‫ﺑﻪ ﻧﺎم ﺧﺪا‬

‫ﻧﻘﺸﻪ ﺑﺮداري‬

‫ﺑﻬ‬
‫ژﺋﻮدﺗﻴﻚ‬
‫ﺰﺍ‬
‫ﻪ‬ ‫ﺩﺑ‬
‫دوره ﻛﺎرﺷﻨﺎﺳﻲ‬
‫ﻧﺒﻴ‬

‫ﻣﻬﻨﺪﺳﻲ ﻋﻤﺮان – ﻧﻘﺸﻪ ﺑﺮداري‬

‫ﺎﻥ‬

‫ﮔﺮد آوري و ﺗﺮﺟﻤﻪ ‪ :‬ﺑﻬﺰاد ﺑﻪ ﻧﺒﻴﺎن‬

‫ﺍﺳﺘﺎﺩ ﺑﻬﺰﺍﺩ ﺑﻪ ﻧﺒﻴﺎﻥ‬ ‫ﺗﺄﻟﻴﻒ ﻭ ﺗﺮﺟﻤﻪ‬

 ‫ﻣﻘﺪﻣﻪ‬ ‫ﻧﻘﺸﻪ ﺑﺮداري ژﺋﻮدﺗﻴﻚ‬

‫ﻣﻘﺪﻣﻪ‪:‬‬
‫ﺑﻪ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ روﺷﻬﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﺗﻌﻴﻴﻦ و ارزﻳﺎﺑﻲ ﻛﻤﻴﺖ ﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﻄﻮر ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ و ﻳﺎ ﻏﻴﺮ ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﺑﺮاي ﺑﻴﺎن ﺷﻜﻞ ﻫﻨﺪﺳـﻲ و ﻳـﺎ‬
‫ﻣﻴﺪان ﺟﺎذﺑﻪ زﻣﻴﻦ ﺑﻜﺎر ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬روش ژﺋﻮدﺗﻴﻚ‪ 1‬ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻴﺸﻮد‪ .‬ﻫﺮ ﭘﺮوژه اي ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺮاﺳﺎس ﻛﻴﻔﻴﺖ ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﺷﺪه از ﻛﻤﻴﺖ ﻫﺎي‬
‫ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ )ﻛﻤﻴﺖ ﻫﺎي ﻣﺠﻬﻮل( ﻃﺮح رﻳﺰي ﮔﺮدد‪ .‬اﻳﻦ ﻃﺮح رﻳﺰي ﺷﺎﻣﻞ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻧﻮع و ﻣﻘﺪار اﻃﻼﻋﺎت )ﻳﺎ ﻣﺸﺎﻫﺪات( ﻣﻮرد ﻧﻴـﺎز ﺑـﺮاي‬
‫ﺟﻤﻊ آوري و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺗﻌﻴﻴﻦ دﻗﺖ آﻧﻬﺎ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻃﻼﻋﺎت ﺟﻤﻊ آوري ﺷﺪه ﻣﻮرد ارزﻳﺎﺑﻲ ﻗﺮار ﻣﻲ ﮔﻴﺮﻧﺪ و دﻗﺖ آﻧﻬﺎ ﻛﻨﺘﺮل ﻣﻲ ﺷـﻮد‬
‫ﺗﺎ در ﻣﺤﺪوده دﻟﺨﻮاه ﺑﺎﺷﺪ ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﻣﺸﺎﻫﺪات ﻛﻢ دﻗﺖ ﺣﺬف ﻣﻴﺸﻮﻧﺪ‪ .‬ﭘﺲ از ﺑﺮرﺳﻲ دﻗﻴﻖ اوﻟﻴﻪ‪ ،‬اﻳﻦ اﻃﻼﻋﺎت ﭘﺮدازش ﻣـﻲ ﺷـﻮﻧﺪ و‬
‫ﻣﻘﺎدﻳﺮ ﻛﻤﻴﺖ ﻫﺎي ﻣﺠﻬﻮل ﺑﺪﺳﺖ ﻣﻲ آﻳﻨﺪ و در ﻧﻬﺎﻳﺖ ﻧﺘﺎﻳﺞ ﺑﺪﺳﺖ آﻣﺪه ﻣﻮرد ارزﻳﺎﺑﻲ ﻗﺮار ﻣﻲ ﮔﻴﺮﻧﺪ‪ .‬ﺑﺎ در ﻧﻈﺮﮔـﺮﻓﺘﻦ ﻣـﻮارد ﻓـﻮق‬
‫ﻣﺮاﺣﻞ ﻣﺨﺘﻠﻒ روش ژﺋﻮدﺗﻴﻚ ﺑﻪ ﺷﺮح ذﻳﻞ دﺳﺘﻪ ﺑﻨﺪي ﻣﻲ ﮔﺮدد‪:‬‬

‫‪ .1‬ﻧﺨﺴﺖ ﻛﻤﻴﺖ ﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻣﻘﺎدﻳﺮ آﻧﻬﺎ ﺑﺎﻳﺪ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺷﻮد )ﭘﺎراﻣﺘﺮﻫﺎي ﻣﺠﻬﻮل( ﻣﺸﺨﺺ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ ﺑﻌﺪ دﻗﺖ دﻟﺨﻮاه ﺑﺮاي آﻧﻬـﺎ در‬

‫ﺑﻬ‬
‫ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ ﺑﺮاي اﻳﻨﻜﺎر روش ﺧﺎﺻﻲ ﻣﻮﺟﻮد ﻧﻴﺴﺖ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺮ اﺳﺎس ﺷـﻨﺎﺧﺘﻲ ﻛـﻪ از ﭘـﺮوژه وﺟـﻮد دارد‪ ،‬اﻧﺠـﺎم‬
‫ﮔﻴﺮد‪.‬‬
‫‪ .2‬ﺑﻌﻠﺖ اﻳﻨﻜﻪ ﻧﻤﻴﺘﻮان ﭘﺎراﻣﺘﺮﻫﺎي ﻣﺠﻬﻮل را ﻣﺴﺘﻘﻴﻤﺎ اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي ﻛﺮد‪ ،‬ﻻزم اﺳﺖ رواﺑﻂ آﻧﻬﺎ را ﺑﺎ ﻛﻤﻴـﺖ ﻫـﺎﻳﻲ ﻛـﻪ ﻣﺴـﺘﻘﻴﻤﺎ‬

‫ﺰﺍ‬
‫ﻣﻮرد اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي ﻫﺴﺘﻨﺪ )ﻣﺸﺎﻫﺪات( ﺑﺪاﻧﻴﻢ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ دوم ﻋﺒﺎرت از ﻓﺮﻣﻮﻟﻪ ﻛﺮدن رواﺑﻂ ﻓﻮق ﺑﺼﻮرت ﺗﻮاﺑﻊ رﻳﺎﺿـﻲ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﺗﻮاﺑﻊ )رواﺑﻂ( را ﻣﺪل رﻳﺎﺿﻲ ﻣﻲ ﻧﺎﻣﻴﻢ ﻛﻪ اﺳﺎس ﺗﻌﻴﻴﻦ ﭘﺎراﻣﺘﺮﻫﺎي ﻣﺠﻬﻮل اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺩﺑ‬
‫‪ .3‬ﻗﺒﻞ از اﻧﺠﺎم اﻧﺪازه ﮔﻴﺮﻳﻬﺎي ﻻزم‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ دﻗﺖ آﻧﻬﺎ ﻣﺸﺨﺺ ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬واﺿﺢ اﺳﺖ ﻛﻪ دﻗﺖ اﻧﺪازه ﮔﻴﺮﻳﻬﺎ )دﻗـﺖ ﻣﺸـﺎﻫﺪات(‬
‫ﻣﺒﺘﻨﻲ ﺑﺮ دﻗﺖ ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﺷﺪه ﺑﺮاي ﭘﺎراﻣﺘﺮﻫﺎي ﻣﺠﻬﻮل و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ رواﺑﻂ ﻣﻮﺟﻮد در ﻣﺪل رﻳﺎﺿﻲ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬روش ﺑﺮآورد دﻗﺖ‬
‫ﻣﺸﺎﻫﺪات را ﺑﻄﻮري ﻛﻪ دﻗﺖ ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﺷﺪه ﺑﺮاي ﭘﺎراﻣﺘﺮﻫﺎي ﻣﺠﻬﻮل از ﻃﺮﻳﻖ ﻣﺪل رﻳﺎﺿﻲ ﻣﺮﺑﻮﻃﻪ ﺗﻌﻴـﻴﻦ ﮔـﺮدد را ﺗﺤﻠﻴـﻞ‬
‫اوﻟﻴﻪ‪ 2‬ﻣﻲ ﻧﺎﻣﻨﺪ‪ .‬در ﺗﺤﻠﻴﻞ اوﻟﻴﻪ روش اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي ﻧﻴﺰ ﻣﺸﺨﺺ ﻣﻲ ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﻪ‬
‫‪ .4‬اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي ﻫﺎي ﻻزم اﻧﺠﺎم ﺷﺪه و ﺻﺤﺖ اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي ﻣﺸﺎﻫﺪات )ﺗﺎ ﺣﺪ اﻣﻜﺎن( ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از روﺷﻬﺎي ﻛﻨﺘـﺮل ﻣﻘـﺪﻣﺎﺗﻲ و‬
‫آزﻣﻮﻧﻬﺎي ﭘﻴﺶ از ﺳﺮﺷﻜﻨﻲ ﺗﺤﻘﻴﻖ ﻣﻲ ﺷﻮد ﺳﭙﺲ ﻣﺸﺎﻫﺪات ﺑﺪﺳﺖ آﻣﺪه ﻣﻮرد آزﻣﺎﻳﺶ ﻗﺮار ﻣﻲ ﮔﻴﺮﻧﺪ ﺗﺎ ﻣﻌﻠـﻮم ﺷـﻮد ﻛـﻪ‬
‫ﻧﺒﻴ‬

‫داراي دﻗﺖ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺷﺪه در ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺗﺤﻠﻴﻞ اوﻟﻴﻪ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻳﺎ ﺧﻴﺮ؟ اﮔﺮ ﻣﺸﺎﻫﺪات داراي دﻗﺖ ﻻزم ﻧﺒﺎﺷﻨﺪ ﺑﺎﻳﺪ ﺗﻜﺮار ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ .5‬ﻣﺸﺎﻫﺪات ارزﻳﺎﺑﻲ ﺷﺪه ﺑﻪ ﻣﺪل ﻣﻌﺮﻓﻲ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ از ﻃﺮﻳﻖ ﺣﻞ ﻣﺪل رﻳﺎﺿﻲ ﭘﺎراﻣﺘﺮﻫﺎي ﻣﺠﻬﻮل و دﻗﺖ آﻧﻬﺎ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﻲ ﺷـﻮﻧﺪ‬
‫)ﺳﺮﺷﻜﻨﻲ(‪.‬‬
‫ﺎﻥ‬

‫‪ .6‬در اﻳﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻛﺎﻣﻞ ﺑﻮدن ﻣﺪل رﻳﺎﺿﻲ ﻣﻮرد ارزﻳﺎﺑﻲ ﻗﺮار ﻣﻲ ﮔﻴﺮد و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺑﻌﺪ از ﻣﺤﺎﺳﺒﺎت ﺳﺮﺷﻜﻨﻲ ﺻﺤﺖ ﻣﺸـﺎﻫﺪات‬
‫ﻣﻮرد آزﻣﺎﻳﺶ ﻗﺮار ﻣﻲ ﮔﻴﺮد )آزﻣﻮن ﻫﺎي ﭘﺲ از ﺳﺮﺷﻜﻨﻲ(‪.‬‬
‫‪ .7‬ﻣﺮﺣﻠﻪ آﺧﺮ ﻋﺒﺎرت از ارزﻳﺎﺑﻲ ﭘﺎراﻣﺘﺮﻫﺎي ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺷﺪه ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ و دﻗﺖ و ﺻﺤﺖ ﻣﻘﺎدﻳﺮ ﺑﺪﺳـﺖ آﻣـﺪه ﺑـﺮاي ﻛﻤﻴـﺖ ﻫـﺎي‬
‫ﻣﺠﻬﻮل ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﻲ ﮔﺮدد‪.‬‬

‫‪١. geodetic methodology‬‬

‫‪٢. pre- analysis‬‬

‫ﺍﺳﺘﺎﺩ ﺑﻬﺰﺍﺩ ﺑﻪ ﻧﺒﻴﺎﻥ‬ ‫ﺗﺄﻟﻴﻒ ﻭ ﺗﺮﺟﻤﻪ‬

 ‫ﻣﻘﺪﻣﻪ‬ ‫ﻧﻘﺸﻪ ﺑﺮداري ژﺋﻮدﺗﻴﻚ‬

‫اﻳﻦ ﻣﺮاﺣﻞ را ﻣﻲ ﺗﻮان ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﺷﻜﻞ ذﻳﻞ ﺑﻄﻮر ﺧﻼﺻﻪ ﻧﺸﺎن داد‪:‬‬
‫ﻣﺮاﺣﻞ ﻳﻚ روش ژﺋﻮدﺗﻴﻚ‬
‫و ‪( Cx‬‬ ‫‪ .1‬ﺷﻨﺎﺧﺖ ﭘﺎراﻣﺘﺮﻫﺎي ﻣﺠﻬﻮل و ﺗﻌﻴﻴﻦ دﻗﺖ دﻟﺨﻮاه ﺑﺮاي آﻧﻬﺎ ) ‪x‬‬

‫‪ .2‬ﺷﻨﺎﺧﺖ و ﻓﺮﻣﻮﻟﻪ ﻛﺮدن رواﺑﻂ ﺑﻴﻦ ﻣﺸﺎﻫﺪات و ﻣﺠﻬﻮﻻت )ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﺪل رﻳﺎﺿﻲ( ‪f (x, l)  0‬‬

‫ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻣﺪل رﻳﺎﺿﻲ‬ ‫‪ .3‬ﺑﺮآورد دﻗﺖ ﻣﺸﺎﻫﺪات ‪ Cl ‬ﺑﺮ اﺳﺎس دﻗﺖ از ﻗﺒﻞ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺷﺪه ﺑﺮاي ﻣﺠﻬﻮﻻت ‪Cx ‬‬
‫)ﻃﺮاﺣﻲ و ﺗﺤﻠﻴﻞ اوﻟﻴﻪ(‬

‫ﺑﻬ‬
‫‪ .4‬اﻧﺠﺎم ﻣﺸﺎﻫﺪات و آزﻣﻮن ﻫﺎي ﭘﻴﺶ از ﺳﺮﺷﻜﻨﻲ و ﺑﺮرﺳﻲ اﻳﻨﻜﻪ ﺑﻪ دﻗﺖ ﻣﻄﻠﻮب ﻛﻪ در ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻗﺒﻞ‬
‫رﺳﻴﺪه اﻳﻢ ﻳﺎ ﺧﻴﺮ؟ )ارزﻳﺎﺑﻲ ﻣﻘﺪﻣﺎﺗﻲ(‬ ‫ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺷﺪه ﺑﻮد ‪Cl ‬‬

‫ﺰﺍ‬
‫‪) ( C x‬ﺳﺮﺷﻜﻨﻲ(‬
‫وˆ‬ ‫‪ .5‬ﻣﻌﺮﻓﻲ ﻣﺸﺎﻫﺪات ﺑﻪ ﻣﺪل رﻳﺎﺿﻲ و ﺗﻌﻴﻴﻦ ﭘﺎراﻣﺘﺮﻫﺎي ﻣﺠﻬﻮل و دﻗﺖ آﻧﻬﺎ ) ̂‪x‬‬
‫ﺩﺑ‬
‫‪ .6‬ﺑﺮرﺳﻲ ﻛﺎﻣﻞ ﺑﻮدن ﻣﺪل رﻳﺎﺿﻲ و ارزﻳﺎﺑﻲ ﺻﺤﺖ ﻣﺸﺎﻫﺪات )آزﻣﻮن ﻫﺎي ﭘﺲ از ﺳﺮﺷﻜﻨﻲ(‬

‫‪3‬‬
‫‪ .7‬ارزﻳﺎﺑﻲ ﭘﺎراﻣﺘﺮﻫﺎي ﻣﺠﻬﻮل ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺷﺪه و ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺣﺪود اﻃﻤﻴﻨﺎن ﺑﺮاي ﻛﻤﻴﺖ ﻫﺎي ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺷﺪه‬
‫ﻪ‬
‫در درس ﻧﻘﺸﻪ ﺑﺮداري ژﺋﻮدﺗﻴﻚ ﺑﻴﺸﺘﺮﻳﻦ ﺗﻤﺮﻛﺰ ﺑﺮ روي ﺗﺠﺰﻳﻪ و ﺗﺤﻠﻴﻞ ﺧﻄﺎﻫﺎ ﭘﻴﺶ از ﺳﺮﺷﻜﻨﻲ و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﭘـﺲ از ﺳﺮﺷـﻜﻨﻲ ﻣـﻲ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ و ﻫﺪف ﻣﺎ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﺮروي ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺧﻄﺎﻫﺎ‪ ،‬ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻋﻮاﻣﻞ ﺑﻮﺟﻮد آورﻧﺪه ﺧﻄﺎﻫﺎ و اﺗﺨﺎذ روﺷﻬﺎي ﻣﻄﻤﺌﻦ ﺑﺮاي ﻛﻨﺘـﺮل و ﻣﺤـﺪود‬
‫ﻧﺒﻴ‬

‫ﻧﮕﻪ داﺷﺘﻦ ﺧﻄﺎﻫﺎ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر دﺳﺘﻴﺎﺑﻲ ﺑﻪ دﻗﺘﻬﺎ و اﻫﺪاف از ﭘﻴﺶ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺷﺪه ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﺎ در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻦ اﻳﻦ ﻣﻮارد ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ رﻳـﺰي ﻣﻄﺎﻟـﺐ‬
‫ﻧﻘﺸﻪ ﺑﺮداري ژﺋﻮدﺗﻴﻚ در ﻫﻔﺖ ﻓﺼﻞ اﻧﺠﺎم ﮔﺮدﻳﺪه اﺳﺖ‪ .‬در ﻓﺼﻞ اول ﺑﻪ ﺑﺤﺚ در ﻣﻮرد ﺗﺤﻠﻴﻞ ﺧﻄﺎﻫﺎي ﻣﻮﺟﻮد در ﻣﺸﺎﻫﺪات‪ ،‬ﭘﻴﺶ‬
‫از ﺳﺮﺷﻜﻨﻲ ﻣﻲ ﭘﺮدازﻳﻢ و ﻛﻤﻴﺖ ﻫﺎﻳﻲ را ﻛﻪ در اﻳﻦ ارﺗﺒﺎط ﻣﻮرد اﻫﻤﻴﺖ ﻗﺮار دارﻧﺪ را ﺑﻄﻮر ﺧﻼﺻﻪ ﺑﺮرﺳﻲ ﻣﻲ ﻛﻨﻴﻢ ﻛﻪ ﻣﻄﺎﻟـﺐ اﻳـﻦ‬
‫ﺎﻥ‬

‫ﻓﺼﻞ ﻋﻤﺪﺗﺎ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﻳﺎدآوري ﻣﻄﺎﻟﺒﻲ از دروس ﺗﺌﻮري ﺧﻄﺎﻫﺎ و ﺳﺮﺷﻜﻨﻲ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺒﺎﺣﺚ ﭘﺎﻳﻪ در ﻓﺼـﻮل ﺑﻌـﺪي اﻳـﻦ‬
‫درس ﻓﺮض ﺷﺪه اﻧﺪ‪ .‬ﻓﺼﻞ دوم ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﻃﻮر ﺧﻼﺻﻪ ﺑﻪ ﺑﺤﺚ در ﻣﻮرد ﻗﺎﻧﻮن اﻧﺘﺸﺎرﺧﻄﺎﻫﺎ و ﺗﺠﺰﻳﻪ و ﺗﺤﻠﻴﻞ اوﻟﻴﻪ ﺑﺮ اﻳﻦ ﻣﺒﻨﺎ اﺧﺘﺼﺎص‬
‫ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬در اداﻣﻪ در ﻓﺼﻮل ﺳﻮم‪ ،‬ﭼﻬﺎرم و ﭘﻨﺠﻢ ﺑﻪ ﺑﺮرﺳﻲ ﺧﻄﺎﻫﺎ‪ ،‬دﻗﺖ و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺗﺠﺰﻳﻪ و ﺗﺤﻠﻴﻞ ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻫﺎي اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي اﻫـﻢ‬
‫ﻣﺸﺎﻫﺪات ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده در ﻧﻘﺸﻪ ﺑﺮداري ﻳﻌﻨﻲ زاوﻳﻪ‪ ،‬ﻃﻮل و اﺧﺘﻼف ارﺗﻔﺎع ﻣﻲ ﭘﺮدازﻳﻢ‪ .‬ﻣﺒﺎﺣﺜﻲ ﻛﻪ در اﻳﻦ ﻓﺼﻮل ﻣﻄﺮح ﻣـﻲ ﮔﺮدﻧـﺪ‬
‫ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از دﻳﺪﮔﺎه ﻓﻨﻲ ﻧﻘﺸﻪ ﺑﺮداري و ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺑﺮﺧﻲ ﻋﻮاﻣﻞ ﻓﻴﺰﻳﻜﻲ و دﺳﺘﮕﺎﻫﻲ ﺑﻪ ﺷـﻨﺎﺧﺖ و ﺑﺮرﺳـﻲ ﺧﻄﺎﻫـﺎﺋﻲ ﻣـﻲ ﭘﺮدازﻧـﺪ ﻛـﻪ‬
‫ﻣﻌﻤﻮﻻ در اﻧﺪازه ﮔﻴﺮﻳﻬﺎ ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﺳﺮوﻛﺎردارﻳﻢ روﺷﻬﺎي ﺑﺮﺧﻮرد ﺑﺎ اﻳﻦ ﺧﻄﺎﻫﺎ ﻧﻴﺰ از ﻣﻄﺎﻟﺐ اﺻﻠﻲ ﻣﻄﺮح ﺷﺪه در اﻳﻦ ﻓﺼﻮل ﻣـﻲ ﺑﺎﺷـﺪ‪.‬‬
‫در ﻓﺼﻞ ‪ 6‬اﺑﺘﺪا ﻣﺮوري ﺑﺮ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﺗﺤﻠﻴﻞ ﺷﺒﻜﻪ ﻫﺎي ﻛﻨﺘﺮل ﺧﻮاﻫﻴﻢ داﺷﺖ و ﺳﭙﺲ ﺑﻪ ﺑﺤـﺚ و ﺑﺮرﺳـﻲ ﭘﻴﺮاﻣـﻮن ﻃﺮاﺣـﻲ و ﺷـﻨﺎﺧﺖ‬
‫ﻣﻌﻴﺎرﻫﺎي ارزﻳﺎﺑﻲ ﺷﺒﻜﻪ ﻗﺒﻞ و ﺑﻌﺪ از اﻧﺠﺎم ﻣﺸﺎﻫﺪات و ﺳﺮﺷﻜﻨﻲ ﺧﻮاﻫﻴﻢ ﭘﺮداﺧﺖ و ﺳﺮاﻧﺠﺎم در ﻓﺼﻞ ‪ 7‬ﻣﺴﺎﺋﻞ ﺟﺪﻳﺪ در ﻃﺮاﺣﻲ و‬
‫ﺗﺤﻠﻴﻞ ﺷﺒﻜﻪ ﻫﺎي ﻛﻨﺘﺮل ﺗﺤﺖ ﻋﻨﻮان ﺗﺤﻠﻴﻞ اﺳﺘﺮﻳﻦ‪ 4‬ﻣﻄﺮح ﻣﻲ ﮔﺮدد‪.‬‬

‫‪٣. post- analysis‬‬

‫‪٤. strain analysis‬‬

‫ﺍﺳﺘﺎﺩ ﺑﻬﺰﺍﺩ ﺑﻪ ﻧﺒﻴﺎﻥ‬ ‫ﺗﺄﻟﻴﻒ ﻭ ﺗﺮﺟﻤﻪ‬

 ‫ﻣﻔﺎﻫﻴﻤﻲ از ﺗﺌﻮري ﺧﻄﺎﻫﺎ‬ ‫ﻧﻘﺸﻪ ﺑﺮداري ژﺋﻮدﺗﻴﻚ‬

‫ﻓﺼﻞ اول‬

‫‪ .1‬ﻣﻔﺎﻫﻴﻤﻲ از ﺗﺌﻮري ﺧﻄﺎﻫﺎ ‪:‬‬

‫ﻓﺮاﻳﻨﺪ اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي‪ 1‬از ﻣﻨﺎﺑﻊ ﺧﻄﺎي ﻣﺘﻌﺪد ﻣﺤﻴﻄﻲ‪ ،‬اﻧﺴﺎﻧﻲ و دﺳﺘﮕﺎﻫﻲ ﺗﺎﺛﻴﺮ ﻣﻲ ﭘﺬﻳﺮد‪ .‬ﺧﻄﺎﻫﺎ را از ﻧﻈﺮ ﻧﺤﻮه ﺣﺬف و ﻳﺎ ﻛـﺎﻫﺶ آﻧﻬـﺎ‬
‫ﻣﻲ ﺗﻮان ﺑﻪ ﺳﻪ دﺳﺘﻪ ﻛﻠﻲ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻛﺮد‪ :‬ﺧﻄﺎﻫﺎي اﺗﻔﺎﻗﻲ‪ ،‬ﺧﻄﺎﻫﺎي ﺳﻴﺴﺘﻤﺎﺗﻴﻚ و اﺷﺘﺒﺎﻫﺎت‪.‬‬

‫‪2‬‬
‫‪ .1 .1‬ﺧﻄﺎﻫﺎي اﺗﻔﺎﻗﻲ‬
‫ﺗﻜﺮار اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي ﻳﻚ ﻛﻤﻴﺖ ﻓﻴﺰﻳﻜﻲ )ﻣﺜﻼ ﻃﻮل‪ ،‬زاوﻳﻪ‪ ،‬اﺧﺘﻼف ارﺗﻔﺎع و ﻏﻴﺮه( در ﻫﺮ ﻣﺮﺗﺒﻪ ﻳﻚ ﻣﻘﺪار ﻳﻜﺴﺎن ﺑﺪﺳﺖ ﻧﻤﻲ‬
‫دﻫﺪ و اﻳﻦ ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﺣﻀﻮر ﺧﻄﺎﻫﺎي اﺗﻔﺎﻗﻲ در اﻧﺪازه ﮔﻴﺮﻳﻬﺎﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﺧﻄﺎﻫﺎ اﻏﻠﺐ ﻣﻘﺪار ﻛﻮﭼﻜﻲ دارﻧﺪ و اﺣﺘﻤﺎل ﻣﺜﺒﺖ و ﻣﻨﻔﻲ ﺑـﻮدن‬
‫آﻧﻬﺎ ﻳﻜﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﺧﻄﺎﻫﺎي اﺗﻔﺎﻗﻲ در ﻃﺒﻴﻌﺖ اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي ﭘﺪﻳﺪه ﻫﺎﻳﻲ ذاﺗﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﻫﻴﭽﮕﺎه ﻧﻤﻲ ﺗﻮان ﺑﻪ ﻃﻮر ﻛﺎﻣﻞ ﺑﺮ آﻧﻬﺎ ﻏﻠﺒﻪ ﻧﻤـﻮد‪.‬‬
‫از دﻳﺪﮔﺎه آﻣﺎري‪ ،‬ﺧﻄﺎي اﺗﻔﺎﻗﻲ ﺧﻄﺎي ﻧﻤﻮﻧﻪ ﮔﻴﺮي از ﻳﻚ ﺟﺎﻣﻌﻪ آﻣﺎري ﺑﺎ اﻋﻀﺎي ﻧﺎﻣﺘﻨﺎﻫﻴﺴﺖ‪ .‬ﻣﺘﻐﻴﻴﺮﻫﺎ )ﻳﺎ ﻣﺸﺎﻫﺪاﺗﻲ( را ﻛﻪ آﻣﻴﺨﺘـﻪ‬

‫ﺑﻬ‬
‫ﺑﻪ ﺧﻄﺎﻫﺎي اﺗﻔﺎﻗﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ را ﻣﺘﻐﻴﻴﺮﻫﺎي ﺗﺼﺎدﻓﻲ ﻣﻲ ﻧﺎﻣﻴﻢ‪ .‬اﮔﺮ ﻛﻤﻴﺘﻲ ﭼﻨﺪﻳﻦ ﺑﺎر و ﺣﺘﻲ اﻟﻤﻘﺪور ﺗﺤﺖ ﺷﺮاﻳﻂ ﻳﻜﺴـﺎن اﻧـﺪازه ﮔﻴـﺮي‬
‫ﺑﺸﻮد آﻧﮕﺎه آن اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي ﻳﻚ ﻧﻤﻮﻧﻪ از ﻣﺘﻐﻴﻴﺮ ﺗﺼﺎدﻓﻲ را ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺧﻮاﻫﺪ داد‪ .‬اﮔﺮ ﻓﺮض ﻛﻨﻴﻢ ﻛﻪ ﻣﺘﻐﻴﻴﺮ ﻳـﻚ ﺗﻮزﻳـﻊ اﺣﺘﻤـﺎل ﻣﻌﻴﻨـﻲ‬
‫داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻧﻴﺰ از ﻫﻤﺎن ﺗﻮزﻳﻊ ﭘﻴﺮوي ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺮد‪ .‬ﺗﺎﺑﻊ ﺗﻮزﻳﻊ ﻣﻌﻴﻨﻲ ﻛﻪ اﻳﻨﺠﺎ ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده ﻗﺮار ﻣﻴﮕﻴﺮد‪ ،‬ﺗﻮزﻳﻊ ﻧﺮﻣﺎل ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‬

‫ﺰﺍ‬
‫زﻳﺮا ﻛﻪ ﻣﺸﺎﻫﺪات ﻧﻘﺸﻪ ﺑﺮداري از اﻳﻦ ﺗﻮزﻳﻊ ﺑﻴﺶ از ﻫﺮﺗﻮزﻳﻊ دﻳﮕﺮي ﭘﻴﺮوي ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﺗﺎﺑﻊ ﺗﻮزﻳﻊ ﻳﻚ ﻣﺘﻐﻴﻴﺮ ﺗﺼـﺎدﻓﻲ ﻧﺮﻣـﺎل‪ ،‬ﺑـﺎ دو‬
‫ﭘﺎراﻣﺘﺮ اﻣﻴﺪ رﻳﺎﺿﻲ ‪ x‬و ورﻳﺎﻧﺲ‪ x2‬ﺑﻴﺎن ﻣﻴﺸﻮد‪ .‬ﺑﺮرﺳﻴﻬﺎي آﻣﺎري ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﺪ ﻛﻪ ﺣﺪود ‪ %68/3‬از ﻣﺸﺎﻫﺪات در ﻓﺎﺻـﻠﻪ ‪ ‬و‬
‫‪ ‬واﻗﻊ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﻳﮕﺮ‪ %31/7‬از ﻣﺸﺎﻫﺪات در ﺧﺎرج از اﻳﻦ ﻓﺎﺻﻠﻪ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺑﻮد)ﺷﻜﻞ ‪.(1-1‬‬
‫ﻪ‬ ‫ﺩﺑ‬
‫ﻧﺒﻴ‬
‫ﺎﻥ‬

‫ﺷﻜﻞ ‪ . 1-1‬ﺗﺎﺑﻊ ﭼﮕﺎﻟﻲ اﺣﺘﻤﺎل ﻧﺮﻣﺎل‬

‫ﺟﺪول ‪ 1-1‬ﻧﺸﺎﻧﺪﻫﻨﺪه ﺗﻮزﻳﻊ ﻣﺸﺎﻫﺪات در ﻓﻮاﺻﻞ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ اﻣﻴﺪ رﻳﺎﺿﻲ ﺑﺮاي ﺗﺎﺑﻊ اﺣﺘﻤﺎل ﻧﺮﻣﺎل ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫‪4‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫ﺣﺪود ﻣﻘﺪار‬

‫‪99.994‬‬ ‫‪99.9‬‬ ‫‪99.73‬‬ ‫‪99‬‬ ‫‪95.4‬‬ ‫‪95‬‬ ‫‪68.3‬‬ ‫‪50‬‬ ‫اﺣﺘﻤﺎل )‪(%‬‬
‫ﺟﺪول ‪ . 1-1‬در ﺻﺪ اﺣﺘﻤﺎل ﺣﻀﻮر ﻳﻚ ﻣﺸﺎﻫﺪه درون ﻓﻮاﺻﻞ ﻣﺨﺘﻠﻒ از ﻣﺮﻛﺰ ﺗﻮزﻳﻊ ﻧﺮﻣﺎل‬

‫‪١. measurement process‬‬

‫‪٢. random (or accidental) errors‬‬

‫ﺍﺳﺘﺎﺩ ﺑﻬﺰﺍﺩ ﺑﻪ ﻧﺒﻴﺎﻥ‬ ‫ﺗﺄﻟﻴﻒ ﻭ ﺗﺮﺟﻤﻪ‬

 ‫ﻣﻔﺎﻫﻴﻤﻲ از ﺗﺌﻮري ﺧﻄﺎﻫﺎ‬ ‫ﻧﻘﺸﻪ ﺑﺮداري ژﺋﻮدﺗﻴﻚ‬

‫از آﻧﺠﺎﺋﻲ ﻛﻪ در ﻧﻘﺸﻪ ﺑﺮداري ﺑﺮاي ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻳﻚ ﻣﺠﻬﻮل ﭼﻨﺪﻳﻦ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﺻﻮرت ﻣﻲ ﮔﻴﺮد ﺑﻪ ﺟﺎي ﻳﻚ ﻣﺸـﺎﻫﺪه‪ ،‬ﺑـﺮداري از ﻣﺸـﺎﻫﺪات‬
‫دارﻳﻢ ﻛﻪ ﺗﺎﺑﻊ ﺗﻮزﻳﻊ آﻧﻬﺎ ﻧﺮﻣﺎل ﭼﻨﺪ ﺑﻌﺪي اﺳﺖ‪ .‬در ﺗﺎﺑﻊ ﺗﻮزﻳﻊ ﻧﺮﻣﺎل ﭼﻨﺪ ﺑﻌﺪي ﭘﺎراﻣﺘﺮﺳﻮﻣﻲ ﺑﻨـﺎم ﻛﻮورﻳـﺎﻧﺲ ) ‪ ( xy‬ﻧﻴـﺰ ﻣﻄـﺮح‬
‫ﻣﻲ ﮔﺮدد ﻛﻪ ﻣﻌﻴﺎري ﺑﺮاي ﺳﻨﺠﺶ واﺑﺴﺘﮕﻲ ﻣﺸﺎﻫﺪات اﺳﺖ )ﻛﻮورﻳﺎﻧﺲ دوﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﺴـﺘﻘﻞ ﻣﺴـﺎوي ﺻـﻔﺮ اﺳـﺖ(‪ .‬در ﻋﻤـﻞ اﻣﻜـﺎن‬
‫دﺳﺘﺮﺳﻲ ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﺑﻪ ﭘﺎراﻣﺘﺮﻫﺎي ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻧﺮﻣﺎل ﻣﺸﺎﻫﺪات ﻧﻘﺸﻪ ﺑـﺮداري ‪ (‬وﺟـﻮد ﻧـﺪارد زﻳـﺮا ﻛـﻪ ﺑـﺎ ﻧﻤﻮﻧـﻪ ﮔﻴﺮﻳﻬـﺎي ﻛﻮﭼـﻚ‬
‫ﺳﺮوﻛﺎردارﻳﻢ‪ .‬ﺗﻨﻬﺎ ﻛﺎري ﻛﻪ ﻣﻴﺘﻮان اﻧﺠﺎم داد اﻳﻨﺴﺖ ﻛﻪ آﻧﻬﺎ را ﺑﺮآورد ﻛﻨﻴﻢ‪ .‬دو ﺑﺮآورد ﻛﻨﻨﺪه ﻧﺎارﻳﺐ‪ 3‬از ‪ (‬ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ﻧﻤﻮﻧـﻪ ‪ x‬و‬
‫ورﻳﺎﻧﺲ ﻧﻤﻮﻧﻪ‪ S2‬ﻣﻴﺒﺎﺷﻨﺪ ﻛﻪ ﺗﻮﺳﻂ رواﺑﻂ ذﻳﻞ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ‪:‬‬
‫‪n‬‬

‫‪ x‬‬ ‫‪ x‬‬

‫‪2‬‬
‫‪i‬‬
‫‪1 n‬‬
‫‪x  ( ) xi‬‬ ‫‪,‬‬ ‫‪s2 ‬‬ ‫‪i 1‬‬

‫‪n i 1‬‬ ‫‪n 1‬‬ ‫)‪(1-1‬‬

‫)‪ x1,x2,...,xn‬ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻫﺴﺘﻨﺪ(‪.‬‬

‫ﺑﻬ‬
‫‪4‬‬
‫‪ .2 .1‬ﺧﻄﺎﻫﺎي ﺳﻴﺴﺘﻤﺎﺗﻴﻚ‬

‫ﺰﺍ‬
‫ﻣﺸﺨﺼﻪ اﺻﻠﻲ ﺧﻄﺎﻫﺎي ﺳﻴﺴﺘﻤﺎﺗﻴﻚ اﺛﺮ ﻳﻜﺴﺎن آﻧﻬﺎ ﺑﺮروي ﻣﺸﺎﻫﺪات ﺗﻜﺮار ﺷـﻮﻧﺪه اﺳـﺖ و در ﻧﺘﻴﺠـﻪ ﺗﻜـﺮار ﻣﺸـﺎﻫﺪات‬
‫ﻧﻤﻴﺘﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﺗﺸﺨﻴﺺ وﺟﻮد آﻧﻬﺎ ﻛﻤﻜﻲ ﻛﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺧﻄﺎﻫﺎ از ﺿﻌﻒ ﻣﺪل رﻳﺎﺿﻲ ﻧﺎﺷﻲ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﻣﺜﺎﻟﻬﺎي زﻳﺮ ﻧﻤﻮﻧـﻪ ﻫـﺎﺋﻲ از ﺧﻄﺎﻫـﺎي‬
‫ﺳﻴﺴﺘﻤﺎﺗﻴﻚ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ :‬‬
‫‪5‬‬
‫ﺩﺑ‬
‫در اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي ﻃﻮل ﺑﺎ ﻣﺘﺮ‪ ،‬ﺧﻄﺎي ﺗﺼﺤﻴﺤﺎت ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻧﻈﻴﺮ درﺟﻪ ﺣﺮارت‪ ،‬ﻛﺸﺶ‪ ،‬ﺷﻨﺖ و ﻏﻴﺮه‬
‫اﺛﺮ اﻧﻜﺴﺎر ﺟﻮي ﺑﺮروي ﻣﺸﺎﻫﺪات ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن )اﻋﻢ از ﻃﻮل ﻳﺎ زاوﻳﻪ( ‪‬‬
‫‪-‬‬
‫‪-‬‬
‫ﺧﻄﺎي ﻣﺪرج ﻛﺮدن ﻟﻤﺐ ﺗﺌﻮدوﻟﻴﺖ ‪‬‬ ‫‪-‬‬
‫ﺗﻔﺎوت ﻓﺮﻛﺎﻧﺲ دﺳﺘﮕﺎه ﻃﻮﻟﻴﺎب اﻟﻜﺘﺮوﻧﻴﻜﻲ ﺑﺎ ﻓﺮﻛﺎﻧﺲ اﺳﻤﻲ آن ‪‬‬
‫ﻪ‬
‫‪-‬‬
‫راﻫﻬﺎﺋﻲ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﺣﺬف ﻳﺎ ﻛﺎﻫﺶ ﺧﻄﺎﻫﺎي ﺳﻴﺴﺘﻤﺎﺗﻴﻚ وﺟﻮد دارﻧﺪ‪ ،‬ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪:‬‬
‫اﻟﻒ‪ -‬ﻛﺎﻟﻴﺒﺮه ﻧﻤﻮدن دﻗﻴﻖ دﺳﺘﮕﺎﻫﻬﺎ‬
‫ﻧﺒﻴ‬

‫ب‪ -‬اﺗﺨﺎذ روﺷﻬﺎي ﻣﺸﺎﻫﺪاﺗﻲ ﺧﺎص )ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻗﺮاﺋﺖ زاوﻳﻪ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻛﻮﭘﻞ و ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻳﻚ زاوﻳﻪ در ﺳﺎﻋﺎت و ﺷﺮاﻳﻂ ﻣﺤﻴﻄﻲ ﻣﺨﺘﻠﻒ(‬
‫ج ‪ -‬در ﺻﻮرت ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه ﺑﻮدن ﺧﻄﺎي ﺳﻴﺴﺘﻤﺎﺗﻴﻚ ﺑﺎ ﻓﺮﻣﻮل ﺑﻨﺪي رﻳﺎﺿﻲ آن ﻣـﻲ ﺗـﻮان ﻣﺸـﺎﻫﺪات را ﭘـﻴﺶ از اﻧﺠـﺎم ﺳﺮﺷـﻜﻨﻲ‬
‫ﺗﺼﺤﻴﺢ ﻛﺮد و ﻳﺎ ﻣﻲ ﺗﻮان ﺑﺎ اﻓﺰودن ﻣﺠﻬﻮﻻت اﺿﺎﻓﻲ در ﻣﺪل رﻳﺎﺿﻲ ﺧﻄﺎﻫﺎي ﺳﻴﺴﺘﻤﺎﺗﻴﻚ را در ﺳﺮﺷﻜﻨﻲ ﻣﺪﻟﺴﺎزي ﻛﺮد‪ .‬ﻗﺎﺑﻞ ذﻛـﺮ‬
‫ﺎﻥ‬

‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﻄﺎﻫﺎي ﺳﻴﺴﺘﻤﺎﺗﻴﻚ ﺑﺮ روي اﻣﻴﺪ رﻳﺎﺿﻲ ﻣﺸﺎﻫﺪات )‪ (‬ﺗﺎﺛﻴﺮﮔﺬاﺷﺘﻪ و ﺑﺮ ورﻳﺎﻧﺲ )ﻳﺎ دﻗﺖ( ﻣﺸﺎﻫﺪات ﺑﻲ ﺗﺎﺛﻴﺮﻧﺪ‪ .‬در ﻓﺼﻞ‬
‫ﺑﻌﺪ ﻣﺪﻟﺴﺎزي رﻳﺎﺿﻲ ﺧﻄﺎي ﺳﻴﺴﺘﻤﺎﺗﻴﻚ را ﺑﺮرﺳﻲ ﺧﻮاﻫﻴﻢ ﻧﻤﻮد‪.‬‬

‫‪6‬‬
‫‪ .3 .1‬اﺷﺘﺒﺎﻫﺎت‬
‫اﺷﺘﺒﺎﻫﺎت ﻣﻌﻤﻮﻻ ﺧﻄﺎﻫﺎي ﺑﺰرﮔﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ از ﺿﻌﻒ ذاﺗﻲ ﺣﻮاس اﻧﺴـﺎن و ﻳـﺎ ﺑـﻲ دﻗﺘـﻲ ﻧﺎﺷـﻲ ﻣـﻲ ﺷـﻮﻧﺪ‪ .‬ﻣﺜﺎﻟﻬـﺎﻳﻲ از‬
‫اﺷﺘﺒﺎﻫﺎت ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪ :‬اﺷﺘﺒﺎه ﻧﻮﺷﺘﻦ ﻋﺪد ﻗﺮاﺋﺖ ﺷﺪه از دﺳﺘﮕﺎه ﻃﻮﻟﻴﺎب و ﻳﺎ زاوﻳﻪ ﻳﺎب‪ ،‬اداﻣﻪ دادن ﻗﺮاﺋﺖ ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ دﺳﺘﮕﺎه ﻛـﺎﻣﻼ از‬
‫ﺗﺮاز ﺧﺎرج ﺷﺪه و ﻳﺎ ﺑﻪ آن ﺿﺮﺑﻪ ﺧﻮرده ﺑﺎﺷﺪ و ﻣﻮاردي از اﻳﻦ دﺳﺖ ‪...‬‬

‫‪٣. unbiased estimators‬‬

‫)‪٤. systematic errors (or effects or components‬‬
‫‪٥. correction for sag‬‬
‫‪٦. blunders, mistakes, gross errors‬‬

‫ﺍﺳﺘﺎﺩ ﺑﻬﺰﺍﺩ ﺑﻪ ﻧﺒﻴﺎﻥ‬ ‫ﺗﺄﻟﻴﻒ ﻭ ﺗﺮﺟﻤﻪ‬

 ‫ﻣﻔﺎﻫﻴﻤﻲ از ﺗﺌﻮري ﺧﻄﺎﻫﺎ‬ ‫ﻧﻘﺸﻪ ﺑﺮداري ژﺋﻮدﺗﻴﻚ‬

‫ﻣﻲ ﺗﻮان از ﺑﺮوز اﺷﺘﺒﺎﻫﺎت ﺑﺎرز ﺑﺎ اﻧﺠﺎم ﻣﺸﺎﻫﺪات ﺑﺎ ﺣﻮاس ﺟﻤﻊ ﺟﻠﻮﮔﻴﺮي ﻛﺮد‪ .‬راﻫﻬﺎي ﻛﺎﻫﺶ اﺷﺘﺒﺎﻫﺎت ﺑﻪ ﺷﺮح زﻳﺮ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪:‬‬
‫‪ -1‬ﺑﻜﺎر ﮔﻴﺮي روﺷﻬﺎي ﻣﺸﺎﻫﺪاﺗﻲ ﻣﻨﺎﺳﺐ‬
‫‪ -2‬ﻛﻨﺘﺮل ﻣﺸﺎﻫﺪات ﺑﺼﻮرت ﻣﺴﺘﻘﻞ ‪‬‬
‫ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻳﻚ اﺻﻞ روش اﻧﺠﺎم ﻣﺸﺎﻫﺪات ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ اي ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﺣﺘﻲ اﻻﻣﻜﺎن از ﺑﺮوز اﺷﺘﺒﺎه در ﻣﺸﺎﻫﺪات ﺟﻠﻮﮔﻴﺮي ﺷﻮد‪ .‬ﺑـﺎ اﻳـﻦ‬
‫وﺟﻮد ﻫﻴﭽﮕﺎه ﭼﻨﻴﻦ ﺗﻀﻤﻴﻨﻲ وﺟﻮد ﻧﺪارد ﻛﻪ ﻣﻄﻠﻘﺎ اﺷﺘﺒﺎه در ﻣﺸﺎﻫﺪات وﺟﻮد ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﻳﻜﻲ از ﺑﺨﺸﻬﺎي ﻣﻬﻢ ﺳﺮﺷﻜﻨﻲ ﺑﻪ‬
‫روش ﻛﻤﺘﺮﻳﻦ ﻣﺮﺑﻌﺎت ﻛﺸﻒ و ﺣﺬف اﺷﺘﺒﺎﻫﺎت ﺑﺎﻗﻴﻤﺎﻧﺪه در ﻣﺸﺎﻫﺪات اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪8‬‬
‫‪ .4 .1‬دﻗﺖ‪ 7‬و ﺻﺤﺖ‬
‫دﻗﺖ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﻧﺰدﻳﻜﻲ ﻣﺸﺎﻫﺪات ﺗﻜﺮار ﺷﻮﻧﺪه )ﻳﺎ ﻛﻤﻴﺖ ﻫﺎي اﺳﺘﺨﺮاج ﺷـﺪه از ﻣﺠﻤﻮﻋـﻪ ﻣﺸـﺎﻫﺪات ﺗﻜـﺮار ﺷـﻮﻧﺪه( ﺑـﻪ‬
‫ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ﻧﻤﻮﻧﻪ اﺳﺖ‪ .‬دﻗﺖ ﻣﻌﻴﺎري ﺑﺮاي ﺑﻴﺎن ﻗﺎﺑﻠﻴﺖ ﺗﻜﺮار ﺷﻮﻧﺪﮔﻲ ﻣﺸﺎﻫﺪات اﺳﺖ و ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﻓﻘﻂ ﺧﻄﺎﻫﺎي اﺗﻔﺎﻗﻲ را ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﺪ‪.‬‬
‫اﻧﺪازه دﻗﺖ را ﺑﺎ ﻛﻤﻴﺖ ﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻔﻲ ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﻨﺪ از ﺟﻤﻠﻪ ﺟﺬر ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ﻣﺮﺑﻌﻲ‪ (RMS) 9‬ﻛﻪ اﻳﻦ ﻫﻤـﺎن اﻧﺤـﺮاف ﻣﻌﻴـﺎر‪) 10‬ﺟـﺬر‬
‫ورﻳﺎﻧﺲ( ﻧﻴﺰ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﺮاي ﻛﻤﻴﺖ ﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻣﺴﺘﻘﻴﻤﺎ ﻗﺎﺑﻞ اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ )ﭘﺎراﻣﺘﺮﻫﺎي ﻣﺠﻬﻮل( ﻧﻴﺰ دﻗﺖ ﺑﺎ ﻣﻌﻴـﺎر ﻫـﺎي ﻣﺨﺘﻠﻔـﻲ‬

‫ﺑﻬ‬
‫ﺑﻴﺎن ﻣﻲ ﺷﻮد ﻛﻪ راﺟﻊ ﺑﻪ آن در ﻓﺼﻞ آﺧﺮ ﻣﻔﺼﻼ ﺑﺤﺚ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪ .‬ﺻﺤﺖ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﻣﻴﺰان ﻧﺰدﻳﻜﻲ ﻳﻚ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻳﺎ ﻳﻚ ﻛﻤﻴﺖ ﺑﺮآورد‬
‫ﺷﺪه از ﻣﺸﺎﻫﺪات ﺑﻪ ﻣﻘﺪار واﻗﻌﻲ وﻟﻲ ﻧﺎﺷﻨﺎﺧﺘﻪ آن ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬زﻳﺮا ﻛﻪ ﻣﻘﺪار واﻗﻌﻲ ﻧﺎﺷﻨﺎﺧﺘﻪ اﺳﺖ اﻣﺎ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺎ اﻧﺠـﺎم ﻓﺮآﻳﻨـﺪ ﻣﺸـﺎﻫﺪات‬

‫ﺰﺍ‬
‫ﻣﻴﺘﻮان آﻧﺮا ﺑﺮآورد ﻛﺮد‪ .‬ﺑﻨﺎ ﺑﺮ اﻳﻦ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﺻﺤﺖ ﻳﻚ ﻛﻤﻴﺖ ﻧﻴﺰ ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻣﺠﻬﻮل اﺳﺖ ﺗﻨﻬﺎ ﻛﺎري ﻛﻪ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﻴﻢ اﻧﺠﺎم ﺑﺪﻫﻴﻢ اﻳﻨﺴﺖ ﻛﻪ‬
‫ﺻﺤﺖ ﻳﻚ ﻛﻤﻴﺖ ﺑﺮآورد ﺷﺪه )ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ﻧﻤﻮﻧﻪ( را ﺗﺨﻤﻴﻦ ﺑﺰﻧﻴﻢ‪ .‬وﺟﻮد ﺧﻄﺎﻫـﺎي ﺳﻴﺴـﺘﻤﺎﺗﻴﻚ و اﺗﻔـﺎﻗﻲ ﻫـﺮدو ﺑﺎﻋـﺚ ﻛـﺎﻫﺶ‬
‫ﺑﻲ ﺗﺎﺛﻴﺮ اﺳﺖ‪ .‬رﺳﻴﺪن ﺑـﻪ ﺗﺨﻤﻴﻨـﻲ دﻗﻴـﻖ از ﺻـﺤﺖ ﻧﻴﺎزﻣﻨـﺪ‬ ‫ﺻﺤﺖ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ ﺣﺎل آﻧﻜﻪ وﺟﻮد ﺧﻄﺎي ﺳﻴﺴﺘﻤﺎﺗﻴﻚ ﺑﺮ روي دﻗﺖ‬
‫ﺩﺑ‬
‫ﺗﻜﺮار ﻣﺸﺎﻫﺪات ﺑﺎ روﺷﻬﺎ و دﺳﺘﮕﺎﻫﻬﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ اﻟﺒﺘﻪ ﺑﻪ ﺷﺮط ﺣﺬف اﺷﺘﺒﺎه ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻣﺜﺎل )‪ _ (1-1‬ﺷﻜﻞ )‪ (2-1‬ﭼﻬـﺎر‬
‫ﺗﺎﺑﻊ ﭼﮕﺎﻟﻲ اﺣﺘﻤﺎل ﻛﻪ ﭼﻬﺎر ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻛﺎﻣﻼ ﻣﺘﻤﺎﻳﺰ ﻣﺸﺎﻫﺪات را از ﻳﻚ ﻛﻤﻴﺖ ﻳﻜﺴﺎن اراﺋﻪ ﻣﻴﻜﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﺪ‪:‬‬
‫ﻪ‬
‫ﻧﺒﻴ‬
‫ﺎﻥ‬

‫ﺷﻜﻞ ‪ : 2-1‬ﻣﻔﻬﻮم دﻗﺖ و ﺻﺤﺖ در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ﭼﻬﺎر وﻫﻠﻪ ﻣﺸﺎﻫﺪه از ﻳﻚ ﻛﻤﻴﺖ ﻳﻜﺴﺎن‬

‫‪٧. precision‬‬
‫‪٨. accuracy‬‬
‫)‪٩. root mean square (r.m.s‬‬
‫‪١٠. standard deviation‬‬

‫ﺍﺳﺘﺎﺩ ﺑﻬﺰﺍﺩ ﺑﻪ ﻧﺒﻴﺎﻥ‬ ‫ﺗﺄﻟﻴﻒ ﻭ ﺗﺮﺟﻤﻪ‬

 ‫ﻣﻔﺎﻫﻴﻤﻲ از ﺗﺌﻮري ﺧﻄﺎﻫﺎ‬ ‫ﻧﻘﺸﻪ ﺑﺮداري ژﺋﻮدﺗﻴﻚ‬

‫ﻣﺘﻘﺎرن ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻋﻠﻴﺮﻏﻢ اﻳﻨﻜﻪ اﺷﻜﺎل اﻳﻦ دو ﻣﻨﺤﻨﻲ ﻛﺎﻣﻼ ﻣﺘﻔﺎوت ﻫﺴـﺘﻨﺪ‪،‬‬ ‫ﻣﻨﺤﻨﻲ ﻫﺎي ‪ 1‬و ‪ 2‬ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﻘﺪار واﻗﻌﻲ ﻛﻤﻴﺖ ﻳﻌﻨﻲ ‪xT‬‬
‫ﻫﺮ دو اﻧﺪازه ﮔﻴﺮﻳﻬﺎ ﺻﺤﺖ ﺑﺎﻻﻳﻲ دارﻧﺪ زﻳﺮا ﻛﻪ ﻣﻘﺪار ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﺑﻪ ﻣﻘﺪار واﻗﻌﻲ ﺑﺴﻴﺎر ﻧﺰدﻳﻚ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺸﺎﻫﺪات ﻣﺮﺣﻠﻪ ‪ 1‬ﻧﺰدﻳـﻚ‬
‫ﺑﻪ ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ﻣﺠﺘﻤﻊ ﺷﺪه اﻧﺪ وﻟﻲ ﻣﺸﺎﻫﺪات ﻣﺮﺣﻠﻪ ‪ 2‬ﮔﺴﺘﺮدﮔﻲ ﺑﻴﺸﺘﺮي ﺣﻮل ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ دارﻧﺪ‪ .‬از ﻧﻈﺮ آﻣﺎري‪ ،‬در ﻣﺮﺣﻠﻪ ‪ 1‬ﻣﺸﺎﻫﺪاﺗﻲ ﻛـﻪ‬
‫اﻧﺤﺮاف ﺑﻴﺸﺘﺮي از ﻣﻘﺪار ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ دارﻧﺪ داراي ﻓﺮاواﻧﻲ ﻧﺴﺒﻲ ﻛﻮﭼﻜﺘﺮي ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﺸﺎﻫﺪات ﻣﺮﺣﻠﻪ ‪ 2‬ﻫﺴﺘﻨﺪ ﺑﺪﻳﻦ ﺟﻬـﺖ ﻣﺸـﺎﻫﺪات‬
‫ﻣﺘﻘﺎرن ﻫﺴﺘﻨﺪ وﻟﻲ ﻣﺸـﺎﻫﺪه ﻣـﻲ‬ ‫ﻣﺮﺣﻠﻪ ‪ 1‬از ﻣﺮﺣﻠﻪ ‪ 2‬دﻗﻴﻖ ﺗﺮ ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ‪ .‬ﻣﻨﺤﻨﻲ ﻫﺎي ‪ 3‬و‪ 4‬ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﺧﻮدﺷﺎن ﻳﻌﻨﻲ ‪xs‬‬
‫ﻣﺘﻔﺎوت اﺳﺖ و ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ آن داراي اﻧﺤﺮاف زﻳﺎدي ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻫﺮدو ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻣﺸﺎﻫﺪات ‪ 3‬و‪ 4‬ﺻﺤﺖ ﭘﺎﺋﻴﻨﻲ‬ ‫ﺷﻮد ﻛﻪ ﻣﻘﺪار ‪ xs‬ﺑﺎ ‪xT‬‬
‫ﺗﻮﺳﻂ ﻳﻚ ﺧﻄﺎي ﺳﻴﺴﺘﻤﺎﺗﻴﻚ ﺑﻮﺟﻮد آﻣﺪه اﺳﺖ و ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر‬ ‫دارﻧﺪ وﻟﻲ دﻗﺖ ﻣﺮﺣﻠﻪ ‪ 3‬از ﻣﺮﺣﻠﻪ ‪ 4‬ﺑﻴﺸﺘﺮ اﺳﺖ‪ .‬اﺧﺘﻼف ‪xT  xs‬‬
‫ﻛﻪ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻲ ﺷﻮد اﻓﺰاﻳﺶ دادن ﺗﻌﺪاد ﻣﺸﺎﻫﺪات اﻳﻦ اﺧﺘﻼف را ﻛﺎﻫﺶ ﻧﺨﻮاﻫﺪ داد‪.‬‬

‫‪11‬‬
‫‪ .5 .1‬ﻗﺎﺑﻠﻴﺖ اﻃﻤﻴﻨﺎن‬

‫ﺑﻬ‬
‫ﻗﺎﺑﻠﻴﺖ اﻃﻤﻴﻨﺎن‪ ،‬ﺑﻴﺎﻧﮕﺮ ﺗﻮان روش اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي و ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ در ﻣﺸﺨﺺ ﺳﺎﺧﺘﻦ و ﺣﺬف اﺷـﺘﺒﺎﻫﺎت اﺣﺘﻤـﺎﻟﻲ اﺳـﺖ‪ .‬ﻗﺎﺑﻠﻴـﺖ‬
‫اﻃﻤﻴﻨﺎن ﺑﻪ ﻗﺎﺑﻞ ﻛﻨﺘﺮل ﺑﻮدن ﻣﺸﺎﻫﺪات اﺷﺎره دارد و آن ﻋﺒﺎرﺗﺴﺖ از ﻗﺪرت ﺗﺸﺨﻴﺺ و ردﻳﺎﺑﻲ اﺷﺘﺒﺎﻫﺎت و ﺑﺮآورد ﻧﻤﻮدن اﺛﺮاﺗﻲ اﺳﺖ‬

‫ﺰﺍ‬
‫ﻛﻪ اﺷﺘﺒﺎﻫﺎت ﺗﺸﺨﻴﺺ داده ﻧﺸﺪه‪ ،‬ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ روي ﺟﻮاب داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﻣﺸﺎﻫﺪات ﻗﺎﺑﻞ اﻃﻤﻴﻨﺎن ﻣﺸﺎﻫﺪاﺗﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ اﺣﺘﻤﺎل وﺟـﻮد‬
‫اﺷﺘﺒﺎﻫﺎت ﻛﺸﻒ ﻧﺸﺪه در آﻧﻬﺎ ﺑﺴﻴﺎر ﻛﻢ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در ﺑﺎره ﻧﺤﻮه ﺑﺮآورد ﻧﻤﻮدن اﻳﻦ ﻛﻤﻴﺖ در ﻓﺼﻞ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻃﺮاﺣﻲ ﺑﺤﺚ ﺧﻮاﻫﻴﻢ ﻧﻤﻮد‪.‬‬
‫ﺩﺑ‬ ‫‪12‬‬
‫‪ .6 .1‬ﻓﺎﺻﻠﻪ اﻃﻤﻴﻨﺎن‬
‫‪‬در ﺑﺨﺶ ‪ 1 .1‬ﺑﻪ دو ﺑﺮآورد ﻧﻘﻄﻪ اي از ﭘﺎراﻣﺘﺮﻫﺎي ﺟﺎﻣﻌﻪ آﻣﺎري ﻣﺸﺎﻫﺪات ﻧﻘﺸﻪ ﺑﺮداري ‪ (‬اﺷﺎره ﻛﺮدﻳﻢ ﻛﻪ ﻋﺒﺎرت از‬
‫ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ و ورﻳﺎﻧﺲ ﻧﻤﻮﻧﻪ ) ‪ ( S 2 , X‬ﻣﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ ﺑﺮآورد ﻧﻘﻄﻪ اي ﻫﻢ ﮔﺎﻫﻲ ﻣﻤﻜﻦ اﺳـﺖ از ﭘـﺎراﻣﺘﺮ واﻗﻌـﻲ ﺟﺎﻣﻌـﻪ اﻧﺤـﺮاف‬
‫ﻪ‬
‫داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻫﻤﻴﺸﻪ اﻳﻦ ﺳﻮال ﻣﻄﺮح اﺳﺖ ﻛﻪ ﭼﻘﺪر اﻳﻦ ﺑﺮآورد ﻗﺎﺑﻞ اﻃﻤﻴﻨﺎن اﺳﺖ؟ و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ اﻋﺘﺒﺎر آن ﭼﻘﺪر اﺳﺖ؟‪‬ﺟﻮاب ﻣﻄﻠﻘﻲ‬
‫ﺑﺮاي اﻳﻦ ﺳﻮال ﻣﻤﻜﻦ ﻧﻴﺴﺖ زﻳﺮا ﻛﻪ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﮔﻴﺮي ﻫﻴﭽﮕﺎه ﻋﻴﻦ واﻗﻌﻴﺖ ﺟﺎﻣﻌﻪ را ﺑﻪ ﻣﺎ ﻧﻤﻲ دﻫﺪ و ﻧﻤـﻲ ﺗﻮاﻧـﺪ ﻣﻄﻠﻘـﺎ ﺑﻴـﺎﻧﮕﺮ ﺗﻮزﻳـﻊ‬
‫اﺣﺘﻤﺎل واﻗﻌﻲ ﺟﺎﻣﻌﻪ و ﻳﺎ ﭘﺎراﻣﺘﺮﻫﺎي آن ﺑﺎﺷﺪ ﺗﻨﻬﺎ اﻣﻜﺎﻧﻲ ﻛﻪ وﺟﻮد دارد اﻳﻨﺴﺖ ﻛﻪ اﺣﺘﻤﺎل وﺟﻮد داﺷـﺘﻦ ﻣﻘـﺪار واﻗﻌـﻲ ﭘﺎراﻣﺘﺮﻫـﺎي‬
‫ﻧﺒﻴ‬

‫ﺟﺎﻣﻌﻪ ‪ (‬را در ﻳﻚ ﻓﺎﺻﻠﻪ ﻣﻌﻴﻦ ﺣﻮل ﻣﻘﺪار ﺑﺮآورد ﺷﺪه ) ‪ ( S 2 , X‬ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻛﻨﻴﻢ‪ .‬اﻳﻨﺠﺎ در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺑﺮآورد ﻧﻘﻄﻪ اي ﺑـﺮآورد ﻓﺎﺻـﻠﻪ‬
‫اي ﻣﻄﺮح ﻣﻲ ﮔﺮدد و آن ﻋﺒﺎرﺗﺴﺖ از ﺗﻌﻴﻴﻦ دو ﺛﺎﺑﺖ ‪ C1‬و ‪ C2‬ﺑﻪ ﻃﻮرﻳﻜﻪ ‪:‬‬
‫‪)=1-‬ﺑﺮاي ﻳﻚ ‪ t‬ﻣﻌﻠﻮم ;‪P(C1< <C2‬‬ ‫)‪(2-1‬‬
‫ﺎﻥ‬

‫‪‬‬
‫در ﻓﺮﻣﻮل ﻓﻮق ‪ t‬ﻳﻚ ﺑﺮآوردﮔﺮ‪ 13‬از ﭘﺎراﻣﺘﺮﻫﺎي ﻧﺎﻣﻌﻠﻮم ﺟﺎﻣﻌﻪ ‪ ‬ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ)ﻣﺜﻼ ‪ t‬ﻣﻲ ﺗﻮاﻧـﺪ ‪ X‬ﻳـﺎ ‪ S‬ﺑﺎﺷـﺪ و‪ ‬ﻣﻴﺘﻮاﻧـﺪ ‪ ‬ﻳـﺎ ‪‬‬
‫‪2‬‬

‫ﺑﺎﺷﺪ(‪  .‬ﺳﻄﺢ ﻣﻌﻨﻲ دار‪ 14‬ﺑﻮدن ﻧﺎﻣﻴﺪه ﻣﻲ ﺷﻮد وﺑﻪ ‪ 1-‬ﺳﻄﺢ اﻃﻤﻴﻨﺎن و ﻳﺎ ﺿـﺮﻳﺐ اﻃﻤﻴﻨـﺎن ﮔﻔﺘـﻪ ﻣـﻲ ﺷـﻮد‪ C1 ،‬و ‪ C2‬را ﺣـﺪود‬
‫اﻃﻤﻴﻨﺎن ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻨﺪ‪.‬‬

‫‪١١. reliability‬‬
‫‪١٢. confidence interval‬‬
‫‪١٣. estimator‬‬
‫‪١٤. significance level‬‬

‫ﺍﺳﺘﺎﺩ ﺑﻬﺰﺍﺩ ﺑﻪ ﻧﺒﻴﺎﻥ‬ ‫ﺗﺄﻟﻴﻒ ﻭ ﺗﺮﺟﻤﻪ‬

 ‫ﻣﻔﺎﻫﻴﻤﻲ از ﺗﺌﻮري ﺧﻄﺎﻫﺎ‬ ‫ﻧﻘﺸﻪ ﺑﺮداري ژﺋﻮدﺗﻴﻚ‬

‫‪ .1 .6 .1‬ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻓﺎﺻﻠﻪ اﻃﻤﻴﻨﺎن ﺑﺮاي ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ‬

‫ﻓﺮض اوﻟﻴﻪ ﻣﺎ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺸﺎﻫﺪات ﻣﺎ از ﺗﻮزﻳﻊ ﻧﺮﻣﺎل ﭘﻴﺮوي ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬دو ﺣﺎﻟﺖ وﺟﻮد دارد ﻳﻜﻲ ﺣﺎﻟﺘﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ورﻳﺎﻧﺲ‬
‫ﺟﺎﻣﻌﻪ‪ ‬ﻣﻌﻠﻮم اﺳﺖ و دﻳﮕﺮ ﺣﺎﻟﺘﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ‪ ‬ﻣﺠﻬﻮل اﺳﺖ و ﺑﻪ ﺟﺎي آن از ورﻳﺎﻧﺲ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻳﻌﻨﻲ‪ S2‬اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻴﺸﻮد‪ .‬در ﺣﺎﻟﺘﻲ ﻛـﻪ‬
‫‪x‬‬ ‫‪x‬‬
‫‪ .‬از‬ ‫از ﺗﻮزﻳﻊ ﻧﺮﻣﺎل اﺳﺘﺎﻧﺪارد )‪ N (0,1‬ﺗﺒﻌﻴﺖ ﻣﻴﻜﻨﺪ ﺑﻪ ﻋﺒـﺎرت دﻳﮕـﺮ )‪~ N (0,1‬‬ ‫‪ ‬ﻣﻌﻠﻮم اﺳﺖ‪ ،‬ﺗﺎﺑﻊ ﺑﺮآوردﮔﺮ‬
‫‪‬‬ ‫‪n‬‬ ‫‪‬‬
‫‪n‬‬
‫ﺗﺎﺑﻊ ﺗﻮزﻳﻊ ﻧﺮﻣﺎل ﻣﻘﺪار ‪  ‬را ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ اي اﻧﺘﺨﺎب ﻣﻲ ﻛﻨﻴﻢ ﻛﻪ اﺣﺘﻤﺎل وﺟﻮد ﻣﺘﻐﻴﻴﺮ ﺗﺼﺎدﻓﻲ ﻧﺮﻣﺎل اﺳﺘﺎﻧﺪارد در ﺧـﺎرج از ﻓﺎﺻـﻠﻪ ‪‬‬
‫‪2‬‬

‫ﺑﺎﺷﺪ )ﺷﻜﻞ ‪.(3-1‬‬

‫ﺑﻬ‬
‫ﺰﺍ‬
‫‪‬‬
‫ﺷﻜﻞ ‪ : 3-1‬ﻓﺎﺻﻠﻪ اﻃﻤﻴﻨﺎن دو ﻃﺮﻓﻪ ﺑﺮاي ﺳﻄﺢ ﻣﻌﻨﻲ دار ‪ ‬‬
‫‪‬‬

‫‪x‬‬
‫ﺩﺑ‬ ‫ﺑﻨﺎﺑﺮ ﺗﻌﺮﻳﻒ )راﺑﻄﻪ ‪ (2-1‬و ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﺧﺎﺻﻴﺖ ﺗﻘﺎرن ﺗﻮزﻳﻊ ﻧﺮﻣﺎل ﻣﻲ ﺗﻮان ﻧﻮﺷﺖ ‪:‬‬

‫‪P (  / 2 ‬‬ ‫)‪   / 2 )  1   (3-1‬‬

‫‪‬‬ ‫‪n‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪P( x    / 2‬‬ ‫‪   x  /2‬‬ ‫)‪)  1   (4-1‬‬
‫ﻪ‬
‫وﻳﺎ اﻳﻨﻜﻪ ‪:‬‬
‫‪n‬‬ ‫‪n‬‬
‫ﺑﺮاي ‪   0.05‬و ‪   / 2  1.96‬ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﻴﻢ ﺑﻨﻮﻳﺴﻴﻢ ‪:‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫ﻧﺒﻴ‬

‫‪P( x  1.96‬‬ ‫‪   x  1.96‬‬‫)‪)  0.95 (5-1‬‬

‫‪n‬‬ ‫‪n‬‬
‫ﺑﻪ ﻓﺎﺻـﻠﻪ اﻃﻤﻴﻨـﺎن ﻓـﻮق‪ ،‬ﻓﺎﺻـﻠﻪ اﻃﻤﻴﻨـﺎن ‪ %95‬ﮔﻔﺘـﻪ ﻣـﻲ ﺷـﻮد‪ .‬ﻓﺎﺻـﻠﻪ اﻃﻤﻴﻨـﺎن ‪ %99‬را ﻫـﻢ ﻣـﻲ ﺗـﻮاﻧﻴﻢ ﺑـﻪ ازاي ‪   0.01‬و‬
‫‪   / 2  2.58‬ﺗﺸﻜﻴﻞ دﻫﻴﻢ‪.‬‬
‫ﺎﻥ‬

‫ﻣﺜﺎل)‪ _(2-1‬ﻓﺮض ﻛﻨﻴﺪ ﻓﺎﺻﻠﻪ اي ‪ 12‬ﺑﺎر اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ ﺑﺎ ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ‪ x  101.237 m‬ﺑﺎ ﻓﺮض ﻣﻌﻠﻮم ﺑﻮدن ورﻳﺎﻧﺲ ﺗﻮزﻳﻊ‬
‫ﻧﺮﻣﺎل ‪ ،  2  0.0025 m 2‬ﻓﺎﺻﻠﻪ اﻃﻤﻴﻨﺎن ‪ %95‬ﺑﺮاي ‪ ‬ﺑﺮ اﺳﺎس ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﻓﻮق ﺑﻪ ﺷﺮح زﻳﺮ اﺳﺖ ‪:‬‬
‫‪0.0025‬‬ ‫‪0.0025‬‬
‫‪P(101.237  1.96‬‬ ‫‪   101.237  1.96‬‬ ‫‪)  0.95‬‬
‫‪12‬‬ ‫‪12‬‬
‫وﻳﺎ اﻳﻨﻜﻪ ‪P (101 .2087    101 .2653)  0.95 :‬‬
‫واﻳﻦ ﺑﺪان ﻣﻌﻨﺎﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﻴﻢ ﺑﮕﻮﺋﻴﻢ ﺑﻪ اﺣﺘﻤﺎل ‪ %95‬ﻃﻮل واﻗﻌﻲ در ﻓﺎﺻﻠﻪ ‪ 101 .209‬و ‪ 101 .265‬واﻗﻊ ﺷﺪه اﺳـﺖ و اﻟﺒﺘـﻪ اﻳـﻦ‬
‫ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ ﺷﺮط ﻋﺎري ﺑﻮدن ﻣﺸﺎﻫﺪات از ﺧﻄﺎﻫﺎي ﺳﻴﺴﺘﻤﺎﺗﻴﻚ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﺻﻮرت ﻓﺎﺻﻠﻪ اﻃﻤﻴﻨﺎن ‪ %99‬ﺑﺮاي ﻛﻤﻴﺖ ﻣﺬﻛﻮر ﻋﺒﺎرﺗﺴﺖ‬
‫‪P (101 .1998    101 .2742 )  0.99‬‬ ‫از ‪:‬‬

‫ﺍﺳﺘﺎﺩ ﺑﻬﺰﺍﺩ ﺑﻪ ﻧﺒﻴﺎﻥ‬ ‫ﺗﺄﻟﻴﻒ ﻭ ﺗﺮﺟﻤﻪ‬

 ‫ﻣﻔﺎﻫﻴﻤﻲ از ﺗﺌﻮري ﺧﻄﺎﻫﺎ‬ ‫ﻧﻘﺸﻪ ﺑﺮداري ژﺋﻮدﺗﻴﻚ‬

‫‪x‬‬
‫از ﺗﻮزﻳﻊ ‪ t‬اﺳﺘﻴﻮدﻧﺖ ﺑـﺎ ‪ n-1‬درﺟـﻪ آزادي ﺗﺒﻌﻴـﺖ ﻣـﻲ ﻛﻨـﺪ ﺑـﻪ‬ ‫در ﺣﺎﻟﺘﻲ ﻛﻪ ورﻳﺎﻧﺲ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﺠﻬﻮل اﺳﺖ‪ ،‬ﺗﺎﺑﻊ ﺑﺮآوردﮔﺮ‬
‫‪S‬‬
‫‪n‬‬
‫‪x‬‬
‫و ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺣﺎﻟﺖ ﻗﺒﻞ ﻣﻲ ﺗﻮان ﻧﻮﺷﺖ ‪:‬‬ ‫ﻋﺒﺎرت دﻳﮕﺮ ‪~ t / 2 , n -1‬‬
‫‪S‬‬
‫‪n‬‬
‫‪S‬‬ ‫‪S‬‬
‫‪P ( x  t / 2 ,n -1‬‬ ‫‪   x  t / 2 ,n -1‬‬ ‫)‪)  1   (6 -1‬‬
‫‪n‬‬ ‫‪n‬‬
‫ﺑﻪ ازاي ‪   0.05‬و ‪ n-1=11‬از ﺟﺪول ﺗﻮزﻳﻊ ‪ t‬ﻣﻘﺪار ‪ t / 2,11  2.201‬ﺑﺪﺳﺖ ﻣﻲ آﻳﺪ‪ .‬در ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﺑﺎ ﺣﺎﻟﺖ ﻗﺒﻞ ﻓﺎﺻـﻠﻪ اﻃﻤﻴﻨـﺎن‬
‫در اﻳﻨﺠﺎ ﻋﺮﻳﺾ ﺗﺮ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻳﻚ اﺻﻞ ﻫﺮﭼﻪ درﺟﺎت آزادي اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﻲ ﻳﺎﺑﺪ )ﺣﺠﻢ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﺎﺷﺪ( ﺗﻔﺎوت ﺑـﻴﻦ ﻣﻘـﺎدﻳﺮ‬
‫ﺗﻮزﻳﻊ ‪ t‬و ﺗﻮزﻳـﻊ ﻧﺮﻣـﺎل ﻛـﺎﻫﺶ ﻣـﻲ ﻳﺎﺑـﺪ )ﺑـﺎزه اﻃﻤﻴﻨـﺎن ﻛـﻮﭼﻜﺘﺮ ﻣـﻲ ﺷـﻮد(‪ .‬ﺑـﺮاي ﻣﺜـﺎل ﻗﺒﻠـﻲ ﻓﺎﺻـﻠﻪ اﻃﻤﻴﻨـﺎن ‪ %95‬ﺑـﻪ ازاي‬
‫‪ S 2  0.0025m 2‬ﺻﻮرت زﻳﺮﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪:‬‬
‫‪0.0025‬‬ ‫‪0.0025‬‬
‫‪P(101.237  2.201‬‬ ‫‪   101.237  2.201‬‬ ‫‪)  0.95‬‬

‫ﺑﻬ‬
‫‪12‬‬ ‫‪12‬‬
‫‪P (101 .2052    101 .2688 )  0.95‬‬

‫ﺰﺍ‬
‫‪ .2 .6 .1‬ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻓﺎﺻﻠﻪ اﻃﻤﻴﻨﺎن ﺑﺮاي ورﻳﺎﻧﺲ‬
‫‪2‬‬
‫‪، mS‬‬ ‫ﻓﺮض ﻛﻨﻴﺪ ﻳﻚ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﺗﺼﺎدﻓﻲ ﺑﺎ ورﻳﺎﻧﺲ ‪ S 2‬ازﻳﻚ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻧﺮﻣﺎل ﺑﺎ ورﻳﺎﻧﺲ ‪  2‬داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻴﻢ‪ ،‬ﻣﺘﻐﻴﻴﺮ ﺗﺼـﺎدﻓﻲ‬
‫‪2‬‬
‫ﺩﺑ‬
‫)وﻗﺘﻲ ﻛﻪ ‪ m‬ﺗﻌﺪاد درﺟﺎت آزادي ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده ﺑﺮاي ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ‪ S 2‬اﺳﺖ( داراي ﺗﻮزﻳﻊ ‪  2‬ﺑﺎ ‪ m‬درﺟﻪ آزادي ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑـﺮاي ﺳـﻄﺢ‬
‫اﻃﻤﻴﻨﺎن ‪ 1  ‬ﺧﻮاﻫﻴﻢ داﺷﺖ ‪:‬‬

‫‪mS 2‬‬
‫‪P( ‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪‬‬ ‫‪  2 / 2, m )  1  ‬‬
‫ﻪ‬
‫‪1 / 2 , m‬‬ ‫)‪(7-1‬‬
‫‪‬‬ ‫‪2‬‬

‫‪mS 2‬‬ ‫‪mS 2‬‬

‫(‪P‬‬ ‫‪2 ‬‬ ‫‪)  1‬‬
‫‪ 2 / 2,m‬‬ ‫‪ 12 / 2,m‬‬ ‫)‪(8-1‬‬
‫ﻧﺒﻴ‬

‫ﻣﺜﺎل )‪ _(3-1‬در ﻣﺜﺎل )‪ (2-1‬ﺑﻪ ازاي ‪ S 2  0.0025m 2‬و ‪ m=n-1=11‬و ‪   0.01‬ﺧﻮاﻫﻴﻢ داﺷﺖ ‪:‬‬
‫)‪(11)(0.0025‬‬ ‫)‪(11)(0.0025‬‬
‫(‪P‬‬ ‫‪2 ‬‬ ‫‪)  0.99‬‬
‫ﺎﻥ‬

‫)‪( 26.76‬‬ ‫)‪( 2.60‬‬

‫‪P (0.0010   2  0.0106)  0.99‬‬
‫ﺑﺮاي ﻓﺎﺻﻠﻪ اﻃﻤﻴﻨﺎن اﻧﺤﺮاف ﻣﻌﻴﺎر ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﻴﻢ از ﺟﺬر ﺣﺪود ﺑﺎﻻ و ﭘﺎﺋﻴﻦ ورﻳﺎﻧﺲ اﺳﺘﻔﺎده ﻛﻨﻴﻢ‪:‬‬
‫‪P(0.0321    0.1028)  0.99‬‬

‫‪ .7 .1‬آزﻣﻮن ﻫﺎي آﻣﺎري‬

‫‪15‬‬
‫ﻧﻈﺮﻳﻪ ﺗﺼﻤﻴﻢ ﮔﻴﺮي )روﺷﻬﺎي رﺳﻴﺪن از ﻧﻤﻮﻧﻪ ﺑﻪ ﺟﺎﻣﻌﻪ( ﺑﻪ دو دﺳﺘﻪ ﻛﻠﻲ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺑﻨـﺪي ﻣـﻲ ﺷـﻮد‪ .‬ﻳﻜـﻲ از آﻧﻬـﺎ ﻧﻈﺮﻳـﻪ‬
‫ﺑﺮآورد ﻛﺮدن )ﺗﺌﻮري ﺗﺨﻤﻴﻦ( ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ و دﻳﮕﺮي آزﻣﻮن ﻓﺮض ﻫﺎ‪ 16‬اﺳﺖ‪ .‬در ﻧﻈﺮﻳﻪ ﺑﺮآورد ﺳﻌﻲ‪‬ﻣﻴﺸﻮد ﻛﻪ ﭘﺎراﻣﺘﺮﻫﺎي ﻣﺠﻬﻮل ﺟﺎﻣﻌﻪ‬
‫ﺑﺎ ﺑﺮآورد ﮔﺮﻫﺎي ﻧﻘﻄﻪ اي ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ و ورﻳﺎﻧﺲ ﺗﺨﻤﻴﻦ زده ﺷﻮﻧﺪ ﻳﺎ اﻳﻨﻜﻪ ﻣﻴﺘﻮان ﻳﻚ ﺑﺮآورد ﻓﺎﺻﻠﻪ اي ﺑﺮاي ﭘـﺎرا ﻣﺘﺮﻫـﺎي ﺟﺎﻣﻌـﻪ‬

‫‪١٥. decision theorem‬‬

‫‪١٦. hypothesis testing‬‬

‫ﺍﺳﺘﺎﺩ ﺑﻬﺰﺍﺩ ﺑﻪ ﻧﺒﻴﺎﻥ‬ ‫ﺗﺄﻟﻴﻒ ﻭ ﺗﺮﺟﻤﻪ‬

 ‫ﻣﻔﺎﻫﻴﻤﻲ از ﺗﺌﻮري ﺧﻄﺎﻫﺎ‬ ‫ﻧﻘﺸﻪ ﺑﺮداري ژﺋﻮدﺗﻴﻚ‬

‫در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬آزﻣﻮن ﻫﺎﺋﻲ را ﻛﻪ در اﻳﻦ ﻗﺴﻤﺖ ﺑﺮرﺳﻲ ﻣﻲ ﻛﻨﻴﻢ ﺑﺮاي ﺗﺸﺨﻴﺺ وﺟﻮد ﺧﻄﺎي ﺳﻴﺴﺘﻤﺎﺗﻴﻚ در ﻳﻚ ﻣﺸﺎﻫﺪه‪ ،‬ﻣﺴﺘﻘﻞ از‬
‫ﻣﺸﺎﻫﺪات دﻳﮕﺮ )ﻓﺎرغ از ﻣﺪل رﻳﺎﺿﻲ( و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺗﻌﻴﻴﻦ دﻗﺖ ﻳﻚ دﺳﺘﮕﺎه اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي ﻛﺎرﺑﺮد دارﻧﺪ‪ .‬ﻗﺒﻞ از ﭘﺮداﺧﺘﻦ ﺑﻪ اﻳﻦ آزﻣﻮن ﻫﺎ‬
‫ﭼﻨﺪ ﺗﻌﺮﻳﻒ آﻣﺎري را ﻣﺮور ﻣﻲ ﻛﻨﻴﻢ ‪:‬‬
‫‪-‬آﻣﺎره‪ : 17‬ﺑﻪ ﻳﻚ ﻣﺘﻐﻴﻴﺮ ﺗﺼﺎدﻓﻲ ﺧﺎص اﺗﻼق ﻣﻲ ﺷﻮد ﻛﻪ ﺧﻮد ﺗﺎﺑﻌﻲ از ﻳﻚ ﻳﺎ ﭼﻨﺪ ﻣﺘﻐﻴﻴﺮ ﺗﺼﺎدﻓﻲ دﻳﮕﺮ اﺳﺖ و ﺑﺴﺘﮕﻲ ﺑﻪ ﻫﻴﭽﻴـﻚ‬
‫از ﭘﺎراﻣﺘﺮﻫﺎي ﻣﺠﻬﻮل ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻧﺪارد‪.‬‬
‫‪-‬ﻓﺮض آﻣﺎري ‪ :‬ﻓﺮض ﻳﺎ ﺑﻴﺎن ﻳﺎ ﺣﺪس درﺑﺎره ﺗﻮزﻳﻊ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻳﺎ ﭘﺎراﻣﺘﺮﻫﺎي ﺟﺎﻣﻌﻪ را ﻓﺮض آﻣﺎري ﻣﻲ ﻧﺎﻣﻴﻢ‪ .‬درﺳﺖ ﺑﻮدن ﻓﺮض را ﺑﺎﻳﺪ‬
‫از ﻧﺘﺎﻳﺞ ﺑﺪﺳﺖ آﻣﺪه از ﻧﻤﻮﻧﻪ ﮔﻴﺮي ﺑﺮرﺳﻲ ﻧﻤﻮد‪ .‬اﮔﺮ ﺑﻨﺎ ﺑﻔﺮض ﭘﺎراﻣﺘﺮﻫﺎي ﺟﺎﻣﻌﻪ ) ‪ (  1 , 2‬داراي ﻣﻘﺎدﻳﺮ ﻣﺸﺨﺼﻲ ﻧﻈﻴﺮ ) ‪( 10 , 20‬‬
‫ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬آﻧﺮا ﻓﺮض ﺻﻔﺮ‪ 18‬ﻧﺎﻣﻴﺪه و ﺑﺎ ‪ H0‬ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﻨﺪ‪ .‬در ﺑﺮاﺑﺮ ﻫﺮ ﻓﺮض ﺻﻔﺮ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺗﻌﺪاد زﻳﺎدي ﻣﻔﺮوﺿﺎت دﻳﮕﺮ ﺑﺎﺷـﺪ ﻛـﻪ‬
‫آﻧﻬﺎ را ﻓﺮض ﻣﻘﺎﺑﻞ‪ 19‬ﻧﺎﻣﻴﺪه و ﺑﺎ ‪ H1‬ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﻨﺪ‪ .‬ﺳﻨﺠﺶ ﺻﺤﺖ ﻫﺮ ﻓﺮض آﻣﺎري ﻧﻴﺎزﻣﻨﺪ ﺑﺮﻗﺮاري آزﻣـﻮن‪ 20‬ﻣـﻲ ﺑﺎﺷـﺪ‪ ،‬ﻣﺎﺣﺼـﻞ‬
‫آزﻣﻮن آﻣﺎري دو ﻧﺘﻴﺠﻪ اﺳﺖ ‪ :‬ﻗﺒﻮل ﻓﺮض‪ H0‬وﻳﺎ رد ‪. H0‬‬

‫ﺑﻬ‬
‫‪ -‬ﺧﻄﺎﻫﺎي ﻧﻮع اول و دوم ‪ :‬رد ﻓﺮض ‪ H0‬وﻗﺘﻲ ﻛﻪ ‪ H0‬در واﻗﻊ درﺳﺖ ﺑﺎﺷﺪ را ﺧﻄﺎي ﻧﻮع اول ﻣﻲ ﻧﺎﻣﻨﺪ‪ .‬اﺣﺘﻤـﺎل ارﺗﻜـﺎب ﺧﻄـﺎي‬
‫ﻧﻮع اول را ﺑﻪ ‪ ‬ﻧﻤﺎﻳﺶ ﻣﻲ دﻫﻨﺪ و ﺑﻪ آن ﺳﻄﺢ ﻣﻌﻨﻲ دار ﺑﻮدن )ﻳﺎ ﺳﻄﺢ اﻋﺘﺒﺎر( آزﻣﻮن ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻨﺪ‪ .‬ﺑﺎ اﻳﻦ ﻣﻔﻬﻮم در ﺑﺤﺚ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻓﺎﺻﻠﻪ‬

‫ﺰﺍ‬
‫اﻃﻤﻴﻨﺎن ﻫﻢ ﺑﺮﺧﻮرد ﻛﺮدﻳﻢ ﻛﻪ در آﻧﺠﺎ‪ ،‬اﺣﺘﻤﺎل اﻳﻨﻜﻪ ﻣﻘﺪار واﻗﻌﻲ ﻛﻤﻴﺖ ﺧﺎرج از ﻓﺎﺻﻠﻪ ﻣﺬﻛﻮر ﺑﺎﺷﺪ را ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﺷﻜﻞ ﺑﻴﺎن ﻧﻤـﻮدﻳﻢ‪.‬‬
‫در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺧﻄﺎي ﻧﻮع اول‪ ،‬ﺧﻄﺎي ﻧﻮع دوم را دارﻳﻢ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﻲ ﻗﺒﻮل ﻓﺮض ‪ H0‬اﺳﺖ ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ‪ H0‬در واﻗﻊ ﺣﻘﻴﻘـﺖ ﻧﺪاﺷـﺘﻪ ﺑﺎﺷـﺪ‪.‬‬
‫اﺣﺘﻤﺎل ارﺗﻜﺎب ﺧﻄﺎي دوم را ﺑﻪ ‪ ‬ﻧﻤﺎﻳﺶ ﻣﻲ دﻫﻴﻢ و ‪  ‬را ﺗﻮان آزﻣﻮن‪ 21‬ﻣـﻲ ﮔﻮﻳﻨـﺪ‪ .‬ﺟـﺪول )‪ (2-1‬ﻣﻔـﺎﻫﻴﻢ ﻓـﻮق را ﺑﻄـﻮر‬
‫ﺩﺑ‬ ‫ﺧﻼﺻﻪ ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﺪ‪.‬‬

‫رد ﻓﺮض ‪H0‬‬ ‫ﻗﺒﻮل ﻓﺮض ‪H0‬‬ ‫‪‬ﺗﺼﻤﻴﻢ‬

‫ﻪ‬
‫‪‬‬ ‫‪ ‬واﻗﻌﻴﺖ‪‬‬
‫ﺧﻄﺎي ﻧﻮع اول‬ ‫ﺗﺼﻤﻴﻢ ﮔﻴﺮي ﺻﺤﻴﺢ‬
‫‪ ‬ﺣﻘﻴﻘﺖ دارد‬
‫ﻧﺒﻴ‬

‫‪P=‬‬ ‫‪P=1-‬‬

‫ﺗﺼﻤﻴﻢ ﮔﻴﺮي ﺻﺤﻴﺢ‬ ‫ﺧﻄﺎي ﻧﻮع دوم‬

‫‪ H0‬ﺣﻘﻴﻘﺖ ﻧﺪارد ‪‬‬
‫ﺎﻥ‬

‫‪P=1-‬‬ ‫‪P=‬‬
‫‪ H1‬ﺣﻘﻴﻘﺖ دارد‬

‫ﺟﺪول ﺷﻤﺎره ‪ : 2-1‬آزﻣﻮن ﻓﺮض ‪ H0‬و ﺧﻄﺎﻫﺎي ﻧﻮع اول و دوم‬

‫ﻃﺒﻴﻌﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻫﺮ ﻓﺮض ﺻﻔﺮ ﻣﻲ ﺗﻮان ﺑﻴﻨﻬﺎﻳﺖ ﻓﺮض ﻣﻘﺎﺑﻞ در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺖ ﻛﻪ در ﻣﻴﺎن آﻧﻬﺎ ﻗﻮﻳﺘﺮﻳﻦ آزﻣﻮن‪ ،‬آزﻣـﻮﻧﻲ اﺳـﺖ‬
‫ﻛﻪ اﺣﺘﻤﺎل ﺧﻄﺎي ﻧﻮع دوم آن ﻛﻤﺘﺮﻳﻦ ﺑﺎﺷﺪ و اﻳﻦ ﻓﻘﻂ وﻗﺘﻲ اﺗﻔﺎق ﻣﻲ اﻓﺘﺪ ﻛﻪ ﻓﺮض ﻣﻘﺎﺑـﻞ در ﺗﻀـﺎد ﻣﻄﻠـﻖ ﺑـﺎ ﻓـﺮض ﺻـﻔﺮ ﺑﺎﺷـﺪ‬

‫‪١٧. statistic‬‬
‫‪١٨. null hypothesis‬‬
‫‪١٩. alternative hypothesis‬‬
‫‪٢٠. testing‬‬
‫‪٢١. power of test‬‬

‫ﺍﺳﺘﺎﺩ ﺑﻬﺰﺍﺩ ﺑﻪ ﻧﺒﻴﺎﻥ‬ ‫ﺗﺄﻟﻴﻒ ﻭ ﺗﺮﺟﻤﻪ‬

 ‫ﻣﻔﺎﻫﻴﻤﻲ از ﺗﺌﻮري ﺧﻄﺎﻫﺎ‬ ‫ﻧﻘﺸﻪ ﺑﺮداري ژﺋﻮدﺗﻴﻚ‬

‫ﺑﮕﻮﻧﻪ اي ﻛﻪ ﺑﺘﻮان ﺑﺎ رد ﻓﺮض ﺻﻔﺮ‪ ،‬ﻓﺮض ﻣﻘﺎﺑﻞ را ﭘﺬﻳﺮﻓﺖ و ﻳﺎ ﺑﺎ ﻗﺒﻮل ﻓﺮض ﺻﻔﺮ‪ ،‬ﻓﺮض ﻣﻘﺎﺑﻞ را رد ﻛـﺮد‪ .‬ﺑـﻪ ﻋﻨـﻮان ﻣﺜـﺎل اﮔـﺮ‬
‫ﻓﺮض ﻫﺎي ‪ H0‬و ‪ H1‬ﺑﻪ ﺻﻮرﺗﻬﺎي زﻳﺮ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪:‬‬
‫‪ H :   57.326‬‬
‫‪( 1)  0‬‬
‫‪ H 1 :   57.326‬‬
‫در اﻳﻦ ﺣﺎﻟﺖ رد ﻓﺮض ‪ H0‬ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﭘﺬﻳﺮش ‪ H1‬ﻧﻴﺴﺖ زﻳﺮا ﻛﻪ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ‪   57.326‬و دراﻳﻨﺠﺎ اﺣﺘﻤﺎل ارﺗﻜﺎب ﺧﻄـﺎي ﻧـﻮع‬
‫دوم زﻳﺎد اﺳﺖ وﻟﻲ در ﺣﺎﻟﺖ ذﻳﻞ ‪:‬‬
‫‪ H :   57.326‬‬
‫‪( 2)  0‬‬
‫‪ H 1 :   57.326‬‬
‫رد‪ H0‬ﻟﺰوﻣﺎ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﺗﺎﺋﻴﺪ‪ H1‬اﺳﺖ و اﺣﺘﻤﺎل ارﺗﻜﺎب ﺧﻄﺎي ﻧﻮع دوم ﺑﻪ ﻣﺮاﺗﺐ ﻛﻤﺘﺮ از ﺣﺎﻟﺖ ﻗﺒﻞ اﺳﺖ و ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ آزﻣﻮن ﺷﻤﺎره )‪(2‬‬
‫ﻗﻮﻳﺘﺮ اﺳﺖ )ﺗﻮان آزﻣﻮن ﺑﻴﺸﺘﺮ اﺳﺖ(‪.‬‬
‫‪ .1 .7 .1‬آزﻣﻮن ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ‬

‫ﺑﻬ‬
‫آزﻣﻮن ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ )در ﺻﻮرت ﻧﺮﻣﺎل ﺑﻮدن ﺗﺎﺑﻊ ﺗﻮزﻳﻊ ﻣﺸﺎﻫﺪات( ﺻﺤﺖ ادﻋﺎ در ﻣﻮرد ﻳﻚ ﻣﻘﺪار ﻣﻌﻴﻦ ﺑﺮاي ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ﺟﺎﻣﻌﻪ را‬
‫ﺑﺮرﺳﻲ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ .‬ﻓﺮض ﺻﻔﺮ در اﻳﻨﺠﺎ ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ را ﻣﺴﺎوي ﻳﻚ ﻣﻘﺪار از ﻗﺒﻞ ﻣﻌﻠﻮم ﻓﺮض ﻣﻲ ﻛﻨﺪ و ﻓﺮض ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻛﻠﻲ ﻳﻜﻲ از ﺳﻪ‬

‫ﺰﺍ‬
‫ﺣﺎﻟﺖ ذﻛﺮ ﺷﺪه ذﻳﻞ اﺳﺖ ‪:‬‬
‫‪H 0 :    0‬‬
‫‪H :   ‬‬
‫‪ 1‬‬ ‫‪0‬‬
‫‪‬‬ ‫)‪(9-1‬‬
‫‪ H1 :    0‬‬
‫ﺩﺑ‬
‫‪ H 1 :    0‬‬
‫ﻣﺴﺌﻠﻪ دﻳﮕﺮ ﻣﻌﻠﻮم ﺑﻮدن ﻳﺎ ﻣﺠﻬﻮل ﺑﻮدن ورﻳﺎﻧﺲ ﺟﺎﻣﻌﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎﻋﺚ ﺑﻮﺟﻮد آﻣﺪن دو ﺣﺎﻟﺖ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ :‬آﻣﺎره ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده وﻗﺘﻲ ﻛـﻪ‬
‫‪x  0‬‬ ‫‪x  0‬‬
‫و در ﺣﺎﻟﺘﻲ ﻛﻪ ‪  2‬ﻣﺠﻬﻮل اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺼﻮرت‬ ‫‪  2‬ﻣﻌﻠﻮم اﺳﺖ‬
‫ﻪ‬
‫ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫‪S‬‬ ‫‪‬‬
‫‪n‬‬ ‫‪n‬‬
‫ﻛﻪ ﺑﺮاي آﻣﺎره ﻫﺎي ذﻛﺮ ﺷﺪه ‪ n‬ﺗﻌﺪاد ﻣﺸﺎﻫﺪات ﻧﻤﻮﻧﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮاي ﺣﺎﻟﺘﻲ ﻛﻪ ‪ ‬ﻣﻌﻠﻮم اﺳﺖ ﻓﺮض ‪ H0‬در ﻣﻮارد زﻳﺮ رد ﻣـﻲ ﺷـﻮد )‬
‫‪2‬‬
‫ﻧﺒﻴ‬

‫‪  ‬و ‪   / 2‬ﻣﻘﺎدﻳﺮ اﺳﺘﺨﺮاج ﺷﺪه از ﺟﺪول ﺗﻮزﻳﻊ ﻧﺮﻣﺎل ﻫﺴﺘﻨﺪ( ‪:‬‬

‫‪H 0 :    0 vs H 1 :    0 H 0 :    0 vs H 1 :    0‬‬ ‫‪H 0 :    0 vs H 1 :    0‬‬

‫ﺎﻥ‬

‫‪ H 0‬رد ﻣﻲ ﺷﻮد اﮔﺮ‪:‬‬ ‫‪ H 0‬رد ﻣﻲ ﺷﻮد اﮔﺮ‪:‬‬ ‫‪ H 0‬رد ﻣﻲ ﺷﻮد اﮔﺮ‪:‬‬

‫‪x  0‬‬ ‫‪x  0‬‬ ‫‪x  0‬‬ ‫‪x  0‬‬
‫‪ ‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪ ‬‬ ‫‪‬‬ ‫و ﻳﺎ ‪   / 2‬‬ ‫‪  /2‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪n‬‬ ‫‪n‬‬ ‫‪n‬‬ ‫‪n‬‬
‫‪‬‬
‫اﺣﺘﻤﺎل ﺧﻄﺎي ﻧﻮع اول‪:‬‬ ‫اﺣﺘﻤﺎل ﺧﻄﺎي ﻧﻮع اول‪:‬‬ ‫ﺳﻄﺢ اﻃﻤﻴﻨﺎن ‪:‬‬
‫‪x  0‬‬ ‫‪x  0‬‬ ‫‪x  0‬‬
‫(‪P‬‬ ‫‪  )  ‬‬ ‫(‪P‬‬ ‫‪  )  ‬‬ ‫‪P(  / 2 ‬‬ ‫‪ /2 )  1‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪n‬‬ ‫‪n‬‬ ‫‪n‬‬
‫ﺟﺪول ‪ : 3-1‬آزﻣﻮن ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ) ‪ ‬ﻣﻌﻠﻮم(‬
‫‪2‬‬

‫ﺍﺳﺘﺎﺩ ﺑﻬﺰﺍﺩ ﺑﻪ ﻧﺒﻴﺎﻥ‬ ‫ﺗﺄﻟﻴﻒ ﻭ ﺗﺮﺟﻤﻪ‬

 ‫ﻣﻔﺎﻫﻴﻤﻲ از ﺗﺌﻮري ﺧﻄﺎﻫﺎ‬ ‫ﻧﻘﺸﻪ ﺑﺮداري ژﺋﻮدﺗﻴﻚ‬

‫در ﺣﺎﻟﺘﻲ ﻛﻪ ‪  2‬ﻧﺎ ﻣﻌﻠﻮم اﺳﺖ از ‪ s‬ﺑﻪ ﺟﺎي ‪ ‬اﺳﺘﻔﺎده ﺷﺪه و ﺑﻪ ﺟـﺎي ﺗﻮزﻳـﻊ ﻧﺮﻣـﺎل از ﺗﻮزﻳـﻊ ‪ t‬اﺳـﺘﻴﻮدﻧﺖ ﺑـﺎ ‪ n-1‬درﺟـﻪ آزادي‬
‫اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻴﺸﻮد و ﺑﻘﻴﻪ ﻣﻮارد ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺟﺪول ﻓﻮق رﻋﺎﻳﺖ ﻣﻲ ﮔﺮدد‪ .‬در ﻧﻘﺸﻪ ﺑﺮداري ﻫﺪف از اﻧﺠﺎم آزﻣﻮن ﻣﻴـﺎﻧﮕﻴﻦ ﺑﺮرﺳـﻲ دﺳـﺘﮕﺎﻫﻬﺎي‬
‫اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي از ﻧﻈﺮ وﺟﻮد ﺧﻄﺎﻫﺎي ﺳﻴﺴﺘﻤﺎﺗﻴﻚ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در ﺻﻮرت وﺟﻮد ﺧﻄﺎي ﺳﻴﺴﺘﻤﺎﺗﻴﻚ ‪  0‬ﺑﺎ ‪ x‬اﺧﺘﻼف ﻣﻌﻨﻲ داري ﺧﻮاﻫﺪ‬
‫داﺷﺖ )ﺷﻜﻞ‪. (4-1‬‬

‫ﺑﻬ‬
‫ﺷﻜﻞ ‪ : 4-1‬اﺧﺘﻼف ﺑﻴﻦ ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ﻧﻤﻮﻧﻪ و ﻣﻘﺪار واﻗﻌﻲ ﻳﻚ ﻛﻤﻴﺖ در ﺻﻮرت وﺟﻮد ﺧﻄﺎي ﺳﻴﺴﺘﻤﺎﺗﻴﻚ ﻣﻌﻨﻲ دار اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺰﺍ‬
‫در ﺑﺨﺶ ﻳﻚ‪ ،‬اﺷﺎره ﻛﺮدﻳﻢ ﻛﻪ ‪ x‬ﺑﺮآوردﮔﺮ ﺧﻮﺑﻲ ﺑﺮاي ‪ ‬ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ و در ﺻﻮرت ﻧﺮﻣﺎل ﺑﻮدن ﺗﺎﺑﻊ ﺗﻮزﻳﻊ ﻣﺸﺎﻫﺪات اﻳـﻦ ادﻋـﺎ ﻛـﺎﻣﻼ‬
‫ﺻﺤﻴﺢ اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﺧﻄﺎي ﺳﻴﺴﺘﻤﺎﺗﻴﻚ وﺟﻮد دارد‪ ،‬اﻣﻴﺪ رﻳﺎﺿﻲ ﺟﺎﻣﻌﻪ آﻣﺎري ﻣﺸﺎﻫﺪه اﻧﺠﺎم ﺷﺪه) ‪ ( ‬ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ واﻗﻌﻴﺖ ) ‪ 0‬‬
‫ﺩﺑ‬
‫اﻧﺤﺮاف ﺧﻮاﻫﺪ داﺷﺖ‪ .‬اﮔﺮ اﻳﻦ اﻧﺤﺮاف از ﻳﻚ ﺳـﻄﺢ ﻣﻌﻨـﻲ دار‬ ‫( اﻧﺤﺮاف ﺧﻮاﻫﺪ داﺷﺖ ﭘﺲ ﺑﺮآورد ﻛﻨﻨﺪه آن ‪ x‬ﻫﻢ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ‪ 0‬‬
‫ﻣﻌﻴﻦ ) ‪ ( ‬ﺗﺠﺎوز ﻛﻨﺪ ﻓﺮض ﺻﻔﺮ رد ﻣﻲ ﺷﻮد و وﺟﻮد ﺧﻄﺎي ﺳﻴﺴﺘﻤﺎﺗﻴﻚ ﺗﺎﺋﻴﺪ ﻣﻲ ﮔﺮدد‪.‬‬
‫ﻓﺮض ﻣﻲ ﻛﻨﻴﻢ در ﻣﻮرد ﻛﺎﻟﻴﺒﺮه ﻳﺎ ﻛﺎﻟﻴﺒﺮه ﻧﺒﻮدن ﻳﻚ دﺳﺘﮕﺎه ﻃﻮﻟﻴﺎب ﻳﺎ زاوﻳﻪ ﻳﺎب ﺗﺮدﻳﺪ دارﻳﻢ )ﻣﻲ داﻧﻴﻢ ﻛﻪ در ﺻﻮرت ﻛﺎﻟﻴﺒﺮه ﻧﺒﻮدن‪،‬‬
‫ﺧﻄﺎي ﺳﻴﺴﺘﻤﺎﺗﻴﻚ در ﻣﺸﺎﻫﺪات وارد ﻣﻲ ﺷﻮد( ﺑﺮاي اﻳﻨﻜﻪ در اﻳﻦ ﻣﻮرد ﺗﺤﻘﻴﻖ ﻛﻨﻴﻢ دﺳﺘﮕﺎه را ﺑﺮ روي ﻳﻚ ﺑـﺎز‪ 22‬ﻳـﺎ زاوﻳـﻪ از ﻗﺒـﻞ‬
‫ﻪ‬
‫ﻣﻌﻠﻮم ﻗﺮار داده و ﺑﺎ رﻋﺎﻳﺖ ﻛﻠﻴﻪ ﻣﻮارد ﻻزم‪ ،‬اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي ﻫﺎي ﻣﻜﺮري را ﺑﻪ ﺗﻌﺪاد ﻧﺴﺒﺘﺎ زﻳﺎد اﻧﺠﺎم ﻣﻲ دﻫﻴﻢ و آﻧﮕﺎه ﺑﺎ ﺑﺮﮔﺰار ﻧﻤـﻮدن‬
‫آزﻣﻮن ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ وﺟﻮد ﺧﻄﺎي ﺳﻴﺴﺘﻤﺎﺗﻴﻚ در ﻧﻤﻮﻧﻪ ﺟﻤﻊ آوري ﺷﺪه را ﺑﺮرﺳﻲ ﻣﻴﻜﻨﻴﻢ و در اﻳﻨﺠﺎ دو ﺣﺎﻟﺖ ﺑﻮﺟﻮد ﻣﻲ آﻳﺪ ﻳﻜﻲ اﻳﻨﻜـﻪ‬
‫ﻧﺒﻴ‬

‫از دﻗﺖ دﺳﺘﮕﺎه ﻣﻄﻠﻊ ﺑﺎﺷﻴﻢ ) ‪  2‬ﻣﻌﻠﻮم( ﻳﺎ از آن اﻃﻼع ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻴﻢ ﻛﻪ در اﻳﻦ ﺣﺎﻟﺖ ﻣﺠﺒﻮر ﺑﻪ اﺳﺘﻔﺎده از ورﻳﺎﻧﺲ ﻧﻤﻮﻧـﻪ ﺧـﻮاﻫﻴﻢ‬
‫ﺷﺪ‪ .‬در ﺻﻮرﺗﻲ ﻛﻪ آزﻣﻮن ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ رد ﺷﻮد‪ ،‬دﺳﺘﮕﺎه ﻧﻴﺎز ﺑﻪ ﺑﺮرﺳﻲ و ﻛﺎﻟﻴﺒﺮاﺳﻴﻮن ﺧﻮاﻫﺪ داﺷﺖ‪.‬‬
‫ﺎﻥ‬

‫ﻣﺜﺎل )‪ _(4-1‬ﺟﺪول )‪ (4-1‬اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي ﻫﺎي اﻧﺠﺎم ﺷﺪه ﺗﻮﺳﻂ ﻳﻚ دﺳﺘﮕﺎه ﻃﻮﻟﻴﺎب از ﻳﻚ ﺑﺎز ﺑﺎ ﻃﻮل ﻣﻌﻠـﻮم ‪ 819.1227m‬را ﻧﺸـﺎن‬
‫ﻣﻲ دﻫﺪ‪ .‬دﻗﺖ ادﻋﺎ ﺷﺪه از ﺳﻮي ﻛﺎرﺧﺎﻧﻪ ﺳﺎزﻧﺪه دﺳﺘﮕﺎه ﺑﺮاي اﻳﻦ ﻓﺎﺻﻠﻪ ‪ 5.34mm‬ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑـﺎ ﻓـﺮض ﺻـﺤﻴﺢ ﺑـﻮدن دﻗـﺖ اﺳـﻤﻲ‬
‫دﺳﺘﮕﺎه‪ ،‬ﻣﻄﻠﻮﺑﺴﺖ ﺑﺮرﺳﻲ دﺳﺘﮕﺎه از ﻧﻈﺮ وﺟﻮد ﺧﻄﺎي ﺳﻴﺴﺘﻤﺎﺗﻴﻚ در ﺳﻄﻮح اﻃﻤﻴﻨﺎن ‪ %99‬و ‪. %95‬‬
‫‪819.124‬‬ ‫‪819.128‬‬ ‫‪819.126‬‬ ‫‪819.126‬‬
‫‪819.126‬‬ ‫‪819.121‬‬ ‫‪819.124‬‬ ‫‪819.122‬‬
‫‪819.131‬‬ ‫‪819.118‬‬ ‫‪819.123‬‬ ‫‪819.123‬‬
‫‪819.120‬‬ ‫‪819.120‬‬ ‫‪819.127‬‬ ‫‪819.124‬‬
‫‪819.129‬‬ ‫‪819.130‬‬ ‫‪819.131‬‬ ‫‪819.129‬‬
‫ﺟﺪول )‪ : (4-1‬ﻓﻮاﺻﻞ اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي ﺷﺪه ﺑﺮاي ﺑﺮرﺳﻲ ﺻﺤﺖ اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي ﺑﺎ ﻳﻚ دﺳﺘﮕﺎه ﻃﻮﻟﻴﺎب )واﺣﺪ ‪ :‬ﻣﺘﺮ(‬

‫‪٢٢. base line‬‬

‫ﺍﺳﺘﺎﺩ ﺑﻬﺰﺍﺩ ﺑﻪ ﻧﺒﻴﺎﻥ‬ ‫ﺗﺄﻟﻴﻒ ﻭ ﺗﺮﺟﻤﻪ‬

 ‫ﻣﻔﺎﻫﻴﻤﻲ از ﺗﺌﻮري ﺧﻄﺎﻫﺎ‬ ‫ﻧﻘﺸﻪ ﺑﺮداري ژﺋﻮدﺗﻴﻚ‬

‫اﺑﺘﺪا ﻓﺮﺿﻬﺎ ي ﺻﻔﺮ و ﻣﻘﺎﺑﻞ را ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻲ دﻫﻴﻢ ‪:‬‬

‫‪ H 0 :   819.1227 m‬‬
‫‪‬‬ ‫‪,   0.01‬‬ ‫)ﺑﺮاي ﺳﻄﺢ اﻃﻤﻴﻨﺎن ‪( %99‬‬
‫‪ H 1 :   819.1227 m‬‬
‫‪x  0‬‬ ‫‪0.0024‬‬
‫‪‬‬ ‫‪ x  819.1251‬و ‪ 2.01‬‬
‫‪‬‬ ‫‪0.00534‬‬
‫‪n‬‬ ‫‪20‬‬
‫ﻣﻘﺪار ‪   / 2‬ﺑﻪ ازاي ‪   0.01‬از ﺟﺪول ﺗﻮزﻳﻊ ﻧﺮﻣﺎل ‪ 2.58‬اﺳﺘﺨﺮاج ﻣﻲ ﺷﻮد و ﭼـﻮن ‪) -2.58<2.01<2.58‬ﺷـﻜﻞ ‪ (5-1‬و ﺑﻨـﺎﺑﺮ‬
‫ﺟﺪول )‪ (3-1‬ﻓﺮض ﺻﻔﺮ در ﺳﻄﺢ اﻃﻤﻴﻨﺎن ‪ %99‬ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ ﻣﻲ ﺷﻮد و ﺧﻄﺎي ﺳﻴﺴﺘﻤﺎﺗﻴﻚ وﺟﻮد ﻧﺪارد‪.‬‬

‫ﺑﻬ‬
‫ﺰﺍ‬
‫‪‬‬
‫ﺷﻜﻞ )‪ : (5-1‬آزﻣﻮن ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ در ﺳﻄﺢ اﻃﻤﻴﻨﺎن ‪%99‬‬
‫‪ H 0 :   819.1227 m‬‬
‫‪‬‬ ‫‪,   0.05‬‬ ‫ﺑﺮاي ﺳﻄﺢ اﻃﻤﻴﻨﺎن ‪ %95‬دارﻳﻢ‪:‬‬
‫ﺩﺑ‬
‫‪ H 1 :   819.1227 m‬‬
‫ﻣﻘﺪار ‪   / 2‬ﺑﻪ ازاي ‪   0.05‬از ﺟﺪول ﺗﻮزﻳﻊ ﻧﺮﻣﺎل ‪ 1.96‬اﺳﺘﺨﺮاج ﻣﻲ ﺷﻮد و ﭼﻮن‪) 1.96<2.01‬ﺷﻜﻞ‪ (6-1‬و ﺑﻨﺎﺑﺮ ﺟﺪول )‪-1‬‬
‫‪ (3‬ﻓﺮض ﺻﻔﺮ در ﺳﻄﺢ اﻃﻤﻴﻨﺎن ‪ %95‬رد ﻣﻲ ﺷﻮد و وﺟﻮد ﺧﻄﺎي ﺳﻴﺴﺘﻤﺎﺗﻴﻚ ﺗﺎﺋﻴﺪ ﻣﻲ ﮔﺮدد‪.‬‬
‫ﻪ‬
‫ﻧﺒﻴ‬
‫ﺎﻥ‬

‫ﺷﻜﻞ )‪ _ (6-1‬آزﻣﻮن ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ در ﺳﻄﺢ اﻃﻤﻴﻨﺎن ‪%95‬‬

‫در اﻳﻦ ﻣﺜﺎل ﻣﻼﺣﻈﻪ ﺷﺪ ﻛﻪ ﺑﺮاي دو ﻣﻘﺪار ﻣﺨﺘﻠﻒ ‪ ‬ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ وﺟﻮد ﻳﺎ ﻋﺪم وﺟﻮد ﺧﻄﺎي ﺳﻴﺴﺘﻤﺎﺗﻴﻚ ﻣﻮرد ﺗﺮدﻳﺪ ﻗﺮار ﺑﮕﻴـﺮد و‬
‫ﺳﻮاﻟﻲ ﻛﻪ ﻣﻄﺮح ﻣﻲ ﺷﻮد اﻳﻨﺴﺖ ﻛﻪ ﻛﺪاﻣﻴﻚ را ﺑﺎﻳﺪ اﻧﺘﺨﺎب ﻛﺮد و ﻣﻌﻴﺎر ﭼﻴﺴﺖ؟ در اﺻﻄﻼح ‪) ‬اﺣﺘﻤﺎل وﻗﻮع ﺧﻄﺎي ﻧـﻮع اول( را‬
‫اﺣﺘﻤﺎل رد ﻛﺮدن ﻳﻚ ﻋﻨﺼﺮ ﻣﺮﻏﻮب )ﻣﺜﻼ ﻳﻚ دﺳﺘﮕﺎه ﺳﺎﻟﻢ( و ‪) ‬اﺣﺘﻤﺎل وﻗﻮع ﺧﻄﺎي ﻧﻮع دوم( را اﺣﺘﻤﺎل ﻗﺒﻮل ﻛﺮدن ﻳﻚ دﺳـﺘﮕﺎه‬
‫ﻏﻴﺮ ﺳﺎﻟﻢ ﻣﻲ ﻧﺎﻣﻨﺪ‪ .‬در ﻳﻚ آزﻣﻮن ﺧﻮب ﻫﻢ ‪ ‬و ﻫﻢ ‪ ‬ﺑﺎﻳﺪ ﻣﻴﻨﻴﻤﻢ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﻋﻤﻼ در ﻫﺮ ﻣﺴﺌﻠﻪ اي ﻛﻪ ﻣﻮرد ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻗـﺮار ﻣـﻲ ﮔﻴـﺮد‬
‫ﻣﻴﻨﻴﻤﻢ ﻛﺮدن آﻧﻬﺎ ﻣﻴﺴﺮ ﻧﻴﺴﺖ و ﻫﺮ ﻋﻤﻠﻲ ﻛﻪ ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ﻣﻴﻨﻴﻤﻢ ﻛﺮدن ‪ ‬ﮔﺮدد ﻣﻌﻤﻮﻻ ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ اﻓﺰاﻳﺶ ‪ ‬ﻣـﻲ ﺷـﻮد‪ .‬در اﻏﻠـﺐ ﺗﺼـﻤﻴﻢ‬
‫ﮔﻴﺮي ﻫﺎ ﻗﺒﻮل ﻳﻚ ﻓﺮض ﻏﻠﻂ ﺧﻴﻠﻲ ﺧﻄﺮﻧﺎﻛﺘﺮ از رد ﻳﻚ ﻓﺮض ﺻﺤﻴﺢ اﺳﺖ ﻳﻌﻨﻲ ﻧﺘﺎﻳﺞ ﺣﺎﺻﻞ از ﺧﻄﺎي ﻧﻮع دوم ﺧﻴﻠﻲ ﺟﺪي ﺗﺮ از‬
‫ﻧﺘﺎﻳﺞ ﺣﺎﺻﻞ از ﺧﻄﺎي ﻧﻮع اول اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻦ دﺳﺘﮕﺎﻫﻲ ﻛﻪ ﻛﺎﻟﻴﺒﺮاﺳﻴﻮن آن ﺑﻬﻢ ﺧﻮرده در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻧﭙـﺬﻳﺮﻓﺘﻦ دﺳـﺘﮕﺎﻫﻲ ﻛـﻪ‬
‫ﻛﺎﻟﻴﺒﺮه ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ زﻳﺮا ﻛﻪ ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻛﺎﻟﻴﺒﺮاﺳﻴﻮن ﻳﻚ دﺳﺘﮕﺎه ﻣﻌﻴﻮب ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ‪ 100‬ﻫﺰار ﺗﻮﻣﺎن ﺑﺎﺷﺪ در ﺣﺎﻟﻴﻜﻪ ﻛﺎرﻛﺮدن ﺑﺎ ﻳﻚ دﺳـﺘﮕﺎه‬

‫ﺍﺳﺘﺎﺩ ﺑﻬﺰﺍﺩ ﺑﻪ ﻧﺒﻴﺎﻥ‬ ‫ﺗﺄﻟﻴﻒ ﻭ ﺗﺮﺟﻤﻪ‬

 ‫ﻣﻔﺎﻫﻴﻤﻲ از ﺗﺌﻮري ﺧﻄﺎﻫﺎ‬ ‫ﻧﻘﺸﻪ ﺑﺮداري ژﺋﻮدﺗﻴﻚ‬

‫ﻣﻌﻴﻮب ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ دﻫﻬﺎ ﻣﻴﻠﻴﻮن ﺗﻮﻣﺎن و ﻳﺎ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺿﺮر وارد ﻛﻨﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﺑﺎﻳﺪ ﺳﻌﻲ ﺷﻮد ﻛﻪ ﺗﺎ ﺣﺪ اﻣﻜﺎن از ﺧﻄـﺎي ﻧـﻮع دوم ﭘﺮﻫﻴـﺰ ﺷـﻮد‬
‫ﻋﻤﻼ اﺳﺘﻔﺎده از ﺳﻄﺢ ﻣﻌﻨﻲ دار ‪  =0.05‬ﺑﺮاي آزﻣﻮن ﻛﺎﻟﻴﺒﺮاﺳﻴﻮن دﺳﺘﮕﺎﻫﻬﺎ ﻣﻨﻄﻘﻲ ﺗﺮ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ .2 .7 .1‬آزﻣﻮن ورﻳﺎﻧﺲ‬
‫آزﻣﻮن ورﻳﺎﻧﺲ در ﺑﺮرﺳﻲ دﻗﺖ ﻳﻚ دﺳﺘﮕﺎه اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي ﺑﻜﺎر ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻣﻲ ﺷﻮد و ﺑﺮاي ﺗﺤﻘﻴﻖ در ﻣﻮرد اﻳﻨﻜﻪ آﻳﺎ ﻳـﻚ ﺟﺎﻣﻌـﻪ‬
‫ﺑﺎ ﺗﻮزﻳﻊ ﻧﺮﻣﺎل داراي ورﻳﺎﻧﺲ ﺑﺨﺼﻮﺻﻲ ﻫﺴﺖ ﻳﺎ ﻧﻪ ﺑﺎﻳﺪ از اﻳﻦ آزﻣﻮن اﺳﺘﻔﺎده ﻛﺮد‪ .‬ﺑﺮ اﻳﻦ اﺳﺎس ﻓﺮض ﺻﻔﺮ و ﻓﺮﺿﻬﺎي ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺑﺪﻳﻦ‬
‫‪H 0 :  2‬‬ ‫‪  02‬‬
‫‪‬‬
‫‪ H1 : ‬‬ ‫‪  02‬‬
‫‪2‬‬

‫‪‬‬ ‫)‪(10-1‬‬ ‫ﺷﺮح ﻣﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪:‬‬

‫‪ H1 : ‬‬ ‫‪  02‬‬
‫‪2‬‬

‫‪ H 1 :  2‬‬ ‫‪  02‬‬

‫ﺑﻬ‬
‫‪x ‬‬
‫‪2‬‬
‫‪n‬‬
‫‪nS 2‬‬
‫‪   i‬اﺳﺘﻔﺎده‬ ‫در اﻳﻨﺠﺎ ﻧﻴﺰ دو ﺣﺎﻟﺖ ﺑﻮﺟﻮد ﻣﻲ آﻳﺪ ﻳﻜﻲ وﻗﺘﻲ ﻛﻪ ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ﺟﺎﻣﻌﻪ ) ‪ ( ‬ﻣﻌﻠﻮم اﺳﺖ ﻛﻪ از آﻣﺎره ‪  2‬‬
‫‪i 1 ‬‬ ‫‪ ‬‬ ‫‪‬‬
‫‪x x‬‬
‫‪2‬‬
‫‪(n  1) S 2‬‬

‫ﺰﺍ‬
‫‪n‬‬
‫‪   i‬اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻴﺸﻮد‪ n .‬ﺗﻌﺪاد ﻣﺸﺎﻫﺪات ﻧﻤﻮﻧﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺟـﺪول‬ ‫‪ ‬‬ ‫ﻣﻲ ﺷﻮد‪ 23‬و وﻗﺘﻲ ‪ ‬ﻣﺠﻬﻮل اﺳﺖ از آﻣﺎره‬
‫‪i 1 ‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪2‬‬

‫ﺩﺑ‬ ‫)‪ (5-1‬ﻛﻴﻔﻴﺖ اﻧﺠﺎم آزﻣﻮن را ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﺪ‪:‬‬

‫‪H 0 :  2   02 vs H 1 :  2   02‬‬ ‫‪H 0 :  2   02 vs H 1 :  2   02‬‬ ‫‪H 0 :  2   02 vs H 1 :  2   02‬‬ ‫وﺿﻌﻴﺖ‬

‫ﻪ‬
‫‪ H 0‬رد ﻣﻲ ﺷﻮد اﮔﺮ‪:‬‬ ‫‪ H 0‬رد ﻣﻲ ﺷﻮد اﮔﺮ‪:‬‬ ‫‪ H 0‬رد ﻣﻲ ﺷﻮد اﮔﺮ‪:‬‬

‫‪nS 2‬‬ ‫‪nS 2‬‬ ‫‪nS 2‬‬

‫‪  2 / 2,n‬‬
‫‪‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪1 , n‬‬ ‫‪‬‬
‫‪   ,n‬‬
‫‪2‬‬ ‫و ﻳﺎ‬
‫‪‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪‬‬
‫‪ 02‬‬ ‫‪ 02‬‬
‫ﻧﺒﻴ‬

‫‪0‬‬
‫ﻣﻌﻠﻮم‬
‫‪nS 2‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪ 12 / 2,n‬‬
‫‪ 02‬‬
‫‪(n  1) S 2‬‬ ‫‪(n  1) S 2‬‬ ‫‪(n  1) S 2‬‬
‫‪  2 / 2,n1‬‬
‫ﺎﻥ‬

‫‪‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪1 ,n1‬‬ ‫‪  ,n1‬‬
‫‪2‬‬ ‫و ﻳﺎ‬
‫‪‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪0‬‬
‫ﻣﺠﻬﻮل‬
‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬
‫‪(n  1) S 2‬‬
‫‪‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪1 / 2 , n 1‬‬
‫‪ 02‬‬

‫ﺟﺪول ‪ : 5-1‬آزﻣﻮن ورﻳﺎﻧﺲ‬

‫ﻣﺜﺎل )‪ _(5-1‬ﻣﻄﻠﻮﺑﺴﺖ ﺑﺮرﺳﻲ دﻗﺖ ادﻋﺎ ﺷﺪه ﺑﺮاي دﺳﺘﮕﺎه ﻃﻮﻟﻴﺎب ذﻛﺮ ﺷﺪه در ﻣﺜﺎل )‪ (4-1‬در ﺳﻄﺢ ﻣﻌﻨﻲ دار ‪.=0.05‬‬

‫‪1 n‬‬
‫‪ S 2 ‬ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻣﻲ ﺷﻮد‪.‬‬ ‫‪ .23‬در اﻳﻦ ﺣﺎﻟﺖ ورﻳﺎﻧﺲ ﻧﻤﻮﻧﻪ از ﻓﺮﻣﻮل ‪ ( xi   ) 2‬‬
‫‪n i 1‬‬

‫ﺍﺳﺘﺎﺩ ﺑﻬﺰﺍﺩ ﺑﻪ ﻧﺒﻴﺎﻥ‬ ‫ﺗﺄﻟﻴﻒ ﻭ ﺗﺮﺟﻤﻪ‬

 ‫ﻣﻔﺎﻫﻴﻤﻲ از ﺗﺌﻮري ﺧﻄﺎﻫﺎ‬ ‫ﻧﻘﺸﻪ ﺑﺮداري ژﺋﻮدﺗﻴﻚ‬

‫ﺣﻞ _ ﭼﻮن در ﺳﻄﺢ ﻣﻌﻨﻲ دار ‪ =0.05‬وﺟﻮد ﺧﻄﺎي ﺳﻴﺴﺘﻤﺎﺗﻴﻚ ﺑﺮاي دﺳﺘﮕﺎه ﺗﺎﺋﻴﺪ ﮔﺮدﻳـﺪ ﭘـﺲ ‪    0‬و از ﻣﻴـﺎﻧﮕﻴﻦ ﺟﺎﻣﻌـﻪ‬
‫ﻧﻤﻲ ﺗﻮاﻧﻴﻢ اﺳﺘﻔﺎده ﻛﻨﻴﻢ و ﺑﻪ ﺟﺎي آن از ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ﻧﻤﻮﻧﻪ ‪ x  819.1227 m‬اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲ ﺷﻮد‪:‬‬
‫‪ H 0 :  2  (5.34) 2 mm 2‬‬ ‫)‪(n  1) S 2 (19)(14.7263‬‬
‫‪‬‬ ‫‪,‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪0.05‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪ 9.812‬‬
‫‪ 1‬‬
‫‪H‬‬ ‫‪:‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪‬‬ ‫(‬‫‪5‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪34‬‬ ‫)‬ ‫‪2‬‬
‫‪mm‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪‬‬ ‫‪0‬‬
‫‪2‬‬
‫(‬‫‪5‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪34‬‬‫)‬ ‫‪2‬‬

‫ﭼﻮن ‪ ، 8.91<9.812<32.85‬ﻓﺮض ﺻﻔﺮ ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ ،‬دﻗﺖ ادﻋﺎ ﺷﺪه ﺑﺮاي دﺳﺘﮕﺎه ﺻﺤﻴﺢ اﺳﺖ )ﺷﻜﻞ‪.(7-1‬‬

‫ﺑﻬ‬
‫ﺷﻜﻞ)‪ : (7-1‬آزﻣﻮن ورﻳﺎﻧﺲ‬
‫‪ .2 .7 .1‬ﺳﺎﻳﺮ آزﻣﻮن ﻫﺎ‬

‫ﺰﺍ‬
‫دو آزﻣﻮﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﺮرﺳﻲ ﻛﺮدﻳﻢ )ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ و ورﻳﺎﻧﺲ( از ﺟﻤﻠﻪ آزﻣﻮﻧﻬﺎي ﭘﻴﺶ از ﺳﺮﺷﻜﻨﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺑـﻪ دﻟﻴـﻞ اﻫﻤﻴـﺖ آﻧﻬـﺎ از‬
‫ﺟﻬﺖ ﺑﺮرﺳﻲ ﺻﺤﺖ و دﻗﺖ دﺳﺘﮕﺎﻫﻬﺎي اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي ﺑﻪ ﺗﻔﺼﻴﻞ ﺷﺮح داده ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﺳﺎﻳﺮ آزﻣﻮﻧﻬﺎي ﭘﻴﺶ از ﺳﺮﺷﻜﻨﻲ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪ :‬آزﻣﻮن‬
‫ﺧﻮﺑﻲ ﺑﺮازش‪ 24‬ﻛﻪ ﺑﺮاي ﺑﺮرﺳﻲ ﻧﺮﻣﺎل ﺑﻮدن ﺗﺎﺑﻊ ﺗﻮزﻳﻊ ﻣﺸﺎﻫﺪات ﺑﻜﺎر ﻣﻴﺮود و ﻻزم اﺳـﺖ ﭘـﻴﺶ از اﻧﺠـﺎم آزﻣـﻮن ﻫـﺎي ﻣﻴـﺎﻧﮕﻴﻦ و‬
‫ﺩﺑ‬
‫ورﻳﺎﻧﺲ ﺑﺮروي ﻣﺸﺎﻫﺪات اﻧﺠﺎم ﺷﻮد و از ﻧﺮﻣﺎل ﺑﻮدن ﺗﻮزﻳﻊ ﻣﺸﺎﻫﺪات اﻃﻤﻴﻨﺎن ﺣﺎﺻﻞ ﮔﺮدد‪ .‬آزﻣﻮن ﻫﺎي ﺻـﺤﺖ ﻣﺸـﺎﻫﺪات ﻛـﻪ ﺑـﺎ‬
‫اﺳﺘﻔﺎده از آﻧﻬﺎ ﻣﻲ ﺗﻮان ﺑﻪ ردﻳﺎﺑﻲ و ﺣﺬف ﻣﺸﺎﻫﺪات اﺷﺘﺒﺎه ﭘﻴﺶ از ﺳﺮﺷـﻜﻨﻲ ﭘﺮداﺧـﺖ‪ .‬از آﻧﺠـﺎﺋﻲ ﻛـﻪ وﺟـﻮد اﺷـﺘﺒﺎه و ﻳـﺎ ﺧﻄـﺎي‬
‫ﺳﻴﺴﺘﻤﺎﺗﻴﻚ در ﻣﺸﺎﻫﺪات ﺑﺎﻋﺚ ﭘﺮت ﺷﺪن ﻧﺘﺎﻳﺞ ﺣﺎﺻﻞ از ﺳﺮﺷﻜﻨﻲ ﻣﻲ ﮔﺮدد‪ ،‬اﻳﻦ آزﻣﻮﻧﻬﺎ در ﺗﺸﺨﻴﺺ اﻳﻦ اﺛـﺮات در ﻣﺸـﺎﻫﺪات و‬
‫ﻪ‬
‫ﺣﺬف ﻣﺸﺎﻫﺪات آﻟﻮده ﺑﻪ اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ از ﺧﻄﺎﻫﺎ اﺛﺮ ﺑﺴﻴﺎر ﻣﻔﻴﺪي دارﻧﺪ‪.25‬‬
‫ﻧﺒﻴ‬
‫ﺎﻥ‬

‫‪٢٤ . goodness of fit‬‬

‫‪ .25‬ﺑﺮاي ﺟﺰﺋﻴﺎت ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﻪ ﻣﻨﺎﺑﻊ درس ﺳﺮﺷﻜﻨﻲ و آزﻣﻮن ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﻛﻨﻴﺪ‪.‬‬

‫ﺍﺳﺘﺎﺩ ﺑﻬﺰﺍﺩ ﺑﻪ ﻧﺒﻴﺎﻥ‬ ‫ﺗﺄﻟﻴﻒ ﻭ ﺗﺮﺟﻤﻪ‬

 ‫ﻣﻔﺎﻫﻴﻤﻲ از ﺗﺌﻮري ﺧﻄﺎﻫﺎ‬ ‫ﻧﻘﺸﻪ ﺑﺮداري ژﺋﻮدﺗﻴﻚ‬

‫ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻓﺼﻞ ‪1‬‬

‫‪ -1‬ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻳﻚ دﺳﺘﮕﺎه زاوﻳﻪ ﻳﺎب زاوﻳﻪ ﺑﻴﻦ دو اﻳﺴﺘﮕﺎه ‪ ‬و ‪ ‬را ﺑﺎ اﺳﺘﻘﺮار ﺑﺮ روي اﻳﺴﺘﮕﺎه ‪C‬اﻧﺪازه ﮔﺮﻓﺘﻪ اﻳﻢ )ﺟـﺪول ‪-1‬‬
‫‪ ،(6‬دﻗﺖ وﺳﻴﻠﻪ اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي ﻣﻌﻠﻮم و ﻣﺴﺎوي ‪ 5‬ﺛﺎﻧﻴﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻄﻠﻮﺑﺴﺖ ﺑﺮرﺳﻲ ﻧﺮﻣﺎل ﺑﻮدن ﺗﺎﺑﻊ ﺗﻮزﻳﻊ ﺟﺎﻣﻌﻪ اي ﻛﻪ ﻧﻤﻮﻧـﻪ ذﻳـﻞ از آن‬
‫ﺗﻬﻴﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ در ﺳﻄﺢ اﻋﺘﺒﺎر ‪.   0.05‬‬

‫‪251520 251525‬‬ ‫‪251516 251519‬‬ ‫‪251518‬‬

‫‪251522 251524‬‬ ‫‪251526 251523‬‬ ‫‪251519‬‬
‫‪251517 251517‬‬ ‫‪251522 251527‬‬ ‫‪251520‬‬
‫‪251516 251514‬‬ ‫‪251520 251522‬‬ ‫‪251524‬‬

‫ﺑﻬ‬
‫ﺟﺪول )‪ : (6-1‬ﻣﻘﺎدﻳﺮ اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي ﻫﺎي ﻣﻜﺮر از ﻳﻚ زاوﻳﻪ ﺑﺮاي ﺑﺮرﺳﻲ ﻧﺮﻣﺎل ﺑﻮدن ﺗﻮزﻳﻊ ﻣﺸﺎﻫﺪات )واﺣﺪ ‪ :‬درﺟﻪ(‬

‫‪ -2‬ﻓﺎﺻﻠﻪ ﺑﻴﻦ دو اﻳﺴﺘﮕﺎه ‪ S1‬و‪ S2‬ﺑﻪ ﺗﻌﺪاد ‪ 15‬ﻣﺮﺗﺒﻪ اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺎ ﻓﺮض ﻧﺮﻣﺎل ﺑـﻮدن ﺗـﺎﺑﻊ ﺗﻮزﻳـﻊ ﻣﺸـﺎﻫﺪات و ﻋـﺪم‬

‫ﺰﺍ‬
‫اﻃﻼع از دﻗﺖ دﺳﺘﮕﺎه اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي ﻣﻄﻠﻮﺑﺴﺖ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻓﺎﺻﻠﻪ اﻃﻤﻴﻨﺎن ﺑﺮاي ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ در ﺳﻄﺢ اﻃﻤﻴﻨﺎن ‪. %95‬‬
‫ﺩﺑ‬
‫‪4701.322 4701.280 4701.250 4701.302 4701.266‬‬
‫‪4701.286 4701.278 4701.284 4701.280 4701.284‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪4701.280 4701.285 4701.284 4701.287 4701.272‬‬
‫ﻪ‬
‫ﺟﺪول )‪ : (7-1‬ﻣﻘﺎدﻳﺮ اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي ﺷﺪه ﻓﺎﺻﻠﻪ ﺑﻴﻦ دو اﻳﺴﺘﮕﺎه ‪ S1‬و ‪) S2‬واﺣﺪ ‪ :‬ﻣﺘﺮ(‬
‫ﻧﺒﻴ‬

‫‪ -3‬ﻓﺎﺻﻠﻪ اﻃﻤﻴﻨﺎن را ﺑﺮاي اﻧﺤﺮاف ﻣﻌﻴﺎر اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي اﻧﺠﺎم ﺷﺪه در ﻣﺴﺌﻠﻪ ‪ ،2‬در ﺳﻄﺢ ﻣﻌﻨﻲ دار ‪ ‬ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻛﻨﻴﺪ‪ .‬در ﺻﻮرﺗﻲ ﻛﻪ‬
‫ﻃﻮل اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي ﺷﺪه از ﻗﺒﻞ ﻣﻌﻠﻮم و ﺑﺮاﺑﺮ ‪ ‬ﻣﺘﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻓﺎﺻﻠﻪ اﻃﻤﻴﻨﺎن ﻓﻮق را ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻧﻤﺎﺋﻴﺪ‪.‬‬
‫ﺎﻥ‬

‫‪ -4‬ﻣﻄﻠﻮﺑﺴﺖ اﻧﺠﺎم آزﻣﻮن ﻫﺎي ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ و ورﻳﺎﻧﺲ ﺑﺮاي ﻣﺸﺎﻫﺪات ﻣﺴﺌﻠﻪ ‪ 1‬در ﺻﻮرﺗﻲ ﻛﻪ زاوﻳﻪ اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي ﺷـﺪه از ﻗﺒـﻞ ﻣﻌﻠـﻮم و‬
‫ﺑﺮاﺑﺮ ‪ 251520.7 ‬ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﺍﺳﺘﺎﺩ ﺑﻬﺰﺍﺩ ﺑﻪ ﻧﺒﻴﺎﻥ‬ ‫ﺗﺄﻟﻴﻒ ﻭ ﺗﺮﺟﻤﻪ‬

 ‫اﻧﺘﺸﺎر ﺧﻄﺎﻫﺎ و ﺗﺤﻠﻴﻞ اوﻟﻴﻪ‬ ‫ﻧﻘﺸﻪ ﺑﺮداري ژﺋﻮدﺗﻴﻚ‬

‫ﻓﺼﻞ دوم‬

‫‪ .2‬اﻧﺘﺸﺎر ﺧﻄﺎﻫﺎ و ﺗﺤﻠﻴﻞ اوﻟﻴﻪ ‪:‬‬

‫راﺑﻄﻪ ﺑﻴﻦ ﻣﺸﺎﻫﺪات و ﻣﺠﻬﻮﻻت )ﻣﺪل رﻳﺎﺿﻲ( ﺑﺎﻋﺚ ﻣﻲ ﺷﻮد ﻛﻪ ﺧﻄﺎي ﻣﻮﺟﻮد در ﻣﺸﺎﻫﺪات ﺑﻪ ﻣﺠﻬﻮﻻت ﻣﻨﺘﻘـﻞ ﮔـﺮدد‪.‬‬
‫ﻣﻴﺰان‪ ،‬ﺟﻬﺖ و اﻧﺪازه اﻳﻦ ﺧﻄﺎﻫﺎ ﺑﻪ ﻣﺪل رﻳﺎﺿﻲ و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻧﻮع ﺧﻄﺎ ﺑﺴﺘﮕﻲ دارد‪ .‬در اﻳﻦ ﻓﺼﻞ ﺑﻪ ﺑﺤـﺚ در ﻣـﻮرد اﻳـﻦ ﻣﻄﻠـﺐ ﻣـﻲ‬
‫ﭘﺮدازﻳﻢ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺑﺮرﺳﻲ ﻧﺤﻮه رﺳﻴﺪن ﺑﻪ دﻗﺖ از ﭘﻴﺶ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺷﺪه ﺑﺮاي ﻛﻤﻴﺖ ﻫﺎي ﻣﺠﻬﻮل از ﻣﺴﺎﺋﻞ اﺻﻠﻲ اﻳﻦ ﻓﺼﻞ ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫‪1‬‬
‫‪ .1 .2‬ﻗﺎﻧﻮن ﻛﻮورﻳﺎﻧﺲ‬
‫در ﻓﺼﻞ ﻗﺒﻞ ﺑﺎ ﻛﻤﻴﺖ ﻫﺎﺋﻲ ﺳﺮوﻛﺎر داﺷﺘﻴﻢ ﻛﻪ ﻣﺴﺘﻘﻴﻤﺎ ﻗﺎﺑﻞ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬وﻟﻲ در ﻋﻤﻞ اﻏﻠﺐ دﻧﺒﺎل ﻛﻤﻴﺖ ﻫـﺎﺋﻲ ﻫﺴـﺘﻴﻢ‬
‫ﻛﻪ اﻣﻜﺎن ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ آﻧﻬﺎ وﺟﻮد ﻧﺪارد‪ .‬ﻋﺒﻮر از ﻛﻤﻴﺖ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﺷﺪه ﺑﻪ ﻛﻤﻴﺖ ﻣﺠﻬﻮل را ﻛﻪ ﺗـﻮام ﺑـﺎ ورﻳـﺎﻧﺲ‪ -‬ﻛﻮرﻳـﺎﻧﺲ ﺑﺎﺷـﺪ‪،‬‬

‫اﻧﺘﻘﺎل آﻣﺎري ﻣﻲ ﻧﺎﻣﻨﺪ‪ .‬اﻧﺘﻘﺎل آﻣﺎري ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻣﺪل رﻳﺎﺿﻲ اﻧﺠﺎم ﻣﻲ ﭘﺬﻳﺮد‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮ ﺗﻌﺮﻳﻒ در ﺻﻮرﺗﻲ ﻛﻪ ‪x u 1‬‬

‫ﺑﻬ‬
‫ﺑﺮدار ﭘﺎراﻣﺘﺮﻫـﺎي‬

‫اﮔـﺮ ﻣـﺪل رﻳﺎﺿـﻲ‬ ‫) ‪x  f (l‬‬ ‫ﺑﺮدار ﻣﺸﺎﻫﺪات ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﺪل رﻳﺎﺿﻲ ﺑﻪ اﻳﻦ ﺻﻮرت ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻣـﻲ ﺷـﻮد‪(1-2) :‬‬ ‫ﻣﺠﻬﻮل و ‪l n 1‬‬

‫ﺰﺍ‬
‫ﻣـﺎﺗﺮﻳﺲ ﺿـﺮاﻳﺐ ﻣﺸـﺎﻫﺪات اﺳـﺖ‪ .‬ﻗـﺎﻧﻮن اﻧﺘﺸـﺎر‬ ‫‪ x  B l‬ﻛـﻪ در آن ‪B u  n‬‬ ‫ﺻﺮﻳﺢ ﺧﻄﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﻲ ﺗﻮان ﻧﻮﺷﺖ ‪(2-2) :‬‬

‫ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺷـﻜﻞ ذﻳـﻞ ﺑﻴـﺎن ﻣـﻲ‬ ‫‪x‬‬ ‫ﺑﻪ‬ ‫– ﻛﻮورﻳﺎﻧﺲ ﻳﺎ اﺻﻄﻼﺣﺎ ﻗﺎﻧﻮن ﻛﻮورﻳﺎﻧﺲ ﻛﻪ ﺑﻴﺎﻧﮕﺮ اﻧﺘﻘﺎل آﻣﺎري از ‪l‬‬ ‫ﻣﺎﺗﺮﻳﺲ ورﻳﺎﻧﺲ‬
‫ﺩﺑ‬ ‫‪T‬‬
‫ﺷﻮد )اﻳﻦ ﻗﺎﻧﻮن ﻓﻘﻂ ﺑﺮاي ﺧﻄﺎﻫﺎي اﺗﻔﺎﻗﻲ ﺻﺪق ﻣﻲ ﻛﻨﺪ(‪:‬‬

‫‪C x  BC l B‬‬ ‫)‪(3-2‬‬

‫ﺑﻪ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﻣﺎﺗﺮﻳﺲ ﻫﺎي ورﻳﺎﻧﺲ – ﻛﻮورﻳﺎﻧﺲ ﻣﺠﻬﻮﻻت و ﻣﺸﺎﻫﺪات ﻣﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪:‬‬ ‫‪Cl‬‬ ‫و‬ ‫‪Cx‬‬
‫ﻪ‬
‫‪  l21‬‬ ‫‪ l1l2‬‬ ‫‪  l1ln1‬‬ ‫‪ll ‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪1n‬‬

‫‪  l2l1‬‬ ‫‪ l22‬‬ ‫‪  l2ln1‬‬ ‫‪l l ‬‬

‫ﻧﺒﻴ‬

‫‪2n‬‬

‫‪Cl   ‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪ ‬‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪ ln1l1  ln1l2‬‬ ‫‪  l2n1‬‬ ‫)‪ ln1ln  (4-2‬‬
‫ﺎﻥ‬

‫‪‬‬ ‫‪ l2n ‬‬

‫‪ lnl1  lnl2‬‬ ‫‪  lnln1‬‬
‫‪nn‬‬
‫و‬

‫‪  x21‬‬ ‫‪ x1x2‬‬ ‫‪  x1xu 1‬‬ ‫‪xx ‬‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪1 u‬‬

‫‪  x2 x1‬‬ ‫‪ x22‬‬ ‫‪  x2 xu 1‬‬ ‫‪x x ‬‬

‫‪2 u‬‬

‫‪Cx   ‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪ ‬‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪ xu 1x1  xu 1x2‬‬ ‫‪  x2u 1‬‬ ‫)‪ xu 1xu  (5-2‬‬
‫‪‬‬ ‫‪ x2u ‬‬
‫‪ xu x1  xu x2‬‬ ‫‪  xu xu 1‬‬
‫‪uu‬‬

‫‪١. The covariance law‬‬

‫ﺍﺳﺘﺎﺩ ﺑﻬﺰﺍﺩ ﺑﻪ ﻧﺒﻴﺎﻥ‬ ‫ﺗﺄﻟﻴﻒ ﻭ ﺗﺮﺟﻤﻪ‬

 ‫اﻧﺘﺸﺎر ﺧﻄﺎﻫﺎ و ﺗﺤﻠﻴﻞ اوﻟﻴﻪ‬ ‫ﻧﻘﺸﻪ ﺑﺮداري ژﺋﻮدﺗﻴﻚ‬

‫در ﺻﻮرﺗﻲ ﻛﻪ ﻣﺪل ﻏﻴﺮ ﺧﻄﻲ ﺑﺎﺷﺪ ﺑﺎ ﺑﺴﻂ ﺑﻪ ﺳﺮي ﺗﻴﻠﻮر آﻧﺮا ﺧﻄﻲ ﻣﻲ ﻛﻨﻴﻢ ‪:‬‬

‫‪f‬‬ ‫‪0‬‬
‫‪x  f (l )  f (l ) ‬‬ ‫) ‪(l  l‬‬
‫‪0‬‬

‫‪l‬‬ ‫‪l l 0‬‬

‫)‪(6-2‬‬

‫‪f‬‬
‫‪δx  B δl‬‬ ‫‪B‬‬
‫ﻣﻲ ﺗﻮان ﻧﻮﺷﺖ ‪(7-2) :‬‬
‫‪l‬‬ ‫‪l l 0‬‬
‫ﺑﺎ ﻓﺮض اﻳﻨﻜﻪ‬

‫‪T‬‬
‫ﻣﺠﺪدا ﺑـﻪ ﻫﻤـﺎن‬ ‫‪Cδl  C l‬‬ ‫و‬ ‫‪Cδx  C x‬‬ ‫و ﭼﻮن‬ ‫‪Cδx  BCδl B‬‬ ‫و ﺑﻨﺎﺑﺮ ﻗﺎﻧﻮن ﻛﻮورﻳﺎﻧﺲ‪ ،‬راﺑﻄﻪ )‪: (3-2‬‬
‫راﺑﻄﻪ )‪ ،(3-2‬ﻣﻨﺠﺮ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪.‬‬

‫ﺑﻬ‬
‫‪ .2 .2‬ﻗﺎﻧﻮن اﻧﺘﺸﺎر ﺧﻄﺎﻫﺎي ﻣﺸﺎﻫﺪات ﻣﺴﺘﻘﻞ‬
‫و ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﻳﮕﺮ ﻣﺸﺎﻫﺪات ﻣﺴﺘﻘﻞ از ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﺑﺎﺷـﻨﺪ‪،‬‬ ‫در ﺻﻮرﺗﻲ ﻛﻪ ﻛﻮورﻳﺎﻧﺲ ﺑﻴﻦ ﻣﺸﺎﻫﺪات ﺻﻔﺮ ﺑﺎﺷﺪ )‪( lil j  0‬‬

‫ﺰﺍ‬
‫آﻧﮕﺎه ﻣﺎﺗﺮﻳﺲ ورﻳﺎﻧﺲ‪ -‬ﻛﻮورﻳﺎﻧﺲ ﻣﺸﺎﻫﺪات ﻗﻄﺮي ﺷﺪه وﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻗﺎﻧﻮن ﻛﻮورﻳﺎﻧﺲ‪ ،‬ﻣﺎﺗﺮﻳﺲ ورﻳﺎﻧﺲ‪ -‬ﻛﻮورﻳﺎﻧﺲ ﻣﺠﻬﻮﻻت ﺑﻪ‬
‫ﻓﺮم ذﻳﻞ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪:‬‬

‫‪ n  x  2‬‬ ‫‪ x1  x2  2‬‬ ‫‪ x1  xu  2 ‬‬
‫‪   1   l2i‬‬
‫ﺩﺑ‬ ‫‪‬‬
‫‪n‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪ li‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪n‬‬
‫‪‬‬ ‫‪ li ‬‬
‫‪ i1  li ‬‬ ‫‪i 1  li  li ‬‬ ‫‪i 1  li  li ‬‬ ‫‪‬‬
‫‪n ‬‬ ‫‪ x2  xu  2 ‬‬
‫‪2‬‬
‫‪  x2  x1  l2‬‬ ‫‪ x2  2‬‬
‫‪n‬‬ ‫‪n‬‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪  li‬‬ ‫‪  ‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪ li‬‬

‫ﻪ‬
‫‪Cx    l  l  i‬‬ ‫‪‬‬
‫‪i 1 ‬‬ ‫‪i ‬‬ ‫‪i ‬‬ ‫‪i 1  li ‬‬ ‫‪i 1  li  li ‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪n‬‬ ‫‪‬‬
‫ﻧﺒﻴ‬

‫‪2‬‬
‫‪  xu  x1  2‬‬ ‫‪ xu  x2  2‬‬ ‫‪ xu  2 ‬‬
‫‪n‬‬ ‫‪n‬‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪ li‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪ li‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪  li‬‬
‫‪‬‬
‫‪ i1  li  li ‬‬ ‫‪i 1  li  li ‬‬ ‫‪i 1  li ‬‬ ‫‪‬‬
‫)‪(8-2‬‬
‫ﺎﻥ‬

‫از راﺑﻄﻪ )‪ (8-2‬ﻣﻲ ﺗﻮان ﻧﺘﻴﺠﻪ ﮔﺮﻓﺖ )ﺑﻪ ازاي ‪ j‬و ‪ k‬دﻟﺨﻮاه(‪:‬‬
‫‪2‬‬
‫‪n‬‬
‫‪ x j‬‬ ‫‪ xk‬‬ ‫‪ 2‬‬ ‫‪n‬‬
‫‪ x‬‬ ‫‪ 2‬‬
‫‪x x‬‬ ‫‪  ‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪  x j    j‬و ‪ li‬‬
‫‪2‬‬
‫‪  li‬‬
‫‪i 1  li‬‬ ‫‪ li‬‬ ‫‪i 1  li‬‬
‫)‪(9-2‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪j k‬‬

‫راﺑﻄﻪ ﻓﻮق اﺛﺒﺎت ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﻋﻠﻴﺮﻏﻢ ﻗﻄﺮي ﺷﺪن ﻣﺎﺗﺮﻳﺲ ﻛﻮرﻳﺎﻧﺲ ﻣﺸـﺎﻫﺪات‪ ،‬ﻛﻮرﻳـﺎﻧﺲ ﺑـﻴﻦ ﻣﺠﻬـﻮﻻت از ﺑـﻴﻦ ﻧﻤـﻲ رود و اﻳـﻦ‬

‫ﻓﻘﻂ داراي ﻳـﻚ ﻣﻮﻟﻔـﻪ ﺑﺎﺷـﺪ )‬ ‫ﺧﺎﺻﻴﺖ ﻣﻬﻤﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ در روﻧﺪ ﺗﺠﺰﻳﻪ ﺗﺤﻠﻴﻞ ﺧﻄﺎﻫﺎ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺪان ﺗﻮﺟﻪ ﻧﻤﻮد‪ .‬در ﺻﻮرﺗﻲ ﻛﻪ ﺑﺮدار ‪x‬‬
‫(‪ ،‬راﺑﻄﻪ )‪ (9-2‬ﺑﻪ ﺻﻮرت زﻳﺮ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪:‬‬ ‫‪x  x ‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪ x ‬‬ ‫‪ x  2‬‬ ‫‪ x‬‬ ‫‪ 2‬‬
‫‪     l21  ‬‬
‫‪2‬‬
‫‪  l2  ...  ‬‬ ‫)‪  ln (10-2‬‬
‫‪ l1 ‬‬ ‫‪ l 2 ‬‬ ‫‪ l n‬‬
‫‪x‬‬
‫‪‬‬

‫ﺍﺳﺘﺎﺩ ﺑﻬﺰﺍﺩ ﺑﻪ ﻧﺒﻴﺎﻥ‬ ‫ﺗﺄﻟﻴﻒ ﻭ ﺗﺮﺟﻤﻪ‬

 ‫اﻧﺘﺸﺎر ﺧﻄﺎﻫﺎ و ﺗﺤﻠﻴﻞ اوﻟﻴﻪ‬ ‫ﻧﻘﺸﻪ ﺑﺮداري ژﺋﻮدﺗﻴﻚ‬

‫ﻓﺮﻣﻮل ﻓﻮق ﻣﻌﺮوف ﺑﻪ ﻗﺎﻧﻮن اﻧﺘﺸﺎر )ﻳﺎ ﭘﺨﺶ( ﺧﻄﺎﻫﺎي اﺗﻔﺎﻗﻲ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ و ﺣﺎﻟﺖ ﺧﺎﺻﻲ از ﻗﺎﻧﻮن ﻛﻮورﻳﺎﻧﺲ اﺳﺖ‪ ،‬اﻳﻦ ﻗﺎﻧﻮن ﻣﻮارد‬
‫ﻛﺎرﺑﺮد زﻳﺎدي در ﻋﻠﻮم ﻧﻘﺸﻪ ﺑﺮداري دارد‪.‬‬
‫ﻣﺜﺎل )‪ _(1-2‬ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﺗﻌﻴﻴﻦ ارﺗﻔﺎع ‪ h‬ﻓﺎﺻﻠﻪ ‪ d‬وزاوﻳﻪ ‪ ‬را ﺑﻪ ﺷﺮح ذﻳﻞ اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي ﻛـﺮده اﻳـﻢ) ﺷـﻜﻞ ‪ ،(1-2‬ﻣﻄﻠﻮﺑﺴـﺖ ̂‪ h‬و‬
‫̂‪ n)  h‬ﺗﻌﺪاد دﻓﻌﺎت اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي اﺳﺖ و اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي ﻫﺎ ﺑﺼﻮرت ﻣﺴﺘﻘﻞ اﻧﺠﺎم ﺷﺪه اﺳﺖ(‪.‬‬

‫ﺑﻬ‬
‫ﺷﻜﻞ )‪_(1-2‬ﻛﻤﻴﺖ ﻫﺎي اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي ﺷﺪه ﺑﺮاي ﺗﻌﻴﻴﻦ ارﺗﻔﺎع‬

‫ﺰﺍ‬
‫ﺣﻞ_ ﺑﺮآورد ﻣﻘﺪار ﻣﺠﻬﻮل ‪hˆ  d tan( )  56.78  tan(9 1207 )  9.1983m :‬‬

‫‪ h  2  h  2‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬

‫‪ h2ˆ  ‬‬ ‫‪ d ‬‬ ‫ﺑﺮآورد دﻗﺖ ‪   :‬‬

‫‪ d ‬‬ ‫‪  ‬‬
‫‪d ‬‬
‫‪d‬‬
‫ﺩﺑ‬ ‫‪‬‬
‫‪2‬‬
‫‪ 1cm‬‬ ‫‪ ‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪30‬‬
‫‪ 10‬‬
‫‪n‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪n‬‬ ‫‪3‬‬
‫‪ 10 ‬‬
‫‪2‬‬

‫‪  (tan(9 1207 )) 2 (0.01) 2  (56.78  sec 2 (9 1207)) 2 ‬‬

‫‪2‬‬
‫‪h‬‬ ‫‪‬‬
‫‪ 206265 ‬‬
‫ﻪ‬
‫و ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ‪  hˆ  3.3mm :‬و ‪hˆ  9.1983  0.0033‬‬
‫ﻧﺒﻴ‬

‫ﻣﺜﺎل )‪ _(2-2‬ﻃﻮل ‪ a‬و ﻋﺮض ‪ b‬از ﻳﻚ زﻣﻴﻦ ﻣﺴﺘﻄﻴﻞ ﺷﻜﻞ ﻣﺴﻄﺢ اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬در ﺻﻮرﺗﻲ ﻛﻪ دﻗﺖ اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي ﻃـﻮل و‬
‫ﻋﺮض زﻣﻴﻦ ‪  a‬و ‪  b‬ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﻄﻠﻮﺑﺴﺖ دﻗﺖ اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي ﻗﻄﺮ و ﻣﺴﺎﺣﺖ زﻣﻴﻦ ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ‪.‬‬

‫ﺣﻞ _ ﻗﻄﺮ ‪ d  a 2  b 2‬و ﻣﺴﺎﺣﺖ ‪A  a  b‬‬

‫ﺎﻥ‬

‫‪ a2 0 ‬‬ ‫‪ A‬‬ ‫‪A ‬‬

‫‪ A  ab ‬‬
‫‪‬‬ ‫‪b‬‬ ‫‪a‬‬
‫‪Cl  ‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪ B   a‬و‬ ‫‪b    a‬‬ ‫و ‪b‬‬ ‫‪x  2‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪ 0 b ‬‬ ‫‪d‬‬ ‫‪d  ‬‬ ‫‪d   a  b ‬‬
‫‪‬‬ ‫‪ d‬‬ ‫‪d ‬‬
‫‪ a‬‬ ‫‪b ‬‬
‫‪ 2 2‬‬ ‫‪ab 2‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪b  a  a 2 b2‬‬ ‫‪( a   b2 ) ‬‬
‫‪a  b ‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪d‬‬
‫‪ C x  BC l B   ab‬و ‪ A  b a a b‬و‬
‫‪T‬‬
‫‪d ‬‬ ‫‪a 2 a2  b 2 b2 ‬‬
‫‪a‬‬ ‫‪2 2‬‬ ‫‪2 2‬‬
‫‪b‬‬

‫‪d‬‬ ‫) ‪ ( a2   b2‬‬
‫‪ d‬‬ ‫‪d2‬‬ ‫‪‬‬
‫ﻣﺜﺎل ﻓﻮق ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ وﺟﻮد ﻣﺴﺘﻘﻞ ﺑﻮدن ﻣﺸﺎﻫﺪات‪ ،‬ﻣﺠﻬﻮﻻت واﺑﺴﺘﮕﻲ‪ 2‬دارﻧﺪ و ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ اﮔـﺮ ﻣﺠﻬـﻮﻻت ﺑـﺮآورد ﺷـﺪه ﺑـﻪ‬
‫ﻋﻨﻮان ﻣﺸﺎﻫﺪه ﺑﺮاي ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﺠﻬﻮﻻت دﻳﮕﺮي ﺑﻜﺎر روﻧﺪ ﺑﺎﻳﺪ ﻛﻮورﻳﺎﻧﺲ آﻧﻬﺎ ﺣﺘﻤﺎ ﻟﺤﺎظ ﺷﻮد‪.‬‬

‫‪٢. correlation‬‬

‫ﺍﺳﺘﺎﺩ ﺑﻬﺰﺍﺩ ﺑﻪ ﻧﺒﻴﺎﻥ‬ ‫ﺗﺄﻟﻴﻒ ﻭ ﺗﺮﺟﻤﻪ‬

 ‫اﻧﺘﺸﺎر ﺧﻄﺎﻫﺎ و ﺗﺤﻠﻴﻞ اوﻟﻴﻪ‬ ‫ﻧﻘﺸﻪ ﺑﺮداري ژﺋﻮدﺗﻴﻚ‬

‫‪ .3 .2‬ﻗﺎﻧﻮن اﻧﺘﺸﺎر ﺧﻄﺎﻫﺎي ﺳﻴﺴﺘﻤﺎﺗﻴﻚ‬

‫ﺣﺘﻲ ﺑﺎ ﻳﻚ ﻣﺪل رﻳﺎﺿﻲ ﺧﻮب ﻃﺮاﺣﻲ ﺷﺪه‪ ،‬اﻣﻜﺎن ﺣﻀﻮر ﺧﻄﺎﻫﺎي ﺳﻴﺴﺘﻤﺎﺗﻴﻚ در ﻣﻘﺪار ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺷـﺪه ﺑـﺮاي ﻛﻤﻴـﺖ ﻫـﺎي‬
‫ﻣﻮرد اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي وﺟﻮد دارد‪ .‬اﺛﺮ اﻳﻦ ﺧﻄﺎ ﺑﺮ روي ﻣﻘﺪار ﻛﻤﻴﺖ اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي ﺷﺪه ﻣﺴﺌﻠﻪ اي اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺪان ﺗﻮﺟـﻪ ﺷـﻮد‪ .‬ﻓـﺮض‬
‫ﻛﻨﻴﺪ ‪ x‬ﺗﺎﺑﻌﻲ از ‪ n‬ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﺴﺘﻘﻞ ‪ l1 , l 2 ,..., l n‬ﺑﺎﺷﺪ ‪:‬‬
‫) ‪x  f (l1 , l 2 ,..., l n‬‬ ‫)‪(11-2‬‬
‫اﮔﺮ ‪ l1 , l 2 ,..., l n‬اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي ﺷﻮﻧﺪ و ﻣﻘﺎدﻳﺮ اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي ﺷﺪه ﺧﻄﺎﻫﺎي ﺳﻴﺴـﺘﻤﺎﺗﻴﻚ ﻛـﻮﭼﻜﻲ ﺑـﻪ اﻧـﺪازه ‪ l1 , l 2 ,..., l n‬داﺷـﺘﻪ‬
‫ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻘﺪار ‪ x‬ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺷﺪه از راﺑﻄﻪ )‪ ،(11-2‬ﺧﻄﺎي ‪ x‬ﺑﻪ ﺷﺮح ذﻳﻞ ﺧﻮاﻫﺪ داﺷﺖ‪:‬‬
‫‪ f ‬‬ ‫‪ f ‬‬ ‫‪ f‬‬ ‫‪‬‬
‫‪x  ‬‬ ‫‪l1  ‬‬ ‫‪l 2  ...  ‬‬ ‫)‪l n (12-2‬‬
‫‪ l1 ‬‬ ‫‪ l 2 ‬‬ ‫‪ l n‬‬

‫ﺑﻬ‬
‫‪‬‬
‫ﻣﺜﺎل )‪ _(3-2‬در ﺗﺒﺪﻳﻞ ﻳﻚ ﻃﻮل ﻣﺎﻳﻞ اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي ﺷـﺪه ﺑـﻪ اﻓـﻖ ﻣﻘـﺪار ‪   2‬ﺧﻄـﺎي ﺳﻴﺴـﺘﻤﺎﺗﻴﻚ در زاوﻳـﻪ ﺷـﻴﺐ و ﻣﻘـﺪار‬
‫‪ l  13cm‬ﺧﻄﺎي ﺳﻴﺴﺘﻤﺎﺗﻴﻚ در ﻃﻮل ﻣﺎﻳﻞ اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي ﺷﺪه وﺟﻮد دارد )ﺷﻜﻞ )‪ .((2-2‬ﻣﻄﻠﻮﺑﺴﺖ اﺛـﺮ اﻳـﻦ ﺧﻄﺎﻫـﺎ ﺑـﺮ روي‬

‫ﺰﺍ‬
‫ﻃﻮل اﻓﻖ در ﺻﻮرﺗﻲ ﻛﻪ ‪   381923‬و ‪ l  143.265m‬ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻪ‬ ‫ﺩﺑ‬
‫ﻧﺒﻴ‬

‫ﺷﻜﻞ )‪ _(2-2‬اﺛﺮ ﺧﻄﺎي ﺳﻴﺴﺘﻤﺎﺗﻴﻚ در ﺗﺒﺪﻳﻞ ﻃﻮل ﺑﻪ اﻓﻖ‬

‫‪ x  cos(  ) l  l sin(  )‬‬ ‫‪ x ‬‬ ‫‪ x ‬‬

‫ﺣﻞ _ ) ‪ x  l cos( ‬و ‪ x   l   ‬ﭘﺲ‬
‫ﺎﻥ‬

‫‪ l ‬‬ ‫‪  ‬‬

‫‪‬‬
‫‪x  cos(38 1923)   13  (143.265  100)(sin(38 1923))(2‬‬ ‫‪)  15.37cm‬‬
‫‪10800‬‬
‫ﻣﺜﺎل )‪ (3-2‬ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﺪ ﻛﻪ ﺧﻄﺎي ﺳﻴﺴﺘﻤﺎﺗﻴﻚ ﻫﻢ از ﻧﻈﺮ ﺑﺰرﮔـﻲ و ﻫـﻢ از ﻧﻈـﺮ ﺟﻬـﺖ ﺑـﺮ روي ﻛﻤﻴـﺖ اﻧـﺪازه ﮔﻴـﺮي ﺷـﺪه اﺛـﺮ‬
‫ﻣﻲ ﮔﺬارد‪.‬‬
‫‪ .4 .2‬ﺧﻄﺎي ﻛﻞ‬
‫در ﺻﻮرﺗﻲ ﻛﻪ ﻣﺸﺎﻫﺪات داراي ﻫﺮ دو ﻧﻮع ﺧﻄﺎي ﺳﻴﺴﺘﻤﺎﺗﻴﻚ و اﺗﻔﺎﻗﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺮاي ﻛﻤﻴﺖ ﻣﺠﻬﻮل ﺧﻄﺎي ﻛـﻞ را ﺑﺼـﻮرت‬
‫زﻳﺮ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪:‬‬

‫)‪Tx  x 2   x (13-2‬‬
‫‪2‬‬

‫ﻛﻪ در ﻓﺮﻣﻮل ﻓﻮق ‪ x‬ﺧﻄﺎي ﺳﻴﺴﺘﻤﺎﺗﻴﻚ و ‪  x‬ﺧﻄﺎي اﺗﻔﺎﻗﻲ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﻣﺜﺎل )‪ _(4-2‬ﻓﺮض ﻣﻲ ﻛﻨﻴﻢ ﺑﺮدار ﻣﺸﺎﻫﺪات و ﻣﺎﺗﺮﻳﺲ ورﻳﺎﻧﺲ‪ -‬ﻛﻮورﻳﺎﻧﺲ آن ﺑﻪ ﺷﻜﻞ زﻳﺮ داده ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪:‬‬

‫ﺍﺳﺘﺎﺩ ﺑﻬﺰﺍﺩ ﺑﻪ ﻧﺒﻴﺎﻥ‬ ‫ﺗﺄﻟﻴﻒ ﻭ ﺗﺮﺟﻤﻪ‬

 ‫اﻧﺘﺸﺎر ﺧﻄﺎﻫﺎ و ﺗﺤﻠﻴﻞ اوﻟﻴﻪ‬ ‫ﻧﻘﺸﻪ ﺑﺮداري ژﺋﻮدﺗﻴﻚ‬

‫‪3 0 0 ‬‬ ‫‪ l1 ‬‬

‫‪ l  l 2 ‬و ‪C l  0 3 0‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪0 0 4‬‬ ‫‪l 3 ‬‬
‫ﺑﺎﺷـﻨﺪ‪ .‬ﻣﻄﻠﻮﺑﺴـﺖ ﺗﻌﻴـﻴﻦ‬ ‫)‪l  l1 , l 2 , l3   (1.5,2,0.5‬‬ ‫و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ اﻳﻦ ﻣﺸﺎﻫﺪات داراي ﺧﻄﺎي ﺳﻴﺴـﺘﻤﺎﺗﻴﻚ‬
‫ﺧﻄﺎي ﻛﻞ در ﺑﺮآورد ﻛﻤﻴﺖ ﻫﺎي ‪ x1‬و ‪ x 2‬در ﺻﻮرﺗﻲ ﻛﻪ ‪:‬‬
‫‪x1  l1  3l3‬‬
‫‪x 2  2l1  l 2‬‬
‫‪39 6 ‬‬ ‫‪1 0  3‬‬
‫‪C x  BC l B T  ‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪ B  ‬و ﺑﺮ اﺳﺎس ﻗﺎﻧﻮن ﻛﻮورﻳﺎﻧﺲ ‪:‬‬ ‫ﺣﻞ_ ‪‬‬
‫‪ 6 15‬‬ ‫‪2 1 0 ‬‬
‫ﭘﺲ ‪  x1  39‬و ‪  x2  15‬و ﺑﻨﺎﺑﺮ ﻗﺎﻧﻮن اﻧﺘﺸﺎر ﺧﻄﺎﻫﺎي ﺳﻴﺴﺘﻤﺎﺗﻴﻚ ‪:‬‬

‫‪ x ‬‬ ‫‪ x ‬‬ ‫‪ x ‬‬

‫ﺑﻬ‬
‫‪x1   1 l1   1 l2   1 l3  l1  3l3  3‬‬
‫‪ l1 ‬‬ ‫‪ l2 ‬‬ ‫‪ l3 ‬‬
‫‪ x ‬‬ ‫‪ x ‬‬ ‫‪ x ‬‬

‫ﺰﺍ‬
‫‪x2   2 l1   2 l2   2 l3  2l1  l2  1‬‬
‫‪ l1 ‬‬ ‫‪ l2 ‬‬ ‫‪ l3 ‬‬
‫و ﺑﺮ اﺳﺎس ﻓﺮﻣﻮل )‪ Tx1  39  9  6.93 : (13-2‬و ‪Tx2  15  1  4‬‬
‫ﺩﺑ‬
‫‪ .5 .2‬ﺗﺤﻠﻴﻞ اوﻟﻴﻪ‬
‫ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻗﺎﻧﻮن ﭘﺨﺶ ﺧﻄﺎﻫﺎ ﻣﻲ ﺗﻮان ﻣﻴﺰان ﺗﺎﺛﻴﺮ ﻫﺮ ﻣﺸﺎﻫﺪه و دﻗﺖ آن را در ﺑﺮآورد ﻣﺠﻬﻮل ﻳﺎ ﻣﺠﻬﻮﻻت ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻧﻤـﻮد‪.‬‬
‫ﻪ‬
‫ﺑﻌﺪ از ﻣﺸﺨﺺ ﻛﺮدن ﻣﻴﺰان ﺗﺎﺛﻴﺮ ﻣﺸﺎﻫﺪات ﻣﺨﺘﻠﻒ‪ ،‬ﻣﻴﺘﻮان دﻗﺖ اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي آﻧﻬﺎ را ﭼﻨـﺎن ﺑـﺎﻻ ﺑـﺮد ﻛـﻪ ﻧﺘـﺎﻳﺞ ﺑﺪﺳـﺖ آﻣـﺪه ﺑـﺮاي‬
‫ﻣﺠﻬﻮﻻت داراي دﻗﺖ دﻟﺨﻮاه از ﭘﻴﺶ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺷﺪه ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬اﻳﻦ ﻋﻤﻞ را ﺗﺤﻠﻴﻞ اوﻟﻴﻪ ﻣﻲ ﻧﺎﻣﻨﺪ‪ .‬ﺗﺤﻠﻴﻞ اوﻟﻴـﻪ ﻗﺒـﻞ از اﻳﻨﻜـﻪ اﻧـﺪازه ﮔﻴـﺮي‬
‫واﻗﻌﻲ ﺷﺮوع ﺷﻮد‪ ،‬اﻧﺠﺎم ﻣﻲ ﮔﻴﺮد‪ .‬ﺑﺮاي ﺗﺤﻠﻴﻞ اوﻟﻴﻪ ﻣﻘﺎدﻳﺮ ﺗﻘﺮﻳﺒﻲ از ﻣﺸﺎﻫﺪات و ﻣﺠﻬﻮﻻت ﻛﺎﻓﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﻋﻤﻞ ﺗﺤﻠﻴﻞ اوﻟﻴﻪ ﻣﻨﺠـﺮ ﺑـﻪ‬
‫ﻧﺒﻴ‬

‫ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﺸﺨﺼﺎت ﺗﻜﻨﻴﻚ ﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي ﻣﻲ ﺷﻮد ﻛﻪ ﻃﻲ آﻧﻬﺎ دﻗﺖ ﻫﺎي دﻟﺨﻮاه ﺑﺮاي ﻣﺠﻬﻮﻻت ﺣﺎﺻﻞ ﻣﻴﺸـﻮد )ﺷـﻜﻞ ‪-2‬‬
‫‪.(3‬‬
‫ﺎﻥ‬

‫‪  l‬‬
‫روش اﻧــﺪازه ﮔــﻴﺮي‬
‫ﺗﺤﻠﻴــﻞ اوﻟﻴــﻪ‬ ‫اﻧﺠــﺎم ﻣﺸــﺎﻫﺪات‬ ‫ﺗﺤﻠﻴــﻞ ﻧﻬــﺎﺋﻲ‬
‫ﺗﻌــﺪاد اﻧــﺪازه ﮔــﻴﺮي‬ ‫‪i‬‬

‫‪ C x‬ﻳﺎ ‪ x‬‬ ‫دﻗــﺖ ﻣــﻮرد ﻧﻈــﺮ از ﻗﺒــﻞ‬ ‫دﻗــﺖ ﺑﺪﺳــﺖ آﻣــﺪه‬ ‫‪ C x‬ﻳﺎ ‪ x‬‬

‫ﺷﻜﻞ )‪ _(3-2‬ﻣﻔﻬﻮم ﺗﺤﻠﻴﻞ اوﻟﻴﻪ و ﻋﻤﻠﻜﺮد آن در رﺳﻴﺪن ﺑﻪ دﻗﺖ دﻟﺨﻮاه‬

‫ﺍﺳﺘﺎﺩ ﺑﻬﺰﺍﺩ ﺑﻪ ﻧﺒﻴﺎﻥ‬ ‫ﺗﺄﻟﻴﻒ ﻭ ﺗﺮﺟﻤﻪ‬

 ‫اﻧﺘﺸﺎر ﺧﻄﺎﻫﺎ و ﺗﺤﻠﻴﻞ اوﻟﻴﻪ‬ ‫ﻧﻘﺸﻪ ﺑﺮداري ژﺋﻮدﺗﻴﻚ‬

‫در ﺗﺤﻠﻴﻞ اوﻟﻴﻪ ﻣﻌﻤﻮﻻ ﻓﺮض ﻣﻲ ﻛﻨﻴﻢ ﻛﻪ ﻛﻠﻴﻪ ﻣﺸﺎﻫﺪات ﻋﺎري از ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ ﺧﻄﺎي ﺳﻴﺴﺘﻤﺎﺗﻴﻚ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ و اﻳﻦ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي آن اﺳﺖ ﻛـﻪ‬
‫ورﻳﺎﻧﺲ و ﻳﺎ اﻧﺤﺮاف ﻣﻌﻴﺎر ﻣﺸﺎﻫﺪات را ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﻴﻢ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﭘﺎراﻣﺘﺮﻫﺎي ﺻﺤﺖ ﻣﺸﺎﻫﺪات ﻓـﺮض ﻛﻨـﻴﻢ‪ ،‬زﻳـﺮا ﻛـﻪ در ﻏﻴـﺎب ﺧﻄـﺎي‬
‫ﺳﻴﺴﺘﻤﺎﺗﻴﻚ دﻗﺖ ﻫﻢ ارز ﺑﺎ ﺻﺤﺖ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﻣﺴﺎﺋﻞ دﻳﮕﺮي ﻛﻪ در ﺗﺤﻠﻴﻞ اوﻟﻴﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺪان ﺗﻮﺟﻪ ﺷﻮد ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از ‪:‬‬
‫‪1‬ﻟﻒ – در ﻧﻈﺮﮔﺮﻓﺘﻦ ﻛﻠﻴﻪ روﺷﻬﺎي ﻧﻘﺸﻪ ﺑﺮداري ﻣﻤﻜﻦ ﺑﺮاي رﺳﻴﺪن ﺑﻪ دﻗﺖ دﻟﺨﻮاه )و ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﻣﺪل رﻳﺎﺿﻲ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﻫﻢ ﻣﻄﺮح‬
‫ﻣﻲ ﮔﺮدد(‪ .‬ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل اﮔﺮ ﺑﺨﻮاﻫﻴﻢ ارﺗﻔﺎع ﻧﻘﻄﻪ اي را ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻛﻨﻴﻢ ﻫﻢ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﻴﻢ از ﺗﺮازﻳﺎﺑﻲ ﻣﺜﻠﺜﺎﺗﻲ اﺳﺘﻔﺎده ﻛﻨـﻴﻢ و ﻫـﻢ ﻣـﻲ ﺗـﻮاﻧﻴﻢ از‬
‫روش ﺗﺮازﻳﺎﺑﻲ ﻣﻌﻤﻮﻟﻲ‪ 3‬اﺳﺘﻔﺎده ﻛﻨﻴﻢ و ﺑﺮرﺳﻲ ﻛﻨﻴﻢ ﻛﻪ ﻛﺪاﻣﻴﻚ ﻣﺎ را ﺑﻪ دﻗﺖ ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ ﻣﻲ رﺳﺎﻧﺪ‪.‬‬
‫ب‪ -‬اﺳﺘﻔﺎده از وﺳﺎﻳﻞ و دﺳﺘﮕﺎﻫﻬﺎي ﻣﻮﺟﻮد ﻧﻘﺸﻪ ﺑﺮداري و در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻦ ﭘﺎراﻣﺘﺮﻫﺎي ﻫﺰﻳﻨﻪ‪ ،‬ﺳﺎدﮔﻲ و دﻗﺖ ﻫﺮﻳﻚ از اﻳـﻦ وﺳـﺎﻳﻞ‪،‬‬
‫ﻫﻤﻴﺸﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﺗﻮﺟﻪ داﺷﺖ ﻛﻪ ﺑﺎﻻﺗﺮﻳﻦ دﻗﺖ ﻣﻤﻜﻦ ﻫﺪف ﻧﻴﺴﺖ زﻳﺮا ﻛﻪ اﻓﺰاﻳﺶ دﻗﺖ ﻣﺴﺎوﻳﺴﺖ ﺑﺎ اﻓـﺰاﻳﺶ ﻫﺰﻳﻨـﻪ‪ ،‬ﻣﻬـﻢ اﻳﻨﺴـﺖ ﻛـﻪ‬
‫ﺑﺘﻮاﻧﻴﻢ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از اﻣﻜﺎﻧﺎت ﻣﻮﺟﻮد و در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻦ ﻣﻮازﻧﻪ زﻣﺎن و ﻫﺰﻳﻨﻪ‪ 4‬ﺑﻪ دﻗﺖ ﻣﻄﻠﻮب دﺳﺘﺮﺳﻲ ﭘﻴـﺪا ﻛﻨـﻴﻢ و دﻗـﺖ اوﻟﻴـﻪ ﺑـﺮاي‬
‫ﻣﺠﻬﻮﻻت‪ ،‬ﻣﺘﻨﺎﺳﺐ ﺑﺎ ﻧﻴﺎز ﭘﺮوژه ﺑﺎﻳﺪ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﮔﺮدد‪.‬‬

‫ﺑﻬ‬
‫‪ .6 .2‬اﺻﻮل ﺗﺤﻠﻴﻞ اوﻟﻴﻪ‬

‫ﺰﺍ‬
‫ﺣﺎﻟﺖ ﺳﺎده اي را ﻓﺮض ﻛﻨﻴﺪ ﻛﻪ ﻓﻘﻂ ﻳﻚ ﻣﺠﻬﻮل ﺑﺎ ﻣﺸﺎﻫﺪات ﻣﺴﺘﻘﻞ دارﻳﻢ‪ ،‬ﺗﺤﻠﻴﻞ اوﻟﻴﻪ ﺑﺮ ﻣﺒﻨـﺎي ﻛـﺎرﺑﺮد ﻗـﺎﻧﻮن اﻧﺘﺸـﺎر‬
‫ﺧﻄﺎﻫﺎ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻣﻲ ﺷﻮد‪:‬‬

‫‪ x   l1  x   l2‬‬ ‫‪  ln‬‬

‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪ x‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬

‫‪   ‬‬
‫‪2‬‬
‫‪x‬‬
‫ﺩﺑ‬ ‫‪ ‬‬ ‫‪‬‬
‫‪ l1  n1  l 2  n2‬‬
‫‪ ...  ‬‬
‫‪ l n‬‬
‫‪‬‬
‫‪ nn‬‬
‫‪ x   li‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪n‬‬
‫‪ x    ‬‬
‫‪2‬‬

‫‪i 1  li  ni‬‬

‫)‪(14-2‬‬ ‫وﻳﺎ‬
‫ﻪ‬
‫‪  l2i‬‬ ‫‪‬‬
‫‪ ‬ﻋﺒﺎرﺗﺴـﺖ از‬ ‫در ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﻓﻮق ‪  x2‬دﻗﺖ ﻧﻬﺎﺋﻲ ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز ﺑﺮاي ﻛﻤﻴﺖ ﻣﺠﻬﻮل ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ و ‪  x ‬ﻋﺒﺎرﺗﺴﺖ از اﺛﺮﻣﺪل رﻳﺎﺿﻲ ‪‬‬
‫‪ ni‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪ l ‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪ i‬‬
‫ﻧﺒﻴ‬

‫اﺛﺮ دﻗﺖ دﺳﺘﮕﺎه و ﺗﻌﺪاد ﻣﺸﺎﻫﺪات‪ .‬ﻣﻮارد دﻳﮕﺮي ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺪاﻧﻬﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺷﻮد ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪:‬‬
‫‪ …  x‬ﻣﻌﻤﻮﻻ در اﻳﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ از ﻗﺒﻞ ﻣﻌﻠﻮم اﺳﺖ )ﺑﻪ ﻋﻨﻮان دﻗﺖ از ﭘﻴﺶ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺷﺪه(‪.‬‬
‫‪ x ‬‬
‫ﺎﻥ‬

‫‪ …  ‬ﺑﺴﺘﮕﻲ ﺑﻪ ﻣﺪل رﻳﺎﺿﻲ ﺧﻮاﻫﺪ داﺷﺖ‪.‬‬

‫‪ l i ‬‬
‫‪ …  li‬دﻗﺖ دﺳﺘﮕﺎه ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫‪ … n‬ﺗﻌﺪاد ﻣﺸﺎﻫﺪات ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده ﺑﺮاي ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻛﻤﻴﺖ ﻣﺠﻬﻮل اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ x ‬‬
‫در ﺑﺴﻴﺎري از ﻣﻮارد ﻋﻤﻠﻲ ‪  ‬و ‪  li‬ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﻣﺮﺗﺒﻂ ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﺗﺼﻤﻴﻢ ﮔﻴﺮي ﺑﺮاي ﺗﻌﻴﻴﻦ آﻧﻬﺎ ﻣﺸﻜﻞ ﻧﻴﺴﺖ زﻳـﺮا ﻛـﻪ ﺗﻌـﺪاد‬
‫‪ l i ‬‬
‫اﻧﺘﺨﺎﺑﻬﺎي ﻣﺤﺪودي دارﻳﻢ و ﻣﻬﻤﺘﺮﻳﻦ ﻣﺴﺌﻠﻪ اي ﻛﻪ ﺑﺎﻗﻲ ﻣﻲ ﻣﺎﻧﺪ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺗﻌﺪاد ﻣﺸﺎﻫﺪات ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪.‬‬
‫از آﻧﺠﺎﺋﻲ ﻛﻪ ﻓﻘﻂ ﻳﻚ ﻣﻌﺎدﻟﻪ و ‪ n‬ﻣﺠﻬﻮل دارﻳﻢ‪ ،‬ﻧﻤﻲ ﺗﻮاﻧﻴﻢ ﻣﺴﺘﻘﻴﻤﺎ ‪ ni‬را ﺑـﺮآورد ﻛﻨـﻴﻢ ﺑﻠﻜـﻪ ﻧﺎﭼـﺎر ﻫﺴـﺘﻴﻢ اﻃﻼﻋـﺎت اﺿـﺎﻓﻲ ﻳـﺎ‬
‫ﻣﻔﺮوﺿﺎت اوﻟﻴﻪ اي را در ﻧﻈﺮ ﺑﮕﻴﺮﻳﻢ‪.‬‬

‫‪٣. Spirit leveling‬‬

‫‪ .4‬ﺑﺮاي ﺗﻮﺿﻴﺤﺎت ﺑﻴﺸﺘﺮ راﺟﻊ ﺑﻪ اﻳﻦ واژه ﺑﻪ ﻣﻨﺎﺑﻊ درس ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﻧﻤﺎﺋﻴﺪ‪.‬‬

‫ﺍﺳﺘﺎﺩ ﺑﻬﺰﺍﺩ ﺑﻪ ﻧﺒﻴﺎﻥ‬ ‫ﺗﺄﻟﻴﻒ ﻭ ﺗﺮﺟﻤﻪ‬

 ‫اﻧﺘﺸﺎر ﺧﻄﺎﻫﺎ و ﺗﺤﻠﻴﻞ اوﻟﻴﻪ‬ ‫ﻧﻘﺸﻪ ﺑﺮداري ژﺋﻮدﺗﻴﻚ‬

‫ﻣﺜﺎل )‪ _(5-2‬در ﺷﻜﻞ )‪ (5-2‬ﺑﻪ ﻋﻠﺖ وﺟﻮد ﻣﺎﻧﻊ ﻓﺎﺻﻠﻪ ‪ d‬را ﻧﻤﻲ ﺗﻮاﻧﻴﻢ ﻣﺴﺘﻘﻴﻤﺎ اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي ﻛﻨﻴﻢ‪ ،‬ﺑـﺮاي ﺗﻌﻴـﻴﻦ اﻳـﻦ ﻓﺎﺻـﻠﻪ ﺑﺎﻳـﺪ‬
‫ﻓﻮاﺻﻞ ‪ S1‬و ‪ S 2‬وزاوﻳﻪ ‪ ‬را اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي ﻛﻨﻴﻢ‪ .‬اﻃﻼﻋﺎت ذﻳﻞ ﺑﺮاي ﻣﺎ ﻣﻌﻠﻮم اﺳﺖ ‪:‬‬
‫‪S1  136m‬‬ ‫‪  50 ‬‬ ‫‪ S 2  1.5cm‬‬
‫‪S 2  115m  S1  1.5cm    10‬‬
‫ﻣﻄﻠﻮﺑﺴﺖ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺗﻌﺪاد ﻫﺮ ﻳﻚ از ﻣﺸﺎﻫﺪات در ﺻﻮرﺗﻴﻜﻪ دﻗﺖ ﺗﻌﻴﻴﻦ ‪ d‬از ‪ 0.5cm‬ﺗﺠﺎوز ﻧﻜﻨﺪ ) ‪.(  d  0.5cm‬‬
‫)ﺗﻮﺟﻪ ﻛﻨﻴﺪ ﻛﻪ ﻣﻘﺎدﻳﺮ ﺗﻘﺮﻳﺒﻲ اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي ﻫﺎ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل از ﻳﻚ ﻧﻘﺸﻪ ﺑﺪﺳﺖ آﻣﺪه ﺑﺎﺷﺪ(‪.‬‬

‫‪d‬‬

‫ﺑﻬ‬
‫‪S2‬‬ ‫‪‬‬

‫ﺰﺍ‬
‫ﺩﺑ‬ ‫‪S1‬‬
‫ﺷﻜﻞ )‪ _(5-2‬ﻓﻮاﺻﻞ و زاوﻳﻪ ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ ﺑﺮاي اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي و ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻓﺎﺻﻠﻪ ‪d‬‬
‫ﺣﻞ_ ﻣﺪل رﻳﺎﺿﻲ ‪:‬‬

‫‪‬‬
‫) ‪d  s12  s 22  2s1 s 2 cos(‬‬ ‫‪‬‬
‫‪1/ 2‬‬
‫‪ 107.77m‬‬
‫ﻪ‬
‫ﻣﺪل ﺗﻮزﻳﻊ ﺧﻄﺎﻫﺎ ‪:‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪ d ‬‬ ‫‪ d ‬‬ ‫‪ d ‬‬
‫‪2‬‬

‫‪ d2     s2  ‬‬ ‫‪  s2  ‬‬ ‫‪ ‬‬

‫‪2‬‬

‫‪ s1 ‬‬ ‫‪ s 2 ‬‬ ‫‪  ‬‬

‫ﻧﺒﻴ‬

‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬

‫) ‪d 2 s1  2 s 2 cos(‬‬
‫‪‬‬ ‫‪ 0.576‬‬
‫‪s1‬‬ ‫‪2d‬‬
‫) ‪d 2 s 2  2 s1 cos(‬‬
‫‪‬‬ ‫‪ 0.256‬‬
‫ﺎﻥ‬

‫‪s 2‬‬ ‫‪2d‬‬

‫) ‪d 2s1 s 2 sin(‬‬
‫‪‬‬ ‫‪ 111.17m  11117cm‬‬
‫‪‬‬ ‫‪2d‬‬
‫‪ 2‬‬
‫‪(0.5cm) 2  (0.576) 2  s21  (0.256) 2  s22  (11117cm) 2‬‬
‫‪(206265) 2‬‬
‫‪ s2‬‬ ‫‪ s2‬‬ ‫‪ 2‬‬
‫‪0.25cm  0.332‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪ 0.065‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪ 0.003‬‬
‫‪ns1‬‬ ‫‪n s2‬‬ ‫‪n‬‬
‫در راﺑﻄﻪ ﻓﻮق ‪ 3‬ﻣﺠﻬﻮل و ﻳﻚ ﻣﻌﺎدﻟﻪ دارﻳﻢ ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺑﺮاي ﺣﻞ آن ﻧﺎﮔﺰﻳﺮ ﺑﻪ در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻦ ﺷﺮوط اﺿﺎﻓﻲ ﺧـﻮاﻫﻴﻢ ﺑـﻮد‪ .‬روش اول _‬
‫ﻓﺮض ﻣﻲ ﻛﻨﻴﻢ ‪ s1‬و ‪ s 2‬و ‪ ‬ﺑﺮ روي ‪  d‬اﺛﺮ ﻳﻜﺴﺎن داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ ‪:‬‬
‫‪2‬‬

‫ﺍﺳﺘﺎﺩ ﺑﻬﺰﺍﺩ ﺑﻪ ﻧﺒﻴﺎﻥ‬ ‫ﺗﺄﻟﻴﻒ ﻭ ﺗﺮﺟﻤﻪ‬

 ‫اﻧﺘﺸﺎر ﺧﻄﺎﻫﺎ و ﺗﺤﻠﻴﻞ اوﻟﻴﻪ‬ ‫ﻧﻘﺸﻪ ﺑﺮداري ژﺋﻮدﺗﻴﻚ‬

‫‪0.25‬‬ ‫‪(1.5) 2‬‬

‫‪ 0.332‬‬ ‫‪ n s1  9‬‬
‫‪3‬‬ ‫‪n s1‬‬
‫‪0.25‬‬ ‫‪(1.5) 2‬‬
‫‪ 0.065‬‬ ‫‪ n s2  2‬‬
‫‪3‬‬ ‫‪n s2‬‬
‫‪0.25‬‬ ‫‪(10) 2‬‬
‫‪ 0.003‬‬ ‫‪ n  4‬‬
‫‪3‬‬ ‫‪n‬‬

‫ﺗﻮﺟﻪ ﻛﻨﻴﺪ ﻋﻠﻴﺮﻏﻢ اﻳﻨﻜﻪ ‪  s1   s2‬وﻟﻲ ‪ n s1  n s2‬از اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﻣﻲ ﺗﻮان ﻧﺘﻴﺠﻪ ﮔﺮﻓﺖ ﻛﻪ ﺗﻮزﻳﻊ ﻳﻜﺴﺎن ﺧﻄـﺎ ﻓـﺮض ﻣﻨﺎﺳـﺒﻲ‬
‫ﻧﺒﻮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫روش دوم_‬
‫‪0.25 ‬‬ ‫‪0.15‬‬ ‫‪0.05‬‬ ‫‪0.05‬‬

‫ﺑﻬ‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬
‫)‪(1.5‬‬ ‫)‪(1.5‬‬ ‫‪(10)2‬‬
‫‪0.25  0.335‬‬ ‫‪ 0.065‬‬ ‫‪ 0.003‬‬

‫ﺰﺍ‬
‫‪ns1‬‬ ‫‪ns2‬‬ ‫‪n‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪ns1  5‬‬ ‫‪ns2  3‬‬ ‫‪n  6‬‬
‫ﺩﺑ‬
‫در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻦ ﺳﻬﻢ ﺑﻴﺸﺘﺮ از ﺧﻄﺎ ﺑﺮاي ‪ s1‬ﺳﺒﺐ ﺷﺪ ﺗﺎ ﺗﻮزﻳﻊ ﺗﻌﺪاد ﻣﺸﺎﻫﺪات ﻣﻨﻄﻘﻲ ﺗﺮ ﺷﻮد‪.‬‬

‫ﻣﺜﺎل)‪ _(6-2‬ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺷﻜﻞ )‪ (6-2‬در ﻧﻈﺮ اﺳﺖ ﺑﻪ روش ﺗﺮازﻳﺎﺑﻲ ﻣﺜﻠﺜﺎﺗﻲ ارﺗﻔﺎع ﻧﻘﻄﻪ ‪ B‬ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﮔﺮدد‪ .‬دﻗﺖ ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز ﺑﺮاي ارﺗﻔﺎع اﻳﻦ‬
‫ﻪ‬
‫ﻧﻘﻄﻪ ‪ 0.01m‬ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﻄﻠﻮﺑﺴﺖ ﺗﻌﻴﻴﻦ دﻗﺖ اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي ﻓﺎﺻﻠﻪ ‪ ،‬زاوﻳﻪ ﻗﺎﺋﻢ و ارﺗﻔﺎع رﻓﻠﻜﺘﻮر در ﺻﻮرﺗﻲ ﻛﻪ ﻣﻘﺎدﻳﺮ ﺗﻘﺮﻳﺒﻲ آﻧﻬﺎ ﺑـﻪ‬
‫ﺷﺮح ذﻳﻞ ﺑﺎﺷﺪ )ﻓﺮض ﺑﺮ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﻌﺪاد دﻓﻌﺎت اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي ﻫﺮ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻳﻚ و ﻳﺎ ﺣﺪاﻛﺜﺮ دو ﻣﺮﺗﺒﻪ ﺑﺎﺷﺪ( ‪:‬‬

‫‪S  400m‬‬ ‫‪  30 ‬‬

‫ﻧﺒﻴ‬
‫ﺎﻥ‬

‫‪hr‬‬
‫‪S‬‬
‫‪B‬‬
‫‪‬‬ ‫‪h‬‬

‫‪A‬‬
‫ﺷﻜﻞ )‪ _(6-2‬ﺗﺮازﻳﺎﺑﻲ ﻣﺜﻠﺜﺎﺗﻲ ﺑﺮاي ﺗﻌﻴﻴﻦ ارﺗﻔﺎع ﻧﻘﻄﻪ ‪B‬‬

‫ﺍﺳﺘﺎﺩ ﺑﻬﺰﺍﺩ ﺑﻪ ﻧﺒﻴﺎﻥ‬ ‫ﺗﺄﻟﻴﻒ ﻭ ﺗﺮﺟﻤﻪ‬

 ‫اﻧﺘﺸﺎر ﺧﻄﺎﻫﺎ و ﺗﺤﻠﻴﻞ اوﻟﻴﻪ‬ ‫ﻧﻘﺸﻪ ﺑﺮداري ژﺋﻮدﺗﻴﻚ‬

‫ﺣﻞ _‬
‫‪h  S sin( )  hr‬‬ ‫ﻣﺪل رﻳﺎﺿﻲ ‪:‬‬
‫اﺑﺘﺪا ﺧﻄﺎ را ﺑﻄﻮر ﻣﺴﺎوي روي ﻣﺸﺎﻫﺪات ﺗﻮزﻳﻊ ﻣﻲ ﻛﻨﻴﻢ و ﺑﺮ اﻳﻦ ﻣﺒﻨﺎ ‪  S ,   ,  hr‬ﺣﺴﺎب ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ ‪:‬‬

‫‪ h  2  h  2  h  2‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬

‫‪ h2  ‬‬ ‫‪ S ‬‬ ‫‪ S    t‬‬

‫‪ S ‬‬ ‫‪  ‬‬ ‫‪ t ‬‬
‫)ﺑﺮاي ﭘﺮﻫﻴﺰ ازﻫﺮﮔﻮﻧﻪ اﺷﺘﺒﺎه ‪  hr‬را ﺑﺎ ‪  t‬ﺟﺎﻳﮕﺰﻳﻦ ﻛﺮده اﻳﻢ(‪.‬‬

‫‪h‬‬ ‫‪0.01‬‬
‫‪3‬‬ ‫‪3‬‬
‫‪S ‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪ 0.0115m‬‬
‫‪h‬‬ ‫) ‪sin(30 ‬‬
‫‪S‬‬
‫‪h‬‬ ‫‪0.01‬‬ ‫‪ 1.67  10 5 rad‬‬
‫‪0.01‬‬
‫‪3‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪3 ‬‬

‫ﺑﻬ‬
‫‪ ‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪ 1.67  10 5  206265‬‬
‫‪h‬‬ ‫‪S cos( ) 346.41 ‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪3.4‬‬
‫‪h‬‬ ‫‪0.01‬‬

‫ﺰﺍ‬
‫‪3‬‬ ‫‪3‬‬
‫‪t ‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪ 0.0058m‬‬
‫‪h‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪t‬‬
‫‪5‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫ﻣﻌﻤﻮﻻ دﻗﺖ اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي زواﻳﺎي ﻗﺎﺋﻢ ﻛﻢ اﺳﺖ ﻣﺎ اﻳﻨﺠﺎ ﻓﺮض ﻣﻲ ﻛﻨﻴﻢ ﻛﻪ اﻣﻜﺎن ﻣﺸﺎﻫﺪه زاوﻳﻪ ﺷﻴﺐ ﺑﺎ دﻗﺖ ﺑﻬﺘﺮ از ﻣﻤﻜﻦ ﻧﺒﺎﺷﺪ‬
‫ﺩﺑ‬ ‫و ﺑﺎ وﺟﻮد اﻳﻦ ﻣﺤﺪودﻳﺖ دﻗﺖ ﺳﺎﻳﺮ ﻛﻤﻴﺖ ﻫﺎ را ﻣﺠﺪدا ﺣﺴﺎب ﻣﻲ ﻛﻨﻴﻢ ‪:‬‬
‫‪‬‬
‫‪2‬‬

‫‪0.01  0.5   (346.41)  5   (1) 2  t2‬‬

‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪S‬‬
‫‪2‬‬

‫‪ 206265 ‬‬

‫‪0.0054m   0.52  S2   t2‬‬
‫ﻪ‬
‫‪2‬‬

‫ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻣﺴﺎوي ﺧﻄﺎ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻣﻲ دﻫﺪ ‪:‬‬

‫‪0.0054‬‬
‫ﻧﺒﻴ‬

‫‪S ‬‬ ‫‪2  0.0076m(7.6mm) ‬‬

‫اﻧﺘﺨﺎب دﺳﺘﮕﺎه ﻃﻮﻟﻴﺎب ‪:‬‬
‫‪0.5‬‬
‫‪0.0054‬‬
‫‪t ‬‬ ‫)‪2  0.0038m(3.8mm‬‬
‫ﺎﻥ‬

‫‪1‬‬

‫ﺍﺳﺘﺎﺩ ﺑﻬﺰﺍﺩ ﺑﻪ ﻧﺒﻴﺎﻥ‬ ‫ﺗﺄﻟﻴﻒ ﻭ ﺗﺮﺟﻤﻪ‬

 ‫اﻧﺘﺸﺎر ﺧﻄﺎﻫﺎ و ﺗﺤﻠﻴﻞ اوﻟﻴﻪ‬ ‫ﻧﻘﺸﻪ ﺑﺮداري ژﺋﻮدﺗﻴﻚ‬

‫ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻓﺼﻞ دوم ‪:‬‬

‫‪ -1‬ﺑﺮاي ﺗﻌﻴﻴﻦ دو ﻓﺎﺻﻠﻪ ‪ AC  z‬و ‪ BC  y‬از ﻣﺜﻠﺚ ﻣﺴﻄﺤﺎﺗﻲ ﺷﻜﻞ )‪ ،(7-2‬ﻃﻮل ‪ AB  x‬و دوزاوﻳﻪ ‪ ‬و ‪ ‬اﻧﺪازه ﮔﻴـﺮي‬
‫ﺷﺪه اﻧﺪ و ﻣﻘﺎدﻳﺮ ﺑﺮآورد ﺷﺪه ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از ‪:‬‬
‫‪x  10 . 596 m  x  32 mm ,   79  2 7 2 9     1 0 ,   67  2 1 0 6     7 ‬‬
‫اﻟﻒ ‪ -‬ﻣﻄﻠﻮﺑﺴﺖ ﺑﺮآورد ‪ y‬و ‪ z‬ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﻣﺎﺗﺮﻳﺲ ورﻳﺎﻧﺲ_ﻛﻮورﻳﺎﻧﺲ آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﻣﻴﻠﻲ ﻣﺘﺮ ﻣﺮﺑﻊ‪.‬‬
‫ب‪ -‬در ﺻﻮرﺗﻲ ﻛﻪ دﻗﺖ ﻫﺎي ‪  y  10mm‬و ‪  z  10mm‬ﺑﺮاي ﻃﻮﻟﻬﺎي ﻣﺠﻬﻮل ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬دﻗﺖ ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز ﺑﺮاي وﺳﺎﻳﻞ‬
‫اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي و ﺗﻌﺪاد دﻓﻌﺎت اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي را ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻧﻤﺎﺋﻴﺪ‪.‬‬

‫ﺑﻬ‬
‫‪y‬‬

‫ﺰﺍ‬
‫‪z‬‬

‫‪‬‬
‫ﺩﺑ‬‫‪B‬‬ ‫‪‬‬
‫‪x‬‬
‫ﻪ‬
‫ﺷﻜﻞ ‪ _7-2‬اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي ﺑﺮاي ﺗﻌﻴﻴﻦ دو ﻃﻮل ﻣﺠﻬﻮل‬
‫‪ -2‬ﺑﺮاي ﺗﻌﻴﻴﻦ ارﺗﻔﺎع ﻳﻚ ﺑﺮج )‪ (h‬روش ﻧﺸﺎن داده ﺷﺪه در ﺷﻜﻞ )‪ (8-2‬ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬زواﻳـﺎي ‪ ‬و ‪ ‬و ‪ ‬ﻃـﻮل ‪ a‬اﻧـﺪازه‬
‫ﮔﻴﺮي ﺷﺪه اﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻘﺎدﻳﺮ ﺗﻘﺮﻳﺒﻲ ﻛﻤﻴﺖ ﻫﺎي اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي ﺷﺪه ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از ‪:‬‬
‫ﻧﺒﻴ‬

‫‪  60 ‬‬ ‫‪  30    45  a  100m‬‬

‫دﻗﺖ اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي زواﻳﺎي اﻓﻘﻲ ‪ ‬و ‪ ‬ﺑﺎ ﻫﻢ ﻣﺴﺎوي و ﺑﺮاﺑﺮ ‪       2‬ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﺎ در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻦ اﻳﻨﻜﻪ ﺧﻄﺎﻫـﺎي ﻧﺎﺷـﻲ از‬
‫ﻃﻮل ‪ a‬و زاوﻳﻪ ‪ ‬روي ارﺗﻔﺎع ‪ h‬ﺑﺎﻫﻢ ﺑﺮاﺑﺮ ﻓﺮض ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺮاي رﺳﻴﺪن ﺑﻪ ﺧﻄﺎي ‪ ،  h  2.5cm‬دﻗﺖ ﻣﻮرد ﻟﺰوم در اﻧﺪازه ﮔﻴـﺮي‬
‫ﺎﻥ‬

‫و زاوﻳﻪ ‪ ‬را ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻛﻨﻴﺪ‪.‬‬ ‫ﻃﻮل ‪a‬‬

‫‪h‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪a‬‬ ‫‪‬‬

‫ﺷﻜﻞ ‪ _ 8-2‬ﻛﻤﻴﺖ ﻫﺎي ﻣﻮرد اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي ﺑﺮاي ﺗﻌﻴﻴﻦ ارﺗﻔﺎع ﺑﺮج‬

‫ﺍﺳﺘﺎﺩ ﺑﻬﺰﺍﺩ ﺑﻪ ﻧﺒﻴﺎﻥ‬ ‫ﺗﺄﻟﻴﻒ ﻭ ﺗﺮﺟﻤﻪ‬

 ‫اﻧﺘﺸﺎر ﺧﻄﺎﻫﺎ و ﺗﺤﻠﻴﻞ اوﻟﻴﻪ‬ ‫ﻧﻘﺸﻪ ﺑﺮداري ژﺋﻮدﺗﻴﻚ‬

‫‪ -3‬در ﻳﻚ ﻣﺜﻠﺚ ﺑﻨﺪي ﻣﺴﻄﺤﺎﺗﻲ ﻗﺮار اﺳﺖ زواﻳﺎي اﻓﻘﻲ ﺑﺎ دو ﻧﻮع ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺗﺌﻮدوﻟﻴﺖ ‪ ‬و ‪ ‬اﻧـﺪازه ﮔﻴـﺮي ﺷـﻮﻧﺪ‪ .‬از دﻗـﺖ اﻧـﺪازه‬
‫ﮔﻴﺮي ﺗﺌﻮدوﻟﻴﺖ ﻫﺎ اﻃﻼع ﻧﺪاﺷﺘﻪ اﻳﻢ و ﺑﺮاي اﻣﺘﺤﺎن ﺗﺌﻮدوﻟﻴﺖ ﻫﺎ‪ ،‬زاوﻳﻪ ﻣﺒﻨﺎﻳﻲ را ﭼﻨﺪﻳﻦ ﺑﺎر ﺑﻮﺳﻴﻠﻪ ﻫﺮﻛﺪام از آﻧﻬﺎ اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي ﻛﺮده‬
‫اﻳﻢ‪ .‬اﻧﺤﺮاف ﻣﻌﻴﺎر ﻣﺸﺎﻫﺪات ﺑﺮاي ﺗﺌﻮدوﻟﻴﺖ ‪ ‬ﺑﺮاﺑﺮ ‪ S I  1.5‬و ﺑﺮاي ﺗﺌﻮدوﻟﻴﺖ ‪ ‬ﺑﺮاﺑﺮ ‪ S   2.5‬ﺑﺪﺳﺖ آﻣـﺪه اﺳـﺖ‪ .‬اﮔـﺮ‬
‫ﺑﺮاي ﻣﺠﻤﻮع زواﻳﺎي اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي ﺷﺪه ﺑﺮاي ﻫﺮ ﻳﻚ از اﺟﺰاي ﺷﺒﻜﻪ ﻣﺜﻠﺚ ﺑﻨﺪي ﺣﺪاﻛﺜﺮ ﺧﻄﺎﺋﻲ ﻣﻌﺎدل ‪ 1‬ﻣﺪ ﻧﻈـﺮ ﺑﺎﺷـﺪ‪ ،‬ﻣﻄﻠﻮﺑﺴـﺖ‬
‫ﺗﻌﺪاد دﻓﻌﺎت ﺗﻜﺮار اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي ﻫﺮ زاوﻳﻪ در ﺻﻮرﺗﻲ ﻛﻪ‪:‬‬
‫اﻟﻒ – ﺗﺌﻮدوﻟﻴﺖ ﺷﻤﺎره ‪ ‬ﺑﻜﺎر ﺑﺮده ﺷﻮد‪.‬‬
‫ب‪ -‬ﺗﺌﻮدوﻟﻴﺖ ﺷﻤﺎره ‪ ‬ﺑﻜﺎر ﺑﺮده ﺷﻮد‪.‬‬

‫‪ -4‬ﺷﻜﻞ ‪ 9-2‬ﻳﻚ ﺧﻂ ﺗﺮازﻳﺎﺑﻲ را ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﺪ ﻛﻪ از ﺑﻨﭻ ﻣﺎرك ‪ A‬ﺑﺎ ارﺗﻔﺎع ﻣﻌﻠﻮم ﺑﻪ ﻧﻘﻄﻪ ‪ B‬ﻣﻲ رﺳﺪ‪ .‬اﺧﺘﻼف ارﺗﻔﺎع ﻫـﺎي ‪h1‬‬

‫و ‪ h2‬ﺑﺎ دﻗﺖ ﻳﻜﺴﺎن و ﻣﺴﺘﻘﻞ از ﻳﻜﺪﻳﮕﺮﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻛﻨﻴﺪ ﭼﻨﺪ ﻣﺮﺗﺒﻪ ﺑﺎﻳﺪ ‪ h1‬و ‪ h2‬اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي ﺷﻮﻧﺪ ﺗﺎ ﺧﻄـﺎي‬
‫ﺗﻌﻴﻴﻦ ارﺗﻔﺎع ‪) B‬ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ‪ ( A‬از ‪ 3mm‬ﺗﺠﺎوز ﻧﻜﻨﺪ؟ ﻓﺮض ﻛﻨﻴﺪ اﻧﺤﺮاف ﻣﻌﻴﺎر ﻫﺮ اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي ‪ 5mm‬ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﺑﻬ‬
‫‪h1‬‬ ‫‪h 2‬‬ ‫‪B‬‬

‫ﺰﺍ‬
‫‪A‬‬

‫ﺷﻜﻞ ‪ _9-2‬ﺧﻂ ﺗﺮازﻳﺎﺑﻲ‬

‫ﺩﺑ‬
‫‪ -5‬دﻗﺖ اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي ﻳﻜﺪﺳﺘﮕﺎه ﻃﻮﻟﻴﺎب اﻟﻜﺘﺮوﻧﻴﻜﻲ ﻛﺎﻟﻴﺒﺮه ﺷﺪه ﻣﻌﺎدل ‪ 10mm+7ppm5‬اﺳﺖ‪ .‬در ﺻﻮرﺗﻲ ﻛﻪ ﺑﺮد ﻣﻮﺛﺮ اﻳﻦ دﺳـﺘﮕﺎه‬
‫در ﺣﺪود ‪ 1800‬ﻣﺘﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﭼﻨﺪ ﺑﺎر ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ ﻳﻚ ﻃﻮل ﻣﺒﻨﺎي ‪ 11/7‬ﻛﻴﻠﻮﻣﺘﺮي را ﺑﺎ اﻳﻦ دﺳﺘﮕﺎه اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي ﻛﻨﻴﻢ ﺑﻪ ﮔﻮﻧـﻪ اي ﻛـﻪ دﻗـﺖ‬
‫ﻪ‬
‫ﻧﺴﺒﻲ آن از ‪ 3ppm‬ﺗﺠﺎوز ﻧﻜﻨﺪ؟‬
‫ﻧﺒﻴ‬
‫ﺎﻥ‬

‫‪d‬‬
‫ﻛـﻪ در‬ ‫‪ ppm .5‬ﻣﺨﻔﻒ ‪ part per million‬ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ و ﺑﺮاي ﺑﻴﺎن دﻗﺖ ﻧﺴﺒﻲ در اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي ﻃﻮل ﺑﻜﺎر ﻣﻲ رود ‪ n  10 6 :‬‬
‫‪d‬‬
‫اﻳﻦ راﺑﻄﻪ ‪ n‬ﻋﺪد ‪ ppm‬اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺍﺳﺘﺎﺩ ﺑﻬﺰﺍﺩ ﺑﻪ ﻧﺒﻴﺎﻥ‬ ‫ﺗﺄﻟﻴﻒ ﻭ ﺗﺮﺟﻤﻪ‬

 ‫ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻫﺎي اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي زاوﻳﻪ‬ ‫ﻧﻘﺸﻪ ﺑﺮداري ژﺋﻮدﺗﻴﻚ‬

‫ﻓﺼﻞ ﺳﻮم‬

‫‪ .3‬ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻫﺎي اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي زاوﻳﻪ‬

‫اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي زاوﻳﻪ در ﭘﺮوژه ﻫﺎي ﻧﻘﺸﻪ ﺑﺮداري ﻫﻤﻮاره اﻫﻤﻴﺖ ﺑﺴﻴﺎر زﻳﺎدي داﺷﺘﻪ و ﺗﺎ ﭘـﻴﺶ از اﺧﺘـﺮاع دﺳـﺘﮕﺎﻫﻬﺎي دﻗﻴـﻖ‬
‫ﻃﻮﻟﻴﺎب اﻟﻜﺘﺮوﻧﻴﻜﻲ‪ ،‬اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي زواﻳﺎ ﺗﻨﻬﺎ راه و ﻣﻬﻤﺘﺮﻳﻦ روش ﺑﺮاي ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ ﺑﺮ روي زﻣﻴﻦ ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻧﻘﺶ ﻣﻬـﻢ‬
‫زواﻳﺎ در ﻋﻤﻠﻴﺎت ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻧﻘﺸﻪ ﺑﺮداري ﺑﺮرﺳﻲ و ﺗﺤﻠﻴﻞ ﺧﻄﺎﻫﺎ و روش ﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي زاوﻳﻪ ﻫﻤﻴﺸﻪ ﻣﻮرد ﻧﻈـﺮ ﻣﻬﻨﺪﺳـﻴﻦ‬
‫ﻧﻘﺸﻪ ﺑﺮداري ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ و ﺑﺨﺼﻮص درﭘﺮوژه ﻫﺎي دﻗﻴﻖ ﻧﻘﺸﻪ ﺑﺮداري ﻛﻪ دﻗﺖ اﻫﻤﻴﺖ وﻳﮋه اي دارد ﺑﺎﻳﺪ ﺗﻮﺟـﻪ ﺧـﺎص ﺑـﺪان ﻣﺒـﺬول‬
‫داﺷﺖ‪ .‬دﺳﺘﮕﺎﻫﻬﺎي زاوﻳﻪ ﻳﺎب را ﺑﻪ دو ﮔﺮوه ﻛﻠﻲ ﻣﻲ ﺗﻮان ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻛﺮد‪ :‬دﺳﺘﮕﺎﻫﻬﺎي اﭘﺘﻴﻜﻲ و دﺳﺘﮕﺎﻫﻬﺎي اﻟﻜﺘﺮوﻧﻴﻜـﻲ‪ ،‬اﺻـﻮل اﻧـﺪازه‬
‫ﮔﻴﺮي در ﻫﺮدوي اﻳﻦ ﺳﻴﺴﺘﻤﻬﺎ ﻳﻜﺴﺎن اﺳﺖ و ﻓﻘﻂ ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻗﺮاﺋﺖ زاوﻳﻪ در آﻧﻬﺎ ﺑﺎﻫﻢ ﻓﺮق ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ :‬ﺳﻴﺴـﺘﻢ ﻗﺮاﺋـﺖ اﭘﺘﻴﻜـﻲ و ﺳﻴﺴـﺘﻢ‬
‫ﻗﺮاﺋﺖ اﻟﻜﺘﺮوﻧﻴﻜﻲ‪ ،‬اﻟﺒﺘﻪ در ﺳﺎﻟﻬﺎي اﺧﻴﺮ ﺑﺎ ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ ﻫﺎي ﭼﺸﻤﮕﻴﺮي ﻛﻪ در زﻣﻴﻨﻪ ﺻﻨﺎﻳﻊ اﻟﻜﺘﺮوﻧﻴﻚ و راﻳﺎﻧﻪ ﺑﻪ وﻗﻮع ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ ﺑﺴـﻴﺎري‬

‫ﺑﻬ‬
‫از ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﻫﺎي ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺧﻮدﻛﺎر اﻧﺠﺎم ﻣﻲ ﺷﻮد و اﻳﻦ ﺑﻪ ﺳﻬﻮﻟﺖ و ﺳﺮﻋﺖ ﻛـﺎر ﻛﻤـﻚ ﻗﺎﺑـﻞ ﺗـﻮﺟﻬﻲ ﻛـﺮده‬
‫اﺳﺖ وﻟﻲ واﻗﻌﻴﺖ اﻳﻨﺴﺖ ﻛﻪ ﺳﺎﻟﻬﺎﺳﺖ دﻗﺖ وﺳﺎﻳﻞ اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي زاوﻳﻪ ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ زﻳﺎدي ﻧﺪاﺷﺘﻪ اﺳﺖ و ﺻﺮف رﻗﻮﻣﻲ ﺷﺪن و ﻣـﺪرﻧﻴﺰه‬
‫ﺷﺪن ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻫﺎي زاوﻳﻪ ﻳﺎب اﻟﻜﺘﺮوﻧﻴﻜﻲ ﻛﻤﻚ ﭼﻨﺪاﻧﻲ ﺑﻪ اﻓﺰاﻳﺶ دﻗﺖ ﻛﻠﻲ در اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي زاوﻳﻪ ﻧﻜﺮده اﺳﺖ‪ .‬در اﺑﺘﺪاي اﻳـﻦ ﻓﺼـﻞ‬

‫ﺰﺍ‬
‫ﺑﻪ ﺑﺮرﺳﻲ ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن ﻫﻨﺪﺳﻲ دﺳﺘﮕﺎﻫﻬﺎي زاوﻳﻪ ﻳﺎب ﻣﻲ ﭘﺮدازﻳﻢ و ﺳﭙﺲ ﺑﻪ ﺷـﺮح در ﻣـﻮرد ﻧﺤـﻮه ﺗﻨﻈـﻴﻢ دﺳـﺘﮕﺎﻫﻬﺎي زاوﻳـﻪ ﻳـﺎب‪،‬‬
‫روﺷﻬﺎي ﻣﺸﺎﻫﺪاﺗﻲ ﺧﺎص و ﻣﺪل ﺳﺎزي رﻳﺎﺿﻲ ﺧﻄﺎﻫﺎي اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي زاوﻳﻪ ﺧﻮاﻫﻴﻢ ﭘﺮداﺧﺖ در اداﻣﻪ ﺑﻪ ﺻـﻮرت ﻣﺨﺘﺼـﺮ در ﻣـﻮرد‬
‫ﺩﺑ‬
‫ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻫﺎي زاوﻳﻪ ﻳﺎب اﻟﻜﺘﺮوﻧﻴﻜﻲ ﺑﺤﺚ ﻣﻲ ﺷﻮد و در ﭘﺎﻳﺎن روﺷﻬﺎي اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي زاوﻳﻪ ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﻲ ﻗﺮار ﺧﻮاﻫﺪ ﮔﺮﻓﺖ‪.‬‬
‫‪ .1 .3‬ﺳﺎﺧﺘﺎر ﻫﻨﺪﺳﻲ زاوﻳﻪ ﻳﺎب و دﺳﺘﻪ ﺑﻨﺪي ﺧﻄﺎﻫﺎ‬
‫در ﻳﻚ دﺳﺘﮕﺎه زاوﻳﻪ ﻳﺎب ﻫﻤﻴﺸﻪ ﺳﻪ ﻣﺤﻮر اﺳﺎﺳﻲ وﺟﻮد دارد ﻛﻪ اﻟﺒﺘﻪ ﻓﺮﺿﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ و اﻳﻦ ﺳﻪ ﻣﺤـﻮر ﺑﻨﻴـﺎد اﻧـﺪازه ﮔﻴـﺮي‬
‫زاوﻳﻪ را ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻲ دﻫﻨﺪ)ﺷﻜﻞ ‪ .(1-3‬اﻳﻦ ﻣﺤﻮرﻫﺎ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪ :‬ﻣﺤﻮر اﺻﻠﻲ‪ ،‬ﻣﺤﻮر ﺛﺎﻧﻮﻳﻪ و ﻣﺤﻮر دﻳﺪﮔﺎﻧﻲ‬
‫ﻪ‬
‫عدســي‬
‫محوراصـــلي‬
‫چشــمي‬
‫ﻧﺒﻴ‬

‫‪90°‬‬

‫امتــداد کليماســيون افــق‬

‫محــور ثانويــه‬
‫‪90°‬‬
‫ﺎﻥ‬

‫تارھــاي‬
‫رتيکــول‬

‫نقاله افــق‬
‫نقالــه قــائم‬

‫امتــداد شــاقولي‬

‫ﺷﻜﻞ )‪ : (1-3‬راﺑﻄﻪ ﻫﻨﺪﺳﻲ ﺑﻴﻦ ﻣﺤﻮرﻫﺎي اﺳﺎﺳﻲ زاوﻳﻪ ﻳﺎب‬

‫ﺍﺳﺘﺎﺩ ﺑﻬﺰﺍﺩ ﺑﻪ ﻧﺒﻴﺎﻥ‬ ‫ﺗﺄﻟﻴﻒ ﻭ ﺗﺮﺟﻤﻪ‬

 ‫ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻫﺎي اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي زاوﻳﻪ‬ ‫ﻧﻘﺸﻪ ﺑﺮداري ژﺋﻮدﺗﻴﻚ‬

‫ﻣﺤﻮر اﺻﻠﻲ ﻳﺎ ﻣﺤﻮر ﻗﺎﺋﻢ‪ 1‬ﺑﺮ ﺻﻔﺤﻪ اﻓﻖ ﻋﻤﻮد اﺳﺖ و از ﻣﺮﻛﺰ ﻫﻨﺪﺳﻲ دﺳﺘﮕﺎه ﻋﺒﻮر ﻣﻲ ﻛﻨﺪ و در ﻫﻨﮕﺎم ﺗﺮاز ﺷﺪن دﺳـﺘﮕﺎه ﻣﻨﻄﺒـﻖ‬
‫ﺑﺮ اﻣﺘﺪاد ﺷﺎﻗﻮﻟﻲ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ .‬ﻣﺤﻮر ﺛﺎﻧﻮﻳﻪ ﻳﺎ ﻣﺤﻮرﮔﺮدش ﺗﻠﺴﻜﻮپ‪ 2‬در ﺻﻔﺤﻪ اﻓﻖ واﻗﻊ اﺳﺖ و ﺑﻨـﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺑـﺮ ﻣﺤـﻮر اﺻـﻠﻲ ﻋﻤـﻮد‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬اﻳﻦ ﻣﺤﻮر در ﺣﻘﻴﻘﺖ ﻣﺤﻮري اﺳﺖ ﻛﻪ ﻟﻮﻟﻪ ﺗﻠﺴﻜﻮپ ﺣﻮل آن ﻣﻲ ﭼﺮﺧﺪ‪ .‬ﻣﺤﻮر دﻳﺪﮔﺎﻧﻲ‪ 3‬اﻣﺘﺪادي اﺳﺖ ﻛﻪ از ﻣﺤـﻞ ﺗﻘـﺎﻃﻊ‬
‫ﺗﺎرﻫﺎي ﻧﺸﺎﻧﻪ روي )رﺗﻴﻜﻮل( و ﻣﺮﻛﺰ ﻋﺪﺳﻲ ﺷﻴﺌﻲ ﻋﺒﻮر ﻣﻲ ﻛﻨﺪ اﻳﻦ ﻣﺤﻮر ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ از ﻣﺤﻞ ﺗﻘﺎﻃﻊ ﻣﺤﻮرﻫﺎي اﺻﻠﻲ و ﺛﺎﻧﻮﻳﻪ ﻋﺒﻮر ﻣﻲ‬
‫ﻛﻨﺪ و در ﺻﻔﺤﻪ اي ﻗﺎﺋﻢ ﺑﺮ اﻓﻖ واﻗﻊ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﻣﺤﻮر ﺛﺎﻧﻮﻳﻪ ﺑﺮ آن ﺻﻔﺤﻪ ﻋﻤﻮد اﺳﺖ‪ .‬در ﻳﻚ ﺣﺎﻟﺖ ﺧﺎص ﻛﻪ ﻣﺤﻮر دﻳـﺪﮔﺎﻧﻲ در‬
‫ﺻﻔﺤﻪ اﻓﻖ ﻗﺮار ﻣﻲ ﮔﻴﺮد و ﺑﺮ ﻣﺤﻮر اﺻﻠﻲ ﻫﻢ ﻋﻤﻮد ﻣﻲ ﺷﻮد ﻛﻪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﺣﺎﻟﺖ اﻣﺘـﺪاد ﻛﻮﻟﻴﻤﺎﺳـﻴﻮن اﻓـﻖ‪ 4‬ﮔﻔﺘـﻪ ﻣـﻲ ﺷـﻮد‪ .‬اﻣﺘـﺪاد‬
‫ﻛﻠﻴﻤﺎﺳﻴﻮن اﻓﻖ در ﺣﻘﻴﻘﺖ ﻓﺼﻞ ﻣﺸﺘﺮك ﺻﻔﺤﻪ اﻓﻖ و ﺻﻔﺤﻪ ﻗﺎﺋﻤﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺤﻮر دﻳﺪﮔﺎﻧﻲ را ﺷﺎﻣﻞ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬دو ﻧـﻮع دوران ﺑـﺮاي‬
‫ﻣﺤﻮرﻫﺎ ﻣﺘﺼﻮر اﺳﺖ ‪ :‬اﻟﻒ‪ -‬دوران ﻣﺤﻮر دﻳﺪﮔﺎﻧﻲ ﺣﻮل ﻣﺤﻮر ﺛﺎﻧﻮﻳﻪ در ﺻﻔﺤﻪ ﻗﺎﺋﻢ ﺑﺮ اﻓﻖ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي زاوﻳﻪ ﻗﺎﺋﻢ و ﻧﺸﺎﻧﻪ‬
‫ب‪ -‬دوران ﻣﺤﻮر ﻫﺎي دﻳﺪﮔﺎﻧﻲ و ﺛﺎﻧﻮﻳﻪ در ﺻﻔﺤﻪ اﻓﻖ ﺣﻮل ﻣﺤﻮر اﺻﻠﻲ ﺑﺮاي اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي زواﻳﺎي اﻓﻘﻲ‬ ‫روي‬
‫ﺑﺎ ﻗﺮاﺋﺖ ﺗﺼﻮﻳﺮ ﻣﺤﻮر دﻳﺪﮔﺎﻧﻲ ﺑﺮ روي ﻧﻘﺎﻟﻪ اﻓﻘﻲ )ﺻﻔﺤﻪ اﻓﻖ( زاوﻳﻪ اﻓﻘﻲ اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي ﻣﻲ ﺷﻮد و ﺑﺎ ﻗﺮاﺋﺖ ﺗﺼﻮﻳﺮ ﻣﺤﻮر دﻳـﺪﮔﺎﻧﻲ‬
‫ﺑﺮ روي ﻧﻘﺎﻟﻪ ﻗﺎﺋﻢ )ﺻﻔﺤﻪ ﻗﺎﺋﻢ ﺑﺮ اﻓﻖ وﻋﻤﻮد ﺑﺮ ﻣﺤﻮر ﮔﺮدش ﺗﻠﺴﻜﻮپ( زاوﻳﻪ ﻗﺎﺋﻢ اﻧﺪازه ﮔﻴـﺮي ﺧﻮاﻫـﺪ ﺷـﺪ‪ .‬ﺑﻄـﻮرﻛﻠﻲ ﺧﻄﺎﻫـﺎي‬

‫ﺑﻬ‬
‫اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي زاوﻳﻪ را ﺑﺮ اﺳﺎس ﻣﺎﻫﻴﺖ ﺳﻴﺴﺘﻤﺎﺗﻴﻜﻲ ﻛﻪ دارﻧﺪ ﺑﻪ ﺳﻪ دﺳﺘﻪ ﻣﻲ ﺗﻮان ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻧﻤﻮد‪:‬‬
‫اﻟﻒ‪ -‬ﺧﻄﺎﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﺎ ﺗﻨﻈﻴﻢ و ﻛﺎﻟﻴﺒﺮاﺳﻴﻮن دﺳﺘﮕﺎه ﻗﺎﺑﻞ رﻓﻊ ﻳﺎ ﻛﺎﻫﺶ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫ﺰﺍ‬
‫ب‪ -‬ﺧﻄﺎﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﺎ اﻧﺠﺎم روﺷﻬﺎ و ﻳﺎ ﺗﻜﻨﻴﻚ ﻫﺎي ﻣﺸﺎﻫﺪاﺗﻲ ﺧﺎص ﻛﺎﻫﺶ ﻣﻲ ﻳﺎﺑﻨﺪ‪.‬‬
‫ج‪ -‬ﺧﻄﺎﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻗﺎﺑﻞ ﻣﺪﻟﺴﺎزي رﻳﺎﺿﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ ﻣﻘﺪار آﻧﻬﺎ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ و ﺑﻪ اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي اﻋﻤﺎل ﮔﺮدد‪.‬‬
‫اﻟﺒﺘﻪ ﻫﻤﺎﻧﮕﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﺟﻠﻮﺗﺮ ﻧﻴﺰ ﺧﻮاﻫﻴﻢ دﻳﺪ ﺑﻌﻀﻲ از ﺧﻄﺎﻫﺎي ﮔﺮوه اﻟﻒ در ﮔﺮوه ب ﻫﻢ ﺟﺎي ﻣﻲ ﮔﻴﺮﻧﺪ و ﺑﻌﻀﻲ از ﺧﻄﺎﻫﺎي ﮔﺮوﻫﻬﺎي‬
‫ﺩﺑ‬
‫اﻟﻒ و ب در ﮔﺮوه ج ﻫﻢ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺣﻀﻮر داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ اﻳﻦ اﻣﻜﺎن وﺟﻮد دارد ﻛﻪ ﺧﻄﺎﺋﻲ را ﻛﻪ ﺑﺎ ﺗﻨﻈﻴﻢ دﺳـﺘﮕﺎﻫﻲ ﻣـﻲ ﺗـﻮاﻧﻴﻢ‬
‫ﻣﻘﺪار آن را ﻛﺎﻫﺶ دﻫﻴﻢ )اﻟﺒﺘﻪ ﺑﻪ ﺷﺮﻃﻲ ﻛﻪ اﻧﺪازه آن ﺧﻴﻠﻲ ﺑﺰرگ ﻧﺒﺎﺷﺪ( ﺑﺎ اﻧﺠﺎم روش ﻣﺸﺎﻫﺪاﺗﻲ ﺧﺎص ﺣـﺬف ﻛـﺮده و ﻳـﺎ ﻛـﺎﻫﺶ‬
‫دﻫﻴﻢ و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺑﺮاي ﺑﺴﻴﺎري از ﺧﻄﺎﻫﺎ ﻣﻲ ﺗﻮان ﻣﺪل رﻳﺎﺿﻲ ﺗﻬﻴﻪ ﻛﺮد و ﻣﻴﺰان اﺛﺮ آﻧﻬﺎ را ﺑﺮ روي اﻧﺪازه زواﻳﺎي اﻓﻖ و ﻗﺎﺋﻢ ﺗﺨﻤﻴﻦ زد‬
‫ﻪ‬
‫ﻫﺮ ﭼﻨﺪ ﻛﻪ اﻳﻦ ﺧﻄﺎﻫﺎ ﺑﺎ روش ﻫﺎي دﻳﮕﺮي ﻫﻢ ﻗﺎﺑﻞ ﻛﺎﻫﺶ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ .2 .3‬ﺗﻨﻈﻴﻢ و ﻛﺎﻟﻴﺒﺮاﺳﻴﻮن دﺳﺘﮕﺎﻫﻬﺎي زاوﻳﻪ ﻳﺎب‬
‫ﻧﺒﻴ‬

‫اﻳﻦ اﻣﻜﺎن وﺟﻮد ﻧﺪارد ﻛﻪ ﺑﺘﻮاﻧﻴﻢ ﻳﻚ زاوﻳﻪ ﻳﺎب را ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ اي ﻧﮕﻬﺪاري ﻛﻨﻴﻢ ﻛﻪ در ﻫﻤـﻪ ﺷـﺮاﻳﻂ رواﺑـﻂ ﺑـﻴﻦ ﻣﺤﻮرﻫـﺎي‬
‫اﺳﺎﺳﻲ وﺳﺎﻳﺮاﺟﺰاي اﺻﻠﻲ آن ﺛﺎﺑﺖ ﺑﺎﻗﻲ ﺑﻤﺎﻧﺪ ﺑﻠﻜﻪ ﻫﻤﻮاره اﻳﻦ اﺣﺘﻤﺎل وﺟﻮد دارد ﻛﻪ رواﺑﻂ ﻫﻨﺪﺳﻲ و ﻓﻴﺰﻳﻜﻲ ﺑﻴﻦ اﺟـﺰاي ﻣﺨﺘﻠـﻒ‬
‫دﺳﺘﮕﺎه ﺑﻬﻢ ﺑﺨﻮرد و ﻻزم اﺳﺖ ﺗﺎ در دوره ﻫﺎي زﻣﺎﻧﻲ ﻣﻌﻴﻦ دﺳﺘﮕﺎه زاوﻳﻪ ﻳﺎب ﺑﺮرﺳﻲ و ﺗﻨﻈﻴﻢ ﮔﺮدد‪ .‬ﺧﻄﺎﻫﺎﺋﻲ ﻛﻪ ﻣﻲ ﺗﻮان ﺑﺎ ﺗﻨﻈـﻴﻢ‬
‫ﺎﻥ‬

‫و ﻛﺎﻟﻴﺒﺮاﺳﻴﻮن زاوﻳﻪ ﻳﺎب ﻣﻘﺪارآﻧﻬﺎ را ﺑﻪ ﻧﺤﻮ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻬﻲ ﻛﺎﻫﺶ داد ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪:‬‬
‫‪ -1‬ﺧﻄﺎي ﺗﺮاز اﻓﻘﻲ )ﻋﺪم اﻧﻄﺒﺎق ﻣﺤﻮر اﺻﻠﻲ ﺑﺮ اﻣﺘﺪاد ﺷﺎﻗﻮﻟﻲ(‬
‫‪ -2‬ﺧﻄﺎي ﻛﻠﻴﻤﺎﺳﻴﻮن اﻓﻖ‬
‫‪ -3‬ﺧﻄﺎي ﻧﺎﺷﻲ از ﻋﺪم ﺗﻨﻈﻴﻢ ﺗﺎرﻫﺎي رﺗﻴﻜﻮل‬
‫‪ -4‬ﺧﻄﺎي ﻛﻠﻴﻤﺎﺳﻴﻮن ﻗﺎﺋﻢ‬
‫‪ -5‬ﺧﻄﺎي ﻓﻮﻛﻮﺳﻴﻨﮓ و ﭘﺎراﻻﻛﺲ‬
‫‪ -6‬ﺧﻄﺎي ﺷﺎﻗﻮل اﭘﺘﻴﻜﻲ‬

‫‪١‬‬
‫‪Vertical axis‬‬
‫‪٢‬‬
‫‪Trunnion axis‬‬
‫‪٣‬‬
‫‪Line of sight‬‬
‫‪٤‬‬
‫‪Line of horizontal collimation‬‬

‫ﺍﺳﺘﺎﺩ ﺑﻬﺰﺍﺩ ﺑﻪ ﻧﺒﻴﺎﻥ‬ ‫ﺗﺄﻟﻴﻒ ﻭ ﺗﺮﺟﻤﻪ‬

 ‫ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻫﺎي اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي زاوﻳﻪ‬ ‫ﻧﻘﺸﻪ ﺑﺮداري ژﺋﻮدﺗﻴﻚ‬

‫ﺑﺮاي ﺣﺬف و ﻳﺎ ﻛﺎﻫﺶ دادن ﻫﺮ ﻛﺪام ازاﻳﻦ ﺧﻄﺎﻫﺎ روﺷﻬﺎي ﻣﺨﺘﻠﻔﻲ وﺟﻮد دارد ﻛﻪ در اﻳﻦ ﺑﺨﺶ ﺑﻪ ﺗﻮﺿﻴﺢ ﻣﺨﺘﺼﺮ آﻧﻬﺎ ﻣﻲ ﭘﺮدازﻳﻢ‪.‬‬
‫‪ .1 .2 .3‬ﺗﻨﻈﻴﻢ ﺗﺮاز اﻓﻘﻲ‬
‫درﻋﻤﻮم دﺳﺘﮕﺎﻫﻬﺎي زاوﻳﻪ ﻳﺎب ﻣﻌﻤﻮﻻ دو ﻧﻮع ﺗﺮاز وﺟﻮد دارد ﻳﻜﻲ ﺗﺮاز ﻛﺮوي اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﭘﻴﭻ ﻫـﺎي ﺳـﻪ ﭘﺎﻳـﻪ‬
‫ﺗﻨﻈﻴﻢ ﻣﻲ ﺷﻮد و ﺑﺮاي ﺗﻨﻈﻴﻢ اوﻟﻴﻪ ﻛﺎرﺑﺮد دارد و دﻳﮕﺮي ﺗﺮاز ﻣﻴﻠﻪ اي ﺷﻜﻞ اﻓﻘﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑـﺮ روي آﻟﻴـﺪاد ﻗـﺮار دارد و ﺑـﺎ اﺳـﺘﻔﺎده از‬
‫ﭘﻴﭽﻬﺎي ﭘﺎﻳﻪ‪ 5‬ﺗﺮاﺑﺮاك‪ 6‬ﺗﻨﻈﻴﻢ ﻣﻲ ﺷﻮد و ﺑﺮاي ﺗﺮاز دﻗﻴﻖ دﺳﺘﮕﺎه ﻛﺎرﺑﺮد دارد‪ .‬ﺗﻨﻈﻴﻢ ﺗﺮازاﻓﻘﻲ ﺑﺮاي اﻃﻤﻴﻨﺎن از ﻗﺎﺋﻢ ﺑﻮدن ﻣﺤـﻮر اﺻـﻠﻲ‬
‫دﺳﺘﮕﺎه ﺑﺮ ﺻﻔﺤﻪ اﻓﻖ ﺻﻮرت ﻣﻲ ﮔﻴﺮد ﺑﺮ اﻳﻦ اﺳﺎس ﺻﻔﺤﻪ ﺷﺎﻣﻞ ﺗﺮاز ﻣﻴﻠﻪ اي اﻓﻘﻲ ﺑﺎﻳﺪ ﻋﻤﻮد ﺑﺮ ﻣﺤﻮر اﺻﻠﻲ ﺑﺎﺷﺪ )ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﻓﻘﻂ ﺑﺎ‬
‫اﻳﻦ ﺗﺮاز ﺳﺮوﻛﺎر دارﻳﻢ(‪ .‬ﻣﺮاﺣﻞ اﻧﺠﺎم ﻛﺎر ﺑﻪ ﺷﺮح ذﻳﻞ اﺳﺖ ‪:‬‬
‫‪ -1‬اﺳﺘﻘﺮار دﺳﺘﮕﺎه ﺑﺮ روي ﺳﻪ ﭘﺎﻳﻪ و ﺗﺮاز ﻧﻤﻮدن ﺗﺮاز ﻛﺮوي ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﭘﻴﭽﻬﺎي ﺳﻪ ﭘﺎﻳﻪ‬
‫‪ -2‬ﻗﺮار دادن آﻟﻴﺪاد در راﺳﺘﺎﺋﻲ ﻛﻪ ﺗﺮاز ﻣﻴﻠﻪ اي ﻣﻮازي دو ﭘﻴﭻ از ﺳﻪ ﭘﻴﭻ ﭘﺎﻳﻪ ﻗﺮار ﮔﻴﺮد‪ ،‬ﻣﺜﻼ ﭘﻴﭽﻬﺎي ‪ A‬و ‪) B‬ﺷﻜﻞ ‪ (2-3‬ﻛـﻪ‬
‫در اﻳﻦ ﺣﺎﻟﺖ ﺗﺮاز ﻣﻴﻠﻪ اي در ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ ‪ a‬ﻗﺮار ﺧﻮاﻫﺪ ﮔﺮﻓﺖ و ﺳﭙﺲ ﺣﺒﺎب ﺗﺮاز ﻣﻴﻠﻪ اي را ﺑﺎ ﭼﺮﺧﺎﻧـﺪن ﭘﻴﭽﻬـﺎي ‪ A‬و‪B‬‬
‫در ﺧﻼف ﺟﻬﺖ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﺑﻪ وﺳﻂ ﻣﻲ آورﻳﻢ‪.‬‬

‫ﺑﻬ‬
‫‪C‬‬

‫ﺰﺍ‬
‫‪c‬‬

‫‪b‬‬ ‫‪d‬‬
‫ﺩﺑ‬
‫‪A‬‬ ‫‪a‬‬ ‫‪B‬‬
‫ﻪ‬
‫ﺷﻜﻞ ‪ :2-3‬وﺿﻌﻴﺖ ﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻦ ﺗﺮاز ﻣﻴﻠﻪ اي ﺑﺮاي ﺗﻨﻈﻴﻢ ﺗﺮاز دﺳﺘﮕﺎه‬
‫‪ -3‬آﻟﻴﺪاد را ﺑﻪ اﻧﺪازه ‪ 90‬درﺟﻪ ﻣﻲ ﭼﺮﺧﺎﻧﻴﻢ ﺑﻪ ﻃﻮري ﻛﻪ در راﺳﺘﺎي ﭘﻴﭻ ﺳﻮم )‪ (C‬ﻗﺮار ﺑﮕﻴﺮد و ﺗﺮاز ﻣﻴﻠﻪ اي در وﺿﻌﻴﺖ ‪ b‬ﻗﺮار ﻣﻲ‬
‫ﻧﺒﻴ‬

‫ﮔﻴﺮد ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﭘﻴﭻ ﭘﺎﻳﻪ ‪ C‬دﺳﺘﮕﺎه را ﺗﺮاز ﻣﻴﻜﻨﻴﻢ‪.‬‬

‫‪ -4‬آﻟﻴﺪاد را ‪ 180‬درﺟﻪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺣﺎﻟﺖ ‪ 2‬ﻣﻲ ﭼﺮﺧﺎﻧﻴﻢ ﺗﺮاز در وﺿﻌﻴﺖ ‪ c‬ﻗﺮار ﻣﻲ ﮔﻴﺮد اﮔﺮ ﺣﺒﺎب در وﺳـﻂ ﻗـﺮار ﮔﺮﻓـﺖ دﺳـﺘﮕﺎه‬
‫ﺎﻥ‬

‫ﺗﻨﻈﻴﻢ اﺳﺖ و در ﻏﻴﺮ اﻳﻦ ﺻﻮرت ﺑﺎﻳﺪ ﺗﻨﻈﻴﻢ ﺷﻮد )ﺷﻜﻞ ‪ 2-3‬اﻟﻒ(‪.‬‬
‫‪ -5‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﺗﺮاز ﻣﻴﻠﻪ اي در وﺿﻌﻴﺖ ‪ c‬ﻗﺮار ﻣﻲ ﮔﻴﺮد )ﺷﻜﻞ ‪ (2-3‬در ﺷﻜﻞ )‪ 3-3‬اﻟﻒ( ﻣﻲ ﺗﻮان دﻳﺪ ﻛﻪ ﻣﺤﻮر اﺻﻠﻲ زاوﻳﻪ اي ﺑـﻪ‬
‫اﻧﺪازه ‪ e‬ﺑﺎ اﻣﺘﺪاد ﻗﺎﺋﻢ ﺑﺮ اﻓﻖ دارد و اﻳﻦ در ﺣﺎﻟﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﺻﻔﺤﻪ ﺗﺮاز دﺳﺘﮕﺎه ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ اﻓﻖ زاوﻳﻪ اي ﺑﻪ اﻧﺪازه ‪ 2e‬دارد‪ .‬ﻣﻘﺼﻮد اﺻﻠﻲ‬
‫از اﻳﻦ ﺗﻨﻈﻴﻢ آﻧﺴﺖ ﻛﻪ از ﻗﺎﺋﻢ ﺑﻮدن ﻣﺤﻮر اﺻﻠﻲ ﺑﺮ ﺻﻔﺤﻪ اﻓﻖ ﻣﻄﻤﺌﻦ ﺷﻮﻳﻢ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻛﺎر ﺑﺎ آوردن ﺣﺒﺎب ﺗﺮاز ﺑﻪ اﻧﺪازه ﻧﺼﻒ ﺑﻪ ﺳﻤﺖ‬
‫وﺳﻂ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﭘﻴﭽﻬﺎي ﭘﺎﻳﻪ ‪ A‬و ‪ B‬اﻧﺠﺎم ﻣﻲ ﭘﺬﻳﺮد )ﺷﻜﻞ ‪ 3-3‬ب(‪.‬‬

‫‪٥‬‬
‫‪Foot screws‬‬
‫‪٦‬‬
‫‪Tribrach‬‬

‫ﺍﺳﺘﺎﺩ ﺑﻬﺰﺍﺩ ﺑﻪ ﻧﺒﻴﺎﻥ‬ ‫ﺗﺄﻟﻴﻒ ﻭ ﺗﺮﺟﻤﻪ‬

 ‫ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻫﺎي اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي زاوﻳﻪ‬ ‫ﻧﻘﺸﻪ ﺑﺮداري ژﺋﻮدﺗﻴﻚ‬

‫خطاي تراز‬
‫‪e‬‬
‫محوراصلي‬ ‫امتداد شاقولي‬

‫‪90‬‬
‫‪°-e‬‬ ‫صفحه تراز‬
‫دستگاه‬

‫‪°-e‬‬
‫‪90‬‬

‫‪2e‬‬
‫سطح افق‬

‫ﺷﻜﻞ)‪ 3-3‬اﻟﻒ(‪ :‬ﺧﻄﺎي ﺗﺮاز و ﺗﺎﺛﻴﺮ آن ﺑﺮ اﻧﺤﺮاف ﻣﺤﻮر اﺻﻠﻲ از اﻣﺘﺪاد ﺷﺎﻗﻮﻟﻲ‬

‫محوراصلي‬

‫ﺑﻬ‬
‫صفحه تراز‬
‫‪°‬‬
‫‪90‬‬

‫دستگاه‬

‫ﺰﺍ‬
‫‪e‬‬
‫‪e‬‬
‫سطح افق‬
‫ﻪ‬ ‫ﺩﺑ‬
‫ﺷﻜﻞ )‪ -3-3‬ب(‪ :‬ﺣﺬف ﺧﻄﺎي ﺷﺎﻗﻮﻟﻲ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﭘﻴﭽﻬﺎي ﭘﺎﻳﻪ‬
‫‪ -6‬در اﻳﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از آﭼﺎر ﻣﺨﺼﻮص و ﭼﺮﺧﺎﻧﺪن ﭘﻴﭽﻬﺎي ﺧﺎر ﻣﺎﻧﻨﺪي ﻛﻪ در ﻛﻨﺎر ﭘﻴﭽﻬﺎي ﭘﺎﻳﻪ ‪ A‬و ‪ B‬ﻗﺮار دارد ﺣﺒـﺎب را‬
‫ﺑﻪ وﺳﻂ ﺗﺮاز ﻣﻲ اورﻳﻢ ﺑﻪ اﻳﻦ ﺻﻮرت ﺧﻄﺎي ﺗﺮاز در اﻳﻦ راﺳﺘﺎ ﺣﺬف ﻣﻲ ﮔﺮدد )ﺷﻜﻞ‪ 3-3‬ج(‪.‬‬
‫ﻧﺒﻴ‬

‫‪ -7‬ﺑﺎ ﭼﺮﺧﺎﻧﺪن آﻟﻴﺪاد ﺑﻪ اﻧﺪازه ‪ 270‬درﺟﻪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ وﺿﻌﻴﺖ اوﻟﻴﻪ‪ ،‬ﺗﺮاز ﻣﻴﻠﻪ اي را در وﺿﻌﻴﺖ ‪ d‬ﻗﺮار ﻣﻲ دﻫـﻴﻢ و ﺑـﻪ ﻫﻤـﺎن روش‬
‫ﻗﺒﻠﻲ ﻧﻴﻤﻲ از ﺗﺮاز را ﺑﺎ ﭘﻴﭻ ‪ C‬و ﻧﻴﻢ دﻳﮕﺮ را ﺑﺎ ﭼﺮﺧﺎﻧﺪن ﭘﻴﭻ ﺧﺎري ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﭘﺎﻳﻪ ‪ C‬اﻧﺠﺎم ﻣﻲ دﻫﻴﻢ‪ .‬دراﻳﻦ ﺣﺎﻟﺖ ﺗﺮاز دﺳﺘﮕﺎه ﺗﻨﻈﻴﻢ‬
‫ﺷﺪه اﺳﺖ و آﻟﻴﺪاد در ﻫﺮ وﺿﻌﻴﺘﻲ ﻛﻪ ﻗﺮار ﺑﮕﻴﺮد ﺣﺒﺎب در وﺳﻂ ﺗﺮاز واﻗﻊ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ )ﺷﻜﻞ ‪ 3-3‬ج( ‪.‬‬
‫ﺎﻥ‬

‫محوراصلي و امتداد شاقولي‬

‫‪90‬‬
‫‪°‬‬
‫‪°‬‬
‫‪90‬‬

‫صفحه تراز دستگاه و‬

‫صفحه افق‬

‫ﺷﻜﻞ )‪ -3-3‬ج( ‪ :‬وﺿﻌﻴﺖ اﻳﺪه آل ﭘﺲ از ﺗﻨﻈﻴﻢ‬

‫ﺍﺳﺘﺎﺩ ﺑﻬﺰﺍﺩ ﺑﻪ ﻧﺒﻴﺎﻥ‬ ‫ﺗﺄﻟﻴﻒ ﻭ ﺗﺮﺟﻤﻪ‬

 ‫ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻫﺎي اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي زاوﻳﻪ‬ ‫ﻧﻘﺸﻪ ﺑﺮداري ژﺋﻮدﺗﻴﻚ‬

‫‪ .2 .2 .3‬ﺣﺬف ﺧﻄﺎي ﻛﻠﻴﻤﺎﺳﻴﻮن اﻓﻘﻲ‬

‫ﺧﻄﺎي ﻛﻠﻴﻤﺎﺳﻴﻮن اﻓﻘﻲ ﻋﺒﺎرﺗﺴﺖ از ﺧﻄﺎي ﻧﺎﺷﻲ از ﻋﻤﻮد ﻧﺒﻮدن ﻣﺤﻮر ﮔﺮدش ﺗﻠﺴﻜﻮپ )ﺛﺎﻧﻮﻳﻪ( ﺑﺮ ﺻﻔﺤﻪ ﻗـﺎﺋﻤﻲ ﻛـﻪ ﺷـﺎﻣﻞ ﻣﺤـﻮر‬
‫دﻳﺪﮔﺎﻧﻲ ﻣﻲ ﺷﻮد و ﻳﺎ ﻣﻲ ﺗﻮان ﮔﻔﺖ ﺧﻄﺎي ﻛﻠﻴﻤﺎﺳﻴﻮن اﻓﻘﻲ در اﺛﺮ ﻋﻤﻮد ﻧﺒﻮدن اﻣﺘﺪاد ﻛﻠﻴﻤﺎﺳﻴﻮن اﻓﻖ )ﺷﻜﻞ ‪ (1-3‬ﺑﺮ ﻣﺤـﻮر ﺛﺎﻧﻮﻳـﻪ‬
‫ﺑﻮﺟﻮد ﻣﻲ آﻳﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺧﻄﺎ را ﻣﻲ ﺗﻮان ﺑﺎ اﻧﺠﺎم ﺗﻨﻈﻴﻤﺎت دﺳﺘﮕﺎﻫﻲ ﺑﻨﺤﻮ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻬﻲ ﻛﺎﻫﺶ داد‪ ،‬ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻧﻜﺘﻪ ﺿﺮوري اﺳـﺖ ﻛـﻪ‬
‫ﺗﻨﻈﻴﻢ ﻛﻠﻴﻤﺎﺳﻴﻮن اﻓﻘﻲ را ﭘﺲ ازاﻧﺠﺎم ﺗﻨﻈﻴﻢ ﺗﺮاز دﺳﺘﮕﺎه و ﺣﺼﻮل اﻃﻤﻴﻨﺎن از ﻗﺎﺋﻢ ﺑﻮدن ﻣﺤﻮر اﺻـﻠﻲ ﺑﺎﻳـﺪ اﻧﺠـﺎم داد‪ .‬روش ﺣـﺬف‬
‫ﺧﻄﺎي ﻛﻠﻴﻤﺎﺳﻴﻮن اﻓﻘﻲ ﺑﻪ ﺷﺮح زﻳﺮاﺳﺖ‪:‬‬
‫‪ -1‬زاوﻳﻪ ﻳﺎب را ﻣﺴﺘﻘﺮ ﻛﺮده و آﻧﺮا ﺗﺮاز ﻣﻲ ﻛﻨﻴﻢ‪.‬‬
‫‪ -2‬ﻋﻼﻣﺖ ﻧﺸﺎﻧﻪ اي‪ 7‬را در ﻓﺎﺻﻠﻪ ﻧﺴﺒﺘﺎ دوري از زاوﻳﻪ ﻳﺎب و ﺑﺎ اﺧﺘﻼف ار ﺗﻔﺎﻋﻲ ﻛﻢ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻧﻘﻄﻪ اﺳﺘﻘﺮار دﺳﺘﮕﺎه اﻧﺘﺨﺎب ﻛـﺮده و‬
‫ﺑﻪ ﺳﻤﺖ آن ﻗﺮاوﻟﺮوي ﻣﻲ ﻛﻨﻴﻢ‪ .‬ﻗﺮاﺋﺖ زاوﻳﻪ اﻓﻖ را در ﺣﺎﻟﺖ داﻳﺮه ﺑﻪ ﭼﭗ‪ (F.L.) 8‬اﻧﺠﺎم ﻣﻲ دﻫﻴﻢ‪.‬‬
‫‪ -3‬ﺑﺎ ﭼﺮﺧﺎﻧﺪن ﻟﻮﻟﻪ ﺗﻠﺴﻜﻮپ ﺑﻪ اﻧﺪازه ‪ 180‬درﺟﻪ و ﻗﺮاوﻟﺮوي ﻣﺠﺪد زاوﻳﻪ اﻓﻖ را در ﺣﺎﻟﺖ داﻳﺮه ﺑﻪ راﺳﺖ‪ (F.R.) 9‬ﻗﺮاﺋﺖ ﻛﻨﻴﺪ‪.‬‬
‫‪ -4‬دو ﻗﺮاﺋﺖ اﻧﺠﺎم ﺷﺪه ﺑﺎ ﻳﺪ دﻗﻴﻘﺎ ‪ 180‬درﺟﻪ ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﺗﻔﺎوت داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ ودر ﻏﻴﺮ اﻳﻦ ﺻﻮرت وﺟﻮد ﺧﻄﺎي ﻛﻠﻴﻤﺎﺳﻴﻮن اﻓﻘﻲ ﺑـﻪ‬

‫ﺑﻬ‬
‫اﺛﺒﺎت ﻣـﻲ رﺳـﺪ‪ .‬ﺗﺼـﻮر ﻛﻨﻴـﺪ ﻛـﻪ ﻗﺮاﺋـﺖ ﻫـﺎي )‪ (F.L.‬و )‪ (F.R.‬ﺑﻴﺸـﺘﺮ ﻳـﺎ ﻛﻤﺘـﺮ از ﻧـﻴﻢ داﻳـﺮه اﺧـﺘﻼف داﺷـﺘﻪ ﺑﺎﺷـﻨﺪ ﻣـﺜﻼ ‪:‬‬
‫‪ ( F .L.)  209  4212‬و ‪ ، ( F .R.)  29  41 40‬اﺧﺘﻼف اﻳﻦ دو زاوﻳـﻪ ‪ 180  0032‬اﺳـﺖ و ﺑﻨـﺎﺑﺮاﻳﻦ اﻧﺤـﺮاف اﻣﺘـﺪاد‬

‫ﺰﺍ‬
‫‪1‬‬
‫ﻳﻌﻨﻲ )‪ (16‬ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد ﻛﻪ اﻳﻦ ﻫﻤـﺎن ﻣﻘـﺪار ﺧﻄـﺎي ﻛﻠﻴﻤﺎﺳـﻴﻮن‬ ‫ﻛﻠﻴﻤﺎﺳﻴﻮن ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ اﻣﺘﺪاد ﻗﺎﺋﻢ ﺑﺮ ﻣﺤﻮر ﺛﺎﻧﻮﻳﻪ ﺑﻪ اﻧﺪازه )‪(32‬‬
‫‪2‬‬
‫اﻓﻘﻲ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﺮ اﻳﻦ اﺳﺎس در ﺻﻮرت ﻋﺪم وﺟﻮد ﺧﻄﺎي ﻛﻠﻴﻤﺎﺳﻴﻮن اﻓﻘﻲ ﻗﺮاﺋﺖ ﻫﺎ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﺻﻮرت ذﻳﻞ ﺑﺎﺷﺪ‪:‬‬
‫ﺩﺑ‬
‫‪( F .L.) 209  4212  16  209  41 56‬‬
‫)‪( F .R.‬‬ ‫‪29  41 40  16  29  41 56‬‬
‫‪ -5‬در ﺣﺎﻟﻴﻜﻪ زاوﻳﻪ ﻳﺎب ﻫﻨﻮز در ﺣﺎﻟﺖ داﻳﺮه ﺑﻪ راﺳﺖ ﻗﺮار دارد و ﺗﻨﻈﻴﻢ آن ﺑﻪ ﻫﻢ ﻧﺨﻮرده اﺳﺖ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﭘﻴﭻ ﻣﻴﻜﺮوﻣﺘـﺮ و ﭘـﻴﭻ‬
‫ﺣﺮﻛﺖ ﺑﻄﺌﻲ ﻟﻤﺐ اﻓﻖ زاوﻳﻪ را ﺑﻪ ‪ 29  41 56‬ﺗﻐﻴﻴﺮ دﻫﻴﺪ ﻛﻪ اﻳﻨﻜﺎر ﺑﺎﻋﺚ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ ﺗﺎر ﻗﺎﺋﻢ از روي ﻋﻼﻣﺖ ﻧﺸﺎﻧﻪ ﻛﻨﺎر ﺑﺮود‪.‬‬
‫ﻪ‬
‫‪ -6‬ﺗﺎر رﺗﻴﻜﻮل ﻗﺎﺋﻢ را ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﭘﻴﭻ ﻣﺨﺼﻮص ﻃﻮري ﺟﺎﺑﺠﺎ ﻛﻨﻴﺪ ﻛﻪ دﻗﻴﻘﺎ ﺑﺮ روي ﻋﻼﻣﺖ ﻧﺸﺎﻧﻪ ﻗﺮار ﺑﮕﻴﺮد‪ .‬ﺑﺎ اﻧﺠﺎم اﻳﻨﻜﺎر اﻣﺘﺪاد‬
‫ﻛﻠﻴﻤﺎﺳﻴﻮن در اﻣﺘﺪاد ﻋﻤﻮد ﺑﺮ ﻣﺤﻮر ﺛﺎﻧﻮﻳﻪ ﻗﺮار ﺧﻮاﻫﺪ ﮔﺮﻓﺖ‪.‬‬
‫ﻧﺒﻴ‬

‫‪ -7‬ﻣﺮاﺣﻞ ‪2‬و ‪ 3‬را ﺑﺮاي ﻣﻘﺎدﻳﺮ دﻳﮕﺮي از زاوﻳﻪ اﻓﻖ ﺗﻜﺮار ﻛﻨﻴﺪ و در ﺻﻮرت ﻣﺸﺎﻫﺪه اﺧﺘﻼف ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ‪ 180‬درﺟﻪ ﻣﺠﺪدا‬
‫ﻣﺮاﺣﻞ ﺑﻌﺪي را ﺗﻜﺮار ﻛﻨﻴﺪ‪ .‬ﺧﻄﺎي ﻛﻠﻴﻤﺎﺳﻴﻮن اﻓﻖ را ﺑﻄﻮر ﻛﺎﻣﻞ ﻧﻤﻲ ﺗﻮان ﺣﺬف ﻛﺮد و ﻓﻘﻂ ﻣﻲ ﺷﻮد ﻣﻘﺪار آﻧﺮا ﺑﻪ ﻃﺮز ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻬﻲ‬
‫ﻛﺎﻫﺶ دﻫﻴﻢ‪ ،‬ﺑﻄﻮر ﻛﻠﻲ اﺧﺘﻼف ‪ F.L.‬و‪ F.R.‬از ‪ 180‬درﺟﻪ ﺑﻪ اﻧﺪازه ‪ 5‬ﺑﺮاي دورﺑﻴﻨﻲ ﺑﺎ دﻗﺖ ‪ 1‬و ﻳﺎ ‪ 30‬ﺑﺮاي دورﺑﻴﻨﻲ ﺑﺎ دﻗـﺖ‬
‫ﺎﻥ‬

‫‪ 20‬ﻗﺎﺑﻞ ﻗﺒﻮل اﺳﺖ و ﻧﻴﺎزي ﺑﻪ ﺗﻨﻈﻴﻢ ﻛﻠﻴﻤﺎﺳﻴﻮن اﻓﻘﻲ ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬

‫‪ .3 .2 .3‬ﺗﻮﺟﻴﻪ ﺗﺎرﻫﺎي ﻧﺸﺎﻧﻪ روي‬

‫ﺗﻨﻈﻴﻢ ﻗﺒﻠﻲ ﻟﺰوم ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻣﻜﺎن ﺗﺎرﻫﺎي رﺗﻴﻜﻮل را اﻳﺠﺎب ﻣﻲ ﻧﻤﻮد ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﻻزم اﺳﺖ اﻳﻦ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﺗﺤﻘﻴﻖ ﺷﻮد ﻛﻪ آﻳﺎ واﻗﻌـﺎ ﺗـﺎر‬
‫ﻗﺎﺋﻢ در ﺻﻔﺤﻪ اي ﻋﻤﻮد ﺑﺮ ﻣﺤﻮر ﺛﺎﻧﻮﻳﻪ واﻗﻊ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ؟ ﻣﺮاﺣﻞ ﺗﻨﻈﻴﻢ ﺑﻪ ﺷﺮح ذﻳﻞ اﺳﺖ‪:‬‬
‫‪ -1‬دورﺑﻴﻦ را ﺑﺎ دﻗﺖ ﻣﺴﺘﻘﺮ ﻛﺮده و ﺗﺮاز ﻧﻤﺎﺋﻴﺪ‪.‬‬
‫‪ -2‬ﻧﺸﺎﻧﻪ اي را ﺷﺒﻴﻪ ﺑﻪ آﻧﭽﻪ ﻛﻪ در ﺗﻨﻈﻴﻢ ﻗﺒﻠﻲ اﻧﺠﺎم داده ﺷﺪ اﻧﺘﺨﺎب ﻧﻤﺎﺋﻴﺪ وﺗﺎر ﻗﺎﺋﻢ را روي آن ﻗﺮاردﻫﻴﺪ‪.‬‬

‫‪٧‬‬
‫‪Target‬‬
‫‪٨‬‬
‫‪Face left‬‬
‫‪٩‬‬
‫‪Face right The if‬‬

‫ﺍﺳﺘﺎﺩ ﺑﻬﺰﺍﺩ ﺑﻪ ﻧﺒﻴﺎﻥ‬ ‫ﺗﺄﻟﻴﻒ ﻭ ﺗﺮﺟﻤﻪ‬

 ‫ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻫﺎي اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي زاوﻳﻪ‬ ‫ﻧﻘﺸﻪ ﺑﺮداري ژﺋﻮدﺗﻴﻚ‬

‫‪ -3‬ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﭘﻴﭻ ﺣﺮﻛﺖ ﺑﻄﺌﻲ ﻗﺎﺋﻢ اﻣﺘﺪاد ﻣﺤﻮر دﻳﺪﮔﺎﻧﻲ را ﺣﻮل ﻣﺤﻮر ﺛﺎﻧﻮﻳﻪ دوران دﻫﻴﺪ اﮔﺮ در ﺗﻤﺎﻣﻲ ﺣﺎﻻت ﺗﺎر ﻗﺎﺋﻢ ﺑـﺮ روي‬
‫ﻧﺸﺎﻧﻪ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ ﻧﻴﺎزي ﺑﻪ ﺗﻮﺟﻴﻪ ﺗﺎر ﻧﻴﺴﺖ و اﺷﻜﺎﻟﻲ وﺟﻮد ﻧﺨﻮاﻫﺪ داﺷﺖ‪.‬‬
‫‪ -4‬اﮔﺮ ﺗﺎر ﻗﺎﺋﻢ از روي ﻧﺸﺎﻧﻪ ﻛﻨﺎر ﻣﻲ رود ﺑﺎ ﭼﺮﺧﺎﻧﺪن ﭘﻴﭽﻬﺎي ﻗﻔﻞ رﺗﻴﻜﻮل آن را ﺷﻞ ﻛﻨﻴﺪ و رﺗﻴﻜﻮل را ﻃﻮري دوران دﻫﻴﺪ ﻛﻪ ﺗـﺎر‬
‫ﻗﺎﺋﻢ آن در ﺟﻬﺖ ﻛﺎﻣﻼ ﻋﻤﻮدي ﻗﺮار ﮔﻴﺮد و ﺑﺎ دوران ﻣﺤﻮر دﻳﺪﮔﺎﻧﻲ ﺣﻮل ﻣﺤﻮر ﺛﺎﻧﻮﻳﻪ ﺗﺎر ﻗـﺎﺋﻢ از روي ﻋﻼﻣـﺖ ﻧﺸـﺎﻧﻪ ﻛﻨـﺎر ﻧـﺮود‪.‬‬
‫ﻣﺠﺪدا ﭘﻴﭽﻬﺎي ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻗﻔﻞ رﺗﻴﻜﻮل را ﺳﻔﺖ ﻛﻨﻴﺪ‪.‬‬
‫‪ -5‬آزﻣﺎﻳﺶ را ﺗﺎ ﺣﺼﻮل ﻗﻄﻌﻲ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺗﻜﺮار ﻧﻤﺎﺋﻴﺪ‪.‬‬
‫اﮔﺮ اﻳﻦ ﺗﻨﻈﻴﻢ را ﺑﻌﺪ از ﺗﻨﻈﻴﻢ ﻛﻠﻴﻤﺎﺳﻴﻮن اﻓﻖ اﻧﺠﺎم ﻣﻲ دﻫﻴﺪ ﻻزم اﺳﺖ ﺗﺎ ﻳﻜﺒﺎر از ﻋﺪم وﺟﻮد ﺧﻄﺎي ﻛﻠﻴﻤﺎﺳﻴﻮن اﻓﻘﻲ ﭘـﺲ ازﺗﻮﺟﻴـﻪ‬
‫ﺗﺎرﻫﺎي رﺗﻴﻜﻮل ﻣﺠﺪدا اﻃﻤﻴﻨﺎن ﭘﻴﺪا ﻛﻨﻴﺪ‪ .‬ﺗﻮﺟﻪ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻴﺪ ﻛﻪ ﺑﺮاي اﻳﻦ ﺗﻨﻈﻴﻢ از دوران ﺗﺎرﻫﺎي ﻋﻤﻮد ﺑﺮ ﻫﻢ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲ ﺷـﻮد و ﻫـﺮ‬
‫ﺗﺎر ﻣﺴﺘﻘﻞ از ﺗﺎر دﻳﮕﺮ ﻗﺎﺑﻠﻴﺖ دوران ﻧﺪارد و ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻋﻤﻮد ﺑﻮدن ﺗﺎرﻫﺎ ﺑﺮ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﺑﻪ ﻋﻬﺪه ﻛﺎرﺧﺎﻧﻪ ﺳﺎزﻧﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ .4 .2 .3‬ﺣﺬف ﺧﻄﺎي ﻛﻠﻴﻤﺎﺳﻴﻮن ﻗﺎﺋﻢ‬

‫ﺑﻬ‬
‫اﻳﻦ ﺗﻨﻈﻴﻢ ﺑﺎﻳﺪ ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ اﻧﺠﺎم ﺷﻮد ﻛﻪ ﺗﻨﻈﻴﻢ ﺑﻨﺪ ﻫﺎي ‪ 2 .2 .3‬و‪ 3 .2 .3‬ﺑﺮاي ﺗﺎررﺗﻴﻜﻮل اﻧﺠﺎم ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺗﻨﻈﻴﻢ ﻛﻠﻴﻤﺎﺳﻴﻮن‬
‫ﻗﺎﺋﻢ و ﻳﺎ ﺗﻨﻈﻴﻢ ﺻﻔﺮ ﻟﻤﺐ ﻗﺎﺋﻢ ﺑﺮاي ﺣﺼﻮل اﻃﻤﻴﻨﺎن از اﻳﻦ ﻣﻄﻠﺐ اﻧﺠﺎم ﻣﻲ ﺷﻮد ﻛﻪ در ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ زاوﻳﻪ ﺷﻴﺐ ﺻﻔﺮ ﻗﺮاﺋﺖ ﻣﻲ ﮔﺮدد‬

‫ﺰﺍ‬
‫) وﻳﺎ زاوﻳﻪ ﻗﺎﺋﻢ ‪ 90‬درﺟﻪ ﺧﻮاﻧﺪه ﻣﻲ ﺷﻮد( ﻣﺤﻮر دﻳﺪﮔﺎﻧﻲ در ﺻﻔﺤﻪ اﻓﻖ واﻗﻊ ﺑﺎﺷﺪ ﻳﺎ ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﻳﮕﺮ اﻣﺘﺪاد ﻛﻠﻴﻤﺎﺳﻴﻮن اﻓﻘـﻲ دﻗﻴﻘـﺎ‬
‫ﻋﻤﻮد ﺑﺮ ﻣﺤﻮر اﺻﻠﻲ )اﻣﺘﺪاد ﺷﺎﻗﻮﻟﻲ( ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬روش ﻛﺎر ﺑﻪ ﺷﺮح ذﻳﻞ اﺳﺖ‪:‬‬
‫‪ -1‬دﺳﺘﮕﺎه را ﺑﺎ دﻗﺖ ﻣﺴﺘﻘﺮ ﻧﻤﻮده و ﺗﺮاز ﻛﻨﻴﺪ‪.‬‬
‫ﺩﺑ‬
‫‪ -2‬ﻧﺸﺎﻧﻪ اي را در ﻓﺎﺻﻠﻪ اي ﻧﺴﺒﺘﺎ دور اﻧﺘﺨﺎب ﻛﻨﻴﺪ ﺑﻄﻮري ﻛﻪ ﺣﺪود ﭼﻨﺪ درﺟﻪ اي ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ اﻣﺘﺪاد اﻓﻖ ﺑﺎﻻﺗﺮ و ﻳﺎ ﭘﺎﺋﻴﻦ ﺗﺮ ﺑﺎﺷـﺪ و‬
‫ﺑﻌﻼوه ﺑﺮاي ﻧﺸﺎﻧﻪ روي ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﺗﻨﻈﻴﻢ دﻗﻴﻖ ﺗﺎر رﺗﻴﻜﻮل اﻓﻘﻲ روي آن ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺗﺎر اﻓﻖ را در ﺣﺎﻟﺖ داﻳﺮه ﺑﻪ ﭼﭗ )‪ (F.L.‬روي‬
‫ﻋﻼﻣﺖ ﻧﺸﺎﻧﻪ ﺗﻨﻈﻴﻢ ﻧﻤﻮده و ﺗﺮاز ﻟﻮﺑﻴﺎﺋﻲ را )در ﺻﻮرت وﺟﻮد( ﺗﻨﻈﻴﻢ ﻧﻤﺎﺋﻴﺪ ﺳﭙﺲ زاوﻳﻪ ﻗﺎﺋﻢ را ﻗﺮاﺋﺖ ﻛﻨﻴﺪ‪.‬‬
‫ﻪ‬
‫‪ -3‬ﻣﺮﺣﻠﻪ ‪ 2‬را اﻳﻦ ﺑﺎر ﺑﺮاي ﺣﺎﻟﺖ داﻳﺮه ﺑﻪ راﺳﺖ )‪ (F.R.‬ﺗﻜﺮار ﻧﻤﺎﺋﻴﺪ‪.‬‬
‫‪ -4‬اﮔﺮ ﺧﻄﺎي ﻛﻠﻴﻤﺎﺳﻴﻮن ﻗﺎﺋﻢ وﺟﻮد ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ زاواﻳﺎي ﺷﻴﺐ ﺑﺪﺳﺖ آﻣﺪه از ﻗﺮاﺋﺖ ﻫﺎي ﭼﭗ و راﺳﺖ ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﻣﺴﺎوي ﺧﻮاﻫﻨﺪ‬
‫ﺑﻮد و اﮔﺮ اﻳﻦ دو زاوﻳﻪ ﻣﺴﺎوي ﻧﺒﺎﺷﻨﺪ ﻣﻘﺪار ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ اﻳﻦ دو زاوﻳﻪ ﺻﺤﻴﺢ ﺗﻠﻘﻲ ﻣﻲ ﺷﻮد و ﻣﻘﺪار ﺧﻄﺎي ﻛﻠﻴﻤﺎﺳـﻴﻮن ﻗـﺎﺋﻢ ﻋﺒـﺎرت از‬
‫ﻧﺒﻴ‬

‫ﺗﻔﺎوت ﺑﻴﻦ ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ و ﻫﺮﻳﻚ از زواﻳﺎي ﺷﻴﺐ اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي ﺷﺪه ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ .‬ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل ﻓﺮض ﻛﻨﻴﺪ ‪:‬‬
‫‪( F .L.)  92 1430‬‬
‫‪( F .R.)  267  4348‬‬
‫ﺎﻥ‬

‫ﺗﻮﺟﻪ ﻛﻨﻴﺪ ﻛﻪ در اﻳﻨﺠﺎ ﻣﺠﻤﻮع ﻗﺮاﺋﺖ ﻫﺎي زاوﻳﻪ ﻗﺎﺋﻢ در ﺣﺎﻟﺘﻬﺎي داﻳﺮه ﺑﻪ ﭼﭗ و داﻳﺮه ﺑـﻪ راﺳـﺖ ﺑﺎﻳـﺪ ‪ 360‬درﺟـﻪ ﺑﺸـﻮد‪ .‬ﻣﻘـﺎدﻳﺮ‬
‫زواﻳﺎي ﺷﻴﺐ ﻗﺮاﺋﺖ ﺷﺪه ﺑﻪ ﻗﺮار ذﻳﻞ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪:‬‬
‫‪( F .L.)  2 1430‬‬
‫‪‬‬

‫‪( F .R.)  2 1612‬‬

‫ﻣﻘﺪار ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ‪  2 1521‬اﺳﺖ و ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺧﻄﺎي ﻛﻠﻴﻤﺎﺳﻴﻮن ﻗﺎﺋﻢ ‪ 51‬ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬روش دﻳﮕﺮ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ‪ F.L.‬و ‪ F.R.‬را ﺑﺎ ﻫﻢ‬
‫ﺟﻤﻊ ﻛﺮده و از ‪ 360‬درﺟﻪ ﻛﻢ ﻣﻲ ﻛﻨﻴﻢ و ﺳﭙﺲ ﺣﺎﺻﻞ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺑﺮ دو ﻣﻲ ﺷﻮد‪:‬‬
‫‪360  92 1430  267 4348‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪2  51‬‬
‫‪ -5‬ﭘﺲ از ﺑﺪﺳﺖ آوردن ﻣﻘﺪار ﺧﻄﺎ در ﺣﺎﻟﻴﻜﻪ زاوﻳﻪ ﻳﺎب ﻫﻨﻮز در وﺿﻌﻴﺖ داﻳﺮه ﺑﻪ راﺳﺖ ﻗﺮار دارد ﺗﺼﺤﻴﺢ را ﺑﻪ زاوﻳﻪ ﻗﺮاﺋﺖ ﺷـﺪه‬
‫اﻋﻤﺎل ﻣﻲ ﻛﻨﻴﻢ و ﺑﺎ ﭘﻴﭽﺎﻧﺪن ﺣﺮﻛﺖ ﺑﻄﺌﻲ ﻗﺎﺋﻢ وﺗﻨﻈﻴﻢ ﺗﻮﺳﻂ ﻣﻴﻜﺮوﻣﺘﺮ ﻛﺎري ﻣﻲ ﻛﻨﻴﻢ ﻛﻪ زاوﻳﻪ ﺻﺤﻴﺢ ﻗﺮاﺋﺖ ﺷﻮد‪ ،‬در ﻣﺜـﺎل ﻣﻄـﺮح‬
‫‪270   2 1521  267  4439‬‬ ‫ﺷﺪه دارﻳﻢ‪:‬‬

‫ﺍﺳﺘﺎﺩ ﺑﻬﺰﺍﺩ ﺑﻪ ﻧﺒﻴﺎﻥ‬ ‫ﺗﺄﻟﻴﻒ ﻭ ﺗﺮﺟﻤﻪ‬

 ‫ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻫﺎي اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي زاوﻳﻪ‬ ‫ﻧﻘﺸﻪ ﺑﺮداري ژﺋﻮدﺗﻴﻚ‬

‫‪ -6‬ﻋﻤﻞ ﻓﻮق ﺑﺎﻋﺚ ﻣﻲ ﺷﻮد ﻛﻪ ﺗﺎر اﻓﻖ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻋﻼﻣﺖ ﻧﺸﺎﻧﻪ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻛﻨﺪ و ﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﺗﺼﺤﻴﺢ اﻋﻤﺎل ﺷﺪه ﺑـﺎﻻﺗﺮ و ﻳـﺎ ﭘـﺎﻳﻴﻦ ﺗـﺮ ﻗـﺮار‬
‫ﺑﮕﻴﺮد‪ ،‬ﺣﺎل ﺑﺎ ﭘﻴﭽﺎﻧﺪن ﭘﻴﭻ ﺗﻨﻈﻴﻢ ﺗﺎر اﻓﻖ ﺗﻮﺳﻂ آﭼﺎر ﻣﺨﺼﻮص ﻛﺎري ﻣﻲ ﻛﻨﻴﻢ ﻛﻪ ﺗﺎر اﻓﻖ دﻗﻴﻘﺎ ﺑﺮ روي ﻋﻼﻣﺖ ﻧﺸﺎﻧﻪ ﻗﺮار ﺑﮕﻴﺮد‪.‬‬
‫‪ -7‬اﻳﻦ ﻋﻤﻠﻴﺎت را ﺑﺎ ﻳﻚ ﻧﺸﺎﻧﻪ دﻳﮕﺮ ﺗﻜﺮار ﻣﻲ ﻛﻨﻴﻢ ﺗﺎ ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﻣﻘﺪار ﺧﻄﺎ ﺑﻪ ﺣﺪ اﺳﺘﺎﻧﺪارد ذﻛﺮ ﺷﺪه در ﺑﻨﺪ ‪ 2 .2 .3‬ﺑﺮﺳﺪ‪.‬‬

‫‪ .5 .2 .3‬ﺗﻨﻈﻴﻢ ﻋﺪﺳﻲ ﭼﺸﻤﻲ و ﺣﺬف ﭘﺎراﻻﻛﺲ‬

‫ﻣﻨﻈﻮر از اﻳﻦ دو ﺗﻨﻈﻴﻢ اوﻻ ﺗﻨﻈﻴﻢ ﻋﺪﺳﻲ ﭼﺸﻤﻲ ﺗﻠﺴﻜﻮپ اﺳﺖ ﺑﻄﻮري ﻛﻪ ﺗﺼﻮﻳﺮ رﺗﻴﻜﻮل ﺑﻴﻦ ﻳﻚ ﻧﻘﻄـﻪ ﻧﺰدﻳـﻚ و ﻳـﻚ‬
‫ﻧﻘﻄﻪ دور ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻛﻨﻨﺪه ﻗﺮار ﺑﮕﻴﺮد و ﺛﺎﻧﻴﺎ ﺗﺼﻮﻳﺮ ﻣﻴﺎﻧﻲ‪) 10‬ﺟﻠﻮﺗﺮ ﺗﻮﺿﻴﺢ داده ﻣﻲ ﺷﻮد( در ﺻﻔﺤﻪ رﺗﻴﻜﻮل واﻗﻊ ﮔﺮدد‪.‬‬
‫اﻟﻒ‪ -‬ﺗﻨﻈﻴﻢ ﭼﺸﻤﻲ ‪ :‬اﮔﺮ ﻋﺪﺳﻲ ﭼﺸﻤﻲ ﺑﻪ ﺗﺪرﻳﺞ از ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ داﺧﻠﻲ ﺧﻮدش ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﺑﻴﺮون ﭘﻴﭽﺎﻧـﺪه ﺷـﺪه ﺑﺎﺷـﺪ‪ ،‬ﻣﺸـﺎﻫﺪه ﻛﻨﻨـﺪه‬
‫ﻣﺘﻮﺟﻪ اﻳﻦ اﺗﻔﺎﻗﺎت ﻣﻲ ﺷﻮد‪ :‬ﺗﺎرﻫﺎي ﻣﺘﻘﺎﻃﻊ رﺗﻴﻜﻮل ﺑﺎ ﻧﮕﺎه اول ﻗﺎﺑﻞ روﺋﻴﺖ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ و وﻗﺘﻲ ﻛﻪ ﺑﺎ ﮔﺮداﻧﺪن ﭘﻴﭻ ﺗﻨﻈﻴﻢ ﻇﺎﻫﺮ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ‬
‫و ﺑﻪ ﺗﺪرﻳﺞ ﭘﺮرﻧﮓ ﺗﺮ و ﺑﻬﺘﺮ دﻳﺪه ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬اﻳﻦ وﺿﻌﻴﺖ ﻣﺪت زﻣﺎن ﻛﻮﺗﺎﻫﻲ اداﻣﻪ ﭘﻴﺪا ﻣﻲ ﻛﻨـﺪ و ﺑـﻪ ﺗـﺪرﻳﺞ ﻛﻤﺮﻧـﮓ و ﻏﻴـﺮ ﻗﺎﺑـﻞ‬
‫روﺋﻴﺖ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﭼﺸﻤﻲ ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﺧﺎرج ﭼﺮﺧﺎﻧﺪه ﻣﻲ ﺷﻮد ﺗﺼﻮﻳﺮ ﺗﺎر رﺗﻴﻜﻮل از ﺟﻠﻮي ﭼﺸﻢ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻛﻨﻨﺪه ﺑـﻪ ﺳـﻤﺖ‬

‫ﺑﻬ‬
‫ﻋﻘﺐ ﺣﺮﻛﺖ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ و ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﺗﺼﻮﻳﺮ ﻧﻘﻄﻪ اي ﻧﺰدﻳﻚ روﺋﻴﺖ ﻣﻲ ﺷﻮد رﺗﻴﻜﻮل واﺿـﺢ اﺳـﺖ و ﺑـﻪ ﻣﺤـﺾ دور ﺷـﺪن ﺗﺼـﻮﻳﺮ‬
‫رﺗﻴﻜﻮل ﺗﺎر ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬ﺑﺮاي راﺣﺘﻲ ﭼﺸﻢ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻛﻨﻨﺪه و ﻓﺸﺎر ﻧﻴﺎﻣﺪن ﺑﻪ ﻣﺎﻫﻴﭽﻪ ﻫـﺎي ﻗﺮﻧﻴـﻪ ﭼﺸـﻢ ﻻزم اﺳـﺖ ﻛـﻪ ﺗﺼـﻮﻳﺮ ﺗﺎرﻫـﺎي‬

‫ﺰﺍ‬
‫رﺗﻴﻜﻮل ﻫﻤﻮاره در ﻧﻘﻄﻪ اي دور از ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻛﻨﻨﺪه ﺑﺎﺷﺪ ‪ ،‬ﻣﺮاﺣﻞ ﺑﺪﺳﺖ آوردن ﺷﺮاﻳﻂ ﻣﻄﻠﻮب ﺑﺮاي ﻣﺸﺎﻫﺪه ﺑﻪ اﻳﻦ ﺷﺮح اﺳﺖ‪:‬‬
‫‪ -1‬ﺗﻠﺴﻜﻮپ را ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﻧﻘﻄﻪ اي در آﺳﻤﺎن ﻧﺸﺎﻧﻪ روي ﻛﻨﻴﺪ و ﻳﺎ ﺑﺎ ﻧﮕﺎﻫﺪاﺷﺘﻦ ﻳﻚ دﺳﺖ در ﻓﺎﺻﻠﻪ اي ﻛﻮﺗﺎه ﺟﻠﻮي ﻋﺪﺳـﻲ ﺷـﻴﺌﻲ‬
‫ﺗﺼﻮﻳﺮي ﺑﺎ روﺷﻨﺎﺋﻲ ﻳﻜﻨﻮاﺧﺖ ﺑﺪﺳﺖ آورﻳﺪ‪.‬‬
‫ﺩﺑ‬
‫‪ -2‬ﭘﻴﭻ ﻋﺪﺳﻲ ﭼﺸﻤﻲ را ﻃﻮري ﺑﭙﻴﭽﺎﻧﻴﺪ ﻛﻪ در داﺧﻠﻲ ﺗﺮﻳﻦ وﺿﻌﻴﺘﺶ ﻗﺮار ﺑﮕﻴﺮد و ﺳﭙﺲ ﺑﻪ ﺗﺪرﻳﺞ آﻧﺮا ﺑﭽﺮﺧﺎﻧﺒﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﺧﺎرج‬
‫ﺑﻴﺎﻳﺪ ﺗﺎ ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﺗﺎرﻫﺎي رﺗﻴﻜﻮل ﺑﻪ وﺿﻮح دﻳﺪه ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ -3‬ﺑﻪ اﻳﻦ ﻛﺎر اداﻣﻪ دﻫﻴﺪ ﺗﺎ ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﺗﺼﻮﻳﺮرﺗﻴﻜﻮل ﻣﺠﺪدا از ﺣﺎﻟﺖ وﺿﻮح ﺧﺎرج ﺷﺪه و ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﺗﺎر ﺷﺪن ﮔﺮاﻳﺶ ﭘﻴﺪا ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺣﺎل‬
‫ﻪ‬
‫ﭘﻴﭻ ﺗﻨﻈﻴﻢ را در ﺧﻼف ﺟﻬﺖ ﻗﺒﻞ ﺑﭙﻴﭽﺎﻧﻴﺪ ﺗﺎ ﻣﺠﺪدا ﺗﺼﻮﻳﺮ واﺿﺢ دﻳﺪه ﺷﻮد‪ .‬ﺑﻪ ﻋﺪدي را ﻛﻪ ﺑﺮوي درﺟﻪ ﺑﻨﺪي ﭘـﻴﭻ ﺗﻨﻈـﻴﻢ ﻋﺪﺳـﻲ‬
‫ﭼﺸﻤﻲ ﻗﺮاﺋﺖ ﻣﻲ ﺷﻮد ﺗﻮﺟﻪ ﻛﺮده و آﻧﺮا ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺑﺴﭙﺎرﻳﺪ ﻳﺎ ﺟﺎﺋﻲ ﻳﺎدداﺷﺖ ﻛﻨﻴﺪ‪ .‬ﺑﺎ داﺷﺘﻦ اﻳﻦ ﻋﺪد ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﻴﺪ ﻫﺮ دﻓﻌﻪ ﻗﺒﻞ از ﺷﺮوع‬
‫ﻧﺒﻴ‬

‫ﺑﻪ ﻛﺎر ﭘﻴﭻ ﭼﺸﻤﻲ را روي آن ﺗﻨﻈﻴﻢ ﻛﻨﻴﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺗﻨﻈﻴﻢ و ﻛﻠﻴﻪ ﻣﺸﺎﻫﺪاﺗﻲ ﻛﻪ ﺑﺎ زاوﻳﻪ ﻳﺎب ﻳﺎ ﺗﺮازﻳﺎب اﻧﺠﺎم ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ ﺑﺎﻳﺪ در ﺣـﺎﻟﻲ ﻛـﻪ‬
‫ﻫﺮ دو ﭼﺸﻢ ﺑﺎز ﻫﺴﺘﻨﺪ اﻧﺠﺎم ﺷﻮﻧﺪ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻛﺎر ﺑﺎﻋﺚ ﻛﻤﺘﺮ ﺧﺴﺘﻪ ﺷﺪن و ﻓﺸﺎر ﻧﻴﺎﻣﺪن ﺑﻪ ﻋﻀﻼت و ﻣﺎﻫﻴﭽﻪ ﻫﺎي ﭼﺸـﻢ ﻣـﻲ ﺷـﻮد و‬
‫اﻟﺒﺘﻪ اﻳﻦ ﻛﺎر ﻧﻴﺎز ﺑﻪ ﺗﻤﺮﻳﻦ دارد‪.‬‬
‫ﺎﻥ‬

‫ب‪ -‬ﺗﻨﻈﻴﻢ ﺗﺼﻮﻳﺮ ﻣﻴﺎﻧﻲ )ﺣﺬف ﭘﺎراﻻﻛﺲ(‪ :‬ﺷﻜﻞ )‪ (4-3‬ﺑﺼﻮرت ﺳﺎده ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن ﻧﻮري دﺳﺘﮕﺎه زاوﻳﻪ ﻳﺎب را ﻧﺸـﺎن ﻣـﻲ دﻫـﺪ ﻛـﻪ‬
‫ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺷﺪه اﺳﺖ از ﻋﺪﺳﻲ ﺷﻴﺌﻲ ‪ ،‬ﻋﺪﺳﻲ ﭼﺸﻤﻲ و ﻋﺪﺳﻲ ﺗﻨﻈﻴﻢ ﺗﺼﻮﻳﺮ‪ ،11‬ﭘﺮﺗﻮﻫﺎي ﻣﻮازي از ﺷـﻴﺌﻲ ﻛـﻪ در ﻓﺎﺻـﻠﻪ اي دور ﻗـﺮار‬
‫ﮔﺮﻓﺘﻪ ‪ ST‬اﺑﺘﺪا ﺑﻪ ﻋﺪﺳﻲ ﺷﻴﺌﻲ ﻛﻪ ﻫﻤﮕﺮا اﺳﺖ ﺑﺮﺧﻮرد ﻛﺮده و ﺗﺼﻮﻳﺮ ﺣﻘﻴﻘﻲ و ﻣﻌﻜﻮس ‪ T1S1‬را اﻳﺠﺎد ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﺑﻮﺟﻮد‬
‫آوردن اﻣﻜﺎن ﺗﻨﻈﻴﻢ ﺗﺼﻮﻳﺮ ﻧﻘﺎط در ﻓﻮاﺻﻞ ﻣﺨﺘﻠﻒ دور و ﻧﺰدﻳﻚ‪ ،‬ﻋﺪﺳﻲ واﮔﺮاي ‪ L3‬در ﺗﻠﺴﻜﻮپ ﺗﻌﺒﻴﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ و اﻳﻦ ﺑﺎﻋﺚ ﻣـﻲ‬
‫ﺷﻮد ﻛﻪ ﺗﺼﻮﻳﺮ ﻣﻴﺎﻧﻲ ‪ T1 S1‬در ﻣﺤﻞ ﺻﻔﺤﻪ ﺗﺎر رﺗﻴﻜﻮل ﺗﺸﻜﻴﻞ ﮔﺮدد‪ .‬اﮔﺮ ﻛﻪ ﺗﺼﻮﻳﺮ ﻣﻴﺎﻧﻲ در ﺻﻔﺤﻪ ﺗﺎرﻫﺎي رﺗﻴﻜﻮل واﻗﻊ ﺷﻮد‪ ،‬آﻧﮕﺎه‬
‫ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻛﻨﻨﺪه ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﺗﺼﻮﻳﺮ را ﺑﻪ ﺳﺎدﮔﻲ و ﻛﺎﻣﻼ واﺿﺢ ﺑﺒﻴﻨﺪ‪ .‬در ﻏﻴﺮ اﻳﻦ ﺻﻮرت ﺑﻴﻦ ﺗﺼﻮﻳﺮ ﻣﻴﺎﻧﻲ و ﺗﺎ ررﺗﻴﻜـﻮل اﺧـﺘﻼف ﻣﻨﻈـﺮ‬
‫)ﭘﺎراﻻﻛﺲ( وﺟﻮد ﺧﻮاﻫﺪ داﺷﺖ‪.‬‬

‫‪١٠‬‬
‫‪Intermediate image‬‬
‫‪١١‬‬
‫‪Focusing lens‬‬

‫ﺍﺳﺘﺎﺩ ﺑﻬﺰﺍﺩ ﺑﻪ ﻧﺒﻴﺎﻥ‬ ‫ﺗﺄﻟﻴﻒ ﻭ ﺗﺮﺟﻤﻪ‬

 ‫ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻫﺎي اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي زاوﻳﻪ‬ ‫ﻧﻘﺸﻪ ﺑﺮداري ژﺋﻮدﺗﻴﻚ‬

‫رﺗﻴﻜﻮل‬
‫‪L1‬‬ ‫ﻋﺪﺳﻲ ﺷﻴﺌﻲ‬ ‫‪L3‬‬ ‫‪R‬‬ ‫‪L2‬‬

‫ﺗﺼﻮﻳﺮ ﻣﻴﺎﻧﻲ‬
‫‪O1‬‬ ‫‪O3‬‬ ‫‪T'1‬‬ ‫‪T1‬‬ ‫‪O2‬‬

‫‪S'1‬‬

‫‪S1‬‬
‫ﻋﺪﺳﻲ ﺗﻨﻈﻴﻢ ﺗﺼﻮﻳﺮ‬
‫)ﻗﺎﺑﻞ ﺣﺮﻛﺖ(‬ ‫ﻋﺪﺳﻲ ﭼﺸﻤﻲ‬

‫ﺑﻬ‬
‫ﺰﺍ‬
‫ﺷﻜﻞ)‪ : (4-3‬ﺳﺎﺧﺘﺎر اﭘﺘﻴﻜﻲ ﺗﻠﺴﻜﻮپ دﺳﺘﮕﺎه زاوﻳﻪ ﻳﺎب‬
‫ﺩﺑ‬
‫ﺗﻨﻈﻴﻢ ﺣﺬف ﭘﺎراﻻﻛﺲ ﺑﻌﺪ از ﺗﻨﻈﻴﻢ ﻋﺪﺳﻲ ﺷﻴﺌﻲ اﻧﺠﺎم ﻣﻲ ﺷﻮد و ﻣﺮاﺣﻞ آن ﺑﻪ ﺗﺮﺗﻴﺐ زﻳﺮ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ ‪:‬‬
‫‪ -1‬ﻧﺸﺎﻧﻪ را در ﻣﻴﺪان دﻳﺪ ﭘﻴﺪا ﻛﻨﻴﺪ‬
‫‪ -2‬ﺑﺎ ﺛﺎﺑﺖ ﻧﮕﺎﻫﺪاﺷﺘﻦ ﭼﺸﻢ ﺑﺮ روي ﺗﺎرﻫﺎي رﺗﻴﻜﻮل ﭘﻴﭻ ﺗﻨﻈﻴﻢ ﺗﺼﻮﻳﺮ را ﻃﻮري ﺑﭽﺮﺧﺎﻧﻴﺪ ﻛﻪ ﺗﺼﻮﻳﺮ ﻋﻼﻣـﺖ ﻧﺸـﺎﻧﻪ ﻛـﺎﻣﻼ واﺿـﺢ‬
‫ﻪ‬
‫ﮔﺮدد‪.‬‬
‫‪ -3‬ﺗﻨﻈﻴﻢ ﻧﻬﺎﺋﻲ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﭘﻴﭻ ﺗﻨﻈﻴﻢ ﺗﺼﻮﻳﺮ را اﻧﺠﺎم دﻫﻴﺪ ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ اي ﻛﻪ وﻗﺘﻲ ﭼﺸﻢ ﺑﻪ آراﻣﻲ از ﻳﻚ ﮔﻮﺷﻪ ﺗﺼﻮﻳﺮ ﺑـﻪ ﮔﻮﺷـﻪ دﻳﮕـﺮ‬
‫ﻧﺒﻴ‬

‫ﺣﺮﻛﺖ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻫﻴﭻ ﺣﺮﻛﺖ ﻧﺴﺒﻲ ﺑﻴﻦ ﺗﺼﻮﻳﺮ ﻋﻼﻣﺖ ﻧﺸﺎﻧﻪ و ﺗﺼﻮﻳﺮ ﺗﺎرﻫﺎي رﺗﻴﻜﻮل دﻳﺪه ﻧﺸﻮد )اﺧﺘﻼف ﻣﻨﻈﺮ ﺑﻴﻦ ﺗﺼﻮﻳﺮ اﻳـﻦ دو‬
‫وﺟﻮد ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ(‪ .‬ﻋﺪم وﺟﻮد اﺧﺘﻼف ﻣﻨﻈﺮ ﺑﻪ ﻣﻨﺰﻟﻪ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻦ دو ﺗﺼﻮﻳﺮ در ﻳﻚ ﺻﻔﺤﻪ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺎﻥ‬

‫اﮔﺮ ﻋﻼﺋﻢ ﻧﺸﺎﻧﻪ در ﻓﻮاﺻﻞ ﻧﺴﺒﺘﺎ دوري واﻗﻊ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬رﻓﻊ ﭘﺎراﻻﻛﺲ ﺑﺮاي ﻳﻜﻲ از آﻧﻬﺎ‪ ،‬ﭘﺎراﻻﻛﺲ را ﺑﺮاي ﺑﻘﻴﻪ ﻫﻢ ﺣـﺬف ﺧﻮاﻫـﺪ ﻛـﺮد‬
‫وﻟﻲ اﮔﺮ ﻧﺸﺎﻧﻪ در ﻓﺎﺻﻠﻪ ﻧﺰدﻳﻚ )‪30‬ﻣﺘﺮ و ﻛﻤﺘﺮ( ﺑﺎﺷﺪ اﻧﺠﺎم اﻳﻦ ﺗﻨﻈﻴﻢ ﺑﺮاي ﻫﺮ ﺑﺎر ﻧﺸﺎﻧﻪ روي اﻟﺰاﻣﻲ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪12‬‬
‫‪ .6 .2 .3‬ﺗﻨﻈﻴﻢ ﺷﺎﻗﻮل ﻧﻮري‬
‫در زاوﻳﻪ ﻳﺎﺑﻬﺎ ﺑﺴﺘﻪ ﻣﺪل و ﻧﻮع و دﻗﺖ آﻧﻬﺎ ﺷﺎﻗﻮل ﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻔﻲ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ در ﺑﺨﺸﻬﺎي ﺑﻌﺪي راﺟﻊ‬
‫ﺑﻪ دﻗﺖ آﻧﻬﺎ ﺻﺤﺒﺖ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ وﻟﻲ در اﻛﺜﺮ زاوﻳﻪ ﻳﺎﺑﻬﺎي دﻗﻴﻖ ﺷﺎﻗﻮل ﻧﻮري وﺟﻮد دارد ﻛﻪ در اﻳﻦ ﺑﺨﺶ ﺑﻪ ﺑﺮرﺳﻲ ﻧﺤـﻮه ﺗﻨﻈـﻴﻢ آن‬
‫ﻣﻲ ﭘﺮدازﻳﻢ‪ .‬ﻫﺪف از اﻳﻦ ﺗﻨﻈﻴﻢ در اﻣﺘﺪاد ﻗﺮار دادن راﺳﺘﺎي ﺷﺎﻗﻮل ﻧﻮري ﺑﺮ ﻣﺤﻮر اﺻﻠﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻄﻮر ﻛﻠﻲ ﺑﺮاي ﺗﻨﻈـﻴﻢ ﺷـﺎﻗﻮل ﻧـﻮري‬
‫دو ﺣﺎﻟﺖ وﺟﻮد دارد‪ ،‬ﻳﻜﻲ ﺑﺮاي دﺳﺘﮕﺎﻫﻬﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺷﺎﻗﻮل ﻧﻮري آﻧﻬﺎ ﺑﺮ روي آﻟﻴﺪاد ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ و دﻳﮕﺮي ﺑﺮاي دﺳـﺘﮕﺎﻫﻬﺎﺋﻲ ﻛـﻪ‬
‫ﺷﺎﻗﻮل ﻧﻮري آﻧﻬﺎ روي ﺗﺮاﺑﺮاك واﻗﻊ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪١٢‬‬
‫‪Optical plummet‬‬

‫ﺍﺳﺘﺎﺩ ﺑﻬﺰﺍﺩ ﺑﻪ ﻧﺒﻴﺎﻥ‬ ‫ﺗﺄﻟﻴﻒ ﻭ ﺗﺮﺟﻤﻪ‬

 ‫ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻫﺎي اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي زاوﻳﻪ‬ ‫ﻧﻘﺸﻪ ﺑﺮداري ژﺋﻮدﺗﻴﻚ‬

‫ﺣﺎﻟﺖ اول‪ :‬اﺑﺘﺪا دﺳﺘﮕﺎه را روي ﻳﻚ زﻣﻴﻦ ﺻﺎف و ﻣﺴﻄﺢ ﻣﺴﺘﻘﺮ ﻣﻲ ﻛﻨﻴﻢ و آﻧﺮا ﺑﻪ دﻗﺖ ﺗﺮاز ﻣﻲ ﻧﻤﺎﺋﻴﻢ‪ .‬ﺳﭙﺲ ﻗﻄﻌﻪ اي ﻛﺎﻏﺬ ﺳـﻔﻴﺪ‬
‫را ﺑﺮوي زﻣﻴﻦ زﻳﺮدﺳﺘﮕﺎه‪ ،‬ﻃﻮري ﻣﻲ ﭼﺴﺒﺎﻧﻴﻢ ﻛﻪ دﻗﻴﻘﺎ زﻳﺮ ﺷﺎﻗﻮل ﻧﻮري ﻗﺮار ﺑﮕﻴﺮد و ﺗﻮﺟﻪ ﻛﻨﻴﺪ ﻛﻪ ﻛﺎﻏﺬ ﻧﺒﺎﻳﺪ در ﻃﻮل اﻳﻦ ﺗﻨﻈـﻴﻢ‬
‫ﺑﻪ ﻫﻴﭻ وﺟﻪ ﻛﻮﭼﻜﺘﺮﻳﻦ ﺟﺎﺑﺠﺎﺋﻲ ﭘﻴﺪا ﻛﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻛﻤﻚ ﻳﻚ ﻧﻔﺮ دﻳﮕﺮ ﺑﺮ روي ﻛﺎﻏﺬ و دﻗﻴﻘﺎ در ﻣﺤﻞ ﺗﻘﺎﻃﻊ ﺗﺎرﻫﺎي ﺷﺎﻗﻮل ﺑﺎ ﻣﺪاد ﻋﻼﻣﺖ‬
‫ﮔﺬاري ﻣﻲ ﻛﻨﻴﻢ‪ .‬آﻟﻴﺪاد را ﺑﻪ اﻧﺪازه ‪ 180‬درﺟﻪ ﺣﻮل ﻣﺤﻮر اﺻﻠﻲ دوران ﻣﻲ دﻫﻴﻢ ﺑﺎ اﻧﺠﺎم اﻳﻦ ﻛﺎر ﻣﺤـﻮر ﺷـﺎﻗﻮﻟﻲ ﻧﻴـﺰ دوران ﺧﻮاﻫـﺪ‬
‫ﻛﺮد و اﮔﺮ واﻗﻌﺎ ﻗﺎﺋﻢ ﺑﺎﺷﺪ ﻣﺠﺪدا ﻣﺤﻞ ﺗﻘﺎﻃﻊ ﺗﺎرﻫﺎي آن ﺑﺮوي ﻧﻘﻄﻪ اي ﻛﻪ ﺑﺮ روي ﻛﺎﻏﺬ ﻣﺸﺨﺺ ﻛﺮده اﻳﻢ ﻣﻲ اﻓﺘﺪ در ﻏﻴﺮ اﻳﻨﺼﻮرت‬
‫ﻣﺤﻞ ﺟﺪﻳﺪ ﻗﺮا ر ﮔﺮﻓﺘﻦ اﻳﻦ ﻧﻘﻄﻪ را روي ﻛﺎﻏﺬ ﻋﻼﻣﺖ ﮔﺬاري ﻣﻲ ﻛﻨﻴﻢ و ﻧﻘﻄﻪ وﺳﻂ ﺑﻴﻦ دو ﻧﻘﻄﻪ ﻧﺸﺎﻧﻪ ﮔﺬاري ﺷـﺪه را روي ﻛﺎﻏـﺬ‬
‫ﻣﺸﺨﺺ ﻣﻲ ﻛﻨﻴﻢ وﺑﺎ ﭼﺮﺧﺎﻧﺪن ﭘﻴﭻ ﺗﻨﻈﻴﻢ ﺷﺎﻗﻮل ﻧﻮري ﺗﻮﺳﻂ آﭼﺎر ﻣﺨﺼﻮص ﻛﺎري ﻣﻲ ﻛﻨﻴﻢ ﻛﻪ ﻣﺤﻞ ﺗﻘﺎﻃﻊ ﺗﺎرﻫﺎ ﺑﺮروي اﻳﻦ ﻧﻘﻄـﻪ‬
‫ﻗﺮار ﮔﻴﺮد‪.‬‬

‫ﺣﺎﻟﺖ دوم‪ :‬اﮔﺮ ﺷﺎﻗﻮل ﻧﻮري ﺑﺮ روي ﺗﺮاﺑﺮاك واﻗﻊ ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ )ﻣﺎﻧﻨﺪ ‪ ،(T2-WILD‬دوران دادن آﻟﻴﺪاد ﺑﻪ ﺗﻨﻈﻴﻢ ﺷﺎﻗﻮل ﻧﻮري ﻛﻤﻜـﻲ‬

‫ﺑﻬ‬
‫ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﻛﺮد‪ ،‬ﺑﺮاي ﺗﻨﻈﻴﻢ ﺷﺎﻗﻮل ﻧﻮري اﻳﻦ ﻧﻮع از دﺳﺘﮕﺎﻫﻬﺎ روش ﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻔﻲ وﺟﻮد دارد ﻛﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ آﻧﻬﺎ ﻧﻴﺎز ﺑﻪ اﺑﺰار ﻛﺎرﮔﺎﻫﻲ دارﻧـﺪ‬
‫ﻳﻜﻲ از اﻳﻦ روﺷﻬﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻇﺮف ﺟﻴﻮه اﺳﺖ‪ ،‬دراﻳﻦ روش ﻇﺮف ﺟﻴﻮه در زﻳﺮ دﺳﺘﮕﺎﻫﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ دﻗﺖ ﻣﺴﺘﻘﺮ و ﺗﺮاز ﺷﺪه اﺳـﺖ ﻗـﺮار‬

‫ﺰﺍ‬
‫ﻣﻲ ﮔﻴﺮد ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﺧﺎﺻﻴﺖ اﻧﻌﻜﺎس ﻧﻮر ﺗﻮﺳﻂ ﺟﻴﻮه ودر ﺳﻄﺢ اﻓﻖ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻦ اﺗﻮﻣﺎﺗﻴﻚ آن‪ ،‬ﺗﻮﺳﻂ ﭘﻴﭻ ﺗﻨﻈﻴﻢ ﺷﺎﻗﻮل ﻣﺤﻞ ﺗﻘﺎﻃﻊ‬
‫ﺗﺎرﻫﺎي ﺷﺎﻗﻮل دﻗﻴﻘﺎ ﺑﺮ روي ﻣﺮﻛﺰﻋﺪﺳﻲ ﺷﻴﺌﻲ ﺷﺎﻗﻮل ﻧﻮري ﻗﺮارداده ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬روش دﻳﮕـﺮي ﻧﻴـﺰ وﺟـﻮد دارد ﻛـﻪ از دﻗـﺖ ﻛﻤﺘـﺮي‬
‫ﺑﺮﺧﻮردار اﺳﺖ وﻟﻲ ﺑﺮاي ﺗﻨﻈﻴﻢ ﺷﺎﻗﻮل ﻧﻮري در ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﻣﻨﺎﺳﺐ اﺳﺖ در اﻳﻦ روش ﭘﺲ از اﺳﺘﻘﺮار و ﺗﺮاز دﺳـﺘﮕﺎه ﺑـﻪ ﻫﻤـﺎن روش‬
‫ﺩﺑ‬
‫ﺣﺎﻟﺖ اول ﻛﺎﻏﺬي را ﺑﺮروي زﻣﻴﻦ ﻣﻲ ﭼﺴﺒﺎﻧﻴﻢ و ﻋﻼﻣﺖ ﮔﺬاري ﻣﻲ ﻛﻨﻴﻢ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻳﻚ ﻣﺪاد ﻧﺮم و ﺑﺎ دﻗﺖ ﺗﻤـﺎم دور ﺗﺮاﺑـﺮاك را‬
‫روي ﺻﻔﺤﻪ ﺳﻪ ﭘﺎﻳﻪ ﻋﻼﻣﺖ ﮔﺬاري ﻣﻲ ﻛﻨﻴﻢ ﻃﻮري ﻛﻪ اﮔﺮ دﺳﺘﮕﺎه از روي ﺳﻪ ﭘﺎﻳﻪ ﺑﺮداﺷﺘﻪ ﺷﺪ ﻛﺎﻣﻼ ﻣﺤـﻞ ﻗـﺮار ﮔـﺮﻓﺘﻦ آن ﻣﻌﻠـﻮم‬
‫ﺷﻮد ﺳﭙﺲ ﺑﺎ ﺷﻞ ﻛﺮدن ﭘﻴﭻ ﻗﻔﻞ ﺳﻪ ﭘﺎﻳﻪ ﺗﺮاﺑﺮاك را ﺑﻪ آراﻣﻲ و ﺑﻪ اﻧﺪازه ‪ 120‬درﺟﻪ ﻣـﻲ ﭼﺮﺧـﺎﻧﻴﻢ ﺑـﻪ ﮔﻮﻧـﻪ اي ﻛـﻪ دﻗﻴﻘـﺎ در ﻣﺤـﻞ‬
‫ﻪ‬
‫ﻋﻼﻣﺖ ﮔﺬاري ﻗﺮار ﺑﮕﻴﺮد و ﻣﺠﺪدا ﻣﺮاﺣﻞ ﻗﺒﻞ را ﺗﻜﺮار ﻧﻤﻮده و ﺑﺮ روي ﻛﺎﻏﺬ ﻧﺸﺎﻧﻪ ﮔﺬاري ﻣﻲ ﻛﻨﻴﻢ دوﺑﺎره ﺗﺮاﺑـﺮاك را ‪ 120‬درﺟـﻪ‬
‫ﻣﻲ ﭼﺮﺧﺎﻧﻴﻢ و اﻳﻦ ﻋﻤﻞ را ﺗﻜﺮار ﻣﻲ ﻛﻨﻴﻢ در ﺻﻮرﺗﻲ ﻧﻘﺎط ﻧﺸﺎﻧﻪ ﮔﺬاري ﺷﺪه ﺑﺮ روي ﻛﺎﻏﺬ روي ﻳﻜـﺪﻳﮕﺮ ﻗـﺮار ﺑﮕﻴﺮﻧـﺪ ﻧﻴـﺎزي ﺑـﻪ‬
‫ﺗﻨﻈﻴﻢ ﻧﻴﺴﺖ و ﺣﺎﻟﺖ دﻳﮕﺮ اﻳﻨﺴﺖ ﻛﻪ ﺳﻪ ﻧﻘﻄﻪ ﻣﺠﺰا از ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﺧﻮاﻫﻴﻢ داﺷﺖ ﻛﻪ در اﻳﻦ ﺻﻮرت ﻣﺮﻛﺰ ﺛﻘﻞ ﻣﺜﻠﺚ را ﺑﺪﺳﺖ آورده و‬
‫ﻧﺒﻴ‬

‫ﻋﻼﻣﺖ ﮔﺬاري ﻣﻲ ﻛﻨﻴﻢ و ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﭘﻴﭻ ﻣﺨﺼﻮص ﺗﻨﻈﻴﻢ‪ ،‬ﻣﺤﻞ ﺗﻘﺎﻃﻊ ﺗﺎرﻫﺎ را روي ﻣﺮﻛﺰ ﺛﻘﻞ ﻣﺜﻠﺚ ﻗﺮار ﻣﻲ دﻫﻴﻢ‪.‬‬

‫ﺗﻮﺟﻪ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻴﺪ ﻛﻪ اﻳﻦ ﺗﻨﻈﻴﻢ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻌﺪ از ﺗﻨﻈﻴﻢ ﺗﺮاز اﻧﺠﺎم ﺷﻮد و ﺗﺮاز ﻧﻤﻮدن دﻗﻴـﻖ دﺳـﺘﮕﺎه در ﻛﻠﻴـﻪ ﻣﺮاﺣـﻞ از اﻫﻤﻴـﺖ وﻳـﮋه اي‬
‫ﺎﻥ‬

‫ﺑﺮﺧﻮرداراﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ .3 .3‬روﺷﻬﺎي ﻣﺸﺎﻫﺪاﺗﻲ ﺧﺎص ﺑﺮاي اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي زاوﻳﻪ‬
‫روﺷﻬﺎي ﻣﺸﺎﻫﺪاﺗﻲ ﺧﺎص ﺑﻪ آن دﺳﺘﻪ از روﺷﻬﺎ ﻳﺎ ﺗﻜﻨﻴﻚ ﻫﺎﻳﻲ اﻃﻼق ﻣﻲ ﮔﺮدد ﻛﻪ ﺑـﻪ ﻛﻤـﻚ آﻧﻬـﺎ ﻣـﻲ ﺗـﻮان ﺗﻌـﺪادي از‬
‫ﺧﻄﺎﻫﺎي ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻓﺮآﻳﻨﺪ اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي را اﻋﻢ از اﻳﻨﻜﻪ ﻋﺎﻣﻞ اﻧﺴﺎﻧﻲ‪ ،‬دﺳﺘﮕﺎﻫﻲ و ﻳﺎ ﻣﺤﻴﻄﻲ داﺷـﺘﻪ ﺑﺎﺷـﻨﺪ‪ ،‬ﻛـﺎﻫﺶ داده و ﻳـﺎ ﺣـﺬف‬
‫ﻧﻤﻮد‪ .‬اﻳﻦ روﺷﻬﺎ ﻣﻌﻤﻮﻻ ﭘﺲ از ﺑﺮرﺳﻲ دﻗﻴﻖ ﺗﻮﺳﻂ ﺳﺎزﻧﺪﮔﺎن دﺳﺘﮕﺎﻫﻬﺎ و ﻣﺘﺨﺼﺼﻴﻦ ﻓﻦ ﺑﻪ ﺻﻮرت دﺳﺘﻮر اﻟﻌﻤﻞ ﺑﺮاي اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي‬
‫اراﺋﻪ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ ﻛﻪ رﻋﺎﻳﺖ آﻧﻬﺎ ﺑﺮاي ﻋﻮاﻣﻞ اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي ﺿﺮوري اﺳﺖ‪ .‬در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ زاوﻳﻪ ﻳﺎب‪ ،‬ﺧﻄﺎﻫﺎﺋﻲ را ﻛﻪ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از روﺷـﻬﺎي‬
‫ﻣﺸﺎﻫﺪاﺗﻲ ﺧﺎص ﻣﻲ ﺗﻮان ﺣﺬف ﻧﻤﻮد ﻋﻤﺪﺗﺎ ﺧﻄﺎﻫﺎي دﺳﺘﮕﺎﻫﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ اﻳﻦ ﺧﻄﺎﻫﺎ را ﺑﻪ دو ﮔﺮوه ﻣﻲ ﺗﻮان ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻧﻤﻮد ‪ :‬ﺧﻄﺎﻫﺎﺋﻲ ﻛﻪ‬
‫ﻗﺎﺑﻠﻴﺖ ﺗﻨﻈﻴﻢ و ﻛﺎﻫﺶ آﻧﻬﺎ ﺗﻮﺳﻂ ﻧﻘﺸﻪ ﺑﺮدار‪ ،‬از ﻃﺮف ﻛﺎرﺧﺎﻧﻪ ﺳﺎزﻧﺪه دﺳﺘﮕﺎه ﺗﺪارك دﻳﺪه ﺷﺪه اﺳـﺖ و ﻗﺎﺑـﻞ ﺗﻨﻈـﻴﻢ ﻣـﻲ ﺑﺎﺷـﻨﺪ و‬
‫ﺧﻄﺎﻫﺎﺋﻲ ﻛﻪ ﻋﺎﻣﻞ درون دﺳﺘﮕﺎﻫﻲ دارﻧﺪ و ﻗﺎﺑﻞ ﺣﺬف ﺗﻮﺳﻂ ﻋﺎﻣﻞ اﺳﺘﻔﺎده ﻛﻨﻨﺪه از دﺳﺘﮕﺎه ﻧﻤﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﺧﻄﺎﻫﺎي دﺳﺘﮕﺎﻫﻲ ﻧـﻮع اول‬
‫را در ﺑﺨﺶ ﻗﺒﻞ ﺑﺮرﺳﻲ ﻛﺮدﻳﻢ‪ ،‬ﺧﻄﺎﻫﺎي درون دﺳﺘﮕﺎﻫﻲ ﺑﻪ ﻣﺎﻫﻴﺖ و ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن دﺳﺘﮕﺎه و دﻗﺖ ﺗﺪارك دﻳﺪه ﺷﺪه ﺑﺮاي اﻧـﺪازه ﮔﻴـﺮي‬

‫ﺍﺳﺘﺎﺩ ﺑﻬﺰﺍﺩ ﺑﻪ ﻧﺒﻴﺎﻥ‬ ‫ﺗﺄﻟﻴﻒ ﻭ ﺗﺮﺟﻤﻪ‬

 ‫ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻫﺎي اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي زاوﻳﻪ‬ ‫ﻧﻘﺸﻪ ﺑﺮداري ژﺋﻮدﺗﻴﻚ‬

‫ﺗﻮﺳﻂ ﻛﺎرﺧﺎﻧﻪ ﺳﺎزﻧﺪه ﺑﺴﺘﮕﻲ دارﻧﺪ و اﻏﻠﺐ اﺛﺮ ﺑﺴﻴﺎر ﻛﻤﻲ ﺑﺮ روي ﻣﺸﺎﻫﺪات ﻧﻘﺸﻪ ﺑﺮداري دارﻧﺪ و ﺗﻨﻬﺎ راﻫﻲ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﺑﺎ اﻳـﻦ‬
‫ﺧﻄﺎﻫﺎ وﺟﻮد دارد روﺷﻬﺎي ﻣﺸﺎﻫﺪاﺗﻲ ﺧﺎص ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺗﻌﺪادي از اﻳﻦ ﺧﻄﺎﻫﺎ ﻛـﻪ داراي اﻫﻤﻴـﺖ ﺑﻴﺸـﺘﺮي ﻫﺴـﺘﻨﺪ و ﻫﻤﭽﻨـﻴﻦ روش‬
‫ﺣﺬف آﻧﻬﺎ در ﺟﺪول )‪ (1-3‬آﻣﺪه اﺳﺖ‪:‬‬

‫روش ﻛﺎﻫﺶ ﻳﺎ ﺣﺬف ﺧﻄﺎ‬ ‫ﻧﺎم و ﺷﺮح ﺧﻄﺎ‬

‫ﻣﺸﺎﻫﺪات را ﺑﻪ ﺻﻮرت داﻳﺮه ﺑﻪ ﭼﭗ و داﻳـﺮه ﺑـﻪ راﺳـﺖ ﻗﺮاﺋـﺖ ﻛﻨﻴـﺪ‬ ‫‪ -1‬ﺧﻄﺎي ﻋﻤﻮد ﻧﺒﻮدن ﻣﺤﻮر ﺛﺎﻧﻮﻳﻪ ﺑﺮ ﻣﺤﻮر اﺻﻠﻲ‬
‫)روش ﻛﻮﭘﻞ(‪.‬‬
‫‪ -2‬ﺧﻄﺎي ﻋﻤﻮد ﻧﺒﻮدن ﺻﻔﺤﻪ ﻫﺎي ﻟﻤﺐ اﻓـﻖ و ﻟﻤـﺐ در ﻋﻤﻞ اﻧﺪازه اﻳﻦ ﺧﻄﺎ ﻛﻮﭼﻚ و ﻗﺎﺑﻞ اﻏﻤﺎض اﺳﺖ وﻟـﻲ اﮔـﺮ وﺟـﻮد‬
‫ﭼﻨﻴﻦ ﺧﻄﺎﺋﻲ در ﺣﺪ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻪ ﺑـﻪ اﺛﺒـﺎت ﺑﺮﺳـﺪ ﻧﺒﺎﻳـﺪ از زاوﻳـﻪ ﻳـﺎب‬ ‫ﻗﺎﺋﻢ ﺑﺮ ﻣﺤﻮرﻫﺎي اﺻﻠﻲ و ﺛﺎﻧﻮﻳﻪ‬
‫اﺳﺘﻔﺎده ﻛﺮد و ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﻣﻮﺳﺴﺎت ﺗﻨﻈﻴﻢ دﺳﺘﮕﺎه ﺗﺤﻮﻳﻞ داده ﺷﻮد‪.‬‬

‫ﺑﻬ‬
‫ﻣﺸﺎﻫﺪات را ﺑﻪ ﺻﻮرت داﻳﺮه ﺑﻪ ﭼﭗ و داﻳـﺮه ﺑـﻪ راﺳـﺖ ﻗﺮاﺋـﺖ ﻛﻨﻴـﺪ‬ ‫‪ -3‬ﺧﻄﺎي ﺧﺮوج از ﻣﺮﻛﺰي ﻟﻤﺐ‬
‫)روش ﻛﻮﭘﻞ(‪.‬‬

‫ﺰﺍ‬
‫زاوﻳﻪ را ﭼﻨﺪ ﺑﺎر و در درﺟﺎت ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻗﺮاﺋـﺖ ﻛﻨﻴـﺪ و از آﻧﻬـﺎ ﻣﻴـﺎﻧﮕﻴﻦ‬ ‫‪ -4‬ﺧﻄﺎي درﺟﻪ ﺑﻨﺪي ﻟﻤﺐ‬
‫ﺑﮕﻴﺮﻳﺪ‪.‬‬
‫‪13‬‬
‫ﺩﺑ‬
‫ﻣﺸﺎﻫﺪات را درﭼﻨﺪ ﺳﺮي و ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﺴﺘﻘﻞ از ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ اﻧﺠﺎم دﻫﻴﺪ و‬
‫ﭘﺲ از اﻧﺠﺎم ﻫﺮ دﺳﺘﻪ از ﻣﺸﺎﻫﺪات ﺗﺮاﺑﺮاك را ﺑﺮ روي ﺳﻪ ﭘﺎﻳﻪ ﻳـﺎ ﭘـﻴﻼر‬
‫‪ -5‬ﺧﻄﺎي اﺳﺘﺮﻳﻦ ﻣﺤﻮري‬

‫ﺑﻪ اﻧﺪازه ‪ 120‬درﺟﻪ ﺑﭽﺮﺧﺎﻧﻴﺪ‪.‬‬

‫ﺟﺪول)‪ :(1-3‬ﺧﻄﺎﻫﺎي درون دﺳﺘﮕﺎﻫﻲ‬
‫ﻪ‬
‫ﺑﻌﻀﻲ از ﺧﻄﺎﻫﺎﺋﻲ ﻛﻪ ﺑﺎ ﺗﻨﻈﻴﻢ دﺳﺘﮕﺎﻫﻲ ﻛﺎﻫﺶ ﻣﻲ ﻳﺎﺑﻨﺪ را ﺑﺎ اﻧﺠﺎم روﺷﻬﺎي ﻣﺸﺎﻫﺪاﺗﻲ ﺧﺎص ﻣﻲ ﺗﻮان ﺣﺬف ﻧﻤﻮده و ﻣﻘﺪار آﻧﻬـﺎ را‬
‫ﻧﺒﻴ‬

‫ﺑﻪ ﺣﺪاﻗﻞ ﻣﻤﻜﻦ رﺳﺎﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺧﻄﺎﻫﺎ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از ﺧﻄﺎﻫﺎي ﻛﻠﻴﻤﺎﺳﻴﻮن اﻓﻖ وﻗﺎﺋﻢ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻣﺸﺎﻫﺪه زاوﻳﻪ ﺑﻪ روش ﻛﻮﭘﻞ و ﻣﻴـﺎﻧﮕﻴﻦ ﮔﻴـﺮي از‬
‫ﻗﺮاﺋﺖ ﻫﺎي داﻳﺮه ﺑﻪ ﭼﭗ و داﻳﺮه ﺑﻪ راﺳﺖ ﺣﺬف ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ و ﺧﻄﺎي ﺗﻮﺟﻴﻪ ﺗﺎررﺗﻴﻜﻮل ﻛﻪ ﺑﺎ ﻗﺮاوﻟﺮوي و ﺗﻘـﺎﻃﻊ دادن ﻫﻤـﺎن ﻧﻘﻄـﻪ از‬
‫ﺗﺎررﺗﻴﻜﻮل ﺑﺎ ﻋﻼﻣﺖ ﻧﺸﺎﻧﻪ در ﺣﺎﻟﺖ ﻫﺎي داﻳﺮه ﺑﻪ ﭼﭗ و داﻳﺮه ﺑﻪ راﺳﺖ و ﺳﭙﺲ ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ﮔﻴﺮي از ﺣﺎﺻﻞ آن ﺣﺬف ﻣﻲ ﮔﺮدد‪.‬‬
‫ﺎﻥ‬

‫ﺑﺮاي اﻧﺠﺎم ﻫﺮ ﭘﺮوژه ﻧﻘﺸﻪ ﺑﺮداري ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ دﻗﺘﻲ ﻛﻪ ﺑﺮاي اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي زاوﻳـﻪ ﻣـﻮرد ﻧﻈـﺮ ﻣﺎﺳـﺖ ﻣـﻲ ﺗـﻮاﻧﻴﻢ ﻫﺮﻳـﻚ از ﺧﻄﺎﻫـﺎي‬
‫دﺳﺘﮕﺎﻫﻲ ﻳﺎ ﻣﺤﻴﻄﻲ را ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ ﻗﺮار ﺑﺪﻫﻴﻢ ﻳﺎ اﻳﻨﻜﻪ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺑﺮآوردي ﻛﻪ از اﺛﺮ آن ﺧﻄﺎ ﺑﺮ روي زاوﻳﻪ ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﻴﻢ داﺷﺘﻪ‬
‫ﺑﺎﺷﻴﻢ )ﻣﺪﻟﺴﺎزي رﻳﺎﺿﻲ ﺧﻄﺎ( ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﻴﻢ از آن ﺧﻄﺎ ﺻﺮﻓﻨﻈﺮ ﻛﺮده و روش ﻣﺸﺎﻫﺪاﺗﻲ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ آن ﺧﻄﺎ را اﺳـﺘﻔﺎده ﻧﻜﻨـﻴﻢ ﺑﻨـﺎﺑﺮ اﻳـﻦ‬
‫دﻗﺖ از ﭘﻴﺶ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺷﺪه ﺑﺮاي اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي زاوﻳﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﺎ ﺣﺪودي ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ روش ﻣﺸﺎﻫﺪاﺗﻲ ﺧﺎﺻﻲ را ﺑﻜﺎر ﺑﮕﻴﺮﻳﻢ ﻳـﺎ ﺧﻴـﺮ؟‬
‫اﻟﺒﺘﻪ رﻋﺎﻳﺖ روﺷﻬﺎﺋﻲ ﻛﻪ ﺗﺎﺛﻴﺮ زﻳﺎدي ﺑﺮدﻗﺖ اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي ﻣﻲ ﮔﺬارﻧﺪ )ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻛﻮﭘﻞ ﻛﺮدن و ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ﮔﻴﺮي( ﺑﻪ ﻫـﻴﭻ وﺟـﻪ ﻗﺎﺑـﻞ ﭼﺸـﻢ‬
‫ﭘﻮﺷﻲ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﺗﺠﺮﺑﻪ ﻧﺸﺎن داده اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ اﺗﺨﺎذ ﻳﻚ ﺳﺮي روﺷﻬﺎ و دﺳﺘﻮر اﻟﻌﻤﻠﻬﺎي ﺧﺎص ﻣﻲ ﺗﻮان ﺑﺴﻴﺎري از ﺧﻄﺎﻫﺎ را ﺑﻪ ﻧﺤﻮ ﻗﺎﺑﻞ‬
‫ﺗﻮﺟﻬﻲ ﺗﻘﻠﻴﻞ داد‪ .‬رﻋﺎﻳﺖ ﻣﻮارد ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻛﻪ در ﺻﻔﺤﻪ ﺑﻌﺪ ذﻛﺮﻣﻲ ﺷﻮد‪ ،‬ﺑﺮاي اﻧﺠﺎم ﻫﺮ ﻣﺸﺎﻫﺪه زاوﻳﻪ اي ﺿﺮوري اﺳﺖ و ﺑﻬﺘﺮ اﺳـﺖ‬
‫دﻗﻴﻘﺎ رﻋﺎﻳﺖ ﮔﺮدد‪.‬‬

‫‪١٣‬‬
‫‪Axis strain‬‬

‫ﺍﺳﺘﺎﺩ ﺑﻬﺰﺍﺩ ﺑﻪ ﻧﺒﻴﺎﻥ‬ ‫ﺗﺄﻟﻴﻒ ﻭ ﺗﺮﺟﻤﻪ‬

 ‫ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻫﺎي اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي زاوﻳﻪ‬ ‫ﻧﻘﺸﻪ ﺑﺮداري ژﺋﻮدﺗﻴﻚ‬

‫‪ -1‬ﻫﺮ ﭼﻘﺪر ﻣﺸﺎﻫﺪات ﺳﺮﻳﻌﺘﺮ اﻧﺠﺎم ﺷﻮﻧﺪ ﻧﺘﺎﻳﺞ ﺑﻬﺘﺮ و ﺑﺎ ﺛﺒﺎت ﺗﺮي‪ 14‬ﺑﺪﺳﺖ ﻣﻲ آﻳﻨﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﺳـﻪ ﭘﺎﻳـﻪ ﭼـﻮﺑﻲ ﺑﺎﺷـﺪ ﺗﻐﻴﻴـﺮات درﺟـﻪ‬
‫ﺣﺮارت و رﻃﻮﺑﺖ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺑﺎﻋﺚ ﺷﻮد ﺑﺘﺪرﻳﺞ دﺳﺘﮕﺎه از ﺣﺎﻟﺖ ﺗﺮاز و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺳﺎﻧﺘﺮاژ ﺧﺎرج ﺷﻮد و ﻳـﺎ اﻳﻨﻜـﻪ ﺳـﻪ ﭘﺎﻳـﻪ ﻣﻤﻜـﻦ‬
‫اﺳﺖ ﻧﺸﺴﺖ ﻛﻨﺪ و ﺑﺎﻋﺚ اﻳﻨﮕﻮﻧﻪ ﺧﻄﺎﻫﺎ ﺑﺸﻮد و اﮔﺮ ﻛﻪ ﻣﺪت زﻣﺎن زﻳﺎدي ﺑﺮاي ﻳﻚ دور ﻗﺮاﺋﺖ زاوﻳﻪ ﺻﺮف ﺷﻮد اﺣﺘﻤﺎل ورود ﻳـﻚ‬
‫ﺧﻄﺎي ﺳﻴﺴﺘﻤﺎﺗﻴﻚ واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ زﻣﺎن در ﻣﺸﺎﻫﺪات ﻗﻮت ﺧﻮاﻫﺪ ﮔﺮﻓﺖ‪.‬‬
‫‪ -2‬زاوﻳﻪ ﻳﺎب ﺑﻪ ﻫﻴﭻ وﺟﻪ در ﻃﻮل اﻧﺠﺎم ﻣﺸﺎﻫﺪات ﻧﺒﺎﻳﺪ ﻣﺠﺪدا ﺗﺮاز ﺷﻮد ﻳﺎ ﻣﺠﺪدا ﺳـﺎﻧﺘﺮاژ ﮔـﺮدد و ﭘـﻴﺶ از اﻧﺠـﺎم ﻳـﻚ دﺳـﺘﻪ از‬
‫ﻣﺸﺎﻫﺪات ﺣﺘﻤﺎ ﺑﺎﻳﺪ ﺗﺮاز ﺑﻮدن و ﺳﺎﻧﺘﺮاژ دﺳﺘﮕﺎه ﻛﻨﺘﺮل ﮔﺮدد‪.‬‬
‫‪ -3‬ﻫﻴﭻ اﺣﺘﻴﺎﺟﻲ ﺑﻪ ﻣﺤﻜﻢ ﻧﻤﻮدن ﭘﻴﭻ ﻗﻔﻞ ﻟﻤﺐ ﻫﺎي اﻓﻖ و ﻗﺎﺋﻢ ﺑﻴﺶ از ﺣﺪ ﻣﻌﻤﻮل ﻧﻴﺴﺖ زﻳﺮا ﻛﻪ اﻳـﻦ ﻛـﺎر ﺑﺎﻋـﺚ ﺗﻜـﺎن ﺧـﻮردن‬
‫ﻗﺴﻤﺖ ﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ اﭘﺘﻴﻜﻲ و ﻣﻜﺎ ﻧﻴﻜﻲ دﺳﺘﮕﺎه و در ﻧﺘﻴﺠﻪ وارد ﺷﺪن ﺧﻄﺎ در ﻣﺸﺎﻫﺪات ﻣﻲ ﮔﺮدد‪.‬‬
‫‪ -4‬از زاوﻳﻪ ﻳﺎب ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ آراﻣﻲ و دﻗﺖ اﺳﺘﻔﺎده ﺷﻮد و در ﺣﻴﻦ اﻧﺠﺎم ﻣﺸﺎﻫﺪات‪ ،‬ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻛﻨﻨﺪه ﻧﺒﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﺳﻪ ﭘﺎﻳﻪ دﺳﺖ ﺑﺰﻧﺪ و ﻫﻤﻴﻨﻄﻮر‬
‫در ﻫﻨﮕﺎم اﺳﺘﻘﺮار ﺳﻪ ﭘﺎﻳﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﺟﺎي آن را ﻃﻮري ﻣﺤﻜﻢ ﻛﺮد ﻛﻪ ﺑﻌﺪا ﺑﻪ راﺣﺘﻲ ﺗﻜﺎن ﻧﺨﻮرد‪.‬‬

‫ﺑﻬ‬
‫‪ -5‬ﭼﺮﺧﺎﻧﺪن ﭘﻴﭽﻬﺎي ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺣﺮﻛﺖ ﺑﻄﺌﻲ ﻟﻤﺐ‪ ،‬ﻣﻴﻜﺮوﻣﺘﺮ‪ ،‬ﺗﻠﺴﻜﻮپ‪ ،‬ﺗﺮاز ﻟﻮﺑﻴﺎﺋﻲ و ﻏﻴﺮه ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ آراﻣﻲ و ﺣﺘﻤﺎ در ﺧـﻼف ﺟﻬـﺖ‬
‫ﻋﻘﺮﺑﻪ ﻫﺎي ﺳﺎﻋﺖ ﺑﺎﺷﺪ ﺗﺎ از ﺧﻄﺎﻫﺎي ﺟﺰﺋﻲ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﭘﺮﻫﻴﺰ ﮔﺮدد‪.‬‬

‫ﺰﺍ‬
‫‪ -6‬ﺑﺮاي ﺑﺪﺳﺖ آﻣﺪن ﻧﺘﺎﻳﺞ ﻣﻄﻠﻮب‪ ،‬زواﻳﺎي اﻓﻘﻲ و ﻗﺎﺋﻢ ﺑﺎﻳﺪ ﺟﺪاي از ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﻗﺮاﺋﺖ ﺑﺸﻮﻧﺪ و در ﺻﻮرت اﻣﻜﺎن زواﻳﺎي ﻗـﺎﺋﻢ ﺑـﺮاي‬
‫ﻓﻮاﺻﻞ ﺑﻴﺶ از ﻳﻚ ﻛﻴﻠﻮﻣﺘﺮ در اول ﺑﻌﺪ از ﻇﻬﺮ ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﺷﺮاﻳﻂ ﺟﻮي ﺛﺎﺑﺖ اﺳﺖ و اﻧﻜﺴﺎر در ﺣﺪاﻗﻞ ﻣﻘﺪار اﺳﺖ‪ ،‬اﻧﺠﺎم ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ -7‬زاوﻳﻪ ﻳﺎب ﺑﺎﻳﺪ در ﻳﻚ ارﺗﻔﺎع ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺑﺮاي ﻋﺎﻣﻞ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻛﻨﻨﺪه ﻧﺼﺐ ﺷﻮد و اﮔﺮ ارﺗﻔﺎع دﺳﺘﮕﺎه ﺧﻴﻠﻲ ﺑﻴﺸﺘﺮ و ﻳﺎ ﺧﻴﻠﻲ ﻛﻤﺘﺮ از ﻗﺪ‬
‫ﺩﺑ‬ ‫ﻋﺎﻣﻞ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬دﻗﺖ اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي ﻣﻮرد ﺗﺮدﻳﺪ ﻗﺮار ﻣﻲ ﮔﻴﺮد‪.‬‬
‫‪ -8‬اﮔﺮ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻛﻨﻨﺪه ﺷﺨﺼﻲ ﺑﻌﻨﻮان ﻧﻮﻳﺴﻨﺪه در اﺧﺘﻴﺎر دارد آﻧﮕﺎه ﺑﺎ ﻳﺪ اﻃﻤﻴﻨﺎن ﺣﺎﺻﻞ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﻧﻮﻳﺴﻨﺪه ﻗﺮاﺋﺖ ﻫﺎ را در ﺣـﻴﻦ اﻧﺠـﺎم‬
‫ﺷﺪن ﺑﺮاي ﻳﺎﻓﺘﻦ اﺷﺘﺒﺎﻫﺎت اﺣﺘﻤﺎﻟﻲ ﻛﻨﺘﺮل ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻪ‬
‫‪ -9‬ﭘﺲ از ﭘﺎﻳﺎن اﻧﺠﺎم ﻗﺮاﺋﺖ ﻫﺎ و ﭘﻴﺶ از ﺟﻤﻊ ﻛﺮدن دورﺑﻴﻦ از روي ﺳﻪ ﭘﺎﻳﻪ ﺑﻬﺘﺮ اﺳﺖ ﭼﻨـﺪ دﻗﻴﻘـﻪ اي وﻗـﺖ ﺻـﺮف ﭼـﻚ ﻛـﺮدن‬
‫ﻗﺮاﺋﺖ ﻫﺎ و اﻋﻤﺎل ﺗﺼﺤﻴﺤﺎت اﺣﺘﻤﺎﻟﻲ ﺑﺸﻮد زﻳﺮا ﻛﻪ ﺑﺎزﮔﺸﺘﻦ ﺑﻪ اﻳﺴﺘﮕﺎه و ﺗﻨﻈﻴﻢ ﻣﺠﺪد دﺳﺘﮕﺎه‪ ،‬زﻣﺎن و ﻫﺰﻳﻨﻪ اﺿﺎﻓﻲ ﺗﺤﻤﻴﻞ ﺧﻮاﻫﺪ‬
‫ﻛﺮد‪.‬‬
‫ﻧﺒﻴ‬

‫‪ -10‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﻗﺼﺪ دارﻳﺪ زاوﻳﻪ اﻓﻘﻲ را ﺑﻴﻦ ﺑﻴﺶ از دو اﻳﺴﺘﮕﺎه اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي ﻛﻨﻴﺪ ﺑﻬﺘﺮ اﺳﺖ اﻳﺴﺘﮕﺎﻫﻲ را ﻛﻪ ﻗﺎﺑﻞ ﻧﺸـﺎﻧﻪ روي ﺑﻬﺘـﺮ‬
‫اﺳﺖ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺒﺪا ﻣﺸﺎﻫﺪات اﻣﺘﺪادي اﻧﺘﺨﺎب ﻛﻨﻴﺪ‪.‬‬
‫‪ -11‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻓﺎﺻﻠﻪ اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي ﻧﺸﺎﻧﻪ ﻫﺎ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ اي اﻧﺘﺨﺎب ﺷﻮﻧﺪ ﻛﻪ ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﻧﺸﺎﻧﻪ روي ﺑﻪ ﺳﻤﺖ آﻧﻬﺎ اﻧﺠـﺎم ﻣـﻲ ﺷـﻮد‬
‫ﺎﻥ‬

‫ﻛﻠﻔﺘﻲ ﻋﻼﻣﺖ ﻧﺸﺎﻧﻪ از ﻛﻠﻔﺘﻲ ﺗﺎر رﺗﻴﻜﻮل ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻧﺒﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫‪ -12‬ﺑﺮاي اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي ﻫﺎي دﻗﻴﻖ‪ ،‬در ﺣﺎﻟﺖ داﻳﺮه ﺑﻪ ﭼﭗ وﻗﺘﻲ ﻗﻔﻞ آﻟﻴﺪاد ﺑﺎز ﻣﻲ ﺷﻮد آﻟﻴﺪاد ﺑﺎﻳـﺪ ﺑـﻪ ﺻـﻮرﺗﻲ ﭼﺮﺧﺎﻧـﺪه ﺷـﻮد ﻛـﻪ‬
‫ﻗﺴﻤﺖ ﭼﺸﻤﻲ ﺗﻠﺴﻜﻮپ ﺑﻪ ﺳﻤﺖ راﺳﺖ ﺣﺮﻛﺖ ﻛﻨﺪ ) ﻳﻌﻨﻲ وﻗﺘﻲ از ﺑﺎﻻ ﻧﮕﺎه ﻣﻲ ﻛﻨﻴﻢ در ﺟﻬﺖ ﻋﻘﺮﺑﻪ ﻫﺎي ﺳﺎﻋﺖ ﭼﺮﺧﺎﻧﺪه ﺷـﻮد(‬
‫و ﺑﺎﻟﻌﻜﺲ‪ ،‬اﻳﻦ ﻛﺎر ﺑﺎﻋﺚ ﻣﻲ ﺷﻮد ﻛﻪ از ﺗﻐﻴﻴﺮات ﻧﺎﮔﻬﺎﻧﻲ در ﺗﻮﺟﻴﻪ ﻣﺤﻮر اﺻﻠﻲ ﭘﺮﻫﻴﺰ ﮔﺮدد‪.‬‬

‫‪١٤‬‬
‫‪Consistent results‬‬

‫ﺍﺳﺘﺎﺩ ﺑﻬﺰﺍﺩ ﺑﻪ ﻧﺒﻴﺎﻥ‬ ‫ﺗﺄﻟﻴﻒ ﻭ ﺗﺮﺟﻤﻪ‬

 ‫ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻫﺎي اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي زاوﻳﻪ‬ ‫ﻧﻘﺸﻪ ﺑﺮداري ژﺋﻮدﺗﻴﻚ‬

‫‪ .4 .3‬ﻣﺪل رﻳﺎﺿﻲ ﺧﻄﺎﻫﺎي اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي زاوﻳﻪ‬

‫اﺛﺮ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺧﻄﺎﻫﺎي اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي زاوﻳﻪ را ﻣﻲ ﺗﻮان ﺑﺎ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﺪل رﻳﺎﺿﻲ آﻧﻬﺎ ﺑﺮ روي زواﻳﺎي اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي ﺷﺪه ﺑﺮآورد ﻧﻤﻮد‪،‬‬
‫در اﻳﻦ ﺑﺨﺶ ﺑﻪ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﺪل رﻳﺎﺿﻲ ﺑﺮاي ﺧﻄﺎﻫﺎﻳﻲ ﻣﻲ ﭘﺮدازﻳﻢ ﻛﻪ اﺛﺮ ﺑﻴﺸﺘﺮ و ﻣﻮﺛﺮﺗﺮي ﺑـﺮ روي اﻧـﺪازه ﮔﻴـﺮي زواﻳـﺎ دارﻧـﺪ و رﻓـﻊ‬
‫ﺑﻌﻀﻲ از آﻧﻬﺎ ﺑﻪ روﺷﻬﺎﺋﻲ ﻛﻪ در ﺑﺨﺸﻬﺎي ﻗﺒﻞ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻛﺎﻣﻞ ﻣﻴﺴﺮ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﺑﺎ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﺪل رﻳﺎﺿﻲ ﺧﻄﺎﻫﺎ و ﺑﺮآورد ﻣﻘﺪار اﻳـﻦ‬
‫ﺧﻄﺎﻫﺎ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﻴﻢ دﻗﺖ اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي دﺳﺘﮕﺎه را ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻛﻨﻴﻢ‪ .‬ﺧﻄﺎﻫﺎﺋﻲ را ﻛﻪ در اﻳﻦ ﺑﺨﺶ ﺑﻪ ﺑﺮرﺳﻲ آﻧﻬﺎ ﻣﻲ ﭘﺮدازﻳﻢ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪:‬‬
‫‪ -1‬ﺧﻄﺎي ﺗﺮاز ﻛﺮدن‬
‫‪15‬‬
‫‪ -2‬ﺧﻄﺎي ﻧﺸﺎﻧﻪ روي‬
‫‪ -3‬ﺧﻄﺎي ﻗﺮاﺋﺖ ﻛﺮدن‬
‫‪ -4‬ﺧﻄﺎي اﻳﺴﺘﮕﺎه ﮔﺬاري‬
‫‪ -5‬ﺧﻄﺎي اﻧﻜﺴﺎر‬

‫ﺑﻬ‬
‫ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺧﻄﺎﻫﺎﺋﻲ ﻛﻪ در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ دﺳﺘﮕﺎه زاوﻳﻪ ﻳﺎب وﺟﻮد دارﻧﺪ ﺑﺮ روي زاوﻳﻪ اﻓﻘﻲ ﺗﺎﺛﻴﺮ ﻣﻲ ﮔﺬارﻧﺪ و ﺗﺎﺛﻴﺮ اﻏﻠﺐ آﻧﻬﺎ ﺑـﺮ روي زاوﻳـﻪ‬
‫ﻗﺎﺋﻢ اﻏﻠﺐ ﻧﺎﭼﻴﺰ و ﻗﺎﺑﻞ ﺻﺮﻓﻨﻈﺮ ﻛﺮدن اﺳﺖ ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﺟﻬﺖ اﺛﺮ ﺧﻄﺎﻫﺎ را ﺑﺮ روي زاوﻳﻪ اﻓﻘﻲ ﺑﺮرﺳﻲ ﻣﻲ ﻛﻨﻴﻢ‪.‬‬

‫ﺰﺍ‬
‫‪ .1 .4 .3‬ﺧﻄﺎي ﺗﺮاز ﻛﺮدن‬
‫اﮔﺮ ﺧﻄﺎي ﺗﺮاز)اﻧﺤﺮاف ﻣﺤﻮر اﺻﻠﻲ از اﻣﺘﺪاد ﺷﺎﻗﻮﻟﻲ( ﺑﻪ اﻧﺪازه ‪  L‬وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﺻﻔﺤﻪ اي ﻛـﻪ ﺷـﺎﻣﻞ ﻣﺤـﻮر‬
‫ﻪ‬ ‫ﺩﺑ‬ ‫دﻳﺪﮔﺎﻧﻲ ﻣﻲ ﮔﺮدد ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺣﺎﻟﺖ ﻗﺎﺋﻢ اﻧﺤﺮاف ‪  L‬ﺧﻮاﻫﺪ داﺷﺖ )ﺷﻜﻞ ‪.(5-3‬‬

‫خطاي تراز‬
‫‪L‬‬ ‫امتداد‬
‫قراولروي‬
‫‪P1‬‬
‫ﻧﺒﻴ‬

‫‪h‬‬
‫‪L‬‬
‫‪v‬‬ ‫‪D‬‬ ‫‪P2‬‬
‫ﺎﻥ‬

‫‪S‬‬ ‫‪‬‬
‫‪d‬‬
‫‪P3‬‬
‫سطح افق‬

‫صفحه قائم‬ ‫صفحه شامل‬

‫بر افق‬ ‫محور اصلي‬
‫دستگاه‬

‫ﺷﻜﻞ ‪ : 5 -3‬ﺧﻄﺎي ﺗﺮاز و ﺗﺎﺛﻴﺮ آن ﺑﺮ اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي زواﻳﺎي اﻓﻘﻲ‬

‫‪١٥‬‬
‫‪Pointing error‬‬

‫ﺍﺳﺘﺎﺩ ﺑﻬﺰﺍﺩ ﺑﻪ ﻧﺒﻴﺎﻥ‬ ‫ﺗﺄﻟﻴﻒ ﻭ ﺗﺮﺟﻤﻪ‬

 ‫ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻫﺎي اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي زاوﻳﻪ‬ ‫ﻧﻘﺸﻪ ﺑﺮداري ژﺋﻮدﺗﻴﻚ‬

‫ﻫﻤﺎﻧﻄﻮري ﻛﻪ در ﺷﻜﻞ )‪ (5-3‬ﻣﻼﺣﻈﻪ ﻣﻲ ﮔﺮدد در ﺻﻮرت وﺟﻮد اﺧﺘﻼف ارﺗﻔﺎع ﺑﻴﻦ اﻳﺴﺘﮕﺎه اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي )‪ (S‬و ﻧﻘﻄﻪ ﻧﺸـﺎﻧﻪ روي‬
‫)‪ ،(P1‬اﻧﺤﺮاف ﻣﺤﻮر اﺻﻠﻲ از اﻣﺘﺪاد ﺷﺎﻗﻮﻟﻲ ﺑﺎﻋﺚ ﺑﻮﺟﻮد آﻣﺪن اﻧﺤﺮاف در ﺗﺼﻮﻳﺮ اﻣﺘﺪاد ﻗﺮاوﻟﺮوي ﺑﺮ روي ﺻﻔﺤﻪ اﻓـﻖ ﻣـﻲ ﺷـﻮد‪.‬‬
‫ﻣﻴﺰان اﻳﻦ اﻧﺤﺮاف در اﻣﺘﺪاد اﻓﻘﻲ را ﺑﺎ ‪  d‬ﻧﻤﺎﻳﺶ ﻣﻲ دﻫﻴﻢ‪ .‬ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺷﻜﻞ ‪:‬‬
‫) ‪h  D tan(v‬‬
‫‪  h L  D tan(v) L‬‬ ‫)‪(1-3‬‬
‫‪‬‬
‫‪d ‬‬ ‫)‪  L tan(v‬‬
‫‪D‬‬
‫در راﺑﻄﻪ ﻓﻮق ‪ h‬اﺧﺘﻼف ار ﺗﻔﺎع ﺑﻴﻦ دو ﻧﻘﻄﻪ‪ D ،‬ﻓﺎﺻﻠﻪ ﺑﻴﻦ دو ﻧﻘﻄﻪ و ‪ v‬زاوﻳﻪ ﺷﻴﺐ ﺑﻴﻦ دو ﻧﻘﻄﻪ اﺳﺖ و ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر ﻛﻪ ﻣﻼﺣﻈـﻪ ﻣـﻲ‬
‫ﺷﻮد اﺛﺮ اﻳﻦ ﺧﻄﺎ ﺑﺮ روي اﻣﺘﺪاد اﻓﻖ راﺑﻄﻪ ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﺑﺎ زاوﻳﻪ ﺷﻴﺐ و ﻣﻴﺰان ﺧﻄﺎ دارد‪ .‬ﺑﺮاي ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ اﻧﺪازه ﺧﻄﺎي ﺗﺮاز ‪  L‬از راﺑﻄﻪ زﻳـﺮ‬
‫اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲ ﺷﻮد‪:‬‬
‫) ‪( L   R‬‬
‫‪ L ‬‬ ‫)‪c  (2-3‬‬
‫‪2n‬‬

‫ﺑﻬ‬
‫ﻛﻪ در آن ‪ L‬ﻣﺠﻤﻮع ﻗﺮاﺋﺖ ﻫﺎي ﺳﻤﺖ ﭼﭗ ﺣﺒﺎب ﺗﺮاز ﻣﻴﻠﻪ اي اﻓﻘﻲ و ‪ R‬ﻣﺠﻤﻮع ﻗﺮاﺋﺖ ﻫﺎي ﺳﻤﺖ راﺳﺖ ﺣﺒﺎب ﺗـﺮاز ﻣﻴﻠـﻪ‬
‫اي اﻓﻘﻲ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ n ،‬ﺗﻌﺪاد دﻓﻌﺎت اﻧﺪازه ﮔﻴﺮﻳﺴﺖ و ‪ c ‬ﻣﻘﺪارﻋﺪدي ﻳﻚ ﺗﻘﺴﻴﻢ از ﺗﻘﺴﻴﻤﺎت ﺗﺮاز ﻣﻴﻠﻪ اي ﺑﺮ ﺣﺴـﺐ ﺛﺎﻧﻴـﻪ اﺳـﺖ و‬

‫ﺰﺍ‬
‫ﻣﻘﺪار آن در دورﺑﻴﻨﻬﺎي دﻗﻴﻖ ﻣﻌﻤﻮﻻ ﺑﻴﻦ ‪ 10‬ﺗﺎ ‪ 40‬ﺛﺎﻧﻴﻪ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل درﺣﺎﻟﺖ ﻧﺸﺎن داده ﺷﺪه در ﺷـﻜﻞ )‪ L=1 (6-3‬و ‪R=4‬‬
‫ﺧﻮاﻧﺪه ﻣﻲ ﺷﻮد و اﮔﺮ ‪ c  20‬ﺑﺎﺷﺪ ﺑﺮاي ﻳﻜﺒﺎر اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي اﻣﺘﺪاد‪ ،‬ﺧﻄﺎي ﺗﺮاز ‪  L  30‬اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪6 4 2 0‬‬
‫ﺩﺑ‬ ‫‪0 2 4 6‬‬

‫شکل ‪ : ۶-٣‬نحوه قرائت تراز ميله اي افقي‬

‫ﻪ‬
‫ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از رواﺑﻂ )‪ (1 -3‬و )‪ (2-3‬ﻣﻲ ﺗﻮان اﺛﺮ ﺧﻄﺎي ﺗﺮاز ﺑﺮ روي اﻧـﺪازه ﮔﻴـﺮي اﻣﺘـﺪاد اﻓﻘـﻲ را ﺑـﻪ ﺻـﻮرت ذﻳـﻞ ﺑـﺮآورد ﻛـﺮد‪:‬‬

‫‪ d ‬‬
‫)‪L  R  c  tan(v‬‬
‫)‪(3-3‬‬
‫‪2n‬‬
‫ﻧﺒﻴ‬

‫ﺣﺎل اﮔﺮ ﺑﺨﻮاﻫﻴﻢ زاوﻳﻪ اي اﻓﻘﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ ‪ ‬را اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي ﻛﻨﻴﻢ )در ﺻﻮرﺗﻲ ﻛﻪ از ﻣﻘﺪار ﺧﻄﺎي ‪  L‬ﺑﻲ اﻃـﻼع ﺑﺎﺷـﻴﻢ و آﻧـﺮا اﺗﻔـﺎﻗﻲ‬
‫ﻓﺮض ﻛﻨﻴﻢ(‪ ،‬ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻗﺎﻧﻮن اﻧﺘﺸﺎر ﺧﻄﺎﻫﺎ ﻣﻲ ﺗﻮان اﺛﺮ ﻛﻠﻲ ﺧﻄﺎي اﻧﻜﺴﺎر ﺑﺮ روي اﻧﺪازه ﮔﻴـﺮي زاوﻳـﻪ اﻓﻘـﻲ را ﺑـﻪ ﺷـﻜﻞ ذﻳـﻞ‬
‫ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻧﻤﻮد‪:‬‬
‫ﺎﻥ‬

‫‪  d 2  d1   2   d2   d2   L2 tan 2 (v1 )  tan 2 (v2 ) ‬‬

‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬
‫)‪(4-3‬‬
‫ﻛﻪ در اﻳﻦ ﻓﺮﻣﻮل ‪ v1‬و ‪ v2‬زواﻳﺎي ﺷﻴﺐ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ دو اﻣﺘﺪاد اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي )‪ (d1,d2‬ﻣﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬آﻧﭽﻪ ﻛﻪ در رواﺑﻂ ﻓﻮق ﻛﺎﻣﻼ ﻣﺸـﻬﻮد‬
‫اﺳﺖ ﺑﺴﺘﮕﻲ ﻛﺎﻣﻞ ﺧﻄﺎي ﺗﺮاز در راﺳﺘﺎي اﻓﻖ ﺑﻪ اﺧﺘﻼف ارﺗﻔﺎع ﺑﻴﻦ اﻳﺴﺘﮕﺎه اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي و ﻧﻘﺎط ﻧﺸﺎﻧﻪ اﺳﺖ ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ در ﺻـﻮرﺗﻲ ﻛـﻪ‬
‫اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي در ﻣﻨﺎﻃﻖ ﻛﻮﻫﺴﺘﺎﻧﻲ و ﺑﺎ ﺷﻴﺐ زﻳﺎد اﻧﺠﺎم ﻣﻲ ﺷﻮد ﺑﺎﻳﺪ اﺛﺮ اﻳﻦ ﺧﻄﺎ را ﺟﺪي ﮔﺮﻓﺖ در ﻣﻨﺎﻃﻖ دﺷﺖ و ﻣﺴـﻄﺢ اﺛـﺮ اﻳـﻦ‬

‫ﺧﻄﺎ ﺑﺮ روي زواﻳﺎي اﻓﻘﻲ ﻧﺎﭼﻴﺰ و ﻗﺎﺑﻞ ﺻﺮﻓﻨﻈﺮ ﻛﺮدن اﺳﺖ‪ .‬در ﻋﻤﻠﻴﺎت ﻧﺠﻮم ﻧﻴﺰ)اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي آزﻳﻤﻮت(‪ ،‬اﻳﻦ ﺧﻄـﺎ داراي اﺛـﺮ ﻗﺎﺑـﻞ‬
‫ﺗﻮﺟﻬﻲ اﺳﺖ و درﺟﻪ ﺑﻨﺪي ﺗﺮاز ﻣﻌﻤﻮﻻ ﻗﺮاﺋﺖ ﻣﻲ ﺷﻮد ﺑﻌﻼوه اﻳﻨﻜﻪ ﻳﻚ ﺗﺮاز ﻟﻮﺑﻴﺎﺋﻲ اﺿﺎﻓﻲ ﺑﺎ ﺣﺴﺎﺳـﻴﺖ زﻳـﺎد ﻧﻴـﺰدر روي ﻣﺤـﻮر‬
‫ﭼﺮﺧﺶ دورﺑﻴﻦ ﻫﺎي ﻣﺨﺼﻮص ﻣﺸﺎﻫﺪات زواﻳﺎي ﻧﺠﻮم ﺗﻌﺒﻴﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻻزم ﺑﻪ ذﻛﺮ اﺳﺖ ﻛﻪ اﺛﺮ اﻳﻦ ﺧﻄﺎ ﺑﺮ روي ﻛﻠﻴـﻪ ﻣﺸـﺎﻫﺪات‬

‫زاوﻳﻪ اي ﻗﺎﺋﻢ ﻧﺎﭼﻴﺰ و ﻗﺎﺑﻞ ﭼﺸﻢ ﭘﻮﺷﻲ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺍﺳﺘﺎﺩ ﺑﻬﺰﺍﺩ ﺑﻪ ﻧﺒﻴﺎﻥ‬ ‫ﺗﺄﻟﻴﻒ ﻭ ﺗﺮﺟﻤﻪ‬

 ‫ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻫﺎي اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي زاوﻳﻪ‬ ‫ﻧﻘﺸﻪ ﺑﺮداري ژﺋﻮدﺗﻴﻚ‬

‫‪ .2 .4 .3‬ﺧﻄﺎي ﻧﺸﺎﻧﻪ روي‬

‫ﺧﻄﺎي ﻧﺎﺷﻲ از ﻧﺸﺎﻧﻪ روي ﺑﻪ ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﺨﺘﻠﻔﻲ ﺑﺴﺘﮕﻲ دارد ﻛﻪ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪:‬‬
‫‪16‬‬
‫اﻟﻒ‪ -‬ﺣﺪ ﺗﺸﺨﻴﺺ ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻧﻮري دﺳﺘﮕﺎه‬
‫‪17‬‬
‫ب‪ -‬ﻃﺮح ﻋﻼﻣﺖ ﻧﺸﺎﻧﻪ‬
‫‪18‬‬
‫ج‪ -‬ﺧﻄﺎي ﻣﻴﺰان ﻛﺮدن )ﺗﻨﻈﻴﻢ( ﺗﺼﻮﻳﺮ‬
‫‪19‬‬
‫د‪ -‬ﺗﻤﻮج ﺣﺮارﺗﻲ ﻫﻮا‬
‫‪20‬‬
‫ه‪ -‬ﺷﺮاﻳﻂ دﻳﺪ‬
‫در دورﺑﻴﻦ ﻫﺎي ﻧﻘﺸﻪ ﺑﺮداري ﻣﻌﻤﻮﻻ ﻣﻨﻈﻮر از ﺣﺪ ﺗﺸﺨﻴﺺ‪ ،‬ﺣﺪاﻗﻞ ﻓﺎﺻﻠﻪ اي زاوﻳﻪ اي ﺑﻴﻦ دو ﻧﻘﻄﻪ ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ اﺳﺖ ﺑﻪ ﺻـﻮرﺗﻲ ﻛـﻪ‬
‫ﺑﺘﻮاﻧﻴﻢ ﺑﻴﻦ آن دو ﻧﻘﻄﻪ ﺗﻤﺎﻳﺰ ﻗﺎﺋﻞ ﺷﻮﻳﻢ و از راﺑﻄﻪ ذﻳﻞ ﺣﺴﺎب ﻣﻲ ﺷﻮد‪:‬‬
‫‪‬‬
‫‪   1.22‬‬ ‫)‪  (5 -3‬‬
‫‪d‬‬

‫ﺑﻬ‬
‫ﻛﻪ دراﻳﻦ راﺑﻄﻪ ‪ ‬ﻃﻮل ﻣﻮج ﻧﻮر رﺳﻴﺪه و ‪ d‬ﻗﻄﺮ ﻋﺪﺳﻲ ﺷﻴﺌﻲ دورﺑﻴﻦ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ و ‪    20626 5‬ﺿﺮﻳﺐ ﺗﺒﺪﻳﻞ رادﻳﺎن ﺑـﻪ ﺛﺎﻧﻴـﻪ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺑﺮاي ﺗﺸﺨﻴﺺ دو ﻧﻘﻄﻪ از ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﺑﺎ دورﺑﻴﻦ ﻧﻘﺸﻪ ﺑـﺮداري ﺑﺎﻳـﺪ ﻓﺎﺻـﻠﻪ زاوﻳـﻪ اي آن دو ﻧﻘﻄـﻪ ﺑﺰرﮔﺘـﺮ از ‪ ‬ﺑﺎﺷـﺪ‪.‬‬

‫ﺰﺍ‬
‫ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر ﻛﻪ از اﻳﻦ راﺑﻄﻪ ﻣﻌﻠﻮم ﻣﻲ ﺷﻮد ﻫﺮ ﭼﻘﺪر ﻗﻄﺮ ﻋﺪﺳﻲ ﺷﻴﺌﻲ ﺑﺰرﮔﺘﺮ ﺑﺎﺷﺪ ﺣﺪ ﺗﺸﺨﻴﺺ دورﺑﻴﻦ ﻋﺪد ﻛـﻮﭼﻜﺘﺮي ﻣـﻲ ﺷـﻮد و‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﻗﺪرت ﺗﻤﺎﻳﺰ و ﺗﺸﺨﻴﺺ ﻧﻘﺎط دور از ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪ .‬ﺑﺰرﮔﻨﻤﺎﺋﻲ‪ 21‬دورﺑﻴﻦ ﻧﻘﺸﻪ ﺑﺮداري ﺑﺎ اﺳـﺘﻔﺎده از ﻓﺮﻣـﻮل زﻳـﺮ‬
‫‪ e dT‬‬
‫‪M ‬‬ ‫‪‬‬
‫ﺩﺑ‬ ‫‪T de‬‬
‫)‪(6-3‬‬ ‫ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻣﻲ ﺷﻮد‪:‬‬

‫ﻛﻪ در راﺑﻄﻪ ﻓﻮق ‪  e‬و ‪  T‬ﺑﻪ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﺣﺪ ﺗﺸﺨﻴﺺ ﻓﺎﺻﻠﻪ زاوﻳﻪ اي ﭼﺸﻢ اﻧﺴﺎن و دورﺑﻴﻦ و ‪ d e‬و ‪ d T‬ﻧﻴﺰ ﻗﻄﺮ ﻣﺮدﻣﻚ ﭼﺸﻢ اﻧﺴـﺎن و‬
‫ﻗﻄﺮﻋﺪﺳﻲ ﺷﻴﺌﻲ دورﺑﻴﻦ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﻳﻨﻜﻪ ﻗﻄﺮ ﻣﺮدﻣﻚ ﭼﺸﻢ ﺑﻴﻦ ‪ 2‬ﺗﺎ ‪ 3‬ﻣﻴﻠﻲ ﻣﺘﺮ اﺳﺖ دورﺑﻴﻨﻲ ﺑـﺎ ﺑﺰرﮔﻨﻤـﺎﺋﻲ ‪ 40‬ﺣـﺪاﻗﻞ‬
‫ﻪ‬
‫ﻧﻴﺎز ﺑﻪ ﻋﺪﺳﻲ ﺷﻴﺌﻲ ﺑﻪ ﻗﻄﺮ ‪ 80‬ﻣﻴﻠﻲ ﻣﺘﺮ دارد‪ .‬ﻣﻌﻤﻮﻻ در دورﺑﻴﻨﻬﺎي ﻧﻘﺸﻪ ﺑﺮداري ﻗﻄﺮ ﻋﺪﺳﻲ ﺷﻴﺌﻲ ﺣﺪود ‪ 25‬درﺻﺪ ﻛﻤﺘـﺮ از ﻣﻘـﺪار‬
‫ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺷﺪه ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﻳﮕﺮ ﺑﺰرﮔﻨﻤﺎﺋﻲ دورﺑﻴﻦ ﺑﺰرﮔﺘﺮ از ﻣﻘﺪار ﻻزم ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺣﺪ ﺗﺸﺨﻴﺺ ﻓﺎﺻـﻠﻪ زاوﻳـﻪ اي ﻣـﻲ ﺑﺎﺷـﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻌﻨﻮان ﻣﺜﺎل در دورﺑﻴﻦ ‪ T3-wild‬ﺑﺰرﮔﻨﻤﺎﺋﻲ ﺑﺮاﺑﺮ ‪ 40‬ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ و ﻗﻄﺮ ﻋﺪﺳﻲ ﺷﻴﺌﻲ ‪ 60‬ﻣﻴﻠﻲ ﻣﺘﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﻧﻮر ﻣﺮﺋﻲ‪ 22‬ﻃﻮل ﻣـﻮﺟﻲ ﺑـﻴﻦ‬
‫ﻧﺒﻴ‬

‫ﺣﺪود‪ 1×10-7‬و ‪ 1×10-6‬ﻣﺘﺮدارد ﺑﺮاي اﻳﻦ ﻓﺎﺻﻠﻪ از ﻃﻮل ﻣﻮج ﺣﺪ ﺗﺸﺨﻴﺺ ﭼﺸﻢ اﻧﺴﺎن ﺑﻴﻦ ﺣﺪود ‪ 10‬ﺛﺎﻧﻴﻪ ﺗﺎ ‪ 120‬ﺛﺎﻧﻴﻪ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‬
‫ﻛﻪ ﻣﻌﻤﻮﻻ در ﺷﺮاﻳﻂ ﻃﺒﻴﻌﻲ ﺑﺮاي اﻧﺠﺎم ﻋﻤﻠﻴﺎت ﻧﻘﺸﻪ ﺑﺮداري ‪ 30‬ﺛﺎﻧﻴﻪ ﺗﺎ ‪ 60‬ﺛﺎﻧﻴﻪ در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻣﻲ ﺷﻮد و ﺑﻨـﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺑـﺎ ﺗﻮﺟـﻪ ﺑـﻪ‬
‫‪60 30‬‬
‫و‬ ‫راﺑﻄﻪ )‪ (6-3‬ﻣﻲ ﺗﻮان دﻗﺖ ﺗﺸﺨﻴﺺ ﻫﺮ دورﺑﻴﻦ ﻧﻘﺸﻪ ﺑﺮداري راﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺷﺮاﻳﻂ ﻓﻴﺰﻳﻜﻲ و ﻋﺎﻣﻞ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻛﻨﻨﺪه ﺑـﻴﻦ‬
‫ﺎﻥ‬

‫‪M‬‬ ‫‪M‬‬
‫‪45‬‬
‫ﺑﺪﺳﺖ ﻣﻲ آﻳﺪ‪ .‬ﻋﻼﺋﻤـﻲ‬ ‫در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺣﺪ ﻧﺮﻣﺎل ﻃﻮل ﻣﻮج ﻧﻮر‪ 5/6×10-7‬ﻣﺘﺮ در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه و دﻗﺖ ﺗﺸﺨﻴﺺ‬
‫‪M‬‬
‫ﻛﻪ ﻣﻌﻤﻮﻻ ﺑﺮاي ﻧﺸﺎﻧﻪ روي در ﻧﻘﺸﻪ ﺑﺮداري ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده ﻗﺮار ﻣﻲ ﮔﻴﺮﻧﺪ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻓﺎﺻﻠﻪ اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﻨـﺪ ﺑـﻪ ﺻـﻮرت ﻳـﻚ‬
‫ﻧﻘﻄﻪ ﻧﻮراﻧﻲ و ﻳﺎ اﺳﺘﻮاﻧﻪ و ﻳﺎ ﺻﻔﺤﺎت ﻣﺴﻄﺢ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﻧﻘﻄﻪ ﻧﻮراﻧﻲ دﻗﻴﻘﺎ اﻳﺴﺘﮕﺎه ﮔﺬاري ﺷﺪه ﺑﺎﺷـﺪ و ﺑـﺎ ﺗﻮﺟـﻪ ﺑـﻪ ﻓﺎﺻـﻠﻪ از‬
‫اﻳﺴﺘﮕﺎه و ﺷﺮاﻳﻂ ﺟﻮي ﻧﻮر آن ﺗﻨﻈﻴﻢ ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ ﻋﻼﻣﺖ ﺑﺮاي ﻧﺸﺎﻧﻪ روي ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد )ﺑـﺮاي ﻃﻮﻟﻬـﺎي ﺑﻠﻨـﺪ واﻧـﺪازه ﮔﻴـﺮي در‬

‫‪١٦‬‬
‫‪Resolving power of optical system‬‬
‫‪١٧‬‬
‫‪Target design‬‬
‫‪١٨‬‬
‫‪Focusing error‬‬
‫‪١٩‬‬
‫‪Thermal turbulance of air‬‬
‫‪٢٠‬‬
‫‪Visibility conditions‬‬
‫‪٢١‬‬
‫‪Magnification‬‬
‫‪٢٢‬‬
‫‪Visible light‬‬

‫ﺍﺳﺘﺎﺩ ﺑﻬﺰﺍﺩ ﺑﻪ ﻧﺒﻴﺎﻥ‬ ‫ﺗﺄﻟﻴﻒ ﻭ ﺗﺮﺟﻤﻪ‬

 ‫ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻫﺎي اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي زاوﻳﻪ‬ ‫ﻧﻘﺸﻪ ﺑﺮداري ژﺋﻮدﺗﻴﻚ‬

‫ﺷﺐ(‪ .‬ﻋﻼﺋﻢ اﺳﺘﻮاﻧﻪ اي ﺑﻠﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﻌﻤﻮﻻ در روز و ﺑﺮاي ﻃﻮﻟﻬﺎي ﺑﻠﻨﺪ ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده دارﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺪﻟﻴﻞ ﺧﻄﺎﺋﻲ ﻛﻪ در ﺗﺼـﻮﻳﺮ و ﺑﻌﻠـﺖ ﻋـﺪم‬
‫ﺗﻘﺎرن روﺷﻨﺎﺋﻲ در آﻧﻬﺎ ﺑﻮﺟﻮد ﻣﻲ آﻳﺪ دﻗﺖ ﻛﻤﺘﺮي در ﺑﺮ ﺧﻮاﻫﻨﺪ داﺷﺖ‪ .‬ﻋﻼﺋﻢ ﺑﻪ ﺷﻜﻞ ﺻﻔﺤﺎت ﻣﺴـﻄﺢ‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﭽـﻪ اﺟﺴـﺎم ﺧـﺎرﺟﻲ‬
‫ﺳﺎﻳﻪ اي در روي آﻧﻬﺎ اﻳﺠﺎد ﻧﻜﻨﻨﺪ ﻣﺒﺮا از ﺧﻄﺎي ﻓﻮق ﺑﻮده و دﻗﺖ ﺧﻮﺑﻲ را ﻧﻴﺰ ﺑﺮاي ﻧﺸﺎﻧﻪ روي دارا ﻣﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬در ﺷـﻜﻞ ‪ 7-3‬ﺑﺮﺧـﻲ‬
‫از ﻋﻼﺋﻢ ﻧﺸﺎﻧﻪ ﻣﺘﺪاول ﺑﺮاي اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي زواﻳﺎ ﻧﺸﺎن داده ﺷﺪه اﻧﺪ‪.‬‬
‫‪b‬‬

‫‪c‬‬
‫‪A‬‬ ‫‪B‬‬

‫ﺑﻬ‬
‫ﺰﺍ‬
‫ﺩﺑ‬ ‫‪C‬‬ ‫‪D‬‬
‫ﺷﻜﻞ )‪ :(7 -3‬اﺷﻜﺎل ﻣﺨﺘﻠﻔﻲ از ﻃﺮح ﺻﻔﺤﺎت ﻣﺴﻄﺢ ﺑﺮاي ﻋﻼﺋﻢ ﻧﺸﺎﻧﻪ‬
‫درﺑﻴﻦ اﺷﻜﺎل ﻓﻮق ﺷﻜﻞ ‪ A‬ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ ﻧﺸﺎﻧﻪ ﺑﺮاي ﻗﺮاوﻟﺮوي در روز ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﻗﺮاﺋﺖ زاوﻳﻪ اﻓﻘﻲ اﺳﺖ زﻳﺮا ﻛﻪ داراي ﺳﻄﺢ ﺗﻘﺎرن وﺳـﻴﻌﻲ‬
‫ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ ﻛـﻪ ﻣﻨﺎﺳـﺐ ﺑـﺮاي ﻧﺸـﺎﻧﻪ روي ﺗﻮﺳـﻂ ﺗـﺎر رﺗﻴﻜـﻮل ﻗـﺎﺋﻢ اﺳـﺖ‪ .‬در اﻳـﻦ ﻧـﻮع ﻋﻼﻣـﺖ ﻧﺸـﺎﻧﻪ ‪ b  2a  c :‬ﻛـﻪ درآن‬
‫ﻪ‬
‫‪4 D 2D‬‬ ‫‪120 D‬‬
‫ﻣـﻲ ﺑﺎﺷـﺪ ) ‪D‬‬ ‫و‬ ‫‪ a ‬و ‪ c‬ﻋﺒﺎرﺗﺴﺖ از ﻋﺮض ﺗﺎر رﺗﻴﻜﻮل دورﺑﻴﻦ در ﻧﻘﻄﻪ ﻧﺸﺎﻧﻪ ﻛﻪ ﻣﻘﺪار آن ﻣﻌﻤﻮﻻ ﺑـﻴﻦ‬
‫‪ ‬‬ ‫‪ ‬‬ ‫‪M ‬‬
‫ﻧﺒﻴ‬

‫ﻓﺎﺻﻠﻪ ﻧﺸﺎﻧﻪ از دورﺑﻴﻦ و ‪ M‬درﺷﺖ ﻧﻤﺎﺋﻲ آﻧﺴﺖ(‪ .‬ﻧﺸﺎﻧﻪ ﻫﺎي ﻣﺴﻄﺢ ﺑﺎ دواﻳﺮ ﻣﺘﺤﺪ اﻟﻤﺮﻛﺰ )‪ (B‬ﻳـﺎ ﻃﺮﺣﻬـﺎي ﻣﺜﻠﺜـﻲ ﺷـﻜﻞ )‪ (C‬و‬
‫)‪ (D‬ﺑﺘﺮﺗﻴﺐ ﻋﻼﺋﻤﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﻌﺪ از ﺷﻜﻞ ‪ A‬ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ و ﻣﻲ ﺗﻮان از آﻧﻬﺎ در ﻛﺎرﻫﺎي دﻗﻴـﻖ اﺳـﺘﻔﺎده ﻧﻤـﻮد‪ .‬اﺳـﺘﻔﺎده از‬
‫ﺗﺮﻛﻴﺐ دو رﻧﮓ زرد وﺳﻴﺎه در اﻳﻦ ﻋﻼﺋﻢ ﺑﺮاي ﻧﺸﺎﻧﻪ روي ﺑﻬﺘﺮ ﺗﻮﺻﻴﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺎﻥ‬

‫ﻣﺜﺎل ‪ :1-3‬ﻣﻘﺪار ﻛﻤﻴﺖ ﻫﺎي ‪ a‬و ‪ b‬و ‪ c‬از ﻋﻼﻣﺖ ﻧﺸﺎﻧﻪ ‪ A‬در ﺷﻜﻞ) ‪ (7-3‬را ﺑـﺮاي دورﺑﻴﻨـﻲ ﺑـﺎ ﺑﺰرﮔﻨﻤـﺎﺋﻲ ‪ 30‬ﻛـﻪ در ﻓﺎﺻـﻠﻪ ‪1‬‬
‫ﻛﻴﻠﻮﻣﺘﺮي از ﻧﺸﺎﻧﻪ ﻗﺮار دارد‪ ،‬ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻛﻨﻴﺪ‪.‬‬
‫‪3  1000‬‬ ‫‪120  1000‬‬
‫‪b  2a  c  52mm  c ‬‬ ‫‪ a ‬و ‪ 0.014m‬‬ ‫ﺣﻞ‪ 0.019m :‬‬
‫‪206265‬‬ ‫‪30  206265‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺑﺎ اﻳﻦ روش ﻗﺎدر ﺧﻮاﻫﻴﻢ ﺑﻮد ﻋﻼﻣﺖ ﻫﺎي ﻧﺸﺎﻧﻪ را ﺑﺮاي اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي در ﻓﻮاﺻﻞ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺑﺮ اﺳﺎس ﻣﺸﺨﺼﺎت اﭘﺘﻴﻜﻲ دورﺑﻴﻦ‬
‫اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي زاوﻳﻪ ﻃﺮاﺣﻲ ﻛﻨﻴﻢ‪ .‬ﺧﻄﺎي ﻣﻴﺰان ﻛﺮدن )ﺗﻨﻈﻴﻢ ﺗﺼﻮﻳﺮ ﻣﻴﺎﻧﻲ و ﺣﺬف ﭘﺎراﻻﻛﺲ( ﻋﺎﻣﻞ دﻳﮕﺮي ﺑﺮاي ﻣﺤـﺪود ﺷـﺪن دﻗـﺖ‬
‫ﻧﺸﺎﻧﻪ روي اﺳﺖ اﻳﻦ ﺧﻄﺎ در دورﺑﻴﻦ ﻫﺎي دﻗﻴﻖ ﻣﻌﻤﻮﻻ از ﻳﻚ ﺛﺎﻧﻴﻪ ﺗﺠﺎوز ﻧﻤﻲ ﻛﻨﺪ و ﺑﺎ ﻗﺮاﺋﺖ زاوﻳﻪ ﺑﻪ روش ﻛﻮﭘﻞ ﻣﻘﺪار آن ﻛـﺎﻫﺶ‬
‫ﭘﻴﺪا ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ اﮔﺮ ﻓﺎﺻﻠﻪ دو ﻧﺸﺎﻧﻪ در اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي ﺗﻘﺮﻳﺒﺎ ﺑﺮاﺑﺮ و ﻳﺎ ﺑﺰرﮔﺘﺮ از ﻳﻚ ﻛﻴﻠﻮﻣﺘﺮ ﺑﺎﺷﺪ اﻳﻦ ﺧﻄﺎ ﻗﺎﺑـﻞ ﺣـﺬف ﺧﻮاﻫـﺪ‬
‫ﺑﻮد‪ .‬رﻋﺎﻳﺖ روش ﺗﻨﻈﻴﻤﻲ ذﻛﺮ ﺷﺪه در ﺑﺨﺶ ‪ 5 .2 .3‬ﺑﺮاي ﺣﺬف اﻳﻦ ﺧﻄﺎ اﻟﺰاﻣﻴﺴﺖ‪ .‬ﺗﻤـﻮج ﺣﺮارﺗـﻲ ﻫـﻮا و ﺷـﺮاﻳﻂ دﻳـﺪ از دﻳﮕـﺮ‬
‫ﻋﻮاﻣﻞ ﺑﻮﺟﻮد آورﻧﺪه ﺧﻄﺎ در ﻧﺸﺎﻧﻪ روﻳﺴﺖ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﭘﺮﻫﻴﺰ از آﻧﻬﺎ و ﺣﺪاﻗﻞ ﺗﺎﺛﻴﺮ آﻧﻬﺎ ﺑﺮ روي زواﻳﺎي اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي ﺷﺪه ﻣﺸﺎﻫﺪات در‬

‫ﺍﺳﺘﺎﺩ ﺑﻬﺰﺍﺩ ﺑﻪ ﻧﺒﻴﺎﻥ‬ ‫ﺗﺄﻟﻴﻒ ﻭ ﺗﺮﺟﻤﻪ‬

 ‫ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻫﺎي اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي زاوﻳﻪ‬ ‫ﻧﻘﺸﻪ ﺑﺮداري ژﺋﻮدﺗﻴﻚ‬

‫ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﺣﺪاﻗﻞ ﺗﻐﻴﻴﺮات درﺟﻪ ﺣﺮارت در ﻃﻮل ﻣﺴﻴﺮ اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي وﺟﻮد دارد اﻧﺠﺎم ﺷﻮﻧﺪ و از ﻧﻈﺮ ﻣﻴﺰان روﺷﻨﺎﺋﻲ ﺷـﺮاﻳﻄﻲ ﺑـﺮاي‬
‫دﻳﺪن ﻋﻼﺋﻢ ﻧﺸﺎﻧﻪ رﻋﺎﻳﺖ ﺷﻮد ﻛﻪ وﺿﻮح ﻛﺎﻣﻞ ﺗﺼﻮﻳﺮ وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻄﻮر ﻛﻠﻲ ﺧﻄﺎي اﺳﺘﺎﻧﺪارد ﺑﺮاي ﻧﺸﺎﻧﻪ روي روي ﻓﻮاﺻـﻞ‬
‫ﻛﻮﺗﺎه ﺗﺎ ﭼﻨﺪ ﺻﺪ ﻣﺘﺮ ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎ ﻣﻘﺪار ذﻳﻞ اﺳﺖ ‪:‬‬
‫‪45‬‬
‫‪p ‬‬ ‫)‪(7-3‬‬
‫‪M‬‬
‫در ﺻﻮرﺗﻲ ﻛﻪ زاوﻳﻪ اي ﻣﺎﻧﻨﺪ ‪ ‬در ‪ n‬ﻛﻮﭘﻞ اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ ﺑﺎ ﻓﺮض ﻣﺴﺎوي ﺑﻮدن ﺧﻄـﺎي ﻧﺸـﺎﻧﻪ روي ﺑـﺮاي دو اﻣﺘـﺪاد آن ‪،‬‬
‫‪45‬‬
‫‪ p ‬‬ ‫ﻣﻘﺪار ﺧﻄﺎي ﻧﺎﺷﻲ از ﻧﺸﺎﻧﻪ روي ﺑﺮاي زاوﻳﻪ ‪ ‬ﻣﺴﺎوي اﺳﺖ ﺑﺎ ‪(8-3) :‬‬
‫‪M n‬‬
‫ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر ﻛﻪ ﻣﻼﺣﻈﻪ ﮔﺮدﻳﺪ ﻣﺪل رﻳﺎﺿﻲ ﺧﻄﺎي ﻧﺸﺎﻧﻪ روي ﻓﻘﻂ ﻣﺮﺑﻮط ﺑـﻪ ﺣـﺪ ﺗﺸـﺨﻴﺺ دورﺑـﻴﻦ ﻣـﻲ ﺷـﻮد و ﺑـﺮاي ﺳـﺎﻳﺮ ﻣـﻮارد‬
‫ﺗﻜﻨﻴﻚ ﻫﺎي ﻣﺸﺎﻫﺪاﺗﻲ وﺟﻮد دارد‪.‬‬

‫ﺑﻬ‬
‫‪ .3 .4 .3‬ﺧﻄﺎي ﻗﺮاﺋﺖ ﻛﺮدن‬
‫ﺧﻄﺎي اﺳﺘﺎﻧﺪارد ﺑﺮاي ﻗﺮاﺋﺖ زواﻳﺎي اﻓﻘﻲ ﺑﺴﺘﮕﻲ ﺑﻪ ﻧﻮع دورﺑﻴﻦ ﺑﻜﺎر ﺑﺮده ﺷﺪه دارد و ﻣﻘﺪار آن ﺑﺮاي دورﺑﻴﻦ ﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ‬

‫ﺰﺍ‬
‫ﺑﻪ ﺷﺮح زﻳﺮ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ ‪:‬‬
‫اﻟﻒ‪ -‬زاوﻳﻪ ﻳﺎﺑﻬﺎﺋﻲ ﺑﺎ ﻣﻴﻜﺮوﻣﺘﺮ اﭘﺘﻴﻜﻲ ﻛﻪ ﻛﻮﭼﻜﺘﺮﻳﻦ ﺗﻘﺴﻴﻤﺎت آﻧﻬﺎ ﺑﺮاﺑﺮ ‪ ./5‬ﺛﺎﻧﻴﻪ ﺗﺎ ‪ 1‬ﺛﺎﻧﻴﻪ اﺳﺖ ‪:‬‬
‫)‪ r  2.5 d  (9-3‬‬
‫ﺩﺑ‬
‫ب‪ -‬زاوﻳﻪ ﻳﺎﺑﻬﺎﺋﻲ ﻛﻪ ﻛﻮﭼﻜﺘﺮﻳﻦ ﺗﻘﺴﻴﻤﺎت آﻧﻬﺎ از ‪ 10‬ﺛﺎﻧﻴﻪ ﺗﺎ ‪ 1‬دﻗﻴﻘﻪ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ r  0.3 d  (10-3) :‬‬
‫ﻛﻪ در آﻧﻬﺎ ‪ d‬ﻛﻮﭼﻜﺘﺮﻳﻦ ﺗﻘﺴﻴﻤﺎت ﻟﻤﺐ دورﺑﻴﻦ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ اﻳﻦ ﻣﻘﺎدﻳﺮ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ در اﺛﺮ ﺧﻄـﺎي ﺧـﺎرج از ﻣﺮﻛـﺰي ﻟﻤـﺐ و ﻳـﺎ‬
‫ﻪ‬
‫ﺧﻄﺎي ﺗﻘﺴﻴﻤﺎت ﻟﻤﺐ و ﻣﻴﻜﺮوﻣﺘﺮ ﻛﻤﻲ زﻳﺎدﺗﺮ ﮔﺮدد ﻛﻪ در ﻫﺮ ﺻﻮرت ﻣﻘﺪار آن در دورﺑﻴﻦ ﻫﺎي دﻗﻴﻖ از ﻳـﻚ ﺛﺎﻧﻴـﻪ ﺗﺠـﺎوز ﻧﺨﻮاﻫـﺪ‬

‫‪r‬‬
‫‪   r ‬ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ .‬ﻻزم اﺳـﺖ‬ ‫ﻛﺮد‪ .‬ﺣﺎل ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ زاوﻳﻪ اي ﻣﺎﻧﻨﺪ ‪ ‬در ‪ n‬ﻛﻮﭘﻞ اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي ﺷﻮد ﻣﻘﺪار ﺧﻄﺎي ﻗﺮاﺋﺖ در آن‬
‫ﻧﺒﻴ‬

‫‪n‬‬
‫‪180‬‬
‫ﺑ ﻴﻦ‬ ‫ﺗﻮﺟﻪ ﺷﻮد ﻛﻪ در ﭼﻨﻴﻦ ﺣﺎﻟﺘﻲ ﻋﻼوه ﺑﺮ اﻳﻨﻜﻪ ﻗﺮاﺋﺖ ﻫﺎ ﻣﻲ ﺑﺎﻳﺴﺖ در ﻗﺴﻤﺘﻬﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻟﻤﺐ ﺑﻮﺳﻴﻠﻪ ﮔﺮداﻧﺪن آن ﺑﻪ اﻧﺪازه‬
‫‪n‬‬
‫ﻫﺮ ﻛﻮﭘﻞ اﻧﺠﺎم ﭘﺬﻳﺮد ﻣﻴﻜﺮوﻣﺘﺮ ﻧﻴﺰ ﺑﺎﻳﺪ در ﻗﺴﻤﺘﻬﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ آن ﻗﺮاﺋﺖ ﮔﺮدد ﺗﺎ ﺧﻄﺎي ﻣﺴﺎوي ﻧﺒﻮدن درﺟﻪ ﺑﻨـﺪي ﻟﻤـﺐ و ﻫﻤﭽﻨـﻴﻦ‬
‫ﺎﻥ‬

‫ﻣﻴﻜﺮوﻣﺘﺮ ﺑﻪ ﺣﺪاﻗﻞ ﻣﻤﻜﻦ ﺑﺮﺳﺪ‪.‬‬

‫‪ .4 .4 .3‬ﺧﻄﺎي اﻳﺴﺘﮕﺎه ﮔﺬاري‬

‫ﻣﻌﻤﻮﻻ از ﭼﻬﺎر ﻧﻮع ﺷﺎﻗﻮل ﺑﺮاي اﺳﺘﻘﺮار دورﺑﻴﻦ ﻧﻘﺸﻪ ﺑﺮداري ﺑﺮ روي اﻳﺴﺘﮕﺎه‪ ،‬ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ اﺳﺘﻔﺎده ﺷﻮد ‪:‬‬
‫اﻟﻒ‪ -‬ﺷﺎﻗﻮل ﻧﻮري )اﭘﺘﻴﻜﻲ(‬
‫ب‪ -‬ﺷﺎﻗﻮل ﻣﻴﻠﻪ اي‬
‫ج‪ -‬ﺷﺎﻗﻮل ﻧﺨﻲ‬
‫د‪ -‬ﺷﺎﻗﻮل ﻟﻴﺰري‬

‫ﺍﺳﺘﺎﺩ ﺑﻬﺰﺍﺩ ﺑﻪ ﻧﺒﻴﺎﻥ‬ ‫ﺗﺄﻟﻴﻒ ﻭ ﺗﺮﺟﻤﻪ‬

 ‫ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻫﺎي اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي زاوﻳﻪ‬ ‫ﻧﻘﺸﻪ ﺑﺮداري ژﺋﻮدﺗﻴﻚ‬

‫ﺧﻄﺎي اﺳﺘﺎﻧﺪارد اﺳﺘﻘﺮاردورﺑﻴﻦ ﺑﻮﺳﻴﻠﻪ ﺷﺎﻗﻮل ﻧﻮري ‪ 1‬ﻣﻴﻠﻴﻤﺘﺮ ﺑﻪ ازاي ‪ 1/5‬ﻣﺘﺮ ارﺗﻔﺎع دورﺑﻴﻦ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻻزم ﺑﻪ ﻳﺎدآوري اﺳـﺖ ﻛـﻪ‬
‫اﻳﻦ ﻓﻘﻂ در ﺻﻮرﺗﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ دﺳﺘﮕﺎه ﻛﺎﻣﻼ ﺗﻨﻈﻴﻢ و ﻛﺎﻟﻴﺒﺮه ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺷﺎﻗﻮل ﻣﻴﻠﻪ اي ﺷﺒﻴﻪ ﺑﻪ آﻧﭽﻪ در ﺑﻌﻀﻲ از دورﺑﻴﻦ ﻫﺎي ﻗﺪﻳﻤﻲ ﻛـﺮن‬
‫وﺟﻮد دارد در ﺻﻮرت ﺗﺮاز ﺑﻮدن ﺗﺮازﻛﺮوي آن ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ دﻗﺘﻲ ﻣﺸﺎﺑﻪ ﺷﺎﻗﻮل ﻧﻮري اراﺋﻪ دﻫﺪ‪ .‬ﺷﺎﻗﻮل ﻧﺨﻲ در ﻫﻮاﺋﻲ ﺑﺪون ﺑﺎد ﺑـﻪ ازاي‬
‫‪ 1/5‬ﻣﺘﺮ ارﺗﻔﺎع دورﺑﻴﻦ دﻗﺘﻲ ﺣﺪود ‪ 1/5‬ﻣﻴﻠﻲ ﻣﺘﺮ را ﺣﺪاﻛﺜﺮ ﺑﺪﺳﺖ ﺧﻮاﻫﺪ داد و ﺷﺎﻗﻮل ﻟﻴﺰري ﻧﻴﺰ ﻛﻪ از ﭘﺮﺗﻮي ﻟﻴﺰر در آن ﺑـﻪ ﺟـﺎي‬
‫ﻧﺦ ﻳﺎ ﻣﻴﻠﻪ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲ ﺷﻮد و در دﺳﺘﮕﺎﻫﻬﺎي ﺟﺪﻳﺪ وﺟﻮد دارد دﻗﺘﻲ ﻣﻌﺎدل ﺷﺎﻗﻮل ﻧﻮري ﻳﻌﻨﻲ ‪ 1‬ﻣﻴﻠﻲ ﻣﺘـﺮ ﺑـﻪ ازاي ‪ 1/5‬ﻣﺘـﺮ ارﺗﻔـﺎع‬
‫دورﺑﻴﻦ ﺑﺪﺳﺖ ﻣﻲ دﻫﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﺮ ﺻﻮرت از ﻫﺮ ﻧﻮع ﺷﺎﻗﻮﻟﻲ ﻛﻪ اﺳﺘﻔﺎده ﺷﻮد ﻫﺪف ﻣﺎ در اﻳﻦ ﺑﺨـﺶ ﻓﺮﻣﻮﻻﺳـﻴﻮن اﺛـﺮ ﺧﻄـﺎي اﻳﺴـﺘﮕﺎه‬
‫ﮔﺬاري ﺑﺮ روي اﻧﺪازه زاوﻳﻪ اﻓﻘﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﺷﻜﻞ )‪ (8-3‬ﺗﻮﺟﻪ ﻧﻤﺎﺋﻴﺪ‪ ،‬ﻓﺮض ﻣﻲ ﻛﻨﻴﻢ زاوﻳـﻪ ‪ ‬از اﻳﺴـﺘﮕﺎه ‪ I‬در ﺣـﺎل اﻧـﺪازه ﮔﻴـﺮي‬
‫اﺳﺖ‪:‬‬

‫‪L‬‬

‫ﺑﻬ‬
‫‪SL‬‬

‫ﺰﺍ‬
‫‪I‬‬
‫ﺩﺑ‬ ‫‪‬‬

‫‪SR‬‬ ‫‪R‬‬
‫ﻪ‬
‫ﺷﻜﻞ )‪ : (8-3‬ﺑﺮرﺳﻲ اﺛﺮ ﺧﻄﺎي اﺳﺘﻘﺮار ﺑﺮ روي اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي زواﻳﺎي اﻓﻘﻲ‬
‫از آﻧﺠﺎﺋﻴﻜﻪ ﺧﻄﺎي اﻳﺴﺘﮕﺎه ﮔﺬاري ﻣﺴﺘﻘﻴﻤﺎ ﺑﺮ روي ﻣﺨﺘﺼﺎت ﻧﻘﺎط اﺛﺮ ﮔﺬاﺷﺘﻪ و ﻣﺨﺘﺼﺎت ﻳﻚ ﻧﻘﻄﻪ را در ﺟﻬﺖ ‪ x‬و ‪ y‬دﺳﺘﺨﻮش‬
‫ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ زاوﻳﻪ ‪ ‬را ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺗﺎﺑﻌﻲ از ﻣﺨﺘﺼﺎت ﻧﻘﺎط ﻣﻲ ﻧﻮﻳﺴﻴﻢ ‪:‬‬
‫ﻧﺒﻴ‬

‫‪xR  xI‬‬ ‫‪x  xI‬‬

‫( ‪  tan 1‬‬
‫‪)  tan 1 ( L‬‬ ‫)‬
‫‪yR  yI‬‬ ‫)‪y L  y I (11-3‬‬
‫ﺑﺮ اﺳﺎس ﻗﺎﻧﻮن اﻧﺘﺸﺎر ﺧﻄﺎﻫﺎ و ﺑﺎ ﻓﺮض ﻣﺴﺘﻘﻞ ﺑﻮدن ﺧﻄﺎﻫﺎي اﻳﺴﺘﮕﺎه ﮔﺬاري در ﺟﻬﺎت ‪ x‬و ‪ y‬از ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ‪ ،‬ﺧﻮاﻫﻴﻢ داﺷﺖ ‪:‬‬
‫ﺎﻥ‬

‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬

‫‪  ‬‬ ‫‪  ‬‬ ‫‪  ‬‬ ‫‪  ‬‬ ‫‪  ‬‬ ‫‪  ‬‬
‫‪     x2I‬‬
‫‪2‬‬
‫‪    y2I‬‬ ‫)‪    x2L     y2L    x2R     y2R (12-3‬‬
‫‪ xI ‬‬ ‫‪ yI ‬‬ ‫‪ xL ‬‬ ‫‪ yL ‬‬ ‫‪ xR ‬‬ ‫‪ yR ‬‬
‫و‬ ‫‪ x y I‬و‪x y L‬‬
‫‪L‬‬ ‫‪L‬‬ ‫‪I‬‬ ‫‪I‬‬
‫ﺑـــﺎ ﻣﺸـــﺘﻖ ﮔﻴـــﺮي از ﻛﻤﻴـــﺖ ﻫـــﺎي ﻣﺘﻐﻴﻴـــﺮ و ﻓـــﺮض‪:‬‬
‫‪ L2‬‬ ‫‪ R2‬‬ ‫‪ I2‬‬
‫‪ 2 ‬‬
‫‪S L2‬‬
‫‪‬‬
‫‪S R2‬‬
‫‪‬‬
‫‪S L2 S R2‬‬
‫‪S‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪L‬‬ ‫‪ S R2  2 S L S R cos( ) ‬‬ ‫)‪(13-3‬‬ ‫‪: x‬‬
‫‪R‬‬
‫‪  yR   R‬‬
‫ﻛﻪ در راﺑﻄﻪ ﻓﻮق ‪  I‬و ‪  L‬و ‪  R‬ﺑﻪ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﺧﻄﺎي اﺳﺘﻘﺮاردورﺑﻴﻦ و ﻧﺸﺎﻧﻪ ﻫﺎ و ‪ S L‬و ‪ S R‬ﻧﻴﺰ ﻃﻮﻟﻬﺎي ﺑﻴﻦ آﻧﻬﺎ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬در ﺣﺎﻟﺖ‬
‫ﺧﺎص وﻗﺘﻲ ﻛﻪ ﺗﻘﺮﻳﺒﺎ ‪  L   R   I   C‬و ‪ ، S L  S R  S‬ﻓﺮﻣﻮل ﺗﻘﺮﻳﺒﻲ ﺧﻄﺎي اﺳﺘﻘﺮار ﺑﺮاي ﻳﻚ زاوﻳـﻪ اﻓﻘـﻲ ‪ ‬ﺑﺮاﺑـﺮ‬
‫ﻣﻘﺪار ذﻳﻞ ﻣﻲ ﺷﻮد ‪:‬‬
‫‪2 C‬‬
‫‪     ‬‬ ‫)‪(14-3‬‬
‫‪S‬‬

‫ﺍﺳﺘﺎﺩ ﺑﻬﺰﺍﺩ ﺑﻪ ﻧﺒﻴﺎﻥ‬ ‫ﺗﺄﻟﻴﻒ ﻭ ﺗﺮﺟﻤﻪ‬

 ‫ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻫﺎي اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي زاوﻳﻪ‬ ‫ﻧﻘﺸﻪ ﺑﺮداري ژﺋﻮدﺗﻴﻚ‬

‫‪180‬‬
‫ﻣﺠﺪدا ﻻزم ﺑﻪ ﻳﺎد آورﻳﺴﺖ ﻛﻪ ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﻳﻚ زاوﻳﻪ ‪ n‬ﻛﻮﭘﻞ اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي و ﺑﻴﻦ ﻫﺮ ﻛﻮﭘﻞ اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي ﻧﺸﺎﻧﻪ ﻫﺎ و دورﺑﻴﻦ ﺑﻪ اﻧﺪازه‬
‫‪n‬‬
‫ﭼﺮﺧﺎﻧﺪه ﺷﻮﻧﺪ و دوﺑﺎره اﻳﺴﺘﮕﺎه ﮔﺬاري اﻧﺠﺎم ﮔﻴﺮد‪ ،‬ﺧﻄﺎي ﻓﻮق ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺑﺮ ‪ n‬ﻣﻲ ﮔﺮدد‪ .‬آﻧﭽﻪ ﻛـﻪ از ﻓﺮﻣـﻮل ﻓـﻮق ﻣﺸـﻬﻮد اﺳـﺖ‬
‫اﻳﻨﺴﺖ ﻛﻪ اﺛﺮ ﺧﻄﺎي اﻳﺴﺘﮕﺎه ﮔﺬاري ﺑﺮ زاوﻳﻪ اﻓﻖ ﺑﺎ ﻛﺎﻫﺶ ﻓﺎﺻﻠﻪ ﺑﻴﻦ اﻳﺴﺘﮕﺎه و ﻧﺸﺎﻧﻪ اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﻲ ﻳﺎﺑﺪ و ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺑﺮاي ﻃﻮﻟﻬـﺎي ﺑﻠﻨـﺪ‬
‫)ﻣﺜﻞ ژﺋﻮدزي درﺟﻪ ‪ 1‬و ‪ (2‬ﻛﻤﺘﺮ اﻫﻤﻴﺖ دارد و درﻋﻮض ﻫﺮ ﭼﻘﺪر ﻓﺎﺻﻠﻪ ﺑﻴﻦ ﻧﻘﺎط ﻛﻤﺘﺮ ﺑﺎﺷﺪ اﺛﺮ اﻳﻦ ﺧﻄﺎ ﺑﻴﺸﺘﺮ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ .5 .4 .3‬ﺧﻄﺎي اﻧﻜﺴﺎر‬
‫اﻧﻜﺴﺎر ﺟﻮي ﻣﻬﻤﺘﺮﻳﻦ ﻣﻨﺒﻊ ﺧﻄﺎي ﻣﺤﻴﻄﻲ ﺑﺮاي اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي زاوﻳﻪ اﺳـﺖ زﻳـﺮا ﻛـﻪ ﺑﺎﻋـﺚ ﺑﻮﺟـﻮد آﻣـﺪن اﻧﺤﻨـﺎ در ﻣﺴـﻴﺮ‬
‫ﭘﺮﺗﻮﻫﺎي ﻧﻮر ﻣﻲ ﮔﺮدد‪ .‬ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﻣﺘﻐﻴﻴﺮ ﺑﻮدن ﭼﮕﺎﻟﻲ ﺟﻮ در ﻣﺴﻴﺮ ﻃﻲ ﺷﺪه از ﻧﺸﺎﻧﻪ ﺗﺎ اﻳﺴﺘﮕﺎه اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي ﻧـﻮر ﺑـﻪ ﺟـﺎي ﻳـﻚ ﻣﺴـﻴﺮ‬
‫ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﻣﺴﻴﺮي ﻣﻨﺤﻨﻲ ﺷﻜﻞ را ﻃﻲ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ )ﺷﻜﻞ ‪.(9-3‬اﻧﺤﻨﺎي ﻣﺴﻴﺮ ﻃﻲ ﺷﺪه ﺗﻮﺳﻂ ﻧﻮر ﻣﺘﻨﺎﺳﺐ ﺑﺎ ﮔﺮادﻳﺎن ﺿـﺮﻳﺐ ﺷﻜﺴـﺖ ﻧـﻮر‬

‫ﺑﻬ‬
‫ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ و از ﻓﺮﻣﻮل ذﻳﻞ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻣﻲ ﮔﺮدد‪:‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪‬‬ ‫)‪grad (n) (15-3‬‬
‫‪ n‬‬

‫ﺰﺍ‬
‫ﻛﻪ در آن ‪ n‬ﺿﺮﻳﺐ ﺷﻜﺴﺖ ﻫﻮا و )‪ grad(n‬ﺗﻐﻴﻴﺮات ﺿﺮﻳﺐ ﺷﻜﺴﺖ در اﻣﺘﺪاد ﻋﻤﻮد ﺑﺮ ﻣﺴﻴﺮ ﻧﻮر در ﺻﻔﺤﻪ اﻓﻖ )اﻣﺘـﺪاد ﻣﺤـﻮر ‪(y‬‬
‫ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪  ،‬ﺷﻌﺎع اﻧﺤﻨﺎ ﭘﺮﺗﻮ ﻧﻮر در اﺛﺮ اﻧﻜﺴﺎر ﺟﻮي اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪y‬‬
‫‪A‬‬
‫ﺩﺑ‬
‫‪‬‬
‫مسير طي شده‬
‫‪S‬‬ ‫توسط نور‬
‫ﻪ‬
‫‪‬‬ ‫‪B‬‬
‫ﻧﺒﻴ‬

‫‪‬‬
‫ﺎﻥ‬

‫ﺷﻜﻞ )‪ : (9-3‬اﻧﺤﻨﺎي ﻣﺴﻴﺮ ﻧﻮر در اﺛﺮ اﻧﻜﺴﺎر‬

‫ﺿﺮﻳﺐ ﺷﻜﺴﺖ ﻧﻮر در اﺗﻤﺴﻔﺮ ﺗﺎﺑﻌﻲ از ﻓﺸﺎر ﻫﻮا‪ ،‬درﺟﻪ ﺣﺮارت ﻫﻮا و ﻓﺸﺎر ﺑﺨﺎر آب ﻣﻮﺟﻮد در ﻫﻮا ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﺮاي ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺿﺮﻳﺐ‬
‫ﺷﻜﺴﺖ ﻧﻮر از ﻣﺘﻐﻴﻴﺮ ﻫﺎي ﻓﻮق‪ ،‬ﻓﺮﻣﻮل ذﻳﻞ ]‪ [Barrell and Sears, 1939‬اراﺋﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ ‪:‬‬

‫‪n  1  (ns  1)‬‬ ‫‪273  P   15.02 E ‬‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪6‬‬
‫)‪  10 (16-3‬‬
‫‪‬‬ ‫‪273‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪t‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪760‬‬ ‫‪ ‬‬ ‫‪273‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪t‬‬ ‫‪‬‬
‫‪E‬‬ ‫و‬ ‫اﺳـﺖ‬ ‫ﻮه‬ ‫ﻴـ‬ ‫ﺟ‬ ‫ﻣﺘـﺮ‬ ‫ﻲ‬‫ﻠ‬ ‫ﻴ‬ ‫ﻣ‬ ‫ﺣﺴﺐ‬ ‫ﺑﺮ‬ ‫ﻫﻮا‬ ‫ﻓﺸﺎر‬ ‫‪P‬‬ ‫و‬ ‫ﺑﺎﺷﺪ‬ ‫ﻲ‬ ‫ﻣ‬ ‫ﻮس‬ ‫ﻴ‬ ‫ﺳﻠﺴ‬ ‫درﺟﻪ‬ ‫ﺣﺴﺐ‬ ‫ﻛﻪ در راﺑﻄﻪ ﻓﻮق ‪ t‬درﺟﻪ ﺣﺮارت ﻣﺤﻴﻂ ﺑﺮ‬
‫ﻓﺸﺎر ﺑﺨﺎرآب ﻣﻮﺟﻮد در ﻫﻮاﺳﺖ‪ ns ،‬ﺿﺮﻳﺐ ﺷﻜﺴﺖ ﻫﻮاي ﺧﺸﻚ در دﻣﺎي ﺻﻔﺮ درﺟﻪ ﺳﺎﻧﺘﻴﮕﺮاد و ﻓﺸﺎر ‪ 760‬ﻣﻴﻠﻲ ﻣﺘﺮ ﺟﻴﻮه و ﺑـﺎ‬
‫ﺣﺠﻢ ‪ %0/03‬دي اﻛﺴﻴﺪ ﻛﺮﺑﻦ در آن ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺿﺮﻳﺐ ﺷﻜﺴﺖ ‪ ns‬را ﻣﻲ ﺗﻮان ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از راﺑﻄﻪ ذﻳﻞ ﻛـﻪ اﺑﺘـﺪا ﺗﻮﺳـﻂ ‪Cauchy‬‬
‫ﻛﺸﻒ ﺷﺪه و ﺳﭙﺲ ﺗﻮﺳﻂ ]‪ [Edlen, 1953‬ﺗﻜﻤﻴﻞ ﮔﺮدﻳﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻧﻤﻮد‪:‬‬

‫ﺍﺳﺘﺎﺩ ﺑﻬﺰﺍﺩ ﺑﻪ ﻧﺒﻴﺎﻥ‬ ‫ﺗﺄﻟﻴﻒ ﻭ ﺗﺮﺟﻤﻪ‬

 ‫ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻫﺎي اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي زاوﻳﻪ‬ ‫ﻧﻘﺸﻪ ﺑﺮداري ژﺋﻮدﺗﻴﻚ‬

‫‪1.6288‬‬ ‫‪0.0136‬‬
‫‪n s  1  10 6‬‬ ‫‪ 287.604 ‬‬ ‫‪‬‬
‫)‪(17-3‬‬
‫‪‬‬ ‫‪40‬‬‫‪2‬‬
‫‪0‬‬

‫ﻛﻪ در اﻳﻦ راﺑﻄﻪ ‪  0‬ﻃﻮل ﻣﻮج ﻧﻮردر ﺧﻼ ﺑﺮ ﺣﺴﺐ ﻣﻴﻜﺮون ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ و ‪ ns‬ﺿﺮﻳﺐ ﺷﻜﺴﺖ آن ﻃﻮل ﻣﻮج اﺳﺖ در ﺷﺮاﻳﻂ اﺳﺘﺎﻧﺪارد‬
‫ﻓﺸﺎر و دﻣﺎﺋﻲ ﻛﻪ ﺗﻮﺿﻴﺢ داده ﺷﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﺷﺮاﻳﻂ ﻣﺤﻴﻄﻲ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻛﻨﺪ اﻋﺪاد ﺛﺎﺑﺖ ذﻛﺮ ﺷﺪه در ﻓﺮﻣﻮل ﻓﻮق ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ ﺑﻪ ﻋﺒـﺎرت دﻳﮕـﺮ‬
‫اﻳﻦ اﻋﺪاد واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﻣﺤﻴﻂ ﻋﺒﻮر ﭘﺮﺗﻮ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮاي ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﮔﺮادﻳﺎن ﺿﺮﻳﺐ ﺷﻜﺴﺖ ﺑﺎﻳﺪ از آن در ﺟﻬﺖ ﻣﺤﻮر‪) y‬ﻋﻤـﻮد ﺑـﺮ ﻣﺴـﻴﺮ‬
‫ﭘﺮﺗﻮ( ﻣﺸﺘﻖ ﮔﺮﻓﺖ و ﭼﻮن درﺟﻪ ﺣﺮارت ‪ t‬را ﻣﻲ ﺗﻮان ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺗﺎﺑﻌﻲ از ‪ y‬در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬راﺑﻄﻪ ذﻳﻞ ﺑﺪﺳﺖ ﻣﻲ آﻳﺪ‪:‬‬
‫‪dn dn dt‬‬
‫‪grad (n) ‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫)‪(18-3‬‬
‫‪dy dt dy‬‬
‫ﺑﺮ اﺳﺎس راﺑﻄﻪ ‪ 16-3‬ﺿﺮﻳﺐ ﺷﻜﺴﺖ ﺗﺎﺑﻌﻲ از دﻣﺎي ﻣﺤﻴﻂ ﻋﺒﻮر ﻧﻮر ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺎ ﻣﺸﺘﻖ ﮔﻴﺮي از آن ﻧﺴﺒﺖ ﺑـﻪ ‪ t‬راﺑﻄـﻪ زﻳـﺮ ﺣﺎﺻـﻞ‬

‫‪dn‬‬ ‫‪0.36n s  1P 15.02 E  10 6‬‬ ‫ﻣﻲ ﺷﻮد‪:‬‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫(‬ ‫‪19‬‬‫‪-‬‬ ‫‪3‬‬ ‫)‬
‫‪dt‬‬ ‫‪(273  t ) 2‬‬ ‫‪(273  t ) 2‬‬

‫ﺑﻬ‬
‫ﺑﺎﻳﺪ ﺗﻮﺟﻪ داﺷﺖ ﻛﻪ اﺛﺮ ﻣﻮﻟﻔﻪ ﻫﺎي ‪ P‬و ‪ E‬ﺑﺮ روي ﺿﺮﻳﺐ ﺷﻜﺴﺖ ‪ n‬ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﻮﻟﻔﻪ درﺟﻪ ﺣﺮارت ﻣﺴﻴﺮ ﻧﺎﭼﻴﺰ اﺳـﺖ ﺑﻨـﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬در‬
‫ﻣﺸﺘﻖ ﮔﻴﺮي ﻫﻨﮕﺎم ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﮔﺮادﻳﺎن از آﻧﻬﺎ ﺻﺮﻓﻨﻈﺮ ﻧﻤﻮدﻳﻢ‪ .‬ﺑﻌﻼوه اﻳﻨﻜﻪ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻓﺮﻣﻮل ﻓﻮق ﻣﻲ ﺗﻮان از ﻗﺴﻤﺖ دوم آن ﻛﻪ ﺷـﺎﻣﻞ‬

‫ﺰﺍ‬
‫ﻓﺸﺎر ﺑﺨﺎر آب ﻣﻮﺟﻮد در ﻫﻮا ﻣﻲ ﺷﻮد ﻧﻴﺰ ﺻﺮﻓﻨﻈﺮ ﻧﻤﻮد ﺑﺎ اﻳﻦ ﻓﺮض و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺟﺎﻳﮕﺰﻳﻦ ﻧﻤﻮدن راﺑﻄﻪ )‪ (19-3‬در رواﺑﻂ )‪ (18-3‬و‬

‫‪1‬‬ ‫‪0.36(n s  1) P dt‬‬ ‫)‪: (15-3‬‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫(‬ ‫‪20‬‬‫‪-‬‬ ‫‪3‬‬ ‫)‬
‫‪‬‬ ‫‪(273  t ) 2‬‬ ‫‪dy‬‬
‫ﺩﺑ‬
‫ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ رواﺑﻂ ﻫﻨﺪﺳـﻲ ﻧﺸـﺎن داده ﺷـﺪه در ﺷـﻜﻞ )‪ (9-3‬ﻣﻘـﺪار ﺧﻄـﺎي اﻧﻜﺴـﺎر ﺑـﺮاي اﻣﺘـﺪاد ﻗﺮاوﻟـﺮوي ‪ AB‬ﺑﺮاﺑﺮاﺳـﺖ ﺑـﺎ‪:‬‬
‫‪S‬‬
‫‪  ‬ﻛﻪ در آن ‪ S‬ﻃﻮل ﺧﻂ ﻗﺮاوﻟﺮوﻳﺴﺖ‪ ،‬ﺑﺎ ﺟﺎﻳﮕﺰﻳﻨﻲ راﺑﻄﻪ )‪ (20-3‬در )‪:(21 -3‬‬ ‫)‪(21-3‬‬
‫‪2‬‬
‫‪0.36(n s  1) P.S dt‬‬
‫‪‬‬ ‫‪.‬‬
‫ﻪ‬
‫‪2(273  t ) 2‬‬ ‫‪dy‬‬ ‫)‪(24-3‬‬
‫ﺑﺎ ﻓﺮض ﻧﻤﻮدن ‪ n s  1.000292‬و ﺗﺒﺪﻳﻞ رادﻳﺎن ﺑﻪ ﺛﺎﻧﻴﻪ راﺑﻄﻪ ﻓﻮق ﺑﻪ ﺷﻜﻞ ذﻳﻞ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﻲ ﺷﻮد‪:‬‬
‫ﻧﺒﻴ‬

‫‪‬‬ ‫‪P.S‬‬ ‫‪ dt‬‬

‫‪  11 ‬‬ ‫‪.‬‬ ‫)‪(25-3‬‬
‫) ‪ (273  t‬‬
‫‪2‬‬
‫‪ dy‬‬
‫راﺑﻄﻪ )‪ (25-3‬ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﺪ ﻛﻪ ﺧﻄﺎي ﻧﺎﺷﻲ از اﻧﻜﺴﺎر ﺑﺮ روي اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي زاوﻳﻪ اﻓﻘﻲ ﺗﺎﺑﻌﻲ از ﺗﻐﻴﻴـﺮات دﻣـﺎ در راﺳـﺘﺎي ﻗـﺎﺋﻢ ﺑـﺮ‬
‫ﺎﻥ‬

‫ﻣﺴﻴﺮ ﻋﺒﻮر ﭘﺮﺗﻮ‪ ،‬ﻓﺸﺎر و دﻣﺎي ﻣﺘﻮﺳﻂ ﻣﺤﻴﻂ و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺗﻐﻴﻴﺮات دﻣﺎ در ﻃﻮل ﻣﺴﻴﺮ اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺜـﺎل) ‪ : (2-3‬ﭼﻨﺎﻧﭽـﻪ اﻣﺘـﺪاد‬
‫‪ AB‬ﺑﻄﻮل ‪ 10‬ﻛﻴﻠﻮﻣﺘﺮ در ﻛﻨﺎر ﺳﺎﺣﻠﻲ اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي ﺷﻮد‪ ،‬ﻣﻄﻠﻮﺑﺴﺖ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺗﺼﺤﻴﺢ اﻧﻜﺴﺎر ﺑﺮاي اﻳﻦ اﻣﺘﺪاد در ﺻﻮرﺗﻲ ﻛـﻪ ‪ :‬درﺟـﻪ‬
‫‪dt‬‬
‫درﺟـﻪ‬ ‫ﺣﺮارت ﻣﺘﻮﺳﻂ ﻣﺤﻴﻂ ‪ 20‬درﺟﻪ ﺳﻠﺴﻴﻮس‪ ،‬ﻓﺸﺎر ﻣﺘﻮﺳـﻂ ‪ 750‬ﻣﻴﻠـﻲ ﻣﺘـﺮ ﺟﻴـﻮه و ﺗﻐﻴﻴـﺮات درﺟـﻪ ﺣـﺮارت ‪ 0.05‬‬
‫‪dy‬‬
‫ﺳﻠﺴﻴﻮس ﺑﺮﻣﺘﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪:‬‬
‫‪‬‬ ‫‪P.S‬‬ ‫‪ dt‬‬ ‫‪ 750  10000 ‬‬
‫‪  11 ‬‬ ‫‪.  11‬‬ ‫‪  0.05  48‬‬
‫) ‪ (273  t‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪ dy‬‬ ‫‪ 293‬‬ ‫‪‬‬

‫ﺣﺎل اﮔﺮ ﺑﺠﺎي ﻳﻚ اﻣﺘﺪاد‪ ،‬ﻳﻚ زاوﻳﻪ را در ﻧﻈﺮ ﺑﮕﻴﺮﻳﻢ )ﺷﻜﻞ ‪ ،(10-3‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺷﻜﻞ ﻣﻘﺪار زاوﻳﻪ ‪ ‬ﭘﺲ از ﺗﺼﺤﻴﺢ ﺑـﻪ ﺻـﻮرت‬
‫ذﻳﻞ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪      C   B (26-3) :‬‬

‫ﺍﺳﺘﺎﺩ ﺑﻬﺰﺍﺩ ﺑﻪ ﻧﺒﻴﺎﻥ‬ ‫ﺗﺄﻟﻴﻒ ﻭ ﺗﺮﺟﻤﻪ‬

 ‫ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻫﺎي اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي زاوﻳﻪ‬ ‫ﻧﻘﺸﻪ ﺑﺮداري ژﺋﻮدﺗﻴﻚ‬

‫‪B‬‬

‫‪B‬‬

‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪A‬‬
‫‪C‬‬

‫‪C‬‬

‫ﺑﻬ‬
‫ﺷﻜﻞ )‪ : (10-3‬اﺛﺮ اﻧﻜﺴﺎر ﺑﺮ روي زاوﻳﻪ اﻓﻘﻲ‬

‫ﺰﺍ‬
‫‪ .5 .3‬ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻫﺎي زاوﻳﻪ ﻳﺎب اﻟﻜﺘﺮوﻧﻴﻜﻲ‬
‫ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر ﻛﻪ در اﺑﺘﺪاي ﻓﺼﻞ ﻫﻢ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ ﺗﻔﺎوت اﺻﻠﻲ زاوﻳﻪ ﻳﺎﺑﻬﺎي اﭘﺘﻴﻜﻲ ﺑﺎ زاوﻳﻪ ﻳﺎﺑﻬﺎي اﻟﻜﺘﺮوﻧﻴﻜـﻲ در ﺳﻴﺴـﺘﻢ ﻗﺮاﺋـﺖ‬
‫زاوﻳﻪ ﺗﻮﺳﻂ آﻧﻬﺎﺳﺖ‪ .‬در اﻳﻦ ﻗﺴﻤﺖ ﺑﺼﻮرت ﺧﻼﺻﻪ ﻧﺤﻮه ﻗﺮاﺋﺖ درزاوﻳﻪ ﻳﺎﺑﻬﺎي اﻟﻜﺘﺮوﻧﻴﻜﻲ ﺑﻴﺎن ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ زاوﻳـﻪ اي ﻳـﻚ‬
‫ﺩﺑ‬
‫ﻧﻘﻄﻪ ﺑﺮ روي ﻧﻘﺎﻟﻪ ﻗﺮاﺋﺖ زاوﻳﻪ از دﺳﺘﮕﺎه زاوﻳﻪ ﻳﺎب ﻳﻚ ﻛﻤﻴﺖ ﻣﺘﻐﻴﻴﺮ ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮاي ﻗﺮاﺋﺖ ﻳﻚ ﻣﺘﻐﻴﻴﺮ زاوﻳﻪ اي ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ ﺗﻮﺳـﻂ‬
‫ﺳﻴﺴﺘﻢ اﻟﻜﺘﺮوﻧﻴﻜﻲ اﺑﺘﺪا ﺑﺎﻳﺪ آﻧﺮا ﺑﻪ ﻋﺪد در ﻣﺒﻨﺎي دو‪ 23‬ﺗﺒﺪﻳﻞ ﻛﻨﻴﻢ‪ ،‬ﺳﭙﺲ آﻧﺮا ﺑﻪ ﺻﻮرﺗﻲ ﻛﺪ ﮔﺬاري ﻛﻨﻴﻢ ﻛﻪ ﻫﻨﮕـﺎﻣﻲ ﻛـﻪ ﺟﺎﺑﺠـﺎﺋﻲ‬
‫زاوﻳﻪ اي در ﻓﻮاﺻﻞ ﻣﺴﺎوي روي ﻧﻘﺎﻟﻪ اﻧﺠﺎم ﻣﻲ ﮔﻴﺮد ﻓﻘﻂ ﻳﻚ رﻗﻢ از ﻋﺪد ﻣﺬﻛﻮر ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻛﻨﺪ ﻳﻌﻨﻲ ﻓﻘﻂ ﻣﺠﺎز ﻫﺴﺘﻴﻢ ﻳﻜﻲ از ارﻗـﺎم را‬
‫ﻪ‬
‫ﺟﺎﺑﺠﺎ ﻛﻨﻴﻢ‪ .‬ﺑﻪ ﺟﺪول )‪ (2-3‬ﺗﻮﺟﻪ ﻧﻤﺎﺋﻴﺪ‪ ،‬در ﺳﺘﻮن اول از اﻳﻦ ﺟﺪول ﻋﺪد در ﻣﺒﻨﺎي ‪ 10‬داده ﺷﺪه اﺳﺖ و در ﺳﺘﻮن دوم ﻫﻤـﺎن ﻋـﺪد‬
‫ﺑﻪ ﻣﺒﻨﺎي ‪ 2‬ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺷﺪه اﺳﺖ و در ﺳﺘﻮن ﺳﻮم ﻛﺪ ﮔﺬاري اﻧﺠﺎم ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻤﺎﻧﻄﻮري ﻛﻪ ﻣﻼﺣﻈﻪ ﻣﻲ ﮔﺮدد وﻗﺘﻲ ﻋﺪدي در ﻣﺒﻨـﺎي ‪2‬‬
‫ﻧﺒﻴ‬

‫اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﻲ ﻳﺎﺑﺪ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻳﻜﺪﻓﻌﻪ دو رﻗﻢ و ﻳﺎ ﺳﻪ رﻗﻢ آن ﻋﻮض ﺷﻮد ﻣﺜﻼ از ‪ 3‬ﺑﻪ ‪ 4‬ﻋﺪد‪ 0011‬ﺑﻪ ‪ 0100‬ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻣﻲ ﻛﻨـﺪ ﻛـﻪ در آن‬
‫دو‪ 1‬ﺑﻪ ‪ 0‬و ﻳﻚ ‪ 0‬ﺑﻪ ‪ 1‬ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻛﺮده اﺳﺖ در ﺣﺎﻟﻴﻜﻪ اﮔﺮ ﺑﻪ ﺳﺘﻮن ﺳﻮم ﻛﻪ ﺳﺘﻮن ﻛﺪﮔﺬاري اﺳﺖ ﺗﻮﺟﻪ ﻛﻨﻴﺪ ﻣﻼﺣﻈﻪ ﻣﻲ ﺷﻮد ﻛﻪ در آن‬
‫ﺎﻥ‬

‫ﺑﺎ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻋﺪد ﺑﻪ اﻧﺪازه ﻳﻚ واﺣﺪ ﻓﻘﻂ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻳﻚ ‪ 0‬ﺑﻪ‪ 1‬ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺷﺪه و ﻳﺎ ﻳﻚ‪ 1‬ﺑﻪ ‪ 0‬ﺗﺒﺪﻳﻞ ﮔـﺮدد‪ .‬ﺑـﻪ اﻳـﻦ ﻧـﻮع ﻛـﺪ ﮔـﺬاري‪،‬‬
‫ﻛﺪﮔﺬاري ﺗﺼﺎﻋﺪي‪ 24‬ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻲ ﺷﻮد ﻛﻪ ﻳﻜﻲ از ﺳﺎده ﺗﺮﻳﻦ اﻧﻮاع آن ﻛﺪ ﺧﺎﻛﺴﺘﺮي‪ 25‬اﺳﺖ ﻛﻪ در زاوﻳﻪ ﻳﺎﺑﻬﺎي اﻟﻜﺘﺮوﻧﻴﻜﻲ اﺳﺘﻔﺎده ﺷﺪه‬
‫و در ﺟﺪول )‪ (2-3‬ﻫﻤﻴﻦ ﻧﻮع ﻛﺪ آﻣﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪٢٣‬‬
‫‪binary‬‬
‫‪٢٤‬‬
‫‪progressive coding‬‬
‫‪٢٥‬‬
‫‪gray code‬‬

‫ﺍﺳﺘﺎﺩ ﺑﻬﺰﺍﺩ ﺑﻪ ﻧﺒﻴﺎﻥ‬ ‫ﺗﺄﻟﻴﻒ ﻭ ﺗﺮﺟﻤﻪ‬

 ‫ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻫﺎي اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي زاوﻳﻪ‬ ‫ﻧﻘﺸﻪ ﺑﺮداري ژﺋﻮدﺗﻴﻚ‬

‫ﻋﺪد ﻛﺪ ﮔﺬاري ﺷﺪه‬ ‫ﻋﺪد در ﻣﺒﻨﺎي ‪2‬‬ ‫ﻋﺪد در ﻣﺒﻨﺎي ‪10‬‬

‫‪0000‬‬ ‫‪0000‬‬ ‫‪0‬‬
‫‪0001‬‬ ‫‪0001‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪0011‬‬ ‫‪0010‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪0010‬‬ ‫‪0011‬‬ ‫‪3‬‬
‫‪0110‬‬ ‫‪0100‬‬ ‫‪4‬‬
‫‪0111‬‬ ‫‪0101‬‬ ‫‪5‬‬
‫‪0101‬‬ ‫‪0110‬‬ ‫‪6‬‬
‫‪0100‬‬ ‫‪0111‬‬ ‫‪7‬‬

‫ﺑﻬ‬
‫‪1100‬‬ ‫‪1000‬‬ ‫‪8‬‬
‫‪1101‬‬ ‫‪1001‬‬ ‫‪9‬‬

‫ﺰﺍ‬
‫‪1111‬‬ ‫‪1010‬‬ ‫‪10‬‬
‫‪1110‬‬ ‫‪1011‬‬ ‫‪11‬‬
‫‪1010‬‬
‫ﺩﺑ‬ ‫‪1100‬‬ ‫‪12‬‬
‫ﺟﺪول )‪ : (2-3‬ﻛﺪ ﮔﺬاري اﻋﺪاد ﺑﺮاي ﻗﺮاﺋﺖ زاوﻳﻪ ﺗﻮﺳﻂ ﺳﻴﺴﺘﻢ اﻟﻜﺘﺮوﻧﻴﻜﻲ‬
‫ﻳﻜﻲ دﻳﮕﺮ از ﻧﻜﺎﺗﻲ ﻛﻪ در ﻣﻮرد ﻛﺪ ﺧﺎﻛﺴﺘﺮي وﺟﻮد دارد اﻳﻨﺴﺖ ﻛﻪ اﮔﺮ دﻗﺖ ﻛﻨﻴﻢ ﻣﺘﻮﺟﻪ ﻣﻲ ﺷـﻮﻳﻢ ﻛـﻪ اﮔـﺮ ‪ 1‬رﻗـﻢ اول از ﺳـﻤﺖ‬
‫ﻪ‬
‫راﺳﺖ ﺑﺎﺷﺪ ﺑﻌﺪ ازﺗﻜﺮار در دو ﻋﺪد ﻋﻮض ﻣﻲ ﺷﻮد اﮔﺮ رﻗﻢ دوم ﺑﺎﺷﺪ ﺑﻌﺪ از ﺗﻜﺮار در ﭼﻬﺎر ﻋﺪد ﻋﻮض ﻣﻲ ﺷﻮد و اﮔـﺮ رﻗـﻢ ﺳـﻮم‬
‫‪n‬‬
‫ﺑﺎﺷﺪ ﺑﻌﺪ از ﺗﻜﺮاردر ﻫﺸﺖ ﻋﺪد ﻋﻮض ﻣﻲ ﺷﻮد ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﺻﻮرت راﺑﻄﻪ اي وﺟﻮد دارد ﻛﻪ اﮔﺮ ‪ 1‬رﻗﻢ ‪n‬ام از ﺳﻤﺖ راﺳﺖ ﺑﺎﺷﺪ ﺗﺎ ‪2‬‬
‫ﻧﺒﻴ‬

‫ﺑﺎر در ارﻗﺎم ﺑﻌﺪي ﺗﻜﺮار ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺧﺎﺻﻴﺖ ﺑﻴﺎﻧﮕﺮ ﻳﻚ راﺑﻄﻪ ﻣﻨﻄﻘﻲ ﺑﺮاي اﻳﻦ ﻧﻮع ﻛﺪ ﮔﺬارﻳﺴﺖ‪ .‬در ﺷﻜﻞ )‪ (11-3‬ﻗﺴـﻤﺘﻲ از‬
‫ﻳﻚ ﻧﻘﺎﻟﻪ ﻗﺮاﺋﺖ زاوﻳﻪ اﻟﻜﺘﺮوﻧﻴﻜﻲ ﺑﺮاي اﻋﺪاد ﻛﺪ ﮔﺬاري ﺷﺪه ﺗﺎ ﺷﺶ رﻗﻢ‪ ،‬ﻧﻤﺎﻳﺶ داده ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ اﮔﺮ دﻗﺖ ﻛﻨﻴﻢ ﺑﻪ ﻧﻈـﺎم ﻣﻨﻄﻘـﻲ‬
‫ﻛﺪ ﮔﺬاري از ﺳﻤﺖ راﺳﺖ ﺑﻪ ﭼﭗ ﺑﺮ روي آن ﭘﻲ ﻣﻲ ﺑﺮﻳﻢ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﻗﺮار ﮔﻴﺮي ارﻗﺎم ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻛﺪﻫﺎ از ﺳﻤﺖ ﺑﻴﺮون ﺑﻪ داﺧﻞ داﻳﺮه ﻣـﻲ‬
‫ﺎﻥ‬

‫ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫‪30‬‬
‫‪20‬‬
‫‪40‬‬
‫‪10‬‬
‫‪50‬‬

‫‪0‬‬
‫‪60‬‬

‫ﺷﻜﻞ )‪ : (11-3‬درﺟﻪ ﺑﻨﺪي ﻧﻘﺎﻟﻪ اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي زاوﻳﻪ ﺑﺮ اﺳﺎس ﻛﺪ ﮔﺬاري در زاوﻳﻪ ﻳﺎﺑﻬﺎي اﻟﻜﺘﺮوﻧﻴﻜﻲ‬

‫ﺍﺳﺘﺎﺩ ﺑﻬﺰﺍﺩ ﺑﻪ ﻧﺒﻴﺎﻥ‬ ‫ﺗﺄﻟﻴﻒ ﻭ ﺗﺮﺟﻤﻪ‬

 ‫ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻫﺎي اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي زاوﻳﻪ‬ ‫ﻧﻘﺸﻪ ﺑﺮداري ژﺋﻮدﺗﻴﻚ‬

‫ﺑﺮاي درﺟﻪ ﺑﻨﺪي ‪ 10‬ﺛﺎﻧﻴﻪ اي ﻧﻘﺎﻟﻪ اﻓﻘﻲ ﺑﺮ اﺳﺎس ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻓﻮق ‪ 129600‬ﻗﻄﺎع ﺑﺎﻳﺪ در ﭘﻴﺮاﻣﻮن ﻧﻘﺎﻟﻪ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺑﻨﺪي ﺷﻮد ﻛﻪ اﮔﺮ ﻗﻄﺮداﻳﺮه‬
‫ﻧﻘﺎﻟﻪ ‪ 80‬ﻣﻴﻠﻲ ﻣﺘﺮ در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﻮد‪ ،‬ﭘﻬﻨﺎي ﻫﺮ ﻗﻄﺎع در ﻣﺤﻴﻂ ﻧﻘﺎﻟﻪ ﭼﻴﺰي ﻛﻤﺘﺮ از ‪ 2‬ﻣﻴﻜﺮوﻣﺘﺮ ﻣﻲ ﺷﻮد ﻛﻪ ﺑﻪ ﺗﻜﻨﻮﻟﻮژي ﺑﺴﻴﺎر ﺑﺎﻻﻳﻲ‬
‫ﺑﺮاي درﺟﻪ ﺑﻨﺪي ﻧﻴﺎز دارد و ﺑﻌﻼوه ﺑﺴﻴﺎر ﻫﺰﻳﻨﻪ ﺑﺮ اﺳﺖ‪ ،‬اﻟﺒﺘﻪ در ﺳﺎﻟﻬﺎي اﺧﻴﺮ ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ ﻫﺎي زﻳﺎدي در اﻳـﻦ زﻣﻴﻨـﻪ ﻫـﺎ ﺑﻮﺟـﻮد آﻣـﺪه‬
‫اﺳﺖ و دﻗﺖ ﻗﺮاﺋﺖ زاوﻳﻪ ﺑﺎ اﻳﻦ روش ﺑﻪ ﻧﺤﻮ ﻣﻮﺛﺮي ﺑﻬﺒﻮد ﭘﻴﺪا ﻛﺮده اﺳﺖ و ﻫﻤﻴﻨﻄﻮر ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻫﺎ ﻛﺎﻫﺶ ﭘﻴﺪا ﻛﺮده اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮاي ﻗﺮاﺋـﺖ‬
‫از روي اﻳﻦ ﻧﻮع ﻧﻘﺎﻟﻪ از دﻳﻮدﻫﺎي ﻧﻮري و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ردﻳﺎب ﭘﺮﺗﻮ ﻧﻮري اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر ﻛﻪ در ﺷـﻜﻞ )‪ (12-3‬ﺑـﻪ ﺻـﻮرت‬
‫ﺳﻤﺒﻠﻴﻚ ﻧﺸﺎن داده ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﺗﺸﺨﻴﺺ زاوﻳﻪ ﺗﻮﺳﻂ ﺳﻴﺴﺘﻢ رﻗﻮﻣﻲ ﺑﺎ ﻋﺒﻮر ﻛﺮدن ﻳﺎ ﻋﺪم ﻋﺒﻮر ﭘﺮﺗﻮ ﻧﻮري از ﻋﻼﻣﺖ ﮔﺬاري ﺑﺮاﺳﺎس‬
‫ﻛﺪ ﻣﺒﻨﺎي ‪ 2‬ﺻﻮرت ﻣﻲ ﮔﻴﺮد و ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺑﻪ ﺻﻔﺤﻪ ﻧﻤﺎﻳﺸﮕﺮ ﺑﺮاي ﻗﺮاﺋﺖ ﻋﺎﻣﻞ ﻧﻘﺸﻪ ﺑﺮدار ﻓﺮﺳﺘﺎده ﻣﻲ ﺷﻮد‪.‬‬

‫جريان ورودي‬
‫‪n‬‬
‫ديود نوري‬
‫پرتو داخلي‬

‫ﺑﻬ‬
‫بخشي از‬
‫صفحه نقاله‬

‫ﺰﺍ‬
‫ﺩﺑ‬
‫جريان خروجي‬
‫ﻪ‬
‫ﺷﻜﻞ )‪ :(12-3‬ﻧﻤﺎﻳﺶ ﺳﻤﺒﻮﻟﻴﻚ ﻧﺤﻮه ﻗﺮاﺋﺖ زاوﻳﻪ در ﺳﺎﺧﺘﺎر دروﻧﻲ زاوﻳﻪ ﻳﺎب اﻟﻜﺘﺮوﻧﻴﻜﻲ‬
‫ﻧﺒﻴ‬

‫‪ .6 .3‬روﺷﻬﺎي اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي زواﻳﺎي اﻓﻘﻲ‬

‫ﺑﺮاي اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي زواﻳﺎي اﻓﻘﻲ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﺻﻞ اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي زواﻳﺎ ﺑﺮوش ﻛﻮﭘﻞ ﺳﻪ روش ﻛﻠﻲ ذﻳﻞ وﺟﻮد دارد‪:‬‬
‫اﻟﻒ‪ -‬روش زواﻳﺎي ﻣﺴﺘﻘﻞ‬
‫ﺎﻥ‬

‫ب‪ -‬روش اﻣﺘﺪادي‬

‫ج‪ -‬روش ﻛﻠﻴﻪ زواﻳﺎي ﻣﻤﻜﻦ ﻳﺎ اﺳﻜﺮاﻳﺒﺮ‬
‫ﻛﻪ در ﻫﺮﻛﺪام از اﻳﻦ روﺷﻬﺎ ﭼﻮن ﺗﻌﺪاد ﻣﺸﺎﻫﺪات ﺑﻴﺶ از ﻣﺠﻬﻮﻻت در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻣﻲ ﺷﻮد ﻧﻴﺎز ﺑﻪ ﺳﺮﺷﻜﻨﻲ ﺑﺮوش ﻛﻤﺘﺮﻳﻦ ﻣﺮﺑﻌـﺎت‬
‫وﺟﻮد دارد‪ .‬در اﻳﻦ ﺑﺨﺶ ﺑﻪ ﺑﺮرﺳﻲ اﻳﻦ روﺷﻬﺎ و ﻧﺤﻮه ﺳﺮﺷﻜﻨﻲ ﺧﻄﺎﻫﺎ درآﻧﻬﺎ ﻣﻲ ﭘﺮدازﻳﻢ‪.‬‬

‫‪.1 .6 .3‬اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي زواﻳﺎ ﺑﻪ روش ﻣﺴﺘﻘﻞ‬

‫در اﻳﻦ روش ﻫﺮ زاوﻳﻪ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻛﺎﻣﻼ ﻣﺴﺘﻘﻞ از زواﻳﺎي دﻳﮕﺮ اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي ﻣﻲ ﺷﻮد و ﻫﻴﭻ زاوﻳﻪ اي ﺑﺎ زاوﻳـﻪ دﻳﮕـﺮ ﭘﻮﺷـﺶ‬
‫ﻣﺸﺘﺮك ﻧﺪارد‪ .‬اﻳﻦ روش ﻣﻌﻤﻮﻻ ﺑﺎ ﺗﻜﻤﻴﻞ دور اﻓﻖ ﻫﻤﺮاه اﺳﺖ زﻳﺮا ﻛﻪ در ﻏﻴﺮ اﻳﻦ ﺻﻮرت ﺗﻌﺪاد ﻣﺸﺎﻫﺪات ﺑﺎ ﻣﺠﻬﻮﻻت ﻳﻜﻲ ﺷـﺪه و‬
‫ﻋﻤﻞ ﺳﺮﺷﻜﻨﻲ اﻧﺠﺎم ﻧﻤﻲ ﺷﻮد‪ .‬ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل در ﻳﻚ اﻳﺴﺘﮕﺎه ﺑﺎ ‪ n‬اﻣﺘﺪاد ‪ n-1‬زاوﻳﻪ ﻣﻮرد ﻟﺰوم اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻌﻤـﻮﻻ ﺑـﺎ ﺗﻜﻤﻴـﻞ دور اﻓـﻖ ‪n‬‬

‫ﺍﺳﺘﺎﺩ ﺑﻬﺰﺍﺩ ﺑﻪ ﻧﺒﻴﺎﻥ‬ ‫ﺗﺄﻟﻴﻒ ﻭ ﺗﺮﺟﻤﻪ‬

 ‫ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻫﺎي اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي زاوﻳﻪ‬ ‫ﻧﻘﺸﻪ ﺑﺮداري ژﺋﻮدﺗﻴﻚ‬

‫زاوﻳﻪ اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬ﺑﻪ ﺷﻜﻞ )‪ (13-3‬ﺗﻮﺟﻪ ﻧﻤﺎﺋﻴﺪ‪ ،‬ﻓﺮض ﻛﺮده اﻳﻢ ﻛﻪ ‪ n‬اﻣﺘﺪاد دارﻳﻢ و زاواﻳـﺎ ﺑـﺮوش ﻣﺴـﺘﻘﻞ اﻧـﺪازه ﮔﻴـﺮي‬
‫ﺷﺪه اﻧﺪ‪.‬‬
‫‪n-1‬‬ ‫‪n‬‬

‫‪n-1‬‬
‫‪n‬‬ ‫‪1‬‬

‫‪‬‬

‫‪‬‬ ‫‪2‬‬

‫‪‬‬

‫ﺑﻬ‬
‫‪3‬‬
‫‪4‬‬
‫ﺷﻜﻞ )‪ : (13-3‬اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي زواﻳﺎ ﺑﺮوش ﻣﺴﺘﻘﻞ‬

‫ﺰﺍ‬
‫ﺑﺮاي ﺳﺮﺷﻜﻨﻲ زواﻳﺎ در وﺿﻌﻴﺖ ﻓﻮق ﺑﻪ دو ﺻﻮرت ﻣﻲ ﺗﻮان ﻋﻤﻞ ﻛﺮد اول اﻳﻨﻜﻪ از روش ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﺷـﺮط اﺳـﺘﻔﺎده ﻛﻨـﻴﻢ وﻳـﺎ از روش‬
‫ﻣﻌﺎدﻻت ﻣﺸﺎﻫﺪات )ﭘﺎراﻣﺘﺮﻳﻚ( اﺳﺘﻔﺎده ﻧﻤﺎﺋﻴﻢ‪ ،‬ﻛـﻪ در اﻳﻨﺠـﺎ ﺗﺮﺟﻴﺤـﺎ از روش ﺷـﺮط اﺳـﺘﻔﺎده ﻣـﻲ ﻛﻨـﻴﻢ‪ .‬اﺑﺘـﺪا ﻣﻌـﺎدﻻت ﺷـﺮط را‬
‫ﻣﻲ ﻧﻮﻳﺴﻴﻢ )ﻛﻪ دراﻳﻨﺠﺎ ﻓﻘﻂ ﻳﻚ ﻣﻌﺎدﻟﻪ دارﻳﻢ و ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ درﺟﻪ آزادي ‪ 1‬ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ( ‪:‬‬
‫ﺩﺑ‬
‫‪360    1   2   3  ...   n 1   n   0‬‬ ‫)‪(27-3‬‬
‫‪26‬‬
‫ﺑﻪ ﻗﺮار ذﻳﻞ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺑﻮد‪:‬‬ ‫ﺑﺮدار ﻣﺸﺎﻫﺪات و ﻣﺎﺗﺮﻳﺲ ﺿﺮاﻳﺐ وﺑﺮدار اﺧﺘﻼف ﺑﺴﺖ‬
‫‪n‬‬
‫‪l  [ 1  2  3   n ]T‬‬ ‫‪B  1 1 1  1 11n‬‬ ‫] ‪w  [  i  360 ‬‬
‫ﻪ‬
‫)‪(28-3‬‬
‫‪i 1‬‬

‫‪‬‬
‫‪vˆ  C l B BC l B‬‬
‫‪T‬‬ ‫‪T‬‬
‫‪‬‬
‫‪1‬‬
‫‪w‬‬ ‫)‪(29-3‬‬ ‫ﺑﺮاي ﺑﺪﺳﺖ آوردن ﺑﺮدار ﺑﺎﻗﻴﻤﺎﻧﺪه ﻣﺸﺎﻫﺪات از راﺑﻄﻪ ذﻳﻞ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲ ﺷﻮد‪:‬‬
‫ﻧﺒﻴ‬

‫ﺗﻮﺟﻪ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻴﺪ ﻛﻪ در ﻓﺮﻣﻮل ﻓﻮق ‪  0  1‬در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ اﻳﻢ‪ .‬در ﺻﻮرﺗﻲ ﻛﻪ ﻛﻠﻴﻪ ﻣﺸﺎﻫﺪات ﺑﺎ دﻗﺖ ﻳﻜﺴﺎن ‪  l‬اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي ﺷـﺪه‬
‫‪2‬‬

‫ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺎ ﺟﺎﻳﮕﺬاري ﻣﻘﺎدﻳﺮ راﺑﻄﻪ )‪ (28-3‬در )‪ (29-3‬دارﻳﻢ‪:‬‬

‫‪ n‬‬ ‫‪ ‬‬
‫‪   i  360 ‬‬
‫ﺎﻥ‬

‫‪ i 1‬‬ ‫‪‬‬

‫‪‬‬ ‫‪n‬‬ ‫‪‬‬
‫‪ n‬‬ ‫‪ ‬‬
‫‪  mc ‬‬
‫‪   i  360 ‬‬ ‫‪ n ‬‬
‫‪‬‬ ‫‪i 1‬‬
‫‪‬‬ ‫‪ m ‬‬
‫‪ n‬‬ ‫‪n‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪c‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪n‬‬ ‫)‪ (30-3‬‬
‫‪   i  360 ‬‬ ‫‪  mc ‬‬
‫‪‬‬

‫‪‬‬
‫‪vˆ  B BB‬‬
‫‪T‬‬ ‫‪T 1‬‬
‫‪‬‬‫‪w   i 1‬‬ ‫‪  n ‬‬
‫‪‬‬ ‫‪n‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪  ‬‬
‫‪ n ‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪ m ‬‬
‫‪‬‬ ‫‪ ‬‬
‫‪‬‬ ‫‪c‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪ i 1‬‬
‫‪‬‬ ‫‪i‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪360‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪n‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪  mc ‬‬
‫‪ n‬‬ ‫‪n‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪ n  n1‬‬
‫‪‬‬ ‫‪ i  360  ‬‬
‫‪ ‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪i 1‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪n‬‬ ‫‪ n1‬‬

‫‪٢٦‬‬
‫‪misclosure‬‬

‫ﺍﺳﺘﺎﺩ ﺑﻬﺰﺍﺩ ﺑﻪ ﻧﺒﻴﺎﻥ‬ ‫ﺗﺄﻟﻴﻒ ﻭ ﺗﺮﺟﻤﻪ‬

 ‫ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻫﺎي اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي زاوﻳﻪ‬ ‫ﻧﻘﺸﻪ ﺑﺮداري ژﺋﻮدﺗﻴﻚ‬

‫ﻛﻪ در راﺑﻄﻪ )‪ (30-3‬ﺑﺮاي راﺣﺘﻲ ﻛﺎر از ﻋﺒﺎرت ‪ mc‬ﺑﻪ ﺟﺎي ﺧﻄﺎي ﺑﺴﺖ دور اﻓﻖ اﺳﺘﻔﺎده ﺷـﺪه اﺳـﺖ‪ ،‬ورﻳـﺎﻧﺲ ﻓـﺎﻛﺘﻮر ﺛﺎﻧﻮﻳـﻪ ﺑـﺮ‬
‫اﺳﺎس راﺑﻄﻪ زﻳﺮ ﺣﺴﺎب ﻣﻲ ﺷﻮد ‪:‬‬
‫‪2‬‬
‫‪ l2 (n)(mc‬‬ ‫)‬
‫)‪n 2   2  mc  (31-3‬‬
‫‪T‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪v Pv‬‬
‫‪ˆ 02 ‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪l ‬‬ ‫‪‬‬
‫‪df‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪ n ‬‬
‫ﻣﻘﺪار ﻣﺸﺎﻫﺪات ﺳﺮﺷﻜﻦ ﺷﺪه از راﺑﻄﻪ ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺑﺪﺳﺖ ﻣﻲ آﻳﺪ ‪:‬‬
‫ˆ‪ˆl  l  v‬‬
‫و ﻣﺎﺗﺮﻳﺲ ورﻳﺎﻧﺲ‪ -‬ﻛﻮرﻳﺎﻧﺲ ﺑﺮدار ﻣﺸﺎﻫﺪات ﺳﺮﺷﻜﻦ ﺷﺪه از راﺑﻄﻪ زﻳﺮ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻣﻲ ﮔﺮدد‪:‬‬

‫‪C ˆl  C l  C vˆ  C l  C l B BC l B‬‬
‫‪T‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪T 1‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫) ‪BC l  ( l2 I nn )  B (BB ) 1 B ( l2 I nn‬‬
‫‪T‬‬ ‫‪T‬‬

‫)‪(32-3‬‬
‫ﺑﺎ ﻣﻘﺪار ﮔﺬاري ﻣﺎﺗﺮﻳﺲ ﺿﺮاﻳﺐ در راﺑﻄﻪ )‪ ،(32-3‬ﺑﻪ ﻧﺘﻴﺠﻪ ذﻳﻞ ﻣﻲ رﺳﻴﻢ‪:‬‬

‫ﺑﻬ‬
‫‪ n 1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1 ‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪ n‬‬ ‫‪n‬‬ ‫‪n‬‬ ‫‪n‬‬ ‫‪n ‬‬
‫‪ 1‬‬ ‫‪n 1‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪1 ‬‬

‫ﺰﺍ‬
‫‪ n‬‬ ‫‪n‬‬ ‫‪n‬‬ ‫‪n‬‬ ‫‪n ‬‬
‫‪ 1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪n 1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1 ‬‬
‫‪Clˆ   l‬‬‫‪2‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪ n‬‬ ‫‪n‬‬ ‫‪n‬‬ ‫‪n‬‬ ‫)‪n  (33-3‬‬
‫‪ ‬‬
‫‪ 1‬‬
‫ﺩﺑ‬ ‫‪‬‬
‫‪1‬‬
‫‪‬‬
‫‪1‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪n 1‬‬
‫‪ ‬‬
‫‪1 ‬‬
‫‪ n‬‬ ‫‪n‬‬ ‫‪n‬‬ ‫‪n‬‬ ‫‪n ‬‬
‫‪ 1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪n 1 ‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪ n‬‬ ‫‪n  nn‬‬
‫ﻪ‬
‫‪n‬‬ ‫‪n‬‬ ‫‪n‬‬

‫از راﺑﻄﻪ ﻓﻮق ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﻴﻢ ﻣﻘﺪار ورﻳﺎﻧﺲ را ﺑﺮاي ﻫﺮﻳﻚ از زواﻳﺎ ﺑﺪﺳﺖ آورﻳﻢ‪:‬‬
‫ﻧﺒﻴ‬

‫)‪n  1 (34-3‬‬
‫‪ ˆ   l‬‬
‫‪i‬‬
‫‪n‬‬
‫ﺎﻥ‬

‫ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل اﮔﺮ ‪ 5‬اﻣﺘﺪاد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻴﻢ و دﻗﺖ اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي ﻛﻠﻴﻪ زواﻳﺎ ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﻣﺴﺎوي ﺑﻮده و ﺑﺮاﺑﺮ ‪ 3‬ﺛﺎﻧﻴﻪ ﺑﺎﺷﺪ آﻧﮕﺎه ‪:‬‬

‫‪4‬‬
‫‪ ˆ  3‬‬ ‫‪ 2.4‬‬
‫‪i‬‬
‫‪5‬‬
‫‪.2 .6 .3‬اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي زواﻳﺎ ﺑﻪ روش اﻣﺘﺪادي‬
‫روش اﻣﺘﺪادي راﻳﺞ ﺗﺮﻳﻦ روش ﺑﺮاي ﻗﺮاﺋﺖ زواﻳﺎ در ژﺋﻮدزي ﻛﻼﺳﻴﻚ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ در اﻳﻦ روش ﻳﻚ اﻣﺘـﺪاد ﺑـﻪ ﻋﻨـﻮان ﻣﺒـﺪا‬
‫اﻧﺘﺨﺎب ﮔﺮدﻳﺪه و ﻗﺮاﺋﺖ اﻣﺘﺪادﻫﺎ از آن ﺷﺮوع ﻣﻲ ﮔﺮدد ﭘﺲ از ﻗﺮاﺋﺖ ﻛﻠﻴﻪ اﻣﺘﺪادﻫﺎ در ﺣﺎﻟﺖ داﻳﺮه ﺑـﻪ ﭼـﭗ‪ ،‬ﺗﻠﺴـﻜﻮپ ‪ 180‬درﺟـﻪ‬
‫ﭼﺮﺧﺎﻧﺪه ﻣﻲ ﺷﻮد و اﻣﺘﺪادﻫﺎ از آﺧﺮ ﺑﻪ اول در ﺣﺎﻟﺖ داﻳﺮه ﺑﻪ راﺳﺖ ﻗﺮاﺋﺖ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ و ﺑﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﻳـﻚ ﻛﻮﭘـﻞ از ﻗﺮاﺋـﺖ اﻣﺘـﺪادي‬
‫ﻛﺎﻣﻞ ﻣﻲ ﮔﺮدد‪ .‬ﻳﻜﻲ از ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻣﻬﻤﻲ ﻛﻪ در اﻳﻦ روش ﻣﻄﺮح ﻣﻲ ﮔﺮدد اﻳﻨﺴﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺟﺎي زواﻳﺎ‪ ،‬اﻣﺘﺪادﻫﺎ ﻣﺠﻬـﻮل ﻓـﺮض ﻣـﻲ ﺷـﻮﻧﺪ‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﻫﺪف ﻣﺎ ﺑﺮآورد ﻧﻤﻮدن ﻣﻘﺎدﻳﺮ ﺳﺮﺷﻜﻦ ﺷﺪه اﻣﺘﺪادﻫﺎ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ و ﻫﻤﺎﻧﮕﻮﻧﻪ ﻛﻪ در ﻓﺼﻮل ﺑﻌﺪ ﺧﻮاﻫﻴﻢ دﻳﺪ در ﺳﺮﺷﻜﻨﻲ ﺷـﺒﻜﻪ‬
‫ﻧﻴﺰ ﻣﻘﺎدﻳﺮ ﺑﺮآورد ﺷﺪه ﺑﺮاي ﺧﻮد اﻣﺘﺪادﻫﺎ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺸﺎﻫﺪات ﻣﻌﺮﻓﻲ ﻣﻲ ﮔﺮدﻧﺪ‪ .‬اﮔﺮ ‪ n‬اﻣﺘﺪاد اﻳﺴﺘﮕﺎﻫﻲ ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺷـﻜﻞ )‪ (14-3‬داﺷـﺘﻪ‬

‫ﺍﺳﺘﺎﺩ ﺑﻬﺰﺍﺩ ﺑﻪ ﻧﺒﻴﺎﻥ‬ ‫ﺗﺄﻟﻴﻒ ﻭ ﺗﺮﺟﻤﻪ‬

 ‫ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻫﺎي اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي زاوﻳﻪ‬ ‫ﻧﻘﺸﻪ ﺑﺮداري ژﺋﻮدﺗﻴﻚ‬

‫ﺑﺎﺷﻴﻢ و اﻳﻦ اﻣﺘﺪادﻫﺎ در‪ s‬ﻛﻮﭘﻞ ﻗﺮاﺋﺖ ﺑﺸﻮﻧﺪ‪ ،‬ﺗﻌﺪاد ﻣﺸﺎﻫﺪات اﻧﺠﺎم ﺷﺪه ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎ ‪ n  s‬ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ .‬ﺑﺎﻳﺪ ﺗﻮﺟـﻪ داﺷـﺖ ﻛـﻪ ﻣﺘﻮﺳـﻂ‬
‫دواﻧﺪازه ﮔﻴﺮي داﻳﺮه ﺑﻪ ﭼﭗ و داﻳﺮه ﺑﻪ راﺳﺖ ﺑﺮاي ﻳﻚ اﻣﺘﺪاد در ﻫﺮ ﻛﻮﭘﻞ اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي ﻧﺘﻴﺠﻪ اﻧـﺪازه ﮔﻴـﺮي آن اﻣﺘـﺪاد ﺑـﻪ ﺣﺴـﺎب‬
‫ﻣﻲ آﻳﺪ‪.‬‬

‫)‪(d1n d 2n d 3n ... d Sn‬‬

‫‪n‬‬

‫) ‪(d11 d 21 d 31 ... d S1‬‬

‫‪1‬‬

‫‪xn‬‬

‫ﺑﻬ‬
‫‪x‬‬
‫‪x‬‬ ‫‪2‬‬

‫ﺰﺍ‬
‫) ‪(d12 d 22 d 32 ... d S2‬‬
‫‪x‬‬
‫ﺩﺑ‬
‫‪3‬‬
‫)‪(d14 d 24 d 34 ... d S4‬‬ ‫)‪(d13 d 23 d 33 ... d S3‬‬
‫ﻪ‬
‫‪4‬‬
‫ﺷﻜﻞ )‪ : (14-3‬اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي ﺑﻪ روش اﻣﺘﺪادي‬
‫ﻧﺒﻴ‬

‫ﻫﺮاﻣﺘﺪاد ﻣﺸﺎﻫﺪه ﺷﺪه ﺑﻪ ﺻﻮرت ‪ d ij‬ﻧﻤﺎﻳﺶ ﻣﻲ دﻫﻴﻢ ﻛﻪ در آن ‪ i‬ﺷﻤﺎره ﻛﻮﭘﻞ و ‪ j‬ﺷﻤﺎره اﻣﺘﺪاد ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ و ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ﻛﻮﭘﻠﻬﺎي ﻣﺮﺑﻮط‬
‫ﺑﻪ ﻳﻚ اﻣﺘﺪاد را ﺑﺎ ‪ d j‬ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﻴﻢ ﻛﻪ از راﺑﻄﻪ زﻳﺮ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻣﻲ ﮔﺮدد‪:‬‬
‫‪1 S‬‬
‫ﺎﻥ‬

‫‪dj ‬‬ ‫)‪ d ij (35-3‬‬

‫‪S i 1‬‬
‫ﻣﺠﻬﻮﻻت ﻣﺎ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از ﻣﻘﺎدﻳﺮ ﺻﻔﺮ ﻟﻤﺐ )ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ اﻣﺘﺪاد ﻣﺒﺪا( در ﻫﺮﻛﻮﭘﻞ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻛﻪ ﺑﺎ ‪ Z i‬ﻧﻤﺎﻳﺶ ﻣـﻲ دﻫـﻴﻢ وﻫﻤﭽﻨـﻴﻦ ﻣﻘـﺎدﻳﺮ‬
‫ﻣﺘﻨﺎﻇﺮ ﺑﺎ ﻫﺮاﻣﺘﺪاد ﻛﻪ از ﺗﻔﺎﺿﻞ ﻣﻘﺪار ﻣﺸﺎﻫﺪه ﺷﺪه آن اﻣﺘﺪاد و ﺻﻔﺮ ﻟﻤﺐ آن اﻣﺘﺪاد ﺑﺪﺳﺖ ﻣﻲ آﻳﺪ‪ .‬ﺑﺮ اﻳﻦ اﺳﺎس و ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺷـﻜﻞ‬
‫ﻓﻮق رواﺑﻂ ﺑﻴﻦ ﻣﺸﺎﻫﺪات و ﻣﺠﻬﻮﻻت را ﻣﻲ ﻧﻮﻳﺴﻴﻢ‪:‬‬

‫‪Z1  d11 , Z 2  d 21 , Z 3  d 31 , , Z S  d S1‬‬

‫‪x 2  d12  Z 1  d 22  Z 2  d 32  Z 3    d S 2  Z S‬‬
‫)‪x3  d13  Z 1  d 23  Z 2  d 33  Z 3    d S 3  Z S (36-3‬‬
‫‪‬‬
‫‪x n  d1n  Z 1  d 2 n  Z 2  d 3n  Z 3    d Sn  Z S‬‬

‫ﺍﺳﺘﺎﺩ ﺑﻬﺰﺍﺩ ﺑﻪ ﻧﺒﻴﺎﻥ‬ ‫ﺗﺄﻟﻴﻒ ﻭ ﺗﺮﺟﻤﻪ‬

 ‫ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻫﺎي اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي زاوﻳﻪ‬ ‫ﻧﻘﺸﻪ ﺑﺮداري ژﺋﻮدﺗﻴﻚ‬

‫ﺑﺮدار ﻣﺸﺎﻫﺪات و ﻣﺠﻬﻮﻻت را ﺑﻪ ﻓﺮم ذﻳﻞ ﺧﻮاﻫﻴﻢ داﺷﺖ‪:‬‬

‫‪ d 11 ‬‬
‫‪ d 12 ‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪ Z1 ‬‬
‫‪  ‬‬ ‫‪ Z ‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪ 2 ‬‬
‫‪ d 1n ‬‬ ‫‪ Z3 ‬‬
‫‪ d 21 ‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪  ‬‬
‫‪ d 22 ‬‬ ‫‪Z ‬‬
‫‪l    ‬‬ ‫‪x   S ‬‬ ‫)‪(37-3‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪ x2 ‬‬
‫‪ d 2n ‬‬ ‫‪ x ‬‬
‫‪  ‬‬ ‫‪ 3 ‬‬
‫‪d ‬‬ ‫‪  ‬‬
‫‪ S1 ‬‬ ‫‪x ‬‬
‫‪d S 2 ‬‬ ‫‪ n 1 ‬‬

‫ﺑﻬ‬
‫‪  ‬‬ ‫‪ x n  ( S  n 1 ) 1‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪ d Sn  ns 1‬‬

‫ﺰﺍ‬
‫در اﻳﻨﺠﺎ ﻫﻢ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﻴﻢ ﻣﺴﺌﻠﻪ را ﺑﻪ روش ﻣﻌﺎدﻻت ﭘﺎراﻣﺘﺮﻳﻚ ﺣﻞ ﻛﻨﻴﻢ و ﻫﻢ ﺑﻪ روش ﺷﺮط‪ ،‬ﻛﻪ ﺑﺮاي راﺣﺘـﻲ روش ﺷـﺮط را ﺗـﺮﺟﻴﺢ‬
‫ﻣﻲ دﻫﻴﻢ‪ ،‬ﺗﻮﺟﻪ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻴﺪ ﭼﻮن ﺗﻌﺪاد ﻣﻌﺎدﻻت ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎ درﺟﻪ آزادي اﺳﺖ و )‪ df  ns  s  n  1  (n  1)( s  1‬ﻣﻲ ﺑﺎﺷـﺪ‬
‫ﻛﻪ ﻋﺪد ﺑﺰرﮔﻲ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ در ﺣﺎﻟﺖ ﻛﻠﻲ ﻗﺎدر ﺑﻪ ﺣﻞ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﻧﻴﺴﺘﻴﻢ ﺑﻠﻜﻪ اﺑﺘﺪا ﺳﻌﻲ ﻣﻲ ﻛﻨﻴﻢ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﺑـﺮاي ﻳـﻚ وﺿـﻌﻴﺖ ﻧـﻮﻋﻲ‪ 27‬ﺑـﺎ‬
‫ﺩﺑ‬
‫ﺗﻌﺪاد ﻛﻮﭘﻠﻬﺎ و اﻣﺘﺪادﻫﺎي ﻣﺤﺪود ﺣﻞ ﻛﻨﻴﻢ و ﺳﭙﺲ آﻧﺮا ﺑﻪ وﺿﻌﻴﺖ ﻛﻠﻲ ﺗﻌﻤﻴﻢ ﺧﻮاﻫﻴﻢ داد‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺗﺮﺟﻴﺤﺎ ﺣﺎﻟـﺖ ‪ s  4‬و ‪n  3‬‬
‫را اﻧﺘﺨﺎب ﻣﻲ ﻛﻨﻴﻢ و ﻣﻌﺎدﻻت ﺷﺮط را ﺑﻪ ﺻﻮرت زﻳﺮ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﻴﻢ ﺑﻨﻮﻳﺴﻴﻢ )ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺷﻜﻞ ‪ 14-3‬و ﻣﻌﺎدﻻت )‪:((36-3‬‬

‫‪ l 2  l1  l5  l 4  d12  d11  d 22  d 21  0‬‬

‫‪ l l l l  d d d  d  0‬‬
‫ﻪ‬
‫‪ 5 4 8 7‬‬ ‫‪22‬‬ ‫‪21‬‬ ‫‪32‬‬ ‫‪31‬‬

‫‪l8  l7  l11  l10  d 32  d 31  d 42  d 41  0‬‬

‫‪‬‬
‫)‪ l3  l1  l6  l 4  d13  d11  d 23  d 21  0 (38-3‬‬
‫ﻧﺒﻴ‬

‫‪ l6  l 4  l9  l7  d 23  d 21  d 33  d 31  0‬‬
‫‪‬‬
‫‪l9  l7  l12  l10  d 33  d 31  d 43  d 41  0‬‬
‫ﺎﻥ‬

‫و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻣﺎﺗﺮﻳﺲ ﺿﺮاﻳﺐ ﻣﺸﺎﻫﺪات و ﺑﺮدار اﺧﺘﻼف ﺑﺴﺖ ﺑﻪ ﺻﻮرت ذﻳﻞ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ ‪:‬‬

‫‪ 1‬‬ ‫‪1 0 1 1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0 0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0 0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪ d12  d11  d 22  d 21 ‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪0 0 1 1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1 1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0 0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪d  d  d  d ‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪ 22‬‬ ‫‪21‬‬ ‫‪32‬‬ ‫‪31 ‬‬

‫‪0‬‬ ‫‪0 0 0 0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1 1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1 1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪d 32  d 31  d 42  d 41 ‬‬
‫‪B‬‬ ‫‪ w  Bl  c  ‬و ‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪ 1‬‬ ‫‪0 1 1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1 0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0 0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪ d13  d11  d 23  d 21 ‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪0 0 1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1 0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪ d 23  d 21  d 33  d 31 ‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪ 0‬‬ ‫‪0 0 0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0 1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1 1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪ 1‬‬ ‫‪ d 33  d 31  d 43  d 41 ‬‬
‫)‪(39-3‬‬

‫‪٢٧‬‬
‫‪typical‬‬

‫ﺍﺳﺘﺎﺩ ﺑﻬﺰﺍﺩ ﺑﻪ ﻧﺒﻴﺎﻥ‬ ‫ﺗﺄﻟﻴﻒ ﻭ ﺗﺮﺟﻤﻪ‬

 ‫ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻫﺎي اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي زاوﻳﻪ‬ ‫ﻧﻘﺸﻪ ﺑﺮداري ژﺋﻮدﺗﻴﻚ‬

‫ ﺑﺎ ﺣـﻞ‬،‫ دﻗﺖ اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي ﻫﺮ اﻣﺘﺪاد ﺗﻮﺳﻂ دﺳﺘﮕﺎه ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‬ l ‫ در ﻧﻈﺮ ﻣﻲ ﮔﻴﺮﻳﻢ ﻛﻪ در آن‬P   l2 I ‫ﻣﺎﺗﺮﻳﺲ وزن را ﺑﻪ ﺻﻮرت‬
:‫ﻣﺴﺌﻠﻪ ﺑﻪ ﻧﺘﺎﻳﺞ ذﻳﻞ ﻣﻲ رﺳﻴﻢ‬
- 1/2d11 + 1/4(d12 + d13) + 1/6(d21 + d31 + d41) - 1/12(d22  d32  d42  d23  d33  d43)
 - 1/2d12 + 1/4(d11 + d13) + 1/6(d22 + d32 + d42) - 1/12(d21  d31  d41  d23  d33  d43) 
 
 - 1/2d13 + 1/4(d11 + d12) + 1/6(d23 + d33 + d43) - 1/12(d21  d31  d41  d22  d32  d42) 
 
- 1/2d21 + 1/4(d22 + d23) + 1/6(d11 + d31 + d41) - 1/12(d12  d32  d42  d13  d33  d43)
 - 1/2d22 + 1/4(d21 + d23) + 1/6(d12 + d32 + d42) - 1/12(d11  d31  d41  d13  d33  d43) 
 
T 1  - 1/2d23 + 1/4(d21 + d22) + 1/6(d13 + d33 + d43) - 1/12(d11  d31  d41  d12  d32  d42) 
vˆ  B (BB ) w  
T

- 1/2d31 + 1/4(d32 + d33) + 1/6(d11 + d21 + d41) - 1/12(d12  d22  d42  d13  d23  d43)
 
 - 1/2d32 + 1/4(d31 + d33) + 1/6(d12 + d22 + d42) - 1/12(d11  d21  d41  d13  d23  d43) 
 - 1/2d33 + 1/4(d31 + d32) + 1/6(d13 + d23 + d43) - 1/12(d11  d21  d41  d12  d22  d42) 
 
- 1/2d41 + 1/4(d42 + d43) + 1/6(d11 + d21 + d31) - 1/12(d12  d22  d32  d13  d23  d33)

‫ﺑﻬ‬
 
 - 1/2d42 + 1/4(d41 + d43) + 1/6(d12 + d22 + d32) - 1/12(d11  d21  d31  d13  d23  d33) 
 - 1/2d43 + 1/4(d41 + d42) + 1/6(d13 + d23 + d33) - 1/12(d11  d21  d31  d12  d22  d32) 

‫ﺰﺍ‬
(40-3)
:‫و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻣﻘﺪار ﺑﺮآورد ﺷﺪه ﺑﺮاي ﻣﺸﺎﻫﺪات از راﺑﻄﻪ زﻳﺮ ﺑﺪﺳﺖ ﻣﻲ آﻳﺪ‬
 dˆ11  1/2d11 + 1/4(d12 + d13) + 1/6(d21 + d31 + d41) - 1/12(d22  d32  d42  d23  d33  d43)
ˆ   
‫ﺩﺑ‬
 d 12  1/2d12 + 1/4(d11 + d13) + 1/6(d22 + d32 + d42) - 1/12(d21  d31  d41  d23  d33  d43) 
 dˆ13  1/2d13 + 1/4(d11 + d12) + 1/6(d23 + d33 + d43) - 1/12(d21  d31  d41  d22  d32  d42) 
   
 dˆ 21 1/2d21 + 1/4(d22 + d23) + 1/6(d11 + d31 + d41) - 1/12(d12  d32  d42  d13  d33  d43)
dˆ 22  1/2d22 + 1/4(d21 + d23) + 1/6(d12 + d32 + d42) - 1/12(d11  d31  d41  d13  d33  d43) 
   
‫ﻪ‬
ˆ
ˆl  l  vˆ   d 23  1/2d23 + 1/4(d21 + d22) + 1/6(d13 + d33 + d43) - 1/12(d11  d31  d41  d12  d32  d42) 
 ˆ  1/2d31 + 1/4(d32 + d33) + 1/6(d11 + d21 + d41) - 1/12(d12  d22  d42  d13  d23  d43)
 d 31  
 dˆ 32  1/2d32 + 1/4(d31 + d33) + 1/6(d12 + d22 + d42) - 1/12(d11  d21  d41  d13  d23  d43) 
‫ﻧﺒﻴ‬

ˆ   
 d 33  1/2d33 + 1/4(d31 + d32) + 1/6(d13 + d23 + d43) - 1/12(d11  d21  d41  d12  d22  d42) 
 dˆ 41 1/2d41 + 1/4(d42 + d43) + 1/6(d11 + d21 + d31) - 1/12(d12  d22  d32  d13  d23  d33)
ˆ   
d 42  1/2d42 + 1/4(d41 + d43) + 1/6(d12 + d22 + d32) - 1/12(d11  d21  d31  d13  d23  d33) 
 dˆ 43 1/2d43 + 1/4(d41 + d42) + 1/6(d13 + d23 + d33) - 1/12(d11  d21  d31  d12  d22  d32) 
‫ﺎﻥ‬

 
(41-3)
:‫( و راﺑﻄﻪ ﻓﻮق ﺑﺮآورد ﻣﻲ ﮔﺮدﻧﺪ‬36-3) ‫و ﻣﺠﻬﻮﻻت ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از راﺑﻄﻪ‬
Zˆ1  dˆ11  1/2d11 + 1/4(d12 + d13) + 1/6(d21 + d31 + d41) - 1/12(d22  d32  d42  d23  d33  d43)
Zˆ 2  dˆ 21  1/2d21 + 1/4(d22 + d23) + 1/6(d11 + d31 + d41) - 1/12(d12  d32  d42  d13  d33  d43)
Zˆ 3  dˆ31  1/2d31 + 1/4(d32 + d33) + 1/6(d11 + d21 + d41) - 1/12(d12  d22  d42  d13  d23  d43)
Zˆ ˆ
4  d 41  1/2d41 + 1/4(d42 + d43) + 1/6(d11 + d21 + d31) - 1/12(d12  d22  d32  d13  d23  d33)

xˆ 2  dˆ12  dˆ11  dˆ 22  dˆ 21  dˆ32  dˆ31  dˆ 42  dˆ 41  1 / 4[(d12  d 22  d 32  d 42 )  (d11  d 21  d 31  d 41 )]

xˆ 3  dˆ13  dˆ11  dˆ 23  dˆ 21  dˆ33  dˆ31  dˆ 43  dˆ 41  1 / 4[(d13  d 23  d 33  d 43 )  (d11  d 21  d 31  d 41 )]
1 4 1 4 1 4 1 4
xˆ 3   d i 3   d i1  d 3  d1 ‫ و‬xˆ 2   d i 2   d i1  d 2  d1
4 i 1 4 i 1 4 i 1 4 i 1
(42-3)

‫ﺍﺳﺘﺎﺩ ﺑﻬﺰﺍﺩ ﺑﻪ ﻧﺒﻴﺎﻥ‬ ‫ﺗﺄﻟﻴﻒ ﻭ ﺗﺮﺟﻤﻪ‬

 ‫ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻫﺎي اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي زاوﻳﻪ‬ ‫ﻧﻘﺸﻪ ﺑﺮداري ژﺋﻮدﺗﻴﻚ‬

‫از راﺑﻄﻪ )‪ (42-3‬ﺑﻪ ﺳﺎدﮔﻲ ﻣﻲ ﺗﻮان ﻧﺘﻴﺠﻪ ﮔﺮﻓﺖ ﻛﻪ ﻣﻘﺎدﻳﺮ اﻣﺘﺪادﻫﺎي ﻣﺠﻬﻮل ) ‪ ( xˆ j‬ﭼﻴﺰي ﺟﺰ ﺗﻔﺎﺿﻞ ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ﺣﺴﺎﺑﻲ اﻣﺘﺪاد ﻣﻮرد‬
‫ﻧﻈﺮ از اﻣﺘﺪاد ﻣﺒﺪا ﻧﻴﺴﺖ و ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺑﺎ ﺗﻌﻤﻴﻢ اﻳﻦ راﺑﻄﻪ ﻣﻲ ﺗﻮان راﺑﻄﻪ ذﻳﻞ را ﻧﺘﻴﺠﻪ ﮔﺮﻓﺖ ‪:‬‬
‫‪S‬‬ ‫‪S‬‬

‫‪ d ij‬‬ ‫‪d‬‬ ‫‪i1‬‬

‫‪xˆ j ‬‬ ‫‪i 1‬‬
‫‪‬‬ ‫‪i 1‬‬
‫‪ d j  d1‬‬ ‫)‪(j  2,3,..., n) (43-3‬‬
‫‪S‬‬ ‫‪S‬‬
‫واﻣﺎ ﻣﺴﺌﻠﻪ دﻳﮕﺮ ﻳﺎﻓﺘﻦ ﻳﻚ راﺑﻄﻪ ﻛﻠﻲ ﺑﺮاي ﻣﻘﺎدﻳﺮ ‪ Ẑ i‬ﻫﺎ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬ﺑﺮاي اﻳﻦ ﻣﻨﻈﻮر ‪ Ẑ 1‬را از راﺑﻄﻪ )‪ (42-3‬در ﻧﻈﺮ ﻣﻲ ﮔﻴﺮﻳﻢ ‪:‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬
‫)‪Zˆ1  d11 + (d12 + d13) + (d21 + d31 + d41) - (d22  d32  d42  d23  d33  d43‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪12‬‬
‫ﺳﻌﻲ ﻣﻲ ﻛﻨﻴﻢ ﻣﺨﺎرج ﻛﺴﺮي را ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ اي ﺗﺒﺪﻳﻞ ﻛﻨﻴﻢ ﻛﻪ ﻣﻀﺎرﺑﻲ از ‪ s  4‬و ‪ n  3‬ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﺗﺎ ﺑﺘﻮاﻧﻴﻢ ﺑﻪ ﻳـﻚ ﻗﺎﻋـﺪه ﻛﻠـﻲ دﺳـﺖ‬
‫‪1 1 1‬‬ ‫‪1 1 1‬‬ ‫‪1 1 1 1‬‬
‫‪ ‬‬
‫و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ‪:‬‬
‫و‬ ‫‪ ‬‬ ‫و‬ ‫‪  ‬‬ ‫ﭘﻴﺪا ﻛﻨﻴﻢ‪ ،‬ﺑﺮ اﻳﻦ ﻣﺒﻨﺎ‪:‬‬
‫‪6 4 12‬‬ ‫‪4 3 12‬‬ ‫‪2 4 3 12‬‬
‫‪1 1 1 ‬‬ ‫‪1 1 ‬‬ ‫‪1 1 ‬‬ ‫‪1‬‬
‫)‪Zˆ1     d11 +   (d12 + d13) +   (d21 + d31 + d41) - (d22  d32  d42  d23  d33  d43‬‬

‫ﺑﻬ‬
‫‪ 4 3 12 ‬‬ ‫‪ 3 12 ‬‬ ‫‪ 4 12 ‬‬ ‫‪12‬‬
‫از راﺑﻄﻪ ﻓﻮق ﺑﻪ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺟﺎﻟﺒﻲ دﺳﺖ ﭘﻴﺪا ﻣﻲ ﻛﻨﻴﻢ ‪:‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪Zˆ1  d11 + d21 + d31 + d41 + (d11 + d12 + d13) - (d11 + d12 + d13 + d21 + d31 + d41  d22  d32  d42‬‬

‫ﺰﺍ‬
‫‪4‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪12‬‬
‫‪ d23  d33  d43)  d1 + (d11 + d12 + d13) - d1  d 2  d 3   d1  (d1  d11)  ( d 2  d12)  ( d 3  d13) ‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪3‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪3‬‬
‫ﺩﺑ‬ ‫و ﺑﻪ ﻃﺮﻳﻖ ﻣﺸﺎﺑﻪ اﺛﺒﺎت ﻣﻲ ﮔﺮدد‪:‬‬
‫‪1‬‬
‫‪‬‬
‫) ‪Zˆ 2  d1  ( d1  d 21 )  (d 2  d 22 )  (d 3  d 23‬‬
‫‪3‬‬
‫‪‬‬
‫‪1‬‬
‫‪‬‬
‫) ‪Zˆ 3  d1  (d1  d 31 )  (d 2  d 32 )  (d 3  d 33‬‬
‫‪3‬‬
‫‪‬‬ ‫)‪(44-3‬‬
‫ﻪ‬
‫ˆ‬ ‫‪1‬‬
‫‪‬‬
‫) ‪Z 4  d1  ( d1  d 41 )  (d 2  d 42 )  (d 3  d 43‬‬
‫‪3‬‬
‫‪‬‬
‫و ﻧﻬﺎﻳﺘﺎ ﺑﺎ ﺗﻌﻤﻴﻢ راﺑﻄﻪ ﻓﻮق ﺑﻪ اﻳﻦ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺧﻮاﻫﻴﻢ رﺳﻴﺪ‪Zˆ i  d1   d j  d ij  (i  1,2,..., s) (45-3) :‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪n‬‬
‫ﻧﺒﻴ‬

‫‪n j 1‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪n‬‬
‫ﻣﻲ ﺗﻮان ﻛﻤﻴﺖ ﺟﺪﻳﺪي را ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻧﻤﻮد‪ g ij  d j  d ij (46-3) :‬ﭘﺲ ‪Zˆ i  d1   g ij (47-3) :‬‬
‫‪n j 1‬‬
‫ﺎﻥ‬

‫و ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻫﻤﻴﻦ روش راﺑﻄﻪ ﻛﻠﻲ ﺑﺮاي ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻣﻘﺎدﻳﺮ ﺑﺎﻗﻴﻤﺎﻧﺪه ﻫﺎ ﺑﺪﺳﺖ ﻣﻲ آﻳﺪ‪:‬‬

‫‪ ( d j  d ij )   d j  d ij   g ij   g ij‬‬
‫‪1 n‬‬ ‫‪1 n‬‬
‫‪vˆdij‬‬ ‫)‪(48-3‬‬
‫‪n j 1‬‬ ‫‪n j 1‬‬
‫ﻛﻪ در راﺑﻄﻪ ﻓﻮق ‪ v̂ dij‬ﺑﺎﻗﻴﻤﺎﻧﺪه ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻣﺸﺎﻫﺪه )اﻣﺘﺪاد( ‪ j‬ام در ﻛﻮﭘﻞ ‪ i‬ام ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ورﻳﺎﻧﺲ ﻓﺎﻛﺘﻮر ﺛﺎﻧﻮﻳـﻪ ﺑـﺮ اﺳـﺎس راﺑﻄـﻪ زﻳـﺮ‬
‫ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻣﻲ ﺷﻮد‪:‬‬
‫‪n‬‬ ‫‪S‬‬

‫ˆ‪vˆ P v‬‬
‫‪T‬‬
‫‪‬‬ ‫‪l‬‬
‫‪2‬‬

‫‪j 1 i 1‬‬
‫ˆ‪ v‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪dij‬‬

‫‪ˆ 02 ‬‬
‫)‪(49-3‬‬
‫‪‬‬
‫‪df‬‬ ‫)‪( n  1)( s  1‬‬
‫در ﻋﻤﻞ ﻣﻌﻤﻮﻻ ﺑﺮاي راﺣﺘﻲ ﻣﺤﺎﺳﺒﺎت‪ ،‬اﺑﺘﺪا ﻛﻠﻴﻪ ﻣﺸﺎﻫﺪات ﻳﻚ ﻛﻮﭘﻞ را از ﻣﻘﺪار اﻣﺘﺪاد ﻣﺒﺪا آن ﻛﻮﭘﻞ ﻛﻢ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ اﻳﻨﻜـﺎر ﺑﺎﻋـﺚ‬
‫‪i, j : d ij  d ij  Z i‬‬ ‫)‪(50-3‬‬ ‫ﻣﻲ ﺷﻮد اﻣﺘﺪاد ﻣﺒﺪا ﺑﺮاي ﻛﻠﻴﻪ ﻛﻮﭘﻠﻬﺎ ﻣﺴﺎوي ﺻﻔﺮ ﺑﺸﻮد‪:‬‬

‫ﺍﺳﺘﺎﺩ ﺑﻬﺰﺍﺩ ﺑﻪ ﻧﺒﻴﺎﻥ‬ ‫ﺗﺄﻟﻴﻒ ﻭ ﺗﺮﺟﻤﻪ‬

 ‫ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻫﺎي اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي زاوﻳﻪ‬ ‫ﻧﻘﺸﻪ ﺑﺮداري ژﺋﻮدﺗﻴﻚ‬

‫و ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ‪ Zˆ1  Zˆ 2  ...  Zˆ S  0 :‬و آﻧﺮا ﺑﺎ ‪ x̂1‬ﻧﺸـﺎن ﻣـﻲ دﻫـﻴﻢ ﻛـﻪ ﺑﻨـﺎﺑﺮ ﺗﻌﺮﻳـﻒ ﻫﻤﻴﺸـﻪ ﻣﺴـﺎوي ﺻـﻔﺮ ﺧﻮاﻫـﺪ ﺑـﻮد و‬
‫‪1 S‬‬
‫‪ xˆ j ‬زﻳﺮا ﻛﻪ ‪ d1  0‬اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮاي‬ ‫‪ d ij  d j‬‬
‫‪S i 1‬‬
‫راﺑﻄﻪ )‪ (43-3‬ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺑﻪ ﻓﺮم ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻣﻲ ﺷﻮد‪(j  2,3,..., n) (51-3) :‬‬

‫‪ d2‬‬ ‫‪ l2‬‬

‫‪ ‬و در اﻳﻨﺠـﺎ ﭼـﻮن‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪ij‬‬
‫‪xˆ j‬‬ ‫ﺑﺮآورد ورﻳﺎﻧﺲ اﻣﺘﺪادﻫﺎ‪ ،‬ﻗﺎﻧﻮن اﻧﺘﺸﺎر ﺧﻄﺎﻫﺎ را ﺑﺮ راﺑﻄﻪ ﻓﻮق ﺗـﺎﺛﻴﺮ ﻣـﻲ دﻫـﻴﻢ ‪(52-3) :‬‬
‫‪S‬‬ ‫‪S‬‬
‫ﻣﻌﻤﻮﻻ ﺗﻌﺪاد ﻣﺸﺎﻫﺪات زﻳﺎد و ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻪ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ )ﺗﻌﺪاد ) ‪ ( ns‬ﻣﺸﺎﻫﺪه دارﻳﻢ( ﺑﻬﺘﺮ اﺳﺖ ﺑـﻪ ﺟـﺎي اﺳـﺘﻔﺎده از دﻗـﺖ اﻧـﺪازه ﮔﻴـﺮي‬
‫دﺳﺘﮕﺎه ) ‪ (  l‬دﻗﺖ اﻣﺘﺪادﻫﺎي ﺑﺮآورد ﺷﺪه را ﻣﺴﺘﻘﻴﻤﺎ از روش ﻛﻤﺘﺮﻳﻦ ﻣﺮﺑﻌـﺎت ﺑـﺮآورد ﻛﻨـﻴﻢ ﭘـﺲ ﺑﺎﻳـﺪ در ﻣﺤﺎﺳـﺒﺎت ﻣﺮﺑـﻮط ﺑـﻪ‬
‫‪ˆ 02‬‬
‫‪ˆ x2ˆ  ˆ 02   x2ˆ ‬‬ ‫)‪(53-3‬‬ ‫ﺳﺮﺷﻜﻨﻲ دﻗﺖ دﺳﺘﮕﺎه واﺣﺪ در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﻮد) ‪:(  l  1‬‬
‫‪j‬‬ ‫‪j‬‬
‫‪S‬‬
‫در اﻳﻦ ﻗﺴﻤﺖ ﺑﻪ ذﻛﺮ ﻳﻚ ﻣﺜﺎل در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ﺳﺮﺷﻜﻨﻲ زواﻳﺎ ﺑﻪ روش اﻣﺘﺪادي ﻣﻲ ﭘﺮدازﻳﻢ )واﺣﺪ اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي زاوﻳﻪ ﮔﺮاد اﺳﺖ(‪:‬‬

‫ﺑﻬ‬
‫قرائت ھای کاھش ﯾافته نسبت به امتداد مبدا ‪dij -di1‬‬
‫‪Set‬‬ ‫‪stn1‬‬ ‫‪stn2‬‬ ‫‪stn3‬‬ ‫‪stn4‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪0.0000g‬‬ ‫‪105.4398‬‬ ‫‪158.0868‬‬ ‫‪211.6908‬‬

‫ﺰﺍ‬
‫‪2‬‬ ‫‪0.0000g‬‬ ‫‪105.4400‬‬ ‫‪158.0871‬‬ ‫‪211.6906‬‬
‫‪3‬‬ ‫‪0.0000g‬‬ ‫‪105.4396‬‬ ‫‪158.0872‬‬ ‫‪211.6910‬‬
‫‪4‬‬ ‫‪0.0000g‬‬ ‫‪105.4404‬‬ ‫‪158.0868‬‬ ‫‪211.6905‬‬
‫‪5‬‬
‫‪6‬‬
‫‪0.0000g‬‬
‫‪0.0000g‬‬
‫ﺩﺑ‬
‫‪105.4401‬‬
‫‪105.4395‬‬
‫‪158.0864‬‬
‫‪158.0866‬‬
‫‪211.6903‬‬
‫‪211.6908‬‬
‫‪Mean‬‬ ‫‪0.0000g‬‬ ‫‪105.43990‬‬ ‫‪158.08682‬‬ ‫‪211.69067‬‬
‫اختالف قرائتھا از متوسط )بر حسب ثانيه گرادی( ‪gij‬‬ ‫ميانگين‬
‫ﻪ‬
‫‪1‬‬ ‫‪0.0‬‬ ‫‪1.0‬‬ ‫‪0.2‬‬ ‫‪-1.3‬‬ ‫‪0.0‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪0.0‬‬ ‫‪-1.0‬‬ ‫‪-2.8‬‬ ‫‪0.7‬‬ ‫‪-0.8‬‬
‫ﻧﺒﻴ‬

‫‪3‬‬ ‫‪0.0‬‬ ‫‪3.0‬‬ ‫‪-3.8‬‬ ‫‪-3.3‬‬ ‫‪-1.0‬‬

‫‪4‬‬ ‫‪0.0‬‬ ‫‪-5.0‬‬ ‫‪0.2‬‬ ‫‪1.7‬‬ ‫‪-0.8‬‬
‫‪5‬‬ ‫‪0.0‬‬ ‫‪-2.0‬‬ ‫‪4.2‬‬ ‫‪3.7‬‬ ‫‪1.5‬‬
‫‪6‬‬ ‫‪0.0‬‬ ‫‪4.0‬‬ ‫‪2.2‬‬ ‫‪-1.3‬‬ ‫‪1.2‬‬
‫ﺎﻥ‬

‫مقادﯾر باقيمانده ھا ‪Vij‬‬

‫‪1‬‬ ‫‪0.0‬‬ ‫‪1.0‬‬ ‫‪0.2‬‬ ‫‪-1.3‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪0.8‬‬ ‫‪-0.2‬‬ ‫‪-2.0‬‬ ‫‪1.5‬‬
‫‪3‬‬ ‫‪1.0‬‬ ‫‪4.0‬‬ ‫‪-2.8‬‬ ‫‪-2.3‬‬
‫‪4‬‬ ‫‪0.8‬‬ ‫‪-4.2‬‬ ‫‪1.0‬‬ ‫‪2.5‬‬
‫‪5‬‬ ‫‪-1.5‬‬ ‫‪-3.5‬‬ ‫‪2.7‬‬ ‫‪2.2‬‬
‫‪6‬‬ ‫‪-1.2‬‬ ‫‪2.8‬‬ ‫‪1.0‬‬ ‫‪-2.5‬‬

‫‪v ]  108 . 48‬‬ ‫‪s  6, n  4‬‬

‫‪T‬‬
‫‪[v‬‬
‫‪ˆ 02 ‬‬
‫‪108 . 48‬‬ ‫‪7.232‬‬
‫‪15‬‬
‫‪ 7 . 232‬‬ ‫‪ˆ x2ˆ ‬‬ ‫‪ 1.205‬‬
‫‪6‬‬

‫ﺍﺳﺘﺎﺩ ﺑﻬﺰﺍﺩ ﺑﻪ ﻧﺒﻴﺎﻥ‬ ‫ﺗﺄﻟﻴﻒ ﻭ ﺗﺮﺟﻤﻪ‬

 ‫ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻫﺎي اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي زاوﻳﻪ‬ ‫ﻧﻘﺸﻪ ﺑﺮداري ژﺋﻮدﺗﻴﻚ‬

‫‪.3 .6 .3‬اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي ﺑﻪ روش ﻛﻠﻴﻪ زواﻳﺎي ﻣﻤﻜﻦ‬

‫ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر ﻛﻪ از ﻧﺎم اﻳﻦ روش ﭘﻴﺪاﺳﺖ ﻛﻠﻴﻪ زواﻳﺎي ﻣﻤﻜﻦ ﺑﺮاي ﻛﻠﻴﻪ اﻣﺘﺪادﻫﺎ در اﻳﻦ روش ﻗﺮاﺋﺖ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ )ﺷـﻜﻞ ‪.(15-3‬‬
‫در ﺻﻮرﺗﻲ ﻛﻪ ‪ n‬اﻣﺘﺪاد ﺑﺮاي اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي در دﺳﺖ ﺑﺎﺷﺪ از ﻫﺮ اﻣﺘﺪاد ‪ i‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺒﺪا ﻣﻲ ﺗﻮان ‪ n- i‬زاوﻳﻪ ﻗﺮاﺋﺖ ﻧﻤﻮد‪ ،‬ﻣﺜﻼ از اﻣﺘﺪاد‬
‫‪ 1‬ﻛﻪ ﺷﺮوع ﻛﻨﻴﻢ ‪ n-1‬زاوﻳﻪ ﻗﺮاﺋﺖ ﻣﻲ ﺷﻮد ﺑﺮاي اﻣﺘﺪاد ‪ 2‬ﺗﻌﺪاد ‪ n-2‬زاوﻳﻪ و ﺑﺮاي اﻣﺘﺪاد ‪ n-1‬ﻓﻘﻂ ‪ 1‬زاوﻳﻪ ﻗﺮاﺋﺖ ﻣﻲ ﺷﻮد ﺑـﻪ اﻳـﻦ‬
‫)‪n( n  1‬‬
‫ﻣـﻲ‬ ‫ﺗﺮﺗﻴﺐ ﻣﺠﻤﻮع زاوﻳﻪ ﻫﺎﺋﻲ ﻛﻪ ﻗﺮاﺋﺖ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎ ‪ n-1+n-2+n-3+…+3+2+1‬اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺴـﺎوي ﻣﻘـﺪار‬
‫‪2‬‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪.‬در اﻳﻦ روش ﭼﻮن ﻣﻌﻤﻮﻻ ﺗﻌﺪاد زواﻳﺎي ﻗﺮاﺋﺖ ﺷﺪه ﺧﻴﻠﻲ ﺑﻴﺸﺘﺮ از ﺣﺪاﻗﻞ ﺗﻌـﺪاد ﻣـﻮرد ﻧﻴـﺎز اﺳـﺖ ﻧﻴـﺎز ﺑـﻪ اﺳـﺘﻔﺎده از روش‬
‫ﺳﺮﺷﻜﻨﻲ ﺧﻄﺎﻫﺎ ﺑﻪ ﻃﺮﻳﻖ ﻛﻤﺘﺮﻳﻦ ﻣﺮﺑﻌﺎت دارﻳﻢ‪ .‬ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺷﻜﻞ )‪ (15-3‬اﮔﺮ ﺑﺨﻮاﻫﻴﻢ ﭼﻬﺎر اﻣﺘﺪاد ‪1‬و‪2‬و‪3‬و‪ 4‬را ﻗﺮاﺋـﺖ ﻛﻨـﻴﻢ زواﻳـﺎي‬

‫‪‬‬
‫‪ 4  3‬ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪.‬‬
‫‪2‬‬
‫‪  , ‬ﻣﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ و ﺗﻌﺪاد زواﻳﺎي ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز ‪  6‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬ ‫ﻗﺎﺑﻞ اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي در اﻳﻦ روش ﺑﺮاﺑﺮ ‪,  3 ,  4 ,  5 ,  6‬‬
‫‪4‬‬
‫‪1‬‬

‫ﺑﻬ‬
‫ﺰﺍ‬
‫‪‬‬
‫‪ ‬‬ ‫‪x‬‬
‫‪‬‬
‫ﺩﺑ‬ ‫‪‬‬

‫‪‬‬
‫ﻪ‬
‫‪x‬‬
‫‪2‬‬
‫‪3‬‬ ‫‪x‬‬
‫ﻧﺒﻴ‬

‫ﺷﻜﻞ )‪ : (15-3‬اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي زواﻳﺎ ﺑﻪ روش ﻛﻠﻴﻪ زواﻳﺎي ﻣﻤﻜﻦ‬

‫ﺑﺮاي ﺳﺮﺷﻜﻨﻲ زواﻳﺎ در اﻳﻨﺠﺎ از روش ﭘﺎراﻣﺘﺮﻳﻚ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲ ﻛﻨﻴﻢ‪ ،‬ﺑﺮاي ﺷﻜﻞ ﻓﻮق ﻣﺪل رﻳﺎﺿﻲ ﺑﻪ ﺷﺮح ذﻳﻞ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﻲ ﺷﻮد‪:‬‬
‫ﺎﻥ‬

‫‪l1  x1‬‬ ‫‪ 1 ‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0 0‬‬

‫‪l2  x2‬‬ ‫‪ ‬‬ ‫‪ 0 1 0‬‬
‫‪ 2‬‬ ‫‪ x1 ‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪l3  x3‬‬ ‫‪ 3 ‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫)‪ 0 0 1 (54-3‬‬
‫‪l ‬‬ ‫‪x   x2 ‬‬ ‫‪A‬‬ ‫‪‬‬
‫‪l 4  x 2  x1‬‬ ‫‪ 4 ‬‬ ‫‪ x3 ‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪ 1 1 0‬‬
‫‪l 5  x3  x1‬‬ ‫‪ 5 ‬‬ ‫‪ 1 0 1‬‬
‫‪ ‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪l 6  x3  x 2‬‬ ‫‪ 6 ‬‬ ‫‪ 0  1 1‬‬
‫ﺑﺎ ﺑﻜﺎر ﺑﺮدن ﺷﺮط ﻛﻤﺘﺮﻳﻦ ﻣﺮﺑﻌﺎت ﻣﻘﺎدﻳﺮ ﻣﺠﻬﻮﻻت ﺑﻪ ﺻﻮرت زﻳﺮ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻣﻲ ﮔﺮدد‪:‬‬
‫‪ 2 1  ( 2   4 )  ( 3   5 ) ‬‬
‫‪‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪‬‬
‫)‪ 2  (   )  (   )  (55-3‬‬
‫‪xˆ   2‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪6‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪‬‬
‫‪ 2 3  ( 1   5 )  ( 2   6 ) ‬‬
‫‪‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬

‫ﺍﺳﺘﺎﺩ ﺑﻬﺰﺍﺩ ﺑﻪ ﻧﺒﻴﺎﻥ‬ ‫ﺗﺄﻟﻴﻒ ﻭ ﺗﺮﺟﻤﻪ‬

 ‫ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻫﺎي اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي زاوﻳﻪ‬ ‫ﻧﻘﺸﻪ ﺑﺮداري ژﺋﻮدﺗﻴﻚ‬

‫ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر ﻛﻪ از اﻳﻦ ﺟﻮاب ﻛﺎﻣﻼ ﻣﺸﺨﺺ اﺳﺖ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺣﺎﺻﻞ از ﺳﺮﺷﻜﻨﻲ ﻧﻮﻋﻲ ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ وزﻧﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ در آن زاوﻳـﻪ اي ﻛـﻪ ﻣﺴـﺘﻘﻴﻤﺎ‬
‫ﻣﻘﺪار ﻣﺠﻬﻮل را ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﺑﺎ وزن ‪ 2‬و ﺑﻘﻴﻪ ﻣﺸﺎﻫﺪات ﻛﻪ از ﺗﻔﺎﺿﻞ زواﻳﺎي اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي ﺷﺪه ﺑﺪﺳﺖ ﻣﻲ آﻳﻨـﺪ ﺑـﺎ وزن ‪ 1‬ﻇـﺎﻫﺮ‬
‫ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﻣﻘﺪار ﻣﺎﺗﺮﻳﺲ ﻛﻮرﻳﺎﻧﺲ ﻣﺠﻬﻮﻻت ﺑﻪ ﻓﺮض ﻳﻜﺴﺎن ﺑﻮدن وزن ﻫﻤﻪ ﻣﺸﺎﻫﺪات ﺑﺮاﺑﺮ ﻣﻘﺪار ذﻳﻞ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪:‬‬
‫‪2 1 1 ‬‬
‫‪C xˆ  ( A P A )   A A  ‬‬
‫‪T‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪l‬‬
‫‪2‬‬
‫‪‬‬ ‫‪T‬‬
‫‪  ‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪1 ‬‬
‫‪4 ‬‬
‫‪l‬‬
‫‪2‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪1‬‬ ‫)‪ (56-3‬‬
‫‪‬‬
‫‪1 1 2‬‬
‫ﺑﺮاي ﺣﺎﻟﺖ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻛﻪ ‪ n‬اﻣﺘﺪاد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻴﻢ و زواﻳﺎ را ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ روش ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻛﻨﻴﻢ راﺑﻄﻪ ﻓﻮق ﺑﻪ ﺻﻮرت ذﻳﻞ ﺗﻌﻤﻴﻢ ﻣﻲ ﻳﺎﺑﺪ‪:‬‬
‫‪ 2 1 1  1‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪2 ‬‬
‫‪1 2 1  1‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪‬‬
‫‪ C xˆ  l  1 1 2  1 ‬و ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ‪ x2ˆ   l2‬‬ ‫)‪(57-3‬‬
‫‪n‬‬ ‫‪n ‬‬ ‫‪‬‬
‫‪1 1 1   ‬‬
‫‪ 1 1 1  2‬‬

‫ﺑﻬ‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫)‪n(n  1‬‬ ‫)‪(n  1)(n  2‬‬
‫‪df ‬‬ ‫‪ (n  1) ‬‬ ‫درﺟﻪ آزادي ﺑﺮ اﺳﺎس راﺑﻄﻪ ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻣﻲ ﮔﺮدد‪(58-3) :‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬

‫ﺰﺍ‬
‫‪2 l 2 V‬‬‫‪ˆ TV‬‬ ‫ˆ‬
‫‪ˆ 0 ‬‬
‫‪2‬‬
‫)‪(59-3‬‬ ‫و ﺑﺮ اﻳﻦ اﺳﺎس ورﻳﺎﻧﺲ ﻓﺎﻛﺘﻮر ﺛﺎﻧﻮﻳﻪ ﺑﺪﻳﻦ ﺻﻮرت ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪:‬‬
‫)‪(n - 1)(n - 2‬‬
‫ﺣﺎل اﮔﺮ ﻛﻠﻴﻪ ﻣﺸﺎﻫﺪات را ﺑﺎ وزن واﺣﺪ ﻓﺮض ﻛﻨﻴﻢ ) ‪ (  l  1‬ﻣـﻲ ﺗـﻮان ﺑـﺎ اﺳـﺘﻔﺎده از ورﻳـﺎﻧﺲ ﻓـﺎﻛﺘﻮر ﺛﺎﻧﻮﻳـﻪ ﻣﻘـﺪار ورﻳـﺎﻧﺲ‬
‫ﺩﺑ‬ ‫ﻣﺠﻬﻮﻻت را ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻧﻤﻮد‪:‬‬

‫)‪ˆ ˆ  ˆ 2 C ˆ  ˆ 2  ˆ 2 2 (60-3‬‬
‫‪C‬‬ ‫‪x‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪x‬‬ ‫‪xˆi‬‬ ‫‪0‬‬
‫‪n‬‬
‫ﻪ‬
‫ﻗﺎﻋﺪه اﺗﺮﻳﺒﺴﻜﻲ‪ : 28‬ﺑﺮاي ﺑﺮآورد ﻧﻤﻮدن ﻣﻘﺪار ورﻳﺎﻧﺲ ﻣﺠﻬﻮﻻت از ﻣﺸﺎﻫﺪات ﻳﻚ ﻗﺎﻧﻮن آﻣﺎري ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده ﻗﺮار ﻣﻲ ﮔﻴـﺮد ﻛـﻪ ﺑـﻪ‬
‫ﻛﻤﻚ آن ﻣﻲ ﺗﻮان ﺑﺪون ﺻﺮف وﻗﺖ ﻓﺮاوان ﺑﺮاي ﺑﺮآورد ﻧﻤﻮدن ورﻳﺎﻧﺲ ﻣﺠﻬﻮﻻت ﺑﺪﺳﺖ آﻣﺪه از ﺳﺮﺷـﻜﻨﻲ ﻛﻤﺘـﺮﻳﻦ ﻣﺮﺑﻌـﺎت‪ ،‬ﺑـﻪ‬
‫ﺳﺎدﮔﻲ آن را از روي ﻣﺸﺎﻫﺪات ﺑﺪﺳﺖ آورد‪ .‬اﻳﻦ ﻗﺎﻧﻮن ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻓﺮﻣﻮل ذﻳﻞ ﺑﻴﺎن ﻣﻲ ﮔﺮدد‪:‬‬
‫ﻧﺒﻴ‬

‫‪N‬‬
‫‪ x2ˆ   l2‬‬ ‫)‪(61-3‬‬
‫‪i‬‬
‫‪T‬‬
‫ﻛﻪ در راﺑﻄﻪ ﻓﻮق ‪ N‬ﺗﻌﺪاد ﻣﺸﺎﻫﺪات ﻻزم ﺑﺮاي ﺑﺮآورد ﻛﻤﻴﺖ ﻣﺠﻬﻮل و ‪ T‬ﺗﻌﺪاد ﻣﺸﺎﻫﺪات اﻧﺠﺎم ﺷﺪه ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻗﺎﻋﺪه اﺗﺮﻳﺒﺴﻜﻲ‬
‫ﺎﻥ‬

‫داراي ﻛﺎﺑﺮدﻫﺎي ﺟﺎﻟﺒﻲ در زﻣﻴﻨﻪ ﺑﺮآورد ﻧﻤﻮدن دﻗﺖ زواﻳﺎﻳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﺑﺨﺸﻬﺎي ﻗﺒﻞ روش ﻣﺸﺎﻫﺪه و ﺳﺮﺷﻜﻨﻲ آﻧﻬﺎ را ﺗﻮﺿﻴﺢ‬
‫دادﻳﻢ‪ .‬ﻣﺜﻼ در روش ﻣﺸﺎﻫﺪه زواﻳﺎي ﻣﺴﺘﻘﻞ ﺗﻌﺪاد زواﻳﺎي ﻻزم ﻣﺴﺎوي ‪ n-1‬و ﺗﻌﺪاد زواﻳﺎي ﻣﺸﺎﻫﺪه ﺷﺪه ‪ n‬ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﻗﺎﻋﺪه‪:‬‬

‫‪n 1‬‬
‫ﻛﻪ دﻗﻴﻘﺎ ﻫﻤﺎن راﺑﻄﻪ )‪ (34-3‬را ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﻲ دﻫﺪ‪ .‬در ﻣﻮرد اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي ﺑﻪ روش اﻣﺘﺪادي ﻧﻴﺰ وﺿﻊ ﺑﻪ‬
‫‪ x2ˆ   l2‬‬
‫‪i‬‬
‫‪n‬‬
‫ﻫﻤﻴﻦ ﻣﻨﻮال اﺳﺖ ﭼﻮن ﺣﺪاﻗﻞ ﻣﺸﺎﻫﺪات ﻻزم ‪ n‬و ﺗﻌﺪاد ﻣﺸﺎﻫﺪات اﻧﺠﺎم ﺷﺪه ‪ ns‬ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ ﭘﺲ ﺑﺮ اﺳﺎس ﻗﺎﻋﺪه اﺗﺮﻳﺒﺴﻜﻲ‪:‬‬

‫‪n  l2‬‬
‫‪ ‬‬
‫‪2‬‬
‫‪xˆi‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪l‬‬
‫‪2‬‬

‫‪ns‬‬ ‫‪s‬‬
‫ﻛﻪ ﻫﻤﺎن راﺑﻄﻪ )‪ (52-3‬اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪٢٨‬‬
‫‪Otrebski's rule‬‬

‫ﺍﺳﺘﺎﺩ ﺑﻬﺰﺍﺩ ﺑﻪ ﻧﺒﻴﺎﻥ‬ ‫ﺗﺄﻟﻴﻒ ﻭ ﺗﺮﺟﻤﻪ‬

 ‫ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻫﺎي اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي زاوﻳﻪ‬ ‫ﻧﻘﺸﻪ ﺑﺮداري ژﺋﻮدﺗﻴﻚ‬

‫)‪n( n  1‬‬
‫‪ T ‬ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ ﻛـﻪ‬ ‫در ﻣﻮرد روش ﻛﻠﻴﻪ زواﻳﺎي ﻣﻤﻜﻦ ﻧﻴﺰ ﺗﻌﺪاد ﻣﺸﺎﻫﺪات ﻻزم ‪ N  n  1‬و ﺗﻌﺪاد ﻣﺸﺎﻫﺪات اﻧﺠﺎم ﺷﺪه‬
‫‪2‬‬
‫ﺑﺎ ﺟﺎﻳﮕﺬاري در ﻓﺮﻣﻮل اﺗﺮﻳﺒﺴﻜﻲ ﺑﻪ راﺑﻄﻪ )‪ (57-3‬ﻣﻲ رﺳﻴﻢ‪:‬‬
‫‪n 1‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪ x2ˆ   l2‬‬ ‫‪  l2‬‬
‫‪i‬‬
‫)‪n(n  1‬‬ ‫‪n‬‬
‫‪2‬‬
‫ﻣﺜﺎل )‪ : (3-3‬در ﺷﻜﻞ ذﻳﻞ اﮔﺮ دﻗﺖ اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي ﻛﻠﻴﻪ زواﻳﺎ ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﻣﺴﺎوي و ﺑﺮاﺑﺮ ‪ 5‬ﺛﺎﻧﻴﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﻣﻄﻠﻮﺑﺴﺖ دﻗﺖ زواﻳﺎي ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ‬
‫ﻫﺮ ﻳﻚ از اﻳﺴﺘﮕﺎﻫﻬﺎي ‪ 1‬و ‪ 2‬و ‪ 4‬و ‪7‬‬

‫‪5‬‬

‫ﺑﻬ‬
‫‪1‬‬

‫ﺰﺍ‬
‫‪7‬‬
‫ﺩﺑ‬
‫‪4‬‬ ‫‪2‬‬
‫ﻪ‬
‫ﻧﺒﻴ‬

‫ﺷﻜﻞ ‪ : 16-3‬ﻛﺎرﺑﺮد ﻗﺎﻋﺪه اﺗﺮﻳﺒﺴﻜﻲ در ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ دﻗﺖ زواﻳﺎ‬

‫ﺣﻞ‪ -‬ﺑﺮ اﺳﺎس ﻓﺮﻣﻮل اﺗﺮﻳﺒﺴﻜﻲ ‪:‬‬

‫ﺎﻥ‬

‫‪4‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪5‬‬

‫‪ ˆ (1) ‬‬ ‫‪5  4.1,  ˆi ( 2 ) ‬‬ ‫‪5  3.5 ,  ˆi ( 4) ‬‬ ‫‪5  3.9 ,  ˆi ( 7 ) ‬‬ ‫‪5  4.6‬‬
‫‪i‬‬
‫‪6‬‬ ‫‪8‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪6‬‬

‫ﺍﺳﺘﺎﺩ ﺑﻬﺰﺍﺩ ﺑﻪ ﻧﺒﻴﺎﻥ‬ ‫ﺗﺄﻟﻴﻒ ﻭ ﺗﺮﺟﻤﻪ‬

 ‫ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻫﺎي اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي زاوﻳﻪ‬ ‫ﻧﻘﺸﻪ ﺑﺮداري ژﺋﻮدﺗﻴﻚ‬

‫ﭘﺮوژه ﻫﺎي ﻓﺼﻞ ﺳﻮم ‪:‬‬

‫ﭘﺮوژه ﺷﻤﺎره ‪ :1‬ﺑﺮرﺳﻲ دﻗﺖ و ﺗﻨﻈﻴﻢ ﻳﻚ دﺳﺘﮕﺎه زاوﻳﻪ ﻳﺎب ‪ WILD-T2‬ﺗﻬﻴﻪ ﮔﺰارش از ﻛﻠﻴﻪ ﻣﺮاﺣﻞ ﻋﻤﻠﻴﺎت ﺑـﻪ ﻫﻤـﺮاه اﻋـﺪاد و‬
‫ارﻗﺎم ﻗﺮاﺋﺖ ﺷﺪه‪.‬‬
‫ﺗﺒﺼﺮه ‪ :‬در ﺻﻮرت در دﺳﺘﺮس ﻧﺒﻮدن ‪ WILD-T2‬ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﻴﺪ از زاوﻳﻪ ﻳﺎب ﻫﺎي ﺳﺎﻳﺮ ﺷﺮﻛﺘﻬﺎ ﺑﻪ ﺷﺮﻃﻲ اﺳﺘﻔﺎده ﻧﻤﺎﺋﻴﺪ ﻛﻪ دﻗﺘﻲ ﻣﻌﺎدل‬
‫و ﻳﺎ ﺑﻬﺘﺮ از اﻳﻦ ﻧﻮع زاوﻳﻪ ﻳﺎب ﺑﺮاي آن ادﻋﺎ ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﭘﺮوژه ﺷﻤﺎره ‪ :2‬ﻳﻜﻲ از ﻣﻮارد ذﻳﻞ را اﻧﺘﺨﺎب ﻧﻤﻮده و اﻧﺠﺎم دﻫﻴﺪ‪:‬‬
‫اﻟﻒ( ﻧﻘﻄﻪ اي را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان اﻳﺴﺘﮕﺎه اﻧﺘﺨﺎب ﻧﻤﻮده و ﭼﻬﺎر اﻣﺘﺪاد ﺑﺮاي آن در ﻧﻈﺮ ﺑﮕﻴﺮﻳﺪ ﻓﻮاﺻﻞ ﻋﻼﺋﻢ ﻧﺸﺎﻧﻪ ﺣﺪاﻗﻞ ‪ 200‬ﻣﺘﺮ رﻋﺎﻳـﺖ‬
‫ﮔﺮدد‪ ،‬زاوﻳﻪ ﺑﻴﻦ اﻣﺘﺪاد ﻫﺎ ﺑﻴﻦ ‪ 40‬ﺗﺎ ‪ 75‬درﺟﻪ اﻧﺘﺨﺎب ﮔﺮدد‪ .‬ﻫﺮ اﻣﺘﺪاد را در ﺷﺶ ﻛﻮﭘﻞ ﻗﺮاﺋـﺖ ﻛﻨﻴـﺪ و ﻧﺘـﺎﻳﺞ را ﺑـﻪ روش اﻣﺘـﺪادي‬
‫ﺳﺮﺷﻜﻦ ﻧﻤﻮده و ﻣﻘﺪار ﺑﺮ آورد ﺷﺪه ﺑﺮاي آن و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻣﻘﺪار ﺑﺮآورد ﺷﺪه ﺑﺮاي دﻗﺖ اﻧﺪازه ﮔﻴـﺮي اﻣﺘـﺪادﻫﺎ را در ﺟـﺪوﻟﻲ ﻧﻤـﺎﻳﺶ‬
‫دﻫﻴﺪ )ﺗﻌﺪاد اﻓﺮاد ﻫﺮ ﮔﺮوه ‪ 3‬ﺗﺎ ‪ 5‬ﻧﻔﺮ و ﻫﺮ ﻧﻔﺮ ﻳﻚ ﮔﺰارش(‪.‬‬

‫ﺑﻬ‬
‫ب( در ﺷﻜﻞ )‪ (17-3‬از روش ﻗﺮاﺋﺖ ﻛﻠﻴﻪ زواﻳﺎي ﻣﻤﻜﻦ ﺑﺮاي ﺗﻌﻴﻴﻦ زواﻳﺎي ‪ ‬اﺳـﺘﻔﺎده ﺷـﺪه اﺳـﺖ‪ ،‬ﻣﻄﻠﻮﺑﺴـﺖ‬
‫اﻧﺠﺎم ﺳﺮﺷﻜﻨﻲ ﻛﻤﺘﺮﻳﻦ ﻣﺮﺑﻌﺎت ﺑﺮ اﺳﺎس اﻃﻼﻋﺎت اراﺋﻪ ﺷﺪه در ﺟﺪول و ﺑﺮآورد دﻗﺖ ﻛﻤﻴﺖ ﻫﺎي ﻣﺠﻬﻮل‪.‬‬

‫ﺰﺍ‬
‫‪5‬‬
‫‪1‬‬
‫‪Stn‬‬
‫‪2‬‬
‫ﺩﺑ‬
‫‪4‬‬
‫‪2‬‬

‫‪3‬‬
‫ﻪ‬
‫‪4‬‬

‫ﺷﻜﻞ )‪ : (17-3‬ﭘﺮوژه ﺷﻤﺎره ‪2‬‬

‫ﻧﺒﻴ‬

‫زاويه اندازه‬
‫کوپل پنجم‬ ‫کوپل چھارم‬ ‫کوپل سوم‬ ‫کوپل دوم‬ ‫کوپل اول‬ ‫گيری شده‬

‫‪31 2311‬‬ ‫‪31 2307‬‬ ‫‪31 2308‬‬ ‫‪31 2303 31 2301‬‬

‫‪‬‬
‫‪12‬‬
‫‪831756‬‬ ‫‪831758‬‬ ‫‪831803‬‬ ‫‪831759‬‬ ‫‪831752‬‬
‫ﺎﻥ‬

‫‪13‬‬

‫‪133 4206‬‬
‫‪‬‬
‫‪133 4211 133 4209‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪133 4203 133 4214‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪14‬‬
‫‪221 0910‬‬ ‫‪221 0904 221 0911‬‬ ‫‪221 0907 ‬‬ ‫‪2210912‬‬ ‫‪15‬‬
‫‪515457‬‬ ‫‪515454 515455‬‬ ‫‪51  5 4  5 8  51  5 4 5 3‬‬ ‫‪23‬‬

‫‪102 1900 102 1858 102 1903 102 1905 102 1901‬‬ ‫‪24‬‬
‫‪189 4606 189 4605 189 4 6  0 9  189 4607 ‬‬
‫‪‬‬
‫‪189 4607‬‬
‫‪‬‬
‫‪25‬‬

‫‪50  2409‬‬ ‫‪50 2411‬‬ ‫‪50  2412 50 2414‬‬

‫‪‬‬
‫‪50  2411‬‬ ‫‪34‬‬

‫‪137  51 11 137  51 11 137  51 08 137  51 03 137  51 09‬‬ ‫‪35‬‬

‫‪87  2707 87  2 7  0 4  87  2 7  0 1 ‬‬ ‫‪87  27 05 87  2703‬‬ ‫‪45‬‬

‫ﺍﺳﺘﺎﺩ ﺑﻬﺰﺍﺩ ﺑﻪ ﻧﺒﻴﺎﻥ‬ ‫ﺗﺄﻟﻴﻒ ﻭ ﺗﺮﺟﻤﻪ‬

 ‫ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻫﺎي اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي زاوﻳﻪ‬ ‫ﻧﻘﺸﻪ ﺑﺮداري ژﺋﻮدﺗﻴﻚ‬

‫ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻓﺼﻞ ﺳﻮم ‪:‬‬

‫‪ -1‬در ﻣﻨﻄﻘﻪ اي ﻛﻮﻫﺴﺘﺎﻧﻲ ﺑﺎ ﺷﻴﺐ ‪ %60‬زاوﻳﻪ اي اﻓﻘﻲ را اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي ﻛﺮده اﻳﻢ‪ ،‬در ﺻﻮرﺗﻲ ﻛﻪ ﺗـﺮاز دﺳـﺘﮕﺎه ﺗﻨﻈـﻴﻢ ﺑﺎﺷـﺪ و ارزش‬
‫ﺗﻘﺴﻴﻤﺎت ﺗﺮاز ‪ 30‬ﺛﺎﻧﻴﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺣﺪاﻛﺜﺮ ﭼﻘﺪرﺧﻄﺎي ﺗﺮاز ﺑﺮاي اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي اﻳﻦ زاوﻳﻪ ﻣﻲ ﺗﻮان اﻧﺘﻈـﺎر داﺷـﺖ؟ اﻟـﻒ( در ﺻـﻮرﺗﻲ ﻛـﻪ‬
‫زاوﻳﻪ را ﻳﻚ ﻛﻮﭘﻞ ﻗﺮاﺋﺖ ﻛﻨﻴﻢ‪ .‬ب( در ﺻﻮرﺗﻲ ﻛﻪ زاوﻳﻪ را ﭘﻨﺞ ﻛﻮﭘﻞ ﻗﺮاﺋﺖ ﻛﻨﻴﻢ‪.‬‬

‫‪ -2‬ﺑﺮاي اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي زاوﻳﻪ در ﻳﻚ ﻋﻤﻠﻴﺎت ژﺋﻮدزي‪ ،‬در ﺷﺐ از ﭼﺮاﻏﻲ ﺑﺎ ﻧﻮر ﻗﺮﻣﺰ و ﻃـﻮل ﻣـﻮج ‪ 9  10 7‬اﺳـﺘﻔﺎده ﻛـﺮده اﻳـﻢ‪ ،‬در‬
‫ﺻﻮرﺗﻲ ﻛﻪ ﻫﺮ زاوﻳﻪ را ‪ 12‬ﻛﻮﭘﻞ ﻗﺮاﺋﺖ ﻛﺮده ﺑﺎﺷﻴﻢ و ﺑﺰرﮔﻨﻤﺎﺋﻲ اﺳﻤﻲ دورﺑﻴﻦ ‪ 40x‬ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﻄﻠﻮﺑﺴﺖ ﺑﺮآورد ﺧﻄﺎي ﻧﺸﺎﻧﻪ روي‪.‬‬

‫‪ -3‬در ﻳﻚ ﻋﻤﻠﻴﺎت ﭘﻴﻤﺎﻳﺶ از ﺷﺎﻗﻮﻟﻬﺎي ﻧﻮري ﺑﺮاي اﻳﺴﺘﮕﺎه ﮔﺬاري دورﺑﻴﻦ و ﻧﺸﺎﻧﻪ ﻫﺎ اﺳﺘﻔﺎده ﻛـﺮده اﻳـﻢ‪ ،‬در ﺻـﻮرﺗﻲ ﻛـﻪ ﺣـﺪاﻛﺜﺮ‬
‫ﺧﻄﺎي ‪ 1/5‬ﻣﻴﻠﻲ ﻣﺘﺮ ﺑﺮاي اﻳﺴﺘﮕﺎه ﮔﺬاري دورﺑﻴﻦ و ﻧﺸﺎﻧﻪ ﻫﺎ اﻧﺘﻈﺎر داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻴﻢ و ﻓﺎﺻﻠﻪ ﻣﺘﻮﺳﻂ ﺑﻴﻦ اﺿﻼع ﭘﻴﻤﺎﻳﺶ ﺣﺪود ‪ 150‬ﻣﺘﺮ‬

‫ﺑﻬ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﭼﻪ ﻣﻘﺪار ﺧﻄﺎي اﻳﺴﺘﮕﺎه ﮔﺬاري ﺑﺮاي اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي ﻫﺮ ﻳﻚ از زواﻳﺎي اﻓﻘﻲ ﭘﻴﺶ ﺑﻴﻨﻲ ﻣﻲ ﻛﻨﻴﺪ؟‬

‫ﺰﺍ‬
‫‪ -4‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﺑﺨﻮاﻫﻴﻢ در ﻳﻚ ﻋﻤﻠﻴﺎت ﭘﻴﻤﺎﻳﺶ ژﺋﻮدزي درﺟﻪ ‪ 3‬ﺑﺎ اﺿﻼع ﺣﺪود ‪ 8‬ﻛﻴﻠﻮﻣﺘﺮ زواﻳﺎي اﻓﻘﻲ را در روز اﻧﺪازه ﮔﻴـﺮي ﻛﻨـﻴﻢ‪،‬‬
‫ﺑﻄﻮري ﻛﻪ درﺟﻪ ﺣﺮارت ﻣﺘﻮﺳﻂ ﻣﺤﻴﻂ ‪ 38‬درﺟﻪ ﺳﻠﺴﻴﻮس و ﻓﺸﺎر ﻣﺘﻮﺳﻂ ‪ 720‬ﻣﻴﻠﻲ ﻣﺘﺮ ﺟﻴﻮه و ﺗﻐﻴﻴﺮات ﻣﺘﻮﺳﻂ درﺟﻪ ﺣﺮارت در‬
‫راﺳﺘﺎي ﻗﺎﺋﻢ ﺑﺮ اﻣﺘﺪاد اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي ‪ 0/12‬درﺟﻪ ﺳﻠﺴﻴﻮس ﺑﺮ ﻣﺘﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﻄﻠﻮﺑﺴﺖ‪:‬‬
‫ﺩﺑ‬ ‫اﻟﻒ( ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻣﻴﺰان ﺗﺼﺤﻴﺢ اﻧﻜﺴﺎر ﺑﺮاي ﻫﺮ ﻳﻚ از اﻣﺘﺪادﻫﺎي اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي‬
‫ب( در ﺻﻮرﺗﻲ ﻛﻪ ﺑﺮاي دو اﻣﺘﺪاد اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي از ﻳﻚ زاوﻳﻪ ﺗﻐﻴﻴﺮات درﺟﻪ ﺣﺮارت در راﺳﺘﺎي ﻗﺎﺋﻢ ﻳﻜﻲ ‪ 0/11‬و دﻳﮕﺮي ‪ 0/13‬ﺑﺎﺷـﺪ‪،‬‬
‫ﺗﺼﺤﻴﺢ اﻧﻜﺴﺎر را ﺑﺮاي اﻳﻦ زاوﻳﻪ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻛﻨﻴﺪ‪.‬‬
‫ﻪ‬
‫‪ -5‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﺑﺪﻻﻳﻠﻲ زواﻳﺎي اﻓﻘﻲ در ﺣﺎﻟﺘﻲ ﻛﻪ ﻧﺸﺎﻧﻪ و ﻳﺎ دورﺑﻴﻦ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻣﻜﺎن ﻳﺎﻓﺘﻪ اﻧﺪ‪ ،‬اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﺗﺼـﺤﻴﺤﻲ ﺑﺎﻳـﺪ ﺑـﻪ اﻧـﺪازه‬
‫ﻧﺒﻴ‬

‫زاوﻳﻪ اﻓﻘﻲ اﻋﻤﺎل ﮔﺮدد ﻛﻪ ﺑﻪ آن ﺗﺼﺤﻴﺢ ﺧﺎرج از اﻳﺴﺘﮕﺎﻫﻲ ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬اﮔﺮ ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺷﻜﻞ )‪ (18-3‬ﻣﺤﻞ اﺻﻠﻲ ﻧﻘﻄـﻪ ﻧﺸـﺎﻧﻪ از ‪T‬‬
‫ﺑﻪ ‪ T ‬ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻣﻜﺎن داده ﺑﺎﺷﺪ و ﻣﻘﺎدﻳﺮ ﺗﻘﺮﻳﺒﻲ ‪ e  10m , S  1000m ,   45 ‬ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﻄﻠﻮﺑﺴﺖ‪:‬‬
‫اﻟﻒ(‪ -‬ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻣﻘﺪار ﺗﺼﺤﻴﺢ ﺧﺎرج از اﻳﺴﺘﮕﺎﻫﻲ ‪‬‬
‫ﺎﻥ‬

‫ب(‪ -‬در ﺻﻮرﺗﻲ ﻛﻪ دﻗﺖ اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي ‪ 5‬ﺛﺎﻧﻴﻪ ﺑﺮاي اﻣﺘﺪاد ‪ AT‬ﻣﺪ ﻧﻈﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬آﻳﺎ ﻣﻲ ﺗﻮان ) ‪ sin(‬را ﺑﺎ ‪ ‬ﺑﺮاﺑﺮ ﻓﺮض ﻧﻤﻮد؟‬
‫ج(‪ -‬در ﺻﻮرﺗﻲ ﻛﻪ دﻗﺖ ﻛﻤﺘﺮ از ﻳﻚ ﺛﺎﻧﻴﻪ ﺑﺮاي اﻳﻦ ﺗﺼﺤﻴﺢ ﻣﺪ ﻧﻈﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﻄﻠﻮﺑﺴﺖ ﺗﻌﻴﻴﻦ دﻗﺖ اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي ﻛﻤﻴﺘﻬﺎي ‪S , e, ‬‬

‫‪T‬‬

‫‪S‬‬ ‫‪e‬‬
‫‪‬‬
‫‪T‬‬
‫‪‬‬
‫‪A‬‬
‫ﺷﻜﻞ )‪ : (18-3‬ﺗﺼﺤﻴﺢ ﺧﺎرج از اﻳﺴﺘﮕﺎﻫﻲ ﻧﻘﻄﻪ ﻧﺸﺎﻧﻪ‬

‫ﺍﺳﺘﺎﺩ ﺑﻬﺰﺍﺩ ﺑﻪ ﻧﺒﻴﺎﻥ‬ ‫ﺗﺄﻟﻴﻒ ﻭ ﺗﺮﺟﻤﻪ‬

 ‫ﺳﻴﺴﺘﻤﻬﺎي اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي ﻃﻮل‬ ‫ﻧﻘﺸﻪ ﺑﺮداري ژﺋﻮدﺗﻴﻚ‬

‫ﻓﺼﻞ ﭼﻬﺎرم‬

‫‪ .4‬ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻫﺎي اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي ﻃﻮل‬

‫اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي ﻓﺎﺻﻠﻪ ﻣﻬﻤﺘﺮﻳﻦ روش ﺑﺮاي ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ ﺑﺮ روي زﻣﻴﻦ اﺳﺖ و در ﺣﺎل ﺣﺎﺿﺮ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻛﻨﻨﺪه ﺗﺮﻳﻦ ﻋﺎﻣﻞ ﺑـﺮاي‬
‫اﻧﺠﺎم ﻛﻠﻴﻪ ﻋﻤﻠﻴﺎت اﺟﺮاﺋﻲ در ﻋﻠﻢ ﻣﻬﻨﺪﺳﻲ ﻧﻘﺸﻪ ﺑﺮداري ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬ﻣﺴﺌﻠﻪ ﺗﻌﻴﻴﻦ دﻗﺖ در اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي ﻃﻮل ﺑﻴﻦ دو ﻧﻘﻄﻪ داراي اﻫﻤﻴﺖ‬
‫وﻳﮋه اي اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﻧﻮع ﻛﺎرﺑﺮد و درﺧﻮاﺳﺘﻲ ﻛﻪ از ﺳﻮي اﺳﺘﻔﺎده ﻛﻨﻨﺪه وﺟﻮد دارد ﻣﻲ ﺗﻮان ﻣﻌﻴﺎري ﺑﺮاي دﻗﺖ اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي ﻳﻚ‬
‫ﻃﻮل ﺑﺪﺳﺖ آورد‪ .‬آﻧﭽﻪ ﻛﻪ در اﻳﻦ درس ﺑﺪان ﻣﻲ ﭘﺮدازﻳﻢ ﺑﺮرﺳﻲ و ﺗﺤﻠﻴﻞ دﻗﺖ و ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺧﻄﺎﻫﺎي روﺷﻬﺎي دﻗﻴﻖ اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي ﻃﻮل‬
‫ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﺮاي اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي ﻃﻮل روﺷﻬﺎي ﻣﺨﺘﻠﻔﻲ وﺟﻮد دارد ﻛـﻪ ﺑﻄـﻮرﻛﻠﻲ ﻋﺒﺎرﺗﻨـﺪ از ‪ :‬روﺷـﻬﺎي ﻣﻜـﺎﻧﻴﻜﻲ‪ ،‬روﺷـﻬﺎي اﭘﺘﻴﻜـﻲ و‬
‫روﺷﻬﺎي اﻟﻜﺘﺮوﻧﻴﻜﻲ‪ .‬در دروس ﻧﻘﺸﻪ ﺑﺮداري ﭘﺎﻳﻪ ﺑﺎ روﺷﻬﺎي ﻣﻜﺎﻧﻴﻜﻲ و اﭘﺘﻴﻜﻲ و ﺧﻄﺎﻫﺎ و ﺗﺼﺤﻴﺤﺎت آﻧﻬﺎ‪ ،‬آﺷﻨﺎ ﺷـﺪه اﻳـﺪ‪ .‬در اﻳـﻦ‬
‫درس ﺑﻪ ﺑﺮرﺳﻲ دﻗﺖ و ﺧﻄﺎﻫﺎي اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي ﺑﺎ دﺳﺘﮕﺎﻫﻬﺎي ﻃﻮﻟﻴﺎب اﻟﻜﺘﺮوﻧﻴﻚ و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺑﻪ ﺻﻮرت اﺟﻤﺎﻟﻲ ﺑﻪ ﺑﺮرﺳﻲ دﻗﺖ اﻧـﺪازه‬
‫ﮔﻴﺮي ﻓﺎﺻﻠﻪ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده ازﺳﻴﺴﺘﻢ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ ﻣﺎﻫﻮاره اي‪ (GPS) 1‬ﺧﻮاﻫﻴﻢ ﭘﺮداﺧﺖ‪.‬‬

‫ﺑﻬ‬
‫ﺰﺍ‬
‫‪ .1 .4‬اﺻﻮل ﻓﺎﺻﻠﻪ ﻳﺎﺑﻲ اﻟﻜﺘﺮوﻧﻴﻜﻲ‬

‫در ﺑﻴﺸﺘﺮ دﺳﺘﮕﺎﻫﻬﺎي ﻃﻮﻟﻴﺎﺑﻲ ﻛﻪ در ﺣﺎل ﺣﺎﺿﺮ ﺑﺮاي ﻧﻘﺸﻪ ﺑﺮداري زﻣﻴﻨﻲ ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده ﻗﺮار ﻣـﻲ ﮔﻴﺮﻧـﺪ از روش اﺧـﺘﻼف‬
‫ﺩﺑ‬
‫ﻓﺎز‪ 2‬ﺑﻌﻨﻮان ﻣﺒﻨﺎي اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي ﻓﺎﺻﻠﻪ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲ ﺷﻮد‪.‬در ﺷﻜﻞ )‪ (1-4‬اﺻﻮل اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي در دﺳـﺘﮕﺎﻫﻬﺎي ﻃﻮﻟﻴـﺎب زﻣﻴﻨـﻲ ﺑﺼـﻮرت‬
‫ﺳﺎده اي ﻧﻤﺎﻳﺶ داده ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر ﻛﻪ در ﺷﻜﻞ دﻳﺪه ﻣﻲ ﺷﻮد در دﺳﺘﮕﺎه ﻳﻚ ﻣﻨﺒﻊ ﻣﻮﻟﺪ اﻣﻮاج اﻟﻜﺘﺮو ﻣﻐﻨﺎﻃﻴﺲ وﺟﻮد دارد ﻛـﻪ‬
‫اﻣﻮاج ﺣﺎﻣﻞ‪ 3‬ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻣﻮج ﺑﻪ ﺗﻨﻬﺎﺋﻲ ﺷﺎﻣﻞ ﻫﻴﭽﮕﻮﻧﻪ اﻃﻼﻋﺎﺗﻲ ﻧﻴﺴﺖ و از آن ﻣﻲ ﺗـﻮان ﺑﻌﻨـﻮان ﺣﻤـﻞ ﻛﻨﻨـﺪه اﻃﻼﻋـﺎت‬
‫ﻪ‬
‫اﺳﺘﻔﺎده ﻧﻤﻮد ﻛﻪ ﺑﺮاي اﻳﻦ ﻣﻨﻈﻮر ﻣﻮج ﻳﺎ اﻣﻮاج دﻳﮕﺮي را ﺑﺮ روي ﻣﻮج ﺣﺎﻣﻞ ﺳﻮار ﻣـﻲ ﻛﻨﻨـﺪ ﻛـﻪ در ﺣﻘﻴﻘـﺖ آﻧﻬـﺎ ﺷـﺎﻣﻞ اﻃﻼﻋـﺎت‬
‫ﻣﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻋﻤﻞ ﺳﻮار ﻧﻤﻮدن ﻣﻮج‪ ،‬ﻣﺪوﻻﺳﻴﻮن‪ 4‬ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻲ ﺷـﻮد‪ .‬ﻣﺪوﻻﺳـﻴﻮن ﻣـﻲ ﺗﻮاﻧـﺪ ﺑـﻪ ﺳـﻪ ﺻـﻮرت ﻛﻠـﻲ اﻧﺠـﺎم ﭘـﺬﻳﺮد‪:‬‬
‫ﻧﺒﻴ‬

‫ﻣﺪوﻻﺳﻴﻮن داﻣﻨﻪ‪ ، (AM) 5‬ﻣﺪوﻻﺳﻴﻮن ﻓﺮﻛﺎﻧﺲ‪ (FM) 6‬و ﻣﺪوﻻﺳﻴﻮن ﻓﺎز‪ .(PM) 7‬ﻣﻮﺟﻲ ﻛﻪ ﻣﺪوﻻﺳـﻴﻮن ﺑـﺮ روي آن اﻧﺠـﺎم ﺷـﺪه‬
‫‪9‬‬
‫اﺳﺖ ﺗﻮﺳﻂ ﻳﻚ ﻓﺮﺳﺘﻨﺪه ﺑﻪ ﻣﺤﻴﻂ ﺧﺎرج از دﺳﺘﮕﺎه ﻓﺮﺳﺘﺎده ﻣﻲ ﺷﻮد و ﺑﺎ ﻋﺒﻮر از ﻣﺤـﻴﻂ واﺳـﻄﻪ‪ 8‬ﺑـﻪ ﻳـﻚ ﻧﺸـﺎﻧﻪ ﻣـﻨﻌﻜﺲ ﻛﻨﻨـﺪه‬
‫)رﻓﻠﻜﺘﻮر( ﺑﺮﺧﻮرد ﻣﻲ ﻛﻨﺪ و ﭘﺲ از اﻧﻌﻜﺎس ﺗﻮﺳﻂ ﮔﻴﺮﻧﺪه ﺳﻴﮕﻨﺎل درﻳﺎﻓﺖ ﺷﺪه و ﺗﻘﻮﻳﺖ ﻣﻲ ﮔﺮدد در اﻳﻦ ﻣﺮﺣﻠـﻪ ﺗـﺎﺧﻴﺮ ﻓـﺎز ﺑـﻴﻦ‬
‫ﺎﻥ‬

‫ﻣﻮج رﻓﺖ و ﻣﻮج ﺑﺮﮔﺸﺖ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﻲ ﮔﺮدد و ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده ازآن‪ ،‬ﻓﺎﺻﻠﻪ ﺑﻴﻦ دﺳﺘﮕﺎه ﻃﻮﻟﻴﺎب و ﻣﻨﻌﻜﺲ ﻛﻨﻨﺪه ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺷـﺪه و ﺑـﻪ ﺻـﻔﺤﻪ‬
‫ﻧﻤﺎﻳﺶ ارﺳﺎل ﻣﻲ ﮔﺮدد‪.‬‬

‫‪١‬‬
‫‪Global Positioning System‬‬
‫‪٢‬‬
‫‪Phase difference‬‬
‫‪٣‬‬
‫‪Carrier wave‬‬
‫‪٤‬‬
‫‪Modulation‬‬
‫‪٥‬‬
‫‪Amplitude modulation‬‬
‫‪٦‬‬
‫‪Frequency modulation‬‬
‫‪٧‬‬
‫‪Phase modulation‬‬
‫‪٨‬‬
‫‪Medium‬‬
‫‪٩‬‬
‫‪Reflector‬‬

‫ﺍﺳﺘﺎﺩ ﺑﻬﺰﺍﺩ ﺑﻪ ﻧﺒﻴﺎﻥ‬ ‫ﺗﺄﻟﻴﻒ ﻭ ﺗﺮﺟﻤﻪ‬

 ‫ﺳﻴﺴﺘﻤﻬﺎي اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي ﻃﻮل‬ ‫ﻧﻘﺸﻪ ﺑﺮداري ژﺋﻮدﺗﻴﻚ‬

‫مولد سيگنال‬ ‫مدوالسيون‬ ‫فرستنده‬

‫حامل‬ ‫سيگنال حامل‬ ‫سيگنال‬

‫صفحه‬ ‫تشخيص اختالف فاز‬ ‫مولد سيگنال‬ ‫منعکس‬

‫نمايش‬ ‫و محاسبه فاصله‬ ‫اندازه گيري‬ ‫کننده‬
‫سيگنال‬

‫گيرنده‬
‫تاخير فاز‬ ‫تقويت کننده‬
‫سيگنال‬

‫ﺷﻜﻞ )‪ : (1-4‬ﻧﻤﺎﻳﺶ ﺳﻤﺒﻮﻟﻴﻚ ﻧﺤﻮه اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي ﺗﻮﺳﻂ ﻳﻚ دﺳﺘﮕﺎه ﻃﻮﻟﻴﺎب اﻟﻜﺘﺮوﻧﻴﻜﻲ‬

‫ﺑﻬ‬
‫‪ .1 .1 .4‬ﻃﺒﻘﻪ ﺑﻨﺪي دﺳﺘﮕﺎﻫﻬﺎي ﻃﻮﻟﻴﺎب اﻟﻜﺘﺮوﻧﻴﻜﻲ‬
‫در دﺳﺘﮕﺎﻫﻬﺎي ﻃﻮﻟﻴﺎب ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﻧﻮع ﻛﺎرﺑﺮد‪ ،‬دﻗﺖ وﻳﺎ ﻓﺎﺻﻠﻪ اي ﻛﻪ ﺑﺮاي اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ ﻣـﻲ ﺑﺎﺷـﺪ‪ ،‬از اﻣـﻮاج اﻟﻜﺘـﺮو‬

‫ﺰﺍ‬
‫ﻣﻐﻨﺎﻃﻴﺲ ﺑﺎ ﻃﻮل ﻣﻮﺟﻬﺎي ﻣﺘﻔﺎوﺗﻲ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲ ﺷﻮد و ﺑﻌﻼوه اﻳﻨﻜﻪ از روﺷﻬﺎي ﻣﺘﻔﺎوت ﻣﺪوﻻﺳﻴﻮن ﻧﻴـﺰ اﺳـﺘﻔﺎده ﻣـﻲ ﮔـﺮدد‪ .‬ﺑـﺮ اﻳـﻦ‬
‫اﺳﺎس ﻳﻚ ﻧﻮع ﻃﺒﻘﻪ ﺑﻨﺪي ﺑﺮاي دﺳﺘﮕﺎﻫﻬﺎي ﻃﻮﻟﻴﺎب ﺑﻮﺟﻮد ﻣﻲ آﻳﺪ ﻛﻪ ﻣﺒﻨﺎي آن ﻃﻮل ﻣﻮج اﺳﺘﻔﺎده ﺷﺪه ﺑﺮاي دﺳﺘﮕﺎه اﺳـﺖ‪ .‬ﺑـﺎ اﻳـﻦ‬
‫ﻃﺒﻘﻪ ﺑﻨﺪي دﺳﺘﮕﺎﻫﻬﺎي ﻃﻮﻟﻴﺎب ﺑﻪ ﭼﻬﺎر ﮔﺮوه ذﻳﻞ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ ‪:‬‬
‫ﺩﺑ‬
‫اﻟﻒ ‪ (-‬دﺳﺘﮕﺎﻫﻬﺎﺋﻲ ﻛﻪ از اﻣﻮاج رادﻳﻮﺋﻲ ﺑﺎ ﻃﻮل ﻣﻮج ﺑﻠﻨﺪ‪ 10‬اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ اﻳﻦ ﻧﻮع ﺳﻴﺴﺘﻤﻬﺎ در ﻫﻴﺪروﮔﺮاﻓﻲ و اﻗﻴﺎﻧﻮس‬
‫ﻧﮕﺎري ﻛﺎرﺑﺮد دارﻧﺪ‪.‬‬
‫ب ‪ (-‬دﺳﺘﮕﺎﻫﻬﺎﺋﻲ ﻛﻪ از اﻣﻮاج ﻣﺎﻳﻜﺮو وﻳﻮ‪ 11‬اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ اﻳﻦ ﺳﻴﺴـﺘﻤﻬﺎ ﺑﻴﺸـﺘﺮ در اﻧـﺪازه ﮔﻴـﺮي ﻃﻮﻟﻬـﺎي ﺑﻠﻨـﺪ در ژﺋـﻮدزي‬
‫ﻪ‬
‫ﻛﻼﺳﻴﻚ ﻛﺎرﺑﺮد دارﻧﺪ‪.‬‬
‫ج ‪ (-‬دﺳﺘﮕﺎﻫﻬﺎﺋﻲ ﻛﻪ از اﻣﻮاج ﻣﺎدون ﻗﺮﻣﺰ‪ 12‬ﺑﺮاي اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻧﺒﻴ‬

‫د‪ ( -‬دﺳﺘﮕﺎﻫﻬﺎﺋﻲ ﻛﻪ از اﻣﻮاج ﻧﻮر ﻣﺮﺋﻲ‪ 13‬ﺑﺮاي اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬

‫دﺳﺘﮕﺎﻫﻬﺎي ﮔﺮوه اﻟﻒ ﻃﻮل ﻣﻮج ﺣﺎﻣﻠﻲ در ﺣﺪود ﺣﺪاﻛﺜﺮ ‪ 2‬ﻛﻴﻠﻮﻣﺘﺮ وﺣﺪاﻗﻞ ‪ 150‬ﻣﺘﺮ دارﻧﺪ )ﻓﺮﻛﺎﻧﺲ ‪ 100‬ﻛﻴﻠﻮﻫﺮﺗﺰ ﺗﺎ ‪ 2‬ﻣﮕـﺎﻫﺮﺗﺰ(‬
‫ﺎﻥ‬

‫و ﻋﻤﻮﻣﺎ ﺑﺮاي ﻛﺎرﺑﺮي ﻫﺎي ﻫﻴﺪروﮔﺮاﻓﻲ و ﻧﺎوﺑﺮي‪ 14‬ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده واﻗﻊ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ‪.‬ﻣﻌﻤﻮﻻ در اﻳﻦ ﻧﻮع از دﺳﺘﮕﺎﻫﻬﺎ از ﭼﻨـﺪ ﻓﺮﺳـﺘﻨﺪه و‬
‫ﻳﻚ ﻳﺎ دو ﮔﻴﺮﻧﺪه اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲ ﺷﻮد ﻛﻪ ﺑﺮاي آﻧﻬﺎ واژه ﻫﺎي ‪ master‬و ‪ slave‬اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲ ﮔﺮدد‪ .‬ﺑﺮﺧـﻲ از دﺳـﺘﮕﺎﻫﻬﺎي اﻳـﻦ ﮔـﺮوه‬
‫ﻋﺒﺎرﺗﻨـﺪ از ‪ :‬ﺳﻴﺴـﺘﻢ ‪ ، Decca Lambda‬ﺳﻴﺴـﺘﻢ ﻫـﺎي ‪ Loran‬و ‪ Toran‬و ﻫﻤﭽﻨـﻴﻦ ﺳﻴﺴـﺘﻤﻬﺎي ‪ Syledis, Geoloc‬و‬
‫‪ .Argo,Racal‬ﺑﺮد و دﻗﺖ اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي اﻳﻦ ﺳﻴﺴﺘﻤﻬﺎ ﻛﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﺮاي ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ آﻧﻲ‪ 15‬ﻛﺎرﺑﺮد دارﻧﺪ ﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﻃﻮل ﻣـﻮج اﺳـﺘﻔﺎده‬

‫‪١٠‬‬
‫‪Long Radio Waves‬‬
‫‪١١‬‬
‫‪Microwaves‬‬
‫‪١٢‬‬
‫‪Infra-red‬‬
‫‪١٣‬‬
‫‪Visible Light‬‬
‫‪١٤‬‬
‫‪Navigation‬‬
‫‪١٥‬‬
‫‪Real time positioning‬‬

‫ﺍﺳﺘﺎﺩ ﺑﻬﺰﺍﺩ ﺑﻪ ﻧﺒﻴﺎﻥ‬ ‫ﺗﺄﻟﻴﻒ ﻭ ﺗﺮﺟﻤﻪ‬

 ‫ﺳﻴﺴﺘﻤﻬﺎي اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي ﻃﻮل‬ ‫ﻧﻘﺸﻪ ﺑﺮداري ژﺋﻮدﺗﻴﻚ‬

‫ﺷﺪه و ﺳﻴﺴﺘﻢ اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي ﺑﻜﺎر رﻓﺘﻪ در آﻧﻬﺎ ﻣﺘﻔﺎوت ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﺮد دﺳﺘﮕﺎﻫﻬﺎﺋﻲ ﻛﻪ از اﻣﻮاج رادﻳـﻮﺋﻲ ﺑـﺎ ﻃـﻮل ﻣـﻮج ﺑﻠﻨـﺪ اﺳـﺘﻔﺎده‬
‫ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ ﺣﺪاﻗﻞ ‪ 60‬ﻛﻴﻠﻮﻣﺘﺮ و ﺣﺪاﻛﺜﺮ ﺗﺎ ‪ 2000‬ﻛﻴﻠﻮﻣﺘﺮ ﻧﻴﺰ ﻣﻲ رﺳﺪ‪ .‬در اﻳﻦ ﮔﺮوه ﻣﻌﻤﻮﻻ ﺳﻴﺴﺘﻤﻬﺎﺋﻲ ﻛﻪ ﺑﺮد ﺑﻴﺸـﺘﺮي دارﻧـﺪ از ﻃـﻮل‬
‫ﻣﻮج ﺑﺰرﮔﺘﺮي در آﻧﻬﺎ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲ ﺷﻮد و ﺑﻪ ﻫﻤﺎن ﻧﺴﺒﺖ دﻗﺖ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ ﻛﻤﺘﺮي دارﻧـﺪ‪ .‬دﻗـﺖ اﻧـﺪازه ﮔﻴـﺮي در اﻳـﻦ دﺳـﺘﮕﺎﻫﻬﺎ‬
‫ﺣﺪاﻗﻞ ‪ 50‬ﻣﺘﺮ و ﺣﺪاﻛﺜﺮ‪ 1‬ﻣﺘﺮ اﺳﺖ‪.‬‬

‫دﺳﺘﮕﺎﻫﻬﺎي ﮔﺮوه دوم از اﻣﻮاج رادﻳﻮﺋﻲ ﺑﺎ ﻃﻮل ﻣﻮﺟﻲ در ﺣﺪود ﭼﻨﺪ ﺳﺎﻧﺘﻴﻤﺘﺮ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ )ﻣﺎﻳﻜﺮووﻳﻮ( ﻛﻪ در ﺑﻴﺸﺘﺮ آﻧﻬـﺎ ﻃـﻮل‬
‫ﻣﻮج در ﺣﺪود ‪ 10‬ﺳﺎﻧﺘﻴﻤﺘﺮ ‪ 3 ،‬ﺳﺎﻧﺘﻴﻤﺘﺮ وﺑﻌﻀﻲ ‪ 8‬ﻣﻴﻠﻲ ﻣﺘﺮ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻳﻦ دﺳﺘﮕﺎﻫﻬﺎ ﺑﺮاي اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي ﻧﻴﺎز ﺑﻪ دﻳﺪ ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ دارﻧﺪ و ﺑﺮد‬
‫اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي آﻧﻬﺎ ﺣﺪاﻗﻞ ‪ 30‬و ﺣﺪاﻛﺜﺮ ‪ 150‬ﻛﻴﻠﻮﻣﺘﺮاﺳﺖ و ﺗﺎ ﺣﺪودي ﻫﻢ ﺑﺴﺘﮕﻲ ﺑﻪ ﺷﺮاﻳﻂ ﺟﻮي دارد‪ .‬از اﻳﻦ دﺳﺘﮕﺎﻫﻬﺎ ﻣﻲ ﺗﻮان ﻫﻢ‬
‫در روز و ﻫﻢ در ﺷﺐ اﺳﺘﻔﺎده ﻧﻤﻮد‪ .‬در اﻳﻦ ﻧﻮع دﺳﺘﮕﺎﻫﻬﺎ ﻳﻚ ﻓﺮﺳﺘﻨﺪه ﺑﻨﺎم ‪ master‬و ﻳﻚ ﮔﻴﺮﻧﺪه ﺑﻨﺎم ‪ remote‬اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲ ﮔﺮدد‪.‬‬
‫ﻣﺪوﻻﺳﻴﻮن ﻣﻮج ﺣﺎﻣﻞ در اﻳﻦ دﺳﺘﮕﺎﻫﻬﺎ ازﻧﻮع )‪ (FM‬ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻓﺮﻛﺎﻧﺲ ﻣﻮج ﺣﺎﻣﻞ در اﻳﻦ دﺳﺘﮕﺎﻫﻬﺎ ﺣﺪود ﺣﺪاﻗﻞ ‪ 3‬و ﺣـﺪاﻛﺜﺮ‪36‬‬

‫ﺑﻬ‬
‫ﮔﻴﮕﺎ ﻫﺮﺗﺰ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﺎﻳﺪ ﺗﻮﺟﻪ داﺷﺖ ﻛﻪ اﻣﻮاج ارﺳﺎﻟﻲ ﺗﻮﺳﻂ اﻳﻦ دﺳﺘﮕﺎﻫﻬﺎ ﺑﺼﻮرت ﻣﺨﺮوﻃﻲ ﺑـﺎ زاوﻳـﻪ راس ﺑـﻴﻦ ‪ 2‬ﺗـﺎ ‪ 20‬درﺟـﻪ‬
‫اﻧﺘﺸﺎر ﻣﻲ ﻳﺎﺑﻨﺪ و ﺑﺪﻳﻦ ﺟﻬﺖ ﻧﺸﺎﻧﻪ روي ﺑﻴﻦ دو اﻳﺴﺘﮕﺎه ﺧﻴﻠﻲ ﻣﺸﻜﻞ ﻧﻤﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺟﺪول ‪ 1-4‬ﻣﺸﺨﺼﺎت ﺗﻌﺪادي از اﻳﻦ دﺳﺘﮕﺎﻫﻬﺎ را‬

‫ﺰﺍ‬
‫ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه دﻗﺖ و ﺑﺮد آﻧﻬﺎ ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﺪ‪.‬‬
‫ﺩﺑ‬
‫دﺳﺘﮕﺎﻫﻬﺎي ﮔﺮوه )ج( ﻛﻪ از اﻣﻮاج ﻣﺎدون ﻗﺮﻣﺰ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ داراي ﻃﻮل ﻣﻮج ﺣﺎﻣﻠﻲ در ﺣﺪود ‪ 0/9‬ﻣﻴﻜﺮوﻣﺘﺮ)ﻣﻴﻜﺮون( ﻣﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ‬
‫و ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﻓﺮﻛﺎﻧﺲ اﺳﺘﻔﺎده ﺷﺪه در اﻳﻦ دﺳﺘﮕﺎﻫﻬﺎ در ﺣﺪود ‪ 330‬ﺗﺮا ﻫﺮﺗﺰ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در اﻳﻦ دﺳﺘﮕﺎﻫﻬﺎ از ﻳﻚ ﻓﺮﺳﺘﻨﺪه و ﻳﻚ ﻣـﻨﻌﻜﺲ‬
‫ﻛﻨﻨﺪه ﻧﻈﻴﺮ آﻧﭽﻪ ﻛﻪ در ﺷﻜﻞ )‪ (1-4‬ﻧﺸﺎن داده ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي در اﻳﻦ دﺳﺘﮕﺎﻫﻬﺎ ﺑﺴـﺘﮕﻲ ﺑـﻪ ﺷـﺮاﻳﻂ ﺟـﻮي‬
‫ﻪ‬
‫ﻧﻈﻴﺮ ﻓﺸﺎر‪ ،‬دﻣﺎ و رﻃﻮﺑﺖ دارد‪ .‬ﺑﺮد اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي اﻳﻦ دﺳﺘﮕﺎﻫﻬﺎ ﺗﻮﺳﻂ ﻗﺪرت ﻣﻨﺒﻊ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﭘﺮﺗﻮ ﻣﺎدون ﻗﺮﻣﺰ ﻣﺤﺪود ﻣﻲ ﮔﺮدد‪ .‬ﻣﻨﺒﻊ ﺗﻮﻟﻴـﺪ‬
‫ﭘﺮﺗﻮ ﻣﺎدون ﻗﺮﻣﺰ ﻣﻌﻤﻮﻻ ﻳﻚ دﻳﻮد ﻧﻮري ﮔﺎﻟﻴﻮم ‪ -‬آرﺳﻨﺎﻳﺪ‪ 16‬اﺳﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻧﻮع دﻳﻮدﻫﺎ ﻣﻌﻤﻮﻻ ﺗﺸﻌﺸﻌﺎت ﻧﺴﺒﺘﺎ ﻧﺎﻣﻨﻈﻤﻲ ﺑﺎ ﻃـﻮل ﻣـﻮج‬
‫ﻧﺒﻴ‬

‫‪ 0/9‬ﻣﻴﻜﺮون ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ ﭘﻬﻨﺎي ﺑﺎﻧﺪ آن ‪ 0/05‬ﻣﻴﻜﺮون ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺗﺸﻌﺸﻌﺎت اﻟﻜﺘﺮوﻣﻐﻨﺎﻃﻴﺴﻲ ﻗﺪرت ﺧﺮوﺟﻲ ﺧﻴﻠﻲ ﻛﻤـﻲ‬
‫در ﺣﺪود ‪ 40‬ﻣﻴﻠﻲ وات دارﻧﺪ ﻛﻪ ﻓﻘﻂ ﻧﻴﻤﻲ از آن از دﺳﺘﮕﺎه ﺧﺎرج ﻣﻲ ﺷﻮد ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺑﻴﺸﺘﺮ دﺳﺘﮕﺎﻫﻬﺎي اﻳﻦ ﮔﺮوه ﺑﺮدي در ﺣﺪود ﻳﻚ‬
‫ﺗﺎ دو ﻛﻴﻠﻮﻣﺘﺮ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻧﺪارﻧﺪ ﻛﻪ اﻟﺒﺘﻪ در ﺑﺮﺧﻲ از اﻧﻮاع آﻧﻬﺎ ﻛﻪ از ﻧﻮﻋﻲ ﭘﺮﺗﻮ ﻟﻴﺰر ﻣﺎدون ﻗﺮﻣﺰ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲ ﺷـﻮد ﺑـﺮد ﺗـﺎ ‪ 3‬ﻛﻴﻠـﻮﻣﺘﺮ ﻫـﻢ‬
‫ﺎﻥ‬

‫ﻣﻲ رﺳﺪ‪ .‬ﺑﺎ اﻓﺰاﻳﺶ ﻓﺎﺻﻠﻪ ﺗﻌﺪاد ﻣﻨﺸﻮرﻫﺎي ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده ﺑﺮاي دﺳﺘﮕﺎﻫﻬﺎي ﻣﺎدون ﻗﺮﻣﺰ اﻓﺰاﻳﺶ ﭘﻴﺪا ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﺑﻄﻮري ﻛـﻪ در ﺑﻌﻀـﻲ از‬
‫آﻧﻬﺎ ﺑﺮاي ﻓﻮاﺻﻞ ﺑﻴﺶ از دو ﺗﺎ ﺣﺪاﻛﺜﺮ ‪ 3‬ﻛﻴﻠﻮﻣﺘﺮ ﺑﺎﻳﺪ از ‪ 19‬ﻣﻨﺸﻮر اﺳﺘﻔﺎده ﻧﻤﻮد‪ .‬ﺑﻴﺸﺘﺮ دﺳـﺘﮕﺎﻫﻬﺎي ﺗﻮﺗـﺎل اﺳﺘﻴﺸـﻦ و دﺳـﺘﮕﺎﻫﻬﺎي‬
‫ﺗﺎﻛﺌﻮﻣﺘﺮي ﻧﻘﺸﻪ ﺑﺮداري ﻛﻪ اﻣﺮوزه رواج ﻓﺮاواﻧﻲ دارﻧﺪ در زﻣﺮه اﻳﻦ ﮔﺮوه ﻗﺮار ﻣﻲ ﮔﻴﺮﻧﺪ زﻳﺮا ﻛﻪ ﺑﺮاي ﻋﻤﻠﻴﺎت ﻣﻌﻤﻮﻟﻲ ﻧﻘﺸﻪ ﺑـﺮداري‬
‫ﺣﺪاﻛﺜﺮ ﺑﺮد ‪ 1/5‬ﻛﻴﻠﻮﻣﺘﺮ ﻛﺎﻓﻴﺴﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻧﻮع از دﺳﺘﮕﺎﻫﻬﺎ آﻧﺮا ﭘﻮﺷﺶ ﻣﻲ دﻫﻨﺪ ﺳﺮﻋﺖ اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي در اﻳﻦ دﺳﺘﮕﺎﻫﻬﺎ ﺳـﺮﻳﻊ اﺳـﺖ و‬
‫ﺑﺮاي ﻣﺪوﻻﺳﻴﻮن ﻣﻮج ﺣﺎﻣﻞ از ﻣﺪوﻻﺳﻴﻮن ﺷﺪت ﻛﻪ ﻧﻮﻋﻲ از ﻣﺪوﻻﺳﻴﻮن داﻣﻨﻪ )‪ (AM‬ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬در اﻳﻦ دﺳﺘﮕﺎﻫﻬﺎ اﺳﺘﻔﺎده ﻣـﻲ ﺷـﻮد‬
‫)ﺑﻪ ﺟﺪول ‪ 1-4‬ﺗﻮﺟﻪ ﻛﻨﻴﺪ(‪.‬‬
‫دﺳﺘﮕﺎﻫﻬﺎي ﮔﺮوه )د( آﻧﻬﺎﺋﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ از ﻧﻮر ﻣﺮﺋﻲ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﻮج ﺣﺎﻣﻞ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ و ﻃﻮل ﻣﻮﺟﺸﺎن ﻛﻤﻲ ﺑﻴﺸﺘﺮاز ﻧﺼـﻒ ﻃـﻮل‬
‫ﻣﻮج دﺳﺘﮕﺎﻫﻬﺎي ﻣﺎدون ﻗﺮﻣﺰ اﺳﺖ ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل ﻃﻮل ﻣﻮج ﻧﻮري ﻛﻪ ﺑـﺮاي دﺳـﺘﮕﺎه ژﺋﻮدﻳﻤﺘﺮاﺳـﺘﻔﺎده ﺷـﺪه‪ ،‬درﺣـﺪود ‪ 5600‬آﻧﮕﺴـﺘﺮوم‬

‫‪١٦‬‬
‫‪GaAs luminescent diode‬‬

‫ﺍﺳﺘﺎﺩ ﺑﻬﺰﺍﺩ ﺑﻪ ﻧﺒﻴﺎﻥ‬ ‫ﺗﺄﻟﻴﻒ ﻭ ﺗﺮﺟﻤﻪ‬

 ‫ﺳﻴﺴﺘﻤﻬﺎي اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي ﻃﻮل‬ ‫ﻧﻘﺸﻪ ﺑﺮداري ژﺋﻮدﺗﻴﻚ‬

‫)‪ 0/56‬ﻣﻴﻜﺮون( ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻧﻌﻜﺎﺳﺎت ﻧﺎﺧﻮاﺳﺘﻪ در اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي ﺑﺎ اﻳﻦ دﺳﺘﮕﺎﻫﻬﺎ ﻛﻤﺘﺮ اﺗﻔﺎق ﻣﻲ اﻓﺘﻨﺪ زﻳﺮا ﻛـﻪ ﺑﻴﺸـﺘﺮ ﺳـﻄﻮﺣﻲ ﻛـﻪ در‬
‫ﻃﺒﻴﻌﺖ ﻳﺎﻓﺖ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ اﻧﻌﻜﺎﺳﺎت ﻗﻮي را در اﻳﻦ ﻃﻮل ﻣﻮج اﻳﺠﺎد ﻧﻤﻲ ﻛﻨﻨﺪ وﻟﻲ در ﻋﻮض ﺧﺼﻮﺻﺎ در ﺳﺎﻋﺎت روز ﺑﻪ دﻟﻴـﻞ وﺟـﻮد‬
‫ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﻫﻤﻴﺸﻪ اﻳﻦ اﺣﺘﻤﺎل وﺟﻮد دارد ﻛﻪ اﻣﻮاج ﻧﻮري ﻧﺎﺧﻮاﺳﺘﻪ وارد ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻧﻮري ﺷﺪه و ﺑﺎﻋﺚ ﻧﻮﻳﺰ در ﺳﻴﺴﺘﻢ ﺑﺸﻮﻧﺪ ﻛﻪ آن ﺑﺎﻋﺚ‬
‫ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ ﺗﺎ ﺣﺴﺎﺳﻴﺖ ﺳﻴﺴﺘﻢ اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي ﻛﺎﻫﺶ ﻳﺎﺑﺪ ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ دﻟﻴﻞ ﻣﻌﻤﻮﻻ از اﻳﻦ ﺳﻴﺴﺘﻤﻬﺎ در ﺷﺐ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲ ﮔﺮدد‪.‬در ﻣـﺪﻟﻬﺎي‬
‫ﻗﺪﻳﻤﻲ از اﻳﻦ دﺳﺘﮕﺎﻫﻬﺎ ﺑﺮاي ﺗﻮﻟﻴﺪ ﭘﺮﺗﻮﻫﺎي ﻧﻮري‪ ،‬از ﻻﻣﭗ ﺑﺨﺎرﺟﻴﻮه و ﻳﺎ ﻻﻣﭗ ﺗﻨﮕﺴﺘﻦ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ اﻣﺮوزه ﻓﻘﻂ ﻧـﻮع‬
‫ﻟﻴﺰري آن ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﻲ ﺷﻮد ﻛﻪ ﻣﻌﻤﻮﻻ در آن ازﻻﻣﭗ ﻫﻠﻴﻮم – ﻧﺌﻮن اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲ ﮔﺮدد‪ .‬ﺑﺮد اﻳﻦ ﻧﻮع از دﺳـﺘﮕﺎﻫﻬﺎ از دﺳـﺘﮕﺎﻫﻬﺎي ﻣـﺎدون‬
‫ﻗﺮﻣﺰ ﺑﻴﺸﺘﺮ اﺳﺖ و در ﺑﺮﺧﻲ اﻧﻮاع ﻟﻴﺰري آن ﺣﺘﻲ ﺑﻪ ﺣﺪود ﺣﺪاﻛﺜﺮ ‪ 60‬ﻛﻴﻠﻮﻣﺘﺮ ﻫﻢ رﺳﻴﺪه اﺳﺖ )اﻟﺒﺘﻪ ﺑﺎ ‪ 30‬ﻣﻨﺸﻮر( وﻟﻲ ﺑﻄﻮر ﻣﺘﻮﺳﻂ‬
‫ﻣﻲ ﺗﻮان ﺑﺮدي ﺑﻴﻦ ‪ 2‬ﻣﺘﺮ ﺗﺎ ‪ 20‬ﻛﻴﻠﻮﻣﺘﺮ را از آﻧﻬﺎ ﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﻧﻮع دﺳﺘﮕﺎه‪ ،‬اﻧﺘﻈﺎر داﺷﺖ ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﻃﻮل ﻣﻮج ﻛﻮﭼﻜﺘﺮ اﺳـﺘﻔﺎده ﺷـﺪه در اﻳـﻦ‬
‫دﺳﺘﮕﺎﻫﻬﺎ‪ ،‬ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ دﺳﺘﮕﺎﻫﻬﺎي ﻣﺎدون ﻗﺮﻣﺰ داراي دﻗﺖ ﺑﻬﺘﺮي ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻧﻮع ﺧﺎﺻﻲ از دﺳﺘﮕﺎﻫﻬﺎي اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي ﻟﻴـﺰري دراﻳـﻦ ﮔـﺮوه‬
‫وﺟﻮد دارﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ دﻟﻴﻞ اﺳﺘﻔﺎده از ﺗﻜﻨﻮﻟﻮژي وﻳﮋه اي ﻛﻪ در آﻧﻬﺎ ﺑﻜﺎر رﻓﺘﻪ اﺳﺖ از دﻗﺖ ﺑﺴﻴﺎر ﺑﺎﻻﺋﻲ ﺑﺮﺧﻮردار ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﻌﺮوﻓﺘـﺮﻳﻦ‬

‫ﺑﻬ‬
‫آﻧﻬﺎ‪ Mekometer Kern‬ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬در اﻳﻦ ﻧﻮع دﺳﺘﮕﺎه ﻣﻮﻟﺪ ﺳﻴﮕﻨﺎل ﺣﺎﻣﻞ‪ ،‬ﻻﻣﭗ ﻓﻼش ﮔﺰﻧﻮن‪ 17‬ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﻧﻮري ﺳﻔﻴﺪ رﻧﮓ از‬
‫ﻣﺨﻠﻮط ﻃﻮل ﻣﻮﺟﻬﺎي ﺑﻴﻦ ‪ 0/4‬ﺗﺎ ‪ 0/9‬ﻣﻴﻜﺮون ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ و ﻗﺎدر اﺳﺖ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﭼﻴﺰي ﺷﺒﻴﻪ ﺑﻪ ﻓﻼش زدن دورﺑﻴﻦ ﻋﻜﺎﺳﻲ ﺑﺮق ﻫـﺎﺋﻲ‬

‫ﺰﺍ‬
‫ﻗﻮي از ﻧﻮر را ﺑﺮاي ﻣﺪت زﻣﺎن ﻳﻚ ﻣﻴﻜﺮوﺛﺎﻧﻴﻪ از ﺧﻮد ﺳﺎﺗﻊ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻛﺎر در ﻳﻚ ﺛﺎﻧﻴﻪ ﻳﻜﺼﺪ ﺑﺎرﺗﻜﺮارﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬اﻳﻦ ﻧﻮع دﺳﺘﮕﺎه ﻛـﻪ‬
‫‪18‬‬
‫ﻛﺎرﺑﺮد دارد )ﺟﺪول ‪.(1-4‬‬ ‫ﺑﺴﻴﺎر ﮔﺮاﻧﻘﻴﻤﺖ ﻧﻴﺰ ﻫﺴﺖ دراﻧﺪازه ﮔﻴﺮﻳﻬﺎي ﺑﺴﻴﺎر دﻗﻴﻖ ﻣﻴﻜﺮوژﺋﻮدزي وﺗﺤﻠﻴﻞ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﺷﻜﻞ‬
‫ﺩﺑ‬
‫اﻣﺮوزه ﺑﺎ ﻇﻬﻮر ﺳﻴﺴﺘﻤﻬﺎي اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي ﻣﺎﻫﻮاره اي ‪ GPS‬ﻛﻪ داراي ﻣﺰاﻳﺎي ﻋﻤﺪه ﺑﺴﻴﺎر زﻳﺎدي ﻧﻴﺰ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﺑﻴﺸﺘﺮ دﺳـﺘﮕﺎﻫﻬﺎﺋﻲ ﻛـﻪ در‬
‫ﮔﺮوﻫﻬﺎي اﻟﻒ و ب ﻗﺮار ﻣﻲ ﮔﻴﺮﻧﺪ ﻳﻌﻨﻲ دﺳﺘﮕﺎﻫﻬﺎي ﺑﺎ ﻃﻮل ﻣﻮج ﺑﻠﻨﺪ و دﺳﺘﮕﺎﻫﻬﺎي ﻣﺎﻳﻜﺮو وﻳﻮ ﻳﺎ ﻛﻼ ﻣﻨﺴﻮخ ﺷﺪه اﻧﺪ و ﻳﺎ اﻳﻨﻜﻪ ﺑﻪ‬
‫ﻪ‬
‫ﻧﺪرت ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده ﻗﺮار ﻣﻲ ﮔﻴﺮﻧﺪ‪ .‬از دﺳﺘﮕﺎﻫﻬﺎي ﻧﻮر ﻣﺮﺋﻲ ﻋﻤﻮﻣﺎ ﺑﺮاي اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي ﻃﻮﻟﻬﺎي ﻣﺘﻮﺳﻂ ﻣﻲ ﺗﻮان اﺳﺘﻔﺎده ﻛﺮد ﻛﻪ ﺑﺎز ﻫﻢ‬
‫ﻣﻲ ﺗﻮان اﻳﻦ ﻃﻮﻟﻬﺎ را ﺑﺎ ‪ GPS‬ﻧﻴﺰ اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي ﻧﻤﻮد‪ .‬ﻓﻘﻂ در ﻣﻘﺎﺑﻞ ‪ GPS‬دو دﺳﺘﻪ از دﺳﺘﮕﺎﻫﻬﺎ ﺑﺎﻗﻲ ﻣـﻲ ﻣﺎﻧﻨـﺪ ‪ -1 :‬دﺳـﺘﮕﺎﻫﻬﺎي‬
‫ﻧﺒﻴ‬

‫ﻣﺎدون ﻗﺮﻣﺰ ﻟﻴﺰري ﻛﻪ ﻋﻤﻮم ﺳﻴﺴﺘﻤﻬﺎي ﺗﻮﺗﺎل اﺳﺘﻴﺸﻦ اﻣﺮوزي از اﻳﻦ ﻧﻮع ﻫﺴﺘﻨﺪ و در ﻋﻤﻠﻴﺎت روزﻣﺮه ﻧﻘﺸﻪ ﺑـﺮداري ﻛـﺎرﺑﺮد دارﻧـﺪ‪.‬‬
‫‪ -2‬دﺳﺘﮕﺎﻫﻬﺎي ﻃﻮﻟﻴﺎب ﻟﻴﺰري ﺑﺴﻴﺎر دﻗﻴﻖ ﻛﻪ از ﻧﻈﺮ دﻗﺖ اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي ﻓﺎﺻﻠﻪ از ‪ GPS‬دﻗﻴﻖ ﺗﺮ ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﻛﺎرﺑﺮدﻫﺎي ﻣﺤـﺪودي ﻫـﻢ‬
‫دارﻧﺪ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ ﻧﻤﻲ ﺗﻮان اﺳﺘﻔﺎده از دﺳﺘﮕﺎﻫﻬﺎي ﻧﻮر ﻣﺮﺋﻲ را ﺑﺮاي اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي ﻃﻮﻟﻬﺎي ﻣﺘﻮﺳـﻂ )ﻣـﻮرد اﺳـﺘﻔﺎده در ژﺋـﻮدزي درﺟـﻪ ‪ 3‬و‬
‫ﺎﻥ‬

‫ﭘﻴﻤﺎﻳﺶ ﺑﺎ ﻃﻮﻟﻬﺎي ﺑﻠﻨﺪ(‪ ،‬ﺑﻄﻮر ﻛﺎﻣﻞ رد ﻛﺮد زﻳﺮا ﻛﻪ از ﻧﻈﺮ ﻗﻴﻤﺖ و ﻫﺰﻳﻨﻪ در ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﺑﺎ ﮔﻴﺮﻧﺪه ﻫﺎي ﮔﺮاﻧﻘﻴﻤﺖ ژﺋـﻮدﺗﻴﻜﻲ ‪ GPS‬در‬
‫ﺣﺎل ﺣﺎﺿﺮ ﺑﻪ ﺻﺮﻓﻪ ﺗﺮ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫‪١٧‬‬
‫‪Xenon flash tube‬‬
‫‪١٨‬‬
‫‪Deformation analysis‬‬

‫ﺍﺳﺘﺎﺩ ﺑﻬﺰﺍﺩ ﺑﻪ ﻧﺒﻴﺎﻥ‬ ‫ﺗﺄﻟﻴﻒ ﻭ ﺗﺮﺟﻤﻪ‬

 ‫ﺳﻴﺴﺘﻤﻬﺎي اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي ﻃﻮل‬ ‫ﻧﻘﺸﻪ ﺑﺮداري ژﺋﻮدﺗﻴﻚ‬

‫ﺟﺪول ‪ : 1-4‬ﻓﻬﺮﺳﺖ ﺗﻌﺪادي از دﺳﺘﮕﺎﻫﻬﺎي ﻃﻮﻟﻴﺎب اﻟﻜﺘﺮوﻧﻴﻜﻲ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻧﻤﻮﻧﻪ‬

‫ﻣﻼﺣﻈﺎت‬ ‫ﺑﺮد دﺳﺘﮕﺎه‬ ‫دﻗﺖ اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي‬ ‫ﻧﺎم دﺳﺘﮕﺎه‬
‫دﺳﺘﮕﺎه)‪(amm+bppm‬‬
‫دﺳﺘﮕﺎﻫﻬﺎي ﺑﺎ ﻃﻮل ﻣﻮج رادﻳﻮﺋﻲ ﺑﻠﻨﺪ )ﮔﺮوه اﻟﻒ(‬

‫ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺑﺮاي ﻧﺎوﺑﺮي درﻳﺎﺋﻲ‬ ‫‪800_1200 mile‬‬ ‫‪50__200 ft‬‬ ‫‪Loran C‬‬

‫ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺑﺮاي ﻧﺎوﺑﺮي درﻳﺎﺋﻲ و ﻫﻴﺪروﮔﺮاﻓﻲ‬ ‫‪500 mile‬‬ ‫‪25m‬‬ ‫‪Pulse/8 system‬‬

‫ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺑﺮاي ﻫﻴﺪروﮔﺮاﻓﻲ‬ ‫‪700 Km‬‬ ‫‪1m‬‬ ‫‪Toran‬‬

‫ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺑﺮاي ﻫﻴﺪروﮔﺮاﻓﻲ‬ ‫‪270 Km‬‬ ‫‪1m__ 5m‬‬ ‫‪Syledis‬‬

‫ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺑﺮاي ﻫﻴﺪروﮔﺮاﻓﻲ‬ ‫‪1200 km‬‬ ‫)‪(2m+15ppm‬‬ ‫‪Geoloc system‬‬

‫ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺑﺮاي ﻧﺎوﺑﺮي درﻳﺎﺋﻲ‬ ‫‪480 __740 Km‬‬ ‫‪50m‬‬ ‫‪Argo system‬‬

‫ﺑﻬ‬
‫ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺑﺮاي ﻫﻴﺪروﮔﺮاﻓﻲ‬ ‫‪70 km‬‬ ‫‪1m‬‬ ‫‪Racal Micro-fix‬‬

‫دﺳﺘﮕﺎﻫﻬﺎي ﻣﺎﻳﻜﺮو وﻳﻮ )ﮔﺮوه ب(‬

‫ﺰﺍ‬
‫ژﺋﻮدزي درﺟﻪ ‪3‬و ‪ 2‬و‪1‬‬ ‫‪40 Km‬‬ ‫)‪(3mm+3ppm‬‬ ‫‪Tellurometer MRA-4‬‬

‫ژﺋﻮدزي درﺟﻪ ‪3‬و‪ 2‬و‪1‬‬ ‫‪100m__50Km‬‬ ‫)‪(10mm+10ppm‬‬ ‫‪Tellurometer MRA-5‬‬

‫ژﺋﻮدزي درﺟﻪ ‪ 2‬و‪1‬‬

‫ﺩﺑ‬ ‫‪30Km__60Km‬‬ ‫)‪(15mm+5ppm‬‬ ‫‪Tellurometer CA-100‬‬

‫ژﺋﻮدزي درﺟﻪ ‪3‬و ‪ 2‬و‪1‬و ﻫﻴﺪروﮔﺮاﻓﻲ‬ ‫‪20m__122Km‬‬ ‫)‪(15mm+3ppm‬‬ ‫‪Tellurometer MRA-7‬‬

‫ژﺋﻮدزي درﺟﻪ ‪3‬و‪ 2‬و‪1‬‬ ‫‪20m__150Km‬‬ ‫)‪(10mm+3ppm‬‬ ‫‪Siemens – Albis MD 60‬‬

‫ﻪ‬
‫ﻃﺮاﺣﻲ ﺷﺪه ﺑﺮاي ﻛﺎرﺑﺮي در ﻫﻴﺪروﮔﺮاﻓﻲ‬ ‫‪100Km‬‬ ‫)‪(0.5m+10ppm‬‬ ‫& ‪Cubic Autotape DM40‬‬

‫‪DM43‬‬
‫ﻧﺒﻴ‬

‫دﺳﺘﮕﺎﻫﻬﺎي ﻣﺎدون ﻗﺮﻣﺰ )ﮔﺮوه ج(‬

‫ﺑﺮداﺷﺖ ﺗﺎﻛﺌﻮﻣﺘﺮي – ﻓﺎﺻﻠﻪ ﻳﺎﺑﻲ ﺑﺮد ﻛﻮﺗﺎه‬ ‫‪2m__2Km‬‬ ‫)‪(5mm+5ppm‬‬ ‫‪Leica (Wild-Leitz) DI-4‬‬

‫ﺑﺮداﺷﺖ ﺗﺎﻛﺌﻮﻣﺘﺮي – ﻓﺎﺻﻠﻪ ﻳﺎﺑﻲ ﺑﺮد ﻛﻮﺗﺎه‬ ‫‪2m__2Km‬‬ ‫)‪(3mm+2ppm‬‬ ‫)‪Leica (Wild-Leitz‬‬
‫ﺎﻥ‬

‫‪Tachymat TC 1600‬‬

‫ﺑﺮداﺷﺖ ﺗﺎﻛﺌﻮﻣﺘﺮي – ﻓﺎﺻﻠﻪ ﻳﺎﺑﻲ ﺑﺮد ﻛﻮﺗﺎه‬ ‫‪3m__2.5Km‬‬ ‫‪(3mm+2ppm) 2s ,‬‬ ‫)‪Leica (Wild-Leitz‬‬

‫‪(10mm+2ppm) 0.3s‬‬ ‫‪DI 1600‬‬

‫ﺑﺮداﺷﺖ ﺗﺎﻛﺌﻮﻣﺘﺮي – ﻓﺎﺻﻠﻪ ﻳﺎﺑﻲ ﺑﺮد ﻛﻮﺗﺎه‬ ‫‪3m__2.5Km‬‬ ‫‪(1mm+1ppm) 3s ,‬‬ ‫)‪Leica (Wild-Leitz‬‬

‫‪(5mm+1ppm) 0.3s‬‬ ‫‪DI 2002‬‬

‫ﺑﺮداﺷﺖ ﺗﺎﻛﺌﻮﻣﺘﺮي – ﻓﺎﺻﻠﻪ ﻳـﺎﺑﻲ ﺑـﺮد ﻛﻮﺗـﺎه‬ ‫‪3m__6Km‬‬ ‫‪(3mm+1ppm) 3.5s,‬‬ ‫)‪Leica (Wild-Leitz‬‬

‫وﺑﺮد ﻣﺘﻮﺳﻂ‬ ‫‪(10mm+1ppm) 0.3s‬‬ ‫‪DI 3000‬‬

‫ﺑﺮداﺷﺖ ﺗﺎﻛﺌﻮﻣﺘﺮي – ﻓﺎﺻﻠﻪ ﻳﺎﺑﻲ ﺑﺮد ﻛﻮﺗﺎه‬ ‫‪3.3Km‬‬ ‫)‪(2mm+3ppm‬‬ ‫‪Aga Geodimeter 400‬‬

‫)‪series (Geotronics‬‬

‫ﺑﺮداﺷﺖ ﺗﺎﻛﺌﻮﻣﺘﺮي – ﻓﺎﺻﻠﻪ ﻳﺎﺑﻲ ﺑﺮد ﻛﻮﺗﺎه‬ ‫‪2Km‬‬ ‫)‪(3mm+2ppm‬‬ ‫‪Sokkisha T.S SET2‬‬

‫ﺍﺳﺘﺎﺩ ﺑﻬﺰﺍﺩ ﺑﻪ ﻧﺒﻴﺎﻥ‬ ‫ﺗﺄﻟﻴﻒ ﻭ ﺗﺮﺟﻤﻪ‬

 ‫ﺳﻴﺴﺘﻤﻬﺎي اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي ﻃﻮل‬ ‫ﻧﻘﺸﻪ ﺑﺮداري ژﺋﻮدﺗﻴﻚ‬

‫ﻣﻼﺣﻈﺎت‬ ‫ﺑﺮد دﺳﺘﮕﺎه‬ ‫دﻗﺖ اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي‬ ‫ﻧﺎم دﺳﺘﮕﺎه‬

‫دﺳﺘﮕﺎﻫﻬﺎي ﺑﺎ ﻧﻮر ﻣﺮﺋﻲ )ﮔﺮوه د ( )ﺑﺎ دﻗﺖ ﺑﺴﻴﺎر ﺑﺎ ﻻ(‬

‫ﻣﺪت زﻣﺎن ﻗﺮاﺋﺖ ‪ 6‬دﻗﻴﻘﻪ ‪ ،‬ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺑﺮاي‬ ‫‪2Km‬‬ ‫&)‪(0.28mm+3ppm‬‬ ‫‪Kern Mekometer‬‬

‫ﻣﻴﻜﺮو ژﺋﻮدزي و ﺗﺤﻠﻴﻞ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﺷﻜﻞ‬ ‫)‪(0.38mm+0.35ppm‬‬ ‫‪ME 3000‬‬

‫ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺑﺮاي ﻣﻴﻜﺮو ژﺋـﻮدزي و ﺗﺤﻠﻴـﻞ ﺗﻐﻴﻴـﺮ‬ ‫‪50m __5km‬‬ ‫)‪(0.1mm+0.1ppm‬‬ ‫‪Com-Rad Geomensor‬‬

‫ﺷﻜﻞ‬ ‫‪204‬‬

‫ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺑﺮاي ﻣﻴﻜﺮو ژﺋـﻮدزي و ﺗﺤﻠﻴـﻞ ﺗﻐﻴﻴـﺮ‬ ‫‪30Km‬‬ ‫&)‪(0.2mm+0.2ppm‬‬ ‫‪Georan I Two-colour‬‬

‫ﺷﻜﻞ و ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ژﺋﻮدﻳﻨﺎﻣﻴﻚ‬ ‫)‪(0.5mm+0.5ppm‬‬ ‫‪Instrument‬‬

‫ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺑﺮاي ﻣﻴﻜﺮو ژﺋـﻮدزي و ﺗﺤﻠﻴـﻞ ﺗﻐﻴﻴـﺮ‬ ‫‪20Km‬‬ ‫)‪(0.1mm+0.1ppm‬‬ ‫‪Two- Colour Terrameter‬‬

‫ﺷﻜﻞ و ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ژﺋﻮدﻳﻨﺎﻣﻴﻚ‬ ‫‪LDM2‬‬

‫ﺑﻬ‬
‫‪ .2 .1 .4‬روﺷﻬﺎي اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي ﻓﺎﺻﻠﻪ‬

‫ﺰﺍ‬
‫ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر ﻛﻪ در اﺑﺘﺪاي ﻓﺼﻞ اﺷﺎره ﺷﺪ اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي ﻓﺎﺻﻠﻪ در دﺳﺘﮕﺎﻫﻬﺎي ﻃﻮﻟﻴﺎب اﻟﻜﺘﺮوﻧﻴﻜﻲ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﺗﻌﻴـﻴﻦ اﺧـﺘﻼف‬
‫ﻓﺎز ﺑﻴﻦ ﺳﻴﮕﻨﺎل ارﺳﺎﻟﻲ و ﺳﻴﮕﻨﺎل درﻳﺎﻓﺘﻲ اﻧﺠﺎم ﻣﻲ ﭘﺬﻳﺮد‪ .‬ﺑﺮ اﻳﻦ اﺳﺎس ﻓﺎﺻﻠﻪ اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي ﺷـﺪه ﻣﻀـﺮب ﺻـﺤﻴﺤﻲ از ﻃـﻮل ﻣـﻮج‬
‫ﻪ‬ ‫ﺩﺑ‬
‫ﻣﺪوﻟﻪ ﺷﺪه )ﺳﻴﮕﻨﺎل اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي در ﺷﻜﻞ ‪ (1-4‬ﺑﻌﻼوه ﻣﻘﺪار ﺑﺎﻗﻴﻤﺎﻧﺪه از ﻃﻮل ﻣﻮج ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ )ﺑﻪ ﺷﻜﻞ ‪ 2-4‬ﺗﻮﺟﻪ ﻛﻨﻴﺪ(‪.‬‬
‫‪‬‬

‫‪‬‬

‫‪B‬‬
‫‪‬‬
‫ﻧﺒﻴ‬ ‫‪‬‬

‫‪‬‬

‫‪D‬‬
‫ﺎﻥ‬ ‫‪‬‬

‫‪A‬‬
‫ﺷﻜﻞ )‪ :(2-4‬اﺻﻞ اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي ﻓﺎﺻﻠﻪ ﺗﻮﺳﻂ اﻣﻮاج اﻟﻜﺘﺮوﻣﻐﻨﺎﻃﻴﺴﻲ‬
‫ﺑﺎﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺷﻜﻞ ﻓﻮق‪ ،‬ﻣﻲ ﺗﻮان ﻓﺎﺻﻠﻪ را ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺑﻴﺎن ﻧﻤﻮد‪D  m   (1-4) :‬‬
‫ﻛﻪ در اﻳﻦ راﺑﻄﻪ ‪ m‬ﺗﻌﺪاد ارﻗﺎم ﺻﺤﻴﺢ ﻃﻮل ﻣﻮج ﺳﻴﮕﻨﺎل اﻧـﺪازه ﮔﻴـﺮي و ‪ ‬ﻣﻘـﺪار ﺑﺎﻗﻴﻤﺎﻧـﺪه اﻳﺴـﺖ ﻛـﻪ دﺳـﺘﮕﺎه ﻣـﻲ ﺗﻮاﻧـﺪ ﺑـﺎ‬
‫اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي اﺧﺘﻼف ﻓﺎز ﺳﻴﮕﻨﺎﻟﻬﺎي ارﺳﺎل و درﻳﺎﻓﺖ ﻣﻘﺪار آﻧﺮا ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻛﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮاي ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻓﺎﺻﻠﻪ ‪ D‬در راﺑﻄﻪ ﻓﻮق ﺑﺎﻳﺪ ﻣﻘﺎدﻳﺮ ‪ ، ‬‬
‫و‪ m‬ﺗﻌﻴﻴﻦ ﮔﺮدﻧﺪ‪ .‬ﻣﻘﺪار ‪ ‬ﻳﻌﻨﻲ ﻃﻮل ﻣﻮج ﺳﻴﮕﻨﺎل اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي ﻛﻪ ﺗﻮﺳﻂ دﺳﺘﮕﺎه ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﻲ ﺷﻮد از ﻗﺒـﻞ ﻣﻌﻠـﻮم اﺳـﺖ وﻟـﻲ ﻋﻮاﻣـﻞ‬
‫ﻓﻴﺰﻳﻜﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺳﺮﻋﺖ اﻧﺘﺸﺎر ﻣﻮج اﻟﻜﺘﺮوﻣﻐﻨﺎﻃﻴﺲ در ﻣﺤﻴﻂ واﺳﻄﻪ وﺗﻐﻴﻴﺮات ﻓﺮﻛﺎﻧﺲ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺷﺪه ﺗﻮﺳﻂ ﻣﻮﻟﺪ ﺳـﻴﮕﻨﺎل اﻧـﺪازه ﮔﻴـﺮي‪،‬‬
‫ﻛﻤﻴﺖ ﻫﺎﺋﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺮ روي دﻗﺖ ﺑﺮآورد آن ﺗﺎﺛﻴﺮ ﻣﻲ ﮔﺬارﻧﺪ )‪ (=v/f‬و ﺟﻠـﻮﺗﺮ ﺑـﻪ اﻳـﻦ ﻣﻮﺿـﻮع ﺧـﻮاﻫﻴﻢ ﭘﺮداﺧـﺖ‪ .‬دو ﻣﺴـﺌﻠﻪ‬
‫اﺳﺎﺳﻲ ﻛﻪ دﺳﺘﮕﺎه ﻃﻮﻟﻴﺎب ﺑﺎﻳﺪ آﻧﻬﺎ را ﺣﻞ ﻛﻨﺪ ﻳﻜﻲ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﺣﻞ اﺑﻬﺎم‪ 19‬ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ دﺳﺘﮕﺎه ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﻃﺮﻳﻘﻲ ﻣﻌﻠﻮم ﻛﻨﺪ ﻛـﻪ ﭼﻨـﺪ‬

‫‪١٩‬‬
‫‪Resolving ambiguity‬‬

‫ﺍﺳﺘﺎﺩ ﺑﻬﺰﺍﺩ ﺑﻪ ﻧﺒﻴﺎﻥ‬ ‫ﺗﺄﻟﻴﻒ ﻭ ﺗﺮﺟﻤﻪ‬

 ‫ﺳﻴﺴﺘﻤﻬﺎي اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي ﻃﻮل‬ ‫ﻧﻘﺸﻪ ﺑﺮداري ژﺋﻮدﺗﻴﻚ‬

‫ﺳﻴﻜﻞ ﻃﻲ ﺷﺪه اﺳﺖ ﺗﺎ ﻣﻮج از ‪ A‬ﺑﻪ ‪ B‬ﺑﺮﺳﺪ ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﻳﮕﺮ ﺑﺎﻳﺪ ﻣﻘﺪار‪ m‬ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺷﻮد ﻛﻪ ﺑﺮاي اﻳﻨﻜـﺎر روﺷـﻬﺎي ﻣﺨﺘﻠﻔـﻲ وﺟـﻮد‬
‫دارد ﻣﺜﻼ در دﺳﺘﮕﺎﻫﻬﺎي ﺗﻠﻮروﻣﺘﺮ‪ 20‬ﻃﻮل ﻣﻮج اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي ارﺳﺎﻟﻲ ﻫﺮ ﺑﺎر در ﻣﻀﺎرﺑﻲ از ‪ 10‬ﻣﺘﺮ اﻓﺰاﻳﺶ ﭘﻴﺪا ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﺗـﺎ ﻫﻨﮕـﺎﻣﻲ ﻛـﻪ‬
‫ﺑﻄﻮر ﺗﻘﺮﻳﺒﻲ ﻓﺎﺻﻠﻪ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺷﻮد دراﻳﻦ ﺣﺎﻟﺖ ﻣﻘﺪار ‪ m‬ﺑﺮاي اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي ﺑﺎ ﻃﻮل ﻣﻮج اﺻﻠﻲ اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺷﺪه اﺳـﺖ و اﻧـﺪازه‬
‫ﮔﻴﺮي دﻗﻴﻖ ﺑﺎ اﻳﻦ ﻃﻮل ﻣﻮج ﺻﻮرت ﻣﻲ ﮔﻴﺮد‪ .‬روش دﻳﮕﺮ ﺑﺮاي ﺣﻞ ﺿﺮﻳﺐ اﺑﻬﺎم اﺳﺘﻔﺎده از دو ﻳﺎ ﭼﻨﺪ ﻃﻮل ﻣﻮج اﻧﺪازه ﮔﻴﺮﻳﺴﺖ‪ .‬در‬
‫اﻳﻦ روش ﺑﻪ ﻣﻮﻟﺪي ﺑﺮاي ﺳﻴﮕﻨﺎﻟﻬﺎي اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي ﻧﻴﺎز دارﻳﻢ ﻛﻪ ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﻓﺮﻛﺎﻧﺴﻬﺎﺋﻲ ﺑﺎ ﺛﺒﺎت ﺑﺴﻴﺎر زﻳـﺎد ﺗﻮﻟﻴـﺪ ﻛﻨـﺪ‪ .‬اﺧـﺘﻼف ﻓﺎزﻫـﺎي‬
‫اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي ﺷﺪه از ﻫﺮﻛﺪام از اﻳﻦ ﻓﺮﻛﺎﻧﺴﻬﺎ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺮاي ﺣﻞ ﻣﻌﺎدﻻت ﺧﻄﻲ زﻳﺮ ﺑﻜﺎر ﺑﺮده ﺷﻮد‪:‬‬
‫‪D  m11  1‬‬ ‫)‪(1‬‬
‫‪D  m2 2   2‬‬ ‫)‪(2‬‬
‫)‪(2-4‬‬
‫‪D  m3 3  3‬‬ ‫)‪(3‬‬
‫‪‬‬
‫ﺑﺮاي ﺣﻞ ﻣﻌﺎدﻻت )‪ (2-4‬ﻣﻘﺎدﻳﺮ اﺧﺘﻼف ﻓﺎز و ﻃﻮل ﻣﻮﺟﻬﺎ ﺗﻮﺳﻂ دﺳﺘﮕﺎه ﻣﺸﺨﺺ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ ﺗﻨﻬﺎ ﭼﻴﺰي ﻛﻪ ﺑـﺎﻗﻲ ﻣـﻲ ﻣﺎﻧـﺪ ﻣﻌﻠـﻮم‬
‫ﻧﻤﻮدن ﻣﻘﺎدﻳﺮ ‪ m‬و ‪ D‬اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﺣﻞ آﻧﻬﺎ ﻫﻢ ﻫﻤﻴﺸﻪ ﺗﻌﺪاد ﻣﺠﻬﻮﻻت ﻳﻜﻲ ﺑﻴﺸﺘﺮ از ﻣﻌﺎدﻻت ﻣﻲ ﺷـﻮد ﺑﻨـﺎﺑﺮاﻳﻦ در دﺳـﺘﮕﺎﻫﻬﺎي‬

‫ﺑﻬ‬
‫ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺑﺎ در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻦ ﻳﻚ ﺷﺮط اﺿﺎﻓﻲ ﺣﻞ اﺑﻬﺎم اﻧﺠﺎم ﻣﻲ ﺷـﻮد‪ .‬در دﺳـﺘﮕﺎﻫﻬﺎي ژﺋـﻮدﻳﻤﺘﺮ ﻣﻌـﺎدﻻت )‪ (1),(2),(3‬ﺑـﻪ ﺻـﻮرت‬
‫ﻫﻤﺰﻣﺎن ﺣﻞ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ ﺑﺎ اﻳﻦ ﺷﺮط ﻛﻪ ﻣﻘﺪار ‪ m‬در ﻫﺮ ﺳﻪ آﻧﻬﺎ ﻳﻜﻲ ﺑﺎﺷﺪ در اﻳﻦ روش ﻫﺮ ﭼﻘﺪر ﻛﻪ ﻓﺮﻛﺎﻧﺴﻬﺎي اﻧﺪازه ﮔﻴـﺮي ﻓﺎﺻـﻠﻪ‬

‫ﺰﺍ‬
‫ﺑﻪ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﻧﺰدﻳﻜﺘﺮ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﻓﺎﺻﻠﻪ اﺑﻬﺎم ﺑﻠﻨﺪﺗﺮي را ﻣﻲ ﺗﻮان ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻛﺮد وﻟﻲ دﻗﺖ ﭘﺎﺋﻴﻦ ﻣﻲ آﻳﺪ‪ .‬در ﺑﺴﻴﺎري از دﺳﺘﮕﺎﻫﻬﺎي ﻣـﺎدون ﻗﺮﻣـﺰ‬
‫ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﺑﺮد ﻣﺤﺪودي ﻛﻪ دارﻧﺪ ﻓﻘﻂ از دو ﻓﺮﻛﺎﻧﺲ ﺑﺮاي ﻣﺪوﻻﺳﻴﻮن ﻣﻮج ﺣﺎﻣﻞ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲ ﺷﻮد و ﺑﺮد ﻓﺎﻗﺪ اﺑﻬﺎم ﻣﻌﻤﻮﻻ ‪ 1999/9‬ﻣﺘـﺮ‬
‫ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬وراي اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﻓﺮﻛﺎﻧﺲ ﺳﻮﻣﻲ ﻧﻴﺰ ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺎﻳﻴﻦ ﺗﺮﻳﻦ ﻓﺮﻛﺎﻧﺲ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ اي ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﻣﻘﺪار ﻧﺼﻒ ﻃﻮل ﻣـﻮج‬
‫ﺩﺑ‬
‫آن ﺑﺰرﮔﺘﺮ از ﻓﺎﺻﻠﻪ اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ ﺑﻪ ﺻﻮرﺗﻲ ﻛﻪ ﻣﻘﺪار ‪ m‬ﻣﺴﺎوي ﺻﻔﺮ ﮔﺮدد‪ .‬ﺑﺮاي ﺣﻞ اﺑﻬﺎم ﻓﺎزدر دﺳﺘﮕﺎﻫﻬﺎي ﺑﺴﻴﺎر دﻗﻴـﻖ‬
‫ﻧﻈﻴﺮ ‪ Mekometer‬روﺷﻬﺎي دﻳﮕﺮي ﻧﻴﺰ وﺟﻮد دارد ﻛﻪ از ﺣﻮﺻﻠﻪ اﻳﻦ ﺟﺰوه ﺧﺎرج اﺳﺖ وﻟﻲ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻛﻠﻲ و ﺑﻪ ﻋﻨـﻮان ﻳـﻚ اﺻـﻞ‬
‫ﺑﺎﻳﺪ ﮔﻔﺖ ﻫﺮ ﭼﻘﺪر ﻓﺮﻛﺎﻧﺴﻬﺎي ﺑﺎ ﺛﺒﺎﺗﺮ و ﺑﺎ ﻃﻮل ﻣﻮج ﻛﻮﭼﻜﺘﺮي ﺗﻮﺳﻂ ﻧﻮﺳﺎن ﺳﺎز اﻣﻮاج ﻣﺪوﻻﺳﻴﻮن ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺷﻮد دﻗﺖ ﺑﻬﺘـﺮي ﺑـﺮاي‬
‫ﻪ‬
‫اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي ﻓﺎﺻﻠﻪ ﻣﻮرد اﻧﺘﻈﺎر ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﺑﺮاي ﺗﻌﻴﻴﻦ اﺧﺘﻼف ﻓﺎز ‪ ‬روﺷﻬﺎي ﻣﺘﻔﺎوﺗﻲ وﺟﻮد دارد ﻛﻪ اﻳﻦ روﺷﻬﺎ در ﻃﻲ ﺳﻲ ﺳﺎل ﮔﺬﺷـﺘﻪ داراي ﭘﻴﺸـﺮﻓﺖ ﻫـﺎي ﭼﺸـﻤﮕﻴﺮي‬
‫ﻧﺒﻴ‬

‫ﺑﻮده اﻧﺪ‪ .‬در ﺣﺎﻟﻴﻜﻪ در دﺳﺘﮕﺎﻫﻬﺎي ﻃﻮﻟﻴﺎب اوﻟﻴﻪ دﻗﺘﻲ در ﺣﺪود ﻳﻜﺼﺪم ﻳﻚ ﺳﻴﻜﻞ ﻣﻌﻤﻮل ﺑﻮده اﺳﺖ ﻫﻢ اﻛﻨﻮن ﺣﺪاﻗﻞ دﻗـﺖ ﻣـﻮرد‬
‫اﻧﺘﻈﺎر ﺑﺮاي اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي اﺧﺘﻼف ﻓﺎز ﻳﻚ دﻫﻬﺰارم ﺳﻴﻜﻞ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﻛﻠﻲ اﻳﻦ روﺷﻬﺎ را ﻣﻲ ﺗﻮان ﺑﻪ دو دﺳﺘﻪ آﻧﺎﻟﻮگ و دﻳﺠﻴﺘـﺎل‬
‫ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺑﻨﺪي ﻛﺮد ﻛﻪ روﺷﻬﺎي آﻧﺎﻟﻮگ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از روش اﺳﺘﻔﺎده از ﻣﺪار ﻣﻤﻴﺰي ﻓﺎز‪ 21‬ﻛﻪ ﺑﺮاي دﺳﺘﮕﺎﻫﻬﺎي ﺑﺎ ﺑﺮد زﻳﺎدو دﻗﺖ ﻛﻢ اﺳﺘﻔﺎده‬
‫ﺎﻥ‬

‫ﻣﻲ ﺷﺪه اﺳﺖ و روﺷﻬﺎي ﻣﻮﺳﻮم ﺑﻪ ﻧﺎل ﭘﻮﻳﻨﺖ‪ 22‬ﻛﻪ ﺑﺮاي دﺳﺘﮕﺎﻫﻬﺎي ﺑﺎ دﻗﺖ ﺑﺎﻻ اﺳـﺘﻔﺎده ﻣـﻲ ﺷـﻮد‪ .‬اﻣـﺮوزه در اﻛﺜـﺮ دﺳـﺘﮕﺎﻫﻬﺎي‬
‫ﻃﻮﻟﻴﺎب ﻣﺎدون ﻗﺮﻣﺰ‪ ،‬ﺗﻮﺗﺎل اﺳﺘﻴﺸﻦ ﻫﺎ و ﺗﺎﻛﺌﻮﻣﺘﺮﻫﺎي اﻟﻜﺘﺮوﻧﻴﻜﻲ روش دﻳﺠﻴﺘﺎﻟﻲ ﺑﺮاي ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﻘﺪار‪ ‬ﺑﻜﺎر ﺑﺮده ﻣـﻲ ﺷـﻮد‪ .‬در اﻳـﻦ‬
‫روش اﺑﺘﺪا دو ﺳﻴﮕﻨﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﮔﺮدﻧﺪ )رﻓﺖ و ﺑﺮﮔﺸﺖ( ﻫﺮ دو ﺑﻪ ﻳﻚ ﻓﺮﻛﺎﻧﺲ ﺧﻴﻠﻲ ﭘﺎﻳﻴﻨﺘﺮ ﺗﺒﺪﻳﻞ ﻣﻲ ﮔﺮدﻧﺪ‪ ،‬اﻟﺒﺘﻪ‬
‫اﻳﻨﻜﺎر ﺑﺼﻮرﺗﻲ اﻧﺠﺎم ﻣﻲ ﺷﻮد ﻛﻪ اﺧﺘﻼف ﻓﺎز اﺻﻠﻲ و اوﻟﻴﻪ ﺑﻴﻦ دو ﺳﻴﮕﻨﺎل ﻛﺎﻣﻼ ﺣﻔﻆ ﺷﺪه و دﺳﺖ ﻧﺨﻮرده ﺑﺎﻗﻲ ﺑﻤﺎﻧﺪ‪ .‬ﺳﭙﺲ ﻋﻤـﻞ‬
‫ﺗﺒﺪﻳﻞ اﺧﺘﻼف ﺳﻴﮕﻨﺎل ﻣﺪوﻻﺳﻴﻮن رﻓﺖ و ﺑﺮﮔﺸﺖ ﺑﻪ ﭘﺎﻟﺴﻬﺎي زﻣﺎﻧﻲ ﺑﺴﻴﺎر ﻛﻮﭼﻚ ﺻﻮرت ﻣﻲ ﮔﻴـﺮد‪ .‬اﻳـﻦ ﭘﺎﻟﺴـﻬﺎي زﻣـﺎﻧﻲ ﺗﻮﺳـﻂ‬
‫ﺳﻴﺴﺘﻢ رﻗﻮﻣﻲ ﺑﺎ دﻗﺖ ﺷﻤﺎرش ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﻓﺎﺻﻠﻪ ﭘﺎﻟﺴﻬﺎي زﻣﺎﻧﻲ ﺑﻪ ﺣﺪي ﻛﻮﭼﻚ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﺮﻛﺪام دﻗﺘﻲ ﻣﻌـﺎدل ‪ 1‬ﻣﻴﻠﻴﻤﺘـﺮ در اﻧـﺪازه‬
‫ﮔﻴﺮي ‪ ‬اراﺋﻪ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ )ﺑﻪ ﺷﻜﻞ ‪ 3-4‬ﺗﻮﺟﻪ ﻧﻤﺎﺋﻴﺪ(‪.‬‬

‫‪٢٠‬‬
‫‪Tellurometer‬‬
‫‪٢١‬‬
‫‪Phase discriminator circuit‬‬
‫‪٢٢‬‬
‫‪Null – point methods‬‬

‫ﺍﺳﺘﺎﺩ ﺑﻬﺰﺍﺩ ﺑﻪ ﻧﺒﻴﺎﻥ‬ ‫ﺗﺄﻟﻴﻒ ﻭ ﺗﺮﺟﻤﻪ‬

 ‫ﺳﻴﺴﺘﻤﻬﺎي اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي ﻃﻮل‬ ‫ﻧﻘﺸﻪ ﺑﺮداري ژﺋﻮدﺗﻴﻚ‬

‫ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺜﺎل‪ ،‬ﻓﺮض ﻛﻨﻴﺪ ﻓﺮﻛﺎﻧﺲ ﻣﺪوﻻﺳﻴﻮن ﺣﺪود ‪ 15‬ﻣﮕﺎﻫﺮﺗﺰ ﺑﺎﺷﺪ )ﻃﻮل ﻣﻮج ‪ 20‬ﻣﺘﺮ( و دو ﺳﻴﮕﻨﺎل رﻓﺖ و ﺑﺮﮔﺸﺘﻲ ﺑﻪ ﻓﺮﻛﺎﻧﺲ‬
‫‪ 1/5‬ﻛﻴﻠﻮﻫﺮﺗﺰ ﻛﺎﻫﺶ داده ﺷﻮﻧﺪ ‪.‬ﺳﭙﺲ ﻋﻤﻞ ﺗﺒﺪﻳﻞ ﻓﺮﻛﺎﻧﺲ ﺑﻪ ﭘﺎﻟﺲ زﻣﺎﻧﻲ‪ 23‬اﻧﺠﺎم ﻣﻲ ﮔﺮدد و ﺑﺎ اﻳـﻦ ﺣﺴـﺎب ﭼـﻮن ﻓﺮﻛـﺎﻧﺲ اوﻟﻴـﻪ‬
‫‪ 10000‬ﺑﺎر ﻛﻮﭼﻜﺘﺮ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬اﺧﺘﻼف ﻓﺎزي ﺑﻪ اﻧﺪازه ‪ 2‬از ﻓﺮﻛﺎﻧﺲ اوﻟﻴﻪ را ﻣﻲ ﺗﻮان ﺑﻪ ‪ 10000‬ﭘﺎﻟﺲ زﻣﺎﻧﻲ ﺗﻘﺴـﻴﻢ ﻧﻤـﻮد و ﭼـﻮن‬
‫اﻳﻦ ﻣﻘﺪار اﺧﺘﻼف ﻓﺎز ﻣﻌﺎدل ‪ 10‬ﻣﺘﺮ )ﻧﺼﻒ ﻃﻮل ﻣﻮج( از ﻓﺎﺻﻠﻪ ﻣﻮرد اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي )در رﻓﺖ و ﺑﺮﮔﺸﺖ( ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﻫـﺮ ﻳـﻚ‬
‫ﭘﺎﻟﺲ ﻣﻌﺎدل ‪ 1‬ﻣﻴﻠﻲ ﻣﺘﺮ از ﻃﻮل ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ .‬ﻣﻌﻤﻮﻻ ﻋﻤﻞ ﺷﻤﺎرش ﭘﺎﻟﺴﻬﺎ ﺑﻪ دﻓﻌﺎت زﻳﺎد اﻧﺠﺎم ﻣﻲ ﺷـﻮد و ﺳـﭙﺲ ﻣﻴـﺎﻧﮕﻴﻦ ﮔﻴـﺮي از‬
‫ﻣﻘﺎدﻳﺮ ﺑﺪﺳﺖ آﻣﺪه ﺻﻮرت ﻣﻲ ﮔﻴﺮد‪ .‬اﻳﻦ روش در اواﻳﻞ دﻫﻪ ‪ 80‬ﻣﻴﻼدي ﺑﻜﺎر ﺑﺮده ﺷﺪ واز آن زﻣﺎن ﺗﺎﻛﻨﻮن ﺷﺎﻫﺪ ﺗﺤﻮﻻت و ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ‬
‫ﻫﺎي زﻳﺎدي ﺑﻮده اﺳﺖ ﺑﻄﻮرﻳﻜﻪ اﻣﺮوزه دﻗﺖ اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي ﻓﺎز ﺑﻪ اﻧﺪازه ﻳﻚ دﻫﻬﺰارم ﺳﻴﻜﻞ ﺑـﺮاي دﺳـﺘﮕﺎﻫﻬﺎي ﻃﻮﻟﻴـﺎب اﻣـﺮي ﻛـﺎﻣﻼ‬
‫ﻋﺎدي و راﻳﺞ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺳﻴﮕﻨﺎل ارﺳﺎﻟﻲ‬
‫‪A‬‬ ‫)داﻣﻨﻪ(‬
‫ﺳﻴﮕﻨﺎل ﻣﻨﻌﻜﺲ ﺷﺪه‬

‫ﺑﻬ‬
‫ﺰﺍ‬
‫)زﻣﺎن(‪t‬‬
‫ﺩﺑ‬ ‫‪t‬‬

‫ﺷﻤﺎرش ﭘﺎﻟﺴﻬﺎي زﻣﺎﻧﻲ‬

‫ﻪ‬
‫ﺷﻜﻞ )‪ : (3-4‬اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي اﺧﺘﻼف ﻓﺎز ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از روش دﻳﺠﻴﺘﺎﻟﻲ‬
‫‪.2 .4‬ﺗﺤﻠﻴﻞ دﻗﺖ اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي در دﺳﺘﮕﺎﻫﻬﺎي ﻃﻮﻟﻴﺎب اﻟﻜﺘﺮوﻧﻴﻜﻲ‬
‫ﻧﺒﻴ‬

‫ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﺨﺘﻠﻔﻲ ﺑﺮ روي دﻗﺖ اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي ﻓﺎﺻﻠﻪ ﺗﻮﺳﻂ ﻳﻚ دﺳﺘﮕﺎه ﻃﻮﻟﻴﺎب اﻟﻜﺘﺮوﻧﻴﻜﻲ )‪ (EDM‬ﺗﺎﺛﻴﺮ ﮔﺬار ﻣﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﻛـﻪ‬
‫ﺑﺮﺧﻲ از آﻧﻬﺎ ﻣﻨﺸﺎ درون دﺳﺘﮕﺎﻫﻲ دارﻧﺪ و ﺑﺮﺧﻲ ﺑﻪ ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﺤﻴﻄﻲ و ﺷﺮاﻳﻂ اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي ﻣﺮﺑﻮط ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬راﺑﻄﻪ اﺻـﻠﻲ ﻛـﻪ ﻣﻌﻤـﻮﻻ‬
‫ﻫﺮﺳﻴﺴﺘﻢ ‪ EDM‬از آن ﺑﺮاي ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻓﺎﺻﻠﻪ ﺑﻴﻦ دو ﻧﻘﻄﻪ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر ﻛﻪ در ﺑﺨﺶ ﻗﺒﻞ ﻣﻼﺣﻈﻪ ﮔﺮدﻳﺪ ﺑﻪ ﺻـﻮرت ذﻳـﻞ‬
‫ﺎﻥ‬

‫‪D  m  ‬‬ ‫اﺳﺖ‪:‬‬

‫راﺑﻄﻪ ﻓﻮق ﺑﺴﺘﮕﻲ ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﺑﺎ ﻃﻮل ﻣﻮج ﺳﻴﮕﻨﺎل اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي ) ‪ (‬دارد وﻟﻲ ‪ ‬ﺧﻮدش ﺗﺎﺑﻌﻲ از ﻋﻮاﻣﻞ دﻳﮕﺮاﺳﺖ‪ .‬ﺑـﺎ در ﻧﻈـﺮ ﮔـﺮﻓﺘﻦ‬
‫‪ ،   v‬ﻛﻪ درآن ‪ v‬ﺳﺮﻋﺖ اﻧﺘﺸﺎر اﻣﻮاج اﻟﻜﺘﺮوﻣﻐﻨﺎﻃﻴﺲ در ﻣﺤﻴﻂ واﺳﻄﻪ و ‪ f‬ﻓﺮﻛﺎﻧﺲ ﻣﻮج ﻣﺪوﻟـﻪ ﺷـﺪه‬ ‫راﺑﻄﻪ ﺑﻨﻴﺎدي )‪(3-4‬‬
‫‪f‬‬
‫ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻣﻼﺣﻈﻪ اﻳﻦ ﻣﻄﻠﺐ ﻛﻪ )‪ ، v  c (4-4‬ﻛﻪ در آن ‪ c‬ﺳﺮﻋﺖ اﻧﺘﺸﺎر اﻣﻮاج اﻟﻜﺘﺮوﻣﻐﻨﺎﻃﻴﺲ در ﺧﻼ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ و ‪n‬‬
‫‪n‬‬
‫ﺿﺮﻳﺐ ﺷﻜﺴﺖ ﻣﺤﻴﻂ ﻋﺒﻮر ﻣﻮج اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻲ ﺗﻮان ‪ ‬را ﺑﻪ اﻳﻦ ﺻﻮرت ﺑﻴﺎن ﻧﻤﻮد‪  c nf (5-4) :‬‬
‫و ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر ﻛﻪ از ﻓﺼﻞ ﻗﺒﻞ ﻣﻲ داﻧﻴﻢ‪ ،‬ﺿﺮﻳﺐ ﺷﻜﺴﺖ ﻣﺤﻴﻂ ﺧﻮدش ﺗﺎﺑﻌﻲ از ﻓﺸﺎر‪ ،‬دﻣﺎ و رﻃﻮﺑﺖ ﻣﻮﺟﻮد در ﻫﻮا ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ و ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‬
‫اﻳﻦ ﻋﻮاﻣﻞ ﻓﻴﺰﻳﻜﻲ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﺮ اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي ﻓﺎﺻﻠﻪ ﺗﺎﺛﻴﺮ ﮔﺬار ﺑﺎﺷﻨﺪ ﻛﻪ ﺟﻠﻮﺗﺮ ﺑﻪ ﺗﺤﻠﻴﻞ ﺗﺎﺛﻴﺮ ﻫﺮ ﻳﻚ از اﻳﻦ ﻋﻮاﻣﻞ‬
‫ﺧﻮاﻫﻴﻢ ﭘﺮداﺧﺖ‪ .‬ﻣﻌﻤﻮﻻ ﻛﺎرﺧﺎﻧﻪ ﺳﺎزﻧﺪه دﺳﺘﮕﺎه ﻋﺪدي را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺿﺮﻳﺐ ﺷﻜﺴﺖ ﻣﺘﻮﺳﻂ ﻣﺤﻴﻂ در ﻧﻈﺮ ﻣﻲ ﮔﻴﺮد و ﻋـﺪدي را ﻛـﻪ‬

‫‪٢٣‬‬
‫‪Time pulse‬‬

‫ﺍﺳﺘﺎﺩ ﺑﻬﺰﺍﺩ ﺑﻪ ﻧﺒﻴﺎﻥ‬ ‫ﺗﺄﻟﻴﻒ ﻭ ﺗﺮﺟﻤﻪ‬

 ‫ﺳﻴﺴﺘﻤﻬﺎي اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي ﻃﻮل‬ ‫ﻧﻘﺸﻪ ﺑﺮداري ژﺋﻮدﺗﻴﻚ‬

‫ﺻﻔﺤﻪ ﻧﻤﺎﻳﺸﮕﺮ دﺳﺘﮕﺎه ﻃﻮﻟﻴﺎب ﺑﻪ ﻣﺎ ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﺪ در ﺣﻘﻴﻘﺖ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻫﻤﻴﻦ ﺿـﺮﻳﺐ ﺷﻜﺴـﺖ ﻣـﻲ ﺑﺎﺷـﺪ و ﻣﻘـﺪار آن ﺣـﺪود‬
‫‪ n0  1.00032‬ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﻃﻮﻟﻲ ﻛﻪ دﺳﺘﮕﺎه ﺑﻪ ﻣﺎ ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﺪ از راﺑﻄﻪ ذﻳﻞ ﺑﺪﺳﺖ ﻣﻲ آﻳﺪ‪:‬‬
‫‪D0  m0  0‬‬ ‫)‪(6-4‬‬
‫ﻛﻪ درآن ﻣﻘﺎدﻳﺮ ﻃﻮل ﻣﻮج از روي ﺿﺮﻳﺐ ﺷﻜﺴﺖ ﻣﺘﻮﺳﻄﻲ ﻛﻪ ﻛﺎرﺧﺎﻧﻪ ﺳﺎزﻧﺪه دﺳﺘﮕﺎه ﻣﺠﺒﻮر ﺑﻪ در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻦ آن ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ ﺑﺪﺳـﺖ‬
‫ﻣﻲ آﻳﺪ‪ .‬ﺣﺎل اﮔﺮ در زﻣﺎن اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي ﺷﺮاﻳﻂ ﻣﺤﻴﻄﻲ ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ اي ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﻧﺘﻮاﻧﻴﻢ ﺿﺮﻳﺐ ﺷﻜﺴﺖ را ﻣﺴﺎوي ‪ n0‬ﻓﺮض ﻛﻨﻴﻢ و ﻣﻘﺪار‬
‫‪D1  m1  1‬‬ ‫)‪(7-4‬‬ ‫واﻗﻌﻲ آن ‪ n1‬ﺑﺎﺷﺪ آﻧﮕﺎه ‪:‬‬

‫ﺣﺎل ﺑﺎ در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻦ اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﻛﻪ ‪ 0  c n f‬و ‪ 1  c n f‬ﻣﻲ ﺗﻮان ﮔﻔﺖ ‪1  0  n0 n  (8-4) :‬‬
‫‪‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬

‫ﺑﺎ ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ ﺳﺎزي راﺑﻄﻪ )‪ (8-4‬در )‪ (7-4‬ﺑﻪ اﻳﻦ راﺑﻄﻪ ﻣﻲ رﺳﻴﻢ ‪D1   0 m0  0    0  D0 (9-4) :‬‬
‫‪n‬‬ ‫‪n‬‬
‫‪ n1 ‬‬ ‫‪ n1 ‬‬
‫ﭘﺲ ﻣﻲ ﺑﻴﻨﻴﻢ ﺑﺮاي اﻳﻨﻜﻪ ﺑﺘﻮاﻧﻴﻢ اﺛﺮ ﺿﺮﻳﺐ ﺷﻜﺴﺖ واﻗﻌﻲ ﻣﺤﻴﻂ را ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻳﻚ ﺗﺼﺤﻴﺢ رﻳﺎﺿﻲ ﺑﻪ ﻃﻮل اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي ﺷﺪه ﺗﻮﺳـﻂ‬
‫دﺳﺘﮕﺎه ﻃﻮﻟﻴﺎب اﻋﻤﺎل ﻛﻨﻴﻢ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ اﺑﺘﺪا ﺿﺮﻳﺐ ﺷﻜﺴﺖ واﻗﻌﻲ ﻣﺤﻴﻂ را ﺑﺮآورد ﻛﻨﻴﻢ ﺳﭙﺲ ﺑﺎ در دﺳﺖ داﺷﺘﻦ ﻋﺪدي ﻛﻪ دﺳﺘﮕﺎه ﺑﻄـﻮر‬

‫ﺑﻬ‬
‫ﺛﺎﺑﺖ و ﺧﻮدﻛﺎر آﻧﺮا ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺿﺮﻳﺐ ﺷﻜﺴﺖ ﻣﺘﻮﺳﻂ ﻣﺤﻴﻂ ﻓﺮض ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﻴﻢ ﻣﻴﺰان ﺗﺼﺤﻴﺢ را ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻛﺮده و آﻧـﺮا در ﻃـﻮل‬
‫اراﺋﻪ ﺷﺪه ﺗﻮﺳﻂ دﺳﺘﮕﺎه ﺿﺮب ﻛﻨﻴﻢ‪ .‬ﻋﻼوه ﺑﺮ ﺧﻄﺎي ﻣﺤﻴﻄﻲ ﺿﺮﻳﺐ ﺷﻜﺴﺖ ﺧﻄﺎﻫﺎي دﻳﮕﺮي ﻧﻴﺰ وﺟﻮد دارﻧﺪ ﻛـﻪ ﺑـﺮ دﻗـﺖ اﻧـﺪازه‬

‫ﺰﺍ‬
‫ﮔﻴﺮي دﺳﺘﮕﺎه ﺗﺎﺛﻴﺮ ﮔﺬار ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻳﻜﻲ از ﻣﻬﻤﺘﺮﻳﻦ اﻳﻦ ﺧﻄﺎﻫﺎ‪ ،‬ﺧﻄﺎﺋﻲ اﺳﺖ ﺑﻨﺎم ﺧﻄﺎي ﺻﻔﺮ )ﻳﺎ ﺗﺼﺤﻴﺢ ﺻﻔﺮ( ﻛـﻪ از ﻋـﺪم اﻧﻄﺒـﺎق‬
‫دﻗﻴﻖ ﻣﺮﻛﺰ اﻟﻜﺘﺮوﻧﻴﻜﻲ ارﺳﺎل اﻣﻮاج ﺑﺮ ﻣﺮﻛﺰ ﻫﻨﺪﺳﻲ دﺳﺘﮕﺎه )ﻛﻪ ﻣﻨﻄﺒﻖ ﺑﺮ ﻣﺤﻮر اﺻﻠﻲ دﺳﺘﮕﺎه ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ( ﻧﺎﺷﻲ ﻣﻲ ﮔﺮدد‪ .‬در ﺑﺨﺸﻬﺎي‬
‫ﺑﻌﺪي ﺑﻄﻮر ﻣﻔﺼﻞ راﺟﻊ ﺑﻪ ﺑﺮآورد دﻗﻴﻖ اﻳﻦ ﺧﻄﺎ ﺻﺤﺒﺖ ﺧﻮاﻫﻴﻢ ﻛﺮد‪ .‬اﻳﻦ ﺧﻄﺎ را ﺑﺎ ‪ Z 0‬ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫـﻴﻢ و اﺛـﺮ آن ﺑـﺮ روي ﻓﺎﺻـﻠﻪ‬

‫‪D  D1  Z 0   0  D0  Z 0  m c‬‬

‫‪n‬‬
‫ﺩﺑ‬ ‫ﻣﻮرد اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي ﺑﻪ اﻳﻦ ﺻﻮرت اﺳﺖ‪    n0   Z (10-4) :‬‬
‫‪‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪n‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪ 1 ‬‬‫‪n‬‬ ‫‪f‬‬ ‫‪ n1 ‬‬
‫‪0‬‬

‫در راﺑﻄﻪ )‪ (10-4‬ﻣﻨﺎﺑﻊ ﺧﻄﺎي ﻣﺘﻌﺪدي ﺑﺮاي اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي ﻓﺎﺻﻠﻪ ﻣﻼﺣﻈﻪ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ ،‬ﻛـﻪ ﺑـﺎ اﻋﻤـﺎل ﻗـﺎﻧﻮن اﻧﺘﺸـﺎر ﺧﻄﺎﻫـﺎ ﺑـﺮ روي آن‬
‫ورﻳﺎﻧﺲ ﻃﻮل اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي ﺷﺪه ﺑﺼﻮرت ذﻳﻞ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﻲ ﮔﺮدد‪:‬‬
‫ﻪ‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪  2   mc‬‬ ‫‪ 2  mc‬‬ ‫‪ n‬‬ ‫‪‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪  0   20   Z20   m‬‬
‫‪n‬‬
‫‪‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪ c ‬‬ ‫‪2  f ‬‬ ‫)‪ 0 0 2   n21 (11-4‬‬
‫‪‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪ 1 ‬‬
‫‪2‬‬
‫‪D‬‬ ‫‪n‬‬ ‫‪n‬‬ ‫‪f‬‬ ‫‪ n1 f ‬‬ ‫‪ n1 f‬‬ ‫‪n1 ‬‬
‫ﻧﺒﻴ‬

‫‪n‬‬ ‫‪0 n0‬‬

‫‪ D  m  mc‬و ‪ 0  1‬ﺑﻪ ﺻﻮرت ذﻳﻞ ﺳﺎده ﻧﻤﻮد‪:‬‬ ‫و‬ ‫راﺑﻄﻪ )‪ (11-4‬را ﻣﻲ ﺗﻮان ﺑﺎ ﺗﻘﺮﻳﺒﻬﺎي ‪ 0‬‬
‫‪n1‬‬ ‫‪nf‬‬ ‫‪n12‬‬
‫‪   2   f  2    2 ‬‬
‫‪ ‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪  c   ‬‬ ‫‪   n   D 2‬‬ ‫)‪(11-4‬‬
‫ﺎﻥ‬

‫‪D‬‬ ‫‪Z0‬‬
‫‪  ‬‬
‫‪c‬‬ ‫‪f‬‬ ‫‪  n  ‬‬
‫ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﻓﻮق را ﻣﻲ ﺗﻮان در ﺣﺎﻟﺖ ﻛﻠﻲ ﺑﻪ ﺻﻮرت زﻳﺮ ﺧﻼﺻﻪ ﻧﻤﻮد‪:‬‬
‫)‪ D2  a 2  b 2 D 2 (12-4‬‬
‫اﻳﻦ راﺑﻄﻪ ﻛﻪ ﺗﻮﺻﻴﻒ ﻛﻨﻨﺪه دﻗﺖ اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي ﺑﺮاي ﻛﻠﻴﻪ دﺳﺘﮕﺎﻫﻬﺎي ﻃﻮﻟﻴﺎب اﻟﻜﺘﺮوﻧﻴﻚ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ از دو ﺑﺨﺶ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺗﺸـﻜﻴﻞ ﺷـﺪه‬
‫اﺳــﺖ ﻛــﻪ ﻳــﻚ ﺑﺨــﺶ از آن ﺛﺎﺑــﺖ ‪ a 2   2   Z20‬و ﺑﺨــﺶ دﻳﮕــﺮ آن واﺑﺴــﺘﻪ ﺑــﻪ ﻃــﻮل ﻣــﻮرد اﻧــﺪازه ﮔﻴــﺮي ﻣــﻲ ﺑﺎﺷــﺪ‬
‫‪  c2    f    n2 ‬‬
‫‪2‬‬
‫‪‬‬
‫‪ b   2  ‬و ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﻫﺮﭼﻘﺪر ﻓﺎﺻﻠﻪ ﻣﻮرد اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي ﺑﻠﻨﺪﺗﺮ ﺑﺎﺷﺪ ﻣﻴﺰان ﺧﻄﺎي ﻧﺎﺷـﻲ از ﺑﺨـﺶ دوم ﻛـﻪ‬
‫‪2‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪ f 2   n2 ‬‬
‫‪‬‬ ‫‪c‬‬ ‫‪ ‬‬ ‫‪ ‬‬ ‫‪‬‬
‫ﻧﺎﺷﻲ از دﻗﺖ ﺑﺮآورد ﺳﺮﻋﺖ ﻧﻮر در ﺧﻼ‪ ،‬ﺧﻄﺎي ﺛﺒﺎت ﻓﺮﻛﺎﻧﺲ و ﺧﻄﺎي ﻧﺎﺷﻲ از اﻧﻜﺴﺎر ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد و ﺧﻄﺎي ﻗﺴﻤﺖ‬
‫اول ﻛﻪ ﺑﻪ دﻗﺖ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺗﺼﺤﻴﺢ ﺻﻔﺮ و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ دﻗﺖ ﺗﻌﻴﻴﻦ اﺧﺘﻼف ﻓﺎز ﺑﺴﺘﮕﻲ دارد ﻣﻌﻤﻮﻻ ﺑـﺮاي ﻓﻮاﺻـﻞ ﻣﺨﺘﻠـﻒ ﻳﻜﺴـﺎن در ﻧﻈـﺮ‬
‫ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬ﻣﻌﻤﻮﻻ ﻛﻠﻴﻪ ﻛﺎرﺧﺎﻧﻪ ﻫﺎي ﺳﺎزﻧﺪه دﺳﺘﮕﺎﻫﻬﺎي ﻃﻮﻟﻴﺎب‪ ،‬دﻗﺖ ادﻋـﺎ ﺷـﺪه ﺑـﺮاي دﺳـﺘﮕﺎﻫﻬﺎي ﺧـﻮد را ﺑﺮﻣﺒﻨـﺎي راﺑﻄـﻪ‬
‫)‪ (12-4‬اراﺋﻪ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ و اﻟﺒﺘﻪ ﺑﺎ در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻦ ﺑﺮﺧﻲ ﻣﻼﺣﻈﺎت آﻧﺮا ﺑﻪ ﺻﻮرت )‪  S  (amm  bppm) (13-4‬ﺑﻴﺎن ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‬

‫ﺍﺳﺘﺎﺩ ﺑﻬﺰﺍﺩ ﺑﻪ ﻧﺒﻴﺎﻥ‬ ‫ﺗﺄﻟﻴﻒ ﻭ ﺗﺮﺟﻤﻪ‬

 ‫ﺳﻴﺴﺘﻤﻬﺎي اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي ﻃﻮل‬ ‫ﻧﻘﺸﻪ ﺑﺮداري ژﺋﻮدﺗﻴﻚ‬

‫ﻛﻪ در آن ‪ S‬ﻃﻮل ﻣﻮرد اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در ﺑﺨﺶ ﻫﺎي ﺑﻌﺪي راﺟﻊ ﺑﻪ ﻋﻮاﻣﻞ ﻓﻴﺰﻳﻜﻲ ﻛﻪ در راﺑﻄـﻪ )‪ (12-4‬ﻣﻨﺸـﺎ ﺧﻄـﺎ ﻫﺴـﺘﻨﺪ‬
‫ﺑﺤﺚ ﻣﻲ ﺷﻮد‪.‬‬

‫‪ .3 .4‬ﺧﻄﺎﻫﺎ و ﺗﺼﺤﻴﺤﺎت ﺳﻴﺴﺘﻤﺎﺗﻴﻚ در دﺳﺘﮕﺎﻫﻬﺎي ﻃﻮﻟﻴﺎب اﻟﻜﺘﺮوﻧﻴﻜﻲ‬

‫در اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي ﺑﺎ دﺳﺘﮕﺎﻫﻬﺎي ﻃﻮﻟﻴﺎب اﻟﻜﺘﺮوﻧﻴﻜﻲ ﺑﺎ ﺧﻄﺎﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻔﻲ ﻣﻮاﺟﻪ ﻣﻲ ﺷﻮﻳﻢ ﻛﻪ داراي ﻣﻨﺸﺎ ﺳﻴﺴﺘﻤﺎﺗﻴﻚ ﻫﺴـﺘﻨﺪ‬
‫و ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺮ اﺳﺎس ﺗﻌﺎرﻳﻔﻲ ﻛﻪ در ﻓﺼﻞ ‪ 1‬ﺑﻴﺎن ﻛﺮدﻳﻢ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻳﻜـﻲ از ﺳـﻪ روش ﻛﺎﻟﻴﺒﺮاﺳـﻴﻮن‪ ،‬روﺷـﻬﺎي ﻣﺸـﺎﻫﺪاﺗﻲ ﺧـﺎص و ﻳـﺎ‬
‫ﻣﺪﻟﺴﺎزي رﻳﺎﺿﻲ ﺑﺎ اﻳﻦ ﺧﻄﺎﻫﺎ ﺑﺮﺧﻮرد ﺷﻮد و اﺛﺮ آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﺣﺪاﻗﻞ ﻣﻤﻜـﻦ رﺳـﺎﻧﻴﺪه ﺷـﻮد‪ .‬ﺑﺴـﻴﺎري از ﺧﻄﺎﻫـﺎي ﺳﻴﺴـﺘﻤﺎﺗﻴﻜﻲ ﻛـﻪ در‬
‫دﺳﺘﮕﺎﻫﻬﺎي ﻃﻮﻟﻴﺎب ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ اﺗﻔﺎق ﺑﻴﺎﻓﺘﻨﺪ ﻣﻌﻤﻮﻻ ﺗﻮﺳﻂ ﻛﺎرﺧﺎﻧﻪ ﻫﺎي ﺳﺎزﻧﺪه از ﻗﺒﻞ ﭘﻴﺶ ﺑﻴﻨﻲ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ و ﺑﺎ اﻃﻤﻴﻨـﺎن از ﻛـﺎﻟﻴﺒﺮه‬
‫ﺑﻮدن دﺳﺘﮕﺎه و رﻋﺎﻳﺖ دﺳﺘﻮراﻟﻌﻤﻞ ﻫﺎﺋﻲ ﻛﻪ ﺑﺮاي اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي ﺑﺎ دﺳﺘﮕﺎه وﺟﻮد دارد ﻣﻌﻤﻮﻻ ﻣﻲ ﺗﻮان ﺑﺎ در ﺻﺪ اﻃﻤﻴﻨﺎن ﺑﺎﻻﺋﻲ ﺑﻪ دﻗﺖ‬
‫ادﻋﺎ ﺷﺪه ﺗﻮﺳﻂ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻛﻨﻨﺪه دﺳﺘﮕﺎه دﺳﺖ ﭘﻴﺪا ﻛﺮد ﻛﻪ در اﻳﻦ ﺻﻮرت اﻳﻦ ﺧﻄﺎﻫﺎ دﻳﮕﺮ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺧﻄﺎي ﺳﻴﺴﺘﻤﺎﺗﻴﻚ ﺗﻠﻘﻲ ﻧﻤﻲ ﺷـﻮﻧﺪ‬
‫و از ﻗﺎﻧﻮن اﻧﺘﺸﺎر ﺧﻄﺎﻫﺎي اﺗﻔﺎﻗﻲ ﺑﺮاي آﻧﻬﺎ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲ ﺷﻮد زﻳﺮا اﺛﺮ ﺳﻴﺴﺘﻤﺎﺗﻴﻚ آﻧﻬﺎ ﺣﺬف ﺷﺪه و ﻣﺎﻫﻴﺘﻲ اﺗﻔﺎﻗﻲ ﭘﻴﺪا ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﺑﻄﻮر‬

‫ﺑﻬ‬
‫ﻛﻠﻲ ﺧﻄﺎﻫﺎﺋﻲ ﻛﻪ در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ دﺳﺘﮕﺎﻫﻬﺎي ﻃﻮﻟﻴﺎب وﺟﻮد دارﻧﺪ‪ ،‬ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪ -1 :‬ﺧﻄﺎي ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺳـﺮﻋﺖ ﻧـﻮر ‪ -2‬ﺧﻄـﺎي ﻣﻘﻴـﺎس‪-3 24‬‬
‫ﺧﻄﺎي اﻧﻜﺴﺎر ﺟﻮي ‪ -4‬ﺧﻄﺎي اﻧﺪﻛﺲ )ﺗﺼﺤﻴﺢ ﺻﻔﺮ(‪ -5 25‬ﺧﻄـﺎي دوري‪ -6 26‬ﺧﻄـﺎي ﺗﻌﻴـﻴﻦ اﺧـﺘﻼف ﻓـﺎز ‪ -7‬ﺧﻄـﺎي ﻧﺎﺷـﻲ از‬

‫ﺰﺍ‬
‫‪27‬‬
‫اﻧﻌﻜﺎﺳﺎت زﻣﻴﻨﻲ‬

‫‪ .1 .3 .4‬ﺧﻄﺎي ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺳﺮﻋﺖ ﻧﻮر در ﺧﻼ‬

‫ﺩﺑ‬
‫در راﺑﻄﻪ ‪ 11 .4‬ﻇﺎﻫﺮ ﻣﻲ ﮔﺮدد و ﺑﺴـﺘﮕﻲ ﺑـﻪ دﻗـﺖ‬
‫‪c‬‬ ‫اﻳﻦ ﺧﻄﺎ ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر ﻛﻪ در ﺑﺨﺶ ‪ 2 .4‬ﻣﻼﺣﻈﻪ ﮔﺮدﻳﺪ ﺑﻪ ﺻﻮرت‬
‫‪c‬‬
‫ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺳﺮﻋﺖ ﻧﻮر در ﺧﻼ دارد‪ .‬در ﺳﺎل ‪ 1983‬ﻣﻴﻼدي ﻛﻤﻴﺘﻪ ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠﻲ ﻣﺸﺎور در ﺗﻌﺮﻳﻒ اﺳﺘﺎﻧﺪارد ﻣﺘﺮ‪ ،‬ﻣﻘﺪار ﺳﺮﻋﺖ ﻧﻮر در ﺧـﻼ را‬
‫ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻋﺪد )‪ c  299792458.6  3 m / s (14-4‬ﺑﺮاي اﺳﺘﻔﺎده در ﻛﻠﻴﻪ ﻛﺎرﺑﺮدﻫﺎي ﻋﻤﻠﻲ ﺗﻮﺻﻴﻪ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪ .‬دﻗـﺖ ﺗﻌﻴـﻴﻦ‬
‫ﻪ‬
‫ﺳﺮﻋﺖ ﻧﻮر در اﻳﻦ راﺑﻄﻪ ﺑﻪ دﻗﺖ ﺗﻌﻴﻴﻦ دو ﻋﺎﻣﻞ اﺳﺘﺎﻧﺪارد اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي ﻃﻮل و زﻣﺎن ﺑﺴﺘﮕﻲ دارد‪ .‬ﺗﻌﻴﻴﻦ اﺳـﺘﺎﻧﺪارد ﻃـﻮل ﺑـﺮ اﺳـﺎس‬
‫ﻃﻮل ﻣﻮج ﻃﻴﻒ ﻧﺎرﻧﺠﻲ از اﺗﻢ ﻛﺮﻳﭙﺘﻮن‪ 86-‬و ﺗﺸﻌﺸﻌﺎت ﺗﺜﺒﻴﺖ ﺷﺪه‪ 28‬ﻟﻴﺰر ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ و ﺑﺎ دﻗﺖ ﻧﺴﺒﻲ ‪ 3  10 9‬ﺑﻴﺎن ﺷـﺪه‬
‫ﻧﺒﻴ‬

‫اﺳﺖ‪ .‬از ﺳﻮي دﻳﮕﺮ ﺑﺮاي ﺗﻌﻴﻴﻦ اﺳﺘﺎﻧﺪارد واﺣﺪ زﻣﺎن از ﺳﺎﻋﺖ ﻫﺎي اﺗﻤﻲ ﺑﺎ دﻗﺖ ﻧﺴﺒﻲ ﺑﺴﻴﺎر ﺑﺎﻻي ‪ 1  10 13‬اﺳﺘﻔﺎده ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎ‬
‫‪c‬‬
‫ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻣﻲ ﮔﺮدد و اﻳـﻦ‬ ‫ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﻳﻨﻜﻪ از ﻣﻌﺎدﻟﻪ )‪ ،(14-4‬دﻗﺖ ﻧﺴﺒﻲ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺳﺮﻋﺖ ﻧﻮر ﺑﻪ ﺻﻮرت ‪ 1  10 8  0.01 ppm‬‬
‫‪c‬‬
‫ﺎﻥ‬

‫ﻣﻘﺪار از دﻗﺖ ﺣﺘﻲ ﺑﺮاي دﺳﺘﮕﺎﻫﻬﺎي ﺑﺴﻴﺎر دﻗﻴﻖ ﻧﻴﺰ ﻣﺸﻜﻞ ﺧﺎﺻﻲ اﻳﺠﺎد ﻧﻤﻲ ﻛﻨﺪ و ﻗﺎﺑﻞ ﺻﺮﻓﻨﻈﺮ ﻛﺮدن اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ .2 .3 .4‬ﺧﻄﺎي ﻣﻘﻴﺎس‬
‫ﻣﻘﻴﺎس ﺧﻄﺎﺋﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺧﻄﻲ ﻣﺘﻨﺎﺳﺐ ﺑﺎ ﻓﺎﺻﻠﻪ ﻣﻮرد اﻧﺪازه ﮔﻴﺮﻳﺴﺖ و ﻣـﻲ ﺗﻮاﻧـﺪ ﻫـﻢ ﻋﺎﻣـﻞ درون دﺳـﺘﮕﺎﻫﻲ‬
‫داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ و ﻫﻢ اﻳﻨﻜﻪ ﻋﺎﻣﻞ ﺑﺮون دﺳﺘﮕﺎﻫﻲ ﺑﺎﻋﺚ ﺑﻮﺟﻮد آﻣﺪن آن ﺷﻮد‪.‬اﮔﺮ ﻧﻮﺳﺎﻧﺴﺎز ﺳﻴﮕﻨﺎل ﻣﺪوﻟﻪ ﺷﻮﻧﺪه‪ ،‬ﻓﺮﻛﺎﻧﺲ اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي در‬
‫ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه ﺑﺮاي دﺳﺘﮕﺎه را ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻧﻜﻨﺪ وﻓﺮﻛﺎﻧﺲ ﺳﻴﮕﻨﺎل ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺷﺪه ﺗﻮﺳﻂ آن ﻣﻘﺪاري ﺑﺎ ﻓﺮﻛﺎﻧﺲ ﻃﺮاﺣـﻲ ﺷـﺪه ﺑـﺮاي ﻧﻮﺳﺎﻧﺴـﺎز‬

‫‪٢٤‬‬
‫‪Scale error‬‬
‫‪٢٥‬‬
‫‪Zero (Index) error‬‬
‫‪٢٦‬‬
‫‪Cyclic error‬‬
‫‪٢٧‬‬
‫‪Ground swing‬‬
‫‪٢٨‬‬
‫‪Stabilised‬‬

‫ﺍﺳﺘﺎﺩ ﺑﻬﺰﺍﺩ ﺑﻪ ﻧﺒﻴﺎﻥ‬ ‫ﺗﺄﻟﻴﻒ ﻭ ﺗﺮﺟﻤﻪ‬

 ‫ﺳﻴﺴﺘﻤﻬﺎي اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي ﻃﻮل‬ ‫ﻧﻘﺸﻪ ﺑﺮداري ژﺋﻮدﺗﻴﻚ‬

‫ﻓﺮق داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ آﻧﮕﺎه ﺑﺎ ﺧﻄﺎي ﻣﻘﻴﺎس در اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي ﻣﻮاﺟﻪ ﻣﻲ ﺷﻮﻳﻢ‪ .‬اﻳﻦ ﺧﻄﺎ ﺑﺪﻳﻦ دﻟﻴﻞ اﺗﻔﺎق ﻣﻲ اﻓﺘـﺪ ﻛـﻪ ﻣﺤﺎﺳـﺒﻪ ﻓﺎﺻـﻠﻪ ﺑـﺮ‬
‫اﺳﺎس ﻓﺮﻛﺎﻧﺲ ﻃﺮاﺣﻲ ﺷﺪه ﺑﺮاي ﻧﻮﺳﺎﻧﺴﺎز ﺻﻮرت ﻣﻲ ﮔﻴﺮد و در ﺻﻮرت ﺗﻔﺎوت ﻓﺮﻛﺎﻧﺲ واﻗﻌﻲ ﺑﺎ ﻓﺮﻛﺎﻧﺲ ﻃﺮح‪ ،‬ﺑﺮاي اﺻﻼح ﻃﻮل‬
‫اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي ﺷﺪه ﺑﺎﻳﺪ آن را در ﻳﻚ ﻋﺪد ﺛﺎﺑﺖ ﺿﺮب ﻛﻨﻴﻢ‪ .‬ﻋﺎﻣﻞ ﺑﺮون دﺳﺘﮕﺎﻫﻲ ﻛﻪ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ در ﺑﻮﺟﻮد آﻣﺪن ﺧﻄـﺎي ﻣﻘﻴـﺎس ﺳـﻬﻴﻢ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ ﺻﺤﻴﺢ اﻋﻤﺎل ﻧﺸﺪن ﺿﺮﻳﺐ اﻧﻜﺴﺎر ﻣﺤﻴﻂ اﺳﺖ و ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر ﻛﻪ از راﺑﻄﻪ )‪ (9-4‬ﻣﻲ داﻧﻴﻢ ﺗﺼﺤﻴﺢ اﻧﻜﺴﺎر ﺑﺼﻮرت ﻳﻚ ﺿﺮﻳﺐ ﺑﺮ‬
‫روي ﻃﻮل ﻣﻮرد اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي اﺛﺮ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ .‬از ﻧﻘﻄﻪ ﻧﻈﺮ آﺳﻴﺐ ﭘﺬﻳﺮي ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺸﺨﺺ دﺳﺘﮕﺎﻫﻬﺎﺋﻲ ﻛﻪ ﺑﺮد زﻳﺎدي در اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي دارﻧﺪ‬
‫ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺳﻴﺴﺘﻤﻬﺎي ﻣﺎﻳﻜﺮووﻳﻮ ﺑﻴﺸﺘﺮ در ﻣﻌﺮض ﺧﻄﺮ اﻳﻦ ﺧﻄﺎ ﻗﺮار دارﻧﺪ و دﺳﺘﮕﺎﻫﻬﺎي ﺑﺮد ﻛﻮﺗﺎه ﻣﺜﻞ ﮔﺮوه ﻣـﺎدون ﻗﺮﻣـﺰ ﻛﻤﺘـﺮ ﺗﺤـﺖ‬
‫ﺗﺎﺛﻴﺮ اﻳﻦ ﻧﻮع ﺧﻄﺎ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬در دﺳﺘﮕﺎﻫﻬﺎي ﻃﻮﻟﻴﺎب ﻣﻌﻤﻮﻻ از ﻳﻚ ﻧﻮﺳﺎﻧﺴﺎز ﻛﺮﻳﺴﺘﺎﻟﻲ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲ ﺷﻮد )ﻋﻤﻮﻣﺎ ﻛﺮﻳﺴﺘﺎل ﻛﻮارﺗﺰ( ﻛﻪ‬
‫ﻣﻬﻤﺘﺮﻳﻦ ﺧﺎﺻﻴﺖ آن ﺛﺒﺎت ﻓﺮﻛﺎﻧﺲ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ وﻟﻲ ﻣﻬﻤﺘﺮﻳﻦ ﻣﺸﻜﻠﻲ ﻛﻪ وﺟﻮد دارد اﻳﻨﺴﺖ ﻛﻪ اﮔﺮ ﺷﺮاﻳﻂ ﻣﺤﻴﻄﻲ )ﻣﻌﻤﻮﻻ دﻣﺎ( ﻣﻨﺎﺳﺐ‬
‫ﻧﺒﺎﺷﺪ آﻧﮕﺎه ﺛﺒﺎت ﻓﺮﻛﺎﻧﺲ اﻳﻦ ﻧﻮع ﻛﺮﻳﺴﺘﺎﻟﻬﺎ ﺑﻬﻢ ﻣﻲ ﺧﻮرد و ﺧﻄﺎي ﻣﻘﻴﺎس ﺑﻮﺟﻮد ﻣﻲ آﻳﺪ‪ .‬ﺑﺮاي رﻓﻊ ﻣﻌﻀـﻞ ﻣﺮﺑـﻮط ﺑـﻪ اﻳـﻦ ﺧﻄـﺎ‬
‫راﻫﻬﺎي ﻣﺨﺘﻠﻔﻲ وﺟﻮد دارد ﻛﻪ از آن ﺟﻤﻠﻪ اﺳﺖ ﺑﺮرﺳﻲ و ﻛﻨﺘﺮل ﺧﻄﺎي ﻧﻮﺳﺎﻧﺴﺎز در آزﻣﺎﻳﺸﮕﺎه ﺗﻮﺳﻂ دﺳﺘﮕﺎﻫﻬﺎي دﻗﻴـﻖ )ﻫـﺮ ﭼﻨـﺪ‬
‫ﺳﺎل ﻳﻜﺒﺎر(‪ ،‬اﺳﺘﻔﺎده از دﺳﺘﮕﺎه در ﺷﺮاﻳﻂ ﺟﻮي و دﻣﺎﺋﻲ ﺗﻮﺻﻴﻪ ﺷﺪه ﺗﻮﺳﻂ ﻛﺎرﺧﺎﻧﻪ ﺳﺎزﻧﺪه آن ودر ﺑﻌﻀـﻲ از دﺳـﺘﮕﺎﻫﻬﺎ ﺑﺎﻳـﺪ ﻣـﺪت‬

‫ﺑﻬ‬
‫زﻣﺎﻧﻲ را ﻗﺒﻞ از اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي ﺻﺒﺮ ﻛﺮد ﺗﺎ دﻣﺎي درون دﺳﺘﮕﺎه ﺑﻪ ﺣﺪ اﺳﺘﺎﻧﺪارد ﺑﺮاي ﻛﺮﻳﺴﺘﺎل ﺑﺮﺳﺪ و ﺳﭙﺲ اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي اﻧﺠﺎم ﻣﻲ ﺷﻮد‬
‫و ﻧﻬﺎﻳﺘﺎ روش دﻳﮕﺮ اﻧﺠﺎم ﻛﺎﻟﻴﺒﺮاﺳﻴﻮن ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﺑﺎز ﻣﺒﻨﺎ‪ 29‬ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ در ﺑﺨﺶ ﺑﻌﺪي راﺟﻊ ﺑﻪ آن ﺗﻮﺿﻴﺢ داده ﻣﻲ ﺷﻮد‪.‬‬

‫ﺰﺍ‬
‫‪ .3 .3 .4‬ﺧﻄﺎي اﻧﻜﺴﺎر ﺟﻮي‬
‫ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر ﻛﻪ ﻣﻲ داﻧﻴﻢ اﺳﺎس اﻧﺪازه ﻓﺎﺻﻠﻪ ﺗﻮﺳﻂ ﻛﻠﻴﻪ ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻫﺎي ﻃﻮﻟﻴﺎب اﻟﻜﺘﺮوﻧﻴﻜﻲ ﺑﺮ ﻣﺒﻨـﺎي ارﺳـﺎل و درﻳﺎﻓـﺖ اﻣـﻮاج‬
‫ﺩﺑ‬
‫اﻟﻜﺘﺮوﻣﻐﻨﺎﻃﻴﺴﻲ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ اﺧﺘﻼف زﻣﺎن رﻓﺖ و ﺑﺮﮔﺸﺖ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ و از آﻧﺠﺎ ﺑﺎ ﻣﻌﻠـﻮم ﺑـﻮدن ﺳـﺮﻋﺖ اﻧﺘﺸـﺎر ﻣـﻮج در ﻣﺤـﻴﻂ واﺳـﻄﻪ‬
‫ﻣﻲ ﺗﻮان ﻓﺎﺻﻠﻪ را ﺑﺮآورد ﻧﻤﻮد) ‪ .( x  v.t‬وﻟﻲ ﻣﺸﻜﻠﻲ ﻛﻪ وﺟﻮد دارد اﻳﻨﺴﺖ ﻛﻪ ﺳﺮﻋﺖ در ﻣﺤﻴﻂ واﺳﻄﻪ ﻫﻤﻴﺸﻪ ﻳﻜﺴﺎن ﻧﻴﺴﺖ و ﺑـﺎ‬
‫ﺗﻐﻴﻴﺮ ﺷﺮاﻳﻂ آب وﻫﻮاﺋﻲ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮاي ﺑﺮآورد دﻗﻴﻖ ﺳﺮﻋﺖ اﻣﻮاج اﻟﻜﺘﺮوﻣﻐﻨﺎﻃﻴﺲ در ﻣﺤﻴﻂ واﺳﻄﻪ ﺑﺎﻳﺪ از ﺿﺮﻳﺐ ﺷﻜﺴـﺖ آن‬
‫ﻪ‬
‫‪ n  c‬ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻣﻲ ﮔﺮدد‪ .‬ﺿﺮﻳﺐ ﺷﻜﺴﺖ اﻣﻮاج اﻟﻜﺘﺮوﻣﻐﻨﺎﻃﻴﺲ در ﻣﺤﻴﻂ ﺟﻮ ﺳـﻄﺤﻲ زﻣـﻴﻦ‬ ‫ﻣﺤﻴﻂ ﻣﻄﻠﻊ ﺑﺎﺷﻴﻢ ﻛﻪ ﺗﻮﺳﻂ راﺑﻄﻪ‬
‫‪v‬‬
‫ﺗﺎﺑﻌﻲ از ﻋﻮاﻣﻞ ذﻳﻞ اﺳﺖ ‪:‬‬
‫ﻧﺒﻴ‬

‫اﻟﻒ – ﺗﺮﻛﻴﺐ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﮔﺎزي ﻣﻮﺟﻮد در ﻫﻮا‬

‫ب‪ -‬ﻣﻘﺪار ﺑﺨﺎر آب ﻣﻮﺟﻮد در ﻫﻮا‬
‫ج‪ -‬درﺟﻪ ﺣﺮارت و ﻓﺸﺎر ﻣﺨﻠﻮط ﮔﺎزﻫﺎي ﻣﻮﺟﻮد در ﻫﻮا‬
‫ﺎﻥ‬

‫د‪ -‬ﻓﺮﻛﺎﻧﺲ ﺳﻴﮕﻨﺎل ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده‬

‫اﺛﺮ ﺗﺮﻛﻴﺐ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﮔﺎزي ﻫﻮا ﺑﺮ روي اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي ﺑﺎ ‪ EDM‬ﻣﻌﻤﻮﻻ ﺧﻴﻠﻲ ﻛﻢ ﺑﻮده و ﻗﺎﺑﻞ ﺻـﺮﻓﻨﻈﺮ ﻛـﺮدن اﺳـﺖ وﻟـﻲ اﺛـﺮ ﻓﺮﻛـﺎﻧﺲ‬
‫ﺳﻴﮕﻨﺎل ﺑﺮاي ﺑﻌﻀﻲ از اﻣﻮاج ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻪ اﺳﺖ ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ اي ﻛﻪ ﺿﺮﻳﺐ ﺷﻜﺴﺖ ﺑﺮاي دﺳـﺘﮕﺎﻫﻬﺎي ﻣـﺎﻳﻜﺮو وﻳـﻮ و دﺳـﺘﮕﺎﻫﻬﺎي ﻧـﻮري‬
‫داراي دو ﻓﺮﻣﻮل ﻣﺘﻔﺎوت ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﺮاي ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺿﺮﻳﺐ ﺷﻜﺴﺖ ﻣﺤﻴﻂ آن دﺳﺘﻪ از دﺳﺘﮕﺎﻫﻬﺎﺋﻲ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻣﺎﻳﻜﺮو وﻳـﻮ ﻛـﺎر ﻣـﻲ ﻛﻨﻨـﺪ از‬
‫ﻓﺮﻣﻮﻟﻲ ﺑﻨﺎم ‪ Froome & Essen‬اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲ ﺷﻮد‪:‬‬
‫‪103.49‬‬ ‫‪86.26‬‬ ‫‪5748‬‬
‫‪(n  1).10 6 ‬‬ ‫‪[P  E] ‬‬ ‫‪[1 ‬‬ ‫)‪]E (15-4‬‬
‫‪T‬‬ ‫‪T‬‬ ‫‪T‬‬
‫در راﺑﻄﻪ ﻓﻮق ‪E‬و ‪P‬و‪ T‬ﺑﻪ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﻓﺸﺎر ﺑﺨﺎر آب ﻣﻮﺟﻮد در ﻫﻮا ﺑﺮ ﺣﺴﺐ ﻣﻴﻠﻲ ﻣﺘﺮ ﺟﻴـﻮه‪ ،‬ﻓﺸـﺎر ﻫـﻮاي اﺗﻤﺴـﻔﺮ و درﺟـﻪ ﺣـﺮارت‬
‫ﻣﺤﻴﻂ ﺑﺮ ﺣﺴﺐ درﺟﻪ ﻛﻠﻮﻳﻦ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻳﻦ راﺑﻄﻪ ﺑﺮاي ﻫﻮاﺋﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺘﻮﺳﻂ ﺣﺎوي ‪ % 0/03‬دي اﻛﺴﻴﺪ ﻛﺮﺑﻦ ﺑﺎﺷﺪ ﺻﺪق ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪.‬‬

‫‪٢٩‬‬
‫‪Base line‬‬

‫ﺍﺳﺘﺎﺩ ﺑﻬﺰﺍﺩ ﺑﻪ ﻧﺒﻴﺎﻥ‬ ‫ﺗﺄﻟﻴﻒ ﻭ ﺗﺮﺟﻤﻪ‬

 ‫ﺳﻴﺴﺘﻤﻬﺎي اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي ﻃﻮل‬ ‫ﻧﻘﺸﻪ ﺑﺮداري ژﺋﻮدﺗﻴﻚ‬

‫ﺑﺮاي ﻧﻮر ﻣﺮﺋﻲ و اﻣﻮاج ﻣﺎدون ﻗﺮﻣﺰ راﺑﻄﻪ دﻳﮕﺮي وﺟﻮد دارد ﻛﻪ در ﻓﺼﻞ ﻗﺒﻞ از آن ﺑﺮاي ﺑﺮرﺳﻲ اﺛﺮ ﺿﺮﻳﺐ ﺷﻜﺴﺖ ﺑﺮ روي اﻧﺤﻨـﺎي‬
‫ﻣﺴﻴﺮ ﭘﺮﺗﻮ ﻧﻮراﻧﻲ اﺳﺘﻔﺎده ﻛﺮدﻳﻢ ﺑﻨﺎم ‪ Barrell & sears‬و ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر ﻛﻪ ﻣﻲ داﻧﻴﺪ‪:‬‬
‫‪ 273  P   15.02 E  6‬‬
‫‪(nt  1)  (n s  1)‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫)‪.10 (16-4‬‬
‫‪ 273  t  760   273  t ‬‬
‫و ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر ﻛﻪ ﻣﻲ داﻧﻴﺪ ‪ n s‬ﺿﺮﻳﺐ ﺷﻜﺴﺖ ﻫﻮاي ﺧﺸﻚ در دﻣﺎي ﺻﻔﺮ درﺟﻪ ﺳﻠﺴﻴﻮس وﻓﺸﺎر ‪ 760‬ﻣﻴﻠﻲ ﻣﺘﺮ ﺟﻴﻮه اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﻮﺳـﻂ‬
‫راﺑﻄﻪ ‪ Edlen‬ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻣﻲ ﮔﺮدد‪ .‬ﺑﺮاي اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي دﻗﻴﻖ ﻳﻚ ﻓﺎﺻﻠﻪ ﺑﺎ ﻃﻮل ﺑﻴﺶ از ‪ 1‬ﻛﻴﻠﻮﻣﺘﺮ ﺑﻪ ﺑﺮآورد دﻗﻴﻖ ﻣﻘﺪار ﺿﺮﻳﺐ ﺷﻜﺴـﺖ‬
‫ﻫﻮا در ﻃﻮل ﻣﺴﻴﺮ ﻧﻴﺎز دارﻳﻢ وﻟﻲ ﻣﻌﻤﻮﻻ ﭘﺎراﻣﺘﺮﻫﺎي ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺿﺮﻳﺐ ﺷﻜﺴﺖ ‪P‬و ‪E‬و ‪ t‬در دوﻧﻘﻄﻪ اﺑﺘﺪا و اﻧﺘﻬﺎي ﻣﺴﻴﺮ اﻧـﺪازه ﮔﻴـﺮي‬
‫ﺷﺪه واز آﻧﺠﺎ ﻣﻘﺪار ﻣﺘﻮﺳﻂ آن در ﻳﻜﻲ از دو ﻓﺮﻣﻮل ﻓﻮق )ﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﻧﻮع دﺳﺘﮕﺎه( ﻗﺮار داده ﻣﻲ ﺷﻮد و ﺳـﭙﺲ ﻣﻴـﺰان ﺗﺼـﺤﻴﺢ ﺿـﺮﻳﺐ‬
‫ﺷﻜﺴﺖ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻣﻲ ﮔﺮدد‪ .‬ﺑﺎ اﻳﻦ روش ﻋﻤﻼ ﺗﻐﻴﻴﺮات ﺿﺮﻳﺐ ﺷﻜﺴﺖ در ﻃﻮل ﻣﺴﻴﺮﺧﻄﻲ ﻓﺮض ﻣﻲ ﮔﺮدد ﺷﺮاﻳﻂ آرﻣﺎﻧﻲ ﺑﺮاي اﻧﺪازه‬
‫ﮔﻴﺮي ﻓﺎﺻﻠﻪ ﺑﻴﻦ دو ﻧﻘﻄﻪ‪ ،‬اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي در ﻳﻚ ﻫﻮاي ﻧﺴﺒﺘﺎ ﺧﺸﻚ و آﺳﻤﺎن ﻧﻴﻤﻪ اﺑﺮي و وزﻳـﺪن ﻧﺴـﻴﻢ ﻳﻜﻨﻮاﺧـﺖ ﻣـﻲ ﺑﺎﺷـﺪ‪ .‬ﺑـﺮاي‬
‫ﺗﺤﻘﻴﻖ در ﻣﻮرد ﻣﻴﺰان ﺗﺎﺛﻴﺮ ﺧﻄﺎي اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي ﻛﻤﻴﺘﻬﺎي ‪ P‬و‪ E‬و‪ T‬ﺑﺮ ‪ ، n‬اﺑﺘﺪا اﻣﻮاج ﻣﺎﻳﻜﺮووﻳﻮ را ﺑﺮرﺳـﻲ ﻣـﻲ ﻛﻨـﻴﻢ و از ﻓﺮﻣـﻮل‬

‫ﺑﻬ‬
‫)‪ (15-4‬ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻫﺮﻳﻚ از اﻳﻦ ﻣﺘﻐﻴﻴﺮﻫﺎ ﻣﺸﺘﻖ ﻣﻲ ﮔﻴﺮﻳﻢ‪ ،‬ﺑﺮاي دﻣﺎ ﺧﻮاﻫﻴﻢ داﺷﺖ‪:‬‬
‫‪n ‬‬ ‫‪P‬‬ ‫‪E‬‬ ‫‪E‬‬ ‫‪‬‬
‫)‪  103.49 2  17.23 2  99.16 3  10 4   10 6 (17-4‬‬
‫‪T ‬‬ ‫‪T‬‬ ‫‪T‬‬ ‫‪T‬‬ ‫‪‬‬

‫ﺰﺍ‬
‫ﺑﻪ ازاي ‪ P  760mmHg‬و ‪ T  293k‬و ‪ E  7.6mmHg‬راﺑﻄﻪ ذﻳﻞ ﺑﺪﺳﺖ ﻣﻲ آﻳﺪ ‪:‬‬
‫)‪dn  1.2  10 6 dT (18-4‬‬
‫ﺣﺎل اﮔﺮ ﺑﺨﻮاﻫﻴﻢ ﺑﻪ دﻗﺖ ‪ 1ppm‬در ﺑﺮآورد ‪ n‬دﺳﺖ ﭘﻴﺪا ﻛﻨﻴﻢ ‪:‬‬
‫‪dn‬‬
‫ﺩﺑ‬ ‫‪dn  n  10 6‬‬
‫‪ 1  10 6  ‬‬ ‫)‪ dn  10 6 (19-4‬‬
‫‪n‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪n 1‬‬
‫از ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ ﺳﺎزي )‪ (19-4‬در )‪ (18-4‬ﻧﺘﻴﺠﻪ زﻳﺮ ﺑﺪﺳﺖ ﻣﻲ آﻳﺪ ‪:‬‬
‫ﻪ‬
‫‪1‬‬
‫‪dT  ‬‬ ‫)‪ 0.8k (20-4‬‬
‫‪1.2‬‬
‫ﭘﺲ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻣﻲ رﺳﻴﻢ ﻛﻪ اﮔﺮ ﺑﺨﻮاﻫﻴﻢ ‪ n‬را ﺑﺎ دﻗﺖ ‪ 1ppm‬ﺑﺮاي دﺳﺘﮕﺎﻫﻬﺎي ﻣﺎﻳﻜﺮو وﻳﻮ ﺑﺮآورد ﻛﻨﻴﻢ ﻧﺎﮔﺰﻳﺮ ﺧﻮاﻫﻴﻢ ﺑﻮد ﺗـﺎ ‪T‬‬
‫ﻧﺒﻴ‬

‫را ﺑﺎ دﻗﺖ ‪  0.8k‬اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي ﻛﻨﻴﻢ و در ﻏﻴﺮ اﻳﻦ ﺻﻮرت ﺑﻪ دﻗﺖ از ﭘﻴﺶ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺷﺪه ﺑﺮاي ﺗﺨﻤﻴﻦ ‪ n‬دﺳﺖ ﭘﻴﺪا ﻧﺨﻮاﻫﻴﻢ ﻛـﺮد‪ .‬ﺑـﻪ‬
‫ﻃﺮﻳﻖ ﻣﺸﺎﺑﻪ ﺑﺮاي ‪ P‬و‪ E‬ﻧﻴﺰ دﻗﺖ اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﻲ ﮔﺮدد‪:‬‬
‫)‪ dP  2.9mmHg (21-4‬و ‪dE  0.17 mmHg‬‬
‫ﺎﻥ‬

‫اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي ﻓﺸﺎر ﻫﻮا و دﻣﺎ ﺑﺎ دﻗﺘﻬﺎي ﺑﺪﺳﺖ آﻣﺪه ﻛﺎر ﻣﺸﻜﻠﻲ ﻧﻴﺴﺖ و ﺑﺴﻴﺎري از اﺑﺰارﻫﺎي ﺳﺎده ﺑﺮاي اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي اﻳﻦ ﻛﻤﻴﺘﻬﺎ داراي‬
‫دﻗﺘﻬﺎي ﻣﺬﻛﻮر ﻣﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ و ﻣﺴﺌﻠﻪ اي ﻛﻪ ﺑﺎﻗﻲ ﻣﻲ ﻣﺎﻧﺪ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻓﺸﺎر ﺑﺨﺎر آب ﻣﻮﺟﻮد در ﻫﻮاﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻳﺪ ﺑﺎ دﻗﺖ ﺑﺴﻴﺎر ﺑﺎﻻﺋﻲ ﺻـﻮرت‬
‫ﺑﮕﻴﺮد ﭘﺲ ﻣﻲ ﺗﻮان ﻧـﺘﻴﺠﻪ ﮔﺮﻓﺖ ﻛﻪ دﻗﺖ اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي ﻓﺸﺎر ﺑﺨﺎر آب ﻣﻮﺟﻮد در ﻫﻮا ﺗﺎﺛﻴﺮ ﺑﻪ ﺳﺰاﺋﻲ ﺑﺮ روي اﻧـﺪازه ﮔﻴـﺮي ﻃـﻮل ﺑـﺎ‬
‫دﺳﺘﮕﺎﻫﻬﺎي ﻣﺎﻳﻜﺮو وﻳﻮ ﺧﻮاﻫﺪ داﺷﺖ‪ .‬ﻣﻘﺪار ‪ E‬ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از اﻳﻦ راﺑﻄﻪ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻣﻲ ﺷﻮد‪:‬‬
‫)‪E  E   6.61  0.00115T .P.(T  T ).10 4 (22-4‬‬
‫ﻛﻪ در اﻳﻦ راﺑﻄﻪ ‪ E ‬ﻓﺸﺎر ﺑﺨﺎر آب اﺷﺒﺎع ﺑﺮ ﺣﺴﺐ ﻣﻴﻠﻲ ﺑﺎر و ‪ T ‬درﺟﻪ ﺣﺮارت ﺗﺮ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻣﻘﺎدﻳﺮ ﻣﺮ ﺑﻮط ﺑﻪ ‪ E ‬از ﺟﺪاوﻟﻲ ﺑﻨـﺎم‬
‫‪ Smithsonian Meteorological‬اﺳﺘﺨﺮاج ﻣﻲ ﮔﺮدد‪ .‬ﺑﺮاي دﺳﺘﮕﺎﻫﻬﺎﺋﻲ ﻛﻪ از اﻣﻮاج ﻣﺎدون ﻗﺮﻣﺰ و ﻧﻮر ﻣﺮﺋﻲ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‬
‫ﻧﻴﺰ اﻳﻦ ﺗﺤﻠﻴﻞ را اﻧﺠﺎم ﻣﻲ دﻫﻴﻢ و ﻧﺘﺎﻳﺞ ذﻳﻞ ﺑﺪﺳﺖ ﺧﻮاﻫﺪ آﻣﺪ‪:‬‬
‫)‪ dt  1.0  C (23-4‬و ‪ dP  2.7mmHg‬و ‪dE  20mmHg‬‬
‫ﺑﺎ ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ رواﺑﻂ )‪ (21-4‬و )‪ (23-4‬ﻣﺘﻮﺟﻪ ﻣﻲ ﺷﻮﻳﻢ ﻛﻪ دﻗﺖ اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي ﻓﺸﺎر ﺑﺨﺎر آب ﻣﻮﺟﻮد در ﻫﻮا ﻳـﻚ ﻋﺎﻣـﻞ ﺑﺴـﻴﺎر ﻣﺤـﺪود‬
‫ﻛﻨﻨﺪه ﺑﺮاي ﺗﻌﻴﻴﻦ دﻗﺖ اﻧـﺪازه ﮔﻴـﺮي دﺳـﺘﮕﺎﻫﻬﺎي ﻣـﺎﻳﻜﺮووﻳﻮ اﺳـﺖ و رﺳـﻴﺪن ﺑـﻪ دﻗـﺖ ادﻋـﺎ ﺷـﺪه ﺑـﺮاي اﻳـﻦ دﺳـﺘﮕﺎﻫﻬﺎ )ﻣـﺜﻼ‬

‫ﺍﺳﺘﺎﺩ ﺑﻬﺰﺍﺩ ﺑﻪ ﻧﺒﻴﺎﻥ‬ ‫ﺗﺄﻟﻴﻒ ﻭ ﺗﺮﺟﻤﻪ‬

 ‫ﺳﻴﺴﺘﻤﻬﺎي اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي ﻃﻮل‬ ‫ﻧﻘﺸﻪ ﺑﺮداري ژﺋﻮدﺗﻴﻚ‬

‫)‪ (  (5mm  10 ppm‬ﺑﺴﻴﺎر ﻣﺸﻜﻞ ﮔﺎﻫﻲ اوﻗﺎت ﺗﻘﺮﻳﺒﺎ ﻏﻴﺮ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ‪ .‬ﺧﻮﺷﺒﺨﺘﺎﻧﻪ ﺑﺮاي دﺳﺘﮕﺎﻫﻬﺎي ﺑﺮد ﻛﻮﺗﺎه ﻣـﺎدون ﻗﺮﻣـﺰ و‬
‫ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ دﺳﺘﮕﺎﻫﻬﺎي ﻧﻮر ﻣﺮﺋﻲ اﺛﺮ اﻳﻦ ﻧﻮع ﺧﻄﺎ ﺑﺴﻴﺎر ﻛﻮﭼﻚ اﺳﺖ و ﻣﺸﻜﻞ ﺧﺎﺻﻲ اﻳﺠﺎد ﻧﻤﻲ ﮔﺮدد‪.‬‬
‫ﻧﻬﺎﻳﺘﺎ ﭘﺲ از ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺗﺼﺤﻴﺢ اﻧﻜﺴﺎر ﺑﺎ ﻫﺮﻳﻚ از رواﺑﻂ )‪ (15-4‬و ﻳﺎ )‪ (16-4‬ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از راﺑﻄﻪ زﻳﺮ ﻃﻮل واﻗﻌﻲ روي زﻣـﻴﻦ ﺑﺪﺳـﺖ‬
‫‪n ‬‬
‫)‪D  D0   0  (24-4‬‬ ‫ﻣﻲ آﻳﺪ ‪:‬‬
‫‪ n‬‬

‫‪ .4 .3 .4‬ﺧﻄﺎي اﻧﺪﻛﺲ ‪Z 0‬‬

‫ﺧﻄﺎي ‪ Z 0‬از ﻋﺪم اﻧﻄﺒﺎق ﻣﺮ ﻛﺰ ارﺳﺎل اﻣﻮاج اﻟﻜﺘﺮو ﻣﻐﻨﺎﻃﻴﺴﻲ ﺑﺮ ﻣﺮ ﻛﺰ ﻫﻨﺪﺳﻲ دﺳﺘﮕﺎه ﻛﻪ ﻣﻨﻄﺒﻖ ﺑﺮ ﻣﺤﻮر اﺻﻠﻲ دﺳـﺘﮕﺎه‬
‫ﻧﻴﺰ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻮﺟﻮد ﻣﻲ آﻳﺪ )ﺷﻜﻞ ‪ .(4-4‬ﺑﺪﻳﻦ ﻣﻌﻨﻲ ﻛﻪ در ﺻﻮرت وﺟﻮد ﺧﻄﺎي ﺻﻔﺮ ﻛﻠﻴﻪ ﻃﻮﻟﻬﺎﺋﻲ را ﻛﻪ ﺑﺎ ﻃﻮﻟﻴﺎب اﻧـﺪازه ﮔﻴـﺮي‬
‫ﻣﻲ ﻛﻨﻴﻢ ﻳﺎ از ﻣﻘﺪار واﻗﻌﻲ ﻛﻮﭼﻜﺘﺮ و ﻳﺎ ﺑﺰرﮔﺘﺮ ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﻣﻴﺰان ﺑﺰرﮔﺘﺮ و ﻛﻮﭼﻜﺘﺮ ﺑﻮدن آﻧﻬﺎ رﺑﻄﻲ ﺑﻪ ﻓﺎﺻﻠﻪ ﻣﻮرد اﻧﺪازه ﮔﻴـﺮي ﻧـﺪارد‬
‫ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﻳﮕﺮ ﻣﻴﺰان اﻳﻦ ﺧﻄﺎ ﺑﺮاي ﻛﻠﻴﻪ ﻓﻮاﺻﻞ ﻣﻮرد اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي ﺛﺎﺑﺖ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬در دﺳﺘﮕﺎﻫﻬﺎي اﻣﺮوزي ﻣﻘﺪار اﻳﻦ ﺧﻄﺎ ﺧﻴﻠﻲ ﻛﻢ و‬

‫ﺑﻬ‬
‫در ﺣﺪود ﭼﻨﺪ ﻣﻴﻠﻲ ﻣﺘﺮ اﺳﺖ و ﻣﻌﻤﻮﻻ از ﻃﺮف ﻛﺎرﺧﺎﻧﻪ ﺳﺎزﻧﺪه ﺳﻌﻲ ﻣﻲ ﺷﻮد ﻛﻪ اﻳﻦ ﺧﻄﺎ ﺣـﺪاﻗﻞ ﻣﻤﻜـﻦ را داﺷـﺘﻪ ﺑﺎﺷـﺪ و ﻳـﺎ در‬
‫ﺻﻮرت وﺟﻮدﺑﻪ ﺻﻮرت ﻳﻚ ﺗﺼﺤﻴﺢ ﺑﺎ ﻃﻮل ﻣﻮرد اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي ﺟﻤﻊ ﮔﺮدﻳﺪه و ﺑﻪ ﻋﺎﻣﻞ ﻗﺮاﺋﺖ ﻛﻨﻨﺪه ﻧﻤﺎﻳﺶ داده ﺷﻮد‪.‬ﻣﻮرد دﻳﮕـﺮي‬

‫ﺰﺍ‬
‫ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ ذﻛﺮ ﮔﺮدد اﻳﻨﺴﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ ﺧﻄﺎ ﺑﺮاي ﺑﺮﺧﻲ از اﻧﻮاع ﻣﻨﻌﻜﺲ ﻛﻨﻨﺪه ﻫﺎ ﻧﻴﺰ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻧﺤﻮه ﺑﺮآورد اﻳﻦ ﺧﻄـﺎ‬
‫در ﺑﺨﺶ ﻛﺎﻟﻴﺒﺮاﺳﻴﻮن ﺗﻮﺿﻴﺢ داده ﻣﻲ ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﺩﺑ‬
‫ﺗﺼﺤﻴﺢ ﺻﻔﺮ دﺳﺘﮕﺎه‬
‫‪(Z0 ) I‬‬
‫ﺗﺼﺤﻴﺢ ﺻﻔﺮ رﻓﻠﻜﺘﻮر‬
‫‪(Z0 ) t‬‬

‫ﻣﺮﻛﺰ ﻫﻨﺪﺳﻲ دﺳﺘﮕﺎه‬

‫ﻪ‬
‫ﻣﺮاﻛﺰ ارﺳﺎل و درﻳﺎﻓﺖ ﻣﻮج‬
‫ﻧﺒﻴ‬
‫ﺎﻥ‬

‫ﺷﻜﻞ )‪ : (4-4‬ﻧﻤﺎﻳﺶ ﺳﻤﺒﻮﻟﻴﻚ ﺧﻄﺎي اﻧﺪﻛﺲ در دﺳﺘﮕﺎه ﻃﻮﻟﻴﺎب و رﻓﻠﻜﺘﻮر‬

‫‪ .5 .3 .4‬ﺧﻄﺎي دوري در دﺳﺘﮕﺎﻫﻬﺎي ﻃﻮﻟﻴﺎب اﻟﻜﺘﺮوﻧﻴﻜﻲ‬
‫‪30‬‬
‫اﻳﻦ ﺧﻄﺎ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻳﻚ ﺗﺎﺑﻊ ﻣﺘﻨﺎوب از ﻃﻮل ﻣﻮج اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي و اﺧﺘﻼف ﻓﺎز ﺑﻴﻦ ﺳﻴﮕﻨﺎل اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي و ﺳـﻴﮕﻨﺎل ﻣﺮﺟـﻊ‬
‫ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬ﺑﺮ ﺧﻼف ﺧﻄﺎي اﻧﺪﻛﺲ ﻛﻪ داراي ﻳﻚ ﻣﻘﺪار ﺛﺎﺑﺖ ﺑﻪ ازاي ﻛﻠﻴﻪ ﻓﻮاﺻﻞ ﻣﻮرد اﻧﺪازه ﮔﻴﺮﻳﺴﺖ‪ ،‬اﻧﺪازه ﺧﻄﺎي دوري ﺑﻪ‬
‫ازاي ﻓﻮاﺻﻞ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻣﺘﻐﻴﻴﺮ اﺳﺖ و رﻓﺘﺎري ﻣﺸﺎﺑﻪ ﻣﻨﺤﻨﻲ ﺳﻴﻨﻮﺳﻲ دارد )ﺷﻜﻞ ‪ .(5-4‬اﻟﺒﺘﻪ در دﺳﺘﮕﺎﻫﻬﺎي ﺟﺪﻳﺪ ﻣﻘﺪار اﻳـﻦ ﺧﻄـﺎ ﺑـﻪ‬
‫ﺷﺪت ﻛﺎﻫﺶ داده ﺷﺪه اﺳﺖ و اﺛﺮ ﺑﺴﻴﺎر ﻛﻤﻲ ﺑﺮ روي ﻓﻮاﺻﻞ اﻧـﺪازه ﮔﻴـﺮي ﺷـﺪه دارد‪ .‬ﺑـﺮاي ﺑـﺮآورد ﻧﻤـﻮدن اﻳـﻦ ﺧﻄـﺎ روﺷـﻬﺎي‬
‫آزﻣﺎﻳﺸﮕﺎﻫﻲ و ﺳﺮزﻣﻴﻨﻲ‪ 31‬وﺟﻮد دارد‪ .‬در اﻳﻦ روش ﻫﺎ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﺎﻫﻴﺖ ﺳﻴﻨﻮﺳﻲ ﺷﻜﻞ ﺧﻄﺎي دوري ﻳـﻚ ﺗـﺎﺑﻊ ﻣﺘﻨـﺎوب ﺳﻴﻨﻮﺳـﻲ‬

‫‪٣٠‬‬
‫‪Reference signal‬‬
‫‪٣١‬‬
‫‪Field‬‬

‫ﺍﺳﺘﺎﺩ ﺑﻬﺰﺍﺩ ﺑﻪ ﻧﺒﻴﺎﻥ‬ ‫ﺗﺄﻟﻴﻒ ﻭ ﺗﺮﺟﻤﻪ‬

 ‫ﺳﻴﺴﺘﻤﻬﺎي اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي ﻃﻮل‬ ‫ﻧﻘﺸﻪ ﺑﺮداري ژﺋﻮدﺗﻴﻚ‬

‫ﺷﻜﻞ در ﻣﺪل رﻳﺎﺿﻲ ﺑﺮاي آن در ﻧﻈﺮ ﻣﻲ ﮔﻴﺮﻧﺪ و ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از اﻃﻼﻋﺎﺗﻲ ﻛﻪ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻓﺎﺻﻠﻪ ﻳﺎﺑﻲ در ﻣﻀـﺎرب ﻣﺨﺘﻠـﻒ ﻃـﻮل ﻣـﻮج‬
‫ﻣﻲ ﺷﻮد‪ ،‬ﻣﻘﺪار اﻳﻦ ﺧﻄﺎي ﺳﻴﺴﺘﻤﺎﺗﻴﻚ را ﺑﺮآورد ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ رﻓﺘﺎر ﺗﻨﺎوﺑﻲ و اﻧـﺪازه ﻛـﻮﭼﻜﻲ ﻛـﻪ اﻳـﻦ ﺧﻄـﺎ از ﺧـﻮد ﻧﺸـﺎن‬
‫ﻣﻲ دﻫﺪ در ﻋﻤﻮم اﻧﺪازه ﮔﻴﺮﻳﻬﺎﺋﻲ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻃﻮﻟﻴﺎﺑﻬﺎي اﻣﺮوزي اﻧﺠﺎم ﻣﻲ ﺷﻮد از اﻳﻦ ﺧﻄﺎ ﺻﺮﻓﻨﻈﺮ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ و ﺑﻪ ﺟﺰ ﻣﻮارد اﻧﺪازه ﮔﻴﺮﻳﻬﺎي‬
‫ﺑﺴﻴﺎر دﻗﻴﻖ ﻣﺪل ﺳﺎزي رﻳﺎﺿﻲ ﺑﺮاي اﻳﻦ ﻧﻮع از ﺧﻄﺎ اﻧﺠﺎم ﻧﻤﻲ ﺷﻮد‪.‬‬

‫ﺧﻄﺎي اﻧﺪﻛﺲ)‪(Z 0‬‬

‫ﻣﻴﺰان ﺧﻄﺎ‬

‫ﺑﻬ‬
‫ﺧﻄﺎي دوري )‪(e‬‬

‫ﺰﺍ‬
‫ﻓﺎﺻﻠﻪ اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي‬
‫ﺩﺑ‬
‫ﺷﻜﻞ )‪ : (5-4‬ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﻣﻨﺤﻨﻲ ﺗﻨﺎوﺑﻲ ﺧﻄﺎي دوري ﺑﺎ ﻣﻘﺪار ﺛﺎﺑﺖ ﺧﻄﺎي اﻧﺪﻛﺲ ) ‪ ( Z 0‬ﺑﺮاي اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي ﻓﻮاﺻﻞ ﻣﺨﺘﻠﻒ‬
‫‪ .6 .3 .4‬ﺧﻄﺎي ﺗﻌﻴﻴﻦ اﺧﺘﻼف ﻓﺎز‬
‫اﻳﻦ ﺧﻄﺎ ﺑﻪ دﻗﺖ ﺗﻌﻴﻴﻦ اﺧﺘﻼف ﻓﺎز ﺗﻮﺳﻂ دﺳﺘﮕﺎﻫﻬﺎي ﻃﻮﻟﻴﺎب ﻣﺮﺑﻮط ﻣﻲ ﺷﻮد ‪   ‬و ﻫﻤﺎﻧﮕﻮﻧﻪ ﻛـﻪ در ﺑﺨـﺶ ‪2 .1 .4‬‬
‫ﻪ‬
‫ﻣﻼﺣﻈﻪ ﺷﺪ در دﺳﺘﮕﺎﻫﻬﺎي ﺟﺪﻳﺪ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﺳﻴﺴﺘﻤﻬﺎي ﭘﺎﻟﺲ زﻣﺎﻧﻲ اﻧﺪازه اﻳﻦ ﺧﻄﺎ ﺑﻪ ﺷـﺪت ﻛـﺎﻫﺶ ﭘﻴـﺪا ﻛـﺮده اﺳـﺖ‪ .‬ﻣﻌﻤـﻮﻻ‬
‫ﻛﺎرﺧﺎﻧﻪ ﺳﺎزﻧﺪه دﺳﺘﮕﺎه ﻣﻘﺪار اﻳﻦ ﺧﻄﺎ را ﺑﺮآورد ﻧﻤﻮده و آﻧﺮا ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺑﺨﺸﻲ از ﺟﻤﻠﻪ ﺛﺎﺑﺖ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ دﻗﺖ اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي ﺧﻄﺎ ﺑﻴـﺎن‬
‫ﻧﺒﻴ‬

‫ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ) ‪ . ( a 2   Z20   2‬ﺑﺮاي ﺣﺪاﻗﻞ ﺷﺪن ﻣﻘﺪار اﻳﻦ ﺧﻄﺎ ﺑﺎﻳﺪ اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي در ﻣﺪت زﻣـﺎن ﺗﻌﻴـﻴﻦ ﺷـﺪه از ﻃـﺮف ﻛﺎرﺧﺎﻧـﻪ‬
‫ﺳﺎزﻧﺪه اﻧﺠﺎم ﺷﻮد ﻣﺜﻼ اﮔﺮ ﺑﺮاي رﺳﻴﺪن ﺑﻪ دﻗﺖ ‪ 3mm+3ppm‬ﻣﺪت زﻣﺎن ‪ 3‬ﺛﺎﻧﻴﻪ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ و ﻣﺎ اﻧﺪازه ﮔﻴـﺮي را در ﻣـﺪت‬
‫زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻮﺗﺎﻫﺘﺮ اﻧﺠﺎم دﻫﻴﻢ ﻣﻴﺰان ﺧﻄﺎي ‪  2‬اﻓﺰاﻳﺶ ﭘﻴﺪا ﻣﻲ ﻛﻨﺪ و ﺗﺎﺛﻴﺮ آن ﻣﺴﺘﻘﻴﻤﺎ ﺑﺮ روي ﻣﻘﺪار ‪ a‬ﻧﺸﺎن داده ﻣﻲ ﺷﻮد ﻛﻤﺎ اﻳﻨﻜﻪ‬
‫ﺎﻥ‬

‫در ﺟﺪول ‪) 1-4‬ﺑﺨﺶ دﺳﺘﮕﺎﻫﻬﺎي ﻣﺎدون ﻗﺮﻣﺰ( اﮔﺮ ﺗﻮﺟﻪ ﻛﻨﻴﻢ ﺑﺮاي ﺣﺎﻟﺖ ‪ tracking‬ﻛﻪ ﻣﻌﻤﻮﻻ زﻣﺎن اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي ‪ 0/3‬ﺛﺎﻧﻴﻪ اﺳـﺖ‬
‫دﻗﺖ اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي ﻛﻢ ﻣﻲ ﺷﻮد و ﻓﻘﻂ ﻣﻘﺪار ‪ a‬ﺑﺰرگ ﺷﺪه و ‪ b‬ﺛﺎﺑﺖ ﻣﻲ ﻣﺎﻧﺪ‪ .‬دﻟﻴﻞ ﻛﻢ ﺷﺪن دﻗﺖ اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﻛﺎﻫﺶ ﺗﻌﺪاد‬
‫اﻧﺪازه ﮔﻴﺮﻳﻬﺎﺳﺖ زﻳﺮا ﻋﺪدي ﻛﻪ ﺗﻮﺳﻂ دﺳﺘﮕﺎه ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ‪ ‬اراﺋﻪ ﻣﻲ ﮔﺮدد در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ﮔﻴﺮي از ﺗﻌـﺪاد زﻳـﺎدي اﻧـﺪازه ﮔﻴـﺮي‬
‫ﺑﺪﺳﺖ ﻣﻲ آﻳﺪ و ﻫﺮ ﻗﺪر زﻣﺎن اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي ﻃﻮﻻﻧﻲ ﺗﺮ ﺑﺎﺷﺪ ﺗﻌﺪاد اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي ﻫﺎ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺷﺪه و دﻗﺖ اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﻲ ﻳﺎﺑﺪ‪.‬‬

‫‪32‬‬
‫‪ .7 .3 .4‬ﺧﻄﺎي اﻧﻌﻜﺎﺳﺎت زﻣﻴﻨﻲ‬
‫اﻳﻦ ﺧﻄﺎ ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر ﻛﻪ از ﻧﺎم آن ﻣﻌﻠﻮم ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ در اﺛﺮ ﻣﻨﻌﻜﺲ ﺷﺪن ﭘﺮﺗﻮﻫﺎي اﻣﻮاج ارﺳﺎﻟﻲ ﺗﻮﺳﻂ دﺳﺘﮕﺎه ﻃﻮﻟﻴﺎب از ﺳـﻄﺢ‬
‫زﻣﻴﻦ اﺗﻔﺎق ﻣﻲ اﻓﺘﺪ )ﺷﻜﻞ ‪ .(6-4‬اﻳﻦ ﺧﻄﺎ ﻓﻘﻂ ﺑﺮاي دﺳﺘﮕﺎﻫﻬﺎي ﻣﺎﻳﻜﺮووﻳﻮ ﻛﻪ ﺑﺮد زﻳﺎدي ﻫﻢ دارﻧﺪ ﺑﻮﺟﻮد ﻣﻲ آﻳﺪ و ﺳﺎﻳﺮ دﺳﺘﮕﺎﻫﻬﺎ‬
‫را ﺷﺎﻣﻞ ﻧﻤﻲ ﺷﻮد زﻳﺮا ﻛﻪ اﺷﻌﻪ ﻣﺎﻳﻜﺮو وﻳﻮ ﻓﺮﺳﺘﺎده ﺷﻮﻧﺪه ﺗﻮﺳﻂ دﺳﺘﮕﺎه داراي واﮔﺮاﺋﻲ ﻧﺴﺒﺘﺎ ﺑﺰرﮔﻲ اﺳﺖ و اﻳﻦ اﻣﻮاج ﺑـﻪ ﺻـﻮرت‬

‫‪٣٢‬‬
‫‪Ground swing‬‬

‫ﺍﺳﺘﺎﺩ ﺑﻬﺰﺍﺩ ﺑﻪ ﻧﺒﻴﺎﻥ‬ ‫ﺗﺄﻟﻴﻒ ﻭ ﺗﺮﺟﻤﻪ‬

 ‫ﺳﻴﺴﺘﻤﻬﺎي اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي ﻃﻮل‬ ‫ﻧﻘﺸﻪ ﺑﺮداري ژﺋﻮدﺗﻴﻚ‬

‫ﻣﺨﺮوﻃﻲ ﺷﻜﻞ ﺳﺎﺗﻊ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ ﻛﻪ زاوﻳﻪ راس اﻳﻦ ﻣﺨﺮوط ﺑﺮاي دﺳﺘﮕﺎﻫﻬﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻣﺘﻔﺎوت اﺳـﺖ‪ .‬ﺧﻄـﺎي اﻧﻌﻜـﺎس زﻣﻴﻨـﻲ ﺑﺎﻋـﺚ‬
‫ﺑﻮﺟﻮد آﻣﺪن ﻳﻚ ﺳﺮي ﺷﻴﻔﺖ ﻫﺎي ﻣﺼﻨﻮﻋﻲ‪ 33‬در ﻓﺎز اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي ﻣﻲ ﺷﻮد و در ﺑﻌﻀﻲ ﻣﻮارد اﺛﺮ آن ﺑﻪ ﺣﺪي ﺷـﺪﻳﺪ اﺳـﺖ ﻛـﻪ ﻛـﻼ‬
‫اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي را ﻏﻴﺮ ﻣﻤﻜﻦ ﻣﻲ ﺳﺎزد و ﺑﺮاي اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي ﻧﺎﮔﺰﻳﺮ ﺑﻪ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻣﺤﻞ اﻳﺴﺘﮕﺎﻫﻬﺎ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ )ﻣﻌﻤـﻮﻻ ﺑـﻪ ارﺗﻔـﺎع ﺑـﺎﻻﺗﺮ(‪ .‬ﺑـﺮاي‬
‫ﺑﺮآورد ﻧﻤﻮدن اﺛﺮ اﻳﻦ ﺧﻄﺎ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺗﻘﺮﻳﺒﻲ ﻓﺮﻣﻮﻟﻬﺎﺋﻲ وﺟﻮد دارد و ﻳﺎ اﻳﻨﻜﻪ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻳﻚ ﮔﺮاف ﻣﻴﺰان ﺗﺼﺤﻴﺢ ﻣﺮﺑـﻮط ﺑـﻪ اﻳـﻦ‬
‫ﺧﻄﺎ ﺑﻪ ازاي ﻓﻮاﺻﻞ ﻣﻮرد اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي وﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ارﺗﻔﺎع ﻣﻮج ﻋﺒﻮر ﻛﻨﻨﺪه‪ ،‬ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻣﻲ ﮔﺮدد‪.‬‬

‫‪G ro u n d s w in g e ffe c t‬‬

‫‪M a ste r‬‬
‫‪R e m o te‬‬
‫ﭘﺪﻳـــﺪه اﻧﻌﻜﺎﺳـــﺎت زﻣﻴـــﻨﻲ در دﺳـــﺘﮕﺎﻫﻬﺎي ﻣـــﺎﻳﻜﺮووﻳﻮ‬

‫ﺑﻬ‬
‫ﺰﺍ‬
‫ﺷﻜﻞ )‪ : (6-4‬ﻧﻤﺎﻳﺶ ﺳﻤﺒﻮﻟﻴﻚ ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ اﺗﻔﺎق اﻓﺘﺎدن ﺧﻄﺎي اﻧﻌﻜﺎس زﻣﻴﻨﻲ در ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻫﺎي ﻣﺎﻳﻜﺮووﻳﻮ‬
‫ﺩﺑ‬
‫‪ .4 .4‬ﻛﺎﻟﻴﺒﺮاﺳﻴﻮن دﺳﺘﮕﺎﻫﻬﺎي ﻃﻮﻟﻴﺎب اﻟﻜﺘﺮوﻧﻴﻜﻲ‬
‫ﺑﺮاي ﻛﺎﻟﻴﺒﺮه ﻧﻤﻮدن دﺳﺘﮕﺎﻫﻬﺎي ‪ EDM‬روﺷﻬﺎي ﻣﺨﺘﻠﻔﻲ وﺟﻮد دارد ﻛﻪ ﻣﻬﻤﺘﺮﻳﻦ آﻧﻬﺎ اﺳﺘﻔﺎده از روش اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي ﺑﺎزﻫﺎي‬
‫ﻪ‬
‫ﻣﺒﻨﺎ ﺑﺎ دﺳﺘﮕﺎه و ﺳﭙﺲ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻣﻴﺰان ﺗﺼﺤﻴﺤﺎﺗﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ دﺳﺘﮕﺎه اﻋﻤﺎل ﮔﺮدد‪ .‬اﺻﻮﻻ ﺑﺎ اﻳﻦ روش ﺳﻪ ﻧﻮع ﺧﻄـﺎ را ﻣـﻲ ﺗـﻮان‬
‫ﻓﺮﻣﻮﻟﻪ ﻧﻤﻮد ‪ :‬ﺧﻄﺎي دوري‪ ،‬ﺧﻄﺎي ﻣﻘﻴﺎس و ﺧﻄﺎي اﻧﺪﻛﺲ‬
‫اﮔﺮ ﻓﺎﺻﻠﻪ ﺻﺤﻴﺢ و واﻗﻌﻲ ﺑﻴﻦ دو ﻧﻘﻄﻪ ‪ D‬ﺑﺎﺷﺪ و ﻓﺎﺻﻠﻪ اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي ﺷﺪه ﺗﻮﺳﻂ دﺳﺘﮕﺎه ﭘﺲ از اﻋﻤﺎل ﺗﺼـﺤﻴﺤﺎت ﻣﻌﻤـﻮل )ﻣﺎﻧﻨـﺪ‬
‫ﻧﺒﻴ‬

‫اﻧﻜﺴﺎر‪ ،‬ﺷﻴﺐ و ﻏﻴﺮه( ‪ D ‬ﺑﺸﻮد‪ ،‬ﻣﻲ ﺗﻮان اﻳﻦ ﺧﻄﺎﻫﺎ را ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺗﺼﺤﻴﺤﺎت ﺑﻪ ﺷﻜﻞ زﻳﺮ ﻧﺸﺎن داد‪:‬‬
‫)‪D  mD   Z 0  e (25-4‬‬
‫ﻛﻪ در اﻳﻦ راﺑﻄﻪ ‪ m‬ﺗﺼﺤﻴﺢ ﻣﻘﻴﺎس اﺳﺖ )دﻗﺖ ﻛﻨﻴﺪ ﺑﺎ ‪ m‬اﺑﻬﺎم ﻓﺎز در راﺑﻄﻪ )‪ (1-4‬اﺷـﺘﺒﺎه ﻧﺸـﻮد(‪ Z 0 .‬ﻣﻴـﺰان ﺗﺼـﺤﻴﺢ اﻧـﺪﻛﺲ‬
‫ﺎﻥ‬

‫)ﺧﻄﺎي ﺻﻔﺮ( ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﻣﻘﺪاري ﺛﺎﺑﺖ دارد و ‪ e‬ﺧﻄﺎي دوري اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﻣﻘﺎدﻳﺮ ﻣﺨﺘﻠﻒ ‪ D‬ﻣﻘﺪار آن ﻓـﺮق ﻣـﻲ ﻛﻨـﺪ و رﻓﺘـﺎر‬
‫ﺗﻨﺎوﺑﻲ دارد‪ .‬اﻣﺮوزه ﺧﻄﺎي دوري ﻓﻘﻂ در دﺳﺘﮕﺎﻫﻬﺎي ﺑﺴﻴﺎر دﻗﻴﻖ ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ اﺳﺖ و ﺑﺮاي دﺳﺘﮕﺎﻫﻬﺎي ﻣﻌﻤﻮﻟﻲ ﻛﻤﺘـﺮ ﺑـﺪان اﻫﻤﻴـﺖ‬
‫داده ﻣﻲ ﺷﻮد ﭼﻮن ﻣﻘﺪاري ﻛﻮﭼﻚ و ﻣﺎﻫﻴﺘﻲ ﺗﻨﺎوﺑﻲ دارد آﻧﺮا در ﻣﺪل رﻳﺎﺿﻲ ﻛﻤﺘﺮ دﺧﺎﻟـﺖ ﻣـﻲ دﻫﻨـﺪ‪ .‬آﻧﭽـﻪ ﻛـﻪ در اﻳﻨﺠـﺎ ﺑﺮرﺳـﻲ‬
‫ﻣﻲ ﮔﺮدد‪ ،‬اﻧﺠﺎم ﻛﺎﻟﻴﺒﺮاﺳﻴﻮن ﺑﺮاي ﺑﺮآورد دو ﺧﻄﺎي دﻳﮕﺮ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﺑﺎز ﻣﺒﻨﺎ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﺎز ﻣﺒﻨـﺎ ﺗﺸـﻜﻴﻞ ﺷـﺪه اﺳـﺖ از ﻳـﻚ ﺳـﺮي‬
‫اﻳﺴﺘﮕﺎﻫﻬﺎي ﺛﺎﺑﺖ ﺑﺘﻮﻧﻲ ﺑﻨﺎم ﭘﻴﻼر‪ 34‬ﻛﻪ در ﻓﻮاﺻﻠﻲ ﻣﻌﻴﻦ از ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﻧﺪ و اﻳﻦ ﻓﻮاﺻﻞ ﻣﻌﻤـﻮﻻ ﻣﻀـﺎرب ﺻـﺤﻴﺤﻲ از ﻳـﻚ‬
‫ﻓﺎﺻﻠﻪ ﻣﻌﻴﻦ ﻣﺘﻨﺎﺳﺐ ﺑﺎ ﻃﻮل ﻣﻮج اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي ﻣﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ )ﺟﺪول ‪ .(2-4‬ﻣﻌﻤﻮﻻ ﺷﻴﺐ ﻣﺴﻴﺮ ﺑﺎز ﻣﺒﻨﺎ ﺑﺴﻴﺎر ﻛﻢ و در ﺣﺪ ﺻﻔﺮ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺎﺷﺪ‬
‫و ﭘﻴﻼرﻫﺎ ﺑﺎﻳﺪ دﻗﻴﻘﺎ ﺑﺮ روي ﻳﻚ اﻣﺘﺪاد ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬

‫‪٣٣‬‬
‫‪Spurious shifts‬‬
‫‪٣٤‬‬
‫‪Pillar‬‬

‫ﺍﺳﺘﺎﺩ ﺑﻬﺰﺍﺩ ﺑﻪ ﻧﺒﻴﺎﻥ‬ ‫ﺗﺄﻟﻴﻒ ﻭ ﺗﺮﺟﻤﻪ‬

 ‫ﺳﻴﺴﺘﻤﻬﺎي اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي ﻃﻮل‬ ‫ﻧﻘﺸﻪ ﺑﺮداري ژﺋﻮدﺗﻴﻚ‬

‫‪A‬‬ ‫‪B‬‬ ‫‪C‬‬ ‫‪D‬‬ ‫‪E‬‬ ‫‪F‬‬

‫‪B‬‬ ‫‪19.5‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬

‫‪C‬‬ ‫‪39.0‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬
‫‪58.5‬‬
‫‪D‬‬ ‫‪68.0‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬
‫‪107.0‬‬
‫‪E‬‬ ‫‪126.5‬‬ ‫‪127.5‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬
‫‪195.5‬‬
‫‪F‬‬ ‫‪234.5‬‬ ‫‪256.0‬‬ ‫‪-‬‬
‫‪254.0‬‬ ‫‪383.5‬‬
‫‪G‬‬ ‫‪451.5‬‬ ‫‪511.5‬‬
‫‪490.5‬‬ ‫‪767.5‬‬
‫‪510.0‬‬ ‫‪895.0‬‬
‫‪963.0‬‬
‫‪1002.0‬‬
‫‪1021.5‬‬

‫ﺟﺪول )‪ : (2-4‬ﻓﻮاﺻﻞ ﺑﻴﻦ ﭘﻴﻼرﻫﺎ ﺑﺮاي ﻛﺎﻟﻴﺒﺮاﺳﻴﻮن دﺳﺘﮕﺎﻫﻬﺎي ﻃﻮﻟﻴﺎب ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﺷﺪه ﺗﻮﺳﻂ ‪Schwendener‬‬

‫ﺑﻬ‬
‫اﺑﺘﺪا ﺑﺎﻳﺪ ﺗﻮﺳﻂ ﻳﻚ دﺳﺘﮕﺎه ﺑﺴﻴﺎر دﻗﻴﻖ ﻧﻈﻴﺮ ‪ Mekometer‬و ﻳﺎ ‪ Terrameter‬ﻓﻮاﺻﻞ ﺑﻴﻦ ﭘﻴﻼر ﻫﺎ ﺑﺎ دﻗﺖ اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي ﺷـﺪه و‬
‫ﺗﻌﻴﻴﻦ ﮔﺮدﻳﺪه ﺑﺎﺷﺪ و ﺳﭙﺲ ﺑﺎ اﺳﺘﻘﺮار دﺳﺘﮕﺎه ﻃﻮﻟﻴﺎب ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ ﺑـﺮ روي ﭘﻴﻼرﻫـﺎ و اﻧـﺪازه ﮔﻴـﺮي ﻛﻠﻴـﻪ ﻓﻮاﺻـﻞ ﻣﻤﻜـﻦ ﺗﻮﺳـﻂ آن‬

‫ﺰﺍ‬
‫ﻣﺸﺎﻫﺪات ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻛﺎﻟﻴﺒﺮاﺳﻴﻮن اﻧﺠﺎم ﻣـﻲ ﺷـﻮد‪ ،‬ﺗﺼـﺤﻴﺤﺎت اﻧﻜﺴـﺎر‪ ،‬ﺷـﻴﺐ وﺳـﺎﻳﺮ ﺗﺼـﺤﻴﺤﺎت در ﺻـﻮرت وﺟـﻮد ﺑـﻪ ﻓﻮاﺻـﻞ‬
‫ﺩﺑ‬ ‫اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي اﻋﻤﺎل ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺷﻜﻞ )‪ (7-4‬ﺗﻮﺟﻪ ﻛﻨﻴﺪ‪.‬‬

‫‪AB C‬‬ ‫‪D‬‬ ‫‪E‬‬ ‫‪F‬‬ ‫‪G‬‬

‫‪x1 x‬‬
‫‪2 x‬‬
‫‪3‬‬ ‫‪x4‬‬
‫ﻪ‬
‫‪x5‬‬
‫‪x6‬‬
‫‪D01 D02‬‬ ‫‪D03‬‬ ‫‪D04‬‬ ‫‪D05‬‬ ‫‪D06‬‬
‫ﻧﺒﻴ‬

‫ﺷﻜﻞ )‪ : (7-4‬ﻓﻮاﺻﻞ ﻣﻮرد اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي ﺑﺮاي ﻛﺎﻟﻴﺒﺮاﺳﻴﻮن دﺳﺘﮕﺎه ﻃﻮﻟﻴﺎب‬

‫ﺎﻥ‬

‫ﺍﺳﺘﺎﺩ ﺑﻬﺰﺍﺩ ﺑﻪ ﻧﺒﻴﺎﻥ‬ ‫ﺗﺄﻟﻴﻒ ﻭ ﺗﺮﺟﻤﻪ‬

 ‫ﺳﻴﺴﺘﻤﻬﺎي اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي ﻃﻮل‬ ‫ﻧﻘﺸﻪ ﺑﺮداري ژﺋﻮدﺗﻴﻚ‬

‫ﺑﺮاي اﻳﻦ ﺷﻜﻞ ﺑﺮدار ﻣﺸﺎﻫﺪات اﻧﺠﺎم ﺷﺪه و ﺑﺮدار ﻣﺠﻬﻮﻻت و ﻣﺪل رﻳﺎﺿﻲ ﻣﺸﺎﻫﺪات را ﺑﻪ ﺻﻮرت زﻳﺮ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﻴﻢ ﺑﻨﻮﻳﺴﻴﻢ ‪:‬‬
‫‪ D AB ‬‬ ‫‪ ml 1  Z 0  x1‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪ ml  Z  x‬‬
‫‪ D AC ‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪2‬‬

‫‪ D AD ‬‬ ‫‪ ml 3  Z 0  x 3‬‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪ D AE ‬‬ ‫‪ ml 4  Z 0  x 4‬‬
‫‪ D AF ‬‬ ‫‪ ml 5  Z 0  x 5‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪ D AG ‬‬ ‫‪ ml 6  Z 0  x 6‬‬
‫‪D ‬‬ ‫‪ ml  Z  x  x‬‬
‫‪ BC ‬‬ ‫‪ x1 ‬‬ ‫‪ 7‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪1‬‬

‫‪ BD ‬‬
‫‪D‬‬ ‫‪x ‬‬ ‫‪ 8‬‬‫‪ml‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪Z‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪x‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪x‬‬‫‪1‬‬
‫‪D ‬‬ ‫‪ 2‬‬ ‫‪ ml  Z  x  x‬‬
‫‪ BE ‬‬ ‫‪ x3 ‬‬ ‫‪ 9‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪1‬‬

‫‪ D BF ‬‬ ‫‪ ‬‬ ‫)‪ ml 10  Z 0  x 5  x1 (26-4‬‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪x‬‬ ‫‪‬‬
‫‪l obs  l S   D BG ‬‬ ‫‪, x 4‬‬ ‫‪,  ml 11  Z 0  x 6  x1‬‬
‫‪ x5 ‬‬

‫ﺑﻬ‬
‫‪ DCD ‬‬ ‫‪ ‬‬ ‫‪ ml  Z  x  x‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪ 6‬‬
‫‪x‬‬ ‫‪ 12‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪2‬‬

‫‪ DCE ‬‬ ‫‪Z ‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬

‫‪ ml 13 Z 0 x 4 x 2‬‬ ‫‪‬‬
‫‪D ‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪ ml 14  Z 0  x 5  x 2‬‬
‫‪0‬‬

‫ﺰﺍ‬
‫‪‬‬ ‫‪CF‬‬
‫‪‬‬ ‫‪ m  81‬‬
‫‪ DCG ‬‬ ‫‪ ml 15  Z 0  x 6  x 2‬‬
‫‪D ‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪DE‬‬
‫‪‬‬ ‫‪ ml 16  Z 0  x 4  x 3‬‬
‫‪ D DF ‬‬ ‫‪ ml 17  Z 0  x 5  x 3‬‬
‫ﺩﺑ‬ ‫‪‬‬
‫‪ D DG ‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪ ml 18  Z 0  x 6  x 3‬‬
‫‪ D EF ‬‬ ‫‪ ml  Z  x  x‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪ 19‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪4‬‬

‫‪ EG ‬‬
‫‪D‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪ml‬‬ ‫‪20‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪Z‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪x‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪x‬‬ ‫‪4‬‬
‫‪ D FG ‬‬ ‫‪ ml  Z  x  x‬‬
‫ﻪ‬
‫‪211‬‬ ‫‪ 21‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪5‬‬

‫در ﻣﺪل ﻓﻮق ﻫﻨﻮز ﻃﻮﻟﻬﺎي ﻣﻌﻠﻮم ﺑﺎز ﻣﺒﻨﺎ وارد ﻧﺸﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ اﺿﺎﻓﻪ ﺷﺪن آن ﻃﻮﻟﻬﺎ ‪ ،‬ﺳﺮﺷﻜﻨﻲ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﭘﺎراﻣﺘﺮﻫﺎي ﻣﻌﻠﻮم اﻧﺠﺎم‬
‫ﻣﻲ ﺷﻮد ﺑﻪ رواﺑﻂ ﺻﻔﺤﻪ ﺑﻌﺪ ﺗﻮﺟﻪ ﻛﻨﻴﺪ‪.‬‬
‫ﻧﺒﻴ‬

‫ﺑﺮدار ﻣﺸﺎﻫﺪات ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻃﻮﻟﻬﺎي ﺑﺎز ﻣﻌﻠﻮم و ﻣﺪل رﻳﺎﺿﻲ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ آن ﺑﻪ ﺷﺮح زﻳﺮ اﺳﺖ ‪:‬‬
‫‪ D01 ‬‬ ‫‪ x1 ‬‬
‫‪D ‬‬ ‫‪x  x ‬‬
‫‪ 02 ‬‬ ‫‪ 2‬‬ ‫‪1‬‬
‫ﺎﻥ‬

‫‪ D03 ‬‬ ‫‪ x3  x 2 ‬‬

‫‪l baseline  l D  ‬‬ ‫‪ ‬‬ ‫)‪ (27-4‬‬
‫‪ D04 ‬‬ ‫‪ x 4  x3 ‬‬
‫‪ D05 ‬‬ ‫‪ x5  x 4 ‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪ D06  61  x6  x5  61‬‬
‫ﺑﺮدار ﻣﺸﺎﻫﺪات اﻧﺠﺎم ﺷﺪه ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه ﻣﺎﺗﺮﻳﺲ ورﻳﺎﻧﺲ‪ -‬ﻛﻮرﻳﺎﻧﺲ ﻣﺮﺑﻮﻃﻪ آﻧﻬﺎ ‪ l S , C l S‬و ﺑﺮدار ﻣﺸﺎﻫﺪات ﺑﺎز ﻣﺒﻨﺎ ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه ﻣـﺎﺗﺮﻳﺲ‬
‫ورﻳﺎﻧﺲ آن ‪ l D , C l D‬ﻛﻪ از روي دﻗﺘﻬﺎي از ﻗﺒﻞ ﻣﻌﻠﻮم ﺷﺪه ﺑﺪﺳﺖ ﻣﻲ آﻳﺪ ﺑﻪ ﺷﻜﻞ ذﻳﻞ ﻣﺪل رﻳﺎﺿﻲ ﻧﻬﺎﺋﻲ را ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻲ دﻫﻨﺪ‪:‬‬

‫‪ Cl‬‬ ‫‪0 ‬‬ ‫‪l ‬‬

‫‪C l   S‬‬ ‫‪, l   S ‬‬
‫‪ 0‬‬ ‫‪C l D ‬‬ ‫‪l D ‬‬
‫)‪(28-4‬‬

‫‪f‬‬ ‫‪0‬‬
‫‪l  f ( x)  f ( x ) ‬‬ ‫‪( x  x )  δl  Aδx‬‬
‫‪0‬‬
‫)‪(29-4‬‬ ‫ﻣﺪل رﻳﺎﺿﻲ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺧﻄﻲ ﻣﻲ ﺷﻮد‪:‬‬
‫‪ x x x0‬‬

‫ﺍﺳﺘﺎﺩ ﺑﻬﺰﺍﺩ ﺑﻪ ﻧﺒﻴﺎﻥ‬ ‫ﺗﺄﻟﻴﻒ ﻭ ﺗﺮﺟﻤﻪ‬

 ‫ﺳﻴﺴﺘﻤﻬﺎي اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي ﻃﻮل‬ ‫ﻧﻘﺸﻪ ﺑﺮداري ژﺋﻮدﺗﻴﻚ‬

‫‪T‬‬ ‫‪T‬‬
‫و از آﻧﺠﺎ ﺑﻪ روش ﺗﻜﺮار‪ 35‬ﻣﻘﺪار ﻣﺠﻬﻮﻻت ﺑﺮآورد ﻣﻲ ﮔﺮدد ‪ δxˆ  ( A P A ) 1 A P δl (30-4) :‬ﻛـﻪ در آن ﻣـﺎﺗﺮﻳﺲ وزن‬
‫‪1‬‬
‫ﺑﻪ اﻳﻦ ﺻﻮرت ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ ‪ P  Q , σ 02 Q  C l :‬ﻣﺎﺗﺮﻳﺲ ورﻳﺎﻧﺲ – ﻛﻮورﻳﺎﻧﺲ ﻣﺠﻬﻮﻻت را ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﺷﻜﻞ ذﻳﻞ ﺑﺮآورد ﻣﻲ ﻛﻨﻨـﺪ‬
‫ﻛﻪ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از آن ﻣﻲ ﺗﻮان دﻗﺖ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻣﻘﺎدﻳﺮ ﺗﺼﺤﻴﺢ ﻣﻘﻴﺎس و ﺗﺼﺤﻴﺢ اﻧﺪﻛﺲ را ﺑﺪﺳﺖ آورد‪:‬‬
‫)‪C xˆ   02 ( A P A ) 1 (31-4‬‬
‫‪T‬‬

‫ﻣﻌﻤﻮﻻ ﻣﻘﺪار ورﻳﺎﻧﺲ ﻓﺎﻛﺘﻮر اوﻟﻴﻪ ) ‪ (  02‬ﻣﺴﺎوي ﻳﻚ در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻣﻲ ﺷﻮد و ورﻳﺎﻧﺲ ﻓﺎﻛﺘﻮر ﺛﺎﻧﻮﻳﻪ از راﺑﻄﻪ زﻳﺮ ﺑﺪﺳﺖ ﻣﻲ آﻳﺪ‪:‬‬
‫‪T‬‬
‫ˆ‪vˆ P v‬‬
‫‪ˆ 02 ‬‬
‫)‪(32-4‬‬
‫‪df‬‬
‫ﻛﻪ ﺑﺮاي وﺿﻌﻴﺘﻲ ﻛﻪ در ﺷﻜﻞ )‪ (7-4‬ﻧﺸﺎن داده ﺷﺪه اﺳﺖ درﺟﻪ آزادي ‪ df  27  8  19‬ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ورﻳﺎﻧﺲ ﻓﺎﻛﺘﻮر‬
‫ﺛﺎﻧﻮﻳﻪ ﻣﻘﺪار ﺑﺮآورد ﺷﺪه ﺑﺮاي ﻣﺎﺗﺮﻳﺲ ورﻳﺎﻧﺲ_ ﻛﻮورﻳﺎﻧﺲ ﻣﺠﻬﻮﻻت ﻧﻴﺰ ﺑﺪﺳﺖ ﻣﻲ آﻳﺪ‪:‬‬
‫‪ˆ  ˆ 2 ( A T P A ) 1‬‬
‫‪C‬‬ ‫)‪(33-4‬‬
‫ˆ‪x‬‬ ‫‪0‬‬

‫ﺑﻬ‬
‫ﺣﺎﻟﺖ دﻳﮕﺮي ﻛﻪ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ اﺗﻔﺎق ﺑﻴﺎﻓﺘﺪ اﻳﻨﺴﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ دﺳﺘﮕﺎﻫﻬﺎي ﺑﺴﻴﺎر دﻗﻴﻖ دﺳﺘﺮﺳﻲ ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻴﻢ ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﻃﻮﻟﻬﺎي ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺑﺎز‬
‫ﻣﺒﻨﺎ ﻧﻴﺰ ﺑﺮاي ﻣﺎ ﻣﺠﻬﻮل ﺑﺎﺷﻨﺪ و در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻣﺸﺎﻫﺪات )‪ (27-4‬ﺣﺬف ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ و درﺟﻪ آزادي ﻧﻴﺰ ﻛﻢ ﻣﻲ ﺷﻮد وﻟﻲ ﺑﺎ اﻳﻦ وﺟﻮد ﺑﺎز ﻫﻢ‬
‫ﻣﻲ ﺗﻮان ﻣﻘﺎدﻳﺮ ﺗﺼﺤﻴﺤﺎت ﻣﻘﻴﺎس و اﻧﺪﻛﺲ را ﺑﺮآورد ﻧﻤﻮد ﺑﺎ اﻳﻦ ﺗﻔﺎوت ﻛﻪ ﻣﻘﺪار ﺑﺪﺳﺖ آﻣﺪه ﺑﺮاي آﻧﻬﺎ ﻣﺘﺎﺛﺮ از دﻗﺖ اﺳﻤﻲ دﺳﺘﮕﺎه‬

‫ﺰﺍ‬
‫ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ .‬ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﻳﮕﺮ در ﺣﺎﻟﺘﻲ ﻛﻪ ﺑﺎز ﻣﺒﻨﺎ ﻣﻌﻠﻮم اﺳﺖ ﺻﺤﺖ اﻧﺪازه ﮔﻴﺮﻳﻬﺎ ﻧﻴﺰ آزﻣﺎﻳﺶ ﻣﻲ ﺷﻮد وﻟﻲ در ﺣﺎﻟﺖ دوم ﻓﻘﻂ دﻗـﺖ‬
‫اﻧﺪازه ﮔﻴﺮﻳﻬﺎﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮرﺳﻲ ﻣﻲ ﮔﺮدد و ﺑﻪ اﻋﺘﺒﺎر آن ﻧﻤﻲ ﺗﻮان ﺑﻪ ﺻﺤﺖ اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي ﺗﻮﺳﻂ دﺳﺘﮕﺎه اﻃﻤﻴﻨﺎن ﻧﻤﻮد‪.‬‬
‫ﺩﺑ‬ ‫ﭘﺮوژه ﻓﺼﻞ ﭼﻬﺎرم‬
‫ﺑﺮاي اﻧﺠﺎم ﻛﺎﻟﻴﺒﺮاﺳﻴﻮن ﻳﻚ دﺳﺘﮕﺎه ﻃﻮﻟﻴﺎب اﻟﻜﺘﺮوﻧﻴﻜﻲ ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺷﻜﻞ )‪ (7-4‬اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي ﻫﺎي زﻳﺮ ﺑﺮ روي ﻳﻚ ﺑـﺎز ﻣﺒﻨـﺎ اﻧﺠـﺎم ﺷـﺪه‬
‫ﻪ‬
‫اﺳﺖ)واﺣﺪ‪ :‬ﻣﺘﺮ(‪) ،‬دﻗﺖ اﺳﻤﻲ دﺳﺘﮕﺎه ‪ 5mm+10ppm‬ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ(‪:‬‬
‫‪A‬‬ ‫‪B‬‬ ‫‪C‬‬ ‫‪D‬‬ ‫‪E‬‬ ‫‪F‬‬

‫‪B‬‬ ‫‪19.533‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬

‫ﻧﺒﻴ‬

‫‪C‬‬ ‫‪38.989‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬

‫‪58.515‬‬
‫‪D‬‬ ‫‪68.029‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬
‫‪107.004‬‬
‫‪E‬‬ ‫‪126.538‬‬ ‫‪127.770‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬
‫‪195.781‬‬
‫‪F‬‬ ‫‪254.303‬‬
‫‪234.774‬‬ ‫‪255.975‬‬ ‫‪-‬‬
‫ﺎﻥ‬

‫‪383.749‬‬
‫‪G‬‬ ‫‪490.750‬‬
‫‪451.764‬‬ ‫‪512.376‬‬
‫‪510.269‬‬ ‫‪768.333‬‬
‫‪896.114‬‬
‫‪964.127‬‬
‫‪1003.099‬‬
‫‪1022.638‬‬

‫در ﺻﻮرﺗﻲ ﻛﻪ ﻣﻘﺎدﻳﺮ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺑﺎز ﻣﺒﻨﺎ ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه دﻗﺖ ﺑﺮآورد ﺷﺪه ﺑﺮاي آن ﺑﻪ ﺷﺮح ذﻳﻞ ﺑﺎﺷﺪ‪:‬‬
‫‪D01‬‬ ‫ِ‪D02‬‬ ‫‪D03‬‬ ‫‪D04‬‬ ‫‪D05‬‬ ‫‪D06‬‬
‫ﻓﺎﺻﻠﻪ ﺑﻪ ﻣﺘﺮ‬ ‫‪19.5241‬‬ ‫‪38.9870‬‬ ‫‪68.0155‬‬ ‫‪127.7650‬‬ ‫‪255.9733‬‬ ‫‪512.3636‬‬
‫دﻗﺖ ﺑﻪ ﻣﻴﻠﻲ ﻣﺘﺮ‬ ‫‪0.21‬‬ ‫‪0.23‬‬ ‫‪0.29‬‬ ‫‪0.31‬‬ ‫‪0.35‬‬ ‫‪0.51‬‬
‫ﻣﻄﻠﻮﺑﺴﺖ ﺑﺮآورد ﻣﻘﺎدﻳﺮ ﺗﺼﺤﻴﺢ ‪ Z 0‬و ﺗﺼﺤﻴﺢ ﻣﻘﻴﺎس ﺑﺮاي اﻧﺪازه ﮔﻴﺮﻳﻬﺎي ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ اﻳﻦ دﺳﺘﮕﺎه ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه دﻗﺖ ﻫﺮﻳﻚ از آﻧﻬـﺎ ﺑـﻪ‬
‫روش ﻛﻤﺘﺮﻳﻦ ﻣﺮﺑﻌﺎت ‪ ،‬اراﺋﻪ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﻛﺎﻣﭙﻴﻮﺗﺮي ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه رﻳﺰ ﻧﺘﺎﻳﺞ اﻟﺰاﻣﻴﺴﺖ‪.‬‬

‫‪٣٥‬‬
‫‪Iteration‬‬

‫ﺍﺳﺘﺎﺩ ﺑﻬﺰﺍﺩ ﺑﻪ ﻧﺒﻴﺎﻥ‬ ‫ﺗﺄﻟﻴﻒ ﻭ ﺗﺮﺟﻤﻪ‬

 ‫ﺗﺤﻠﻴﻞ و ﻃﺮاﺣﻲ ﺷﺒﻜﻪ ﻫﺎي ﻛﻨﺘﺮل‬ ‫‪78‬‬ ‫ﻧﻘﺸﻪ ﺑﺮداري ژﺋﻮدﺗﻴﻚ‬

‫ﻓﺼﻞ ﭘﻨﺠﻢ‬

‫‪ .5‬ﺗﺤﻠﻴﻞ و ﻃﺮاﺣﻲ ﺷﺒﻜﻪ ﻫﺎي ﻛﻨﺘﺮل‬

‫در ﻓﺼﻞ دوم ﺑﺎ ﻣﻔﻬﻮم ﺗﺤﻠﻴﻞ اوﻟﻴﻪ ﺑﺮاي اﻧﺠﺎم ﻣﺸﺎﻫﺪات ﻧﻘﺸﻪ ﺑﺮداري آﺷﻨﺎ ﺷﺪﻳﻢ در اﻳﻨﺠﺎ ﻗﺼﺪ دارﻳﻢ ﺗﺤﻠﻴﻞ اوﻟﻴﻪ را ﺑـﺮاي‬
‫ﺷﺒﻜﻪ ﻫﺎي ﻛﻨﺘﺮل ﺑﺮرﺳﻲ ﻛﻨﻴﻢ‪ .‬ﻳﻚ ﺷﺒﻜﻪ ﻛﻨﺘﺮل ﺑﺮاي ﻳﻚ ﻣﻨﻈﻮر ﻳﺎ ﻣﻘﺼﻮد ﺧﺎص ﻃﺮاﺣﻲ‪ ،‬اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي و ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻣﻲ ﮔﺮدد و ﮔـﺎﻫﻲ‬
‫ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ از اﻳﺠﺎد ﻳﻚ ﺷﺒﻜﻪ ﻛﻨﺘﺮل ﻣﻘﺎﺻﺪ ﻣﺘﻌﺪد و ﻣﺨﺘﻠﻔﻲ را دﻧﺒﺎل ﻛﻨﻴﻢ‪ .‬ﻣﻌﻤﻮﻻ دو ﻫﺪف اﺻﻠﻲ ﺑﺮاي اﻳﺠﺎد ﺷـﺒﻜﻪ ﻫـﺎي ﻛﻨﺘـﺮل‬
‫وﺟﻮد دارد‪ -1 :‬اﻳﺠﺎد ﻳﻚ زﻳﺮﺑﻨﺎ و اﺳﺎس ﻣﻄﻤﺌﻦ ‪ ،‬دﻗﻴﻖ و ﻗﺎﺑﻞ اﻃﻤﻴﻨﺎن ﺑﺮاي اﻧﺠﺎم اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي ﻫﺎي دﻗﻴﻖ ﻧﻘﺸﻪ ﺑﺮداري‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨـﺪ ﺗﻬﻴـﻪ‬
‫ﻧﻘﺸﻪ ﺗﻮﭘﻮﮔﺮاﻓﻲ دﻗﻴﻖ‪ ،‬ﭘﻴﺎده ﻧﻤﻮدن ﭘﺮوژه ﻫﺎي دﻗﻴﻖ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺳﺪ‪ ،‬ﺗﻮﻧﻞ‪ ،‬ﭘﻞ‪ ،‬اﺳﻜﻠﻪ و ﺳﺎزه ﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻧﻴﺎز ﺑﻪ دﻗﺖ ﺑﺎﻻي ﻫﻨﺪﺳـﻲ در ﭘﻴـﺎده‬
‫ﺷﺪن اﺟﺰاي ﺧﻮد دارﻧﺪ‪ -2 .‬ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ و ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﺷﻜﻞ و ﺟﺎﺑﺠﺎﺋﻲ ﺳﺎزه ﻫﺎي ﻋﻈﻴﻢ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺳﺪﻫﺎ و ﻳﺎ ﭘﻮﺳﺘﻪ زﻣﻴﻦ در اﻃﺮاف ﮔﺴﻠﻬﺎ و‬
‫ﻣﻜﺎﻧﻬﺎﻳﻲ ﻛﻪ از ﻧﻈﺮ زﻣﻴﻦ ﺷﻨﺎﺳﻲ اﺣﺘﻤﺎل ﺟﺎﺑﺠﺎﺋﻲ و ﺗﻐﻴﻴﺮ ﺷﻜﻞ ﺑﺮاي آﻧﻬﺎ وﺟﻮد دارد‪ .‬ﺗﻔـﺎوت اﺻـﻠﻲ ﺷـﺒﻜﻪ ﻛﻨﺘـﺮل ﺑـﺎ ﺷـﺒﻜﻪ ﻫـﺎي‬

‫ﺑﻬ‬
‫ﻣﻌﻤﻮﻟﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﭘﻴﻤﺎﻳﺸﻬﺎي ﺳﺎده در ﺑﺤﺚ اﻫﻤﻴﺖ دﻗﺖ و ﺻﺤﺖ اﻧﺪازه ﮔﻴﺮﻳﻬﺎﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮاي ﺷﺒﻜﻪ ﻫﺎي ﻣﻌﻤـﻮﻟﻲ ﻫﻴﭽﮕـﺎه ﺗﺤﻠﻴـﻞ دﻗـﺖ و‬
‫ﻃﺮاﺣﻲ ﺻﻮرت ﻧﻤﻲ ﮔﻴﺮد ﺑﻠﻜﻪ ﺑﻪ ﺑﺮآوردﻫﺎي ﺗﻘﺮﻳﺒﻲ و ﮔﺎﻫﻲ ﺗﺠﺮﺑﻪ در ﺣﺼﻮل دﻗﺖ اﻳﻦ ﺷﺒﻜﻪ ﻫﺎ اﻛﺘﻔﺎ ﻣـﻲ ﮔـﺮدد در ﺣﺎﻟﻴﻜـﻪ ﺑـﺮاي‬
‫ﻳﻚ ﺷﺒﻜﻪ ﻛﻨﺘﺮل اﻧﺠﺎم ﻃﺮاﺣﻲ اﻟﺰاﻣﻴﺴﺖ و ﺑﻌﻼوه اﻳﻨﻜﻪ ﻃﺮاح ﻧﺎﮔﺰﻳﺮ اﺳﺖ ﺷﺒﻜﻪ را ﺑﮕﻮﻧﻪ اي ﻃﺮاﺣﻲ ﻧﻤﺎﻳﺪ ﻛﻪ ﻟﺰوﻣﺎ اﻫﺪاف از ﭘـﻴﺶ‬

‫ﺰﺍ‬
‫ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺷﺪه را درﻳﻚ ﺳﻄﺢ اﻃﻤﻴﻨﺎن ﻗﺎﺑﻞ ﻗﺒﻮل ﭘﻮﺷﺶ دﻫﺪ زﻳﺮا ﻛﻪ ﻧﺮﺳﻴﺪن ﺑﻪ دﻗﺖ از ﭘـﻴﺶ ﺗﻌﻴـﻴﻦ ﺷـﺪه ﻣﻤﻜـﻦ اﺳـﺖ ﺧﺴـﺎرات و‬
‫ﺻﺪﻣﺎت ﺑﺴﻴﺎر ﺳﻨﮕﻴﻦ ﻣﺎﻟﻲ و ﺣﺘﻲ ﺟﺎﻧﻲ در ﺑﺮ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل اﻳﺠﺎد ﺷﺒﻜﻪ ﻛﻨﺘﺮل در ﻫﺪاﻳﺖ ﺣﻔﺎري ﺗﻮﻧﻞ و ﻳـﺎ ﭘﻴـﺎده ﺳـﺎزي‬
‫ﺩﺑ‬
‫ﻳﻚ ﺑﻨﺎي ﻋﻈﻴﻢ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺳﺪ و ﻳﺎ ﻧﻴﺮوﮔﺎه اﺗﻤﻲ را در ﻧﻈﺮ ﺑﮕﻴﺮﻳﺪ‪ .‬ﺷﺒﻜﻪ ﻫﺎي ﻛﻨﺘﺮل ﻣﻌﻤﻮﻻ اﺷﻜﺎل ﭘﻴﭽﻴﺪه اي دارﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﺸـﺎﻫﺪات زﻳـﺎدي‬
‫ﺑﺮاي آﻧﻬﺎ ﺑﺎﻳﺪ اﻧﺠﺎم ﺷﻮد‪ ،‬ﻓﺮﻣﻬﺎي ﺳﺎده اﻳﻦ ﺷﺒﻜﻪ ﻫﺎ ﭼﻬﺎر ﺿﻠﻌﻲ ﺑﺎ دو ﻗﻄﺮ و ﺗﺮﻛﻴﺒﻲ از ﻣﺜﻠﺜﻬﺎي ﺑﻪ ﻫﻢ ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﻛﺎرﻫﺎي‬
‫ﻣﻌﻤﻮﻟﻲ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﻃﺮاﺣﻲ ﺣﺎﻟﺖ ﭘﻴﭽﻴﺪه ﺗﺮ و ﭘﻴﺸﺮﻓﺘﻪ ﺗﺮي از ﺗﺤﻠﻴﻞ اوﻟﻴﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ درآن ﻧـﻪ ﻓﻘـﻂ از ﻧﻈـﺮ دﻗـﺖ ﺑﻠﻜـﻪ ﻛﻠﻴـﻪ‬
‫ﻋﻮاﻣﻠﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻧﺤﻮي در ﻛﻴﻔﻴﺖ و ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻧﻬﺎﺋﻲ ﻳﻚ ﺷﺒﻜﻪ ﻛﻨﺘﺮل ﻣﺸﺎرﻛﺖ دارﻧﺪ ﺑﺮرﺳﻲ ﻣﻲ ﮔﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺑﺮاي ﻃﺮاﺣﻲ ﻣﺘﻨﺎﺳﺐ ﺑﺎ ﻫﺪف ﻃﺮح‬
‫ﻪ‬
‫ﻋﻤﻮﻣﺎ ﻧﻴﺎز ﺑﻪ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﺪﻟﻬﺎي ﭘﻴﭽﻴﺪه رﻳﺎﺿﻲ وﺗﺤﻠﻴﻠﻬﺎي ﺑﺴﻴﺎر دﻗﻴﻖ از رﻓﺘﺎر ﺗﻚ ﺗﻚ ﻣﺸﺎﻫﺪات و اﺛﺮ آﻧﻬﺎ ﺑﺮﻳﻜﺪﻳﮕﺮ و ﺑـﺮ ﻣﺠﻬـﻮﻻت‬
‫ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬از ﻧﻘﻄﻪ ﻧﻈﺮ ﻋﻠﻤﻲ در دﻫﻪ ﻫﺎي ﻫﻔﺘﺎد و ﻫﺸﺘﺎد ﻣﻴﻼدي ﻳﻜﻲ از زﻣﻴﻨﻪ ﻫﺎي ﮔﺴﺘﺮده ﺗﺤﻘﻴﻘﺎﺗﻲ و ﭘﮋوﻫﺸـﻲ در ﺑـﻴﻦ ﺑﺴـﻴﺎري از‬
‫ﻧﺒﻴ‬

‫ﻣﺤﻘﻘﻴﻦ ﻣﻄﺮح ژﺋﻮدزي ‪ ،‬ﻣﺒﺤﺚ ﻃﺮاﺣﻲ ﺷﺒﻜﻪ ﺑﻮده اﺳﺖ و ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت زﻳﺎدي در اﻳﻦ زﻣﻴﻨﻪ اﻧﺠﺎم ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﺣﺘﻲ ﺑﺮﺧﻲ از آﻧﻬـﺎ ﺗـﺎ‬
‫ﺑﻪ اﻣﺮوز ﻧﻴﺰ اداﻣﻪ دارد‪ .‬ﭘﻴﺶ از وارد ﺷﺪن ﺑﻪ ﻣﺒﺤﺚ ﻃﺮاﺣﻲ ﺷﺒﻜﻪ ﻻزم اﺳﺖ ﺗﺎ ﻣﺨﺘﺼﺮي ﺑﻪ ﺑﺤﺚ در ﻣﻮرد ﺗﺤﻠﻴﻞ ﺷﺒﻜﻪ ﻫـﺎي ﻛﻨﺘـﺮل‬
‫ﺑﭙﺮدازﻳﻢ‪.‬‬
‫ﺎﻥ‬

‫‪1‬‬
‫‪ .1 . 5‬ﻣﺨﺘﺼﺮي از ﺗﺤﻠﻴﻞ ﺷﺒﻜﻪ ﻫﺎي ﻛﻨﺘﺮل‬
‫ﺑﻪ دﻟﻴﻞ اﻫﻤﻴﺖ وﻳﮋه اي ﻛﻪ ﺷﺒﻜﻪ ﻫﺎي ﻛﻨﺘﺮل دارﻧﺪ‪ ،‬ﺗﺠﺰﻳﻪ و ﺗﺤﻠﻴﻞ دﻗﻴﻖ و ﻋﻠﻤﻲ اﺛﺮ ﺧﻄﺎﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻔـﻲ ﻛـﻪ در ﻣﺸـﺎﻫﺪات‬
‫ﻧﻘﺸﻪ ﺑﺮداري ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ )اﻋﻢ از اﺗﻔﺎﻗﻲ‪ ،‬ﺳﻴﺴﺘﻤﺎﺗﻴﻚ و ﻳﺎ اﺷﺘﺒﺎﻫﺎت( اﻣﺮي اﺟﺘﻨﺎب ﻧﺎﭘﺬﻳﺮ و ﺿﺮورﻳﺴـﺖ‪ .‬ﺑﻌـﻼوه‬
‫اﻳﻨﻜﻪ ﻧﺤﻮه ﺑﺮﺧﻮرد ﺑﺎ اﻳﻦ ﺧﻄﺎﻫﺎ ﺑﺴﻴﺎر ﺣﺎﺋﺰ اﻫﻤﻴﺖ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮاي ﺑﺮآورد ﻣﺨﺘﺼﺎت ﻧﻘﺎط اﻳـﻦ ﺷـﺒﻜﻪ ﻫـﺎ از روش ﺳﺮﺷـﻜﻨﻲ ﻛﻤﺘـﺮﻳﻦ‬
‫ﻣﺮﺑﻌﺎت اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲ ﺷﻮد ﻛﻪ در اﻳﻦ ﻗﺴﻤﺖ ﻗﺼﺪ دارﻳﻢ ﺑﻪ ﺻﻮرت اﺟﻤﺎﻟﻲ آﻧﺮا ﺑﺮرﺳﻲ ﻧﻤﺎﺋﻴﻢ‪ .‬در ﺳﺮﺷﻜﻨﻲ ﺑﻪ روش ﻛﻤﺘـﺮﻳﻦ ﻣﺮﺑﻌـﺎت‬
‫ﻓﺮض اوﻟﻴﻪ ﺑﺮ اﻳﻨﺴﺖ ﻛﻪ ﻣﺸﺎﻫﺪات ﻣﺎ ﻋﺎري از ﻫﺮﻧﻮع ﺧﻄﺎي ﺳﻴﺴﺘﻤﺎﺗﻴﻚ و ﻳﺎ اﺷﺘﺒﺎه ﻣﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ و ﻓﻘﻂ ﻓﺮض ﻣـﻲ ﻛﻨـﻴﻢ ﻛـﻪ ﻣﻘـﺪاري‬
‫ﺧﻄﺎي اﺗﻔﺎﻗﻲ در ﻣﺸﺎﻫﺪات وﺟﻮد دارد ﻛﻪ ﻣﺎ ﺗﻮاﻧﺴﺘﻪ اﻳﻢ ﻣﻴﺰان آﻧﺮا ﺗﺎ ﺣﺪ اﻃﻤﻴﻨﺎن ﻗﺎﺑـﻞ ﻗﺒـﻮﻟﻲ ﺑـﺮ آورد ﻧﻤـﺎﺋﻴﻢ ) ‪ . ( l‬در ﺻـﻮرت‬
‫وﺟﻮد ﺧﻄﺎي ﺳﻴﺴﺘﻤﺎﺗﻴﻚ و ﻳﺎ اﺷﺘﺒﺎه در ﻣﺸﺎﻫﺪات ﻧﺘﺎﻳﺞ ﺑﺪﺳﺖ آﻣﺪه از روش ﻛﻤﺘﺮﻳﻦ ﻣﺮﺑﻌﺎت ﺑﻪ ﻫﻴﭻ وﺟﻪ ﻗﺎﺑﻞ ﻗﺒﻮل ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ و ﻣـﺎ را‬

‫‪١‬‬
‫‪Control network analysis‬‬

‫ﺍﺳﺘﺎﺩ ﺑﻬﺰﺍﺩ ﺑﻪ ﻧﺒﻴﺎﻥ‬ ‫ﺗﺄﻟﻴﻒ ﻭ ﺗﺮﺟﻤﻪ‬

 ‫ﺗﺤﻠﻴﻞ و ﻃﺮاﺣﻲ ﺷﺒﻜﻪ ﻫﺎي ﻛﻨﺘﺮل‬ ‫‪79‬‬ ‫ﻧﻘﺸﻪ ﺑﺮداري ژﺋﻮدﺗﻴﻚ‬

‫از واﻗﻌﻴﺖ )ﻣﻘﺪار واﻗﻌﻲ و ﻧﺎﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﻛﻤﻴﺘﻬﺎي ﻣﺠﻬﻮل( دور ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﺑﻄﻮر ﻛﻠﻲ ﻣﺮاﺣﻞ اﻧﺠﺎم ﻳﻚ ﭘـﺮوژه ﻧﻘﺸـﻪ ﺑـﺮداري ژﺋﻮدﺗﻴـﻚ را‬
‫ﻣﻲ ﺗﻮان ﺑﻪ اﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﺑﻴﺎن ﻧﻤﻮد‪ -1 :‬ﻃﺮاﺣﻲ و ﺗﺤﻠﻴﻞ اوﻟﻴﻪ ‪ -2‬اﻧﺠﺎم ﻣﺸﺎﻫﺪات و اﻧﺠﺎم ﭘﺮدازﺷﻬﺎي ﻣﻘﺪﻣﺎﺗﻲ روي ﻣﺸـﺎﻫﺪات )ﻣﺎﻧﻨـﺪ‬
‫ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ﮔﻴﺮي‪ ،‬ﺑﺮآورد دﻗﺖ ﻣﺸﺎﻫﺪه‪ ،‬اﻋﻤﺎل ﺗﺼﺤﻴﺤﺎت ﺳﻴﺴﺘﻤﺎﺗﻴﻚ و ﻛﻨﺘﺮل اوﻟﻴﻪ ﻣﺸﺎﻫﺪات از ﻧﻈﺮ ﻧﺒﻮد اﺷﺘﺒﺎه( ‪ -3‬ارزﻳﺎﺑﻲ ﻣﻘـﺪﻣﺎﺗﻲ‬
‫ﻣﺸﺎﻫﺪات )آزﻣﻮﻧﻬﺎي ﭘﻴﺶ از ﺳﺮﺷﻜﻨﻲ( ‪ -4‬اﻧﺠﺎم ﺳﺮﺷﻜﻨﻲ ﺑﻪ روش ﻛﻤﺘﺮﻳﻦ ﻣﺮﺑﻌﺎت ‪ -5‬اﻧﺠﺎم آزﻣﻮﻧﻬـﺎي ﭘـﺲ از ﺳﺮﺷـﻜﻨﻲ ﺑـﺮاي‬
‫اﻃﻤﻴﻨﺎن از ﻋﺪم وﺟﻮد اﺷﺘﺒﺎه و ﻳﺎ ﺧﻄﺎي ﺳﻴﺴﺘﻤﺎﺗﻴﻚ )ﻗﺎﺑﻞ ﺗﺸﺨﻴﺺ( در ﺑﻴﻦ ﻣﺸﺎﻫﺪات ‪ -6‬ارزﻳﺎﺑﻲ و اراﺋﻪ ﻛﻤﻴﺘﻬﺎي ﻣﺠﻬﻮل و ﺑﺮآورد‬
‫ﺣﺪود و ﻓﻮاﺻﻞ اﻃﻤﻴﻨﺎن ﺑﺮاي ﻣﺠﻬﻮﻻت‪ .‬در اﻳﻨﺠﺎ ﺑﺮ روي ﻣﺒﺤﺚ ﺳﺮﺷﻜﻨﻲ ﺗﻤﺮﻛﺰ ﺧﻮاﻫﻴﻢ ﻧﻤﻮد‪.‬‬
‫‪2‬‬
‫‪ .1 .1 .5‬ﺳﺮﺷﻜﻨﻲ ﺷﺒﻜﻪ‬
‫در ﺳﺮﺷﻜﻨﻲ ﺷﺒﻜﻪ ﻫﺎي ﻛﻨﺘﺮل ﻣﻌﻤﻮﻻ از روش ﻣﻌﺎدﻻت ﻣﺸﺎﻫﺪات )روش ﭘﺎراﻣﺘﺮﻳﻚ( اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲ ﺷﻮد و ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﻣﻌـﺎدﻻت‬
‫ﻣﺸﺎﻫﺪات داراي ﻓﺮم ﺑﺮداري ‪ l  f ( x ) (1-5) :‬ﻣﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﻛﻪ در آن ‪ l‬ﺑﺮدار ﻣﺸﺎﻫﺪات ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﻣﻌﻤﻮﻻ از ﻳﻚ ﺳﺮي ﻣﺸـﺎﻫﺪات‬
‫ﻃﻮل‪ ،‬زاوﻳﻪ )ﻳﺎ اﻣﺘﺪاد زاوﻳﻪ اي( ‪ ،‬اﺣﺘﻤﺎﻻ آزﻳﻤﻮت و ﻳﺎ آﻧﮕﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﺟﻠﻮﺗﺮ ﺧﻮاﻫﻴﻢ دﻳﺪ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﺷﺎﻣﻞ ﻳـﻚ ﺳـﺮي ﻣﺨﺘﺼـﺎت از ﻗﺒـﻞ‬
‫ﻣﻌﻠﻮم )ﺑﺎ دﻗﺖ ﻣﻌﻴﻦ( ﻫﻢ ﺑﺎﺷﺪ و اﮔﺮ ﻣﺸﺎﻫﺪات ‪ GPS‬داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻴﻢ اﺧﺘﻼف ﻣﺨﺘﺼﺎت ﺑﻴﻦ ﻧﻘﺎط ) ‪ (x, y‬ﺟﺰو ﻣﺸﺎﻫﺪات ﻫﺴﺘﻨﺪ و‬

‫ﺑﻬ‬
‫‪ x‬ﺑﺮدار ﻣﺠﻬﻮﻻت اﺳﺖ ﻛﻪ ﻋﻨﺎﺻﺮ آن را ﻣﺨﺘﺼﺎت ﻣﺠﻬﻮل ﻧﻘﺎط ﺷﺒﻜﻪ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻲ دﻫﻨﺪ‪ .‬ﻣﺸﺎﻫﺪات ﻃﻮﻟﻲ و ﻳﺎ زاوﻳﻪ اي را ﺑﻪ ﺻﻮرت‬
‫ﺗﺎﺑﻌﻲ از ﻣﺨﺘﺼﺎت ﻧﻘﺎط ﺷﺒﻜﻪ )ﻧﻘﺎط ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺑﺎ آن ﻣﺸﺎﻫﺪه ﺧﺎص ﻣﻲ ﻧﻮﻳﺴﻴﻢ(‪ ،‬ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل ‪:‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬

‫ﺰﺍ‬
‫‪1/ 2‬‬ ‫‪1/ 2‬‬
‫‪Dij  ( x j  xi ) 2  ( y j  y i ) 2‬‬ ‫‪ xij2  y ij2‬‬
‫‪ xij ‬‬ ‫)‪(2-5‬‬
‫‪ ij  tan 1 ‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪ y ij ‬‬
‫ﺩﺑ‬
‫ﻛﻪ در راﺑﻄﻪ ﻓﻮق دو ﻛﻤﻴﺖ ‪ Dij‬و ‪  ij‬ﺑﻪ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﻃﻮل ﺑﻴﻦ دو ﻧﻘﻄﻪ ‪ i, j‬و آزﻳﻤﻮت ﺑﻴﻦ دو ﻧﻘﻄﻪ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ )ﺷﻜﻞ ‪.(1-5‬‬

‫‪j‬‬
‫ﻪ‬
‫‪ij‬‬
‫‪D ij‬‬
‫ﻧﺒﻴ‬

‫‪i‬‬
‫ﺎﻥ‬

‫ﺷﻜﻞ )‪ : (1-5‬اراﺋﻪ ﻣﺸﺎﻫﺪات ﻃﻮل و زاوﻳﻪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺗﺎﺑﻌﻲ از ﻣﺨﺘﺼﺎت ﻧﻘﺎط ﺷﺒﻜﻪ‬
‫ﺑﺮاي ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻌﺎدﻻت ﭘﺎراﻣﺘﺮﻳﻚ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﺳﺮﺷﻜﻨﻲ‪ ،‬ﻻزم اﺳﺖ ﺗﺎ راﺑﻄﻪ )‪ (1-5‬ﺑﺎ ﺑﺴﻂ ﺑﻪ ﺳﺮي ﺗﻴﻠﻮر ﺑﻪ ﺷﻜﻞ ﺧﻄﻲ ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺷﻮد‪:‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪f‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬
‫‪l  f (x ) ‬‬ ‫)‪(x  x 0 )  ...  l  f ( x )  δl  A( x  x )  Aδx (3-5‬‬
‫‪x‬‬ ‫‪xx0‬‬
‫‪T‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪T‬‬
‫و ﻧﻬﺎﻳﺘﺎ ﺟﻮاب ﻛﻤﺘﺮﻳﻦ ﻣﺮﺑﻌﺎت ﺑﺮاي ﻣﺴﺌﻠﻪ ﻓﻮق ﺑﺪﻳﻦ ﺻﻮرت ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪δxˆ  ( A P A ) A Pδl (4-5) :‬‬
‫‪1‬‬
‫‪ P  Q‬ﻣﺎﺗﺮﻳﺲ وزن ﻣﺸﺎﻫﺪات اﺳﺖ در اﻳـﻦ راﺑﻄـﻪ ‪ Q‬ﻣـﺎﺗﺮﻳﺲ ﻛﻮﻓـﺎﻛﺘﻮر اﺳـﺖ و راﺑﻄـﻪ آن ﺑـﺎ‬ ‫ﻛﻪ در آن )‪  02 C l1 (5-5‬‬
‫ﻣﺎﺗﺮﻳﺲ ورﻳﺎﻧﺲ_ﻛﻮورﻳﺎﻧﺲ ﻣﺸﺎﻫﺪات ﺑﻪ ﺻﻮرت )‪ C l   02 Q (6-5‬ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪  02 ،‬ورﻳﺎﻧﺲ ﻓﺎﻛﺘﻮر اوﻟﻴﻪ اﺳﺖ‪ .‬راﺑﻄﻪ )‪ (4-5‬ﺑﺎﻳﺪ‬
‫ﺑﻪ روش ﺗﻜﺮار ﺣﻞ ﺷﻮد و ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻨﻈﻮر ﻣﺠﻬﻮﻻت ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از راﺑﻄﻪ ذﻳﻞ ﺑﺮآورد ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ‪:‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪T‬‬ ‫‪T‬‬ ‫‪0‬‬
‫])) ‪xˆ  x  δxˆ  x  [( A C l1 A ) 1 A C l1 (l  f ( x‬‬ ‫)‪(7-5‬‬

‫‪٢‬‬
‫‪Network adjustment‬‬

‫ﺍﺳﺘﺎﺩ ﺑﻬﺰﺍﺩ ﺑﻪ ﻧﺒﻴﺎﻥ‬ ‫ﺗﺄﻟﻴﻒ ﻭ ﺗﺮﺟﻤﻪ‬

 ‫ﺗﺤﻠﻴﻞ و ﻃﺮاﺣﻲ ﺷﺒﻜﻪ ﻫﺎي ﻛﻨﺘﺮل‬ ‫‪80‬‬ ‫ﻧﻘﺸﻪ ﺑﺮداري ژﺋﻮدﺗﻴﻚ‬

‫و ﻫﻤﻴﻨﻄﻮر ﻣﺎﺗﺮﻳﺲ ﻛﻮورﻳﺎﻧﺲ ﻣﺨﺘﺼﺎت ﺑﺮآورد ﺷﺪه ﻧﻘﺎط ﺷﺒﻜﻪ از اﻳﻦ راﺑﻄﻪ ﺑﺪﺳﺖ ﻣﻲ آﻳﺪ‪C xˆ   02 ( A P A ) 1 (8-5) :‬‬
‫‪T‬‬

‫ﻣﻘﺪار ﺑﺮآورد ﺷﺪه ﺑﺮاي ﻣﺸﺎﻫﺪات و ﺑﺮدار ﺑﺎﻗﻴﻤﺎﻧﺪه ﻫﺎ از رواﺑﻂ ذﻳﻞ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ‪:‬‬
‫)‪ˆl  f ( xˆ ), vˆ  ˆl - l (9-5‬‬
‫‪T‬‬
‫ˆ‪vˆ P v‬‬
‫‪ ˆ 02 ‬ﻛﻪ ‪ df‬درﺟﻪ آزادي ﺷﺒﻜﻪ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫و از آﻧﺠﺎ ﻣﻘﺪار ورﻳﺎﻧﺲ ﻓﺎﻛﺘﻮر ﺛﺎﻧﻮﻳﻪ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻣﻲ ﮔﺮدد‪(10-5) :‬‬
‫‪df‬‬
‫ﺣﺎل ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﻴﻢ ﻣﺎﺗﺮﻳﺲ ﻛﻮورﻳﺎﻧﺲ ﻣﺠﻬﻮﻻت ﺑﺮآورد ﺷﺪه را ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻛﻤﻴﺖ ﻓﻮق ﺑﺮآورد ﻧﻤﺎﺋﻴﻢ)‪ˆ  ˆ 2 ( A T P A ) 1 (11-5‬‬
‫‪C‬‬ ‫ˆ‪x‬‬ ‫‪0‬‬

‫ﻣﺎﺗﺮﻳﺲ ﻛﻮورﻳﺎﻧﺲ ﻣﺸﺎﻫﺪات ﺑﺮآورد ﺷﺪه ‪ C ˆl‬و ﺑﺎﻗﻴﻤﺎﻧﺪه ﻫﺎي ﺑﺮآورد ﺷﺪه ˆ‪ C v‬ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از رواﺑﻂ زﻳﺮ ﺑﺪﺳﺖ ﻣﻲ آﻳﻨﺪ ‪:‬‬
‫‪T‬‬
‫)‪C vˆ  C l  C ˆl (13-5‬‬ ‫و‬ ‫‪C ˆl  AC xˆ A‬‬ ‫)‪(12-5‬‬
‫و ﻫﻤﻴﻨﻄﻮر ﻣﻘﺎدﻳﺮ ﺑﺮآورد ﺷﺪه ﺑﺮاي ﻛﻤﻴﺖ ﻫﺎي ﻓﻮق ﺑﻪ ﻃﺮﻳﻖ ذﻳﻞ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻣﻲ ﮔﺮدﻧﺪ‪:‬‬
‫‪ˆ  ˆ 2 Q  C‬‬
‫‪C‬‬ ‫)‪ˆ ˆ (15-5‬‬ ‫و‬ ‫‪C‬‬ ‫)‪ˆ A T (14-5‬‬
‫‪ˆ ˆ  AC‬‬
‫ˆ‪v‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪l‬‬ ‫‪l‬‬ ‫ˆ‪x‬‬

‫ﺑﻬ‬
‫‪ .2 .1 .5‬روﺷﻬﺎي ﺳﺮﺷﻜﻨﻲ ﺷﺒﻜﻪ‬
‫‪3‬‬
‫ﻳﻜﻲ از ﻣﺒﺎﺣﺚ ﻣﻬﻤﻲ ﻛﻪ در ﺳﺮﺷﻜﻨﻲ ﺷﺒﻜﻪ ﻫﺎي ﻛﻨﺘﺮل ﻫﻤﻴﺸﻪ ﻣﻄﺮح اﺳﺖ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﻛﻤﺒﻮد ﻣﺮﺗﺒـﻪ ﻣـﺎﺗﺮﻳﺲ ﺳـﺎﺧﺘﺎر ﺷـﺒﻜﻪ‬

‫ﺰﺍ‬
‫‪ A ‬و در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻦ ﺷﺮوﻃﻲ‪ 4‬ﺑﺮاي رﻓﻊ اﻳﻦ ﻛﻤﺒﻮد ﻣﺮﺗﺒﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﻓﺮض ﻛﻨﻴﺪ در ﻳﻚ ﺷﺒﻜﻪ ﻣﺴﻄﺤﺎﺗﻲ ﻓﻘﻂ ﻣﺸﺎﻫﺪات زاوﻳﻪ اي اﻧﺠﺎم‬
‫داده ﺑﺎﺷﻴﻢ و ﻫﻴﭻ ﻃﻮل و ﻳﺎ آزﻳﻤﻮﺗﻲ ﺑﺮاي ﻣﺎ ﻣﻌﻠﻮم ﻧﺒﺎﺷﺪ اﮔﺮ ﻫﻴﭻ ﻧﻘﻄﻪ اي را ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺛﺎﺑﺖ و ﻳﺎ ﻣﺒﺪا اﻧﺘﺨﺎب ﻧﻜﻨﻴﻢ در اﻳﻨﺼﻮرت‬
‫ﻣﺎﺗﺮﻳﺲ ﻧﺮﻣﺎل ) ‪ N  ( A T PA‬ﻳﻚ ﻣﺎﺗﺮﻳﺲ ﻣﻨﻔﺮد‪ 5‬ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ و دﻟﻴﻞ اﻳﻦ اﻣﺮ وﺟﻮد ﻛﻤﺒﻮد ﻣﺮﺗﺒـﻪ ﺳـﺘﻮﻧﻲ از ﻣﺮﺗﺒـﻪ ‪ 4‬در ﻣـﺎﺗﺮﻳﺲ‬
‫ﺩﺑ‬
‫ﺳﺎﺧﺘﺎر ﺷﺒﻜﻪ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻛﻤﺒﻮد ﻣﺮﺗﺒﻪ ﻧﺎﺷﻲ از ﻋﺪم ﻣﻌﺮﻓﻲ ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻣﺨﺘﺼﺎت ﻣﺮﺟﻊ ﺑﺮاي ﺷﺒﻜﻪ ﻣـﻲ ﺑﺎﺷـﺪ‪ .‬ﺑـﺮاي ﺗﻌﺮﻳـﻒ ﺳﻴﺴـﺘﻢ‬
‫ﻣﺨﺘﺼﺎت ﻳﻚ ﺷﺒﻜﻪ دو ﺑﻌﺪي ﻧﻴﺎز ﺑﻪ ﻣﻌﺮﻓﻲ ﭼﻬﺎر ﭘﺎراﻣﺘﺮ ﻣﻌﻠﻮم دارﻳﻢ ﻛﻪ دو ﺗﺎي آن ﻣﺨﺘﺼﺎت ﻳﻚ ﻧﻘﻄﻪ از ﺷﺒﻜﻪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺒﺪا اﺳﺖ‬
‫‪  x, y ‬و دو ﺗﺎي دﻳﮕﺮ ﻳﻜﻲ ﺗﻮﺟﻴﻪ زاوﻳﻪ اي ﺷﺒﻜﻪ )آزﻳﻤﻮت( و دﻳﮕﺮي ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻣﻘﻴﺎس )ﻣﻌﻠﻮم ﺑﻮدن ﺣﺪاﻗﻞ ﻳﻚ ﻃﻮل از ﺷﺒﻜﻪ( ﻣـﻲ‬
‫ﻪ‬
‫ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﺷﺒﻜﻪ ﺳﻪ ﺑﻌﺪي ﺑﺎﺷﺪ آﻧﮕﺎه ﻧﻴﺎز ﺑﻪ ﻣﻌﺮﻓﻲ ﻫﻔﺖ ﭘﺎراﻣﺘﺮ ﻣﻌﻠﻮم ﺑﺮاي ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻣﺨﺘﺼﺎت ﻣﺮﺟﻊ دارﻳﻢ ﻛﻪ ﺳـﻪ ﺗـﺎ از آﻧﻬـﺎ‬
‫ﻣﺨﺘﺼﺎت ﻣﺒﺪا ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﺳﻪ ﺗﺎي دﻳﮕﺮ ﺗﻮﺟﻴﻪ زاوﻳﻪ اي ﻣﺤﻮر ﻫﺎي ﺳﻪ ﮔﺎﻧﻪ ﻣﺨﺘﺼﺎت ﻣﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ و ﭘﺎراﻣﺘﺮ ﻫﻔﺘﻢ ﻣﻘﻴـﺎس ﻃـﻮﻟﻲ اﺳـﺖ‪.‬‬
‫ﻧﺒﻴ‬

‫ﺑﺮاي ﻣﻌﺮﻓﻲ اﻳﻦ ﭘﺎراﻣﺘﺮﻫﺎ ﻻزم اﺳﺖ ﺗﺎ ﺷﺮوﻃﻲ را ﺑﻪ ﻣﻌﺎدﻻت ﻣﺸﺎﻫﺪات اﺿﺎﻓﻪ ﻛﻨﻴﻢ ﻛﻪ ﺑﻪ آﻧﻬـﺎ ﻛﻨﺴـﺘﺮﻳﻨﺖ ﮔﻔﺘـﻪ ﻣـﻲ ﺷـﻮد‪ .‬در اﻳـﻦ‬
‫ﺷﺮوط ﻣﻘﺎدﻳﺮ ﭘﺎراﻣﺘﺮﻫﺎي ﻣﻌﺮﻓﻲ ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻣﺨﺘﺼﺎت ﺷﺒﻜﻪ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺛﻮاﺑﺘﻲ ﻛﻪ ﻓﺎﻗﺪ ﺧﻄﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﺑﻪ ﻣﺸﺎﻫﺪات اﺿﺎﻓﻪ ﺷﺪه و ﻳﺎ ﺑﻪ ﺷﻜﻠﻲ‬
‫در ﻟﻴﺴﺖ ﻣﺸﺎﻫﺪات دﺧﺎﻟﺖ ﻣﻲ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ در ﺻﻮرﺗﻲ ﻛﻪ ﻣﻘﺎدﻳﺮ آﻧﻬﺎ را ﻛﻪ از ﻳﻚ ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻣﺨﺘﺼﺎت ﻣﺮﺟﻊ ﺑﺰرﮔﺘﺮ )ﻣﺜﻼ ﻳـﻚ ﺷـﺒﻜﻪ‬
‫ﺎﻥ‬

‫ژﺋﻮدزي ( ﺑﺪﺳﺖ آﻣﺪه واز ﻗﺒﻞ ﻣﻮﺟﻮد ﺑﺎﺷﺪ ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه ﺧﻄﺎي ﻣﺮﺑﻮﻃﻪ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻴﻢ ﻣﻲ ﺗﻮان ﺧﻄﺎ ﻧﻴﺰ ﺑﺮاي ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻣﻌﺮﻓﻲ ﻛﻨﻨﺪه ﺳﻴﺴـﺘﻢ‬
‫ﻣﺨﺘﺼﺎت در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺖ و در ﺣﻘﻴﻘﺖ اﻳﻦ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﺧﻮدﺷﺎن ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﭼﻨﺪ ﻣﺸـﺎﻫﺪه وارد ﻣﻌـﺎدﻻت ﻣﺸـﺎﻫﺪات ﻣـﻲ ﺷـﻮﻧﺪ و ورﻳـﺎﻧﺲ‬
‫ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﻧﻴﺰ ﻟﺤﺎظ ﻣﻲ ﮔﺮدد )ﺳﺮﺷﻜﻨﻲ ﺑﺎ ﭘﺎراﻣﺘﺮﻫﺎي ﻣﻌﻠﻮم(‪ .‬ﺑﺮ اﻳﻦ اﺳﺎس اﮔﺮ ﺣﺪاﻗﻞ ﻛﻨﺴﺘﺮﻳﻨﺖ ﻫﺎي ﻻزم ﺑﺮاي ﺗﻌﺮﻳﻒ ﺳﻴﺴﺘﻢ‬
‫ﻣﺨﺘﺼﺎت رﻋﺎﻳﺖ ﮔﺮدد )ﻣﺜﻼ ﻣﻌﺮﻓﻲ ﻳﻚ آزﻳﻤﻮت‪ ،‬ﻳﻚ ﻃﻮل و ﻳﻚ ﻧﻘﻄﻪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺒﺪا و ﻳﺎ ﻣﻌﺮﻓﻲ دو ﻧﻘﻄﻪ ﻣﻌﻠﻮم از ﺷﺒﻜﻪ( آﻧﮕﺎه اﻳﻦ‬
‫ﻧﻮع ﺳﺮﺷﻜﻨﻲ را ﻣﻴﻨﻴﻤﻢ ﻛﻨﺴﺘﺮﻳﻨﺖ )‪ (minimum constraints‬ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻨﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﺗﻌﺪاد ﻛﻨﺴﺘﺮﻳﻨﺖ ﻫﺎ از ﺣـﺪاﻗﻞ ﻻزم ﺑﻴﺸـﺘﺮ ﺑﺎﺷـﺪ‬
‫)ﻣﺜﻼ ﻣﺨﺘﺼﺎت ﺳﻪ ﻧﻘﻄﻪ و ﻳﺎ ﺑﻴﺸﺘﺮ از ﻳﻚ ﺷﺒﻜﻪ دو ﺑﻌﺪي ﻣﻌﻠﻮم ﺑﺎﺷﺪ( آﻧﮕﺎه ﺳﺮﺷﻜﻨﻲ را ‪ over constraints‬ﻣـﻲ ﮔﻮﻳﻨـﺪ‪ .‬ﻧﻜﺘـﻪ‬
‫ﻣﻬﻤﻲ ﻛﻪ در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻣﺨﺘﺼﺎت ﻣﺒﻨﺎ ﺑﺮاي ﺷﺒﻜﻪ وﺟﻮد دارد اﻳﻨﺴﺖ ﻛـﻪ ﻣﺨﺘﺼـﺎت ﺑﺪﺳـﺖ آﻣـﺪه از ﺳﺮﺷـﻜﻨﻲ ‪ x̂ ‬و‬
‫ﻫﻤﻴﻨﻄﻮر ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻣﺎﺗﺮﻳﺲ ﻛﻮورﻳﺎﻧﺲ آﻧﻬﺎ ˆ‪ C x‬ﻣﺴﺘﻘﻴﻤﺎ ﺗﺤﺖ ﺗﺎﺛﻴﺮ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻣﺨﺘﺼﺎت ﻣﻲ ﺑﺎﺷـﻨﺪ ﻛـﻪ ﺗﻮﺟـﻪ ﺑـﻪ اﻳـﻦ ﻣﻄﻠـﺐ در‬

‫‪٣‬‬
‫‪Rank deficiency‬‬
‫‪٤‬‬
‫‪Constraints‬‬
‫‪٥‬‬
‫‪Singular‬‬

‫ﺍﺳﺘﺎﺩ ﺑﻬﺰﺍﺩ ﺑﻪ ﻧﺒﻴﺎﻥ‬ ‫ﺗﺄﻟﻴﻒ ﻭ ﺗﺮﺟﻤﻪ‬

 ‫ﺗﺤﻠﻴﻞ و ﻃﺮاﺣﻲ ﺷﺒﻜﻪ ﻫﺎي ﻛﻨﺘﺮل‬ ‫‪81‬‬ ‫ﻧﻘﺸﻪ ﺑﺮداري ژﺋﻮدﺗﻴﻚ‬

‫ﺗﺤﻠﻴﻞ ﺷﺒﻜﻪ ﺑﺴﻴﺎر ﺿﺮوري و ﺑﺎ اﻫﻤﻴﺖ اﺳﺖ و در ﺑﺨﺸﻬﺎي ﺟﻠﻮﺗﺮ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﺪان ﺧﻮاﻫﻴﻢ ﭘﺮداﺧـﺖ‪ .‬ﺑـﺮاي ﺧﻼﺻـﻲ از اﻳـﻦ واﺑﺴـﺘﮕﻲ‬
‫ﺗﺎﻛﻨﻮن ﺗﻜﻨﻴﻚ ﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻔﻲ ﺗﻮﺳﻂ ﻣﺤﻘﻘﻴﻦ اراﺋـﻪ ﮔﺮدﻳـﺪه اﺳـﺖ ﻛـﻪ ﻣﻬﻤﺘـﺮﻳﻦ آﻧﻬـﺎ اﻧﺠـﺎم ﺳﺮﺷـﻜﻨﻲ ﺑـﻪ ﻃﺮﻳﻘـﻪ ﻗﻴـﻮد داﺧﻠـﻲ ﻳـﺎ‬
‫اﻳﻨﺮ ﻛﻨﺴﺘﺮﻳﻨﺖ‪ 6‬ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬در روش اﻳﻨﺮ ﻛﻨﺴﺘﺮﻳﻨﺖ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﻛﻤﺒﻮد ﻣﺮﺗﺒﻪ ﻣﺎﺗﺮﻳﺲ ﺳﺎﺧﺘﺎر ﺑﻪ ﻃﺮﻳﻘﻪ اي ﻣﺠﺎزي ﺣﻞ ﻣﻲ ﺷـﻮد‪ ،‬ﺷـﺮوﻃﻲ‬
‫ﻛﻪ ﺑﺮاي اﻳﻦ ﻧﻮع ﺳﺮﺷﻜﻨﻲ ﺑﻜﺎر ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از ‪:‬‬
‫‪ -1‬ﺛﺎﺑﺖ ﻣﺎﻧﺪن ﻣﺨﺘﺼﺎت ﻣﺮﻛﺰ ﺛﻘﻞ ﻧﻘﺎط ﺷﺒﻜﻪ‬
‫‪ -2‬ﺛﺎﺑﺖ ﻣﺎﻧﺪن ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ آزﻳﻤﻮت ﻣﺮﻛﺰ ﺛﻘﻞ ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﻛﻠﻴﻪ اﻳﺴﺘﮕﺎﻫﻬﺎي ﺷﺒﻜﻪ‬
‫‪ -3‬ﺛﺎﺑﺖ ﻣﺎﻧﺪن ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ﻓﺎﺻﻠﻪ ﻣﺮﻛﺰ ﺛﻘﻞ ﺗﺎ ﻛﻠﻴﻪ اﻳﺴﺘﮕﺎﻫﻬﺎي ﺷﺒﻜﻪ‬
‫ﺑﺮاي ﺷﺮط اول دو ﻣﻌﺎدﻟﻪ و ﺑﺮاي دو ﺷﺮط دﻳﮕﺮ ﻫﺮﻛﺪام ﻳﻚ ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﻣﻲ ﺗﻮان ﻧﻮﺷﺖ ﻛﻪ ﺟﻤﻌﺎ ﭼﻬﺎر ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﻛﻨﺴﺘﺮﻳﻨﺖ ﺧﻮاﻫﻴﻢ داﺷﺖ‪.‬‬
‫روش ﺳﺮﺷﻜﻨﻲ اﻳﻨﺮ ﻛﻨﺴﺘﺮﻳﻨﺖ داراي ﻣﻌﺎﻳﺐ ﻣﺨﺘﻠﻔﻲ اﺳﺖ از ﺟﻤﻠﻪ اﻳﻨﻜﻪ ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻣﺨﺘﺼﺎت ﺷﺪﻳﺪا ﺗﺤﺖ ﺗﺎﺛﻴﺮ ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻣﺨﺘﺼﺎت اوﻟﻴـﻪ‬
‫اﻳﺴﺘﮕﺎﻫﻬﺎ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ )ﻛﻪ از ﻫﻤﺎن ﻧﻴﺰ ﺑﺮاي ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻣﺨﺘﺼﺎت ﻣﺮﻛﺰ ﺛﻘﻞ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲ ﮔﺮدد(‪ .‬اﺷﻜﺎل دﻳﮕﺮ اﻳﻨﺠﺎﺳﺖ ﻛـﻪ ﻣﻮﻗﻌﻴـﺖ ﻣﺮﻛـﺰ‬
‫ﺛﻘﻞ‪ ،‬ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ﻓﺎﺻﻠﻪ ﻣﺮﻛﺰ ﺛﻘﻞ ﺗﺎ اﻳﺴﺘﮕﺎﻫﻬﺎ و ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ آزﻳﻤﻮت ﻣﺮﻛﺰ ﺛﻘﻞ ﺗﺎ اﻳﺴﺘﮕﺎﻫﻬﺎ ﻗﺒﻞ و ﺑﻌﺪ از ﺳﺮﺷﻜﻨﻲ ﻳﻜﻲ اﺳﺖ و ﺛﺎﺑﺖ ﺑـﺎﻗﻲ‬

‫ﺑﻬ‬
‫ﻣﻲ ﻣﺎﻧﺪ وﺑﺎﻳﺪ ﺑﺮاي آن ﻣﻨﻄﻘﻲ وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻧﻮع ﺳﺮﺷﻜﻨﻲ داراي ﻛﺎرﺑﺮد ﺑﺴﻴﺎر ﻣﺤﺪودي اﺳﺖ و از آن ﺑﻴﺸـﺘﺮ ﺑـﺮاي ﺗﺤﻠﻴـﻞ‬
‫ﺗﻐﻴﻴﺮ ﺷﻜﻞ و ﺟﺎﺑﺠﺎﺋﻲ ﺷﺒﻜﻪ ﻫﺎي ﻛﻨﺘﺮل در ﻣﺒﺎﺣﺚ ﻣﻴﻜﺮو ژﺋﻮدزي اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬

‫ﺰﺍ‬
‫‪ .3 .1 .5‬آزﻣﻮﻧﻬﺎي ﺑﻌﺪ از ﺳﺮﺷﻜﻨﻲ‬
‫ﭘﺲ از ﺳﺮﺷﻜﻨﻲ ﺑﻪ روش ﻛﻤﺘﺮﻳﻦ ﻣﺮﺑﻌﺎت اوﻟﻴﻦ ﻛﺎري ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ اﻧﺠﺎم ﺑﺪﻫﻴﻢ ﺑﺮﮔـﺰاري آزﻣﻮﻧﻬـﺎي آﻣـﺎري ﺑـﺮاي اﻃﻤﻴﻨـﺎن از‬
‫ﺩﺑ‬
‫ﺻﺤﺖ ﻧﺘﺎﻳﺞ ﺑﺪﺳﺖ آﻣﺪه ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ و ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ و ﻣﻬﻤﺘﺮﻳﻦ آزﻣﻮﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﻼﻓﺎﺻﻠﻪ اﻧﺠﺎم ﻣﻲ ﺷﻮد آزﻣـﻮن ورﻳـﺎﻧﺲ ﻓـﺎﻛﺘﻮر ﺛﺎﻧﻮﻳـﻪ اﺳـﺖ‪.‬‬
‫ﻣﻘﺪار ورﻳﺎﻧﺲ ﻓﺎﻛﺘﻮر اوﻟﻴﻪ ﻣﻌﻤﻮﻻ و ﻧﻪ ﻟﺰوﻣﺎ ﻣﺴﺎوي ﻳﻚ در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻣﻲ ﺷﻮد و ﻣﻲ ﺗﻮان ﭘﺲ از ﺳﺮﺷﻜﻨﻲ ﻛﻤﺘـﺮﻳﻦ ﻣﺮﺑﻌـﺎت ﻳـﻚ‬
‫‪ ‬‬
‫ﺑﺮآورد ﻧﺎارﻳﺐ از ورﻳﺎﻧﺲ ﻓﺎﻛﺘﻮر اوﻟﻴﻪ ) ‪ ( 02‬ﺑﺪﺳﺖ آورد ﻛﻪ ﺑﻪ آن ورﻳﺎﻧﺲ ﻓﺎﻛﺘﻮر ﺛﺎﻧﻮﻳﻪ ‪ ˆ 02‬ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻲ ﺷـﻮد‪ .‬در آزﻣـﻮن ورﻳـﺎﻧﺲ‬
‫ﻪ‬
‫‪H 0 : ˆ 02   02‬‬ ‫‪vs‬‬ ‫‪H 1 : ˆ 02   02‬‬ ‫ﻓﺎﻛﺘﻮر ﺛﺎﻧﻮﻳﻪ ﻓﺮﺿﻬﺎي ﺻﻔﺮ و ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺑﺪﻳﻦ ﺻﻮرت ﻫﺴﺘﻨﺪ‪:‬‬

‫‪dfˆ 02‬‬
‫‪~  df2 , / 2‬‬
‫ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ و ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر ﻛﻪ دﻳﺪه ﻣﻲ ﺷـﻮد از ﺗﻮزﻳـﻊ ﻛـﺎي اﺳـﻜﻮر ﺗﺒﻌﻴـﺖ ﻣـﻲ ﻛﻨـﺪ‪ .‬در‬
‫‪‬‬ ‫‪2‬‬ ‫و آﻣﺎره ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده‬
‫ﻧﺒﻴ‬

‫‪0‬‬
‫ﺻﻮرت رد ﺷﺪن ‪ H 0‬در اﻳﻦ آزﻣﻮن‪ ،‬ﺻﺤﺖ ﺳﺮﺷﻜﻨﻲ ﻣﻮرد ﺗﺮدﻳﺪ ﻗﺮار ﻣﻲ ﮔﻴﺮد و اﻳﻦ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي وﺟﻮد ﻳﻜﻲ از اﺷﻜﺎﻻت ذﻳﻞ اﺳﺖ‪:‬‬
‫اﻟﻒ‪ -‬وﺟﻮد اﺷﺘﺒﺎه در ﻣﺸﺎﻫﺪات‬
‫ﺎﻥ‬

‫ب‪ -‬وﺟﻮد ﺧﻄﺎي ﺳﻴﺴﺘﻤﺎﺗﻴﻚ در ﻣﺸﺎﻫﺪات‬

‫ج‪ -‬ﺻﺤﻴﺢ اﻧﺘﺨﺎب ﻧﺸﺪن ﻣﻘﺪار ورﻳﺎﻧﺲ ﻓﺎﻛﺘﻮر اوﻟﻴﻪ ‪)  02‬ﻣﻘﻴﺎس ﻏﻠﻂ ‪( Q‬‬
‫د‪ -‬ﺗﻜﻤﻴﻞ ﻧﺒﻮدن ﻣﺪل رﻳﺎﺿﻲ )ﻧﻮﻋﻲ ﺧﻄﺎي ﺳﻴﺴﺘﻤﺎﺗﻴﻚ(‬
‫ن‪ -‬ﻧﺮﻣﺎل ﻧﺒﻮدن ﺗﺎﺑﻊ ﺗﻮزﻳﻊ ﺑﺎﻗﻴﻤﺎﻧﺪه ﻫﺎ‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫ﻣﻌﻤﻮﻻ ﺑﺮاي ﺳﺮﺷﻜﻨﻲ ﺷﺒﻜﻪ ﻫﺎي ﻛﻨﺘﺮل ﻣﺴﻄﺤﺎﺗﻲ ﻣﻘـﺪار ورﻳـﺎﻧﺲ ﻓـﺎﻛﺘﻮر اوﻟﻴـﻪ را ﻳـﻚ ﻓـﺮض ﻣـﻲ ﻛﻨﻨـﺪ ‪   1‬و اﺻـﻮﻻ در‬
‫‪2‬‬
‫‪0‬‬

‫ﺳﺮﺷﻜﻨﻲ ﻛﻤﺘﺮﻳﻦ ﻣﺮﺑﻌﺎت ﺑﺮاي ﻣﺪﻟﻬﺎي رﻳﺎﺿﻲ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻛﻢ اﺗﻔﺎق ﻣﻲ اﻓﺘﺪ ﻛﻪ ﻣﺠﺒﻮر ﺑﺎﺷﻴﻢ ﻣﻘﺪار ‪  02‬را ﭼﻴﺰ دﻳﮕﺮي اﺧﺘﻴـﺎر ﻛﻨـﻴﻢ در‬
‫ﻣﺴﺎﺋﻠﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺗﺮازﻳﺎﺑﻲ ﮔﺎﻫﻲ اوﻗﺎت ﺑﺎﻳﺪ اﻳﻨﻜﺎر را اﻧﺠﺎم دﻫﻴﻢ ﭘﺲ ﺑﺮاي ﺷﺒﻜﻪ ﻫﺎي ﻛﻨﺘﺮل اﺗﻔـﺎق اﻓﺘـﺎدن وﺿـﻌﻴﺖ )ج( ﺑﻌﻴـﺪ اﺳـﺖ و‬
‫ﺑﻌﻼوه اﻳﻨﻜﻪ ﺣﺘﻤﺎ ﺑﺎﻳﺪ از ﺻﺤﻴﺢ ﺑﻮدن ﻣﺪل رﻳﺎﺿﻲ ﻣﻄﻤﺌﻦ ﺷﻮﻳﻢ ودر اﻳﻦ ﺻﻮرت ﻣﻲ ﺗﻮان وﻗﻮع وﺿﻌﻴﺖ )د( را ﻧﻴـﺰ ﻣﻨﺘﻔـﻲ در ﻧﻈـﺮ‬
‫ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﺑﺎﻗﻲ ﻣﻲ ﻣﺎﻧﺪ اﺣﺘﻤﺎل وﻗﻮع ﺣﺎﻟﺘﻬﺎي )اﻟﻒ(‪)،‬ب( و ﻳﺎ )ن( ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﺑﺮاي آﻧﻬﺎ آزﻣﻮﻧﻬﺎي ﭘـﺲ از ﺳﺮﺷـﻜﻨﻲ وﺟـﻮد‬
‫دارد ﻛﻪ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از آزﻣﻮن ﺗﺸﺨﻴﺺ اﺷﺘﺒﺎه در ﻣﺸﺎﻫﺪات‪ ،‬آزﻣﻮن ﺗﺸﺨﻴﺺ ﺧﻄﺎي ﺳﻴﺴﺘﻤﺎﺗﻴﻚ در ﻣﺸﺎﻫﺪات و آزﻣﻮن ﻧﺮﻣﺎل ﺑـﻮدن ﺗـﺎﺑﻊ‬

‫‪٦‬‬
‫‪Inner constraints or Free network adjustment‬‬

‫ﺍﺳﺘﺎﺩ ﺑﻬﺰﺍﺩ ﺑﻪ ﻧﺒﻴﺎﻥ‬ ‫ﺗﺄﻟﻴﻒ ﻭ ﺗﺮﺟﻤﻪ‬

 ‫ﺗﺤﻠﻴﻞ و ﻃﺮاﺣﻲ ﺷﺒﻜﻪ ﻫﺎي ﻛﻨﺘﺮل‬ ‫‪82‬‬ ‫ﻧﻘﺸﻪ ﺑﺮداري ژﺋﻮدﺗﻴﻚ‬

‫ﺗﻮزﻳﻊ ﺑﺎﻗﻴﻤﺎﻧﺪه ﻫﺎ ﻛﻪ در ﺑﻴﻦ اﻳﻦ آزﻣﻮﻧﻬﺎ ﻣﻬﻤﺘﺮﻳﻨﺸﺎن آزﻣﻮن ﺗﺸﺨﻴﺺ ﻣﺸﺎﻫﺪات اﺷﺘﺒﺎه‪ 7‬ﭘﺲ از ﺳﺮﺷـﻜﻨﻲ اﺳـﺖ ﻛـﻪ در اﻳﻨﺠـﺎ ﺑـﺪان‬
‫ﻣﻲ ﭘﺮدازﻳﻢ‪ ،‬ﺑﺮاي ﺑﺮرﺳﻲ ﺳﺎﻳﺮ آزﻣﻮﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﻣﻨﺎﺑﻊ درس ﺳﺮﺷﻜﻨﻲ ﻧﻈﻴﺮ ﻛﺘﺎب ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ ژﺋﻮدزي وﻧﻴﭽﻚ و ﻛﺮاﻛﻮﻓﺴﻜﻲ ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﻧﻤﺎﺋﻴﺪ‪.‬‬

‫از ﻧﻘﻄﻪ ﻧﻈﺮ آﻣﺎري ﻣﺸﺎﻫﺪات اﺷﺘﺒﺎه‪ 8‬ﻣﺸﺎﻫﺪاﺗﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ ﺳﺎﻳﺮ ﻣﺸﺎﻫﺪات ﺳﺎزﮔﺎري ﻧﺪارﻧﺪ‪ .‬ﻓﺮض ﺑﺮ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻳـﻦ ﻧﺎﺳـﺎزﮔﺎري‬
‫ﺗﻮﺳﻂ ﻳﻚ اﺷﺘﺒﺎه در اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي ﺑﻮﺟﻮد آﻣﺪه اﺳﺖ و ﻳﺎ اﻳﻨﻜﻪ ﻧﻮﻋﻲ اﺧﺘﻼل ﺑـﺮ ﻛـﺎراﺋﻲ ﺳﻴﺴـﺘﻢ اﻧـﺪازه ﮔﻴـﺮي ﺗـﺎﺛﻴﺮ ﮔﺬاﺷـﺘﻪ اﺳـﺖ‪.‬‬
‫ﻣﺸﺎﻫﺪات اﺷﺘﺒﺎه را ﻣﻲ ﺗﻮان ﺑﺎ آزﻣﺎﻳﺶ ﻧﻤﻮدن ﺑﺎﻗﻴﻤﺎﻧﺪه ﻣﺸﺎﻫﺪات ﻛﻪ از ﺑﺮآورد ﻛﻤﺘﺮﻳﻦ ﻣﺮﺑﻌﺎت ﺑﺪﺳـﺖ ﻣـﻲ آﻳﻨـﺪ‪ ،‬ﺗﺸـﺨﻴﺺ داد‪ .‬از‬
‫آﻧﺠﺎﺋﻲ ﻛﻪ ﺑﺎﻗﻴﻤﺎﻧﺪه ﻫﺎ از ﻧﻈﺮ رﻳﺎﺿﻲ ﺑﻪ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ واﺑﺴﺘﻪ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻣﺠﺒﻮر ﺧﻮاﻫﻴﻢ ﺑﻮد ﺗﺎ ﺑﺎ ﻳﻚ ﺗﺎﺑﻊ ﺗﻮزﻳﻊ اﺣﺘﻤﺎل ﭼﻨﺪ ﺑﻌﺪي ﻛﺎر ﻛﻨﻴﻢ و‬
‫اﻳﻦ اﻧﺠﺎم آزﻣﻮن را ﺑﺴﻴﺎر ﭘﻴﭽﻴﺪه و ﻣﺸﻜﻞ ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺮد‪ .‬روش ﺳﺎده ﺗﺮ وﻣﻮﺛﺮﺗﺮ اﻳﻨﺴﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻳﻚ ﺗﻮزﻳﻊ ﻳﻚ ﺑﻌﺪي ﻛـﺎر ﻛﻨـﻴﻢ و ﺑـﺮاي‬
‫اﻳﻦ ﻣﻨﻈﻮر ﻧﺎﮔﺰﻳﺮ ﺑﻪ اﺳﺘﺎﻧﺪارد ﻧﻤﻮدن ﺑﺎﻗﻴﻤﺎﻧﺪه ﻫﺎ ﻫﺴﺘﻴﻢ‪ .‬ﭼﻮن ﻓﺮض ﺑﺮ اﻳﻨﺴﺖ ﻛﻪ ﻫﻤﻪ ﺑﺎﻗﻴﻤﺎﻧﺪه ﻫﺎ از ﻳـﻚ ﺟﺎﻣﻌـﻪ ﻳﻜﺴـﺎن وﻟـﻲ ﺑـﺎ‬
‫ﺗﻮاﺑﻊ ﭼﮕﺎﻟﻲ ﻧﺮﻣﺎل ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺑﺪﺳﺖ ﻣﻲ آﻳﻨﺪ‪ ،‬اﺳﺘﺎﻧﺪارد ﺳﺎزي ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬اﻳﻦ ﻧﻮع اﺳﺘﺎﻧﺪارد ﺳﺎزي ﺑـﺮاي ﻣﺸـﺎﻫﺪه‪ i‬ام‬
‫ˆ‪v‬‬
‫‪v~i  i‬‬ ‫ﻛﻪ داراي ﺑﺎﻗﻴﻤﺎﻧﺪه ‪ v̂i‬ﺑﺎ اﻧﺤﺮاف ﻣﻌﻴﺎر ‪  v̂i‬اﺳﺖ‪ ،‬ﺗﻮﺳﻂ راﺑﻄﻪ ﻣﻘﺎﺑﻞ اﻧﺠﺎم ﻣﻲ ﺷﻮد‪:‬‬

‫ﺑﻬ‬
‫اﻟﺒﺘﻪ اﻳﻦ در ﺻﻮرﺗﻲ اﺳـﺖ ﻛـﻪ‬
‫ˆ‪ v‬‬
‫‪ ‬‬
‫‪i‬‬

‫‪ ‬‬ ‫‪ ‬‬ ‫‪ ‬‬

‫ورﻳﺎﻧﺲ ﻓﺎﻛﺘﻮر اوﻟﻴﻪ ‪  02‬ﻣﻌﻠﻮم ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﮔﺮ ‪  02‬ﻣﺠﻬﻮل ﺑﺎﺷﺪ ﺑﻪ ﺟﺎي آن از ‪ ̂ 02‬اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲ ﻛﻨﻴﻢ و ﺑـﻪ ﺟـﺎي ‪  v̂i‬از ﺑـﺮآورد‬

‫ﺰﺍ‬
‫‪ ‬‬
‫ﻧﺎارﻳﺐ آن ﻳﻌﻨﻲ ‪ ̂ v̂i‬اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲ ﻛﻨﻴﻢ‪ .‬آزﻣﻮن ﺗﺸﺨﻴﺺ ﻣﺸﺎﻫﺪات اﺷﺘﺒﺎه ﺑﺮاي اﻳﻦ دو ﺣﺎﻟﺖ ﻣﺨﺘﻠﻒ از دو آﻣـﺎره ﻣﺘﻔـﺎوت اﺳـﺘﻔﺎده‬
‫ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﺗﻮزﻳﻊ اﺣﺘﻤﺎل ﻳﻜﻲ ﻧﺮﻣﺎل اﺳﺘﺎﻧﺪارد و دﻳﮕﺮي ﺗﻮزﻳﻊ ﺗﺎو ‪  ‬ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪:‬‬

‫~‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪vˆi‬‬
‫)‪ i  ~ N (0,1‬‬
‫‪v‬‬
‫ﺩﺑ‬ ‫)‪ 02 (known‬‬
‫‪‬‬ ‫‪vˆi‬‬
‫‪‬‬ ‫ˆ‪v‬‬
‫)‪(16-5‬‬
‫‪v~i  i ~  df‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪2‬‬
‫)‪0 (unknown‬‬
‫‪‬‬ ‫‪ˆ vˆi‬‬
‫ﻪ‬
‫ﺗﻮزﻳﻊ ﺗﺎو ﻛﻪ ﻣﺨﺘﺮع آن ‪ Pope‬ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ ﺑﺎ ﺗﻮزﻳﻊ ‪ t‬اﺳﺘﻴﻮدﻧﺖ داراي راﺑﻄﻪ ذﻳﻞ اﺳﺖ و از اﻳﻦ ﻃﺮﻳﻖ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻣﻲ ﮔﺮدد‪:‬‬

‫‪ n  t n1 nn  1  t n21 ‬‬

‫ﻧﺒﻴ‬

‫)‪(17-5‬‬
‫ﻻزم اﺳﺖ ﺗﺎ ﺗﻚ ﺗﻚ ﻣﺸﺎﻫﺪات را ﭘﺲ از ﺳﺮﺷﻜﻨﻲ‪ ،‬از ﻧﻈﺮ ﻋﺪم وﺟﻮد اﺷﺘﺒﺎه در آﻧﻬﺎ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از آزﻣـﻮن ﻓـﻮق ﺑﺮرﺳـﻲ ﻛﻨـﻴﻢ‪ .‬روش‬
‫اﻧﺠﺎم ﻛﺎر ﺑﻪ ﺗﺮﺗﻴﺐ ذﻳﻞ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ ‪:‬‬
‫ﺎﻥ‬

‫‪ - 1‬ﻣﺸﺎﻫﺪات را ﺑﻪ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﺗﺴﺖ ﻣﻲ ﻛﻨﻴﻢ در ﺻﻮرت رد ﺷﺪن آزﻣﻮن ﺑﺮاي ﻫﺮﻳﻚ از ﻣﺸﺎﻫﺪات آﻧﺮا ﻋﻼﻣﺖ ﮔﺬاري ﻣﻲ ﻛﻨﻴﻢ‪.‬‬
‫‪ -2‬اﮔﺮ ﻓﻘﻂ ﻳﻚ ﻣﺸﺎﻫﺪه رد ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ آﻧﺮا از ﻟﻴﺴﺖ ﺣﺬف ﻣﻲ ﻛﻨﻴﻢ و ﺳﺮﺷﻜﻨﻲ را ﺗﻜﺮار ﻣﻲ ﻛﻨﻴﻢ وﻟﻲ اﮔﺮ ﺑﻴﺶ از ﻳـﻚ ﻣﺸـﺎﻫﺪه رد‬
‫ﺷﻮد ﻓﻘﻂ ﻣﺸﺎﻫﺪه اي را ﻛﻪ داراي ﺑﺰرﮔﺘﺮﻳﻦ ﺑﺎﻗﻴﻤﺎﻧﺪه اﺳﺖ را ﺣﺬف ﻛﺮده و ﺳﺮﺷﻜﻨﻲ را ﺗﻜﺮار ﻣﻲ ﻛﻨﻴﻢ‪.‬‬
‫‪ -3‬ﻣﺮاﺣﻞ ﻓﻮق را آﻧﻘﺪر ﺗﻜﺮار ﻣﻲ ﻛﻨﻴﻢ ﺗﺎ ﻫﻴﭻ ﻣﺸﺎﻫﺪه اي رد ﻧﺸﻮد ﺳـﭙﺲ اوﻟـﻴﻦ ﻣﺸـﺎﻫﺪه ﺣـﺬف ﺷـﺪه را وارد ﻟﻴﺴـﺖ ﻣﺸـﺎﻫﺪات‬
‫ﻣﻲ ﻛﻨﻴﻢ‪ ،‬ﺳﺮﺷﻜﻨﻲ و ﺳﭙﺲ آزﻣﻮن را ﺗﻜﺮار ﻣﻲ ﻛﻨﻴﻢ‪ .‬اﮔﺮ اﻳﻦ ﻣﺸﺎﻫﺪه رد ﻧﺸﺪ آﻧﺮا در ﻟﻴﺴﺖ ﻧﮕﻪ ﻣﻲ دارﻳﻢ و ﻣﺸﺎﻫﺪه ﺣﺬف ﺷﺪه دوم‬
‫را ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﻃﺮﻳﻖ اﻣﺘﺤﺎن ﻣﻲ ﻛﻨﻴﻢ‪.‬‬
‫‪ -4‬ﻣﺮﺣﻠﻪ اﻣﺘﺤﺎن ﻣﺠﺪد ﻣﺸﺎﻫﺪات ﺣﺬف ﺷﺪه را ﺗﺎ ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ اداﻣﻪ ﻣﻲ دﻫﻴﻢ ﺗﺎ از ﻋﺪم ﺣﻀﻮر ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻓﺎﻗﺪ اﺷـﺘﺒﺎه در ﺑـﻴﻦ ﻣﺸـﺎﻫﺪات‬
‫ﺣﺬف ﺷﺪه اﻃﻤﻴﻨﺎن ﻛﺎﻣﻞ ﭘﻴﺪا ﻛﻨﻴﻢ‪.‬‬

‫‪٧‬‬
‫‪Outlier detection test‬‬
‫‪٨‬‬
‫‪Outliers‬‬

‫ﺍﺳﺘﺎﺩ ﺑﻬﺰﺍﺩ ﺑﻪ ﻧﺒﻴﺎﻥ‬ ‫ﺗﺄﻟﻴﻒ ﻭ ﺗﺮﺟﻤﻪ‬

 ‫ﺗﺤﻠﻴﻞ و ﻃﺮاﺣﻲ ﺷﺒﻜﻪ ﻫﺎي ﻛﻨﺘﺮل‬ ‫‪83‬‬ ‫ﻧﻘﺸﻪ ﺑﺮداري ژﺋﻮدﺗﻴﻚ‬

‫‪ -5‬ﻫﺮ ﻣﺸﺎﻫﺪه اي ﻛﻪ وارد ﻧﻤﻮدن آن در ﻟﻴﺴﺖ ﻣﺸﺎﻫﺪات ﺑﺎﻋﺚ رد ﺷﺪن ﺑﺎﻗﻴﻤﺎﻧﺪه ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺧﻮدش و ﻳﺎ اﺣﻴﺎﻧﺎ ﺳﺎﻳﺮ ﻣﺸﺎﻫﺪات ﺷـﻮد‬
‫ﻣﺸﺎﻫﺪه اﺷﺘﺒﺎه ﺗﻠﻘﻲ ﻣﻲ ﮔﺮدد و ﺑﺎﻳﺪ از ﻓﻬﺮﺳﺖ ﻣﺸﺎﻫﺪات ﺣﺬف ﮔﺮدد‪.‬‬
‫ﭘﺲ از اﻧﺠﺎم آزﻣﻮﻧﻬﺎي ﺑﻌﺪ از ﺳﺮﺷﻜﻨﻲ ﺣﺪود و ﻓﻮاﺻﻞ اﻃﻤﻴﻨﺎن را ﺑﺮاي ﻛﻤﻴﺘﻬﺎي ﺑﺮآورد ﺷﺪه ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﻲ ﻛﻨﻴﻢ ﻛـﻪ ﺑـﺮاي ﺷـﺒﻜﻪ ﻫـﺎي‬
‫ﻣﺴﻄﺤﺎﺗﻲ )دوﺑﻌﺪي( ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺑﻴﻀﻲ ﺧﻄﺎي ﻣﻄﻠﻖ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد و ﺑﺮاي ﺷﺒﻜﻪ ﻫﺎي ﺳﻪ ﺑﻌﺪي ﺑـﻪ ﺷـﻜﻞ ﻳـﻚ ﺑﻴﻀـﻮي ﺳـﻪ ﻣﺤـﻮري‬
‫ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در ﻣﺒﺤﺚ دﻗﺖ از ﺑﺨﺶ ﻃﺮاﺣﻲ راﺟﻊ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺻﺤﺒﺖ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪.‬‬

‫‪ .2 . 5‬ﻣﺮاﺗﺐ ﻃﺮاﺣﻲ ﺷﺒﻜﻪ‬

‫در ﺳﺎل در ﺣﺪود ‪ 130‬ﺳﺎل ﭘﻴﺶ‪ ،‬ﻫﻠﻤﺮت‪ 9‬ژﺋﻮدزﻳﺴﺖ ﻣﺸﻬﻮر آﻟﻤﺎﻧﻲ در ﻣﻮرد اﻣﻜﺎن ﻳﺎﻓﺘﻦ ﻗﻮاﻧﻴﻨﻲ ﺑﺮاي ﻣﻜﺎن ﮔﺰﻳﻨﻲ ﺑﻬﻴﻨـﻪ‬
‫ﻳﻚ ﺷﺒﻜﻪ ژﺋﻮدﺗﻴﻚ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺗﺎﺑﻌﻲ از ﻧﻮع و ﺗﻌﺪاد اﻧﺪازه ﮔﻴﺮﻳﻬﺎي ﻣﻤﻜﻦ‪ ،‬ﻣﺒﺤﺜﻲ را ﻃﺮح ﻧﻤﻮد‪ .‬در ﺳﺎل ‪ 1974‬ﮔﺮاﻓﺎرﻧﺪ‪ 10‬ژﺋﻮدزﻳﺴﺖ‬
‫ﻫﻤﻮﻃﻦ ﻫﻠﻤﺮت در ﻣﻘﺎﻟﻪ ﺧﻮد اﻳﺪه ﻫﻠﻤﺮت را ﺑﺎ ﻋﻨﻮان ﻧﻤﻮدن ﻣﺮاﺗﺐ ﻃﺮاﺣﻲ ﺗﻮﺳﻌﻪ ﺑﺨﺸﻴﺪ‪ .‬ﮔﺮاﻓﺎرﻧﺪ ﻃﺮاﺣﻲ را در ﭼﻬﺎر ﻣﺮﺗﺒﻪ ﺑﻴـﺎن‬
‫‪11‬‬
‫ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ‪ :‬ﻃﺮاﺣﻲ ﻣﺮﺗﺒﻪ ﺻﻔﺮ‪ ،‬ﻃﺮاﺣﻲ ﻣﺮﺗﺒﻪ ﻳﻚ‪ ،‬ﻃﺮاﺣﻲ ﻣﺮﺗﺒﻪ دو و ﻃﺮاﺣﻲ ﻣﺮﺗﺒﻪ ﺳﻪ‪ .‬ﻃﺮاﺣﻲ ﻣﺮﺗﺒﻪ ﺻﻔﺮ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﭼﻬﺎرﭼﻮب ﻣﺮﺟـﻊ‬

‫ﺑﻬ‬
‫ﺑﺮاي ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻣﺨﺘﺼﺎت ﻧﻘﺎط ﺷﺒﻜﻪ و ﻣﺎﺗﺮﻳﺲ ﻛﻮورﻳﺎﻧﺲ آﻧﻬﺎﺳﺖ‪ .‬ﻃﺮاﺣﻲ ﻣﺮﺗﺒﻪ ﻳﻚ ﻋﺒﺎرت از ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻣـﻮرد اﻧـﺪازه ﮔﻴﺮﻳﺴـﺖ‪.‬‬
‫ﻃﺮاﺣﻲ ﻣﺮﺗﺒﻪ دو ﺗﻌﻴﻴﻦ وزن )و ﻳﺎ دﻗﺖ( ﻣﺸﺎﻫﺪاﺗﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﻣﺮﺗﺒﻪ ﻳﻚ ﻣﻌﻠﻮم ﮔﺮدﻳﺪه اﻧﺪ و ﻃﺮاﺣﻲ ﻣﺮﺗﺒﻪ ﺳﻪ اﻧﺘﺨﺎب ﻣﺸـﺎﻫﺪات و‬

‫ﺰﺍ‬
‫وزن ﻣﺸﺎﻫﺪات ﺑﺮاي ﺑﻬﺴﺎزي ﻳﻚ ﺷﺒﻜﻪ ﻣﻮﺟﻮد اﺳﺖ و ﻳﺎ ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت ﺑﻬﺘﺮ ﺑﻬﻴﻨﻪ ﺳﺎزي ﺷﺒﻜﻪ از ﻛﻠﻴـﻪ ﺟﻬـﺎت ﭼـﻪ از ﻧﻈـﺮ ﻓﻨـﻲ وﭼـﻪ‬
‫اﻗﺘﺼﺎدي در اﻳﻦ ﻣﺮﺗﺒﻪ از ﻃﺮاﺣﻲ ﺑﺎﻳﺪ اﻧﺠﺎم ﺷﻮد‪ .‬ﺷﻤﺎره ﺑﻨﺪي ﻣﺮاﺗﺐ ﻃﺮاﺣﻲ ﻟﺰوﻣﺎ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﻲ ﻣﺴﺘﻘﻞ اﻧﺠﺎم ﺷﺪن ﻫﺮﻳﻚ از اﻳـﻦ ﻣﺮاﺗـﺐ‬
‫از دﻳﮕﺮي ﻧﻴﺴﺖ و ﻣﻌﻤﻮﻻ ﺗﺼﻤﻴﻤﻬﺎﺋﻲ ﻛﻪ در اﺛﺮ ﻳﻚ ﻣﺮﺗﺒﻪ از ﻃﺮاﺣﻲ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ اﺗﺨﺎذ ﺷﻮﻧﺪ ﺑﺪون در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻦ ﺷـﻤﺎره آن ﺗـﺎﺛﻴﺮ‬
‫ﺩﺑ‬ ‫ﻣﺴﺘﻘﻴﻤﻲ ﺑﺮ روي ﻣﺮاﺗﺐ دﻳﮕﺮ ﺧﻮاﻫﻨﺪ داﺷﺖ‪.‬‬

‫‪ .1 .2 .5‬ﻃﺮاﺣﻲ ﻣﺮﺗﺒﻪ ﺻﻔﺮ‬

‫ﻪ‬
‫ﻳﻚ ﺷﺒﻜﻪ ﻛﻨﺘﺮل ﺷﺎﻣﻞ ﻳﻚ ﺳﺮي ﻧﻘﺎط و ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻣﺸﺎﻫﺪاﺗﻲ ﻣﻲ ﮔﺮدد ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ در ﻓﻀﺎي ﺳﻪ ﺑﻌﺪي اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي ﺑﺸﻮﻧﺪ‪ .‬اﮔﺮ از‬
‫روش ﻣﻌﺎدﻻت ﺷﺮط ﺑﺮاي ﺳﺮﺷﻜﻨﻲ ﻛﻤﺘﺮﻳﻦ ﻣﺮﺑﻌﺎت اﺳﺘﻔﺎده ﻛﻨﻴﻢ ﻧﻴﺎزي ﺑﻪ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻣﺨﺘﺼﺎت ﻣﺮﺟﻊ ﻧﺪارﻳﻢ زﻳﺮا ﻛـﻪ ﻣﻌـﺎدﻻت‬
‫ﻧﺒﻴ‬

‫ﺷﺮط رواﺑﻂ ﻫﻨﺪﺳﻲ ﺑﻴﻦ ﻣﺸﺎﻫﺪات را ﺑﻪ ﺷﻜﻞ ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ و ﺗﺼﺤﻴﺤﺎت ﻣﺸﺎﻫﺪات ﺑﺮ اﻳﻦ ﻣﺒﻨﺎ ﺑـﺮآورد ﻣـﻲ ﺷـﻮﻧﺪ وﻟـﻲ‬
‫دﺷﻮاري ﻛﺎر ﺑﺎ روش ﺷﺮط ﺑﺮاي ﺷﺒﻜﻪ ﻫﺎي ﺑﺰرگ ﻣﻌﻤﻮﻻ ﻣﻬﻨﺪﺳﻴﻦ را وادار ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ روش ﭘﺎراﻣﺘﺮﻳـﻚ را ﺗـﺮﺟﻴﺢ ﺑﺪﻫﻨـﺪ‪ .‬در اﻳـﻦ‬
‫روش ﭘﺎراﻣﺘﺮﻫﺎي ﺑﺮآورد ﺷﺪه از ﺟﻨﺲ ﻣﺨﺘﺼﺎت ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﻧﻴﺎز ﺑﻪ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻣﺨﺘﺼﺎت ﺑﺮاي ﺷـﺒﻜﻪ ﻣـﻮرد اﻧـﺪازه ﮔﻴـﺮي‬
‫ﺎﻥ‬

‫ﺧﻮاﻫﻴﻢ داﺷﺖ‪ .‬ﻣﻌﻤﻮﻻ در ﻧﻘﺸﻪ ﺑﺮداري ﻛﻨﺘﺮل ﻣﻬﻨﺪﺳﻲ‪ ،‬ﭼﻬﺎرﭼﻮب ﻣﺮﺟﻊ اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي ﻳـﻚ ﺳﻴﺴـﺘﻢ ﻣﺘﻌﺎﻣـﺪ و ﺳـﻪ ﺑﻌـﺪي ﻛـﺎرﺗﺰﻳﻦ‬
‫ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ وﺑﻪ ﻧﺪرت از ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻣﺮﺟﻊ ﻣﻨﺤﻨﻲ اﻟﺨﻂ ﺑﻴﻀﻮي اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲ ﮔﺮدد‪ .‬اﻧﺘﺨﺎب ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻣﺮﺟـﻊ ﺑـﺮاي ﻣﺨﺘﺼـﺎت ﺗﻨﻬـﺎ ﺑﺨﺸـﻲ از‬
‫ﻃﺮاﺣﻲ ﻣﺮﺗﺒﻪ ﺻﻔﺮ اﺳﺖ ﺑﻠﻜﻪ ﻻزم اﺳﺖ ﺗﺎ ﺑﻪ اﻧﺘﺨﺎب ﺳﻄﺢ ﻣﺮﺟﻌﻲ‪ 12‬ﻛﻪ ﻗﺮار اﺳـﺖ ورﻳـﺎﻧﺲ و ﻛﻮورﻳـﺎﻧﺲ ﻣﺨﺘﺼـﺎت ﻧﻘـﺎط در آن‬
‫ﺗﻮﺻﻴﻒ ﺷﻮد‪ ،‬ﺗﻮﺟﻪ ﮔﺮدد‪ .‬ﺑﺮاي روﺷﻦ ﺷﺪن ﻣﻄﻠﺐ ﺷﺒﻜﻪ ﻣﺴﻄﺤﺎﺗﻲ را در ﻧﻈﺮ ﺑﮕﻴﺮﻳﺪ ﻛﻪ ﻓﻘﻂ زواﻳﺎ در آن اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي ﺷﺪه ﺑﺎﺷﻨﺪ و‬

‫ﻫﻴﭻ ﻃﻮﻟﻲ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻧﺸﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻣﺎﺗﺮﻳﺲ ﺿﺮاﻳﺐ ﻣﺠﻬﻮﻻت ‪ A‬داراي ﻳﻚ ﻛﻤﺒﻮد ﻣﺮﺗﺒﻪ ﺳﺘﻮﻧﻲ از ﻣﺮﺗﺒﻪ ﭼﻬﺎر ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ ﻛـﻪ راه ﺣـﻞ‬
‫ﺑﺮاي رﻓﻊ اﻳﻦ ﻛﻤﺒﻮد ﻣﺮﺗﺒﻪ ﺛﺎﺑﺖ در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻦ ﻣﺨﺘﺼﺎت دو ﻧﻘﻄـﻪ از ﺷـﺒﻜﻪ ﺑـﺎ اﺿـﺎﻓﻪ ﻧﻤـﻮدن ﻣﻌـﺎدﻻت ﻛﻨﺴـﺘﺮﻳﻨﺖ‪ 13‬ﺑـﻪ ﻣﻌـﺎدﻻت‬

‫‪٩‬‬
‫‪F.R. Helmert‬‬
‫‪١٠‬‬
‫‪E.W. Grafarend‬‬
‫‪١١‬‬
‫‪Reference framework‬‬
‫‪١٢‬‬
‫‪Datum‬‬
‫‪١٣‬‬
‫‪Constraint equations‬‬

‫ﺍﺳﺘﺎﺩ ﺑﻬﺰﺍﺩ ﺑﻪ ﻧﺒﻴﺎﻥ‬ ‫ﺗﺄﻟﻴﻒ ﻭ ﺗﺮﺟﻤﻪ‬

 ‫ﺗﺤﻠﻴﻞ و ﻃﺮاﺣﻲ ﺷﺒﻜﻪ ﻫﺎي ﻛﻨﺘﺮل‬ ‫‪84‬‬ ‫ﻧﻘﺸﻪ ﺑﺮداري ژﺋﻮدﺗﻴﻚ‬

‫ﻣﺸﺎﻫﺪات اﺳﺖ اﻳﻦ دو ﻧﻘﻄﻪ در ﺣﻘﻴﻘﺖ ورﻳﺎﻧﺲ ﺻﻔﺮ ﻣﺒﻨﺎي ﻣﺮﺟﻊ‪ 14‬را ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻲ دﻫﻨﺪ‪ .‬ﻣﺎﺗﺮﻳﺲ ﻛﻮورﻳﺎﻧﺴﻲ ﻛـﻪ ﺑـﺮاي ﻣﺨﺘﺼـﺎت‬

‫ﻣﺴﺘﻘﻴﻤﺎ ﺗﺤﺖ ﺗﺎﺛﻴﺮ اﻧﺘﺨﺎب اﻳﻦ ﺳـﻄﺢ ﻣﺒﻨـﺎي ﻣﺮﺟـﻊ اﺳـﺖ و اﻳـﻦ در‬ ‫ˆ‪C x‬‬ ‫ﺑﺮآوردﺷﺪه از ﺳﺮﺷﻜﻨﻲ ﻛﻤﺘﺮﻳﻦ ﻣﺮﺑﻌﺎت ﺑﺪﺳﺖ ﻣﻲ آﻳﺪ‬
‫ﺣﺎﻟﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﺑﺮﺧﻲ دﻳﮕﺮ از ﻣﻌﻴﺎر ﻫﺎي دﻗﺖ ﻛﻪ از روش ﻛﻤﺘﺮﻳﻦ ﻣﺮﺑﻌﺎت ﺑﺪﺳﺖ ﻣﻲ آﻳﻨﺪ ﻧﻈﻴﺮ ﺑﺮدار ﺑﺎﻗﻴﻤﺎﻧﺪه ﻣﺸﺎﻫﺪات ̂‪ v‬و ﻣﺎﺗﺮﻳﺲ‬

‫ﻣﺴﺘﻘﻞ از ﺗﻌﺮﻳﻒ ﺳﻄﺢ ﻣﺒﻨﺎي ﻣﺮﺟﻊ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻛﻤﻴﺘﻬﺎﺋﻲ ﻛﻪ ﻣﺴـﺘﻘﻞ از ﺗﻌﺮﻳـﻒ ﺳـﻄﺢ‬ ‫ﻛﻮورﻳﺎﻧﺲ ﺑﺮدار ﺑﺎﻗﻴﻤﺎﻧﺪه ﻣﺸﺎﻫﺪات ˆ‪C v‬‬
‫ﻣﺒﻨﺎي ﻣﺮﺟﻊ ﺑﺎﺷﻨﺪ اﺻﻄﻼﺣﺎ ﻛﻤﻴﺘﻬﺎي ﻧﺎﻣﺘﻐﻴﻴﺮ )‪ (invariant‬ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻲ ﺷﻮد و اﻳﻨﻬﺎ ﻫﻤﺎن ﻛﻤﻴﺘﻬﺎﺋﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺑـﻪ ﻛﻤـﻚ ﻣﺸـﺎﻫﺪات و‬
‫ﺑﺪون ﻧﻴﺎز ﺑﻪ ﻛﻨﺴﺘﺮﻳﻨﺖ اﺿﺎﻓﻲ ﻣﻲ ﺗﻮان آﻧﻬﺎ را ﺑﺮآورد ﻧﻤﻮد اﺻﻄﻼح دﻳﮕﺮي ﻛﻪ ﺑﺮاي اﻳﻦ ﻛﻤﻴﺘﻬﺎ ﺑﻜﺎر ﺑﺮده ﻣﻲ ﺷـﻮد )‪(estimable‬‬
‫اﺳﺖ و ﺑﺮﻋﻜﺲ آﻧﻬﺎ ﻛﻤﻴﺘﻬﺎﺋﻲ ﻣﺜﻞ ﻣﺨﺘﺼﺎت ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺗﻌﻴﻴﻦ آﻧﻬﺎ اﻟﺰاﻣﺎ در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻦ ﺷﺮوﻃﻲ )‪ (constraints‬را ﻃﻠﺐ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ و‬
‫ﺑﻪ ﻛﻤﻴﺖ ﻫﺎي )‪ (inestimable‬ﻣﻌﺮوف ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫‪ .2 .2 .5‬ﻃﺮاﺣﻲ ﻣﺮﺗﺒﻪ ﻳﻚ‬

‫‪15‬‬
‫ﻃﺮاﺣﻲ ﻣﺮﺗﺒﻪ ﻳﻚ ﻋﺒﺎرﺗﺴﺖ از ﻳﺎﻓﺘﻦ ﺷﻜﻞ ﻫﻨﺪﺳﻲ و ﭘﻴﻜﺮﺑﻨﺪي ﻣﻨﺎﺳـﺐ ﺑـﺮاي ﻧﻘـﺎط و ﻋﻨﺎﺻـﺮ ﻣﺸـﺎﻫﺪاﺗﻲ در ﺷـﺒﻜﻪ ﺑـﻪ‬

‫ﺑﻬ‬
‫ﮔﻮﻧﻪ اي ﻛﻪ ﺣﺪود ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺷﺪه ﺑﺮاي ﻣﻌﻴﺎرﻫﺎي ﻃﺮاﺣﻲ ﺗﺎﻣﻴﻦ ﮔﺮدد‪.‬ﻋﻤﻮﻣﺎ در ﻧﻘﺸﻪ ﺑـﺮداري ﻛﻨﺘـﺮل ﻣﻬﻨﺪﺳـﻲ‪ ،‬اﻧﺘﺨـﺎب ﻣﻮﻗﻌﻴـﺖ ﻧﻘـﺎط‬
‫ﺗﻮﺳﻂ ﻋﻮاﻣﻞ ﻃﺒﻴﻌﻲ و ﻓﻴﺰﻳﻜﻲ ﻧﻈﻴﺮ ﺷﻜﻞ زﻣﻴﻦ‪ ،‬وﺟﻮد ﺳﺎﺧﺘﻤﺎﻧﻬﺎ‪ ،‬درﺧﺘﺎن و ﺳﺎﻳﺮ ﻋﻮاﻣﻞ از اﻳـﻦ دﺳـﺖ ﻣﺤـﺪود ﻣـﻲ ﮔـﺮدد و ﻓﻘـﻂ‬

‫ﺰﺍ‬
‫ﻳﻜﺴﺮي اﻧﺘﺨﺎﺑﻬﺎي ﻣﺤﺪود ﺑﺮاي ﻃﺮاح ﺑﺎﻗﻲ ﻣﻲ ﻣﺎﻧﺪ‪ .‬ﺑﻌﺪ دﻳﮕﺮ ﻃﺮاﺣﻲ در اﻳﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ اﻧﺘﺨﺎب ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻣﺸﺎﻫﺪاﺗﻲ اﺳﺖ ﻣﺜﻼ اﻳﻨﻜﻪ ﻃـﻮل‬
‫ﻣﺸﺎﻫﺪه ﺷﻮد ﻳﺎ زاوﻳﻪ و ﻳﺎ ﺗﻠﻔﻴﻘﻲ از اﻳﻦ دو و دﻳﮕﺮ اﻳﻨﻜﻪ ﭼﻪ ﻃﻮﻟﻬﺎ و زواﻳﺎﺋﻲ ﺑﺎﻳﺪ ﻟﺰوﻣﺎ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﺷﻮﻧﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ دﻗﺖ ﻣـﻮرد ﻧﻈـﺮ دﺳـﺖ‬
‫ﭘﻴﺪا ﻛﻨﻴﻢ‪ .‬ﻃﺮاﺣﻲ ﻣﺮﺗﺒﻪ ﻳﻚ در ﺣﻘﻴﻘﺖ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻛﻨﻨﺪه ﻣﺎﺗﺮﻳﺲ ‪ A‬در ﻣﻌﺎدﻻت ﻣﺸﺎﻫﺪات اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ اﻳـﻦ ﻣـﺎﺗﺮﻳﺲ‪ ،‬ﻣـﺎﺗﺮﻳﺲ ﻃـﺮح‪ 16‬ﻳـﺎ‬
‫ﺩﺑ‬
‫ﻣﺎﺗﺮﻳﺲ ﺳﺎﺧﺘﺎرﮔﻔﺘﻪ ﻣﻲ ﺷﻮد و اﻳﻦ ﻣﺎﺗﺮﻳﺲ در ﺑﺮﮔﻴﺮﻧﺪه اﻃﻼﻋﺎت ﻫﻨﺪﺳﻲ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺷﺒﻜﻪ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ .3 .2 .5‬ﻃﺮاﺣﻲ ﻣﺮﺗﺒﻪ دو‬

‫ﻪ‬
‫اﮔﺮ ﺷﻜﻞ ﻫﻨﺪﺳﻲ و ﭘﻴﻜﺮﺑﻨﺪي ﺷﺒﻜﻪ ﻣﻌﻠﻮم ﺑﺎﺷﺪ ﻻزم اﺳﺖ ﺗﺎ وزن ﻣﺸﺎﻫﺪات ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ اي ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺷﻮد ﻛـﻪ ﺑﺘـﻮاﻧﻴﻢ ﺑـﻪ دﻗـﺖ‬
‫ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ ﺑﺮاي ﻣﺠﻬﻮﻻت دﺳﺖ ﭘﻴﺪا ﻛﻨﻴﻢ‪ .‬در ﻃﺮاﺣﻲ ﻣﺮﺗﺒﻪ دو ﻧﻮع دﺳﺘﮕﺎﻫﻬﺎي ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده ﺑﺮاي اﻧـﺪازه ﮔﻴـﺮي و ﻛﻴﻔﻴـﺖ و ﺗﻌـﺪاد‬
‫دﻓﻌﺎت اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي ﻣﺸﺎﻫﺪات ﺑﺮاي رﺳﻴﺪن ﺑﻪ ﻣﻌﻴﺎرﻫﺎي از ﭘﻴﺶ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺷﺪه ﻃﺮاﺣﻲ‪ ،‬ﻣﻌﻠﻮم ﻣﻲ ﮔﺮدد و ﺑﺮاي اﻳﻦ ﻣﻨﻈﻮر ﻻزم اﺳﺖ ﻛﻪ‬
‫ﻧﺒﻴ‬

‫ﻛﻠﻴﻪ ﺟﻮاﻧﺐ از ﺟﻤﻠﻪ ﻣﺴﺎﺋﻞ اﻗﺘﺼﺎدي و ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻃﺮح در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﻮد‪ .‬آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﻣﻌﻠﻮم اﺳﺖ ﻃﺮاﺣﻲ ﻣﺮﺗﺒﻪ ﻳﻚ و دو را ﻧﻤﻲ ﺗﻮان ﻛﻼ‬
‫از ﻳﮕﺪﻳﮕﺮ ﻣﺠﺰا در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺖ زﻳﺮا ﻛﻪ ﻧﺘﺎﻳﺞ ﻫﺮ ﻳﻚ از اﻳﻦ دو ﺑﺮ دﻳﮕﺮي ﻧﻴﺰ ﺗﺎﺛﻴﺮ ﮔﺬار ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﮔﺎﻫﻲ از اوﻗﺎت ﻻزم اﺳﺖ‬
‫ﺗﺎ ﺑﺎ در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻦ ﭼﻨﺪ وﺿﻌﻴﺖ ﻣﺨﺘﻠﻒ و ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﻧﺘﺎﻳﺞ ﻃﺮاﺣﻲ ﻫﺎي ﻣﺮﺗﺒﻪ ﻳﻚ و دو از ﺑﻴﻦ ﭼﻨﺪ وﺿﻌﻴﺖ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺟﺎﻣﻌﺘﺮﻳﻦ آﻧﻬـﺎ را‬
‫ﺎﻥ‬

‫ﻛﻪ ﻛﻠﻴﻪ ﻣﻌﻴﺎرﻫﺎي اوﻟﻴﻪ از ﻧﻈﺮ ﻓﻨﻲ و اﻗﺘﺼﺎدي را ﺗﺎﻣﻴﻦ ﻛﻨﺪ‪ ،‬اﻧﺘﺨﺎب ﮔﺮدد‪.‬‬

‫‪ .4 .2 .5‬ﻃﺮاﺣﻲ ﻣﺮﺗﺒﻪ ﺳﻪ‬

‫ﻃﺮاﺣﻲ ﻣﺮﺗﺒﻪ ﺳﻪ ﻋﻤﻮﻣﺎ ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ اﻧﺠﺎم ﻣﻲ ﺷﻮد ﻛﻪ ﻳﻚ ﺷﺒﻜﻪ ﻛﻨﺘﺮل از ﻗﺒﻞ در اﺧﺘﻴﺎر دارﻳﻢ و ﻗﺼﺪ دارﻳﻢ ﺗﺎ ﺑﺎ اﺿﺎﻓﻪ ﻧﻤﻮدن‬
‫ﻳﻚ ﺳﺮي از ﻧﻘﺎط و ﻣﺸﺎﻫﺪات دﻳﮕﺮ اﺳﺘﺤﻜﺎم ﺷﺒﻜﻪ را از ﻧﻈﺮ دﻗﺖ و ﺳﺎﻳﺮ ﻣﻌﻴﺎرﻫﺎي ﻃﺮاﺣﻲ اﻓﺰاﻳﺶ دﻫﻴﻢ )اﻓﺰاﻳﺶ ﺗﺮاﻛﻢ ﺷﺒﻜﻪ‪ (17‬و‬
‫ﻳﺎ اﻳﻨﻜﻪ ﻛﻼ ﻗﺼﺪ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻴﻢ ﻛﻪ ﺷﺒﻜﻪ را ﮔﺴﺘﺮش دﻫﻴﻢ و ﻳﺎ آﻧﺮا ﺑﻪ ﺷﺒﻜﻪ دﻳﮕﺮي ﻣﺘﺼﻞ ﻧﻤﺎﺋﻴﻢ‪ .‬در اﻳﻦ ﻣﺮﺣﻠـﻪ ﻻزم اﺳـﺖ ﺗـﺎ دﻗـﺖ‬
‫ﻣﺨﺘﺼﺎت ﺷﺒﻜﻪ اوﻟﻴﻪ ﻧﻴﺰ در ﺳﺮﺷﻜﻨﻲ دﺧﺎﻟﺖ داده ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬در ﺣﻘﻴﻘﺖ اﻳﻦ ﻣﺨﺘﺼﺎت ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﭘﺎراﻣﺘﺮﻫﺎي اوﻟﻴـﻪ وزن دار در ﺳﺮﺷـﻜﻨﻲ‬

‫‪١٤‬‬
‫)‪Zero-variance reference base (defined by Baarda‬‬
‫‪١٥‬‬
‫‪Configuration‬‬
‫‪١٦‬‬
‫‪Design Matrix‬‬
‫‪١٧‬‬
‫‪Network densification‬‬

‫ﺍﺳﺘﺎﺩ ﺑﻬﺰﺍﺩ ﺑﻪ ﻧﺒﻴﺎﻥ‬ ‫ﺗﺄﻟﻴﻒ ﻭ ﺗﺮﺟﻤﻪ‬

 ‫ﺗﺤﻠﻴﻞ و ﻃﺮاﺣﻲ ﺷﺒﻜﻪ ﻫﺎي ﻛﻨﺘﺮل‬ ‫‪85‬‬ ‫ﻧﻘﺸﻪ ﺑﺮداري ژﺋﻮدﺗﻴﻚ‬

‫ﺷﺮﻛﺖ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﺑﻬﻴﻨﻪ ﺳﺎزي و ﺗﻘﻮﻳﺖ ﺷﺒﻜﻪ ﻫﺎي ﻣﻮﺟﻮد ﺑﺎ در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻦ ﻣﻌﻴﺎرﻫـﺎي ﻓﻨـﻲ و اﻗﺘﺼـﺎدي ﻫـﺪف اﺻـﻠﻲ از اﻧﺠـﺎم اﻳـﻦ‬
‫ﻃﺮاﺣﻲ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫‪ .3 . 5‬ﻣﻌﻴﺎرﻫﺎي‪ 18‬ﻃﺮاﺣﻲ ﺷﺒﻜﻪ‬
‫ﺑﺮاي اﻧﺠﺎم ﻃﺮاﺣﻲ ﺷﺒﻜﻪ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻛﻠﻲ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺳﻪ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﻌﻴﺎرﻫﺎي ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻛﻨﻨﺪه در ﻃﺮاﺣﻲ ﺣﺎﺋﺰ اﻫﻤﻴﺖ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ‬
‫‪19‬‬
‫ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از ‪ :‬ﻣﻌﻴﺎرﻫﺎي دﻗﺖ ﺷﺒﻜﻪ‪ ،‬ﻣﻌﻴﺎرﻫﺎي ﻗﺎﺑﻠﻴﺖ اﻃﻤﻴﻨﺎن ﺑﺮاي ﺷﺒﻜﻪ وﻣﻌﻴﺎرﻫﺎي ﺣﺴﺎﺳﻴﺖ ﺷﺒﻜﻪ‬
‫ﻣﻌﻴﺎرﻫﺎي دﻗﺖ ﺷﺒﻜﻪ از روي ﻣﺎﺗﺮﻳﺲ ورﻳﺎﻧﺲ‪ -‬ﻛﻮورﻳﺎﻧﺲ ﭘﺎراﻣﺘﺮﻫﺎي ﻣﺠﻬﻮل ﺷﺒﻜﻪ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﻲ ﮔﺮدﻧﺪ و ﺑﻪ دو دﺳﺘﻪ دﻗﺖ ﻛﻞ ﺷـﺒﻜﻪ‬
‫و دﻗﺖ ﻣﻨﻄﻘﻪ اي ﺷﺒﻜﻪ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺑﻨﺪي ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﻗﺎﺑﻠﻴﺖ اﻃﻤﻴﻨﺎن ﺑﻪ ﺑﺤﺚ در ﻣﻮرد ﻗﺪرت ﺗﺸـﺨﻴﺺ و ردﻳـﺎﺑﻲ اﺷـﺘﺒﺎﻫﺎت اﺣﺘﻤـﺎﻟﻲ در‬
‫ﻣﺸﺎﻫﺪات ﺷﺒﻜﻪ ﻣﻲ ﭘﺮدازد و ﺑﻪ دو ﺑﺨﺶ ﻗﺎﺑﻠﻴﺖ اﻃﻤﻴﻨﺎن داﺧﻠﻲ و ﻗﺎﺑﻠﻴﺖ اﻃﻤﻴﻨﺎن ﺧﺎرﺟﻲ ﺗﻔﻜﻴﻚ ﻣﻲ ﮔﺮدد‪ .‬ﻣﻌﻴﺎر دﻳﮕـﺮ ﺣﺴﺎﺳـﻴﺖ‬
‫ﺷﺒﻜﻪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺟﺎﺑﺠﺎﺋﻲ در ﻳﻚ ﺳﺮي از ﺟﻬﺎت ﺧﺎص ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮﻳﻦ اﺣﺘﻤﺎل ﺑﺮاي ﺟﺎﺑﺠﺎﺋﻲ آﻧﻬﺎ وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺣﺴﺎﺳﻴﺖ‬
‫در ﻣﺮﺣﻠﻪ اي ﻣﻮرد ﺑﺤﺚ ﻗﺮار ﻣﻲ ﮔﻴﺮد ﻛﻪ اﺣﺘﻤﺎل ﺗﻐﻴﻴﺮ ﺷﻜﻞ و ﺟﺎﺑﺠﺎﺋﻲ ﺷﺒﻜﻪ وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ و ﻳـﺎ اﻳﻨﻜـﻪ ﺑﺨـﻮاﻫﻴﻢ ﻳـﻚ ﺷـﺒﻜﻪ‬
‫ﭘﻮﻳﺎ‪ 20‬را ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﻲ ﻗﺮار دﻫﻴﻢ‪ .‬در اﻳﻦ ﻗﺴﻤﺖ ﺑﻪ ﺑﺤﺚ در ﻣﻮرد دو ﻣﻌﻴـﺎر اول ﻛـﻪ ﺑـﺮاي ﻛﻠﻴـﻪ ﺷـﺒﻜﻪ ﻫـﺎي ﻛﻨﺘـﺮل اﻫﻤﻴـﺖ دارﻧـﺪ‬

‫ﺑﻬ‬
‫ﻣﻲ ﭘﺮدازﻳﻢ و ﺑﺤﺚ در ﻣﻮرد ﺣﺴﺎﺳﻴﺖ ﺷﺒﻜﻪ را ﺑﻪ درس ﻣﻴﻜﺮوژﺋﻮدزي ﻣﻮﻛﻮل ﻣﻲ ﻛﻨﻴﻢ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ ﻣﻌﻴﺎرﻫـﺎي دﻳﮕـﺮي ﻧﻴـﺰ اﺧﻴـﺮا ﺗﻮﺳـﻂ‬
‫وﻧﻴﭽﻚ و ﻛﺮاﻛﻮﻓﺴﻜﻲ ﺑﺮاي ﻃﺮاﺣﻲ ﺷﺒﻜﻪ ﻣﻄﺮح ﮔﺮدﻳﺪه اﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﺗﻮاﻧﻤﻨﺪي ﺷﺒﻜﻪ‪ 21‬ﻣﻌﺮوف ﻫﺴﺘﻨﺪ و در ﻣﺒﺤـﺚ ﻣﺮﺑـﻮط ﺑـﻪ‬

‫ﺰﺍ‬
‫ﺗﺤﻠﻴﻞ اﺳﺘﺮﻳﻦ ﻣﻄﺮح ﻣﻲ ﮔﺮدﻧﺪ‪.‬‬

‫‪ .1 .3 .5‬ﻣﻌﻴﺎرﻫﺎي ﺑﺮآورد دﻗﺖ ﻛﻞ‪ 22‬در ﺷﺒﻜﻪ ﻫﺎي ژﺋﻮدﺗﻴﻚ‬

‫ﺩﺑ‬
‫ﺑﺮاي ﺑﺮآورد دﻗﺖ ﻛﻞ در ﻳﻚ ﺷﺒﻜﻪ از دو ﻣﻌﻴﺎر ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ اﺳﺘﻔﺎده ﺷﻮد ﻳﻜﻲ ﻣﺠﻤﻮع ﻋﻨﺎﺻـﺮ ﻗﻄـﺮي ﻣـﺎﺗﺮﻳﺲ ورﻳـﺎﻧﺲ‪-‬‬
‫ﻛﻮورﻳﺎﻧﺲ ﻣﺠﻬﻮﻻت ˆ‪ C x‬اﺳﺖ‪ trace(C x̂ ) :‬و دﻳﮕﺮي ﻧﺴﺒﺖ ﺑﺰرﮔﺘﺮﻳﻦ ﻣﻘﺪار وﻳـﮋه ﻣـﺎﺗﺮﻳﺲ ˆ‪ C x‬ﺑـﺮ ﻛـﻮﭼﻜﺘﺮﻳﻦ ﻣﻘـﺪار وﻳـﮋه‬
‫‪max‬‬
‫ﻪ‬
‫‪ .‬ﻫﺮ دو اﻳﻦ ﺗﻌﺎرﻳﻒ واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻣﺨﺘﺼﺎت ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﺑﺎ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻣﺨﺘﺼﺎت ﺷﺒﻜﻪ ﻣﻘﺎدﻳﺮ آﻧﻬﺎ‬ ‫ﻣﺎﺗﺮﻳﺲ ﻓﻮق ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ ‪:‬‬
‫‪min‬‬
‫ﻓﺮق ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺮد زﻳﺮا ﻛﻪ ﺑﺮآورد ﻛﻨﻨﺪه ﻫﺎي آﻧﻬﺎ از ﻧﻮع ﻛﻤﻴﺘﻬﺎي )‪ (inestimable‬ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻣﻌﻴﺎرﻫﺎي ﺑـﺮآورد دﻗـﺖ ﻛـﻞ ﺑـﺮاي ﻳـﻚ‬
‫ﺷﺒﻜﻪ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻛﺎﻣﻠﻲ از ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ و ﻛﻴﻔﻴﺖ دﻗﺖ ﭘﺎراﻣﺘﺮﻫﺎي ﺑﺮآورد ﺷﺪه اراﺋﻪ ﻧﻤﻲ ﻛﻨﻨﺪ و ﻫﺮﻛﺪام از آﻧﻬﺎ داراي ﻧﻘﺎط ﺿﻌﻔﻲ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ‬
‫ﻧﺒﻴ‬

‫ﻛﻪ اﻳﻦ اﻣﺮ ﺑﺎﻋﺚ ﻣﻲ ﺷﻮد اﻳﻦ ﻛﻤﻴﺘﻬﺎ در درﺟﻪ اول اﻫﻤﻴﺖ ﻗﺮار ﻧﮕﻴﺮﻧﺪ وﺑﻪ ﺑﺮآوردﻛﻨﻨﺪه ﻫﺎي دﻗﺖ ﻣﻨﻄﻘﻪ اي ﺷﺒﻜﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ اﻫﻤﻴـﺖ داده‬
‫ﻣﻲ ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﺎﻥ‬

‫‪ .2 .3 .5‬ﻣﻌﻴﺎرﻫﺎي ﺑﺮآورد دﻗﺖ ﻣﻨﻄﻘﻪ اي‪ 23‬در ﺷﺒﻜﻪ ﻫﺎي ﻛﻨﺘﺮل‬

‫دﻗﺖ ﻣﻨﻄﻘﻪ اي ﺷﺒﻜﻪ ﺑﻪ دو ﺻﻮرت ﻣﻄﻠﻖ و ﻧﺴﺒﻲ ﺑﻴﺎن ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬دﻗﺖ ﻣﻨﻄﻘﻪ اي ﻣﻄﻠﻖ ﺷﺒﻜﻪ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺑﻴﻀﻲ ﺧﻄﺎي ﻣﻄﻠﻖ‬
‫ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻣﻲ ﮔﺮدد‪ ،‬ﺑﻪ اﻳﻦ ﺻﻮرت ﻛﻪ ﻓﺎﺻﻠﻪ اﻃﻤﻴﻨﺎن ﺑﺮاي ﻫﺮ ﻳﻚ از ﻧﻘﺎط ﺑﺮآورد ﺷﺪه در ﺷﺒﻜﻪ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻣﻲ ﮔـﺮدد و ﻫﻤـﺎﻧﻄﻮر ﻛـﻪ در‬
‫درس ﺳﺮﺷﻜﻨﻲ آﻣﻮﺧﺘﻪ اﻳﺪ اﻳﻦ ﻓﺎﺻﻠﻪ اﻃﻤﻴﻨﺎن ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﻳﻚ ﺑﻴﻀﻲ ﻇﺎﻫﺮ ﻣﻲ ﮔﺮدد و ﺑﻬﺘﺮ اﺳﺖ ﺑﻪ آن ﻧﺎﺣﻴﻪ اﻃﻤﻴﻨﺎن ﺑﮕـﻮﺋﻴﻢ‪.‬‬

‫‪١٨‬‬
‫‪Network design criteria‬‬
‫‪١٩‬‬
‫‪Network sensivity‬‬
‫‪٢٠‬‬
‫‪Dynamic network‬‬
‫‪٢١‬‬
‫‪Network robustness elements‬‬
‫‪٢٢‬‬
‫‪Global network precision measures‬‬
‫‪٢٣‬‬
‫‪Local precision measures‬‬

‫ﺍﺳﺘﺎﺩ ﺑﻬﺰﺍﺩ ﺑﻪ ﻧﺒﻴﺎﻥ‬ ‫ﺗﺄﻟﻴﻒ ﻭ ﺗﺮﺟﻤﻪ‬

 ‫ﺗﺤﻠﻴﻞ و ﻃﺮاﺣﻲ ﺷﺒﻜﻪ ﻫﺎي ﻛﻨﺘﺮل‬ ‫‪86‬‬ ‫ﻧﻘﺸﻪ ﺑﺮداري ژﺋﻮدﺗﻴﻚ‬

‫‪  x2  xy ‬‬
‫‪ ‬از ﻣﺎﺗﺮﻳﺲ ˆ‪ C x‬ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎ ﻣﺠﺬور ﻧﻴﻢ ﻗﻄـﺮ اﻃـﻮل وﻧـﻴﻢ ﻗﻄـﺮ اﻗﺼـﺮ‬ ‫ﺑﺮاﻳﻦ اﺳﺎس ﻣﻘﺎدﻳﺮ وﻳﮋه زﻳﺮ ﻣﺎﺗﺮﻳﺴﻬﺎي ﺑﻪ ﻓﺮم ‪2 ‬‬
‫‪24‬‬
‫‪‬‬
‫‪ yx‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪y ‬‬

‫ﺑﻴﻀﻲ ﻫﺎي ﺧﻄﺎي ﻧﻘﺎط ﺷﺒﻜﻪ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺑﻮد‪ .‬اﻳﻦ ﻣﻘﺎدﻳﺮ وﻳﮋه ‪ 1 ,  2 ‬از راﺑﻄﻪ زﻳﺮ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ‪ a ،‬و ‪ b‬ﻧـﻴﻢ ﻗﻄﺮﻫـﺎي اﻃـﻮل و‬
‫اﻗﺼﺮ ﺑﻴﻀﻲ ﺧﻄﺎ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ x2   y2‬‬
‫‪1  a 2 ‬‬
‫‪2‬‬
‫‪1‬‬
‫‪2‬‬
‫‪‬‬‫‪ x2   y2   4 xy2‬‬
‫‪‬‬
‫‪2‬‬

‫)‪(18-5‬‬
‫‪‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪2‬‬

‫‪2  b ‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪x‬‬

‫‪2‬‬
‫‪y‬‬
‫‪‬‬
‫‪1‬‬
‫‪2‬‬
‫‪ x   y   4 xy‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2 2‬‬ ‫‪2‬‬

‫و ﻧﺤﻮه ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻦ و ﺗﻮﺟﻴﻪ ﺑﻴﻀﻲ ﺧﻄﺎ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﺤﻮرﻫﺎي ﻣﺨﺘﺼﺎت ﺗﻮﺳﻂ ﭘﺎراﻣﺘﺮ دﻳﮕﺮي ﺗﻮﺻﻴﻒ ﻣﻲ ﺷﻮد ﻛﻪ آزﻳﻤﻮت ﻗﻄﺮ اﻃﻮل‬

‫‪1‬‬ ‫‪ 2 xy‬‬ ‫‪‬‬

‫‪   tan 1 ‬‬ ‫را ﺑﻴﺎن ﻣﻲ ﻛﻨﺪ و ﺑﺎ ‪ ‬ﻧﺸﺎن داده ﻣﻲ ﺷﻮد )ﺑﻪ ﺷﻜﻞ ‪ (2-5‬ﺗﻮﺟﻪ ﻧﻤﺎﺋﻴﺪ( ‪ (19-5) :‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪ 2  2‬‬ ‫‪‬‬
‫‪ x‬‬ ‫‪y‬‬ ‫‪‬‬

‫ﺑﻬ‬
‫ﺰﺍ‬
‫‪‬‬
‫‪b‬‬ ‫‪a‬‬
‫ﻪ‬ ‫ﺩﺑ‬
‫ﺷﻜﻞ )‪ : (2-5‬ﻧﺎﺣﻴﻪ اﻃﻤﻴﻨﺎن ﺑﺮاي ﺑﺮآورد ﻳﻚ ﻧﻘﻄﻪ از ﺷﺒﻜﻪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺑﻴﻀﻲ ﺧﻄﺎي ﻣﻄﻠﻖ ﻧﺸﺎن داده ﻣﻲ ﺷﻮد‬
‫ﻧﺒﻴ‬

‫ﺑﻴﻀﻲ ﺧﻄﺎي ﺣﺎﺻﻞ از رواﺑﻂ )‪ (18-5‬و )‪ (19-5‬ﻳﻚ ﻧﺎﺣﻴﻪ اﻃﻤﻴﻨﺎن ‪ %39/4‬ﺑﻪ ﻣﺮﻛﺰ ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ واﻗﻌﻲ ﻧﻘﻄﻪ ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ ﻣﺎﺳﺖ وﻟﻲ ﻋﻤـﻼ‬
‫ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﻋﺪم دﺳﺘﺮﺳﻲ ﺑﻪ ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ واﻗﻌﻲ‪ ،‬آﻧﺮا ﺑﻪ ﻣﺮﻛﺰ ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ ﺑﺮآورد ﺷﺪه ﺗﺮﺳﻴﻢ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮاي اﻓﺰاﻳﺶ ﺳﻄﺢ اﻃﻤﻴﻨـﺎن ﺑﺎﻳـﺪ ﻣﻘـﺎدﻳﺮ‬
‫ﻣﻲ ﺷﻮد‬ ‫‪ a, b‬را در ﺿﺮاﻳﺒﻲ ﻛﻪ از ﺟﺪول )‪ (1-5‬ﺑﺪﺳﺖ ﻣﻲ آﻳﻨﺪ‪ ،‬ﺿﺮب ﻧﻤﻮد‪ .‬ﺑﻪ اﻳﻦ ﺿﺮاﻳﺐ اﺻﻄﻼﺣﺎ ﺿﺮاﻳﺐ ﺑﺰرﮔﻨﻤﺎﺋﻲ‪ 25‬ﮔﻔﺘﻪ‬
‫ﺎﻥ‬

‫و ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر ﻛﻪ ﻣﻼﺣﻈﻪ ﻣﻲ ﻛﻨﻴﺪ‪ ،‬ﻣﻘﺎدﻳﺮ آﻧﻬﺎ ﺑﺎ اﻓﺰاﻳﺶ درﺟﻪ آزادي ﻛﺎﻫﺶ ﭘﻴﺪا ﻣﻲ ﻛﻨﺪ و از ﺗﻮزﻳﻊ آﻣﺎري ﻓﻴﺸﺮ‪ 26‬ﺗﺒﻌﻴﺖ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪.‬‬

‫‪٢٤‬‬
‫‪Sub matrix‬‬
‫‪٢٥‬‬
‫‪Magnification factor‬‬
‫‪٢٦‬‬
‫‪Fisher distribution function‬‬

‫ﺍﺳﺘﺎﺩ ﺑﻬﺰﺍﺩ ﺑﻪ ﻧﺒﻴﺎﻥ‬ ‫ﺗﺄﻟﻴﻒ ﻭ ﺗﺮﺟﻤﻪ‬

 ‫ﺗﺤﻠﻴﻞ و ﻃﺮاﺣﻲ ﺷﺒﻜﻪ ﻫﺎي ﻛﻨﺘﺮل‬ ‫‪87‬‬ ‫ﻧﻘﺸﻪ ﺑﺮداري ژﺋﻮدﺗﻴﻚ‬

‫‪‬‬ ‫در صد احتمال‬

‫‪df 95%‬‬ ‫‪98%‬‬ ‫‪99%‬‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬

‫ﺑﻬ‬
‫‪2 F2 ,df ,‬‬ ‫ﺟﺪول )‪ :(1-5‬ﻣﻘﺎدﻳﺮ ﺿﺮاﻳﺐ ﺑﺰرﮔﻨﻤﺎﺋﻲ ﺑﺮاي ﺑﻴﻀﻲ ﻫﺎي ﺧﻄﺎي دوﺑﻌﺪي‬
‫ﻣﻘﺎدﻳﺮ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺷﺪه ﺑﺮاي ﺟﺪول ﻓﻮق ﺑﺮاي ﻓﻮاﺻﻞ اﻃﻤﻴﻨﺎن دو ﺑﻌﺪي ﺑﺮآورد ﺷﺪه اﻧﺪ و ﻣﻼﺣﻈﻪ ﻣﻲ ﺷـﻮد ﻛـﻪ ﺑـﺎ ﺗﻐﻴﻴـﺮ ﺑﻌـﺪ ﻣﻘـﺎدﻳﺮ‬

‫ﺰﺍ‬
‫ﺿﺮاﻳﺐ ﻧﻴﺰ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ و اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﻲ ﻳﺎﺑﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﺟﺰ ﺑﻴﻀﻲ ﺧﻄﺎ ﻣﻌﻴﺎرﻫﺎي دﻳﮕﺮي ﻧﻴﺰ ﺑﺮاي ﺑﻴﺎن دﻗـﺖ ﻧﻘـﺎط ﺷـﺒﻜﻪ وﺟـﻮد دارد ﻛـﻪ‬
‫ﻣﻬﻤﺘﺮﻳﻦ آﻧﻬﺎ ﻣﻨﺤﻨﻲ ﭘﺪال‪ 27‬ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻣﻨﺤﻨﻲ ﭘﺪال ﻣﻜﺎن ﻫﻨﺪﺳﻲ اﻧﺤﺮاف ﻣﻌﻴﺎر ﻣﺨﺘﺼﺎت در ﺟﻬﺎت ﻣﺨﺘﻠﻒ اﺳﺖ‪ ،‬اﻧﺤـﺮاف ﻣﻌﻴـﺎر در‬
‫آزﻳﻤﻮت ‪ ‬از راﺑﻄﻪ ذﻳﻞ ﺑﺪﺳﺖ ﻣﻲ آﻳﺪ) ﺷﻜﻞ ‪: (3-5‬‬
‫ﻪ‬
‫‪e ‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪y‬‬
‫ﺩﺑ‬
‫) ‪cos 2 ( )  2 xy sin( ) cos( )   x2 sin 2 (‬‬ ‫)‪ (20-5‬‬

‫داﻳﺮه‬
‫اﻃﻤﻴﻨﺎن‬
‫ﻧﺒﻴ‬

‫‪‬‬
‫‪r‬‬
‫‪e‬‬
‫ﺎﻥ‬

‫ﻣﻨﺤﻨﻲ‬
‫ﭘﺪال‬

‫ﺷﻜﻞ )‪: (3-5‬ﺑﻴﻀﻲ ﺧﻄﺎ‪ ،‬ﻣﻨﺤﻨﻲ ﭘﺪال و داﻳﺮه اﻃﻤﻴﻨﺎن‬

‫ﻳﻜﻲ دﻳﮕﺮ از ﻣﻔﺎﻫﻴﻤﻲ ﻛﻪ اﺧﻴﺮا در اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه آﻣﺮﻳﻜﺎ ﺑﺮاي ﺑﻴﺎن دﻗﺖ ﻣﺨﺘﺼﺎت دو ﺑﻌﺪي ﻧﻘﺎط ﺑﻜﺎر ﺑﺮده ﻣﻲ ﺷﻮد‪ ،‬داﻳﺮه ﺧﻄﺎﺳـﺖ‪.‬‬
‫داﻳﺮه ﺧﻄﺎ در ﺣﻘﻴﻘﺖ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻨﻈﻮر ﺗﻌﺮﻳﻒ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺘﻮاﻧﻴﻢ دﻗﺖ ﻣﺨﺘﺼﺎت را در ﻛﻠﻴﻪ ﺟﻬﺎت ﺑﺎ ﻳﻚ ﻣﻘﺪار واﺣﺪ ﺑﻴـﺎن ﻛﻨـﻴﻢ ﻛـﻪ‬
‫ﻫﻤﺎن ﺷﻌﺎع داﻳﺮه ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ و ﺣﺴﻦ آن در اﻳﻨﺠﺎﺳﺖ ﻛﻪ درك اﻳﻦ ﻣﻔﻬﻮم ﺑﺮاي ﺑﺴﻴﺎري از اﻓﺮاد ﻏﻴﺮ ﻣﺘﺨﺼﺺ در ﻧﻘﺸﻪ ﺑـﺮداري ﻛـﻪ ﻣـﺎ‬
‫ﺑﺮاي ﺑﻴﺎن دﻗﺖ و ﻛﻴﻔﻴﺖ ﻣﺤﺼﻮﻻت ﻛﺎرﻣﺎن )ﻣﺨﺘﺼﺎت ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺷﺪه ﻧﻘﺎط( ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﺳﺮوﻛﺎر دارﻳﻢ‪ ،‬ﺧﻴﻠﻲ ﺳﺎده ﺗﺮ از ﺑﻴﻀﻲ ﺧﻄﺎ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫‪٢٧‬‬
‫‪Pedal curve‬‬

‫ﺍﺳﺘﺎﺩ ﺑﻬﺰﺍﺩ ﺑﻪ ﻧﺒﻴﺎﻥ‬ ‫ﺗﺄﻟﻴﻒ ﻭ ﺗﺮﺟﻤﻪ‬

‫ﺗﺤﻠﻴﻞ و ﻃﺮاﺣﻲ ﺷﺒﻜﻪ ﻫﺎي ﻛﻨﺘﺮل‬ ‫‪88‬‬ ‫ﻧﻘﺸﻪ ﺑﺮداري ژﺋﻮدﺗﻴﻚ‬

‫ﺷﻌﺎع اﻳﻦ داﻳﺮه از راﺑﻄﻪ ذﻳﻞ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻣﻲ ﮔﺮدد‪:‬‬

‫)‪ r  K p a (21-5‬ﻛﻪ در آن ‪ K p  1.960790  0.004071C  0.114276C  0.371625C 3‬و ‪C  b / a‬‬
‫‪2‬‬

‫اﮔﺮﭼﻪ ﺑﻴﻀﻲ ﺧﻄﺎي ﻣﻄﻠﻖ ﺷﻤﺎي ﻛﻠﻲ از دﻗﺖ ﺷﺒﻜﻪ ﺑﺪﺳﺖ ﻣﻲ دﻫﺪ‪ ،‬اﻣﺎ اﻳﻦ ﻛﻤﻴﺖ ﻧﻴﺰ واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﺳﻴﺴـﺘﻢ ﻣﺨﺘﺼـﺎت اﺳـﺖ و اﻧـﺪازه‬
‫اﻗﻄﺎر آن ‪ a, b ‬و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ آزﻳﻤﻮت ﻧﻴﻢ ﻗﻄﺮ اﻃﻮل آن از ﺟﻤﻠﻪ ﻛﻤﻴﺖ ﻫﺎي )‪ (inestimable‬ﻣﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ زﻳـﺮا ﻫﻨﮕـﺎﻣﻲ ﻛـﻪ ﺳﻴﺴـﺘﻢ‬
‫ﻣﺨﺘﺼﺎت ﻳﻚ ﺷﺒﻜﻪ را ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻣﻲ دﻫﻴﻢ ﻣﻼﺣﻈﻪ ﻣﻲ ﮔﺮدد ﻛﻪ ﺑﻴﻀﻲ ﻫﺎي ﺧﻄﺎي ﻣﻄﻠﻖ ﺑﺮاي ﻧﻘﺎط ﺷﺒﻜﻪ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ ﺑﻪ اﻳـﻦ ﺻـﻮرت‬
‫ﻛﻪ ﻫﺮﭼﻘﺪر از ﻣﺒﺪا دور ﻣﻲ ﺷﻮﻳﻢ اﺑﻌﺎد ﺑﻴﻀﻲ ﻫﺎي ﺧﻄﺎي ﻣﻄﻠﻖ ﺑﺰرگ و ﺑﺰرﮔﺘﺮ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ و ﺑﺎ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻣﺒﺪا از ﻧﻘﻄﻪ اي ﺑﻪ ﻧﻘﻄﻪ دﻳﮕﺮ در‬
‫ﺷﺒﻜﻪ ﻫﻤﻴﻦ اﺗﻔﺎق ﺗﻜﺮار ﻣﻲ ﮔﺮدد )ﺷﻜﻞ ‪ (4-5‬و ﻫﻤﻴﻨﻄﻮر اﮔﺮ آزﻳﻤﻮت ﻣﺮﺟﻊ را ﺗﻐﻴﻴﺮ دﻫﻴﻢ )ﺑﻪ ﺟﺎي آزﻳﻤﻮت ﻳﻚ اﻣﺘـﺪاد آزﻳﻤـﻮت‬
‫اﻣﺘﺪاد دﻳﮕﺮي را ﻣﺮﺟﻊ در ﻧﻈﺮ ﺑﮕﻴﺮﻳﻢ( ﻣﻲ ﺑﻴﻨﻴﻢ ﺑﻴﻀﻲ ﻫﺎي ﺧﻄﺎي ﻣﻄﻠﻖ ﻣﺘﻨﺎﺳﺐ ﺑﺎ آن ﻣﻘﺪاري دوران ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬

‫ﻣﺒﺪا ﺷﺒﻜﻪ‬

‫ﺑﻬ‬
‫‪N‬‬

‫ﺰﺍ‬
‫‪1000m‬‬
‫ﻣﻘﻴﺎس ﺷﺒﻜﻪ‬
‫ﺩﺑ‬ ‫‪100mm‬‬
‫ﻣﻘﻴﺎس ﺑﻴﻀﻲ ﺧﻄﺎ‬
‫ﻪ‬
‫ﺳﻄﺢ اﻃﻤﻴﻨﺎن‪% 95 :‬‬
‫ﻧﺒﻴ‬
‫ﺎﻥ‬

‫ﻛﻠﻴﻪ ﻃﻮﻟﻬﺎ و زواﻳﺎ و ﻳﻚ‬

‫آزﻳﻤﻮت اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي ﺷﺪه اﻧﺪ‬
‫ﻣﺒﺪا ﺷﺒﻜﻪ‬
‫ﺷﻜﻞ )‪ : (4-5‬ﻧﻤﺎﻳﺶ واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻮدن ﺑﻴﻀﻲ ﻫﺎي ﺧﻄﺎي ﻣﻄﻠﻖ ﺑﻪ ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻣﺨﺘﺼﺎت اﻧﺘﺨﺎب ﺷﺪه ﺑﺮاي ﺳﺮﺷﻜﻨﻲ ﺷﺒﻜﻪ‬

‫ﺣﺘﻲ اﮔﺮ ﺳﺮﺷﻜﻨﻲ اﻳﻨﺮ ﻛﻨﺴﺘﺮﻳﻨﺖ را ﻫﻢ اﻧﺘﺨﺎب ﻛﻨﻴﻢ ﻣﻼﺣﻈﻪ ﻣﻲ ﮔﺮدد ﻛﻪ ﺑﺎ دور ﺷﺪن از ﻣﺮﻛﺰ ﺛﻘﻞ ﺷﺒﻜﻪ اﺑﻌﺎد ﺑﻴﻀـﻲ ﻫـﺎي ﺧﻄـﺎي‬
‫ﻣﻄﻠﻖ ﺑﺰرﮔﺘﺮ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ و اﺳﺘﻔﺎده از اﻳﻦ ﻧﻮع ﺳﺮﺷﻜﻨﻲ ﻫﻢ ﻛﻤﻜﻲ ﺑﻪ رﻓﻊ ﻣﻌﻀﻞ واﺑﺴﺘﮕﻲ ﺑﻴﻀﻲ ﻫﺎي ﺧﻄﺎي ﻣﻄﻠﻖ ﺑﻪ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﺳﻴﺴـﺘﻢ‬
‫ﻣﺨﺘﺼﺎت ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﻛﺮد‪ .‬ﺑﺮاي اﻳﻨﻜﻪ ﻣﻌﻴﺎري از دﻗﺖ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻴﻢ ﻛﻪ داراي واﺑﺴﺘﮕﻲ ﻛﻤﺘﺮي ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻣﺨﺘﺼﺎت ﻣﺮﺟـﻊ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬دﻗﺖ ﻣﻨﻄﻘﻪ اي ﻧﺴﺒﻲ را ﺑﺮاي ﺷﺒﻜﻪ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺑﻴﻀﻲ ﺧﻄﺎي ﻧﺴﺒﻲ ﺑﻴﺎن ﻣﻲ ﮔﺮدد‪ .‬ﺑﺮاي اﻳـﻦ ﻣﻨﻈـﻮر ﻧﺎﺣﻴـﻪ‬
‫اﻃﻤﻴﻨﺎن ﻧﺴﺒﻲ را ﺑﺮاي ﺗﻔﺎﺿﻞ ﻣﺨﺘﺼﺎت ﻫﺮ دو ﻧﻘﻄﻪ از ﺷﺒﻜﻪ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﻧﺎﺣﻴﻪ اﻃﻤﻴﻨﺎن ﻧﺴﺒﻲ ﺗﺎﺑﻌﻲ از ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻳﻚ زﻳـﺮ ﻣـﺎﺗﺮﻳﺲ‬

‫ﺍﺳﺘﺎﺩ ﺑﻬﺰﺍﺩ ﺑﻪ ﻧﺒﻴﺎﻥ‬ ‫ﺗﺄﻟﻴﻒ ﻭ ﺗﺮﺟﻤﻪ‬

 ‫ﺗﺤﻠﻴﻞ و ﻃﺮاﺣﻲ ﺷﺒﻜﻪ ﻫﺎي ﻛﻨﺘﺮل‬ ‫‪89‬‬ ‫ﻧﻘﺸﻪ ﺑﺮداري ژﺋﻮدﺗﻴﻚ‬

‫‪  2x‬‬ ‫‪ x , y ‬‬

‫‪ ‬اﺳـﺖ و ﻧﺤـﻮه‬ ‫‪‬‬
‫‪ y ,x‬‬ ‫از ﻣﺎﺗﺮﻳﺲ ﻛﻮورﻳﺎﻧﺲ ﺗﻔﺎﺿﻞ ﻣﺨﺘﺼﺎت ﻧﻘﺎط ﺷﺒﻜﻪ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻳﻦ زﻳﺮ ﻣﺎﺗﺮﻳﺲ ﺑﻪ ﺻـﻮرت ‪ 2y ‬‬
‫ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ اﺟﺰاي ﺑﻴﻀﻲ ﺧﻄﺎي ﻧﺴﺒﻲ ﺑﻴﻦ دو ﻧﻘﻄﻪ از اﻳﻦ ﻣﺎﺗﺮﻳﺲ دﻗﻴﻘﺎ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ اﺟـﺰاي ﺑﻴﻀـﻲ ﺧﻄـﺎي ﻣﻄﻠـﻖ اﺳـﺖ ﻛـﻪ ﭘﻴﺸـﺘﺮ‬
‫ﺗﻮﺿﻴﺢ داده ﺷﺪه اﺳﺖ )رواﺑﻂ ‪ 18-5‬و ‪ .(19-5‬ﺳﺎده ﺗﺮﻳﻦ راه ﺑﺮاي ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻣـﺎﺗﺮﻳﺲ ﻛﻮورﻳـﺎﻧﺲ ﺗﻔﺎﺿـﻞ ﻣﺨﺘﺼـﺎت ﺑـﻴﻦ دو ﻧﻘﻄـﻪ‪،‬‬
‫اﺳﺘﻔﺎده از ﻗﺎﻧﻮن ﻛﻮورﻳﺎﻧﺲ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪:‬‬
‫‪ xi ‬‬
‫‪ ‬‬
‫‪ x  x j  xi‬‬ ‫‪ x    1 0 1 0  y i ‬‬
‫‪‬‬ ‫‪    ‬‬ ‫‪ ‬‬
‫‪y  y j  y i‬‬ ‫‪ y   0  1 0 1  x j ‬‬
‫‪y ‬‬
‫‪ j‬‬
‫‪  x2i  xi , yi  xi ,x j  xi , y j  1‬‬ ‫‪0‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪  2x‬‬ ‫‪ x,y   1 0 1 0  yi ,xi  yi  yi ,x j  yi , y j  0‬‬ ‫‪1‬‬

‫ﺑﻬ‬
‫‪2‬‬

‫‪Cx,y‬‬ ‫‪ ‬‬ ‫‪2  ‬‬

‫‪ ‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪ y,x‬‬ ‫‪ y   0 1 0 1 x j ,xi  x j , yi  x2j  x j , y j  1‬‬ ‫‪0‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪ y ,x  y , y  y ,x  y2  0‬‬ ‫‪1 ‬‬

‫ﺰﺍ‬
‫‪ j i‬‬ ‫‪j i‬‬ ‫‪j j‬‬ ‫‪j ‬‬

‫‪‬‬ ‫‪x2i x2j  2xi ,xj‬‬ ‫‪xi , yi xj ,yi xi ,yj xj ,yj ‬‬
‫‪Cx,y  ‬‬ ‫‪‬‬
‫‪ i i‬‬ ‫‪j i‬‬ ‫‪i j‬‬
‫ﺩﺑ‬
‫‪x ,y x ,y x , y x ,y‬‬
‫‪j j‬‬
‫‪ yi  yj  2 yi ,yj‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬
‫)‪ (22-5‬‬
‫‪‬‬
‫روش راﻳﺞ ﺑﺮاي اراﺋﻪ اﻧﺪازه ﻧﺎﺣﻴﻪ اﻃﻤﻴﻨﺎن ﻧﺴﺒﻲ آﻧﺴﺖ ﻛﻪ آﻧﺮا ﺑﻪ ﺷﻜﻞ ﺑﻴﻀﻲ ﺧﻄﺎ در وﺳﻂ ﻓﺎﺻﻠﻪ ﺑﻴﻦ دو ﻧﻘﻄـﻪ ﺗﺮﺳـﻴﻢ ﻧﻤـﺎﺋﻴﻢ‪ .‬ﺑـﻪ‬
‫ﻛﻤﻚ اﻳﻦ ﺑﻴﻀﻲ ﺧﻄﺎ ﻣﻲ ﺗﻮان اﻧﺤﺮاف ﻣﻌﻴﺎر آزﻳﻤﻮت و ﻃﻮل ﺑﺮآورد ﺷﺪه ﺑﺮاي دو ﻧﻘﻄﻪ را ﺑﺪﺳﺖ آورد و ﺑﺪﻳﻦ ﻣﻨﻈﻮر ﻛﺎﻓﻴﺴﺖ ﺗﺎ ﺑـﺮ‬
‫ﻪ‬
‫ﺑﻴﻀﻲ دو ﺧﻂ ﻣﻤﺎس ﭼﻨﺎن رﺳﻢ ﻛﻨﻴﻢ ﻛﻪ ﻳﻜﻲ ﻋﻤﻮد و دﻳﮕﺮي ﻣﻮازي ﺧﻂ واﺻﻞ ﺑﻴﻦ دو ﻧﻘﻄﻪ ﺑﺎﺷﺪ )ﺷﻜﻞ ‪: (5-5‬‬

‫‪cp1  Dˆ ij ˆij‬‬ ‫ˆ‪cp 2   D‬‬

‫ﻧﺒﻴ‬

‫و‬ ‫‪ij‬‬
‫)‪(23-5‬‬
‫‪ xˆ j  xˆ i ‬‬
‫‪ˆ ij  tan 1 ‬‬ ‫‪ Dˆ ij  xˆ j  xˆ i 2   yˆ j  yˆ i 2‬و ‪‬‬
‫‪y‬‬‫ˆ‬ ‫‪‬‬ ‫ˆ‬
‫‪y‬‬ ‫‪‬‬
‫‪ j‬‬ ‫‪i ‬‬
‫ﺎﻥ‬

‫ﻣﺴﺌﻠﻪ ﺣﺎﺋﺰ اﻫﻤﻴﺖ در اﻳﻨﺠﺎ آﻧﺴﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﺑﻴﻀﻲ ﺧﻄﺎي ﻧﺴﺒﻲ ﺑﻴﻦ دو ﻧﻘﻄﻪ ﻣـﻲ ﺗـﻮان ﺑـﻪ دﻗـﺖ ﻃـﻮﻟﻲ و زاوﻳـﻪ اي ﺷـﺒﻜﻪ در‬
‫راﺳﺘﺎي ﺧﻄﻮط ﻣﺘﺼﻞ ﻛﻨﻨﺪه ﻧﻘﺎط ﺑﻪ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﭘﻲ ﺑﺮد و اﮔﺮ ﺿﻌﻔﻲ در دﻗﺖ آﻧﻬﺎ وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﺑﺎ اﻧﺪﻳﺸﻴﺪن ﺗﺪاﺑﻴﺮي ﻧﻈﻴـﺮ اﻓـﺰودن‬
‫ﻣﺸﺎﻫﺪات در آن ﻗﺴﻤﺖ از ﺷﺒﻜﻪ و ﻳﺎ ﺑﻬﺒﻮد دادن دﻗﺖ اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي ﻣﺸﺎﻫﺪات ﺑﺮاي آن ﻗﺴﻤﺖ از ﺷﺒﻜﻪ دﻗﺖ ﺷﺒﻜﻪ را اﻓﺰاﻳﺶ دﻫﻴﻢ‪.‬‬

‫ﺍﺳﺘﺎﺩ ﺑﻬﺰﺍﺩ ﺑﻪ ﻧﺒﻴﺎﻥ‬ ‫ﺗﺄﻟﻴﻒ ﻭ ﺗﺮﺟﻤﻪ‬

 ‫ﺗﺤﻠﻴﻞ و ﻃﺮاﺣﻲ ﺷﺒﻜﻪ ﻫﺎي ﻛﻨﺘﺮل‬ ‫‪90‬‬ ‫ﻧﻘﺸﻪ ﺑﺮداري ژﺋﻮدﺗﻴﻚ‬

‫‪P1‬‬
‫‪i‬‬
‫‪P2‬‬ ‫‪c‬‬ ‫‪j‬‬

‫ﺷﻜﻞ )‪ : (5-5‬ﺑﻴﻀﻲ ﻫﺎي ﺧﻄﺎي ﻣﻄﻠﻖ و ﻧﺴﺒﻲ ﺑﺮاي ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ ﻣﺴﻄﺤﺎﺗﻲ دو ﻧﻘﻄﻪ ‪ i‬و‪j‬‬

‫ﺑﻬ‬
‫ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر ﻛﻪ ﻣﻲ داﻧﻴﺪ دو ﭘﺎراﻣﺘﺮ اﺻﻠﻲ ﺑﺮاي ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻳﻚ ﺑﻴﻀﻲ ﺧﻄﺎي ﻧﺴﺒﻲ ﻳﻜﻲ اﺑﻌﺎد آن )ﻧﻴﻢ ﻗﻄﺮ اﻃﻮل و اﻗﺼﺮ( ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ و دﻳﮕﺮي‬
‫آزﻳﻤﻮت ﻧﻴﻢ ﻗﻄﺮ اﻃﻮل اﺳﺖ‪ .‬رﻓﺘﺎر اﻳﻦ دو ﻛﻤﻴﺖ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻣﺨﺘﺼﺎت ﻣﺒﻨﺎي ﺷﺒﻜﻪ‪ ،‬ﻣﺘﻔﺎوت اﺳﺖ ﺑﺪﻳﻦ ﻣﻌﻨﻲ ﻛﻪ اﺑﻌـﺎد‬
‫ﺑﻴﻀﻲ ﺧﻄﺎي ﻧﺴﺒﻲ ﻣﺴﺘﻘﻞ از ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻣﺒﺪا و آزﻳﻤﻮت ﻣﺮﺟﻊ ﺷﺒﻜﻪ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ و ﻓﻘﻂ ﺑﻪ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻣﻘﻴﺎس در ﺷـﺒﻜﻪ واﺑﺴـﺘﻪ اﺳـﺖ و اﻳـﻦ‬

‫ﺰﺍ‬
‫واﺑﺴﺘﮕﻲ ﻓﻘﻂ وﻗﺘﻲ ﺧﻮدش را ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﺪ ﻛﻪ ﻣﺜﻼ دو ﻧﻘﻄﻪ ﺛﺎﺑﺖ ﺑﺮاي ﺗﻌﺮﻳﻒ ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻣﺨﺘﺼﺎت داﺷـﺘﻪ ﺑﺎﺷـﻴﻢ و ﻓﻘـﻂ ﻣﺸـﺎﻫﺪات‬
‫زاوﻳﻪ اي اﻧﺠﺎم داده ﺑﺎﺷﻴﻢ و ﻫﻴﭻ ﻃﻮﻟﻲ را ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻧﻜﺮده ﺑﺎﺷﻴﻢ در اﻳﻦ ﺣﺎﻟﺖ ﺗﻨﻬﺎ ﻋﺎﻣﻞ ﻣﻌﺮﻓﻲ ﻣﻘﻴﺎس در ﺷﺒﻜﻪ ﻓﺎﺻـﻠﻪ ﺑـﻴﻦ اﻳـﻦ دو‬
‫ﺩﺑ‬
‫ﻧﻘﻄﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﻐﻴﻴﺮ دادن آن ﺑﺮ اﺑﻌﺎد ﺑﻴﻀﻲ ﻫﺎي ﺧﻄﺎي ﻧﺴﺒﻲ ﺗﺎ ﺣﺪودي ﺗﺎﺛﻴﺮ ﮔﺬار اﺳﺖ وﻟﻲ اﻣﺮوزه ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﻳﻨﻜـﻪ ﻣﻌﻤـﻮﻻ ﺗﻤـﺎم‬
‫ﻃﻮﻟﻬﺎي ﻣﻤﻜﻦ در ﺷﺒﻜﻪ ﺑﺎ دﺳﺘﮕﺎﻫﻬﺎي ﻃﻮﻟﻴﺎب ﻣﺪرن و ﻳﺎ ‪ GPS‬اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﻣﻘﻴﺎس ﻫﻴﭽﮕﻮﻧﻪ ﺗﺎﺛﻴﺮي ﺑـﺮروي اﺑﻌـﺎد‬
‫ﺑﻴﻀﻲ ﻫﺎي ﺧﻄﺎي ﻧﺴﺒﻲ ﺑﻴﻦ ﻧﻘﺎط ﺷﺒﻜﻪ ﻧﺨﻮاﻫﺪ داﺷﺖ و ﺗﺎﺛﻴﺮ آن ﻛﺎﻣﻼ ﻣﻨﺘﻔﻲ اﺳﺖ ﻳﻌﻨﻲ ﺑﺎ وﺟﻮد ﻣﺸﺎﻫﺪات ﻃﻮﻟﻲ ﻓﺮاوان در ﺷـﺒﻜﻪ‬
‫ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﻴﻢ اﺑﻌﺎد ﺑﻴﻀﻲ ﻫﺎي ﺧﻄﺎي ﻧﺴﺒﻲ را ﻛﺎﻣﻼ ﻣﺴﺘﻘﻞ از ﺗﻌﺮﻳﻒ ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻣﺨﺘﺼﺎت ﻓﺮض ﻛﻨﻴﻢ )‪ .(invariant‬وﻟـﻲ آزﻳﻤـﻮت ﻧـﻴﻢ‬
‫ﻪ‬
‫ﻗﻄﺮ اﻃﻮل ﻛﻪ ﻣﻌﺮف ﺗﻮﺟﻴﻪ زاوﻳﻪ اي ﺑﻴﻀﻲ ﺧﻄﺎي ﻧﺴﺒﻲ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ ﺑﻪ ﺗﻌﺮﻳﻒ آزﻳﻤﻮت ﻣﺮﺟﻊ در ﺷﺒﻜﻪ ﻛﺎﻣﻼ واﺑﺴﺘﻪ اﺳـﺖ و ﺑـﺎ ﺗﻐﻴﻴـﺮ‬
‫دادن آن‪ ،‬ﺗﻐﻴﻴﺮ ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺮد‪ .‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﻛﻠﻲ ﻣﻲ ﺗﻮان ﮔﻔﺖ ﻛﻪ ﻃﻮل ﻧﻴﻢ ﻗﻄﺮ اﻃﻮل ﺑﻴﻀﻲ ﻫﺎي ﺧﻄﺎي ﻧﺴﺒﻲ ﺑـﻴﻦ ﻧﻘـﺎط ﺷـﺒﻜﻪ ﻣﻌﺘﺒﺮﺗـﺮﻳﻦ‬
‫ﻧﺒﻴ‬

‫ﻛﻤﻴﺖ آﻣﺎري ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه ﺑﺮاي ﺗﺤﻠﻴﻞ دﻗﺖ و ﻃﺮاﺣﻲ ﺷﺒﻜﻪ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در ﺷﻜﻞ ذﻳﻞ اﻳﻦ ﻣﻄﻠﺐ ﻛﺎﻣﻼ ﻣﺸﻬﻮد اﺳﺖ زﻳﺮا ﻛـﻪ ﻣﻼﺣﻈـﻪ‬
‫ﻣﻲ ﻛﻨﻴﺪ اﺑﻌﺎد ﺑﻴﻀﻲ ﻫﺎي ﺧﻄﺎي ﻧﺴﺒﻲ ارﺗﺒﺎﻃﻲ ﺑﻪ ﻓﺎﺻﻠﻪ ﻧﻘﺎط ﺗﺎ ﻧﻘﻄﻪ ﺛﺎﺑﺖ )‪ (P1‬ﻧﺪارﻧﺪ و ﺑـﺮﻋﻜﺲ آن ﺑﻴﻀـﻲ ﻫـﺎي ﺧﻄـﺎي ﻣﻄﻠـﻖ‬
‫ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ اﺑﻌﺎدﺷﺎن ﺑﺎ اﻓﺰاﻳﺶ ﻓﺎﺻﻠﻪ از ﻧﻘﻄﻪ ﺛﺎﺑﺖ اﻓﺰاﻳﺶ ﭘﻴﺪا ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺎﻥ‬

‫ﺍﺳﺘﺎﺩ ﺑﻬﺰﺍﺩ ﺑﻪ ﻧﺒﻴﺎﻥ‬ ‫ﺗﺄﻟﻴﻒ ﻭ ﺗﺮﺟﻤﻪ‬

 ‫ﺗﺤﻠﻴﻞ و ﻃﺮاﺣﻲ ﺷﺒﻜﻪ ﻫﺎي ﻛﻨﺘﺮل‬ ‫‪91‬‬ ‫ﻧﻘﺸﻪ ﺑﺮداري ژﺋﻮدﺗﻴﻚ‬

‫‪P1‬‬ ‫‪P5‬‬
‫‪P7‬‬

‫‪P4‬‬
‫‪P2‬‬
‫‪P8‬‬
‫‪P6‬‬

‫ﺑﻬ‬
‫‪P9‬‬

‫ﺰﺍ‬
‫‪P3‬‬
‫‪P10‬‬
‫‪100mm‬‬

‫ﻣﻘﻴﺎس ﺑﻴﻀﻲ ﻫﺎ‬

‫ﺩﺑ‬
‫‪500m‬‬

‫ﻣﻘﻴﺎس ﺷﺒﻜﻪ‬
‫ﻪ‬
‫‪P11‬‬

‫ﺷﻜﻞ )‪ : (6-5‬ﺗﺤﻠﻴﻞ دﻗﺖ ﻣﻄﻠﻖ و ﻧﺴﺒﻲ ﻣﻨﻄﻘﻪ اي در ﻳﻚ ﺷﺒﻜﻪ ﻛﻨﺘﺮل )ﻛﻠﻴﻪ زواﻳﺎ و ﻳﻚ آزﻳﻤﻮت ﻣﺸﺎﻫﺪه ﺷﺪه اﻧﺪ‪ ،‬ﺧﻄﻮط ﭘﺮ‬
‫ﻧﺒﻴ‬

‫ﻃﻮﻟﻬﺎﺋﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي ﺷﺪه اﻧﺪ و ﺧﻄﻮط ﺧﻂ ﭼﻴﻦ ﻓﻮاﺻﻠﻲ ﻛﻪ اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي ﻧﺸﺪه اﻧﺪ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ(‪.‬‬

‫‪ .3 .3 .5‬ﺻﺤﺖ ﻛﻤﻴﺖ ﻫﺎي ﺑﺮآورد ﺷﺪه در ﺷﺒﻜﻪ ﻫﺎي ﻛﻨﺘﺮل‬

‫ﺎﻥ‬

‫در ﺑﺨﺶ ﻗﺒﻞ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﻧﺎﺣﻴﻪ اﻃﻤﻴﻨﺎن و دﻗﺖ را ﺑﺮاي ﻣﺨﺘﺼﺎت ﺑﺮآورد ﺷﺪه در ﺷﺒﻜﻪ ﻣﻄﺮح ﻧﻤﻮدﻳﻢ و ﺳﻮاﻟﻲ ﻛﻪ ﺑﻼﻓﺎﺻـﻠﻪ در‬
‫ذﻫﻦ ﺷﻜﻞ ﻣﻲ ﮔﻴﺮد اﻳﻨﺴﺖ ﻛﻪ ﭼﻘﺪر ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﻴﻢ ﺑﻪ اﻳﻦ ﺑﺮآوردﻫﺎ اﻋﺘﻤﺎد ﻛﻨﻴﻢ و ﭼﻪ اﻃﻤﻴﻨﺎن و ﺗﻀﻤﻴﻨﻲ ﺑﺮاي ﺻﺤﺖ اﻳﻦ ﻧﺘـﺎﻳﺞ وﺟـﻮد‬
‫دارد؟ ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﻳﮕﺮ آﻳﺎ اراﺋﻪ ﻛﻤﻴﺘﻲ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان دﻗﺖ ﺑﻪ ﺗﻨﻬﺎﺋﻲ ﻛﻔﺎﻳﺖ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ؟ ﺟﻮاب اﻳﻨﺴﺖ ﻛﻪ اراﺋﻪ دﻗـﺖ ﺑـﺮاي ﻛﻤﻴﺘﻬـﺎي ﻣﺠﻬـﻮل‬
‫ﺷﺮط ﻻزم اﺳﺖ وﻟﻲ ﻛﺎﻓﻲ ﻧﻴﺴﺖ و ﻣﺎ ﻧﻤﻲ ﺗﻮاﻧﻴﻢ ﺑﺎ اﺗﻜﺎي ﺑﻪ دﻗﺖ ﺑﺮ ﺻﺤﻴﺢ ﺑﻮدن ﻧﺘﺎﻳﺞ ﻧﻴﺰ ﭘﺎﻓﺸﺎري ﻛﻨﻴﻢ‪ .‬ﺑﺎ ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ دﻗﺖ و ﺻـﺤﺖ‬
‫در ﻓﺼﻞ ﻳﻚ آﺷﻨﺎ ﺷﺪه اﻳﺪ در اﻳﻨﺠﺎ ﺑﺎ ﻳﻚ ﺷﻜﻞ ﻣﺴﺌﻠﻪ را ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﻴﻢ‪ ،‬ﺑﻪ ﺷﻜﻞ )‪ (7-5‬ﺗﻮﺟﻪ ﻧﻤﺎﺋﻴـﺪ در اﻳـﻦ ﺷـﻜﻞ ﭼﻬـﺎر ﺣﺎﻟـﺖ‬
‫ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻛﻪ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺑﺮاي ﻳﻚ ﻣﺨﺘﺼﺎت ﻣﺠﻬﻮل ﺑﺮآورد ﺷﺪه در ﻳﻚ ﺷﺒﻜﻪ ﻣﺴﻄﺤﺎﺗﻲ اﺗﻔﺎق ﺑﻴﺎﻓﺘﺪ‪ ،‬ﻧﺸﺎن داده ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر‬
‫ﻛﻪ ﻣﻼﺣﻈﻪ ﻣﻲ ﻛﻨﻴﺪ ﻣﺨﺘﺼﺎت ﺑﺮآورد ﺷﺪه ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ دﻗﻴﻖ ﺑﺎﺷﺪ وﻟﻲ ﺻﺤﻴﺢ ﻧﺒﺎﺷﺪ و ﺑﺎﻟﻌﻜﺲ و ﻳﺎ اﻳﻨﻜﻪ ﻧﻪ دﻗﻴﻖ ﺑﺎﺷـﺪ و ﻧـﻪ ﺻـﺤﻴﺢ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ و ﻳﺎ ﻫﻢ دﻗﻴﻖ ﺑﺎﺷﺪ و ﻫﻢ ﺻﺤﻴﺢ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻫﻤﺎن وﺿﻌﻴﺖ اﻳﺪه آل ﺑﺮاي ﻣﺎ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺍﺳﺘﺎﺩ ﺑﻬﺰﺍﺩ ﺑﻪ ﻧﺒﻴﺎﻥ‬ ‫ﺗﺄﻟﻴﻒ ﻭ ﺗﺮﺟﻤﻪ‬

 ‫ﺗﺤﻠﻴﻞ و ﻃﺮاﺣﻲ ﺷﺒﻜﻪ ﻫﺎي ﻛﻨﺘﺮل‬ ‫‪92‬‬ ‫ﻧﻘﺸﻪ ﺑﺮداري ژﺋﻮدﺗﻴﻚ‬

‫ﺻﺤﻴﺢ‪ ،‬ﻏﻴﺮ دﻗﻴﻖ‬ ‫ﺻﺤﻴﺢ‪ ،‬دﻗﻴﻖ‬

‫ﻏﻴﺮﺻﺤﻴﺢ‪ ،‬ﻏﻴﺮ دﻗﻴﻖ‬ ‫ﻏﻴﺮﺻﺤﻴﺢ‪ ،‬دﻗﻴﻖ‬

‫ﺑﻬ‬
‫ﺰﺍ‬
‫ﻧﺎﺣﻴﻪ‬ ‫ﺑﺮدار اﻧﺤﺮاف‬ ‫ﻣﻘﺪار واﻗﻌﻲ‬
‫اﻃﻤﻴﻨﺎن‬ ‫از واﻗﻌﻴﺖ‬
‫ﺩﺑ‬ ‫ﻣﻘﺪار ﺑﺮآورد ﺷﺪه‬
‫ﺷﻜﻞ )‪ :(7-5‬ﻧﻤﺎﻳﺶ ﺣﺎﻻت ﻣﺨﺘﻠﻔﻲ از دﻗﺖ و ﺻﺤﺖ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﻣﺨﺘﺼﺎت دو ﺑﻌﺪي ﺑﺮآورد ﺷﺪه ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ اﺗﻔﺎق ﺑﻴﺎﻓﺘﺪ‪.‬‬

‫ﻋﺎﻣﻠﻲ ﻛﻪ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﻣﺨﺘﺼﺎت ﺑﺮآورد ﺷﺪه را از واﻗﻴﺖ ﻣﻨﺤﺮف ﻛﻨﺪ )ﺑـﺮدار اﻧﺤـﺮاف از واﻗﻌﻴـﺖ( در اﺛـﺮ وﺟـﻮد اﺷـﺘﺒﺎه و ﻳـﺎ ﺧﻄـﺎي‬
‫ﻪ‬
‫ﺳﻴﺴﺘﻤﺎﺗﻴﻚ در ﻳﻚ ﻳﺎ ﭼﻨﺪ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﺑﻮﺟﻮد ﺧﻮاﻫﺪ آﻣﺪ زﻳﺮا ﻛﻪ اﺛﺮ اﻳﻨﮕﻮﻧﻪ ﺧﻄﺎﻫﺎ ﻣﺴﺘﻘﻴﻤﺎ از ﻣﺸـﺎﻫﺪات ﺑـﻪ ﻣﺠﻬـﻮﻻت ﺑـﺮآورد ﺷـﺪه‬
‫اﻧﺘﻘﺎل ﻣﻲ ﻳﺎﺑﺪ و ﺟﺎﻟﺐ اﻳﻨﺠﺎﺳﺖ ﻛﻪ اﻳﻨﮕﻮﻧﻪ ﺧﻄﺎﻫﺎ ﻫﻴﭻ ﺗﺎﺛﻴﺮي ﺑﺮ روي دﻗﺖ ﻧﺪارﻧﺪ و ﻓﻘﻂ ﺻﺤﺖ ﺑﺮآورد ﻛﻤﺘﺮﻳﻦ ﻣﺮﺑﻌﺎت را ﻫـﺪف‬
‫ﻧﺒﻴ‬

‫ﻗﺮار ﻣﻲ دﻫﻨﺪ‪ .‬ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر ﻛﻪ در ﻗﺴﻤﺖ ﺗﺤﻠﻴﻞ ﺷﺒﻜﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ ﺑﺮاي ﺗﺸﺨﻴﺺ ﺧﻄﺎﻫﺎي ﺳﻴﺴﺘﻤﺎﺗﻴﻚ و اﺷﺘﺒﺎﻫﺎت و ﺣـﺬف آﻧﻬـﺎ ﺑﺎﻳـﺪ از‬
‫آزﻣﻮﻧﻬﺎي ﺑﻌﺪ از ﺳﺮﺷﻜﻨﻲ اﺳﺘﻔﺎده ﻛﻨﻴﻢ وﻟﻲ ﺑﺎ اﻳﻦ آزﻣﻮﻧﻬﺎ ﻓﻘﻂ ﺧﻄﺎﻫﺎﺋﻲ را ﻣﻲ ﺗﻮان ﺗﺸﺨﻴﺺ داد ﻛﻪ در ﻳﻚ و ﻳـﺎ ﭼﻨـﺪ ﻣﺸـﺎﻫﺪه از‬
‫ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻣﺸﺎﻫﺪات ﺣﻀﻮر داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ و در ﺻﻮرﺗﻲ ﻛﻪ ﻛﻞ ﻣﺸﺎﻫﺪات آﻟﻮده ﺑﻪ ﻳﻚ اﺛﺮ ﺳﻴﺴﺘﻤﺎﺗﻴﻚ ﺧـﺎص ﺑﺎﺷـﻨﺪ‪ ،‬اﻳـﻦ ﺧﻄـﺎ ﻗﺎﺑـﻞ‬
‫ﺎﻥ‬

‫ﺗﺸﺨﻴﺺ ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ .‬ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل در اواﺋﻞ دﻫﻪ ﻫﺸﺘﺎد ﻣﻴﻼدي در اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن ادﻋﺎ ﻣﻲ ﺷﺪ ﻛﻪ دﻗﺖ ﻧﺴﺒﻲ ﻣﺜﻠﺚ ﺑﻨﺪي اﻳﻦ ﻛﺸـﻮر ﺣـﺪود‬
‫‪ 2.5 ppm‬ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ وﻟﻲ ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ در اواﺧﺮ ﻫﻤﻴﻦ دﻫﻪ از دﺳﺘﮕﺎﻫﻬﺎي ‪ GPS‬ﺑﺮاي اﻧﺪازه ﮔﻴـﺮي اﻳـﻦ ﺷـﺒﻜﻪ اﺳـﺘﻔﺎده ﺷـﺪ ﻣﻌﻠـﻮم‬
‫ﮔﺮدﻳﺪ ﻛﻪ دﻗﺖ ﻧﺴﺒﻲ واﻗﻌﻲ ﺷﺒﻜﻪ ‪ 10ppm‬ﺑﻮده اﺳﺖ و اﻳﻦ ﺑﻪ دﻟﻴﻞ وﺟﻮد ﻳﻚ ﺧﻄﺎي ﺳﻴﺴﺘﻤﺎﺗﻴﻚ ﻳﻜﺴﺎن ﺑـﺮ روي ﻛﻠﻴـﻪ ﻃﻮﻟﻬـﺎي‬
‫اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي ﺷﺪه در ﺷﺒﻜﻪ ﺗﻮﺳﻂ ﻃﻮﻟﻴﺎﺑﻬﺎي ﻣﺎﻳﻜﺮووﻳﻮ ﺑﻮد و ﺧﻄﺎﺋﻲ ﺑﻮد ﻛﻪ ﻫﻴﭻ آزﻣﻮن ﭘﺲ از ﺳﺮﺷﻜﻨﻲ ﻗﺎدر ﺑﻪ ﺗﺸﺨﻴﺺ آن ﻧﺒﻮد و‬
‫ﻓﻘﻂ اﺳﺘﻔﺎده از ﻳﻚ اﺑﺰار دﻗﻴﻖ اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي ﻓﺎﺻﻠﻪ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺴﺖ وﺟﻮد آﻧﺮا اﺛﺒﺎت ﻛﻨﺪ‪ .‬ﻧﻜﺘﻪ دﻳﮕﺮي ﻛﻪ در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ وﺟـﻮد اﺷـﺘﺒﺎه و ﻳـﺎ‬
‫ﺧﻄﺎي ﺳﻴﺴﺘﻤﺎﺗﻴﻚ وﺟﻮد دارد اﻳﻨﺴﺖ ﻛﻪ ﺑﺪاﻧﻴﻢ آزﻣﻮن ﺗﺸﺨﻴﺺ ﻣﺸﺎﻫﺪات اﺷﺘﺒﺎه ﺗﺎ ﭼﻪ اﻧﺪازه اي ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ وﺟﻮد اﺷﻜﺎل در ﻣﺸـﺎﻫﺪه‬
‫را ﺑﻪ اﺛﺒﺎت ﺑﺮﺳﺎﻧﺪ ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﻳﮕﺮ ﻣﻲ ﺧﻮاﻫﻴﻢ ﺑﺪاﻧﻴﻢ اﺷﺘﺒﺎه ﻳﺎ ﺧﻄﺎي ﺳﻴﺴﺘﻤﺎﺗﻴﻚ ﭼﻪ اﻧﺪازه اي ﺑﺎﻳﺪ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ آزﻣﻮن ﺑﺘﻮاﻧﺪ آﻧـﺮا‬
‫ﺗﺸﺨﻴﺺ ﺑﺪﻫﺪ؟ و ﺑﻌﻼوه اﻳﻨﻜﻪ اﮔﺮ ﻳﻚ ﻣﻘﺪار ﻣﻌﻴﻨﻲ )ﻏﻴﺮ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﺸﺨﻴﺺ( ﺧﻄﺎي ﺳﻴﺴﺘﻤﺎﺗﻴﻚ ﻳﺎ اﺷﺘﺒﺎه در ﻣﺸﺎﻫﺪات ﻣﺎ ﻣﻮﺟﻮد ﺑﺎﺷـﺪ‬
‫ﭼﻘﺪر ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺮ روي ﻣﺨﺘﺼﺎت ﻧﻬﺎﺋﻲ ﺑﺮ آورد ﺷﺪه ﺗﺎﺛﻴﺮ ﺑﮕﺬارد و ﭼﻘﺪر آﻧﺮا ﺟﺎﺑﺠﺎ ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺮد؟ اﻳﻨﻬﺎ ﺳﻮاﻻﺗﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﭘﺎﺳﺦ‬

‫ﺍﺳﺘﺎﺩ ﺑﻬﺰﺍﺩ ﺑﻪ ﻧﺒﻴﺎﻥ‬ ‫ﺗﺄﻟﻴﻒ ﻭ ﺗﺮﺟﻤﻪ‬

 ‫ﺗﺤﻠﻴﻞ و ﻃﺮاﺣﻲ ﺷﺒﻜﻪ ﻫﺎي ﻛﻨﺘﺮل‬ ‫‪93‬‬ ‫ﻧﻘﺸﻪ ﺑﺮداري ژﺋﻮدﺗﻴﻚ‬

‫ﺑﻪ آن ﻳﻚ ژﺋﻮدزﻳﺴﺖ ﻫﻠﻨﺪي ﺑﻪ ﻧﺎم ﺑﺎردا‪ 28‬در ﺳﺎل ‪ 1968‬ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻗﺎﺑﻠﻴﺖ اﻃﻤﻴﻨﺎن‪ 29‬را اراﺋﻪ ﻧﻤـﻮد‪ .‬ﺑـﺮاي ﭘﺎﺳـﺦ ﺑـﻪ ﺳـﻮال اول ﻗﺎﺑﻠﻴـﺖ‬
‫اﻃﻤﻴﻨﺎن داﺧﻠﻲ‪ 30‬و ﺑﺮاي ﭘﺎﺳﺦ ﺑﻪ ﺳﻮال دوم ﻗﺎﺑﻠﻴﺖ اﻃﻤﻴﻨﺎن ﺧﺎرﺟﻲ‪ 31‬را در اداﻣﻪ ﻣﻄﺮح ﻣﻲ ﻛﻨﻴﻢ‪.‬‬

‫‪ .4 .3 .5‬ﻗﺎﺑﻠﻴﺖ اﻃﻤﻴﻨﺎن داﺧﻠﻲ‬

‫ﻗﺎﺑﻠﻴﺖ اﻃﻤﻴﻨﺎن داﺧﻠﻲ ﺑﺮآوردي از ﺑﺰرﮔﺘﺮﻳﻦ ﺧﻄﺎﺋﻴﺴﺖ ﻛﻪ در آزﻣﻮن ﺗﺸﺨﻴﺺ ﻣﺸﺎﻫﺪات اﺷﺘﺒﺎه رد ﻧﺸﻮد و آزﻣـﻮن ﻧﺘﻮاﻧـﺪ‬
‫وﺟﻮد آﻧﺮا ﺗﺸﺨﻴﺺ ﺑﺪﻫﺪ )ﻳﻌﻨﻲ ﺑﺮآورد آﺧﺮﻳﻦ ﺣﺪ ﺧﻄﺎي ﻣﺸﺎﻫﺪات ﻗﺎﺑﻞ ﻗﺒﻮل در آزﻣﻮن(‪ .‬ﻗﺎﺑﻠﻴﺖ اﻃﻤﻴﻨﺎن داﺧﻠﻲ ﻳﻜﻲ از ﻣﻌﻴﺎرﻫـﺎي‬
‫اﺳﺎﺳﻲ ﺑﺮاي ﻃﺮاﺣﻲ ﺷﺒﻜﻪ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﺮاي ﺑﺮآورد ﻗﺎﺑﻠﻴﺖ اﻃﻤﻴﻨﺎن داﺧﻠﻲ اﺑﺘﺪا ﻻزم اﺳﺖ ﺗﺎ ﻋﺪد آزادي ﻫﺮ ﻣﺸﺎﻫﺪه را ﺗﻌﺮﻳـﻒ ﻧﻤـﺎﺋﻴﻢ‪،‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻋﺪد آزادي ﻣﺸﺎﻫﺪه ‪ i‬ام از ﺑﺮدار ﻣﺸﺎﻫﺪات ‪ l‬ﻋﺒﺎرﺗﺴﺖ از ﻋﻨﺼﺮ ﻣﺘﻨﺎﻇﺮ ﺑﺎ ﺷﻤﺎره آن ﻣﺸﺎﻫﺪه ﺑﺮ روي ﻗﻄﺮ اﺻﻠﻲ ﻣـﺎﺗﺮﻳﺲ‬
‫‪1‬‬
‫ﺣﺎﺻﻞ از ﺿﺮب ˆ‪ C v‬در ‪ ، C l‬ﺑﻪ زﺑﺎن رﻳﺎﺿﻲ ﻣﻲ ﺗﻮان ﻋﺪد آزادي را ﺑﻪ ﺷﻜﻞ زﻳﺮ ﻧﺸﺎن داد‪:‬‬

‫‪‬‬
‫‪ri  C vˆ C l‬‬
‫‪1‬‬
‫‪‬‬
‫‪ii‬‬
‫‪ (I  C ˆl C l ) ii‬‬
‫‪1‬‬
‫)‪(24-5‬‬

‫ﺑﻬ‬
‫ﻋﺪد آزادي ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻳﻚ ﻋﻨﺼﺮ ﻛﻠﻴﺪي در ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻗﺎﺑﻠﻴﺖ اﻃﻤﻴﻨﺎن داﺧﻠﻲ اﻳﻔﺎي ﻧﻘﺶ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ و ﺣﺘﻲ ﮔﺎﻫﻲ از اوﻗﺎت ﺑﻪ ﺟﺎي ﻗﺎﺑﻠﻴـﺖ‬
‫اﻃﻤﻴﻨﺎن داﺧﻠﻲ از ﻋﺪد آزادي ﺑﻪ ﺗﻨﻬﺎﺋﻲ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﻌﻴﺎر اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲ ﮔﺮدد‪ .‬ﺑﺮ اﻳﻦ اﺳﺎس ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻛﺎﻣﻼ ﻗﺎﺑﻞ اﻃﻤﻴﻨﺎن ﻣﺸـﺎﻫﺪه اي اﺳـﺖ‬

‫ﺰﺍ‬
‫ﻛﻪ ﻋﺪد آزادي ‪ 1‬داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ و ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻛﺎﻣﻼ ﻏﻴﺮ ﻗﺎﺑﻞ اﻃﻤﻴﻨﺎن ﻣﺸﺎﻫﺪه اي اﺳﺖ ﻛﻪ ﻋﺪد آزادي آن ﺻﻔﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑـﻪ ﻋﻨـﻮان ﻳـﻚ ﻣﻌﻴـﺎر‬
‫ﺑﺮاي ﻃﺮاﺣﻲ ﺷﺒﻜﻪ ﺳﻌﻲ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ ﻃﺮاﺣﻲ ﺷﺒﻜﻪ ﺑﻪ ﺻﻮرﺗﻲ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﻋﺪد آزادي ﻫﻴﭻ ﻣﺸﺎﻫﺪه اي ﻛﻤﺘﺮ ‪ 0/3‬ﻧﺸﻮد و در ﺑﻌﻀﻲ ﺷﺒﻜﻪ ﻫﺎ‬
‫ﻣﻌﻴﺎر ‪ 0/5‬و ﻳﺎ ﺑﺰرﮔﺘﺮ ﻣﻤﻜﻦ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻣﻲ ﺗﻮان ﺛﺎﺑﺖ ﻛﺮد ﻛﻪ ﻣﺠﻤﻮع اﻋﺪاد آزادي ﻳﻚ ﺷﺒﻜﻪ ﺑﺮاﺑﺮ درﺟﻪ آزادي آن ﺷﺒﻜﻪ اﺳﺖ ‪:‬‬
‫ﺩﺑ‬ ‫‪n‬‬
‫)‪df   ri (25-5‬‬
‫‪i 1‬‬

‫ﻛﻪ در راﺑﻄﻪ ﻓﻮق ‪ n‬ﺗﻌﺪاد ﻣﺸﺎﻫﺪات اﺳﺖ‪ .‬ﻗﺎﺑﻠﻴﺖ اﻃﻤﻴﻨﺎن داﺧﻠﻲ ﻳﻌﻨﻲ ﺣﺪاﻛﺜﺮ اﺷﺘﺒﺎﻫﻲ ﻛﻪ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ در ﻳﻚ ﻣﺸﺎﻫﺪه وﺟﻮد داﺷﺘﻪ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ وﻟﻲ آزﻣﻮن ﻳﺎﻓﺘﻦ ﻣﺸﺎﻫﺪات اﺷﺘﺒﺎه ﻣﻮﻓﻖ ﺑﻪ ﺗﺸﺨﻴﺺ آن ﻧﺸﻮد از راﺑﻄﻪ زﻳﺮ ﺑﺪﺳﺖ ﻣﻲ آﻳﺪ ‪:‬‬
‫ﻪ‬
‫‪0‬‬
‫‪ 0 l i   li‬‬ ‫)‪(26-5‬‬
‫‪ri‬‬
‫ﻧﺒﻴ‬

‫ﻳـﻚ ﻛﻤﻴـﺖ آﻣـﺎري‬ ‫ورﻳﺎﻧﺲ ﻣﺸﺎﻫﺪه اي اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻲ ﺧﻮاﻫﻴﻢ ﻗﺎﺑﻠﻴﺖ اﻃﻤﻴﻨﺎن را ﺑﺮاي آن ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻛﻨـﻴﻢ و ‪0‬‬ ‫‪l‬‬ ‫‪i‬‬
‫در راﺑﻄﻪ ﻓﻮق‬

‫ﻛﻪ در اﻳﻦ راﺑﻄﻪ ‪ ‬ﺧﻄـﺎي ﻧـﻮع‬ ‫‪0   N ( 0,1),1 / 2   N ( 0,1),1 ‬‬ ‫اﺳﺖ ﻛﻪ از اﻳﻦ راﺑﻄﻪ ﺑﺪﺳﺖ ﻣﻲ آﻳﺪ‪(27-5) :‬‬
‫ﺎﻥ‬

‫اول و ‪ ‬ﺧﻄﺎي ﻧﻮع دوم در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه ﺑﺮاي آزﻣﻮن ﺗﺸﺨﻴﺺ ﻣﺸﺎﻫﺪات اﺷﺘﺒﺎه اﺳﺖ و ‪ ‬ﻣﻘﺪار ﺑﺪﺳـﺖ آﻣـﺪه از ﺟـﺪول ﺗﻮزﻳـﻊ‬
‫ﻧﺮﻣﺎل ﺑﻪ ازاي ﺳﻄﻮح ﻣﻌﻨﻲ دار ﻣﺘﻨﺎﻇﺮ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺧﻄﺎي ﻧﻮع اول ‪  ‬در اﻳﻨﺠﺎ اﺣﺘﻤﺎل رد ﻛﺮدن ﻣﺸﺎﻫﺪه اي اﺳﺖ ﻛﻪ در واﻗﻊ ﺻـﺤﻴﺢ‬
‫اﺳﺖ و ﺧﻄﺎي ﻧﻮع دوم ‪  ‬اﺣﺘﻤﺎل ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻦ ﻣﺸﺎﻫﺪه اي اﺳﺖ ﻛﻪ در واﻗﻊ ﻏﻠﻂ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ و ﻣﺎ ﺑﺎﻳﺪ در اﻳﻨﺠﺎ ﺳﻌﻲ ﻛﻨـﻴﻢ ﻣﻘـﺎدﻳﺮ ﻫـﺮ‬
‫دوي آﻧﻬﺎ ﻣﻲ ﻧﻴﻤﻢ ﺷﻮد) ﺷﻜﻞ )‪ .((8-5‬ﻓﺮض ﺻﻔﺮ ﺑﻪ اﻳﻦ ﺻﻮرت ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪﻛﻪ ) ﻣﺸـﺎﻫﺪه ‪ li‬ﻓﺎﻗـﺪ اﺷـﺘﺒﺎه اﺳـﺖ ‪ ( H 0 :‬و ﻓـﺮض‬
‫ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺑﻪ ﺻﻮرت )ﻣﺸﺎﻫﺪه ‪ li‬ﺣﺎﻣﻞ اﺷﺘﺒﺎه اﺳﺖ ‪ ( H 1 :‬ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫‪٢٨‬‬
‫‪W.Baarda‬‬
‫‪٢٩‬‬
‫‪Reliability theory‬‬
‫‪٣٠‬‬
‫‪Internal reliability‬‬
‫‪٣١‬‬
‫‪External reliability‬‬

‫ﺍﺳﺘﺎﺩ ﺑﻬﺰﺍﺩ ﺑﻪ ﻧﺒﻴﺎﻥ‬ ‫ﺗﺄﻟﻴﻒ ﻭ ﺗﺮﺟﻤﻪ‬

 ‫ﺗﺤﻠﻴﻞ و ﻃﺮاﺣﻲ ﺷﺒﻜﻪ ﻫﺎي ﻛﻨﺘﺮل‬ ‫‪94‬‬ ‫ﻧﻘﺸﻪ ﺑﺮداري ژﺋﻮدﺗﻴﻚ‬

‫‪H0‬‬ ‫‪H1‬‬
‫‪1-0‬‬

‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬

‫ﺑﻬ‬
‫‪0‬‬
‫ﺷﻜﻞ )‪ 0 :(8-5‬ﺟﺎﺑﺠﺎﺋﻲ ﺗﻮزﻳﻊ ﻧﺮﻣﺎل اﺳﺘﺎﻧﺪارد ﺑﺎﻗﻴﻤﺎﻧﺪه اﺳﺘﺎﻧﺪارد ﺷﺪه ﻣﺸﺎﻫﺪه ) ‪ (v~i‬را ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ‪ H 1‬درﺳﺖ اﺳﺖ‬

‫ﺰﺍ‬
‫ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻌﻤﻮﻻ ﻣﻘﺪار ‪ ‬را ﺑﻴﻦ ‪ 0.01‬ﺗﺎ ‪ 0.05‬اﺧﺘﻴﺎر ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ و ﺑﺮاي ‪ ‬ﻣﻘﺎدﻳﺮ‪ 0.2،0.1‬و ﻳﺎ ‪ 0.3‬در ﻧﻈﺮ ﻣﻲ ﮔﻴﺮﻧﺪ‪ .‬ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻃﻮﻟﻲ را‬
‫در ﺷﺒﻜﻪ ﻓﺮض ﻛﻨﻴـﺪ ﻛـﻪ ﻋـﺪد آزادي آن ‪ ri  0.6‬و دﻗـﺖ آن ‪  li  7 mm‬ﺑﺎﺷـﺪ آﻧﮕـﺎه ﻗﺎﺑﻠﻴـﺖ اﻃﻤﻴﻨـﺎن داﺧﻠـﻲ آن ﺑـﻪ ازاي‬
‫ﺩﺑ‬ ‫‪   0.05‬و ‪   0.15‬ﺑﺮاﺑﺮ اﺳﺖ ﺑﺎ ‪:‬‬

‫‪0   N ( 0,1),0.975   N ( 0,1),0.85  1.96  1.037  2.997,  0 li   7 ‬‬

‫‪2.997‬‬
‫‪ 27.08mm‬‬
‫‪0.6‬‬
‫ﻪ‬
‫و اﻳﻦ ﺑﺪان ﻣﻌﻨﺎﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺰرﮔﺘﺮﻳﻦ اﺷﺘﺒﺎﻫﻲ ﻛﻪ آزﻣﻮن ﺑﺎﻗﻴﻤﺎﻧﺪه ﻫﺎي اﺳﺘﺎﻧﺪارد ﻧﻤﻲ ﺗﻮاﻧﺪ آﻧﺮا ﺗﺸـﺨﻴﺺ ﺑﺪﻫـﺪ ﺣـﺪاﻛﺜﺮ ‪ 35‬ﻣﻴﻠـﻲ ﻣﺘـﺮ‬
‫ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ و اﮔﺮ اﺷﺘﺒﺎﻫﻲ ﺑﺰرﮔﺘﺮ اﻳﻦ ﻣﻘﺪار در اﻳﻦ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻮﺟﻮد ﺑﺎﺷﺪ ﺣﺘﻤﺎ ﻛﺸﻒ ﺧﻮاﻫﺪ ﮔﺮدﻳﺪ‪.‬‬
‫ﻧﺒﻴ‬

‫‪ .4 .3 .5‬ﻗﺎﺑﻠﻴﺖ اﻃﻤﻴﻨﺎن ﺧﺎرﺟﻲ‬

‫ﻗﺎﺑﻠﻴﺖ اﻃﻤﻴﻨﺎن ﺧﺎرﺟﻲ ﺑﺮآوردﻳﺴﺖ از ﻣﻴﺰان ﺗﺎﺛﻴﺮ ﺑﺰرﮔﺘﺮﻳﻦ ﺧﻄﺎي ﻏﻴﺮ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﺸﺨﻴﺺ ‪  0 li ‬ﺑﺮ روي ﻣﺨﺘﺼﺎﺗﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ‬
‫ﺎﻥ‬

‫از ﺳﺮﺷﻜﻨﻲ ﻛﻤﺘﺮﻳﻦ ﻣﺮﺑﻌﺎت ﺑﺪﺳﺖ ﻣﻲ آﻳﻨﺪ و ﺟﺎﻟﺐ اﻳﻨﺠﺎﺳﺖ ﻛﻪ اﺛﺮ اﻳﻦ اﺷﺘﺒﺎﻫﺎت ﺑﺮ روي ﻛﻤﻴﺖ ﻫﺎي ﺑﺮآورد ﺷـﺪه ﻣـﻲ ﺗﻮاﻧـﺪ ﺑـﻪ‬
‫ﻣﺮاﺗﺐ ﺑﺰرﮔﺘﺮ و ﻗﺎﺑﻞ ﻣﻼﺣﻈﻪ ﺗﺮ از اﻧﺪازه ﺧﻮد اﺷﺘﺒﺎه ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮ ﺗﻌﺮﻳﻒ و ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از راﺑﻄﻪ ﺑﻨﻴﺎدي ﺳﺮﺷﻜﻨﻲ ﻛﻤﺘـﺮﻳﻦ ﻣﺮﺑﻌـﺎت اﺛـﺮ‬
‫ﺑﺰرﮔﺘﺮﻳﻦ اﺷﺘﺒﺎه ﻏﻴﺮ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﺸﺨﻴﺺ ﻣﺸﺎﻫﺪه ‪ i‬ام ﻳﻌﻨﻲ ‪  0 li ‬ﺑﺮ ﺑﺮدار ﻣﺠﻬﻮﻻت ﺑﺮ آورد ﺷﺪه ﻛﻪ ﻗﺎﺑﻠﻴﺖ اﻃﻤﻴﻨﺎن ﺧﺎرﺟﻲ آن ﻣﺸﺎﻫﺪه‬

‫‪‬‬ ‫‪T‬‬
‫‪ 0 xˆ i  [ A P A‬‬ ‫‪‬‬‫‪1‬‬ ‫‪T‬‬
‫) ‪A P E i ]( 0 li‬‬ ‫ﻧﺎﻣﻴﺪه ﺷﻮد از راﺑﻄﻪ ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻣﻲ ﮔﺮدد‪(27-5) :‬‬
‫در راﺑﻄﻪ ﻓﻮق ‪ E i‬ﺑﺮداري ﺳﺘﻮﻧﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ اﺑﻌﺎد آن ﺑﺎ ﺑﺮدار ﻣﺸﺎﻫﺪات ﻳﻜﻲ اﺳﺖ و ﻋﻨﺼﺮ ﻣﺘﻨﺎﻇﺮ ﺑﺎ ﻣﺸﺎﻫﺪه ‪ i‬ام در آن ‪ 1‬ﻣﻲ ﺑﺎﺷـﺪ‬
‫و ﺑﻘﻴﻪ ﻋﻨﺎﺻﺮ آن ﻣﺴﺎوي ﺻﻔﺮ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر ﻛﻪ ﻣﻼﺣﻈﻪ ﻣﻲ ﻛﻨﻴﺪ ﺑﺮ اﺳﺎس راﺑﻄﻪ ﻓﻮق ﺑﻪ ازاي ﻫﺮﻳﻚ از ﻣﺸﺎﻫﺪات ﻳـﻚ ﺑـﺮدار ﺑـﻪ‬
‫ﻋﻨﻮان ﻗﺎﺑﻠﻴﺖ اﻃﻤﻴﻨﺎن ﺧﺎرﺟﻲ آن ﻣﺸﺎﻫﺪه ﺑﺪﺳﺖ ﻣﻲ آﻳﺪ ﻛﻪ دﻗﻴﻘﺎ اﺛﺮ اﺷﺘﺒﺎه ﻣﻮﺟﻮد در آن ﻣﺸـﺎﻫﺪه را ﺑـﺮ روي ﺗـﻚ ﺗـﻚ ﻣﺠﻬـﻮﻻت‬
‫ﺑﺮآورد ﺷﻮﻧﺪه ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﺪ‪ .‬ﻧﻜﺘﻪ اي ﻛﻪ در ﻣﻮرد ﻗﺎﺑﻠﻴﺖ اﻃﻤﻴﻨﺎن ﺧـﺎرﺟﻲ در راﺑﻄـﻪ )‪ (27-5‬وﺟـﻮد دارد اﻳﻨﺴـﺖ ﻛـﻪ ‪  0 x̂ i‬ﻳـﻚ‬
‫ﻛﻤﻴﺖ واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻣﺨﺘﺼﺎت ﻣﺮﺟﻊ‪ 32‬ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ و ﺑﺪﻳﻦ ﺟﻬﺖ ﻛﻤﻴﺖ ﻣﻨﺎﺳﺒﻲ ﺑﺮاي ﺗﺤﻠﻴﻞ و ﻃﺮاﺣﻲ ﺷﺒﻜﻪ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﺑـﺎردا در ﺳـﺎل‬
‫‪ 1976‬ﻧﻮع دﻳﮕﺮي از ﻗﺎﺑﻠﻴﺖ اﻃﻤﻴﻨﺎن ﺧﺎرﺟﻲ را ﻣﻌﺮﻓﻲ ﻧﻤﻮد ﻛﻪ از راﺑﻄﻪ زﻳﺮ ﺑﺪﺳﺖ ﻣﻲ آﻳﺪ‪:‬‬

‫‪٣٢‬‬
‫‪Datum dependent‬‬

‫ﺍﺳﺘﺎﺩ ﺑﻬﺰﺍﺩ ﺑﻪ ﻧﺒﻴﺎﻥ‬ ‫ﺗﺄﻟﻴﻒ ﻭ ﺗﺮﺟﻤﻪ‬

 ‫ﺗﺤﻠﻴﻞ و ﻃﺮاﺣﻲ ﺷﺒﻜﻪ ﻫﺎي ﻛﻨﺘﺮل‬ ‫‪95‬‬ ‫ﻧﻘﺸﻪ ﺑﺮداري ژﺋﻮدﺗﻴﻚ‬

‫) ‪0i  ( 0 xˆ i ) T C xˆ 1 ( 0 xˆ i‬‬ ‫)‪(28-5‬‬

‫و ﺑﻪ اﻳﻦ ﻛﻤﻴﺖ اﻧﺪازه اﻃﻤﻴﻨﺎن ﺧﺎرﺟﻲ ﻧﺴﺒﻲ ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻲ ﺷﻮد و اﻣﺮوزه اﻳﻦ ﻛﻤﻴﺖ ﻣﻌﻤﻮﻻ ﺑﻪ ﻋﻨـﻮان ﻗﺎﺑﻠﻴـﺖ اﻃﻤﻴﻨـﺎن ﺧـﺎرﺟﻲ ﺷـﻨﺎﺧﺘﻪ‬
‫ﻣﻲ ﺷﻮد و ﺑﻪ ﺟﺎي ﻳﻚ ﺑﺮدار ﻳﻚ ﻋﺪد را ﺑﻪ ﻫﺮ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻗﺎﺑﻠﻴﺖ اﻃﻤﻴﻨﺎن ﺧﺎرﺟﻲ ﻧﺴﺒﺖ ﻣﻲ دﻫﺪ‪.‬‬

‫‪ .4 . 5‬روﺷﻬﺎي ﻃﺮاﺣﻲ ﺷﺒﻜﻪ‬

‫روﺷﻬﺎي اﻧﺠﺎم ﻃﺮاﺣﻲ ﺷﺒﻜﻪ را ﻣﻲ ﺗﻮان ﺑﻪ دو ﮔﺮوه ﻛﻠﻲ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻧﻤﻮد ‪:‬‬
‫ب‪ -‬روش ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ‬ ‫اﻟﻒ‪ -‬روش ﺗﻜﺮار )ﺳﻌﻲ و ﺧﻄﺎ‪(33‬‬
‫در روش ﺗﻜﺮار اﺑﺘﺪا ﻣﻘﺎدﻳﺮ اوﻟﻴﻪ اي را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﭘﻴﺶ ﻓﺮض ﺑﺮاي ﺑﺮ آورد ﻣﻌﻴﺎرﻫﺎي ﻃﺮاﺣﻲ در ﻧﻈﺮ ﻣﻲ ﮔﻴﺮﻳﻢ وﭘﺲ از ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻧﺘـﺎﻳﺞ‬
‫ﺑﺪﺳﺖ آﻣﺪه ﺑﺎ ﺗﻐﻴﻴﺮ دادن ﻓﺮﺿﻬﺎ و ﻣﻘﺎدﻳﺮ اوﻟﻴﻪ ﺳﻌﻲ ﻣﻲ ﻛﻨﻴﻢ ﻧﺘﺎﻳﺞ را ﺑﻪ اﻫﺪاف اوﻟﻴﻪ ﻧﺰدﻳﻚ ﻛﻨﻴﻢ و آﻧﻘﺪر اﻳـﻦ ﻋﻤـﻞ را ﺑﺎﻳـﺪ ﺗﻜـﺮار‬
‫ﻛﻨﻴﻢ ﺗﺎ ﺑﻪ اﻧﺪازه ﻫﺎي ﻣﺪ ﻧﻈﺮ از ﻗﺒﻞ ﺑﺮاي ﻣﻌﻴﺎرﻫﺎي ﻃﺮاﺣﻲ دﺳﺖ ﭘﻴﺪا ﻛﻨﻴﻢ‪ .‬ﻣﻌﻤﻮﻻ ﺳﻌﻲ ﻣﻲ ﺷﻮد ﻣﻌﻴﺎرﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﻃﺮاﺣﻲ در ﻧﻈﺮ‬
‫ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻣﺨﺘﺼﺎت ﻧﺒﺎﺷﻨﺪ از آن دﺳﺘﻪ ﻣﻲ ﺗﻮان ﺑﻪ اﻧﺪازه ﺑﻴﻀﻲ ﻫﺎي ﺧﻄﺎي ﻧﺴـﺒﻲ و ﻗﺎﺑﻠﻴـﺖ اﻃﻤﻴﻨـﺎن‬

‫ﺑﻬ‬
‫داﺧﻠﻲ ﻣﺸﺎﻫﺪات )ﻳﺎ اﻋﺪاد آزادي آﻧﻬﺎ اﺷﺎره ﻧﻤﻮد( وﻟﻲ ﮔﺎﻫﻲ از اوﻗﺎت ﻫﻢ از ﻣﺎ ﻣﻲ ﺧﻮاﻫﻨـﺪ ﻛـﻪ اﺑﻌـﺎد ﺑﻴﻀـﻲ ﻫـﺎي ﺧﻄـﺎي ﻣﻄﻠـﻖ‬
‫)ﻋﻠﻴﺮﻏﻢ واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺸﺎن ﺑﻪ ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻣﺨﺘﺼﺎت( را ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﻌﻴﺎر در ﻧﻈﺮ ﺑﮕﻴﺮﻳﻢ ﻛـﻪ در اﻳﻨﺼـﻮرت ﻫـﻢ ﺑﺎﻳـﺪ ﺳـﻌﻲ ﻛﻨـﻴﻢ ﺳﻴﺴـﺘﻢ‬

‫ﺰﺍ‬
‫ﻣﺨﺘﺼﺎت و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺳﺎﻳﺮ ﻛﻤﻴﺘﻬﺎي ﺷﺮﻛﺖ ﻛﻨﻨﺪه در ﺗﻌﻴﻴﻦ اﺑﻌﺎد اﻳﻦ ﺑﻴﻀﻲ ﻫﺎ را ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ اي ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻧﻤﺎﺋﻴﻢ ﻛﻪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻌﻴﺎر ﻫـﻢ دﺳـﺖ‬
‫ﭘﻴﺪا ﻛﻨﻴﻢ‪ .‬در اﻳﻨﺠﺎ ﺑﺮاي روش ﺗﻜﺮار ﻳﻚ ﻣﺜﺎل ﻋﻨﻮان ﻣﻲ ﻛﻨﻴﻢ ﻓﺮض ﻛﻨﻴﺪ از ﻣﺎ ﻣﻲ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺷﺒﻜﻪ اي ﺑﺎ ﺷﺶ ﻧﻘﻄﻪ ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ اي ﻃﺮاﺣﻲ‬
‫ﻛﻨﻴﻢ ﻛﻪ ﻗﻄﺮ اﻃﻮل ﺑﻴﻀﻲ ﻫﺎي ﺧﻄﺎي ﻧﺴﺒﻲ‪ %95‬آن از‪ 20‬ﻣﻴﻠﻲ ﻣﺘﺮ ﺗﺠﺎوز ﻧﻜﻨﺪ و ﻋﺪد آزادي ﻛﻠﻴﻪ ﻣﺸﺎﻫﺪات ﺑﺰرﮔﺘـﺮ از ‪ 0/5‬ﺑﺎﺷـﺪ‪ .‬در‬
‫ﺩﺑ‬
‫اﻳﻦ ﺟﺎ اﺑﺘﺪا ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ زﻣﻴﻦ ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ و در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻦ ﺷﺮاﻳﻂ دﻳﺪ و اﻳﺴﺘﮕﺎه ﮔﺬاري و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻣﺘﻌﺎدل ﮔﺮﻓﺘﻦ اﺑﻌـﺎد ﺷـﺒﻜﻪ‬
‫ﻳﻚ ﺷﻜﻞ ﻫﻨﺪﺳﻲ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎدي را ﺑﺮاي ﺷﺒﻜﻪ ﻃﺮاﺣﻲ ﻣﻲ ﻛﻨﻴﻢ ﺳﭙﺲ ﺑﺎ در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻦ اﻣﻜﺎﻧﺎت دﺳـﺘﮕﺎﻫﻲ دﻗﺘـﻲ را ﻛـﻪ ﻓﻜـﺮ ﻣـﻲ ﻛﻨـﻴﻢ‬
‫ﺑﺘﻮاﻧﻴﻢ از آﻧﻬﺎ ﺗﺎﻣﻴﻦ ﻛﻨﻴﻢ ﺑﺮآورد ﻛﺮده و ﺑﺪﻳﻦ ﺷﻜﻞ ﻣﺎﺗﺮﻳﺴﻬﺎي ﺳﺎﺧﺘﺎر ﻫﻨﺪﺳﻲ ﺷﺒﻜﻪ و ورﻳﺎﻧﺲ_ ﻛﻮورﻳﺎﻧﺲ ﻣﺠﻬﻮﻻت را ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﻴﻢ‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫ﻪ‬
‫ﺗﺸﻜﻴﻞ دﻫﻴﻢ ‪ A, C l‬ﺑﻪ ﻛﻤﻚ اﻳﻦ دو ﻛﻤﻴﺖ ﻣﻌﻴﺎرﻫﺎي ﻃﺮاﺣﻲ را ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻣﻲ ﻛﻨﻴﻢ ﺳﻪ ﺣﺎﻟﺖ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺑﻮﺟﻮد ﺑﻴﺎﻳﺪ ﻳﻜـﻲ اﻳﻨﻜـﻪ‬
‫اﻋﺪاد ﺑﺪﺳﺖ آﻣﺪه ﺧﻴﻠﻲ ﺑﺰرﮔﺘﺮ از ﻣﻌﻴﺎرﻫﺎي اوﻟﻴﻪ ﻃﺮاﺣﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ دوم اﻳﻨﻜﻪ ﻣﻘﺎدﻳﺮ آﻧﻬﺎ ﻧﺰدﻳﻚ ﺑﻪ ﻣﻌﻴﺎر ﻫﺎي اوﻟﻴﻪ ﻃﺮاﺣﻲ ﺑﺎﺷﺪ و ﺳﻮم‬
‫ﻧﺒﻴ‬

‫اﻳﻨﻜﻪ ﺧﻴﻠﻲ ﻛﻮﭼﻜﺘﺮ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬در ﺻﻮرﺗﻲ ﻛﻪ اﻋﺪاد ﺑﺪﺳﺖ آﻣﺪه ﻣﻘﺪار ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻬﻲ ﺑﺰرﮔﺘﺮ ﻣﻘﺎدﻳﺮ اوﻟﻴﻪ و ﻣﻮرد اﻧﺘﻈـﺎر ﺑﺎﺷـﻨﺪ ﺑﺎﻳـﺪ ﻳـﻚ‬
‫ﻓﻜﺮ اﺳﺎﺳﻲ ﻛﻨﻴﻢ و ﺑﺎ ﺗﻐﻴﻴﺮ در ﺷﻜﻞ ﺷﺒﻜﻪ‪ ،‬اﻓﺰودن ﻣﺸﺎﻫﺪات ﺑﻪ ﺷﺒﻜﻪ )ﻋﻠﻲ اﻟﺨﺼﻮص ﺑﺮاي ﻗﺴﻤﺘﻬﺎﺋﻲ ﻛﻪ ﺗﻔﺎوت ﻣﻌﻴﺎرﻫﺎ از ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ‬
‫زﻳﺎد ﻣﺸﻬﻮد ﺑﺎﺷﺪ( و اﻓﺰاﻳﺶ دﻗﺖ اوﻟﻴﻪ ﺑﺮاي ﻣﺸﺎﻫﺪات )اﻧﺘﺨﺎب دﺳﺘﮕﺎﻫﻬﺎي ﺑﺎ دﻗﺖ ﺑﺎﻻﺗﺮ و ﻳﺎ اﻓﺰاﻳﺶ ﺗﻌـﺪاد دﻓﻌـﺎت ﻣﺸـﺎﻫﺪه ﻫـﺮ‬
‫ﺎﻥ‬

‫ﻛﻤﻴﺖ( ﺳﻌﻲ ﻣﻲ ﻛﻨﻴﻢ ﻛﻪ اﻳﻦ اﺧﺘﻼف را ﺑﻪ ﻧﺤﻮ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻬﻲ ﻛﺎﻫﺶ دﻫﻴﻢ ‪ .‬در ﺣﺎﻟﺘﻲ ﻛﻪ اﺧﺘﻼف ﻛـﻢ ﺑﺎﺷـﺪ ﻣـﻲ ﺗـﻮاﻧﻴﻢ ﺑـﺎ ﻣﺨﺘﺼـﺮ‬
‫ﺗﻐﻴﻴﺮي در ﻓﺮﺿﻬﺎي اوﻟﻴﻪ ﺑﻪ دﻗﺖ ﺧﻮاﺳﺘﻪ دﺳﺖ ﺑﻴﺎﺑﻴﻢ و اﮔﺮ ﻣﻘﺎدﻳﺮ ﻣﻌﻴﺎرﻫﺎي ﺑﺪﺳﺖ آﻣﺪه ﺑﻪ ﻧﺤﻮ ﻗﺎﺑـﻞ ﺗـﻮﺟﻬﻲ ﻛـﻮﭼﻜﺘﺮ از ﻣﻘـﺎدﻳﺮ‬
‫اوﻟﻴﻪ در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه ﺑﺎﺷﻨﺪ آﻧﮕﺎه ﻣﻨﻄﻘـﻲ آﻧﺴـﺖ ﻛـﻪ ﺑـﺎ ﻛـﺎﻫﺶ ﺗﻌـﺪاد ﻣﺸـﺎﻫﺪات و اﺳـﺘﻔﺎده از دﺳـﺘﮕﺎﻫﻬﺎي ارزان ﻗﻴﻤـﺖ ﺗـﺮ و‬
‫اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي در زﻣﺎن ﻛﻮﺗﺎﻫﺘﺮ ﻛﺎري ﻛﻨﻴﻢ ﻛﻪ ﻫﺰﻳﻨﻪ اﻧﺠﺎم ﭘﺮوژه ﻛﺎﻫﺶ ﻳﺎﺑﺪ دﻗﺖ ﻛﻨﻴﺪ ﻛﻪ ﻫﻤﻴﺸﻪ دﺳﺘﻴﺎﺑﻲ ﺑﻪ ﺑﺎﻻﺗﺮﻳﻦ و ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ ﺣـﺪود‬
‫ﺑﺮاي ﻣﻌﻴﺎرﻫﺎي ﻃﺮاﺣﻲ ﻣﻄﻠﻮب ﻧﻴﺴﺖ ﺑﻠﻜﻪ اﻧﺪازه اوﻟﻴﻪ آﻧﻬﺎ ﺑﺎﻳﺪ ﻣﺘﻨﺎﺳﺐ ﺑﺎ ﻇﺮﻓﻴﺖ و ﻣﺎﻫﻴﺖ ﭘﺮوژه ﺗﻌﻴﻴﻦ ﮔﺮدد‪ .‬روش ﺗﻜﺮار ﻋﻠﻴـﺮﻏﻢ‬
‫ﻣﻨﻄﻖ ﺳﺎده اي ﻛﻪ دارد و اﻳﻨﻜﻪ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﻧﺘﺎﻳﺞ ﺧﻮﺑﻲ اراﺋﻪ ﻛﻨﺪ وﻟﻲ ﺑﻪ دﻟﻴﻞ زﻣﺎن ﺑﺮ ﺑﻮدن و ﺣﺠﻢ ﺑﺎﻻي ﻣﺤﺎﺳﺒﺎت در آن ﺗـﺎ ﺣـﺪودي‬
‫دﺷﻮار اﺳﺖ اﻟﺒﺘﻪ اﻣﺮوزه ﺑﺎ ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ ﻣﺪاوم ﺗﻮاﻧﺎﺋﻲ و ﻛﺎراﺋﻲ راﻳﺎﻧﻪ ﻫﺎ در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ اﻳﻦ ﻣﻌﺎﻳﺐ ﺧﻴﻠﻲ ﻧﮕﺮان ﻧﻴﺴﺘﻴﻢ وﻟﻲ ﻣﺴـﺌﻠﻪ دﻳﮕـﺮي‬
‫ﻛﻪ وﺟﻮد دارد اﻳﻨﺴﺖ ﻛﻪ اﻧﺘﺨﺎب ﻃﺮح اوﻟﻴﻪ ﻛﻪ اﺳﻜﻠﺖ ﻛﺎر را ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻲ دﻫﺪ ﻧﻴﺎز ﺑﻪ ﺗﺠﺮﺑﻪ و ﻣﻬﺎرت دارد و رﺳﻴﺪن ﺑﻪ ﻃـﺮح ﺑﻬﻴﻨـﻪ‬
‫ﺑﻄﻮر ﻣﻄﻠﻖ در اﻳﻦ روش ﻛﻤﺘﺮ اﺗﻔﺎق ﻣﻲ اﻓﺘﺪ‪.‬ﺑﺮاي اﻧﺠﺎم ﻃﺮاﺣﻲ ﺑﻪ روش ﺳﻌﻲ وﺧﻄﺎ ﻣﻲ ﺗﻮان از ﻧـﺮم اﻓﺰارﻫـﺎي ﻣﻌﻤـﻮﻟﻲ ﺳﺮﺷـﻜﻨﻲ‬

‫‪٣٣‬‬
‫‪Trial and error‬‬

‫ﺍﺳﺘﺎﺩ ﺑﻬﺰﺍﺩ ﺑﻪ ﻧﺒﻴﺎﻥ‬ ‫ﺗﺄﻟﻴﻒ ﻭ ﺗﺮﺟﻤﻪ‬

 ‫ﺗﺤﻠﻴﻞ و ﻃﺮاﺣﻲ ﺷﺒﻜﻪ ﻫﺎي ﻛﻨﺘﺮل‬ ‫‪96‬‬ ‫ﻧﻘﺸﻪ ﺑﺮداري ژﺋﻮدﺗﻴﻚ‬

‫ﻛﻤﺘﺮﻳﻦ ﻣﺮﺑﻌﺎت اﺳﺘﻔﺎده ﻧﻤﻮد و ﻧﻴﺎز ﺑﻪ اﺳﺘﻔﺎده از ﻧﺮم اﻓﺰار ﺧﺎص وﻳﺎ ﭘﻴﭽﻴﺪه اي ﻧﻴﺴﺖ اﻟﺒﺘﻪ ﺑﻌﻀﻲ از ﻧﺮم اﻓﺰارﻫﺎ ﻛـﻪ ﻣﺴـﺌﻠﻪ ﻃﺮاﺣـﻲ‬
‫ﻫﻢ در آﻧﻬﺎ ﻟﺤﺎظ ﺷﺪه اﺳﺖ روش ﺗﻜﺮار را ﺑﻪ ﺻﻮرت ‪ interactive network design‬اراﺋﻪ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬

‫در روﺷﻬﺎي ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﻃﺮاﺣﻲ ﺷﺒﻜﻪ ﺳﻌﻲ ﻣﻲ ﮔﺮدد ﺗﺎ ﺑﺮ ﺣﺴﺐ ﻣﺮاﺗﺒﻲ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﻃﺮاﺣﻲ ﺷﺒﻜﻪ دﻳﺪه ﺷﺪه اﺳﺖ و ﺑـﺎ در دﺳـﺖ داﺷـﺘﻦ‬
‫ﻣﻌﻴﺎرﻫﺎي اوﻟﻴﻪ ﻃﺮاﺣﻲ از روي اﻳﻦ ﻣﻌﻴﺎرﻫﺎ ﻛﻤﻴﺖ ﻫﺎي ﻣﺠﻬﻮل ﻳﻌﻨﻲ ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻣﺨﺘﺼﺎت ﻣﺒﻨﺎ‪ ،‬ﺷﻜﻞ ﻫﻨﺪﺳﻲ و ﭘﻴﻜﺮ ﺑﻨﺪي ﺷﺒﻜﻪ و دﻗﺖ‬
‫ﻻزم ﺑﺮاي ﻣﺸﺎﻫﺪات ﺗﻌﻴﻴﻦ ﮔﺮدﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ روﺷﻬﺎ ﺗﺎ ﺣﺪودي دﺷﻮار ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﻣﻌﻤﻮﻻ از ﻣﻨﻄﻘﻬﺎي ﭘﻴﭽﻴﺪه اي در آﻧﻬﺎ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲ ﺷﻮد وﻟـﻲ‬
‫ﺑﻄﻮر ﻛﻠﻲ ﺑﺎ اﻳﻦ روﺷﻬﺎ ﺑﻪ ﺗﻨﻬﺎﺋﻲ ﻧﻤﻲ ﺗﻮان ﺷﺒﻜﻪ را ﻃﺮاﺣﻲ ﻧﻤﻮد ﺑﻠﻜﻪ ﻧﻬﺎﻳﺘﺎ ﺑﺎﻳﺪ ﻧﺘﺎﻳﺞ ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ اي ﺑـﺎ روش ﺳـﻌﻲ ﺧﻄـﺎ ﻣﻨﻄﺒـﻖ ﺑـﺮ‬
‫ﻣﻌﻴﺎرﻫﺎي اوﻟﻴﻪ ﮔﺮدﻧﺪ و ﺣﺴﻦ اﻳﻦ روﺷﻬﺎ در اﻳﻨﺴﺖ ﻛﻪ ﻧﺘﺎﻳﺠﻲ ﻛﻪ ﺑﺪﺳﺖ ﻣﻲ آﻳﻨﺪ ﭼﻮن ﻣﺴﺘﻘﻴﻤﺎ از ﻣﻌﻴﺎرﻫﺎي اوﻟﻴـﻪ ﻣﻨـﺘﺞ ﺷـﺪه اﻧـﺪ‬
‫ﺧﻴﻠﻲ ﭘﺮت از اﻳﻦ ﻣﻌﻴﺎرﻫﺎ ﻧﺨﻮاﻫﻨﺪ ﺷﺪ‪ .‬ﻣﻌﻤﻮﻻ اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ روﺷﻬﺎ ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ﺗﻬﻴﻪ ﻣﻌﻴﺎرﻫﺎي اوﻟﻴﻪ و دﺳﺘﻮراﻟﻌﻤﻠﻬﺎﺋﻲ ﺑﺮاي ﻃﺮاﺣـﻲ ﺷـﺒﻜﻪ‬
‫ﻣﻲ ﮔﺮدﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﻲ ﺗﻮان از آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﭘﻴﺶ ﻓﺮﺿﻬﺎي اوﻟﻴﻪ اﺳﺘﻔﺎده ﻧﻤﻮد ﻣـﺜﻼ ﺑـﺮاي دﻗـﺖ ﻫـﺎي ﻣﺨﺘﻠـﻒ اﺷـﻜﺎل ﻫﻨﺪﺳـﻲ ﻣﺨﺘﻠﻔـﻲ‬
‫ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﻨﻨﺪ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﮔﺮدﻧﺪ و ﻳﺎ دﻗﺘﻬﺎي اوﻟﻴﻪ ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﺻﻮرت ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻳﻚ اﺻﻞ ﻛﻠﻲ در ﻃﺮاﺣﻲ ﺷﺒﻜﻪ ﻫﻤﻴﺸـﻪ ﺑـﻪ‬

‫ﺑﻬ‬
‫ﺧﺎﻃﺮ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻴﺪ ﻛﻪ ﻣﺸﺎﻫﺪات ﻃﻮﻟﻲ ﻫﻤﻮاره داراي اﻫﻤﻴﺖ وﻳﮋه و ﻓﻮق اﻟﻌﺎده اي ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﺸﺎﻫﺪات زاوﻳﻪ اي ﻫﺴﺘﻨﺪ و وﺟﻮد آﻧﻬـﺎ‬
‫ﻫﻤﻮاره اﻟﺰاﻣﻴﺴﺖ ﺑﻌﻼوه اﻳﻨﻜﻪ ﺑﺎ اﻓﺰاﻳﺶ ﺗﻌﺪاد ﻣﺸﺎﻫﺪات ﻃﻮﻟﻲ ﻣﻌﻴﺎر ﻫﺎي ﻃﺮاﺣﻲ ﺷﺒﻜﻪ ﻫﻤﻴﺸﻪ ﺑﻪ ﻧﺤﻮ ﻣﻮﺛﺮي ﺑﻬﺒﻮد ﭘﻴﺪا ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬

‫ﺰﺍ‬
‫ﺩﺑ‬ ‫ﭘﺮوژه ﻓﺼﻞ ‪:5‬‬

‫ﺑﺮاي ﻳﻚ ﺷﺒﻜﻪ ﻛﻨﺘﺮل ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺷﻜﻞ ﺻﻔﺤﻪ ﺑﻌﺪ ﻣﺸﺎﻫﺪات ﻃﻮﻟﻲ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ ﻧﻘﺎط ‪ B1‬ﺗﺎ ‪ B6‬اﻧﺠـﺎم ﮔﺮدﻳـﺪه اﺳـﺖ‪ .‬اﻳـﻦ‬
‫ﻣﺸﺎﻫﺪات ﻫﻤﮕﻲ ﺗﻮﺳﻂ ﻳﻚ دﺳﺘﮕﺎه ﻃﻮﻟﻴﺎب اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي ﺷﺪه اﻧﺪ ﻛﻪ دﻗﺖ اﺳﻤﻲ آن ‪ 5mm+5ppm‬ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻓﻬﺮﺳﺖ ﻣﺸـﺎﻫﺪات‬
‫و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻣﺨﺘﺼﺎت ﻧﻘﻄﻪ ﺛﺎﺑﺖ ‪ S18‬و آزﻳﻤﻮت اﻣﺘﺪاد ‪ S18B2‬در ﺟﺪول ‪ 2-5‬آﻣﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻄﻠﻮﺑﺴﺖ ‪:‬‬
‫ﻪ‬
‫اﻟﻒ( اﻧﺠﺎم ﻣﺤﺎﺳﺒﺎت ﺳﺮﺷﻜﻨﻲ ﺷﺒﻜﻪ‪ ،‬اﻧﺠﺎم آزﻣﻮن ورﻳﺎﻧﺲ ﻓﺎﻛﺘﻮر ﺛﺎﻧﻮﻳﻪ و در ﺻﻮرت رد ﺷﺪن آن‪ ،‬آزﻣﻮن ﻳﺎﻓﺘﻦ ﻣﺸﺎﻫﺪات اﺷـﺘﺒﺎه و‬
‫ﺣﺬف ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻳﺎ ﻣﺸﺎﻫﺪات اﺷﺘﺒﺎه اﺣﺘﻤﺎﻟﻲ‪ ،‬ﻧﻬﺎﻳﺘﺎ اراﺋﻪ ﻓﻬﺮﺳﺖ ﻣﺨﺘﺼﺎت ﺳﺮﺷﻜﻦ ﺷﺪه ﻫﺮ ﻳﻚ از ﻧﻘﺎط ﺷﺒﻜﻪ ﺑـﻪ ﻫﻤـﺮاه ﻣﺸﺨﺼـﺎت‬
‫ﻧﺒﻴ‬

‫ﺑﻴﻀﻲ ﺧﻄﺎي ﻣﻄﻠﻖ ‪ %95‬آﻧﻬﺎ ﺑﺎ ﺗﺮﺳﻴﻢ ﺷﻜﻞ‬

‫ب( ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ و ﺗﺮﺳﻴﻢ ﺑﻴﻀﻲ ﺧﻄﺎي ﻧﺴﺒﻲ ‪ %95‬ﻣﺨﺘﺼﺎت ﻧﻘﺎط‪ ،‬ﻋﺪد آزادي و ﻗﺎﺑﻠﻴﺖ اﻃﻤﻴﻨﺎن داﺧﻠﻲ ﺗﻚ ﺗـﻚ ﻣﺸـﺎﻫﺪات و ﻫﻤﭽﻨـﻴﻦ‬
‫ﻗﺎﺑﻠﻴﺖ اﻃﻤﻴﻨﺎن ﺧﺎرﺟﻲ ﻧﺴﺒﻲ ﺑﺮاي ﻛﻠﻴﻪ ﻣﺸﺎﻫﺪات ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از راﺑﻄﻪ )‪(28-5‬‬
‫ﺎﻥ‬

‫ﺍﺳﺘﺎﺩ ﺑﻬﺰﺍﺩ ﺑﻪ ﻧﺒﻴﺎﻥ‬ ‫ﺗﺄﻟﻴﻒ ﻭ ﺗﺮﺟﻤﻪ‬

‫ﺗﺤﻠﻴﻞ و ﻃﺮاﺣﻲ ﺷﺒﻜﻪ ﻫﺎي ﻛﻨﺘﺮل‬ ‫‪97‬‬ ‫ﻧﻘﺸﻪ ﺑﺮداري ژﺋﻮدﺗﻴﻚ‬

‫‪N‬‬
‫‪B1‬‬ ‫‪B2‬‬ ‫‪B4‬‬

‫‪g‬‬
‫‪B6‬‬
‫‪S18‬‬
‫‪200m‬‬

‫ﺑﻬ‬
‫ﻣﻘﻴﺎس ﺷﺒﻜﻪ‬ ‫‪B3‬‬
‫‪B5‬‬

‫ﺰﺍ‬
‫ﺷﻜﻞ )‪ : (9-5‬ﺷﺒﻜﻪ ﻛﻨﺘﺮل ﺑﺎ ﻳﻚ ﻧﻘﻄﻪ ﺛﺎﺑﺖ‬

‫ﻓﺎﺻﻠﻪ‬
‫ﺩﺑ‬ ‫ﻣﻘﺪار اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي‬ ‫ﻓﺎﺻﻠﻪ‬ ‫ﻣﻘﺪار اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي‬
‫‪S18   B1‬‬ ‫‪444 . 510‬‬ ‫‪B2   B4‬‬ ‫‪429 . 817‬‬
‫‪S18   B2‬‬ ‫‪B2   B5‬‬
‫ﻪ‬
‫‪772 . 848‬‬ ‫‪659 . 001‬‬
‫‪S18   B3‬‬ ‫‪453 . 288‬‬ ‫‪B3   B4‬‬ ‫‪820 . 331‬‬
‫‪S18   B6‬‬ ‫‪1249.700‬‬ ‫‪B3   B5‬‬ ‫‪580 . 137‬‬
‫ﻧﺒﻴ‬

‫‪B1   B2‬‬ ‫‪407 . 344‬‬ ‫‪B4   B5‬‬ ‫‪627.182‬‬

‫‪B1   B3‬‬ ‫‪455 . 784‬‬ ‫‪B4   B6‬‬ ‫‪374.630‬‬
‫‪B1   B5‬‬ ‫‪925 . 124‬‬ ‫‪B5   B6‬‬ ‫‪360.037‬‬
‫‪B2   B3‬‬ ‫‪495 . 518‬‬
‫ﺎﻥ‬

‫آزﻳﻤﻮت ﻣﺸﺎﻫﺪه ﺷﺪه‪(  g  30 ) g  511207  :‬‬

‫‪X S18  10000.00‬‬
‫ﻣﺨﺘﺼﺎت ﻧﻘﻄﻪ ﺛﺎﺑﺖ ‪:‬‬
‫‪YS 18  10000.00‬‬
‫ﺟﺪول )‪ : (2-5‬ﻓﻬﺮﺳﺖ ﻣﻘﺎدﻳﺮ ﻣﻌﻠﻮم و ﻣﺸﺎﻫﺪات اﻧﺠﺎم ﺷﺪه ﺑﺮاي اﻧﺠﺎم ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻳﻚ ﺷﺒﻜﻪ ﻛﻨﺘﺮل ﻧﻤﻮﻧﻪ‬

‫ﺍﺳﺘﺎﺩ ﺑﻬﺰﺍﺩ ﺑﻪ ﻧﺒﻴﺎﻥ‬ ‫ﺗﺄﻟﻴﻒ ﻭ ﺗﺮﺟﻤﻪ‬