ANATOMIA ZŁA

STUDIUM PRZYPADKU
I. CZĘŚĆ TEORETYCZNA: WPROWADZENIE
1. Zdefiniowanie pojęcia przemoc;
2. Omówienie przykładów przemocy psychicznej;
3. Omówienie mechanizmów działania sprawcy przemocy;
4. Omówienie pojęć: wiktymizacja pierwotna i wtórna;
5. Analiza skutków przemocy psychicznej;
6. Omówienie problemu zmowy milczenia w społeczności hermetycznej;
7. Składanie fałszywych zeznań: kiedy świadek zataja prawdę lub zeznaje nieprawdę – przykłady;
8. Omówienie metod wspomagania człowieka dorosłego w sytuacji przemocy w rodzinie;
II. CZĘŚĆ PRAKTYCZNA: KIM JEST TEN, KTÓRY KRZYWDZI I JAK TO ROBI?
9. Inscenizacja zachowań sprawcy przemocy;
III. CZĘŚĆ PRAGMATYCZNA: ANALIZA KOMUNIKATÓW WERBALNYCH
10. Prezentacja autentycznych wypowiedzi sprawcy przemocy.
IV. PYTANIA I DYSKUSJA
V. ZAKOŃCZENIE SPOTKANIA
CZĘŚĆ TEORETYCZNA:
WPROWADZENIE
Według I.Pospiszyl, przemoc to:
 przemoc fizyczna

przemoc psychiczna

przemoc ekonomiczna

przemoc seksualna

zaniedbanie
Art. 207. KK – Znęcanie się
§ 1. Kto znęca się fizycznie lub psychicznie nad osobą najbliższą lub nad inną osobą
pozostającą w stałym lub przemijającym stosunku zależności od sprawcy,
podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5.
§ 1a. Kto znęca się fizycznie lub psychicznie nad osobą nieporadną ze względu na jej
wiek, stan psychiczny lub fizyczny,
podlega karze pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 8.
§ 2. Jeżeli czyn określony w § 1 lub 1a połączony jest ze stosowaniem szczególnego
okrucieństwa, sprawca
podlega karze pozbawienia wolności od roku do lat 10.
§ 3. Jeżeli następstwem czynu określonego w § 1–2 jest targnięcie się
pokrzywdzonego na własne życie, sprawca
podlega karze pozbawienia wolności od lat 2 do 12.
 PRZEMOC PSYCHICZNA
(EMOCJONALNA) – PRZEMOC
W BIAŁYCH RĘKAWICZKACH
„Znam ludzi, którym w sercach zgasło,
lecz mówią: ciepło nam i jasno,
i bardzo kłamią, gdy się śmieją.
Wiem jak ułożyć rysy twarzy
by smutku nikt nie zauważył.”

Wisława Szymborska
„dehumanizacja ofiary przez wzbudzanie
w niej strachu przed przemocą lub innymi
konsekwencjami rozgniewania sprawcy.
Obejmuje ona napaści słowne, groźby,
wyzywanie i ograniczanie swobody i
decyzji ofiary” (Griffin 1999: 267).
Radio Plus, Nocne Światła: Przemoc psychiczna
Goście: Ewa i Jacek Znamierowscy – terapeuci uzależnień i
przemocy w Stowarzyszeniu Pomocy Rodzinie KARAWANA
 poniżanie i ośmieszanie

wyśmiewanie poglądów

brak wsparcia

karanie przez odmowę uczuć

stała krytyka

wmawianie choroby psychicznej

izolacja społeczna

stosowanie gróźb
degradacja werbalna np.
zawstydzanie
domaganie się posłuszeństwa
ograniczanie bądź zakazywanie
kontaktów z innymi ludźmi
CZYM JEST WIKTYMIZACJA?
WIKTYMIZACJA PIERWOTNA – PROCES STAWANIA SIĘ OFIARĄ W
WYNIKU PRZESTĘPSTWA; TRAKTOWANIE SIEBIE JAKO OFIARY I
UTRATA POCZUCIA BEZPIECZEŃSTWA

WIKTYMIZACJA WTÓRNA – DOZNANIE DODARKOWYCH KRZYWD W

WYNIKU REAKCJI SPOŁECZNEJ (NIEZINSTYTUCJONALIZOWANEJ
ORAZ ZINSTYTUCJONALIZOWANEJ NP. ORGANY ŚCIGANIA)
 WIKTYMIZACJA PIERWOTNA
MECHANIZMY OBRONNE OFIARY

SYNDROM EFEKT SYNDROM

WYUCZONEJ PSYCHOLOGICZNEJ SZTOKHOLMSKI
BEZRADNOŚCI PUŁAPKI
SYNDROM WYUCZONEJ
BEZRADNOŚCI
EFEKT PSYCHOLOGICZNEJ
PUŁAPKI
SYNDROM SZTOKHOLMSKI
 WIKTYMIZACJA WTÓRNA
RODZINA
„Przesadzasz. Skoro tak ci
z nim źle, to czemu nadal z
nim jesteś?”
„Wymyślasz. Jaka
przemoc? W każdym
małżeństwie są kłótnie.”
„Albo sama odejdziesz,
albo ja was rozdzielę”
(teść ofiary).
PRZYKŁADY
„PRZYJACIELE” POLICJA PROKURATURA SPRAWCA
„Ja tak naprawdę nie „A skąd jest pani „Sprawa nie wyczerpuje
wiem, co się u was taka pewna, że to znamion przestępstwa z
dzieje. Tylko proszę cię, przemoc? Ja też
art. 207 Kodeksu
nie podawaj mnie na się kłócę z żoną.” Karnego.”
świadka. Ludzie już
gadają, że mam „A ja tego gnoja upieprzę tak, że będzie siedział
zeznawać.” razem z tobą w celi. Ty chory człowieku.”
(reakcja sprawcy na wieść o założeniu Niebieskiej Karty
przez terapeutę z Zespołu Interdyscyplinarnego ds.
Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie)
tzw. osi stresu
MECHANIZM DZIAŁANIA SPRAWCY PRZEMOCY
agresja
drobne uwagi podejrzliwość lekceważenie
słowna

• „Naucz się w końcu • „No odpisz • „A co cię to ▪ „Jak ci się nie

gotować! Ja nie swojemu interesuje gdzie ja podoba, to się
będę tego jadł!” kochankowi! jestem? Mogę być pakuj i
Myślisz, że nie tam, gdzie chcę.” wyjazd!”
słyszałem, że
dostałaś smsa?”

wmawianie
zmuszanie do
odtrącenie choroby porzucenie
odejścia
psychicznej

▪ „Czego ty ode ▪ „ Ty musisz ▪ „Masz się ▪ „Już mi się nie

mnie chcesz najpierw swoją wyprowadzić! podobasz! Jak
człowieku? Ja główkę wyleczyć, To jest moje wrócę, ma cię
nie mam żony!” ty chory mieszkanie!” tutaj nie być! Nie
człowieku!” dzwoń do mnie!”
Obsesja stosowania przemocy:
cykle
technika manipulacji polegająca na wmawianiu osobie choroby
psychicznej; nazwa pochodzi od tytułu książki autorstwa Patricka
Hamiltona „Gas Light”, a opowiadającej o apodyktycznym
mężczyźnie wmawiającym swojej żonie problemy natury
emocjonalnej
 informacja o Ofiara podejmuje
reakcja dystans
sytuacji próbę rozmowy z
lokalnej poszczególnymi społeczny
przemocy w
społeczności osobami wobec ofiary
rodzinie

Sprawca: członek lokalnej społeczności Prośba o wsparcie i pomoc Plotki na temat ofiary i jej
Ofiara: spoza lokalnej społeczności zachowania

zniekształcenie
rzeczywistości: wrogość lokalnej
niechęć społeczna
sprawca oczernia ofiarę społeczności wobec
wobec ofiary
wśród lokalnej ofiary
społeczności
Sprawca informuje lokalną społeczność o
rzekomej chorobie psychicznej ofiary, odwracając
tym samym uwagę od swojej osoby
najważniejsi świadkowie
ofiara prosi o pomoc
ofiara zawiadamia składają fałszywe
świadków przemocy
Prokuraturę zeznania broniąc
domowej
sprawcy

Ofiara składa zawiadomienie o popełnieniu przestępstwa w

oparciu o art. 207 KK tj. znęcanie psychiczne i fizyczne
Art. 233 KK
§ 1. Kto, składając zeznanie mające służyć za dowód w postępowaniu sądowym lub w
innym postępowaniu prowadzonym na podstawie ustawy, zeznaje nieprawdę lub
zataja prawdę,
podlega karze pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 8.
§ 1a. Jeżeli sprawca czynu określonego w § 1 zeznaje nieprawdę lub zataja prawdę z
obawy przed odpowiedzialnością karną grożącą jemu samemu lub jego najbliższym,
podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5.

Komponent
poznawczy
wiedza jednostki o różnym stopniu
pewności co jest prawdziwe i
dobre, a co fałszywe i złe w
przedmiocie postawy
„CZY W ICH MAŁŻEŃSTWIE
DOCHODZI DO PRZEMOCY?”
(Ossowski 1968:102)
Komponent Komponent
emocjonalny behawioralny
zawiera uczucia pozytywne działanie
lub negatywne względem
przedmiotu postawy
„ONA MA COŚ Z GŁOWĄ. PRZECIEŻ „JA NIE CHCĘ ZEZNAWAĆ. TY
ON TO TAKI DOBRY CHŁOPAK.” WYJEDZIESZ, A JA TU ZOSTAJĘ.”
postawa zależności
np. pokrewieństwo
(Szczepański 1961: 502-503)
układ wzajemnych system wzajemnych czynności
uprawnień i obowiązków regulowanych (oczekiwanych)
np. w stosunkach przez partnerów
sąsiedzkich – bliskość np. w stosunkach służbowych
zamieszkiwania – przyjęcie określonego
stanowiska w strukturze
hierarchicznej danego zakładu
pracy
 (Rybicki 1965: 676)

PŁASZCZYZNA WSPÓLNOŚCI I PŁASZCZYZNA STANÓW I AKTÓW ŚWIADOMOŚCI

ZWIĄZKÓW MIĘDZY LUDŹMI
np. pochodzenie, terytorium, język,
kultura i organizacja życia
SPRAWCA PRZEMOCY: NALEŻY DO
DANEJ SPOŁECZNOSCI OD
URODZENIA
np. poczucie szczególnej zależności od drugiego człowieka
i manifestacje tej zależności w postaci konkretnych
działań
ŚWIADKOWIE PRZEMOCY: MILCZĄ Z UWAGI NA SYSTEM
UKŁADÓW ZAWODOWYCH, KTÓRYCH ELEMENTEM JEST
SPRAWCA PRZEMOCY ORAZ CZŁONKOWIE JEGO RODZINY

OGÓŁ STOSUNKÓW SPOŁECZNYCH WIĄŻĄCYCH CZŁONKÓW W DANYM ZBIORZE LUDZI ORAZ

POSTAW CZŁONKÓW TEGO ZBIORU DO GRUPY JAKO CAŁOŚCI
• Sidney Smith
• Harold Leavitt
• Alex Bavelas
 B

A C

E D

A, B, C… - stanowiska (pozycje społeczne i ich połączenia)

A B C D E
E B

D C
 C

D E
CZĘŚĆ PRAKTYCZNA: INSCENIZACJA ZACHOWAŃ
SPRAWCY
CZĘŚĆ PRAGMATYCZNA:ANALIZA KOMUNIKATÓW
WERBALNYCH SPRAWCY PRZEMOCY
PERSPEKTYWA PERSPEKTYWA
SEMANTYCZNA PRAGMATYCZNA

ZNACZENIE WYRAŻENIA SENS WYPOWIEDZI (KONTEKST)

OKREŚLONE KONWENCJONALNIE
LITERALNE (DOSŁOWNE)
ZNACZENIE WYRAŻENIA
KONTEKST + ELEMENTY INTERPRETACJI
JĘZYK JAKO NARZĘDZIE
KOMUNIKACJI
FUNKCJA REPREZENTACYJNA JĘZYKA
SENS WYPOWIEDZI
INTERPRETATOR NADAJE
WYPOWIEDZI SWÓJ SENS
ZWIĄZANY Z JEGO STANEM
EMOCJONALNYM I WIEDZĄ
OGÓLNĄ
DZIĘKUJĘ ZA UWAGĘ!
Ewelina Nyske
Instytut Stosowanych Studiów Społecznych
PWSZ Piła