Professional Documents
Culture Documents
ΘΕΩΡΙΑ ΑΝΤΑΡΤΟΠΟΛΕΜΟΥ
ΘΕΩΡΙΑ ΑΝΤΑΡΤΟΠΟΛΕΜΟΥ
ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΚΟΛΙΟΠΟΥΛΟΣ *
ΕΙΣΑΓΩΓΗ
αυτή δεν έχει γίνει γενικά αποδεκτή. Παρόλα αυτά δεν υπάρχει αμφιβολία για
*
Η έρευνα για την παρούσα μελέτη ξεκίνησε με αφορμή μία διάλεξη που μου ζητήθηκε
να δώσω στη Ναυτική Σχολή Πολέμου με θέμα “Επαναστάσεις και Ανταρτοπόλεμος”. Η
διάλεξη δόθηκε τον Ιανουάριο του 2000 και επαναλήφθηκε τον Μάιο του ίδιου έτους.
Ευχαριστώ τους σπουδαστές της Σχολής για τις παρατηρήσεις τους. Επίσης, ευχαριστώ τον
μεταπτυχιακό φοιτητή μου στο Πάντειο Πανεπιστήμιο κ. Δημ. Θεοδώρου για τη βοήθειά του
στην παροχή βιβλιογραφίας.
1
και οι κυριότερες θεωρητικές προσεγγίσεις αναφορικά με τη διεξαγωγή και την
Ορισμός
γραμμές είναι εξυπηρετικός. Ένα μεγάλο πλεονέκτημά του είναι ότι δίνει
διεξαγωγής του, αλλά από τη φύση των δυνάμεων που τον διεξάγουν. Με
άλλα λόγια, μία συμβατική στρατιωτική δύναμη μπορεί να υποχρεωθεί για ένα
απλώς στο “να χτυπά και να φεύγει”, αλλά παρόλα αυτά θα εξακολουθήσει να
ντόπιες δυνάμεις”.
1
Βλ. Martin van Creveld, The Transformation of War (New York: Free Press, 1991).
2
όχι όλοι, δεν δέχονται αυτόν τον τίτλο και προτιμούν να αποκαλούνται
πηγάζει από την έκπληξη που ένιωσαν ορισμένοι στρατιωτικοί και πολιτικοί
χαραυγή της Ιστορίας, ενώ οι μέθοδοι τόσο των ανταρτών όσο και των
2
U.S. Department of Defense, The Joint Chiefs of Staff, Dictionary of Military Terms
(New York: Arco, 1988), σελ. 159.
3
Για την κλασική μελέτη του ανταρτοπολέμου σε ιστορική προοπτική βλ. Walter
Laqueur, Guerrilla Warfare: A Historical & Critical Study (New Brunswick: Transaction, 1998).
3
ορεινή περιοχή των Αγράφων βλέπει κανείς τους ντόπιους να εφαρμόζουν τον
του, 4 έχει πειστικά υποστηριχθεί ότι “σε όλη τη διάρκεια της ιστορίας, δεν ήταν
ανίκητος, ιδίως στην εποχή μας. Στην πραγματικότητα, η πίστη ότι ένας
αποφασισμένος λαός που μάχεται υπέρ βωμών και εστιών δεν μπορεί να
4
Έτσι, ο Κλαούζεβιτς έχει υποστηρίξει ότι ο ανταρτοπόλεμος είναι τέκνο της Γαλλικής
Επανάστασης και των Ναπολεόντιων Πολέμων, ενώ όλη η φιλολογία περί “επαναστατικού
πολέμου” κατά τον εικοστό αιώνα έχει στηριχθεί σε αυτήν ακριβώς την υποτιθέμενη ποιοτική
διαφοροποίηση. Βλ. αντίστοιχα Carl von Clausewitz, On War [edited and translated by
Michael Howard and Peter Paret] (Princeton: Princeton University Press, 1989), βιβ 6, κεφ.
26, σελ. 479 και John Shy and Thomas W. Collier, “Revolutionary War” στο Peter Paret (ed.),
Makers of Modern Strategy from Machiavelli to the Nuclear Age (Oxford: Clarendon, 1986),
σελ. 852-854.
5
Laqueur, Guerrilla Warfare, σελ. 272.
4
στο Βιετνάμ και στο Αφγανιστάν δεν θα πρέπει να παρασύρει τον αναλυτή σε
ρήση του Χένρυ Κίσινγκερ ότι οι αντάρτες κερδίζουν αν δεν χάσουν, απλώς
αυτό ακριβώς το πολιτικό σκηνικό και δεν έχει εφαρμογή όταν οι πολιτικές
διαδικασία και μπορεί να μην είναι 100% εφικτή. Είναι χαρακτηριστικό ότι το
Ένωσης. 8
6
Το ίδιο επιχείρημα που γίνεται στην παρούσα μελέτη εμφανίζεται και στο Paul
Seabury and Angelo Codevilla, War: Means and Ends (New York: Basic Books, 1989), σελ.
11, 177.
7
Βλ. Andrew Mack, “Why big nations lose small wars: the politics of asymetric conflict”,
στο Knorr, Klaus (ed.), Power, Strategy and Security (Princeton: Princeton University Press,
1983), σελ. 126-151.
8
Για το αντάρτικο κίνημα της Ουκρανίας και την καταστολή του βλ. Pavel Sudoplatov
and Anatoli Sudoplatov with Jerrold L. and Leona P. Schecter, Special Tasks: The Memoirs
5
Τέλος, μια άλλη λανθασμένη αντίληψη είναι ότι ο ανταρτοπόλεμος
του, όπως και κάθε πολέμου, εξαρτάται από τον συντονισμό του με τις άλλες
πτυχές της υψηλής στρατηγικής, και φυσικά από το διεθνές περιβάλλον. Έχει
σωστά επισημανθεί ότι η ηγεσία της χώρας μας, αντλώντας ένα λανθασμένο
θεώρησε ότι ο ανταρτοπόλεμος ήταν αρκετός από μόνος του για την επίτευξη
ανταρτοπόλεμος αποτελεί απλώς μία πτυχή της υψηλής στρατηγικής και δεν
πολιτικό σκοπό, αυξημένη σημασία της τριβής και της τύχης, καίριος ρόλος
of an Unwanted Witness-A Soviet Spymaster (London: Little, Brown and Company, 1994),
σελ. 249-259.
9
Βλ. Χαράλαμπος Παπασωτηρίου, Ο Αγώνας για την Ελληνική Ανεξαρτησία: Πολιτική
και Στρατηγική των Ελλήνων και της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, 1821-1832 (Αθήνα: Ι.
Σιδέρης, 1996).
6
του στρατιωτικού διοικητή, κλπ.). Όμως, η ειδική του μορφή προσδίδει στον
έμψυχο υλικό τους είναι μαζεμένο στην τύχη, ενώ η δομή και η πειθαρχία είναι
υποτυπώδεις (αν και όχι ανύπαρκτες). Το γεγονός αυτό έχει δύο άμεσες
επίπτωση της έλλειψης κανόνων στον ανταρτοπόλεμο είναι ότι αυτή η μορφή
φαινόμενα “συμμοριτισμού”. 12
10
Ερνέστο Τσε Γκουεβάρα, Άπαντα. Τόμος 3: Ο Ανταρτοπόλεμος [μτφ. Φ Χατζηδάκη,
Σ. Σιδερά] (Αθήνα: Καρανάσης, 1982), σελ. 39.
11
Για παράδειγμα, έχει υποστηριχθεί ότι ο ανταρτοπόλεμος δεν μπορεί να επικρατήσει
χωρίς ξένη υποστήριξη ή ότι οι αντάρτικες επιχειρήσεις απαιτούν μεγάλο γεωγραφικό χώρο.
Και οι δύο αυτές προτάσεις έχουν διαψευστεί επανειλημμένα στην πράξη, μολονότι είναι
προφανές ότι η εξωτερική βοήθεια και η μεγάλη έκταση του θεάτρου επιχειρήσεων είναι
ευνοϊκοί παράγοντες για τον ανταρτοπόλεμο. Για την έκταση του θεάτρου επιχειρήσεων βλ.
επίσης παρακάτω.
12
Βλ. μεταξύ άλλων τη μελέτη του Γερμανού στρατηγού Hubert Lanz, Partisan Warfare
in the Balkans (U.S. Department of the Army, Office of the Chief of Military History, 1950,
mimeo), ιδίως σελ. 22, 28, 41, 62-65, 112-113 και τα σχόλια των J.F.A. le Miere de Corvey
και Antoine Henry de Jomini, παρατιθέμενα στο Gerard Chaliand (ed.), The Art of War in
World History (Berkeley: University of California Press, 1994), σελ. 666-667 και 732-734
αντίστοιχα. Επίσης, Basil Liddell Hart, Strategy [2nd rev. edn.] (London: Meridian, 1991),
σελ. 369-370 και Laqueur, Guerrilla Warfare.
7
Ένα άλλο χαρακτηριστικό του ανταρτοπολέμου είναι οι περιορισμένοι
ανέκαθεν αυτοί που ήξεραν ότι δεν μπορούσαν να κερδίσουν έναν συμβατικό
εκ των ων ουκ άνευ για την επιτυχία ενός αντάρτικου κινήματος, τουλάχιστον
Βελουχιώτης στην Ελλάδα το 1942 όσο και ο Τσε Γκεβάρα στη Βολιβία το
1966 αφιέρωσαν τους πρώτους μήνες της δράσης τους σε μακρές πορείες με
στόχο την εξοικείωση των ομάδων τους με το έδαφος (και τον τρόπο ζωής του
αντάρτη). 15 Από τα διάφορα είδη εδάφους, είναι γνωστό ότι οι ορεινοί όγκοι,
13
Όπως οι περισσότερες προτάσεις σχετικά με τον ανταρτοπόλεμο, έτσι και αυτή έχει
τις εξαιρέσεις της. Για παράδειγμα, η ελληνική αντίσταση κατά τον Δεύτερο Παγκόσμιο
Πόλεμο δεν αντιμετώπιζε προβλήματα εφοδιασμού σε πυρομαχικά από το 1943 και έπειτα -
οι συμμαχικές ρίψεις και η ιταλική παράδοση προμήθευσαν τους αντάρτες με άφθονα
πολεμοφόδια.
14
Βλ. Γκουεβάρα, Ο Ανταρτοπόλεμος, σελ. 45-46, 49-51, 62, 92-93.
15
Ο Άρης Βελουχιώτης εξακολουθεί να είναι ιδεολογικά φορτισμένη μορφή στη χώρα
μας. Το τελευταίο βιβλίο που κυκλοφόρησε για αυτόν, μολονότι εξακολουθεί να τον βλέπει
ιδεαλιστικά ως άτομο, δίνει μια αρκετά ισορροπημένη περιγραφή της δημιουργίας και εξέλιξης
του ανταρτοπολέμου εναντίον των δυνάμεων κατοχής. Βλ. Διονύσης Χαριτόπουλος, Άρης ο
Αρχηγός των Ατάκτων, τόμος 1 (Αθήνα: Εξάντας, 1997). Για την εμπειρία του Τσε Γκεβάρα
στη Βολιβία όπως την κατέγραψε ο ίδιος στο ημερολόγιό του βλ. Ερνέστο Τσε Γκουεβάρα,
Άπαντα. Τόμος 6: Ημερολόγιο Βολιβίας [μτφ. Φ. Κομνηνού] (Αθήνα: Καρανάσης, 1982).
8
οι ζούγκλες και τα δάση ευνοούν τον ανταρτοπόλεμο. Το ίδιο επίσης ισχύει
για τις ελώδεις περιοχές - είναι χαρακτηριστικό ότι την επαύριο του Πολέμου
του βορείου Ιράκ (Κούρδοι) και στους βάλτους του νοτίου Ιράκ (Σιίτες). Όσο
για τις ερήμους, αν και στο παρελθόν ευνοούσαν τους αντάρτες, 16 η έλευση
του 19ου αιώνα έχει παρέλθει και μπορεί να ειπωθεί με σιγουριά ότι οι πόλεις
16
Για μια περιγραφή του αραβικού αντάρτικου κινήματος εναντίον των Οθωμανών από
τον ίδιο τον Λώρενς της Αραβίας βλ. T.E. Lawrence, “Guerrilla”, Encyclopaedia Britannica,
14th ed., vol. 10 (Chicago: Encyclopaedia Britannica, 1929) ανατυπωμένo στο Chaliand,
Gerard, The Art of War in World History (Berkeley: University of California Press, 1994), σελ.
880-890.
17
Liddell Hart, Strategy, σελ. 366. Από την άλλη πλευρά, έχει υποστηριχθεί ότι οι
έρημοι είναι εξαιρετικές για ελαφρά στρατεύματα και πολύ δύσκολες για συμβατικά, γεγονός
που τις καθιστά ευνοϊκές για ανταρτοπόλεμο. Βλ. Seabury and Codevilla, War, σελ. 115.
Στην πράξη, οι συμβατικές ένοπλες δυνάμεις έχουν αντιμετωπίσει το μειονέκτημα αυτό
δημιουργώντας ελαφρές και ευκίνητες μονάδες οι οποίες εξακολουθούν να είναι υλικά
υπέρτερες των ανταρτών, αποφεύγοντας τα μειονεκτήματα των βαρέων μονάδων.
18
Liddell Hart, Strategy, σελ. 366, Γκουεβάρα, Ο Ανταρτοπόλεμος, σελ. 66-68. Για μία
παλιά μελέτη ενός οπαδού των οδοφραγμάτων βλ. James Connolly, “On Street Fighting”,
παρατιθέμενο στο Chaliand (ed.), The Art of War in World History, σελ. 911-913.
9
το μοναδικό στοιχείο που διαφοροποιεί τις αντάρτικες ομάδες από τις ομάδες
ενεργή υποστήριξη όλου του πληθυσμού δεν είναι αναγκαία (ούτε και πιθανή).
πληθυσμού. 21
πυρός και συνεπάγεται βαρύτατες απώλειες, κάτι που καταφάνηκε για μια
19
Γκουεβάρα, Ο Ανταρτοπόλεμος, σελ. 40.
20
Stuart R. Schramm, The Political Thought of Mao Tse-tung (Harmondsworth: Pelican
Books, 1969), παρατιθέμενο στο Lawrence Freedman (ed.) War (Oxford: Oxford University
Press, 1994), σελ. 320-321.
21
U.S. Army, John F. Kennedy Special Warfare Center, Principles of Resistance
(Student Handout, October 1977), σελ. 15.
10
Γκρόζνυ. Η επιτυχής κατάληψη και διατήρηση αμυντικών γραμμών
έμφαση στην ευκινησία, τον αιφνιδιασμό και τη νυχτερινή δράση, ιδίως όταν
από τους αντάρτες και αντίποινα σε βάρος του τοπικού πληθυσμού. Τέλος,
και του ΡΚΚ στην Τουρκία μετά τη σύλληψη του Αμπιμαέλ Γκουζμάν και του
22
Η ιστορία της σύλληψης του Γκουζμάν (1992) έχει αποδωθεί μυθιστορηματικά, αλλά
με απόλυτη ακρίβεια αναφορικά με τη δράση του Φωτεινού Μονοπατιού και τις κοινωνικές
συνθήκες στο Περού στο Νίκολας Σαίξπηρ, Ο χορευτής του επάνω πατώματος [μτφ. Ελίκη
Βαρβάκη] (Αθήνα: Θεμέλιο, 1997).
11
Τα παραπάνω χαρακτηριστικά του ανταρτοπολέμου, σε συνδυασμό με
απήχηση. 23
απόψεις του βρήκαν μεγάλη εφαρμογή. Πρόκειται για τον συνταγματάρχη του
Νταβίντοφ είναι ότι η αυξημένη εξάρτηση των σύγχρονων στρατών από την
στρατεύματα που βρίσκονται στην πρώτη γραμμή του μετώπου, είτε την καλά
23
Για αντίστοιχες μελέτες βλ. Shy and Collier, “Revolutionary War”, σελ. 815-862 και Ian
F.W. Beckett, “Guerrilla Warfare: Insurgency and Counter-Insurgency since 1945”, στο Colin
McInnes and G.D. Sheffield (eds.), Warfare in the Twentieth Century: Theory and Practice
(London: Unwin Hyman, 1988), σελ. 194-212.
24
Βλ. τα αποσπάσματα της μελέτης του Νταβίντοφ που παρατίθενται στο Chaliand
(ed.), The Art of War in World History, σελ. 653-661.
12
οχυρωμένη περιοχή όπου στεγάζονται οι προμήθειες, τα πολεμοφόδια και οι
ορθόδοξη στρατηγική σκέψη της εποχής θεωρούσε ότι η Ρωσία ήταν ευάλωτη
Στην πράξη, οι αντάρτες δεν έπαιξαν παρά μικρό ρόλο στην ήττα του
κυριεύσουν ούτε μία πόλη, εν τούτοις προξένησαν ζημιά στους Γάλλους και,
ορθότητα της ανάλυσης του Νταβίντοφ για τον τρόπο με τον οποίο οι
Παγκόσμιο Πόλεμο. 26 Κατά μία έννοια, και η ανατίναξη της γέφυρας του
25
Laqueur, Guerrilla Warfare, σελ. 49.
26
Για την οργάνωση του σοβιετικού ανταρτοπολέμου βλ. John Erickson, The Road to
Stalingrad (London: Weidenfeld and Nicolson, 1993), κεφ. 6 και Sudoplatov and Sudoplatov
with Schecter and Schecter, Special Tasks, κεφ. 6.
13
γραμμών επικοινωνιών των γερμανικών δυνάμεων στη Βόρειο Αφρική, σε
υποστηρίζονται από στοιχεία του τακτικού στρατού, ενώ η τελική νίκη μπορεί
να έρθει μόνο στα πλαίσια ενός συμβατικού πολέμου, στο σχέδιο του οποίου
καλλιέργειας. 28
αρκετές εξαιρέσεις (π.χ. Κύπρος, Κούβα). Η ανάγκη για μεγάλο μέγεθος του
27
Βλ. Clausewitz, On War, βιβ 6, κεφ. 26, ενώ στοιχεία της προσέγγισής του για τον
ανταρτοπόλεμο υπάρχουν και στα κεφάλαια 15-17 του ίδιου βιβλίου, όπου πραγματεύεται τον
πόλεμο στα βουνά.
28
Clausewitz, On War, βιβ 6, κεφ. 26, σελ. 481.
14
και για άλλη μια φορά η Κύπρος και η Κούβα παρέχουν εντυπωσιακά
Η ανάλυση του Λίντελ Χαρτ για τον ανταρτοπόλεμο είναι μεν μικρή σε
αποτελεί τον καλύτερο ίσως τρόπο χρήσης βίας για την επίτευξη πολιτικών
29
Για το σουηδικό δόγμα εδαφικής άμυνας βλ. Athanassios Platias, High Politics in
Small Countries (Ph.D dissertation, Cornell University, 1986), κεφ. 4.
30
Edward Luttwak, Strategy: The Logic of War and Peace (Cambridge, Mass.: The
Belknap Press of Harvard University Press, 1987), σ. 136.
15
αντανακλάται και στην άποψη που αναφέρθηκε στην εισαγωγή της παρούσας
πυρηνικών όπλων όχι μόνο δεν έχει σταματήσει τον ανταρτοπόλεμο, αλλά
πυρηνικοποίηση της Ινδίας και του Πακιστάν συνοδεύτηκε από αύξηση των
των πυρηνικών όπλων απέχει πολύ από το να φέρει την “πυρηνική ειρήνη”. 32
Όσο για την έμφαση που έδωσε ο Λίντελ Χαρτ στον εθνικισμό ως κινητήριο
ιδεολογική δύναμη των ανταρτών, έχει δικαιωθεί πλήρως. Στις μέρες μας, τα
31
Liddell Hart, Strategy, σελ. 361-370.
32
Για την κλασική παρουσίαση αυτού του επιχειρήματος βλ. Kenneth Waltz, “The
Spread of Nuclear Weapons: More May Be Better”, Adelphi Paper 171 (London: IISS, 1981).
Για μία συντετμημένη και αναθεωρημένη έκδοση της παραπάνω μελέτης βλ. Kenneth Waltz,
“Toward Nuclear Peace”, στο Robert Art and Kenneth Waltz (eds.), The Use of Force (New
York: University Press of America, 1983), σελ. 573-614.
33
Laqueur, Guerrilla Warfare, σελ. x-xi.
34
Shy and Collier, “Revolutionary War”, σελ. 820.
35
Για τη στρατηγική σκέψη του Μάο Τσε-τουνγκ βλ. Selected Military Writings of Mao
Tse-tung (Beijing: Foreign Languages Press, 1963). Αποσπάσματα παρατίθενται στο
Chaliand (ed.), The Art of War in World History, σελ. 976-988. Ο Μάο Τσε-τουνγκ υποστήριξε
ότι είχε επηρεαστεί σε μεγάλο βαθμό από τον Σουν Τσου. Αυτό έγινε για “διαφημιστικούς”
λόγους και δεν ανταποκρίνεται στην αλήθεια (βλ. Laqueur, Guerrilla Warfare, σελ. 260-261),
αλλά δεν αφαιρεί τίποτα από την αξία του έργου του.
16
Ο Μάο Τσε-τουνγκ είδε τον ανταρτοπόλεμο ως επαναστατικό εργαλείο
τούτου, έδινε μεγάλη έμφαση στην πολιτική κινητοποίηση του πληθυσμού (βλ.
Μία καινοτομία του Μάο ήταν η έμφασή του στην ύπαρξη μίας ισχυρής
Μάο ήταν οπαδός της αρχής του “να παρασύρεις τον εχθρό στο εσωτερικό”.
17
Όπως ο ίδιος έχει πει χαρακτηριστικά: “Ο εχθρός προχωρεί εμείς
Όμως, ο στόχος της καταδίωξης αυτής δεν είναι απλώς η εκδίωξη του
έρθει μετά. Αναφορικά όμως με την κατάληψη των πόλεων, βλέπει κανείς τον
θεωρώντας ότι η κατάληψη αυτή θα γίνει σταδιακά, ξεκινώντας από τις πόλεις
του Τσου Εν-λάι που προέβλεπε συμβατικού τύπου επίθεση στην περιοχή
στο στάδιο του συμβατικού πολέμου λίγο έλλειψε να αποβεί μοιραίο, καθώς
και η ήττα του ΔΣΕ στον εμφύλιο πόλεμο, τα αποτελέσματα είναι σχεδόν
18
πάντα καταστροφικά. Οι Κινέζοι κομμουνιστές φάνηκαν τυχερότεροι από τους
την προσοχή του στην αντιμετώπιση της ιαπωνικής εισβολής, ενώ ο Μάο
επέτρεψε το πέρασμα στο τρίτο στάδιο του αγώνα και την τελική νίκη των
επιτυχία στο Βιετνάμ εναντίον των Γάλλων αρχικά και των Αμερικανών στη
Γάλλων στο Ντιέν Μπιέν Φου το 1954 και εναντίον των Αμερικανών με την
επίθεση Τετ το 1968. Από στρατιωτικής απόψεως, η μάχη του Ντιέν Μπιέν
Φου ήταν μεν καθαρή νίκη για τις δυνάμεις του Γκιάπ, αλλά επετεύχθη
εναντίον ενός μικρού μόνο μέρους των γαλλικών δυνάμεων που στάθμευαν
στην τότε Ινδοκίνα, ενώ η επίθεση Τετ κατέληξε σε πανωλεθρία για τους Βιετ
Κονγκ και τους Βορειοβιετναμέζους. Παρόλα αυτά, και στις δύο περιπτώσεις
36
Η Μεγάλη Πορεία κράτησε 368 μέρες. Η απόσταση που διανύθηκε ήταν περίπου
12.000 χιλιόμετρα, όσο περίπου η απόσταση από τη Λισαβώνα ως τα Ουράλια. Από τα
100.000 άτομα που ξεκίνησαν επέζησαν μόνο 20.000.
37
Βλ. Beckett, “Guerrilla Warfare”, σελ. 201.
19
συνεπαγόταν κόστος δυσανάλογο προς τα συμφέροντα που διακυβεύονταν
Γκεβάρα δεν υποτίμησε, όπως λέγεται, τη δράση στις πόλεις, θεωρούσε ότι
την ύπαιθρο. Όπως και ο Μάο, έτσι και ο Γκεβάρα διέκρινε τρία στάδια στην
38
Για τη μάχη του Ντιέν Μπιέν Φου και την επίθεση Τετ ως περιπτώσεις στρατηγικού
αιφνιδιασμού βλ. αντίστοιχα Richard Betts, “Strategic Surprise for War Termination: Inchon,
Dienbienphu, and Tet”, στο Klaus Knorr and Patrick Morgan (eds.), Strategic Military
Surprise: Incentives and Opportunities (New Brunswick: Transaction Books, 1983), σελ. 147-
171 και Ronnie E. Ford, Tet 1968: Understanding the Surprise (London: Frank Cass, 1995).
39
Γκουεβάρα, Ο Ανταρτοπόλεμος, σελ. 37. Εκτός από το έργο αυτό, στοιχεία της
προσέγγισης του Γκεβάρα βρίσκονται στο ήδη μνημονευμένο Ημερολόγιο Βολιβίας, καθώς
και στο Ερνέστο Τσε Γκουεβάρα, Άπαντα. Τόμος 2: Η Επανάσταση στην Κούβα [μτφ. Φ.
Κομνηνού] (Αθήνα: Καρανάσης, 1982).
20
όπου ο ανταρτοπόλεμος μετεξελίσσεται σε συμβατικό πόλεμο και
λαϊκή απήχηση, ενώ είχε επίσης απωλέσει και την υποστήριξη των Ηνωμένων
Πολιτειών. Δύο περίπου χρόνια μετά την εμφάνιση του αντάρτικου κινήματος
κατέρρευσε, χωρίς να έχει ηττηθεί στρατιωτικά (οι απώλειές του ίσως να μην
ξεπέρασαν τους 200 νεκρούς). Όπως όμως φάνηκε στη συνέχεια, η Κούβα
1967), ο Γκεβάρα πλήρωσε την αποτυχία της προσέγγισής του με την ίδια τη
ζωή του. Το γεγονός ότι στη Βολιβία είχε γίνει αγροτική μεταρρύθμιση
της αντάρτικης ομάδας οδήγησε τον πληθυσμό όχι μόνο να μην την
40
Στην πραγματικότητα επρόκειτο για λοχία, ο οποίος μετά το πρώτο του πραξικόπημα
(1933) αυτοπροήχθη σε συνταγματάρχη και μετά το δεύτερο (1952) σε στρατηγό.
41
Αντίστοιχη ήταν η επίδραση της αγροτικής μεταρρύθμισης που ξεκίνησαν στη χώρα
μας οι κυβερνήσεις των Φιλελευθέρων κατά τις δεκαετίες του 1920 και του 1930 και που
ολοκλήρωσε το καθεστώς Μεταξά: οι μικροϊδιοκτήτες που αποτελούσαν το σύνολο σχεδόν
του ελληνικού αγροτικού πληθυσμού ήταν στην πλειοψηφία τους απρόθυμοι να
υποστηρίξουν τους κομμουνιστές αντάρτες κατά τον εμφύλιο. Βλ. Κώστας Τσουκαλάς, Η
Ελληνική Τραγωδία: Από την απελευθέρωση ως τους συνταγματάρχες, (Αθήνα: Νέα Σύνορα
- Α.Α. Λιβάνης, 1981), σελ. 51.
42
Βλ. Γκεβάρα,Ημερολόγιο Βολιβίας, καθώς και Beckett, “Guerrilla Warfare”, σελ. 201-
203.
21
Λατινικής Αμερικής, οδήγησε στη διατύπωση της θεωρίας του αντάρτικου των
αυτή συνίσταται στην υιοθέτηση του δόγματος της “εστίας”, αλλά με το κέντρο
ασφαλείας.
δεύτερο μισό της δεκαετίας του 1960 και τη δεκαετία του 1970. 44 Με το 87%
Μοντεβιδέο έδειξε ότι το 31% του δείγματος τους υποστήριζε (αλλά την ίδια
43
Βλ. Beckett, “Guerrilla Warfare”, σελ. 204-205.
44
Για τους Τουπαμάρος βλ. Alain Labrousse, Οι Τουπαμάρος: Οι Αντάρτες των Πόλεων
στην Ουρουγουάη [μτφ. Πέτρος Πεντελίκος] (Αθήνα: Μνήμη, χ.η., αλλά γύρω στο 1972).
45
Labrousse, Οι Τουπαμάρος, σελ. 188.
22
αντάρτικο εντεινόταν, τόσο εντεινόταν με τη σειρά της και η κρατική
καταστολή. Τελικά, το 1973, για πρώτη φορά στην ιστορία της Ουρουγουάης,
αντάρτες: εάν θεωρείται ότι οι αντάρτες βασίζονται αποκλειστικά στη βία και
έλεγχό τους τις καλύτερες περιοχές της χώρας, δίνοντας στους κατοίκους των
περιοχών αυτών την επιλογή μεταξύ μίας σχετικά ομαλής ζωής υπό ρωμαϊκή
βρίσκονταν υπό τον έλεγχό τους. Τέλος, με την πάροδο του χρόνο επέκτειναν
46
Shy and Collier, “Revolutionary War”, σελ. 820.
47
Βλ. Seabury and Codevilla, War, σελ. 177.
23
Απέναντι σε έναν αντίπαλο με την αποφασιστικότητα και τον χρονικό
κατορθώσει να διατηρήσει μία ομαλή ζωή στις περιοχές που δεν βρίσκονταν
υπό τον έλεγχο των Ρωμαίων - και ένα τέτοιο κίνημα δεν βρέθηκε. Πολλούς
δόγμα για την αντιμετώπιση των ανταρτών του Καυκάσου κατά τη διάρκεια
εποχή, στοιχεία αυτού του δόγματος μπορεί να βρει κανείς στη στρατηγική
48
Βλ. Laqueur, Guerrilla Warfare, σελ. 73-74.
49
Βλ. σχετικά Chaliand (ed.), The Art of War in World History, σελ. 914-916.
24
Η βρετανική προσέγγιση για την αντιμετώπιση του ανταρτοπολέμου
προσπάθεια και λιγότερο στην ήττα των ανταρτών στο πεδίο της μάχης και
περιορισμένη χρήση βίας, στα πλαίσια του νόμου, και μάλιστα από την
αστυνομία μάλλον, όπου αυτό είναι δυνατό, παρά από τον στρατό. 50 Μία
και της Στερεάς Ελλάδας προτού διενεργηθεί επίθεση εναντίον των θέσεων
50
Βλ. Shy and Collier, “Revolutionary War”, σελ. 854 και Beckett, “Guerrilla Warfare”,
σελ. 207-208.
25
της, παρουσιάζει μεγάλο ενδιαφέρον ως εφαρμογή της “στρατηγικής
σκοπούς τους. Στα πλαίσια αυτά, το δόγμα διαπνέεται από ένα μυστικιστικό
εμποδίων στη διείσδυση των ανταρτών, ενώ την ίδια στιγμή θα διεξάγονται
σκοπό ίση με αυτήν των ανταρτών και απόλυτη υποστήριξη του στρατού από
στην πρακτική του εφαρμογή: τόσο στην Ινδοκίνα, όσο και στην Αλγερία, η
λαού και κατά συνέπεια και της γαλλικής κυβέρνησης να διαθέσει τους
51
Για το γαλλικό δόγμα του “επαναστατικού πολέμου” βλ. Shy and Collier,
“Revolutionary War”, σελ. 852-854 και Beckett, “Guerrilla Warfare”, σελ. 207-209. Για την
έννοια της στρατηγικής κουλτούρας βλ. Ken Booth, Strategy and Ethnocentricism (London:
Croom Helm, 1979), Colin Gray, Nuclear Strategy and National Style (London: Hamilton
Press, 1986) και Yitzhak Klein, “A Theory of Strategic Culture”, Comparative Strategy Vol. 10
(January-March 1991) σελ. 3-23.
26
πόρους που απαιτούνταν για την ήττα των ανταρτών και τη συνέχιση της
στρατιωτική παρουσία στο Νότιο Βιετνάμ διέλυσε ακριβώς αυτές τις τοπικές
του κομμουνισμού και τις οποίες υποτίθεται ότι η Αμερική υπεράσπιζε: όταν
μία πόρνη κέρδιζε περισσότερα από έναν υπουργό και όταν γύρω από τις
πλύσιμο ρούχων, την πώληση αναψυκτικών και την πορνεία, ήταν μάλλον
ανταρτών. 53
αντιμετωπίζουν οι αντάρτες, καθώς και από εάν την ίδια στιγμή διεξάγονται
52
Βλ. Shy and Collier, “Revolutionary War”, σελ. 854-856.
27
Η πρώτη διάκριση που μπορεί να γίνει είναι μεταξύ ανταρτοπολέμου
Σχ. 1: Ανταρτοπόλεμος
βαθμό λαϊκής υποστήριξης που έχει η κάθε παράταξη, από το μέγεθος της
βοήθειας που η κάθε παράταξη λαμβάνει από το εξωτερικό και τέλος από την
ΕΔΕΣ και της ΕΚΚΑ οφείλεται στη συντριπτική υπεροχή του σε λαϊκή
(αν και όχι απόλυτη) του Λαϊκού Μετώπου για την Απελευθέρωση της Αγκόλα
(MPLA) στον εμφύλιο πόλεμο στη χώρα αυτή οφείλεται τόσο στην
53
Βλ. John Lewis Gaddis, Strategies of Containment: A Critical Appraisal of Postwar
American National Security Policy (Oxford: Oxford University Press, 1982), σελ. 265-266.
28
Στην περίπτωση όπου οι αντάρτες μάχονται εναντίον συμβατικών
την πάροδο του χρόνου αυτοί που κάποτε ήταν ξένοι εισβολείς μεταβάλλονται
σε γηγενείς κατοίκους της χώρας (π.χ. Τούρκοι στο Κουρδιστάν και στην
των Γάλλων η Αλγερία ήταν μία ξένη χώρα, οι “μαυροπόδαροι” την έβλεπαν
ως πατρίδα τους και ήταν διατεθειμένοι να φτάσουν στα άκρα για να την
υπερασπιστούν.
αντί για έναν εσωτερικό αντίπαλο: κατά τεκμήριο, ο εσωτερικός αντίπαλος έχει
29
αναφερθεί, ο Κλαούζεβιτς θεωρούσε ότι αυτή είναι η μόνη περίπτωση όπου ο
ανάλογα με το εάν οι αντίπαλοι αυτοί είναι αλλοεθνείς (π.χ. οι Σέρβοι για τον
Αλλοεθνείς Ομοεθνείς
Έτσι, η Ελληνική Επανάσταση του 1821 βοηθήθηκε από τους πολέμους που
οι Τούρκοι διεξήγαγαν με τους Πέρσες αρχικά και τους Ρώσους στη συνέχεια,
ενώ έχει ήδη αναφερθεί ο ρόλος που έπαιξε η ιαπωνική εισβολή στην Κίνα
δεν εκδηλώθηκε καθόλου. Κάτι άλλο που θα πρέπει να επισημανθεί είναι ότι
30
να προβούν σε αντίποινα εναντίον του (αλλοεθνούς) πληθυσμού που πιθανόν
αυτή, τα κίνητρα των αντιπάλων τους για επικράτηση τεκμαίρεται ότι είναι
μην εφαρμόζουν κανένα περιορισμό στη χρήση της υπέρτερης ισχύος τους.
Από την άλλη πλευρά, σε αυτό το είδος του πολέμου τα αντίποινα σε γενικές
γραμμές αντενδείκνυνται.
είναι σχετικά μικρές. Η ήττα των ανταρτών μπορεί να απαιτήσει πολύ χρόνο
και η πλήρης εκμηδένισή τους μπορεί να μην είναι εφικτή, αλλά υποτίθεται ότι
όταν κάποιος ξεκινά έναν πόλεμο με δική του πρωτοβουλία, ελπίζει σε κάτι
ήταν λιγότερο αποδοτικά από ό,τι θα ήταν μία μαζική παθητική αντίσταση,
την ευκαιρία για βίαιη δράση, που πάντα καταπραΰνει τα νεύρα μίας φρουράς
σε ξένη χώρα. 55
54
Luttwak, Strategy, σελ. 132-133.
55
Liddell Hart, Strategy, σελ. 368-369.
31
Μία πρώτη απάντηση στο ερώτημα αυτό είχε δοθεί ήδη από τον
είναι διαθέσιμοι μόνο μέσω της εξέγερσης. Άπαξ και η εθνική αντίσταση
μεγάλων περιοχών της χώρας - αυτό μπορεί να συνέβη λόγω του ότι οι
56
Clausewitz, On War, βιβ 6, κεφ. 26, σελ. 479.
32
απαιτούμενους πόρους για την επαναβεβαίωση του ελέγχου τους στις
περιοχές αυτές, το γεγονός όμως είναι ότι οι περιοχές αυτές ήταν ελεύθερες.
κοινωνία με την περιφρόνηση προς την έννομη τάξη, αφήνοντας έτσι μια
βαριά κληρονομιά στην πολιτική ζωή της χώρας. 57 Ένα από τα αίτια του
βρίσκεται εδώ.
ότι δηλαδή ο ανταρτοπόλεμος δεν αποτελεί από μόνος του υψηλή στρατηγική
και η επιτυχία του εξαρτάται από τον συντονισμό του με τις άλλες πτυχές της
υψηλής στρατηγικής.
57
Liddell Hart, Strategy, σελ. 369-370.
33
καταφύγει στη χρήση βίας για την επίτευξη των πολιτικών της σκοπών, χωρίς
στο μέλλον.
αποτελούν κινήματα των ιθαγενών και μιγάδων του Περού και των Κούρδων
58
Το Φωτεινό Μονοπάτι έχει επίσημα μαοϊκή ιδεολογία, αποτελεί κλασικό παράδειγμα
εφαρμογής της μαοϊκής προσέγγισης του ανταρτοπολέμου και δεν υπάρχει αμφιβολία ότι ο
ιδρυτής του, Αμπιμαέλ Γκουζμάν, πίστευε πραγματικά στην ιδεολογία αυτή. Το γεγονός αυτό
δεν αναιρεί την επισήμανση που έγινε στο κείμενο σχετικά με την πραγματική φύση του
κινήματος. Για μια ανάλυση που γράφτηκε πριν τη σύλληψη του Γκουζμάν βλ. Simon Strong,
Shining Path: The World’s Deadliest Revolutionary Force (London: HarperCollins, 1992).
Όσο για το ΡΚΚ, παρά το “μοντέρνο” μαρξιστικό του προσωπείο, ουσιαστικά αποτελεί
αντανάκλαση της φεουδαρχικής δομής της κουρδικής κοινωνίας, με τους αρχηγούς
ορισμένων φυλών να το υποστηρίζουν και ορισμένους άλλους να το αντιμάχονται.
59
Έτσι, οι Τσετσένοι, οι οποίοι αρχικά ήταν μετριοπαθείς μουσουλμάνοι, ακολουθούν
πλέον τον ισλαμικό νόμο (sharia). Αντίστοιχα, ο φονταμενταλιστικός ισλαμικός χαρακτήρας
του καθεστώτος που κυβερνά το Σουδάν από το 1989 έχει πυροδοτήσει διαμάχη με τους
χριστιανούς κατοίκους του νοτίου τμήματος της χώρας.
34
Ζαπατίστας στο Διαδίκτυο, πιθανότητα κυβερνοπολέμου από αντάρτες). 60 Η
των δύο μεθόδων (βλ. απροειδοποίητες βομβιστικές επιθέσεις των Ταμίλ στη
Σρι Λάνκα και απαγωγές για λύτρα του FARC στην Κολομβία).
ανάλυση που έχει προηγηθεί δείχνει ότι πολλά εξαρτώνται από τη θέληση των
ούτως ή άλλως όταν ένα αντάρτικο κίνημα μετατρέπεται από απλή ενόχληση
60
Βλ. μεταξύ άλλων, John Arquilla and David Ronfeld, “Cyber War is Coming”,
Comparative Strategy, vol. 12, 1993, σελ. 141-165.
61
Βλ. επίσης Laqueur, Guerrilla Warfare, σελ. 406.
35
ανάλογα, χωρίς να πολυενδιαφέρονται για τη “διεθνή κοινή γνώμη”. 62 Κατά
από αυτή που είχαν και στο παρελθόν. Αλλά, όπως θα έχει γίνει πλέον
62
Laqueur, Guerrilla Warfare, σελ. 318, 377, 390.
36