Walka duchowa i rytuał egzorcyzmu.

Indywidualne wywiady pogłębione z

osobami doświadczającymi opresji
demonicznej

Ewelina Berdowicz, Szkoła Doktorska Nauk Humanistycznych

Aktualne badania w ujęciu chrześcijańskim pokazują, że działanie
demoniczne można podzielić na dwie kategorie: zwyczajne i
nadzwyczajne. Działanie zwyczajne to tzw. pokusy, natomiast
nadzwyczajne dzieli się na oppressio daemonica, obsessio daemonica
i possessio daemonica. Wśród opresji demonicznych wyróżnić można:
oppressio personarum, rozumiane jako nękanie osób poprzez
zewnętrzną przemoc fizyczną, nękanie chorobami, nękanie sfery
seksualnej i ekonomicznej, jak i oppressio locorum, rerum et
animalium, tj. nękanie miejsc, rzeczy i zwierząt. Najgłębszą formą
demonicznej ingerencji jest opętanie (possessio). W przeciwieństwie
do opresji i obsesji, podczas której zły duch pozostaje poza ciałem
osoby dotkniętej tym stanem, w przypadku opętania demon
zamieszkuje w ciele człowieka (Misiarczyk, 2014, s. 5-6).
Światowa Organizacja Zdrowia w wydanej w 1992 roku dziesiątej edycji
Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób (International Classification of
Diseases, ICD-10), w podgrupie zaburzeń dysocjacyjnych należącej do
grupy zaburzeń nerwicowych – uwzględniła trans i opętanie jako
odrębną kategorię psychopatologiczną. W 1994 roku, w czwartym
wydaniu Diagnostycznego i Statystycznego Podręcznika Zaburzeń
Psychicznych (Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders,
DSM-IV) przyjęto, że trans opętania (possession trance) jest jednym z
przykładów zaburzenia dysocjacyjnego nieklasyfikowanego inaczej.
Stwierdzono, że: „trans opętania polega na zastąpieniu zwyczajnego
poczucia tożsamości osobowej przez nową tożsamość przypisywaną
wpływowi złego ducha, mocy, bóstwa lub innej osoby […]. Zaburzenie
nie stanowi normalnej części szeroko akceptowanej kolektywnej
praktyki kulturowej lub religijnej” (Dębiec, 2000, s. 78-79).
Według kryteriów przyjętych przez DSM-IV, przekonanie o
opętaniu ma charakter społeczny, co oznacza, że zarówno
obserwator, jak i jednostka wierzą, iż zła istota jest Diabłem,
demonem, duchem lub osobą. Wersja ICD-10 zakłada, że tylko i
wyłącznie jednostka doświadczająca opresji demonicznej jest
przekonana co do tego stanu. Wyżej wspomniana różnica jest
ważna, ponieważ przeświadczenie o byciu opętanym może
towarzyszyć jednostce od początku jego wystąpienia, może
również pojawić się dopiero pod wpływem rozpoznania
zaproponowanego przez otoczenie (Dębiec, 2000, s. 81).
 Badania terenowe z udziałem respondentów

I. Okres prowadzenia badań: lipiec 2021;

II. Liczba respondentów: 20;
III. Forma: indywidualny wywiad pogłębiony (IDI);
IV. Przynależność denominacyjna: zielonoświątkowcy tzw. Trzeciej Fali
(neopentekostalizm), katolicy oraz członkowie tzw. Kościołów niezależnych
(niedenominacyjni). Wybrani do badań respondenci reprezentują nurt neo-
charyzmatyczny, promujący czynną posługę uwalniania od złych mocy;
V. Kryteria włączenia: (1) subiektywne odczucia respondenta wskazujące, iż
doświadczał lub nadal doświadcza opresji demonicznej; (2) respondent
bierze aktywny udział w życiu wspólnoty neo-charyzmatycznej; (3)
respondent korzystał lub nadal korzysta z posługi uwalniania;
VI. Kryteria wyłączenia: (1) subiektywne odczucia respondenta wskazują, iż
doświadczał lub doświadcza opresji demonicznej, ale nie korzystał z posługi
uwalniania; (2) respondent nie identyfikuje się z nurtem neo-
charyzmatycznym; (3) respondent nie bierze aktywnego udziału w życiu
wspólnotowym.
1. Identyfikacja cech opresji demonicznej oraz tzw. furtek
złego ducha;
2. Analiza porównawcza rytuału egzorcyzmu;
3. Ukazanie różnic i podobieństw w rozumieniu koncepcji
walki duchowej.
1. W jaki sposób badani konceptualizują przyczyny inicjacji
demonicznej?
2. Jakie cechy opresji demonicznej można wyróżnić?
3. Jakie są podobieństwa i różnice między rytuałem
egzorcyzmu w poszczególnych wspólnotach
denominacyjnych i niedenominacyjnych, realizujących
założenia nurtu neo-charyzmatycznego?
4. W jaki sposób członkowie poszczególnych wspólnot
neo-charyzmatycznych rozumieją zagadnienie walki
duchowej?
1. Osoba doświadczająca opresji demonicznej za przyczynę takiego
stanu uważa swoje świadome działanie lub działanie osób trzecich
wobec niej.
2. Osoba doświadczająca opresji demonicznej przejawia nietypowe
zachowania, wpływające destrukcyjnie na jej kondycję fizyczną oraz
psychiczną.
3. Wspólnoty neo-charyzmatyczne praktykują neopentekostalny rytuał
uwalniania.
4. Katolicki rytuał egzorcyzmów jest obrzędem ustrukturyzowanym w
przeciwieństwie do neopentekostalnej służby uwolnienia.
5. Walka duchowa jest procesem ciągłym.
 Scenariusz wywiadu pogłębionego

1. Składa się z 57 pytań, pogrupowanych według 6 kategorii:

 główny punkt wejścia demona/furtka złego ducha;
 aktywność demona i jego wpływ na stan fizyczny osoby dręczonej lub
opętanej;
 aktywność demona i jego wpływ na stan emocjonalny osoby
dręczonej lub opętanej;
 wpływ demona na życie rodzinne, zawodowe i towarzyskie osoby
dręczonej lub opętanej;
 służba uwolnienia/egzorcyzmy;
 specjalistyczna pomoc poza wspólnotą.
2. Pytania mają charakter otwarty i zamknięty.
3. Kierowany jest do osób uwolnionych z opresji demonicznej, jak i
tych, którzy nadal się z nią zmagają.
 Sposoby rekrutacji respondentów

 Rozmowy telefoniczne z pastorami poszczególnych grup neo-

charyzmatycznych, liderami służby uwolnienia, jak i z osobami
zaangażowanymi w pomoc przy egzorcyzmach katolickich;
 osobiste wizyty w miejscach kultu;
 metoda kuli śnieżnej;

Respondenci podpisali zgodę na udział w badaniu. Dane zostały

poddane pseudonimizacji. Niemniej jednak, poszczególni rozmówcy
wyrazili chęć wskazania wspólnoty do której należą, a nawet
upublicznienia ich świadectwa w celach ewangelizacyjnych.
 Przykładowe pytania z kategorii: główny punkt
wejścia demona/furtka złego ducha

1. Co utwierdziło Pana/Panią w przekonaniu, iż miał/ma Pan/Pani do

czynienia z opresją demoniczną?
2. Kiedy według Pana/Pani nastąpił moment inicjacji/otwarcia furtki
złego ducha?
3. Jakie symptomy, zdarzenia i przeżycia towarzyszyły inicjacji
demonicznej?
 Przykładowe pytania z kategorii: aktywność
demona i jego wpływ na stan fizyczny osoby
dręczonej lub opętanej

1. Czy manifestacjom demonicznym, których Pan/Pani

doświadczał/doświadcza/doświadczała, towarzyszą/towarzyszyły
nietypowe zachowania?
2. Czy słyszy/słyszał/słyszała Pan/Pani głos demona?
3. Czy demon nawiedza/nawiedzał Pana/Panią na jawie?
4. Czy demon używa/używał wobec Pana/Pani przemocy fizycznej?
5. W jaki sposób doświadcza/doświadczał/doświadczała Pan/Pani
przemocy fizycznej ze strony demona?
6. W jaki sposób w sensie cielesnym
rozpoznaje/rozpoznawał/rozpoznawała Pan/Pani, że zbliża się atak?
 Przykładowe pytania z kategorii: aktywność
demona i jego wpływ na stan emocjonalny
osoby dręczonej lub opętanej

1. Jakie stany emocjonalne towarzyszą/towarzyszyły Panu/Pani w

związku z aktywnością demona?
2. Czy w związku z ingerencją demoniczną, której Pan/Pani
doświadcza/doświadczał/doświadczała, miewa lub miewał/miewała
Pan/Pani myśli samobójcze?
3. Czy według Pana/Pani, myśli samobójcze, z którymi się Pan/Pani
zmaga/zmagał/zmagała, mogą/mogły pochodzić od demona?
4. Czy podjął Pan/podjęła Pani kiedykolwiek próbę samobójczą?
5. Czy w związku z ingerencją demoniczną, której Pan/Pani
doświadcza/doświadczał/doświadczała, odczuwa Pan/Pani lęk?
 Przykładowe pytania z kategorii: służba
uwolnienia/egzorcyzmy

1. Czy korzysta/korzystał/korzystała Pan/Pani ze służby uwolnienia lub

posługi księdza egzorcysty?
2. Dlaczego zdecydował/zdecydowała się Pan/Pani na skorzystanie z
pomocy służby uwolnienia/księdza egzorcysty?
3. Czy zachowuje/zachował/zachowała Pan/Pani pełną świadomość
podczas rytuału uwolnienia?
4. W jaki sposób zwracała się do demona osoba odpowiedzialna za
Pana/Pani uwolnienie?
5. Czy rytuał uwolnienia ostatecznie uwolnił Pana/Panią od ingerencji
demonicznej?
6. Co utwierdziło Pana/Panią w przekonaniu, iż został/została
Pan/Pani uwolniony/uwolniona?
 Przykładowe pytania z kategorii:
specjalistyczna pomoc poza
wspólnotą/społecznością

1. Czy oprócz korzystania z posługi uwolnienia, szuka/szukał/szukała

Pan/Pani specjalistycznej pomocy poza wspólnotą/społecznością,
jak np. konsultacja u lekarza psychiatry?
2. Z pomocy jakiego specjalisty Pan/Pani
korzysta/korzystał/korzystała?
3. Czy wierzy Pan/Pani w skuteczność terapii u specjalisty?
Nabożeństwo neo-charyzmatyczne, Kościół
„Płomień Pana” z Poznania
Służba Apostolska “Ogień Przebudzenia”,
Gdańsk
 Wyniki przeprowadzonego
badania
1. Wśród respondentów znalazły się osoby, które świadomie otworzyły się na
świat duchowy poprzez stosowane praktyki, jak i te, które doświadczają
opresji demonicznej z powodu działania osób trzecich. Najczęściej
wymienianymi przyczynami ingerencji złego ducha, wynikającymi ze
świadomego działania były:
 podpisanie cyrografu z chęci uzyskania osobistej korzyści lub z uwagi na bunt
wobec Kościoła katolickiego;
 czynny satanizm wraz z profanacją przedmiotów związanych z kultem
katolickim;
 posługiwanie się lalką Voodoo w celu zaszkodzenia konkretnej osobie;
 próby nawiązania kontaktu ze zmarłymi poprzez tablicę Ouija;
 wróżenie z kart Tarota;
 korzystanie z usług wróżki;
 medytacja związana z inną duchowością;
 praktykowanie innych duchowości;
 zażywanie narkotyków.
Najczęściej wymienianymi przyczynami ingerencji demonicznej
wynikającymi z działania osób trzecich były:
 rzucenie klątwy;
 nienawiść i konflikt w rodzinie;
 nieudana aborcja: „byłam niechcianym dzieckiem i próbowano mnie
usunąć”;
 wykorzystanie seksualne;
 przemoc w rodzinie: „byłam bita przez ojca”.
2. Respondenci wskazali, iż demony mogą się manifestować zarówno
we śnie, jak i na jawie. Sny demoniczne powodowały występowanie
objawów fizycznych oraz emocjonalnych zaraz po przebudzeniu, w
postaci np. znacznego osłabienia, lęku, poczucia zagrożenia, czy
też tzw. rozbicia wewnętrznego. Demony manifestujące się na jawie
przybierały ludzkie kształty (czarna postać) lub nie występowały w
formie materialnej, natomiast ich obecność przyczyniała się np. do
nagłego spadku temperatury w pomieszczeniu, pojawienia się
odgłosów nieznanego pochodzenia, podjęcia czynności
nieracjonalnej przy jednoczesnym braku możliwości zaprzestania jej
wykonywania, zawładnięcia ciałem członka rodziny, a nawet
fizycznego duszenia osoby dręczonej lub opętanej.
3. Siedemnastu na dwudziestu respondentów odpowiedziało, iż opresji
demonicznej, której doświadczyli, towarzyszyły nietypowe zachowania.
Wśród nich znalazły się:
 rozumienie i mówienie innymi językami;
 wyjawianie dalekich i ukrytych spraw;
 nadzwyczajna siła;
 zmiana barwy głosu;
 awersja wobec sacrum;
 silne bóle głowy o nieuzasadnionej przyczynie;
 zmiana położenia gałek ocznych;
 drgawki;
 torsje z wydalaniem przedmiotów;
 umiejętność czytania ludzkich myśli;
 wysypki skórne o nieuzasadnionej przyczynie;
 lewitacja;
 paraliż ciała;
 umiejętność nagłej zmiany pogody;
 umiejętność odbywania podróży astralnych;
 potrzeba biczowania samego siebie;
 nagłe pojawianie się roju much w jamie ustnej;
 silne bóle całego ciała bez uzasadnionej przyczyny;
 duszący kaszel;
 wydawanie zwierzęcych odgłosów;
 ataki paniki z nagłą utratą świadomości;
 uczucie rażenia prądem z nagłym zaburzeniem motoryki (brak możliwości
mówienia i poruszenia się);
 zmiana wyglądu ciała;
 prorocze sny.
Na podstawie wyżej wymienionych odpowiedzi można stwierdzić, iż stan,
określany przez respondentów mianem opresji demonicznej, zmienia sposób
postrzegania przez te osoby otaczającej ich rzeczywistości, a to co widzą jest
niedostępne dla pozostałych. Aktywność demona staje się źródłem
nietypowych zachowań, których respondent nigdy wcześniej nie doświadczał,
a które jednocześnie postrzega bardzo negatywnie, gdyż przebiegają w
sposób gwałtowny. Podróże astralne, czy też prorocze sny, nie są definiowane
przez respondentów jako przydatne umiejętności, a raczej jako przypadłości
powodujące ciągłe poczucie zagrożenia.
4. Wszyscy respondenci zgodnie przyznali, że demon, który ich dręczył
lub opętał, wpłynął destrukcyjnie na ich kondycję fizyczną oraz
psychiczną. Jeśli chodzi o stan fizyczny, to najczęściej
wspominaną dolegliwością było ciągłe uczucie niemocy, słabości i
zmęczenia. Pojawiały się również silne dolegliwości bólowe w
różnych częściach ciała, łącznie ze zmianą kształtu np. kończyn. Co
do stanu psychicznego, to najczęściej podawanymi objawami były:
nieustanny lęk i poczucie zagrożenia, stany depresyjne, nadmierna
agresja wobec otoczenia, autoagresja, unikanie kontaktów z rodziną
i przyjaciółmi, niska samoocena, poczucie alienacji i
beznadziejności.
5. Piętnaście na dwadzieścia osób przyznało, iż miewało intensywne myśli
samobójcze. Według nich, jedynym źródłem takiego stanu był demon.
6. Tzw. Kościoły niezależne praktykują neopentekostalny rytuał uwalniania,
polegający m.in. na specyficznym dla tejże społeczności sposobie
zwracania się do bytów duchowych podczas egzorcyzmu, jak i
wykonywaniu charakterystycznych dla neo-zielonoświątkowych liderów
służby uwolnienia – gestów.
7. Katolicki rytuał egzorcyzmów jest obrzędem ustrukturyzowanym, w
przeciwieństwie do neopentekostalnej służby uwolnienia. Ksiądz egzorcysta
modli się nad osobą dręczoną lub opętaną przy pomocy jednej z ksiąg
obrzędowych Kościoła, zwanej Rytuałem Rzymskim. Obrzęd rozpoczyna
się pokropieniem pobłogosławioną wodą. Następnie kapłan odmawia
modlitwę litanijną do Wszystkich Świętych, po czym przystępuje do recytacji
psalmu. Kolejnym etapem jest odczytanie fragmentu Ewangelii oraz
położenie rąk na dręczonego lub opętanego przy jednoczesnym błaganiu
Ducha Świętego o pomoc. W dalszej części rytuału, ksiądz egzorcysta
recytuje wyznanie wiary i odmawia Modlitwę Pańską.
W końcowym etapie obrzędu, kapłan czyni znak krzyża nad dręczonym
lub opętanym, po czym wypowiada formułę błagalną oraz
rozkazującą, skierowaną do Boga, wyklinając jednocześnie diabła.
Egzorcyzm neopentekostalny nie posiada ścisłych wytycznych. Jest
zatem swobodną modlitwą pastora i osób jemu towarzyszących.
Bardzo często poprzedzony jest on wywiadem mającym na celu
identyfikację demonów u osoby dręczonej lub opętanej.
8. Walka duchowa jest procesem ciągłym, zarówno według katolików,
jak i zielonoświątkowców oraz członków Kościołów niezależnych.
Można zatem stwierdzić, że wybrane do badań grupy neo-
charyzmatyczne są zgodne co do tej koncepcji. Wszyscy
respondenci odpowiedzieli, iż mają świadomość obecności bytów
duchowych w świecie, jednakże wiedzą już w jaki sposób należy się
bronić przed ponowną opresją demoniczną, a także jak reagować w
momencie kiedy ta opresja stanie się faktem.
9. Idea zielonoświątkowa przenikająca do wspólnot katolickich –
znacząco wpłynęła na postrzeganie przez ich członków – świata
duchowego. W praktyce oznacza to, iż wraz z powstaniem
Katolickiej Odnowy w Duchu Św. (1967), rozpoczął się wciąż
trwający proces pentekostalizacji katolicyzmu, który polega m.in. na
promowaniu i wdrażaniu przez katolickich liderów –
zielonoświątkowych praktyk religijnych.