Psychiatria Polska 2011, tom XLV, numer 2 strony 261275

Zastosowanie psychodramy w psychoterapii pacjentw chorujcych na anoreksj i bulimi psychiczn

Adaptation of psychodrama in psychotherapy of patients with anorexia nervosa and bulimia nervosa
Bernadetta Iz y d o r c z y k
Zakad Psychologii Klinicznej i Sdowej U Katowice Kierownik: prof. dr hab. J. M. Stanik Summary The aim of the article was an attempt to present selected theoretical motifs and moreover self experience in the adaptation of elements of psychodrama by Moreno in psychodynamic psychotherapy (individual and group psychotherapy) in a group of people with anorexia and bulimia nervosa. Psychodrama through own creativity, spontaneity and taking action on the here and now stage helps to attain and intensify therapeutic aims which concern the consciousness of inner conflict of persons with anorexia and bulimia nervosa, which is translocated on their body. Sowa klucze: psychodrama, anoreksja, bulimia psychiczna Key words: psychodrama, anorexia, bulimia nervosa

Wstp Anoreksja ibulimia psychiczna nale do zaburze, na ktre cierpi coraz wiksza grupa dorastajcych dziewczt imodych kobiet. Moemy przypuszcza, e statystyki nie obejmuj wpeni rozlegoci tego problemu itrudno jednoznacznie sprecyzowa, jaki jest jego zasig, co wynika zwielu uwarunkowa. Niejednokrotnie osoby zrozwijajcymi si cechami anorektycznego, restrykcyjnego, perfekcjonistycznego mylenia ojedzeniu iwasnym wizerunku ciaa nie utosamiaj ich zrozwojem choroby, traktujc to jako tzw. normalne zjawisko. Nie widz potrzeby szukania medycznej czy psychologicznej pomocy inie odczytuj (dowiadczaj) swoich trudnoci jako objaww chorobowych. Czsto nie ujawniaj nasilajcych si objaww anorektycznych zpowodu wstydu ilku przed czekajcymi je ztego powodu konsekwencjami (tj. uznania ich przez innych za psychicznie chore), dlatego trudno im zdecydowa si na podjcie leczenia. Uosb zbulimi jest nieco inaczej. One bolenie iwstydliwie przeywaj swoj chorob. Czsto dowiadczaj, nieadekwatnie do sytuacji, silnego poczucia winy wobec siebie iwobec innych iztego powodu dugo utrzymuj istnienie

262

Bernadetta Izydorczyk

swoich chorobowych dolegliwoci wtajemnicy. Dotyczy to szczeglnie niekontrolowanych iwstydliwych dla nich zachowa impulsywnych, na przykad cykli objadania si iprowokowanych wymiotw. Taka sytuacja implikuje trudnoci pacjentw zproszeniem opomoc iszukaniem psychologicznego wsparcia. Podjcie decyzji oudziale wprocesie psychoterapii moe by wtym przypadku pierwszym krokiem do wzmocnienia motywacji do zmiany ido podjcia leczenia. Jako terapeuta pracujcy wparadygmacie psychodynamicznym, wykorzystujcy elementy teorii relacji zobiektem wrozumieniu zaburzenia idynamiki procesu terapii, zbiegiem lat wzbogacaam swoj edukacj izawodowe dowiadczenie ometod Morenowskiej psychodramy. Zaczam stosowa j zarwno wterapii grupowej, jak iindywidualnej nie tyko osb chorych na anoreksj psychiczn. Ze wzgldu na fakt, e znaczca cz zgaszajcych si po pomoc psychoterapeutyczn do orodka, wktrym pracuj, oraz korzystajcych zmojej prywatnej praktyki psychologiczno-psychoterapeutycznej to osoby ujawniajce objawy anoreksji psychicznej, stao si dla mnie wane, aby wprowadza wproces ich terapii zarwno elementy paradygmatu psychoanalityczno-psychodynamicznego, jak ipsychodramy Morenowskiej. Psychodrama, poprzez wykorzystanie egzystencjalnego podejcia do fenomenu spotkania (bycie razem, spotkanie si na scenie, wczuwanie si), dziki elementom kreatywnoci ispontanicznoci wstosowanych technikach daje szans na pogbienie iniejednokrotnie zintensyfikowanie procesu wgldowego wpsychologiczne mechanizmy zaburze jedzenia [1, 2]. Poprzez zastosowanie pracy psychodramatycznej tzw poszerzonej rzeczywistoci (to, co miao si zdarzy, asi nie zdarzyo, tutaj ma szans zaistnie iuzupeni wewntrzn przestrze wiata pacjenta-protagonisty) mona rozwin wsposb dynamiczny (zuwzgldnieniem pobudzenia emocjonalnego przeycia) korektywne oddziaywania wobec chorej osoby. Celem artykuu jest przedstawienie propozycji zastosowania zrnicowanych elementw psychodramy wprowadzonych wparadygmacie psychodynamicznym indywidualnych igrupowych terapiach osb chorych na anoreksj ibulimi psychiczn. 1. Zastosowania psychodramy wpocztkowej fazie procesu psychoterapii osoby chorej na anoreksj ibulimi psychiczn ksztatowanie prozdrowotnej motywacji do leczenia ibudowa terapeutycznego przymierza Wpierwszej fazie terapeutycznego kontaktu zadaniem podstawowym mojej pracy zpacjentem jest cige odwoywanie si do pytania: kiedy destrukcja wobjawach ipsychologiczna orientacja na wyniszczenie (mier) dominuj uosoby ujawniajcej syndrom anoreksji bd bulimii psychicznej, jak zachci j do podjcia walki ojej wasne ycie? Czsto, gdy nie widzi ona znieksztaconego (poznawczo iemocjonalnie) obrazu swego ciaa, gdy nie wie, jak bardzo je niszczy tym, co robi, mam poczucie, e jako terapeuta, do ktrego dobrowolnie (przynajmniej wdeklaracjach) przychodzi (lub zostaje przyprowadzona), staj si dla niej lustrem sucym do konfrontacji ztym, jaki jest rzeczywisty (autodestrukcyjny) stan jej ducha iciaa.

Zastosowanie psychodramy w anoreksji i bulimii

263

Wpierwszej fazie leczenia wkadym teoretycznym iklinicznym paradygmacie istotne znaczenie ma zawarcie kontraktu, wktrym ustalenie kryterium wagi ciaa, kontrola parametrw medycznych s niezbdne, aby bezpiecznie prowadzi prac psychologiczn wwarunkach ambulatoryjnych. Zgoda osoby chorej na regularn kontrol wagi ciaa ikontakt zlekarzem, celem monitoringu stanu somatycznego iwynikw zleconych bada, stanowi wany punkt, ktry daje moliwo zwolnienia terapeuty zkontroli somatycznego stanu chorej, azarazem umoliwia bezpieczn prac nad redukcj objaww ipsychologicznych mechanizmw zaburze. Im bardziej dominuj medyczne ipsychiczne wskaniki wyniszczenia ciaa, tym mniejsze s szanse stosowania psychoterapeutycznych oddziaywa (wtym technik psychodramy) itym samym oczywista staje si obowizkowa hospitalizacja jako podstawowy warunek ratowania ycia. Wtakich sytuacjach, ze wzgldu na inne cele lecznicze, wspieram motywacj chorej osoby do konsultacji medycznej iwyraenia zgody na hospitalizacj. Moje terapeutyczne dziaania wtym czasie wraz ze zrozumieniem ijednoczenie wyranym, werbalnie wyraanym konfrontowaniem osoby chorej (szczeglnie, jeli nasilaj si objawy cykli objadania si, prowokowania wymiotw, przeczyszcze ciaa, powtarzajcych si godwek, restrykcyjnego odchudzania, stosowania fizycznych wicze) zrzeczywistym wymiarem stanu rzeczy. Wskazuj jej na realn obecno wyniszczajcych organizm chorobowych objaww izwizane znimi niebezpieczestwo mierci. Dyrektywno-wychowawcza postawa wobec osoby chorej, uktrej nasilaj si anorektyczne objawy, ma suy realizacji priorytetowego zadania tego etapu leczenia. Jasny komunikat od terapeuty, e chora nie jest wstanie dokona realnej oceny nie tylko wagi ciaa, ale ioglnego stanu zdrowia, co stanowi zagroenia dla jej ycia, jest propozycj wsparcia jej wprocesie odzyskiwania stanu zdrowotnej rwnowagi iustalania warunkw kontraktu na terapi. Mona zatem powiedzie: Jeli mi zaufasz, to bd moga uczestniczy wsplnie zTob wdrodze do odzyskania przez Ciebie siy do ponownego przejcia kontroli nad Twoim yciem izdrowiem [2]. Tak pojta dyrektywno wpracy terapeutycznej wydaje si kci zpen aprobaty postaw lidera psychodramy, ktry, wprowadzajc protagonist na scen, cakowicie idzie za nim ijego obrazami po to, aby ten drugi mg eksplorowa swoj konfliktowo iwiat przey wewntrznych. To protagonista ma wyzwoli swoj spontaniczno ito on musi chcie iczu si gotowy do pracy nad swoimi uczuciami, mylami, znieksztaconymi obrazami (szczeglnie wizerunku ciaa) iinnymi stanami wewntrznymi. Wpsychodramie ma temu suy etap rozgrzewki (przygotowanie pacjenta do pracy na scenie nad swoimi wewntrznymi konfliktami, uczuciami itp. poprzez wprowadzenie rnych technik psychodramatycznych, np. socjometrycznych), co wfazie wstpnej nawizywania kontaktu izawizywania kontraktu jest trudne ze wzgldu na sam motywacj iczas, jakim dysponuje terapeuta. Niemniej jednak wprowadzonej wparadygmacie psychodynamicznym terapii indywidualnej, kiedy zaczynamy budowa terapeutyczne przymierze, nie zawsze wykluczamy zastosowanie technik psychodramy. Wprowadzonej psychodynamicznie terapii indywidualnej wfazie budowania sojuszu terapeutycznego, technik psychodramatycznej rozgrzewki do dalszej pracy stanowi dialog, jaki rozwijamy zpacjentem, kiedy przychodzi na terapi. Pytamy go

264

Bernadetta Izydorczyk

wwczas: co sycha, jak si ma, zczym dzisiaj przychodzi? Pacjent rozgrzewajcy si poprzez eksplorujce pytania iinterwencje terapeuty moe ukierunkowa si na dalsz ju psychodramatyczn prac nad swoimi uczuciami, postawami, relacjami spoecznymi. Stosunkowo krtki czas trwania dialogu podczas sesji prowadzonej psychodynamicznie nie uatwia pacjentowi szybkiego rozgrzania si do roli protagonisty. Protagonista, ospecyficznej strukturze charakteru osobowoci (czego dowodz badania naukowe), ma mechanizmy obronne oparte na blokadach emocjonalnych, rozszczepieniu, zaprzeczeniu, racjonalizacjach, znieksztaceniach poznawczych, dotyczcych szczeglnie obrazu ciaa isamooceny [2]. Wprowadzenie fazy rozgrzewki wtej grupie chorych wymaga duej ostronoci wdoborze technik psychodramatycznych idostosowania ich do bezpiecznego kontaktu zcielesnoci. Utych osb, traktujcych ciao jako nieakceptowany zy obiekt, ktry naley niszczy, dobr technik psychodramatycznych powinien uwzgldnia powolne wprowadzanie wprzebieg pracy na scenie (zarwno grupowej, jak iindywidualnej) kontaktu przez dotyk rnych elementw ciaa. Zbyt szybkie ich zastosowanie moe wtrnie pogbi efekt traumatyzacji, szczeglnie, jeli osoba chora na anoreksj bd bulimi dowiadczya wczeniej wswoim yciu naduycia granic swojej cielesnoci. Ze wzgldu na wspomnian specyfik rozwoju osoby chorej, gry protagonistyczne stosuj raczej rzadko albowiem mog budzi zbyt silne napicie emocjonalne iopr. Dotyczy to szczeglnie sytuacji, kiedy osoba chora prezentuje gbok destabilizacj struktury osobowoci, np. ocechach psychotycznych, patologii tosamoci ztendencj do nadmiernej impulsywnoci irozmycia granic. Kiedy po pomoc psychologiczn zgaszaj si osoby chore na bulimi, czsto mwi ocierpieniu, poczuciu winy, lku iwstydzie zpowodu tego, co robi, mylc oobjadaniu si, prowokowaniu kompensacyjnych objaww. Od samego pocztku ujawniaj one motywacj, aby pozby si uciliwych dla siebie (budzcych wstyd, poczucie winy, anawet wasne obrzydzenie) zachowa kompensacyjnych. Ztego powodu wobec nich czciej ni wobec osb zanoreksj psychiczn rozpoczynam wfazie wstpnej stosowanie technik psychodramy. Gdy zaczynam budowa terapeutyczne przymierze, izawaram ju kontrakt na terapi, do werbalnego dialogu wpracy zpacjentem wczam elementy technik psychodramatycznych, takich jak zamiana rl czy technika lustra. Scena to nie tylko miejsce fizyczne, wktrym rozgrywa si moe akcja psychodramatycznego, wniesionego przez jej gwnego bohatera (pacjenta-protagonist), obrazu zycia, ale te miejsce symbolicznego pokazania przestrzeni wiata wewntrznego, na przykad uczu, jakich dowiadcza on wzwizku zprzyjciem na terapi. Wpierwszym etapie indywidualnego kontaktu zpacjentem czsto proponuj prac zwykorzystaniem obrazu itechniki wizualizacji. Czasami, jeli pacjent odpowiada na propozycj wyjcia na scen oporem (milczy, kategorycznie odmawia), pracuj nad rdami tego oporu, wykorzystujc dialog terapeutyczny, awdalszej kolejnoci proponuj prac zzastosowaniem budowy obrazu bez potrzeby wstawania zkrzesa. Proponuj mu pokazanie na scenie (przed krzesem, na ktrym siedzi) tego, co wstrzymuje go przed podjciem decyzji oleczeniu, co nie pozwalao przyj wczeniej po pomoc. Wprowadzam tzw. ego pomocnicze pod postaci rl symbolicznych (wybranych przez

Zastosowanie psychodramy w anoreksji i bulimii

265

chor osob rekwizytw, reprezentujcych symbolicznie czci tworzonego przez ni obrazu). Czci nich s kolorowe kartki, chusty, za pomoc ktrych, opierajcy si, milczcy bd impulsywny, czujcy do siebie obrzydzenie, pacjent moe sam wskaza, co widzi, ijeli chce co czuje, bez koniecznoci oceny tego, co robi. Czuje, e jest to jego obraz. Poprzez wywiad zbierany od pacjenta-protagonisty wmomencie, kiedy jeszcze nie rozpocz on gry, siedzi na krzele ipokazuje co ijak widzi, anastpnie ukada to przed sob, terapeuta-lider moe zapocztkowa tzw. cig dalszy, ukierunkowany na eksploracj wtku motywacji do leczenia, genezy choroby (jakie, zablokowane wwyraaniu, uczucia, konflikty wewntrzne kryj si za chorobowymi objawami). Kiedy aktywno pacjenta wzrasta (reaguje na pytania lidera, wybiera rekwizyty iukada je przed sob zgodnie zwasnym, wewntrznym obrazem tego, co widzi iczuje), najczciej proponuj wstanie zkrzesa iprzeledzenie znim (ju wroli protagonisty) na scenie kolejnych sekwencji stworzonych przez niego obrazw. Analizujemy wwczas to, jak doszo do wskazanego stanu, dlaczego nie chcia przyj wczeniej, jakie przeszkody napotyka na swojej drodze do terapii, jakie uczucia wnim teraz dominuj, co widzi wswoim wewntrznym wiecie itp. Najczciej pojawiaj si wtedy informacje odowiadczanych wobec siebie, wobec choroby iwizerunku swego ciaa uczuciach. Proponuj prac nad nimi zuyciem symbolu. Psychodramatyczna praca zosobami chorujcymi na zaburzenia jedzenia czy si zpodejciem arteterapeutycznym reprezentowanym przez Lacey iEvans [3]. Siga ono korzeniami idei psychoanalitycznej iteorii relacji zobiektem. Zakada, e ekspresja myli iuczu, ktre pochodz zniewiadomoci, uzewntrznia si wwikszej czci za pomoc obrazw, anie sw. Pacjent poprzez obraz odsania przed terapeut fragment swojego wewntrznego wiata. Arteterapia, awtym psychodrama, pozwala na uycie alternatywnego jzyka iporadzenie sobie zoporem, pominicie mechanizmw obronnych jednostki, zwykle bowiem represjonowany aspekt self moe by szybciej wyraony poprzez obraz, poniewa sowa atwiej poddaj si kontroli. Obraz, wyraony poprzez sztuk, moe peni rol obiektu przejciowego [3]. Wtoku procesu terapeutycznego moliwe jest zatem odkrycie wraz zpacjentem symbolicznego wiata jego reprezentacji, sposobw wchodzenia znimi wrelacje oraz ich uywania. Freud uwaa, e ego jest przede wszystkim ego cielesnym istwierdzenie to stanowi punkt wyjcia pracy zpacjentkami cierpicymi na zaburzenia odywiania si ze wzgldu na fakt, e uywaj swoich cia jako obiektw przejciowych [3]. 2. Zastosowania psychodramy wzaawansowanej fazie procesu psychoterapii osoby chorej na anoreksj ibulimi psychiczn praca nad redukcj chorobowych objaww iwgldem wpsychologiczne mechanizmy anorektycznych ibulimicznych zaburze Wkolejnym etapie terapeutycznego procesu, kiedy ujawniajca objawy anoreksji lub bulimii osoba nawizaa znami relacj (sojusz terapeutyczny), pojawia si czas na prac zobjawem, wewntrzn konfliktowoci izintrojektowanymi matrycami relacji zobiektami znaczcymi oraz na korygowanie rozwojowych deficytw. Zrnicowana typologia dysfunkcjonalnych osobowoci (np. obsesyjno-kompulsywnej, borderline, zalenej, narcystycznej), perfekcjonizm, aszczeglnie silny lk,

266

Bernadetta Izydorczyk

mog wzmaga opr przed prac psychodramatyczn bd j przerywa. Zdrugiej strony, gdyby mimo zrozumiaych przeszkd udao si wprowadzi psychodramatyczne techniki, mog one znacznie przyspieszy proces przepracowywania iomijania oporu. Odwoywanie si do eksploracji obrazu izablokowanych, niewiadomych uczu zwykorzystaniem pracy na symbolu (na przykad symboliczna praca zobjawem chorobowym, oporem, blokad, przeszkod) oraz efekt katharsis wspieraj motywacj do dalszej pracy iumacniaj poczucie wpywu isprawstwa osoby chorej, ktra, poprzez nadmiern kontrol iperfekcjonizm, ukrywaa wniewiadomoci swoje poczucie saboci, bezradnoci inisk warto wasn. Kiedy kontrakt na leczenie zosta ju zawarty, amotywacj ustabilizowano na poziomie umoliwiajcym dalszy przebieg procesu terapeutycznego, tj. osoba chora wyrazia zgod na zajmowanie si jej psychicznymi, wewntrznymi stanami iobjawami, wykorzystanie psychodramatycznych technik celem rozgrzania jej do pracy nad nimi jest bardziej realne. Lider wpewnym sensie kontroluje sytuacj rozgrzewania, diagnozujc, kto ikiedy jest gotowy do pracy iwjakim stopniu grupa (jeli mamy do czynienia zterapi grupow) jest gotowa do tego, aby zmierzy si zwybranym tematem protagonisty. Wgrupie terapeutycznej, pracujcej wparadygmacie psychodynamicznym, istnieje rwnie moliwo signicia do zrnicowanych technik psychodramatycznych. Pomagaj one pacjentowi szybciej iatwiej (zpominiciem zjawiska oporu) uzyska efekt tzw. rozgrzania, tj. wewntrznej gotowoci do pracy nad emocjonalnymi konfliktami oraz deficytami. Kiedy znajdujcy si wterapii grupowej pacjent wybiera rol wproponowanych przez terapeut-lidera grach grupowych fazy rozgrzewki (na przykad na temat: wsplna wyprawa, podr), odbiera percepcj rl innych pacjentw wgrupie, przysuchuje si analizie iomwieniu gry wfazie kocowej, zwrotom od innych czonkw grupy oraz sheringowi (dzielenie si wasnymi przeyciami idowiadczeniami wobecnoci innych po grze), ma szans na szybsze przeamanie zjawiska uniwersalnego oporu iuruchomienie tendencji wzmagajcych motywacj do pracy nad wewntrznymi powodami eksponowanych objaww chorobowych. Na tym etapie warto uwzgldni elementy wizualizacji (wyobraania obrazu ciaa jako caoci lub rnych jego czci), psychorysunku (na przykad sporzdzanie tzw. mapy ciaa: rysowanie obrazu swojego ciaa) oraz elementy taca (szczeglnie wpracy grupowej), dziki ktrym osoby chore na anoreksj ucz si wsposb nieinwazyjny kontaktu zwasn cielesnoci. Przykadem moe by wsplny taniec wokrgu, wczasie ktrego uczestnicy terapii nie trzymaj si za rce, ale kontaktuj si dotykowo przez czcy ich sznurek (symbol cznoci zinnymi) s wtedy wstanie zachowa waciwy dla nich na tym etapie dystans, ktry chroni przed nadmiern (zagraajc) fizyczn bliskoci dotyku. Wpsychodramie moliwe jest katharsis, co oznacza nie tylko odblokowanie iwyraenie negatywnych emocji, ale te napenienie si rwnie pozytywnymi emocjami. Staje si tak dziki fenomenowi tzw. poszerzonej rzeczywistoci. Oznacza ona moliwo prowadzenia akcji na scenie wrzeczywistoci zmienionej wstosunku do faktycznej zycia protagonisty [1].

Zastosowanie psychodramy w anoreksji i bulimii

267

Wpsychodramatycznej pracy nad objawem iposzukiwaniem jego psychologicznych rde technikami dominujcymi s: zmiana rl, trening rl, dublowanie, lustro, praca zwykorzystaniem poszerzonej rzeczywistoci [1]. Technika zmiany roli (tj. zamiana miejscami protagonisty zdan rol, czyli ego pomocniczym) daje szans na pokazanie przez pacjenta-protagonist swojego dowiadczenia odgrywanej na scenie sytuacji zwizanej zjego yciem, znaczeniem jedzenia wjego yciu, pokarmw, czci ciaa, uczu, myli, zachowa lub innych stanw. Przez to poszerza zakres wiedzy osobie samym iswoim przeywaniu sytuacji, ktra na przykad wie si zkarmieniem, jedzeniem, relacj zmatk itp. Ego pomocnicze pomaga protagonicie uwiadomi sobie obszary jego konfliktw, dotd tkwicych poza jego wiadomoci, albowiem poprzez zarwno uyczenie gosu iciaa (wgrupie robi to osoba, wmonodramie rekwizyt ilider), jak idialog wkolejnych zmianach roli daje moliwo nie tylko odkrycia tego, co niewiadome, ale te iskorygowania tego, co dysfunkcjonalne. Pacjent-protagonista moe usysze na scenie wewntrzny dialog zsamym sob. Wzamianie roli ze swoim odkiem lub inn wan czci ciaa moe uwiadomi sobie, jakie uczucia do nich ywi, jak bardzo je niszczy, aprzez to uaktywni drog do konfrontacji izmiany zachowa wobec ciaa. Technika lustra (pacjent-protagonista spoglda na prezentowany obraz na scenie zboku, zwidowni, ztzw. metapozycji, ajego miejsce na scenie wobrazie zajmuje wybrany przez niego dubler) oraz technika dublowania daj szans na atwiejsze iszybsze wczasie trwania terapii ujawnienie zablokowanego buntu (agresji) oraz innych uczu, ktrych mody pacjent nie widzi czy boi si. Dublowanie to gos wewntrzny protagonisty wypowiadany wjego imieniu przez terapeut-lidera zpozycji ukrytego niejawnego ja protagonisty [1]. Pozwala ono odreagowa wiele ukrywanych negatywnych emocji, ktrych dowiadcza osoba chora na anoreksj psychiczn . Nale do nich czsto poczucie wstydu za wasn sabo, lk przed przytyciem. Dziki dublowaniu wspierajcemu (wzmacniajcemu wypowiedzi protagonisty), konfrontujcemu (prowokowanie protagonisty do ekspozycji uczu, myli), ambiwalentnemu (pokazywaniu protagonicie jego sprzecznych uczu, myli, konfliktowoci) lider moe wypowiedzie to, czego protagonista boi si nazwa wprost (na przykad wydoby pokady swojej ukrywanej zoci, lku przed dorosoci, odpowiedzialnoci, separacj), atym samym wspomc proces uzyskiwania wgldu wmechanizmy psychologiczne, tkwice upodoa rozwijajcych si objaww anoreksji. Stosowana czsto wpsychodramie praca zwykorzystaniem fenomenu tzw. poszerzonej rzeczywistoci daje szans na dowiadczenie uczu korektywnych, ktrych pacjent pragn, ktre miay si pojawi wjego yciu (zgodnie zrozwojem), ale ktrych nie zazna na przykad zpowodu deficytowego emocjonalnie rodowiska rodzinnego (brak zaspokojenia podstawowych potrzeb wrodzinie). Chore na anoreksj psychiczn funkcjonuj na tzw. konkretnym poziomie mylenia, uywaj metafor cielesnych niejako wopozycji do psychologicznych. Dla wielu znich ciao to nie tylko znienawidzony obiekt, ktry wymaga kontroli, ale te pewna staa, ktra przypomina im, e istniej, oraz otym, e ich istnienie znamionuje pewne braki [3].Ten patologiczny deficyt wymusza podjcie dziaa majcych na celu zapobiegnicie poczuciu fragmentacji cielesnej. Ciao, ktre identyfikowane jest

268

Bernadetta Izydorczyk

zobiektem maternalnym, jest dowiadczane jako oskaryciel, std musi by poddawane kontroli, zanim, pochonie pacjenta. Pacjenci tacy ponieli rozwojow porak na etapie psychicznej iumysowej separacji zobiektem maternalnym, co doprowadzio ich do narcystycznej fiksacji na ciele izablokowao moliwo nawizywania relacji zobiektami wszerszym wiecie. Gbok konsekwencj braku separacji zobiektem jest niewyksztacenie granic pomidzy self aobiektem oraz nieosignicie indywidualizacji [3]. Funkcjonowanie takie opiera si na gbokiej dychotomii ciaa iumysu, wktrej ciao postrzegane jest jako przedmiot. Pacjent walczy zuprzedmiotowianiem ciaa, co niejednokrotnie czy si zgwatownym atakiem na self, bdcym prb odzyskania pierwotnego poczucia siebie. Ciao staje si wic terytorium walki, ktrej intensywno wynika zfaktu, e nie zawiera ono jedynie zego obiektu. Aby zyska poczucie posiadania przestrzeni wewntrz siebie (self), jednostka musi mie cielesne granice, ktre oddzielaj j od wiata [3]. Myli pacjentek s niejednokrotnie zbyt trudne do zniesienia, std prbuj si ich pozby wtoku dziaania. Im bardziej jednostka stara si je usun zprzestrzeni mentalnej, tym bardziej aparat mylenia staje si zaburzony. Psychodrama, jako sztuka (dramat) odgrywana na scenie, stwarza konkretn przestrze dla myli, ktrych chore na anoreksj lub bulimi chc imog si pozby wdziaaniu. Umoliwia to tzw. poszerzona rzeczywisto. Wzaawansowanym etapie terapii, kiedy osoby chore poruszaj temat negatywnych (autodestruktywnych) uczu kierowanych wstron swojego ciaa, dominuje poczucie obrzydzenia, wstrt, wstyd, zo, lk, ch zniszczenia ciaa [4]. Wkontekcie destrukcyjnego mylenia osobie inegacji wizerunku wasnego ciaa czsto wprowadzam monodram. Stanowi ona technik psychodramy stosowanej bez uczestnictwa grupy tylko wobecnoci lidera iprotagonisty. Role (ego pomocnicze) odgrywaj wybrane przez pacjenta-protagonist rekwizyty (przedmioty, chusty). Jeli pozostajca ze mn wrelacji chora osoba wyrazi zgod, to zajmuj si prac nad anorektycznymi bd bulimicznymi objawami (szczeglnie cyklami: objadanie si wymioty poczucie winy), stosujc techniki: lustra, dublowania, zamiany rl. Wpracy na uczuciami obrzydzenia do swojego ciaa isiebie czsto proponuj ukazanie tego obrzydzenia wformie symbolicznej (na przykad wybr przez pacjenta zzestawu kolorowych chust jednej znich jako symbolu tego obrzydzenia). Poprzez wzicie do rki symbolu, np. obrzydzenia, chora osoba ma okazj mu si przyjrze ipoczu wdotyku, aterapeuta-lider moe zapyta ocechy szczegowe tego uczucia (jak jest due, silne, gbokie, stare, jak ma struktur, skd pochodzi itp.). Pacjent ma okazj, omijajc opr, dokona wten sposb wstpnej identyfikacji uczucia dowiadczanego wstosunku do siebie, ja, jako terapeuta, mog dokona wstpnej diagnozy psychologicznych uwarunkowa tkwicych upodstaw objaww. Kiedy pacjent-protagonista mwi oswoich odczuciach, na przykad wstydz si ijestem przeraony, prosz go ouoenie na scenie obrazu jego przeraenia iwstydu (jakie jest twoje przeraenie, wstyd, zademonstruj tutaj, korzystajc zrekwizytw, przedmiotw, ktrych moesz uy jako symboli, to, co chcesz pokaza). Po zbudowaniu tego obrazu prosz go, eby zamieni si miejscami zrolami, tj. wybranymi, poszczeglnymi czciami jego obrazu. Pacjent-protagonista zpozycji zamiany roli moe pokaza (dziki prowadzonemu wywiadowi idopytywaniu si lidera) swoje wewntrzne, zrnicowane

Zastosowanie psychodramy w anoreksji i bulimii

269

mylenie iprzeywanie rnych aspektw siebie (na przykad, dlaczego ma niepewn motywacj do podjcia leczenia). Wzamianie roli zprzeraeniem czy wstydem pacjent -protagonista, pytany wwywiadzie przez lidera (jaki jeste silny, wielki, jaki jeste stary, jak masz barw, jaka jest twoja gwna cecha itp), ma moliwo pokazania wsposb symboliczny, ale klarowny, tego, co stanowi rdo jego przeraenia czy te wstydu. Innym uczuciem czsto zgaszanym przez osoby zzaburzeniami odywiania si (czciej bulimi) na tym etapie terapeutycznego kontaktu jest zo. Poprzez proponowan zamian roli ze zoci protagonista, pytany wwywiadzie przez lidera, skd pochodzi, ile ma lat, jak wielka jest jego zo, ilu ijakich ma adresatw, komu suy, czy jest wrogiem czy przyjacielem protagonisty itp., moe uzyska znaczne poszerzenie pola wiadomoci wzakresie uczucia zoci do samego siebie iswojego dowiadczania zoci do innych. Jeli, jako lider, uzyskuj informacj oduej sile iwieloletniej obecnoci wymienionych uczu, oraz onacisku rodzinnego otoczenia na szybkie iperfekcyjne wyleczenie si (wkrtkim czasie), staje si dla mnie diagnostycznie zrozumiae, dlaczego pacjent-protagonista reaguje oporem, wstydem, zoci ilkiem wrelacji do siebie ichoroby. Ujawnienie na scenie przez pacjenta-protagonist autodestruktywnych odczu, przy zrozumieniu iakceptacji tego stanu przez lidera, wzmacnia siy tego pierwszego izachca go do wikszej spontanicznoci, kreacji tego, co mgby zrobi, aby przeciwstawi si patologicznej impulsywnoci wobjawach bulimicznych: objadaniu si iprowokowaniu wymiotw. Poprzez pytania wwywiadzie psychodramatycznym lider moe wskaza na negatywny aspekt tych uczu, ktrych pacjent nie widzi; jednoczenie moe pokaza swoje wsparcie itowarzyszenie pacjentowi wjego trudnej decyzji, zwizanej zleczeniem, icodziennym radzeniu sobie wyciu ze wspomnianymi objawami iuczuciami destrukcyjnymi (szczeglnie zpoczuciem winy). Zpozycji tzw. lustra pacjent-protagonista spoglda na prezentowany na scenie obraz zzboku, zwidowni, ztzw. metapozycji, ajego miejsce na scenie wobrazie zajmuje wybrany przez niego dubler. Przez zajcie pozycji obserwatora, omijajc zbyt emocjonalne nastawienie, moe on uzyska poznawczy wgld iintelektualne rozeznanie wrdach pokazywanych na obrazie aspektw siebie ichorobowych objaww. 3. Zastosowanie psychodramy wpsychodynamicznie prowadzonej psychoterapii grupowej osb ze zrnicowanymi zaburzeniami psychicznymi izaburzeniami odywiania si Organizacja istruktura przebiegu psychodramy wraz ztechnikami zastosowanymi wprocesie pracy grupy terapeutycznej, wktrej znajduj si osoby chore na zaburzenia jedzenia, odbywa si na podobnych zaoeniach izasadach jak we wszystkich innych strukturach grupowych, wktrych lecz si te osoby zinnymi zaburzeniami nerwicowymi izaburzeniami osobowoci. Wtreciach podejmowanych tematw do gry na scenie wtrakcie trwania sesji grupowych, wktrych protagonist jest osoba zdiagnoz anoreksji bd bulimii psychicznej, zwykle zawarte s wtki dotyczce nienawici do ciaa, lku przed

270

Bernadetta Izydorczyk

seksualnoci, relacji rodzinnych (czsto konfliktw wodniesieniu do tematu relacji zmatk) lub problemw zwizanych zpokarmem ijedzeniem [3]. Psychoterapia prowadzona psychodynamicznie, zukierunkowaniem na teorie relacji zobiektem, uznaje znaczenie wewntrznego wiata jako ukadu (zintrojektowanych) interakcji ze znaczcymi innymi. Zinteranalizowana percepcja rodzicw iinnych jest rozgrywana wpostaci wewntrznych minidramatw, ktre oddziauj wwidoczny sposb na zachowanie pacjenta. Wtoku trwania psychodramatycznej pracy na scenie dochodzi do eksternalizacji nieuwiadomionych wczeniej wewntrznych dramatw osoby chorej, przez co zyskuje ona poznawczy iemocjonalny wgld wrda swoich anorektycznych ibulimicznych objaww. Bdc wroli na scenie izajmujc pozycj lustra, protagonista ma szans wyj zimpasu, zrozumie swoje sprzeczne komunikaty itreci, ktre przekazuje, co umoliwia mu modyfikacj (zmian) zachowa. Wpracy zcierpicymi na anoreksj Mary Levens [3] zwraca uwag na znaczenie stosunku pacjentek do wasnego ciaa, do swoich myli iemocji. Znaczenie obrazu ciaa (body image), jego percepcji, uczu imyli znim zwizanych odgrywa tutaj du rol. Wiele wspomnie sigajcych poziomu prewerbalnego jest przechowywanych wciele, std zwracanie uwagi na sygnay pynce zniego umoliwia poszerzenie wiadomoci otym obszarze [4, 5]. Prawdziwe self chorych zostao wyparte lub zaprzeczone, std istnieje potrzeba ponownego odkrycia go, wydobycia sw, ktrych nigdy nie wypowiedziano, idowiadczenia emocji, ktre nie mogy by odczuwane wskutek dorastania wrodowisku nie na tyle bezpiecznym, aby umoliwiao dowiadczenie penej gamy uczu. Psychodrama daje tutaj wiele szans osobie chorej. Wrozgrywajcej si scenie psychodramatycznej czonkowie grupy mog aktywnie uczestniczy stosujc dublowanie. Wypowiadajc niewypowiedziane myl protagonisty, pomagaj mu wprzeamywaniu obron, dziki czemu jego uwiadomione potrzeby mog doj do gosu. Protagonista moe zaakceptowa lub odrzuci wypowiedzi dublera. Wystpowanie wroli dublera przynosi te korzyci samemu dublujcemu. Pacjentka zanoreksj lub bulimi, przyjmujc wpracy innej osoby na scenie rol jej dublera, czsto jest wstanie nazwa jej uczucia, myli, potrzeby itrudnoci, natomiast nie potrafi tego uwiadomi samej sobie. Wten sposb moe si identyfikowa ztym, czego sama moe dowiadcza, aprzez to wspomc wasny proces emocjonalnego iintelektualnego wgldu wpsychologiczne mechanizmy zaburze. Wzaawansowanym etapie, gdy pracuje si nad wgldem wpsychologiczne mechanizmy zaburze, chore na bulimi czy anoreksj psychiczn czsto skupiaj uwag na sobie, wnoszc do grupowej aktywnoci gwnie trudnoci iproblemy, ukierunkowane tematycznie na problematyk jedzenia iobjaww. Budzi to czsto unich poczucie winy. Inaczej jest jednak wpocztkowym etapie funkcjonowania grupy, kiedy tematyka trudnoci zwizanych zobszarem jedzenia stanowi wany punkt procesu identyfikacji iustalenia poziomu zaufania poszczeglnych uczestnikw grupy do siebie. Uwiadomienie sobie wtej fazie grupowego procesu faktu, e nie jest si jedyn osob, ktra ukrywa przed wiatem problem choroby, jest wysoce terapeutyczne. Yalom nazywa ten czynnik uniwersalnoci izalicza go do oglnych czynnikw leczniczych wterapii grupowej.

Zastosowanie psychodramy w anoreksji i bulimii

271

Chore na bulimi ianoreksj psychiczn czsto wydatkuj energi na zadowalanie innych. Grupa moe udzieli pomocy wprocesie uzyskiwania kontaktu zwypart, potrzebujc czci siebie dziki odgrywaniu rl, ktre wybiera protagonista, np. kochajcej siostry, lojalnego przyjaciela, obowizkowego studenta. Pomaga uzna te aspekty, ktre jednostka wsobie akceptuje, sprawia, e chora na bulimi czy anoreksj osoba tworzy caociowy obraz siebie, ktry jest niejako wopozycji do zego, bulimiczno-anorektycznego aspektu, prezentowanego wjej myleniu osobie [6]. Wpsychoterapii grupowej (szczeglnie krtko- irednioterminowej), ktrej uczestnikami s osoby ze zrnicowanymi zaburzeniami nerwicowymi iosobowoci, kiedy dokonujemy psychoterapeutycznych (rwnie psychodramatycznych) interwencji wobec pacjentw zdiagnoz zaburze odywiania si, naley uwzgldni wobec tych pierwszych interwencje wspomagajce przejcie ztematw dotyczcych identyfikacji ztematami jedzenia na poziom relacji itematy wychodzce poza obszary zwizane zjedzeniem. Pomocne wosigniciu tego celu mog by wiczenia, ktre maj charakter ustrukturowany. Terapeuta moe powiedzie do grupy: Odmy jedzenie na chwil na bok ipomylmy okilku uczuciach, ktrych czsto dowiadczamy. Stacie si tymi uczuciami iprzedstawcie si partnerowi. wiczenie to pozwala na ustalenie gbszej identyfikacji pomidzy czonkami grupy [3]. Dla osb chorych na bulimi ianoreksj psychiczn przyzwolenie sobie na wiksz spontaniczno jest istotne. Psychodrama wspomaga ten proces poprzez wprowadzenie wicze nad popraw samooceny czy zwikszeniem poziomu zaufania [6]. Grupa wwikszym stopniu si relaksuje, gdy wiczenia maj okrelona struktur. Wmiar postpw terapii moliwe jest stopniowe rezygnowanie zniej ieksploracja kreatywnoci ispontanicznoci samych chorych poprzez psychodramatyczn gr na scenie. Goldman iMorrison wswej pracy pt. Psychodrama. Dowiadczenie iproces [7] zauwaaj, e: Protagonista uywa symboli imetafor, ktre odnosz si bezporednio ikonkretnie do jego ycia. Symbole te s przywoywane wtoku ycia konkretyzacji przeoenia na konkretne znaczenie. Podkrelaj, e: wane jest, aby protagonista odnis poytek znajbardziej znaczcych iewidentnych symboli. Zauwaaj, e kiedy dojdzie do ustrukturowania (ukonkretnienia), powinnimy za pomoc klaryfikacji pokaza znaczenie danego symbolu. Brak staego poczucia siebie wspwystpuje uchorych zdowiadczeniem braku staoci wiata, std mog oni czsto prowokowa uinnych reakcje kontroli, gdy wielu znich obawia si przekroczenia granicy fantazji iprzeniesienia zdarze, ktre rozgrywaj si wjej wiecie, do wiata realnego. Trzeba otym pamita wpracy zprotagonist, gdy jego lk przed utrat kontroli wydaje si wtym przypadku zrozumiay iuzasadniony. Pojcie utraty kontroli moe obejmowa lk przed zastosowaniem przemocy wzgldem innej osoby, dekompensacj psychiczn oraz dopuszczenie si aktw zniszczenia mienia pod wpywem niekontrolowanego napadu zoci. Lider prowadzcy psychodram osoby zzaburzeniami odywiania si powinien uwzgldni takie stany wewntrzne imoliwe do wystpienia reakcje. Jego obowizkiem jest zapewnienie poczucia bezpieczestwa, tak protagonicie, jak igrupie. Blatner [8] zakada, e musimy nauczy si odrnia pojcie odgrywania roli od nieterapeutycznych zachowa typu acting out. Ekspresja self moe wyraa si

272

Bernadetta Izydorczyk

zarwno wregresywnych tendencjach, jak iich progresywnych alternatywach. Stopie zdystansowania roli iwprowadzania obserwujcego ego subtelnie generuje rozwj iposuwa zachowanie do przodu. Wedug Blatnera [8] istot podejcia do transformacji zachowa typu acting out wpsychodramie nie jest stymulacja iwzmacnianie pierwotnych zachowa, ze wykorzystywanie czci tej energii wtoczcym si procesie, ktry moe by transformacyjny. Dominujc cech pacjentw zzaburzeniami odywiania si jest nieumiejtno odraczania gratyfikacji. Wmomencie pojawienia si pragnienia/potrzeby ujawnia si tendencja do natychmiastowego zaspokojenia ich. Frustracja inapicie domagaj si szybkiego rozadowania. Zadaniem psychoterapii jest nauczenie odraczania zaspokajania potrzeb itolerowania napicia, apsychodrama moe, na przykad poprzez poszerzon rzeczywisto, trening roli, t umiejtno wzbogaci. Wzgaszanej przez chorych tematyce czsto pojawia si wtek pragnienia posiadania tzw. dobrej matki. Posta t niejednokrotnie utosamiaj one zosob lekarza, terapeuty, rwnie lidera psychodramy. Wprowadzenie na scen tematu relacji zmatk moe da osobie chorej szans rozpoznania wzamianie roli swoich wewntrznych uczu istanw oraz korektywnego dowiadczenia usyszenia od samej siebie tego, czego nie syszaa (achciaa usysze) wczeniej od swojej matki. Grupa terapeutyczna, wktrej lecz si chore na anoreksj, czsto potrzebuje pomocy wprocesie tematycznego wyjcia poza obszar zwizany ztematami jedzenia. Zachcanie przez lidera do spontanicznej ekspresji uczu, reakcji, czsto napotyka opr ze strony tej grupy chorych. Dzieje si tak, gdy pozwolenie sobie na spontaniczno stanowi dla nich wyraz nieodpowiedzialnoci ilekkomylnoci oraz wywouje poczucie winy. Zanim ktrakolwiek ztych chorych zaryzykuje spontaniczno , koniecznie staje si przygotowanie gruntu, wspieranie istymulacja wpostaci psychodramatycznych wicze nad popraw samooceny czy zwikszeniem poziomu zaufania do innych. Pomocne wosigniciu tego celu mog by wiczenia, ktre maj charakter ustruktrukturowany. Terapeuta moe powiedzie go grupy: Odcie jedzenie na chwil na bok ipomylcie ouczuciach, ktrych czsto dowiadczacie, anastpnie stacie si tymi uczuciami iprzedstawcie si partnerowi. wiczenie to pozwala na ustalenie gbszego poziomu identyfikacji uczu zarwno wrelacjach zinnymi czonkami grupy, jak ido siebie. Wpracy nad wgldem wpsychologiczne mechanizmy zaburze odywiania si iich objawy pacjent powinien mie poczucie, e ma kontrol nad przebiegiem swojej psychodramatycznej pracy imoliwo zatrzymania jej lub zwolnienia tempa. Analizujc objawy pacjent powinien mie wiadomo, e wswej pracy nad prezentowanym przez siebie tematem nie bdzie popychany przez lidera wkierunku obszarw, ktre s zbyt trudne do odkrycia. Jako podmiot bdzie decydowa otempie zachodzcego procesu izmian, do ktrych dy wterapii. 4. Etap koczenia terapii psychodramatyczna praca nad rozstaniem iopracowaniem planu dziaa na przyszo Na tym etapie terapeutycznej pracy zosob chor na anoreksj bd bulimi psychodrama daje wiele moliwoci. Podstawowe cele tego okresu pracy to do-

Zastosowanie psychodramy w anoreksji i bulimii

273

prowadzenie iprzeprowadzenie chorej przez wtek korektywnego przeycia uczu zwizanych zarwno zrozstaniem, jak iprac nad trenowaniem nowych reakcji izachowa. Wprowadzenie na scen kilku elementw: rytuaw, symbolu podry izapakowanego bagau, walizki (co zabieram ze sob, aco zostawiam) daje wiele moliwoci zrekapitulowania tego, co osoba przeywa, co byo dla niej wane, aco mogaby pomin wswoim yciu. Trening roli (wiczenie na scenie nowych sposobw reakcji) moe mie zastosowanie, kiedy osoba chora znajduje si na etapie dokonywania zmian iwiczenia nowych zachowa wtrakcie trwania kocowej fazy procesu terapeutycznego. Suy temu wprowadzenie na scen wpozycj protagonisty ego pomocniczego (innych czonkw grupy, nie wykluczajc terapeuty), ktre spontanicznie, kolejno wskazuje mu alternatywne (sprzyjajce zdrowieniu)) sposoby reakcji izachowa wobec wizerunku ciaa oraz innych chorobowych aspektw. Protagonista, ogldajc je ztzw. metapozycji (zboku, nie bdc wswojej roli), moe wdalszej kolejnoci trenowa na scenie wybrane przez siebie propozycje, jednoczenie kreujc iumacniajc nowe, zorientowane na ycie reakcje wprzyszoci. Podsumowanie Psychodrama poprzez gr na scenie daje moliwoci eksternalizacji wszystkich wanych chorobowych aspektw wizerunku ciaa (percepcji, myli uczu) oraz innych psychopatologicznych (anorektycznych ibulimicznych) objaww iich mechanizmw. Praca na scenie, poprzez tworzenie kolejnych (zgodnie zintencj protagonisty) obrazw, daje moliwo pogbienia wgldu wwiat przey wewntrznych imechanizmy choroby. Im mniejszy stopie dyferencjacji self od obiektu, tym wiksze trudnoci napotyka pacjent wkorzystaniu znarzdzi psychodramy, na przykad zumiejtnoci stosowania zamiany rl. Jest to technika, ktra uwzgldnia przeywanie siebie wroli innej osoby, co moe wywoywa upacjenta stan pomieszania: czy to ja, czy to kto inny mwi omnie [1]. Stanowi to sygna, e pacjent nie jest jeszcze gotowy do pracy wformie dialogu, ktry zakada udzia dwch rnych od siebie postaci. Zadaniem terapeuty powinno by wtakim przypadku zastosowanie alternatywnych technik, ktre pozwol na ustanowienie bardziej stabilnego poczucia siebie (dialog terapeutyczny). Psychodrama suy czciowo temu, aby pomc pacjentom wzamianie abstrakcyjnych twierdze na bardziej konkretne. Poprzez swoje techniki zmniejsza poczucie zamieszania, niejasnoci, ktre stanowi gwny powd nieradzenia sobie wwewntrznym dowiadczaniu iwrelacjach ze wiatem zewntrznym. Zadaniem psychodramy iprowadzonej wparadygmacie psychodynamicznym psychoterapii nie tylko tej grupy chorych jest udzielanie pomocy wzrozumieniu znaczenia wiata wewntrznego wpsychopatologii dowiadczanych objaww itrudnoci emocjonalnych. Sdz, e kreatywno ispontaniczno, zawarte wmoliwociach technik psychodramy, mog stanowi wany element wgenerowaniu poznawczego iemocjonalnego wgldu, inspirujce rdo wiedzy opacjencie oraz dostarcza

274

Bernadetta Izydorczyk

dowiadcze korektywnych. Sdz, e moliwe jest integracyjne zastosowanie obu dziaa wgrupowej iindywidualnej psychoterapii osb zanoreksj ibulimi psychiczn. Mogoby ono skutkowa dobr (prozdrowotn) prognoz dla caego procesu leczniczego iwesprze rozwj dodatkowych terapeutycznych moliwoci wleczeniu tej grupy chorych.
( ) , ( , ) , . , , , . . Adaptation von Psychodrama in der Psychotherapie der Patienten mit Anorexia nervosa und Bulimia nervosa (ausgewhlte theoretische Inhalte und eigene Erfahrungen) Zusammenfassung Das Ziel des beschriebenen Artikels ist die Darstellung der ausgewhlten theoretischen Inhalte und der eigenen Erfahrungen in der Anwendung der Psychodrama von Moreno in der psychodynamischen Psychotherapie (sowohl in der Gruppentherapie als auch in der individuellen Therapie) bei den an Anorexia nervosa und Bulimie kranken Personen. Das Psychodrama hilft durch die Handlungen hier und jetzt auf der Bhne, durch Kreativitt und Spontanitt, die therapeutischen Ziele erreichen und intensifizieren, die der an Anorexia nervosa und Bulimie kranken Person ihre interne auf den Krper verlagerte Konflikttrchtigkeit bewusst machen. Ladaptation du psychodrame dans la psychothrapie des patients souffrant de lanorexie et de la boulimie nerveuses (lments choisis de la thrapie et de lexprience propre de lauteur) Rsum Cet article essaie de prsenter certains motifs thoriques et lexprience propre de lauteur concernant ladaptation des lments du psychodrame de Moreno dans la psychothrapie dynamique (individuelle et en groupe) des patients souffrant de lanorexie et de la boulimie nerveuses. Le psychodrame par sa crativit, spontanit, par son action ici et maintenant aide raliser et intensifier les objectifs thrapeutiques visant prendre conscience par le patient de son conflit intrieur transfr au corps.

Pimiennictwo

1. Bielaska A, red. Psychodrama. Elementy teorii ipraktyki. Warszawa: Eneteia; 2009. 2. Izydorczyk B. Psychodrama wleczeniu anoreksji psychicznej. W: Bielaska A, red. Psychodrama. Elementy teorii ipraktyki. Warszawa: Eneteia; 2009. 3. Levens M. Art therapy and psychodrama with eating disordered patients. W: Dokter D, red. Fragile board arts therapies and cliens with eating disorders. London, Philadelphia: Jessica Kingsley Publishers; 2000.

Zastosowanie psychodramy w anoreksji i bulimii

275

4. Bruch H. Psychotherapy in primary anorexia nervosa. W: Esman HA, red. The psychiatric treatment of adolescents. New York: Int. Universities Press; 1983. 5. Bruch H. Death in anorexia nervosa. Psychosom. Med. 1971; 33, 2. 6. Jay S. The use of psychodrama in the field of bulimia. W: Fragile board arts therapies and cliens with eating disorders. London, Philadelphia: Jessica Kingsley Publishers; 2000, s. 177189. 7. Goldman EE, Morrison DS. Psychodrama. Experience and process. Dubinque, Iowa: Kendall/ Hunt Publishing Co; 1984. 8. Blatner A. Foundations of psychodrama: History, theory and practice. New York: Springer Publishing Co; 1988. Adres: Bernadetta Izydorczyk Zakad Psychologii Klinicznej i Szkolnej U ul. M. Grayskiego 53 40-126 Katowice Otrzymano: 20.09.2009 Zrecenzowano: 14.06.2010 Otrzymano po poprawie: 10.12.2010 Przyjto do druku: 10.01.2011

CENY PRENUMERATY I POJEDYNCZYCH EGZEMPLARZY

oraz sposb zamawiania wydawnictw
Komitetu Redakcyjno-Wydawniczego Polskiego Towarzystwa Psychiatrycznego

Rok 2011 2010 2009 Rok 2011 2010 2009 Rok 2011 2010 2009

Prenumerata roczna 120 z 120 z 80 z Prenumerata roczna 80 z 80 z 60 z

PSYCHIATRIA POLSKA

Pojedynczy zeszyt 30 z 30 z 25 z Pojedynczy zeszyt 25 z 25 z 20 z

PSYCHOTERAPIA

ARCHIVES OF PSYCHIATRY AND PSYCHOTHERAPY

Prenumerata roczna Odbiorcy Instytucje indywidualni 120 z 80 z 120 z 80 z 120 z 80 z Pojedynczy zeszyt Odbiorcy Instytucje indywidualni 35 z 25 z 35 z 25 z 35 z 25 z

Dzia kolportau przyjmuje wpaty w formie przeleww na rachunek bankowy wydawnictwa: PKO BP 42 1020 2892 0000 5302 0015 4849. Mona ich dokonywa uywajc blankietw dostpnych w bankach i placwkach pocztowych a take za porednictwem Internetu. W ten sam sposb prosimy przekazywa nalenoci za ksiki z serii Biblioteka Psychiatrii Polskiej (wykaz dostpnych pozycji na nastpnej stronie). Zamwienia prosimy kierowa na adres mailowy (poniej) lub skada telefonicznie bd pisemnie na adres wydawnictwa.

Dzia kolportau KRW PTP ul. Lenartowicza 14 31-138 Krakw email: kolportaz@psychiatriapolska.pl tel./fax: 12 633 40 67 Uwaga! Prenumerata moe by realizowana dopiero po jej opaceniu.