50000‬‬
‫معموال" روی نقشه های ‪ 1 : 50000‬شبکه بندی قائم الزاویه انجام شده است و برای جلو گیری از اشتباه کاربران‬
‫و شلوغی نقشه شبکه بندی جغرافیایی یا خطوط مدار و نصف النهار را بصورت کامل رسم نکرده اند ‪.‬‬

‫فقط ذکر ارقام و عالئم کوچکی در حاشیه و متن نقشه اکتفا می کنند‪ .‬البته موارد استثنایی نیز وجود دارد که‬
‫روی نقشه فقط شبکه بندی جغرافیایی است ‪ ،‬در این نوع نقشه ها شبکه بندی قائم الزاویه وجود ندارد ‪.‬‬

‫از این لحاظ رسم این خطوط به عهده استفاده کننده می باشد‪( .‬شکل‪) 4‬‬

‫در حاشیه نقشه عالئم کوچکی هست در مقابل اعداد ‪ 35‬و ‪ 40‬دقیقه در طول و اعداد ‪ ۲0‬و ‪۲5‬دقیقه در عرض‬
‫برابر هر کدام از این عالئم در متن نقشه عالمت به اضافه کوچکی بوجود آمده است ‪ ،‬که باید استفاده کننده این‬
‫عالئم را به هم وصل کند ‪ ،‬شبکه بندی جدیدی بوجود می آید ‪ ،‬شبکه بندی جغرافیایی نقشه ( ‪) 1 : 50000‬‬
‫البته باید این شبکه بندی با رنگ دیگری باشد مانند قرمز یا آبی که با شبکه بندی قائم الزاویه تداخل نداشته باشد‬
‫و کاربران در استفاده از خطوط اشتباه نکنند‪.‬‬

‫‪36‬‬
37
38
 ‫‪ - ۶‬اندازه گیری مختصات جغرافیائی‬
‫برای اندزه گیری مختصات جغرافیائی از روی نقشه ابتدا خطوط کوچکی که در حاشیه نقشه وجود دارد و عدد‬
‫دقیقه مقابل آن نوشته شده و عالئم بعالوه ای را که به عنوان شاخصهای معین کننده شبکه بندی جغرافیائی بر‬
‫روی نقشه ها موجود است به یکدیگر متصل نموده تا شبکه بندی جغرافیایی پدید آید‪ (.‬فاصله هر محور شبکه‬
‫بندی جغرافیائی بر روی نقشه ‪ 1 : 50000‬پنج دقیقه است‬

‫سپس مربعی را که نقطه مورد نظر در داخل آن قرار گرفته انتخاب و به روش زیر طول و عرض نقطه را تعیین‬
‫نمایید ‪.‬‬

‫از دو روش می توان مختصات جغرافیایی را در نقشه های ‪ 50000‬بدست آورد ‪ -1‬روش تناسب ‪ -۲‬روش استفاده‬
‫از خط کش ‪ 30‬سانتیمتری ‪ ،‬دلیل استفاده از خط کش ‪ 30‬سانتی متری چیست ؟‬

‫با توجه به اینکه شبکه بندی جغرافیایی نقشه های ‪ 50000‬پنج دقیقه ای است اگر ما پنج دقیقه را به ثانیه تبدیل‬
‫کنیم می شود ‪ 300‬ثانیه ( ‪ ) 5 * 60 = 300‬پس خط کشی استفاده می کنیم که ‪ 300‬قسمت داشته باشد ‪ ،‬هر‬
‫قسمت خط کش را بعنوان یک ثانیه در نظر می گیریم ‪.‬‬

‫ابتداء مختصات مبنای شبکه ای که نقطه داخل آن قرار دارد یادداشت می کنیم ‪،‬‬

‫تذکر ‪ :‬در مختصات جغرافیایی محور طولها را با ‪ E‬یعنی شرق و محور عرضها را با ‪ N‬یعنی شمال نمایش می‬
‫دهند ‪ .‬پس شبکه ای که نقطه مورد نظر در آن قرار دارد برابر است با ( ‪) E49 35 N31 20‬‬

‫برای بدست آوردن مختصات ‪ ،‬اول محور طولها را بدست آورید بعد محور عرضها ‪ ،‬یک خط کش ‪ 30‬سانتی متری‬
‫را انتخاب کرده صفر خط کش را روی خط نصف النهار ‪ 35‬دقیقه و ‪ 30‬خط کش را روی خط نصف النهار ‪40‬‬
‫دقیقه قرار می دهیم و خط کش را بسمت باال و پائین حرکت می دهیم تا لبه آن روی نقطه مورد نظر قرار گیرد‬

‫‪ ،‬هر عددی که مقابل نقطه مورد نظر بود قرائت کرده مانند ‪ 170‬میلی متر که ‪ 170‬ثانیه در نظر می گیریم ‪ ،‬آنرا‬
‫در مقابل طول یا ‪ E‬اضافه می نمائیم در نتیجه طول جغرافیائی نقطه مورد نظر بدست می آید ‪،‬‬

‫طول جغرافیایی نقطه موردنظر برابر است با ( ‪) E 49 35 170‬‬

‫برای پیدا کردن عرض جغرافیائی نیز مانند طول جغرافیائی عمل میکنیم منتها به جای نصف النهار مدارات را‬
‫مبنای کار قرار میدهیم‪ .‬خط کش ‪ 30‬سانتیمتری را به گونه ای قرار می دهیم که صفر خط کش روی مدار کمتر‬
‫یعنی ‪ ۲0‬دقیقه و ‪ 30‬خط کش روی مدار بزرگتر یعنی مدار ‪ ۲5‬دقیقه و خط کش را به سمت چپ و راست‬
‫حرکت می دهیم تا لبه خط کش در مقابل نقطه مورد نظر قرار گیرد و عدد مقابل نقطه مانند (‪ ) ۲45‬را قرائت‬

‫‪39‬‬
 ‫کرده و در مقابل ‪ N‬نقطه یادداشت می کنیم ‪.‬پس عرض نقطه مورد نظر برابر است با ( ‪) N31 20 245‬‬

‫پس مختصات جغرافیایی نقطه مورد نظر چنین بدست آمده است ‪) E 49 35 170 N 31 20 245 ( .‬‬

‫با توجه به اینکه ثانیه ها بیشتر از ‪ 60‬ثانیه است باید ثانیه ها را به دقیقه تبدیل کنیم تا مختصات درست نقطه‬
‫بدست آید ‪ .‬طول نقطه ‪ 50‬ثانیه ‪ ۲‬دقیقه = ‪ 170 / 60‬و عرض نقطه ‪ 05‬ثانیه ‪ 4‬دقیقه = ‪۲45 / 60‬‬

‫در اینجادقیقه ها را به دقیقه اصلی اضافه می کنیم ‪ .‬مختصات نقطه ( ‪) E 49 37 50 N 31 24 05‬‬

‫تشخیص نقاط با داشتن مختصات جغرافیایی با استفاده از خط کش‬

‫اگر نقطه ای داشته باشیم با مختصات جغرافیایی ( ‪ ) E 49 37 15 N 31 22 35‬موقعیت نقطه مذبور‬
‫را به روش زیر روی نقشه مشخص میکنیم ‪.‬‬

‫ابتداء مختصات را به گونه ای می نویسیم که با شبکه بندی جغرافیایی نقشه همخوانی داشته باشد و بتوانیم مربع‬
‫مبنای که باید نقطه مورد نظر را در آن پیدا کنیم مشخص کنیم ‪.‬‬

‫با توجه به اینکه شبکه بندی ‪ 5‬دقیقه ای است شبکه های جغرافیایی ( ‪ ۲0 ، 15 ، 10 ، 05 ، 00‬تا ‪ ) 55‬است‬

‫‪40‬‬
‫برای این منظور از محور طولها که مختصات آن ‪ 49‬درجه و ‪ 37‬دقیقه است ‪ ۲‬دقیقه از ‪ 37‬دقیقه کم می کنیم و‬
‫‪ ۲‬دقیقه را به ثانیه تبدیل کرده و به ثانیه مختصات اضافه می کنیم ‪ .‬محور طولها ( ‪ ) E 49 35 135‬برای‬
‫عرضها نیز به همین نحو عمل می کنیم ‪ .‬محور عرضها ( ‪) N 31 20 155‬‬

‫‪ .‬ابتدا به طول و عرض نقطه نگاه میکنیم تا ببینیم این نقطه در کدام یک از شبکه ها قرار دارد‪ .‬ابتداء طول نقطه‬
‫را پیاده می کنیم ‪ ،‬بر اساس ثانیه های مختصات پائین و باالی شبکه را به روش زیر عالمت می زنیم ‪ ،‬خط کش‬
‫سی سانتی را در پائین شبکه روی نصف النهارها به گونه ای قرار می دهیم که صفر خط کش روی عدد کمتر‬
‫یعنی ‪ 35‬دقیقه و ‪ 30‬خط کش را روی نصف النهار با عدد بیشتر یعنی ‪ 40‬دقیقه قرار می دهیم در مقابل ‪135‬‬
‫میلی متر عالمت می زنیم ‪ ،‬بعد خط کش را بین همین دو نصف النهار به باال می بریم و باالی شبکه نیز در مقابل‬
‫‪ 135‬عالمت می زنیم ‪ ،‬بعد با استفاده از خط کش این دو نقطه را به هم وصل می کنیم ‪ ،‬به این ترتیب مختصات‬
‫طولی مشخص می شود ‪.‬‬

‫برای مشخص نمودن عرض نقطه ‪ ،‬خط کش را بین دو مدار ‪ ۲0‬و ‪ ۲5‬دقیقه قرار می دهیم و خط کش را به سمت‬
‫راست و چپ حرکت می دهیم تا ثانیه مربوط به عرضها یعنی ‪ 155‬میلی متر روی خطی که در مرحله قبل رسم‬
‫نموده ایم قرار گیر محل برخورد خط کش عدد ‪ 155‬با نصف النهار محل نقطه مورد نظر می باشد ‪.‬‬

‫‪41‬‬
‫یاد آوری در صورتیکه مختصات در اطراف نقشه بود و نتوان خط کش را بین دو نصف النهار یا دو مدار قرار داد ‪،‬‬
‫می توانید خطوط نصف النهار و یا مدارات را ادامه دهید تا خطوط بلند تر شوند که بتوانید خط کش را قرار داد ‪.‬‬

‫باید دقت کنید که نقشه را روی میز محکم بچسبانید که حرکت نکند و یک برگه کاغذ زیر نقشه قرار دهید تا‬
‫بتوانید خطوط را روی کاغذ ادامه دهید‪ .‬تذکر تا اندازه گرفتن مختصات نباید نقشه و کاغذ حرکت کند‪.‬‬

‫الزم به توضیح است در جزوه های نقشه خوانی که بدست آوردن مختصات جغرافیایی را فقط برای نقشه ‪50000‬‬
‫توضیح داده برای این است که قبال سیستمهای چاپ نقشه وجود نداشت و سازمان نقشه برداری کشور و یا نیروهای‬
‫مسلح تمام نقشه ها را با مقیاس ‪ 1 : 50000‬چاپ و بین رده ها توزیع می کردند یعنی تمام نقشه های موجود در‬
‫یگانها نقشه های ‪ 50000‬بود ‪ ،‬اما اکنون با توجه به سیستمهای چاپ نقشه که در اختیار رده ها می باشد ‪ ،‬نقشه‬
‫ها با مقیاسهای مختلف چاپ می شود ‪ ،‬پس بدست آوردن مختصات به روش تناسب کارآیی بهتری دارد و روی‬
‫تمام نقشه ها می توانید مختصات را بدست آورید‪.‬‬

‫بدست آوردن مختصات نقاط به روش تناسب ‪:‬‬

‫ابتداء مانند قبل شبکه بندی جغرافیایی نقشه را رسم می کنیم ‪ ،‬شبکه بندی ‪ 5‬دقیقه ای روی نقشه های ‪50000‬‬
‫بعد ابتداء مختصات مبنای نقطه مورد نظر را یاداشت می کنیم ‪.‬‬

‫مختصات شبکه مبنا که نقطه مورد نظر در آن قرار دارد عبارت است از ‪ E 49 35‬و ‪N 31 ۲0‬‬

‫برای بدست آوردن مختصات ریز نقطه ‪ ،‬اول طول شبکه که نقطه در آن قرار دارد بین ‪ 35‬و ‪ 40‬را با خط کش‬
‫اندازه می گیریم که می شود ‪ 164‬میلیمتر ‪ ،‬بعد بین خط ‪ 35‬تا نقطه مورد نظر را اندازه می گیریم که می شود‬
‫‪ 65‬میلیمتر که باید این میلیمتر را به ثانیه تبدیل کنیم ‪.‬‬

‫تذکر ‪ :‬باید دقت داشته باشیم هر عددی که باید تبدیل شود در تناسب اول می نویسیم برای اینکه در حاالت‬
‫مختلف تبدیل ( تبدیل میلیمتر به ثانیه و یا تبدیل ثانیه به میلیمتر ) اشتباه نکنیم‪.‬‬

‫قرار دادن اعداد در تناسب برای تبدیل ‪:‬‬

‫‪ 164‬میلیمتر‬ ‫ثانیه ‪300‬‬

‫ثانیه ‪65 × 300 ÷ 164 = 118‬‬ ‫‪ 65‬میلیمتر‬ ‫ثانیه ‪X‬‬

‫‪42‬‬
 ‫طول جغرافیایی نقطه مورد نظر برابر است با ‪E 49 35 118‬‬

‫برای بدست آوردن مختصات عرض جغرافیایی نقطه مورد مانند طول عمل می کنیم ‪ ،‬ابتداء مختصات مبنای شبکه‬
‫را یادداشت می کنیم ‪ N 31 ۲0 .‬بعد عرض شبکه را با خط کش اندازه بین خط ‪ ۲0‬و ‪ ۲5‬که می شود ‪184‬‬
‫میلیمتر ‪ ،‬بعد از خط ‪ ۲0‬تا نقطه مورد نظر اندازه می گیریم که می شود ‪ 5۲‬میلیمتر ‪ ،‬باید به ثانیه تبدیل شود‪.‬‬

‫‪ 184‬میلیمتر‬ ‫ثانیه ‪300‬‬

‫ثانیه ‪5۲ × 300 ÷ 184 = 84‬‬ ‫‪ 5۲‬میلیمتر‬ ‫ثانیه ‪X‬‬

‫عرض جغرافیایی نقطه مورد نظر برابر است با ‪N 31 ۲0 84‬‬

‫با توجه به اینکه ثانیه ها بیشتر از ‪ 60‬می باشد باید به دقیقه تبدیل شود ‪ 118 ÷ 60 = 1. 58 .‬طول نقطه‬

‫‪ 84 ÷ 60 = 1. ۲4‬عرض نقطه‬

‫‪N 31 ۲1 ۲4‬‬ ‫و‬ ‫‪E 49 36 58‬‬ ‫پس مختصات کامل نقطه عبارت است از‬

‫‪43‬‬
 ‫تشخیص نقاط با داشتن مختصات جغرافیایی با استفاده از روش تناسب ‪:‬‬
‫اگر نقطه ای داشته باشیم با مختصات جغرافیایی ( ‪ ) E 49 38 04 N 31 24 10‬موقعیت نقطه مذبور‬
‫را به روش زیر روی نقشه مشخص میکنیم ‪.‬‬

‫ابتداء مختصات را به گونه ای می نویسیم که با شبکه بندی جغرافیایی نقشه همخوانی داشته باشد و بتوانیم مربع‬
‫مبنای که باید نقطه مورد نظر را در آن پیدا کنیم مشخص کنیم ‪.‬‬

‫با توجه به اینکه شبکه بندی ‪ 5‬دقیقه ای است شبکه های جغرافیایی ( ‪ ۲0 ، 15 ، 10 ، 05 ، 00‬تا ‪ ) 55‬است‬
‫برای این منظور از محور طولها که مختصات آن ‪ 49‬درجه و ‪ 38‬دقیقه است ‪ 3‬دقیقه از ‪ 38‬دقیقه کم می کنیم و‬
‫‪ 3‬دقیقه را به ثانیه تبدیل کرده و به ثانیه مختصات اضافه می کنیم ‪ .‬محور طولها ( ‪ ) E 49 35 184‬برای‬
‫عرضها نیز به همین نحو عمل می کنیم ‪ .‬محور عرضها ( ‪) N 31 20 250‬‬

‫با توجه به اینکه تقسیمات ریز مختصات بر اساس ثانیه است ‪ ،‬در این مرحله باید ثانیه ها را به میلی متر تبدیل‬
‫کنیم که بتوان روی شبکه مشخص کنیم ‪.‬‬

‫برای تبدیل ثانیه به میلی متر ابتداء باید طول شبکه بین نصف النهار ‪ 35‬و ‪ 40‬دقیقه را با خط کش اندازه بگیریم‬
‫تا ببینیم چند میلی متر است ( همانگونه قبال گفته شد ) ‪ ،‬فرض بر اینکه ‪ 165‬میلی متر است ‪ ،‬طول شبکه ‪5‬‬
‫دقیقه برابر با ‪ 300‬ثانیه می باشد ‪.‬‬

‫برای تبدیل ابتداء ثانیه را می نویسیم یعنی ‪ 300‬ثانیه برابر است با ‪ 165‬میلی متر ‪ ،‬بعد ثانیه که باید تبدیل شود‬
‫زیر ثانیه نوشته و تناسب را حل می کنیم تا مقدار میلی متر بدست آید ‪.‬‬

‫‪ 300‬ثانیه‬ ‫‪ 165‬م م‬

‫‪ 184‬ثانیه‬ ‫‪ X‬مم‬

‫جواب ‪X = 184 × 165 ÷ 300 = 101.۲ :‬‬

‫ابتدا به طول و عرض نقطه نگاه میکنیم تا ببینیم این نقطه در کدام یک از شبکه ها قرار دارد‪ .‬ابتداء طول نقطه‬
‫را پیاده می کنیم ‪ ،‬بر اساس میلی متر بدست آمده پائین و باالی شبکه را به روش زیر عالمت می زنیم ‪ ،‬خط کش‬
‫را در پائین شبکه بین دو نصف النهار ‪ 35‬و ‪ 40‬دقیقه به گونه ای قرار می دهیم که صفر خط کش روی عدد‬
‫کمتر یعنی ‪ 35‬دقیقه و خط کش را موازی خط پائین شبکه یا مدار ‪ ۲0‬دقیقه قرار می دهیم در مقابل ‪ 101‬میلی‬
‫متر عالمت می زنیم ‪ ،‬بعد خط کش را به باالی شبکه می بریم همانگونه که صفر خط کش روی نصف النهار کمتر‬
‫یعنی ‪ 35‬دقیقه و موازی خط باالی شبکه است ‪ ،‬در مقابل ‪ 101‬عالمت می زنیم ‪ ،‬بعد با استفاده از خط کش‬

‫‪44‬‬
 ‫این دو نقطه را به هم وصل می کنیم ‪ ،‬به این ترتیب مختصات طولی مشخص می شود ‪.‬‬

‫برای مشخص نمودن عرض نقطه نیز باید مانند قبل ثانیه را به میلی متر تبدیل کنیم ‪ .‬ابتداء عرض شبکه بین‬
‫مدار ‪ ۲0‬و ‪ ۲5‬دقیقه را با خط کش اندازه می گیریم فرض بر اینکه ‪ 185‬میلی متر است ‪ .‬اعداد را در تناسب‬
‫گذاشته و جواب را بدست می آوریم ‪.‬‬

‫‪ 300‬ثانیه‬ ‫‪ 185‬م م‬

‫‪ ۲50‬ثانیه‬ ‫‪X‬مم‬

‫جواب ‪X = ۲50 × 185 ÷ 300 = 154 :‬‬

‫خط کش را بین دو مدار ‪ ۲0‬و ‪ ۲5‬دقیقه دقیقا موازی خطی که قبال رسم کردیم قرار می دهیم و در مقابل ‪154‬‬
‫میلی متر روی خط عالمت می زنیم ‪ ،‬محل نقطه مورد نظر می باشد ‪.‬‬

‫الزم به توضیح است این روش اندازه گیری مربوط به نقشه های ‪ 50000‬می باشد ‪ ،‬اگر نقشه با مقیاس دیگری‬
‫در اختیار داشته باشید روش کار به همین صورت است ‪ ،‬ابتداء بر اساس تقسیم بندی و شماره گذاری مختصات‬
‫اطراف نقشه خطوط مختصات را رسم کنید ‪ ،‬طول هر شبکه را به ثانیه تبدیل کنید و ادامه کار مانند قبل انجام‬

‫‪45‬‬
 ‫دهید‪.‬‬

‫شیب و محاسبه آن ‪:‬‬

‫‪ -1‬مقدمه ‪ :‬میزان سرباالیی یا سرازیری زمین را شیب میگویند که ممکن است تندو یا مالیم باشد ‪ .‬از آنجائیکه‬
‫سرعت راهپیمائی و جابجا شدن از یک نقطه به نقطه دیگر به شیب میان آن دو نقطه بستگی دارد – محاسبه‬
‫زاویه شیب زمین یا میزان سر باالئی یا سرازیری آن اهمیت زیادی دارد و باید به آن‪ .‬توجه کرد ‪ .‬بطور کلی شیب‬
‫هر امتداد عبارتست از ‪ :‬نسبت فاصله قائم میان دو نقطه به فاصله افقی میان همان دو نقطه ( فاصله قائم میان دو‬
‫نقطه در واقع عبارتست از اختالف ارتفاع میان آن دو نقطه و مسافت افقی نیز عبارتست از مسافت میان دو نقطه‬
‫مزبور که روی سطح افقی تصویر شده باشد‪ .‬باید توجه داشت شیب امتدادهای مورد نظر با دقت کافی محاسبه‬
‫گردد‪.‬‬

‫‪ - ۲‬محاسبه شیب‬

‫شیب هر امتدادی را بطرق مختلف می توان محاسبه نمود‪.‬‬

‫الف ‪ -‬شیب نسبی‪ :‬شیب نسبی کسری است که نسبت اختالف ارتفاع را به مسافت افقی نمایش می دهند ‪،‬‬
‫بطوریکه اختالف ارتفاع صورت کسر و مسافت افقی مخرج آنرا تشکیل میدهد‬
‫اختالف ارتفاع‬
‫‪ =------------------------‬شیب نسب‬
‫مسافت افقی‬
‫مثال ‪ :‬اگر اختالف ارتفاع میان دو نقطه ‪ 300‬متر و مسافت افقی آن ‪ 6000‬متر باشد شیب نسبی آن را حساب‬
‫‪.‬‬ ‫کنید‬
‫‪300‬‬ ‫‪1‬‬
‫=‬ ‫شیب نسبی =‬
‫‪6000 20‬‬
‫ب ‪ -‬شیب درصد ‪ :‬اختالف ارتفاع دو نقطه را در مسافت ‪ 100‬متر شیب درصد گویند و فرمول آن بشرح زیر‬
‫میباشد‪:‬‬
‫اختالف ارتفاع‬
‫‪------------------ × 100‬‬
‫مسافت افقی‬
‫مثال ‪ :‬اگر اختالف ارتفاع دو نقطه ‪ 150‬متر و مسافت افقی آن دو نقطه ‪ 3000‬متر باشد شیب درصد آن را‬
‫حساب کنید‪.‬‬

‫‪46‬‬
 ‫‪150‬‬
‫شیب درصد ‪× 100 = %5‬‬
‫‪3000‬‬
‫پ ‪ -‬شیب بر حسب درجه ‪ :‬بمنظور محاسبه شیب بر حسب درجه میتوان از مثلث قائم الزاویه ای استفاده نمود‬
‫که قاعده آن مسافت افقی ( اندازه روی نقشه ) و ضلع عمود بر قاعده آن اختالف ارتفاع دو نقطه ( این مقدار باید‬
‫بر حسب مقیاس نقشه کوچک شود ) میباشد‪ ،‬در این صورت کافی است زاویه بین وتر این مثلث و قاعده آنرا با‬
‫نقاله اندازه بگیریم تا زاویه شیب بر حسب درجه مشخص گردد( شکل ‪)۲۲‬‬

‫مثال ‪ :‬اگر اختالف ارتفاع دو نقطه ‪ 1۲00‬متر و مسافت افقی آن روی نقشه ‪ 1 : 50000‬برابر ‪ 45‬میلی متر باشد‬
‫شیب بر حسب در جه آن را حساب کنید‪ . .‬جواب ‪ :‬ابتدا خطی افقی به طول ‪ 45‬میلی متر رسم میکنیم ( قاعده‬
‫مثلث) سپس اختالف ارتفاع را برمخرج مقیاس تقسیم میکنیم تا اندازه نقشه ای آن بدست آید‪. .‬‬

‫م م ‪1۲00 ÷ 50 = ۲4‬‬

‫اکنون خطی به اندازه ‪ ۲4‬میلی متر بر قاعده مثلث عمود میکنیم انتهای این دو خط را به هم وصل کرده و زاویه‬
‫شیب را با نقاله اندازه می گیریم‪ (.‬شکل ‪) ۲3‬‬

‫‪47‬‬
 ‫جهت ها و امتدادها ‪ :‬زوایا‬
‫ا‪ -‬شمالها‬

‫در امور نظامی که قاعدتا باید دستورات صریح و روشن و برای همگان و در همه جا قابل فهم باشد کلیه امتدادها‬
‫بر اساس جهت معینی به عنوان امتدادهای مبنا سنجیده می شود ‪ ،‬امتدادهای مبنا عبارتند از ‪:‬‬

‫الف ‪ .‬شمال جغرافیائی (حقیقی)‬

‫ب‪ -‬شمال مغناطیسی‬

‫پ ‪ -‬شمال شبکه‬

‫الف ‪ -‬شمال جغرافیائی ( حقیقی ) ‪ :‬امتداد پائین به باالی نصف النهارات را که از قطب شمال میگذرد شمال‬
‫جغرافیائی مینامند‪ .‬عالمت نمودار آن خطی است که در باالی آن ستاره ای قرار دارد به نشانه قطب شمال ‪.‬‬

‫ب ‪ -‬شمال مغناطیسی ‪ :‬امتدادی که عقربه آزاد مغناطیسی قطب نما در جهت آن می ایستد شمال مغناطیسی‬
‫نام دارد و نمودار آن خطی است که نوك آن به شکل نیم پیکان است‬

‫پ‪ -‬شمال شبکه‬

‫‪ :‬امتداد پائین به باالی محور عرضهارا در شبکه بندی قائم الزاویه شمال شبکه می نامند ‪.‬‬

‫نمودار این شمال بصورت خطی مستقیم است که با دو حرف ‪ GN‬مشخص میشود‬

‫‪ -۲‬گراها‬

‫الف‪ .‬تعریف گرا‬

‫زاویه بین شمال مبنا و یک امتداد مشخص را ( در جهت حرکت عقربه های ساعت ) گرای آن امتداد گویند ‪ ،‬چون‬
‫در روی نقشه سه شمال وجود دارد پس هر امتدادی روی نقشه دارای سه گرا میباشد که از صفر تا ‪ 360‬درجه‬
‫متغیر است ‪..‬‬

‫ب ‪ -‬گرای جغرافیائی‬

‫زاویه بین شمال جغرافیائی و یک امتداد مشخص را گرای جغرافیایی آن امتداد گویند ‪.‬‬

‫پ ‪ .‬گرای مغناطیسی زاویه بین شمال مغناطیسی و یک‪.‬متداد مشخص را ( در جهت حرکت عقربهای ساعت )‬

‫‪48‬‬
 ‫گرای مغناطیسی آن امتداد گویند ‪.‬‬

‫گرای شبکه ‪ :‬زاویه بین شمال شبکه و یک امتداد مشخص را ( در جهت حرکت عقربهای ساعت ) گرای شبکه آن‬
‫امتداد گویند‪( .‬شکل ‪)4‬‬

‫‪ - ۳‬انحرافها‬
‫با توجه به اینکه امتداد شمالها در یک راستا نمی باشند زوایائی بین آنها وجود دارد که این زوایا را انحراف گویند‬
‫‪ ،‬اندازه این انحرافها توسط نمودار شمالها در حاشیه هر نقشه نشان داده شده است‪.‬‬

‫الف‪ .‬انحراف مغناطیسی‬

‫زاویه بین شمال مغناطیسی و شمال جغرافیائی را انحراف مغناطیسی گویند ‪ ،‬چون شمال جغرافیائی همیشه ثابت‬
‫می باشد و شمال مغناطیسی متغیر است‪ .‬این انحراف ممکن است شرقی ( براست) یا غربی (بچپ) باشد ‪.‬‬

‫ب ‪ -‬انحراف شبکه‬

‫زاویه بین شمال شبکه و شمال جغرافیائی را انحراف شبکه نامند ‪ ،‬در این جا نیز مبنا شمال جغرافیائی بوده انحراف‬
‫ممکن است شرقی باشد یا غربی ‪( .‬شکل ‪. )5‬‬

‫پ ‪ -‬انحراف شبکه مغناطیس (شم) زاویه بین شمال شبکه و شمال مغناطیسی را انحراف شبکه مغناطیسی (شم)‬
‫گویند در این انحراف شمال شبکه ثابت و شمال مغناطیسی متغیر است ‪ – )1( .‬انحراف شبکه (‪ - )۲‬انحراف‬
‫مغناطیسی (‪ - )3‬انحراف شبکه مغناطیسی (شم)‬

‫انحراف شبکه در مرکز این نقشه‬ ‫زوایه شبکه مغناطیس در سال ‪1990‬‬
‫‪ 13( 0 43‬میلیم )‬ ‫‪ 65 ( 3 38‬میلیم )‬

‫‪49‬‬
 ‫ت ‪ .‬کاربرد انحرافها‬
‫برای تبدیل ی ک گرا به گرای دیگر بایستی از مقادیر انحرافها استفاده نمود و در این مبحث صرفا به کار برد‪ .‬انحراف‬
‫شم که معموال" در امور نظامی بکار میرود اشاره می شود‪ . .‬انحراف شم برای تبدیل گرای مغناطیسی به شبکه و‬
‫بالعکس طبق رابطه های زیر مورد استفاده قرار میگیرد‪.‬‬

‫انحراف شم ‪ +‬گرای مغناطیسی =گرای شبکه‬ ‫انحراف شم شرقی‬

‫انحراف شم ‪ -‬گرای شبکه = گرای مغناطیسی‬

‫انحراف شم ‪ -‬گرای مغناطیسی = گرای شبکه‬ ‫انحراف شم غربی‬

‫انحراف شم ‪+‬گرای شبکه = گرای مغناطیسی‬

‫توضیح ‪ :‬در انحراف شرقی برای استفاده از انحرافها ‪ ،‬زمانیکه با قطب نما گرا یک امتداد را گرفتید و می خواهید‬
‫با نقاله روی نقشه پیاده کنید باید مقدار انحراف را با گرا جمع کنید ‪.‬‬

‫زمانیکه از روی نقشه گرای یک امتداد را بدست آوردید و می خواهید با قطب استفاده کنید باید مقدار انحراف را‬
‫از گرا کم کنید ‪ .‬در انحراف غربی بر عکس عمل می کنیم ‪.‬‬

‫توجیه نقشه ‪:‬‬

‫توجیه نقشه عبارت است از افقی کردن نقشه و قرار دادن جهت های شمال و جنوب آن در امتداد جهت های‬
‫شمال و جنوب طبیعت ‪ .‬برای استفاده از نقشه ‪ ،‬قبل از هر اقدامی الزم است که نقشه با شمال توجیه و آماده‬
‫استفاده شود ‪ .‬توجیه نقشه روشهایی دارد که در زیر به آنها پرداخته می شود‪.‬‬

‫توجیه مغناطیسی ‪:‬‬

‫برای اینکه بتوانیم به کمک قطب نما از نقشه استفاده کنیم الزم است نقشه را با شمال مغناطیسی توجیه کرده‬
‫باشیم ‪ .‬برای این منظور ‪ ،‬ابتداء نقشه را روی سطح ترازی پهن کرده و درب قطب نما را کامل باز می کنیم ‪ ،‬آن‬
‫گاه خط کش قطب نما را در کنار یکی از خطوط شمالی شبکه نقشه قرار می دهیم ‪ .‬و نقشه همراه با قطب نما را‬
‫آنقدر می چرخانیم تا عدد مربوط به انحراف که در کنار نموار شمالها نوشته زیر خط شاخص سیاه قرار گیرد ‪( .‬‬
‫انحراف اگر غربی بود همان عدد زیر خط شاخص بیاید و اگر انحراف شرقی باشد باید مقدار انحراف را از ‪6400‬‬
‫کم کنیم و عدد بدست آمده زیر خط شاخص قرار بگیرد ) در این حالت نقشه با شمال مغناطیسی توجیه شده‬
‫است ‪ .‬بعد از توجیه نقشه باید نقشه را ثابت کنیم که هیچ گونه حرکتی نداشته باشد‪.‬‬

‫‪50‬‬
‫تذکر ‪ :‬نمودار شمالها حالت شماتیک دارد برای اینکه ما تشخیص دهیم انحراف شم شرقی یا غربی است و زاویه‬
‫بین شمالها که نوشته شده با نمودار همخوانی ندارد و برای توجیه مغناطیسی نباید از نمودار استفاده کنیم ‪.‬‬

‫برای اینکه بتوانیم از نمودار شمالها استفاده کنیم باید ابتداء زاویه نمودار را با نقاله اندازه گیری کنیم تا ببینیم‬
‫زوایه ایجاد شده با مقدار انحرافی که کنار نمودار نوشته شده یکی است یا خیر ‪.‬‬

‫یعنی اگر انحراف منطقه ‪ 30‬میلیم شرقی باشد در توجیه نقشه بجای اینکه عقربه مغناطیسی را زیر خط شاخص‬
‫قرار گیرد عدد ‪ 6370‬میلیم را زیر خط شاخص قرار دهید‪.‬‬

‫ب ‪ .‬توجیه نقشه به وسیله عوارض زمین ‪:‬‬

‫‪ )1‬موقعی که قطب نما موجود نباشد توجیه نقشه مستلزم بررسی نقشه و زمین و پیدا نمودن عوارض طولی‬
‫( امتدادها ) جاده ها ‪ ،‬راه آهن ‪ ،‬امتداد سیم خاردار ‪ ،‬خطوط برق و غیره می باشد‬
‫با موازی قرار دادن امتدادهای نقشه و طبیعت نقشه تقریباً توجیه می گردد ‪ .‬این نوع توجیه باید با دقت‬
‫انجام شود برای توجیه نقشه با عوارض زمین این گونه عمل می کنیم‪ .‬دو یا سه عارضه روی طبیعت پیدا‬
‫کنید که تصویر آنها روی نقشه مشخص باشد ‪ ،‬نقشه را روی سطح افقی پهن کرده و نقشه را می چرخانیم‬
‫تا تصویر هر عارضه دقیقا روبروی شکل عارضه روی زمین قرار گیرد ‪ .‬به این صورت نقشه توجیه شده‬
‫است ( توجیه امتدادی )‬

‫در صورتی که فقط یک نوع عارضه طولی ( یک امتداد ) در روی نقشه و زمین وجود داشته باشد ممکن است‬
‫نقشه در جهت مخالف توجیه گردد ‪ .‬باید سعی گردد غیر از امتدادهای مشخص از عوارض دیگر استفاده شود ‪ ،‬در‬
‫صورتی که محل توقفگاه نقشه خوان روی نقشه مشخص باشد نقشه خوان می تواند از محل خود به عنوان نقطه‬
‫مشخص کمک بگیرد ‪.‬‬

‫گرا گرفتن با قطب نما از روی نقشه ‪:‬‬

‫برای گرا گرفتن یک هدف از روی نقشه ابتداء باید نقشه را با قطب نما دقیق با شمال توجیه کنیم ‪ .‬و در جای‬
‫خود محکم کنیم که هیچ حرکتی نداشته باشد ‪.‬‬

‫از محل مبداء تا هدف یک خط رسم می کنیم ‪ ،‬درب قطب نمای را کامال باز کرده و در کنار این خط قرار می‬
‫دهیم به طوریکه صفر قطب نما روی محل مبداء و درب قطب نما به سمت هدف باشد ‪ ،‬هر عددی که زیر خط‬
‫شاخص مشکی بود گرای هدف می باشد‪.‬‬

‫‪51‬‬
 ‫گرا گرفتن با نقاله از روی نقشه ‪:‬‬
‫برای گرا گرفتن با نقاله نیازی به توجیه نقشه با شمال نیست ‪ ،‬ابتداء شمال مبداء را رسم می کنیم ‪ ،‬بعد خطی از‬
‫محل مبداء تا هدف می کشیم ‪ ،‬مرکز نقاله را روی محل مبداء قرار داده و صفر نقاله را روی خط شمال که رسم‬
‫کرده ایم قرار می دهیم ‪ ،‬از روی کمان نقاله هر عددی که خط هدف از آن عبور کرده گرای شبکه هدف می باشد‬

‫تعیین موقعیت نقاط روي نقشه‬

‫فصل مشترك‬
‫برای تعیین موقعیت یک نقطه نامشخص روی نقشه باید حداقل از دو نقطه معلوم استفاده کرده و به نقطه نا‬
‫مشخص نشانه روی نمائیم ‪ .‬رسم دو امتداد از دو نقطه معلوم روی نقشه را برای تعیین موقعیت نقطه نامعلوم دور‬
‫را فصل مشترك می نامیم ‪ .‬برای فصل مشترك از دو روش استفاده می کنیم ‪.‬‬

‫الف ‪ .‬روش ترسیمی ( بدون استفاده از قطب نما )‬

‫در این روش به ترتیب زیر عمل می کنیم ‪.‬‬

‫‪-1‬دو عارضه را روی زمین طوری انتخاب کنید که به اندازه کافی از هم دور بوده و موقعیتشان روی نقشه معلوم‬

‫‪52‬‬
 ‫باشد و همچنین از هر یک از آنها بتوان نقطه نامعلوم را دید ‪.‬‬

‫‪-۲‬به محل عارضه اول در طبیعت رفته ‪ ،‬نقشه را توجیه نمایید و سپس با لبه خط کش از روی عارضه اول در‬
‫نقشه به نقطه نا معلوم در طبیعت نشانه روی کنید و امتداد را رسم نمائید ‪.‬‬

‫‪-3‬به محل عارضه دوم در طبیعت رفته پس از توجیه نقشه با لبه خط کش از عارضه دوم روی نقشه به سمت‬
‫نقطه نامعلوم در طبیعت نشانه روی و امتداد را رسم نمائید ( برای بازرسی و دقت بیشتر نقطه سومی انتخاب کرده‬
‫و اعمال فوق را در نقطه سوم نیز انجام دهید ‪) .‬‬

‫‪-4‬محل تالقی دو امتداد موقعیت نقطه نا معلوم را روی نقشه مشخص می کند‪.‬‬

‫ب ـ روش نشانه روي به وسيله قطب نما ‪.‬‬

‫دو نقطه ‪ A‬و ‪ B‬را روی زمین طوری انتخاب کنید که به اندازه کافی از هم دور بوده و موقعیتشان روی نقشه‬
‫معلوم باشد و همچنین از هر یک از آنها بتوان نقطه نامعلوم ‪ c‬را دید ‪.‬‬

‫به نقطه ‪ A‬در طبیعت رفته ‪ ،‬نقشه را توجیه و محل خود را روی نقشه مشخص نمائید (‪. )a‬‬

‫به وسیله قطب نما گرای مغناطیسی امتداد ‪ AC‬را در طبیعت اندازه گرفته به گرای شبکه تبدیل نمایید ‪.‬‬

‫از محل توقفگاه روی نقشه ( نقطه ‪ )a‬خطی با گرای شبکه بدست آمده رسم نمایید (شکل ‪)۲‬‬

‫به نقطه ‪ B‬در طبیعت رفته نقشه را توجیه نموده و محل خود را روی نقشه مشخص نمائید (‪)b‬‬

‫به وسیله قطب نما گرای مغناطیسی امتداد ‪ BC‬را در طبیعت اندازه گرفته به گرای شبکه تبدیل نمایید ‪.‬‬

‫از محل توقفگاه روی نقشه (نقطه ‪ )b‬خطی با گرای شبکه رسم نمایید ( برای بازرسی و دقت بیشتر نقطه سومی‬
‫انتخاب کرده و اعمال فوق را در نقطه سوم نیز نیز انجام دهید )‪.‬‬

‫محل تالقی دو خط ترسیم شده موقعیت نقطه نامعلوم (‪ )c‬را روی نقشه مشخص می نماید ‪ .‬در صورتیکه از سه‬
‫نقطه و سه خط استفاده کرده باشید در محل تالقی امتدادها ممکن است مثلثی تشکیل گردد ‪ .‬اگر چنانچه مثلث‬
‫تشکیل شده بزرگ بود اعمال خود را بازرسی نموده تا اشتباه خود را دریابید ‪ .‬در این حالت مجاز نیسیتند مرکز‬
‫مثلث را به نام نقطه مورد نظر انتخاب نمایید ‪.‬‬

‫برای رسم خطوط می توانید از نقاله استفاده کنید که دقت بهتری دارد‪.‬‬

‫‪53‬‬
 ‫ترفیع ( تعیین محل توقفگاه ) ‪:‬‬
‫تعیین محل توقفگاه را با نشانه روی به دو یا سه نقطه معلوم اصطالحاً ترفیع می نامند ‪ .‬عمل ترفیع عکس فصل‬
‫مشترك است ‪ .‬بدین معنی که در فصل مشترك موقعیت نقطه نامعلوم دور دست روی نقشه بدست می آید ‪ .‬ولی‬
‫در ترفیع از روی دو یا سه نقطه معلوم دور دست که موقعیت این نقاط روی نقشه و طبیعت مشخص می باشد ‪،‬‬
‫موقعیت نقطه نامعلوم توقفگاه را روی نقشه بدست می آوریم ‪ .‬روشهای ترفیع به شرح زیر می باشد ‪.‬‬

‫الف‪.‬روش ترسیم(بدون استفاده ازقطب نما)‪:‬‬

‫‪-1‬دو نقطه ‪ A‬و ‪ B‬را روی زمین به طوری انتخاب کنید که به اندازه کافی از هم دور بوده و موقعیتشان روی نقشه‬
‫معلوم باشد ‪.‬‬

‫‪-۲‬نقشه را دقیقاً توجیه نمایید‬

‫‪-3‬لبه خط کش را درکنارنقطه‪ a‬روی نقشه قرار داده وبه نقطه ‪ A‬درطبیعت نشانه روی کرده‪،‬سپس یک خط به‬
‫طرف توقفگاه رسم نمائید‬

‫‪-4‬همین عمل را برای نقطه ‪ b‬روی نقشه ونقطه ‪ B‬درطبیعت تکرار نمائید‬

‫‪-5‬نقطه ‪ p‬محل تالقی دوخط رسم شده موقعیت نقطه ‪ p‬توقفگاه را روی نقشه مشخص میکند‪.‬‬

‫‪54‬‬
 ‫ب ‪ .‬روش نشانه روی بوسیله قطب نما ‪:‬‬

‫‪-1‬دو عارضه را روی زمین به طوری انتخاب کنید که به اندازه کافی از هم دور بوده و موقعیتشان روی نقشه معلوم‬
‫باشد ‪.‬‬

‫‪-۲‬نقشه را دقیقاً توجیه نمایید ‪.‬‬

‫‪-3‬از محل توقفگاه به کمک قطب نما گرای مغناطیسی عارضه اول را گرفته و یادداشت نمایید ‪ .‬بعد از محلی که‬
‫قرار دارید به سمت عارضه دوم چرخیده و گرای آنرا نیز بگیرد و یادداشت نمایید ‪.‬‬

‫‪ -4‬همانگونه که نقشه با شمال مغناطیسی توجیه است نقشه را محکم کنید که حرکتی نداشته باشد ‪ ،‬درب قطب‬
‫نما را کامل باز کنید و جلو یا سر خط کش قطب نما را روی تصویر عارضه اول روی نقشه گذاشته و آنقدر قطب‬
‫را بچرخانید تا گرای عارضه اول زیر خط شاخص مشکی قرار گیرد ‪ ،‬در کنار خط کش قطب نما خطی رسم کنید‬
‫‪.‬بعد جلو یا سر خط کش قطب نما را روی تصویر عارضه دوم روی نقشه گذاشته و قطب نما را آنقدر بچرخانید تا‬
‫گرای عارضه دوم زیر خط شاخص مشکی قرار گیرد در کنار خط کش خطی رسم کنید ‪ .‬محل تالقی این دو خط‬
‫موقعیت نقطه توقفگاه را روی نقشه مشخص می کند ‪ ،‬برای بازرسی و دقت بیشتر نقطه سومی انتخاب کرده و‬
‫اعمال فوق را برای نقطه سوم نیز انجام دهید ‪.‬‬

‫در صورتیکه در سه نقطه و سه خط استفاده کرده باشید ‪ ،‬در محل تالقی امتدادها ممکن است مثلثی تشکیل‬
‫گردد ‪ ،‬اگر چنانچه مثلث تشکیل شده کوچک بوده ‪ ،‬مرکز مثلث را به عنوان محل توقفگاه انتخاب نمایید و اگر‬
‫چنانچه مثلث تشکیل شده بزرگ بوده اعمال خود را بازرسی نموده تا اشتباه خود را دریابید ‪ ،‬در این صورت مجاز‬
‫نیستید مرکز مثلث را به نام نقطه مورد نظر انتخاب نمایید ‪.‬‬

‫الزم به توضیح است برای پیاده کردن گرا روی نقشه همانگونه که در طبیعت گرا گرفتید یعنی سر قطب نما به‬
‫سمت هدف است روی نقشه هم سر قطب نما روی هدفی که گرا گرفتید قرار دهید و قطب نما را بچرخانید تا‬
‫گرای گرفته شده زیر خط شاخص قرار گیرد ‪.‬‬

‫‪55‬‬
‫می توانید گرای گرفته شده را معکوس کنید و برای پیاده کردن روی نقشه صفر قطب نما را روی هدفی که گرای‬
‫آن را گرفتید قرار دهید و قطب نما را بچرخانید تا معکوس گرای گرفته شده زیر خط شاخص قرار گیرد ‪.‬نتیجه‬
‫کار هیچ تفاوتی ندارد‪.‬‬

‫استفاده از نقاله برای پیدا کردن محل توقفگاه ‪:‬‬

‫برای اینکه دقت کار باالتر باشد می توانیم گرای گرفته شده از عوارض را با نقاله روی نقشه پیاده کنیم‪.‬‬

‫از محل توقفگاه گرای عارضه اول و دوم را گرفته و یادداشت می کنیم ‪ ،‬گراها را به شبکه تبدیل می کنیم و‬
‫معکوس می کنیم ‪.‬‬

‫‪56‬‬
‫محل عارضه اول را روی نقشه مشخص می کنیم و شمال عارضه را رسم می کنیم ‪ ،‬از محل عارضه خطی موازی‬
‫خطوط شمالی نقشه به انداز ‪ 10‬سانتیمتر ‪ ،‬بعد مرکز نقاله را روی محل عارضه گذاشته و صفر نقاله را روی خط‬
‫شمال که قبال رسم کرده ایم قرار می دهیم ‪ ،‬معکوس گرای گرفته شده از عارضه را روی کمان نقاله پیدا کرده و‬
‫عالمت می زنیم ‪ ،‬بعد نقاله را از روی نقشه بر داشته و از محل عارضه به سمت عالمت خطی رسم می کنیم ‪.‬‬

‫از محل عارضه دوم هم به همین شکل عمل می کنیم و خط دوم را هم رسم می کنیم محل برخورد این خط‬
‫محل توقفگاه می باشد ‪.‬‬

‫تذکر ‪ :‬اگر از نقاله میلیم یا ‪ 6400‬استفاده می کنید مشکلی ندارید ‪ ،‬اما اگر از نقاله ‪ 360‬درجه استفاده می کنید‬
‫باید گرای گرفته شده را به درجه تبدیل کنید‪.‬‬

‫مثال ‪ :‬از روی جاده با قطب نما گرای عارضه ای ( نوك ارتفاع ) را گرفته ایم ‪ 1650‬میلیم و انحراف منطقه هم‬
‫‪ 50‬میلیم می باشد ‪ ،‬با نقاله محل توقفگاه را روی نقشه پیدا کنید ‪.‬‬

‫ابتداء گرای مغناطیس را به شبکه تبدیل می کنیم ‪1۶50 + 50 = 1700 .‬‬

‫بعد گرای بدست آمده را معکوس می کنیم ‪1700 + 3۲00 = 4900 .‬‬

‫‪57‬‬
 ‫پ‪ .-‬روش استفاده از کاغذ کالك ‪:‬‬

‫این روش عالوه بر دقت ‪ ،‬وسیله ای برای توجیه نقشه نیز خواهد بود ‪ .‬یعنی حتی قبل از توجیه نقشه نقطه توقفگاه‬
‫بدست می آید ‪ .‬طرز عمل به شرح زیر است ‪.‬‬

‫‪-1‬یک تکه کاغذ کالک را روی تخته سه پایه متصل نمایید ‪.‬‬

‫‪-۲‬سه نقطه مشخص در طبیعت و روی نقشه طوری انتخاب کنید که نقطه توقفگاه را احاطه کرده باشند ( حداقل‬
‫زاویه بین دو نقطه بیشتر از ‪ ۲0‬درجه باشد )‬

‫‪-3‬نقطه دلخواه در وسط کالک را انتخاب نموده ( ‪ ) p‬سنجاقی روی آن فرو نمایید ‪.‬‬

‫‪ -4‬لبه خط کش را به سنجاق تکیه داده و به هر کدام از سه نقطه تعیین شده نشانه روی کرده و در امتداد لبه‬
‫خط کش خطهایی رسم نمایید ‪ .‬بدین ترتیب از تقاطع این سه خط سه زاویه بدست می آید که راس آنها در محل‬
‫سنجاق می باشد ‪.‬‬

‫‪ -5‬کاغذ کالک را از تخته جدا کرده روی نقشه طوری قرار دهید که امتداد سه خط رسم شده هر کدام از نقاط‬
‫متناظر شان روی نقشه بگذرد ‪.‬‬

‫‪-6‬در این حالت روی محل تالقی سه خط سنجاقی فرو کرده و اثر سنجاق را روی نقشه عالمت بگذارید ‪ ،‬این نقطه‬
‫همان نقطه توقفگاه روی نقشه خواهد بود ‪ ( .‬شکل ‪)5‬‬

‫( به مبحث توجیه نقشه‬ ‫‪-7‬حال به وسیله این نقطه و یکی از سه نقطه مشخص می توان نقشه را توجیه نمود‬
‫مراجعه شود )‬

‫ت ‪ .‬روش ترفیع یك نقطه ای ‪.‬‬

‫این روش وقتی قابل اجراست که نقطه توقفگاه روی یک امتداد معلوم قرار دارد و تصویر امتداد روی نقشه وجود‬
‫دارد ‪ (.‬مثالُ جاده ) در این روش شما روی یک جاده قرار دارید اما محل شما مشخص نیست در اینجا کافی است‬
‫به جای دو نقطه معلوم دور دست از یک نقطه استفاده شود‬

‫یک عارضه در طبیعت پیدا می کنید که تصویر آن روی نقشه باشد ‪ .‬از این عارضه با قطب نما گرا گرفته و یادداشت‬
‫می کنید ‪ .‬نقشه را با شمال مغناطیسی دقیقا توجیه کنید و نقشه را محکم کرده که حرکتی نداشته باشد ‪ .‬درب‬
‫قطب نما را کامل باز کرده و جلو یا سر خط کش قطب نما را روی تصویر عارضه ای که گرای آنرا گرفته اید قرار‬
‫دهید ‪ ،‬قطب نما را آنقدر بچرخانید تا گرای عارضه زیر خط شاخص مشکی قرار گیرد ‪ ،‬در کنار خط کش قطب‬

‫‪58‬‬
 ‫نما خطی رسم کنید تا امتداد معلوم را قطع کند ‪ .‬محل تقاطع این خط با امتداد معلوم محل توقفگاه است ‪.‬‬

‫نیمرخ‬
‫الف ‪ .‬بررسی شکل زمین از روی خطوط میزان منحنی برای بسیاری از مقاصد مناسب است ‪ ،‬ولی وقتی که دقت‬
‫مورد نظر باشد استفاده از نیمرخ ضروری می گردد ‪.‬‬

‫نیمرخ عبارت است از ‪:‬منظره عمودی قسمتی از سطح زمین در امتداد خط واصل بین دو نقطه ‪.‬‬

‫ب ‪ .‬نیمرخ را می توان از روی نقشه ای که دارای میزان منحنی باشد رسم نمود و به شرح زیر رسم می گردد ‪.‬‬

‫روی نقشه خطی رسم کنید ( خط نیمرخ ) که نیمرخ آن امتداد مورد نظر است ‪.‬‬

‫بیشترین و کمترین ارتفاع میزان منحنی هایی را که خط نیمرخ را قطع کرده و یا با آن مماس هستند بدست‬
‫آورید ‪ .‬برای دقت بیشتر در مسیر تپه ها و دره ها به اندازه نصف متساوی البعد به بیشترین ارتفاع افزوده و از‬
‫کمترین ارتفاع کم کنید ‪.‬‬

‫روی یک کاغذ سفید خطوط افقی موازی و به فواصل مساوی رسم نمایید ‪ .‬خطوط رسم شده به اندازه ای باشد‬
‫منحنی های بند ( ‪ ) ۲‬فوق باشد ‪.‬‬ ‫که هر خط نشان دهنده ارتفاع یکی از میزان‬

‫کاغذ خط کشی شده را طوری روی نقشه قرار دهید که خطوط آن موازی و در کنار خط نیمرخ قرار گیرند ‪.‬‬

‫عدد مربوط به بلندترین ارتفاع را در کنار باالترین خط افقی مجاور خط نیمرخ بنویسید ‪.‬‬

‫‪59‬‬
 ‫بقیه خطوط را از باال به پایین متناسب با متساوی البعد نقشه تا کمترین ارتفاع شماره گذاری کنید ‪.‬‬

‫از نقاط تماس یا تقاطع خط نیمرخ با خطوط میزان منحنی خطوطی عمود به طرف پایین بکشید تا خط های‬
‫متناظر با خطوط میزان خود را قطع نماید ‪ .‬محل تقاطع را با یک عالمت مشخص کنید ‪.‬‬

‫بعد از رسم کلیه خطوط عمودی و عالمت گذاری محل تقاطع آنها با خطوط افقی متناظرشان نقاط تقاطع را با‬
‫خط منحنی یکنواخت به هم وصل کنید ‪ .‬بخاطر داشته باشید که تپه ها ودره ها معموال دارای انحنا می باشند‬
‫آبروها اکثراً بدون انحنا و به شکل (‪ )V‬و یا به شکل (‪ )U‬هستند ‪.‬‬

‫نیمرخی را که به ترتیب فوق رسم گردیده است ‪ ،‬می توان به هر نسبتی بزرگ نمود ‪.‬‬

‫ت ‪ .‬بعضی از موارد استعمال نیمرخ ها عبارتند از ‪:‬‬

‫تعیین قسمتهای مرئی و مخفی در امتداد یک خط دید ( شکل ‪) 3‬‬

‫ترسیم مناطق مخفی ( شکل ‪) 3‬‬

‫طرحریزی برای احداث جاده و راه آهن‬

‫طرحریزی برای احداث خطوط لوله‬

‫‪60‬‬
 ‫طرح ریزی برای حرکات زمینی‬

‫‪61‬‬