Τ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ

ΣΟΥΔΑ
ΠΟΛΕΜΙΚΕΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ
ΚΑΤΑ ΤΟΝ Β' ΠΠ
2,93

ΜΗΝΙ ΑΙ Ο ΠΕΡΙ ΟΔΙ ΚΟ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙ ΚΗ ΚΑΙ Π Α Γ ΚΟ Σ ΜΙ Α ΣΤΡΑΤΙ ΩΤΙ ΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ
-€
ΔΡΧ. 1000
2001 ·
ΜΑΪΟΣ
·
57
ΤΕΥΧΟΣ

Ο ΜΑΥΡΟΣ ΜΑΙΟΣ
Η ΗΤΤΑ ΤΩΝ ΓΕΡΜΑΝΙΚΩΝ
ΥΠΟΒΡΥΧΙΩΝ ΤΟ 1943
Ο ΠΟΛΕΜΟΣ ΤΩΝ ΜΠΟΕΡΣ
ΣΚΛΗΡΕΣ ΑΝΑΜΕΤΡΗΣΕΙΣ ΜΕΤΑΞΥ ΑΠΟΙΚΩΝ

Ο ΕΡΥΘΡΟΣ ΣΤΡΑΤΟΣ ΚΑΤΑ ΤΗ ΔΕΚΑΕΤΙΑ ΤΟΥ 1930

ΟΙ ΘΕΜΕΛΙΩΔΕΙΣ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΠΟΥ ΣΥΝΕΒΑΛΑΝ ΣΤΗΝ ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΟΥ
ΚλΟΒΗΣ ■ΧΑΩΔΟΒΙΚΟΣ Α ’ ΚΑΙ ΜΕΡΟΒΙΓΓΕΙΟΙ
Η ΦΡΑΓΚΙΚΗ ΔΥΝΑΣΤΕΙΑ ΤΟΥ ΠΡΩΙΜΟΥ ΜΕΣΑΙΩΝΑ
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΤΕΥΧΟΣ 57
ΜΑΪΟΣ
2001

8 ΚΛΟΒΗΣ ■ΧΑΩΔΟΒΙΚΟΣ Α’ ΚΑΙ

ΜΕΡΟΒΙΓΓΕΙΟΙ
Η ΦΡΑΓΚΙΚΗ ΔΥΝΑΣΤΕΙΑ ΤΟΥ ΠΡΩΙΜΟΥ
ΜΕΣΑΙΩΝΑ

18 Ο ΠΟΛΕΜΟΣ ΤΩΝ ΜΠΟΕΡΣ

ΣΚΛΗΡΕΣ ΑΝΑΜΕΤΡΗΣΕΙΣ
ΜΕΤΑΞΥ ΑΠΟΙΚΩΝ

34 Η ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΑ
ΩΣ ΠΡΟΤΥΠΟ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΗΣ
ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΑΣ

42 Ο ΜΑΥΡΟΣ ΜΑΪΟΣ
Η ΗΤΤΑ ΤΩΝ ΓΕΡΜΑΝΙΚΩΝ ΥΠΟΒΡΥΧΙΩΝ
ΤΟ 1943

54 Ο ΕΡΥΘΡΟΣ ΣΤΡΑΤΟΣ ΚΑΤΑ

ΤΗ ΔΕΚΑΕΤΙΑ ΤΟΥ 1930
ΟΙ ΘΕΜΕΛΙΩΔΕΙΣ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ
ΠΟΥ ΣΥΝΕΒΑΛΑΝ ΣΤΗΝ ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΟΥ

66 ΣΟΥΔΑ: ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ
ΚΑΤΑ ΤΟΝ Β’ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟ ΠΟΛΕΜΟ

ΜΟΝΙΜΕΣ ΣΤΗΛΕΣ
4 Ε ΙΔ Η ΣΕ ΙΣ

Το πλήρω μα εν ό ς
79 ΑΛΛΗΛΟΓΡΑΦΙΑ
γ ερ μ α νικ ο ύ υπ οβρυχίου 8 0 ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΑ ΣΦΑΛΜΑΤΑ
Type IXC δ έ χ ε τ α ι τη ν
π ροσβολή εν ό ς 81 ΒΙΒΛΙΟΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ
σ υ μ μ α χικο ύ π λοίου
σ υ νο δ εία ς ("The Enem y 8 2 Q U IZ ΓΗΩΣΕΩΝ
A bove", πίν. το υ G il Cohen,
δ η μ ο σ ιεύ ετα ι μ ε ά δ εια
το υ κ α λ λ ιτέχ ν η , co pyright
G. Cohen).

•ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ11 Μηνιαίο περιοδικό ■ Κυκλοφορεί στις αρχές κάθε μήνα · ΕΚΔΟΤΗΣ-ΔΙΕΥΘΥΝΤΗΣ: ΣΤΑΥΡΟΣ ΠΑΝΕΛΗΣ · ΑΡΧΙΣΥΝΤΑΚΤΗΣ: ΒΑΣΙΛΗΣ ΚΑΜΠΑΝΗΣ · ΣΥΝΕΡΓΑΤΕΣ-ΣΥΜΒ0ΥΛ0Ι: ΜΙΧΑΗΛ 0ΙΚ0Ν0ΜΑΚ0Σ,
Ανπστράτηγος ε.α. / ΕΛΕΥΘΕΡΙΟΣ ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΑΚΗΣ, Υποστράτηγος ε.α. / ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΚΑΝΑΚΑΡΗΣ, Υποστράτηγος ε.α., τ. Καθηγητής Στρατιωτικής Ιστορίας Σ.Σ.Ε./ ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΓΕΔΕΩΝ, Υποστράτηγος ε.α., τ. Καθηγητής Στρατιωτικής
στορίας Σ.Σ.Ε. / ΙΩΑΝΝΗΣ ΣΤΟΥΡΑΣ, Υποστράτηγος ε,α. / ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ ΚΑΝΤΕΡΕΣ, Υποστράτηγος ε.α./ ΧΑΡΑΛΑΜΠΟΣ ΝΙΚΟΛΑΟΥ Ταξίαρχος ε.α., τ. καθηγητής Στρατιωτικής Ιστορίας ΣΣΕ / ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΝΙΚ0Λ0ΥΔΗΣ Συνταγματάρχης (ΤΧ) ε.α. I
ΓΙΑΝΝΗΣ ΡΟΥΣΚΑΣ, Αρχιπλοίαρχος (Δ) ΠΝ ε.α. / ΗΛΙΑΣ ΠΑΠΑΘΑΝΑΣΗΣ / ΑΝΑΡΓΥΡΟΣ ΦΑΓΚΡΙΔΑΣ / ΑΛΕΞΗΣ ΣΑΒΒΙΔΗΣ / ΝΙΚΟΣ ΣΤΕΦΑΝΟΥ / ΚΑΤΕΡΙΝΑ ΒΑΡΕΛΑ / ΧΡΗΣΤΟΣ ΠΑΝΑΓΙΩΤ0Π0ΥΛ0Σ / ΗΛΙΑΣ ΑΝΑΓΝΩΣΤΑΚΗΣ / ΚΟΣΜΑΣ
“ ΑΠΑΒΛΑΣ0Π0ΥΛ0Σ / ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΧΡΙΣΤΟΔΟΥΛΟΥ / ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ ΣΤΑΥΡΟΠΟΥΛΟΣ / ΝΙΚΟΣ ΝΙΚΟΛΟΥΔΗΣ / ΝΙΚΟΣ ΓΙΑΝΝΟΠΟΥΛΟΣ / ΝΙΚΟΣ ΔΙΑΒΑΤΗΣ / ΓΙΑΝΝΗΣ ΒΑΡΣΑΜΗΣ / ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ ΜΑΡΚΑΝΤΩΝΑΤΟΣ / ΙΑΚΩΒΟΣ
ΧΟΝΔΡΟΜΑΤΙΔΗΣ / ΣΤΕΛΙΟΣ ΔΕΜΗΡΑΣ / ΓΑΒΡΙΗΛ-ΜΙΧΑΗΛ ΔΗΜΗΤΡΙΑΔΗΣ / ΣΠΥΡΟΣ ΚΑΠΑΡΗΣ / ΓΙΑΝΝΗΣ ΘΕΟΔΩΡΑΤΟΣ / ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΖΟΥΡΙΔΗΣ / ΛΥΚΟΥΡΓΟΣ ΑΡΕΤΑΙΟΣ / ΝΙΚΟΣ ΚΑΚΑΒΕΛΑΚΗΣ / ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΠΑΡΑΘΥΡΑΣ / ΣΩΤΗΡΙΟΣ
--ΠΑΒΑΣΙΛΕΙΟΥ / ΣΩΤΗΡΗΣ ΒΟΥΡΛΙΩΤΗΣ / ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΠΑΠΑΔΗΜΗΤΡΙΟΥ / ΙΩΑΝΝΗΣ ΜΑΝΣΟΛΑΣ/ ΑΓΓΕΛΟΣ ΔΑΛΑΣΣΗΝΟΣ / ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΜΠΕΛΕΖΟΣ / ΓΙΑΝΝΗΣ ΤΕΡΝΙΩΤΗΣ · ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ ΚΕΙΜΕΝΩΝ: ΧΑΡΑΛΑΜΠΟΣ ΔΗΜ0Π0ΥΛ0Σ
• ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΙΚΗ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΓΕΩΡΓΙΑ ΚΑΡΑΠΑΤΗ · ΔΗΜΟΣΙΕΣ ΣΧΕΣΕΙΣ- ΔΙΑΦΗΜΙΣΕΙΣ: ΓΙΑΝΝΗΣ ΘΕΟΔΩΡΑΤΟΣ · ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑ: ΚΙΚΗ ΜΙΧΑΛΟΠΟΥΛΟΥ - ΛΙΝΑ ΚΑΤΣΑΡΟΥ · ΓΡΑΦΕΙΑ: ΘΕΜΙΣΤΟΚΛΕΟΥΣ 49, 10683 ΑΘΗΝΑ /
ΤΑΧΥΔΡΟΜΙΚΗ ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ: ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ, Τ.θ. 3951, 10210 ΑΘΗΝΑ · ΤΗΛΕΦΩΝΑ: 38.21.985 · e-mail: periscop@otenet.gr · FAX: 38.21.985 · ΣΥΝΔΡΟΜΕΣ ΕΣΩΤΕΡΙΚΟΥ (ΕΤΗΣΙΑ 12 ΤΕΥΧΗ): 12.000 ΔΡΧ. /
SΒΛΌΘΗΚΕΣ-ΤΡΑΠΕΖΕΣ-ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΙ ΚΛΠ. 20.000 ΔΡΧ. Φ ΣΥΝΔΡΟΜΕΣ ΕΞΩΤΕΡΙΚΟΥ: ΕΥΡΩΠΗ 21.500 ΔΡΧ. / ΚΥΠΡΟΣ 17.000 ΔΡΧ. / ΥΠΟΛΟΙΠΕΣ ΧΩΡΕΣ 26.000 ΔΡΧ. · ΕΠΙΤΑΓΕΣ (ΤΑΧΥΔΡΟΜΙΚΕΣ): ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ,
* θ . 3951, 10210 ΑΘΗΝΑ Φ ΙΔΙΟΚΤΗΤΗΣ-ΥΠΕΥΟΥΝΟΣ ΣΥΜΦΩΝΑ ΜΕ ΤΟ ΝΟΜΟ: ΣΤΑΥΡΟΣ ΠΑΝΕΛΗΣ, Θεμιστοκλέους 49, Αθήνα · ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟΣ ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ: ΣΤΑΥΡΟΣ ΠΑΝΕΛΗΣ · ΕΚΤΥΠΩΣΗ: Δ. ΕΥΣΤΡΑΤΟΓΛΟΥ-1. ΞΥΝΟΣ ΟΕ ·
ΒΙΒΛΙΟΔΕΣΙΑ: ΣΠΥΡΟΣ ΚΑΒΒΑΔΙΑΣ

Ο ΧΕΜΙΝΓΚΟΥΕΗ
ΠΡΑΚΤΟΡΑΣ
ΤΩΝ ΑΜΕΡΙΚΑΝΙΚΩΝ
ΜΥΣΤΙΚΩΝ
ΥΠΗΡΕΣΙΩΝ
Οσοι έχουν μελετήσ ει τη ζωή
του νομπελίστα Αμερικανού συγ­
γραφέα Ερνεστ Χέμινγκουεη γνωρί­
ζουν ότι δεν ήτα ν ένα συνηθισμένο
πρόσωπο. Α ντίθετα επ ρόκειτο για
μια ανήσυχη, συχνά τυχοδιωκτική
προσωπικότητα, γεγονός που είχε
ως αποτέλεσμα η ζωή του να περά-
σει από α ρ κετές διακυμάνσεις. Μια
άγνωστη πτυχή των δραστηριοτή­
των του Χ έμινγκουεη ήλθε πρό­
σφατα στο φως μέσα από τα αμερι­
κανικά κρατικά αρχεία, αποκαλύ­
πτοντας ότι ο γνωστός συγγραφέας
δ εν ήταν πάντα ο αριστερός διανο­
ούμενος που παθιαζόταν με τις ε ­
παναστάσεις, αλλά σε ορισμένες
περιπτώσεις ένα άτομο που δ εν δί­
σταζε να πουλά τα μυστικά των αν­
θρώπων οι οποίοι θεω ρούντο φίλοι
του, ενεργώ ντας ως πράκτορας της
αμερικανικής κυβέρνησης. Τα σχε­
τικά στοιχεία ανάγονται στην περίο­
δο τη ς διαμονής του Χέμινγκουεη
στην Κούβα, δηλαδή στα πρώτα
χρόνια του Bä Παγκοσμίου Π ολέ­
μου. Τότε ο συγγραφέας ζούσε σε
ένα αγρόκτημα λίγα χιλιόμετρα μα­
κριά από τη ν Αβάνα, το οποίο αργό­
τερ α αποκαλούσε παραστατικά
Crooks' Factory, λόγω των μυστικών
δραστηριοτήτω ν που πραγματοποι­
ούντο σε αυτό. Μ ετά τον πόλεμο ο
Χ έμινγκουεη δεν είχε ενδοιασμούς
να εκ θ έ τε ι ορισ μένες πτυχές αυτών
των δραστηριοτήτων του, η έντονη
όμως επίδραση του αλκοολισμού
στην προσωπικότητά του δεν τις
καθιστούσε π ιστευτές, με απ οτέλε­
σμα οι μετα γενέσ τερο ι βιογράφοι
του να βρίσκονται σε σύγχυση ως
προς το κατά πόσον έπρεπε να τις
λαμβάνουν σοβαρά υπόψη. Η απο­
κάλυψη μερικών μυστικών αναφο­
ρών του FBI με απ οδέκτη το ν Ε-
ντγκαρ Χούβερ δεν αφ ήνει πλέον
καμιά αμφιβολία για το είδος της
δράσης του. Ετσι είναι βέβαιο ότι ο
Χ έμινγκουεη βρισκόταν στο μισθο­
λόγιο το υ Αμερικανικού Ναυτικού
και τη ς αμερικανικής πρεσβείας
στην Κούβα, που ενδιαφ έρονταν
για τις μυστικές συμφωνίες της δ ιε­
φθαρ μένης κυβέρνησης του δικτά­
τορα Φουλγκένσιο Μπατίστα. Η σχε­
τική αλληλογραφία του FBI είχε χα­
ρακτηριστεί για πολλά χρόνια ως
«εμπιστευτική», δεδομένου ό τι ή­
ταν παράνομη η ενθάρρυνση, από
τη ν αμερικανική υπηρεσία, της δη­
μιουργίας κυκλώ ματος κατασκόπων
σε ξένο έδαφος. Σύμφωνα με τον
Μάικλ Ρέινολντς, καθηγητή του Πα­
ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α
ΕΙΔΗΣΕΙΣ
νεπιστημίου τη ς Βόρειας Καρολί­ ΑΝΑΚΡΙΒΕΙΕΣ βαιο ό τι ένα παρόμοιο γ εγο νό ς συ­
νας και συγγραφέα μιας π εντάτο­ νέβη κατά τη διάρκεια τη ς επ ικής
μης βιογραφίας του Χ έμινγκουεη, ο
ΙΣΤΟΡΙΚΗΣ ΤΑΙΝΙΑΣ μάχης (6λ, σ χετικά Δ. Σταυρόπ ου-
οποίος και έφ ε ρ ε τα σχετικά στοι­ λου, « Ε λ εύ θ ερ ο ς σ κοπ ευτής, η ι­
χεία στο φως, «τα ν το κο υμέντα ρί­ Η φ ιλόδο ξη χο λλυγουντιανή στορία τω ν μοναχικών κυνηγών»,
χνουν νέο φως στην ψυχική κατά­ παραγωγή με τίτλ ο «Εχθρός προ "ΣΙ", τ. 43, Μ ά ρτιος 2000). Σ τη ν τα ι­
σταση του Χέμινγκουεη, λίγο μετά τω ν πυλών», η οποία π ρ οβλήθηκε νία όμω ς τα γεγο νό τα δ εν αποδί­
τη ν ολοκλήρωση του βιβλίου του στη χώρα μας, φ ιλοδο ξού σ ε να πα­ δο ντα ι σ την π ραγματική το υ ς διά­
«Για ποιον κτυπάει η καμπάνα», την ρουσιάσει ένα π ραγματικό γ εγ ο ­ σταση. Σύμφω να μ ε το ν Β ρ ετα νό ι­
εποχή δηλαδή που μόλις ξεκινούσ ε νός που σ υνέβη κατά τη διάρκεια στορικό Αντονυ Μ πήβορ, συγγρα­
η Δ εύ τερ η παγκόσμια σύρραξη... (Ο τη ς μάχης το υ Σ τά λινγκρ α ντ, τη φ έα μονογραφίας για τη μάχη το υ
Χ έμινγκουεη) είχε ενοχές επειδή «μονομαχία» μ ε τα ξύ εν ό ς Γερμα­ Σ τά λ ιν γκρ α ντ (παρουσίαση τ η ς ο-
κατά το ν πρώτο πόλεμο υπηρέτησε νού και ενό ς Σ ο β ιετικ ο ύ ε λ ε ύ θ ε ­ ποίας 6λ. στις σ ελ ίδ ες τω ν ειδ ή σ ε­
απλά ως τραυματιοφ ορέας και ήταν ρου σ κοπ ευτή. Η ταινία βασ ίζεται ων τ η ς “ΣΙ", τ. 38, Ο κτώ βριος 1999),
ήδη πολύ μεγάλος για το ν δεύτερο. σε ένα μυ θισ τό ρημ α το υ Ουίλιαμ «Το «Ε χθρός προ τω ν πυλών»
Εάν δεν είχε το βιβλίο του για να α­ Κρεγκ, το οποίο μ ε τη σειρά το υ μπ ορεί να είναι ένα πολύ καλό
σχοληθεί, θα έπ εφ τε σίγουρα σε κα­ σ τηρ ίζετα ι στα απ ομνημ ονεύ μα τα φιλμ, αλλά κανείς δ ε ν μπ ορεί να ι-
τάθλιψη. Νομίζω ότι έβγαινε να κυ­ το υ Σ ο β ιετικ ο ύ σ τρα τηγού Βασίλι σ χυρισ θεί πως π ρ όκειτα ι για α λη­
νηγήσει το υ ς Ναζί και του ς «σκοτει­ Τσουίκωφ, διοικη τή τη ς σ οβιετι­ θ ινή ιστορία». Για το ν Γερμανό
νούς» Κουβανούς βάζοντας ένα κή ς 62ης Σ τρα τιά ς, που α ν τιμ ετώ ­ σκοπ ευτή, π.χ., είναι γνω στό ότι
στοίχημα με τον εα υτό του, να βρει πισε μ ε επ ιτυχία τη γερμα νική 6η δ ε ν ονομαζόταν Καίνινγκ, αλλά
δηλαδή έναν τιμημένο θάνατο». Σ τρα τιά σ την επική μάχη. Σύμφ ω ­ Χάιντς φ ον Κρούπ Θ όρβαλντ, και
Στην πραγματικότητα όμως ο διά­ να μ ε το σενάριο ο αρχιλοχίας Βα­ ότι δ ε ν έ φ ε ρ ε το ν βα θ μό το υ τα γ ­
σημος συγγραφέας δεν έκανε τον σίλι Ζ άιτσ εφ (σ την ταινία το ν υπο­ ματάρχη, αλλά το υ σ υ ντα γμ α τά ρ­
κατάσκοπο από χόμπυ, αλλά επί δ ύ ετα ι ο Τ ζο ύ ντ Λω), π αλαιότερα χη τω ν SS. Π αρόμοιες παρανοή­
πληρωμή, αφού οι εκθέσ εις το υ FBI κυ νη γό ς (με καταγω γή από τα Ο υ­ σ εις ο φ είλο ντα ι στη μεγα λοπ οίη­
αποκαλύπτουν ότι για κάθε πρόσω­ ράλια) και στη σ υνέχεια ένας από ση τη ς δράσης το υ Ζ άιτσ εφ και
πο που κα τέδιδ ε στην υπηρεσία ο το υ ς κα λ ύ τερ ο υ ς σ κοπ ευ τές στον τω ν Σ ο βιετικώ ν συναδέλφω ν το υ η
Χ έμινγκουεη πληρωνόταν από την Σ ο β ιετικ ό Σ τρα τό , τα κα το ρθώ μα ­ οποία π ρ αγματοπ οιήθηκε κατά τη
αμερικανική πρεσβεία μέσω ενός ι­ τα το υ οποίου είχαν γνω ρίσει μ ε ­ μετα π ο λεμική π ερίοδο μ ε τις ε υ ­
διαίτερου λογαριασμού. Ο πράκτο­ γάλη δη μο σ ιότητα , π ροκάλεσ ε μ ε λο γ ίες το υ σ οβιετικού κα θ εσ τώ ­
ρας Ρόμπερτ Λέντι, αποστολέας τη δράση το υ σ το Σ τά λινγκρ α ντ το ς , οπ ότε β ετερ ά ν ο ι το υ π ο λέ­
πολλών εκθέσ εω ν προς τον Χού­ τη μήνι τω ν Γερμανών, οι οποίοι μου π εριό δευ α ν σε όλη τη ν έ κ τα ­
βερ, αναφ έρει για την περίπτωση τα θέλη σ α ν να το ν εξο υ δ ετερ ώ σ ο υ ν ση τη ς Σ ο β ιετικ ή ς Ενωσης εξισ το ­
εξή ς: «Σε μια συνάντηση στο αγρό­ φ έρ ν ο ν τά ς το ν α ντιμέτω π ο μ ε έ ­ ρώ ντας τα κα το ρθώ μα τά το υ ς με
κτημά του, στις 29 Σεπτεμβρίου ναν δικό το υ ς επ ίλ εκτο σ κοπ ευτή, σκοπό τη διαπαιδαγώγηση τη ς ν ε ­
1942, μου είχαν δώσει εντολή να του το ν Β ερ ο λ ινέζο α ρισ τοκράτη τα γ ­ ολαίας και τω ν εργαζομένω ν. Οι α­
δώσω τέσσερις άνδρες και άλλους ματάρχη Κ αίνινγκ (σ την ταινία το ν ν α π ό φ ευ κτες διασ τρεβλώ σ εις
14 μπάρμεν, σ ερβιτόρους κλπ. Το υπ οδύετα ι ο Ε ντ Χάρις). Είναι β έ ­ που προέκυψ αν με το πέρασμα
συνολικό κόστος ήταν 500 δολάρια
τον μήνα». Παράλληλα πάντως υ­
πήρχε ανησυχία μήπως η δραστη­
Στιγμιό τυπ ο από την
ριότητα του «δικτύου» του Χέμιν-
του
γκουεη αποκάλυπτε συνδέσμους
τη ς αμερικανικής κυβέρνησ ης μ ε­
ταξύ των διεφθαρμένω ν στελεχών
τω ν κουβανικών υπηρεσιών (π.χ.
τον αρχηγό τη ς μυστικής αστυνο­
μίας), ενδεχόμενο που θα μπορού­
σε να έχει ως κατάληξη ε ίτε τον φό­
νο του ίδιου του συγγραφέα, είτε
τη ν αποπομπή όλων των Αμερικα­
νών πρακτόρων από τη ν Κούβα.
Φαίνεται ότι τελικά ο Λ έντι κατόρ­
θωσε να αποσοβήσει αυτό το εν δ ε­
χόμενο, αφού αργότερα ο Χέμιν-
γκουεη μ ε τέφ ερ ε τη δράση του στη
θάλασσα, προσπαθώντας να εντοπ ί­
σει εκ εί το υ ς κατασκόπους που δεν
είχε ανακαλύψει στην ξηρά. Π ρόθε­
σή του ήταν να καταδιώ ξει γερμανι­
κά υποβρύχια και γΓ αυτόν τον σκο­
πό αγόρασε το αλιευτικό σκάφος
«Pilar», το οποίο εξόπλισε με πολυ­
βόλα και βόμβες που είχε κατα­
σκευάσει «κατ’ οίκον». Και α υ τές ό­
μως οι προσπάθειές του έμειναν ά­
καρπες, αφού τελικά η μηχανή του
σκάφους ανατινάχθηκε κάποια
στιγμή μόνη της.
 ΕΙΔΗΣΕΙΣ

Η ΑΓΝΩΣΤΗ ΙΣΤΟΡΙΑ ΝΕΟ ΒΙΒΛΙΟ π ροβλέπ οντα ς ό τι α υ τή η ε ν έρ ­

γεια θα π ροκαλούσ ε άμεσ η το υ ρ ­
ΜΙΑΣ ΠΟΛΥΕΘΝΙΚΗΣ ΕΤΑΙΡΙΑΣ ΓΙΑ ΤΟΝ ΚΙΣΙΝΓΚΕΡ κική εισβολή στο νησί. Ο Κίσιν-
ΚΑΙ ΤΗΝ ΚΥΠΡΟ γ κ ερ π α ραδέχετα ι ό τι είχε διαβά­
σει τ ο υπόμνημα, χωρίς όμως να
Ενα βιβλίο που κυκλοφόρησε πρόσφατα στις ΗΠΑ ρίχνει Ενα νέο 6ι6λίο, που π ρ όκειται προσπαθήσει να α π οτρέψ ει τις ε ­
φως στις σκοτεινές δραστηριότητες μιας από τις πιο διάση­ να κυ κλο φ ορή σ ει το ν Μάιο από τις ξελ ίξε ις . Επιπλέον μ ετά από λ ίγες
μες πολυεθνικές εταιρίες κατά τη διάρκεια του Μεσοπολέ­ εκδ ό σ εις Verso, σχολιάζει με νέα η μ έρ ε ς α ρ ν ή θ η κ ε να π α ρέμβει πα­
μου και του Β1Παγκοσμίου Πολέμου. Πρόκειται για το βιβλίο επ ιχειρήματα το ν ρόλο το υ Χένρυ ρά το σ χετικό αίτημα το υ γ ερ ο υ ­
του Εντουιν Μπλακ με τίτλο «Η IBM και το Ολοκαύτωμα». Κ ίσ ινγκερ στο πραξικόπημα εν α ­ σιαστή Φ ουλμπράιτ, επ ικεφ α λής
Στο ογκώδες αυτό έργο των 500 σελίδων ο συγγραφέας, ντίο ν το υ Μ ακαρίου, το ν Ιούλιο τη ς επ ιτροπ ής Ε ξω τερικώ ν Σχέσ ε­
πρώην δημοσιογράφος του οποίου οι γονείς επέζησαν του Ο­ το υ 1974. Π ρόκειτα ι για το έρ γο «Η ων τη ς Γερουσίας, ο οποίος είχε ε ­
λοκαυτώματος, ισχυρίζεται ότι «το Ολοκαύτωμα θα συνέβαι- δίκη το υ Χένρυ Κίσινγκερ», του ν η μ ερ ω θ εί για το επ ικείμενο πρα­
νε ακόμα και αν δεν υπήρχε η IBM. Το Ολοκαύτωμα όμως, ό­ γνω σ τού «αιρετικού» Β ρετα νο ύ ξικόπημα από Ελληνα δημοσιο­
πως το ξέρουμε σήμερα, με τον απίστευτα μεγάλο αριθμό δημοσιογράφ ου Κ ρίσ τοφ ερ Χί- γράφο. Ως κορυφ αία α π όδειξη τη ς
νεκρών είναι το Ολοκαύτωμα της υπερσύγχρονης τεχνολο­ τσ ενς, ο οποίος π αλαιότερα είχε σ υνενοχής το υ Κ ίσ ινγκερ στα γ ε ­
γίας της IBM, η οποία συνέβαλε ώστε οι Ναζί να πετύχουν να α σ χο λη θεί και με άλλα α μ φ ιλεγό ­ γονότα ο Χ ίτσ ενς μ ν η μ ο ν εύ ει μια
εφαρμόσουν τις απάνθρωπες πολιτικές τους σε τέτοια έκτα­ μενα ιστορικά ζητή μα τα , όπως π.χ. άλλη π ληροφορία, σύμφωνα με
ση, με τέτοια ταχύτητα και με τέτοια αποτελεσματικότητα». α υ τό τη ς επ ισ τροφ ής τω ν μαρμά­ τη ν οποία ο Α μερικα νό ς υπουργός
Οι απόλυτοι χαρακτηρισμοί του Μπλακ βασίζονται σε αρκετά ρων το υ Παρθενώ να. Το εν δ ια φ έ­ π ρ οέβ α λε επ ιπλέον β έ το σε οποι-
γνωστά στοιχεία τη σημασία των οποίων τόνισε περαιτέρω με ρον το υ σ υγγραφέα για τη ν Κύπρο οδήπ στε εν δ εχ ό μ εν ο επ έμβασ ης
την έρευνά του. Κατά την προπολεμική περίοδο η χιτλερική χ ρ ο νο λο γείτα ι από το 1984, οπ ότε τη ς Β ρ ετα νία ς για τη ν αποτροπή
δημοσ ίευσ ε το βιβλίο το υ μ ε το ν τη ς το υ ρ κικ ή ς εισβολής!
Γερμανία ήταν ο δεύτερος καλύτερος πελάτης της IBM μετά
εύ γ λ ω ττο τίτλ ο “Cyprus". Σ το νέο
τις ΗΠΑ. Η τεχνολογία των διάτρητων καρτών (προγονική
το υ βιβλίο ο Χ ίτσ ενς α ν τικρ ο ύ ει
μορφή των ηλεκτρονικών υπολογιστών) την οποία είχε ανα­
τα επ ιχειρήματα που π α ρ α θ έτει ο
πτύξει η IBM εξυπηρέτησε, σύμφωνα με πολλούς ιστορι­
Χένρυ Κίσ ινγκερ σ τον τρ ίτο τό μ ο
κούς, τη Γερμανία με ποικίλους τρόπους, συμπεριλαμβανο­ τω ν α π ομνημονευμάτω ν το υ επι­
μένου του προγράμματος επανεξοπλισμού της και της ομα­ χειρώ ντας να α π οδείξει ό τι ήτα ν
δοποίησης καταλόγων των υπόπτων (Εβραίων και μη) που θα α μ έτο χ ο ς το υ πραξικοπ ήματος Η ΚΡΥΦΗ ΖΩΗ
μεταφέρονταν σε στρατόπεδα συγκέντρωσης. Λίγες εβδο­ το υ Δ η μ η τρ ίο υ Ιωαννίδη εν α ν τίο ν ΤΟΥΓΙΟΖΕΦ
μάδες μετά την άνοδο του Χίτλερ στην εξουσία ο επικεφα­
λής της IBM Γερμανίας, Βίλι Χάιντιγκερ, δεν δίσταζε να δη­
το υ Μ ακαρίου. Ο Κ ίσ ινγκερ ισχυ­ ΓΚΑΙΜΠΕΛΣ
ρ ίζετα ι ότι λόγω τη ς κρίσης που εί­
λώσει: «Τα μηχανήματα αυτά θα βοηθήσουν τον Φύρερ να χ ε π ρ ο κλη θ εί στην κυβέρνησ η Νί- Ο θ ά ν α το ς τη ς Τσέχας η θ ο ­
διατηρήσει την καθαρότητα και την υγεία του γερμανικού ξο ν από τ ο σ κάνδαλο Ο υώ τερ γκε- ποιού Λ ίντα Μπαάροβα σε ηλικία
λαού». Η αναγνώριση της προσφοράς της IBM στο χιτλερικό η τ δ εν μπ όρεσε να π α ρέμ βει απο­ 86 ετώ ν, στο Σάλτσ μπ ουργκ στις
καθεστώς έγινε επίσημα με την απονομή τον Ιούνιο του φασιστικά στο Κυπριακό. Κατά το ν 28 Ο κτω βρίου το υ π ερασ μένου έ ­
1937, από τον Χίτλερ στον ιδρυτή της εταιρίας, Τόμας Ουώ- Χ ίτσ ενς π ρ όκειτα ι για παράδοξο ε ­ το υ ς μ ετά από μα κροχρόνια α­
τσον, του μεταλλίου για ξένους πολίτες «οι οποίοι προέβαι- πιχείρημα, λόγω το υ μόνιμου ε ν ­ σ θένεια, δ ε ν απασχόλησε ιδ ια ίτε­
ναν σε ενέργειες άξιες του γερμανικού Ράιχ». Μετά το 1941 δ ια φ έρ ο ν το ς τω ν ΗΠΑ για τη γειτ- ρα τα μέσα μα ζικής ενημ έρω σ η ς.
η IBM έχασε τον έλεγχο των υποθέσεων της στη Γερμανία νίαση τη ς Κύπρου μ ε τη Μέση Ανα­ Το γεγο νό ς όμω ς ό τι α υτή η γυνα ί­
και ο Ουώτσον αναγκάστηκε να επιστρέφει το μετάλλιό του τολή, καθώ ς και το υ γ εγ ο ν ό το ς ότι κα δ ιε τέ λ ε σ ε επί δύο χρόνια
στον Χίτλερ, εξηγώντας του ότι δεν μπορούσε πια να υπο­ ο Κ ίσ ινγκερ υπ ήρξε ο μονα δικός (1936-38) ερ ω μ ένη το υ υπουργού
στηρίζει τις πολιτικές που ακολουθεί η κυβέρνησή του. Παρά υπ ουργός Ε ξω τερικώ ν τω ν ΗΠΑ ο Προπαγάνδας το υ Γ Ράιχ, Γιόζεφ
οποίος κα τείχε τα υ τό χρ ο να τη θ έ ­ Γκαίμπελς, δ η μ ιο υ ρ γ εί εύ λο γα ε ν ­
ταύτα η τεχνολογία της IBM δεν έπαψε να χρησιμοποιείται
ση το υ επ ικεφ α λή ς τη ς επ ιτροπ ής δ ια φ έρ ο ν για τ ο π α ρελθό ν τ η ς και
στα στρατόπεδα συγκέντρωσης για την καταγραφή των ε­
Φ όρτι, που ε ξέ τα ζ ε και εν έκ ρ ιν ε για τις π λη ρ ο φ ο ρ ίες τις οπ οίες
γκλείστων και τον έλεγχο της εργασίας τους. Αλλοι ιστορικοί
τις μ υ σ τικές απ οσ τολές τη ς CIA.
πάντως, όπως ο Ραούλ Χίλμπεργκ, κορυφαίος ερευνητής του
Π αράλληλα ο σ υγγρα φέας αντι-
Ολοκαυτώματος και συγγραφέας του έργου «Η καταστροφή
κρ ο ύ ει το σχόλιο το υ Κίσινγκερ
των Ευρωπαίων Εβραίων», είναι πιο μετριοπαθείς. Σύμφωνα για το ν Μακάριο, ό τι ήτα ν η «ά με­
με τον Χίλμπεργκ «η άποψη ότι οι Ναζί χρειάζονταν ιδιαιτέ­ ση αιτία τω ν περισσότερω ν ε ν τά ­
ρως εξελιγμένη τεχνολογία προκειμένου να είναι αποτελε­ σεων σ την Κύπρο». Κατά το ν Χί­
σματικοί είναι λανθασμένη. Η αποτελεσματικότητα μπορεί τσ εν ς, δ εδ ο μ έν ο υ ό τι ο Μ ακάριος
να επιτευχθεί από ανθρώπους με μέσα που εμείς σήμερα θ ε ­ ή τα ν ο εκ λ ε γ μ έ ν ο ς π ρ όεδ ρ ος μιας
ωρούμε πολύ πρωτόγονα». ουσιαστικά άοπλης δημοκρατία ς,
ο χαρακτηρισ μός το υ Κ ίσ ινγκερ υ­
π οδηλώ νει ό τι θεω ρο ύσ ε τη ν απο­
μάκρυνσή το υ ως λύση το υ προ­
το υ χρόνου είχαν ως θ ύ μ α και το ν ν ες τα ιν ίες το υ όπως «Η α ρ κού­ βλή μ α το ς και ότι, κατά συνέπεια,
ίδιο το ν Μπήβορ, ο οποίος α ν έφ ε­ δα», «Το όνομα το υ Ρόδου» κλπ.) ψ εύ δ ετα ι ότα ν ισ χυρίζεται ό τι δ εν
ρε εσ φ αλμένα ό τι ένας άλλος ή- είπε: «Μ ε αφ ορμή το ισ τορικό γ ε ­ γνώ ριζε τα σχέδια για τη ν α να τρο­
ρωας τη ς μά χης το υ Στάλινγκρα - γονός επ ιχειρήσ αμε να α ντιλη- πή το υ . Α ν τίθ ετα μάλιστα δύο μ ή ­
ντ, ο Γιάκομπ Παβλώφ, ζούσ ε ως φ θ ο ύ μ ε τ ι σ υνέβη στις καρδιές ν ες πριν από το πραξικόπημα, τον
μοναχός σε ένα μοναστήρι έξω τω ν ανθρώπων που το βίωσαν. Μ άιο το υ 1974, ο Κίσ ινγκερ είχε
από τη Μόσχα, ενώ σ την πραγμα­ Γνωρίζαμε για κάπ οιους από το υ ς λ ά βει ένα υπ όμνημα από το ν Τό­
τικ ό τη τα είχε π εθά νει το 1981. χα ρ α κτήρ ες από κα τα γρα φ ές σε μας Μπόιατ, επ ικεφ α λή ς το υ γρα­
Σχολιάζοντας τη φιλολογία που έ ­ αρχεία και ν το κ ο υ μ έν τα . Τα υπό­ φ είο υ το υ Σ τέ η τ Ν τη π ά ρ τμ εντ για
χει ανα π τυ χθεί γύρω από τη ν τα ι­ λοιπα είναι θ έ μ α ε λ ε ύ θ ε ρ η ς από­ τη ν Κύπρο, στο οποίο ο τε λ ε υ τα ί­ Η μοιραία γυναίκα στη ζωή του
νία ο σ κη ν ο θ έτη ς Ζαν Ζακ Ανώ δοσης». ος θεω ρο ύσ ε ως επ ικείμ ενη τη ν ε ­ Γκαίμπελς, η γο ητευτική Λίντα
(γνω στός από ά λ λες επ ιτυ χ η μ έ­ πέμβαση τ η ς χο ύντα ς σ την Κύπρο Μπαάροβα.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α

ε ν δ έ χ ετα ι να γνώ ριζε για τη ν προ­
σωπική και τη δημόσια ζωή το υ
διάσημου σ υνεργά τη το υ Χ ίτλερ.
Η πλήρης εξισ τό ρ η σ η τ η ς ζωής
τη ς γ ο η τε υ τικ ή ς Μ παάροβα πε-
ρ ιέχ ετα ι στη βιογραφία τη ς , η κυ ­
κλοφ ορ ία τη ς οποίας α να μενό τα ν
το ν Μ ά ρτιο στη Γερμανία μ ε τίτλ ο
«Η γλυκιά πίκρα τη ς ζωής μου». Η
Μ παάροβα επ ισ κέφ θ η κε για πρώ­
τη φ ορά τη Γερμανία το 1934, σε
ηλικία είκοσ ι ετώ ν, για τις ανά­
γ κ ε ς μιας τα ινία ς. Την επ οχή ε κ ε ί­
νη δια τηρ ο ύσ ε δεσ μό μ ε το ν Γερ­
μανό ηθοπ οιό Γκούσ ταβ Φ ρόυλιχ,
ο οπ οίος είνα ι ευ ρ ύ τε ρ α γνω σ τός
για τη σ υ μ μ ετο χή το υ στη διάση­
μη ταινία το υ βω βού κ ιν η μ α το ­
γράφ ου «Μ ετρόπ ολις». Π α ρ ά τα ύ -
τα μ ε τά από τρ ε ις η μ έ ρ ε ς κλ ή θ η ­
κε σ την Κ αγκελαρία για τσάι με
το ν Χ ίτλερ. Κ ατά τη διά ρκεια τη ς
σ υνάντησ ης εκ είν ο ς τη ς εκ μ υ σ τη -
ρ ε ύ θ η κ ε ό τι το υ θ ύ μ ιζε κάποιον
«όμορφ ο και μαζί τρ α γ ικό άνθρω ­
πο» στη ζωή το υ , εν νο ώ ν τα ς τη ν
ανιψιά το υ και πρώην ερ ω μ ένη
το υ , Α ντζελα (Γκέλι) Ράουμπαλ, η
οποία το 1931 είχε α υ το κ το ν ή σ ει
σε ηλικία 23 ετώ ν μ ε μια σφαίρα
σ την καρδιά, απ ελπ ισ μένη για το
α δ ιέξο δ ο το υ δ εσ μού το υ ς . Α κο­
λούθησ αν α ρ κ ε τέ ς α κόμα επ ισ κέ­
ψ εις τη ς τρ ο μ ο κ ρ α τη μ έν η ς Μπα­
άροβα, σ την οποία πάντω ς ο Χ ίτ­
λ ε ρ π ο τέ δ ε ν άσκησε π ιέσεις.
Κατά τη διά ρκεια τω ν Ο λυ­
μπιακών Αγώνων το υ 1936 η γο η ­
τε υ τικ ή η θ οπ οιό ς γνώ ρισε το ν
Γιόζεφ Γκαίμπ ελς, ο οπ οίος είχε
νοικιάσ ει μία βίλα κο ντά στο σπίτι
το υ Φ ρόυλιχ, σ το β ερ ο λ ινέζικο
προάστιο Σ δ ά ν εν β ερ τερ . Η Μπαά-
ροβα ε ρ ω τε ύ τη κ ε το ν Γκαίμπελς
από τη ν πρώτη ματιά και συναντή-
θ η κ ε α ρ κ ετές φ ο ρ ές μαζί το υ στη
θα λα μ ηγό το υ , σ το εξο χ ικ ό το υ
σπίτι έξω από τ ο Β ερ ολίνο ή κατά
τη διά ρκεια τα ξιδ ιώ ν το υ . Κατά
τη ν ίδια «ήταν ειδ ικ ό ς σ το κυνήγι,
στο φ λ ερ τ, κα νένα ς και τίπ ο τε
δ ε ν μπ ορούσ ε να το υ ξεφ ύ γει» .
Σ ε ένα άλλο σ ημείο εκ μ υ σ τη ρ ε ύ ε ­
τα ι ό τι κάποιο χειμ ω νιά τικο από­
γ ευ μ α στο εξο χ ικ ό το υ , ό τα ν τη
φ ίλησ ε για πρώτη φ ορά, τη ς εξο -
μο λο γή θ η κ ε: « Π ο τέ στη ζωή μου
δ ε ν ένιωσα να καίγομαι έτσ ι από
αγάπη για μια γυναίκα». Η σχέση
το υ ς άρχισε να γ ίν ε τα ι ευ ρ ύ τερ α
γνω σ τή ό τα ν ο Γκαίμπ ελς κα τό ρ ­
θω σε να εξα σ φ α λίσ ει ο ικο ν ο μ ικές
διευ κο λύ νσ εις για μια τα ινία τη ς.
Κάποια σ τιγμή μάλισ τα ο Φ ρόυλιχ,
μ ε το ν οποίο η Μ παάροβα δ ε ν εί­
χε δια κόψ ει τη σχέση τη ς , β ρ ή κε
το υ ς δύ ο ερ α σ τές να ετο ιμ ά ζο ­
ν τα ι να πάνε σ το εξο χ ικ ό το υ Γκαί­
μπ ελς. Α κο λο ύ θ η σ ε λογομαχία
μ ε τα ξύ τω ν δύ ο ανδρώ ν κα τά τη
διά ρκεια τη ς οποίας φ η μ ο λο γεί-
ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α
ΕΙΔΗΣΕΙΣ
τα ι ό τι ο Φ ρόυλιχ χασ τούκισ ε το ν
Γκαίμπ ελς και η οποία είχε ως α­
π ο τέλεσ μ α τη διακοπή τη ς απαλ­
λα γή ς το υ Φ ρόυλιχ από τις σ τρα ­
τιω τικ ές το υ υπ οχρεώ σ εις και τη
σ τρά τευ σ ή το υ το 1941. Το φ θ ιν ό ­
πωρο το υ 1938 ο Γκαίμπ ελς τ η λ ε ­
φ ώ νησ ε σ την ηθοπ οιό για να τη ς
α ν α γγ είλει ό τι είχε ανακοινώ σει
το ν δεσ μό το υ ς στη σύζυγό το υ
και ό τι ή θ ε λ ε οι δ ύ ο γ υ ν α ίκ ες να
σ υναντηθούν. Παρά τη ν ταρα χή
τ η ς η Μ άγδα Γκαίμπελς συναίνε-
σε να μο ιρ ά ζετα ι το ν άνδρα τη ς
μ ε τη Μ παάροβα υπό τ ο ν όρ ο ότι
εκ είν η θ α υποσχόταν να μην κά­
ν ει παιδιά μαζί το υ . Ο Γκαίμπελς
προσπάθησε να εξο μ α λ ύ ν ει τη ν
κατάσταση π ρ οσ φ έρ ο ντα ς κο­
σ μήματα και σ τις δύ ο γυνα ίκες.
Α ρ γ ό τερ α όμω ς η Μ άγδα Γκαί­
μπ ελς μίλησ ε για το θ έ μ α σ τον
Χ ίτλερ , ο οποίος κά λεσ ε το ν υ­
πουργό το υ σ την Κ αγκελαρία, α-
π έρριψ ε το α ίτη μά το υ για διαζύ­
γιο και το υ απ αγόρευσ ε να δ ει πά­
λι τη ν ερ ω μ ένη το υ . Χ α ρα κτηρίζο­
ντα ς τη γυνα ίκα το υ «διάβολο» ο
Γκαίμπ ελς απ οχαιρέτησ ε τη λ εφ ω ­
νικά τη ν ερ ω μ ένη το υ κλαίγο-
ντα ς. Σ ύ ντο μ α οι σχέσ εις Χ ίτλ ερ -
Γκαίμπ ελς απ οκατα σ τά θηκαν με
θ ύ μ α τη Μπαάροβα, σ την οποία α-
π α γο ρ εύ θ η κ ε να εγ κ α τα λ είψ ε ι τη
Γερμανία, καθώ ς και να σ υ μ μ ετέ­
χ ει σε τα ιν ίες και κο ινω νικές ε κ ­
δηλώ σεις. Ε κείνη όμω ς κα τό ρ θ ω ­
σε να επ ισ τρ έφ ει σ την Πράγα και
τ ο 1942 π ήγε σ την Ιταλία, όπου
σ υνέχισε τη σ ταδιοδρομία τη ς . Το
ίδιο έ τ ο ς σ υνάντησ ε πάλι συμπτω-
μ α τικά το ν Γκαίμπελς σ το Φ εσ τι­
βάλ Κ ινημ α τογρά φ ου τ η ς Β εν ε­
τία ς, αλλά εκ είν ο ς τ η ν αγνόησ ε.
Το 1945 η ηθ οπ οιό ς σ υνελήφ θη
από το υ ς Α μερ ικα νο ύς για σ υνερ­
γασία μ ε τ ο εθνικοσ οσ ια λισ π κό
κα θ εσ τώ ς και φ υ λ α κίσ τη κε για μι­
κρό διάσ τημα. Η σ ταδιοδρομία
τ η ς κα τα σ τρ ά φ ηκε, καθώ ς οι συ­
μπ α τριώ τες τ η ς δ ε ν τη συγχώ ρη­
σαν π ο τέ, ενώ και η προσωπική
τη ς ζωή ο δ η γ ή θ η κ ε σε α δ ιέξο δ ο
μ ε τά από ένα ν α π ο τυ χ η μ ένο γά­
μο. Η ίδια κ α τέ λ η ξε να α ρ νείτα ι τη
σχέση τη ς μ ε το ν Γκαίμπ ελς μέχρ ι
τη ν π ερα σ μένη δ εκ α ετία , ο π ό τε ο
Γερμανός ε κ δ ό τη ς Ρίχαρντ Κ έτερ -
μα ν τ η ν έπ εισ ε να γράψ ει γΓ α υ­
τήν. Αναπολώντας τ ο ν δ εσ μό το υ ς
η Μ παάροβα έ λ ε γ ε ό τι τ ο συναί­
σθημα που τη ν κυ ρ ίευ ε ή τα ν η
θλίψ η, ενώ σε ένα ν το κ υ μ α ν τέρ
για τη ζωή τ η ς που γ υ ρ ίσ τη κ ε από
τη ν τσ εχική τη λεό ρ α σ η τ ο 1995
δήλω σε ό τι καμία ταινία από όσ ες
γύρισ ε δ ε ν ή τα ν τόσ ο δρ α μα τική
όσο η ίδια η ζωή τη ς.
ΑΝΑΒΙΩΣΗ
ΠΤΗΤΙΚΗΣ
ΜΗΧΑΝΗΣ
ΤΟΥ ΝΤΑ ΒΙΝΤΣΙ
Οσοι έχουν ασχοληθεί με το
έργο το υ διάσημου κα λλιτέχνη και
εφ ε υ ρ έ τη τη ς Αναγέννησης Λεο-
νάρντο ντα Βίντσι γνωρίζουν ότι
ένα από τα κυ ριότερα ενδια φ έρ ο­
ντα το υ ήτα ν οι π τη τικές μηχανές.
Ο ντα Βίντσι έγραψ ε κάποτε χαρα­
κτηριστικά: «Οταν κάποτε γ ευ θ εί-
τ ε το πώς είναι να π ετάς, θα περπα­
τά τε πάντα στη γη μ ε τα μάτια
σ τραμμένα ψηλά». Η αδυναμία του
πάντως να κατασκευάσει ένα ολο­
κληρω μένο α νεμόπ τερο τον κατά-
τρυχε μέχρι τη ν ημέρα το υ θα νά­
του του, με απ οτέλεσ μα ο Τζιρόλα-
μο Καρντάνο, απόγονος ενός φίλου
του πρωτοπόρου Φ λωρεντινού επι­
στήμονα, να αναφ έρει: «Ο ντα Βί-
ντσι είχε προσπαθήσει να κα τα κτή ­
σει το υ ς α ιθ έρ ες και είχε απογοη-
τευ θ εί» . Τα π αλαιότερα σχέδια του
ανεμόπ τερου φ αίνεται ότι ανάγο­
νται στο 1490, στα διαλείμματα τη ς
κατασ κευής το υ αριστουργήματός
του, του «Μ υστικού Δείπνου»,
στην εκκλησ ία τη ς Σάντα Μαρία
ν τε λ ε Γκράτσιε, κοντά στο Μιλάνο.
Τα σχεδιαγράμματα αυτά είχαν χα­
θ ε ί μέχρι το 1966, οπ ότε βρέθηκαν
μαζί μ ε τα σχέδια άλλων μηχανημά­
των το υ σε ένα μουσείο στη Μαδρί­
τη. Μ ετά τη ν επιτυχία τω ν αρχικών
δοκιμών που πραγματοποιήθηκαν
με βάση τα πρωτότυπα σχέδια το ν
Ιούνιο το υ 2000, από το ν Β ρετανό
εφ ε υ ρ έ τη Αντριαν Νίκολας, το μου­
σείο Λ εονά ρντο ντα Βίντσι τη ς πό­
λης Βίντσι (κοντά στη Φλωρεντία)
π ρόκειται να διαθέσ ει φ έτο ς τη ν ά­
νοιξη 30.000 λ ίρ ες για τη ν κατα­
σκευή ενός ολοκληρω μένου α νε­
μόπτερου σχήματος «Κονκόρντ»,
ακριβώς όπως το είχε σχεδιάσει ο
διάσημος εφ ευ ρ έτη ς. Η δοκιμή
π ρόκειται να πραγματοπ οιηθεί στο
ιταλικό όρος Κούτσο από το ν Αυ­
στριακό παγκόσμιο πρω ταθλητή
πτήσεων με ανεμόπ τερο, Μάνφρε-
ν τ Ρίχμερ. Σχολιάζοντας τη ν πρω­
τοτυπία των σχεδίων το υ Λεονάρ­
ν το ο Τζιάνι Χοτζ, πρόεδρος μιας
από τις ετα ιρ ίες κατασκευής το υ α­
νεμόπ τερου, αναφ έρει χαρακτηρι­
στικά: «Η εφ εύρεσ η το υ Λεονάρ­
ν το είχε σκοπό να σχίζει πέρα για
πέρα το ν αέρα, κατά μήκος, και
πρώτα μ ε τη μύτη τη ς κατασκευής.
Πριν από π έν τε αιώνες, μ ε τη ν έ ­
μπνευσή το υ π ρ οέβ λεψ ε κατά κά­
ποιον τρόπο το σχήμα το υ υπ ερη­
χη τικού αεροσ κάφ ους Concorde με
το λεπ τό του σκάφος και το σχήμα
δ έλτα στα φ τερ ά του». Σύμφωνα
με το σχέδιο το υ Λ εονά ρντο από τα
φ τερ ά θα κρεμό τα ν ένα καλάθι χω­
ρ η τικό τη τα ς εν ό ς ατόμου, εξο π λι­
σμένο με τροχούς και σχοινιά που
θ α σ υνδέοντα ν με το πανί και μέσω
τω ν οποίων θα ελεγχό τα ν η κίνηση.
Στη Φ λωρεντία εκ τίθ ε τα ι ήδη ένα
ομοίωμα του ανεμόπ τερου κατα­
σκευασμένο από υλικά που θα μπο­
ρούσε να χρησιμοποιήσει ο Λ εο ­
νάρντο στην εποχή του, το οποίο ό­
μως δεν θα ήτα ν σε θέσ η να α ντέ-
ξει το βάρος ενός ατόμου. Γι' αυ­
τό ν το ν λόγο το α νεμόπ τερο του
πειράματος π ρόκειται να απ οτελεί-
ται από αλουμίνιο και ύφασμα, δη­
λαδή ελαφρά υλικά τα οποία χρησι­
μοποιούνται και σε ιστιοπλοϊκά
σκάφη.
ΑΙΡΕΤΙΚΗ ΑΠΟΨΗ
ΓΙΑ ΤΟ ΕΒΡΑΪΚΟ
ΟΛΟΚΑΥΤΩΜΑ
Για του ς περισ σ ότερους Ε­
βραίους το Ο λοκαύτωμα α π οτελεί
ένα θ έμ α το οποίο δικαιωματικά
δ εν μπορεί να κατα λήγει σε τίπ οτε
άλλο παρά σε συμπάθεια για τα θ ύ ­
ματά του. Η έκφραση οποιοσδήπο­
τ ε α ν τίθ ετη ς άποψης μπορεί να
προκαλέσει έν το ν ες αντιδράσεις, ι­
δίως στις ΗΠΑ, όπου και μόνη η επί­
κληση τη ς αίσθησης το υ «πολιτικά
ορθού» οδηγεί σε καταδίκη κάθε
α ν τίθ ε τη ς γνώμης. Παρά τα ύ τα
πρόσφατα ο εβραϊκής καταγωγής
Νόρμαν Φίνκελσταϊν, κα θ ηγητή ς
του Μαρξισμού και το υ Ναζισμού
στο Hunter College τη ς Νέας Υόρ-
κης, τόλμησ ε να αμφισβητήσει τη
σκοπ ιμότητα τη ς συνεχούς υπεν-
θύμισ ης του Ο λοκαυτώ ματος προ-
καλώντας τη μήνι πολλών συμπα­
τριω τώ ν του. Σ το πρόσφατο βιβλίο
το υ με τίτλ ο "The Holocaust Industry:
Reflections on the Exploitation of
Jewish suffering" (εκδ. Verso, 2000) o
47 ετώ ν κα θ ηγητή ς ισχυρίζεται ότι
η μνήμη το υ Ο λοκαυτώ ματος ε ξ υ ­
π η ρ ετεί κυρίως π ολιτικές και οικο­
νομικές σ κοπ ιμότητες, ενώ παράλ­
ληλα α π οτελεί και μέσο ηθικώ ν ε ­
κβιασμών από τις εβ ρ α ϊκές οργα­
νώσεις. Ενα μεγάλο μέρ ος των επι­
χειρημάτω ν του σ υγγραφέα αφορά
τη ν αποζημίωση όσων επέζησαν
από το Ολοκαύτω μα (μετα ξύ των ο­
ποίων ήτα ν και οι γονείς του ) και
τη ν απώτερη χρήση των ποσών
που καταβλήθηκαν γ ι’ αυτόν το ν
σκοπό. Οπως αναφ έρει ο συγγρα­
φέας, μ ετα ξύ το υ 1953 και του 1965
η δυτικογερμανική κυβέρνησ η κα­
τέβ α λ ε για αποζημιώσεις εφάπαξ
500 εκατομμύρ ια δολάρια και άλλα
10 εκατομμύρ ια κ α τ’ έτο ς. Από αυ­
τά τα χρήματα δ ό θ η κε στα θύμα τα
μόνο το 15%, ενώ τα υπόλοιπα κα-
 ΕΙΔΗΣΕΙΣ

τέλ η το υ 1955 και εξή ς. Η μονάδα

ΚΑΤΑΝΤΗΜΑ ΝΕΟΕΛΛΗΝΩΝ "ΠΑΤΡΙΩΤΩΝ" πραγματοποίησε συνολικά 178 ρί­
ψ εις σε δύο π εριοχές, στο Σεμιπα-
λατίνσκ του Καζακστάν και στη Νό-
Είναι ευρύτερα γνωστές οι αντιλήψεις
βαγια Ζέμλια στον Α ρκτικό Κύκλο,
πολλών (δυστυχώς πάρα πολλών) συμπολιτών
και η δράση τη ς διακόπηκε μόνον
μας όσον αφορά την ιστορία αυτού του τόπου
όταν οι υπ έργειες α το μικές δοκι­
και τη διατήρηση της ιστορικής μνήμης, που
μές αντικατασ τάθηκα ν με υπόγει­
εκφράζονται ουσιαστικά με μέτρια ως απόλυ­ ες. Η έν τα ξη του Λιασνίκοφ στη μο­
τη αδιαφορία για τις επετείους, τις εορτές, τις νάδα πραγματοπ οιήθηκε χωρίς ο ί­
μεγάλες μορφές του έθνους, τη συντήρηση διος να γνω ρίζει το ν τόπο τη ς μ ε­
των κάθε είδους μνημείων κλπ. Η στάση αυτή τά θ εσ ής του ή το ν τύπο τη ς μονά­
δεν είναι κάτι που προέκυψε αιφνιδιαστικά. δας μέχρι την έναρξη της εκπαί­
Είναι αποτέλεσμα της κρατικής πολιτικής, ιδι­ δευσ ής του. Πάντως το πιο
αίτερα μετά τη μεταπολίτευση, η οποία "κατα­ σ υνταρακτικό στοιχείο των αποκα-
σκευάζει" πολίτες, οικογένειες και ολόκληρες λύψεών του έγ κειτα ι στο γεγονός
κοινωνικές ομάδες που δεν έχουν άποψη ή, ότι οι πιλότοι υποχρεώ νονταν να
καλύτερα, έχουν την "άποψη" η οποία χαρα­ π ετού ν σ υστηματικά σε σχετικά μι­
κτηρίζει τον μαζάνθρωπο της σύγχρονης Νέ­ κρό ύψος και κοντά στα ατομικά
ας Τάξης πραγμάτων. Ομως από ό,τι φαίνεται η "μανιτάρια", π ροκειμένου να δοκι­
κατάσταση εξελίσσεται από το κακό στο χει­ μάζεται η αντοχή των ιδίων και των
ρότερο. Διαβάζοντας ένα εξαιρετικά δημοσί­ Α ποψη το υ γερ μ α νικ ο ύ μ νη μ είο υ πριν από τη αεροπλάνων στη θ ερ μ ό τη τα και
ευμα της εφημερίδας "Ελευθεροτυπία" μ ερ ικ ή κ α τα σ τρ ο φ ή το υ . Η λ έ ξη "αίσχος" είναι στους κραδασμούς των εκρήξεων.
(31.3.2001) πληροφορηθήκαμε τη μερική κα­ ίσως η μόνη που α ρ μ ό ζ ει για να χ α ρ α κ τη ρ ισ τε ί Σε μια περίπτωση ο Λιασνίκοφ ανα­
ταστροφή του μνημείου που ανέγειραν οι Γερ­ η π ράξη των όποιων όψιμω ν "υ π ερ π α τρ ιω τώ ν" γκά σ τηκε να π ετά ξει με ένα βομ­
μανοί το 1941 λίγο έξω από τα Χανιά με σκοπό (φ ω τ. Γ. Τερνιώ της). βαρδιστικό Tu-16 στην περιοχή
μιας έκ ρ η ξη ς και, σύμφωνα με τα
να τιμήσουν τους πεσόντες τους κατά τη μά­
λεγό μ ενό του , το αεροπλάνο τρ α ­
χη για την κατάληψη της Κρήτης. Πιο συγκε­
ντα ζόταν τόσο πολύ ώστε οι μοχλοί
κριμένα στα τέλη του περασμένου Νοεμβρίου μεγάλη σύγκρουση του 1941; Μήπως στην ε­ γλιστρούσαν από τα χέρια του. "Η
οι "κακές καιρικές συνθήκες" έπληξαν τον ε- ξέλιξη αυτή βοήθησαν και εκείνοι που επιθυ­ ζέστη ήτα ν τόσο έν το ν η που δεν
φορμώντα αετό που βρισκόταν στην κορυφή μούν την "απρόσκοπτη" τουριστική αξιοποίη­ μπορούσα να αναπνεύσω. Πετούσα
του μνημείου, κόβοντάς τον σχεδόν στη μέ­ ση της περιοχής; με 560 μίλια τη ν ώρα προς το πυρη­
ση. Πρόσφατα "κάποιοι" αποτελείωσαν το Προσπαθώντας να παραμείνουμε ψύχραι­ νικό μανιτάρι το οποίο μεγάλωνε
“κακό πουλί“, επειδή θεωρούν πως ήλθε ο μοι απευθύνουμε έκκληση προς κάθε ενδια­ και δ εν μπορούσα να δω το ν ορίζο­
καιρός να φύγει το μνημείο συνολικά, "μετα- φερόμενο να βοηθήσει στην αποκατάσταση ντα... Η ζέσ τη με είχε καταβάλει. Ε­
φερόμενο" ή εξαφανιζόμενο. Για όλα αυτά ου- του μνημείου και της αξιοπρεπείας μας ως λα­ βγαλα το σακάκι και το πουλόβερ
δείς αρμόδιος ενοχλήθηκε και η τοπική δημο­ ού. Οταν παραμένουμε αδιάφοροι απέναντι μου, ξεκούμπω σα το πουκάμισό
τική αρχή ουδέν έπραξε για να αποκαταστή- σε τέτοιες πράξεις ποικίλων ανθρωποειδών, μου και είδα ότι το σ τήθος μου ή­
σει τη φθορά. Αραγε είναι τόσο δύσκολο να δεν θα πρέπει να απορούμε για τον τρόπο με ταν καλυμμένο με εξανθήματα".
γίνει αντιληπτό ότι μέσω του μνημείου προ­ τον οποίο μας φέρονται και μας μεταχειρίζο­ Πολλοί πιλότοι π ιστεύεται ότι πέ-
βάλλεται και ο αγώνας των Κρητών κατά τη νται (...) "σύμμαχοι" και "φίλοι". θαναν από καρκίνο ή λευχαιμία, ο
Λιασνίκοφ όμως δ εν παρουσίασε
προβλήματα υγείας, παρά τη συμ­
μετοχή το υ στο π ερισ τατικό που
τέλ η ξα ν σε άλλους «επιζήσαντες», λογική, θα έπρεπε να σταματήσουν για ποικίλες μυσ τικές δρασ τηριό­ προαναφ έρθηκε, αλλά και την επί­
δηλαδή σε εβ ρα ϊκές κο ινό τη τες οι αιτήσ εις αποζημίωσης για τα τη τε ς που πραγματοπ οιούντο κατά σκεψή του σε μια περιοχή κοντά
το υ αραβικού κόσμου και σε διά­ τριάμισι εκατομμύρ ια Εβραίων που τη διάρκεια του Ψ υχρού Π ολέμου. στο επ ίκεντρο μιας έκ ρ η ξη ς τη ν ε ­
φορα ιδρύματα, όπως το Βαντ Για- θυσιάστηκαν στην Πολωνία, δ εδ ο ­ Πρόσφατα χάρη στις αποκαλύψεις π ομένη τη ς πραγματοποίησής της.
σέμ στο Ισραήλ, τα οποία κατά το ν μένου μάλιστα ότι οι εβ ρ α ϊκές κοι­ ενός απόστρατου Σ ο βιετικού πιλό­ Οι υπηρεσίες του ανταμείφ θηκαν
συγγραφέα μεγαλοποιούν ακόμα ν ό τη τε ς τη ς Α μερικής είναι α ρκετά του, το υ Κονσταντίν Λιασνίκοφ, 78 με το παράσημο ανδρείας Λένιν, ο
και σήμερα το ν αριθμό των θ υ μά ­ πλούσιες ώστε να μη χρειά ζετα ι να ετώ ν σήμερα, απ οκαλύφθηκε η ά­ ίδιος όμως δ εν τόλμησ ε να μιλήσει
των π ροκειμένου να συνεχίσουν να πλουτίσουν περισσότερο σε βάρος γνωστη δράση μιας επ ίλ εκτη ς σο­ στη σύζυγό το υ για τις μυσ τικές α­
λαμβάνουν παχυλές αποζημιώσεις. των φ τω χότερω ν Πολωνών". "Τελι­ βιετική ς αεροπορικής μονάδας με π οσ τολές του παρά μόνο μ ετά την
Οπως λ έει χαρακτηριστικά ο Φίν- κά", κατα λήγει ο Φίνκελσταϊν, "εάν τη ν ονομασία «Μπαγκερόφσκι». Η κατάρρευση τη ς Σ ο βιετικής Ενω­
κελσταϊν, "εάν οι Εβραίοι που κ α τέ­ το Ολοκαύτω μα δεν αποκαταστα- μονάδα αυτή σχηματίσ τηκε το 1947 σης, το 1992. Συνοψ ίζοντας τις ε ­
φυγαν στη Σοβιετική Ενωση κατα- θ ε ί στις ισ τορικές του διαστάσεις, και έλ α β ε το όνομά τη ς από το όνο­ ντυπώσεις του λέει: «Ακόμα έχω
χω ρηθούν ως "επιζήσαντες", το ί­ το μόνο απ οτέλεσ μά το υ θα είναι μα ενός χωριού τη ς Κριμαίας που ένα αίσθημα ενοχής. Ημαστε όμως
διο δικαιούνται να ισχυριστούν και να ενισ χύει το ν αντισημιτισμό οτη ν βρισκόταν κοντά στη βάση τη ς (η ί­ πιόνια στα χέρια το υ Κρεμλίνου. Ε­
οι Παλαιστίνιοι τη ς Διασποράς. Α­ Ευρώπη". δια η βάση είχε το ν κωδικό αριθμό κείνη τη ν εποχή η ζωή των ανθρώ ­
ντίστοιχα εάν ως επ ιζήσαντες θ εω ­ «Πολύγωνο 71»), Α π ο τελείτο από πων δ εν είχε αξία. Με κάθε βόμβα
ρηθούν όσοι Εβραίοι δ εν εξο ν τώ ­ λιγό τερα από 40 επ ίλεκτα μέλη με το Κρεμλίνο μπορούσε να τρομάζει
θηκαν από το ν Χίτλερ, π.χ. ο Χένρι ειδική εκπαίδευση στη ρίψη ατομι­ τη Δύση και να ελπίζει ότι θα κέρ δι­
Κίσινγκερ, αντίστοιχα μπορούν να κών βομβών και υδρογονοβομβών. ζε περισ σ ότερες παραχωρήσεις
ισχυριστούν ό τι είναι “ επιζήσα­
ντες» και όσοι Β ιετναμέζοι διασώ­
ΣΟΒΙΕΤΙΚΟΙ Ο Λιασνίκοφ, μέλος του Σοβιετικού
Κομμουνιστικού Κ όμματος και ε κ ­
από αυτήν. Ηταν ένα τρομακτικό
και επικίνδυνο παιχνίδι που παιζό­
θηκαν παρά τα δεινά που επ έφ ερ ε ΠΙΛΟΤΟΙ- πα ιδευτής πιλότων μαχητικών α ε­ ταν σε βάρος μας».
στο Β ιετνάμ η πολιτική του Κίσιν- ΠΕΙΡΑΜΑΤΟΖΩΑ ροπλάνων κατά τη διάρκεια του Β'
γκερ. Φυσικά κανένας Β ιετνα μ έζος Παγκοσμίου Π ολέμου, εν τά χ θ η κε
δ εν αποζημιώθηκε μέχρι σήμερα Η κατάρρευση τη ς Σ οβιετικής στη μονάδα το 1954 και έλα βε μ έ­
από τις ΗΠΑ, οπ ότε, κατά τη ν ίδια Ενωσης έφ ερ ε στο φως στοιχεία ρος σε ρίψ εις 14 βομβών, από τα

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α
 ΚΛΟΒΗΣ - ΧΛΩΔΟΒΙΚΟΣ Α’
Η ΦΡΑΓΚΙΚΗ ΔΥΝΑΣΤΕΙΑ
ΤΟΥ ΠΡΩΙΜΟΥ ΜΕΣΑΙΩΝΑ
ΑΛΕΞΗΣ Γ.Κ. ΣΑΒΒΙΔΗΣ
M .Phil. Δ ρ Φ.
α σ ικ έ ς π η γ έ ς γ ια τ η ν ισ το ρ ία
Ε π ίκουρος κ α θ η γ η τή ς ερ ευ νώ ν βυζα ν τιν ή ς ισ το ρ ία ς σ το Ε θνικό Ιδ ρ υ μ α Ερευνώ ν I j j i τω ν Μ ε ρ ο β ιγ γ ε ίω ν ε ίν α ι ο
Δ ιδ ά σ κ ω ν (με α ν ά θ εσ η ) σ το Τμήμα Μ εσ ο γ εια κ ώ ν Σπουδώ ν Π α ν επ ισ τη μ ίο υ Α ιγα ίο υ (Ρ όδος) Γ ρ η γ ό ρ ιο ς τη ς Τουρώ νης
(Τ ού ρ)-(5 38 -5 94 ), τ ο υ ο π ο ίο υ η « Ισ το ρ ία
τω ν Φ ρ ά γ κ ω ν » (λ α τιν ικ ά ) κ α λ ύ π τ ε ι τ η ν
Σ Η Μ Α Ν Τ ΙΚ Ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ π ε ρ ίο δ ο απ ό τ ις α ρ χ έ ς τ ο υ 5 ο υ αιώ να
ΚΑΤΑ ΤΟΥΣ ΠΡΩ ΤΟ Υ Σ Α ΙΩ Ν Ε Σ ω ς τ ο 591 μ.Χ ., κα ι ο Ε (γ )ιν ά ρ δ ο ς ή Εϊν-
χ ά ρ δ ο ς (π ερ . 770-840), ο ο ν ο μ α σ τό ς
ΣΧ Η Μ ΑΤΟ Π Ο ΙΗ ΣΗ Σ β ιο γ ρ ά φ ο ς τ ο υ Κ α ρ λ ο μ ά γ ν ο υ , μ ε τ ο ν
« Β ίο τ ο υ Κ α ρ ό λ ο υ τ ο υ Μ ε γ ά λ ο υ » (επ ί­
ΚΑΙ Δ ΙΑ Μ Ο Ρ Φ Ω Σ Η Σ σ η ς σ τα λ α τιν ικ ά )-(β λ . Μ . M cC orm ick.
«G re go ry of Tours», O xfo rd d ic tio n a ry of
ΤΗΣ Μ Ε Σ Α ΙΩ Ν ΙΚ Η Σ ΕΥ ΡΩ ΠΗ Σ B yzantium , Ν έα Υ ό ρ κ η -Ο ξφ ό ρ δ η 1991.
Α Π Ο Τ Ε Λ Ε Ι Η ΙΣΤΟΡΙΑ σ. 883 κα ι Τ Λ ο υ γ γ ή ς , « Ε ϊν ά ρ δ ο ς , ο β ιο ­
γρ ά φ ο ς το υ Κ α ρ λο μά γνου », « Ε λ ευ θ ε-
ΤΗΣ Π Ρ Ω ΤΗ Σ ΦΡΑΓΚΙΚΗΣ ρ ο τυ π ία » /Ισ το ρ ικ ά αρ. 53, 19-10-2000.
σσ. 70-73).
ΔΥΝ ΑΣΤΕΙΑΣ ΤΩΝ Μ Ε Ρ Ο Β ΙΓ Γ Ε ΙΩ Ν Ο υ σ ια σ τικ ο ί ιδ ρ υ τ έ ς τ η ς δ υ ν α σ τ ε ί­
α ς θ ε ω ρ ο ύ ν τ α ι ο γ ιο ς κα ι ο ε γ γ ο ν ό ς
(Μ Ε Ρ Ο Β Ε Ν Ζ ΙΕ Ν ), ΤΩΝ Ο Π Ο ΙΩ Ν τ ο υ Μ ε ρ ο β α ίο υ , δ η λ . ο ι Χ ιλ δ έ ρ ιχ ο ς Α
01 Α Π Α Ρ Χ Ε Σ ΣΥ ΝΔΕ Ο Ν ΤΑΙ (π έθ . τ ο 481) κα ι Κ λ ό β η ς -Χ λ ω δ ο β ίκ ο ς
Α ’ (481-511). Ο δ ε ύ τ ε ρ ο ς , μ ά λ ισ τα , π ου
Μ Ε ΤΟΝ Η Μ Ι Μ Υ Θ ΙΚ Ο Η Γ Ε Μ Ο Ν Α θ ε ω ρ ε ίτ α ι α π ό τ ο ν ν ε ώ τ ε ρ ο ισ το ρ ικ ό
Η. Fisher «ο δ η μ ιο υ ρ γ ό ς τ η ς μ εσ α ιω ν ι­
ΤΩΝ Σ Α Λ ΙΩ Ν ΦΡΑΓΚΩΝ κ ή ς μ ο ν α ρ χ ικ ή ς π α ρ ά δ ο σ η ς » τ ω ν Γάλ­
λω ν, π α γίω σ ε ω ς η γ ε μ ό ν α ς τ ω ν Σ α λ ίω ν
Μ Ε Ρ Ο Β Α ΙΟ , ΓΙΟ Κ Α Π Ο ΙΟ Υ
8 Φ ρ ά γ κ ω ν τ ο κ ρ ά τ ο ς τ ο υ μ ε τ ι ς τ ρ ε ις
μ ε γ ά λ ε ς ν ίκ ε ς τ ο υ κ α τ ά τ ο υ Σ υ ά γ ρ ιο υ
Θ Α Λ Α Σ Σ ΙΟ Υ Θ ΕΟ Υ ΣΥ Μ Φ Ω Ν Α Μ Ε ΤΟΥΣ Π Α Λ Α ΙΟ Υ Σ ΓΑΛΛΙΚΟΥΣ
σ τη Σ ο υ α σ σ ό ν (486), κ α τ ά τω ν Α λ ε μ ά ν -
Μ Ε Σ Α ΙΩ Ν ΙΚ Ο Υ Σ ΘΡΥΛΟΥΣ. νω ν (Α λ α μ α ν ώ ν ) σ τη ν Α λ σ α τία (496) και
κ α τά τ ω ν Β η σ ιγ ό τθ ω ν σ το Β ο υ ιγ ιέ , κ ο ­
ΣΤΟΥΣ ΤΡ Ε ΙΣ Η Μ ΙΣ Υ Α ΙΩ Ν Ε Σ ν τ ά σ το Π ο υ α τ ιέ (507), ε ν ώ π α ρ ά λ λ η λ α
μ ε τ έ φ ε ρ ε τ η γ α λ λ ικ ή π ρ ω τε ύ ο υ σ α από
Ζ Ω Η Σ ΤΗΣ ΔΥΝ ΑΣΤΕΙΑΣ ΑΥΤΗΣ, τ η Σ ο υ α σ σ ό ν σ το Π α ρίσ ι (487) κα ι ο δ ή ­
γ η σ ε τ ο ν λ α ό τ ο υ α π ό τ η ν ε ιδ ω λ ο λ α ­
Μ Ε Χ Ρ Ο Ν Ο Λ Ο Γ ΙΚ Α ΟΡΙΑ
τ ρ ία σ το ν Κ α θ ο λ ικ ό Χ ρ ισ τια ν ισ μ ό -γ ε -
ΤΗΝ Π Ε Ρ ΙΟ Δ Ο Α Π Ο ΤΙΣ ΑΡΧΕΣ γ ο ν ό ς που οι ε ρ ε υ ν η τ έ ς χ ρ ο ν ο λ ο γ ο ύ ν
π ο ικ ίλ ω ς μ ε τ α ξ ύ τω ν ε τ ώ ν 496 κα ι 506.
ΤΟΥ 5ου Α ΙΩ Ν Α Ω Σ ΤΟ 751 μ.Χ., Ιδ ια ίτ ε ρ α σ η μ α ν τ ικ έ ς , ε π ίσ η ς , υ π ή ρ ξα ν
ο ι δ ιπ λ ω μ α τ ικ έ ς τ ο υ σ χ έ σ ε ις , τ ο 508.
ΕΜ Φ ΑΝΙΖΟ ΝΤΑΙ ΤΑ ΠΡΩΤΑ μ ε τ ο ν Β υ ζ α ν τ ιν ό α υ τ ο κ ρ ά τ ο ρ α Α να­
σ τά σ ιο Α '.
ΣΠΕΡΜΑΤΑ ΤΗΣ Α π ό τ α μ έσ α τ ο υ 6 ο υ αιώ να, ό μ ω ς , η
ΔΥΤΙΚ Ο Ε ΥΡΩ ΠΑ ΪΚ ΗΣ ε ξ ο υ σ ία σ το κ ρ ά τ ο ς τω ν Μ ε ρ ο β ιγ γ ε ίω ν
μ ο ιρ ά σ τ η κ ε μ ε τ α ξ ύ τ ω ν η γ ε μ ό ν ω ν τ η ς
ΦΕΟΥΔΑΡΧΙΑΣ, Π Ο Υ Ν ε υ σ τ ρ ία ς (β ο ρ ε ιο δ υ τ ικ ή ς Γ α λλία ς) και
τ η ς Α υ σ τρ α σ ία ς (ν ο τ ιο α ν α τ ο λ ικ ή ς Γαλ­
Μ ΑΚΡΟΠΡΟΘΕΣΜΑ ΕΜΕΛΛΕ λ ία ς ). Τ ε λ ε υ τ α ίο ς α ξ ιό λ ο γ ο ς η γ έ τ η ς
τ η ς δ υ ν α σ τ ε ία ς υ π ή ρ ξ ε ο Δ α γ ο β έ ρ τ ο ς -
ΝΑ ΒΛΑΨΕΙ ΤΗΝ ΕΣ Ω ΤΕΡ ΙΚ Η
ΣΥ Ν Ο ΧΗ ΤΟΥ Μ Ε Ρ Ο Β ΙΓ Γ Ε ΙΑ Ν Ο Υ Γκρ α β ο ύ ρ ες που α π εικονίζουν το υ ς
Μ ε ρ ο β ίγ γ ε ιο υ ς η γ εμ ό ν ες των Φράγκω ν
ΚΡΑΤΟΥΣ ΚΑΙ ΝΑ Σ Υ Μ Β Α Λ Ε Ι Χ ιλδέρ ιχο Α ’ (+481), π α τέρ α το υ Κ λόβη Α ’,
(πάνω α ρ ισ τε ρ ά ) και Χ ιλπέριχο Α ’ (561-584)
Σ Τ Η Ν ΠΤΩΣΗ ΤΟΥ. (κάτω δ εξιά ).

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α
ΚΑΙ ΜΕΡΟΒΙΓΓΕΙΟΙ
Ν τα γ κ ο μ π έ ρ Α ’ (η γ ε μ ό ν α ς τ η ς Α υ σ τρ α -
σ ία ς μ ε τ α ξ ύ τ ω ν ε τ ώ ν 623 κα ι 628 και d t if y if J trie,
tt
6 α σ ιλ ιά ς τ ω ν Φ ρ ά γ κ ω ν τ ο 629-639), μ ε ­ f
τά τ ο ν ο π ο ίο τ ο φ ρ α γ κ ικ ό έ θ ν ο ς έ μ ε λ ­ it

λ ε ν α β υ θ ισ τ ε ί σ ε μ ια μ α κ ρ ά π ε ρ ίο δ ο , ϊω
ε μ φ ύ λ ιω ν σ π α ρ α γ μ ώ ν κα ι χ ά ο υ ς , μ έ- Ο
χ ρ ις ό τ ο υ , απ ό τ α τ έ λ η τ ο υ 7 ο υ α ιώ να, n a x x x . a re . {ra p ä ffc
τ ις τ ύ χ ε ς τ ο υ α ν έ λ α θ α ν ο ι « μ α γ ιο ρ δ ό - t
μ οι», ισ χ υ ρ ο ί α υ λ ικ ο ί α ξ ιω μ α τ ο ύ χ ο ι τω ν
τ ε λ ε υ τ α ίω ν Μ ε ρ ο β ιγ γ ε ίω ν β α σ ιλ έω ν ,
τ ο υ ς ο π ο ίο υ ς ε ίχ α ν σ τη ν π ρ α γ μ α τ ικ ό ­
τ η τ α κ α τ α σ τ ή σ ε ι « π ιόνια » τ ο υ ς . Α π ό
ε δ ώ έ χ ε ι τ ις ρ ίζ ε ς τ ο υ κα ι ο ισ τ ο ρ ικ ό ς
ό ρ ο ς « ν ω θ ρ ο ί β α σ ιλ ε ίς » , π ο υ χ α ρ α κ τ η ­
ρ ίζ ε ι τ ο υ ς τ ε λ ε υ τ α ί ο υ ς Μ ε ρ ο β ίγ γ ε ι-
ο υ ς . Τ η ν π ε ρ ίο δ ο α υ τή , α κ ρ ιβ ώ ς , έ λ α ­
β ε χ ώ ρ α κα ι η σ υ ν θ ή κ η σ υ μ μ α χ ία ς τ ο υ
Φ ρ ά γ κ ο υ Χ ιλ δ ε β έ ρ τ ο υ Β ’ μ ε τ ο ν Β υ ζ α ­
ν τ ιν ό α υ τ ο κ ρ ά τ ο ρ α Μ α υ ρ ίκ ιο , π ου
σ τ ρ ε φ ό τ α ν κ α τ ά τω ν Λ ο γ γ ο β ά ρ δ ω ν
(Λ ο μ β α ρ δ ώ ν ) σ τη ν Ιτα λ ία , τ ο 590 μ.Χ.
(β λ. γ ε ν ικ ά Β. S koulatos, « B yza n ce dans
l’ H istoria Francorum de S. G regoire de
Tours», Ε π ε τ η ρ ίς Ε τ α ιρ ε ία ς Β υ ζ α ν τ ι­
νώ ν Σ π ο υ δ ώ ν 45, 1981-82, σσ. 379-397).
Σ η μ α ν τ ικ ό τ ε ρ ο ι τ ω ν « μ α γ ιο ρ δ ό -
μω ν» υ π ή ρ ξ α ν ο Π επ ίν ο ς (ή Π ιπ ίνο ς) Β'
τ ο υ Ε ρ ισ τά λ (μ α γ ιο ρ δ ό μ ο ς τ η ς Ν ευ -
σ τρ ία ς απ ό τ ο 681 κα ι κ ά τ ο χ ο ς τ η ς α π ό ­
λ υ τ η ς ε ξ ο υ σ ία ς απ ό τ ο 687), ο γ ιο ς το υ ,
Κ ά ρ ο λ ο ς Μ α ρ τ έ λ ο ς (μ α γ ιο ρ δ ό μ ο ς τ η ς
Α υ σ τρ α σ ία ς α π ό τ ο 719 ω ς τ ο 719 κα ι
κ ά τ ο χ ο ς τ η ς α π ό λ υ τ η ς ε ξ ο υ σ ία ς απ ό
τ ο 719 ω ς τ ο ν θ ά ν α τ ό τ ο υ , τ ο 741), κ α ­
θ ώ ς κα ι ο γ ιο ς τ ο υ Κ α ρ ό λ ο υ Μ α ρ τ έ -
λ ο υ , Π επ ίν ο ς (Π ιπ ίν ο ς) Γ ’ ο Β ρ α χ ύ ς (μ α -
γ ιο ρ δ ό μ ο ς τ η ς Ν ε υ σ τ ρ ία ς κ α τ ά τ η ν π ε ­
ρ ίο δ ο 7 41-747 κα ι ό λ ω ν τω ν Φ ρ ά γ κ ω ν
απ ό τ ο 747 ω ς τ ο 754). Ο τ ε λ ε υ τ α ί ο ς τ ο
751 ε κ θ ρ ό ν ισ ε τ ο ν τ ε λ ε υ τ α ί ο Μ ε ρ ο β ίγ -
γ ε ιο , Χ ιλ δ έ ρ ιχ ο Β ’ ( Γ ) , ε ν ώ τ ο 754, μ ε
π α π ική ε υ λ ο γ ία , έ γ ιν ε β α σ ιλ ιά ς τω ν νο μ ε τ α γ ε ν έ σ τ ε ρ ε ς π η γ ές α ν α φ έρ ο υ ν Γκραβούρα που εικ ο ν ίζει το ν Κ λόβη -
Φ ρ ά γ κ ω ν ω ς τ ο 768, ο π ό τ ε τ ο ν δ ια δ έ ­ ό τ ι π ο λ έ μ η σ ε κ α τ ά τ ο υ Α τ τ ίλ α κα ι τω ν Χλω δοβίκο Α ’ των Φράγκων.
χ θ η κ ε ο π ο λ ύ ς Κ α ρ λ ο μ ά γ ν ο ς (768-814), θ ύ ν ν ω ν σ τη μ ά χ η σ τα Κ α τα λ α υ ν ικ ά Π ε ­
ο κ ο ρ υ φ α ίο ς τω ν Κ α ρ ο λ ιδ ώ ν (751-887). δ ία τ ο 451 (β λ. M. B rion, Α τ τ ίλ α ς , τ ο κ ρ α τ ο ρ ία ς (476 μ.Χ .). Μ α ζί μ ε τ ο ν μ ε ­
Flagellum D ei-Μ ά σ τ ιγ γ α τ ο υ Θ ε ο ύ , Α θ ή ­ τα γ εν έσ τερ ο Δ α γ ο β έρ το Α' ο Κ λόβης
01 ΑΠΑΡΧΕΣ να, ε κ δ . Δ η μ ιο υ ρ γ ία , 1993, ο. 169 ε ξ .), ε ­ δ ίκ α ια κ α τ α τ ά σ σ ε τ α ι σ τ ο υ ς σ η μ α ν τ ικ ό ­
π ο χ ή π ά ν τω ς κ α τ ά τ η ν ο π ο ία σ το υ ς τ ε ρ ο υ ς η γ ε μ ό ν ε ς τ ω ν Μ ε ρ ο β ιγ γ ε ίω ν ,
ΚΑΙ 0 ΟΥΣΙΑΣΤΙΚΟΣ χ ρ ο ν ο λ ο γ ικ ο ύ ς δ υ ν α σ τ ικ ο ύ ς π ίν α κ ε ς κ α τ έ χ ο ν τ α ς π α ρ ά λ λ η λ α θ έ σ η ισ ά ξια ς
ΙΔΡΥΤΗΣ ΤΗΣ ΔΥΝΑΣΤΕΙΑΣ: τ η ς μ ε ρ ο β ίγ γ ε ια ς δ υ ν α σ τ ε ία ς ε μ φ α ν ί­ σ η μ α σ ία ς σ τη μ εσ α ιω ν ικ ή γ α λ λ ικ ή ι­
ΚΛΟ ΒΗΣΑ’ ζ ε τ α ι ω ς η γ ε μ ο ν ε ύ ω ν ο Χ λ ω δ ίω ν - σ το ρ ία μ ε ε κ ε ίν η τω ν Π ιπ ίνο υ Β ' τ ο υ Ε-
C lodio. ρ ισ τά λ , Κ α ρ ό λ ο υ Μ α ρ τ έ λ ο υ , Π ιπ ίνο υ Γ'
Ο θ ρ υ λ ικ ό ς Φ ρ ά γ κ ο ς η γ ε μ ό ν α ς Μ ε - Ο γ ιο ς τ ο υ Μ ε ρ ο β α ίο υ , Χ ιλ δ έ ρ ιχ ο ς το υ Β ρα χέος, Κ αρόλου το υ Μ εγά λου
ρ ο β α ίο ς (λ α τ. M erovaeus, γαλλ. Α ’ (π ερ . 442-481), π α γίω σ ε α κ ό μ α π ε ­ (Κ α ρ λ ο μ ά γ ν ο υ ), Φ ιλίπ π ο υ Β ' Α υ γ ο ύ -
M erovee ή M erovech), μ ε χ ρ ό ν ο υ ς δ ρ ά ­ ρ ισ σ ό τε ρ ο τ ι ς μ ε ρ ο β ιγ γ ε ια ν έ ς κ τ ή σ ε ις , σ το υ κα ι Λ ο υ δ ο β ίκ ο υ Θ ’ τ ο υ « Α γίο υ » ,
σ η ς τ ο π ρ ώ το μ ισ ό τ ο υ π έ μ π το υ μ ε τ α - ε τ ο ιμ ά ζ ο ν τ α ς τ ο έ δ α φ ο ς γ ια τ ο ν δ ικ ό ό ν τ α ς « έν α απ ό ε κ ε ίν α τ α μ ε γ ά λ α δ η μ ι­
χ ρ ισ τια ν ικ ο ύ α ιώ να, θ ε ω ρ ε ίτ α ι ο α ρ χ η ­ τ ο υ γ ιο , τ ο ν Κ λ ό β η -Χ λ ω δ ο β ίκ ο Α ’ (γενν. ο υ ρ γ ικ ά π ν ε ύ μ α τ α π ο υ π ρ ο σ δ ίδ ο υ ν ν έ ­
γ έ τ η ς τω ν Μ ε ρ ο β ιγ γ ε ίω ν . Ο Γ ρ η γ ό ρ ιο ς π ερ ίπ ο υ 466, η γ ε μ . 481-511 μ.Χ .), τ ο ν ε ς κ α τ ε υ θ ύ ν σ ε ις σ το ν ρ ο υ τ η ς ισ τ ο ­
τ η ς Τ ο ύ ρ τ ο ν α ν α φ έ ρ ε ι π ο λ ύ σ ύ ν το μ α , ο υ σ ια σ τικ ό ιδ ρ υ τ ή κα ι θ ε μ ε λ ιω τ ή τ η ς ρ ία ς» (Adam s, σ. 139). Η β α σ ική α φ η γ η ­
χ ω ρ ίς κ α μ ία ο υ σ ια σ τικ ή α ν α φ ο ρ ά σ ε φ ρ α γ κ ικ ή ς ισ χ ύ ο ς σ τη ν π ρ ώ ιμ η μ ε σ α ι­ μ α τικ ή π η γ ή γ ια τ ο ν β ίο κα ι τ η ν π ο λ ι­
σ το ιχ ε ία γ ύ ρ ω α π ό τ η ζω ή τ ο υ , π ο υ κ α ­ ω ν ικ ή Ε υρ ώ π η , λ ίγ ε ς δ ε κ α ε τ ί ε ς μ ε τ ά τ ε ία τ ο υ , ο Γ ρ η γ ό ρ ιο ς τ η ς Τ ο ύ ρ
λ ύ π τετα ι από τη ν αχλύ το υ μ ύ θ ο υ . Μ ό ­ τ η ν π τώ σ η τ η ς Δ υ τ ικ ή ς Ρ ω μ α ϊκ ή ς Α υ ­ (« H isto ria Francorum »), π α ρ ο υ σ ιά ζ ε ι τ ο ν

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α
 ιετανοι
Δ Υ Τ ΙΚ Ο
ΡΩΜΑΎ#
Κ Ρ Α Χ Ό Σ
Β Ε Ρ ΒΕΡΟΙ
Χ ά ρ τη ς που α π εικ ο ν ίζει το ν γνω στό
μεσ α ιω νικό κόσμο τη ν επ οχή τω ν μ εγά λω ν
μ ετα ν α σ τεύ σ εω ν των λαώ ν (μ ε βάση το ν
«Penguin A tlas o f M e d ie v a l H istory», 1976).
Σ το β ό ρ ειο τμ ή μ α τη ς Ευρώπης σ η μ ειώ νο ντα ι οι π ρώ τες εγ κ α τα σ τά σ ε ις
των γερμανοφ ώ νω ν φ ύ λ ω ν -μ ετα ξύ το υ ς και οι Φ ράγκοι, λ ίγ ο πριν από
την ίδρυση τη ς δ υ ν α σ τεία ς των Μ ε ρ ο β ιγ γ είω ν βασιλέω ν (α ’ μισ ό 5ου αιώνα - 751)
Κ λ ό β η ω ς η ρ ω ικ ό π ο λ ε μ ισ τ ή , π ο υ ό φ ε ι-
λ ε τ ι ς μ ε γ ά λ ε ς τ ο υ σ τ ρ α τ ιω τ ικ έ ς ε π ιτ υ ­
χ ίε ς σ τη μ ε τ α σ τ ρ ο φ ή τ ο υ σ το ν Κ α θ ο λ ι-
■JQ κισ μ ό , μ η α π ο φ ε ύ γ ο ν τ α ς π ά ν τω ς ν α θ ί-
■■ ξ ε ι κα ι ο ρ ισ μ έ ν ε ς α ρ ν η τ ικ έ ς τ ο υ π λ ε υ ­
ρ έ ς , ό π ω ς λ ό γ ο υ χ ά ρ η τ ο ν α δ ίσ τ α κ τ ο
τ ρ ό π ο μ ε τ ο ν ο π ο ίο ε ξ ο λ ό θ ρ ε υ ε τ ο υ ς
π ο λ ιτ ικ ο ύ ς τ ο υ α ν τιπ ά λ ο υ ς , κ α θ ώ ς κα ι
τ ο υ ς δ ια φ ω ν ο ύ ν τ ε ς μ ε τ η θ έ λ η σ η κα ι
τ ι ς ε π ιλ ο γ έ ς τ ο υ .
Ο Κ λ ό Θ η ς ή τ α ν ο μ ο ν α δ ικ ό ς , κ α θ ώ ς
φ α ίν ε τ α ι, γ ιο ς τ ο υ Φ ρ ά γ κ ο υ ε ν τ ο π ίο υ
η γ ε μ ό ν α τ ο υ β ε λ γ ικ ο ύ Τ ο υ ρ ν α ί, Χ ιλ δ έ -
ρ ιχ ο υ Α ’ (π έθ . τ ο 481), κα ι τ η ς Β α φ ίν α ς ,
π ρ ώ η ν β α σ ίλ ισ σ α ς τ ω ν επ ίσ η ς γ ε ρ μ α ­
ν ό φ ω ν ω ν Θ ο υ ρ ιγ γ ιώ ν (Θ ο υ ρ ιγ γ ια ν ώ ν ).
Μ ε τ η ν ά ν ο δ ο , σ τ ο ν φ ρ α γ κ ικ ό θ ρ ό ν ο ,
τ ο υ Κ λ ό β η , π ο υ έ μ ε λ λ ε να η γ ε μ ο ν ε ύ ­
σ ει γ ια μ ια τ ρ ια κ ο ν τ α ε τ ία , ά ρ χ ισ ε η α ­
λ η θ ιν ή σ υ γ κ ρ ό τ η σ η κα ι η π ε ρ ίο δ ο ς α κ ­
μ ή ς τ ο υ π ρ ώ ιμ ο υ μ ε σ α ιω ν ικ ο ύ φ ρ α γ κ ι­
κ ο ύ έ θ ν ο υ ς (D avis, σσ. 31-32). Η δ υ ν α ­
σ τε ία τ ο υ έ μ ε λ λ ε να ε π ιβ λ η θ ε ί σ τα δ ια ­
κά α π ό τ α Π υ ρ η ν α ία ό ρ η μ έ χ ρ ι τ ο υ ς
π ο τ α μ ο ύ ς Σ η κ ο υ ά ν α κα ι Ρ ή ν ο κα ι μ έ χ ρ ι
τ ις Α λ π ε ις , μ ε έ δ ρ α τ η ς τ ο Π α ρ ίσ ι κ α τ ά
το μ εγ α λ ύ τερ ο δ ιά σ τη μ α τη ς
η γ ε μ ο ν ία ς τ ο υ (απ ό τ ο 487). Α υ τ ό τ ο
κ α τ ό ρ θ ω σ ε ο Κ λ ό β η ς μ ε μ ια α δ ιά κ ο π η
σ ειρ ά π ο λ έ μ ω ν ε ν α ν τ ίο ν τ ω ν ο μ ο φ ύ ­
λ ω ν τ ο υ Ρ ιπ ο υ α ρ ια ν ώ ν Φ ρ ά γ κ ω ν (ο ι
Μ ε ρ ο β ίγ γ ε ιο ι α ν ή κ α ν σ το ν κ λ ά δ ο τω ν
ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α
A B 01
Α Ν Ή Λ ΙΚ Ο
Γ
Σ α λ ίω ν /Σ α λ ια ν ώ ν Φ ρ ά γ κ ω ν ), α λ λ ά κα ι
ε ν α ν τ ίο ν τ ω ν ε π ίσ η ς γ ε ρ μ α ν ο φ ώ ν ω ν
Θ ο υ ρ ιγ γ ιώ ν , Α λ ε μ ά ν ν ω ν , Β ο υ ρ γ ο υ ν ­
δ ιώ ν κα ι Β η σ ιγ ό τθ ω ν τ η ς Ιβ η ρ ικ ή ς χ ε ρ ­
σ ονήσου.
Κ α τά τ α π ρ ώ τα 15 χ ρ ό ν ια τ η ς β α σ ι­
λ ε ία ς τ ο υ ο Κ λ ό β η ς υ π ή ρ ξ ε ε ιδ ω λ ο λ ά ­
τ ρ η ς , ε ξ α κ ο λ ο υ θ ώ ν τ α ς «να λ α τ ρ ε ύ ε ι
τ ο υ ς θ ε ο ύ ς τ ω ν π ρ ο γ ό ν ω ν τ ο υ » (Ε.
G ibbon, The decline and fall of the Rom an
Empire, Β ’, Ν έ α Υ ό ρ κη 1923, σ. 389). Λ ίγ ο
μ ε τ ά τ η ν ε ν θ ρ ό ν ισ ή τ ο υ ά ρ χ ισ ε τ ι ς π ο ­
λ ε μ ι κ έ ς τ ο υ α ν α μ ε τ ρ ή σ ε ις μ ε τ ο υ ς Ρι-
π ο υ ρ ια ν ο ύ ς Φ ρ ά γ κ ο υ ς τ ω ν π ερ ιο χ ώ ν
τ ο υ Ρ ή ν ο υ , ε ν ώ κ α τ ά τ η δ ιά ρ κ ε ια τω ν
π ρ ώ τω ν τ ο υ σ τρ α τιω τικ ώ ν ε π ιτυ χ ιώ ν
κ α τ έ σ τ ρ ε ψ ε κ α ι έ κ α ψ ε χ ρ ισ τ ια ν ικ ο ύ ς
ν α ο ύ ς . Το 486 ο Κ λ ό β η ς ή λ θ ε σ ε μ ε γ ά ­
λ η σ ύ γ κ ρ ο υ σ η μ ε τ ο ν τ ε λ ε υ τ α ί ο Ρω­
μ α ίο η γ ε μ ό ν α τ η ς Γ α λ α τία ς , Σ υ ά γ ρ ιο
(S yagrius), ο ο π ο ίο ς ε ίχ ε σ χ η μ α τίσ ε ι
έ ν α δ ικ ό τ ο υ ε φ ή μ ε ρ ο κ ρ ά τ ο ς α ν ά μ ε σ α
σ τ ο υ ς π ο τ α μ ο ύ ς Λ ίγ η ρ α (Λ ο υ ά ρ ) κα ι
Σ ο μ μ , π ρ ο ς Ν ό το . Σ τ η ν π ο λ ύ ν ε κ ρ η μ ά ­
χ η τ η ς Σ ο υ α σ σ ό ν ο Σ υ ά γ ρ ιο ς η τ τ ή θ η κ ε
κ α τ ά κ ρ ά τ ο ς κα ι λ ίγ ο α ρ γ ό τ ε ρ α σ υ ν ε-
λ ή φ θ η κα ι π α ρ α δ ό θ η κ ε σ το ν Κ λ ό β η , ο
ο π ο ίο ς τ ο ν ε κ τ έ λ ε σ ε , υ π ο τά σ σ ο ν τα ς
λ ίγ ο α ρ γ ό τ ε ρ α κα ι τ ο υ ς Ρ ιπ ο υ α ρ ια ν ο ύ ς
Φ ρ ά γ κ ο υ ς (β λ. Λ ο υ γ γ ή ς , ΙΕΕ τ. Ζ ’ , σ.
135, Lounghis, σ. 55, J. Β. B ury, The
invasion of Europe by the barbarians, Λ ο ν ­
ΨΣΙΚΗ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑ
δ ίν ο , 1928, σ. 232).
Μ ε τ η μ ά χ η τ η ς Σ ο υ α σ σ ό ν κα ι γ ε ν ι ­
κ ό τ ε ρ α μ ε τ η ν ε ισ β ο λ ή τω ν δ υ ν ά μ ε ω ν
τ ο υ Κ λ ό β η σ το κ ρ ά τ ο ς τ ο υ Σ υ ά γ ρ ιο υ
σ υ ν δ έ ε τ α ι κα ι τ ο σ υ μ β ά ν τ η ς λ ε γ ά μ ε ­
ν η ς « υ π ό θ ε σ η ς τ η ς υ δ ρ ία ς » , ε ν ό ς θ α υ ­
μ α σ το ύ α γ γ ε ίο υ μ ο ν α δ ικ ή ς τ έ χ ν η ς , τ ο
ο π ο ίο ε ίχ α ν κ λ έ ψ ε ι απ ό μ ια ε κ κ λ η σ ία
(π ιθ α ν ώ ς τ η ς Ρ έμ ς ) ο ι σ τ ρ α τ ιώ τ ε ς τ ο υ
Φ ρ ά γ κ ο υ β α σ ιλ ιά . Ο τ α ν ο επ ίσ κ ο π ο ς
τ η ς π ό λ η ς σ τη ν ο π ο ία β ρ ισ κ ό τα ν η ε κ ­
κ λ η σ ία ε κ ε ίν η π α ρ α κ ά λ ε σ ε τ ο ν Κ λ ό β η
να ε π ισ τ ρ έ φ ε ι τ ο π ο λ ύ τ ιμ ο σ κ ε ύ ο ς
σ το ν ιε ρ ό τ ο υ τό π ο , ο τ ε λ ε υ τ α ί ο ς υπο-
σ χ έ θ η κ ε να τ ο π ρ ά ξ ε ι, μ ε τ η ν π ρ ο ϋ π ό ­
θ ε σ η ό τ ι θ α τ ο ε ξ α σ φ ά λ ιζ ε ω ς δ ικ ό τ ο υ
κ τ ή μ α κ α τά τ η δ ια ν ο μ ή τω ν λ α φ ύ ρ ω ν
π ου θ α γ ιν ό τ α ν σ τη Σ ουα σ σ όν. Π ρ ά γ ­
μ α τι ο ι ά ν δ ρ ε ς τ ο υ δ ε ν έ φ ε ρ α ν κα μ ία
α ν τίρ ρ η σ η σ το α ίτ η μ ά τ ο υ ν α τ ο π α ρα -
λ ά β ε ι, ε π ιπ λ έ ο ν απ ό τ α δ ικ α ιο ύ μ ε ν α
λ ά φ υ ρ α τ ο υ μ ε ρ ιδ ίο υ τ ο υ . Ο μ ω ς τ ό τ ε
έ ν α ς θ ε ρ μ ο κ έ φ α λ ο ς κα ι π α ρ ά τ ο λ μ ο ς
σ τ ρ α τ ιώ τ η ς τ ο υ α ν τ έ δ ρ α σ ε β ία ια κα ι
κ α τ έ σ τ ρ ε ψ ε τ ο σ π ά νιο α υ τ ό έ ρ γ ο τ έ ­
χ ν η ς . Ο τ ρ ό π ο ς π ου ο Κ λ ό β η ς α ν τ έ ­
δ ρ α σ ε κα ι ε κ δ ικ ή θ η κ ε , π ε ρ ιγ ρ ά φ ε τ α ι
ζω η ρ ά απ ό τ ο ν Γ ρ η γ ό ρ ιο τ η ς Τ ο ύ ρ (α γ-
γ λ . μ ε τ . L. T h orpe , Penguin C lassics,
1977, σ. 140) κα ι δ ίν ε ι α ν ά γ λ υ φ α τ ο μ έ ­
γ ε θ ο ς τ ο υ α δ ίσ τ α κ τ ο υ τρ ό π ο υ μ ε τ ο ν
ο π ο ίο ο ν ε α ρ ό ς (ε ικ ο σ ά χ ρ ο ν ο ς τ ό τ ε , τ ο
 11

Χ ά ρ τη ς που α π εικ ο ν ίζει τα πρώ τα γερμανόφ ω να β α σ ίλεια (κ ρ ά τη ) σ τη ν πρώ ιμη μεσ α ιω νική Ευρώπη, π ερ ί τα τέλ η το υ 5ου - α ρ χές 6ου αιώνα
μ .Χ ., μ ε τ ά τη ν πτώση τη ς Δ υ τικ ή ς Ρω μαϊκής Α υ το κ ρ α το ρ ία ς το 476 μ.X. (μ ε βάση το ν «Penguin A tlas o f M e d ie v a l H istory», 1976).

486) Φ ρ ά γ κ ο ς β α σ ιλ ιά ς κ α τ έ π ν ιγ ε κ ά θ ε
α ν τίδ ρ α σ η ε ν α ν τ ίο ν τ ο υ : « Τ ό τε ό μ ω ς
(κα ι ε ν ώ ό λ ο ι σ υ μ φ ω ν ο ύ σ α ν ν α π ά ρ ε ι ο
β α σ ιλ ιά ς τ η ν υ δ ρ ία ) σ η κ ώ θ η κ ε έ ν α ς α-
ν ά μ ε σ ά τ ο υ ς κα ι μ ε τ ο ν π έ λ ε κ ύ τ ο υ κα-
τ α κ ο μ μ ά τ ια σ ε τ η ν υ δ ρ ία , φ ω ν ά ζ ο ν τ α ς
μ ε θ ά ρ ρ ο ς σ το β α σ ιλιά : Ο χι! Δ ε ν θ α π ά­
ρ ε ις τ ίπ ο τ α π α ρ α π ά νω απ ό ε κ ε ίν α π ου
σ ου α ν ή κ ο υ ν δ ικ α ιω μ α τικ ά α ν ά μ ε σ α
σ τη λ ε ία ! Ο λ ο ι έ μ ε ιν α ν ά ν α υ δ ο ι απ ό τ ο
α π ίσ τ ε υ τ ο θ ά ρ ρ ο ς τ ο υ , ε ν ώ ο ίδ ιο ς ο
β α σ ιλ ιά ς έ π ν ιξ ε τ η ν ο ρ γ ή τ ο υ , π ρ ο ­
σ π ο ιο ύ μ ε ν ο ς τ ο ν ή ρ ε μ ο , σ υ γ κ α τ α β α τ ι­
κ ό κα ι υ π ο μ ο ν ε τ ικ ό η γ ε μ ό ν α . Α να σ ήκω -
σ ε ό μ ω ς τα σ π α σ μ έν α κ ο μ μ ά τ ια τ η ς υ ­
δ ρ ία ς κα ι τ α π α ρ έ δ ω σ ε σ το ν α ν τιπ ρ ό ­
σωπο τ ο υ Ε π ισ κό π ο υ , φ υ λ ά γ ο ν τ α ς τ η ν
ο ρ γ ή τ ο υ γ ια ό ,τ ι ε ίχ ε σ υ μ β ε ί (π ου τ ο ν
ε ίχ ε π ρ ο σ β ά λ ε ι β α θ ιά ). Σ τ ο τ έ λ ο ς τ η ς
χ ρ ο ν ιά ς ε κ ε ί ν η ς (486) έ δ ω σ ε δ ια τ α γ ή
να σ υ γ κ ε ν τ ρ ω θ ε ί ό λ ο ς ο σ τ ρ α τ ό ς το υ
γ ια ε π ιθ ε ώ ρ η σ η τ ο υ ο π λ ισ μ ο ύ τ ο υ . Τ η ν
ε π ιθ ε ώ ρ η σ η π ρ α γ μ α τ ο π ο ίη σ ε ο ίδ ιο ς,
ε ξ ε τ ά ζ ο ν τ α ς τ ο υ ς ά ν δ ρ ε ς τ ο υ έ ν α ν -έ -
ν α ν , μ έ χ ρ ις ό τ ο υ έ φ θ α σ ε μ π ρ ο σ τά
σ το ν ά ν δ ρ α π ο υ ε ίχ ε κ α τ α σ τ ρ έ ψ ε ι τ η ν
υ δ ρ ία (κ α ι τ ο ν ο π ο ίο δ ε ν ε ίχ ε λ η σ μ ο ν ή ­
σ ει). Κ α ν έ ν α ς α ν ά μ ε σ α σ τ ο υ ς ά ν δ ρ ε ς
δ ε ν έ χ ε ι ο π λ ισ μ ό σ ε τό σ ο ά θ λ ια κ α τ ά ­
σ τα σ η ό σ ο ο δ ικ ό ς σ ου !, τ ο υ είπ ε. Το

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α
 Ανάγλυφη αναπαρασταση μεταφοράς αγίων
λειψ ό— ~ ζ~φη φραγκική εποχή
των V iz :- . ■ “oc αιώνας μ.Χ., Β ιέννη).
γ :. τ. .a το υ . όπ ω ς κα ι
τ ο σ π α θ ί. α λ λ ά κ α ι ο π έ λ ε κ ύ ς σ ου ! Και
μ ε α υ τ ά τ α λ ό γ ια , ά ρ π α ξ ε τ ο ν π έ λ ε κ υ
τ ο υ σ τ ρ α τ ιώ τ η ε κ ε ίν ο υ και τ ο ν έ ρ ι ξ ε
κ ά τω σ το έ δ α φ ο ς . Κ αι μ ό λ ις ε κ ε ίν ο ς έ ­
σ κ υ ψ ε γ ια ν α τ ο ν π ιά ο ει, ο β α σ ιλ ιά ς σ ή ­
κω σ ε τ ο δ ικ ό τ ο υ π ο λ ε μ ικ ό τ σ ε κ ο ύ ρ ι
κ α ι τ ο υ ά ν ο ιξ ε τ ο κ ε φ ά λ ι σ τα δ ύ ο , φω -
ν ά ζ ο ν τ ά ς τ ο υ : Ε τσ ι ε ίχ ε ς κι εσ ύ κ ά ν ε ι
σ τ η ν υ δ ρ ία μ ο υ σ τη Σ ο υ α σ σ ό ν ! Ο σ τρ α ­
τ ιώ τ η ς π έ θ α ν ε α κ α ρ ια ία , ε ν ώ ο β α σ ι­
λ ιά ς έ δ ω σ ε δ ια τ α γ ή σ τ ο υ ς π ε τ ρ ω μ έ ­
ν ο υ ς κ α ι α π ο σ β ο λ ω μ έ ν ο υ ς απ ό τ η φ ρ ί­
κη σ τ ρ α τ ιώ τ ε ς τ ο υ ν α δ ια λ υ θ ο ύ ν ...»
(ε λ λ η ν . μ ε τ . Α. Σ., π ρ β λ . Bury, ό.π., σ.
233).
ΕΠΕΚΤΑΣΗ
ΤΩΝ ΚΑΤΑΚΤΗΣΕΩΝ
ΚΑΙ ΕΚΧΡΙΣΤΙΑΝΙΣΜΟΣ
ΤΟΥ Κ Λ Ο Β Η Α ’
Ο λ ό κ λ η ρ η η β ό ρ ε ια Γ α λα τία π ε ρ ιή λ -
θ ε σ τα δ ια κ ά υπ ό τ η ν ε ξ ο υ σ ία τ ο υ Κ λό-
βη Α ' ω ς τ ο έ τ ο ς 494. Γύρω σ το 493 ο
τ ε λ ε υ τ α ί ο ς ε ίχ ε ν υ μ φ ε υ θ ε ί τ η χ ρ ισ τια -
ν ή Β ο υ ρ γ ο υ ν δ ή π ρ ιγ κή π ισ σ α α γ ία Κ λο-
τ ίλ δ η (C hrotechidis, C lotilde), ε υ σ ε β ή κ α ­
θ ο λ ικ ή κα ι κ ό ρ η τ ο υ Β ο υ ρ γ ο υ ν δ ο ύ β α ­
σ ιλιά Χ ιλ π έ ρ ιχ ο υ , κ α θ ώ ς κα ι α ν η ψ ιά
το υ Φ ρά γκου σ τρ α τη γ ο ύ Γ ο νδ εβ ά β δ ο υ
(G undobad) (β λ. Λ ο υ γ γ ή ς , σσ. 136-137,
Lounghis, σ. 55). Η Κ λ ο τίλ δ η έ μ ε λ λ ε να
α σ κ ή σ ε ι κ α τ α λ υ τ ικ ή ε π ιρ ρ ο ή σ τη μ ε τ έ -
12 π ε ιτ α μ ε τ α σ τ ρ ο φ ή τ ο υ σ υ ζύ γ ο υ τ η ς
m» σ το ν Χ ρ ισ τια ν ισ μ ό .
Το έ τ ο ς 496 ο Κ λ ό β η ς ε ισ έ β α λ ε μ ε
ο γ κ ώ δ ε ς σ τ ρ ά τ ε υ μ α σ το τ ε υ τ ο ν ικ ό
κ ρ ά τ ο ς τω ν Α λ ε μ ά ν ν ω ν (Α λ α μ α ν ώ ν )
τ ο υ μ έ σ ο υ ρ ο υ τ ο υ Ρ ή ν ο υ . Μ ε τ ά απ ό
α ρ κ ε τ έ ς δ υ σ κ ο λ ίε ς σ τη ν α ρ χ ή τ ε λ ικ ά
κ α τ ό ρ θ ω σ ε να τ ο υ ς υ π ο τ ά ξ ε ι. Τ ό τε, μ ε
τ η λ ή ξ η τ η ς ε κ σ τ ρ α τ ε ία ς α υ τ ή ς , χ ρ ο ν ο ­
λ ο γ ε ίτ α ι η ο ρ ισ τικ ή μ ε τ α σ τ ρ ο φ ή τ ο υ
σ το ν Χ ρ ισ τια ν ισ μ ό . Η σ ύ γ χ ρ ο ν η έ ρ ε υ ­
να δ ε ν ε ίν α ι ο μ ό φ ω ν η σ χ ε τικ ά μ ε τ ο ν
Ο Χλω δοβίκος α ν α κ η ρ ύ σ σ ετα ι από το υ ς σ τρ α τιώ τε ς το υ β α σ ιλιάς τω ν Φράγκων.
ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α
τ ό π ο β ά π τισ η ς τ ο υ Κ λ ό β η (Ρ έ μ ς ή
Τ ο ύ ρ ), κ α θ ώ ς κα ι μ ε τ η χ ρ ο ν ο λ ο γ ία
τ η ς . Ο ι π ε ρ ισ σ ό τ ε ρ ο ι ισ τ ο ρ ικ ο ί α π ο δ έ ­
χ ο ν τ α ι τ ο έ τ ο ς 496 (B ury, ό.π., σ. 244
ε ξ., Davis, σ. 32, W allace-H adrill, Encycl.
B ritann. 4, 1980, σ. 762, H. K oenigsberger,
M edieval E urope, 400-1500, Ε σ σ εξ, 1987,
σ. 47 κ.ά.), ε ν ώ ά λ λ ο ι υ π ο σ τ η ρ ίζ ο υ ν τ ο
506 - κα ι σ υ γ κ ε κ ρ ιμ έ ν α τ α Χ ρ ισ τ ο ύ γ ε ν ­
να (25 Δ ε κ ε μ β ρ ίο υ ) τ ο υ έ τ ο υ ς α υ τ ο ύ
(π.χ. Λ ο υ γ γ ή ς , σ. 144, Lounghis, σ. 55). Ε ­
χ ο υ ν ε π ίσ η ς , μ ε τ α ξ ύ ά λ λ ω ν , π ρ ο τ α θ ε ί
ο ι χ ρ ο ν ο λ ο γ ή σ ε ις « π ερ ί τ ο 494» (Α ικ.
Χ ρ ισ το φ ιλ ο π ο ύ λ ο υ , Β υ ζ α ν τ ιν ή ισ το ρ ία ,
Α ’, β ’ έ κ δ ο σ η , Θ ε σ σ α λ ο ν ίκ η , ε κ δ . Β ά-
ν ια ς, 1992, σ. 231) κ α θ ώ ς κα ι η η μ έ ρ α
τ ω ν Χ ρ ισ τ ο υ γ έ ν ν ω ν τ ο υ 497 ή τ ο υ 498
(H. Kinder-W . H ilgem ann, σ τη ν Penguin
A tlas of W orld H istory, A ', 1977, σ. 121).
Τη β ά π τισ η τ ο υ Κ λ ό β η κα ι τρ ιώ ν χ ι­
λ ιά δ ω ν σ τρ α τιω τώ ν τ ο υ π ρ α γ μ α τ ο π ο ί­
η σ ε σ ε ε π ιβ λ η τ ικ ή τ ε λ ε τ ή ο ε π ίσ κ ο π ο ς
τ η ς Ρ έμ ς , ά γ ιο ς Ρ ε μ ίγ κ ιο ς , ό π ω ς π ε ρ ι­
γ ρ ά φ ε ι μ ε ζω η ρ ό τ ρ ό π ο ο Γ ρ η γ ό ρ ιο ς
τ η ς Τ ο ύ ρ (α γ γ λ . μ ε τ . T h orpe , σ. 144, ε λ ­
λην. μ ε τ . Α. Σ α β β ίδ η ς , Τα χ ρ ό ν ια σ χ η μ α -
το π ο ίη σ η ς τ ο υ Β υ ζ α ν τ ίο υ , 284-518 μ.Χ.,
Α θ ή ν α , ε κ δ . Β α σ ιλ ό π ο υ λ ο ς , 1983, σ.
111): « Ω ς ν έ ο ς Κ ω ν σ τα ν τίν ο ς ο β α σ ι­
λ ιά ς Κ λ ό β η ς π ρ ο χ ώ ρ η σ ε π ρ ο ς τ η ν κ ο ­
λ υ μ π ή θ ρ α τ ο υ β α π τίσ μ α το ς , έ τ ο ιμ ο ς
να ξ ε π λ ύ ν ε ι τ ις π λ η γ έ ς τ η ς π α λ α ιά ς
το υ α ρ ρ ώ σ τε ια ς (= ε ιδ ω λ ο λ α τ ρ ία ς ) και
να κ α θ α ρ ισ τ ε ί μ ε τ ρ ε χ ο ύ μ ε ν ο ν ε ρ ό
απ ό τ ι ς κ η λ ίδ ε ς π ου τ ο ν ε ίχ α ν λ ε ρ ώ σ ε ι
(κ α ι σ τιγ μ α τίσ ε ι) γ ια τ ό σ ο ν κ α ιρ ό (ω ς
τ ο 496/506). Κ α θ ώ ς λ ο ιπ ό ν β η μ ά τ ιζ ε
π ρ ο ς τ ο μ έ ρ ο ς π ου θ α β α π τιζ ό τα ν , ο ά ­
γ ιο ς α ν τιπ ρ ό σ ω π ο ς τ ο υ Θ ε ο ύ (= Ρ εμί-
γ κ ιο ς ) τ ο υ ε ίπ ε τα α κ ό λ ο υ θ α γ ε μ ά τ α
ο υ σ ία λ ό γ ια : Σ κ ύ ψ ε τ ο κ ε φ ά λ ι σ ου μ ε
τ α π ε ιν ο φ ρ ο σ ύ ν η κα ι η ρ ε μ ία , β α σ ιλ ιά
τω ν Φ ρ ά γ κ ω ν , κα ι λ ά τ ρ ε υ σ ε ε κ ε ίν α τ α
ο π ο ία κ α τ έ κ α υ σ ε ς , κα ι κ α ύ σ ε ε κ ε ίν α τ α
ο π ο ία λ ά τ ρ ε υ ε ς . .. Ε τσ ι ο β α σ ιλ ιά ς Κ λ ό ­
β η ς β α φ τ ίσ τ η κ ε σ το ό ν ο μ α τ ο υ Π α τρ ό ς
κα ι τ ο υ Υ ιού κα ι τ ο υ Α γ ίο υ Π ν ε ύ μ α τ ο ς
κα ι έ λ α β ε τ ο θ ε ίο χ ρ ίσ μ α μ ε τ ο σ χ ή μ α
τ ο υ Σ τα υ ρ ο ύ τ ο υ Ιη σ ο ύ Χ ρ ισ το ύ , α φ ο ύ
π α ρ α δ έ χ θ η κ ε τ η ν τ ρ ια δ ικ ή ε ν ό τ η τ α
μ έσ α σ το ν έ ν α (μ ο ν α δ ικ ό ) Θ ε ό . Π ερ ισ ­
σ ό τ ε ρ ο ι α π ό τ ρ ε ι ς χ ιλ ιά δ ε ς σ τ ρ α τ ιώ τ ε ς
τ ο υ έ λ α β α ν τ ο β ά π τισ μ α τ η ν ίδια ε κ ε ί ­
ν η η μ έ ρ α ...» .
Οπως έγρ α ψ ε ο μ εγά λο ς Α.
Toynbee, ο Κ λ ό β η ς α σ π ά σ θ η κ ε τ ο κ α ­
θ ο λ ικ ό χ ρ ισ τια ν ικ ό δ ό γ μ α ε ν μ έ ρ ε ι, χ ω ­
ρ ίς α μ φ ιβ ο λ ία , λ ό γ ω τ ο υ ό τ ι α υ τ ό ε ίχ ε
υ π ά ρ ξε ι η ε π ίσ η μ η θ ρ η σ κ ε ία τ ω ν Ρω­
μ α ίω ν υ π η κ ό ω ν τ ο υ (σ τις γ α λ α τ ικ έ ς ε ­
π α ρ χ ίε ς ) και, π ιθ α ν ώ ς , λ ό γ ω τ ο υ ό τ ι οι
γ ε ρ μ α ν ό φ ω ν ο ι α ν τ ίζ η λ ο ί τ ο υ , ό π ω ς οι
Β ο υ ρ γ ο υ ν δ ο ί, ο ι Θ ο υ ρ ίγ γ ιο ι κα ι ο ι Β η-
σ ιγ ό τθ ο ι, ή τ α ν ο π α δ ο ί τ ο υ Α ρ ε ια ν ι­
σ μ ο ύ (M an kin d and m o th er e arth, Ο ξ φ ό ρ ­
δ η , 1976, σ. 336, π ρ β λ . κα ι τ α έ ρ γ α τω ν
Tessier, Lot, van de V y ve r σ τη β ιβ λ ιο γ ρ α ­
φ ία ). Π ρ ά γ μ α τι ο Κ λ ό β η ς σ τ ρ ά φ η κ ε μ ε
ιδ ια ίτ ε ρ ο ζή λ ο ε ν α ν τ ίο ν τω ν Α ρ ε ια ν ι-
σ τώ ν α υ τώ ν γ ε ιτ ό ν ω ν τ ο υ , τ ο υ ς ο π ο ί­
ο υ ς φ α ίν ε τ α ι ό τ ι μ ισ ο ύ σ ε θ α ν ά σ ιμ α ,
κ α τ ά τ ο ν Γ ρ η γ ό ρ ιο τ η ς Τ ο ύ ρ (α γ γ λ . μ ε τ .
T h orpe , σ. 151, ε λ λ η ν . μ ε τ . Α. Σ.): « Μ ε ε-
 Σ χ έδ ιο που α π εικ ο ν ίζει το ν Κλόβη Α ’
(δ ε ύ τε ρ ο από α ρ ισ τερ ά ) ανά μεσ α σ το υ ς
σ τρ α τιώ τε ς το υ , κ α τά τη δ ιά ρ κεια του
γνω στού επ εισ ο δ ίο υ τη ς «υδ ρία ς τη ς
Σ ουασσόν».

ν ο χ λ ε ί α φ ά ν τ α σ τ α , έ λ ε γ ε (ο Κ λ ό β η ς ),
να β λ έπ ω τ ο υ ς α ιρ ε τ ικ ο ύ ς α υ τ ο ύ ς Α-
ρ ε ια ν ισ τ έ ς να έ χ ο υ ν κ α τ α λ ά β ε ι σ η μ α ­
ν τ ικ ό τ μ ή μ α τ η ς Γ α λ α τία ς . Α ς β α δ ίσ ο υ ­
μ ε ε ν α ν τ ίο ν τ ο υ ς μ ε τ η β ο ή θ ε ια το υ
Θ ε ο ύ κα ι, ό τ α ν θ α τ ο υ ς έ χ ο υ μ ε σ υ ν τ ρ ί­
ψ ει, θ α κ α τ α λ ά β ο υ μ ε ό λ α τ α ε δ ά φ η
το υ ς» .

01 ΤΕΛΕΥΤΑΙΕΣ
ΚΑΤΑΚΤΗΣΕΙΣ ΤΟΥ ΚΛΟΒΗ
ΚΑΙ ΟΙ ΣΧΕΣΕΙΣ
ΜΕ ΤΟ ΒΥΖΑΝΤΙΟ
Ε χ ο ν τα ς από τ ο 487 ε γ κ α τα σ τή σ ε ι
τ η ν π ρ ω τε ύ ο υ σ ά τ ο υ και τ ο κ έ ν τ ρ ο τω ν
επ ιχ ειρ ή σ εώ ν τ ο υ σ το Παρίσι, ο Κ λ ό β η ς
ε ισ έ β α λ ε σ τα ε δ ά φ η τω ν Θ ο υ ρ ιγ γ ιώ ν
και τω ν Β ο υ ρ γ ο υ ν δ ώ ν , τ ο υ ς ο π ο ίο υ ς ν ί­
κη σ ε σ τη μ ά χη τ η ς Ν τιζόν. Μ ε τ ο ν Βησι-
γ ό τ θ ο η γ ε μ ό ν α Α λά ρ ιχ ο Β' (βλ. γΓ α υ τό ν
Φ ω τειν ή Β λ α χ ο π ο ύ λο υ , λ. σ το Ε γ κ υ κ λ ο ­ c on sola to a cc e p it (ο Κ λ ό β η ς )... et ab die ΑΠΟΤΙΜ ΗΣΗ ΤΟΥ ΕΡΓΟΥ
π α ιδ ικό π ρ ο σ ω π ο γρ α φ ικό λ ε ξ ικ ό β υ ζα ­ tan qu am consul et a ug ustus vocitatu s»
ν τ ιν ή ς ισ το ρ ία ς και π ο λ ιτισ μ ο ύ , τό μ . 1, (= «απ ό τ ο ν α υ τ ο κ ρ ά τ ο ρ α Α να σ τά σ ιο
ΤΟ ΥΚΛΟ ΒΗ
Α θ ή ν α , ε κ δ . Μ έ τρ ο ν -Ιω λ κ ό ς , 1996, ανα- τ ο υ ς κ ω δ ίκ ε λ λ ο υ ς τ η ς υ π α τε ία ς α π ο ­ Κ α τά τα τ ε λ ε υ τ α ία χ ρ ό ν ια τ η ς ζω ής
τύ π . 2000, σ. 204) ο Κ λ ό β η ς α ρ χ ικ ά δ ια ­ δ έ χ θ η κ ε (ο Κ λ ό β η ς )... κα ι α π ό ε κ ε ίν η το υ ο Κ λ ό β η ς π ρ ο ή δ ρ ε υ σ ε μ ια ς ε κ κ λ η ­
τή ρ η σ ε φ ιλ ικ έ ς σ χ έσ εις υ π ο γ ρ ά φ ο ν τα ς τ η ν η μ έ ρ α α π ο κ α λ ε ίτ ο ύ π α το ς κα ι α ύ - σ ια σ τικ ή ς σ υ ν ό δ ο υ σ τη ν Ο ρ λ εά ν η , ενώ
τη σ υ ν θ ή κ η τ η ς Α μ π ο υ ά . Τ ελικά ό μ ω ς γ ο υ σ το ς » (β λ. κα ι α γ γ λ . μ ε τ . τ ο υ κ α τ η ύ θ υ ν ε και τ η ν έ κ δ ο σ η το υ «Σ α λια-
ε κ δ ίω ξ ε τ ο υ ς Β η σ ιγ ό τθ ο υ ς απ ό τη ν ο ­ T h orpe , σ. 154). Ε τσ ι ο ε υ γ ν ώ μ ω ν Κ λ ό ­ νού Ν ό μ ο υ » (λ α τ. Lex Salica), ε ν ό ς κώ δ ι­
τ ιο δ υ τ ικ ή Γα λα τία (Γαλλία) π ρ ο ς τ η ν Ιβη- β η ς Α ’, σ ε α ν τ ά λ λ α γ μ α , χ ά ρ α ξ ε τ η μ ο ρ ­ κα 65 ά ρ θ ρ ω ν γ ια τ η ν κο σ μ ική κ α θ η μ ε ­
ρική χ ερ σ ό ν η σ ο , μ ε τά τη ν ικ η φ ό ρ α μ ά ­ φ ή τ ο υ Β υ ζ α ν τ ιν ο ύ η γ ε μ ό ν α σ τα ν ο μ ί­ ρ ιν ή ζω ή σ τις φ ρ α γ κ ικ έ ς ε π α ρ χ ίε ς τ η ς ε ­
χη τ η ς π εδ ιά δ α ς Campus Vocladensis (το σ μ α τα τ η ς ε π ικ ρ α τ ε ία ς τ ο υ (β λ. γ ια τ ις π ικ ρ ά τε ια ς το υ . Ο θ ά ν α τ ο ς β ρ ή κ ε τ ο ν
σ η μ ερ ιν ό Β ο υ ιγ ιέ /Vouille), κ ο ν τά σ το σ χ έ σ ε ις Κ λ ό β η -Α ν α σ τά σ ιο υ Lounghis, δ υ ν α μ ικ ό α υ τό Φ ρ ά γ κο η γ έ τ η σ τα 45
Π ο υ α τιέ, τ ο 507 μ,Χ. Ο Α λ ά ρ ιχ ο ς Β ’ δ ιέ ­ σσ. 57-58, 77, 462-463, B ury, ό.π., σ. 252, το υ χ ρ ό ν ια , τ ο 511 μ.Χ. Ο Κ λ ό β η ς κ λ ή ρ ο - " fj
φ υ γ ε σ τη ν Ισπανία μ έσ ω τω ν Π υ ρ η ν α ί­ τ ο υ ιδ ίο υ , H istory of the Later Rom an δ ό τη σ ε σ το υ ς τέ σ σ ε ρ ις γ ιο υ ς τ ο υ (βλ. ■■■
ων, ενώ οι Φ ρ ά γ κ ο ι ενσ ω μ ά τω σ α ν ό λ η τη E m p ire ..., A.D. 395-565, α ν α τύ π . Ν έα έ ν θ ε τ ο π ίνακα) έ ν α τ ε ρ ά σ τιο κ ρ ά το ς ,
ν ό τια Γα λατία, ν ο τίω ς τ ο υ π ο τα μ ο ύ Λ ίγη - Υ όρ κη 1958, σ. 464, σ ημ. 1, A. Vasiliev, που ε κ τ ε ιν ό τ α ν από τ ο ν π ο τα μ ό Σ η κ ο υ ­
ρα (Λ ο υά ρ). Ο ι θ η σ α υ ρ ο ί τ η ς Α υ λ ή ς το υ Ισ το ρ ία Β υ ζ α ν τ ιν ή ς Α υ τ ο κ ρ α τ ο ρ ία ς , άνα ω ς τ α Π υ ρ η να ία . Οπω ς π α ρ α τή ρ η σ ε
Β η σ ιγ ό τθ ο υ βα σ ιλιά μ ε τ α φ έ ρ θ η κ α ν από ελ λ η ν . μ ε τ . Δ η μ ο σ θ . Σ α β ρ ά μ η ς , Α ’, Α ­ ο ο υ σ ια σ τικ ό ς ιδ ρ υ τ ή ς τ η ς β ρ ε τ α ν ικ ή ς
τ η ν Τ ο υ λ ο ύ ζη σ το Μ π ο ρ ντώ κα ι η Α κο υ ι- θ ή ν α , ε κ δ . Μ π ε ρ γ α δ ή ς , 1954, α ν α τ. χ.χ. β υ ζα ν τιν ο λ ο γ ία ς , α λλά και κ α τ ε υ θ υ ν τ ή ­
τα ν ία έ γ ιν ε ο λ ο κ λ η ρ ω τικ ά φ ρ α γ κ ικ ή ε ­ (2000), σσ. 143-144, 171, Σ α β β ίδ η ς , ό.π., ρ ιο ς ν ο υ ς και ο ρ γ α ν ω τή ς τ η ς π ρ ώ τη ς
π αρχία (Bury, ό.π., σσ. 247-248, Λ ο υ γ γ ή ς , σ. 122). έ κ δ ο σ η ς τ η ς π ε ρ ίφ η μ η ς « Μ εσ α ιω ν ικ ή ς
σ. 145).
Το 508 ε π ίσ η μ η β υ ζ α ν τ ιν ή α ν τιπ ρ ο ­
Ο ΚΛΟΒΗΣ Α’ ΚΑΙ ΟΙ ΚΛΗΡΟΝΟΜΟΙ ΤΟΥ
σ ω π εία, σ τ α λ μ έ ν η απ ό τ ο ν α υ τ ο κ ρ ά τ ο ­
ρα Α ν α σ τά σ ιο Α ' τ ο ν « Δ ίκ ο ρ ο » (491 -
518), ε π ισ κ έ φ θ η κ ε τ ο ν Κ λ ό β η σ το ν κ α ­ Εταίρα= Κλόβης Α' (481-511)= Αγία Κλοτίλδη
θ ε δ ρ ικ ό ν α ό τ ο υ Α γ ίο υ Μ α ρ τίν ο υ τ η ς
Τ ο υ ρ ώ ν η ς (Τ ού ρ ) κα ι α ν α γ ν ώ ρ ισ ε τ η ν
κ υ ρ ια ρ χ ία τ ο υ σ τις γ α λ α τ ικ έ ς ε π α ρ ­
χ ίε ς . Π α ρ ά λ λ η λ α οι Β υ ζ α ν τ ιν ο ί π ρ έ ­
σ β ε ις α π έ ν ε ιμ α ν σ το ν Κ λ ό β η τ ο ν τ ίτ λ ο
τ ο υ « υ π ά το υ » (λ α τ. «consul»), κ α θ ισ τ ώ ­
ν τ α ς τ ο ν μ ε τ ο ν τρ ό π ο α υ τ ό ν έ ν α ε ίδ ο ς
α ν τιβ α σ ιλ έ α τ η ς ν ό τ ια ς Γ α λ α τία ς γ ια
λ ο γ α ρ ια σ μ ό τ η ς Β υ ζ α ν τ ιν ή ς Α υ τ ο κ ρ α ­
το ρ ία ς , σ τη ν ο π ο ία α ν ή κ α ν θ ε ω ρ η τ ικ ά
τ α ε δ ά φ η α υ τ ά (β λ. α ν α λ υ τ ικ ά τ ο ά ρ ­
θ ρ ο τ ο υ G uenther σ τη β ιβ λ ιο γ ρ α φ ία ). Ο ­
π ω ς μ α ρ τ υ ρ ε ί χ α ρ α κ τ η ρ ισ τ ικ ά τ ο λ α τ ι­
ν ικ ό κ ε ίμ ε ν ο τ ο υ Γ ρ η γ ο ρ ίο υ τ η ς Τ ο ύ ρ ,
«ab A n a s ta s io im peratore co d icillo s de

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α
 ΜΕΡΟΒΙΓΓΕΙΟΙ ΗΓΕΜΟΝΕΣ (ΑΡΧΕΣ S. AI. ■751)*
V ; ; · : : : ο; Vypyaeus. Merovech)_______________________________________ αρχές 5. αι.
Χ *ο 6 *η
Χι*ϊ : : xoc ι Α . γιος Μεροβαίου
Κλοβης Α' -ΧΑωδοβίκος (Clodovech), γιος Χιλδερίχου Α'
Θ ε . ί ϊ : roc A (Thierry), γιος Κλόβη Α’
Θεοδεβερτος Α . γιος Κλόβη Α'
θεοδεβαλτος Α . γιος Κλόβη Α'
Κλοθαριος Α . γιος Κλόβη Α'
ΧιΑπεοιχος Α . γιος Κλοθαρίου Α'
Σιγ όερτος η Σιγεβέρτος Α', αδελφός Κλοθαρίου Α'
Κοντρόνος Α' η Guntram, αδελφός των 2 προηγουμένων
Κλοθαριος Β , γιος Χιλπερίχου Α'
Χιλδεβερτος (A ) Β', γιος Σιγιβέρτου Α’
Θευδεριχος Β . γιος Χιλδεβέρτου (Α’) Β’
Δαγοβέρτος Α'. γιος Κλοθαρίου Β'
Κλοβης Β-Χλωδοβίκος, γιος Δαγοβέρτου Α’
Κλοθαριος Γ . αδελφός Κλόβη Β'
Χιλδεριχος Α'. αδελφός των 2 προηγουμένων
Θευδεριχος Γ. αδελφός των 3 προηγουμένων
Κλοβης-Χλωδοβίκος (Γ), σφετεριστής
Κλόβης-Χλωδοβίκος (Γ ) Δ', γιος Θευδερίχου Γ’
Χιλδεβερτος Γ, αδελφός του προηγουμένου
Δαγοβέρτος (Β1) Γ, γιος του προηγουμένου
Χιλπέριχος Β1, γιος Χιλδερίχου Α’
Θευδεριχος Δ1
Χιλδέριχος Β' (Γ)
14 ' Βλ. C.Oman, «Dark Ages» (Λονδίνο 1908), λεπτομερής γενεαλογικός πίνακας της δυναστείας στις σελ. 166-167, Τ. Lounghis
«Les Ambassades Byzantins en Occident» (Αθήνα, 1980), 7,39,83.
Ισ το ρ ία ς το υ Κ α ίμπ ρ ιτζ» (C am bridge
M edieval History), Τ ζω ν Μ π ά γ κ ν ελ λ Μπι-
ο ύ ρ υ , « μ ε γ ά λ ο ς υ π ή ρ ξε ο ρ ό λ ο ς τ ο ν ο ­
π οίο μ π ο ρ ο ύ σ ε να δ ια δ ρ α μ α τίσ ε ι η ε κ ­
κλη σ ία κα θ ' ό λ η τη δ ιά ρ κ ε ια κ α τά τ η ν ο ­
π οία η Γα λα τία π ερ ν ο ύ σ ε από τη ρ ω μ α ϊ­
κή σ τη ν τ ε υ τ ο ν ικ ή (δ η λ . φ ρ α γ κ ικ ή ) κ υ ­
ρ ια ρ χία » (Bury, Later Roman Empire, Α ’, σ.
347). Π ρ ά γ μ α τι ο Κ λ ό β η ς β α σ ίσ τη κ ε α­
κρ ιβ ώ ς σ ε α υ τή ν τ η ν ε π ιρ ρ ο ή κα ι τη δ ύ ­
ν α μ η τ η ν οπ ο ία α σ κ ο ύ σ ε η ε κ κ λ η σ ία
σ τις λ α ϊκ έ ς μ ά ζες . Σ ύ μ φ ω ν α μ ε τ ο ν Σ ο ­
β ιε τ ικ ό μ α ρ ξισ τή ισ το ρ ικ ό Ε. Κ οσ μίνσ κυ,
«ο Χ λ ό ν τβ ιχ (= Κ λ ό β η ς) και οι δ ιά δ ο χ ο ί
το υ έ δ ιν α ν γ εν ν α ιό δ ω ρ α σ τη ν ε κ κ λ η σ ία
γ η και δ ο υ λ ο π ά ρ ο ικ ο υ ς α γ ρ ό τ ε ς και, σε
α ν τά λ λ α γ μ α , η ε κ κ λ η σ ία β ο ή θ η σ ε τ ο ν
Χ λ ό ν τβ ιχ να σ τε ρ ε ώ σ ε ι τη β α σ ιλ ικ ή ε ­
ξο υ σ ία . Ο δ ό λ ο ς και τα ε γ κ λ ή μ α τα το υ
Χ λ ό ν τβ ιχ λ ίγ ο ε ν ο χ λ ο ύ σ α ν τ η ν ε κ κ λ η ­
σία. Για τ η ν π ρ ο σ τα σ ία το υ κλ ή ρ ο υ και
γ ια τ ις π λ ο ύ σ ιες δ ω ρ ε έ ς η ε κ κ λ η σ ία ή ­
τα ν έ τ ο ιμ η να τ ο ν ε ξ υ μ ν ε ί μ ε κ ά θ ε τ ρ ό ­
ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α
;-442
; -481
481-511
511-534
534-548
548-555
511-561
561-584 ηγεμόνας της Σουασσόν
561-575 ηγεμόνας της Αυστρασίας
561-592/3 ηγεμόνας της Βουργουνδίας
584-629 ηγεμόνας της Νευστρίας ως το 613
575-595/6 ηγεμόνας της Αυστρασίας -Βουργουνδίας
595-613 ηγεμόνας Βουργουνδίας ως το 612 και Αυστρασίας το 612-13
629-639 ηγεμόνας Αυστρασίας το 623-628
639-656 (Νευστρία)
656-660 (Νευστρία)
660-673 (Αυστρασία)
673-691 (Νευστρία)
675-676
691-695
695-711
711-716
716-720
720-737
742-751, εκθρονίστηκε από τον Πιπίνο Γ'
Τέλος δυναστείας
πο» (Ισ το ρ ία τ ο υ Μ εσ α ίω να , σ. 39). ση κα ι σ τη ν κρ α ιπ ά λ η , τ ο β α σ ίλ ειό
Π α ρ ά τ η ν α λ ή θ ε ια τω ν π α ρ α π ά νω τ ο υ ς -π α ρ ά τ ο υ ς α κ α τ ά σ χ ε τ ο υ ς ε μ φ ύ ­
α ρ ν η τ ικ ώ ν κ ρ ίσ εω ν , π ά ν τω ς , γ ε γ ο ν ό ς λ ιο υ ς π ο λ έ μ ο υ ς π ου τ ο σ υ γ κ λ ό ν ισ α ν -
α ν α μ φ ίβ ο λ ο π α ρ α μ έ ν ε ι ό τ ι ο Κ λ ό β η ς Α ' κ ρ ά τ η σ ε έ σ τω κα ι τ υ π ικ ά τ η ν ο ν ο μ α ­
ή τ α ν ε κ ε ίν ο ς π ο υ έ δ ω σ ε σ το π ρ ώ ιμ ο σ τικ ή β α σ ιλ ικ ή ε ξ ο υ σ ία γ ια τ ο α ρ κ ε τ ά
μ ε σ α ιω ν ικ ό β α σ ίλ ε ιο τ η ς Γ α λλία ς μια μ ε γ ά λ ο χ ρ ο ν ικ ό δ ιά σ τη μ α τω ν δ υ ό μ ισ ι
α ίγ λ η κα ι μ ια θ έ σ η υ π ε ρ ο χ ή ς , τ η ν ο ­ α ιώ νω ν (απ ό τ ο ν θ ά ν α τ ο τ ο υ Κ λ ό β η , τ ο
π οία κ λ η ρ ο ν ό μ η σ α ν απ ό τ ο υ ς Μ ε ρ ο - 511, ω ς τ ο τ έ λ ο ς τ η ς μ ε ρ ο β ίγ γ ε ια ς δ υ ­
β ίγ γ ε ιο υ ς , π α ρ ά τ α δ ικ ά τ ο υ ς π ρ ο β λ ή ­ ν α σ τε ία ς , τ ο 751).
μ α τα , ο ι Κ α ρ ο λ ίδ ε ς , κ α θ ώ ς κα ι ο ι μ ε τ έ - Α ρ κ ε τ ά χ ρ ό ν ια μ ε τ ά τ η ν ο υ σ ια σ τικ ή
π ε ιτα δ υ ν α σ τ ε ίε ς τ η ς Γα λλία ς. α ν ά λ η ψ η τ η ς ε ξ ο υ σ ία ς απ ό τ ο υ ς ισ χυ ­
ρ ο ύ ς α υ λ ικ ο ύ ς α ξ ιω μ α τ ο ύ χ ο υ ς , π ο υ έ ­
ΟΙ Δ ΙΑ Δ Ο Χ Ο Ι ΤΟΥ ΚΛΟ ΒΗ Α ’ μ ε ιν α ν γ ν ω σ το ί σ τη ν ισ το ρ ία ω ς «μα-
γ ιο ρ δ ό μ ο ι» (απ ό τ ις λ α τ ιν ικ έ ς λ έ ξ ε ι ς
ΚΑΙ Η ΕΠΟΧΗ «m ajor dom us», π ου σ η μ α ίν ο υ ν ε π ιμ ε ­
ΤΩΝ «ΜΑΓΙΟΡΔΟΜΩΝ» λ η τ ή ς /ε π ό π τ η ς τ ο υ ο ίκ ο υ /π α λ α τιο ύ ,
δ η λ . α υ λ ά ρ χ η ς ), ο ι Μ ε ρ ο β ίγ γ ε ιο ι η γ ε ­
Αν κα ι ο ι δ ιά δ ο χ ο ι τ ο υ θ ε μ ε λ ιω τ ή μ ό ν ες εξα κ ο λ ο υ θ ο ύ σ α ν να σ τέφ ο ν τα ι
τ η ς δ υ ν α σ τ ε ία ς τω ν Μ ε ρ ο β ιγ γ ε ίω ν υ ­ κα ι να τ ιμ ώ ν τ α ι σ αν ν α ή τ α ν π α ν τ ο δ ύ ­
π ή ρ ξα ν σ τη ν π λ ε ιο ψ η φ ία τ ο υ ς (ε κ τ ό ς ν α μ ο ι β α σ ιλ ε ίς . Η τ ιμ η τ ικ ή α ν α γ ω γ ή
τ ο υ Δ α γ ο β έ ρ τ ο υ Α ') σ κ λ η ρ ο ί κα ι β ά ρ ­ τ η ς κ α τ α γ ω γ ή ς τ η ς δ υ ν α σ τ ε ία ς σ το ν
β α ρ ο ι η γ ε μ ό ν ε ς , δ ιε φ θ α ρ μ έ ν ο ι κα ι ε ν θ ρ υ λ ικ ό Μ ε ρ ο β α ίο ε ξ α κ ο λ ο υ θ ο ύ σ ε να
π ο λ λ ο ίς π α ρ α δ ο μ έ ν ο ι σ τη ν κ α λ ο π έ ρ α ­ ισ χ ύ ει α ν α λ λ ο ίω τη , α ν κα ι σ τα ν ε ώ τ ε ρ α
χ ρ ό ν ια α μ φ ισ β η τ ή θ η κ ε έ ν τ ο ν α (π.χ.
απ ό τ ο ν Κ ο σ μ ίν ο κ υ , ό.π., σ. 39, ό π ο υ ό ­
μ ω ς α τ υ χ έ σ τ α τ α σ τη ν ε λ λ η ν ικ ή μ ε τ ά ­
φ ρ α σ η ο Μ ε ρ ο β α ίο ς γ ίν ε τ α ι... «η Μ ε -
ρ ο β έ α » , υ π ο ν ο ώ ν τα ς κ ά π ο ια σ χ ε τικ ή
π ε ρ ιο χ ή !). Π α ρ ά τ ο γ ε γ ο ν ό ς , π ά ν τω ς ,
ό τ ι ο ι ά μ ε σ ο ι δ ιά δ ο χ ο ι τ ο υ Κ λ ό β η Α ’ κ α ­
τ ό ρ θ ω σ α ν ν α ε ν σ ω μ α τώ σ ο υ ν σ το κ ρ ά ­
τ ο ς τ ο υ τ η Β ο υ ρ γ ο υ ν δ ία , τ ο 534, κα ι να
σ υ ν τρ ίψ ο υ ν τ η ν α ν τίσ τα σ η δ ια φ ό ρ ω ν
άλλω ν γερ μα νό φ ω νω ν φ ύλω ν, η πα­
ρ α κμ ή δ ε ν κ α τέσ τη δ υ ν α τό να α να σ χε-
θ ε ί. Ε να φ η μ ισ μ έ ν ο α π ό σ π α σ μ α απ ό
τ ο ν « Β ίο Κ α ρ ό λ ο υ τ ο υ Μ ε γ ά λ ο υ » τ ο υ
Ε (γ )ιν ά ρ δ ο υ , τ ο υ β ιο γ ρ ά φ ο υ τ ο υ Κ αρ-
λ ο μ ά γ ν ο υ , δ ίν ε ι α ν ά γ λ υ φ α τ η ν κ α τ ά ­
σ τα σ η π ο υ ε π ικ ρ α τ ο ύ σ ε σ το β α σ ίλ ε ιο
τ ω ν Μ ε ρ ο β ιγ γ ε ίω ν , σ τις τ ε λ ε υ τ α ί ε ς
τ ο υ φ ά σ ε ις (έ κ δ . - γ α λ λ . μ ε τ . L. H alphen,
Π α ρίσ ι 1947, σσ. 9-12, α γ γ λ . μ ε τ . L.
T horpe, Penguin C lassics, 1977, α ν α τύ π .,
σσ. 55-56, ε λ λ η ν . μ ε τ . Α. Σ.): « Σ το ν β α σ ι­
λ ιά π λ έ ο ν δ ε ν έ χ ε ι α π ο μ ε ίν ε ι τ ίπ ο τ ε ά λ ­
λ ο ε κ τ ό ς α π ό τ ο ν τ ίτ λ ο τ ο υ β α σ ιλ ιά , τ ις
μ α κ ρ ιέ ς κ υ μ α τ ισ τ έ ς κ ο τ σ ίδ ε ς κα ι τ ο
μ α κ ρ ύ γ έ ν ι. Κ ά θ ε τ α ι σ το ν θ ρ ό ν ο τ ο υ
κα ι α σ κ ε ί μ ό ν ο ο ν ο μ α σ τικ ά τ η ν ε ξ ο υ ­
σία, δ έ χ ε τ α ι τ ο υ ς π ρ ο σ κ ε κ λ η μ έ ν ο υ ς
τ ο υ κα ι τ ι ς δ ιπ λ ω μ α τ ικ έ ς α π ο σ το λ έ ς
κα ι τ ο υ ς δ ίν ε ι τ ι ς α π α ν τ ή σ ε ις τ ις ο π ο ί­
ε ς τ ο ν έ χ ο υ ν δ ιδ ά ξ ε ι -ή μ ά λ λ ο ν δ ια τ ά ­
ξ ε ι- να δ ίν ε ι. Η π ε ρ ιο υ σ ία τ ο υ π ε ρ ιλ α μ ­
β ά ν ε ι μ ό ν ο έ ν α μ ικ ρ ό κ τ ή μ α μ η δ α μ ιν ή ς
α ξία ς , ό π ο υ έ χ ε ι μ ια κ α τ ο ικ ία κα ι μια ο ­
λ ιγ ά ρ ιθ μ η σ υ ν ο δ ε ία υ π η ρ ε τώ ν . Ο τ α ν η
π ερ ίσ τα σ η τ ο α π α ιτο ύ σ ε , τ α ξ ίδ ε υ ε π ά ­
νω σ ε έ ν α κ ά ρ ο π ο υ τ ο έ σ ε ρ ν α ν β ό δ ια
κα ι τ ο ο δ η γ ο ύ σ ε έ ν α ς β ο ϊδ α μ α ξ ά ς -ό -
π ω ς α κ ρ ιβ ώ ς κα ι τ α α γ ρ ο τ ικ ά κά ρ α (!).
Μ ε α υ τή τ η ν ά θ λ ια ε μ φ ά ν ισ η π α ρ ο υ ­
σ ια ζ ό τα ν σ το α ν ά κ τ ο ρ ό τ ο υ ή σ τη ν ε ­
τή σ ια σ υ ν α γ ω γ ή τ ω ν υ π η κ ό ω ν τ ο υ , ε ν ώ
τ η ν ο υ σ ια σ τικ ή δ ια κ υ β έ ρ ν η σ η α σ κ ο ύ ­
σ ε ο μ α γ ιο ρ δ ό μ ο ς τ ο υ , π ο υ ε ίχ ε τ η ν τ ε ­
λ ικ ή α π ό φ α σ η σ ε θ έ μ α τ α ε ξ ω τ ε ρ ικ ή ς ή
ε σ ω τ ε ρ ικ ή ς π ο λ ιτ ικ ή ς ...» (β λ. κα ι
Fisher, Α ’, σσ. 158-159).
Ο ι φ ιλ ικ έ ς σ χ έ σ ε ις τ ω ν Φ ρ ά γ κ ω ν μ ε
τ ο Β υ ζ ά ν τ ιο , π ο υ ε ίχ α ν ε γ κ α ιν ια σ θ ε ί τ ο
508 μ ε τ α ξ ύ Κ λ ό β η Α ’ κα ι Α ν α σ τα σ ίο υ Α ’
(β λ. π α ρα π ά νω ), σ υ ν εχ ίσ τη κ α ν . Α ξ ιό λ ο ­
γ η υ π ή ρ ξ ε η σ υ ν θ ή κ η μ ε τ α ξ ύ τ ο υ Χ ιλ-
δ ε β έ ρ τ ο υ Β ’ τ η ς Α υ σ τρ α σ ία ς κα ι τ η ς
Β ο υ ρ γ ο υ ν δ ία ς (575-595/96) κα ι τ ο υ
Μ α υ ρ ίκ ιο υ (582-602), τ ο 583-585, σ τ ρ ε ­
φ ό μ ε ν η κ α τ ά τω ν Λ ο γ γ ο β ά ρ δ ω ν τ η ς
Ιτα λ ία ς , ε ν α ν τ ίο ν τ ω ν ο π ο ίω ν ε ξ ω θ ή -
15
θ η κ ε ο Φ ρ ά γ κ ο ς β α σ ιλ ιά ς μ ε τ ο δ έ λ ε α ρ
τ η ς κ α τ α β ο λ ή ς σ ε α υ τ ό ν 50 χ ιλ ιά δ ω ν
χ ρ υ σ ώ ν β υ ζ α ν τιν ώ ν ν ο μ ισ μ ά τω ν (βλ.
σ χ ε τ ικ ά F. D oelger, R egesten, A ’ ,
Μ ό ν α χ ο -Β ε ρ ο λ ίν ο , 1924, σσ. 10-11, αρ.
76, 77, 78, 83, 84 κα ι 85, π ρ β λ . Lounghis,
σσ. 100, 466-467, I. Κ α ρ α γ ια ν ν ό π ο υ λ ο ς ,
Ισ το ρ ία β υ ζ α ν τ ιν ο ύ κ ρ ά τ ο υ ς , Β ’ , β '
έ κ δ ., Θ ε σ σ α λ ο ν ίκ η , 1981, α ν α τύ π . 1991,
σ. 42, Franziska S hlosser, The reign of the
e m pe ro r M a urikio s, Α θ ή ν α , 1994, σσ. 126-
127). To 629 ή 630 κα ι τ ο 634 π ερ ίπ ο υ , ε ­
π ίσ η ς, υ π ο γ ρ ά φ η κ α ν σ υ ν θ ή κ ε ς μ ε τ α ξ ύ
Δ α γ ο β έ ρ τ ο υ Α ’ (629-639) κα ι Η ρ α κ λ ε ί­
ο υ Α ’ (610-641) μ ε σ κο π ό , μ ε τ α ξ ύ ά λ ­
λω ν υ π ο θ έσ εω ν, τη ν π α ρέμβ α σ η το υ
π ρ ώ το υ υ π έ ρ τ ο υ Β υ ζ α ν τ ίο υ σ τη ν Ιβ η -
ρ ικ ή χ ε ρ σ ό ν η σ ο κ α τά τω ν Β η σ ιγ ό τθ ω ν ,
ο ι ο π ο ίο ι ε ίχ α ν ε κ δ ιώ ξ ε ι απ ό ε κ ε ί τ ο υ ς
Β υ ζ α ν τ ιν ο ύ ς τ ο 624 (D oelger, Α ’, σσ. 23-
24, αρ . 202, 207), Lounghis, σσ. 107-108,
468-469, Α. Σ α β β ίδ η ς , Το ο ικ ο υ μ ε ν ικ ό
β υ ζ α ν τ ιν ό κ ρ ά τ ο ς κα ι η ε μ φ ά ν ισ η το υ
Ισ λάμ, 518-717 μ.Χ ., β ’ έ κ δ ., Α θ ή ν α , ε κ δ .
Ε σ τία , 1990, σσ. 147-148 μ ε τ η σ ημ . 76).
Α ξια μ ν ε ία ς ε ίν α ι η δ ιπ λ ω μ α τικ ή π ρ ε ­
σ β ε ία π ο υ έ σ τ ε ιλ ε τ ο 692 ο Ιο υ σ τιν ια ­
ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α

16
Ζω γρ αφ ικό ς πίνακας που αναπ αριστά τη βάπ τιση το υ Κλόβη Α ’ από το ν επίσκοπο τη ς Ρ έμ ς,
ά γ ιο Ρ εμ ίγ κ ιο , το 496 (κ α τ' ά λλο υ ς το 506).
ν ό ς Β ’ (α ’ β α σ ιλ εία : 685-695) π ρ ο ς τ ο ν
Κ λ ό β η Δ ’ (691-695), σ ε μ ια ε π ο χ ή κ α τά
τ η ν ο π ο ία τ η ν ο υ σ ια σ τικ ή ε ξ ο υ σ ία σ το
φ ρ α γ κ ικ ό β α σ ίλ ε ιο α σ κ ο ύ σ ε ο ε π ιφ α ­
ν ή ς « μ α γ ιο ρ δ ό μ ο ς » Π επ ίν ο ς Β ’ τ ο υ Ε-
ρ ισ τά λ (η μ ν ε ία σ τα Χ ρ ο ν ικ ά τ ο υ
Μ ε τ ς /A n n a le s M e tte nse s, π ρβλ.
Lounghis, σσ. 125-126, 424).
Α π ό τ α μ έσ α τ ο υ έ κ τ ο υ α ιώ να κα ι
μ ε τ ά η ε ξ ο υ σ ία τω ν Φ ρ ά γ κ ω ν κ α τ α ν ε -
μ ή θ η κ ε α νά μεσ α σ το υ ς η γ ε μ ό ν ε ς το υ
β ο ρ ε ιο δ υ τ ικ ο ύ κα ι τ ο υ ν ο τ ιο α ν α τ ο λ ι­
κ ο ύ τ μ ή μ α τ ο ς τ η ς Γ α λλία ς, π ο υ α π ό τ ο
έ τ ο ς 561 (α ρ χ ή η γ ε μ ο ν ία ς τω ν Χ ιλ π έ ρ ι-
χ ο υ Α ', Σ ιγ ε β έ ρ τ ο υ Α ’ κα ι Κ ο ν τρ ά ν ο υ ή
Γ ο υ ν τρ ά μ ο υ Α ’) α ν α φ έ ρ ο ν τ α ι α ν τ ίσ τ ο ι­
χα σ τις π η γ έ ς ω ς Ν ε υ σ τ ρ ία κα ι Α υ σ τρ α -
σία. Ο ι δ ιά φ ο ρ ο ι η γ ε μ ό ν ε ς τω ν Μ ε ρ ο -
β ιγ γ ε ίω ν μ ε τ ά τ η σ η μ α δ ια κ ή α υ τ ή χ ρ ο ­
ν ο λ ο γ ία ε ίχ α ν η γ ε μ ο ν ε ύ σ ε ι ε ί τ ε σ το
ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α
' i
έ ν α τ μ ή μ α , ε ί τ ε σ το ά λ λ ο , π ρ ο το ύ α ν α ­
γ ν ω ρ ισ τ ο ύ ν ω ς η γ ε μ ό ν ε ς ό λ ω ν τω ν
Φ ρ ά γ κ ω ν (β λ. τ ο ν π ίν α κ α τω ν Μ ε ρ ο β ιγ -
γ ε ίω ν β α σ ιλ έω ν ).
Τ ε λ ε υ τ α ίο ς Μ ε ρ ο β ίγ γ ε ιο ς η γ ε μ ό ­
ν α ς π ου έ μ ε λ λ ε ν α β α σ ιλ ε ύ σ ε ι σ ε έ ν α
ε ν ω μ έ ν ο φ ρ α γ κ ικ ό κ ρ ά τ ο ς υ π ή ρ ξ ε ο
Δ α γ ο β έ ρ τ ο ς - Ν τ α γ κ ο π έ ρ Α ’ (629-639)-
(β λ. R. B arroux, D a g o b e rt roi des Francs,
Π αρίσ ι, 1938 κα ι M. B ou vier-A ja m ,
D ag ob ert, Π α ρίσ ι, 1980), ο ο π ο ίο ς π ρ ό -
σ θ ε σ ε σ τις φ ρ α γ κ ικ έ ς κ τ ή σ ε ις τ η γ ύ ρ ω
τ ο υ Ρ ή ν ο υ Σ α ξο ν ία . Τα χ ρ ό ν ια π ο υ α κ ο ­
λο ύ θ η σ α ν το ν θ ά ν α τό το υ , όμω ς, έ φ ε ­
ρ α ν τ ο φ ρ α γ κ ικ ό έ θ ν ο ς σ τα π ρ ό θ υ ρ α
τ ο υ χ ά ο υ ς , μ ε ε μ φ ύ λ ιο υ ς π ο λ έ μ ο υ ς κα ι
ε ισ β ο λ έ ς δ ια φ ό ρ ω ν ε χ θ ρ ώ ν σ τις μ ε ρ ο -
β ιγ γ ε ια ν έ ς κ τ ή σ ε ις . Τ η ν τ ύ χ η τ ο υ πα-
ρ η κ μ α σ μ έ ν ο υ π ια Φ ρ α γ κ ικ ο ύ κ ρ ά τ ο υ ς
έ λ ε γ χ α ν απ ό τ ις τ ε λ ε υ τ α ί ε ς δ ε κ α ε τ ί ε ς
το υ έ β δ ο μ ο υ αιώ να , ό π ω ς π ρ ο ε ιπ ώ θ η -
κ ε , δ ιά φ ο ρ ο ι ισ χ υ ρ ο ί α υ λ ικ ο ί α ξιω μ α -
το ύ χ ο ι, ο ι « μ α γ ιο ρ δ ό μ ο ι» . Σ ε α ν τ ίθ ε σ η
μ ε τ η ν ισχύ τω ν τ ε λ ε υ τ α ίω ν , ο ι η γ ε μ ό ­
ν ε ς τ ο υ ς ο π ο ίο υ ς ο ι « μ α γ ιο ρ δ ό μ ο ι» α ­
ν τιπ ρ ο σ ώ π ε υ α ν ή, μ ά λ λ ο ν σ ω σ τό τε ρ α ,
ε π ιτ ρ ό π ε υ α ν , έ μ ε ιν α ν γ ν ω σ το ί σ τη ν ι­
σ το ρ ία ω ς « ν ω θ ρ ο ί β α σ ιλ ε ίς » («idle
kings» σ τη ν α γ γ λ ικ ή β ιβ λ ιο γ ρ α φ ία ). Για
π α ρ ά δ ε ιγ μ α ο γ ιο ς τ ο υ Δ α γ ο β έ ρ τ ο υ Α ’ ,
Σ ιγ ε β έ ρ τ ο ς (Σ ιγ ιβ έ ρ τ ο ς ) Γ ’ , α π ο κ λ ή θ η -
κ ε « ν ω θ ρ ό ς β α σ ιλ ιά ς» (σ τα γ α λ λ ικ ά
«roi faineant»).
Π ρ ώ το ς γ ν ω σ τ ό ς « μ α γ ιο ρ δ ό μ ο ς »
κ α τ ά τ η ν π ε ρ ίο δ ο π ερ ίπ ο υ 6 2 2 -π ερ ίπ ο υ
640 σ τη ν Α υ σ τρ α σ ία υ π ή ρ ξ ε ο Π επ ίν ο ς
(Π ιπ ίν ο ς ) Α ’ ο Π ρ ε σ β ύ τ ε ρ ο ς , ε ν ώ ο
π ρ ώ το ς σ τη σ ειρ ά τω ν α ξιω μ α το ύ χ ω ν
α υ τώ ν π ο υ α π έ κ τ η σ ε π ρ α γ μ α τ ικ ά μ ε ­
γ ά λ η ε ξ ο υ σ ία υ π ή ρ ξ ε ο Π επ ίν ο ς Β ’ το υ
Ε ρ ισ τά λ , « μ α γ ιο ρ δ ό μ ο ς » τ η ς Ν ευ -
σ τρ ία ς α π ό τ ο 681 κα ι κ ά τ ο χ ο ς τ η ς α π ό ­
λ υ τ η ς ε ξ ο υ σ ία ς απ ό τ ο 687 ω ς τ ο 714,
υ π ο τά σ σ ο ν τα ς σ τη θ έ λ η σ ή τ ο υ τ ο υ ς α ­
δ ύ ν α μ ο υ ς Μ ε ρ ο β ίγ γ ε ιο υ ς Θ ε υ δ έ ρ ιχ ο
Γ ’ (673-691) κα ι τ ο υ ς δ ια δ ό χ ο υ ς το υ
Κ λ ό β η Δ ’ , τ ο ν Χ ιλ δ ε β έ ρ τ ο Γ ’ (695-711)
κα ι τ ο ν Δ α γ ο β έ ρ τ ο Γ ’ (711-716). Ο ι δ ύ ο
ε π ιφ α ν έ σ τ ε ρ ο ι ό μ ω ς « μ α γ ιο ρ δ ό μ ο ι»
τ η ς φ ρ α γ κ ικ ή ς ισ το ρ ία ς υ π ή ρ ξ α ν ο ι α ­
π ό γ ο ν ο ι τ ο υ Π επ ίν ο υ Β ', ο Κ ά ρ ο λ ο ς
Μ α ρ τ έ λ ο ς κα ι ο Π επ ίν ο ς Γ ’ . Γ ιο ς τ ο υ
Π επ ίν ο υ Β ', ο Κ ά ρ ο λ ο ς Μ α ρ τ έ λ ο ς , ά ­
σ κ η σ ε α π ό λ υ τ η ε ξ ο υ σ ία μ ε τ α ξ ύ τω ν ε ­
τώ ν 719 κα ι 741 π άνω σ τ ο υ ς « νω ­
θ ρ ο ύ ς » Μ ε ρ ο β ίγ γ ε ιο υ ς Χ ιλ π έ ρ ιχ ο Β ’
(716-720) κα ι θ ε υ δ έ ρ ιχ ο Δ ' (720-737).
Τ η ν π λ ο ύ σ ια σ τ α δ ιο δ ρ ο μ ία τ ο υ Κ α ρ ό ­
λ ο υ Μ α ρ τ έ λ ο υ κα ι τ η ν α π ο φ α σ ισ τικ ή α ­
ν τ ιμ ε τώ π ισ η , ε κ μ έ ρ ο υ ς τ ο υ , τω ν Μ ο υ ­
σ ο υ λ μ ά ν ω ν σ τη μ ά χ η τ ο υ Π ο υ α τιέ , το
732, π α ρ α κ ο λ ο υ θ ή σ α μ ε σ ε π ρ ο η γ ο ύ μ ε ­
νο τ ε ύ χ ο ς τ η ς « Σ τ ρ α τ ιω τ ικ ή ς Ισ το ­
ρ ία ς» (β λ. Α. Σ α β β ίδ η ς , «Ο Φ ρ ά γ κ ο ς
π ο λ έ μ α ρ χ ο ς Κ ά ρ ο λ ο ς Μ α ρ τ έ λ ο ς κα ι η
α ν α χ α ίτισ η τ ο υ Ισ λά μ σ τη μ ά χ η τ ο υ
Π ο υ α τιέ , 732 μ .Χ .“, «ΣΙ», τ. 14, Ο κ τώ ­
β ρ ιο ς 1997, σσ. 40-45 μ ε τ η β ιβ λ ιο γ ρ α ­
φ ία).
Ο τε λ ε υ τ α ίο ς η γ εμ ό ν α ς (κ α τ’ ό νο μα
μ ό ν ο ν ) τ η ς μ ε ρ ο β ίγ γ ε ια ς δ υ ν α σ τε ία ς ,
Χ ιλ δ έ ρ ιχ ο ς Β ’ ( Γ ’)-(742-751), α ν α τρ ά π η -
κ ε κα ι ε κ θ ρ ο ν ίσ τ η κ ε απ ό τ ο ν γ ιο τ ο υ
Κ α ρ ό λ ο υ Μ α ρ τ έ λ ο υ , Π επ ίν ο Γ ’ τ ο ν
« Β ρ α χ ύ » . Ο τ ε λ ε υ τ α ί ο ς , π ρ ιν α ν α γ ο -
ρ ε υ θ ε ί « ρ η ξ Φ ρ α γ κ ία ς » (τ ο 752) και
« π α τρ ίκ ιο ς Ρ ω μαίω ν» (particiu s
R om anorum ), τ ο 754, π α ίρ ν ο ν τα ς π α­
ρ ά λ λ η λ α κα ι τ ο π α π ικό χ ρ ίσ μ α α π ό τ ο ν
Σ τ έ φ α ν ο Γ ’ (752-757) σ το Π ό ν τ ιό ν τ η ς
Γ α λλία ς, ε ίχ ε χ ρ η μ α τ ίσ ε ι ο ίδ ιο ς «μα-
γ ιο ρ δ ό μ ο ς » , κ α τ ά τ η ν π λ ο ύ σ ια π α ρ ά ­
δ ο σ η τ η ς ο ικ ο γ έ ν ε ιά ς τ ο υ , τ η ν π ε ρ ίο δ ο
741-752, π ρ ιν γ ίν ε ι ιδ ρ υ τ ή ς κα ι α ρ χ η γ έ ­
τ η ς τ η ς κ α ρ ο λ ιδ ικ ή ς δ υ ν α σ τ ε ία ς (β λ. Ζ.
Τ σ ιρ π α νλή ς, Ε ισ α γω γή σ τη μ εσ α ιω ν ικ ή
ισ το ρ ία τ η ς δ υ τ ικ ή ς Ε υ ρ ώ π η ς, δ ’ έ κ δ .,
Θ ε σ σ α λ ο ν ίκ η , ε κ δ . Ζ ή τ η ς , 1996, σσ.
107-109).
ΑΠΟΤΙΜ ΗΣΗ
ΤΗΣ Μ ΕΡΟΒΙΓΓΕΙΑΝΗΣ
ΔΥΝΑΣΤΕΙΑΣ
Ε ν α ς απ ό τ ο υ ς γ ν ω σ τ ό τ ε ρ ο υ ς δ ιε ­
θ ν ώ ς ισ τ ο ρ ικ ο ύ ς π ο υ ε π ιχ ε ίρ η σ ε σ υ ν ­
θ ε τ ι κ ή ισ το ρ ία τ η ς Ε υ ρ ώ π η ς απ ό τ ι ς α ­
π α ρ χ έ ς τ η ς ω ς τ α π ρ ο ε ό ρ τ ια τ ο υ Β ’ Π α ­
γ κ ό σ μ ιο υ Π ο λ έ μ ο υ , ο X. Α. Λ. Φ ίσ ερ , α ­
π ο δ ίδ ε ι τη μ α κ ρ ο β ιό τ η τ α τ η ς δ υ ν α ­
σ τ ε ία ς α υ τ ή ς σ το γ ε γ ο ν ό ς ό τ ι ασπά-
σ θηκε με θ έρ μ η το κ α θ ο λ ικ ό
χ ρ ισ τια ν ικ ό δ ό γ μ α . Ο ι η γ ε μ ό ν ε ς τ η ς
δ ε ν υ π ή ρ ξα ν μ ό ν ο κ ο σ μ ικ ο ί α ρ χ η γ ο ί,
α λ λ ά κα ι ιε ρ ε ίς τ α υ τ ό χ ρ ο ν α , α φ ο ύ «μια
α ύ ρ α α γ ιο σ ύ ν η ς ε ίχ ε ε π ικ α θ ίσ ε ι σ το ε ­
θ ν ικ ό ιε ρ α τ ε ίο τω ν Φ ρ ά γ κ ω ν » (Fisher,
Α ’ , σ. 159).
Π α ρ ά τ η γ ε ρ μ α ν ικ ή /τ ε υ τ ο ν ικ ή τ ο υ ς
κ α τα γ ω γ ή μ ε τ ις π α γ α ν ισ τικ έ ς τ η ς κ α ­
τ α β ο λ έ ς , ο ι Φ ρ ά γ κ ο ι Μ ε ρ ο β ίγ γ ε ιο ι α ­
φ ο μ ο ιώ θ η κ α ν γ ρ ή γ ο ρ α απ ό τ η Χ ρ ισ τια ­
ν ο σ ύ ν η κα ι τ ο ν δ υ τ ικ ο ε υ ρ ω π α ϊκ ό κ ό ­
σ μο μ ε τ η μ α κ ρ α ίω ν η ρ ω μ α ϊκ ή π ο λ ιτ ι­
σ τικ ή π α ρ ά δ ο σ η . Θ ε ω ρ ώ ν τ α ς τ ο υ ς ε ­
α υ το ύ ς το υ ς κ λ η ρ ο νό μ ο υ ς τη ς π αρά­
δοσης α υ τή ς οι Μ ε ρ ο β ίγ γ ε ιο ι
η γ ε μ ό ν ε ς α σ κ ο ύ σ α ν τ η ν ε ξ ο υ σ ία ω ς ε ­
π ίτρ ο π ο ι τ η ς Ρ ώ μη ς, δ έ χ ο ν τ α ν α ν ώ τα ­
τ ο υ ς δ ιο ρ ισ μ ο ύ ς κα ι α ν ώ τα τα α ξιώ μ α ­
τα απ ό τ ο ν π άπα κα ι α κ ό μ α χ ρ η σ ιμ ο ­
π ο ιο ύ σ α ν ρ ω μ α ϊκ ά ν ο μ ίσ μ α τα . Το γ α λ -
λ ο -ρ ω μ α ϊκ ό σ το ιχ ε ίο , λ ο ιπ ό ν , ε π ικ ρ ά ­
τ η σ ε π λ ή ρ ω ς , ιδ ια ίτ ε ρ α α π ό τ η ν επ ο χ ή
τ η ς β α σ ιλ ε ία ς τ ο υ Κ λ ό β η Α ', μ ε α π ο τ έ ­
λ ε σ μ α τ ο φ ρ α γ κ ικ ό έ θ ν ο ς να κ α τ α σ τ ε ί
σ τ α θ ε ρ ό κα ι α ν α π ό σ π α σ το τ μ ή μ α το υ
μ ε σ α ιω ν ικ ο ύ λ α τ ιν ικ ο ύ κ ό σ μ ο υ τ η ς Δ ύ ­
σ ης.
Κ α τά τ η ν ε π ο χ ή α υ τ ή , π ά ν τω ς , πα-
ρ α τ η ρ ε ίτ α ι σ τα δ ια κ ή α π ο δ υ ν ά μ ω σ η
τ η ς π ο λ ιτ ικ ο -σ τ ρ α τ ιω τ ικ ή ς κ ε ν τ ρ ικ ή ς
ε ξο υ σ ία ς , μ ε π α ρ ά λ λ η λ η ισ χ υ ρ ο π ο ίη σ η
τ η ς α ρ ισ τ ο κ ρ α τ ία ς τ η ς γ η ς κα ι το υ
κ λ ή ρ ο υ . Ο X. Φ ίσ ερ δ ια β λ έ π ε ι σ τη μ ε-
ρ ο β ίγ γ ε ια δ υ ν α σ τ ε ία τ α π ρ ώ τα σ π έ ρ ­
μ α τα τ ο υ δ υ τ ικ ο ε υ ρ ω π α ϊκ ο ύ φ ε ο υ δ α ρ ­
χ ικ ο ύ σ υ σ τ ή μ α τ ο ς (φ ε ο υ δ α λ ισ μ ο ύ ), μ ε
τ η ν α σ ύ δ ο τ η π α ρ α χ ώ ρ η σ η π ρ ο ν ο μ ίω ν ,
φ ο ρ ο α π α λ λ α γ ώ ν κα ι γ α ιώ ν κα ι ά λ λ ε ς
σ κ α ν δ α λ ώ δ ε ις ε ν έ ρ γ ε ιε ς σ τα μ έ ρ η τ η ς
ισ χ υ ρ ή ς α ρ ισ τ ο κ ρ α τ ικ ή ς κα ι ε κ κ λ η σ ια ­
σ τικ ή ς κ ά σ τα ς , μ ια δ ια δ ικ α σ ία π ου μ α ­
κ ρ ο π ρ ό θ ε σ μ α έ β λ α ψ ε τ ε λ ικ ά τ η ν εσ ω ­
τ ε ρ ικ ή σ υ ν ο χ ή το υ κ ρ ά τ ο υ ς α υ τ ο ύ
(Fisher, Α ', σ. 160 ε ξ . - γ ε ν ικ ά γ ια τ ο φ α ι-
ν ό μ ε ν ο -θ ε σ μ ό τ η ς δ υ τ ικ ή ς φ ε ο υ δ α ρ ­
χ ία ς βλ. π ρ ό σ φ α τα Α. Σ α β β ίδ η ς , « Φ ε­
ο υ δ α ρ χ ία κα ι μ εσ α ιω ν ικ ή δ υ τ ικ ή Ε υ ρ ώ ­
π η», « Σ τρ α τ ιω τικ ή Ισ το ρ ία » , τ. 52, Δ ε ­
κ έ μ β ρ ιο ς 2000, σσ. 40-47 μ ε α ν α λ υ τικ ή
β ιβ λ ιο γ ρ α φ ία ).
Ο λ ο κ λ η ρ ώ ν ο ν τ α ς π ισ τ ε ύ ο υ μ ε πω ς
α ξ ίζ ο υ ν λ ίγ α λ ό γ ια γ ια τ η ν π ο λ ιτισ τικ ή
α κ μ ή π ου σ η μ ε ιώ θ η κ ε κ α τ ά τ η δ ιά ρ ­
κ ε ια τ η ς δ υ ν α σ τ ε ία ς α υ τ ή ς , μ ια α κ μ ή ε ­
π ίσ η ς α ξ ιό λ ο γ η , α φ ο ύ α π ο τ ε λ ε ί έ ν α α ρ ­
κ ε τ ά υ ψ η λ ό σ η μ ε ίο σ υ γ κ ε ρ α σ μ ο ύ τ η ς
λ α τ ιν ικ ή ς π α ιδ ε ία ς κα ι τ ο υ π ο λ ιτισ μ ο ύ
τ η ς Υ σ τε ρ η ς Α ρ χ α ιό τ η τ α ς μ ε τ α π ρ ω τό ­
γ ο ν α τ ε υ τ ο ν ικ ά ή θ η κα ι έ θ ιμ α τ ο υ φ ρ α ­
γ κ ικ ο ύ λ α ο ύ , κ α τά τ η μ ε τά β α σ η απ ό
τ ο ν α ρ χ α ίο σ το ν μ ε σ α ιω ν ικ ό κ ό σ μ ο . Ο
ε γ γ ο ν ό ς τ ο υ Κ λ ό β η Α ’ , Χ ιλ π έ ρ ιχ ο ς Α ’ ,
τ ο ν ο π ο ίο ο Γ ρ η γ ό ρ ιο ς τ η ς Τ ο ύ ρ απ ο-
κ α λ ο ύ σ ε Η ρ ώ δ η κα ι Ν έρ ω ν α τ η ς ε π ο ­
χ ή ς τ ο υ (π ρ β λ. Fisher, Α ', σ. 160), σ υ ν έ ­
θ ε τ ε ο ίδ ιο ς σ τίχ ο υ ς κα ι -υ π ε ρ ή φ α ν ο ς
γ ια τ η μ ό ρ φ ω σ η κα ι τ ις γ ν ώ σ ε ις τ ο υ - ε ­
π ιχ ε ίρ η σ ε να π ρ ο σ θ έ σ ε ι σ το λ α τ ιν ικ ό
α λ φ ά β η τ ο τ ο υ κ α ιρ ο ύ τ ο υ τέ σ σ ε ρ α ε λ ­
λ η ν ικ ά γ ρ ά μ μ α τ α !
ΕΠΙΛΟΓΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑΣ
(1) G. Adam s: C IVILIZATIO N IN THE M IDDLE
AGES, Λ ονδίνο, 1910.
(2) L. A llw ard: Χ Λ Ω Δ Ο Β ΙΚ Ο Σ , Ο ΙΔ ΡΥΤΗ Σ
TOY Β Α Σ ΙΛ Ε ΙΟ Υ ΤΗΣ ΓΑ ΛΛΙΑ Σ, «Ισ το ρ ία
Ε ικ ο νο γρ α φ η μ ένη » (Π απ ύρου), τεύχ. 201
(Μ ά ρ τ. 1985), σσ. 75-83.
(3) Β . B achrach: «PR O C O PIU S AN D THE
C H RO N O LO G Y O F CLOVIS' R EIG N», στου
ιδίου, A R M IES A N D PO LITIC S IN THE EARLY
MEDIEVAL WEST, A ldershot, Variorum, 1993.
(4) B. B leiber: DAS FR A NK R EIC H DER
M ERO W INGER. Β ιέννη, 1988.
(5) Η. Davis: MEDIEVAL EUROPE, γ ’ έκδ ο σ η ,
Λ ονδίνο, 1963.
(6) D IC TIO N A R Y O F THE M IDD LE AGES (Ν έα
Υόρκη, 1982-89), λ ή μ μ α τα « Clovis» (το υ J.
Strayer), «M erovingians» (το υ P .G eary).
(7) S. D ill: R O M A N SO C IETY IN GAUL IN THE
M ER O VIN G IA N AGE, 1926.
(8) L. D upraz: LE ROYAUME DES FR A NC S ET
L ’A SC EN SIO N PO LITIQ U E DES M A IR ES DU
PALAIS AU DECLIN D U Vile SIECLE,
Φ ρ άϊμπ ουργκ, 1948.
(9) ENCYCLOPEDIA BRITANNICA /
M ACROPAEDIA (Σ ικά γο, 1980, ι ε ’ έκ δοσ η), λ.
« Clovis» (το υ J. W aliace-Hadrill),
«M erovingian a n d C arolingian ag e» (το υ G.
Fournier), «Pepin the S h o rt» (τη ς E leanor
Duckett).
(10) W. Ensslin: N O C H M A LS ZU R EHRUNG
CHLODO W ECHS DU RC H KAISER
ANASTASIUS, H istorische Jahrbuch 56 (1936),
σσ .499-507.
(11) H . Ewig: D IE FRAENK ISC H EN TEILUNGEN
UND TEILREICHE, 511-613, 1953.
(12) E. Ewig: DIE FR AENKISCHEN TEILREICHE
IM 7. JAHRHUNDERT, 613-714, 1954.
(13) H . Fisher: HISTO R Y O F EUROPE, τό μ . A ’,
Λ ονδίνο, 1972.
(14) G. Fournier: LES M ERO VING IENS, Παρίσι,
1966 και β ’ έκ δ . 1978.
(15) A. G asquet: L’EM PIRE BYZA NTIN ET LA
M O N A R C H IE FRANQ UE, Π αρίσι, 1988
(ανατύπ. Ν έα Υόρκη, 1972) και ελλην. μ ε τ .: Η
Β Υ ΖΑ Ν Τ ΙΝ Η ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑ ΚΑΙ Η ΦΡΑΓΚΙΚΗ
Μ Ο Ν Α Ρ Χ ΙΑ , Α θή να , 1908. ιδίω ς σσ. 165-178.
(16) P. G eary: BEFORE FR ANCE AND
G ERMANY. THE CREATION AND
TR ANSFORM ATION O F THE M ER O VIN G IA N
WORLD, Ν έα Υόρ κη -Ο ξφ όρ δη, 1988.
(17) H. G uenther: DER PATRIZIAT
CHLODOW EGS, H istorische Jahrbuch 54
(1934), σσ. 468-475.
(18) E. Κ οσμίνσκυ: ΙΣ Τ Ο Ρ ΙΑ ΤΟ Υ Μ Ε Σ Α ΙΩ Ν Α ,
ελλην. μ ε τ ., Α θή να χ.χ. (Εκδοση Ιν σ τιτο ύ το υ
Ισ το ρ ία ς τη ς Α κα δ η μ ία ς Επ ιστημώ ν τη ς
Ε Σ ΣΔ ).
(19) Ε. Jam es: THE FRANKS, Ο ξφ ό ρ δ η . 1988.
(20) LEXIKON DES MITTELALTERS (Μ όναχο-
Ζυρ ίχη, 1977-), λ ή μ μ α τα «C hlodw ig Ι-ΙΙΙ» (του
U. Nonn), "D agobert I-I I I ") (το υ H. Ebiing),
«M erow ech», «M e ro w in g er» (το υ H. A nton)-
(π λούσιες β ιβ λιο γρ α φ ίες).
(21) F. Lot: THE END O F THE A NCIENT WORLD
A N D THE B EG INNING S O F THE M IDDLE AGES,
α γ γ λ . μ ε τ . Ph. κα ι M a rie tte Leon, Λονδίνο,
1931.
(22) F. Lot: LA VICTOIRE SUR LES ALAM ANS
ET LA C O N V E R S IO N DE CLOVIS, « Revue
B eige de Philologie e t d ’H istoire», 17 (1938),
σσ. 63-69.
(23) Τ. Λ ο υ γ γ ή ς : ΤΟ Α Ν ΑΤΟ ΛΙΚ Ο Ρ Ω Μ Α ΪΚ Ο
ΚΡΑΤΟΣ: Η Χ Ρ ΙΣ Τ ΙΑ Ν ΙΚ Η ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑ
ΤΗΣ Α Ν Α ΤΟ ΛΗ Σ ΚΑΙ ΤΑ ΓΕΡΜ Α Ν ΙΚ Α ΚΡΑΤΗ
ΤΗΣ ΔΥ ΣΕΩ Σ, Ισ το ρ ία Ελληνικού Ε θνους
(Ε κ δ ο τικ ή ς Αθηνώ ν), τό μ . Ζ ’ (1978), σσ. 128-
146.
(24) Τ. Lounghis: LES AMBASSADES
BYZANTINES ΕΝ O C C ID EN T... 407-1096,
Α θή να , 1980.
(25) Μ ΕΓΑ ΛΗ ΓΕ Ν ΙΚ Η Ε ΓΚ ΥΚ ΛΟ Π Α ΙΔ ΕΙΑ
«ΥΔΡΙΑ» (Α θήνα 1978-88), λ ή μ μ α τα
«Κ ά ρο λος Μ α ρ τέ λ ο ς » , «Κ λόβης Α ’-Δ ’» (του
Α. Σ α β β ίδ η ), «Κ λ ο θά ρ ιο ς Α ’-Δ ’» (το υ Μ .
Α γγ ελίδ η ), « Μ ε ρ ο β α ίο ς », « Μ ε ρ ο β ίγ γ ε ιο ι»,
«Π επ ίνος Α ’ ο Π ρ εσ β ύ τερ ο ς » (το υ Α.
Σ α β β ίδ η ), «Π επ ίνος Β ’ το υ Ε ρ ισ τά λ»,
«Π επ ίνο ς Γ ’ ο Β ρ α χ ύ ς », « Σ ιγ ε β έ ρ το ς Α ’-Γ » ,
« Χ ιλ δ εβ έρ το ς A ’-Γ ’», «Χ ιλδ έρ ιχο ς Α ’-Β ’»,
«Χ ιλπ έριχος Α ’-Β ’» (τη ς Φ ω τεινής
Β λα χο π ο ύ λο υ )-(β ιβ λιο γρ α φ ίες).
(26) D. Nicholas: Η Ε Ξ ΕΛΙΞ Η ΤΟΥ
Μ Ε Σ Α ΙΩ Ν ΙΚ Ο Υ ΚΟΣΜ ΟΥ. Κ Ο ΙΝ Ω Ν ΙΑ ,
Δ ΙΑ Κ Υ Β Ε Ρ Ν Η Σ Η Κ Α Ι Σ Κ Ε Ψ Η Σ Τ Η Ν ΕΥΡΩ Π Η ,
312-1500, μ ε τ . Μ α ρ ιά ννα Τζιαντζή , Α θή να ,
Μ.Ι.Ε.Τ., 1999.
(27) Ch. O m an: THE DARK AGES, 476-918, ε ’
έκ δ ο σ η , Λ ονδίνο, 1908.
(28) P. R iche (συνεργ. P. Perin):
D IC TIO N N A IR E DES FRANCS. LES TEMPS
M ERO VING IENS, Π αρίσι, 1996.
(29) M . Rouche: CLOVIS. Π αρίσι, 1996.
(30) Α. Σ α β β ίδ η ς : Ο ΦΡΑΓΚΟΣ Π Ο Λ Ε Μ Α Ρ Χ Ο Σ j -
Κ Α Ρ Ο Λ Ο Σ Μ Α Ρ ΤΕ Λ Ο Σ ΚΑΙ Η Α Ν Α Χ Α ΙΤΙΣΗ 1(
ΤΟΥ ΙΣ Λ Α Μ Σ Τ Η Μ Α Χ Η ΤΟΥ ΠΟΥΑΤΙΕ, 732
μ.Χ., «Σ τρ α τιω τικ ή Ισ το ρ ία », τ. 14
(Ο κτώ β ρ ιος 1997), σσ. 40-45 (πλούσια
β ιβ λιο γρ αφ ία).
(31) G. Tessier: LE ΒΑΡΤΕΜΕ DE CLOVIS,
Π αρίσι, 1964.
(32) A. Thierry: RECITS DES TEMPS
MERO VING IENS, Π αρίσι, 1886 (νέα έκ δ . 1981).
(33) Ζ. Τσιρπανλής: Ε ΙΣ Α Γ Ω Γ Η ΣΤΗ
Μ Ε Σ Α ΙΩ Ν ΙΚ Η ΙΣ Τ Ο Ρ ΙΑ ΤΗΣ ΔΥ ΤΙΚ Η Σ
Ε Υ Ρ Ω Π Η Σ, δ ’ έκ δ ., Θ εσ σ αλονίκη, Ζ ή τη ς ,
1996.
(34) A. van de Vyver: LA VICTOIRE CONTRE
LES A LA M A N S ET LA C O N VER SIO N DE
CLOVIS, «R evue beige» 15 (1936), σσ. 859-914
και 16 (1937), σσ. 35-94. Επίσης Le M oyen-Age
53 (1947), σσ. 177-196.
(35) A. van de Vyver: « CLOVIS ET LA
PO LITIQ U E MEDITERRANEENNE», σ το ν τόμ ο
Etudes de d iee s a H en ri Pirenne (Π αρίσι-
Β ρ υ ξέ λ λ ε ς , 1937).
(36) J. W aliace-H adrill: THE LO NG-HAIRED
K IN G S AN D OTHER STUDIES IN FR A N K ISH
H ISTO RY, Λ ο ν δ ίνο, 1962.
(37) I. Wood: THE M ER O VIN G IA N KINGDO M S,
450-751, Ν έα Υόρκη, 1994.
ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α
Ο ΠΟΛΕΜΟΙ ΤΩΝ
ΣΚΛΗΡΕΣ
ΑΝΑΜΕΤΡΗΣΕΙΣ
ΜΕΤΑΞΥ ΑΠΟΙΚΩΝ
ΔΗΜ ΗΤΡΗΣ ΛΩΡΗΣ

Σ χ έδ ια σ το λ ώ ν -χ α ρ τώ ν:
Ν ίκ ο ς Π άνος για τη «ΣΙ»

0 ΕΚΑΤΟΝΤΑΕΤΗΣ Α Ν Τ Α Γ Ω Ν ΙΣ Μ Ο Σ

ΜΕΤΑΞΥ ΤΩΝ ΑΓΓΛΩΝ ΚΑΙ ΤΩΝ

Ο Λ Λ Α Ν Δ Ο Γ Ε Ρ Μ Α Ν Ω Ν ΓΙΑ ΤΗΝ

ΚΥΡΙΑΡΧΙΑ ΣΤΟ Ν Ο ΤΙΟ Τ Ε Ρ Ο Α Κ Ρ Ο ΤΗΣ

Α Φ Ρ ΙΚ Α Ν ΙΚ Η Σ ΗΠΕΙΡΟΥ, Π Ο Υ Ο Δ Η Γ Η ΣΕ

Σ Τ Η Ν Α ΙΜ ΑΤΗ ΡΗ ΣΥ ΓΚ ΡΟ ΥΣΗ ΣΤΟ

ΛΥΚΑΥΓΕΣ ΤΟΥ 20ο ύ Α ΙΩ Ν Α (1899-1902),

Σ Η Μ Α Ν Ε ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΗΣ Β ΙΚ Τ Ω Ρ ΙΑ Ν Η Σ

Ε Π Ο Χ Η Σ ΚΑΙ ΤΗΝ Α Φ Ο ΡΜ Η ΣΥΣΤΑΣΗΣ

ΤΗΣ Ν Ο Τ ΙΟ Α Φ Ρ ΙΚ Α Ν ΙΚ Η Σ

Ο Μ Ο Σ Π Ο Ν Δ ΙΑ Κ Η Σ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ.

Π υ ρ ο β ο λ η τή ς , Π υρ οβ ολικό το υ Τρανσβάαλ, 1890-1900.

Το Transvaal Staat Artilerie ήταν ένα από τα λίγα τμήματα που
διέθ ετα ν στολές οι οποίες στην πλειονότητά τους ήταν
αυστριακού τύπου. Πολλοί στην αρχή του πολέμου φορούσαν
βαθυκύανα χιτώνια ή -όπως εδώ- απλά χακί ή έπαψαν να φορούν
στολή. Τα διακριτικά βαθμού των αξιωματικών ήταν 1-3εξάκτινα
άστρα στα περιλαίμια (όπως του Αυστριακού και του Ελληνικού
Στρατού της εποχής), ενώ των υπαξιωματικών 1-3 χρυσές
σειρίδες Λ χαμηλά στα μανίκια των χιτωνίων. Εκτός από τα
πολιτικά -όπως εδώ- και τα χαρακτηριστικά πλατύγυρα καπέλα οι
άνδρες του TSA φορούσαν και κασκέτα (ομοιόχρωμα με τα
περιλαίμια, τα επώμια και τα παραρράμματα) παρόμοια με των
Αυστριακών Ορεινών Κυνηγών. Η φυσιγγιοθήκη των 50 σε
τελαμώνα προορίζεται για το τυφέκιο Martini-Henry.
ΜΠΟΕΡΣ

Ν α υ τικ ό
π υροβόλο τω ν 4 ,7 in
σ ε κιλλίβ α ντα
σ χεδ ια σ μ έν ο ,
ε κ των ενόντω ν,
από το ν π λοίαρχο Σ κ ο τ.

Σε π ερίπτω ση κινδύνου η φ ά λα γγ α έ κ λ ε ιν ε σ ε κύκλο, μ ε τα υπ οζύγια και τα γυναικόπ αιδα
σ το μ έσ ο , το ν επ ο νο μ α ζό μ εν ο « laager». Σ τ ις 16 Ο κτω β ρ ίου 1836 τέ σ σ ε ρ ις χ ιλ ιά δ ες
π ο λ εμ ισ τές Ν τε μ π έ λ ε ε π ιτέ θ η κ α ν σ το «trekk» το υ Π ο τγ κ ίτ ε ρ , ο οπ οίος μ ε 35 ά νδ ρ ες
α ν τέ τ α ξ ε σ θ εν α ρ ή ά μυνα, α π ο ψ εύ γο ντα ς τα χ ε ιρ ό τε ρ α . Α υ τή ή τα ν η α φ ο ρ μ ή το υ Π ρ ώ του
Π ο λ έμ ο υ για τη ν επ ικρ ά τη σ η , μ ε τα ξ ύ τω ν Μ π ό ερ ς και των Ν τε μ π έ λ ε το υ φ ύλαρ χου
Μ ζιλ ικά ζι.
Οι φ ά λ α γ γ ες αμαξώ ν, τα επ ο νο μ α ζό μ ενα «trekk». Οι Μ π ό ερ ς μ ετα ν ά σ τευ σ α ν β ό ρ εια
β ο ρ ειο α ν α το λικ ά το υ Ο ρ ά γγ η π οτα μο ύ και έφ & α σ α ν μ έχ ρ ι τα σ ημ ερ ινά σύνορα τη ς
Μ ο ζα μ β ίκ η ς.
ο 1488 ο Πορτογάλος θαλασσοπόρος
Τ Βαρθολομαίος Ντιάζ περιέπλευσε το
νοτιότερ ο ακρωτήριο τη ς αφρικανι­
κής ηπείρου, το ακρωτήριο τη ς «Καλής
δος», όπως μετονομάστηκε από ακρωτήριο
των "Καταιγίδων"! Πρώτοι αποίκησαν σε αυτό
οι Ολλανδοί, το 1652. Η Ολλανδική Εταιρεία
Ανατολικών Ινδιών ίδρυσε διαμετακομιστικό
σταθμό ανεφοδιασμού για τα πλοία της. Από
το 1685 ως και το 1795 εκτό ς των Ολλανδών
ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α
εγκατασ τάθηκαν Γάλλοι, Ουγενότοι, Γερμα­
νοί, Φλαμανδοί και Πολωνοί. Αυτοί με τις ευ ­
λογίες τη ς Εταιρείας επ εκτάθηκαν και προ-
Ελπί-
σάρτησαν εδάφη στην ενδοχώρα, με σκοπό
τη ν εμπορική και αγροκτηνοτροφική εκ μ ε­
τάλλευση. Ακόμα υπέταξαν και υποδούλω­
σαν με πολέμους το υς ιθαγενείς Μπαντού
(Ο τεντότους, Βουσμάνους), το υς οποίους
χρησιμοποίησαν ως δούλους για τις αγροκτη-
νοτροφ ικές εργασίες. Τα εύφορα εδάφη τη ς
περιοχής, σε συνδυασμό με τη δουλεία και
τις μεσ ογειακές τεχ νικές καλλιέργειας και
κτηνοτροφικής παραγωγής που χρησιμοποίη­
σαν οι άποικοι, κυρίως οι Γάλλοι Ουγενότοι,
μ ετέτρ εψ α ν το ν διαμετακομιστικό σταθμό α­
νεφοδιασμού σε κυρίαρχη οικονομική αποι­
κία.
Οι άποικοι για να αντιμετωπίσουν το πρό­
βλημα συνεννόησης μιλούσαν ένα "μίγμα” ολ-
λανδογερμανικώ ν και φλαμανδικών, τη γλώσ­
σα «αφρικάανς». Με το πέρασμα του χρόνου
θεώρησαν το υς εαυτούς το υς ως αυτόχθο-
νες και ονομάστηκαν «Αφρικάανερς». Στα μ έ­
σα του 18ου αιώνα εκδίω ξαν το υς διοικητι­
κούς υπαλλήλους τη ς Εταιρείας και ίδρυσαν
μια ιδιόμορφη (οικονομικά ανεξάρτητη, διοι­
κητικά χαλαρά εξα ρτημ ένη ) δημοκρατία. Το
1800 οι Αφρικάανερς αριθμούσαν 25.000 και
ήταν δ εύ τερ η ς και τρ ίτης γενιάς άποικοι. Το
1795 τερμ α τίσ τηκε και τυπικά η ολλανδική
κυριαρχία με τη Συνθήκη ειρήνης τη ς Αμιέ-
νης και η αποικία εκχω ρήθηκε στην ολλανδι­
κή Δημοκρατία τη ς Βατταβίας.
Το 1806 η στρατηγική θέση του ακρωτηρί­
ου προσέλκυσε το βρετανικό ενδιαφέρον. Το
1816 το Βασιλικό Ναυτικό αποβίβασε στρα­
τεύ μ α τα και ανέλαβε τη διοίκηση. Πραγματο-
π οιήθηκε εποικισμός με 5.000 υπηκόους του
σ τέμμα τος και ελήφθησαν τα πρώτα διοικητι­
κά μέτρα που ευνόησαν το υς εποίκους σε βά­
ρος των «Αφρικάανερς». Αποτέλεσμα ήταν η
συνεχώς διογκούμενη δυσφορία των δ ε ύ τε ­
ρων, που τους οδήγησε σε μετανάστευση
προς τα βόρειο-βορειοανατολικά (προς ανα­
ζήτηση νέων εκμεταλλεύσιμω ν αγροκτηνο-
τροφικώ ν περιοχών) και στην αυτονομία από
τη βρετανική διοίκηση.
Η «ΜΕΓΑΛΗ ΕΞΟΔΟΣ»
■ΟΙ ΠΡΩΤΕΣ ΣΥΓΚΡΟΥΣΕΙΣ ΜΕ
ΤΑ ΒΡΕΤΑΝΙΚΑ ΣΥΜΦΕΡΟΝΤΑ
Μ ετά το τέλο ς του Εκτου Αφρικανικού
Πολέμου μεταξύ των αποίκων και των Ξόσα
(1834-1835) οι Μπόερς μετανάστευσαν συ­
γκρ οτημένα προς τις ελ ε ύ θ ερ ες περιοχές.
Διέσχισαν το ν Οράγγη οργανωμένοι σε φά­
λαγγες και μετα κινήθηκαν πέρα από τα σύνο­
ρα του Ακρωτηρίου.
Τον Οκτώβριο του 1836 μια φάλαγγα 50 α­
μαξών με οδηγό το ν Π οτγκίτερ, συνάντησε
στον ποταμό Ρινόστερ (Rhenoster) το υς ιθα­
γενείς Ν τεμπ έλε του φύλαρχου Μζιλικάζι
(N’debele, M’zilikazi), που τη ς επ ιτέθηκε. Οι
Μπόερς α ντέτα ξα ν σθεναρή άμυνα (35 άν­
δρες έναντι 4.000 Ν τεμπέλε) και τους απώθη­
σαν. Αφού διασφάλισαν τη ν περιοχή εγκατά­
στασής το υς συγκρότησαν δύο «κομμάντο»
υπό το υ ς Μάριτζ και Π οτγκίτερ και εκστρά-
τευσαν κατά των Ν τεμπέλε. Τους νίκησαν τον
Ιανουάριο του 1837 στη μάχη τη ς Μοζένγκα.
Επειδή ο κίνδυνος υφίστατο το υς κατεδίω-
ξαν ως τη ν κοιλάδα του ποταμού Μαρίκο, δια-
λύοντας το στρατόπεδό τους, αιχμαλωτίζο­
ντας τα κοπάδια τους και εξαναγκάζοντάς
τους οε φυγή βόρεια του ποταμού Λιμπόπο,
το ν Οκτώβριο του 1837. Ο π όλεμος αυτός ο­
νομάστηκε «the trekker N'debele war».
Βορειοανατολικά μια φάλαγγα αμαξών

Η μάχη τη ς Μ α τζο ύ μ π α , κ ο ρ υ φ α ία σ τιγ μ ή
τη ς ε ξ έ γ ε ρ σ η ς τω ν Μ π ό ερ ς. Η νίκη σ τη
μάχη α υ τή ο δ ή γ η σ ε το υ ς Β ρ ετα ν ο ύ ς σε
δ ια π ρ α γ μ α τεύ σ εις κα ι το υ ς Μ π ό ερ ς σε
βρα χύβια α ν εξα ρ τη σ ία .
υπό το ν Π ιέι Ρέτιφ διέσχισε τη ν οροσειρά
Ντράγκενσμπεργκ και εισήλθε στις εύφ ορες
π εδιάδες του Νατάλ (1837). Το Νατάλ ήταν η
χώρα των Ζουλού του φύλαρχου Ντιγκαάν
(Zulu - Digaan). 0 Ντιγκαάν προσκάλεσε τους
Μπόερς σε διαπραγματεύσεις στο στρατόπε­
δό του, παρασύροντάς το υς σε παγίδα όπου
και το υς εξόντω σε. Οι Μπόερς υπό τη ν η γε­
σία του Αντρέα Π ρετώριους εκστράτευσαν
κατά των Ζουλού, το υς νίκησαν στη μάχη του
«Αιματηρού» ποταμού (Blood river, 1837) και
τους απώθησαν τελικά πέρα από το ν ποταμό
Τουγκέλα, εγκαθισ τάμενοι στο Νατάλ (1840).
Ιδρυσαν τη ν πόλη Π ητερμάριτσμπουργκ και
ανακήρυξαν τη ν Ε λεύθερη Π ολιτεία του Να­
τάλ. Από το 1818 Βρετανοί έμποροι και κυνη­
γοί είχαν συνάψει σ υνθήκες με τους Ζουλού
και είχαν ιδρύσει το λιμάνι Πορτ Νατάλ, ως
διαμετακομιστικό εμπορικό σταθμό. Οι ίδιοι
θορυβήθηκαν με τις π ολιτικές κινήσεις των
Μπόερς και επεζήτησαν τη ν προστασία του
σ τέμματος, η οποία τους δόθηκε με την ε ­
γκατάσταση στρατιωτικής φρουράς στο λιμά­
νι, το 1838. Το 1840 η φρουρά αποχώρησε, αλ­
λά επανήλθε το 1841 εξυπ ηρετώ ντας τα β ρ ε­
τανικά συμφέροντα. Ο Π ρετώριους πολιόρ­
κησε επί ένα μήνα (Μ άιος-Ιούνιος 1842) τη
βρετανική φρουρά, που οχυρώθηκε e r r . ~£-
ριοχή του κόλπου Κογκέλα. Η πολιορ· ^ ν -
θ η κε όταν το Β ρετανικό Ναυτικό με το τν : :
HMS "Southampton" κανονιοβόλησε τις θ έ α ε -c
των Μπόερς και αποβίβασε ενισχύσεις. Ο.
Μπόερς αποχώρησαν κατόπιν διαπραγματεύ­
σεων και οι Βρετανοί προσάρτησαν το Νατάλ
Οι Μπόερς επέστρεψαν στο Τρανσβάαλ
και στην περιοχή του Οράγγη, πιέζοντας α­
σφυκτικά το υς ιθαγενείς των φυλών Σόθο κα.
Τσβάνα (Sotho, Tswana). Μέσω του αρχηγού
τη ς Μπασουτολάνδης, Μοσούσουε, ζητήθη-
κε η βρετανική συνδρομή και διαιτησία. Ο
Β ρετανικός Στρατός εισ έβαλε για πρώτη φο­
ρά στις ελ εύ θ ερ ες περιοχές διασχίζοντας
το ν Οράγγη και κινούμενος προς Βορρά. Κα-
τευ θ ύ ν θ η κε προς τη ν Μ πλουεμφοντέιν.
πρωτεύουσα τη ς Ε λεύθερης Π ολιτείας του
Οράγγη, νικώντας το ν Π ρετώριους στο Σβαρ-
τσκόπγιε το ν Απρίλιο του 1843. Οι Βρετανοί
διά του νέου κυβερνήτη, σερ Χάρρυ Σμιθ.
προσάρτησαν όλη τη ν περιοχή μεταξύ του Ο-

ΠΟΙΟΙ ΗΤΑΝ 01 ΜΠΟΕΡΣ;

Η ονομασία Μπόερς προήλθε από τη σύντμηση των λέξεων moor (χωρικός) και free Brughers (ελεύθεροι άποικοι). Οι τελευταίοι μι­
λούσαν «αφρικάανς» και κατά κύριο λόγο ασχολούντο με την αγροκτηνοτροφία. Αόγω της ενασχόλησής τους ήταν άνθρωποι τραχείς και
σκληραγωγημένοι, με ανεπτυγμένες τις οικογενειακές και πατρογονικές αξίες. Ηταν θρησκευόμενοι και σκληροί, αλλά δίκαιοι προς τους
ιθαγενείς υποτακτικούς τους. Ενδιαφέρονταν για τα κοινά και λειτουργούσαν δημοκρατικά συμμετέχοντας σε όλες τις διαδικασίες λή­
ψης αποφάσεων που τους αφορούσαν ως οικογένεια - ομάδα - κοινότητα. Ηταν πειθαρχικοί, διεκδικούσαν μαχητικά τα δικαιώματά τους
και υποστήριζαν τα συμφέροντά τους. Οι συντροφικοί δεσμοί μεταξύ τους θεωρούντο ιεροί και ήταν πολύ ισχυροί. Οι ηγέτες τους είχαν
καθολική επιδοκιμασία, κερδίζοντας τον σεθασμό με τις, επί του πολιτικού και του στρατιωτικού πεδίου, ικανότητές τους. Οι πολεμικές
επιχειρήσεις για τους Μπόερς ήταν αναγκαίες για την επιβίωση. Πολεμούσαν για την επιβίωση και τα συμφέροντά τους και όχι για τη δό­
ξα. Συμμετείχαν στα «κομμάντο» αφήνοντας την οικογένεια και τη γη τους. Δεν διακινδύνευαν χωρίς λόγο. Στις πολεμικές αναμετρήσεις
παρουσίαζαν ιδιότυπη πειθαρχία και ανεπτυγμένο στρατιωτικό πνεύμα. Ο τρόπος που πολεμούσαν έδειχνε τις στρατιωτικές αρετές τους,
προκαλώντας τον θαυμασμό των εχθρών τους. Συμμετείχαν στις επιχειρήσεις με δικό τους όπλο και άλογο, δικά τους πυρομαχικά και
προμήθειες. Τους συνόδευε πάντα ένας ιθαγενής (συνήθως Γκρίκας, Ξόσα, Ντεμπέλε ή Ζουλού), ως υποκόμος-υπηρέτης.
Ως τα μέσα του 19ου αιώνα οι Μπόερς δεν είχαν συγκροτήσει τακτικά σώματα στρατού. Συγκροτούσαν κατά περιοχές και κοινότητες
έφιππα σώματα που τα ονόμαζαν «kommando», αποτελούμενα από τους άνδρες Μπόερς 16-60 ετών. Μέχρι το 1850 χρησιμοποιούσαν μια
ποικιλία από εμπροσθογεμή τυφέκια και δίκαννα, λειόκαννα ή ραβδωτής κάννης (Brown Bess, Kentucky, Ferguson, Grynner). Πολλοί έ­
φεραν και εμπροσθογεμείς πιστόλες αντικαθιστώντας τις σταδιακά με περίστροφα και πιστόλια (Mauser 1878, Mauser C96, Webley 21
iongspur, Herstal, Nagant). Οταν οι εκστρατείες ήταν μεγάλης διάρκειας για τα εφόδια και τα πυρομαχικά μεριμνούσε η κοινότητα. Κατά
τις επιχειρήσεις τα «κομμάντο» συνοδεύονταν από τους «agterryers», Αφρικανούς ιθαγενείς βοηθούς επιφορτισμένους με τη φροντίδα
των υποζυγίων, το κυνήγι και το μαγείρεμα.
Οι Μπόερς εφάρμοζαν μια ευέλικτη τακτική μάχης, μετατρέποντας την ενεργητική άμυνα σε επίθεση και το αντίθετο. Λειτουργούσαν
ουσιαστικά ως έφιππο πεζικό. Είχαν ισχύ πυρός που βασιζόταν στην εξαιρετική ευστοχία τους. Ολοι ήταν ικανότατοι κυνηγοί. Οταν παρί-
στατο ανάγκη τα «κομμάντο» ενώνονταν δημιουργώντας ισχυρότερη δύναμη. Κατά τις πολεμικές επιχειρήσεις πολλοί έφερναν και τις
βοϊδάμαξές τους, σύροντας σε τροχήλατες ξύλινες ιδιοκατασκευές ναυτικά πυροβόλα που είχαν αγοράσει οι ίδιοι! Συγκρότησαν μονά­
δες πυροβολικού και τακτικές μονάδες εθνοφυλακής από το 1855 και μετά. Το 1857 εισήχθησαν από την Ελεύθερη Πολιτεία του Οράγγη
πυροβόλα γερμανικής προέλευσης, πεδινά Krupp των 6 pdr. Κατά τον Β' πόλεμο των Μπόερς με την Μπασουτολάνδη (1865) χρησιμοποι-
ήθηκαν πυροβόλα Armstrong των 12 pdr και Whitworth των 6 pdr, αγγλικής προέλευσης. Οταν ιδρύθηκαν η Νοτιοαφρικανική Δημοκρα­
τία (1852) και η Ελεύθερη Πολιτεία του Οράγγη (1856) σύστησαν τα πρώτα τακτικά σώματα έφιππης εθνοφυλακής, με υποχρεωτική στρά­
τευση και εκπαίδευση. Κατά τη δεύτερη περίοδο της ανεξαρτησίας (1882-1900), έγιναν συστηματικές εισαγωγές οπλισμού από τη Γερμα­
νία, το Βέλγιο και την Αυστρία.
Από την πρώτη στιγμή του βρετανικού εποικισμού του Ακρωτηρίου οι Μπόερς δεν συμπάθησαν τη νέα τάξη πραγμάτων. Από το 1820
οργάνωσαν ερευνητικές αποστολές πέραν των βορείων και βορειοανατολικών συνόρων για να διαπιστώσουν αν οι ελεύθερες περιοχές
ήταν κατάλληλες για αποικισμό. Η μετανάστευση έγινε σταδιακά από το 1820 ως το 1845. Κορύφωσή της ήταν η «Μεγάλη Εξοδος» (6.000
Μπόερς), που πραγματοποιήθηκε μεταξύ του 1836 και του 1840. Εγινε κατά ομάδες οικογενειών που είχαν συγγενικές ή φιλικές - συντρο­
φικές σχέσεις. Το μέσο μετακίνησης ήταν τετράτροχες βαριές άμαξες που μετέφεραν τις οικοσκευές, συνοδευόμενες από τους άνδρες
έφιππους. Τα καραβάνια αυτά ονομάστηκαν «trekk». Τα οδηγούσαν άνθρωποι με ηγετικές ικανότητες που είχαν συμμετάσχει στις ερευ­
νητικές αποστολές. Οι Μπόερς αυτοί ονομάστηκαν «Voortrekkers». Σε περίπτωση επίθεσης σχημάτιζαν κύκλο με τις άμαξες, το
«Laager», τοποθετώντας τους αμάχους και τα υποζύγια στο προστατευμένο εσωτερικό. Εφόσον επιβίωναν, αντιτάσσοντας σθεναρή ά­
μυνα, συγκροτούσαν «κομμάντο» και καταδίωκαν τον εχθρό.
Οι Μπόερς εγκαταστάθηκαν βόρεια του Οράγγη ποταμού και έφθασαν διαδοχικά μέχρι τον ποταμό Λιμπόπο (σημερινή Ζιμπάμπουε).
Η μετανάστευσή τους δεν έγινε ειρηνικά. Αντιμετώπισαν όλες τις ιθαγενείς φυλές και τους Βρετανούς σε έναν πολυμέτωπο αγώνα για
την επιβίωση και την επικράτηση. Ολο το δεύτερο μισό του 19ου αιώνα κύριο μέλημα για τους ηγέτες τους ήταν η σύσταση ανεξαρτήτων
κρατών, μακριά από τη βρετανική διοικητική "ομπρέλα". Κατάφεραν να συστήσουν: α)Τη βραχύβια Ελεύθερη Πολιτεία του Νατάλ (1839-
1840). β) Τη Νοτιοαφρικανική Δημοκρατία του Τρανσβάαλ (1852). γ) Την Ελεύθερη Πολιτεία του Οράγγη (1856).
Οι Βρετανοί φυσικά παρακολουθούσαν «εκ του σύνεγγυς» την προσπάθεια των Μπόερς και εφαρμόζοντας μια ευέλικτη πολιτική
τούς υπονόμευαν συνεχώς.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α
 Ν οσοκόμος, Ε θ ελ ο ν τικ ό Γερμανικό Σώ μα Υγειονομικού.
Ο εικονιζόμενος φοράει μια χακί στολή “διασκευασμένη"σε τροπική μ ε
την προσθήκη λευκού παντελονιού από ελαφρύ ύφασμα. Το σύμβολο του
Ερυθρού Σταυρού εμφανίζεται στο περιβραχιόνιο (περιβαλλόμενο από τις
λ έξεις Deutsches Rotes Kreuz - Γερμανικός Ερυθρός Σταυρός) στα
επιρράματα του περιλαίμιου, αλλά και στο - πρωσικού τύπου - πηλήκιο. Το
χαρακτηριστικό χρώμα - κυανό του άνθους του αραβοσίτου - του Σώματος
του Υγειονομικού εμφ ανίζεται στην ταινία μ ε λευκά παραρράμματα. Η
κονκάρδα έχει τα εθνικά - γερμανικά - χρώματα (μαύρο/λευκό/κόκκινο).
ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α
Ε θ ελ ο ν τή ς , Ν α τά λ , 1899.
Ο χαρακτηριστικότερος ίσως τύπος Μπόερ μαχητή
καθόλη τη διάρκεια του πολέμου. Συνδυασμός
γενιάδας, ταλαιπωρημένης πολιτικής περιβολής και
σύγχρονου τυφεκίου Mauser μα ζί μ ε φυσιγγιοθήκη
(των 12x5=60) σε τελαμώνα.
 Οι Β ρ ετα ν ο ί
α μ ύ ν ο ντα ι έν α ν τι
μ ια ς επ ίδ εσ η ς
τω ν Μ π ό ερ ς .
Α ξιω μ α τικό ς ,
Σώ μα Αλλοδαπώ ν Ε θελο ν τώ ν
το υ Τρανσβάαλ, 1899.
Ενα από τα πολλά
παραδείγματα
"ψευδοστολής".
Στις στρατιω τικές
δυνάμεις των Μπόερς
η μικτή ή εξ ολοκλήρου
πολιτική περιβολή ήταν
σύνηθες φαινόμενο.
Το βαθυκύανο μ ε λευκά
στίγματα ύφασμα και το
μαύρο φτερό
στρουθοκαμήλου στο
πλατύγυρο καπέλο ήταν
διακριτικά της επίλεκτης
μονάδας ανιχνευτών του
Ντάνι Θέρον (Theron's
VerkennerKorps).
Η φυσιγγιοθήκη η θήκη του
περιστρόφου 0,455 in Webley
στη Sam Browne εξάρτυση,
τα κυάλια και η σφυρίχτρα
εμφανίζονται εδώ σε μια
σπάνια συνύπαρξη.
ράγγη και του Βάαλ και εγκατέσχησαν εποί-
κους. Οι Μπόερς υπό το ν Π ρετώ ριους επανα­
στάτησαν, συγκρότησαν «κομμάντο», σάρω­
σαν τη ν περιοχή και έδιω ξαν τους εποίκους. 23
Στη μάχη του Μπουμπλάατς (Αύγουστος
1848), οι Βρετανοί νίκησαν το ν Πρετώριους,
που διέφυγε στο Τρανσβάαλ. Επειτα εγκα τέ-
στησαν φρουρές, που δεν μπόρεσαν να δια­
τηρήσουν λόγω του νέου πολέμου με τους
Ξόσα στα σύνορα του Ακρωτηρίου. Με μια πο­
λιτική κίνηση ο Σμιθ αναγνώρισε τη ν αυ το ­
διάθεση των ελεύθ ερ ω ν περιοχών υπό βρε­
τανική επικυριαρχία (Συνθήκες Σαντ Ρίβερ
του 1852 και Μ π λουεμφοντέιν του 1856). Λό­
γω των συμφωνιών οι παραδοσιακοί αυτόχθο-
νες σύμμαχοι των Βρετανών νότια του Οράγ-
γη έχασαν την προστασία του σ τέμματος και
έτσι οι Μπόερς για πρώτη φορά είχαν τη ν ευ ­
καιρία να οργανώσουν τη ν πολιτική - διοικητι­
κή δομή των ελευθέρ ω ν κρατών και να λύ­
σουν τις διαφορές με τους αυτόχθονες γεί-
το νές τους!
Τον Μάρτιο του 1858 οι Μπόερς συγκρό­
τησαν δύναμη δύο «κομμάντο» και με τη ν υ­
ποστήριξη οργανωμένου πυροβολικού επ ιτέ­
θηκα ν κατά τη ς Μπασουτολάνδης και του φι-
λοβρετανού αρχηγού Μοσούσουε. Εχασαν
μια μάχη στο Χέλκλοοφ, κατάφεραν όμως να
περιορίσουν το ν Μοσούσουε και το σ τρά τευ­
μά του στην περιοχή των λόφων Θάμπα Μπο-
σιού. Δ εν διακινδύνευσαν επ ιθετική εν έρ ­
γεια. Προτίμησαν βρετανική διαιτησία και τε-

Π ολλοί Μ π ό ερ ς είχα ν α γ ο ρ ά σ ει μ ε δικά
το υ ς χ ρ ή μ α τα να υτικά π υροβόλα, που τα
α να ρ το υ σ α ν σε κ ιλ λ ίβ α ν τες -ιδ ιο κ α τα σ κ ευ ές
και τα χ ρ ησ ιμ οπ οιούσ α ν σ τις επ ιχειρ ή σ εις.
λικά υποχώρησαν εντό ς των συνόρων τους! 0
Μοσούσουε έσ τειλε ένοπλες ομάδες να πα-
ρενοχλήσουν τις φάρμες των Μπόερς, εκδιώ-
κοντάς το υς από τη ν περιοχή για να τη ν εποι­
κίσει ο ίδιος. Οι τελευ τα ίο ι ενισχυμένοι με
πυροβολικό και με λευ κο ύς από όλη τη νοτιο-
αφρικανική περιοχή εκστράτευσαν εκ νέου
κατά τη ς Μπασουτολάνδης το 1865 και πο­
λιόρκησαν το ν Μοσούσουε στο φυσικό οχυ­
ρό των λόφων Θάμπα Μποσιού. Εκείνος έ ­
σ τειλε επιδρομείς μέσα στα ελεύ θ ερ α κράτη
για να πιέσει το υς Μπόερς να λύσουν τη ν πο­
λιορκία και κερδίζοντας χρόνο να εξασφαλί­
σει τη βρετανική παρέμβαση. Οι Βρετανοί πα-
ρενέβησαν αποστέλλοντας στρατιωτική δύ­
ναμη. Οι αντίπαλοί το υς δεν διακινδύνευσαν
και αποχώρησαν το 1868 κι έτσι η Βρετανία
προσάρτησε τη Μπασουτολάνδη. Ο Β' π όλε­
μος με τη Μπασουτολάνδη ονομάστηκε «the
war of cannon's boom», λόγω τη ς χρήσης πυρο­
βολικού. Ο αγώνας των Μπόερς κατά τη ν ει­
κοσαετία 1850-1870 εντά θ η κε με τις συ­
γκρούσεις με τους ιθαγενείς γείτο νές τους.
Μέχρι το 1870 είχαν εκδιώξει, καθυποτάξει ή
εκκαθαρίσει όλους το υς αυτόχθονες σε δια­
δοχικές νικηφ όρες εκσ τρα τείες (φυλές Τσό-
να, Σβάνα, Γκάτλα, Σόθο, Σουάζι, Πέντι).
Στη Νοτιοαφρικανική Δημοκρατία συστά-
θ η κε βουλή των αντιπροσώπων, η βαλαν στο Νατάλ. Κατενίκησαν τους Β ρετα­
«Volksraad», με τη μεγαλύτερη δυνατή εκπρο­
σώπηση των ελεύθ ερ ω ν κοινοτήτων. Οι κοι­
νότη τες των Μπόερς προσπάθησαν να ενω­
θούν σε ένα ενιαίο κράτος, αλλά οι αντιπρό­
σωποι χωρίστηκαν σε ενω τικούς και ανθενω ­
τικούς. Η πολιτική διαμάχη για τη ν ένωση
κράτησε δύο χρόνια, οδήγησε σε εμφύλια σύ­
γκρουση, τη ν «BurgerKryg», και κα τέλη ξε στη
μάχη του Σβαρτσκόπγιε τον Ιανουάριο του
1864. Με αποφάσεις των ηγεσιών των κοινο­
τήτω ν τέθ η κα ν οι προϋποθέσεις για τη σύ­
σταση εθνοφ υλακής και μονάδων πυροβολι­
κού. Οι σχέσεις με τη Γερμανία και γενικά με
το ν αντιβρετανικό άξονα έγιναν σ τενότερ ες.
Μ ετά το 1870 διείσδυσαν στα ανεξάρτητα
κράτη πολλοί Βρετανοί, οι οποίοι παρά τις δι­
ο ικητικές δυσκολίες δέσμευσαν εκτάσ εις
προς εκμετάλλευσ η των πλούσιων κοιτασμά­
των διαμαντιών και χρυσού. Αυτοί κατέσ τη­
σαν ανερχόμενη πολιτική και κοινωνική δύνα­
μη και από το υς Μπόερς ονομάστηκαν περι­
φρονητικά «uitlanders» (οι απ’ έξω). Οι Β ρετα­
νοί με το πρόσχημα τη ς προστασίας των εποί-
κων και γενικό τερ α του λευκού πληθυσμού
από το υς Ζουλού - Π έντι του φύλαρχου Σε-
κουκχούνε εισέβαλαν το ν Ιανουάριο του 1879
στα ελεύ θ ερ α κράτη και το ν Νοέμβριο τα
προσάρτησαν. Επίσης εγκατέστησαν φρου­
ρές όπου υπήρχαν ισχυρά βρετανικά συμφέ­
ροντα (Κίμπερλυ, Μάφεκινγκ, Μπλοεμφο-
ντέιν, Πρετόρια).
Οι Μπόερς επαναστάτησαν (1876) υπό
την ηγεσία των Γιούμπερτ, Σμιτ και Κρού-
γκερ, πολιορκώντας τις βρ ετανικές φρουρές.
Διέσχισαν τα όρη Ντράγκενσμπεργκ και εισ έ­
νούς το ν Ιανουάριο του 1881 στο Λ εγκς Νεκ
και το ν Φεβρουάριο του 1881 στη Ματζού-
μπα, οδηγώ ντας τους στην τράπεζα των δια­
πραγματεύσεων το 1883 στην Πρετόρια. Με
τη συνθήκη του Λονδίνου το 1884 η Δημο­
κρατία του Τρανσβάαλ και η Ε λεύθερη Πολι­
τεία για μια ακόμα φορά ανεξαρτητοποιήθη-
καν. Οι Μπόερς απόλαυσαν τη ν ανεξαρτησία
τους επί μια δεκαετία.
Ο "ΔΕΥΤΕΡΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ ΤΗΣ
ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΣ" (1899-1902)
Πριν από τη σύγκρουση
Το 1890 κυβερνή της του Ακρωτηρίου α-
νέλαβε ο σερ Σέσιλ Ρόουντς. Στόχος του ή­
ταν η πλήρης προσάρτηση των ανεξάρτητω ν
περιοχών και η συστηματική εκμετάλλευση
των πλούσιων κοιτασμάτων διαμαντιών και
χρυσού. Το 1893 προσαρτήθηκε η Βόρεια Ρο­
δεσία, μ ετά τη νίκη των βρετανικών σ τρατευ­
μάτων επί των ιθαγενών Μ αταμπέλε του φύ­
λαρχου Λομπενγκούλα. Είχαν προηγηθεί η
Μποτσουαναλάνδη (1886), η Μπασουτολάνδη

Η ΒΡΕΤΑΝΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΑΠΟ ΤΟ 1816 ΜΕΧΡΙ ΤΟ 1898 - ΔΟΓΜΑ "C to C" (C airo to C ape)
24 Οι Βρετανοί έποικοι που εγκαταστάθηκαν στην περιοχή του Ακρωτηρίου ήταν έμποροι, γεωργοί και κτηνοτρόφοι που αναζητούσαν
εύφορες εκτάσεις για εκμετάλλευση και νέες αγορές. Η διοίκηση βοήθησε την προσπάθειά τους λαμβάνοντας μέτρα όπως ο αναδασμός
της γης, εφαρμόζοντας νέο κτηματολόγιο, και η αποκήρυξη και ο τερματισμός της δουλείας, απελευθερώνοντας άμεσα 29.000 ιθαγενείς
από τους γαιοκτήμονες Μπόερς.
Η βρετανική διοίκηση χρησιμοποίησε ουσιαστικά ως «μοχλούς» ανάπτυξης της πολιτικής της τη μεροληπτική συμπεριφορά σε βάρος
των Μπόερς, τις διαπραγματεύσεις με τις φυλές Μπαντού πέραν των συνόρων και, όταν αυτές αποτύγχαναν, τις στρατιωτικές επιχειρή­
σεις. Γενικά οι Βρετανοί ακολούθησαν μια ευέλικτη πολιτική, προσαρμοζόμενη ανάλογα με τη διαμορφούμενη κατάσταση, που απέδωσε
τεράστια οφέλη και τους οδήγησε στην τελική σύγκρουση με τους Μπόερς κατά την περίοδο 1899-1902. Σκόπιμα οι Βρετανοί κατά τον
πόλεμο των συνόρων του 1834-1835 (6ος Καφρικός Πόλεμος) με τη φυλή των Ξόσα (Xhosa) δεν προστάτευσαν επαρκώς τις περιουσίες
των Μπόερς. Αυτή ήταν η αφορμή της «Μεγάλης Εξόδου» των δεύτερων, βόρεια του Οράγγη.
Από το 1835 ως το 1865 οι Βρετανοί συνασπίσθηκαν με τις ιθαγενείς φυλές που συνόρευαν με τις περιοχές εγκατάστασης των Μπό­
ερς (Μπασουτολάνδη - σημερινή περιοχή κρατιδίου Μπασότο, Μποτσουαναλάνδη - σημερινή Μποτσουάνα, Ζουλουλάνδη - σημερινή πε­
ριοχή Νατάλ). Παρενέβαιναν με διαιτησίες και στρατιωτικές επιχειρήσεις, όπου διακυβεύθηκαν τα συμφέροντα του στέμματος. Κατά το
δεύτερο μισό του 19ου αιώνα το νότιο άκρο της αφρικανικής ηπείρου υπήρξε πεδίο πολιτικών χειρισμών και στρατιωτικών επεμβάσεων
που επέβαλαν οι τοπικές εξελίξεις και ο ανταγωνισμός μεταξύ των δύο κοινοτήτων. Ηταν το απώγειο της βρετανικής πολιτικής ευελιξίας
της Βικτωριανής εποχής, που στρατηγικά υποχωρούσε αναγνωρίζοντας το δικαίωμα της αυτοδιάθεσης των Μπόερς και των ιθαγενών, ε­
πανερχόμενη όμως, κόμιζε τεράστια οφέλη, θέτοντας υπό την επικυριαρχία της και προσαρτώντας τελικά, τις ελεύθερες περιοχές.
Ο διεθνής ανταγωνισμός μεταξύ των μεγάλων αποικιακών δυνάμεων και η ανακάλυψη διαμαντιών και χρυσού στις ελεύθερες και α­
νεξάρτητες περιοχές των Μπόερς, οδήγησαν τη βρετανική πολιτική στην εφαρμογή του σχεδίου "C to C (Cairo to Cape). Αυτό προέ-
βλεπε την επιβολή της βρετανικής επικυριαρχίας σε όλα τα ανατολικά παράλια της Αφρικής, από το Κάιρο ως το Ακρωτήριο. Ολοι οι Βρε­
τανοί κυβερνήτες του Ακρωτηρίου εφάρμοσαν το σχέδιο αυτό, από τον σερ Τζωρτς Νάπιερ (νικητή των Μπόερς στο Σβαρτσκόπγιε τον
Απρίλιο του 1843) και τον σερ Χάρρυ Σμιθ (νικητή του Μπουμπλάατς τον Αύγουστο του 1848) ως τον κύριο εκφραστή αυτής της πολιτι­
κής, σερ Σέσιλ Ρόουντς (1853-1902), ιδρυτή της Νοτιοαφρικανικής Εταιρίας (South African Co.) και πλουσιότατου από την εξόρυξη χρυ­
σού και διαμαντιών, στα ορυχεία του Μαφέκινκ, του Λιμπόπο και του Κίμπερλυ, που χρησιμοποίησε την περιουσία του ως «εργαλείο» για
την επιτυχία αυτού του σχεδίου. Ο Ρόουντς ως κυβερνήτης του Ακρωτηρίου, από το 1890 ως το 1896, εφάρμοσε τον γεωγραφικό «στραγ­
γαλισμό» των ελευθέρων κρατών του Οράγγη και του Τρανσβάαλ. Προσάρτησε, υπό το στέμμα, τη Μποτσουαναλάνδη, τη Νότια Ροδεσία
(σημερινή Ζιμπάμπουε) και τη Βόρεια Ροδεσία ή Μασοναλάνδη (σημερινή Ζάμπια). Απέκλεισε ουσιαστικά τους Μπόερς από τον Βορρά
και τη Δύση. Τις προκλητικές παρεμβάσεις στην ανεξαρτησία και στην αυτοδιάθεση των Μπόερς ευνόησαν οι διεθνείς πολιτικές συνθή­
κες και η κραταιά θέση της Βρετανικής Αυτοκρατορίας, που είχε φθάσει στο απόγειο της δύναμής της (δεύτερη περίοδος βασίλισσας Βι­
κτωρίας - πρωθυπουργία λόρδου Σόλσμπερυ).

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α
(1868), το Νατάλ (1842) και η Νότια Ροδεσία
(1890). Η Ε λεύθερη Π ολιτεία το υ Οράγγη και
η Νοτιοαφρικανική Δημοκρατία ασφυκπού-
σαν υπό το ν βρετανικό κλοιό. Το πρόβλημα
των Μπόερς με το υς εποίκους διογκώ θηκε.
Αφενός δεν μπορούσαν να εφαρμόσουν ριζι­
κές διοικητικές λύσεις χωρίς να προκαλέ-
σουν βρετανική παρέμβαση και α φ ετέρου α­
ντιμετώπισαν τη σκληρή αρνητική στάση των
νέων εποίκων που διεκδικούσαν φ ιλ ελ ευ θ ε­
ροποίηση τη ς διοίκησης και του εμπορίου. Ο
Ρόουντς οργάνωσε ένα παραστρατιωτικό
τμήμα υπό το ν σερ Λέανταρ Σταρ Τζαίημσον
(Δεκέμβριος 1895), το οποίο θα εισ έβαλε στη
Νοτιοαφρικανική Δημοκρατία του Τρανσβάαλ
με σκοπό να προτρέψ ει το υς εποίκους σε
στάση κατά των Μπόερς, δημιουργώντας τις
προϋποθέσεις για βρετανική επέμβαση. Το
σχέδιο απέτυχε και ο Ρόουντς παραιτήθηκε,
κατακρινόμενος ακόμη και από το υς συνερ­
γά τες του! Οι η γ έτες των Μπόερς, του Τραν­
σβάαλ (Κρούγκερ) και του Οράγγη (Στέϋν) α-
ντιλήφθηκαν ότι οι βρ ετανικές προθέσεις α-
ποσκοπούσαν για μια φορά ακόμα στον τε ρ ­
ματισμό τη ς ανεξαρτησίας.
Κ υβερνήτης του Ακρωτηρίου ανέλαβε
στη συνέχεια ο σερ Α λφρεντ Μίλνερ, που συ­
νάντησε το ν πρόεδρο Κρούγκερ για διαπραγ­
ματεύσεις στο Μ π λουεμφοντέιν το ν Ιούνιο
του 1899. Οι συζητήσεις δεν έφ εραν απ οτέ­
λεσμα και ο Μίλνερ αποχώρησε, τοπ οθετώ ­
ντας τα βρετανικά στρατεύματα σε θέσ εις
γύρω από τα σύνορα. Ο Κρούγκερ συνήψε
συμμαχία με τον Σ τέϋν και απαίτησε να απο­
χωρήσουν τα στρατεύματα από τα σύνορά
τους. Ετσι στις 11 Οκτωβρίου 1899 κηρύχθη­
κε ο πόλεμος, ο «Δ εύτερος Π όλεμος τη ς Ε­
λευθερίας» (Tweede Vryheidsoorlog). 0 α ακο­
λουθούσε η μεγαλύτερη εμπλοκή στρατιωτι­
κών δυνάμεων τη ς Βρετανίας μετά τους Να-
π ολεοντείους Πολέμους.
Αντίπαλες δυνάμεις
• Μπόερς. Από το 1855 τα ελεύ θ ερ α κράτη
είχαν συστήσει μονάδες εθνοφ ρουράς και
“ υροβολικού (staatsartillerie). Ακόμα είχαν θ ε ­
σπίσει υποχρεωτική εκπαίδευση για κάθε άν-
δρα Μπόερ και είχαν συγκροτήσει σώμα έφιπ­
πης αστυνομίας τη ZARP (Zuid Afrikaansee
Rijdende Politie), που ουσιαστικά ήταν δύναμη
στρατοχωροφυλακής. Σε περίπτωση ανάγκης
σχημάτιζαν τα «κομμάντο», που ποίκιλλαν σε
δύναμη (από 200 ως 1.000 άνδρες), ανάλογα
με τη ν περιοχή. Ο πρόεδρος Κρούγκερ είχε
ορίσει ως αρχιστράτηγο, από τις αρχές τη ς
δ εκα ετίας του 1890, το ν βετεράνο των «κομ­
μάντο» Γιούμπερτ, που είχε οργανώσει τα
«κομμάντο» σε τακτικούς σχηματισμούς. Το
1899 η Νοτιοαφρικανική Δημοκρατία μπορού­
σε να παρατάξει 21 «κομμάντο» και η Ε λεύ­
θερη Πολιτεία του Οράγγη 18. Στον πόλεμο
συνέδραμαν τους Μπόερς και σώματα εθ ελ ο ­
ντών Ιρλανδών, Ιταλών, Ολλανδών, Γάλλων,
Γερμανών και Αμερικανών, καθώς και μικρός
αριθμός Ελλήνων μεταναστών(Ι). Οι Γερμανοί
λόγω των ιδιαίτερων δεσμών που είχαν με
τους Μπόερς το υς βοήθησαν και με ένα ια-
τρικό-νοσηλευτικό σώμα. Οι τελευ τα ίο ι δεν
ενθάρρυ^αν το υς εθ ελ ο ν τές επειδή τους έ ­
βλεπαν με καχυποψία. Παρόλα αυτά τους πα­
ρείχαν τροφή, πυρομαχικά και οπλισμό. Με
τους Μπόερς συμπαρατάχθηκαν και πολίτες
του Ακρωτηρίου που ονομάστηκαν «Cape
Rebels». Οι έγχρωμοι επίσης συγκρότησαν
βοηθητικό σώμα. Οι δυνάμεις που παρέταξαν
οι Μπόερς δεν ξεπέρασαν τις 45.000, καθ'
όλη τη διάρκεια του πολέμου.
Κατά τη δεκα ετία του 1890 ο οπλισμός
των Μπόερς τυποποιήθηκε, με τη ν εισαγωγή
οπισθογεμών τυφεκίω ν, συστήματος κινητού
ουραίου και ραβδωτής κάννης, κυρίως από
τη Γερμανία (Mauser Kar 98, 7 mm), την Αυ­
στρία (Steyr Mannlicher, Steyr Guedes) και το
Βέλγιο (FN Modele 89), καθώς και από τη Β ρε­
τανία (Lee Metford, Martini Henry) και τις ΗΠΑ
(Winchester). Ακόμα αποκτήθηκαν τα πρώτα
Ο Β ρ ετα ν ικ ό ς Σ τρ α τό ς μ ε το πρόσχημα τη ς
π ροσ τασ ίας το υ λ ε υ κ ο ύ π ληθυσ μ ού
π ρ ο σ ά ρ τη σ ε τις ε λ ε ύ θ ε ρ ε ς π ερ ιο χές και
ε γ κ α τέ σ τη σ ε φ ρ ο υ ρ ές σε κ ά θ ε μ εγ ά λ η
πόλη κα ι εμ π ορικό κόμ βο. Εδώ η φ ρ ουρ ά
τη ς Π ρ ετό ρ ια ς α π ο δ ίδ ει τιμ έ ς για τα
γ ε ν έθ λ ια τη ς βασίλισσας Β ικ τω ρ ία ς , σ τις 24
Μ α ϊο υ 1877. Α ρ ισ τερ ά η φ ρ ο υ ρ ά κ α τά τη
δ ιά ρ κεια τη ς π ολιο ρκία ς τη ς Π ρ ετό ρ ια ς .
πολυβόλα Maxim, επί τριπόδου ή κιλλίβαντα.
Το 1895 το πυροβολικό εκσυγχρονίστηκε, πα-
ραλαμβάνοντας τέσσερα βαριά πυροβόλα
Krupp των 150 mm, τέσσερα Creusot των 120
mm, πεδινά Krupp, Creusot και Maxim -
Nordenfeld των 75 mm, ορειβατικά Krupp των
75 mm, Armstrong των 6 pdr και ταχυβόλα πυ­
ροβόλα Maxim - Nordenfeld 1 pdr, τα γνωστά
«pom - pom». Το πυροβολικό τη ς Ε λεύθερης
Πολιτείας του Οράγγη ήταν οργανωμένο από
το ν Πρώσο αξιωματικό Φ. Αλμπερχτ πάνω στα
πρωσικά πρότυπα.
• Β ρετανικός Στρατός. Επρόκειτο για το ν ι­
σχυρότερο στρατό στον κόσμο, με β ετερ ά ­
νους από τις νικηφ όρες εκσ τρα τείες στην
Ινδία, στο Σουδάν και στο Δυτικό Ακρωτήριο.
25
Ο τα κτικός στρατός αριθμούσε 106.000 άν­
δρες και μπορούσε άμεσα να επιστρατεύσει
76.000 από τη Βρετανία, το ν Καναδά, τη Νέα
Ζηλανδία και τη ν Αυστραλία. Βασική μονάδα
του ήταν το τάγμα, που δ ιέ θ ε τε οκτώ λόχους
(επτά τυφεκιοφόρω ν, έναν διοίκησης). Δύο ή
τρία τάγματα σχημάτιζαν συντάγματα. Το
1899 τα συντάγματα δ ιέθ ετα ν τέσσερα τά γ­
ματα, δύο ενεργά, ένα εθνοφρουράς και ένα
εθελοντών. Τα συντάγματα ιππικού, συνολι­
κής δύναμης 650 ανδρών, δ ιέθ ετα ν τέσσερις
ίλες των δύο ουλαμών. Το τυ φ έκιο με το ο­
ποίο ήταν εξοπ λισ μένες οι κύριες μονάδες ή­
ταν το Lee Metford 0,303 in, με αναχορηγία 10
φυσιγγίων, αντικαταστάτης του Martini Henry
0,450 in. Το ιππικό ήταν οπλισμένο και με λόγ­
χες 2,3 μέτρων. Το πυροβολικό διακρινόταν
σε έφιππο (ορειβατικό ή ελαφρύ σήμερα) με
πυροβόλα των 12 pdr, βαρύ πεδινό ή με πυρο­
βόλα των 15 pdr και πυροβολαρχίες πολιορ­
κίας με πυροβόλα των 5 in. Κάθε πυροβολαρ­
χία δ ιέ θ ε τε έξι πυροβόλα. Τις επιχειρήσεις υ­
ποστήριζε και το νεοσύστατο Βασιλικό Υγειο­
νομικό Σώμα Στρατού RAMC (Royal Army
Medical Corp).
Τον Βρετανικό Στρατό συνέδραμαν ε θ ε ­
λ ο ντές και τακτικά σώματα από το Ακρωτήριο
ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α

Ε π ιχειρ ήσ εις σ το α να το λικ ό μ έτω π ο. Η εισ β ο λή των Μ π ό ερ ς , 1899 ■Χ ρ ισ το ύ γ εν ν α 1900.
(ILH - Imperial Light Horse, SALH - South African
Light Horse, Bethune’s Horse, Thorneycroft’s
Mounted Infantry, CMR ■ Cape Mounted Rifles)
και το Νατάλ (NC - Natal Carbineers, NMP -
Natal Mounted Police). Στη Βρετανία συγκρο-
τήθηκαν ν έες μονάδες, που χρηματοδοτήθη-
καν από τις περιοχές από τις οποίες αντλήθη-
κε το έμψυχο δυναμικό τους (London CIV - City
Imperial Volunteers, Yeomanry IY - Imperial
Yeomanry, Scotland - Paget Horse, Lovat Scouts).
Α ξίζει να σημειω θεί ότι, σύμφωνα με ορισμέ­
νες αναφορές, με τη ν πλευρά των Βρετανών
είχαν τα χθ εί και Ελληνες που είχαν κοινά
συμφέροντα.
Οι επιχειρήσεις
Ο αρχιστράτηγος Γιούμπερτ και οι επ ιτε­
λείς του εκπόνησαν ένα σχέδιο επιχειρήσεων
ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α
©DesignWorks/Nikos Panos
που προέβλεπε τη ν ταχύτατη κατάληψη των
βρετανικών εμπορικών, οικονομικών και συ­
γκοινωνιακών κόμβων δυτικά του Κίμπερλυ
και βορειοδυτικά του Μ άφεκινγκ και νοτιοα­
νατολικά το σημαντικό λιμάνι του Ντέρμπαν,
με σκοπό να παρακωλύσουν τη βρετανική
ναυσιπλοΐα. Με το ν τρόπο αυτό θέλησαν να
οδηγήσουν τους Β ρετανούς στο τραπέζι των
διαπραγματεύσεων. Αποσκοπούσαν σε τα κ τι­
κές επιτυχίες πριν «βρυχηθεί ο βρετανικός
λέων», με μια επ ιθετική ενέργεια σε τρ εις ά­
ξονες.
Στο Ακρωτήριο και στο Νατάλ το ν Σ ε­
πτέμβριο του 1899 υπήρχαν βρ ετα νικές μο­
νάδες συνεπικουρούμενες από τοπικά σώμα­
τα που αριθμούσαν 10.000 άνδρες. Ο κύριος
όγκος των δυνάμεων αυτών, υπό το ν ανώτα­
το στρατιωτικό διοικητή, στρατηγό Πεν - Σύ-
μονς, σ τάθμευε στο Λέυντυσμιθ, που ήταν
και ο τόπος στρατωνισμού τη ς βρετανικής
φρουράς. Το Λ έυντυσ μιθ θεω ρείτο το "Αλ-
ντερσ οτ του Νοτιοαφρικανικού Ακρωτηρίου".
Το βρετανικό επ ιτελείο στις 8 Σεπτεμβρίου
1899 ενίσχυσε άμεσα με 10.000 άνδρες, υπό
το ν στρατηγό σερ Τζωρτζ Γουάιτ, το Νατάλ.
Στις 7 Οκτωβρίου διατάχθηκε η αποστολή
του 1ου Σώματος, δύναμης 47.000 ανδρών,
υπό το ν στρατηγό Μπάλλερ. Το Βασιλικό
Ναυτικό αποβίβασε στο Κέιπ Τάουν και στο
Ντέρμπαν αγήματα και ναυτικά πυροβόλα 12
in και 4,7 in, από τα πλοία HMS "Terrible",
"Powerful", "Monarch" και "Doris", ενισχύοντας
τις φρουρές. Τα πυροβόλα μεταφ έρθηκαν σε
κιλλίβαντες κατασκευασμένους εκ των ενό-
ντων με βάση σχέδια του πλοιάρχου Πέρσυ
Σκοτ, σε οχυρές θέσ εις και προμαχώνες γύ­
ρω από τα δύο λιμάνια.
Ο πρόεδρος τη ς Νοτιοαφρικανικής Δημο­
κρατίας του Τρανσβάαλ, Κρούγκερ, απέστει-
λ ε στις 9 Οκτωβρίου 1899 τελεσίγραφο που έ ­
ληγε στις 11 του μήνα. Τα «κομμάντο» συνεπι-
κουρούμενα από το πυροβολικό εισέβαλαν
στο Ακρωτήριο και στο Νατάλ, σύμφωνα με
το σχέδιο επιχειρήσεων. Δυτικά απέκλεισαν
το Κίμπερλυ στις 14/10, εγκλω βίζοντας τη
φρουρά και το ν ίδιο το ν Ρόουντς. Β ορειοδυ­
τικά απέκλεισαν στις 16/10 το Μ αφεκίνγκ,
από όπου περνούσε η μοναδική αμαξιτή οδός
προς τη Ροδεσία. Η φρουρά, υπό το ν υπο­
στράτηγο Μ πέιντεν Πάουελ, οχυρώ θηκε στις
παρυφές τις πόλης.
Στο Νατάλ ο Πεν-Σύμονς με 4.500 στρα­
τιώ τες μετα κινή θη κε βόρεια του Λ έυντυ-
σμιθ, στην πόλη Νταντύ. Οι επ ιτελείς του δια­
φωνούσαν, διότι η περιοχή Λέυντυσμιθ-Ντα-
ντύ-Γκλένκοε, το «τρίγωνο του Βορείου Να­
τάλ», ήταν ευπρόσβλητη από τα περάσματα
τη ς οροσειράς Ντράγκενσμπεργκ και το πέ­
ρασμα Λ εγκς Νεκ τη ς λοφοσειράς Ματζού-
μπα και μπορούσε να αποκοπεί εύκολα. Προ-
τά θ ηκε να αμυνθούν νοτιότερα, στον ποταμό
Τουγκέλα. Ο Πεν-Σύμονς όμως δ ιέτα ξε να
στρατοπεδεύσουν στον λόφο Ρίλεϋ, μεταξύ
Νταντύ και Γκλένκοε. Ο Γουάιτ, που είχε απο­
βιβαστεί στο Ντέρμπαν στις αρχές Οκτωβρί­
ου, το ν συμβούλευσε να αποτραβηχτεί.
Ο Γιούμπερτ επικεφαλής 14.000 ανδρών
εισ ήλθε στο Νατάλ διασχίζοντας τη Ματζού-
μπα από το Λ εγκς Νεκ, ενώ ο στρατηγός Κοκ
με το υς «Γιοχάνεσμπουργκ κομμάντο» και τα
σώματα των Ολλανδών και των Γερμανών ε ­
θελοντώ ν κινήθηκε από το ν Νότο, από τη
διάβαση Μκούπε. Ο στρατηγός Ερασμους με
4.000 άνδρες, το υς «Μ ίντελμπουργκ, Βρυχάι-
ντ, Γουάκερστρομ, Ο υ τρ έχτ κομμάντο», κινή-
θ η κε από τα περάσματα Ν τράγκενσμπεργκ α-
ποκόπτοντας στο Ελαάνσλαγκτε τη ν αμαξιτή
οδό.
Η «λαβίδα» γύρω από τον Πεν-Σύμονς έ ­
κλεισε τη νύκτα της 19-20/10. Οι «κομμάντο»
έλαβαν θέσ εις στον λόφο Ταλάνα, εποπτεύο­
ντας τη ν περιοχή του Νταντύ και του βρετα­
νικού στρατοπέδου. Το πρωινό τη ς 20/10 βρή­
κε το υς Β ρετανούς δεχόμενους ισχυρά πυρά
μέσα στο στρατόπεδό τους! Ο Πεν- Σύμονς
αντέδρασε εκτο ξεύ ο ντα ς επίθεση κατά των
θέσεω ν του εχθρού, που εκφυλίσ τηκε από τα
πυκνά πυρά και από το δύσβατο του εδάφους
Λ ο χα γό ς, Σ κ ω τσ έζικ ο Ε λαφ ρύ Π εζικ ό
(Highland Light Infantry), 1899-1900.
Τυπική σύνθεση στολής Highlander αξιωματικού στην αρχή του πολέμου.
Τα παραδοσιακά παντελόνια καρό (trews) και το ξίφ ος μ ε σταυροειδή λαβή
α ντικαταστάτη καν πολύ σύντομα. Το χιτώνιο είναι η στρατιωτική εξέλιξη
του παραδοσιακού εφαρμοστού χιτωνίου (doublet) και διαφ έρει από αυτό
των Αγγλων συναδέλφων του στις λοξές μανσέτες και στα καμπύλα
τελειώματα των πτερυγίων εμπρός. Στα άκρα των επωμίων διακρίνονται
επίσης τα αρχικά HLI. Η εξάρτυση είναι Sam Browne με φυσιγγιοθήκη και
θήκη του περιστρόφου 0,455 in Webley. Διακρίνονται ακόμα το
υδροδοχείο και το σακκίδιο τύπου μη προβλεπόμενου γ ια αξιωματικούς.
Χαρακτηριστική τροπική στολή της περιόδου. Το χακί τροπικό
κράνος φ έρει κάλυμμα και κόκκινο επίρραμμα. Ο βαθμός
εμφανίζεται στο δεξιό μανίκι του χιτωνίου (χρυσοκέντητα
σειρήτια V -λοχίας 3, δεκανέας 2, υποδεκανέας 1-που
αργότερα αντικαταστάθηκαν από αντίστοιχες υφασμάτινες
τα ινίες απόχρωσης ανοικτού χακί χωρίς το κόκκινο υπόθεμα),
ενώ στο άκρο του αριστερού του μανικιού διακρίνονται δύο
κόκκινες τα ινίες Λ για ευδόκιμη υπηρεσία.
Η εξάρτυση είναι τύπου 1888. Το τυφ έκιο είναι το Lee-Metford.

Π υ ρ ο β ο λ α ρ χία π ολιο ρκία ς μ ε π υροβόλα των 5 in, τα γ μ έν η για βολή.
Κ ατά τον Δ ε ύ τε ρ ο π ό λεμ ο τη ς «Ε λ ε υ θ ε ρ ία ς » τα «K om m ando» λ ε ιτο ύ ρ γ η σ α ν ως τα κ τικ ο ί
σ χημ α τισ μ οί, εξο π λ ισ μ ένα μ ε γερμ α νικό, α υ σ τρ ια κ ό και γαλλικό οπλισμό.
28
(βραχώδη γλιστερά πρανή). Ο ίδιος τραυματί­
σ τηκε θανάσιμα! 0 επιτελάρχης του, ταξίαρ-
χος Γιούλ, υποχώρησε μαχόμενος, καλυπτό­
μενος από το πυροβολικό του, προς το Λέυ-
ντυσμιθ. Οι Βρετανοί είχαν 51 νεκρούς, 211
αιχμαλώτους και 209 τραυματίες, ενώ οι Μπό­
ερς είχαν 145 νεκρούς. Στις 21/10 στο Ελαάν-
σλαγκτε ο Γουάιτ εκτό ξευ σ ε επίθεση με τους
λογχοφόρους του. Ακολουθώ ντας μια «by the
book» στρατιωτική τακτική απώθησε τους
Μπόερς, χωρίς όμως να ολοκληρώσει τη ν επι­
τυχία του. Ο Γιούμπερτ εκμ ετα λ λ εύ θ η κε την
απραξία του αντιπάλου του αναπτύσσοντας
τις δυνάμεις του σε αμυντικές θέσ εις στους
λόφους γύρω από το Λέυντυσ μιθ και κλείνο­
ντας τη ν αμαξιτή οδό προς το Ντέρμπαν, στο
πέρασμα Νίκολσον. Ο Γουάιτ στις 30-31/10 ε ­
κτόξευ σ ε νυκτερινή επίθεση κατά του Νίκολ­
σον και του δεσπόζοντος λόφου Πέπγουορθ.
Η επίθεση εκφυλίσ τηκε λόγω κακού συντονι­
σμού και το πρωί οι Βρετανοί εκτέθ η κα ν στα
εχθρικά πυρά που το υς θέρισαν! Ο Γουάιτ υ­
ποχώρησε στο Λέυντυσμιθ, όπου κυκλώ θηκε
με 13.000 στρατιώτες, 2.300 βοηθητικούς και
5.400 π ολίτες που υπέφεραν από τα πυρά πυ­
ροβολικού των Μπόερς. Ο Γιούμπερτ δεν κι-
νήθ ηκε κατά του Ντέρμπαν, παρά τις παρο­
ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α
τρύνσεις των νεώ τερω ν επιτελών του. Εστει­
λ ε το ν Μπόθα με δυνάμεις «κομμάντο» και
πυροβολικό να σχηματίσει γραμμή άμυνας
στον ποταμό Τουγκέλα.
Στις 31/10 το 1ο Σώμα υπό το ν στρατηγό
Μπάλερ αποβιβάστηκε στο Κέιπ Τάουν. Το
βρετανικό σχέδιο επιχειρήσεων προέβλεπε
τη ν κίνηση του συνόλου των δυνάμεων πα­
ράλληλα με τη σιδηροδρομική γραμμή προς
τα βόρεια σύνορα του Ακρωτηρίου, λύση τη ς
πολιορκίας του Κίμπερλυ και στη συνέχεια ει­
σβολή στην Ε λεύθερη Π ολιτεία του Οράγγη
και στη Νοτιοαφρικανική Δημοκρατία του
Τρανσβάαλ. Λόγω τη ς τα κτικής κατάστασης
στο Νατάλ το αρχικό σχέδιο αναθεω ρήθηκε.
Διατάχθηκε ο επιτελάρχης του Μπάλερ, υπο­
στράτηγος λόρδος Μ εθουέν, να κινηθεί σύμ­
φωνα με το αρχικό σχέδιο και ο ίδιος αποβι­
βάστηκε με το ν κύριο όγκο του 1ου Σώματος,
στις 25/26 Νοεμβρίου, στο Ντέρμπαν. Ταχύτα­
τα μετακινήθηκα ν τα βρετανικά σ τρατεύμα­
τα προς το ν ποταμό Τουγκέλα. Στα δυτικά ο
Μ εθουέν, ακολουθώ ντας το σχέδιο, νίκησε
το υς «κομμάντο» του Πρίνσλο στο Μ πέλμοντ
και στο Γκράσπαν στις 23-24/11, φθάνοντας
στον ποταμό Μ όντερ. Στις 28/11 εκτό ξευ σ ε ε­
πίθεση στην αμυντική τοποθεσία του Μό­
ντερ, αλλά υποχώρησε λόγω της σθεναρής ά­
μυνας που α ντέτα ξα ν οι Μπόερς του στρατη­
γού Κρόνγιε. Ο Κρόνγιε υποχώρησε με τη
σειρά του στην τοποθεσία του Μαγκερφο-
ντέιν, για να αμυνθεί απ οτελεσματικότερα.
Η δ εύ τερ η εβδομάδα του Δ εκεμβρίου ο­
νομάστηκε «Μαύρη Εβδομάδα» από το ν βρε­
τανικό Τύπο, λόγω τη ς ατυχούς τροπής των
στρατιωτικών επιχειρήσεων. Στις 11/12 ένα
«κομμάντο» υπό το ν Ντε Β ετ κατέλαβε τον
στρατηγικό σιδηροδρομικό κόμβο Στρόμπερ-
γκ. Ο υποστράτηγος Γκατάκρ, επικεφαλής
3.000 ανδρών, διατάχθηκε να ανακαταλάβει
το ν κόμβο. Ετσι επ ιτέθη κε τη νύκτα τη ς 11-
12/12. Απέτυχε λόγω κακού συντονισμού, με­
τρώ ντας επί του πεδίου 150 νεκρούς και 650
αιχμαλώτους! Στις 13/12 στο Μ αγκερφ οντέιν
ο Μ εθουέν, σε μια βεβιασμένη επ ιθετική ε­
νέργεια, έχασε 950 άνδρες έναντι 300 Μπό­
ερς! Τα νέα έφθασαν στο αρχηγείο του Μπά­
λερ, που π ιεζόμενος ψυχολογικά από τις απο­
τυ χίες των υφισταμένων του εκτό ξευ σ ε επί­
θεση στο χωριό Κολένζο, εκβιάζοντας διάβα­
ση του Τουγκέλα. Οι επ ιτιθέμενες δυνάμεις
χάθηκαν λόγω τη ς κακής χαρτογράφησης και
τη ς ελλιπούς ενημέρω σης των αξιωματικών,
πριν καν φθάσουν στη γραμμή εκκίνησης! Το
πυροβολικό έλαβε πολύ π ροκεχω ρημένες θ έ ­
σεις, σε τοποθεσία που βαλλόταν πανταχό-
θ εν από το υς Μπόερς. Ο Μπάλερ ανέσ τειλε
τη ν επίθεση, χάνοντας 950 άνδρες και 10 πυ­
ροβόλα! Η βρετανική κοινή γνώμη ξεσηκώ ­
θ η κε για τη ν «ταπείνωση» του Στρατού, ζη­
τώ ντας αλλαγές. Το υπουργικό συμβούλιο το ­
π οθέτησ ε στις 18/12 αρχιστράτηγο το ν λόρδο
Ρόμπερτς, βετεράνο του πολέμου τη ς Ινδίας.
Τα περιθώρια για τη στρατηγική νίκη που
επιζήτησαν οι Μπόερς στένεψαν. Στις 6 Ια-
νουαρίου 1900 ο Γιούμπερτ επ ιτέθη κε κατά
του Λ έυντυσ μιθ με όλες τις δυνάμεις που
δ ιέθ ετε. Η επίθεση αποκρούσθηκε στις πα­
ρυφ ές τη ς πόλης λόγω τη ς σθεναρής άμυ­
νας. Ηταν το «κύκνειο άσμα» για το ν Γιού­
μπερτ και τη ν εκσ τρατεία στο Νατάλ. Ο Μπά­
λερ προσπάθησε να διασπάσει το μέτωπο
στον λόφο Σπιόνκοπ. Οι Βρετανοί πεζοί π ολε­
μώντας αναρριχήθηκαν ως την κορυφή, αλλά
στην κρίσιμη καμπή, ο Μπάλερ δεν ενέπ λεξε
ενισχύσεις και οι Βρετανοί απωθήθηκαν, α­
φήνοντας τελικά 300 νεκρούς και 200 αιχμα­
λώτους και μετα φ έρ οντα ς 1.000 τραυματίες
στα μετόπισθεν. Μ ετά από νέα επ ιθετική ε ­
νέργεια κατά του Βααλκράαντζ, στις 5/2, τα
σ τρα τεύματα αγκιστρώθηκαν δημιουργώ­
ντας προγεφύρωμα, αλλά οι Μπόερς αντεπι-
τιθ έμ ενο ι ανέκτησαν το έδαφ ος στις 7/2.
Στις 10/1 ο Ρόμπερτς έφθασε στο Κέιπ Τά­
ουν. Χωρίς να χρονοτριβήσει ακολούθησε το
αρχικό σχέδιο επιχειρήσεων. Στις 11-12/2
πραγματοποίησε υπερκερωτικό ελιγμό με ιπ­
πικό και έφιππους τυφ εκιοφ όρους στο Μα-
γκερφοντέιν. Το παρέκαμψε και με επέλαση
στις 15/2 εισήλθε στο Κίμπερλυ, που ά ν τεξε
124 η μ έρ ες πολιορκίας.
Ο Μπάλερ στις 14/2 πραγματοποίησε επι­
θ ετική αναγνώριση στο δ εξιό του Κολένζο,
σε έναν αριθμό λόφων όπου οι Μπόερς δεν
είχαν οχυρω θεί επαρκώς. Οι Βρετανοί εν έ­
πλεξαν σταδιακά μεγάλες δυνάμεις, πιέζο-

Φ ω τογραφ ική σ ύ νδ εσ η τη ς επ οχής που δ είχ ν ει το υ ς Μ π ό ερ ς η γ έ τ ε ς τη ς « μ εγ ά λ η ς εξό δ ο υ »
μ ε το ν μ ε τέ π ε ιτα α ρ χ ισ τρ ά τη γ ο Γ ιο ύ μ π ερ τ (στη μ έσ η , α σ κεπ ή ς ) κ α τά τη ν π ερίοδο το υ αγώ να
της α ν εξα ρ τη σ ία ς (1879-1883).
ντας ασφυκτικά. Το πυροβολικό με φραγμό
πυρός πολτοποιούσε την άμυνα των Μπόερς.
Με συνεχή άλματα το ιππικό και το πεζικό
προωθήθηκαν από λόφο σε λόφο. Τοπωνύμια
όπως τα Γουέινς Χιλ, Π ιέτερς Χιλ, Ρέιλγουεη
Χιλ και Χαρτς Χιλ αποτυπώθηκαν με μεγάλα
γράμματα στην ιστορία του Βρετανικού Στρα­
τού. Ετσι διασπάσθηκε η κύρια τοποθεσία ά­
μυνας. Στις 28/2 οι Βρετανοί εισήλθαν θριαμ­
β ευ τές στο Λέυντυσμιθ, λύνοντας τη ν πο­
λιορκία μετά από 118 ημέρες.
Δυτικά ο Κρόνγιε αντιμετώπισε κίνδυνο
περικύκλωσης. Υποχώρησε μαχόμενος από
το Μ αγκερφ οντέιν και παρενοχλούμενος από
τις δυνάμεις του επιτελάρχη του Ρόμπερτς,
υποστράτηγου Κίτσενερ. Ο Κρόνγιε εξανα­
γκάσ τηκε τελικά να πολεμήσει στον ποταμό
Μ όντερ. Από τις 18/2 αμυνόταν περικυκλωμέ-
νος στο Πάαρμπεργκ, όπου στις 27/2 παραδό­
θηκε, τη ν ημέρα τη ς επ ετείου τη ς μάχης στη
Ματζούμπα. Η εισβολή των βρετανικώ ν στρα­
τευμάτω ν στις ελ εύ θ ερ ες περιοχές ήταν ο­
ρατή: δυτικά ο Ρόμπερτς, ανατολικά ο Μπά-
λερ. Η αμυντική γραμμή των Μπόερς στο Πό-
πλαρ Γκρόουβ ανατράπηκε από τη ν ισχυρή ε ­
πίθεση των Βρετανών. Ο Ρόμπερτς εισήλθε
στις 13 Μαρτίου 1900 στην πρωτεύουσα τη ς
Ε λεύθερης Π ολιτείας του Οράγγη, Μπλουεμ-
φοντέιν. Στις 15/3 η βρετανική διοίκηση ανα­
κοίνωσε γενική αμνηστία για όποιον παραδι-
δόταν, εκτό ς των ηγετών. Ο πρόεδρος Κρού-
γκερ διέφ υγε βορειότερα. Κατά τις επ όμενες
επτά εβδομάδες ο Ρόμπερτς ξεκούρασε τα
στρατεύματά του.
Η αντίστροφη μέτρηση για το υς Μπόερς
είχε αρχίσει. Στις 27/3π έθανε ο Γιούμπερτ. Οι
νεώ τεροι στρατιωτικοί η γ έτες (Ντε Βετ, Μπό-
θα, Ντε Λα Ρέι) αποφάσισαν τη συνέχιση και
τη μετατροπή του αγώνα σε ανταρτοπόλεμο
μέσα στο Ακρωτήριο και στο Νατάλ, ώστε να
πιεσθούν οι Βρετανοί να προχωρήσουν σε
διαπραγματεύσεις. Μοιράστηκαν τον βαρύ ο­
πλισμό, αποστράτευσαν το υς γηραιότερους
και ανασυγκρότησαν τα «κομμάντο». Στις
31/3 στο Σάνας Ποστ ο Ντε Β ετ αιφνιδίασε μια
εφοδιοπομπή, συλλαμβάνοντας 400 αιχμαλώ­
τους και προκαλώντας 170 απώλειες. Αυτή ή­
ταν η αρχή των ανταρτικώ ν επιχειρήσεων.
Το Μ άφεκινγκ απ ελευθερώ θηκε στις 16
Μαϊου. Ο Μ π έιντεν Πάουελ και η φρουρά,
που ά ντεξα ν 217 η μ έρ ες πολιορκίας, α ντιμε­
τωπίστηκαν ως λαϊκοί ήρω ες από τη βρετανι­
κή κοινή γνώμη. Το Γιοχάνεσμπουργκ έπεσε
στις 30/5. Η κυβέρνηση Κρούγκερ διέφυγε. Η
Πρετόρια καταλήφ θηκε στις 5 Ιουνίου. Ο
Μπάλερ διέσπασε τη ν άμυνα στην οροσειρά
Ντράγκενσμπεργκ και εισ έβαλε στο Τρανσβά­
αλ, όπου στις 4 Ιουλίου ενώ θηκε με το ν Ρό­
μπερτς. Μ ετά τη ν ή ττα του Μπόθα στο Μπέρ-
γκενσντααλ και στο Κοομάτι Πορτ και τη φ υ­
γή του Κρούγκερ στην Ολλανδία οι Ρόμπερτς
και Μπάλερ θεώρησαν ότι οι εχθροπραξίες έ ­
ληξαν. Ετσι αναχώρησαν για τη ν Αγγλία
θρ ια μβ ευ τές πριν από τα Χριστούγεννα του
1900.
Ο ΑΝΤΑΡΤΟΠΟΛΕΜΟΣ
Στις αρχές του 1901 οι Βρετανοί έλεγχαν
τις πόλεις, τη σιδηροδρομική γραμμή και τις
αμαξιτές οδούς που έπρεπε να κρατήσουν α­
νοικτές για το ν ανεφοδιασμό τους. Τα «κομ­
μάντο» των ανταρτών, που δ εν ξεπέρασαν 29
στο σύνολο τις 25.000 ανδρες, μετακινούντο
ακατάπαυστα στην αχανή ύπαιθρο (150.000 τ.
χλμ.). Ηταν αδύνατο για τους Β ρετανούς
σ τρατιώ τες να φρουρήσουν επαρκώς τη χώ­
ρα. Πριν από τη ν αποχώρησή του ο Ρόμπερτς
παγίδευσε 4.000 α ντά ρ τες στο οροπέδιο του
Μπραντγουότερ. Μόνο 1.500 κατάφεραν να
διαφύγουν! Από τον Ιανουάριο του 1901 οι ε-
νέδ ρες των ανταρτώ ν αυξήθηκαν. Εμφανίζο­
νταν από το πουθενά, κτυπούσαν στρατόπε­
δα και εφοδιοπομπές και συνελάμβαναν αιχ­
μαλώτους, καταρρακώνοντας το ηθικό του
καλύτερου στρατού στον κόσμο! Ο αρχι­
στράτηγος λόρδος Κίτσενερ δεν φαντάστηκε
ότι ο πόλεμος θα διαρκούσε ακόμα ενάμισυ
χρόνο.
Η διεθνή ς φ ιλελεύθ ερ η κοινότητα, ακό­
μα και οι Βρετανοί, γοητεύθηκα ν από τον άνι-
σο αγώνα για τη ν ανεξαρτησία. Στο συνέδριο
τη ς ειρήνης στο Παρίσι, το ν Οκτώβριο του
1900, η αντιπροσωπεία των Μπόερς έγινε δ ε ­
κτή με επ ευφ ημίες από το υς συνέδρους. Η
δ ιεθνή ς κοινότητα κατέκρινε τη Βρετανία για
το υς χειρισμούς του νοτιοαφρικανικού ζη τή ­
ματος. Η δ ιεθνή ς αντίδραση κορυφώθηκε.
Ο Κίτσενερ αντιμετώπισε τις συνεχείς ε ­
πιθέσεις στην ύπαιθρο με δύο τρόπους. Με
τα «Blockhouse» και στρατόπεδα συγκέντρω-
ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α
 1899-1902. Χ ά ρ τη ς το υ β ρ ετα ν ικ ο ύ σ χεδίου
επ ιχειρ ήσ εω ν για τη ν α π ελ ευ θέρ ω σ η
των Μ ά ψ εκ ιν γ κ , Κ ίμ π ερλυ, Λ έ υ ν τυ σ μ ιθ
και τη ν εισ β ο λή σ τα ε λ ε ύ θ ε ρ α κ ρ ά τη .
30
σης. Δημιούργησε οχυρά σημεία άμυνας-φυ-
λάκια, που βασίζονταν σε οικήματα κτισμένα
από ξύλο, πέτρα και άλλα ανθεκτικά υλικά,
περιτριγυρισμένα από συρματοπλέγματα και
εμπόδια κατά προσωπικού. Οι χώροι αυτοί
διέθετα ν έναν υπερυψωμένο προμαχώνα, α­
ντί για παράθυρα θυρίδες-π ολεμίσ τρες και
προστατευμένη είσοδο. Επανδρώθηκαν από
ομάδες 6-10 στρατιωτών, που παρέμεναν στο
εσω τερικό τους. Την εξω τερική π ερίμετρο έ ­
λεγχαν έγχρωμοι μισθοφόροι-ανιχνευτές
(Ζουλού, Ντεμπέλε). Κτίστηκαν 8.000 τέτο ια
οχυρά για τη ν εποπτεία 6.660 τ.χλμ. Πολλές
φορές απείχαν μεταξύ τους 900 μέτρα. Ως
σημεία στατικής άμυνας απέδωσαν τα αναμε­
νόμενα, αλλά δεν περιόρισαν την ευκινησία
των ανταρτών.
Με το πρόσχημα τη ς προστασίας των α­
μάχων τα γυναικόπαιδα των Μπόερς και κάθε
πιθανός συμπαθών σ υγκεντρώ θηκαν σε
στρατόπεδα. Τα αγροκτήματα των Μπόερς-
μελών των αντάρτικω ν «κομμάντο» πυρπολή-
θηκαν. Στα στρατόπεδα οι συνθήκες ήταν ά­
θλιες. Από τις επιδημίες μέχρι το τέλο ς του
πολέμου χάθηκαν 26.000 άμαχοι. Οι Βρετανοί
φ ιλελεύθ ερ οι διαιρέθηκαν στο θ έμ α τη ς συ­
νέχισης του πολέμου. Η διεθνής κατακραυγή
ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α
για τις σ υνθήκες στα στρατόπεδα σ υγκέ­
ντρωσης έγινε θύελλα! Μέσω τη ς «πέννας»
του υμνητή τη ς αυτοκρατορίας, Ράντγιαρντ
Κίπλινγκ, το ν Ιούλιο του 1901 εκφράσ τηκε η
έντονη δυσαρέσκεια τη ς κοινής γνώμης για
τον συνεχιζόμενο πόλεμο! Η βρετανική κυ­
βέρνηση διά του υπουργού των Αποικιών
Τσάμπερλαιν υπεραμύνθηκε τη ς πολιτικής
των στρατοπέδων συγκέντρωσης, εκδίδο-
ντας «λευκή βίβλο».
Οι Μπόερς δεν εγκατέλειψ αν το ν αγώνα.
Οι συνεχιστές του ονομάστηκαν «Bitter -
enters».Η ροή των εφοδίων προς τα ανταρτι-
κά «κομμάντο» μειώ θηκε στο ελάχιστο. Δεν
υπήρχαν πυρομαχικά για τα πυροβόλα και τα
λοιπά βαρέα όπλα, τα οποία κατέστρεψ αν
φροντίζοντας να εξοπλιστούν με βρετανικά
λάφυρα. Οι α ντά ρ τες ήταν ρακένδυτοι και τα ­
λαιπωρημένοι. Ομως εκτόξευσ α ν μια κατα-
δρομική επιχείρηση στο Ακρωτήριο καταφέρ-
νοντας να διαφύγουν από το ν κλοιό 73.000
στρατιωτών! Πνοή στον αγώνα το υς έδωσε η
υποστήριξη από τη διεθνή κοινότητα, διά
σ τόματος του Γερμανού καγκελάριου φον
Μπίλοφ, που καταδίκασε επίσημα τη βρ ετα νι­
κή πολιτική. Οι η γ έτες των «κομμάντο» συνα-
ντήθηκαν στην ύπαιθρο και αποφάσισαν τη
λήξη των εχθροπραξιών. Δεν μπορούσαν πλέ­
ον να πολεμήσουν. Δ εν είχαν ρουχισμό, π ολε­
μοφόδια, τρόφιμα και, το κυριότερο, ανθρώ­
πους για να αναπληρώσουν τις απώλειες!
Στις αρχές Απριλίου (10/4/1902) οι Μπό­
ερς ζήτησαν διαπραγματεύσεις, που κα τέλη ­
ξαν στη συμφωνία του Φ ερενικίνγκ, η οποία
υπογράφηκε στις 30 Μαϊου 1902. Στη Β ρετα­
νία χαιρέτισαν τη συμφωνία με ανακούφιση.
Το κλίμα άλλαξε και οι Μπόερς διαπραγμα­
τεύ τη κα ν έντιμη ειρήνη. Τον Ιούλιο στη Βρε­
τανία υποδέχθηκαν με τιμ ές το ν νικητή,
στρατάρχη λόρδο Κίτσενερ. Ομως ο φ ιλελεύ ­
θ ερ ο ς βρετανικός λαός υποδέχθηκε και φι­
λοξένησ ε με σεβασμό και τους η γ έτες των
Μπόερς (Μπόθα, Ντε Λαρνέυ, Ντίουι) που ε-
πισκέφθηκαν το Λονδίνο!
ΚΡΙΣΕΙΣ-ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ
Ο πόλεμος στοίχισε στους Β ρετανούς
220.000.000 λίρες και τις απώλειες 21.000 αν-
δρών. Οι Μπόερς έχασαν 4.000 άνδρες και
29.000 αμάχους, σε σύνολο πληθυσμού
150.000. Αυτή ήταν η τελευ τα ία σύγκρουση
τη ς βικτωριανής εποχής. Ο επίλογος για τα
βρετανικά επεκτατικά σχέδια έθεσ ε τις βά­
σεις για τη συνεννόηση Μπόερς και Αγγλων
αποίκων. Η δημοκρατικότητα των πρώτων και
το φ ιλελεύθ ερ ο πνεύμα των δεύτερω ν ήταν
ο «θεμέλιος λίθος» για τη ν ένωση.
Ο μεγάλος χαμένος για μια ακόμα φορά
ήταν ο έγχρωμος πληθυσμός. Δ εν εκπροσω-
π ήθηκε στις διαπραγματεύσεις, παρά το ότι
υπέστη μεγάλες θυσίες κατά το ν πόλεμο.
Οι Μπόερς προνόησαν για τη ν ουσιαστι­
κή εκμετάλλευσ η των πρώτων νικών. Η συ­
ντηρητική ηγεσία τους δεν κατάφ ερε να ξε-
περάσει τη ν πάγια στρατιωτική τακτική του
Υ ηα ξιω μ ατικός, Ταξιαρχία Β ασ ιλικού Ν α υ τικ ο ύ , 1899.
Οι άνδρες που στελέχωναν τα πυροβολεία του Κέιπ Ταουν και του
Ντέρμπαν φορούσαν τη χακί στολή υπηρεσίας ξηράς. Το επίρραμα
βαθμσύΑέχνης-ειδικότητας (αρχιτεχνίτης πυροβόλων - οπλουργός)
διακρίνεται στο μανίκι του χιτωνίου (με όρθιο και αναδιπλωμένο
περιλαίμιο). Στην ταινία του πλατύγυρου ψάθινου καπέλου (με χακί
κάλυμμα) αναγράφεται το όνομα της μονάδας του εικονιζόμενου
(HerMajesty's Ship Terrible - Βασιλικό Πλοίο "Τρομερός") σύμφωνα με
τους κανονισμούς.Η δερμάτινη εξάρτυση (με φυσιγγιοθήκη και
πιστολοθήκη για το Webley 0.455 in Long Spur) και το σακκίδιο είναι
στρατιωτικού τύπου, ενώ οι ψηλές κνημίδες (γκαίτες) και τα μαύρα
άρβυλα προβλέπονταν για το RN (Royal Navy).
Ν α ύ τη ς , Ταξιαρχία Β ασ ιλικού Ν α υ τικ ο ύ , 1881.
Καθόλα τυπική εμφάνιση ναύτη αγήματος απόβασης (αν ε ξα ιρ εθ εί το
στρατιωτικού τύπου λευκό τροπικό κράνος). Η σύνθεση στολής
(αποκαλούμενης "αγγλικού τύπου", που υιοθετήθη κε από το ελληνικό
ΒΝ από το 1915) αποτελείται από την εσωτερική λευκή φανέλλα, τον
βαθυκύανο χιτώνα (μπελαμάνα) και ασορτί παντελόνι, το κυανό
περιλαίμιο (κολαρίνα, που εδώ απ ουσιάζει)με την τριπλή επίρραφη
ταινία, το μαύρο μεταξωτό μαντίλι και το λευκό κορδόνι (λιγαδούρα).
Οι υπόλευκες φυσιγγιοθήκες, η ξιφολόγχη, ο κολεός και η θήκη στον
ζωστήρα τύπου 1877, χωρίς ιμάντες εξάρτυσης, το υδροδοχείο και το
σακκίδιο είναι τα ίδια μ ε του Στρατού, ενώ τα περισφύρια (γκέτες)
είναι ναυτικού τύπου. Το τυφέκιο είναι το Martini-Henry.
 Μ ε τά τη ν ή ττα και τον
θ ά ν α το το υ υ π ο σ τρ ά τη γο υ
Π εν - Σύ μ ο νς σ το ν λόφο
Ταλάνα ο επ ιτελ ά ρ χ η ς το υ ,
τα ξία ρ χ ο ς Γιούλ,
υπ οχώ ρησε προς
το Λ έυ ν τυ σ μ ιθ .
Οι ρ α κ έν δ υ το ι α ν τά ρ τε ς ,
οι « b itte r enters». Α υ το ί
π ολέμησαν μ έχ ρ ι τέλους
μαζί μ ε το υ ς Ν τ ε Β ε τ,
Σ μ α τς και Μ π ό θ α .
Ο σ τρ α τη γ ό ς Μ π ά λερ .
«απαραίτητου», να υλοποιήσει τη ν υπέρβα­
ση, να μ ετα τρέψ ει τις νίκες επί του πεδίου σε
διαπραγματευτικό «μοχλό». Δ εν πέτυχαν κα-
νέναν από το υς αντικειμενικούς σκοπούς
που είχαν προβλέψει τα επιτελικό σχέδια.
Δ εν απέφυγαν δε και τα τακτικά σφάλματα,
που οδήγησαν στην ήττα. Οταν επεζήτησαν
τη διεθνή δημοσιότητα για το ν αγώνα το υς
όλα είχαν κριθεί στο τακτικό πεδίο! Η δημο­
σιότητα επ ιτεύχθηκε κατά τη ν περίοδο του
ανταρτοπολέμου και οφειλόταν στους νέους
η γέτες , που επ έδειξαν (εκτός των στρατιωτι­
κών αρετών) και π ολιτικές ικανότητες. Αυτοί
έστρεψ αν τη διεθνή κοινή γνώμη κατά της
Βρετανίας, οδηγώντας το ν λαό τους σε έν τι­
μη ειρήνη. Επηρέασαν μέσω των καταδρομι­
κών επιχειρήσεων μέχρι και τη βρετανική κοι­
νή γνώμη!
Οι Βρετανοί πολέμησαν συντηρητικά, με
τη ν υπεροψία του καλύτερου στρατού στον
ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α
Ο σ τρ α τη γ ό ς Ν τε Β ε τ.
κόσμο. Χρησιμοποίησαν τα κτικές πεζικού και
ιππικού χωρίς να αξιολογήσουν την ευελιξία
του αντιπάλου και να εκμετα λλευ θο ύν τις ι­
διομορφίες του εδάφους. 0 Μπάλερ με την ά­
φιξή του διέσπασε τις δυνάμεις του χρονοτρι­
βώντας αρκετά και αλλάζοντας και το επ ιτελι­
κό σχέδιο, το οποίο ήταν ορθό! Κατά τις επι­
θ ετικ ές ενέργειες στο Κολένζο και στο Σπίον-
κοπ δεν φρόντισε να παρασχεθεί προς τους
κατώ τερους αξιωματικούς επαρκής πληροφό­
ρηση και σαφής εικόνα των σχεδίων που εκπό­
νησε, με τα γνωστά αποτελέσματα. Ο Ρόμπερ-
τς, αν εξαιρέσουμε το ν υπερκερωτικό ελιγμό
του Μ αγκερφοντέιν, δεν αποτέλεσε εξα ίρ ε­
ση. Στις περισσότερες περιπτώσεις οι Β ρετα­ Ο σ τρ α τη γ ό ς των Μ π ό ερ ς Λ ο ύ ις Μ π ό θ α .
νοί χρησιμοποίησαν τον όγκο των στρατευμά­
των τους για να πιέσουν τον αντίπαλο, με απο­
τέλεσ μα πολλές φορές μεγάλοι σχηματισμοί
να συνωστίζονται σε ανοικτό πεδίο και να θ ε ­ Η ΓΕΝΝΗΣΗ
ρίζονται από το ακριβές πυρ των Μπόερς. Ο
Κίτσενερ μετά το Πάρμπεργκ δεν διακρίθηκε
ΤΗΣ ΟΜΟΣΠΟΝΔΙΑΚΗΣ
στις τα κτικές επιχειρήσεις, αλλά επ έδειξε ευ ­ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ ΤΗΣ ΝΟΤΙΑΣ
φυΐα στα «αστυνομικά καθήκοντα» που ανέ- ΑΦΡΙΚΗΣ
λαβε, τα οποία απέδωσαν και τον έστεψαν νι­
κητή! Γενικά οι Βρετανοί χρησιμοποίησαν τ ε ­ Η διοίκηση του Ακρωτηρίου μετά τον θά­
ράστιο όγκο δυνάμεων σε κάθε μάχη, μεγι­ νατο του Ρόουντς πίεσε τη βρετανική κυβέρ­
στοποιώντας τις απώλειές τους. Οδήγησαν νηση να παραχωρήσει καθεστώς αυτοδιοίκη­
στη μάχη ιστορικά συντάγματα (π.χ. τους σης στον Οράγγη και στο Τρανσβάαλ. Ολοι ε­
Highlanders) χωρίς να εκμετα λλευ θο ύν τις ιδι­ πιθυμούσαν τη συνεννόηση. Η νέα ηγεσία των
αίτερες μαχητικές τους ικανότητες, με απο­ Μπόερς επιθυμούσε ομοσπονδοποίηση, με
τέλεσ μα να υποστούν μεγάλες απώλειες καθ' πρω τεργάτες τους η γέτες των «κομμάντο»
όλη τη διάρκεια του πολέμου. Το γεγονός αυ­ Μπόθα και Σματς. Οι βο υλευτές και αντιπρό­
τό αφύπνισε τη βρετανική κοινή γνώμη. σωποι από τις δύο Βουλές (του Ακρωτηρίου
Ο α ρ χ ισ τρ ά τη γ ο ς Ρ ό μ π ερ τς. 0 Σ έσ ιλ Ρ όουντς.

και του Τρανσβάαλ) σχημάτισαν συντακτική κε το ομόσπονδο κράτος. Πρώτος πρωθυ­

Ο π ρ ό εδ ρ ο ς Κ ρ ο ύ γκ ερ .
συνέλευση στο Ντέρμπαν. Οι εργασίες ξεκίνη ­ πουργός ήταν ο Π. Μπόθα, που εργάστηκε με
σαν τον Οκτώβριο του 1908 και τελείωσαν στο ιδιαίτερο ζήλο για τη συμφιλίωση των δύο κοι­
Κέιπ Τάουν το ν Φεβρουάριο του 1909. Στη συ­ νοτήτω ν και τη ν ουσιαστική πρόοδο του κρά­ Ντε Βετ.
νέχεια εστάλη ο καταστατικός χάρτης της έ­ τους. Πολλοί Μπόερς διαφώνησαν με τη συ­ Κατά τον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο οι Νοτιοα-
νωσης των κρατών της Νότιας Αφρικής προς νεργασία και ενεργώ ντας στο πλαίσιο της δη­ φρικανοί υπό την ηγεσία του Σματς συνέδρα­
επικύρωση από το βρετανικό κοινοβούλιο. Με μοκρατίας ίδρυσαν το Εθνικιστικό Κόμμα της μαν τη Βρετανία με εκσ τρατευτικό σώμα. 0 ί­
την επικύρωση της ένωσης, το 1910, συστάθη- Νότιας Αφρικής, υπό τον Χ έρτζονγκ και τον διος ο Σματς τιμήθηκε με το ν Σταυρό τη ς Βι­
κτωρίας, λόγω τη ς συμβολής του στην κατα­
στολή τη ς στάσης των αμετανόητω ν γερμανό­
ΤΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΤΩΝ "ΟΧΥΡΩΜΕΝΩΝ ΟΙΚΗΜΑΤΩΝ" φιλων Μπόερς υπό τον Ντε Β ετ (1914-1915)!
Κατά τα δύσκολα για τη Γηραιά Αλβιόνα χρό­
Το σύστημα των “οχυρωμένων οικη­ νια του Β1ΠΠ, η Νότια Αφρική - υπό τη ν ηγεσία
μάτων" (The blockhouse system) οργα­ του Σματς και αυτή τη φορά - βοήθησε απο-
νώθηκε από τη βρετανική διοίκηση στις
σ τέλλοντας κάθε είδους εφόδια και ένα εκ ­
αρχές του 1901 και ήταν η "άμεση αντί­
σ τρατευτικό σώμα που τίμησε τα όπλα του
δραση" στις οργανωμένες ανταρτικές ε­
πιχειρήσεις των Μπόερς για τον έλεγχο
στις επιχειρήσεις από τη Σομαλία ως τη Σαχά­
της υπαίθρου χώρας σε όλη τη νοτιοαφρι- ρα και τη βόρεια Ιταλία. Η χώρα παρέμεινε μέ­
λος τη ς Βρετανικής Κοινοπολιτείας μέχρι το
κανική περιοχή. Αρχικά τα οικήματα δημι-
1960. Μ ετά το δημοψήφισμα της 5ης Οκτωβρί­
33
ουργήθηκαν για την προστασία περιοχών
από την Πρετόρια, το Γιοχάνεομπουργκ ου 1960 αποχώρησε. Ανακηρύχθηκε ανεξάρ­
και τα μεγάλα αστικά - εμπορικά κέντρα. τητη δημοκρατία στις 31 Μαϊου 1961. Απομο­
Το μέτρο επεκτάθηκε και στους σιδηρο­ νώθηκε διεθνώς λόγω της φυλετικής κοινωνι­
δρομικούς και οδικούς κόμβους. Επίσης σκόπευε και στην απομόνωση περιοχών όπου κής πολιτικής που ακολούθησε (απαρτχάιντ),
δρούσαν οι αντάρτες Μπόερς, οδηγώντας τους σε δρομολόγια που οι έφιπποι τυφεκιο- αλλά κατάφερε στα τέλη τη ς δεκαετίας του
φόροι και το ιππικό θα παγίδευαν! Η ιδέα ήταν αποτυχημένη λόγω της ευρηματικότητας '80 τη συνεννόηση και την ομαλή μεταβίβαση
των ανταρτών, ειδικότερα του στρατηγού Ντε Βετ, που εύκολα και σε οποιονδήποτε χρό­ της πολιτικής εξουσίας στους εγχρώμους.
νο παρέκαμπτε και διέφευγε από τα οχυρά σημεία.
Υπήρχαν πολλοί τύποι "οχυρωμένων οικημάτων". Πολλά ήταν ήδη κτισμένα και χρη­
σιμοποιούντο προ του πολέμου για άλλες χρήσεις (αποθήκες, στάβλοι, υποστατικά, α­ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
γροικίες). Οι Βρετανοί τα οχύρωναν ανακατασκευάζοντάς τα, φράσσοντας τα παράθυρα (1)Επίτομο Εγκυκλοπαιδικό Λεξικό Ήλιου".
με τούβλα, πέτρες και ξύλα. Αφηναν πολεμίστρες, έκτιζαν υπερυψωμένο οχυρό προμα­ (2) Εγκυκλοπαίδεια "Πάπυρος-Λαρούς
χώνα για την εγκατάσταση πολυβόλου ή ελαφρού πυροβόλου και προστάτευαν την είσο­ (3) Ian Knight ■Gerry Embleton: BOERS WAR 1836 ■
δο με τοίχο - π.χ. ξύλινο επενδυμένο με χώμα και αμμόσακκους. Γύρω από το οίκημα υ­ 1898(1), 1898 - 1902(2), Osprey Military, Men at
πήρχαν αυτοσχέδιες παγίδες και διπλά αγκαθωτά συρματοπλέγματα. Το Βασιλικό Μηχα­ Arms Series No 301-303.
νικό (Royal Engineers) εφηύρε ένα προκατασκευασμένο είδος "οχυρωμένου οικήματος" (4) ΧΡΟΝΙΚΟ TOV 20ού ΑΙΩΝΑ, Εκδόσεις Τέσσερα
που εγκαθιστούσε εντός 72 ωρών όπου ήταν απαραίτητο! Εψιλον.
Τα “οχυρωμένα οικήματα" επάνδρωναν έξι ως δέκα στρατιώτες με ένα πολυβόλο (5) Christopher Chant: ILLUSTRATED HISTORY OF
Maxim ή ταχυβόλο πυροβόλο "pom pom" Maxim-Nordenfeld 1 pdr. Η φρουρά δεν απο­ SMALL ARMS, Εκδόσεις Tiger.
μακρυνόταν από το οίκημα και έπρεπε να αμυνθεί εντός της οχυρής θέσης μέχρι να κα- (6) http://www.uq.net.au/zzrwotto/boerpol-
ταφθάσουν ενισχύσεις, ειδοποιημένες μέσω ενσύρματου ή οπτικού τηλέγραφου ή έγ­ bio.html/biockhouse.html/chronology.html
χρωμου βοηθού-αγγελιαφόρου. Τη γύρω περιοχή έλεγχαν τα βοηθητικά σώματα εγχρώ­ (7) http://www.lighthorse.org.au/military/smali.htm
μων. (8) http://www.anglo-boer.co.za/photos7.htm
Το 1902, τελευταίο έτος των εχθροπραξιών, οι γραμμές των "οχυρωμένων οικημά­
των" ήταν πολύ πυκνές (ανά 900 μέτρα). Κύριες γραμμές υπήρχαν γύρω και σε σχήμα
σταυρού, στη σιδηροδρομική γραμμή Κίμπερλυ-Μάφεκινγκ μέσα σε όλη την ύπαιθρο του
Οράγγη και του Τρανσβάαλ και ειδικότερα στις περιοχές που δρούσε ο Μπότα και ο Ντε
Βετ.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α
 ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ ΠΑΙΠΑΗΣ
Δ ιεθ ν ο λ ό γ ο ς

Η ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ
ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΑ
ΩΣ ΠΡΟΤΥΠΟ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΗΣ
ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΑΣ

* V
# /Τ « Μ * ^ ίλ ^

i>M / mm jsJ I, m x li 11 t ll U M j J y i ^ r r t t r S l t J . A j a / r h ' V r t k t i

Η Β Υ Ζ Α Ν Τ ΙΝ Η Δ ΙΠ ΛΩ Μ ΑΤΙΑ, Ε Ν Α Σ Μ Ο Ν Α Δ ΙΚ Ο Σ ΣΥΝΔΥΑΣΜΟΣ Το Λογοθέσιον του Δρόμου είχε

κατά τους μεσοβυζαντινούς
Σ Υ Ν Τ Η Ρ Η Τ ΙΣ Μ Ο Υ ΚΑΙ ΕΥΕΛΙΞΙΑΣ, ΥΠ ΕΡΧ ΕΙΛΙΖΟ ΥΣΑ Σ Υ Π ΕΡΟ Ψ ΙΑΣ ΚΑΙ χρόνους τον έλεγχο των
ΕΞΑΙΡΕ ΤΙΚ ΗΣ ΟΞΥΔΕΡΚΕΙΑΣ, Ε Π ΙΘ Ε Τ ΙΚ Ο Υ ΙΜ Π Ε Ρ ΙΑ Λ ΙΣ Μ Ο Υ ΚΑΙ επικοινωνιών μέσα στην
Αυτοκρατορία και υποδεχόταν
Π Ο Λ ΙΤΙΚ Η Σ Γ Ε Ν Ν Α ΙΟ Δ Ω Ρ ΙΑ Σ , ΕΠΡΑΞΕ Ο,ΤΙ ΗΤΑΝ ΕΦΙΚΤΟ ΓΙΑ ΝΑ τους ξένους πρέσβεις,
ΠΑΡΑΤΕΙΝΕΙ ΤΟΝ Β ΙΟ ΤΗΣ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑΣ, Α Κ Ο Μ Α ΚΑΙ Σ Ε Π Ε Ρ ΙΟ Δ Ο Υ Σ αποκρισαρίους, που έρχονταν
στην πρωτεύουσα. Εδώ
Π Ο Υ Η ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΚΑΙ Ο ΙΚ Ο Ν Ο Μ ΙΚ Η Ε Ξ Α Θ Λ ΙΩ ΣΗ ΤΗΣ Κ Α Θ ΙΣΤ Ο Υ ΣΕ ΤΗΝ εικονίζονται Βυζαντινοί
ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ ΤΗΣ Α Μ Φ ΙΒ Ο Λ Η . ΣΕ ΜΕΓΑΛΟ Β Α Θ Μ Ο ΤΟ αποκρισάριοι, απεσταλμένοι
του αυτοκράτορα Θεόφιλου, που
ΚΑΤΟΡΘΩΣΕ. Α ΣΦ Α ΛΩ Σ Κ Α Ν Ε Ν Α Σ Δ Ε Ν Μ Π Ο Ρ Ε Ι ΝΑ Μ Ε Μ Φ Θ Ε Ι ΤΟΥΣ προσέρχονται στον
Β Υ Ζ Α Ν Τ ΙΝ Ο Υ Σ ΔΙΠΛΩ Μ ΑΤΕ Σ, Ε Π Ε ΙΔ Η ΣΕ ΤΕΛΕΥΤΑΙΑ Α Ν Α Λ Υ Σ Η Δ Ε Ν Αραβα ηγεμόνα Αλ Μαμούν
(Μαδρίτη, ESv/κή Βιβλιοθήκη).
ΔΙΕ Δ Ρ Α Μ Α ΤΙΣ Α Ν ΑΠ Ο Φ ΑΣ ΙΣ ΤΙΚΟ ΤΕΡ Ο ΡΟ ΛΟ 01 Π Ε Ρ ΙΤΕ Χ Ν Ο Ι Λ Ο Γ Ο Ι ΤΩΝ
Π Ρ Ε Σ Β Ε Ω Ν ΚΑΙ ΤΩΝ Π Ο Λ ΙΤΙΚ Ω Ν , ΑΛΛΑ 0 ΚΡ Ο ΤΟ Σ ΤΩΝ Κ Α Ν Ο Ν ΙΩ Ν Π Ο Υ
Γ Κ Ρ Ε Μ ΙΣ Α Ν ΤΑ ΤΕΙΧΗ ΤΗΣ ΚΩ Ν ΣΤΑ ΝΤΙΝΟ ΥΠΟ ΛΗ Σ.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α
0 Noρμανδός βασιλιάς Ρογήρος Β ' στέφ εται από τον Χριστό. Αξια προσοχής είναι τα ελληνικά γράμματα επάνω (Ρογέριος ρηξ) και η καθ'όλα βυζαντινή
εκκλησιαστική στολή του Ρογήρου. Ο όρος "ρήξ" (από το λατινικό rex)χρησιμοποιείτο από τους Βυζαντινούς για να χαρακτηρίσουν υποδεέστερους
ηγεμόνες, σε αντιδιαστολή με τη χρήση του όρου "βασιλεύς", που ήταν αποκλειστικό προνόμιο του Βυζαντινού αυτοκράτορα, ως διαδόχου των Ρωμαίων
αυγούστων και του πρώτου χριστιανού αυτοκράτορα, του Κωνσταντίνου.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α
 Γο στέμμα του Κωνσταντίνου Θ του Μονομάχου.
Αυτό το βυζαντινό διάδημα, που είναι ατελές,
απεικονίζει τον αυτοκρότορα Κωνσταντίνο Θ 'και
τις αυτοκράτειρες Ζωή και Θεοδώρα. Θεωρείται
ότι ήταν αυτοκρατορικό δώρο στον βασιλιά ή στη
βασίλισσα της Ουγγαρίας για να υπενθυμίσει την
προέλευση της βασιλικής του/της εξουσίας.

Ο σεβαστοκράτορας Καλογιάν και η σύζυγός του Ντεσισλάβα. Ο ωοειδής δίσκος στο στέμμα του
Καλογιάν είναι το σημάδι του αξιώματος του ως σεβαστοκράτορα, που ήταν από τα υψηλότερα στη
βυζαντινή ιεραρχία τίτλων.

Ανατολική Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία

Η καθ' όλη τη διάρκεια της υπερχιλιε-

Η ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΙΔΕΟΛΟΓΙΑ του Συμεών τη ς Βουλγαρίας, ο οποίος αυτο-
τούς ιστορίας τη ς ήταν υποχρεωμέ­ ΤΗΣ ΒΥΖΑΝΤΙΝΗΣ προσαγορεύτηκε «Αυτοκράτωρ Βουλγάρων
ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑΣ
νη να επιβιώνει σε ένα εχθρικό περιβάλλον. Η και Ρωμαίων», ενώ και ο ανάλογος τίτλος «Αυ­
άμυνα και η αντιμετώπιση των ποικίλων εχθρι­ τοκράτωρ Σερβίας και Ρωμανίας», τον οποίο
κών φύλων είχε ανατεθεί σε οργανωμένο Η Βυζαντινή Αυτοκρατορία δ ιέθ ετε μέχρι σφετερίστηκε ο Στέφανος Δουσάν, βασιζόταν
στρατό και στόλο. Ομως οι Βυζαντινοί ακόμα τον 13ο αιώνα ένα διπλωματικό σύστημα που στο ίδιο αξίωμα, ότι δεν θα μπορούσε να υ­
και κατά τις περιόδους που αισθάνονταν στρα­ είχε την καλύτερη οργάνωση, τη μεγαλύτερη πάρχει παρά μόνο μια ορθόδοξη αυτοκρατο­
τιωτικά ισχυροί προτιμούσαν να χρησιμοποι­ επιρροή και τις πιο εκλεπ τυσ μένες μεθόδους, ρία στη χριστιανοσύνη.
ούν τον πόλεμο με φειδώ. Οι πόλεμοι ήταν και τόσο στην Ευρώπη, όσο και στην Εγγύς Ανα­ Δ εν εκπλήσσει το γεγονός ότι ο αυτοκρα-
τό τε εξαιρετικά δαπανηροί, αμφίβολοι ως τολή. Χαρακτηριστική του ιδιαιτερότητα απο- τορικός τίτλος που οικειοποιήθηκαν οι Γερμα­
προς το αποτέλεσμα και δεν εξασφάλιζαν πά­ τελούσε η στενή σχέση του πολιτικού δόγμα­ νοί βασιλείς αντιμετω πίστηκε από το Βυζά­
ντα τις παραμεθόριες (τουλάχιστον) επαρχίες το ς τη ς μοναδικότητας τη ς «χριστιανικής αυ­ ντιο με οργή και περιφρόνηση. Το 968, σύμφω­
36 του κράτους από τη λεηλασία και την κατα- τοκρατορίας» με τη θέση περί του μοιραίου να με το ν Λιουτπράνδο τη ς Κρεμόνας, όταν οι
■■■ στροφή. ρόλου τη ς στην ιστορία τη ς ανθρωπότητας. Η παπικοί απεσταλμένοι έφθασαν στην Κωνστα­
Η Αυτοκρατορία ήταν υποχρεωμένη να κα­ βυζαντινή διπλωματία είχε οργανική σχέση με ντινούπολη φέροντας μια επιστολή που απευ­
ταφ εύγει σε έμμεσους τρόπους αντιμετώπι­ το πολιτικό δόγμα τη ς κρατικής εξουσίας, θυνόταν στον «Αυτοκράτορα των Ελλήνων»
σης των απειλών που πολλές φορές τη ν έ­ σύμφωνα με το οποίο η ειδωλολατρική περι­ και στην οποία ο πάπας αναφερόταν στον 0-
πλητταν συγχρόνως από όλες τις πλευρές, φέρεια των βαρβάρων ερχόταν σε αντιπαρά­ θωνα Α' ως «τον σεπτό αυτοκράτορα των Ρω­
ενώ όσο μειωνόταν η δύναμή της τόσο ανα­ θεση με την «pax Christianitas» των Ρωμαίων, μαίων», οι Βυζαντινοί δεν μπόρεσαν να συ­
βαθμιζόταν ο ρόλος της διπλωματίας σε σύ­ που ήταν η ενσάρκωση του πολιτισμού και κα­ γκροτήσουν τη ν αγανάκτησή τους: «Τι θρασύ-
γκριση με τις στρατιωτικές μεθόδους άσκη­ θόριζε τα όρια τη ς «οικουμένης», δηλαδή της τητα!», κραύγασαν, «να αποκαλείται ο οικου­
σης τη ς εξω τερικής πολιτικής. Το Βυζάντιο πολιτισμένης ανθρωπότητας. μενικός αυτοκράτορας των Ρωμαίων, ο ένας
λειτούργησε κατά καιρούς σαν κυματοθραύ­ Ot Βυζαντινοί θεωρούσαν το ν εαυτό τους και μοναδικός Νικηφόρος, ο μεγάλος, ο μεγα­
στης για την ανάσχεση τη ς μουσουλμανικής ε­ το ν νέο «περιούσιο λαό», ο οποίος βρισκόταν λοπρεπής, ως «Αυτοκράτωρ των Ελλήνων»,
ξόρμησης, σαν ανάχωμα έναντι της καθόδου υπό τη ν ιδιαίτερη προστασία του Θεού. Ως και να προσαγορεύεται ένα αξιολύπητο βαρ-
των λαών της στέππας, ενώ είχε να αντιμετω ­ διάδοχοι τη ς Ρώμης θεωρούσαν τους εαυ­ βαρικό πλάσμα ως «Αυτοκράτωρ των Ρωμαί­
πίσει και τις προσπάθειες οικειοποίησης της τούς τους αποκλειστικούς κληρονόμους του ων»! Ω ουρανέ! Ω γη! Ω θάλασσα! Τι θα κάνου­
ρωμαϊκής κληρονομιάς από τους Φράγκους. Η υπέροχου εκείνου ελληνο-ρωμαϊκού κόσμου. με με αυτούς τους παλιάνθρωπους και τους
αναγκαιότητα, λοιπόν, της έμμεσης προσέγγι­ Σύμφωνα με το οικουμενικό δόγμα ο βασιλέ­ εγκληματίες;».
σης (1), που θα εξοικονομούσε πόρους, θα πε­ ας των Ρωμαίων ήταν «κυρίαρχος όλης της Αυτοί οι δύο άξονες, ωστόσο, γύρω από
τύχαινε νίκες χωρίς μάχη και θα αναιρούσε γης» και διάδοχος των Ρωμαίων αυγούστων. τους οποίους περιστρεφόταν η βυζαντινή δι­
την πιθανότητα διμέτωπου αγώνα κατέστη ε­ Ταυτόχρονα ως διάδοχος του πρώτου χριστια­ πλωματία, η ενίσχυση του κύρους του αυτο­
πιτακτική. Αυτό η Αυτοκρατορία το πετύχαινε νού αυτοκράτορα ο Βυζαντινός αυτοκράτο- κράτορα, ως μόνου χριστιανού αυτοκράτορα,
με την ανάπτυξη ενός εξαιρετικά ευφυούς δι­ ρας ήταν η επίγεια εικόνα του Θεού και προ­ και τη ς οικουμενικότητας τη ς Αυτοκρατο­
πλωματικού συστήματος, που ακόμα και στις στάτης όλης τη ς χριστιανικής Εκκλησίας. ρίας, ως μοναδικού φορέα τη ς αληθινής πί­
πιο δύσκολες περιόδους τη ς ιστορίας του Βυ­ Ηταν τόσο ισχυρά εμπεδωμένη αυτή η α­ στης και του πολιτισμού, βρίσκονταν σε διπλή
ζαντίου, το οποίο πιεζόταν από παντού από ε ­ ντίληψη τη ς οικουμενικής αυτοκρατορίας με διάσταση με τη ν πραγματικότητα: πρώτον η
χθρούς, δεν εξουδετέρω νε απλά τις εχθρικές κέντρο τη ν Κωνσταντινούπολη, ώστε και οι χριστιανοσύνη δεν κάλυπτε τη ν οικουμένη
επιβουλές, αλλά παρέμενε το σημαντικότερο πιο άσπονδοι εχθροί του Βυζαντίου στην ανα­ και δ εύ τερ ον η Βυζαντινή Αυτοκρατορία δεν
μέσο ενίσχυσης τη ς επίδρασής του στον με­ τολική Ευρώπη την αποδέχονταν ρητά: δια­ συμπεριελάμβανε όλες τις χριστιανικές χώ­
σαιωνικό κόσμο. μόρφωσε π.χ. τις αυτοκρατορικές βλέψεις ρες. Το χάσμα μεταξύ ιδεατού και πραγματι-

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α

Γο Αγιο Στέμμα της Ουγγαρίας. Η διάταξη των σμαλτωμένων πλακών καταδεικνύει τις ιεραρχίες
ουρανού και γης: στο εμπρόσθιο τμήμα του στέμματος κάθεται ένθρονος ο Χριστός πάνω από τους
αρχαγγέλους Γιβριήλ και Μιχαήλ. Στο πίσω τμήμα ο αυτοκράτορας Μιχαήλ Τ τίθ ετα ι πάνω από τον
συναυτοκράτορά του Κωνσταντίνο και τον Γκέζα Α 1. τα μάτια του οποίου είναι στραμμένα προς τους
επικυριάρχους του.
κού γεφυρω νόταν μέσω πρακτικών που ανε- Η εξάπλωση του βυζαντινού πολιτισμού
δείκνυαν το Βυζάντιο ως την προεξέχουσα και η εδραίωση ενός διεθνούς καθεστώτος
χριστιανική εξουσία στο πλαίσιο μιας ιεραρ­ νομιμοποίησης με επίκεντρο το Βυζάντιο,
χημένης αντίληψης του κόσμου, η οποία το ­ διεργασίες τις οποίες ο Ομπολένσκυ συνόψι­
ποθετούσε το ν Βυζαντινό αυτοκράτορα στην σε με το ν χρήσιμο όρο «βυζαντινή κοινοπολι­
κορυφή τη ς ιεραρχίας και τους υπόλοιπους η­ τεία», είχαν δύο μορφές. Η πρώτη βασιζόταν
γεμόνες σε συγκεκριμένες βαθμίδες «οικογε­ στην εσωτερική βυζαντινή ιεραρχία και στηρι­
νειακής» εξάρτησης από το ν αυτοκράτορα. ζόταν διεθνώ ς στην απονομή, από τον αυτο­
κράτορα, βυζαντινών τίτλω ν σε ανεξάρτητους
ηγεμόνες. Η δ εύτερ η ανταποκρινόταν στην
έννοια μιας νοητής οικογένειας ηγεμόνων με
το ν αυτοκράτορα στη θέση του «πνευματικού
πατέρα» και τους υπόλοιπους ανεξάρτητους
ηγεμόνες σε κατώ τερες θέσεις. Ετσι π.χ. οι η­
γεμόνες τη ς Αρμενίας και τη ς Βουλγαρίας ή ­
ταν «τα πνευματικά τέκνα» του, οι ηγεμόνες
των Φράγκων «πνευματικοί αδελφοί» του, ο ε­
μίρης τη ς Αιγύπτου, οι ηγεμόνες τη ς Ινδίας,
της Αγγλίας, των ιταλικών δημοκρατιών της
Β ενετίας και της Γένοβας «φίλοι» του και οι
διάφοροι τοπικοί άρχοντες ή η γέτες απολίτι­
στων βαρβαρικών φύλων «δούλοι» του.
ΜΕΘΟΔΟΙ ΚΑΙ ΑΡΧΕΣ ΤΗΣ
ΒΥΖΑΝΤΙΝΗΣ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΑΣ
Για την προώθηση του διεθνούς καθεστώ­
το ς νομιμοποίησης με το ν Βυζαντινό αυτο­
κράτορα στην κορυφή το Βυζάντιο ανέπτυξε
τελετο υρ γίες, εθιμοτυπία, συμβολισμούς, συ­
νειδητά κατασκευασμένους μύθους και προ­
παγανδιστικές πρακτικές που αποσκοπούσαν
στην ανύψωση του αυτοκράτορα υπεράνω
των υπολοίπων ηγεμόνων. Ολα αυτά έβρισκαν
την έκφρασή τους στους τίτλους, στα αξιώμα­
Μικρογραφία ισλαμικού χειρογράφου του 14ου αι.
η οποία παρουσιάζει μηχανικές επινοήσεις υπό τα, στους επαίνους και σε έναν σωρό τιμ ητι­
μορφή ζώων και πτηνών που κελαηδούν. Οι κές διακρίσεις. Πολιτικοί συμβολισμοί δεν κα­
Βυζαντινοί, όπως γνωρίζουμε από την αφήγηση θόριζαν μόνο το βυζαντινό εθιμοτυπικό της
του Λιουτπράνδου, χρησιμοποιούσαν παρόμοια Αυλής, αλλά και τη σειρά της επικοινωνίας με
μηχανικά παιχνίδια για να εντυπωσιάζουν τους τα ξένα κράτη, τη σειρά υποδοχής των ξένων
ξένους. κυβερνητώ ν και των πρεσβευτών. Ο Οστρο-
γκόρσκι ονόμασε πολύ εύστοχα τη θεωρία της
εξουσίας και το σχετιζόμενο με αυτή εθιμο τυ ­
πικό «ιδιόμορφη βυζαντινή πολιτική θρη­
σκεία».
Ο κύριος σκοπός οποιοσδήποτε συνάντη­
σης του Βυζαντινού αυτοκράτορα ήταν να το ­
νίσει με ακρίβεια την απόσταση η οποία τον
χώριζε από τον επισκέπτη. Η περίτεχνη τε λ ε ­
τουργία του παλατιού είχε ως σκοπό οι επι-
σκεπτόμενοι ξένοι πρέσβεις και ηγεμόνες να
εμπεδώσουν την αρχαιότητα, τη σταθερότητα
και το μεγαλείο της Αυτοκρατορίας. Ο Κων­
σταντίνος Ζ' ο Π ορφυρογέννητος στο "De
ceremoniis" τονίζει ρητά τη ν εικόνα που πρέπει
να δημιουργεί η παλατιανή διπλωματία στα
μάτια των ξένων πρέσβεων για την Αυτοκρα­
τορία ως απείκασμα τη ς ουράνιας βασιλείας
με την ευχή: «Είθε η αυτοκρατορική εξουσία,
ασκούμενη με τάξη και αξιοπρέπεια να αναπα­
ράγει την κίνηση και την αρμονία που δίνει ο
Δημιουργός σε όλο το σύμπαν».
Από τη στιγμή της εισόδου των πρέσβεων
στο έδαφος της Αυτοκρατορίας οι αξιωματού-
χοι του κρατικού μηχανισμού που ήταν επι­
φορτισμένοι με το καθήκον της υποδοχής των
ξένων διπλωματών- στην αρχή ο Μάγιστρος
των Οφικίων και αργότερα ο Λ ογοθέτης του
Δρόμου- φρόντιζαν να μη δουν οι ξένοι απε­
σταλμένοι τίποτα παραπάνω από όσα είχε την
πρόθεση να τους δ είξει η αυτοκρατορική κυ­
βέρνηση. Οι πρέσβεις βρίσκονταν υπό συνεχή
και αυστηρή επιτήρηση, ενώ από τα σύνορα
μέχρι την πρωτεύουσα οι βυζαντινοί διπλωμά­
τε ς φρόντιζαν να τους επιδεικνύουν συνεχώς
το μεγαλείο και την ισχύ της Αυτοκρατορίας.
Στην Κωνσταντινούπολη τους παρεχόταν ειδι­
κό ανάκτορο και τους απαγορευόταν να έλ ­
θουν σε επαφή με πρόσωπα μη εντετα λμένα
ή να δουν οτιδήποτε χωρίς την έγκριση των
αρχών.
Οι Βυζαντινοί πολύ συχνά προσπαθού- 37
σαν να καταπλήξουν τους διπλωμάτες ξενα-
γώντας τους στις μεγαλοπρεπείς εκκλησίες,
στα ανάκτορα, στα δημόσια κτίρια, τους πρό-
τειναν να επισκεφθούν τα λουτρά, τους κα-
λούσαν στις εκκλησιαστικές και σε άλλες
γιορ τές ή διοργάνωναν τιμ ητικές εκδηλώσεις
ειδικά γΓ αυτούς. Ο Ομπολένσκυ παραθέτει
μια χαρακτηριστική περίπτωση Αφρικανών
πρέσβεων που μόλις αντίκρυσαν το κάλλος
και το μεγαλείο του ναού της Αγίας Σοφίας δ έ­
χθηκαν να υπαχθούν οικειοθελώ ς στην εξο υ ­
σία του αυτοκράτορα και της Εκκλησίας του.
Στους ξένους επιδείκνυαν επίσης τη στρατιω­
τική ισχύ της Κωνσταντινούπολης και το απόρ-
θ η το των οχυρώσεών της.
Η πιο σημαντική στιγμή του προγράμμα­
το ς ήταν η τελετουργική ακρόαση από τον αυ­
τοκράτορα. Κατά τη διάρκεια της πρώτης επί­
σημης ακρόασης ο αυτοκράτορας παρέμενε
σιωπηλός, ένα είδος θεού, και οι διπλωμάτες
απλώς του παρέδιδαν τα διαπιστευτήρια και
τα δώρα τους. Ο πρέσβυς έπρεπε να σκύψει
μέχρι το πάτωμα και να τον προσκυνήσει. Ε­
κείνη την ώρα ο θρόνος του αυτοκράτορα α­
νυψωνόταν μέχρι την οροφή για να τονίσει
την απόσταση που τον χώριζε από τους κοι­
νούς θνητούς, ενώ στο μεταξύ ο αυτοκράτο­
ρας είχε φορέσει μία πιο πλούσια ενδυμασία.
ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α

Οι χριστιανοί ηγεμόνες της ανατολικής Ευρώπης
και των καυκάσιων χωρών απέδιδαν συχνά τιμές ή
δήλωναν την υποτέλειά τους στον αυτοκράτορα.
Μετά τον θάνατο του βασιλιά Γεωργίου της
Αβασγίας (1027), ο οποίος είχε αποκηρύξει τη
βυζαντινή επικυριαρχία, η χήρα του έστειλε μια
πρεσβεία στην Κωνσταντινούπολη για να ζητήσει
από τον Ρωμανό Γ'να ανανεώσει τη "συμμαχία "με
τη χώρα της. Ο αυτοκράτορας συναίνεσε στον
γάμο της ανηψιάς του με τον γιο της Βαγράτη Δ',
και απένειμε στον τελευταίο τον τίτλο του
"κουρ οπ αλάτη Στη ν εικόνα οι Αβασγοί
απεσταλμένοι προσφέρουν στον αυτοκράτορα
έναν αμφορέα, μια κασετίνα και ένα ζευγάρι
αλόγων. Αμέσως μετά η Αβασγή βασιλομήτωρ
μετέβη στην Κωνσταντινούπολη για να δηλώσει
υποτέλειά στον Ρωμανό Γ. Ο άλλος γιος της
Δημήτριος (που έλαβε τον αυλικό τίτλο του
"μαγίστρου") προσπαθεί εδώ να υπερνικήσει την
ατολμία της.
Συγχρόνως ετίθ εντο σε λειτουργία τα μηχανι­
κά "παιχνίδια" του παλατιού: μπροστά στον
θρόνο του βασιλέα ορθωνόταν ένα ορειχάλκι-
νο επιχρυσωμένο δέντρο, πάνω στο οποίο κε­
λαηδούσαν και φτερούγιζαν μηχανικά χρυσά
38 πουλιά. Στα δύο άκρα του θρόνου βρίσκονταν
χρυσοί λέοντες, οι οποίοι κινούσαν τις ουρές
τους και έβγαζαν βρυχηθμούς (2).
Ετσι τονιζόταν η μεγάλη απόσταση που
χώριζε την Αυτοκρατορία από τους ξένους.
Αργότερα ακολουθούσε δεύτερη, πιο ουσια­
στική ακρόαση ή κάποιο συμπόσιο στο οποίο ο
πρέσβυς θα μπορούσε να έλθ ει σε προσωπική
επαφή με τον αυτοκράτορα, Η φιλοφρόνηση
προς τους πιο σημαντικούς πρέσβεις ήταν να
τους δείξουν τους θησαυρούς ή τα άγια λεί­
ψανα του παλατιού - μια επίδειξη αντικειμέ­
νων ανεκτίμητης αξίας που έκοβε τη ν ανάσα -
ή να οργανώσουν ακροβατικές επιδείξεις, ό­
πως αυτή που προκάλεσε τον παιδικό θαυμα­
σμό του Λιουτπράνδου της Κρεμόνας και το
τρανταχτό γέλιο των συνδαιτημόνων του.
Η Αυτοκρατορία προσπαθούσε να εξανα­
γκάσει καθέναν από τους βάρβαρους λαούς
να υπηρετήσει τα ιδιοτελή τη ς συμφέροντα.
ΓΓ αυτόν τον λόγο και παρά την υπεροψία της
η βυζαντινή διπλωματία έδειχνε ιδιαίτερο εν ­
διαφέρον για τον κόσμο που την περιέβαλλε,
καθοδηγούμενη από τη ν αρχή "για να διοική­
σεις τους λαούς, πρέπει να τους μάθεις". Με
τον σκοπό αυτό συγκέντρωναν επιμελώς πλη­
ροφορίες για τους συγκεκριμένους λαούς, με­
λετούσαν με πολλή προσοχή τη ν ιστορία
ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α
τους, τα ήθη και τα έθιμα, τους οικονομικούς
πόρους, την οργάνωση τη ς εξουσίας, τη στρα­
τιωτική τους κατάρτιση, τις σχέσεις τους με
τους γείτονες.
Η μεγάλη δυσπιστία προς τους συμμάχους
και η φοβερή επιφυλακτικότητα ήταν τα μόνι­
μα χαρακτηριστικά γνωρίσματα τη ς βυζαντι­
νής διπλωματίας. Αυτή η διπροσωπία στη σχέ­
ση της με τους βάρβαρους λαούς πολλές φο­
ρές υπονόμευε την οικουμενική τάξη που
προσπαθούσαν να προωθήσουν, καθώς οι συ­
νεχείς παρακινήσεις ενός έθνους εναντίον
του άλλου και η καιροσκοπική πολιτική της
συχνής εναλλαγής συμμοχιών προκαλούσαν
πλήγματα στην αξιοπιστία και στη φερεγγυό-
τητά της. Τελικά η ισορροπία αποκαθίστατο
λόγω της σταθερής προσήλωσης της Αυτο­
κρατορίας στην ιδεολογία του βυζαντινού οι-
κουμενισμού. Τα βαρβαρικά έθνη δέχονταν να
τεθο ύν στη βυζαντινή σφαίρα επιρροής προ-
κειμένου να ενταχθούν στη διεθνή σκηνή και
να ασπασθούν έναν ανώτερο πολιτισμό.
Ενας από τους τρόπους συναλλαγής αυ­
τών των βαρβάρων με την Αυτοκρατορία ήταν
ο φόρος. Η παροχή χρημάτων σε βάρβαρους
ηγεμόνες ήταν για τους Βυζαντινούς μια συ­
νήθης πρακτική που αποσοβούσε τη στρατιω­
τική αναμέτρηση. Σε πολλές περιπτώσεις αυ­
τά τα χρήματα ήταν πράγματι πολεμικοί φόροι
που οι βάρβαροι αποσπούσαν με το ξίφος. Οι
Βυζαντινοί επιδιώκοντας να "εξορκίσουν" αυ­
τή τη μικρή ταπείνωση προτιμούσαν να θεω ­
ρούν αυτές τις αναγκαστικές εισφορές ως μία
μορφή αυτοκρατορικού "δώρου" που δινόταν
ως ανταμοιβή για υπηρεσίες τις οποίες είχαν
προσφέρει ή θα προσέφεραν οι αποδέκτες
του στην Αυτοκρατορία. Ο τσάρος ή ο χαλίφης
μπορούσαν, αν ήθελαν, να τον αποκαλούν φό­
ρο υποτέλειας. Για το ν αυτοκράτορα ήταν α­
πλώς μία συνετή επένδυση. Οταν θα ήταν έ­
τοιμος να πολεμήσει η πληρωμή θα σταματού­
σε.
Η συμμετοχή κρατών στη βυζαντινή ιε­
Στους περισσότερους Ανατολικοευρωπαίους ο Βυζαντινός αυτοκράτορας πρέπει να φαινόταν σαν μια
μακρινή αλλά και ιερή μορφή. Σε αυτή την υστερομεσαιωνική ρωσική μικρογραφία ο αυτοκράτορας
Ηράκλειος φοράει φανταστικό στέμμα. Αντιθέτως οι δυο αυλικοί του φορούν υφασμάτινα καπέλα όμοια
με εκείνα των μεσαιωνικών Ρώσων ηγεμόνων.
ραρχία εκφράστηκε επίσης με την απονομή,
στους βάρβαρους ηγεμόνες, τίτλω ν προερχό­
μενων από την ιεραρχία τη ς Αυτοκρατορικής
Αυλής. Ετσι ο ηγεμόνας τη ς Αρμενίας απέκτη­
σε τον τίτλο του «πρώτου», ο Γεωργιανός τσά­
ρος Γεώργιος Β' του κουροπαλάτη και αργότε­
ρα του νοβελίσσιμου, ο Β ενετός δόγης τον
τίτλο του πρωτοσεβαστοκράτορα και ο Λατί­
νος Βοημούνδος, ηγεμόνας τη ς Αντιόχειας,
τον τίτλο του σεβαστοκράτορα. Αυτή η πολιτι­
κή είχε τρ εις βασικούς στόχους: να κολακέψει
τη ματαιοδοξία των δορυφόρων του Βυζαντί­
ου, να τους προσδέσει πολιτικά στην Αυτο­
κρατορία και να καθορίσει, προς ικανοποίηση
των ενδιαφερομένω ν για το πρωτόκολλο Βυ­
ζαντινών, τη θέση που κατείχε ο κάθε ηγεμό­
νας και ο λαός του στη βυζαντινή κοινοπολι­
τεία.
Ενα από τα αποτελεσματικότερα διπλω­
ματικά μέσα που χρησιμοποιούσαν οι Βυζαντι­
νοί αυτοκράτορες ήταν και η προσφορά, προς
τους ξένους η γέτες, πολύτιμων στεμμάτων. Τα
στέμματα αυτά, υπέροχα δείγματα τη ς τέχνη ς
της αργυροχρυσοχοϊας των Βυζαντινών τεχνι­
τών, διακοσμημένα με σμάλτο και πολύτιμες
πέτρες, ήταν ένδειξη μεγάλης εύνοιας του
Βυζαντινού αυτοκράτορα, ο οποίος προσπα­
θούσε μέσω του δώρου αυτού να ενισχύσει
τις συμμαχικές σχέσεις με τα ξένα κράτη και
να τονίσει στον ξένο ηγεμόνα τη ν προέλευση
της νομιμοποίησης και της έντα ξής του στην
ιεραρχία της Χριστιανικής Οικουμένης. Ο Βα­
σίλειος Α ’ έσ τειλε στέμμα στον Ασώτιο Β’,
δούκα της Μ εγάλης Αρμενίας (885), και ο Κων­
σταντίνος Θ' ο Μονομάχος στον Ούγγρο βασι­
λιά Ανδρέα Α’ (1047-1061).
Σημαντικό διπλωματικό "χαρτί" των Βυζα­
ντινών ήταν επίσης η μεγάλη φήμη των πριγκι-
πισσών τους. Η πολιτική της σύναψης γάμων
με ξένους ηγεμόνες είχε στην αρχή περιορι­
σμένο χαρακτήρα. Οι αυτοκράτορες προτι­
μούσαν να αποφεύγουν τους γάμους με πορ­
φ υρογέννητες πριγκίπισσες και να δίνουν ως

Η είσοδος ενός έθνους στη βυζαντινή
κοινοπολιτεία επιτυγχανόταν συνήθως μέσω της
μεταστροφής του ηγεμόνα του στον ελληνικό
χριστιανισμό. Εδώ ο αυτοκράτορας Μιχαήλ Γ'και
η αυτοκράτειρα εκτείνουν τα χέρια τους σε μια
συμβολική χειρονομία για να δεχθούν τον
βαφτισιμιό τους Βόρι, ηγεμόνα των Βουλγάρων, ο
οποίος δέχεται το Βάπτισμα από τον πατριάρχη.
Πίσω από τον τελευταίο στέκεται μια ομάδα
ευγενών του Βόριδος, περιμένοντας να
βαπτισθεί.
συζύγους στους ξένους ηγεμόνες κάποιες μα­
κρινές συγγενείς τους ή απλά αριστοκράτισ-
σες. 0 Κωνσταντίνος Ζ1 ο Π ορφυρογέννητος
μάλιστα υποστήριζε ότι τρία πράγματα δεν
μπορούσε ένας αυτοκράτορας να δώοει σε έ ­
ναν ξένο: το στέμμα, το μυστικό του υγρού πυ­
ράς και το χέρι μιας πορφυρογέννητης πριγκί-
πισσας. Γι’ αυτό θεώρησε τρομερή υποτίμηση
της αξίας των Βυζαντινών νυφών την κίνηση
του Ρωμανού Α' να παντρέψει την εγγονή του
Μαρία με τον τσάρο της Βουλγαρίας Πέτρο.
Βεβαίως αργότερα έκτα κ τες διπλωματικές α­
νάγκες ανάγκασαν αυτοκράτορες όπως ο Ιω­
άννης Τσιμισκής και ο Βασίλειος Β1ο Βουλγα-
ροκτόνος να δώσουν ο μεν πρώτος την ανιψιά
του Θεοφανώ στον γιο του Γερμανού αυτο-
κράτορα Οθωνα Α', ο δε δ εύ τερ ος την αδελφή
του Αννα στον άξεστο ηγεμόνα του Κιέβου
Βλαδίμηρο. Οι Βυζαντινές πριγκίπισσες απο-
τέλεσαν παράγοντα εκπολιτισμού στους τό ­
πους που απεστάλησαν και επηρέαζαν ευμε-
νώς τους συζύγους τους απέναντι στο Βυζά­
ντιο. Με αυτόν τον τρόπο, δηλαδή μέσω της
σύναψης γάμων, συσφίχθηκαν και οι σχέσεις
του Βυζαντίου με τη ν αρμενική και την καυκα-
σιανή δυναστεία, οι οποίες άρχισαν σταδιακά
να βυζαντινοποιούνται.
Η ΙΕΡΑΠΟΣΤΟΛΙΚΗ ΔΡΑΣΗ
Ενας από τους κεντρικούς στόχους της
βυζαντινής διπλωματίας ήταν η διάδοση του
βυζαντινού πολιτισμού μέσω του εκχριστιανι-
σμού των βαρβαρικών φυλών στις γεωπολιτικά
ευαίσθητες περιοχές της Υπερκαυκασίας, της
βόρειας παρευξείνιας, των Βαλκανίων και της
ευρύτερης κεντρικής και ανατολικής Ευρώ­
πης. Οι Βυζαντινοί πίστευαν πως, όπως η οι­
κουμενική δομή της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας
είχε ανοίξει το ν δρόμο για τη νικηφόρα προέ­
λαση της χριστιανικής πίστης ως αποτέλεσμα
της Θείας Πρόνοιας, έτσι και οι «Ρωμαίοι», ο ε­
κλεκτός λαός που αφιερώθηκε στην υπηρεσία
του Χριστού από τον αυτοκράτορα Κωνσταντί­
νο, επρόκειτο να δρέψουν ό,τι είχε σπείρει η
Πρώτη Ρώμη και να διαδώσουν τη διδασκαλία
του Ευαγγελίου σε όλα τα έθνη τη ς Γης. Για
τον λόγο αυτό η εξω τερική πολιτική της Αυτο­
κρατορίας συνδέθηκε στενά με το ιεραποστο­
λικό έργο της βυζαντινής εκκλησίας.
Οι Βυζαντινοί ιεραπόστολοι έφθασαν μέ­
χρι την οροσειρά του Καυκάσου, τη στέππα
της Μαύρης θάλασσας, την Αιθιοπία, τις οά­
σεις τη ς Σαχάρας. Κατά τους 9ο και 10ο αιώνες
ο χριστιανισμός εξαπλώθηκε με γρήγορους
ρυθμούς μεταξύ των σλαβικών φυλών (Μορα­
βία, Βουλγαρία, Σερβία, Ρωσία). Το Βυζάντιο,
σε αντίθεση με την παπική Ρώμη η οποία δεν
επέτρεπε να γίνει η λειτουργία στις τοπικές
γλώσσες των λαών, διευκόλυνε το έργο της ε-
ξάπλωσης του χριστιανισμού που προωθού­
σαν οι ιεραπόστολοί του, επιτρέποντας τη λ ει­
τουργία σε οποιαδήποτε γλώσσα και μεταφρά­
ζοντας την Αγία Γραφή στις γλώσσες των νεο­
φώτιστων λαών. Το Ευαγγέλιο μεταφράστηκε
στη γοτθική, στην κοπτική, στην αιθιοπική,
στην αρχαία σλαβονική και σε άλλες γλώσσες.
Ειδικότερα η δημιουργία του κυριλλικού αλ­
φαβήτου και η μετάφραση της Θείας Λειτουρ­
γίας και τη ς Βίβλου στα σλαβονικά αποτέλεσε
ιοχαροτ;το ότι·,:. ■ * c “.οοσηλυτιστικές προ-
σ τ ά θ - t ic νο~πολης. Επέτρεπε
σε σλαβικές κ ; _____ες .α εκχριστιανισθούν
στο πλαίσιο - r e ζ < · t.c .z c της Κωνσταντινού­
πολης.χωρίς ν α α ρ ο -Γ .-.ο ν τα ισ ε τέ το ιο βαθ­
μό από τον 6 υ £ ;. τ . . : '..τισμό ώστε να κιν­
δυνεύουν να απολέσου'. η . ιδιοπροσωπία
τους.
Η ευέλικτη εκείνη πολ.τ.κΐϊ δεν ήταν μό­
νο αποτέλεσμα μιας ψυχρής διπλωματικής
σκοπιμότητας. Θα πρέπει να \!ν ε. αντΛηπτό
ότι σε μια προ-νεωτερική, οντολογικά ποοσα-
νατολισμένη κοινωνία όπως η β υ ζα ν τ..". η
προσέγγιση αυτή αντικατόπτριζε τις κοσμοθε­
ω ρητικές προϋποθέσεις του ελληνορθόδοξου
πολιτισμού, που αντιλαμβανόταν τη σ υμμετο­
χή των προσήλυτων λαών στην κοινή πίστη όχι
ως καταναγκαστική υπαγωγή σε ένα προκαθο­
ρισμένο θρησκευτικό σχήμα, αλλά ως ελ εύ θ ε­
ρη προσέλευση ανάλογη με την πολιτιστική
τους ιδιαιτερότητα. Η διάκριση ανάμεσα στον
ιεραπόστολο, που εργαζόταν για την πνευμα­
τική προαγωγή των βάρβαρων προσήλυτων,
και στον πράκτορα του ανατολικορωμαϊκού ι­
μπεριαλισμού, που εργαζόταν για την ενίσχυ­
ση της επίδρασης του Βυζαντίου, ήταν για
τους Βυζαντινούς τελείω ς ανύπαρκτη.
Οι Βυζαντινοί έστρεψαν αρχικά τις προση­
λυτιστικές τους προσπάθειες στα Βαλκάνια,
για προφανείς γεωπολιτικούς λόγους εγγύτη ­
τας στην Κωνσταντινούπολη, και πέτυχαν τον
εκχριστιανισμό της Βουλγαρίας επί Μιχαήλ Γ
και άλλων βαλκανικών κοινωνιών, μεταξύ των
οποίων ήταν και οι Σέρβοι, επί Βασιλείου Α1. Η
βυζαντινή ιεραποστολική εξόρμηση στη Μο­
ραβία έθ ιξε τα γεωπολιτικά συμφέροντα των
Φράγκων, με αποτέλεσμα φραγκικοί στρατοί
να εισβάλουν κατά τη δεκαετία του 880 στη
χώρα αυτή και να εκδιώ ξουν βίαια τις
βυζαντινές ιεραποστολές υπό τους Κύριλλο
και Μεθόδιο. Στη βόρεια Παρευξείνια περιοχή 39
οι βυζαντινές προσπάθειες στραφήκαν αρχικα
στους Χαζάρους, οι οποίοι όμως προσχώρησαν
τελικά στον ιουδαϊσμό ως συνειδητή επιλογή
που τους διατηρούσε ανεξάρτητους τόσο από
τη βυζαντινή, όσο και από τη ν ισλαμική επιρ­
ροή.
Οι Βυζαντινοί είχαν μεγαλύτερη επιτυχία
μακροπρόθεσμα με τους Ρώσους, οι οποίοι ύ­
στερα από επίμονες προσπάθειες σχεδόν ενά-
μισυ αιώνα εκχριστιανίστηκαν τελικά επί Βασι­
λείου Β1 από τον ηγεμόνα τους Βλαδίμηρο,
που συνήψε συμμαχία με το Βυζάντιο και νυμ-
φ εύθηκε την αδελφή του αυτοκράτορα. Εν­
δεικτική της ακτινοβολίας του βυζαντινού πο­
λιτισμού και της επίδρασης που ασκούσε στις
βάρβαρες φυλές είναι η εικόνα που μεταφ έ­
ρουν οι απεσταλμένοι του Βλαδίμηρου για τη
δημόσια λατρεία στην Κωνσταντινούπολη, ό­
ταν βρέθηκαν στον ναό της Αγίας Σοφίας και
περιέγραψαν τις εντυπώσεις τους από τη Θεία
Λειτουργία: «Δεν γνωρίζαμε αν ήμαστε στον
ουρανό ή στη γη. Γιατί στη γη δεν υπάρχει τ έ ­
τοια ομορφιά και αγαλλίαση... Γνωρίζουμε μό­
νο ότι σε αυτό το μέρος ο Θεός κατοικεί ανά­
μεσα στους ανθρώπους και η λατρεία του εί­
ναι πιο όμορφη από οποιοδήποτε άλλο έθνος:
διότι δεν μπορούμε να ξεχάσουμε αυτό το
κάλλος».
ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α
 Π εραπ έρν βυζαντινές προσηλυτιστικές ε-
π ιτυ χ ίεςα η μ εΰ 9 η κα ν στην περιοχή της Υπερ-
καυκααίας. άττου ιεραποστολές που εστάλη-
:: ;;< - Φώτιο είχαν ως αποτέ-
ϊγ_: * :~τ_Ε — ς σφριγηλής εκκλησίας
σ ιη νλβ α σ γία τη ς σημερινής Γεωργίας, που ε-
ξάπλαοε το ν χριστιανισμό ανατολικότερα επι­
τυγχάνοντας στις αρχές του 10ου αιώνα την
προσ)ρρηαη, στη χριστιανική εκκλησία, των Α-
Ι:_ σ α \ α τη . ενδοχώρα μεταξύ Εύ-
ξε /ου Ίό ντο υ και Κασπίας. Η πολιτική σημα­
σία του εκχριστιανισμού αυτού φαίνεται από
τη ν ταξινόμηση του Αλανού ηγεμόνα ως
■πνευματικού τέκνου» του αυτοκράτορα, κα­
τά το βιβλίο των τελετουργιώ ν του Κωνσταντί­
νου Ζ του Πορφυρογέννητου. Οι προσηλυτι­
στικές προσπάθειες του Βυζαντίου είχαν ως α­
ποτέλεσμα τα εκχριστιανισμένα έθνη να ει­
σέρχονται στη βυζαντινή κοινωνία κρατών, ό­
που συμμετείχαν στον Βυζαντινό πολιτισμό και
αναγνώριζαν το Βυζάντιο ως κέντρο των διε­
θνών σχέσεων, ως κεφαλή της Χριστιανικής
Οικουμένης.
ΟΙΚΟΥΜΕΝΙΚΗ ΙΔΕΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ
ΠΡΑΚΤΙΚΗ ΕΥΕΛΙΞΙΑ
Εκτός όμως από την ιεραποστολική προ­
σπάθεια η βυζαντινή διπλωματία γνώριζε να
συνδυάζει την οικουμενική ιδεολογία με μια
σχεδόν "μακιαβελική" πολιτική ευελιξία. Η δι­
πλωματία των Βυζαντινών χρησιμοποιούσε αρ­
κετά συχνά τα δοκιμασμένα μέσα, όπως είναι η
εξαγορά των κυβερνητώ ν των ξένων κρατών,
η παρακίνηση του ενός εναντίον του άλλου, η
ανάμιξη στις εσω τερικές υποθέσεις διαφόρων
χωρών, οι μηχανορραφίες εναντίον άλλων ανα­
κτόρων κ.ά. Οι διπλωμάτες και οι κατάσκοποί
τους φρόντιζαν ώστε οι γείτονες της Αυτοκρα-
τορίας να μην κλείσουν εναντίον τη ς συμμα-
mm χίες. Με κατάλληλες μηχανορραφίες διέλυαν
ενώσεις των εχθρών της Αυτοκρατορίας, ενώ
δεν δίσταζαν να εξαπατήσουν ακόμα και πρώ­
ην συμμάχους όταν οι ισορροπίες μεταβάλλο­
νταν και η πολιτική κατάσταση το απαιτούσε.
Η διπλωματία "μεγάλης δύναμης", που ε ­
φάρμοζε με κυνική πανουργία το Βυζάντιο,
προκαλούσε αγανάκτηση στα θύματά της, κυ­
ρίως στην ευρασιατική στέππα. Είναι φυσικό
το ότι η μεγαλύτερη επιδεξιότητα και οι ύπο­
π τες μέθοδοι των διπλωματών του Βυζαντίου
ενστάλαξαν στους Ανατολικοευρωπαίους γεί-
τονές του μια καχυποψία για τα βυζαντινά κί­
νητρα και την πεποίθηση ότι οι "Ελληνες" ήταν
μηχανορράφοι τη ς πολιτικής και αναξιόπιστοι.
Ο βραχυπρόθεσμος αυτός καιροσκοπισμός, ό­
πως και η πομπώδης και παρωχημένη μερικές
φορές ρητορεία των διπλωματών, έχει υπο-
στηριχθεί ότι αποτελούσε πολλές φορές το α­
δύνατο σημείο της βυζαντινής διπλωματίας.
Ωστόσο παρά το υς πρόσκαιρους "αυτοτραυ-
ματισμούς" που προκαλούσε στο γόητρο της
Αυτοκρατορίας η βραχυπρόθεσμη ιδιοτέλεια,
η διεθνής επιρροή του Βυζαντίου παρέμενε α­
κέραιη λόγω τη ς αταλάντευτης προσήλωσης
της βυζαντινής διπλωματίας στο δόγμα του οι-
κουμενισμού.
Μπορεί η αναντιστοιχία μεταξύ επίσημου
ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α
κρατικού δόγματος και πραγματικότητας, η
αυξανόμενη κυριαρχία μιας περίπλοκης τε λ ε ­
τουργίας, το πομπώδες των παραδοσιακών τ ε ­
λετώ ν και τα ρητορικά στερεότυπα να καθι­
στούσαν τη βυζαντινή διπλωματία ενίοτε αρ­
τηριοσκληρωτική, όμως σε πρακτικό επίπεδο η
βυζαντινή πολιτική δεν έχασε ποτέ την ευελι­
ξία της. Η βυζαντινή κυβέρνηση ήταν κατά κα­
νόνα καλά πληροφορημένη για την κατάσταση
των γειτονικών κρατών, χάρη στην καλά δι-
κτυωμένη διπλωματία της. Αυτό τη ς παρείχε
τη δυνατότητα ευελιξίας και συγκέντρωσης ό­
λων των δυνάμεων, στρατιωτικών και διπλωμα­
τικών, προς «την κατεύθυνση του καίριου
πλήγματος», αλλά και τη δυνατότητα μ ετά θ ε­
σης των πλέον καταρτισμένων και πεπειραμέ­
νων διπλωματών από τη μία χώρα στην άλλη,
σύμφωνα με τις ανάγκες.
ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ -
ΔΙΑΠΙΣΤΩΣΕΙΣ-ΠΡΟΕΚΤΑΣΕΙΣ
Συμπερασματικά θα λέγαμε ότι ένα από
τα εντυπωσιακότερα χαρακτηριστικά τη ς βυ­
ζαντινής διπλωματίας ήταν ο συνδυασμός της
Σε μερικές περιοχές της ανατολικής Ευρώπης ο χριστιανισμός και τα πρότυπα του βυζαντινού
πολιτισμού, που τον συνόδευαν, έπρεπε να επιβληθούν με τη βία. Ο πέλεκυς και ο σταυρός που
φέρουν εδώ ο πρίγκηπας και ο επίσκοπος, ετοιμάζονται να συντρίψουν τον ηγέτη μιας ειδωλολατρικής
εξέγερσης στο Νόβγκοροντ.
μακροπρόθεσμης προσήλωσης στην οικουμε­
νική της ιδεολογία με τη βραχυπρόθεσμη πο­
λιτική ευελιξία. Οι Βυζαντινοί πίστευαν ακρά­
δαντα στο οικουμενικό πεπρωμένο τη ς Αυτο­
κρατορίας. Ωστόσο η ακράδαντη πίστη τους
στη μακροπρόθεσμη υπεροχή και στη δικαίω­
σή τους, ακόμα και όταν αντιμετώπιζαν κατα­
στροφικές απειλές, συνδυάζονταν με εξισορ-
ροπητικούς ελιγμούς που εκμεταλλεύονταν
ανηλεώς τις πραγματικότητες τη ς εκάσ τοτε
διεθνούς συγκυρίας.
Το μακροβιότερο επίτευγμα τη ς βυζαντι­
νής εξω τερικής πολιτικής ήταν η προώθηση
μίας διεθνούς τάξης, βασισμένης στον βυζα­
ντινό πολιτισμό, που εξέφ ραζε τον αταλά-
ν τευ το ιδεολογικό οικουμενισμό του Βυζαντί­
ου. Είναι χαρακτηριστικό ότι η ιδέα τη ς οικου­
μενικής αυτοκρατορίας επιβίωσε στη συνεί­
δηση των Βυζαντινών μέχρι τη ν έσχατη ώρα.
"Κύκνειο άσμα" τη ς υπήρξε η τραγική απάντη­
ση του Κωνσταντίνου Παλαιολόγου στο τε λ ε ­
σίγραφο του Μωάμεθ Β' του Πορθητή, τον
Μάιο του 1453: Ο αυτοκράτορας είναι έτο ι­
μος να ζήσει εν ειρήνη με το ν σουλτάνο και να
του παραχωρήσει τις πόλεις και τα εδάφη που
κατέκτησε. Η πόλη θα του καταβάλει οποιον-
δήποτε φόρο υποτέλειας απαιτήσει, στον
βαθμό που μπορεί. Μόνο τη ν ίδια την πόλη
δ εν μπορεί να του παραδώσει ο αυτοκράτο­
ρας. Καλύτερα να πεθάνει».
Αυτή η ασυμβίβαστη πίστη στην αλήθεια
των αξιών που ενσαρκώνει ένας πολιτισμός εί­
ναι απαραίτητη προϋπόθεση για την επιτυχή
άσκηση πολιτιστικής διπλωματίας από μέρους
του. Το Βυζάντιο δεν είχε αμφιβολίες για το
περιεχόμενο, τη δύναμη και την ανω τερότητα
του πολιτισμού που εκπροσωπούσε. Το γεγο­
νός αυτό σε συνδυασμό με μια ιδιαίτερη ικα­
νότητα να διαπραγματεύεται με ευαισθησία
απέναντι στις ιδιαιτερότητες των άλλων λαών
το θ έμ α τη ς πολιτιστικής του διείσδυσης,
σ υνθέτουν το πλαίσιο μίας οξυδερκούς πολι­
τιστικής πολιτικής, στην οποία η άσκηση της
πολιτιστικής διπλωματίας συνυφαίνεται με α­
πτούς πολιτικούς στόχους χωρίς να γεννά α­
ντιδράσεις (3).
0 ιδιαίτερα επιτυχημένος συνδυασμός ι­
σχύος και νομιμοποιητικής ιδεολογίας είχε ως
αποτέλεσμα την ασυνήθιστη μακροβιότητα
της βυζαντινής ισχύος και επιρροής. Η συμβο­
λή της βυζαντινής περίπτωσης στη θεωρητική
έρευνα έγκειται ακριβώς σε αυτό το επίτευγ­
μα: οι Βυζαντινοί επιμήκυναν περισσότερο
από κάθε άλλη ηγετική δύναμη στην ιστορία
του δυτικού πολιτισμού τον νομοτελειακό κύ­
κλο της ανόδου και της πτώσης των Μεγάλων
Δυνάμεων, για να θυμηθούμε τον Πωλ Κέννε-
ντυ. Με άλλα λόγια εντόπισαν με μεγαλύτερη
επιτυχία από όλους τους άλλους το σημείο ι­
σορροπίας ανάμεσα στον πραγματισμό και
στην ουτοπία, πετυχαίνοντας τη διαρκέστερη
διευθέτηση του ηθικού προβλήματος του ηγε­
μονισμού (4). Εγκαθίδρυσαν, δηλαδή, ένα σύ­
στημα "ευέλικτου" ηγεμονισμού, τον οποίο οι
τοπικές ελίτ των υποτελών λαών αποδέχονταν
οικειοθελώ ς - παρά τις ενίοτε καταναγκαστι-
κές πτυχές του - προκειμένου να συμμετά-

I**' ψ 1
JW rw * * im m
i* x tt .*fHr»r»*
Ο Ερρίκος B ' (1002-1024), τελευταίος αυτοκράτορας της σαξωνικής δυναστείας, παριστάνεται εδώ να
στέφεται από τον Χριστό. Βλέπουμε την ισχυρή βυζαντινή επίδραση στη στολή του αυτοκράτορα και
την αυστηρά βυζαντινή χειρονομία του Χριστού. Ο Ερρίκος Β'ήταν διάδοχος του Οθωνα Γ , μητέρα του
οποίου ήταν η βυζαντινή πριγκίπισσα Θεοφανώ.
σχουν στα ευρύτερα οφέλη της ηγεμονικής
ρύθμισης, όπως ήταν η διεθνής αναγνώριση
και η ένταξή τους στο σύστημα διεθνών σχέ­
σεων της εποχής.
Ειδικότερα εξεταζόμενη από την πλευρά
της εξάπλωσης και της εμβέλειας του πολιτι­
σμού της η Βυζαντινή Αυτοκρατορία συγκατα­
λέγεται ανάμεσα σε εκείνες τις μεγάλες δυνά­
μεις που αφήνουν μακρά πολιτιστική κληρονο­
μιά σε γεωγραφικές περιοχές πολύ ευρύτερες
από την επικράτειά τους. Το Βυζάντιο ανήκει
στην κατηγορία των κρατών που πέρα από τα
στενά συμφέροντά τους εκφράζουν αξίες με
οικουμενικές αξιώσεις, αφήνοντας πίσω τους
πλούσιες πολιτιστικές κληρονομιές. Το Βυζά­
ντιο αποτέλεσε την κοιτίδα του πολιτισμού ε­
νός μεγάλου μέρους της κεντρικής και της α­
νατολικής Ευρώπης.
Παρόμοια παραδείγματα από τη νεώτερη
ιστορία ανευρίσκονται στην καθολική Ισπανία,
της οποία η πολιτιστική κληρονομιά εκτείνεται
,.. ^ s ä S S ^ ä a s a t s ü ^ ji
'$ t * v * v j # m ; kmJCf;.nr*r**iiH;
,·ί..’>Κ’^/,/«:υ»ί!'·>τθ *··!
m *tm %
* » * ir
στη Λατινική Αμερική και στις Φιλιππίνες, κα­
θώς και στη φιλελεύθερη Βρετανία, της οποί­
ος η πολιτιστική κληρονομιά εκτείνεται στις
αγγλόφωνες δημοκρατίες από τις ΗΠΑ και τον
Καναδά μέχρι την Αυστραλία και τη Νέα Ζη­
λανδία. Οι δύο αυτές περιπτώσεις διαφέρουν,
ωστόσο, από την εξάπλωση του βυζαντινού
πολιτισμού. Ο ισπανικός και ο βρετανικός πο­
λιτισμός εξαπλώθηκαν μέσω αποικιών υπό την
κυριαρχία των δυνάμεων αυτών, ενώ ο βυζα­
ντινός πολιτισμός εξαπλώθηκε ακόμα και σε
μακρινές περιοχές που ουδέποτε βρέθηκαν
υπό τον έλεγχο των βυζαντινών όπλων. 0α ο­
λοκληρώσουμε με μια παρατήρηση που συ­
μπυκνώνει τη νοοτροπία και το φρόνημα των
Βυζαντινών διπλωματών και ταυτόχρονα υπο­
δηλώνει τα ηθικά θεμέλια στη διεξαγωγή μίας
επιτυχημένης και ενσυνείδητης πολιτιστικής
πολιτικής. Ο Κωνσταντίνος Τσάτσος γράφει χα­
ρακτηριστικά στους Οξυρύγχιους Παπύρους:
«Οσοι θέλουν να είναι κοσμοκράτορες (σ.σ. ό-
σοι κατ’ επέκταση θέλουν το μήνυμά τ : . : .:
έχει πανανθρώπινη εμβέλεια) πρέπει να εχζ. »
νοοτροπία πατρικίου και όχι νοοτροπία — Ε­
ως». Ενα τέτοιο φρόνημα προϋποθέτε. αν­
θρώπους που έχουν επίγνωση της ιδιαίτερης
πολιτιστικής τους ταυτότητας και ακράδα\~
πίστη, όπως οι Βυζαντινοί, στην πανανθρώπ.. ~
αξία του πολιτισμού που εκπροσωπούν.
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
(1) Για μια εμβριθέστατη ανάλυση του έμμεσου
χαρακτήρα της βυζαντινής υψηλής στρατηγικής
6λ. Παπασωτηρίου X., Βυζαντινή υψηλή
στρατηγική, 6ος-11ος αιώνας, Ποιότητα, Αθήνα.
2000.
(2) Το χαρακτηριστικό αυτό επεισόδιο
περιγράφεται στην πρώτη πρεσβεία του
Λιουτπράνδου της Κρεμόνας, επί Κωνσταντίνου Ζ
Πορφυρογέννητου, στην Κωνσταντινούπολη με
τον τίτλο «Ανταπόδοσις». Βλ. Λιουτπράνδος της
Κρεμώνας, Πρεσβεία στην Κωνσταντινούπολη του
Νικηφόρου Φωκά, Στοχαστής, Αθήνα, 1997, σελ.
89-90.
(3) Για μια εκτενέστερη ανάλυση των τεχνικών
του ήπιου ηγεμονισμού με βάση εμπειρικά-
ιστορικά δεδομένα βλ. Watson A., The Evolution
of International Society, Routledge, London,
1992.
(4) Για το θέμα αυτό εκτός από τον Watson ό.π.
βλ. και Carr Η.Ε., The Twenty Years Crisis, 1919-
1939. An Introduction to the study of
International Relations, Macmillan, St Martin’s
Press, London, 1940. O Carr αναφέρθηκε πρώτος
στην αναγκαιότητα συνύπαρξης του ρεαλιστικού
και του ουτοπιστικού στοιχείου στη διεθνή
πολιτική.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
(1) Obolensky D.: THE PRINCIPLES AND METHODS
OF BYZANTINE DIPLOMACY, Acte du Xlleme
Congres International d’ Etudes Byzantines,
Beograd, 1963, T.1. Δ1
(2) Obolensky D.: Η ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΚΟΙΝΟΠΟΛΙΤΕΙΑ. μ
Η ΑΝΑΤΟΛΙΚΗ ΕΥΡΩΠΗ 500-1453, Τόμοι Aä και Bä,
Βάνιας, Θεσσαλονίκη, 1991.
(3) Ουνταλτσόβα Z., Λιτάβριν Γ., Μεντβέντιεψ Ν.:
ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΑ, Ελληνικά Γράμματα,
Αθήνα, 1995.
(4) Παπασωτηρίου X., ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΥΨΗΛΗ
ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ, 6ος-ίίος ΑΙΩΝΑΣ, Ποιότητα, Αθήνα,
2000.
(5) Γλύκατζη-Αρβελέρ E.: Η ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΙΔΕΟΛΟΓΙΑ ■
ΤΗΣ ΒΥΖΑΝΤΙΝΗΣ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑΣ, Ψυχογιός,
Αθήνα, 1988.
(6) Λιουτπράνδος της Κρεμώνας: ΠΡΕΣΒΕΙΑ ΣΤΗΝ
ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΗ ΤΟΥ ΝΙΚΗΦΟΡΟΥ ΦΩΚΑ,
Στοχαστής, Αθήνα, 1997.
(7) Ράνσιμαν Σ.: ΒΥΖΑΝΤΙΝΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ,
Γαλαξίας-Ερμείας, Αθήνα, 1992.
(8) Ράνσιμαν Σ.: Η ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΘΕΟΚΡΑΤΙΑ, Δόμος,
Αθήνα, 1991.
(9) Καραγιαννόπουλος /.; ΤΟ ΒΥΖΑΝΤΙΝΟ ΚΡΑΤΟΣ,
Βάνιας, Θεσσαλονίκη, 1996.
(10) Ostrogorsky G.: ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΒΥΖΑΝΤΙΝΟΥ
ΚΡΑΤΟΥΣ, Τόμοι Α 'Β 1και Γ', Βασιλόπουλος, Αθήνα,
1997.
(11) Carr H.E.: THE TWENTY YEARS CRISIS, 1919-
1939. AN INTRODUCTION TO THE STUDY OF
INTERNATIONAL RELATIONS, Macmillan, St Martin’s
Press, London, 1940.
(12) Watson A.: THE EVOLUTION OF
INTERNATIONAL SOCIETY. Routledge, London,
1992.
ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡ ΙΑ
 Ο ΜΑΥΡΟΣ ΜΑΙΟΣ
Η ΗΤΤΑ ΤΩΝ ΓΕΡΜΑΝΙΚΩΝ
ΥΠΩΒΡΥΧΙΩΝ ΤΩ 1943
ΔΗ Μ ΗΤΡ ΙΟ Σ Β. ΣΤΑΥΡΟΠΟΥΛΟΣ

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡ ΙΑ
 Το πλήρωμα ενός γερμανικού
υποβρυχίου Type IXC δέχεται
την προσβολή ενός
συμμαχικού πλοίου
συνοδείας ("The Enemy
Above", πιν. του Gil Cohen,
δημοσιεύεται με την άδεια
του καλλιτέχνη,
copyright G. Cohen).

Η Μάχη του Ατλαντικού ήταν μία

σύγκρουση στην οποία
διεδραμάτισε καθοριστικό ρόλο η
ενεργός συμμετοχή των
συμμαχικών λαών. Η εικονιζόμενη
αφίσα προτρέπει τους εργάτες
των ναυπηγείων να εργαστούν
σκληρότερα για να ενισχυθούν
γρηγοροτερα και περισσότερό
σι ανθυποβρυχιακές δυνάμεις της
Βρετανίας: «Αώστε μας τα πλοία
και θα αποτελειώσουμε
nui
τα υποβρύχια!».

ΑΠΟ ΟΛΕΣ ΤΙΣ ΕΚΣΤΡΑΤΕΙΕΣ ΠΟΥ ΥΠΟΧΡΕΩΘΗΚΑΝ

ΝΑ ΔΙΕΞΑΓΑΓΟΥΝ 01 ΣΥΜΜΑΧΟΙ ΕΝΑΝΤΙΟΝ ΤΟΥ
ΑΞΟΝΑ ΚΑΤΑ ΤΟΝ Β 'Π Α ΓΚ Ο ΣΜ ΙΟ ΠΟΛΕΜΟ Η
ΜΑΧΗ ΤΟΥ ΑΤΛΑΝΤΙΚΟΥ ΗΤΑΝ Η ΜΕΓΑΛΥΤΕΡΗ ΣΕ
ΔΙΑΡΚΕΙΑ, Η ΑΓΡΙΟΤΕΡΗ ΣΕ ΣΥΝΘΗΚΕΣ ΚΑΙ Η
ΑΠΟΦΑΣΙΣΤΙΚΟΤΕΡΗ ΣΕ ΣΗΜΑΣΙΑ. Ο ΤΙΤΑΝΙΟΣ
ΑΓΩΝΑΣ ΤΩΝ ΠΟΛΕΜ ΙΚΩ Ν ΝΑΥΤΙΚΩΝ ΤΗΣ
ΔΥΣΗΣ ΑΠΕΝΑΝΤΙ ΣΤΑ ΓΕΡΜΑΝΙΚΑ ΥΠΟΒΡΥΧΙΑ
ΚΡΙΘΗΚΕ ΜΕ ΤΟΝ ΠΙΟ ΑΠΟΛΥΤΟ ΤΡΟΠΟ ΤΟΝ ΜΑΙΟ
ΤΟΥ 1943, ΟΤΑΝ 01 "ΛΥΚΟΙ" ΤΟΥ ΝΤΑΙΝΙΤΣ ΕΧΑΣΑΝ 41 ΠΛΗΡΩΜΑΤΑ ΤΟΥΣ
ΚΑΙ ΕΙΣΗΛΘΑΝ ΣΤΗΝ ΤΡΟΧΙΑ ΤΗΣ ΕΞΑΦΑΝΙΣΗΣ ΤΟΥΣ ΑΠΟ ΤΟΥΣ ΩΚΕΑΝΟΥΣ.
ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡ ΙΑ
 ο
\ζε~βριος του 1942 ήταν για τα
.•ρμανικά υποβρύχια που διεξή-
. αν τη Μάχη του Ατλαντικού ο πιο
παραγωγικός μήνας. Το παράδοξο ήταν πως
οι Σύμμαχοι την ίδια περίοδο πραγματοποί­
ησαν με επιτυχία την απόβασή τους στη βό­
ρεια Αφρική (επιχείρηση "Πυρσός"), που ση­
ματοδοτούσε την αρχή της πρώτης μαζικής
αντεπίθεσής τους κατά του Αξονα στο ευ-
ρω-αφρικανικό θέατρο πολέμου. Ο ναύαρ­
χος Νταίνιτς. διοικητής του υποβρυχιακού
στόλου της Γερμανίας, διέθετε έναν αριθμό
σκαφών στο ευρύ τόξο από τον Βισκαϊκό
κόλπο ως τα νησιά του ακρωτηρίου Βέρντε,
τα οποία διέταξε να κινηθούν άμεσα προς
τις βορειοαφρικανικές ακτές προσπαθώ­
ντας να εμποδίσουν την εχθρική επιχείρη­
ση. Τα γερμανικά υποβρύχια όμως έφθασαν
πολύ αργά για να σταματήσουν την απόβα­
ση και το μόνο που κατάφεραν ήταν να προ-
καλέσουν ζημιές σε τρία αμερικανικά οπλι­
ταγωγά που ναυλοχούσαν έξω από το μικρό
λιμάνι της Φεντάλα, βόρεια της Καζαμπλάν-
κα.
Οι νίκες των γερμανικών υποβρυχίων γί­
νονταν συνεχώς σπανιότερες και
δυσκολότερες, σε τέτοιο βαθμό ώστε ο
Νταίνιτς έκρινε πως υπήρχε άμεση ανάγκη
ριζικής αλλαγής τακτικής. Ο ίδιος είχε τη
γνώμη πως αν τα υποβρύχιά του επέστρε-
φαν δυναμικά στον βόρειο Ατλαντικό την ά­
νοιξη του 1943, εφαρμόζοντας πιο συστημα­
τικά τη μέθοδο επίθεσης της "αγέλης", θα
υπήρχαν αρκετές πιθανότητες να επαναλά-
βουν τους σαρωτικούς θριάμβους του 1942.
Επιστρέφοντας στα γνώριμα πεδία "κυνηγι­
ού" ο Νταίνιτς διακινδύνευε βέβαια υψηλό­
τερο ρυθμό απωλειών από τις δυνάμεις συ­
νοδείας που κάλυπταν τις συμμαχικές νηο­
πομπές. Ομως δεν είχε πια πολλές επιλο­
44 γές. Η περιοχή που επέλεξε να στείλει τους
ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡ ΙΑ
Ο ναύαρχος Καρλ Νταίνιτς, διοικητής του
υποβρυχιακού στόλου της Γερμανίας και
από τις αρχές του 1943 αρχηγός του
Ναυτικού της, διεξήγαγε τη Μάχη του
Ατλαντικού με απαράμιλλη μαεστρία, αλλά
ηττήθηκε από την τεχνολογική
ανωτερότητα, την αριθμητική ισχύ και την
ακατάβλητη αποφασιστικότητα των
Συμμάχων.
“λύκους" του (όπως αποκαλούντο τα πληρώ­
ματα των U-Boote) ήταν μια θαλάσσια έκτα­
ση εύρους πολλών εκατοντάδων χιλιομέ­
τρων που ξεκινούσε από τις νότιες ακτές
της Γροιλανδίας και έτεμνε κάθετα τον βό­
ρειο Ατλαντικό. Αυτό το τμήμα του ωκεανού
ήταν έξω από την ακτίνα δράσης των συμ­
μαχικών αεροσκαφών που επιχειρούσαν
από τη Γροιλανδία, την Ισλανδία, τη Βρετα­
νία και την αμερικανική ήπειρο και τα αερο­
πλανοφόρα δεν είχαν κάνει ακόμα την εμ-
0 οπτήρας ενός γερμανικού υποβρυχίου
ερευνά τον περιβάλλοντα χώρο με κυάλια
μεγέθυνσης 7χ. Λόγω της χαμηλής
σιλουέτας των U-Boote η οπτική
παρατήρηση από τη γέφυρα του πυργίσκου
περιοριζόταν σε μία μέγιστη ακτίνα 12 km
υπό ιδανικές συνθήκες ορατότητας.
0 Βρετανός ναύαρχος σερ Μαξ Χόρτον,
διοικητής των Δυτικών Προσβάσεων, ήταν
μια αυστηρή αλλά δίκαιη προσωπικότητα.
«Είχε μεγαλύτερη προσωπική γοητεία από
οποιονδήποτε άλλον άνθρωπο είχα
γνωρίσει», εξομολογείτο ένας από τους
επιτελείς του, «αλλά μπορούσε να γίνει
απίστευτα σκληρός προς όσους
αποτύγχαναν στην αποστολή τους. Υπάρχει
ένας πίνακας του Γκόγια που απεικονίζει
έναν «Μέγα Ιεροεξεταστή» ο οποίος δείχνει
να έχει τα ίδια χαρακτηριστικά με τον
Χόρτον».
φάνισή τους μεταξύ των συνοδευτικών πο­
λεμικών τα οποία ακολουθούσαν σαν τσο­
πανόσκυλα τις νηοπομπές.
Από τη στιγμή που θα είχαν εισέλθει μέ­
σα σε αυτό το "κενό" του Ατλαντικού, το ο­
ποίο τα γερμανικά πληρώματα αποκαλού-
σαν "μαύρη τρύπα", τα U-Boote θα μπορού­
σαν να επιχειρούν με σχετική ασφάλεια. Α­
κολουθώντας τις διαταγές του Νταίνιτς θα
σχημάτιζαν γραμμές περιπολίας και στα
δύο άκρα του κενού, έτοιμα να κτυπήσουν
ανελέητα οποιοδήποτε συμμαχικό πλοίο
αποτολμούσε να κινηθεί προς οποιαδή-
ποτε κατεύθυνση. Στις αρχές του 1943 ο
Νταίνιτς μπορούσε να συγκεντρώσει γι1
αυτή την επιχείρηση περισσότερα υπο­
βρύχια από κάθε άλλη φορά και να σχημα­
τίσει τις μεγαλύτερες "αγέλες λύκων" που
είχαν εμφανιστεί ως τότε στον πόλεμο.
Τα αποτελέσματα ήταν εκπληκτικά
από την αρχή του εγχειρήματος. Στα τέλη
Νοεμβρίου του 1942 ο Γερμανός ναύαρ­
χος μπορούσε να προσθέσει 743.0001στο
συνολικό εκτόπισμα συμμαχικών εμπορι­
κών πλοίων που είχαν βυθιστεί μέχρι εκεί­
νη τη στιγμή (ένα νέο μηνιαίο ρεκόρ). Κα­
τά τους επόμενους δύο μήνες οι επιτυ­
χίες μειώθηκαν δραστικά, καθώς τόσο τα
γερμανικά υποβρύχια, όσο και τα πολεμι­
κά πλοία επιφανείας των Συμμάχων είχαν
να πολεμήσουν έναν κοινό εχθρό που ή­
ταν αδύνατο να δαμαστεί. Ο χειμωνιάτι­
κος καιρός ήταν ασύγκριτα βαρύτερος
από εκείνον του προηγούμενου έτους και
έφερε στον Ατλαντικό τις χειρότερες
θύελλες που είχαν αντιμετωπίσει οι ναυ­
τικοί τα τελευταία χρόνια. Τον Ιανουάριο
ο κυβερνήτης Τζων Γουότερς, που επέ-

Οι επιζώντες ενός U-Boote οδηγούνται με
δεμένα μάτια πάνω στο κατάστρωμα του
βρετανικού αντιτορπιλλικού που βύθισε το
σκάφος τους. Συνολικά 5.000 άνδρες των
γερμανικών υποβρυχίων αιχμαλωτίστηκαν
κατά τη διάρκεια του Β ’ Παγκοσμίου
Πολέμου.
βαίνε στο αντιτορπιλλικό συνοδείας
"Ingham" συνοδεύοντας μια νηοπομπή η ο­
ποία έπλεε προς τα δυτικά έχοντας μόλις
περάσει το ύψος της Ισλανδίας, ήλθε αντι­
μέτωπος με αυτό που περιέγραψε αργότε­
ρα ως "έναν φονικό τυφώνα που όμοιό του
ακόμα και οι παλαιότεροι θαλασσόλυκοι
δεν είχαν συναντήσει ποτέ στη ζωή τους".
0 Γουότερς ανέφερε με δέος ότι τα κύματα
έφθαναν σε ύψος τα 20 m και ότι "οι κορυ­
φές των κυμάτων έσπαζαν και σκόρπιζαν
στον αέρα από τον μανιασμένο άνεμο εκτι­
νάσσοντας αφρό δεκάδες μέτρα ψηλά και
περιορίζοντας την ορατότητα σχεδόν στο
μηδέν".
ΠΡΟΤΕΡΑΙΟΤΗΤΑ
ΣΤΟ Ν ΑΝΘΥΠΟΒΡΥΧΙΑΚΟ
Π Ο ΛΕΜ Ο
Ενώ ο Ατλαντικός μαστιγωνόταν από τις
θύελλες στη σκιά των φοινίκων της βορειο-
αφρικανικής παραλίας γινόταν μια συνάντη­
ση που θα είχε άμεση και καθοριστική επί­
πτωση στην εξέλιξη της μάχης στη θάλασ­
σα. Ο Αμερικανός πρόεδρος Φραγκλίνος
Ρούζβελτ και ο Βρετανός πρωθυπουργός
Ουίνστον Τσώρτσιλ μαζί με τα στρατιωτικά
επιτελεία τους συσκέπτονταν σε περιβάλ­
λον μεγάλης μυστικότητας, σε ένα ξενοδο­
χείο στα περίχωρα της Καζαμπλάνκα που
φρουρεί το νυχθημερόν από πάνοπλους άν­
δρες. Οι ηγέτες της δυτικής συμμαχίας
πραγματοποιούσαν μια ανασκόπηση της πο­
ρείας του πολέμου ανά θέατρο και επεδίω-
καν να χαράξουν τα μελλοντικά τους σχέ­
δια. Με τη λήξη της 10ήμερης διάσκεψης οι
στρατηγικές προτεραιότητες είχαν πια κα­
θοριστεί με σαφήνεια και στην κορυφή
τους φιγουράριζε η ανάγκη της νίκης επί
των γερμανικών υποβρυχίων. Στον αγώνα
αυτό όχι μόνο θα αφιερώνονταν ακόμα πε­
ρισσότερα μέσα. αλλά θα γινόταν ό,τι ήταν
δυνατό για να συντονιστούν καλύτερα οι
ανθυποβρυχιακές διοικήσεις των Συμμά­
χων. ενώνοντας σε έναν κοινό τρόπο δρά­
σης τις αμερικανικές, τις καναδικές και τις
βρετανικές δυνάμεις που είχαν επωμισθεί
το βαρύ έργο.
Ο ναύαρχος Νταίνιτς δεν πτοήθηκε από
τον αποφασιστικό τόνο του συμμαχικού α­
νακοινωθέντος που ακολούθησε τη λήξη
της διάσκεψης της Καζαμπλάνκα. Πέντε η­
μέρες μετά την είδηση η σταδιοδρομία του
έφθασε στο απόγειό της όταν ο Χίτλερ τον
διόρισε αρχηγό του Γερμανικού Ναυτικού,
αντικαθιστώντας τον αρχιναύαρχο Ραίντερ
- ο οποίος χρεώθηκε την παταγώδη αποτυ­
χία των γερμανικών πολεμικών επιφανείας
στη ναυμαχία της 31ης Δεκεμβρίου 1942
στον Αρκτικό Κύκλο. Οργισμένος ο Φύρερ
υπέβαλε τον Ραίντερ σε ένα ταπεινωτικό
φραστικό σφυροκόπημα 90 λεπτών πριν τον
αποπέμψει ονομάζοντάς τον γενικό επιθεω­
ρητή του Ναυτικού - μια θέση που δημιούρ­
Ενα γερμανικό υποβρύχιο Type VII πλέει στην επιφάνεια του Ατλαντικού, όπως έκανε ένα U-
Boote στο 98% του χρόνου που επιχειρούσε στη θάλασσα! Τα Type VII υστερούσαν σε
εμβέλεια έναντι των μεγαλύτερων Type IX, αλλά καταδύονταν πέντε δευτερόλεπτα
ταχύτερα. Το τι θα μπορούσε να σημαίνει μια τέτοια διαφορά στη μάχη φαίνεται από το
γεγονός ότι ένα αεροσκάφος Liberator κάλυπτε μέσα σε πέντε δευτερόλεπτα απόσταση
μεγαλύτερη από 500 m.
γησε ειδικά για την περίσταση με σκοπό να
μετριάσει τις αρνητικές εντυπώσεις στον
γερμανικό λαό. Ο Νταίνιτς ήταν βέβαιος
πως από τη νέα θέση του θα μπορούσε να
πείσει τον Χίτλερ να ενστερνισθεί τις δικές
του απόψεις για τον ναυτικό πόλεμο και επι­
πλέον είχε τη δυνατότητα να κατανείμει ο ί­
διος τους πόρους και τα στρατηγικά υλικά
που αναλογούσαν στο Ναυτικό, χωρίς να
πρέπει να παρακαλέσει για την έγκριση των
ανωτέρων του. Από τη θέση του αρχηγού
και με την εύνοια του Χίτλερ θα μπορούσε
να εξασφαλίσει για την αγαπημένη του Διοί­
κηση Υποβρυχίων τη ναυπήγηση περισσότε­
ρων σκαφών, την εκπαίδευση νέου προσω­
πικού και την ανάπτυξη και την προμήθεια
πιο προηγμένου υλικού. Τυπικά ο ναύαρχος
όφειλε να παραδώσει τη διοίκηση του υπο­
βρυχιακού στόλου σε έναν υφιστάμενό του
και επέλεξε γι1αυτόν τον σκοπό τον ναύαρ­
χο Εμπερχαρντ Γκοτ.
Επειτα από τη βελτίωση του καιρού ο
Μάρτιος του 1943 έφερε για τον Νταίνιτς
και τον Γκοτ τη μεγαλύτερη επιτυχία που εί­
χαν σημειώσει ως τότε. Διέθεταν περισσό­
τερα από 100 επιχειρησιακά υποβρύχια
στην απεραντοσύνη του Ατλαντικού, τα ο­
ποία είχαν οργανώσει σε "αγέλες" των 12-20
σκαφών. Με αυτές είχαν κλείσει τις πιθανό­
τερες οδούς προσπέλασης των νηοπομπών.
Μέσα στο πρώτο 10ήμερο του μήνα τα U-
Boote βύθισαν 41 εμπορικά και κατά τις επό­
μενες 10 ημέρες προσέθεσαν άλλα 54. Το
συνολικό μηνιαίο εκτόπισμα έφθασε στους
567.000 t και παρά το ότι υστερούσε έναντι
εκείνου του προηγούμενου Νοεμβρίου είχε
μεγαλύτερο ειδικό βάρος: τα 2/3 των βυθι­
σμένων πλοίων είχαν κτυπηθεί ενώ έπλεαν
μέσα σε νηοπομπές. Σε μια από αυτές οι
"λύκοι" είχαν καταστρέψει 13 από τα 51 ε­
μπορικά σκάφη της χωρίς να υποστούν την
παραμικρή απώλεια. Σε μια άλλη περίπτωση
μια "αγέλη" 40 υποβρυχίων είχε βυθίσει 21
από τα σκάφη μιας νηοπομπής χάνοντας
μόνο ένα δικό της. Οι απώλειες αυτές ήταν
αμελητέες για τους Γερμανούς αν αναλογι-
στούμε ότι μπορούσαν να ναυπηγήσουν πε­
ρίπου 20 νέα U-Boote τον μήνα. Εφόσον οι
ρυθμοί καταστροφής της συμμαχικής ναυ­
τιλίας συνεχίζονταν με τέτοια ένταση οι κα­
θελκύσεις νέων φορτηγών πλοίων (που υ­
πολογίζονταν σε 1.300.000 t μηνιαίως) θα
προλάβαιναν να αντισταθμίσουν τις βυθί­
σεις. Ομως οι "λύκοι" θα πολλαπλασιάζο-
νταν, θα συσσώρευαν εμπειρία, θα βελτίω­
ναν τα όπλα και τις τακτικές τους και θα ε­
πέφεραν σοβαρή φθορά στις τάξεις των
στελεχών του εμπορικού ναυτικού. Υπό αυ­
τές τις συνθήκες οποιαδήποτε σκέψη για
προετοιμασία απόβασης των Συμμάχων
στην Ευρώπη ήταν καθαρή ουτοπία.
Στο βρετανικό Ναυαρχείο οι υπεύθυνοι
της οργάνωσης των νηοπομπών και της αν­
θυποβρυχιακής άμυνας ένιωσαν να πέ­
φτουν στα δίχτυα της χειρότερης απόγνω­
σης. Σύμφωνα με όσα ανέφεραν αργότερα
"οι Γερμανοί ποτέ δεν πλησίασαν περισσό­
τερο τον στόχο τους, δηλαδή να κόψουν α­
πόλυτα τις συγκοινωνίες μεταξύ του Νέου
Κόσμου και της Ευρώπης, από ότι κατά το
ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣ ΤΟΡ ΙΑ
 πρώτο 20ήμερο του Μαρτίου 1943'. Οι Β ρε­ γωσει ως τοτε τους ωκεανούς υπεστησαν πίεση του χρόνου. Τελικά τον Μάιο του 1943
τανοί ειδικοί του Ναυτικού βρέθηκαν αντι­ 15 απώλειες τον Απρίλιο και 41 τον Μάιο. οι μυριάδες των κομματιών ταίριαξαν στη
μέτωποι με ένα φοβερό δίλημμα. Το σύστη­ θέση τους. Ως τότε το εκτόπισμα των και­
μα των νηοπομπών ήταν ο ακρογωνιαίος λί­ ΝΙΚΗ ΤΗΣ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ νούργιων πλοίων που ολοκληρώνονταν από
θος της στρατηγικής τους για περισσότερο τα συμμαχικά ναυπηγεία ξεπερνούσε το σύ­
από τρία χρόνια πολέμου. Ολοι συμφωνού­ Η ξαφνική καμπή του ναυτικού πολέμου νολο των βυθισμένων. Μόνο τον Απρίλιο
σαν ότι επρόκειτο για την πανάκεια στην α­ έμοιαζε σαν ένα απρόσμενο θαύμα, αλλά του ίδιου έτους οι Αμερικανοί πραγματοποί­
πειλή των υποβρυχίων και κατά το πρώτο ε­ στην πραγματικότητα ήταν το αποτέλεσμα ησαν έναν απίστευτο οργανωτικό άθλο ναυ­
ξάμηνο του 1942 είχαν σπεύσει να μεμ- πολλών μηνών εντατικής και κοπιαστικής πηγώντας πλοία εκτοπίσματος μεγαλύτε­
φθούν τους Αμερικανούς που καθυστέρη­ εργασίας που κατέβαλε ένα ετερόκλητο ρου από 1.000.000 t, μεγέθους τετραπλάσι­
σαν να οργανώσουν τη ναυσιπλοΐα στα δικά πλήθος αφοσιωμένων ανθρώπων από διά­ ου από τη συνολική παραγωγή της χώρας
τους χωρικά ύδατα. υφιστάμενοι βαρύτατες φορες θέσεις του μεγάλου συμμαχικού για ολόκληρο το 1939. Εκτός από εμπορικά
απώλειες από τους Γερμανούς επιδρομείς. στρατοπέδου. Οι επιστήμονες βελτίωσαν πλοία οι Αμερικανοί συνέχιζαν να καθελκύ­
Αν το σύστημα των νηοπομπών είχε τελικά τις συσκευές ανίχνευσης υποβρυχίων και οι ουν πολεμικά σκάφη συνοδείας, με έμφαση
αποτύχει. πού θα έπρεπε να στραφεί το τεχνικοί εκπαίδευσαν το στρατιωτικό προ­ στα μικρά στιβαρά αεροπλανοφόρα που εί­
Ναυαρχείο: 'Κανένας δεν γνώριζε τι θα μπο­ σωπικό στη χρήση τους. Αναλυτές της στα­ χαν δυνατότητα μεταφοράς 30 αεροσκα­
ρούσε να γ ίν ε ι. έγραφε ο πλοίαρχος Ρόσκιλ, τιστικής εκτίμησαν διεξοδικά την αποτελε- φών και στα ευέλικτα αντιτορπιλλικά που
"αλλά όλοι αισθάνονταν, αν και δεν το πα­ σματικότητα των υπαρχόντων ανθυποβρυ­ μπορούσαν να πλεύσουν με 17-24 kts.
ραδέχονταν. ότι είχαμε έλθει πρόσωπο με χιακών όπλων σε ρεαλιστικές συνθήκες μά­ Ο αυξημένος αριθμός συνοδευτικών
πρόσωπο με την ήττα". χης και πρότειναν νέες μεθόδους χρήσης πολεμικών σε συνδυασμό με την υψηλότε­
Σε εκείνη ακριβώς την κρίσιμη φάση, τους. Παράλληλα οι στρατιωτικοί σχεδια­ ρη ταχύτητα πλεύσης των νέων φορτηγών
που οι τύχες της συμμαχικής ναυτιλίας φαί­ στές των τριών κύριων εμπλεκόμενων κρα­ πλοίων κατέστησαν δυνατό τον σχηματισμό
νονταν να έχουν φθάσει στο ναδίρ, σημειώ­ τών συμφώνησαν να μοιραστούν την εμπει­ ειδικών "ταχέων” νηοπομπών στις οποίες
θηκε εκπληκτική μεταστροφή της κατάστα­ ρία τους και να διαμορφώσουν ανάλογα κοι­ συνήθως φορτώνονταν οι πιο ζωτικές πρώ­
σης. Τον Απρίλιο η λεία των υποβρυχίων έ­ νές ανθυποβρυχιακές τακτικές, φροντίζο­ τες ύλες που είχαν προορισμό τη Βρετανία.
πεσε στους 328.000 t και τον Μάιο στους ντας ταυτόχρονα να ευθυγραμμίσουν τους Η προστασία αυτών των νηοπομπών επιτυγ­
212.0001. Τα ασύδοτα U-Boote που είχαν ορ- στρατηγικούς στόχους τους προς αμοιβαίο χανόταν με μια νέα αμυντική διάταξη, την α-
όφελος. ποκαλούμενη "κυρτή ασπίδα". Αντί να περι­
* . Η όλη προσπά­ τριγυρίζουν τη νηοπομπή πλέοντας σε όλη
θεια έμοιαζε με απε­ την περιφέρειά της τα συνοδευτικά σκάφη
γνωσμένη απόπειρα ταξίδευαν πια επικεφαλής, αφήνοντας συ­
να συναρμολογηθεί νήθως μόνο ένα πλοίο στην οπισθοφυλακή.
ένα γιγαντιαίο παζλ Εκεί όμως που σημειώθηκαν οι πιο θεα­
ι ; ζωής και θανάτου ματικές βελτιώσεις ήταν στον αέρα. Μήνα
mma ·■ υπό την αφόρητη με τον μήνα το περίφημο "κενό" της
3Ü ·· * 1
ft, ΤΑ ΟΡΜΗΤΗΡΙΑ ΤΩΝ ΚΟΥΡΣΑΡΩΝ
Μετά από επίμονες πιέσεις του ναυάρχου Νταίνιτς ο Χίτλερ
πείσθηκε να διαθέσει τα απαραίτητα κεφάλαια και εργατικά χέρια
για την καλύτερη οχύρωση των υποβρυχιακών βάσεων, αναθέτο­
ντας στον Οργανισμό Τοντ την κατασκευή των ενισχυμένων κατα­
φυγίων που απαιτούντο για την προστασία των σκαφών από ε νδ ε­
χόμενες αεροπορικές επιδρομές. Οι εργασίες άρχισαν πρώτα στο
μικρό ψαράδικο λιμάνι του Λοριάν, που μέσα σε λίγους μήνες με­
ταμορφώ θηκε στη μεγαλύτερη βάση υποβρυχίων του κόσμου, έ­
δρα του 10ου και του 19ου Στολίσκου, διαθέτοντας 19 αγκυροβό­
Τα τσιμεντένια καταφύγια των γερμανικών υποβρυχίων στέκουν λια, χώρους για όλες τις εργασίες επισκευών, γιγαντιαίες αποθή­
ακόμα, σιωπηλοί μάρτυρες της εποχής του φοβερού πολέμου κες καυσίμων, ναυπηγικές κλίνες και ισχυρή αντιαεροπορική άμυ­
στον Ατλαντικό. Η φωτογραφία ελήφ9η στη βάση του Λα Παλίς να. Οτιδήποτε χρειαζόταν ένα U-Boote από τορπίλλη μέχρι βίδα,
το 1996. μεταφ έρθηκε ως εκεί από τη Γερμανία, μαζί με ολόκληρα
τμήματα των ναυπηγείων του Βιλχελμσχάφεν. Περισσότεροι από
6.000 t χάλυβα χρειάζονταν για την κατασκευή κάθε καταφυγίου
Ανάμεσα στην πληθώρα των στρατηγικών πλεονεκτημάτων και το κόστος του έφθανε στα 125 εκατομμύρια μάρκα.
που απέκτησε ξαφνικά η Γερμανία το καλοκαίρι του 1940, μετά Ο 3ος Στολίσκος μετακινήθηκε στο Λα Παλίς, ο 1ος και ο 9ος
από τη στρατιωτική συντριβή της Γαλλίας και των Κάτω Χωρών, ή­ στη Βρέστη και οι 6ος και 7ος στο Σαίν Ναζαίρ. Το Μπορντώ φιλο­
ταν και η απόκτηση ευχερούς πρόσβασης στον Ατλαντικό από τις ξενούσε τον 12ο Στολίσκο, μεγάλο αριθμό από άλλα ανεφοδιαστι-
ναυτικές βάσεις των κατακτημένων κρατών. Τα λιμάνια που απέ­ κά σκάφη, ναρκοθετικά και 23 ιταλικά υποβρύχια. Οι Βρετανοί
κτησε το Ράιχ στη γαλλική ατλαντική ακτή από τη Βρέστη στον διέπραξαν το θανάσιμο σφάλμα να μην κτυπήσουν τις εγκαταστά­
Βορρά ως το Μπορντώ στον Νότο μείωσαν κατά εκατοντάδες χι­ σεις όταν ακόμη αυτές βρίσκονταν στην ευαίσθητη φάση της κα­
λιόμετρα την απόσταση που είχαν να διανύσουν τα υποβρύχιά τασκευής, φοβούμενοι τις πολιτικές συνέπειες που θα μπορούσε
του ως τις περιοχές του «κυνηγιού» τους, δίδοντάς τους παράλ­ να έχει μια τέτοια επιδρομή κατά του γαλλικού εδάφους. Οταν
ληλα τη δυνατότητα να μένουν σε επιχειρησιακή δράση 10 τουλά­ αργότερα πείσθηκαν για την ανάγκη καταστροφής των γερμανι­
χιστον μέρες περισσότερο από ότι αν είχαν αποπλεύσει από βά­ κών ορμητηρίων, ανακάλυψαν με τρόμο πως ακόμα και οι πανί­
σεις της Γερμανίας. Από την άλλη πλευρά η εγγύτητα της υπο­ σχυρες βόμβες των 1.000 kg ήταν τελείως ανίκανες να προκαλέ-
βρυχιακής απειλής υποχρέωσε τα συμμαχικά εμπορικά που έπλε­ σουν οποιαδήποτε ζημιά στην πάχους 5 m τσιμεντένια οροφή των
αν προς τη Βρετανία να αποφεύγουν τα νότια και ευρύχωρα λιμά­ βάσεων. Μόνο το 1944 κατόρθωσε η R A F να αποκτήσει ένα αξιό­
νια του Πόρτσμουθ, του Πλύμουθ και του Σαουθάμπτον, κινούμε­ λογο όπλο προσβολής «σκληρών» στόχων, όταν συνδύασε τρεις
να αντίθετα προς τα ασφαλέστερα αλλά πιο απομακρυσμένα βόμβες των 2.000 kg σε μία, την τρομερή "T allb o y", που αποτε­
ύδατα του Λίβερπουλ και της Γλασκώβης. λείωσε αργότερα και το επίφοβο θω ρηκτό «Tirpitz».

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡ ΙΑ

Γροιλανδίας, όπου παλαιότερα δεν μπορού­
σαν να φθάσουν τα συμμαχικά αεροσκάφη,
συρρικνωνόταν και τα γερμανικά υποβρύχια
ανακάλυπταν με τρόμο ότι συχνά δέχονταν
αιφνιδιαστικές επιθέσεις από τον ουρανό
σε γεωγραφικά πλάτη όπου υπό φυσιολογι­
κές συνθήκες θα έπρεπε να θεωρούνται α­
σφαλή από οποιαδήποτε εναέρια απειλή. Α­
νατολικά και δυτικά της "μαύρης τρύπας" τα
αεροδρόμια της Βρετανίας, της Ισλανδίας
και του Νιουφάουντλαντ έβριθαν από τα
καλύτερα αεροσκάφη ναυτικής συνεργα­
σίας της εποχής. Τα Β-17 και τα Catalina διέ­
θεταν επιχειρησιακή ακτίνα δράσης 600 και
900 km από τη βάση τους και τα ακόμα πιο α­
ποτελεσματικά Liberator έφθαναν 1.500 km
μακριά από το αεροδρόμιο εξόρμησής
τους, μπορούσαν δε να περιπολούν επί τέσ­
σερις ώρες πριν αναγκαστούν να επιστρέ­
φουν (μένοντας στον αέρα συνολικά επί 16
ώρες!). Αυτά τα αεροσκάφη σταδιακά μετέ­
τρεψαν το "κενό" της Γροιλανδίας από α­
σφαλές καταφύγιο των υποβρυχίων σε θα­
νάσιμη παγίδα. Ο αριθμός των διαθέσιμων
Liberator αυξήθηκε από 20 που ήταν στα τέ­
λη Μαρτίου σε περισσότερα από 70 στις αρ­
χές Μαϊου. Τα πληρώματα των U-Boote δεν
μπορούσαν παρά να θυμούνται με διάθεση
ειρωνείας τη δήλωση που είχε κάνει ο Νταί-
νιτς λίγους μήνες πριν: “Ενα αεροσκάφος
εμβολίζει ένα γερμανικό υποβρύχιο (πίνακας
δεν μπορεί να απειλήσει ένα υποβρύχιο πε­
ρισσότερο από όσο ένα κοράκι μπορεί να α­
πειλήσει έναν τυφλοπόντικα".
Τι είδους "τυφλοπόντικες" ήταν όμως τα
υποβρύχια του Νταίνιτς; Ενα υποβρύχιο
Type IXC, που αποτελούσε τον κλασικό ωκε­
άνιο τύπο των Γερμανών το 1943, εκτόπιζε
1.120 t σε ανάδυση, είχε μήκος 76,8 m και
διέθετε στις δεξαμενές του 208 t καυσίμων
που του αρκούσαν για να καλύψει απόστα­
ση 20.400 km. Προωθούμενο στην επιφάνεια
από δύο 9-κύλινδρους πετρελαιοκινητήρες
ισχύος 2.200 hp ο καθένας μπορούσε να κι­
νηθεί με μέγιστη ταχύτητα 18,3 kts. Στην
πραγματικότητα τα υποβρύχια εκείνης της
εποχής θα μπορούσαν να χαρακτηριστούν
απλώς "καταδυόμενα σκάφη", καθώς έχα­
ναν μεγάλο μέρος από την αποτελεσματικό-
τητά τους κάτω από την επιφάνεια. Στις μέ­
ρες μας συνηθίζουμε να θεωρούμε αυτο­
νόητο πως ένα υποβρύχιο έχει την ικανότη­
τα να παραμείνει κρυμμένο στα βάθη της
θάλασσας για μεγάλα διαστήματα και να
διενεργήσει επιτυχείς επιθέσεις με βάση το
περισκόπιο και το σόναρ του. Στα χρόνια
του Β 1 Παγκοσμίου Πολέμου όμως τα υπο­
βρύχια περνούσαν το 98% του χρόνου πλεύ­
σης τους στην επιφάνεια και οι κλασικές ε­
πιθέσεις με τη βοήθεια του περισκοπίου α-
ποτελούσαν περισσότερο την εξαίρεση πα­
Η καναδική κορβέτα "Ville de Quebec"
του Χάρολντ Μπώμεν).
ρά τον κανόνα. Ο λόγος ήταν πως καταδυό­
μενο ένα υποβρύχιο έχανε μεγάλο μέρος 47
της ταχύτητας του και δύσκολα μπορούσε ■■■
να ακολουθήσει μια νηοπομπή. Ετσι οι κυ­
βερνήτες των υποβρυχίων προτιμούσαν να
εκτοξεύουν τις τορπίλλες τους όπως θα έ­
κανε και ο καπετάνιος μιας τορπιλλακάτου,
καταφεύγοντας στην κατάδυση μόνο για να
κρυφτούν από εχθρικά πλοία και αεροπλά­
να, να αποφύγουν την κακοκαιρία ή να μη
γίνουν αντιληπτά κατά τη διάρκεια της ημέ­
ρας ενώ παρακολουθούσαν κάποια νηοπο­
μπή. Κάτω από την επιφάνεια η πρόωση των
U-Boote γινόταν με δύο ηλεκτροκινητήρες
των 500 hp που τροφοδοτούντο από συσσω­
ρευτές. Το πρόβλημα ήταν πως ακόμα και
αν ένα υποβρύχιο εκινείτο με την οικονομι­
κή ταχύτητα των 4 kts οι συσσωρευτές εξα­
ντλούντο έπειτα από πλεύση περίπου 100
km. Για να επαναφορτισθούν έπρεπε να
συνδεθούν με τους πετρελαιοκινητήρες
και η χρονοβόρα αυτή διαδικασία απαιτού­
σε από το υποβρύχιο να αναδυθεί για επτά
τουλάχιστον ώρες. Ο αέρας, εξάλλου, που
υπήρχε στο εσωτερικό του σκάφους επαρ-
κούσε μόνο για 41 ώρες, έπειτα από τις ο­
ποίες το ποσοστό διοξειδίου του άνθρακα
γινόταν επικίνδυνο για την υγεία του πλη­
ρώματος.
Από την άλλη πλευρά τα μέσα ανίχνευ-
ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣ ΤΟΡ ΙΑ
 οης n u r & p q p w για τον εντοπισμό υπο-
βρυχΪΗν — ΒοΒμίζονταν με εξαιρετικό
ρυ9μό_ Ο ικΜαδικός τρόπος για την ανεύ-
: : — : : : .- είρ υ χίο υ σε κατάδυση ήταν η
ow B w j ASDIC. η οποία τοποθετημένη σε
■: γτο ·<υτος του πολε-
ΐκ ο ύ π λ ο ίο υ λειτουργούσε σαν ενεργητικό
γ :.-ζ ~£-νοντας στο νερό ηχητικούς
' a περίφημα “πινγκ") οι οποίοι ό­
ταν ουναντού σαν ένα υποθαλάσσιο αντικεί-
μ ε α ν α κ λ ώ ντο πάνω του και επέστρεφαν
c t g . πομπό, επιτρέποντας τον προσδιορι­
σμό της διεύθυνσης, της απόστασης και
του βάθους του. Η πρόσκρουση ενός τέτοι­
ου παλμού πάνω στο κέλυφος ενός υποβρυ­
χίου αντιλαλούσε στο εσωτερικό του σαν
διπλή ηχώ (πινγκ-πινγκ) και φανέρωνε πως
κάποιο σκάφος επιφανείας κρατούσε στα­
θερά επαφή ASDIC με το U-Boot και ετοιμα­
ζόταν για εξαπόλυση βομβών βυθού. Το
ASDIC εκείνης της εποχής ήταν πρωτόγονο
με τα σημερινά δεδομένα. Είχε εμβέλεια
μόλις 1.300 m, έχανε συχνά την επαφή σε
ταραγμένη θάλασσα και αδυνατούσε να
“κρατήσει" τον στόχο στα τελευταία 200 m
της απόστασης, πράγμα που επέτρεπε σε έ­
ναν έξυπνο αντίπαλο να εκμεταλλευθεί την
"τυφλή" ζώνη και να διαφύγει. Η χρησιμότη­
τα του επίσης εξανεμιζόταν επί όσο διαρ-
κούσαν οι εκρήξεις των βομβών βυθού και
το ίδιο έβρισκε τον στόχο όταν ηρεμούσαν
τα νερά και μειωνόταν ο θόρυβος.
Την άνοιξη του 1943 ο Νταίνιτς υποχρε­
ώθηκε εκ των πραγμάτων να αναθεωρήσει
τις απόψεις του και άρχισε να αναζητεί προ­
δότες στις τάξεις του Γερμανικού Ναυτι­
κού, πεπεισμένος ότι οι συμμαχικές επιτυ­
χίες οφείλονταν στη διαρροή πληροφοριών
από το στρατόπεδο του αντιπάλου τους.
Μια έρευνα που διενήργησε για τον σκοπό
48 αυτό δεν απεκάλυψε τίποτα το διαφωτιστι-
■■■ κό. Πώς λοιπόν κατάφερναν οι Βρετανοί να
εντοπίζουν όλο και πιο συχνά τα γερμανικά
υποβρύχια που βρίσκονταν σε ανάδυση και
μάλιστα άσχετα με τον καιρό που επικρα­
τούσε; Αυτό που πρόδιδε τις κινήσεις των
U-Boote ήταν ένα νέο προϊόν της βρετανι­
κής ευφυΐας: ραντάρ που λειτουργούσαν σε
πολύ μικρότερο μήκος κύματος από τα
προηγούμενα μοντέλα. Αν και οι αρχικές εκ­
δόσεις των ναυτικών ραντάρ (με μήκος κύ­
ματος 1,5 m) είχαν υπηρετήσει καλά τους
Συμμάχους επί αρκετό διάστημα, δεν μπο­
ρούσαν να χαρακτηριστούν ως το όπλο που
ήταν δυνατό να τους δώσει το κρίσιμο τα­
κτικό πλεονέκτημα κατά τη μάχη.
Οι νέες συσκευές ήταν πολύ πιο ακρι­
βείς και ισχυρές, με ικανότητα ανίχνευσης
σε απόσταση ως και 18 km. Επιπλέον κατε-
λάμβαναν μικρότερο χώρο και μπορούσαν
να τοποθετηθούν πάνω σε πλοία και αερο­
σκάφη με την ίδια ευκολία επειδή είχαν κε­
ραία μικρότερων διαστάσεων. Ο Νταίνιτς
γνώριζε φυσικά την ύπαρξη των ραντάρ, πά­
νω στην τεχνολογία των οποίων εργάζονταν
ήδη και γερμανικές εταιρίες, αλλά η έκδοση
εκατοστομετρικού μήκους κύματος ήταν
ένα μυστικό που οι Σύμμαχοι το είχαν δια-
φυλάξει πολύ αποτελεσματικά. Οι Βρετανοί
ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡ ΙΑ
ειδικοί είχαν ασχοληθεί από καιρό με το ζή­
τημα της δημιουργίας ενός νέου τύπου ρα­
ντάρ έρευνας που θα εξέπεμπε μια δέσμη
τόσο στενή ώστε οι ανακλάσεις της πάνω σε
έναν πιθανό στόχο να μην επηρεάζονται
από εκείνες των κυμάτων της θάλασσας.
Για να πετύχουν μια τέτοια στενή δέσμη θα
έπρεπε είτε να κατασκευάσουν μια αρκετά
ογκώδη κεραία (που θα ήταν δύσκολο να
λειτουργήσει πάνω στα πλοία και πρακτικά
αδύνατο να τοποθετηθεί σε αεροσκάφη),
είτε να χρησιμοποιήσουν μικρά μήκη κύμα­
τος που θα μετρώντο σε εκατοστά αντί για
μέτρα. Οσο μικρότερο είναι το μήκος κύμα­
τος ενός ραντάρ τόσο στενότερη είναι η δέ­
σμη εκπομπής του και συνεπώς τόσο μικρό­
τερη η παρεμβολή ανεπιθύμητων ανακλά­
σεων. Το εκατοστομετρικό ραντάρ θα
μπορούσε να "φωτίσει" έναν στόχο με μεγα­
λύτερη ακρίβεια.
Οι Γερμανοί διέθεταν για τα υποβρύχιά
τους μια συσκευή ανίχνευσης παλμών ρα­
ντάρ, αλλά αυτή ήταν σχεδιασμένη για να ε­
ντοπίζει μόνο δέσμες μεγάλου μήκους κύ­
ματος. Επρόκειτο για τη συσκευή Metox,
που αποτελείτο από μια κεραία σε σχήμα
σταυρού κατασκευασμένη με ξύλινο σκελε­
τό και σύρματα τεντωμένα στην περιφέρειά
της. Οι άνδρες των υποβρυχίων την τοπο­
θετούσαν στον πυργίσκο των σκαφών τους
αμέσως μετά την ανάδυση και ένα καλώδιο
τη συνέδεε με το εσωτερικό του U-Boote ό­
που βρισκόταν ο χειριστής της. Οταν στα α­
κουστικά του χειριστή έφθανε ένας τόνος,
υπήρχε σαφής ένδειξη ότι το υποβρύχιο εί­
χε "συλληφθεί" από τη δέσμη ενός εχθρι­
κού ραντάρ επιφανείας. Ετσι υπήρχε αρκε­
τό περιθώριο χρόνου στον κυβερνήτη να
διατάξει άμεση κατάδυση και να χαθεί από
τους διώκτες του στα βάθη του ωκεανού.
To Metox όμως είχε και άλλα σοβαρά μειονε­
κτήματα εκτός από την αδυναμία του να
προειδοποιήσει για την ύπαρξη δέσμης ρα­
ντάρ μικρού μήκους κύματος. Το πλήρωμα
έπρεπε κάθε φορά να αποσυναρμολογεί τη
συσκευή βιαστικά για να την κατεβάσει μέ­
σα από τη θυρίδα εξόδου του πυργίσκου
πριν από την κατάδυση και αντίστροφα να
τη συναρμολογήσει πάλι μετά την ανάδυση.
Οι Γερμανοί έλαβαν τα πρώτα ανησυχη­
τικά σημάδια για το νέο πανίσχυρο ραντάρ
εκατοστομετρικού μήκους κύματος του ε­
χθρού τον Φεβρουάριο του 1943, όταν κά­
ποιοι στρατιώτες τους που ερευνούσαν τα
συντρίμμια ενός βομβαρδιστικού της RAF
που κατερρίφθη κοντά στο Ρόττερνταμ α­
νακάλυψαν ένα περίεργο μαύρο κουτί με
την ένδειξη "Πειραματικό 6", το οποίο φρό­
ντισαν να στείλουν στα εργαστήρια της
Telefunken στο Βερολίνο για περαιτέρω εξέ­
ταση. Οι Γερμανοί επιστήμονες αφού το επι­
σκεύασαν το τοποθέτησαν στην κορυφή ε­
νός πύργου για να το δοκιμάσουν και έμει­
ναν άναυδοι με το αποτέλεσμα: παρά τις
συνθήκες χαμηλής ορατότητας που επικρα­
τούσαν μπορούσαν να διακρίνουν πεντακά­
θαρα "στόχους" σε απόσταση 30 km. Ανάμε­
σα σε εκείνους που παρακολουθούσαν τη
δοκιμή ήταν και μια αντιπροσωπεία αξιωμα­
τικών του Γερμανικού Ναυτικού. "Αρκούσε
να ρίξουν μια ματιά στην ένδειξη της οθό­
νης”, είπε αργότερα ένας ιστορικός, "για να
αντιληφθούν πέρα από κάθε αμφιβολία τον
λόγο που υπέστησαν τόσο βαριές απώλειες
τα υποβρύχιά τους εκείνους τους μήνες". Ο
Γκαίρινγκ διέταξε αμέσως τη γερμανική
βιομηχανία να καταβάλει κάθε προσπάθεια
για να κατασκευάσει ένα δικό της ραντάρ ε-
κατοστομετρικού μήκους κύματος και φρό­
ντισε επίσης να αναπτυχθεί με γοργούς
ρυθμούς μια νέα συσκευή εντοπισμού του
απελευθερώνοντας γι1 αυτόν τον σκοπό
10.000 ειδικευμένους τεχνικούς από τις τά­
ξεις της Wehrmacht. Ομως μέχρι να αποδώ­
σει καρπούς αυτή η προσπάθεια η πλάστιγ­
γα της Μάχης του Ατλαντικού είχε γείρει α­
ποφασιστικά προς τη συμμαχική πλευρά.
Τα ραντάρ δεν ήταν τα σημαντικότερα
μέσα στο οπλοστάσιο των Συμμάχων, παρά
τους σχετικούς φόβους του Νταίνιτς. Τα
γερμανικά υποβρύχια είχαν το καθήκον να
επικοινωνούν τακτικά με τη βάση τους μέ­
σω ασυρμάτου όταν έπλεαν στην επιφά­
νεια, δίνοντας τόσο το στίγμα τους όσο και
πληροφορίες που αφορούσαν τον εχθρό.
Τα κείμενα των σημάτων στέλνονταν με κώ­
δικα Μορς που είχε κρυπτογραφηθεί με τη
βοήθεια των συσκευών "Enigma". Τα σκάφη
λάμβαναν τις διαταγές του Νταίνιτς και του
επιτελείου του με παρόμοια κωδικοποιημέ-
να σήματα, τη λήψη των οποίων όφειλαν να
επιβεβαιώσουν. Για μεγάλα χρονικά διαστή­
ματα οι Βρετανοί ήταν σε θέση να αποκρυ-
πτογραφούν τα σήματα των υποβρυχίων έ­
χοντας "σπάσει" τους κωδικούς της συσκευ­
ής "Enigma”. Ομως ακόμα και όταν δεν είχαν
τη δυνατότητα να "διαβάζουν το ταχυδρο­
μείο του Νταίνιτς" (επειδή άλλαζαν ξαφνικά
κάποιες κλείδες ή όταν τα U-Boote άρχισαν,
από τον Μάρτιο του 1943, να χρησιμοποιούν
συσκευές "Enigma" με τέσσερις στροφείς α­
ντί για τρεις) μπορούσαν μέσω συσκευών
ραδιογωνιομέτρησης που βρίσκονταν σε
πλοία και σε επίγειους σταθμούς να εντοπί­
σουν με σχετική ακρίβεια τη γεωγραφική
θέση ενός υποβρυχίου που εξέπεμπε με
τον ασύρματο. Αυτές οι συσκευές HF/DF
(High Frequency/Direction Finding, αποκαλού-
μενες "χαφ-νταφ" από τους ναύτες των Συμ­
μάχων) ήταν βέβαια απείρως πιο χρήσιμες
όταν φέρονταν πάνω στα ίδια τα πολεμικά
πλοία που συνόδευαν μια νηοπομπή, διότι
αν τα σκάφη περίμεναν να γίνει η ραδιογω-
νιομέτρηση από τις κεραίες της ξηράς, να
κωδικοποιηθεί το σήμα και να τους σταλεί
με τον ασύρματο, ο χρόνος που θα μεσολα­
βούσε θα καθιστούσε πρακτικά άχρηστη
την πληροφορία επειδή το U-Boote θα είχε
μετακινηθεί.
Τα τεχνολογικά επιτεύγματα όμως δεν
θα μπορούσαν από μόνα τους να χαρίσουν
στις ανθυποβρυχιακές δυνάμεις τη νίκη.
Χρειάζονταν οι κατάλληλοι άνθρωποι για να
επανδρώσουν και να διοικήσουν τα πολεμι­
κά πλοία και οι κατάλληλοι ηγέτες για να συ­
ντονίσουν την όλη προσπάθεια. Οι ήδη με­
γάλες δυσκολίες στην οργάνωση αυξάνο­
νταν σε απίστευτο βαθμό από τις διαφορε-
τικές μεθόδους με τις οποίες Αμερικανοί
και Βρετανοί χειρίζονταν τις ναυτικές τους
δυνάμεις. Οι διαφορές εκτείνονταν από θ έ ­
ματα τακτικής και διοίκησης μέχρι τεχνικές
Θολής, σημάτων και μεθόδων επικοινωνίας
Στο Βασιλικό Ναυτικό επικρατούσε η εντύ­
πωση ότι οι Αμερικανοί ήταν "ανώριμοι', ενώ
η άλλη πλευρά θεωρούσε τα βρετανικά
δόγματα "απαρχαιωμένα". Η κρίσιμη έλλει­
ψη ή αδυναμία συνεργασίας ευθυνόταν ά­
μεσα για μια σειρά καταστροφών που υπέ­
στησαν οι συμμαχικές νηοπομπές το 1942.
Οπως ήταν φυσικό η επίλυση του προβλή­
ματος απασχόλησε για αρκετό χρόνο τον
Ρούζβελτ και τον Τσώρτσιλ στην Καζα-
μπλάνκα. Τελικά τα επιτελεία τους κατέλη­
ξαν σε μια σολομώντεια λύση, εγκαθιδρύο­
ντας τρεις ισοδύναμες διοικήσεις: ΗΠΑ,
Βρετανία και Καναδάς θα πραγματοποιού­
σαν τις δικές τους επιχειρήσεις με τον δικό
τους τρόπο στον δικό τους χώρο, έχοντας
όμως αρμονική συνεργασία στα όρια των
περιοχών ευθύνης τους.
Ο περίεργος αυτός συμβιβασμός ήταν
ουσιαστικά προϊόν σκέψης του ναυάρχου
Ερνεστ Κινγκ, αρχηγού του Αμερικανικού
Ναυτικού. Ο έλεγχος των νηοπομπών στον
βόρειο Ατλαντικό θα κατανεμόταν μεταξύ
των Καναδών και των Βρετανών, καθένας
από τους οποίους θα έλεγχε έναν χώρο επι­
χειρήσεων που εκτεινόταν από τις ακτές
του ως το μέσο του ωκεανού, το οποίο ορί­
στηκε στις 47 μοίρες δυτικό γεωγραφικό μή­
κος. Το "κομμάτι" που απέμεινε έτσι στους
Αμερικανούς ήταν ένας μάλλον περιορισμέ­
νος χώρος μεταξύ του λιμανιού της Νέας
Υόρκης και του Χάλιφαξ στη Νέα Σκωτία. Ο­
μως αυτοί επωμίζονταν και την ευθύνη συ­
Συμμαχικά πολεμικά πλοία μίας ομάδας υποστήριξης πλέουν στον Ατλαντικό κάποιο ήσυχη
ημέρα. Συχνά η θάλασσα ταραζόταν από θυελλώδεις ανέμους που καθιστούσαν το
ανθυποβρυχιακό έργο ακόμα πιο δύσκολο.
νοδείας των τάνκερ που έπλεαν από την
Καραϊβική ή τις Ολλανδικές Δυτικές Ινδίες
προς τη Βρετανία. Τα αεροσκάφη μακράς α­
κτίνας δράσης θα μπορούσαν να επιχειρούν
οπουδήποτε χρειαζόταν χωρίς κανέναν πε­
ριορισμό. σε όποιο κράτος και αν ανήκαν.
Με τον σαφή αυτό καθορισμό ζωνών ευθύ­
νης ο ναύαρχος Κινγκ έλυσε έξυπνα και α­
πλά το πρόβλημα της δημιουργίας τριβών
στο συμμαχικό στρατόπεδο και απελευθέ­
ρωσε τις ναυτικές δυνάμεις από τα δεσμά
της γραφειοκρατίας για να επικεντρωθούν
στο έργο τους.
Ο επικεφαλής της βρετανικής ζώνης,
που αποκαλείτο "Δυτικές Προσβάσεις", ή­
ταν μια χαρισματική προσωπικότητα, ο ναύ­
αρχος σερ Μαξ Χόρτον, τον οποίον ο Νταί-
νιτς αποκαλούσε "ο προσωπικός μου αντί­
παλος αρχηγός". Είχε αναλάβει τα καθήκο-
ντά του τον Νοέμβριο του 1942, όταν αντι­
κατέστησε τον ναύαρχο σερ Πέρσυ Νομπλ.
Σύμφωνα με τις περιγραφές των υφισταμέ­
νων του ήταν ένας άνθρωπος που προκα-
λούσε φόβο και δέος. Ο Χόρτον δεν ανεχό­
ταν τους ανόητους ή τους βαρετούς αν­
θρώπους και κάποτε διέκοψε τη μακροσκε­
λή ανάλυση ενός μετεωρολόγου του που μι­
λούσε για "ψυχρά μέτωπα" και προβλέψεις
καιρού λέγοντάς του: "Εχεις κοιτάξει ποτέ
έξω από το παράθυρό σου;“. Οντας ο ίδιος
διακεκριμένος κυβερνήτης υποβρυχίου κα­
τά τον Α1Παγκόσμιο Πόλεμο, πίστευε ακρά­
δαντα ότι οι επιθετικές τακτικές έναντι των
U-Boote έπρεπε πάντα να συμβαδίζουν με
τις αμυντικές. Για τον σκοπό αυτό σχημάτι­
σε τις ομάδες υποστήριξης, που συνήθως
περιελάμβαναν (εκτός από αρκετά αντιτορ-
πιλλικά και κορβέτες) και ένα τουλάχιστον
αεροπλανοφόρο, με αποστολή να συνδρό­
μου ν τα συνοδευτικά πλοία μιας νηοπομπής
αν αυτά καλούσαν σε βοήθεια.
ONS 5: Η Ν Η Ο Π Ο Μ Π Η
ΠΟΥ ΤΣΑΚΙΣΕ
ΤΟΥΣ "ΓΚΡΙΖΟΥΣ ΛΥΚΟΥΣ"
Την Πρωτομαγιά του 1943 οι Γερμανοί
παρέτασσαν 134 υποβρύχια εν πλω, 118 από
αυτά στον βόρειο Ατλαντικό - 58 από τα ο­
ποία περιπολούσαν ήδη στις περιοχές ευ­
θύνης τους οργανωμένα σε τέσσερις "αγέ­
λες" (τα υπόλοιπα 60 είτε έπλεαν προς τις
θέσεις τους, είτε επέστρεφαν στις βάσεις
τους).
Ο Μάιος άρχισε με έναν πολύ κακό οιω­
νό, όταν το βράδυ της 3ης του μήνα το U-
659 του Χανς Στοκ συγκρούστηκε υπό συν­
θήκες κακής ορατότητας με το U-439, ένα
υποβρύχιο Type VIIC με κυβερνήτη τον
25χρονο Χέλμουτ φον Τίπελσκιρχ. Από τα 94
μέλη των δύο πληρωμάτων διασώθηκαν μό­
νο 12. Λίγο αργότερα το U-465 του Χάιντς
Βολφ αιφνιδιάστηκε στον Βισκαϊκό κόλπο
από ένα αεροσκάφος Sunderland και
βυθίστηκε αφήνοντας στην
επιφάνεια μόνο 30 επιζώ-
ντες ναύτες του και μια
κηλίδα πετρελαίου με διά­
μετρο 300 m. Το χειρότε­
ρο ήταν πως τρεις νηο-
ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡ ΙΑ
 wr τις εκτεταμενες γραμμές
-.EC)-: μ : γερμανικών υποβρυχίων και
ασφαλείς στον προορισμό
rn c If η ή 1 όμως ετοιμαζόταν να χιζε
ι από την Αγγλία και οι Γερμανοί ή-
φ η ο μ έ ν ο ι να την αποδεκατίσουν.
13πλοία που αποτελούσαν τη νηοπο-
-: C \ S 5 ανάμεσά τους και
■ τα Αγιος Γεώργιος"
κόλας*) είχαν αδειάσει το φορτίο
τε λιμάνια της Βρετανίας και έ-
ζ~: _.α σύντομη ανάπαυλα για την ξε-
KOU0G η των πληρωμάτων τους όφειλαν
m a va φαγματοποιήσουν το εξίσου επικίν-
δυνο t Λοση για να λάβουν νέο
Ναύτες ενός καναδικού πολεμικού
ετοιμάζονται να εκτοξεύσουν μία βόμβα
βυθού, ενώ λίγο μακρύτερα εκρήγνυται η
προηγούμενη.
φορτίο. Η αποστολή της νηοπομπής φαινό­
ταν καταδικασμένη σε αποτυχία πριν ακόμα
φύγει από τη Βρετανία. Ο πλους της θα άρ­
απο- στα τέλη Απριλίου του 1943. Ομως ο
καιρός στον Ατλαντικό εξελισσόταν τόσο ά­
σχημα όσο και στο μέσο του χειμώνα που εί­
χε περάσει. Το γεγονός ότι τα πλοία της νη­
οπομπής επέστρεφαν άδεια στις ΗΠΑ και
στον Καναδά δημιουργούσε ένα επιπλέον
πρόβλημα, διότι η έλλειψη βάρους μείωνε
την ευστάθειά τους σε περίπτωση έντονου
κυματισμού.
Την ευθύνη των πολεμικών που απάρτι­
ζαν την Ομάδα Συνοδείας Β7 είχε ο
30χρονος πλοίαρχος Πήτερ Γκρέτον, που ε-
πέβαινε στο αντιτορπιλλικό "Duncan" και διέ­
θετε επιπλέον τη φρεγάτα "Tay", τις κορβέ­
τες "Loose-strife", "Pink", "Snowflake" και
"Sunflower", δύο εξοπλισμένα σκάφη
("Northern Gem" και "Northern Spray") και το
τάνκερ "British Lady". Ενα δεύτερο βρετανι­
κό αντιτορπιλλικό, το "Vidette" του Ραίημοντ
Χαρτ, θα ενωνόταν με τις δυνάμεις του
Γκρέτον κοντά στην Ισλανδία. Το σημαντικό
ήταν πως τόσο το "Duncan", όσο και το "Tay"
διέθεταν από μια συσκευή HF/DF που εκείνη
την εποχή "άξιζε το βάρος της σε χρυσό".
Από πάνω τους πετούσαν συνεχώς αε­
ροσκάφη Liberator και Β-25 που φρόντιζαν
να ενημερώνουν τον διοικητή της νηοπο­
μπής για εχθρικά υποβρύχια και απειλητικά
παγόβουνα. Το πρωί της 1ης Μαϊου ο καιρός
χειροτέρευσε σε απελπιστικό βαθμό. Τα θ ε ­
όρατα κύματα όχι μόνο επιβράδυναν τα ε­
μπορικά πλοία στους 2,7 kts, αλλά και κατέ­
στησαν αδύνατη τη διατήρηση ενός στοιχει­
ώδους σχηματισμού πλεύσης, διασκορπίζο-
ντάς τα σε μεγάλη έκταση και υποχρεώνο­
ντας τα συνοδευτικά πολεμικά να κατανα­
λώσουν αρκετά καύσιμα κινούμενα
αδιάκοπα πάνω-κάτω για να συγκεντρώ­
σουν πάλι όσα σκάφη απομακρύνονταν. "Υ­
πήρχαν στιγμές που η νηοπομπή μας φαινό­
ταν να είναι τελείως στατική", διηγείτο ο
γιατρός της βρετανικής κορβέτας
"Snowflake", επειδή τα εμπορικά πλοία α­
πλούστατα δεν μπορούσαν να προχωρή­
σουν αντίθετα στον ισχυρό άνεμο και στο
κύμα. Οι μηχανές τους λειτουργούσαν, οι έ­
λικες γύριζαν, αλλά εκείνα έμεναν ακίνη­
τα... Οι ζημιές που υφίσταντο τα πλοία μας
από τη θύελλα ήταν απίστευτες. Κανένας
δεν μπορεί να συνειδητοποιήσει τη φοβερή
δύναμη της θάλασσας, εκτός αν έχει δει με
τα μάτια του τι μπορεί να προκαλέσει. Κιβώ­
τια που τα είχαμε συγκολλήσει και βιδώσει
πάνω στο κατάστρωμα εξαφανίστηκαν και
δεν τα ξαναείδαμε ποτέ. Απίστευτη δύνα­
μη". Στις 2 του μήνα η ONS 5 βρισκόταν στα
ανοικτά της Ισλανδίας και κατευθυνόταν
νότια προς το Νιουφάουντλαντ όταν το υ­
ποβρύχιο U-258 (Βίλχελμ φον Μασενχάου-
ζεν) πέτυχε να γλιστρήσει μέσα στις τάξεις
της χωρίς να γίνει αντιληπτό από τα ASDIC
των πολεμικών και να βυθίσει το αμερικανι­
κό φορτηγό "McKeesport", εκτοπίσματος
6.1981. Με τον ίδιο τρόπο που οι καρχαρίες
μυρίζονται το αίμα αφήνοντας το επιθετικό
τους ένστικτο ελεύθερο να δράσει, τα γερ­
μανικά υποβρύχια της αγέλης "Star" επέπε­
σαν στη νηοπομπή προσπαθώντας να πλη­
σιάσουν σε απόσταση βολής για να στεί-
λουν εναντίον της εκ του ασφαλούς τις θα­
νατηφόρες τορπίλλες τους. Τουλάχιστον
άλλα επτά υποβρύχια αποκρούστηκαν από
τα συνοδευτικά σκάφη, που τα κράτησαν
μακριά από τα εμπορικά.
Παρακολουθώντας με έκδηλη αγωνία
την πορεία της νηοπομπής στους χάρτες
του επιτελείου του στο Λίβερπουλ ο ναύαρ-

50

Κύριο όπλο των συμμαχικών ανθυποβρυχιακών δυνάμεων κα­
τά των «λύκων» του Νταίνιτς τον Μάιο του 1943 παρέμενε η βό μ­
βα βυθού, ένα κυλινδρικό δοχείο με γόμωση από ισχυρή εκρηκτι­
κή ύλη, η οποία αρχικά ήταν τύπου Am atol, ύστερα M inol και από
το καλοκαίρι του 1942 Torpex. Η τελευταία, που ήταν η αποτελε­
σματικότερη από όλες, ήταν ουσιαστικά ένα μίγμα κυκλωνίτη,
ΤΝ Τ και ρινισμάτων αλουμινίου. Η τυπική «βαριά» βόμβα βυθού
M ark VII ζύγιζε 113 kg και βυθιζόταν μέσα στο νερό με ταχύτητα 5
m/sec. Η έκρηξή της γινόταν σε προκαθορισμένο βάθος, εκεί ό­
που είχε ρυθμιστεί ο υδροστατικός πυροκροτητής της, και η εκτό ­
νωση προκαλούσε μία γιγαντιαία σφαιρική «φυσαλίδα» αερίου η
οποία στο κέντρο της είχε θερμοκρασία 3.000 βαθμών Κελσίου
και ασκούσε στην περιφέρειά της μία τρομερή πίεση 50.000 ατμο­
σφαιρών. Το ισχυρότατο αυτό ωστικό κύμα αναπτυσσόταν μέσα σε
λίγα χιλιοστά του δευτερολέπτου και μεταδιδόταν μέσα στο νερό
με την ταχύτητα του ήχου (η οποία είναι σ χεδόν πενταπλάσια από
εκείνη που ισχύει στον αέρα). Αν και η ενέργεια ενός τέτοιου ω­
στικού κύματος διαχεόταν ανάλογα με το τετράγωνο της απόστα­
σης που κάλυπτε, μπορούσε να μεταφερθεί ταχύτερα και μακρύ­
τερα μέσα στο υγρό μέσο από ότι θα συνέβαινε στην ατμόσφαιρα,
λόγω της μεγαλύτερης πυκνότητας και της μη συμπιεστότητας
του νερού. Ετσι η πίεση που εδημιουργείτο από την έκρηξη μίας
βόμβας βυθού ήταν σε θέση να προκαλέσει διάρρηξη του εξωτε­
ρικού κελύφους ενός υποβρυχίου (που κατασκευαζόταν από χα­
λύβδινα ελάσματα πάχους 18,3 mm με τη δυνατότητα να αντέ-
ξουν θεωρητική πίεση 15 ατμοσφαιρών) από απόσταση έξι ως ο­
κτώ μέτρων ή να του προκαλέσει σοβαρές ζημιές ακόμα κι αν α­
πείχε 15 m. Κοντινά πλήγματα μπορούσαν εύκολα να αποβούν
μοιραία για τα 43 - 49 άτομα του πληρώματος ενός U-Boote.
Η εκτόνωση κάθε βόμβας βυθού έδινε μία σαφή ένδειξη στα
πληρώματα των σκαφών επιφανείας που εκτελούσαν τις βολές. Η
δημιουργία του ωστικού κύματος συνοδευόταν από την εμφάνιση
ενός ημισφαιρικού υδάτινου θόλου πάνω από την επιφάνεια, ενώ
λίγα δευτερόλεπτα αργότερα ακολουθούσε το «σπάσιμο» της φυ-
σαλίδας με τη μορφή τεράστιου πίδακα αφρού στο σημείο όπου
είχε γίνει η ρίψη της βόμβας. Τα σκάφη επιφανείας μπορούσαν εί­
τε να ρίξουν απλά τις βόμβες βυθού στα απόνερά τους είτε, να τις
εκτοξεύσουν σε αρκετή απόσταση με τη βοήθεια δύο κατάλληλων
όλμων που βρίσκονταν ανά ζεύγη στην αριστερή και στη δεξιά
πλευρά τους. Κατά τα πρώτα χρόνια του πολέμου οι κυβερνήτες
συνήθιζαν να ρίχνουν τις βόμβες βυθού σε πεντάδες, χρησιμο­
ποιώντας και τους δύο τρόπους εκτόξευσης σε τυχαίους συνδυα­
σμούς. Το 1943 όμως η συσσωρευμένη εμπειρία στον ανθυπ οβρυ­
χιακό αγώνα είχε δείξει ότι η αποτελεσματικότερη τεχνική επίθε­
σης ήταν η ρίψη 10 βομβών βυθού: έξι ρίπτονταν πίσω από το
πλοίο και τέσσερις εκτοξεύονταν με όλμους, ενώ οι μισές ρυθμί­
ζονταν να εκραγούν πάνω από το εκτιμώμενο βάθος του στόχου
και οι άλλες μισές χαμηλότερα. Με αυτόν τον τρόπο οι 10 βόμβες
βυθού διασκορπίζονταν σε σχετικά μεγάλη έκταση. Υστατο όπλο
των ανθυποβρυχιακών δυνάμεων ήταν η υπερβόμβα βυθού M ark
X, με γόμωση 908 kg, που διανεμόταν μία ανά πλοίο και προοριζό­
ταν για την καταστροφή στόχων οι οποίοι πιστευόταν ότι είχαν κα-
ταδυθεί σε μεγάλο βάθος, πέρα από τα 168 m που έφθαναν οι κοι­
νές M ark V II.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡ ΙΑ
χος Χόρτον κατέληξε στο σωστό συμπεοα-
σμα: η δοκιμασία είχε μόλις αρχίσει και η
ONS 5 θα υφίστατο ακόμα σφοδρότερες ε­
πιθέσεις στη συνέχεια. Οι Γερμανοί διεθε-
ταν τέσσερις "αγέλες" υποβρυχίων κατά μή-
κος της διαδρομής της νηοπομπής με 41
συνολικά U-Boote. Ομως και οι Βρετανοί
μπορούσαν να ελπίζουν σε ενισχύσεις. Μια
μοίρα πέντε αντιτορπιλλικών τους (τα
Offa". "Penn". "Panther". "Impulsive· και
"Oribi") έτυχε να σταθμεύει στο λιμάνι Σαιν
Τζων του Νιουφάουντλαντ και ο Χόρτον τη
διέταξε να σπεύσει ολοταχώς για να βοηθή­
σει τη νηοπομπή. Τα πολεμικά αυτά έφθα-
σαν στην καταλληλότερη στιγμή, όταν το
"Duncan" κόντευε πια να μείνει από καύσιμα
και να καταστεί εύκολος στόχος για τα U-
Boote που περιτριγύριζαν την ONS 5. Την ε­
πόμενη μέρα ο Γκρέτον έλαβε τη δύσκολη
αλλά επιβεβλημένη απόφαση να αποσπάσει
το "Duncan" από την υπόλοιπη δύναμη και
να το οδηγήσει στο Σαιν Τζων για ανεφοδια­
σμό, καθώς η φουρτουνιασμένη θάλασσα
καθιστούσε αδύνατο τον ανεφοδιασμό του
εν πλω από το "British Lady". Οταν το πλοίο
μπήκε στο λιμάνι η στάθμη καυσίμων του εί­
χε φθάσει στο 4%! Ο Γκρέτον, που η θαλασ­
σοταραχή τον εμπόδισε να μεταφερθεί σε
άλλο πολεμικό, ήταν πια υποχρεωμένος να
μείνει κολλημένος στο Σαιν Τζων ενώ η ONS
5 απομακρυνόταν.
Η υπόλοιπη νηοπομπή συνέχισε να δοκι­
μάζεται σκληρά. Τρία από τα αντιτορπιλλικά
(το "Impulsive“, το "Panther" και το "Penn") έ-
φθασαν επίσης στο όριο της αυτονομίας
τους και αποσπάσθηκαν για να γεμίσουν τις
δεξαμενές τους. Είχαν καταναλώσει μεγάλο
μέρος από τα καύσιμά τους κατά τους αδιά­
κοπους ελιγμούς για να αποκρούσουν τα
γερμανικά υποβρύχια και κάθε σκέψη για α­
νεφοδιασμό τους εν πλω εξακολουθούσε να
αποκλείεται λόγω της κακοκαιρίας. Το
"Northern Gern“ τα μιμήθηκε λίγο αργότερα.
Ο Χόρτον δεν έχασε χρόνο: διέταξε μια δεύ­
τερη ομάδα υποστήριξης με τα πολεμικά
"Pelican", "Wear", "Jed" και "Spey" να συνδρά­
μει τη νηοπομπή. Ενώ όμως αυτή βρισκόταν
ακόμα καθ' οδόν και η ένταση των ανέμων
είχε πέσει στα έξι Μπωφόρ η ONS 5 (της συ­
νοδείας της οποίας ηγείτο πλέον ο Ρόμπερτ
Σέργουντ επί της φρεγάτας "Tay") δέχθηκε
μια επίθεση ασυνήθιστης σφοδρότητας.
Τη νύκτα της 4ης Μαϊου και καθώς οι σι-
λουέτες των φορτηγών διαγράφονταν κα­
θαρά στον ορίζοντα, οι Γερμανοί "κουρσά­
ροι" ολοκλήρωναν γύρω από την ONS 5 την
εντυπωσιακότερη συγκέντρωση υποβρυ­
χίων τους που έγινε ποτέ εναντίον νηοπο­
μπής. Στα 27 υποβρύχια που ανήκαν στη
συνδυασμένη "αγέλη" "Fink" (ένωση των
"Star" και "Specht"), η οποία δρούσε χωρισμέ­
νη σε υπο-ομάδες πέντε ή έξι σκαφών καλύ­
πτοντας μια γραμμή μήκους 570 km, προ­
στέθηκαν με διαταγή του Γκοτ άλλα 14 U-
Boote που αποσπάσθηκαν από την "αγέλη"
“Amsel". Σε όλα έφθασε το μήνυμα του ναυ­
άρχου Νταίνιτς: "Είμαι σίγουρος ότι θα πο­
λεμήσετε με όλα τα όπλα που διαθέτετε.
Μην υπερεκτιμάτε τον αντίπαλό σας, αλλά
Γζρμανός αξιωματικός παρατηρεί ένα εμπορικό πλοίο που πλέει μόνο του σε μικρή σχετικά
απόσταση, λίγο πριν το υποβρύχιο εκτοξεύσει τις τορπίλλες του. Το 1943 ελάχιστα σκάφη
των Συμμάχων έπλεαν έξω από τα πλαίσια των νηοπομπών, υποχρεώνοντας έτσι τους
Γερμανούς να αναμετρη&ούν με τις ισχυρές μοίρες συνοδείας κάθε φορά που
προσπαθούσαν να τα προσβάλουν.
κτυπήστε τον σκληρά!1'. Οι Βρετανοί αντιλή-
φθηκαν την ύπαρξη των αθέατων κυνηγών
τους από τις συσκευές HF/DF, που ανακάλυ­
πταν εκπομπές σημάτων σχεδόν από κάθε
σημείο του ορίζοντα.
Τα γερμανικά υποβρύχια εκτόξευσαν
μαζικά τις τορπίλλες τους από αρκετές κα­
τευθύνσεις, βυθίζοντας επτά πλοία σε μια
λυσσαλέα μάχη που διήρκεσε δυόμισι ώρες.
Το επόμενο πρωί έστειλαν στον βυθό τέσ­
σερα ακόμα άτυχα φορτηγά που είχαν απο­
μονωθεί από τον κύριο όγκο της νηοπο­
μπής. Μόνο ένα υποβρύχιο κινδύνευσε σο­
βαρά κατά την επίθεση, όταν δέχθηκε τα
πυρά ενός νέου ανθυποβρυχιακού όπλου
των Συμμάχων που ονομαζόταν "σκαντζό­
χοιρος": επρόκειτο ουσιαστικά για έναν
24πλό εκτοξευτή που έστελνε μικρές βόμ­
βες των 14,5 kg σε απόσταση 250 m μπροστά
από το πλοίο. Σε αντίθεση με τις κοινές
βόμβες βυθού, τα βλήματα του "σκαντζό­
χοιρου" εκρήγνυντο μόνον όταν προσέ-
κρουαν σε υποβρύχιο ή στον βυθό, λύνο­
ντας το πρόβλημα του προγραμματισμού
του ακριβούς βάθους εκτόνωσής τους, ενώ
το γεγονός ότι όσα από αυτά αστοχούσαν
δεν τάραζαν με τις εκρήξεις τους τα νερά
καθιστούσε δυνατή τη διατήρηση της επα­
φής ASDIC των δυνάμεων επιφανείας με
τον στόχο τους. Ηταν ακριβώς ο "σκαντζό­
χοιρος" της κορβέτας "Pink" εκείνος που πέ­
τυχε σε μια από τις επτά ομοβροντίες του
να θέσει εκτός μάχης με αρκετές ζημιές το
υποβρύχιο U-358 του Ρολφ Μάνκε. To U-638
του 2βχρονου Οσκαρ Στάουντινγκερ στά­
θηκε λιγότερο τυχερό και βυθίστηκε αύταν­
δρο από την κορβέτα "Sunflower". Παρά την
απώλεια όμως περίπου 36 γερμανικά υπο­
βρύχια παρέμεναν ακόμα γύρω από τη νηο­
πομπή καραδοκώντας για να της καταφέ­
ρουν αυτό που οι κυβερνήτες των πολεμι­
κών συνοδείας υποψιάζονταν: την "ολοσχε­
ρή εξόντωση".
Καθώς η νύκτα έπεφτε στις 5 Μαϊου η ε­
πιφάνεια του ωκεανού καλύφθηκε από πυ­
κνή ομίχλη. Σε εκείνα τα γεωγραφικά πλάτη
τα ζεστά νερά του Ρεύματος του Κόλπου
δημιουργούν συχνά αυτό το φαινόμενο ό­
ταν συναντούν τις ψυχρές αέριες μάζες του
Ρεύματος του Λαμπραντόρ. Η ομίχλη καθή­
λωσε τα συμμαχικά αεροσκάφη, αλλά προ-
κάλεσε και απόλυτη σύγχυση στην αποστο­
λή των Γερμανών. Τα U-Boote δεν διέθεταν
ραντάρ και ευρισκόμενα στην επιφάνεια
δρούσαν πλέον στα τυφλά. Τα πολεμικά συ­
νοδείας που ήταν εξοπλισμένα με ραντάρ
μήκους κύματος 10 cm είχαν το αποφασιστι­
κό πλεονέκτημα, αφού μπορούσαν να
“δουν" τους στόχους τους μέσα από την ο­
μίχλη με απόλυτη ευκρίνεια. "Αναδύθηκα
μέσα σε μαύρο σκοτάδι - δεν μπορείς να
δεις ούτε το χέρι σου μπροστά στο πρόσω- fij
πό σου", έλεγε ο κυβερνήτης του U-707, *»«*
Γκύντερ Γκρέτσλερ. Τα πολεμικά απέκρου-
σαν 24 επιθέσεις και βύθισαν το U-531 (Χέρ-
μπερτ Νέκελ), το U-630 (Βέρνερ Βίνκλερ)
και το U-192 (Βέρνερ Χάππε) με βόμβες βυ­
θού και το U-125 του ΟύλριχΦόλκερς με εμ­
βολισμό χωρίς να χάσουν ούτε ένα εμπορι­
κό πλοίο, ενώ προκάλεσαν σοβαρές ζημιές
σε άλλα τρία U-Boote.
Το ηθικό της ONS 5 ανέβηκε κατακόρυ-
φα την επόμενη μέρα, με την άφιξη της
δεύτερης Ομάδας Υποστήριξης (EG1), η ο­
ποία κατέφθασε "με τις πλώρες των πολεμι­
κών να σκαρφαλώνουν στα κύματα". Ενα
από τα σκάφη της, το "Pelican", πέτυχε να
βυθίσει το U-438 του Χάινριχ Χάινσον με μια
καλά υπολογισμένη ομοβροντία 10 βομβών
βυθού που ρυθμίστηκαν να εκραγούν σε
βάθη μεταξύ 15 και 45 m. Ενα δεύτερο γερ­
μανικό υποβρύχιο, το U-534, μόλις που πρό­
λαβε να σωθεί καταδυόμενο ενώ ο πυργί­
σκος του είχε γίνει κόσκινο από τα βρετανι­
κά πυρά. Την ίδια μέρα ο Νταίνιτς, που ε-
λάμβανε αδιάκοπα αναφορές για την πο­
ρεία της μάχης, διαπίστωσε με ανησυχία
πως τα υποβρύχιά του είχαν εισέλθει μέσα
στην ακτίνα δράσης των αεροσκαφών που
επιχειρούσαν από το Νιουφάουντλαντ και
ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣ ΤΟ Ρ ΙΑ
 ότι η ONS 5 είχε ενισχυθεί με τέσσερις ακό­
μα καναδικές κορβέτες Ετσι διεταξε τα υ­
ποβρύχιά του να διακόψουν την καταδίωξη
της νηοπομπής και να αποσυρθούν ανατο-
λικότερα. όπου θα έπρεπε να σχηματίσουν
νέες γραμμές περιπολίας για να αναχαιτί­
σουν δύο άλλες νηοπομπές που εκινούντο
προς τη Βρετανία.
Η 'οδύσσεια' της ONS 5 είχε τελειώσει.
Οι γερμανικές προσβολές τής είχαν στοιχί­
σει το 1/3 των πλοίων της. αλλά η επιβίωση
των υπολοίπων μπορούσε να χαρακτηριστεί
ως ένας απίστευτος θρίαμβος. Σε άλλες ε­
ποχές μια τόσο φοβερή συγκέντρωση "αγε­
λών" των U-Boote θα ήταν ικανή να κατα­
βροχθίσει ολόκληρη τη νηοπομπή και να
μετατρέψει την αποστολή της σε ταξίδι χω­
ρίς επιστροφή. Η ομαδική δράση των συμ­
μαχικών ομάδων υποστήριξης και συνοδεί­
ας σε συνδυασμό με τα τεχνολογικά τους
μέσα είχαν δημιουργήσει την αποφασιστική
διαφορά. Ετσι τη στιγμή που έφθασε στα λι­
μάνια του προορισμού της η νηοπομπή ONS
5 μπορούσε να καυχηθεί δίκαια ότι είχε το
προνόμιο να δεχθεί την επίθεση περισσοτέ­
ρων γερμανικών υποβρυχίων (50-60) από ο-
ποιαδήποτε άλλη νηοπομπή στον πόλεμο.
Στις μισές από τις 20 ημέρες που διήρκεσε
το ταξίδι της αγωνίστηκε εναντίον των προ­
σβολών από εχθρικά υποβρύχια και σε ένα
μόνο 24ωρο απέκρουσε όχι λιγότερες από
25 επιθέσεις των "λύκων" του Νταίνιτς κατα-
στρέφοντας επτά από τα τρομερά υποβρύ­
χιά του (το U-209 του Μπρόντα είχε "τραυ­
ματιστεί" στις 5 Μαϊου και έπαψε να δίνει
σημεία ζωής δύο μέρες αργότερα, ενώ προ­
σπαθούσε να επιστρέφει στη Γαλλία). Επτά
άλλα είχαν αναγκαστεί να πάρουν την άγου­
σα για τη βάση τους και 11 είχαν υποστεί
διάφορες ζημιές. Δίκαια ίσως οι ιστορικοί
β2 χαρακτήρισαν τη μάχη της ONS 5 ως "το Μι-
■■ ντγουέη του Ατλαντικού".
Η ΠΛΑΣΤΙΓΓΑ ΓΕΡΝΕΙ
ΟΡΙΣΤΙΚΑ
Ο Γερμανός ναύαρχος (που θεωρούσε
την ξαφνική αλλαγή του καιρού ως κύρια
αιτία της αποτυχίας σε βάρος της ONS 5) εί­
χε την ευκαιρία να λάβει και άλλα πικρά μα­
θήματα κατά τις αμέσως επόμενες τρεις ε­
βδομάδες, όταν 600 εμπορικά πλοία οργα­
νωμένα σε 14 νηοπομπές διέσχισαν τον Ατ­
λαντικό. Στις 11 Μαϊου τα U-Boote των "αγε­
λών" "Rhein" και "Amsel” έστειλαν γρήγορα
στον βυθό τρία φορτηγά πλοία που είχαν α­
πομακρυνθεί από τη νηοπομπή ΗΧ237 και
στη συνέχεια έσπευσαν να επιτεθούν στον
κύριο όγκο της. Βρέθηκαν όμως αντιμέτωπα
με απίστευτα ισχυρές και ικανές δυνάμεις
συνοδείας, οι οποίες περιελάμβαναν και το
βρετανικό αεροπλανοφόρο "Biter". Κανένα
υποβρύχιο δεν κατάφερε να διαπεράσει την
ασπίδα προστασίας των πολεμικών, παρά τις
επανειλημμένες προσπάθειές τους στις 11
και στις 12 του μήνα. To U-89 του Ντήτριχ
Λόχμαν, το U-456 του Μαξ Μάρτιν Τάιχερτ
και το U-753 του Αλφρεντ φον Μανστάιν κα-
ταστράφηκαν όταν επέμειναν περισσότερο
ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣ ΤΟΡ ΙΑ
από όσο επέβαλλε η φρόνηση. Σε κάθε περί­
πτωση το τελειωτικό κτύπημα δόθηκε από
σκάφη επιφανείας, τα οποία όμως καθοδη­
γούντο στους στόχους τους από υδροπλάνα
Sunderland ή αεροσκάφη Swordfish του "Biter"
που είχαν εντοπίσει τους Γερμανούς είτε ο­
πτικά, είτε μέσω των ραντάρ τους.
Η Ομάδα Υποστήριξης κινήθηκε κατό­
πιν δυτικά για να βοηθήσει τη νηοπομπή
SC129, που είχε υποστεί επί 48 ώρες λυσσα­
λέες επιθέσεις από τις "αγέλες" “Rhein“ και
"Drossel" (τουλάχιστον 18 υποβρύχια). Ανά­
μεσα στους Γερμανούς κυβερνήτες συμπε-
ριλαμβάνονταν και περίφημοι άσσοι όπως ο
Ζίγκφρηντ φον Φαίρστνερ (επί του U-402), ο
οποίος τον προηγούμενο Φεβρουάριο είχε
πετύχει επτά βυθίσεις εμπορικών πλοίων
μέσα σε μια ημέρα!
Με μια επίθεση σε κατάδυση το βράδυ
της 11 ης Μαϊου ο Φαίρστνερ πέτυχε να τορ-
πιλλίσει δύο φορτηγά πριν οι βόμβες βυθού
των πολεμικών της νηοπομπής τον υποχρε­
ώσουν να απομακρυνθεί για να επισκευάσει
τις ζημιές του. Αργότερα την ίδια νύκτα το
υ-223του Καρλ Γιούργκεν Βάχτερ πλησίασε
την SC129 σε ανάδυση από την πίσω πλευρά
της, όταν εντοπίστηκε από το ραντάρ του
πολεμικού "Hesperus" στο οποίο επέβαινε ο
πλοίαρχος Ντόναλντ ΜακΙντάιρ. Ο Βάχτερ
επιχείρησε να καταδυθεί. Ομως ο σας ευθύνη".
ΜακΙντάιρ ήταν παλιός γερόλυκος της θά­
λασσας για να αφήσει να του ξεφύγει ένα
τέτοιο θήραμα. Εκείνος ήταν άλλωστε που
είχε καταστρέψει το 1941 τα υποβρύχια των
φοβερών άσσων Οττο Κρέτσμερ και Γιόακιμ
Σέπκε. Παρατηρώντας τα απόνερα που ά­
φηνε το γερμανικό υποβρύχιο, το οποίο δεν
πρόλαβε να κατέβει αρκετά βαθιά αρκετά
γρήγορα, ο Βρετανός πλοίαρχος εκτίμησε
σωστά την πορεία και το βάθος του και του
έστειλε καταιγισμό βομβών βυθού που του
προκάλεσαν αβαρίες και το ανάγκασαν να
αναδυθεί. Ακολούθησαν μερικές από τις
πιο θεαματικές σκηνές μάχης που έγιναν
ποτέ στον Ατλαντικό, όταν ο Βάχτερ ευρι­
σκόμενος σε ανάδυση επάνδρωσε τα πυρο­
βόλα του και άρχισε να βάλλει κατά του
"Hesperus" εκτοξεύοντας εναντίον του και
τορπίλλες! Το βρετανικό αντιτορπιλλικό ό­
μως πλησίαζε το γερμανικό υποβρύχιο κατά
μέτωπο παρουσιάζοντας μικρό στόχο και οι
τορπίλλες αστόχησαν. Ο ΜακΙντάιρ θα μπο­
ρούσε πιο άνετα να εμβολίσει το θρασύτα-
το U-Boote, αλλά θυμόταν πως την τελευ­
ταία φορά που έκανε κάτι παρόμοιο, αν και
πέτυχε τον στόχο του, είδε το αντιτορπιλλι-
κό του να παραμένει στη ναυπηγική κλίνη
για τρεις μήνες προκειμένου να επισκευα­
στεί η πλώρη του. Ετσι προτίμησε να επιχει­
ρήσει να ανατρέψει το U-223 πλέοντας με
ταχύτητα πολύ κοντά του. Βλέποντας μερι­
κούς από τους Γερμανούς ναύτες να εγκα­
ταλείπουν έντρομοι το υποβρύχιο πηδώ­
ντας στη θάλασσα ο ΜακΙντάιρ απομακρύν­
θηκε πιστεύοντας ότι το U-Boote βυθιζόταν.
Ομως είχε άδικο. Αντιδρώντας με εκπληκτι­
κή ψυχραιμία ο Βάχτερ κατάφερε να φέρει
το τραυματισμένο υποβρύχιό του πίσω στο
Σαίν Ναζαίρ έπειτα από ταξίδι 12 ημερών!
Η επίθεση κατά της νηοπομπής SC129
είχε στοιχίσει στον Νταίνιτς ένα ακόμα από
τα υποβρύχιά του (το U-186 του Ζίγκφρηντ
Χέσμαν) έναντι δύο εμπορικών πλοίων που
βυθίστηκαν. Μια εβδομάδα αργότερα όμως
η αναλογία απωλειών έγειρε θλιβερά σε βά­
ρος του. Μέσα σε διάστημα τριών ημερών
τρεις διαφορετικές νηοπομπές κατόρθω­
σαν να πλεύσουν κυριολεκτικά μέσα από τις
γραμμές περιπολίας των γερμανικών υπο­
βρυχίων χωρίς να χάσουν ούτε ένα σκάφος
τους, στέλνοντας έξι U-Boote στον πυθμένα
του ωκεανού (το U-657 του Χάινριχ Γκόλνιτς,
το U-640 του Καρλ Χάιντς Νάγκελ, το U-954
του Οντο Λόβε, το U-273 του Χέρμαν Ρό-
σμαν, το U-381 του Γκραφ φον Πούκλερ ου-
ντ Λίμπουργκ που εξαφανίστηκε μυστηριω-
δώς και το U-258 του φον Μασενχάουζεν).
Παρά τους πολύ κακούς οιωνούς ο Νταίνιτς
διατήρησε την ατσάλινη αποφασιστικότητά
του εξορκίζοντας τους κυβερνήτες του να
αντέξουν την πίεση και στέλνοντάς τους το
ακόλουθο μήνυμα: "Αν υπάρχει κάποιος που
νομίζει ότι ο αγώνας εναντίον των νηοπο­
μπών δεν είναι πια δυνατός, δεν είναι πραγ­
ματικός κυβερνήτης υποβρυχίου. Η Μάχη
του Ατλαντικού γίνεται ολοένα και σκληρό­
τερη, αλλά είναι η αποφασιστική εκστρα­
τεία του πολέμου. Αναλογισθείτε την υψηλή
Ως επιστέγασμα της διαγραφόμενης συ­
ντριπτικής νίκης τους οι Σύμμαχοι σημείω­
σαν στις 21, 22 και 23 Μαϊου έναν νέο τριπλό
άθλο σε βάρος των U-Boote. Αυτές τις τρεις
ημέρες το βρετανικό υποβρύχιο "Sickle"
τορπίλλισε το U-303 του Καρλ Φραντς Χάινε
(20 από τους 44 άνδρες του πληρώματος χά­
θηκαν), το αμερικανικό αεροπλανοφόρο
"Bogue” βύθισε με τα Avenger του το υπο­
βρύχιο U-569 του Χανς Γιόχανσεν (η πρώτη
τέτοια επιτυχία για αεροπλανοφόρο των
ΗΠΑ στον Ατλαντικό) και το U-752 (Καρλ Ερ-
νστ Σρότερ) είχε το θλιβερό προνόμιο να γί­
νει το πρώτο υποβρύχιο που βυθίστηκε από
αεροπορική ρουκέτα.
Το "σκορ" ήταν φοβερά βαρύ για τους
Γερμανούς. Παρατηρώντας το ισοζύγιο νι­
κών και απωλειών ο Νταίνιτς διαπίστωσε ότι
είχε χάσει 34 υποβρύχια μέσα σε τρεις ε­
βδομάδες του Μαϊου. Η μεγαλύτερη ανησυ­
χία του πλέον δεν ήταν το μειωμένο εκτόπι­
σμα των βυθισμένων εμπορικών πλοίων, αλ­
λά οι τρομερές απώλειες που υφίσταντο τα
U-Boote, απώλειες τελείως δυσανάλογες με
τα πενιχρά αποτελέσματα που είχαν να πα­
ρουσιάσουν. Ξαφνικά το ένα μετά το άλλο
τα γερμανικά υποβρύχια άρχισαν να εξαφα­
νίζονται μυστηριωδώς κατά τη φάση της ε­
πιστροφής τους στα τσιμεντένια ορμητήρια
στη Γαλλία. Για να φθάσουν σε αυτά έπρεπε
να διασχίσουν τον Βισκαϊκό κόλπο, όπου σε
μήκος 300 km τα εξοπλισμένα με ραντάρ
συμμαχικά αεροσκάφη έκαναν κυριολεκτι­
κά θραύση. Καθώς ήταν αδύνατο για ένα U-
Boote να περάσει ολόκληρο τον κόλπο σε
κατάδυση, οι Βρετανοί πιλότοι εκμεταλλεύ-
θηκαν στο έπακρο την αδυναμία των υπο­
βρυχίων για να τα πλήξουν.
To U-663 (Χάινριχ Σμιντ) πήγε στον βυθό
 αύτανδρο, το U-266 (Ρολφ φον Γιέσσεν) είχε
την ίδια μοίρα, ενώ από το U-463 του Λέο
Βολφμπάουερ έμειναν μόνο κηλίδες λαδιού
και κομμάτια από ξύλινες σανίδες. Ο Νταί­
νιτς είχε υποψιαστεί πως οι Βρετανοί χρησι­
μοποιούσαν κάποιο είδος νέου ισχυρότε­
ρου ραντάρ και προκειμένου να το αποφύ-
γει έδωσε εντολή στα υποβρύχιά του να κι­
νούνται στον Βισκαϊκό κόλπο σε ανάδυση
μόνο κατά τη διάρκεια της νύκτας. Τα βρε­
τανικά αεροπλάνα όμως διέθεταν τους πα­
νίσχυρους προβολείς Leigh και το κυνήγι
των υποβρυχίων συνεχίστηκε αδυσώπητο.
Η νύκτα, που ως τότε ήταν ο πιστός σύμμα­
χος των U-Boote, άρχισε πια να τα προδίδει!
Ούτε ο εξοπλισμός κάποιων υποβρυχίων με
τέσσερα αντιαεροπορικά πυροβόλα των 20
mm και ένα των 37 mm μπόρεσε να δώσει λύ­
ση στο πρόβλημα. To U-563 του Γκούσταβ
Μπόρχαρντ και το U-440 του Βέρνερ Σβαφ
"σκοτώθηκαν" με διαφορά λίγων ωρών την
τελευταία μέρα του Μαϊου του 1943. Οι Γερ­
μανοί έχασαν 264 ναύτες κατά τη βίαιη "αε­
ροναυμαχία” του Βισκαϊκού εκείνον τον μή­
να και οι Βρετανοί 107 αεροπόρους τους (σε
7.500 ώρες πτήσης!).
Το σύνολο των 41 υποβρυχίων που έχα­
σε εκείνον τον Μάιο του 1943 (ένα στα τρία
από όσα βρίσκονταν στη θάλασσα) ο Νταί­
νιτς έμελλε να είναι το φοβερότερο μηνιαίο
τίμημα που θα πλήρωνε ποτέ. Η καταστρο­
φή προσέλαβε άλλωστε γι1αυτόν και προ­
σωπικές διαστάσεις: σε ένα από τα κουφά­
ρια των υποβρυχίων που αναπαύονταν στο
βυθό του Ατλαντικού βρισκόταν παγιδευ-
μένο το σώμα του 21χρονου γιου του, Πέ-
τερ. Είχε χαθεί μαζί με το υπόλοιπο πλήρω­
μα του U-954 κατά την πρώτη του περιπο­
λία, κατά τη διάρκεια της προσβολής της
νηοπομπής SC130 στις 19 Μαϊου 1943.
Το τίμημα ήταν πια πολύ βαρύτερο από
όσο μπορούσε να αντέξει ο ναύαρχος. Δεν
περίμενε καν να τελειώσει ο "Μαύρος
Μάιος" για να έχει τον γενικό απολογισμό
της δράσης στον Ατλαντικό. Προείχε η α­
σφάλεια των πληρωμάτων του και τα U-
Boote έπρεπε να προστατευθούν από την
πλήρη εξαφάνιση. Δεν δίστασε να μεταβεί
προσωπικά στην κατοικία του Φύρερ στο
Μπέργκχοφ και να του εξηγήσει τη δραματι­
κή κατάσταση στην οποία είχε περιέλθει το
Οπλο. Η καταστροφή 240.000 t εμπορικών
πλοίων δεν μπορούσε να αντισταθμίσει την
απώλεια περισσότερων από 1.500 έμπειρων
και δυσαναπλήρωτων αξιωματικών και ναυ­
τών, που ήταν ασύγκριτα πιο πολύτιμοι από
τα υποβρύχια στα οποία επέβαιναν. Η σφα­
γή των βετεράνων εθελοντών κινδύνευε να
σπάσει τη σπονδυλική στήλη των U-Boote
(αν δεν το είχε ήδη πετύχει). "Παρόλο που
δηλώνουν πως είναι έτοιμοι να θυσιαστούν
οι πιο έμπειροι κυβερνήτες, τιμημένοι με
τον Σταυρό των Ιπποτών με Φύλλα Δρυός
και Ξίφη", γράφει ο Καρτιέ, "κρίνουν αδύνα­
το να συνεχιστεί ο αγώνας με σκάφη που α­
ναπτύσσουν επτά κόμβους σε κατάδυση και
πρέπει να βγαίνουν στην επιφάνεια κάθε 24
ώρες για να αναπνεύσουν".
Με επείγον σήμα του «προς όλους τους
1
Η ύπαρξη αρκετών αντιτορπιλλικών
εξοπλισμένων με ραντάρ, συσκευές HF/DF
και ποικιλία ανθυποβρυχιακών όπλων, σε
συνδυασμό με το επιθετικό πνεύμα των
Βρετανών κυβερνητών, όχι μόνο
προστάτευσε αποτελεσματικά τις
νηοπομπές τον Μάιο του 1943, αλλά
κατάφερε θανάσιμο πλήγμα στα γερμανικά
υποβρύχια -από το οποίο δεν μπόρεσαν
ποτέ να συνέλθουν.
κυβερνήτες» στις 24 Μαϊου 1943 ο Νταίνιτς
διέταξε τα εναπομείναντα υποβρύχιά του
που έπλεαν ακόμα στον βόρειο Ατλαντικό
να αποσυρθούν άμεσα σε ασφαλέστερα ύ-
δατα νότια του Ισημερινού και στον Ινδικό
ωκεανό, διαβεβαιώνοντας τον Χίτλερ πως
σχεδίαζε να επαναλάβει τις επιθέσεις του
σε βάρος των συμμαχικών νηοπομπών «α­
μέσως μόλις θα έφθανε η περίοδος της νέ­
ας σελήνης» και όταν τα νέα όπλα, όπως η
ακουστική τορπίλλη και τα τετράδυμα α­
ντιαεροπορικά πυροβόλα των 20 mm, θα ή­
ταν διαθέσιμα. Ως τότε «δεν θα δρουν πα­
ρά μόνο στις μακρινές θάλασσες», γράφει ο
Καρτιέ, «αν φυσικά επιζήσουν κατά τον
πλου που πρέπει να επιχειρήσουν για να
φθάσουν ως εκεί». Στα απομνημονεύματα
που έγραψε μετά τον πόλεμο ο Νταίνιτς
φρόντισε να είναι περισσότερο ειλικρινής.
«Ηταν τον Μάιο του 1943», ανέφερε χαρα­
κτηριστικά, «που γνώριζα πια ότι είχαμε χά­
σει τη Μάχη του Ατλαντικού».
Παραδόξως η προσωπική γοητεία που α­
σκούσε ο ναύαρχος στον Χίτλερ όχι μόνο
τον έσωσε από τις συνηθισμένες εκρήξεις
θυμού του, αλλά του εξασφάλισε και κάθε
δυνατή βοήθεια για να συνέλθουν τα U-
Boote από το πλήγμα του Μαϊου. Ο Φύρερ υ-
ποσχέθηκε ότι θα χορηγούσε στο Ναυτικό
τον απαραίτητο χάλυβα και το εργατικό δυ­
ναμικό για να ανεβάσει την παραγωγή υπο­
βρυχίων από 27 σε 40 τον μήνα, θα σχημάτι­
ζε ειδικές μοίρες της Luftwaffe για την πα­
ροχή αεροπορικής υποστήριξης στα υπο­
βρύχια, θα επέσπευδε την παραγωγή νέων
συσκευών εντοπισμού του ραντάρ των Β ρ ε­
τανών, θα εξόπλιζε τα υποβρύχια με ισχυρό
αντιαεροπορικό οπλισμό και, το σπουδαιό­
τερο, θα υποστήριζε με κάθε τρόπο την α­
νάπτυξη του αναπνευστήρα «σνόρκελ», που
θα λύτρωνε τα πετρελαιοκίνητα U-Boote
από την ανάγκη να αναδύονται κάθε τόσο
για να φορτίζουν τους συσσωρευτές τους.
Παρά τις υποσχέσεις του Χίτλερ ο Γερ­
μανός ναύαρχος γνώριζε ότι θα έδινε στο ε­
ξής έναν άνισο αγώνα. Ηταν μια πικρή διαπί­
στωση για έναν ικανό διοικητή του οποίου
το Οπλο στις αρχές της άνοιξης άγγιξε σχε­
δόν τη νίκη, ενώ στην αρχή του καλοκαιριού
εκδιώχθηκε με τη βία από τις θάλασσες.
Στην ουσία έχασε τη μάχη για λίγους μήνες.
Αν διέθετε από τις αρχές του 1943 το «σνόρ­
κελ» τα υποβρύχιά του θα έπλεαν σχεδόν
πάντα σε κατάδυση και η ζημιά που θα μπο­
ρούσαν να προκαλέσουν στον αντίπαλο θα
ήταν ανυπολόγιστη. Οι Σύμμαχοι επιβεβαίω­
σαν με τον δικό τους τρόπο το γεγονός ότι
ο Μάιος αποτελούσε όντως την αποφασι­
στική καμπή του ανθυποβρυχιακού πολέ­
μου. Από τον επόμενο μήνα άρχισαν εντατι­
κές προετοιμασίες και μεταφορές στρατευ­
μάτων και υλικού προς τη Βρετανία στο
πλαίσιο της οργάνωσης της επιχείρησης
«Overlord», της αναμενόμενης μεγάλης α­
πόβασης στην κατεχόμενη ηπειρωτική Ευ­
ρώπη. Τεράστιοι αριθμοί προσωπικού και
πολεμικού υλικού έπρεπε να διακινηθούν
μέσω του Ατλαντικού για τα βρετανικά νη­
σιά και κάτι τέτοιο δεν θα μπορούσε να γί­
νει αν δεν είχε εξασφαλισθεί η απαλλαγή
των οδών επικοινωνίας από τη μάστιγα των
γερμανικών υποβρυχίων. Στους 12 μήνες
που προηγήθηκαν της απόβασης στη Νορ-
μανδία τα γερμανικά υποβρύχια κατάφεραν 53
να βυθίσουν μονο 92 απο τις χιλιάδες των
πλοίων που διέσχισαν τον ωκεανό για να με­
ταφέρουν στην Ευρώπη το υλικό το οποίο
κατέστησε αναπόφευκτη την ήττα του Γ ’
Ράιχ.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
(1) R. Cartier: ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΔΕΥΤΕΡΟΥ
ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ, Εκδόσεις
Πάπυρος, 1960.
(2) J. Dallies-Labourdette: U-BOOTE, Histoire
& Collections, 1996.
(3) M. Gannon: BLACK MAY, Harper Collins,
1998.
(4) P. Kaplan & J. Currie: WOLFPACK, Naval
Institute Press, 1997.
(5) T. Mulligan: NEITHER SHARKS NOR
WOLVES, Naval Institute Press, 1999.
(6) THE BATTLE OF THE ATLANTIC, Time-Life
Books, 1978.
(7) J. White: U-BOAT TANKERS, Naval Institute
Press, 1998.
(8) WOLFPACKS, Time-Life Books, 1992.
ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ Ι Σ ΤΟ Ρ ΙΑ
Ο ΕΡΥΘΡΟΣ ΣΤΡΑΤΟΣ
Β H A 1 U EM C T P IH E O E E C IK M E H A

Φ ϋ Η ΙΙΑ Μ Ε Η Τ C O IU U H N C T M H EC H O H

3Η0Η0ΝΜΗΜ3ABEPUIEP
PEAJIUiOCTb HAHJEfO BPON3BQACTBENHOl
ΠΠΑΗΑ-3Τ0 MinnNOHb) TPäÄBlüHKC
T B O P f lU IH E H O e a m M H 3 H 1
H CTAJII
ΚΑΤΑ ΤΗ ΔΕΚΑΕΤΙΑ ΤΟΥ 1930
ΟΙ ΘΕΜΕΛΙΩΔΕΙΣ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ
ΠΟΥ ΣΥΝΕΒΑΛΑΝ ΣΤΗΝ ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΟΥ
ΙΩΑΝΝΗΣ Π. ΣΩ ΤΗΡΟΠΟΥΛΟΣ
Διε&νολόγος - ΒΑ Political Science, Μ A International Politics
Η ΔΕΚΑΕΤΙΑ TOY 1930 ΑΠΕΤΕΛΕΣΕ ΓΙΑ ΤΗ ΣΟΒΙΕΤΙΚΗ ΕΝΩΣΗ ΤΗ
ΧΡΟΝΙΚΗ ΠΕΡΙΟΔΟ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΟΠΟΙΑ ΕΘΕΣΕ ΤΟΝ ΑΚΡΟΓΩΝΙΑΙΟ
ΛΙΘΟ ΓΙΑ ΤΗ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ ΤΟΥ ΠΑΝΙΣΧΥΡΟΥ ΣΚΛΗΡΟΤΡΑΧΗΛΟΥ
ΕΡΥΟΡΟΥ ΣΤΡΑΤΟΥ ΚΑΤΑ ΤΗ ΔΙΑΡΚΕΙΑ ΤΗΣ 0 ΕΡΥΘΡΟΣ ΣΤΡΑΤΟΣ,
ΜΕ ΤΗΝ ΚΑΘΟΔΗΓΗΣΗ ΤΟΥ ΣΤΡΑΤΑΡΧΗ ΤΟΥΧΑΤΣΕΦΣΚΙ,
ΜΕΤΕΞΕΛΙΧΘΗΚΕ ΑΠΟ ΕΝΑΝ ΟΛΙΓΑΡΙΘΜΟ ΕΠΑΝΑΣΤΑΤΙΚΟ
Διοικητής αποσπάσματος τεθωρακισμένων
δίνει οδηγίες στους άνδρες του κατά
διάρκεια ασκήσεων.
ΣΤΡΑΤΟ ΜΕ ΑΝΑΧΡΟΝΙΣΤΙΚΗ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ
ΑΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΤΕΣ ΣΧΕΣΕΙΣ ΜΕΤΑΞΥ ΤΩΝ ΑΞΙΩΜΑΤΙΚΩΝ ΚΑΙ ΤΩΝ
ΟΠΛΙΤΩΝ ΤΟΥ, ΣΕ ΕΝΑ ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΑ ΟΡΓΑΝΩΜΕΝΟ ΚΑΙ
ΣΥΓΧΡΟΝΟ ΠΟΛΥΠΛΗΘΕΣ ΣΤΡΑΤΕΥΜΑ, ΕΞΟΠΛΙΣΜΕΝΟ ΜΕ
ΣΥΓΧΡΟΝΟ ΜΗΧΑΝΟΛΟΓΙΚΟ ΚΑΙ ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΟ ΕΞΟΠΛΙΣΜΟ,
ΤΟ ΟΠΟΙΟ ΑΚΟΛΟΥΘΟΥΣΕ ΤΥΠΙΚΑ ΚΑΘΟΡΙΣΜΕΝΕΣ
ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΕΣ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΔΙΑΚΡΙΣΕΙΣ ΜΕΤΑΞΥ ΤΩΝ
ΑΞΙΩΜΑΤΙΚΩΝ ΚΑΙ ΤΩΝ ΟΠΛΙΤΩΝ. ΑΥΤΗ Η ΜΕΤΕΞΕΛΙΞΗ ΗΤΑΝ
ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑ ΑΦΕΝΟΣ ΠΑΡΑΓΟΝΤΩΝ ΠΟΥ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΤΗΚΑΝ
ΣΤΟ ΕΣΩΤΕΡΙΚΟ ΤΗΣ ΧΩΡΑΣ ΚΑΙ ΑΦΕΤΕΡΟΥ
ΤΩΝ ΑΝΑΔΥΟΜΕΝΩΝ Δ ΙΕ Θ Ν Ω Ν ΑΝΤΙΚ Ε ΙΜ Ε ΝΙΚ Ω Ν
Δ Ε Δ Ο Μ Ε Ν Ω Ν ΤΗΣ ΕΠΟΧΗΣ.
τις 3 Μαρτίου 1918 υπεγράφη μεταξύ του ε­
Σ
παναστατικού καθεστώτος της Ρωσίας και
των Κεντρικών Αυτοκρατοριών και των συμ­
μάχων τους η συνθήκη του Μπρέστ-Λιτόβσκ, 6άσει
της οποίας άνοιξε ο δρόμος για την ανεξαρτησία
πολλών μετέπειτα κυρίαρχων ευρωπαϊκών κρατών.
Με την οριστική λήξη του πολέμου και ακολούθως
τη Συνθήκη των Βερσαλλιών στις 28 Ιουνίου 1919
επιβεβαιώθηκε και ουσιαστικά η ανεξαρτησία της
Φινλανδίας, της Πολωνίας, της Εσθονίας, της Λι­
θουανίας και της Λεττονίας, οι οποίες για γεω-
στρατηγικούς κυρίως λόγους ετέθησαν ως μια δια-
χωριστική ενδιάμεση ουδέτερη ζώνη μεταξύ της
Γερμανίας και της μπολσεβικικής Ρωσίας, εξυπηρε­
τώντας με τον καλύτερο τρόπο τα συμφέροντα
των νικητριών δυνάμεων, οι οποίες ήλεγχαν κατά
το πλείστον τις νέες εκείνες δημοκρατίες. Στην
Ουκρανία, την Υπερκαυκασία και την κεντρική Α­
σία, μολονότι η πολιτική κατάσταση ήταν εξόχως
τεταμένη λόγω του διεξαγομένου εμφυλίου, τα ε­
παναστατικά συμφέροντα διαφυλάχθηκαν επαρ-
κώς, εφόσον το σύνολο αυτών των περιοχών παρέ-
μεινε εντός του νέου επαναστατικού κρατικού
σχεδιασμού.
Με την ουσιαστική λήξη του εμφυλίου, το 1922,
τα γεωπολιτικά αντικειμενικά δεδομένα ως προς
τη θέση του νεότευκτου σοσιαλιστικού κράτους ή­
ταν αρκετά ξεκάθαρα. Η αχανής έκταση της εδαφι­
55
κής επικράτειας της Σοβιετικής Ενωσης, που έ­
φθανε τα 22.740.200 τετραγωνικά χλμ., η δημογρα-
φική έκρηξη του πληθυσμού της, ο οποίος ανερχό­
ταν στα 150.000.000 περίπου, ο άφθονος και ανεκ­
μετάλλευτος φυσικός πλούτος της χώρας σε ενερ­
γειακές πηγές και πρώτες ύλες και η εκτεθειμένη
γεωγραφική της θέση συνεπεία των ευάλωτων συ­
νόρων της, ταλάνιζαν τη σοβιετική γεωπολιτική
σκέψη η οποία προσπαθούσε να ισορροπήσει με­
ταξύ της συμβατικής γεωστρατηγικής επιταγής
που αντανακλούσε στην ανακατάληψη των απολε-
σθέντων πρώην ρωσικών εδαφικών εκτάσεων της
ανατολικής Ευρώπης και της κυριότερης πολιτικής
αναγκαιότητας, η οποία αφορούσε την αντικειμε­
νική επιβίωση, τη διεθνή αναγνώριση και εν κατα-
κλείδι την επίσημη καθιέρωση του επαναστατικού
καθεστώτος στο διεθνές πολιτικό προσκήνιο. Πιο
συγκεκριμένα στο γεωπολιτικό πεδίο οι ιδεολογι­
κές και πολιτικές δεσμεύσεις της υψηλής σοβιετι­
κής στρατηγικής σε συνάρτηση με την περιορισμέ­
νη ικανότητα των διαθεσίμων στρατιωτικών και οι­
κονομικών μέσων συνεπάγονταν υψηλό βαθμό πα-
θητικότητας σε όλες τις εκφάνσεις της εξωτερι­
κής πολιτικής του Κρεμλίνου. Στις περισσότερες
περιπτώσεις, με δεδομένο την πρωταρχική προτε­
ραιότητα της επικράτησης (στο εσωτερικό) και της
νομιμοποίησης (στο διεθνές περιβάλλον) της
μπολσεβικικής επανάστασης, οι πολιτικές και οι
ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣ ΤΟΡ ΙΑ

Αφισα του 1934 στην οποία εκθειάζονται τα
πάγια οικονομικά και βιομηχανικά
επιτεύγματα των δύο Πενταετών Σχεδίων, τα
οποία προσέψεραν στη Σοβιετική Ενωση την
ασφαλή υλική βάση για την ανασυγκρότηση
του Ερυθρού Στρατού.
Βιομηχανικός εργάτης κατά την εποχή
των δύο πρώτων πενταετών σχεδίων.
στρατιωτικές ενέργειες της Μόσχας ενείχαν
μεγάλο βαθμό αυτοαποτροπής. Κατά συνέ­
πεια η σοβιετική στρατιωτική στρατηγική
κρινόταν ως συντηρητική, αφού είχε καθαρά
αποτρεπτικό-αμυντικό χαρακτήρα με σκοπό
mm τη νομιμοποίηση και τη μεσοπρόθεσμη δια­
τήρηση της κατεστημένης κατάστασης. Υπό
αυτήν την έννοια η επιχειρησιακή δυνατότη­
τα των Σοβιετικών Ενόπλων Δυνάμεων στη­
ριζόταν κυρίως στη ναπολεόντεια αρχή της
αριθμητικής τους υπεροχής, η οποία όμως
δεν δικαιώθηκε κατά τον τελευταίο πόλεμο.
Η εικόνα που παρουσίαζε ο Ερυθρός
Στρατός (η επίσημη ονομασία που δόθηκε
αρχικώς στο μπολσεβίκικο στράτευμα ήταν:
Ερυθρός Στρατός Εργατών και Αγροτών -
Raboche Krestyanstaya Krasnaya Armiya) δεν
ήταν καθόλου αισιόδοξη, δεδομένου ότι οι
εγγενείς αδυναμίες που ανέκυπταν του προ-
σέδιδαν μια εικόνα καχεξίας, χωρίς την ελπί­
δα κάποιας δυνατής εξέλιξης, δικαιώνοντας
τις απόψεις του αρχηγού του, Λέον Τρότσκι,
ο οποίος εύστοχα είχε δηλώσει: "Ο στρατός
είναι ένα αντίγραφο της κοινωνίας και υπο­
φέρει από όλες τις ασθένειές της, συνήθως
όμως με υψηλότερο πυρετό".
Πρώτη εγγενής αδυναμία του Ερυθρού
Στρατού θεωρείτο η παντελής έλλειψη
στρατιωτικής παράδοσης, υπό τη μορφή
μιας παράδοσης ανάλογης με αυτή που δια­
τηρούσε το τσαρικό τακτικό στράτευμα. Με
την αρχική επικράτηση της επανάστασης το
Συμβούλιο των Λαϊκών Επιτρόπων αποφάσι-
ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣ ΤΟ Ρ ΙΑ
Πυραμίδα αθλητών σε γυμναστικές
επιδείξεις το 1936. Το σφρίγος των
Σοβιετικών αθλητών καταδεικνύει την
"ανωτερότητα του σοσιαλισμού σε σχέση με
την παρηκμασμένη καπιταλιστική Δύση".
σε την κατάργηση όλων των στρατιωτικών
βαθμών και των τίτλων από τον βαθμό του
λοχία ως και του στρατηγού, κάθε στρατιωτι­
κού χαιρετισμού, των παρασήμων και άλλων
τιμητικών στρατιωτικών διακρίσεων, καθώς
και την κατάργηση των στρατιωτικών οργα­
νώσεων των αξιωματικών. Σύμφωνα με το
πνεύμα της υπερκείμενης μαρξιστικής-λενι-
νιστικής αντίληψης περί στρατιωτικού δόγ­
ματος τα παραπάνω μέτρα συνέτειναν ώστε
το παλαιό ιμπεριαλιστικό τακτικό στράτευμα
να μετασχηματιστεί σταδιακά σε μία προλε­
ταριακή λαϊκή πολιτοφυλακή. Ομως ως προϊ­
όν αυτής της αντίληψης προέκυψε η παρα-
τεταμένη δυστοκία που επέδειξε ο Ερυθρός
Στρατός κατά τη διάρκεια του εμφυλίου, ει-
σπράττοντας ένα ισχυρότατο πλήγμα για την
αξιοπιστία του και αναγκάζοντας τους μπολ­
σεβίκους ηγέτες να επαναφέρουν ένα σημα­
ντικό τμήμα της παλαιάς στρατιωτικής ελίτ
(που είχε καθαιρεθεί) προκειμένου να μεγι­
στοποιηθεί κατά το δυνατόν ο βαθμός της
λειτουργικότητάς του. Επιπλέον η φυσική ε­
ξόντωση, η βίαιη εκδίωξη ή, στην καλύτερη
περίπτωση, η έγκαιρη εγκατάλειψη της χώ­
ρας από πληθώρα σημαντικότατων μη μπολ­
σεβίκων επιστημόνων, με γνωστικό πεδίο συ­
ναφές, αλλά πάντως εξαιρετικά αξιοποιήσι-
μο, του στρατιωτικού, είχαν ως αποτέλεσμα
την τελμάτωση, αν όχι την οριστική αποκοπή
του Ερυθρού Στρατού από τις σύγχρονες
στρατιωτικές τεχνολογικές εξελίξεις. Χαρα­
κτηριστικό παράδειγμα απετέλεσε η περί­
πτωση του δημιουργού του σύγχρονου ελι­
κοπτέρου, Ιγκόρ Σικόρσκι, ο οποίος αμέσως
μετά την επικράτηση των μπολσεβίκων, το
1922, ανεχώρησε από τη χώρα με προορισμό
κατά σειρά το Λονδίνο και το Παρίσι, πριν ε­
γκατασταθεί τελικά στις ΗΠΑ και αξιοποιη-
θεί αναλόγως από τη στρατιωτική τους βιο­
μηχανία.
Δεύτερη εγγενή αδυναμία αποτέλεσε η
ίδια η μαρξιστική-λενινιστική θεωρία, η ο­
ποία αντιτασσόταν στην ανάπτυξη ενός σύγ­
χρονου, εθνικού και επαγγελματικά προσα­
νατολισμένου στρατεύματος. Είναι γεγονός
ότι υπό τη μαρξιστική θεώρηση ο εθνικός
στρατός ενός κράτους υπερασπίζει καταρ-
χήν το συμφέρον της ηγετικής τάξης, αφε­
νός έναντι των εξωτερικών απειλών και αφε­
τέρου έναντι των δικαίων διεκδικήσεων της
εργατικής τάξης του προλεταριάτου. Κατά
συνέπεια μετά την ενδεχόμενη επιτυχία μίας
παγκόσμιας σοσιαλιστικής επανάστασης,
την οποία και ευαγγελιζόταν ο Μαρξ, ο στρα­
τός δεν θα είχε λόγο ύπαρξης, αφού τόσο η
ηγετική τάξη, όσο και οι εξωτερικές απειλές
δεν θα υφίσταντο πλέον και στην κορυφή
της διεθνιστικής εξουσίας θα βρισκόταν το
προλεταριάτο. Ωστόσο με την ίδρυση της Ε ­
νωσης Σοβιετικών Σοσιαλιστικών Δημοκρα­
τιών, το 1922, το όραμα της παγκόσμιας επα­
νάστασης πέρασε μοιραία σε δεύτερο επίπε­
δο. Ο Λένιν επαναπροσδιορίζοντας τις σο­
σιαλιστικές αρχές περί τακτικού στρατεύμα­
τος διακήρυξε ότι "...ένας τακτικός στρατός
είναι κληρονομιά για τη συγκροτημένη εξου­
σία οποιοσδήποτε τάξης, συμπεριλαμβανο­
μένου και του προλεταριάτου". Εντούτοις α­
κόμα και υπό αυτή τη διατύπωση ένας σοσια­
λιστικός στρατός ήταν εξ ολοκλήρου διάφο­
ρος από ένα καπιταλιστικό, αστικά προσανα­
τολισμένο, εθνικό και κατά συνέπεια σύγ­
χρονο στράτευμα, διότι όφειλε να πληροί
τρία βασικά χαρακτηριστικά: Πρώτον ο Ερυ­
θρός Στρατός των Εργατών και των Αγροτών
όφειλε να υπερασπίζει το συμφέρον της ερ­
γατικής τάξης του προλεταριάτου και όχι της
προνομιούχου καθεστηκυίας αστικής τάξης
όπως συνέβαινε στις δυτικές δημοκρατίες.
Δεύτερον ο χαρακτήρας του όφειλε να είναι
απολύτως αμυντικός, εφόσον ασφαλώς δεν
επιθυμούσε να μιμηθεί τα ιμπεριαλιστικά
πρότυπα, με τα οποία ως επαναστατικό κίνη­
μα συγκρούσθηκε. Τρίτον δεν επιτρεπόταν
να διαμορφωθεί ως "εθνικός-εθνικιστικός-ι-
μπεριαλιστικός" δεδομένου ότι ο σοσιαλι­
σμός από τη φύση του ήταν συνυφασμένος
με την ιδέα του διεθνισμού.
Τρίτη εγγενής αδυναμία του Ερυθρού
Στρατού ήταν η πλήρης υποταγή του στον
πολιτικό έλεγχο του κόμματος. Η PURKKA
(Πολιτική Διοίκηση του Ερυθρού Στρατού
των Εργατών και των Αγροτών) είχε διορίσει
κομματικούς υπευθύνους υπό την ιδιότητα
του πολιτικού επιτρόπου ως συνδιοικητές
των στρατιωτικών διοικητών σε όλες τις μο­
νάδες μεγέθους τάγματος και άνω. Το ιδιό­
τυπο αυτό σύστημα της "μικτής" στρατιωτι-
κής διοίκησης σε όλη τη διάρθρωση των
μπολσεβικικών Σοβιετικών Ενόπλων Δυνάμε­
ων καθιερώθηκε κατά τη διάρκεια του εμφυ­
λίου με σκοπό τον έλεγχο των ενεργειών των
πρώην τσαρικών αξιωματικών. Χαρακτηριστι­
κό της αυξημένης ισχύος των επιτρόπων, mo
γνωστών ως κομισάριων, απετέλεσε η πάγια
τακτική κατά την επίσημη διαδικασία που ό­
ριζε ότι οποιαδήποτε απόφαση των στρατιω­
τικών διοικητών των μονάδων όφειλε να έχει
εγκριθεί κατ' αρχήν από αυτούς προκειμέ-
νου να εφαρμοσθεί. Επίσης εκτός του μονί­
μου πολιτικού και ιδεολογικού ελέγχου κα-
θήκοντά τους αποτελούσαν η πολιτική κατή­
χηση και η οικοδόμηση υψηλού ηθικού
στους Σοβιετικούς οπλίτες. Ωστόσο πολλές
φορές οι επίτροποι, οι οποίοι δεν είχαν την ι­
διαίτερη προαπαιτούμενη στρατιωτική εκ­
παίδευση και εμπειρία σε στρατιωτικά ζητή­
ματα, παρενέβαιναν στη στρατιωτική διοίκη­
ση των μονάδων που συνδιοικούσαν, δημι-
ουργώντας κατ’αυτόν τον τρόπο ποικιλόμορ­
φα προβλήματα στη λειτουργία τους. Κατά
συνέπεια η αρχή της "διπλής στρατιωτικής
διοίκησης" αποτελούσε εν πολλοίς πάγιο και
ανυπέρβλητο μειονέκτημα για την αποτελε-
σματικότητα του Ερυθρού Στρατού, αφού
δεν επέτρεπε στους στρατιωτικούς διοικη­
τές των μονάδων να αφοσιωθούν αναπόσπα­
στοι στην εκτέλεση του έργου τους.
Μια άλλη εγγενή αδυναμία απετέλεσε η
υποβάθμιση του ρόλου του στρατεύματος
ως αποφασιστικού εργαλείου στον χειρισμό
της εξωτερικής πολιτικής. Πιο συγκεκριμέ­
να, με βάση το μετεμφυλιακό πολιτικό και
βασικό του δόγμα ο Ερυθρός Στρατός καθί­
στατο μη αξιοποιήσιμος πολιτικά στην άσκη­
ση της εξωτερικής πολιτικής, σε αντίθεση με
τους δυτικούς στρατούς που ασκούσαν κά-
ποια μορφή στρατιωτικής-διπλωματικής πίε­
σης όταν κάτι τέτοιο κρινόταν απαραίτητο.
Πέραν των εμφανών αντικειμενικών στρα­
τιωτικών αιτιών, αυτών της δεδομένης πα­
ντελούς αποδιοργάνωσης και της επιχειρη­
·!ΓΓμ >
σιακής του δυστοκίας, το γεγονός ότι ο Ερυ­
θρός Στρατός χαρακτηριζόταν επισήμως και
λειτουργούσε κατ’ ουσίαν ως αμυντικός με
απολύτως παθητικά καθήκοντα εξυπηρετού­
σε την αγωνιώδη διπλωματική προσπάθεια
του Λένιν να άρει τον απομονωτισμό και να
καθιερώσει τη χώρα στο διεθνές σύστημα με
αποκλειστικώς πολιτικά μέσα, με φυσική συ­
νέπεια την επιθυμία αποφυγής οποιοσδήπο­
τε πιθανότητας αντιπαράθεσης ή πρόκλη­
σης εκ μέρους του Ερυθρού Στρατού.
Τέσσερις ήταν οι θεμελιώδεις παράγο­
ντες που διαμόρφωσαν τις προϋποθέσεις
για την απρόσκοπτη εξέλιξη του Ερυθρού
Στρατού κατά τη δεκαετία του 1930: α) Η δια­
μόρφωση του διεθνούς περιβάλλοντος (γεω-
πολιτικού-γεωστρατηγικού και πολιτικού-δι-
πλωματικού). 6) Η πορεία της σοβιετικής οι­
κονομίας και βιομηχανίας γ) Η προσωπική
προσπάθεια του Στάλιν να καθιερώσει ένα
προσωποπαγές αυταρχικό σύστημα διοίκη­
σης και ελέγχου των εσωτερικών και των ε­
ξωτερικών υποθέσεων της Σοβιετικής Ενω-
Κόκκινη Πλατεία, 1936. Ο Στάλιν προώθησε
επισταμένως την ανάπτυξη του μαζικού
αθλητισμού με απώτερους σκοπούς αφενός
τον στενότερο έλεγχο της νεολαίας και
αφετέρου την οικοδόμηση συλλογικής
κοινωνικής συνείδησης.
σης. δ) Ο κυρίαρχος και αποφασιστικός ρό­
λος που διεδραμάτισε ο στρατάρχης Μιχαήλ
Ν. Τουχατσέφσκι.
ΤΟ ΔΙΕ Θ Ν Ε Σ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟ Ν
Με τη λήξη του Πρώτου Παγκοσμίου Πο­
λέμου το Διεθνές Σύστημα βρισκόταν σε ένα
μεταβατικό στάδιο, προσπαθώντας να εισα­
γάγει και να καθιερώσει τις εξισορροπητικές
δομές που θα το σταθεροποιούσαν. Η ίδρυ­
ση της Κοινωνίας των Εθνών, ενός διεθνούς 57
πολίτικου οργανισμού συλλογικής ασφαλει- μ »
ας, στη Γενεύη το 1920, απετέλεσε το πρώτο
βήμα μετά τη Συνθήκη των Βερσαλλιών με
το οποίο οι νικήτριες δυνάμεις επιχειρούσαν
τη δομική μορφοποίηση ενός νέου διεθνούς
συστήματος. Το εγχείρημα αυτό ήταν κατα­
δικασμένο να αποτύχει κυρίως εξαιτίας της
δυσαρμονίας συμφερόντων και του συνε­
χούς ανταγωνισμού των μεγάλων δυνάμεων
της εποχής. Παράλληλα η εφαρμογή της
Συνθήκης των Βερσαλλιών υπέσκαπτε τους
ίδιους της τους στόχους, εξαιτίας της επιβο­
λής υπέρμετρα ασφυκτικών κυρώσεων
στους ηττηθέντες, οι οποίες τελικά λειτούρ­
γησαν υπονομευτικά επιφέροντας το αντίθε­
το από το προσδοκώμενο αποτέλεσμα.
Ως προς το γεωστρατηγικό-γεωπολιτικό
επίπεδο και καθώς οι μνήμες του εμφυλίου
πολέμου ήταν ακόμη νωπές, το μπολσεβίκι­
κο κόμμα ουδέποτε απώλεσε τον φόβο της
"καπιταλιστικής περικύκλωσης" της Σοβιετι­
κής Ενωσης, όπως και ουδέποτε έχασε την
πεποίθησή του για την πιθανότητα μιας
στρατιωτικής επίθεσης εναντίον της χώρας,
δεδομένης της μαρξιστικής θεωρητικής νο­
μοτέλειας περί της αναπόφευκτης σύγκρου­
σης σοσιαλισμού-καπιταλισμού. Κύριος δυ­
νητικός εκφραστής μιας τέτοιας πιθανότη-
ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡ ΙΑ

Τα ανθρακωρυχεία του Ντονμπάς περί
τα μέσα της δεκαετίας του 1930.
τας ατο ευρωπαϊκό "μέτωπο" προέβαλε η "μι­
κρή Entente", μια αμυντική συμμαχία Τσεχο­
σλοβακίας, Νοτιοσλαβίας και Ρουμανίας, η ο­
ποία απελάμβανε την υποστήριξη των αστι­
κών δημοκρατιών της Δυτικής Ευρώπης.
Στην περιοχή της νοτιοκεντρικής Ασίας ως
φυσικός πολιτικός αντίπαλος της Σοβιετικής
Ενωσης εμφανιζόταν η Βρετανική Αυτοκρα­
τορία, τα συμφέροντα της οποίας εκφράζο­
νταν κυρίως από το γειτνιάζον Αφγανιστάν.
Προς Νότον η ύπαρξη κοινών συνόρων με
την Τουρκία και την Περσία κρινόταν ως δευ-
τερεύουσας επικινδυνότητας, κυρίως εξαι-
τίας της προσφάτως υπογραφείσας συνθή­
κης φιλίας με την Περσία το 1921 και του
συμφώνου ουδετερότητας και μη επίθεσης
με την Τουρκία το 1925, που εξασφάλιζαν σε
ικανοποιητικό βαθμό την ασφάλεια της χώ­
ρας. Οσον αφορά τις ανατολικές περιοχές
της πάλαι ποτέ Αυτοκρατορίας, ως πιο εκτε­
θειμένα τμήματα της χώρας θεωρούντο ε­
κείνα που συνόρευαν με την Κίνα, η οποία ό­
μως -βιώνοντας σημαντικότατα εσωτερικά
προβλήματα - δεν εκτιμάτο ως σημαντικός
παράγων αναθεώρησης στην περιοχή, ιδιαι­
τέρως δε μετά τα επεισόδια της Μαντζου-
ρίας το 1931-1932, κατά τα οποία φάνηκε η ε-
Το βαρύ άρμα Τ-35 παρήχθη κατά την
περίοδο 1933-1939.
πιχειρησιακή αδυναμία του Κινεζικού Στρα­
τού. Αντιθέτως η Ιαπωνία εκμεταλλεύθηκε
τα μεγάλα πλεονεκτήματα που της προσέδι-
δε η Συνθήκη των Βερσαλλιών, βάσει της ο­
ποίας είχε προσθέσει στη νόμιμη κυριαρχία
της όλες τις γερμανικές αποικίες του Ειρηνι­
κού ωκεανού βορείως του Ισημερινού και α­
ναβαθμίσθηκε αισθητά διεθνώς, αφού της
χορηγήθηκε έδρα στην Κοινωνία των Εθνών.
Διαθέτοντας πλέον ισχυρότατα πολιτικο-
στρατιωτικά εχέγγυα το ιαπωνικό ιμπεριαλι­
στικό κατεστημένο αποπειράθηκε να απε-
μπολίσει τον περιορισμένο εφήμερο ρόλο
του ως περιφερειακού γεωστρατηγικού αντί-
ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡ ΙΑ
Τα ανθρακωρυχεία του Ντονμπάς περί τα
μέσα της δεκαετίας του 1930.
βαρου της Σοβιετικής Ενωσης. Από τις αρχές
του 1931 το Τόκυο προέταξε την αναθεωρη­
τική του πολιτική για την Απω Ανατολή και α-
ναδείχθηκε, εξαιτίας της δημιουργίας ενός
αυστηρού μοντέλου αυταρχικού συστήμα­
τος διακυβέρνησης με κορυφή τον αυτοκρά­
τορα Χιροχίτο, σε σημαντικότατο παράγοντα
αναθεώρησης των γεωπολιτικών δεδομένων
στην περιφέρεια της Απω Ανατολής, διότι
διέθετε εκτός της απαιτούμενης στρατιωτι­
κής και οικονομικής ισχύος και την απαραί­
τητη πολιτική βούληση για να επιχειρήσει κά­
τι τέτοιο. Στο πλαίσιο αυτής της πολιτικής
δυναμική έκφραση της ιαπωνικής επιρροής
στην περιοχή απετέλεσε το περιστατικό του
Μούκδεν το 1931, το οποίο έθεσε και τη βά­
ση για την ολοσχερή κατοχή της Μαντζου­
ρίας από τον Ιαπωνικό Στρατό το επόμενο έ­
τος.
Δύο σχεδόν χρόνια αργότερα, τον Ιανου­
άριο του 1933, η άνοδος του Χίτλερ στην κα­
γκελαρία της Γερμανίας αύξησε ραγδαία τον
βαθμό ανασφάλειας του σοβιετικού κατε­
στημένου. Η αντίληψή του για την αναθεώ­
ρηση του Διεθνούς Συστήματος, μέσω της ε­
φαρμογής της θεωρίας του ζωτικού χώρου
(lebensraum) και η πρόθεσή του να εξαφανί­
σει τον μαρξισμό και τους μπολσεβίκους είχε
εκδηλωθεί σαφώς κατά την κατάρτιση των
πολιτικών αρχών του Εθνικοσοσιαλιστικού
Κόμματος, το οποίο ήδη από το 1932 συνι-
στούσε το πρώτο κόμμα στη γερμανική Βου­
λή.
Οσον αφορά το πολιτικο-διπλωματικό ε­
πίπεδο αρχικά όλες οι ενέργειες της Μό­
σχας, κατά τα πρώτα μετεμφυλιακά έτη, συ-
νέκλιναν στον κύριο στόχο της διεθνούς α­
ναγνώρισης του νέου καθεστώτος. Η επικρά­
τηση του επαναστατικού καθεστώτος των
μπολσεβίκων, με το τέλος του εμφυλίου, έ­
πεισε τις Δυτικές δημοκρατίες να εξομαλύ­
νουν τις σχέσεις τους με την κυβέρνηση του
Λένιν. Πιο συγκεκριμένα κατά τη διάρκεια
των ετών 1924 και 1925 η Σοβιετική Ενωση
πέτυχε να αναγνωριστεί ως το επίσημο διά­
δοχο της Ρωσικής Αυτοκρατορίας κράτος
από περισσότερες από 15 δυτικές κυβερνή­
σεις. συμπεριλαμβανομένων αυτών της Βρε­
τανίας, της Γαλλίας, της Ιταλίας και της Ιαπω­
νίας. διατηρούσε δε εξαιρετικές σχέσεις με
τη Γερμανία σύμφωνα με τη Συνθήκη του Ρα-
πάλο (1922).
Παρά τις επίπονες προσπάθειες του υ­
πουργού Εξωτερικών Τσιτσέριν για περαιτέ­
ρω σταθερή ανάπτυξη διακρατικών σχέσεων,
η Σοβιετική Ενωση από τα μέσα της δεκαε­
τίας του 1920 άρχισε να απομονώνεται διε­
θνώς με δική της - κυρίως - υπαιτιότητα. Η
αρχή έγινε το 1926, όταν ανακοινώθηκε η α­
πόφαση της Εκτελεστικής Επιτροπής της
Κομμουνιστικής Διεθνούς σύμφωνα με την
οποία “...υπάρχει μόνο ένας τρόπος να απο­
φευχθεί ο ιμπεριαλιστικός ζυγός: η κατα­
στροφή της Κοινωνίας των Εθνών". Ταυτο-
χρόνως οι γαλλο-σοβιετικές σχέσεις αντιμε­
τώπισαν σημαντικότατη κρίση, ως συνέπεια
της γαλλο-ρουμανικής συμφωνίας του ίδιου
έτους σύμφωνα με την οποία αναγνωρίστηκε
επισήμως η προσάρτηση της περιοχής της
Βεσσαραβίας από το ρουμανικό κράτος. Η
θέση της Μόσχας έγινε ακόμα δυσχερέστε­
ρη όταν παρά τη Συνθήκη του Βερολίνου το
1926, η οποία αποτελούσε νεώτερη εκδοχή
της Συνθήκης του Ραπάλο (1922) και περιείχε
πολιτικούς και οικονομικούς όρους αλληλεγ­
γύης μεταξύ Μόσχας και Βερολίνου (με προ-
εξέχοντα αυτόν της αυστηρής ουδετερότη­
τας των συμβαλλομένων μερών σε περίπτω­
ση επίθεσης τρίτου κράτους κατά οποιουδή-
ποτε εξ αυτών), η Γερμανία έγινε μέλος της
Κοινωνίας των Εθνών, προσεγγίζοντας με
αυτόν τον τρόπο τις Δυτικές δημοκρατίες.
Την επιδεινούμενη κατάσταση στις διεθνείς
σχέσεις της ΕΣΣΔ επιστέγασε ένα σοβαρό
πολιτικο-διπλωματικό ρήγμα στις βρετανο-
σοβιετικές σχέσεις το 1927. Πιο συγκεκριμέ­
να στο πλαίσιο της "πάλης των τάξεων" και
σύμφωνα με τη μαρξιστική θεωρία οι σοβιετι­
κές εμπορικές ενώσεις άρχισαν τη χρηματο­
δότηση των απεργιών των βρετανικών εργα­
τικών ενώσεων, γεγονός που, εκτός του ότι
συνέβαλε στην αναστολή της απρόσκοπτης
οικονομικής διαδικασίας της ευημερούσας
Βρετανικής Αυτοκρατορίας, ήγειρε και πολι­
τικό θέμα περί της πολιτικής έκφρασης των
εργατικών τάξεων στις αστικές δημοκρατίες.
Κατά τη δεύτερη μεσοπολεμική δεκαε­
τία την πολιτική-διπλωματική διάσταση χα­
ρακτηρίζει μία μακρά σειρά από αλλεπάλλη­
λες αμφισβητούμενου κύρους συμφωνίες
και εν πολλοίς πρόσκαιρες συμμαχίες, οι ο­
ποίες πραγματοποιήθηκαν στο διπλωματικό
τρίγωνο: Δημοκρατίες Δυτικής Ευρώπης -
Δυνάμεις Αξονα (κυρίως Γερμανία) - Σοβιετι­
κή Ενωση. Οσον αφορά τη Μόσχα το 1930, έ­
πειτα από την παραίτηση και την αυτοεξορία
του Τσιτσέριν, ο Στάλιν διόρισε τον Λιτβίνοφ
επικεφαλής της αγωνιώδους διπλωματικής
προσπάθειας προκειμένου να εξέλθει η χώ­
ρα από την πολιτικο-διπλωματική απομόνω­
ση στην οποία είχε περιέλθει και η οποία, σε

Νεαροί αξιωματικοί της σχολής πυροβολικού σε ώρα μαθήματος.
συνάρτηση με το διαρκώς επιδεινούμενο για
τη χώρα διεθνές γεωπολιτικό περιβάλλον,
συνιστούσε πρώτιστη "εθνική" προτεραιότη­
τα. Βασικός στόχος της Μόσχας έπειτα από
την ταχεία επίτευξη της πολιτικής και διπλω­
ματικής αναγνώρισής της ως διεθνούς σο­
σιαλιστικού κοινωνικοπολιτικού πόλου κατά
τα παρελθόντα έτη, τέθηκε αυτός της εξοι­
κονόμησης του αναγκαίου χρόνου προκειμέ-
νου το νεοσύστατο κράτος να ανασυντάξει
τις κοινωνικές, οικονομικές και στρατιωτικές
του δυνάμεις, έπειτα από τις σοβαρότατες α­
νακατατάξεις που επέφεραν ο Πρώτος Πα­
γκόσμιος Πόλεμος, η μπολσεβίκικη επανά­
σταση και ο εμφύλιος που ακολούθησε. Η
Μόσχα κινούμενη προς αυτή την κατεύθυν­
ση επαναβεβαίωσε την πρόθεσή της για δια­
τήρηση καλών σχέσεων με τη Γερμανία κατο-
χυρώνοντάς τις με νέες, παρόμοιες με αυτές
του Ραπάλο και του Βερολίνου, συνθήκες το
1931 και το 1933. Παράλληλα ακολούθησε
μια διεισδυτική εξωτερική πολιτική με σκοπό
να άρει την απομόνωση στις σχέσεις της με
τη Δυτική Ευρώπη και τις ΗΠΑ. Με αυτή τη
λογική υπεγράφη το 1932 σύμφωνο επιδιαι-
τησίας και μη επίθεσης με τη Γαλλία, ενώ δύο
έτη αργότερα, το 1934, ο Λιτβίνοφ πέτυχε
την αναγνώριση της χώρας από τις ΗΠΑ. Κα­
τά το ίδιο έτος η Σοβιετική Ενωση έγινε μέ­
λος της Κοινωνίας των Εθνών, τη στιγμή κα­
τά την οποία η Ιαπωνία και η Γερμανία ανα­
κοίνωσαν την αποχώρησή τους από αυτή ε-
ξαιτίας της αναθεωρητικής τους άποψης για
το διεθνές κατεστημένο. Παρακολουθώντας
την ανεξέλεγκτη διαδικασία συσσώρευσης
στρατιωτικής ισχύος του Τρίτου Ράιχ, η Μό­
σχα υποχρεώθηκε να προσεγγίσει εκ νέου
της δημοκρατίες της Δυτικής Ευρώπης ανα­
βαθμίζοντας το ισχύον επί διετία σύμφωνο
μη επίθεσης με τη Γαλλία σε μία συνθήκη "Α­
μοιβαίας Υποστήριξης", αποδεχόμενη την πι­
θανότητα του πολέμου με τις αναθεωρητι­
κές δυνάμεις του Αξονα.
Γίνεται φανερό ότι παρά την αρχική αντι­
κειμενική επιτυχία της διεθνούς παγίωσης
του επαναστατικού καθεστώτος, οι διεθνείς
πολιτικές (ανάπτυξη ολοκληρωτικών ιδεολο­
γιών, καθιέρωση αυταρχικών καθεστώτων)
και γεωπολιτικές (εμφάνιση αναθεωρητικών
δυνάμεων στα περιφερειακά συστήματα της
Ευρώπης και της Απω Ανατολής-νοτιοανατο-
λικής Ασίας) τάσεις ακύρωναν εν πολλοίς τις
όποιες εφήμερες διπλωματικές επιτυχίες και
συμμαχίες της σοβιετικής εξωτερικής πολι­
τικής που ακολούθησαν. Κατά συνέπεια στην
αρχή της δεκαετίας του 1930 ο συνολικός
βαθμός εθνικής ασφαλείας της Σοβιετικής
Ενωσης βρισκόταν σε πολύ χαμηλά επίπεδα.
Επιπλέον η δεδομένη καχυποψία των Δυτι-
κοευρωπαίων για τις προθέσεις της Μόσχας,
ως συνέπεια της μαρξιστικής κοσμοθεωρίας
που είχε υιοθετήσει η τελευταία, σε συνάρ­
τηση με την ανάπτυξη των δύο ισχυροτάτων
εν δυνάμει απειλών κατά μήκους των ανατο­
λικών και των δυτικών συνόρων της χώρας,
ελαχιστοποιούσε τη δυνατότητα ουσιαστι­
κών διπλωματικών ελιγμών εκ μέρους της
Μόσχας και τελικά προσέδιδε έναν καιρο-
σκοπικό χαρακτήρα στην εξωτερική της πο­
λιτική και στην επιλογή των διεθνών συμμα-
χιών της. Ακόμα η διαρκής παλινδρόμηση
των δυτικοευρωπαϊκών δυνάμεων ως προς
την πολιτική στάση που εκαλούντο να τηρή­
σουν απέναντι στον Αξονα (από τη στρατηγι­
κή της αποτροπής στην πολιτική του κατευ­
νασμού και τανάπαλιν), παρέπεμπε ευθέως
στην επιτακτική ανάγκη σχηματισμού ενός
αυτόνομου σοβιετικού συστήματος αποτρο­
πής, στον πυρήνα του οποίου όφειλε να δε­
σπόζει ένα αξιόπιστο στράτευμα προς εξα­
σφάλιση του μέγιστου βαθμού "εθνικής" α­
σφάλειας της χώρας και του κοινωνικοπολι-
τικού προτύπου το οποίο εκπροσωπούσε. Α­
ποτέλεσμα των παραπάνω απετέλεσε η ανα­
ζήτηση, στις αρχές του 1930, ενός σύγχρο­
νου προτύπου "ανοικοδόμησης" του Ερυ­
θρού Στρατού. Η προσπάθεια αυτή θα απο-
δεικνυόταν εξαιρετικά επίπονη τόσο εξαι-
τίας της έμφυτης καχυποψίας του Στάλιν
προς τους χαρισματικούς ηγέτες, όσο και λό­
γω της δεινής κατάστασης στην οποία είχε
περιέλθει ο Ερυθρός Στρατός.
Η ΣΟ ΒΙΕΤΙΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜ ΙΑ
Το 1921 ο Λένιν εισήγαγε τη Νέα Οικονο­
μική Πολιτική (ΝΟΠ) επιχειρώντας να συμβι­
βάσει την οικονομία της ελεύθερης αγοράς
με αυτήν του κεντρικού προγραμματισμού,
με σκοπό να προλάβει την επικείμενη κατάρ­
ρευση του επαναστατικού καθεστώτος και
να επιτύχει μία σταθερή πορεία εξόδου της
σοβιετικής κοινωνίας από τον κυκεώνα των
Προπαγανδιστική φωτογραφία του 1936, 59
η οποία απεικονίζει νέο της Κομσομόλ να
συνδράμει στην εθνική προσπάθεια της
"Πατρίδας του Σοσιαλισμού" για
βιομηχανική ανάπτυξη.
συσσωρευμένων προβλημάτων των τελευ­
ταίων επτά ετών. Οσον αφορά τις βασικές
αρχές της ΝΟΠ, χαρακτηριστικά απροσδόκη­
τες αιχμές του προγράμματος της απετέλε-
σαν τόσο η πρόβλεψη περί προσωρινών μι­
κρών ιδιωτικών επιχειρήσεων, όσο και η απε­
λευθέρωση του εσωτερικού εμπορίου, μολο­
νότι η κρατική εξουσία διατηρούσε πάντα
κυρίαρχο ρόλο στα τεκταινόμενα. Στα τέλη
της δεκαετίας του 1920 κατέστη φανερό πως
η ΝΟΠ του Λένιν ως προσωρινό μέτρο είχε ε­
πιτύχει την ιστορική της αποστολή, διασώζο­
ντας το επαναστατικό κίνημα των μπολσεβί­
κων, κατά την ευαίσθητη περίοδο της έναρ­
ξης του βίου του, από μια πιθανή κατάρρευ­
ση. Ομως αν και οι ρυθμοί ανάπτυξης της σο­
βιετικής οικονομίας ήταν σταθεροί, δεν ση­
μειώθηκε κάποια σημαντική αλλαγή σε
σχέση με τη φύση των μέσων παραγωγής και
το είδος του παραγόμενου προϊόντος, γεγο­
νός που καθιστούσε την επ’αόριστον συνέχι­
σή της από αναπτυξιακή άποψη προβληματι-
ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡ ΙΑ

Στάλιν και Βοροσίλοψ περί τα μέσα της
δεκαετίας του 1930. Ο Στάλιν μετέτρεψε το
σοβιετικό πολιτικό σύστημα από μια
δικτατορία του προλεταριάτου σε μια
προσωπική δικτατορία, αξιοποιώντας τον
στρατιωτικό παράγοντα προς παγίωση των
θέσεων του.
κή. Εξάλλου κάτι τέτοιο δεν αντανακλούσε
τις πολιτικές επιλογές των ηγετών του κόμ­
ματος (κυρίως του Στάλιν) μετά τον θάνατο
του Λένιν, σύμφωνα με τις οποίες η Σοβιετι­
κή Ενωση προέβαλε ως η υποψήφια χώρα για
την ταχύρρυθμη οικοδόμηση του σοσιαλι­
σμού εντός των γεωγραφικών της ορίων, με
συνέπεια την καθιέρωσή της ως παγκόσμιου
σοσιαλιστικού πόλου στο διεθνές σύστημα.
Στα τέλη της δεκαετίας του 1920, η, κατά
πολλούς οικονομολόγους, αυθόρμητη και εν
πολλοίς πειραματική απόπειρα του Λένιν να
συμβιβάσει την αυθεντική μαρξιστική θεω­
ρία με τις σύγχρονες οικονομικές ανάγκες
60 της χώρας παρεχώρησε τη σκυτάλη σε μια
■■ νέα, πειθαρχημένη, μαζική προσπάθεια με
σκοπό την υλοποίηση ενός γιγαντιαίου προ­
Η κατανάλωση χάλυβα και σιδήρου από την πολεμική βιομηχανία της Σοβιετικής Ενωσης
κατά την περίοδο 1932-1938
ΕΤΟΣ 1932
Συνολικό βάρος χάλυβα 1.646,6
και σιδήρου καταναλωθέν
από πολεμικές βιομηχανίες
(σε εκατό μετρικούς τόννους)
Βάρος χάλυβα και σιδήρου 252.3
καταναλωθέν από πολεμικές
βιομηχανίες για στρατιωτικές
κατασκευές (σε εκατό
μετρικούς τόννους)
Πολεμοφόδια/πυρομαχικά 21,8%
ως ποσοστό των συνολικών
κατασκευών (σε ποσοστό
επί τοις εκατό)
Πολεμοφόδια/πυρομαχικά 40,4%
ως ποσοστό των μεταλλικών
κατασκευών (σε ποσοστό
επί τοις εκατό)
ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡ ΙΑ
γράμματος κινητοποίησης και εκσυγχρονι­
σμού των μέσων παραγωγής. Σύμφωνα με τις
απόψεις του Στάλιν η ταχεία οικοδόμηση του
"σοσιαλισμού σε μία χώρα" όφειλε να επιτευ­
χθεί μέσω της εφαρμογής μιας σειράς πε­
νταετών σχεδίων τα οποία εξυπηρετούσαν
τη μονοδιάστατη σκοπιμότητα της εκβιομη­
χάνισης και του εκσυγχρονισμού των μέσων
παραγωγής και απαιτούσαν υψηλό βαθμό
συσπείρωσης των κοινωνικών ομάδων. Κυ­
ρίαρχες προτεραιότητες του Πρώτου και του
Δεύτερου Πενταετούς Σχεδίου ήταν οι ακό­
λουθες:
α) Αμεση δημιουργία βαριάς βιομηχανίας, με
συνέπεια την προαγωγή της πολεμικής ι­
σχύος του κράτους.
6) Αμεση αύξηση της αγροτικής παραγωγής
με σκοπό την κάλυψη των επισιτιστικών ανα­
γκών των βιομηχανικών εργατών των αστι­
κών κέντρων και του προσωπικού του Ερυ­
θρού Στρατού, καθώς και την αύξηση των
συναλλαγματικών αποθεμάτων της χώρας,
γ) Δημιουργία ενός ικανού σώματος επιστη­
μονικού προσωπικού και εξειδικευμένων ερ­
γατών, προς κάλυψη των αναγκών της βιομη­
χανικής παραγωγής και των κολεκτιβιστικών
συγκροτημάτων (κολχόζ, σοβκχόζ).
Στον βαθμό που οι παραπάνω προτεραι­
ότητες απαιτούσαν την οργάνωση και την
επιστράτευση μαζικών πληθυσμών, η Σοβιε­
τική Ενωση κατόρθωσε να μεγιστοποιήσει το
επιδιωκόμενο αποτέλεσμα εφαρμόζοντας ε­
ξαιρετικά σκληρές τακτικές που άγγιζαν τα
όρια της παραφροσύνης. Εκατομμύρια μι-
κροκαλλιεργητές (kulaks) θυσιάστηκαν στον
βωμό της ταχείας εκβιομηχάνισης και της
δημιουργίας κρατικών (σοβκχόζ) και συλλο­
γικών (κολχόζ) αγροτικών συγκροτημάτων,
που ως σκοπό είχαν τη ραγδαία αύξηση της
αγροτικής παραγωγής. Το συνολικό κόστος
των σταλινικών μεταρρυθμίσεων σε ανθρώ­
πινες ζωές υπολογίζεται περί τα 20 εκατομ­
μύρια. 15 από τα οποία απεβίωσαν εξαιτίας
1933 1934 1935
1.378,1 2.204.6 2.667,9
135,6 164,6 290.8
17,5% 17,5% 11,3%
32,6% 38,2% 38%
Πηγή: C liff, Tony: ΚΡΑΤΙΚΟΣ ΚΑΠΙΤΑΛΙΣΜΟΣ ΣΤΗ ΡΩΣΙΑ, Εργατική Δημοκρατία, Β1έκδοση, 1991, σελίδα 42.
λιμών και κακουχιών κατά τη διαβίωσή τους
στα στρατόπεδα καταναγκαστικής εργασίας
και αναμόρφωσης (γνωστά ως γκούλαγκς),
ενώ περί τα έξι εκατομμύρια εκτελέσθηκαν
κατηγορούμενοι ως "αντεπαναστάτες" και "ε­
χθροί του λαού". Παρόλα αυτά αναντίρρητο
ιστορικό γεγονός αποτελεί η επιτυχία, εκ μέ­
ρους της Μόσχας, των μεγαλεπήβολων στό­
χων, τόσο στην οικονομική ανάπτυξη, όσο
και στη βιομηχανική και στη στρατιωτική πα­
ραγωγή, τους οποίους η Σοβιετική Ενωση εκ­
πλήρωσε σε χρόνο-ρεκόρ.
Το 1928 ο Στάλιν έθεσε σε εφαρμογή το
Πρώτο Πενταετές Σχέδιο (1928-1933), θεμε­
λιώδης φιλοσοφία του οποίου υπήρξε ο κε­
ντρικός σχεδιασμός για τη βαριά βιομηχανι­
κή και στρατιωτική παραγωγή. Τα αποτελέ-
σματά του υπήρξαν αρκετά ικανοποιητικά.
Κατά τη διάρκεια της περιόδου του προ­
γράμματος δημιουργήθηκαν περί τις 1.500
μεγάλες βιομηχανικές μονάδες και λειτούρ­
γησαν νέες γραμμές μαζικής παραγωγής,
π.χ. εργαλειομηχανών, χημικών προϊόντων
και σύγχρονης αεροναυπηγικής. Συνολικά το
μικτό βιομηχανικό προϊόν αυξήθηκε κατά
100% μεταξύ των ετών 1928 και 1933, ενώ η
βαριά βιομηχανική παραγωγή, η οποία είχε
ως κύριο αποδέκτη το στράτευμα, αυξήθηκε
κατά 270%.
Αναμφισβήτητο γεγονός ήταν ότι το σχέ­
διο εστιαζόταν κατά κύριο λόγο στις στρα­
τιωτικές ανάγκες της χώρας. Ανάμεσα στις
προτεραιότητες του προγράμματος ο στρα­
τός κατείχε την προνομιούχο θέση και, όπως
ήταν φυσικό, παρελάμβανε τα ποιοτικότερα
και πιο σύγχρονα προϊόντα όλων των κλάδων
της βιομηχανικής παραγωγής. Ιδιαίτερη έμ­
φαση δόθηκε στην ανάπτυξη της μεταλ­
λουργίας και στην κατασκευή μηχανών εσω­
τερικής καύσης, αφού συνιστούσαν αναπό­
σπαστα μέρη στην παραγωγή τεθωρακισμέ­
νων, μεταφορικών μέσων και πολεμικών αε­
ροσκαφών.
1936 1937 1938
2.873,3 4.019,1 4.986,2
745,5 793 880,1
17,4% 23,2% 29,2%
35,4% 47,1% 57,5%
 Η υποταγή της βιομηχανίας στις στρα­
τιωτικές ανάγκες ήταν ολοκληρωτική κατά
το Πρώτο Πενταετές Σχέδιο. Χαρακτηριστ.-
κό παράδειγμα αποτελεί το ποσοστό απορ­
ρόφησης της παραγωγής χάλυβα και σιδή­
ρου για στρατιωτικούς σκοπούς, το οποίο α­
νερχόταν σε 21,8% το 1932, ένα εξαιρετ.κά υ­
ψηλό ποσοστό συγκρινόμενο με το αντ;στοι-
χης κατηγορίας του 1938, ενός έτους πλή­
ρους στρατιωτικής προετοιμασίας και
ανάπτυξης, το οποίο ανερχόταν σε 29.2°ο.
Το Πρώτο Πενταετές Σχέδιο ολοκληρώ­
θηκε σε 4 χρόνια και 2 μήνες με πολύ καλά α­
ποτελέσματα, θέτοντας τις βάσεις για τη με­
ταμόρφωση της Σοβιετικής Ενωσης από μια
κυρίως αγροτική χώρα του 19ου αιώνα σε μια
σύγχρονη βιομηχανική του 20ού αιώνα.
Το Δεύτερο Πενταετές Σχέδιο (1933-
1938) αφορούσε τη διοχέτευση της βιομηχα­
νικής παραγωγής στους λοιπούς τομείς του
οικονομικού βίου της χώρας, χωρίς βεβαίως
να αγνοεί τον στρατιωτικό, ο οποίος διέθετε
πλέον ιδιαίτερα αυξημένο βαθμό ικανότητας
μαζικής παραγωγής σύγχρονων πολεμικών
μέσων. Η πείρα της προηγούμενης πενταε­
τίας συνετέλεσε στην ομαλότερη, πληρέστε­
ρη και κατά συνέπεια επιτυχέστερη εφαρμο­
γή του Δεύτερου Πενταετούς Σχεδίου. Αρχι­
κά δόθηκε έμφαση στην ανάπτυξη της υπο­
δομής και 4.500 νέες βιομηχανίες με ποικί­
λες γραμμές προϊόντων έκαναν την εμφάνι­
σή τους σκοπεύοντας κυρίως στη βελτίωση
των μεταφορών και των επικοινωνιών. Ομως
η διεθνής κατάσταση στα μέσα της δεκαε­
τίας και ιδιαίτερα μετά το 1936 επανέφερε το
ζήτημα της εθνικής ασφαλείας στο προσκή­
νιο, αναγκάζοντας τη Σοβιετική Ενωση να α­
ναπροσαρμόσει το πρόγραμμα του σχεδίου
θέτοντας τις ανάγκες του Ερυθρού Στρατού
ως πρώτη προτεραιότητα, με συνέπεια τη
στρατιωτικοποίηση, για δεύτερη φορά μέσα
σε οκτώ χρόνια, της βαριάς βιομηχανίας της
χώρας.
Η έντονη ώθηση που δόθηκε στη σοβιε­
τική οικονομία κατά τη διάρκεια της εφαρμο­
γής των δύο προπολεμικών πενταετών σχε­
δίων (1928-1938) έθεσε χωρίς αμφιβολία τις
βάσεις για την ανάπτυξη διεθνούς ανταγωνι­
σμού μεταξύ των δυτικών καπιταλιστικών οι­
κονομικών δυνάμεων και της "πατρίδας του
σοσιαλισμού". Χαρακτηριστικό δείγμα της
διαρκώς επιταχυνόμενης οικονομικής ανό­
δου της Σοβιετικής Ενωσης μεταξύ των ετών
1929 και 1938 απετέλεσαν η αύξηση της πα­
ραγωγής άνθρακα κατά 230%, της παραγω­
γής της ηλεκτρικής ενέργειας κατά 540% και
εκείνης των αυτοκινήτων κατά 15,000%, ε­
κτινάσσοντας τη σοβιετική βιομηχανική πα­
ραγωγή στη δεύτερη θέση μετά τις ΗΠΑ για
το έτος 1937.
Συμπερασματικά θα λέγαμε πως παρά τη
βίαιη κολεκτιβοποίηση, η οποία δημιούργη­
σε σημαντικές κοινωνικές αναταραχές και
θεμελιώδη πολιτικά διλήμματα στα ανώτερα
κλιμάκια της κυβέρνησης και του κομμουνι­
στικού κόμματος, τα πάγια οικονομικά και
βιομηχανικά επιτεύγματα των δύο πενταε­
τών σχεδίων προσέφεραν στη Σοβιετική Ε ­
νωση την ασφαλή υλική βάση για την ανασυ-
Ο Ιγκόρ Σικόρσκι, ήταν ένας από αυτούς
που διέφυγαν εκτός Ρωσίας με
την επικράτηση της επανάστασης.
γκρότηση του Ερυθρού Στρατού και της
προσέδωσαν τον χαρακτήρα μίας ραγδαίως
αναπτυσσόμενης δύναμης στη διεθνή πολι­
τική.
Η Π ΡΟ ΣΩ Π ΙΚ Η ΦΙΛΟΔΟΞΙΑ
ΤΟΥ ΣΤΑΛΙΝ ΓΙΑ ΑΠΟΚΤΗΣΗ
ΑΠΟΛΥΤΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ
ΙΣΧΥΟΣ
Με τη λήξη του 14ου Συνεδρίου του Κομ­
μουνιστικού Κόμματος, το 1925, κατέστη σα­
φές ότι ο Στάλιν ήταν η κυρίαρχη δύναμη
στον σύγχρονο πολιτικό βίο της χώρας. Η ε­
κλογή του στη θέση του γενικού γραμματέα
του Κομμουνιστικού Κόμματος (το 1922) με
την παραίνεση του ίδιου του Λένιν και η συμ­
μετοχή του αφενός στο πενταμελές Πολιτι­
κό Γραφείο (Politburo), το οποίο διαχειριζόταν
πολιτικά θέματα, και αφετέρου στο Οργανω­
τικό Γραφείο (Orgburo), το οποίο διαχειριζό­
ταν οργανωτικές-κομματικές υποθέσεις, πα­
γίωσαν με τον κατηγορηματικότερο τρόπο
την πολιτική του υπεροχή μέσα στον κομμα­
τικό μηχανισμό. Κατά συνέπεια και με δεδο­
μένη την απόλυτη υποστήριξη των τριών α­
νώτατων εκτελεστικών κομματικών οργάνων
(Πολιτική Γραμματεία, Πολιτικό Γραφείο, Ορ­
γανωτικό Γραφείο), η προσπάθειά του με
σκοπό τη δημιουργία ενός ιδιότυπου προσω­
ποπαγούς ολοκληρωτικού διακυβερνητικού
συστήματος της Σοβιετικής Ενωσης διέθετε
πληθώρα πολιτικών εχέγγυων για την επιτυ­
χή ολοκλήρωσή της. Η έναρξη της προσπά­
θειας σημειώθηκε όταν ο Στάλιν προσέθεσε
νέες ιδεολογικές θέσεις στη θεωρητική βά­
ση του μαρξιστικού-λενινιστικού οικοδομή­
ματος. Πιο συγκεκριμένα εισήγαγε τη θεω­
ρία της οικοδόμησης του "σοσιαλισμού σε
μια χώρα", κυρίως με την προσπάθεια ανά-
πτυξης της σοβιετικής οικονομίας αξιοποιώ-
ντας τις εγχώριες πηγές ενέργειας και την
παραδοσιακή ισχύ του σοβιετικού εργατικού
δυναμικού, αρνούμενος τη συνδρομή οποι­
οσδήποτε υποστήριξης από τα δυτικά ανε­
πτυγμένα κράτη. Επίσης εισήγαγε τη θεωρία
της "επανάστασης από την κορυφή1', η οποία
συνίστατο στη μονοδιάστατη πρωτοβουλία
που είχε το κράτος (δηλαδή το ΚΚΣΕ) να διε­
ξάγει οποιαδήποτε προσπάθεια για διαρθρω­
τικές πολιτικές, οικονομικές και κοινωνικές
αλλαγές με την "άμεση υποστήριξη της βά­
σης" (δηλαδή του προλεταριάτου). Βαθύτα­
τη πεποίθηση του Στάλιν απετέλεσε η εισή­
γηση περί της ρεαλιστικής προσέγγισης των
διεθνών σχέσεων, σύμφωνα με την οποία η
θέση ενός κράτους στο διεθνές προσκήνιο
και το διεθνές του κύρος είναι πρωτίστως α­
νάλογα με τη συσσώρευση της στρατιωτικής
του ισχύος και του συνολικού σθένους που
επιδεικνύει στον συνεχή διεθνή ανταγωνι­
σμό. Υπό αυτή την έννοια δόθηκε έμφαση
στην καλλιέργεια του σοβιετικού πατριωτι­
σμού μέσω της "αγάπης για τη σοσιαλιστική
πατρίδα", ως "οικογένεια των εργατών" και
“όχημα της προόδου", υποδηλώνοντας σα­
φώς τη βούληση του Σοβιετικού ηγέτη για τη
δημιουργία ενός νέου προτύπου σοσιαλιστι­
κού κράτους με αμβλυμένα τα χαρακτηριστι­
κά της παραδοσιακής του ιδεολογίας.
Η εφαρμογή των νέων αντιλήψεων είχε
ως άμεση συνέπεια την πλήρη "σταλινοποίη-
ση“ του κρατικού και του κομματικού μηχανι­
σμού. Πιο συγκεκριμένα ο διορισμός υπουρ­
γών, στρατιωτικών ηγετών, υψηλών κομματι­
κών αξιωματούχων, περιφερειακών και τοπι­
κών κομματικών στελεχών είχε περιέλθει
στην απόλυτη ευχέρεια του Στάλιν. Είναι χα­
ρακτηριστικό ότι στο τέλος της δεκαετίας
του 1920 μόλις και μετά βίας υπήρχε κάποιο
τοπικό ή περιφερειακό στέλεχος του κόμμα- ßj
τος το οποίο δεν είχε διοριστεί σύμφωνα με
τις οδηγίες του. Οι εκτεταμένες πολιτικές
εκκαθαρίσεις των αντιπάλων του στο κόμμα
και των "επικίνδυνων" προσωπικοτήτων στο
στράτευμα, κατά τη δεκαετία του 1930, απε­
τέλεσαν τυπικό δείγμα της αδιάλειπτης ανη­
συχίας, της προσωπικής υπεροψίας, αλλά και
της εν γένει πολιτικής βούλησης του Σοβιε­
τικού ηγέτη. Χαρακτηριστικές πολιτικές εκ­
καθαρίσεις μέσα στο κόμμα θεωρούνται η ε­
ξορία του Λέον Τρότσκι το 1929, η δολοφονία
του λαοφιλούς μπολσεβίκου ηγέτη Σεργκέι
Κίροφ το 1934, οι δίκες και τελικά οι καταδί­
κες των Κάμενεφ-Ζινόβιεφ, καθώς και άλλων
προβεβλημένων "παλαιών" μπολσεβίκων το
1936, με την κατηγορία της δολοπλοκίας
προς ανατροπή της κυβέρνησης και της από­
πειρας δολοφονίας του Στάλιν, και η "αυτο­
κτονία" του υπουργού βαριάς βιομηχανίας
Ορντονικίτζε το 1937. Ως προς το στράτευμα
παρόμοιες περιπτώσεις απετέλεσαν η δολο­
φονία του αξιολογότατου στρατιωτικού, ή-
ρωα του εμφυλίου και αρχηγού του Ερυθρού
Στρατού, στρατηγού Φρούνζε (το 1928) και η
εκτέλεση του ίδιου του στρατάρχου Μιχαήλ
Τουχατσέφσκι, ο οποίος επωμίσθηκε τη
σκληρή προσπάθεια της αναδιοργάνωσης
του Ερυθρού Στρατού, το 1937.
ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡ ΙΑ

Σοβιετικοί αξιωματικοί σε ώρα μελέτης σε στρατιωτική ακαδημία.
Οπως γίνεται αντιληπτό ο Στάλιν μετέ­
τρεπε το σοβιετικό πολιτικό σύστημα από
μία “δικτατορία του προλεταριάτου" σε μία
"προσωπική δικτατορία", κατορθώνοντας να
ταυτίσει με τον κατηγορηματικότερο τρόπο
τα συμφέροντα του κράτους με αυτά του
κόμματος και κατ’ επέκταση με τις προσωπι­
κές πολιτικές του φιλοδοξίες. Η εμμονή του
στη λεπτομέρεια και το εγγενές αίσθημα κα­
χυποψίας που τον διακατείχε, σε συνδυασμό
με την εργατικότητα και την πολιτική του ι­
διοφυία, τον οδήγησαν στη διαμόρφωση ε­
νός αυταρχικού πυραμιδοειδούς μηχανισμού
διαχείρισης και διανομής των μέσων ισχύος,
με "πολιτική κάλυψη" την κρατική και την
κομματική δομή που παρέλαβε.
Εντός αυτών των συνθηκών η εμπλοκή
του στρατιωτικού παράγοντα ως μέσου επι-
62 βολής και προστασίας του "σταλινικού" κατε-
■■ στημένου ήταν αναπόφευκτη. Ηταν φανερό
ότι οποιαδήποτε ενδυνάμωσή του συνιστού-
σε ευθέως και ανάλογη προσπάθεια παγίω-
σης των πολιτικών θέσεων του Σοβιετικού η­
γέτη. Ως άρρηκτα συνδεδεμένα με τα πολιτι­
κά κίνητρα του Στάλιν, αντικειμενικά δεδο­
μένα που μπορούσαν να δυσχεράνουν ουσια­
στικά, αν όχι να ματαιώσουν, την ολοκλήρω­
ση της προσπάθειάς του για απόκτηση
απόλυτης ισχύος, προέβαλλαν αφενός το υ­
περβολικά ασταθές διεθνές περιβάλλον του
μεσοπολέμου και αφετέρου η ύπαρξη συ­
μπαγών (ετεροκαθοριζομένων πολιτιστικά)
πληθυσμών που διαβιούσαν σε παραμεθό­
ριες περιοχές εντός των παραδοσιακά ευά­
λωτων σοβιετικών συνόρων. Εντός των ευρω­
παϊκών ορίων της Σοβιετικής Ενωσης διαβι-
ούσε σημαντικός αριθμός Σοβιετικών πολι­
τών που ήταν προσανατολισμένος πολιτιστι­
κά και ιστορικά προς μη σλαβότροπες παρα­
δόσεις. Τέτοιους πληθυσμούς είχαν η
Ουκρανία, η Μολδαβία και η βορειοδυτική
Ρωσία, που αποτελούσαν συχνά σημείο αντι­
παράθεσης με άλλα ευρωπαϊκά κράτη τα ο­
ποία διατηρούσαν αξιόλογο βαθμό επιρροής
στις προαναφερθείσες περιοχές. Παρομοίως
στην Απω Ανατολή διαβιούσαν Κινέζοι (Σο­
βιετικοί) πολίτες και στη νοτιοκεντρική Ασία
ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡ ΙΑ
φυλές ισλαμιστών Σοβιετικών πολιτών που
μοιράζονταν κοινή πολιτιστική παράδοση και
ιστορική καταγωγή με παρεμφερείς φυλές
του Ιράν και του Αφγανιστάν. Ο συνδυασμός
των παραπάνω ευμετάβλητων παραγόντων,
σε συνάρτηση με τη δεδομένη αναποτελε­
σματικότητα του Ερυθρού Στρατού, συνι-
στούσε εξαιρετικά πιθανή αιτία αποσταθε­
ροποίησης του σταλινικού καθεστώτος, θ έ­
τοντας σε κίνδυνο, εκτός από την πολιτική υ­
πόσταση του ιδίου, και ολόκληρο το κομμου­
νιστικό οικοδόμημα. Κατά συνέπεια η συ­
γκρότηση ενός πολυάριθμου, σύγχρονου και
άρτια οργανωμένου Ερυθρού Στρατού ήταν
επιβεβλημένη, αφού θα είχε ως αποτέλεσμα
αφενός μεν τη διασφάλιση των συνόρων της
χώρας και κατά συνέπεια των ιδιαίτερων
συμφερόντων του "σταλινικού" κατεστημέ­
νου από εξωγενή απειλή, αφετέρου δε την
προώθηση ενός στενότερου (άρα αποτελε­
σματικότερου) ελέγχου των ετερογενών
πληθυσμών της αχανούς σοβιετικής επικρά­
τειας, γεγονός που εξυπηρετούσε απολύτως
τα σχέδια του Στάλιν.
Ο Σοβιετικός ηγέτης έχοντας ως απώτε­
ρο σκοπό την ασφαλή διατήρηση του απολύ­
του ελέγχου του σοβιετικού κράτους και με
γνώμονα τις προσωπικές πολιτικές του φιλο­
δοξίες, διέθετε ένα εξαιρετικά ενισχυμένο
κίνητρο προκειμένου να επιδιώξει την ανα­
βάθμιση του Ερυθρού Στρατού, ο οποίος
προοριζόταν ως εργαλείο εξυπηρέτησης του
σοβιετικού κατεστημένου και του οποίου η
αποστολή είχε προκαθοριστεί ως αυτή του
μακρού βραχίονα του Κρεμλίνου.
Η ΑΝΑΔΕΙΞΗ ΤΟΥ
ΣΤΡΑΤΑΡΧΗ ΜΙΧΑΗΛ
ΤΟΥΧΑΤΣΕΦΣΚΙ
Η απροσδόκητη απώλεια του υπαρχηγού
του Σοβιετικού Γενικού Επιτελείου Τριαντα-
φίλοφ σε ατύχημα το 1931, σε συνάρτηση με
τις αναδυόμενες απειλές εκ μέρους της ναζι-
στικής Γερμανίας και της ιμπεριαλιστικής Ια­
πωνίας, υποχρέωσαν τον Στάλιν να προχωρή­
σει σε μια ταχεία, εξ ανάγκης αξιοκρατική και
πιθανότατα δυσάρεστη γι1 αυτόν εισήγηση
ως προς την ανάθεση του δύσκολου έργου
της αναδιάρθρωσης του Ερυθρού Στρατού.
Ως καταλληλότερη λύση επεκράτησε αυ­
τή του Μιχαήλ Τουχατσέφσκι (1893-1937), ο
οποίος τη στιγμή της κλήσης του διατηρού­
σε τη δευτερεύουσας σημασίας θέση του δι­
οικητή της Στρατιωτικής Σχολής Frunze. Χω­
ρίς χρονοτριβές διορίστηκε υφυπουργός Ε ­
θνικής Αμυνας και Επικεφαλής Εξοπλισμών
του Ερυθρού Στρατού και της Πολεμικής Αε­
ροπορίας, λαμβάνοντας εντολή αρχιστρατή­
γου σε περίπτωση πολέμου. Ο Βοροσίλοφ
παρέμεινε υπουργός Εθνικής Αμυνας διατη­
ρώντας τον Γκαμάρνικ ως δεύτερο υφυ­
πουργό και αρχηγό του Πολιτικού Διευθυ­
ντηρίου του Υπουργείου, υπεύθυνο για πολι­
τικά ζητήματα ασφαλείας.
ΤΟ ΣΧΕΔΙΟ
ΤΟΥ ΤΟΥΧΑΤΣΕΦΣΚΙ ΚΑΙ
Η ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ ΕΡΥΘΡΟΥ
ΣΤΡΑΤΟΥ ΜΕ
ΤΗΝ ΟΛΟ ΚΛΗΡΩ ΣΗ ΤΟΥ
Το σχέδιο του Τουχατσέφσκι για την ανα­
διοργάνωση του Ερυθρού Στρατού εκτελέ-
σθηκε κατά την περίοδο 1933-1936. Η ύπαρ­
ξή του κρατήθηκε μυστική, εκτός των στρα­
τιωτικών επιδείξεων που διεξήχθησαν στο
Κίεβο το 1936. Πριν από την παρουσίαση και
την αποδοχή του "Σχεδίου Τουχατσέφσκι“
από το Πολιτικό Γραφείο, το 1931, η σοβιετι­
κή στρατιωτική στρατηγική σκέψη αντανα­
κλούσε πλήρως τις απόψεις του στρατάρχη
Τριανταφίλοφ, σύμφωνα με τις οποίες ο μελ­
λοντικός πόλεμος θα διατηρούσε τον στατι­
κό του χαρακτήρα, εμπλέκοντας ολόκληρα
έθνη σε μια χρονοβόρα ανταγωνιστική διαδι­
κασία, χωρίς ουσιώδεις μεταβολές στο πεδίο
των μαχών, θεωρώντας την ιδέα ενός αστρα­
πιαίου πολέμου εντελώς ανεδαφική. Κατά
συνέπεια ο ρόλος της ιδεολογικής υπεροχής
και της μαζικότητας του αγώνα επίσκιαζε αυ­
τόν της εισαγωγής νέας πολεμικής τεχνολο­
γίας και εν γένει τον εκσυγχρονισμό του
στρατεύματος. Κύριο μέλημα αποτελούσε η
διατήρηση του ηθικού του στρατού και των
πολιτών σε όσο το δυνατόν υψηλότερο επί­
πεδο, ώστε να καταστεί δυνατή η επιβίωση
της χώρας μετά από έναν εξουθενωτικό πό­
λεμο. Στον αντίποδα αυτής της αντίληψης ο
Τουχατσέφσκι πίστευε ότι η μελλοντική μορ­
φή του πολέμου θα διέφερε κατά πολύ από
την παραδοσιακή στατική του Πρώτου Πα­
γκοσμίου Πολέμου και του ρωσικού εμφυλί­
ου. Ως βετεράνος των πεδίων μάχης του Α'
ΠΠ διαπίστωσε ότι το μελλοντικό στράτευμα
θα παρουσίαζε την αδήριτη ανάγκη για πλή­
ρη μηχανοκίνηση των μέσων του και εισαγω­
γή των νέων τεχνολογιών στην υπηρεσία
του. Κατά συνέπεια κεντρικό πυρήνα του
σχεδίου του απετέλεσαν τα εξής σημεία:
α) Η ποσοτική και ποιοτική αναβάθμιση όλων
των πολεμικών μέσων του στρατεύματος μέ­
σω της περαιτέρω ανάπτυξης της πολεμικής
τεχνολογίας και του εκσυγχρονισμού της υ-
λικοτεχνικής υποδομής και του εξοπλισμού
του Ερυθρού Στρατού.
6) Η τροποποίηση-εκσυγχρονισμός του εν ε-
νεργεία οργανωτικού και κατ' επέκταση επι­
χειρησιακού δόγματος, η ανάπτυξη ενός ι­
σχυρού επαγγελματικού πυρήνα στρατιωτι­
κού προσωπικού και η ουσιαστική αναβάθμι­
ση του σώματος των αξιωματικών του σοβιε­
τικού στρατεύματος, ιδέες οι οποίες ήταν
πλήρως ανακόλουθες σε σχέση με το ιός τό­
τε πνεύμα του Ερυθρού Στρατού και τη μαρ­
ξιστική ιδεολογία.
Ως προς το πρώτο κεντρικό σημείο η κυ­
ρία δομή του "Σχεδίου Τουχατσέφσκι" προέ-
τασσε ως επιμέρους σημεία αιχμής τα ακό­
λουθα: α) Την πληρέστερη μηχανοκίνηση
του Ερυθρού Στρατού 6) Τη βασική διάρ­
θρωσή του σε ευέλικτους αυτόνομους μηχα­
νοκίνητους σχηματισμούς όπως αυτοί των
ταξιαρχιών αρμάτων μάχης, γ) Την εκ βά­
θρων ανασύσταση της πολεμικής αεροπο­
ρίας, διαδικασία η οποία περιελάμβανε και τη
δημιουργία αερομεταφερόμενων μονάδων.
Παράλληλα θα επιχειρείτο η αριθμητική με­
γιστοποίηση των Ενόπλων Δυνάμεων και η
ποιοτική αναβάθμιση του εκπαιδευτικού επι­
πέδου των στελεχών τους.
Η μηχανοκίνηση του στρατεύματος αυξή­
θηκε κατά 260%. Το ιππικό ισχυροποιήθηκε α­
ο Ερυθρός Στρατός στα τέλη της δεκαετίας
του 1920. Κατά την ίδια λογική το 1935 προ­
στέθηκε στις μεραρχίες πεζικού από ένα τάγ­
μα αρμάτων. προσδίδοντάς τους αυξημένη ι­
σχύ πυρός. Η επισήμως απαιτούμενη αριθμη­
τική ισχύς των μεραρχιών πεζικού αυξήθηκε
από 13.000 στις 18.000 άνδρες, με την προο­
πτική να φθάσει στις 28.000 άνδρες, ενώ ο α­
τομικός εξοπλισμός του προσωπικού τους
εκσυγχρονίσθηκε.
Στον τομέα της αεροπορίας η αναλογία
μεταξύ των ενεργών μαχητικών αεροσκαφών
(ελαφρά και βαρέα βομβαρδιστικά, καταδιω­
κτικά) και των βοηθητικών (μεταφορικά και
αναγνωριστικά) υπερδιπλασιάσθηκε υπέρ
των αεροσκαφών της πρώτης κατηγορίας. Ο
συνολικός αριθμός των ενεργών μαχητικών
αεροσκαφών στις αρχές του 1937 ήταν αυξη­
μένος κατά 130% σε σχέση με το 1931, ενώ το
1939 σε σύγκριση με το 1934 η συνολική α­
ριθμητική ισχύς της αεροπορίας αυξήθηκε
κατά 213%. Κατά συνέπεια η Σοβιετική Αερο­
πορία απέκτησε το μέγιστο πλεονέκτημα της
απόλυτης αριθμητικής υπεροχής στον αέρα
έναντι οποιοσδήποτε ευρωπαϊκής. Πέραν
τούτου η εφαρμογή των σύγχρονων στρα­
τιωτικών δογμάτων τής προσέδιδε έναν νέο,
ευρύτερο ρόλο, αφού για πρώτη φορά το
1934 επιτεύχθηκε η δημιουργία τριών αερο­

Ο Μιχαήλ Ν. Τουχατσέφσκι.

ψηλής τεχνολογίας, σκοπεύοντας στη δημι­

Συνδυασμένα γυμνάσια ιππικού και ελαφρών αρμάτων στην κεντρική Ασία κατά
τη δεκαετία του 1930.
ποκτώντας για πρώτη φορά στην ιστορία του
συνοδευτικό αντιαεροπορικό πυροβολικό,
γεγονός που μεγιστοποιούσε τον βαθμό α-
σφαλείας των επιχειρήσεών του. Καίρια ισχύς
προστέθηκε στα συντάγματα τεθωρακισμέ­
νων, δεδομένου ότι αυξήθηκε ο απόλυτος α­
ριθμός τεθωρακισμένων κάθε μονάδας κατά
30%, ενώ νέοι τύποι αρμάτων και βοηθητικές
μονάδες τεθωρακισμένων οχημάτων εντά­
χθηκαν στο στράτευμα συμπληρώνοντας την
εξαιρετική αναβάθμιση αυτού του Οπλου. Το
βαρύ πυροβολικό αυξήθηκε κατά 85%, ενώ
την ίδια πορεία ακολούθησαν το ελαφρύ με
34% και το μέσο με 26%. Ανάλογη υπήρξε και
η αναβάθμιση του σοβιετικού πεζικού, δεδο­
μένου ότι η προσθήκη μιας μοίρας βαρέος
πυροβολικού σε κάθε μεραρχία του απέδωσε
διπλάσια ισχύ πυρός από αυτήν που διέθετε
μεταφερόμενων μεραρχιών κατά τα γερμανι­
κά πρότυπα.
Οπως γίνεται αντιληπτό, οι εξειδικευμέ-
νοι για την εποχή αλλά και για την παράδοση
του σοβιετικού στρατεύματος στρατιωτικοί
τομείς, που συμπεριελάμβαναν τις μηχανοκί­
νητες μονάδες, τα άρματα μάχης, τις τηλεπι­
κοινωνίες και την πολεμική αεροπορία, ωφε­
λήθηκαν περισσότερο από τον εκσυγχρονι­
σμό του Ερυθρού Στρατού. Αυτό συνέβη α­
φενός διότι η εξέλιξή τους ήταν στενά συν-
δεδεμένη με την αναβάθμιση της τεχνολο­
γίας και την ανάπτυξη της σοβιετικής
βιομηχανίας, η οποία λόγω των πενταετών
σχεδίων βρισκόταν σε ανοδική τροχιά, και α­
φετέρου λόγω της φιλοσοφίας του στρατάρ­
χη Τουχατσέφσκι, η οποία έγκειτο στον δια­
χωρισμό των αποδεκτών του εξοπλισμού υ-
ουργία ενός σύγχρονου, αποτελεσματικού
και αξιόπιστου σοβιετικού στρατεύματος, ε­
φάμιλλου των πληρέστερων στρατευμάτων
των ισχυρών κρατών της υφηλίου.
Ως προς το δεύτερο κεντρικό σημείο
του "Σχεδίου Τουχατσέφσκι", το οποίο εστια­
ζόταν σε οργανωτικό-διοικητικό επίπεδο, ε­
πιτεύχθηκε η πλήρης αναμόρφωση του Ερυ­
θρού Στρατού. Αναλυτικότερα και όσον αφο­
ρά το υπάρχον οργανωτικό δόγμα του Ερυ­
θρού Στρατού, οι Ενοπλες Δυνάμεις της χώ­
ρας ήταν διαρθρωμένες και λειτουργούσαν
επί της βάσης του απαρχαιωμένου παραδο­
σιακού μικτού συστήματος, το οποίο υιοθε-
τήθηκε από το 10ο συνέδριο του Κόμματος
το 1921 ως συμβιβασμός μεταξύ της υπερ­
κείμενης μαρξιστικής-λενινιστικής ιδεολο­
γίας και της ρεαλιστικής ανεπαρκούς εικό­
νας την οποία παρουσίαζε ο Ερυθρός Στρα­
τός. Το μικτό σύστημα προέβλεπε τη συγχώ­
νευση ενός ολιγάριθμου, μόνιμου, τακτικού
στρατεύματος με έναν πολυάριθμο στρατό
πολιτοφυλακής του οποίου οι πολίτες-οπλί-
τες υπηρετούσαν σε μερική βάση, υπό τη δι­
οίκηση τακτικών επαγγελματιών αξιωματι­
κών του Στρατού. Οι δυνάμεις της πολιτοφυ­

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣ ΤΟ Ρ ΙΑ
 λακής. που απάρτιζαν το συντριπτικά μεγα-
. : : : : - : . 5ασίζονταν κυρίως στην
: γ : : ?.· ασία του τυπικού Ρώσου
αγρότη και του βιομηχανικού εργάτη, η ο­
ποία δεν ήταν πάντα επιτυχημένη. Κύριο μει­
ονέκτημα του συστήματος σε περίοδο επεί-
: . : ατευσης αποτελούσε η έλλει­
ψη ευελιξίας και οργάνωσης, καθώς και η α-
..σόρροπη και ασθενής αριθμητική του σύ­
σταση. με συνέπεια η αξιοποίηση της μαχητι­
κής ,κανότητας των οπλιτών να διατηρείται
σε χαμηλά επίπεδα. Επίσης ο βαθμός υπο­
στήριξής του από την ηγεσία του Ερυθρού
Στρατού ήταν αμφισβητήσιμος, δεδομένου
ότι η πλειοψηφία των υψηλά ιστάμενων
στρατιωτικών αξιωματούχων ουδέποτε απο­
δέχθηκε πλήρως την αναγκαιότητα του μι­
κτού συστήματος οργάνωσης του στρατεύ­
ματος. Οπως ήταν φυσικό το σύστημα της
πολιτοφυλακής, ως βάσης της οργανωτικής
δομής του μικτού συστήματος του Ερυθρού
Στρατού, άρχισε να συγκρούεται με τις αμυ­
ντικές απαιτήσεις της Σοβιετικής Ενωσης ό­
ταν άλλα κράτη όπως η Γερμανία και η Ιαπω­
νία άρχισαν να αυξάνουν αριθμητικά τους
στρατούς τους και να τους θέτουν σε κατά­
σταση ετοιμότητας πολέμου, ακόμα και σε
περιόδους ειρήνης. Μια ριζοσπαστική με­
ταρρύθμιση κρινόταν ως επιβεβλημένη προ-
κειμένου ο Ερυθρός Στρατός να κατορθώσει
να ανταποκριθεί στις νέες συνθήκες κινητο­
ποίησης, στα νέα τακτικά και στρατηγικά α-
ναδυόμενα προβλήματα και στις σύγχρονες
αμυντικές ανάγκες της χώρας.
Ηδη από την περίοδο του Πρώτου Πεντα­
ετούς Σχεδίου το σύστημα της πολιτοφυλα­
κής ήταν αδύνατο να εναρμονισθεί με την
αυξανόμενη προμήθεια πολεμικών μηχανών
και σύγχρονου εξοπλισμού του οποίου γινό­
ταν αποδέκτης ο Ερυθρός Στρατός. Κατά
συνέπεια η κατάργησή του ως δομικής βά­
σης της οργάνωσης του Ερυθρού Στρατού ε-
πήλθε φυσιολογικά ενόσω η πρόθεση για
την αντικατάστασή του από το νέο οργανωτι­
κό δόγμα, το οποίο όριζε τακτικό στράτευμα
στελεχωμένο από εξειδικευμένους επαγγελ-
ματίες αξιωματικούς, υιοθετήθηκε πλήρως.
Πιο συγκεκριμένα από την έναρξη της εφαρ­
ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡ ΙΑ
μογής του "Σχεδίου Τουχατσέφσκι", το 1931.
άρχισε και η πολύπλοκη προσπάθεια για τη
μετατροπή των σχηματισμών πολιτοφυλα­
κής σε τακτικές στρατιωτικές μονάδες. Η α­
φορμή παρουσιάστηκε εξαιτίας των σινο-ια-
πωνικών αντιπαραθέσεων και του τεταμένου
κλίματος που υπήρχε στα σοβιετικά σύνορα
της Απω Ανατολής. Εκμεταλλευόμενος την
κατάσταση ο Τουχατσέφσκι αύξησε τα ποσο­
στά του τακτικού σοβιετικού στρατεύματος
στις προαναφερθείσες περιοχές, με αποτέ­
λεσμα να δημιουργηθούν 12 νέες τακτικές
μεραρχίες συνοδευμένες από αποσπάσματα
βοηθητικών μονάδων, προσθέτοντας κατ'
αυτόν τον τρόπο 300.000 νέους οπλίτες στις
τακτικές σοβιετικές δυνάμεις και αυξάνο­
ντας τη συνολική αριθμητική του ισχύ σε
885.000 αξιωματικούς και οπλίτες. Παράλλη­
λα επιστράτευσε επιλεκτικά μικρό αριθμό
μεραρχιών πολιτοφυλακής, οι οποίες μεγέν-
θυναν την αριθμητική τους ισχύ από 6 σε 8
χιλιάδες οπλίτες. Αργότερα, το 1935, και ενώ
η άοκνη προσπάθεια συνεχιζόταν, ο Τουχα-
τσέφσκι απέστειλε αναλυτική αναφορά στο
Πολιτικό Γραφείο στην οποία παρέθετε μια
λεπτομερή εικόνα της αυξημένης γερμανι­
κής στρατιωτικής ικανότητας, η οποία, όπως
προέβλεπε, θα αξιοποιείτο πολύ σύντομα ε­
ναντίον της Σοβιετικής Ενωσης. Βασιζόμε­
νος σε αυτή την αναφορά ο Στάλιν επεκύρω-
σε ανεπιστρεπτί την κατάργηση του συστή­
ματος της πολιτοφυλακής και αποφάσισε
την επίσπευση της ανάπτυξης της τακτικής
στρατιωτικής δύναμης του Ερυθρού Στρα­
τού, επιβάλλοντας τη μετατροπή των μεραρ­
χιών πολιτοφυλακής που απέμεναν, οι οποί­
ες τη στιγμή εκείνη ανέρχονταν στο 1/3 του
συνόλου του Ερυθρού Στρατού, σε μεραρ­
χίες τακτικού στρατού. Από πολιτική-ιδεολο-
γική άποψη το Κομμουνιστικό Κόμμα αφενός
μεν αιτιολόγησε την απόφασή του για τη ση­
μαντική εκείνη αλλαγή εστιάζοντας στη διο-
γκούμενη απειλή κατά της Σοβιετικής Ενω­
σης από την "άνοδο του μιλιταρισμού στις
καπιταλιστικές χώρες", αφετέρου δε διαβε-
βαίωσε ότι η αλλαγή αυτή θα υλοποιείτο μέ­
σω της αναβάθμισης της σοβιετικής οικονο­
μίας και της επιτυχίας των δύο Πενταετών
Οικονομικών Σχεδίων.
Η ανάλυση των γεωπολιτικών και στρατη­
γικών δεδομένων εκ μέρους του Μιχαήλ Ν.
Τουχατσέφσκι, καθώς και οι ενδελεχείς προ­
τάσεις του με σκοπό την αποσόβηση δυσμε­
νέστατων εξελίξεων για τη Σοβιετική Ενωση,
δεν άφηναν περιθώρια για περαιτέρω ολιγω­
ρίες. Υπό αυτό το σκεπτικό και με τη συνεχή
καθοδήγηση του στρατάρχη επιτεύχθηκε
στο τέλος του 1935 το 77% του συνόλου του
Ερυθρού Στρατού να αποτελείται από με­
ραρχίες τακτικών δυνάμεων και μόλις το 23%
από σχηματισμούς πολιτοφυλακής. Σε αυτή
τη βάση και με την ίδια μέθοδο μέχρι το 1939
οι πρώην μονάδες πολιτοφυλακής κατέστη­
σαν εξ ολοκλήρου τακτικές μονάδες του Σο­
βιετικού Στρατού, αυξάνοντας τον αριθμό
των οπλιτών που υπηρετούσαν σε μονάδες
εκστρατείας σε 1.300.000.
Οπως αναμενόταν, υπήρξε παράλληλη
πρόβλεψη ως προς την ικανοποίηση των αυ­
ξημένων αναγκών για αξιωματικούς καριέ-
ρας, σύμφωνα με το νέο δόγμα. Ο Τουχα-
τσέφσκι έδρασε "επαναστατικά", αναπρο­
σαρμόζοντας πλήρως τα δεδομένα σε αυτόν
τον τομέα προκειμένου να αναδημιουργήσει
ένα αυθεντικό σώμα αξιωματικών. Ο "ερυ­
θρός" στρατάρχης είχε αντιληφθεί ότι ο επι­
τυχής ανασχηματισμός ενός αξιόπιστου σώ­
ματος επαγγελματιών στρατιωτικών, χρεια­
ζόταν την αριθμητική αύξηση και την ποιοτι­
κή βελτίωση των νέων αξιωματικών του Ερυ­
θρού Στρατού. Πεποίθησή του απετέλεσε η
άποψη ότι σημαντικότατος παράγοντας
στρατιωτικής ισχύος αναδυόταν αυτός της
τεχνικής επάρκειας και της εξειδίκευσης
των στελεχών του στρατεύματος. Γι1αυτούς
τους λόγους εστίασε την προσοχή του στην
αύξηση των επαγγελματιών του στρατεύμα­
τος, με αξιωματικούς που είχαν υψηλό αί­
σθημα καθήκοντος και αφοσίωση στη σοβιε­
τική τους πατρίδα, καθώς και στη διαδικασία
τελειοποίησης της στρατιωτικής τους εκπαί­
δευσης. Πιο συγκεκριμένα διατήρησε τα,
σύμφωνα με την άποψή του, θετικά χαρακτη­
ριστικά του παλαιού αυτοκρατορικού συστή­
ματος, π.χ. τις στρατιωτικές ακαδημίες και
τα προπαρασκευαστικά στρατιωτικά σχο­
λεία, και αξίωσε την υιοθέτηση αυθεντικής
στρατιωτικής ιεραρχίας. Το Υπουργείο Εθνι­
κής Αμυνας, δραστηριοποιούμενο κάτω από
αυτή τη λογική, ανακοίνωσε την απόφασή
του να εισαγάγει τίτλους διακριτικών στρα­
τιωτικών βαθμών από την 23η Σεπτεμβρίου
1935. Η Κεντρική Εκτελεστική Επιτροπή του
Κόμματος εφάρμοσε την απόφαση χωρίς πε­
ριστροφές προσδοκώντας να ενισχύσει την
εξουσία των αξιωματικών προάγοντας το κύ­
ρος τους και ενδυναμώνοντας την πειθαρχία
σε όλα τα κλιμάκια του προσωπικού του
στρατεύματος. Παράλληλα μία σειρά από
νέα μέτρα ελήφθησαν προκειμένου να δημι-
ουργηθεί μεταξύ των Σοβιετικών αξιωματι­
κών μία αίσθηση "ταξικής ανωτερότητας'1. Σε
αυτή τη βάση καθιερώθηκαν εμφανώς υψη­
λότερες χρηματικές απολαβές σε σύγκριση
με το παρελθόν και ιδιαίτερα οικονομικά και
κοινωνικά προνόμια, π.χ. ειδικά βιβλιοπωλεία
και λέσχες, για τους αξιωματικούς και τις οι-

Ο στρατάρχης Μιχαήλ Τουχατσέφσκι. έβδομος από τα αριστερά, φωτογραφίζεται με άλλους
ανώτερους αξιωματικούς του Ερυθρού Στρατού στο συνέδριο του Κομμουνιστικού
Κόμματος το 1934.
κογένειές τους. Είναι χαρακτηριστικό ότι οι
μηνιαίες αποδοχές των διοικητών λόχου,
τάγματος, συντάγματος, μεραρχίας και
στρατιάς αυξήθηκαν κατά 263%, 254%, 300%,
337% και 364% αντίστοιχα. Οπως ήταν φυσι­
κό η εφαρμογή του "Σχεδίου Τουχατσέφσκι"
ειδικά σε αυτόν τον τομέα απετέλεσε ευθεία
ανατροπή της γνήσιας μαρξιστικής-λενινι-
στικής άποψης για τον Ερυθρό Στρατό, άλλα
και εν δυνάμει αμφισβήτηση της πλήρους ε­
ξουσίας του Στάλιν, ο οποίος όμως εξαιτίας
των ιστορικών συγκυριών προτίμησε να ε­
λέγξει τη στρατιωτική ελίτ σταδιακά εκ των
έσω, παρά να έλθει σε ευθεία σύγκρουση με
αυτή εν τη γενέσει της.
Παράλληλα με την επίτευξη της ανάπτυ­
ξης ενός ισχυρού σώματος Σοβιετικών αξιω­
ματικών, η επιρροή της PURKKA (Πολιτική
Διοίκηση του Ερυθρού Στρατού των Εργα­
τών και των Αγροτών) στο στράτευμα άρχισε
να μειώνεται σταδιακά, αλλά σταθερά. Ανα­
λυτικότερα, κατά την κατάρτιση του ετησίου
προγράμματος δραστηριοτήτων του Ερυ­
θρού Στρατού για το έτος 1934 ο αριθμός
των ωρών πολιτικής εκπαίδευσης και διαφώ­
τισης περιορίστηκε από 60 σε μόλις 18, σημα­
τοδοτώντας την αρχή του τέλους της παντο-
κρατορίας του υφυπουργού Εθνικής Αμυ­
νας, υπεύθυνου για πολιτικά ζητήματα ασφά­
λειας και επικεφαλής της PURKKA, Γκαμάρ-
νικ. Επιπλέον κατά το ίδιο έτος εισήχθη η αρ­
χή της μιας και μοναδικής στρατιωτικής
διοίκησης στις σοβιετικές μονάδες, έχοντας
ως σημαντικότατη επίπτωση τη μετατροπή
της PURKKA σε ακραιφνώς εσωτερικό όργα­
νο του Ερυθρού Στρατού και τελικά την αφο­
μοίωσή της από τις Ενοπλες Δυνάμεις. Κατ'
αυτόν τον τρόπο εδραιώθηκε ουσιαστικά η
υπεροχή της στρατιωτικής εκπαίδευσης ένα­
ντι της πολιτικής στο στράτευμα, γεγονός
που οδήγησε τον Μέκχλις, διάδοχο του Γκα-
μάρνικ, να αναγνωρίσει και επισήμως την α­
ναμφισβήτητη προτεραιότητά της το 1939.
Ταυτόχρονα με την ενεργοποίηση του
νέου, σύγχρονου οργανωτικού, αμυντικού
και κατ’ επέκταση επιχειρησιακού δόγματος
και την πραγματοποίηση των κοσμογονικών
αλλαγών στο στράτευμα, τα τοπικά στρατιω­
τικά διοικητικά γραφεία, η φύση των οποίων
ήταν στενά συνδεδεμένη με το μικτό σύστη­
μα πολιτοφυλακής, αναδιαρθρώθηκαν πλή­
ρως προκειμένου να αντεπεξέλθουν στην
αυξανόμενη πολυπλοκότητα των νέων καθη­
κόντων τους. Χαρακτηριστικό είναι το γεγο­
νός ότι στο τέλος του 1936 το σύνολο των συ­
στημάτων επιμελητείας, εγγραφής και κλή­
σης προς στράτευση είχε αναδιοργανωθεί
πλήρως και οι συνθήκες κατάταξης και επι­
στράτευσης είχαν βελτιωθεί αισθητά.
Σε ανώτερο διοικητικό επίπεδο η μονολι­
θική στρατιωτική διοίκηση των ενόπλων δυ­
νάμεων της Απω Ανατολής εγκατέλειψε την
αναχρονιστική δομή του Μετώπου της Ερυ­
θρός Σημαίας και καθιέρωσε δύο αυτόνομες
στρατιωτικές διοικήσεις με έδρα το Μαριτίμ
και το Πρι Αμούρ αντίστοιχα, εξασφαλίζο­
ντας κατ’ αυτόν τον τρόπο τα εχέγγυα για τη
ραγδαία αναβάθμιση των συνθηκών στρατω­
νισμού, εκπαίδευσης και πολεμικής ετοιμό­
τητας σε αυτές τις περιοχές. Οσον αφορά το
Σοβιετικό Ναυτικό, αυτό διαχωρίστηκε από
τον "Ερυθρό Στρατό των Εργατών και των Α­
γροτών" αποκτώντας για πρώτη φορά δικό
του φορέα Γενικής Διοίκησης.
Η εικόνα του Ερυθρού Στρατού το 1937,
πριν από τη διαδικασία των εκκαθαρίσεων,
δεν προσομοίαζε ούτε κατ' ελάχιστο με την
προ της έναρξης του "Σχεδίου Τουχατσέφ-
σκι". Ο χαρακτήρας του δεν ήταν πια ταξικός -
διεθνιστικός στηριζόμενος στην προλεταρια­
κή λαϊκή πολιτοφυλακή, αλλά πατριωτικός-ε-
θνικός εδραζόμενος σε ένα καθιερωμένο
πλέον, ισχυρό και αρκετά αυτόνομο σώμα α­
ξιωματικών. Ο σχεδιασμός του είχε ως πρότυ­
πο τις πιο σύγχρονες στρατηγικές αντιλή­
ψεις, όπως αυτή της συγκρότησης ικανού α­
ριθμού αναβαθμισμένων ταξιαρχιών αρμά­
των μάχης και εξελιγμένων αεροπορικών μο­
νάδων, οι οποίες συνιστούσαν και την αυξη­
μένη επιθετική του ικανότητα. Ακόμα η
τεράστια αριθμητική του μάζα, περίπου 90
μεραρχίες και 3.000.000 προσωπικού, του
προσέδιδε το προβάδισμα σε σχέση με οποι-
ονδήποτε άλλο στην Ευρώπη. Ομως, ο "Ερυ­
θρός" στρατάρχης δεν έζησε ώστε να συμβά-
λει με την επιβλητική του προσωπικότητα
στον υπέρ πάντων αγώνα της Σοβιετικής Ε ­
νωσης κατά τη διάρκεια του επικείμενου πα­
γκοσμίου πολέμου. Ο στρατιωτικός ο οποίος
τιμήθηκε με το ανώτατο σοβιετικό παράσημο
για προσωπική ανδρεία, ο επιτελής που επέ-
δειξε θαυμάσια πρωτοβουλία ενεργείας, ο ι­
θύνων νους με την αξεπέραστη αποτελεσμα-
τικότητα και την απαράμιλλη γνώση του αντι­
κειμένου της εργασίας του, δικάστηκε και α­
κολούθως εκτελέσθηκε μαζί με άλλους πα­
λαιούς μπολσεβίκους κατά την περίοδο των
εκκαθαρίσεων, το 1937, κατηγορούμενος για
συνωμοσία εναντίον της πατρίδας του.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
(1) Cliff, Tony: ΚΡΑΤΙΚΟΣ ΚΑΠΙΤΑΛΙΣΜΟΣ
ΣΤΗΝ ΡΩΣΙΑ, Εργατική Δημοκρατία, B ä
έκδοση 1991.
(2)Ζαφειρόπουλος, Ιωάννης: ΡΩΣΙΑ -
ΣΟ ΒΙΕΤΙΚΗ ΕΝΩΣΗ -ΚΟΙΝΟΠΟΛΙΤΕΙΑ,
Τέσσερα Εψιλον, Αθήνα, 1992.
(3)Amrine, D., Middleton C.: SHADOW O F THE
DICTATORS, Time-Life Books B.V., 1990.
(4) Deane, M. J.: POLITICAL CONTROL O F
THE SOVIET ARMED FORCES, Crane, Rustak
and Company, 1977.
(5) Farman, Christopher: THE WORLD IN
ARMS, Time-Life Books B. V., 1990.
(6) Garder, M.: A HISTORY OF THE SOVIET
ARMY, Pall Mall Press, London, 1966.
(7) Garthoff, R.: SOVIET MILITARY POLICY: A
HISTORICAL ANALYSIS, Faber and Faber,
1966.
(8) Hagen Von, Mark: SO LD IERS OF THE
PROLETARIAT DICTATORSHIP, Cornell
University Press, 1990.
(9) Kinder, H.: Hilgermann, W.: ATLAS OF
WORLD HISTORY, London, Penguin Books
Ltd., 1978.
(10) Lider, J.: MILITARY FORCE: AN ANALYSIS
OF MARXIST-LENINIST CONCEPTS,
Farnborough, Gower, 1981.
(11) Little, Richard: GOVERNING THE SOVIET
UNION, Longman, 1989.
(12) Macridis, Roy: MODERN POLITICAL
SYSTEM S IN EUROPE, 6th edition, New
Jersey, Prentice Hall Inc., 1963.
(13) Murphy, J.: STALIN, Buttler and Tanner
Ltd., 1945.
(14) Reese, R „ Roger: STALIN’S RELUCTANT
SOLDIERS. A SOCIAL HISTORY OF THE RED
ARMY, 1925-1941, University Press of Kansas,
1996.
(15) Sokolovsky, lI.D.: MILITARY STRATEGY:
SOVIET DOCTRINE AND CONCEPTS, Pall Mall
Press, 1963.
(16) Ulan, Adam: STALIN, Allen Lane, 1973.
(17) Volkogonov, Dmitri: STALIN. TRIUMPH
AND TRAGEDY, edited and translated by
Harold Shukman, 1988, Translation copyright,
1991.
(18) Voroshilov, Κ.: THE RED ARM Y TODAY,
Foreign Languages Publishing, Moscow, 1939.
(19) Zaloga, Steven: THE RED ARM Y OF THE
GREAT PATRIOTIC WAR, Osprey, London,
1989.
Σ Η Μ Ε ΙΩ Σ Η
Η παρούσα αποτελεί σύνοψη της ανέκδοτης
μελέτης: Σωτηρόπουλος, Ιωάννης, Π.:
ΟΙ Θ Ε Μ Ε Λ ΙΩ Δ Ε ΙΣ Π Α Ρ Α ΓΟ Ν Τ Ε Σ ΠΟΥ
Σ Υ Ν Ε Β Α Λ Α Ν ΣΤΗ Ν Ε Ξ Ε Λ ΙΞ Η ΤΟ Υ Ε Ρ Υ Θ Ρ Ο Υ
ΣΤΡΑΤΟΥ ΚΑΤΑ ΤΗΝ Δ Ε Κ Α Ε Τ ΙΑ ΤΟ Υ 1930,
Αθήνα, 1997.
ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣ ΤΟ Ρ ΙΑ
 ΣΟΥΔΑ
ΠΟΛΕΜΙΚΕΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ ΚΑΤΑ
ΤΟΝ Β' ΠΑΓΚΟΣΜΙΟ ΠΟΛΕΜΟ

Στα υψώματα ΒΔ του

κόλπου της Σούδας
Βρετανοί αξιωματικοί
οργανώνουν την αμυνα
της περιοχής. 0

ΓΙΑΝΝΗΣ ΤΕΡΝΙΩΤΗΣ

ΑΜ ΕΣΩ Σ ΜΕΤΑ ΤΗΝ ΑΙΦΝΙΔΙΑΣΤΙΚΗ ΕΠΙΘΕΣΗ ΤΩΝ ΙΤΑΛΩΝ ΚΑΤΑ ΤΗΣ

Κρήτη το 1940-41 σήμαινε για
ΕΛΛΑΔΑΣ, ΣΤΙΣ 28 ΟΚΤΩΒΡΙΟΥ 1940, Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΚΥΒΕΡΝΗΣΗ
ΣΥΜΦΩΝΗΣΕ ΝΑ ΑΝΑΛΑΒΟ ΥΝ 01 ΒΡΕΤΑΝΟΙ ΤΗΝ ΑΜΥΝΑ ΤΗΣ
ΚΡΗΤΗΣ. Ο ΚΟΛΠΟΣ ΤΗΣ ΣΟΥΔΑΣ ΜΕ ΤΟ ΜΕΓΑΛΟ ΦΥΣΙΚΟ Λ ΙΜ Α Ν Ι
Η τους Βρετανούς προκεχωρημένα
αεροδρόμια από όπου τα αερο­
πλάνα τους θα μπορούσαν να επιχειρούν
ναντίον των δυνάμεων του Αξονα και να ε­
λέγχουν μαζί με τις βάσεις της Μάλτας και
της Κύπρου την ανατολική Μεσόγειο. Ετσι
ΑΝΤΙΠΡΟΣΩΠΕΥΕ ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΒΡΕΤΑΝΟΥΣ ΤΟ ΙΔΑΝΙΚΟ λίγο μετά την ιταλική επίθεση κατά της Ελ­
λάδας, την 1η Νοεμβρίου 1940, έφθασαν
ΠΡΟΚΕΧΩΡΗΜΕΝΟ ΣΗΜΕΙΟ ΑΝΕΦΟΔΙΑΣΜΟΥ ΚΑΙ ΚΑΤΑΦΥΓΙΟ ΓΙΑ ΤΟΝ
στη Σούδα τα πρώτα βρετανικά πλοία που
ΣΤΟΛΟ ΤΗΣ ΜΕΣΟΓΕΙΟΥ, 680 χλμ. «ΕΜΠΡΟΣ» ΑΠΟ ΤΟΝ ΝΑΥΣΤΑΘΜΟ μετέφεραν στην Κρήτη εφόδια και το 2ο
Τάγμα του Συντάγματος των Γιόρκ και Λάν-
ΤΗΣ ΑΛΕΞΑΝΔΡΕΙΑΣ. καστερ. Σύντομα ακολούθησαν το 2ο Τάγμα
των Black Watch της 14ης Ταξιαρχίας Πεζι­
Ο ΤΣΩΡΤΣΙΛ κού και άλλες δυνάμεις.
Στη Σούδα οι Βρετανοί οργάνωσαν και
ΑΠΑΙΤΟΥΣΕ ΝΑ εγκατέστησαν μια ναυτική βάση ανεφοδια­
σμού του στόλου τους, αλλά και σημείο υ­
ΜΕΤΑΤΡΑΠΕΙ Η ΣΟΥΔΑ
ποδοχής των στρατευμάτων που διακινού­
ΣΕ «ΕΝΑ ΔΕΥΤΕΡΟ σαν προς και από την ηπειρωτική Ελλάδα.
Στην είσοδο του κόλπου και του λιμανιού
-ΦΛΟΟΥ»! ποντίσθηκε μία τριπλή σειρά μεταλλικού
ανθυποβρυχιακού φράγματος που συγκρο­
τούσαν κάτω από την επιφάνεια της θάλασ­
Βρετανική επάκτια σας εκατοντάδες μεγάλες μεταλλικές ση­
πυροβολαρχία μεγάλου μαδούρες.
διαμετρήματος στην Στην περιοχή εγκαταστάθηκαν σταδια­
περιοχή Χανιών-Σούδας. κά πυροβολαρχίες αντιαεροπορικού και ε-

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣ ΤΟ Ρ ΙΑ
πάκτιου πυροβολικού, επανδρωμένες από
δυνάμεις των Βασιλικών Πεζοναυτών Συ­
γκεκριμένα λίγο πριν από την έναρ^ι της
Μάχης της Κρήτης υπήρχαν στη Σούδα 10
αντιαεροπορικά πυροβόλα των 3 ·ι δύο α­
ντιαεροπορικές πυροβολαρχίες με πυροβό­
λα των 3,7 in, 16 αντιαεροπορικά πυροβόλα
Bofors των 40 mm. αριθμός από ναυτικά πυ­
ροβόλα «Pom-Pom», πολυβόλα και 24 αντια­
εροπορικοί προβολείς. Υπήρχαν επίσης
ταγμένα σε διάφορες τοποθεσίες στην πε­
ριοχή του κόλπου τα πυροβόλα της «Ζ» Πυ­
ροβολαρχίας του 15ου Βρετανικού Επάκτι­
ου Συντάγματος, που αριθμούσαν τέσσερα
πυροβόλα των 6 in. δύο των 4 in και δύο των
121b.
Τις δυνάμεις των πεζοναυτών στη Σού­
δα διοικούσε ο υποστράτηγος Ουέστον. Ε ­
πίσης ήταν διαθέσιμα μερικά τάγματα Αυ­
στραλών και ένα ελληνικό τάγμα για την ά­
μυνα της ευρύτερης περιοχής. Για τον ίδιο
σκοπό είχαν διατεθεί επτά ελαφρά άρματα
και δύο άρματα «πεζικού» τύπου Matilda.
Η ΙΤΑΛΙΚΗ Ε Π ΙΔ Ρ Ο Μ Η
ΤΗΣ 26ης ΜΑΡΤΙΟΥ 1941
Με την έναρξη του Ελληνοϊταλικού πο­
λέμου η Σούδα αποτελούσε ένα μόνιμο
«αγκάθι» στα πλευρά των Ιταλών. Από τα
βαθιά νερά του καλά προστατευμένου κόλ­
που εξορμούσαν τα βρετανικά πλοία που α­
νάγκασαν τον Ιταλικό Στόλο της Μεσογείου
να περιοριστεί στους ναυστάθμους της η­
πειρωτικής Ιταλίας, παραιτούμενος από τη
φιλοδοξία του «Mare Nostrum». Χρησιμοποι­
ώντας τη Σούδα επίσης τα βρετανικά πλοία
προστάτευαν τις νηοπομπές των συμμαχι-
Η είσοδος του κόλπου και του λιμανιού
της Σούδας φρασσόταν από τριπλή σειρά
ανθυποβρυχιακού φράγματος.
Στο αριστερό άκρο της φωτογραφίας
διακρίνεται η κάννη ενός επάκτιου
Kw r πλοίιιν που έφερναν στην Ελλάδα
στρατεύματα και εφόδια για τις ανάγκες
'5 - ' τα πράγματα για τους
Ιταλούς πήγαιναν ολοένα προς το χειρότε­
ρο. Διαρκώς υποχωρούσαν στα μέτωπα της
Ξ;οειας Ηπείρου και της Αφρικής.
Μετά την επιτυχία της επιδρομής στο
"βραλτάρ τον Οκτώβριο του 1940 από ιτα­
λικές επανδρωμένες τορπίλλες (βλέπε σχε­
τικό άρθρο στη «ΣΙ» Μαρτίου 2001, τεύχος
55) ο Μουσολίνι έδειξε μεγάλο ενδιαφέρον
για την ειδική μονάδα του Ναυτικού που
διεξήγαγε αυτού του είδους τις ανορθόδο­
ξες επιχειρήσεις. Η μονάδα αυτή, ο 10ος Ε ­
λαφρός Στολίσκος όπως είχε ονομαστεί, εί­
χε διοικητή τον αντιπλοίαρχο Βιττόριο Μο-
τσαγκάττα. Το τμήμα της που ειδικευόταν
σε επιθέσεις επιφανείας εναντίον ναυτικών
στόχων ή επάκτιων εγκαταστάσεων χρησι­
μοποιούσε διάφορους τύπους μικρών ή με­
γαλύτερων ταχύπλοων ελαφρών σκαφών (Ε-
Boats στη βρετανική ορολογία, όπου
Ε=ΕχρΙθ3ίνβ-εκρηκτικά). Τα σκάφη αυτά έφε­
ραν είτε έναν αριθμό τορπιλλών που εκτό­
ξευαν εφορμώντας στους στόχους και
σπεύδοντας να απομακρυνθούν, είτε ένα
φορτίο εκρηκτικών στο εσωτερικό τους, το
οποίο επυροδοτείτο με την πρόσκρουση
του ίδιου του σκάφους επί του στόχου. Διοι­
κητής του τμήματος επιθέσεων επιφανείας
της μονάδας ήταν ο πλωτάρχης Τζιόρτζιο
Τζιόμπε.
Στα τέλη Δεκεμβρίου του 1940 μία ομά­
δα ειδικών ταχυπλόων σκαφών του 10ου Ε ­
λαφρού Στολίσκου αποσπάσθηκε στην υπό
ιταλική κατοχή Λέρο και εγκαταστάθηκε
στο βόρειο τμήμα του νησιού, στον κόλπο
Παρθένι. Επρόκειτο για έξι ταχύπλοα σκά­
φη επιθέσεων ΜΤΜ (Motoscafo di Turismo
Modificato-Τροποποιημένα ταχύπλοα σκάφη
αναψυχής) ειδικής κατασκευής από ελαφρύ
ξύλο, μήκους 6,20 m περίπου και πλάτους
1,70 m, εφοδιασμένα με πανίσχυρους κινη­
τήρες Alfa Romeo 3.500 cc και 95 hp, που
τους επέτρεπαν να αναπτύξουν ταχύτητες
ως 31 kts. Είχαν πηδάλιο διεύθυνσης και έλι­
κα ειδικά διαμορφωμένα ώστε να μπορούν
να σηκώνονται έξω από το νερό και να περ-
Λίγες ημέρες μετά την
ιταλική επίθεση στην
Ελλάδα τα πρώτα
βρετανικά στρατεύματα
φθάνουν στη Σούδα από
την Αλεξάνδρεια.
 Προς
H M S C O V EN T R Y
ΣΟΥΔΑ
Π ΥΡ ΟΒ ΟΛΑ ΡΧ ΙΑ
68
ΤΗΣ ΙΤ Α Λ ΙΚ Η Σ ΕΠ ΙΔ ΡΟ Μ Η Σ
ΣΤΟ Λ ΙΜ Α Ν Ι ΤΗ Σ ΣΟ ΥΔΑΣ
Σχεδίαση χάρτη του Δημήτρη Χαδούλα για τη «ΣΙ».
νούν επάνω από τα ανθυποβρυχιακά δίκτυα
που προστάτευαν τις εισόδους των λιμα-
νιών, δεδομένου και του μικρού βυθίσμα­
τος τους. Στο εμπρόσθιο τμήμα των σκα­
φών υπήρχαν τοποθετημένα εκρηκτικά βά­
ρους 330 kg. Ενας ειδικός επικρουστήρας
προκαλούσε διαδοχικά, μετά την πρό­
σκρουση του ταχυπλόου επάνω στον στόχο,
την ελεγχόμενη έκρηξη ενός δακτυλίου
που χώριζε το εμπρός τμήμα του σκάφους
από το πίσω. Το εμπρόσθιο τμήμα βυθιζό­
ταν ευρισκόμενο σε επαφή με τον στόχο λί­
γο κάτω από την επιφάνεια της θάλασσας,
οπότε ένας άλλος επικρουστήρας υδροστα­
τικής πίεσης προκαλούσε την ανάφλεξη
των εκρηκτικών που έφερε το σκάφος, τα ο-
Κοντινή φωτογραφία ενός από τα
ανθυποβρυχιακά φράγματα στη Σούδα. Οι
μεγάλοι πλωτήρες συγκροτούσαν ένα πυκνό
μεταλλικό δίχτυ κάτω από την επιφάνεια
της θάλασσας.
ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣ ΤΟΡ ΙΑ
Χσνκ
HM S YO RK ποία δημιουργούσαν μία μεγάλη τρύπα στα
ύφαλα του πλοίου-στόχου. Κάθε ταχύπλοο
είχε ως χειριστή ένα άτομο που καθόταν
στο πίσω μέρος του. Ο χειριστής όταν ε-
φορμούσε με τη μέγιστη ταχύτητα επάνω
στον στόχο έπρεπε να ασφαλίσει το πηδά­
λιο διεύθυνσης σε σταθερή θέση και να πέ­
^τσαμαδούρες σει στη θάλασσα με έναν ειδικό πλωτήρα,
που αποτελούσε τμήμα του καθίσματος
του, σπεύδοντας να ανέβει αμέσως επάνω
σε αυτόν για να αποφύγει τον βέβαιο θάνα­
το, αν η έκρηξη που θα ακολουθούσε τον έ­
βρισκε μέσα στο νερό.
Οπως γίνεται αντιληπτό επρόκειτο λίγο-
πολύ για επιθέσεις αυτοκτονίας ή, τουλάχι­
στον, με αποτέλεσμα την αιχμαλωσία των
πληρωμάτων μετά την προσβολή των στό­
χων τους.
Προορισμός της μονάδας αυτής από τη
Αέρο θα ήταν η προσβολή των πλοίων που
μετέφεραν τα στρατεύματα της Κοινοπολι­
τείας στην Ελλάδα.
Ο αντιπλοίαρχος Μοτσαγκάττα έφθασε
γύρω στα τέλη Ιανουαρίου του 1941 στο
Παρθένι με υδροπλάνο για να συναντήσει
τα πληρώματα των ΜΤΜ. Η συνάντηση έγινε
επάνω στο αντιτορπιλλικό «Crispi» και ο Μο-
τσαγκάττα τούς μίλησε για μια σχεδιαζόμε­
νη επίθεση εναντίον πλοίων που ναυλοχού-
σαν στο λιμάνι της Σούδας. Βασικός στόχος
της επιχείρησης θα ήταν το βαρύ καταδρο­
μικό «York» και οποιοδήποτε άλλο πολεμικό
ή εμπορικό πλοίο συναντούσαν εκεί.
Στην αποστολή θα έπαιρναν μέρος ο αν­
θυποπλοίαρχος Αντζελο Καμπρίνι, ο αρχικε-
λευστής Εμίλιο Μπαρμπέρι και οι υπαξιωμα-
τικοί Λίνο Μπεκάτι, Αλέσιο Ντε Βίτο και Τού-
τσαμαδούρες
λιο Τεντέσκι, έχοντας ως επικεφαλής τον υ­
ποπλοίαρχο Λουϊτζι Φατζιόνι. Η επίθεση θα
γινόταν με τις ευνοϊκότερες καιρικές συν­
Σ Χ ΕΔ ΙΑ ΓΡΑ Μ Μ Α θήκες, με απουσία σελήνης και με βάση τα
στοιχεία της Ιταλικής Αεροπορίας από τις α-
εροφωτογραφήσεις που θα πραγματοποι­
ούσε στη Σούδα την προηγούμενη ημέρα.
(2 6 η ς Μ α ρ τ ίο υ 1941)
Τα έξι ΜΤΜ θα μεταφέρονταν με δύο ειδικά
διασκευασμένα αντιτορπιλλικά-φορείς κο-
 Μερική άποψη
του αντιτορπιλλικού
’’Nubian», κλάσης «Tribal»
(1.8701), στο λιμάνι
της Σούδας το 1941.

Το βρετανικό θωρηκτό
«Barham» ενώ ανεψοδιάζεται
με καύσιμα από πετρελαιοφόρο
πλοίο μέσα στη Σούδα.

Πάνω από τον κόλπο το πλήρωμα ενός

αντιαεροπορικού πολυβόλου Lewis και δύο
Κρητικοί χωροφύλακες περιεργάζονται τα
συμμαχικά πλοία μέσα στη Σούδα.

ντά στην περιοχή της επιδρομής.

Μετά από δύο αναβολές της επιχείρη­
σης, στα τέλη Μαρτίου του 1941 τα σκάφη
μεταφέρθηκαν με τα αντιτορπιλλικά «Sella»
και «Crispi» στην Αστυπάλαια. Εκεί στις 25
Μαρτίου, παρ' όλο που τα πλοία αυτά υπέ­
στησαν αεροπορικό βομβαρδισμό, αποφα-
σίστηκε η εκτέλεση της επιδρομής το ίδιο
βράδυ, λόγω των ευνοϊκών καιρικών συνθη­
κών που επικρατούσαν στην περιοχή της
Κρήτης. Η αναγνώριση που είχαν πραγματο­
ποιήσει αεροσκάφη από τη Ρόδο είχε δείξει
ότι μέσα στη Σούδα βρίσκονταν το «York»,
δύο ακόμα καταδρομικά, μερικά αντιτορ-
πιλλικά, τρία πετρελαιοφόρα και μερικά με­
ταγωγικά.
Γύρω στα μεσάνυκτα τα δύο αντιτορπιλ-
λικά έφθασαν αθέατα στα ανοικτά της Σού­
δας, όπου καθέλκυσαν γρήγορα με ειδικούς 0 αρχιστράτηγος των Βρετανικών Δυνάμεων στη Μέση Ανατολή, σερ Αρτσιμπαλντ Ουέιβελ,
γερανούς τα έξι ΜΤΜ στη θάλασσα. Κατό­ κατά τη διάρκεια επιθεώρησης των εγκαταστάσεων στη Σούδα το 1941.
πιν επέστρεψαν στη βάση τους. Τα ΜΤΜ έ­
πλευσαν σε σχηματισμό ρόμβου προς το ά­
νοιγμα του κόλπου. Φθάνοντας εκεί, τρεις κολία επάνω από το φράγμα και λίγο αργό­ Τα χρονικά περιθώρια είχαν περιοριστεί
περίπου ώρες αργότερα, συνάντησαν το τερα πέρασαν ένα-ένα, προσεκτικά και αθό­ και οι Ιταλοί προσπαθούσαν να βρεθούν
πρώτο ανθυποβρυχιακό φράγμα της εισό­ ρυβα, και από το δεύτερο, από ένα σημείο στο σημείο της επίθεσης πριν από την αυ­
δου (μια σειρά από ποντισμένους μεγάλους στη βόρεια πλευρά του κοντά στις βραχο- γή. Καθώς πλησίαζαν στο τρίτο ανθυποβρυ­
σημαντήρες που συγκροτούσε κάτω από νησίδες-οχυρά που υπάρχουν εκεί. Λίγο χιακό φράγμα που έκλεινε την είσοδο του
την επιφάνεια της θάλασσας ένα μεταλλικό πριν από τις 03.00, αφού συγκεντρώθηκαν, λιμανιού, από έναν λόφο πάνω από τον κόλ­
ανθυποβρυχιακό δίχτυ-από τη μία ακτή του όλα τα ΜΤΜ έπλευσαν με ταχύτητα στο κέ­ πο άναψε ξαφνικά ένας προβολέας και η δ έ­
κόλπου ως την άλλη). Στις 02.35 της 26ης ντρο του σκοτεινού κόλπου κατευθυνόμε- σμη του άρχισε να ερευνά τη θάλασσα κο­
Μαρτίου τα ιταλικά σκάφη πέρασαν με ευ­ να προς το λιμάνι. ντά στα μικρά σκάφη. Οι Ιταλοί σταμάτησαν

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡ ΙΑ
 και περίμεναν με αγωνία για μερικά λεπτά.
Το φως του προβολέα περιπλανήθηκε για
λίγο πάνω στην επιφάνεια του νερού και ε­
πικεντρώθηκε κατόπιν κατά μήκος του
φράγματος της εισόδου του λιμανιού, απο­
καλύπτοντας έτσι τον δίαυλο πλάτους 50 m
που υπήρχε στη βόρεια πλευρά στους χειρι­
στές των ΜΤΜ. Κατόπιν ο προβολέας έσβη­
σε βυθίζοντας τον κόλπο και πάλι στο σκο­
τάδι.
Οι Ιταλοί κινήθηκαν προσεκτικά και γύ­
ρω στις 04.45 γλίστρησαν μέσω του διαύλου
μέσα στο λιμάνι. Ο Φατζιόνι συγκέντρωσε
τα σκάφη γύρω του και ερεύνησε την περιο­
χή με τα ειδικά κυάλια που είχε. Ακριβώς
μπροστά τους στο κέντρο του λιμανιού ή­
ταν αγκυροβολημένο το «York»! Αριστερά
του διακρινόταν το νορβηγικό πετρελαιο­
φόρο 8.3241 «Pericles» και δεξιά του και πί­
σω μερικά μικρότερα πετρελαιοφόρα και
μεταγωγικά. Κανένα άλλο καταδρομικό δεν
φαινόταν μέσα στο λιμάνι, παρά τις πληρο­
φορίες της εναέριας αναγνώρισης. Με τη
σειρά τους οι υπόλοιποι χειριστές των ταχυ­
πλόων πήραν τα κυάλια και αναγνώρισαν
Ο διοικητής του 10ου Ελαφρού Στολίσκου,
αντιπλοίαρχος Βιττόριο Μοτσαγκάττα
(δεύτερος από τα δεξιά), ήταν ένας από
τους εμπνευστές της επιτυχημένης ιταλικής
επιδρομής της 26ης Μαρτίου 1941 στη
Σούδα.
Ενα από τα ιταλικά
ειδικά ταχύπλοα σκάφη
ΜΤΜ που έφεραν
εκρηκτικά βάρους 330 kg.
ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡ ΙΑ
τους στόχους. Η ώρα ήταν 05.00 και από το
«York» ακούστηκε το σάλπισμα του πρωινού
εγερτηρίου. Σε λίγο οι ηλεκτρομηχανές και
οι εξαεριστήρες άρχισαν να λειτουργούν,
μερικά φώτα άναψαν στο πλοίο και καπνός
βγήκε από τις καπνοδόχους του. Ο Φατζιόνι
κατένειμε γρήγορα τους στόχους στα πλη-
ρώματά του. Διέταξε τον Καμπρίνι και τον
Τεντέσκι να επιτεθούν στο «York», τον Ντε
Βίτο σε ένα μεγάλο μεταγωγικό πίσω και δε-
ξιότερα του καταδρομικού και τον Μπαρ-
μπέρι στο «Pericles». Κράτησε σε εφεδρεία
το σκάφος του Μπεκάτι και το δικό του, με
σκοπό να επιλέξουν στόχους αργότερα, α­
νάλογα με την εξέλιξη της επίθεσης. Μετά
από έναν σύντομο αποχαιρετισμό μεταξύ
τους τα πληρώματα άρχισαν να παίρνουν
την τελική θέση για την επίθεση. Ο θόρυ­
βος που προκαλούσαν οι ηλεκτρομηχανές
και οι εξαεριστήρες από το «York» κάλυπτε
για την ώρα τον θόρυβο των κινητήρων των
ΜΤΜ.
Εκείνο που δεν είχαν μπορέσει να επι-
σημάνουν οι Ιταλοί μέσα στο λιμάνι ήταν
το καταδρομικό «Coventry», που ήταν αθέ-
Οι τέσσερις αυτές φωτογραφίες
επιδεικνύουν τις τακτικές επίθεσης των
σκαφών ΜΤΜ: α) Το σκάφος κατευθύνεται με
τη μέγιστη ταχύτητα εναντίον του στόχου,
β) Ο χειριστής έχοντας ασφαλίσει το
πηδάλιο διεύθυνσης εγκαταλείπει το
σκάφος, μαζί με τον πλωτήρα που ήταν
τοποθετημένος πίσω από τη θέση του. γ) Το
ταχύπλοο κινείται μόνο του μέχρι να
προσκρούσει στον στόχο, δ) Ο χειριστής
πέφτοντας στη θάλασσα σπεύδει να ανέβει
επάνω στον πλωτήρα (σωσίβιο) για να
αποφύγει τα αποτελέσματα της έκρηξης
που θα ακολουθήσει.

ατο από αυτούς, δεμένο ακριβώς πίσω από
το «Pericles» και λίγο πριν είχε τελειώσει
τον ανεφοδιασμό του σε πετρέλαιο. Τη
στιγμή εκείνη, γύρω στις 05.30, που τα
ΜΤΜ ευθυγραμμισμένα με τους στόχους
τους ανέπτυσσαν ταχύτητα, το «Coventry»
είχε αρχίσει να απομακρύνεται από το
πλευρό του πετρελαιοφόρου! Ο Καμπρίνι
και ο Τεντέσκι επιταχύνοντας ασφάλισαν
τα πηδάλιά τους και έπεσαν στη θάλασσα
περίπου 100 m από το «York». Πριν προλά­
βουν σχεδόν να ανέβουν στους πλωτήρες
τους τα δύο σκάφη προσέκρουσαν στο δ ε ­
ξιό πλευρό του καταδρομικού και αμέσως
μετά δύο ταυτόχρονες εκρήξεις συγκλόνι­
σαν από άκρη σε άκρη το μεγάλο πλοίο,
που άρχισε να παίρνει κλίση. Επάνω στο
«York» και στην ευρύτερη περιοχή του λι­
μανιού κατά τα επόμενα δευτερόλεπτα ε-
πεκράτησε πανδαιμόνιο. Οι σειρήνες συ­
ναγερμού άρχισαν να ουρλιάζουν, ενώ δια­
ταγές στα μεγάφωνα προειδοποιούσαν για
«αεροπορική επιδρομή». Τα αντιαεροπορι­
κά πυροβόλα τριγύρω άνοιγαν πυρ στα τυ­
φλά και δέσμες προβολέων άρχισαν να ε­
ρευνούν τον σκοτεινό ουρανό.
Στο μεταξύ το σκάφος του Μπαρμπέ-
ρι, που ήδη εκινείτο προς το «Pericles», α­
ντιμετώπισε πρόβλημα με το πηδάλιό του
και έτσι ο Φατζιόνι διέταξε τον Μπεκάτι να
επιτεθεί στο πετρελαιοφόρο. Σύντομα μια
ακόμα μεγάλη έκρηξη τύλιξε στις φλόγες
το «Pericies» έχοντας ανοίξει μια τεράστια
τρύπα στα ύφαλά του, ενώ φλεγόμενο πε­
τρέλαιο άρχισε να διαρρέει στη θάλασσα.
Στην άλλη άκρη του λιμανιού ο Ντε Βίτο
με το σκάφος του προσέβαλε το μεταγω­
γικό που είχε ως στόχο του, το οποίο άρχι­
σε αμέσως να παίρνει κλίση. Ο Μπαρμπέρι
αποκατέστησε το πρόβλημα του πηδαλίου
του και έριξε το ΜΤΜ επάνω σε ένα μικρό­
τερο πετρελαιοφόρο, το οποίο επίσης τυ-
λίχθηκε στις φλόγες.
Μέσα σε ελάχιστα λεπτά το λιμάνι της
Σούδας είχε μετατραπεί σε μια κόλαση ε­
κρήξεων, φωτιάς και θανάτου. Ο Φατζιόνι,
που παρακολουθούσε ενθουσιασμένος τα
αποτελέσματα των επιθέσεων των συ­
ντρόφων του, αποφάσισε να επιτεθεί και
αυτός στο «York» για να εξασφαλίσει τη
βύθισή του. Τη στιγμή όμως που ανέπτυσ­
σε ταχύτητα ευθυγραμμισμένος με το δ ε ­
ξιό πλευρό του «λαβωμένου» καταδρομι­
Στιγμιότυπο κατά τη διάρκεια της
εκπαίδευσης των πληρωμάτων των ΜΤΜ,
πιθανώς στο Παρθένι της Λέρου.
κού, αντιλήφθηκε φωτισμένη-από μια α­
νταύγεια της πυρκαγιάς του «Pericies», μια
μεγάλη σκοτεινή σιλουέτα να κατευθύνε-
ται προς το κέντρο του λιμανιού. Ηταν το
«Coventry», που επιχειρούσε κατευθυνό-
μενο προς τον δίαυλο του ανθυποβρυχια­
κού φράγματος να βγει από τον κόλπο. Ο
Φατζιόνι αλλάζοντας πορεία στο σκάφος
του κα τευθύνθηκε ολοταχώς εναντίον
της πλώρης του καταδρομικού. Ασφάλισε
το πηδάλιό του και πηδώντας στη
θάλασσα μπόρεσε με απογοήτευση να
διακρίνει το ΜΤΜ του να περνά ελάχιστα
μέτρα μπροστά από την πλώρη του
«Coventry»!
Με το πρώτο φως της ημέρας όλοι οι
Ιταλοί χειριστές των ΜΤΜ περισυνελέγη-
σαν και συνελ,ήφθησαν (μετά τον πόλεμο,
για την ηρωική τους πράξη τα πληρώματα
των ΜΤΜ τιμήθηκαν με το Χρυσό Μετάλ­
λιο Ανδρείας). Το «York» είχε κτυπηθεί σο­
βαρά στο ύψος των λεβητοστασίων και βυ­
θιζόταν γρήγορα με την πρύμνη του. Σε
βοήθειά του είχαν σπεύσει το αντιτορπιλ-
λικό «Husty» και ένα ρυμουλκό, που το έ­
συραν με δυσκολία προς τα αβαθή του
κόλπου, όπου τελικά το πλοίο «κάθισε» μι-
σοβουλιαγμένο.
Οι Βρετανοί μετά την επιτυχημένη αυ­
τή ιταλική επιδρομή στη Σούδα, θέλοντας
να αποκρύψουν το γεγονός ότι το «York»
είχε αχρηστευθεί, καταχώρησαν τη βύθι­
ση του πλοίου ως αποτέλεσμα της δράσης
της Luftwaffe κατά τη Μάχη της Κρήτης,
που σε λίγο θα άρχιζε...
71
Τα ιταλικά αντιτορπιλλικά
«Sella» (επάνω)
και «Crispi» (αριστερά)
που μετέφεραν τα έξι
σκάφη ΜΤΜ έξω από τη Σούδα.
ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡ ΙΑ
 ΚΑΤΑ ΤΗ ΜΑΧΗ ΤΗΣ ΚΡΗΤΗΣ Δύο από τους χειριστές
των ιταλικών ΜΤΜ, που
Το λ._άνι της Σούδας αποτέλεσε στόχο συμμετέχοντας στην
επιδρομή της 26ης
για επιδρομές και περιοχή για εναέριες α­
Μαρτίου 1941 στη Σούδα
ναμετρήσεις από τις πρώτες ημέρες του εξουδετέρωσαν το
Ελληνοιταλικού πολέμου και μετά τη μετα­ καταδρομικό «York».
φορά των πρώτων βρετανικών στρατευμά­ Δεξιά ο ανθυποπλοίαρχος
των στο νησί. Η ιταλική «Αεροπορία του Αι­ Αντζελο Καμπρίνι και
γαίου» (AEGE) αντιδρώντας αμέσως έστειλε αριστερά ο Τούλιο
την 1η Νοεμβρίου 1940 δεκατέσσερα βομ­ Τεντέσκι.
βαρδιστικά S.M.79 της 34ης Σμηναρχίας
από τη Ρόδο εναντίον της Σούδας. Τα τρικι­
νητήρια αυτά αεροσκάφη έφθασαν, συνο-
δευόμενα από έξι καταδιωκτικά FIAT CR.42
της 162 Μοίρας Δίωξης, στις 13.30 πάνω από
τον κόλπο. Εκεί βομβάρδισαν και πολυβό-
λησαν μερικά από τα βρετανικά μεταγωγικά
Το «York» μετά
πλοία, χωρίς ουσιώδη αποτελέσματα. Τα κα­
την ιταλική επίθεση,
ταδρομικά αντιαεροπορικής προστασίας
καθισμένο στα αβαθή
«Calcutta» και «Coventry» και το καταδρομι­ του κόλπου της
κό «Ajax», που βρίσκονταν μέσα στο λιμάνι, Σούδας.
δημιουργώντας φράγμα πυρός κράτησαν
αρκετά μακριά τα ιταλικά αεροπλάνα, ένα
από τα οποία απομακρύνθηκε φλεγόμενο.
Οι επιδρομές των ιταλικών βομβαρδι­
στικών από τη Ρόδο συνεχίστηκαν σποραδι­
κά και κατά τους επόμενους μήνες, ως τις
Το μισοβυθισμένο
αρχές του 1941. Ηταν στην ουσία αποστο­
«York» αποτελούσε
λές «παρενόχλησης» των πλοίων και των λι­
έναν μόνιμο στόχο για
μενικών εγκαταστάσεων στη Σούδα, αφού τη Luftwaffe κατά τη
περιορίζονταν σε υπερβολικά άστοχο βομ­ διάρκεια της Μάχης της
βαρδισμό από μεγάλο ύψος και συχνά οι ε­ Κρήτης.
πιτιθέμενοι υφίσταντο απώλειες από το α­
ντιαεροπορικό πυροβολικό, από τη δράση
των αεροσκαφών δίωξης της Βρετανικής
Ναυτικής Αεροπορίας (Fulmar, και Sea
Gladiator), περιστασιακά δε και από Buffalo
και Blenheim MklF που στάθμευαν στο αερο­
δρόμιο του Μάλεμε με αποστολή να
καλύπτουν από αέρος τη Σούδα (βλέπε το
72 άρθρο «Το S.M.79 και η δράση του στο Αι-
Μ ····» γαίο», τεύχος 1 της «AI», Οκτώβριος-Νοέμ-
βριος 1999).
Στις αρχές Μαϊου του 1941 η Luftwaffe α-
νέλαβε με τη σειρά της δράση εναντίον των
πλοίων και των εγκαταστάσεων της Σούδας,
με θανατηφόρα ακρίβεια και θεαματικά ση­
μαντικότερα αποτελέσματα. Στις 20 Μαϊου
1941 η αποστολή κατάληψης σημαντικών
θέσεων στην περιοχή Σούδας, Χανίων και
Χερσονήσου είχε ανατεθεί αρχικά σε δύο
λόχους του αερομεταφερόμενου γερμανι­
κού Συντάγματος Εφόδου (απόσπασμα «Αλ-
τμαν»), που θα προσγειώνονταν με ανεμό­
πτερα με κύριο στόχο να εξουδετερώσουν
τις αντιαεροπορικές πυροβολαρχίες οι ο­
ποίες ήταν ταγμένες γύρω από το λιμάνι μόπτερα DFS 230 του αποσπάσματος Αλ- φη, πολλά από τα οποία δεν κατόρθωναν να
της Σούδας και προς την κατεύθυνση των τμαν. Ο ίδιος ο λοχαγός Αλτμαν επικεφαλής φθάσουν στην ξηρά και συντρίβονταν στη
Χανίων. Η κύρια δύναμη των εισβολέων θα του 2ου ενισχυμένου Λόχου της μονάδας θάλασσα, παρασύροντας στον βυθό τους ε-
ακολουθούσε λίγο αργότερα με τους αλεξι­ του με 15 ανεμόπτερα, κατευθυνόμενος πιβαίνοντες. Οσα από τα DFS 230 επιβίωσαν
πτωτιστές του 3ου Συντάγματος (του συ­ προς τη ζώνη προσγείωσης μεταξύ Σούδας προσγειώθηκαν όπως-όπως στη ζώνη προ­
νταγματάρχη Χάιντριχ) που θα ρίπτονταν και Χανίων, λόγω των γύρω ορεινών όγκων, σγείωσης που βρισκόταν στην αρχή της
κυρίως νότια των Χανίων. αναγκάστηκε να προσεγγίσει περνώντας Χερσονήσου του ακρωτηρίου. Εκεί μία δι­
Η προετοιμασία της εισβολής άρχισε «διά πυρός και σιδήρου» επάνω από τον πλή έκπληξη περίμενε όσους Γερμανούς α­
νωρίς το πρωινό της 20ής Μαϊου με συνε­ κόλπο της Σούδας, βαλλόμενος από κάθε ποβιβάστηκαν από αυτά, όταν είδαν ότι την
χείς επιδρομές από Me 109 και Me 110 που είδους και διαμετρήματος αντιαεροπορικά πυροβολαρχία που είχαν σταλεί να εξουδε­
προσέβαλαν με τα πυρά και τις βόμβες όπλα, από την ξηρά και από τα πλοία. Ο ου­ τερώσουν αποτελούσαν... ομοιώματα πυ­
τους τις πυροβολαρχίες και το προσωπικό ρανός γέμισε από καιόμενα και κομματια­ ροβόλων και ότι την περιοχή φρουρούσαν
στο έδαφος. Σύντομα ακολούθησαν τα ανε- σμένα ανεμόπτερα και ρυμουλκά αεροσκά­ οι δυνάμεις των Βρετανών Ουσσάρων του

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣ ΤΟΡ ΙΑ
 ΚΑΤΑΙΤΑΣΙΙ EU ΤΟΝ ΤΟΜΕΑ ΙΟΥΔΑΣ ΧΑΝΙΩΝ T W ΠΡΟΪΑΝ
ΤΗ Ι 20-5-41
Δ ΙΣ / Γ Ε Σ Κ Λ ΙΜ Α : 1
:«.ίΟΟ

Στρατόηίδον δΐίριομένυν
Ιτροταν»Ιον Κρίφορς
_ ·Ανδυι»οβρυχιοκ4ν νράγνο
ΠίζονοΟται
fW | Βοοιλεύς τΟν 'Ελλήνων
fs.l.xj Ιτρστηγιΐον δυνόμευν Χοώδος-ΧανΙϋ'
CÜJ ·Αλίξιητωτιοτα1

ΛΠΟΙΠΛϊ ΜΑ| ΑΛΤΜΑΝ

\ΤΑ\ΑΜ ΥΝΗ Ϊ κ α ι ΥΠΗ'

V AJΜ Ε Ν Ο Σ 'Ζ Ο Υ ΛΑ Σ

ΚαΑϋδζς

Μετά την κατάληψη Νορθάμπερλαντ.

της Σούδας από Στη σκληρή μάχη που ακολούθησε ο
τους Γερμανούς, 2ος Αερομεταφερόμενος Λόχος εξοντώθη­
αλεξιπτωτιστές κε. Οι 108 από τους 136 άνδρες που πάτη­
προσεγγίζουν σαν την κρητική γη σκοτώθηκαν ή τραυμα­
στο «York» τίστηκαν. 0 ίδιος ο λοχαγός Γκούσταβ Αλ-
με προφυλάξεις.
τμαν (βετεράνος της επιχείρησης κατάλη­
ψης του βελγικού οχυρού Εμπεν-Εμαέλτον
Μάιο του 1940), μαζί με τον υπολοχαγό Μόρ
και τον ανθυπολοχαγό Ρούμμλερ αιχμαλω­
τίστηκαν, ενώ ο επικεφαλής της 3ης Διμοι­
ρίας του λόχου, υπολοχαγός Εμπνερ, σκο­
τώθηκε.
Ο 1ος Λόχος στο μεταξύ με άλλα εννέα
ανεμόπτερα, υπό τη διοίκηση του υπολοχα-
γού Αλφρεντ Γκέντς, προσγειώθηκε με με­
γάλη διασπορά νότια των Χανιών, κοντά σε
μια άλλη βρετανική αντιαεροπορική πυρο­
βολαρχία, την οποία προσπάθησε να εξου-

Λίγο αργότερα το μισοβουλιαγμένο

καταδρομικό έγινε πόλος έλξης για
πολλούς περίεργους Γερμανούς
στρατιωτικούς.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣ ΤΟΡ ΙΑ
 Ενα από τα βρετανικά ναυτικά
αντιαεροπορικά πυροβόλα « Pom-Pom»
40 mm που είχαν τοποθετηθεί στην ξηρά
για την αντιαεροπορική προστασία
της Σούδας (φωτογραφία του Ε. Telling,
ενός από τους πυροβολητές που
εικονίζονται-19 ετών το 1941).

Πριν από τη γερμανική αεροαπόβαση στην Κρήτη η Σούδα βομβαρδιζόταν

τακτικά από τους Γερμανούς. Εδώ ένα συμμαχικό πλοίο καίγεται μέσα στο
λιμάνι μετά από πλήγμα βόμβας.

Πανοραμική φωτογραφία του λιμανιού της

Σούδας που ελήφθη κατά τη διάρκεια
αεροπορικού βομβαρδισμού. Τουλάχιστον
δύο από τα πλοία φλέγονται από τα
πλήγματα που έχουν δεχθεί.

20 Μαϊου 1941. Γερμανοί αλεξιπτωτιστές

πέφτουν στην περιοχή της Σούδας, ενώ ένα
μεταγωγικό Ju 52 πέφτει φλεγόμενο.
74

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣ ΤΟΡ ΙΑ
 Ενα από τα ανεμόπτερα
DFS 230 που μετέφερε τους ανδρες
του αποσπάσματος Αλτμαν
καμμένο στην περιοχή
μεταξύ Σούδας και Χανιών.

Τα βρετανικά αντιαεροπορικά πυροβόλα

«Pom-Pom», όπως το εικονιζόμενο, από τα
πολεμικά πλοία στη Σούδα ενίσχυαν την
άμυνα της περιοχής.

Μετά την κατάληψη της Κρήτης

από τους Γερμανούς πληρώματα
των Stukas επισκέπτονται το
κατεστραμμένο «York»,
που είχε δεχθεί τόσες
επιθέσεις των αεροσκαφών
τους κατά τη Μάχη της Κρήτης.

δετερώσει υφιστάμενος μεγάλες απώλειες.

Κάπου εκεί κοντά, σε μία έπαυλη ΝΔ των
Χανίων, είχαν διανυκτερεύσει ο βασιλιάς Γε­
ώργιος Β ’, ο εξάδελφός του πρίγκηπας Πέ­
τρος και ο πρωθυπουργός Ε. Τσουδερός.
Ενα από τα ανεμόπτερα του 1ου Λόχου προ­
σγειώθηκε 300 μόλις μέτρα μακριά τους και
λίγο αργότερα έπεσαν και αλεξιπτωτιστές
στην περιοχή. Η βασιλική συνοδεία διέφυγε
κινούμενη προς Νότο μαζί με 40 περίπου
Ελληνες και Νεοζηλανδούς στρατιώτες-
προς την Αγ. Ρουμέλη.
Σύντομα μία μεγάλη αρμάδα από μετα­
γωγικά αεροσκάφη Ju 52 εμφανίστηκε επά­
νω από την περιοχή και άρχισαν να πέφτουν
οι αλεξιπτωτιστές του 3ου Συντάγματος ΝΔ
των Χανίων. Η ρίψη ήταν πολύ κακή και μερι­
κοί λόχοι του Συντάγματος είχαν διασπορά
των ανδρών τους σε απόσταση πάνω από 5
χιλιόμετρα, πέφτοντας ακόμα και στην πε­
ριοχή του λιμανιού της Σούδας. Υπερασπι­
στές νοτίως των Χανίων ήταν οι άνδρες της
10ης νεοζηλανδικής Ταξιαρχίας Πεζικού,
του αντισυνταγματάρχη Κίπενμπεργκ, και
τρία ελληνικά τάγματα. Αυτοί αρχικά αιφνι-
διάστηκαν αλλά σύντομα αντέδρασαν με

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡ ΙΑ
 Μέσα στο λιμάνι της Σούδας ένα
μισοβουλιαγμένο υδροπλάνο He 8 της
Γιουγκοσλαβικής Ναυτικής Αεροπορίας,
που είχε καταφύγει εκεί μετά την
κατάρρευση της χώρας.

Αποψη του λιμανιού κατά

τη διάρκεια της γερμανικής κατοχής,
από τα υψώματα ΒΔ της Σούδας.

σφοδρότητα εξοντώνοντας μεγάλους

αριθμούς αλεξιπτωτιστών, που έπεφταν
σχεδόν ανάμεσα στις θέσεις τους, και ανα­
γκάζοντας τους Γερμανούς να περιορι­
στούν στην περιοχή Αλικιανού-Αγυιάς. Γρή­
γορα ενεπλάκησαν στη μάχη και εκατοντά­
δες Κρητικοί χωρικοί, άνδρες, γυναίκες και
παιδιά, οπλισμένοι με ό,τι όπλο διέθεταν, α­
κόμα και ξύλα και πέτρες, ενώ άλλοι έσπευ­
δαν στις βρετανικές στρατιωτικές αποθή­
κες εκλιπαρώντας να τους δοθούν όπλα.
Ο αεροπορικός βομβαρδισμός συνεχι­
ζόταν στη Σούδα και ήδη είχε πληγεί το ναρ-
καλιευτικό «Widnes» και το νοτιοαφρικανι-
κό πλοίο «Kos 23». Σε λίγο το φορτηγό σκά­
φος «Dalesman», 6.200 t, που είχε φθάσει
στο λιμάνι με τη νηοπομπή ΑΝ-30, κτυπημέ-
νο θανάσιμα από τις γερμανικές βόμβες α­ φού οι Γερμανοί απέτυχαν να καταλάβουν λεμε, όπου αποβίβαζαν στρατεύματα και ε­
ναγκάστηκε να προσαράξει στα αβαθή του τους αντικειμενικούς σκοπούς τους από φόδια, τα οποία μετέφεραν αεροπορικώς,
κόλπου για να αποφύγει τη βύθιση. την πρώτη ημέρα. Οι επιτιθέμενοι είχαν επι­ αρχίζοντας μία σταδιακή προώθηση προς
Οι μάχες στην περιοχή της Σούδας συ­ κεντρώσει τις προσπάθειές τους στο προ­ τα ανατολικά.
νεχίστηκαν κατά τις επόμενες ημέρες, α­ γεφύρωμα που είχαν δημιουργήσει στο Μά- Τις νύκτες στο λιμάνι της Σούδας εξα­

ΒΥΘΙΣΘΕΝΤΑ ΣΥΜΜΑΧΙΚΑ ΠΛΟΙΑ (ΕΚΤΟΠΙΣΜΑΤΟΣ ΑΝΩ ΤΩΝ 1.000 t)

ΛΟΓΩ ΑΕΡΟΠΟΡΙΚΩΝ ΕΠΙΔΡΟΜΩΝ ΣΤΟΝ ΚΟΛΠΟ ΤΗΣ ΣΟΥΔΑΣ ΤΟ 1941

ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ ΟΝΟΜΑ ΠΛΟΙΟΥ ΕΚΤΟΠΙΣΜΑ (t) ΕΘΝΙΚΟΤΗΣ ΕΙΔΟΣ ΠΛΟΙΟΥ

19.4.41 «British Science» 7.138 βρετανική Πετρελαιοφόρο
24.4.41 «Κυριακή» 5.528 ελληνική Εμπορικό
27.4.41 «Costa Rica» 8.672 ολλανδική Εμπορικό
27.4.41 «Scottish Prince» 3.791 βρετανική Εμπορικό
29.4.41 «Κονίστρα» 3.537 ελληνική Εμπορικό
16.5.41 «Eleonora Maersk» 10.694 δανική Τάνκερ
16.5.41 «Κύθηρα» 1.070 ελληνική Εμπορικό
16.5.41 «Aray Bank» 7.258 βρετανική Εμπορικό
16.5.41 «Νικόλαος-Ουρανία» 6.397 ελληνική Εμπορικό
16.5.41 «Θερμόνη» 5.719 ελληνική Εμπορικό
18.5.41 «RFA Olna» 7.073 βρετανική Πετρελαιοφόρο
20.5.41 «Dalesman» 6.200 βρετανική Εμπορικό
25.5.41 «Logician» 5.993 βρετανική Εμπορικό
26.5.41 «Ρόκος» 6.426 ελληνική Εμπορικό

Σημείωση
Στις βυθίσεις των πλοίων αυτών στη Σούδα πρέπει να π ροστεθούν και οι βυθίσεις του καταδρομικού «York» και του πετρελαιοφόρου
«P e ric ie s» , τα οποία είχαν μισοβυθιστεί από την ιταλική επιδρομή της 26ης Μαρτίου 1941 και τα αποτελείωσαν οι βομβαρδισμοί της
L u ftw a ffe κατά τη Μάχη της Κρήτης. Επίσης πρέπει να προστεθεί η βύθιση του ελληνικού αντιτορπιλλικού «Λέω ν», το οποίο είχε πληγεί
από βομβαρδισμό στις 21/4/41 και είχε ρυμουλκηθεί για επισκευές στη Σούδα, όπου τελικά βυθίστηκε από γερμανικές βόμβες.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡ ΙΑ
κολουθούσαν να φθάνουν πολεμικά (κ_-
ρίως) πλοία που αποβίβαζαν κάποιες ενι­
σχύσεις, έπαιρναν τραυματίες και έσπε.-
δαν να αποπλεύσουν πριν από ττ . αι_ ·- · ζ
την Αίγυπτο. Την ημέρα στον ουρανό πάνω
από την Κρήτη κυριαρχούσεη Luftwaffe,που
εξαπέλυε σφοδρούς βομβαρδισμούς στα
πλοία τα οποία απέμεναν μισοβουλιαγμένα
στη Σούδα και κυρίως στο κουφάρι του κα­
ταδρομικού «York», από όπου με αξιοθαύ­
μαστο θάρρος και αυταπάρνηση μερικά α­
ντιαεροπορικά πυροβόλα εξακολουθούσαν
να βάλλουν ακόμα εναντίον των γερμανι­
κών αεροσκαφών.
Κατά τις επόμενες ημέρες λόγω της
γερμανικής προέλασης οι δυνάμεις της Κοι­
νοπολιτείας που πολεμούσαν δυτικότερα υ-
ποχώρησαν-κυρίως υπό την κάλυψη του
σκότους-από την περιοχή της Σούδας προς
τα Σφακιά, προσπαθώντας να αποφύγουν
την αιχμαλωσία.

Η ΑΠΟΧΩ ΡΗΣΗ
ΤΩΝ ΓΕΡΜΑΝΩΝ
Η αντίστροφη μέτρηση για τους Γερμα­
νούς στην Κρήτη ξεκίνησε το καλοκαίρι του Αποψη
1944, όταν άρχισαν να αδειάζουν το νησί και του Συμμαχικού
να συμπτύσσονται στην περιοχή των Χανίων Στρατιωτικού
και της Σούδας. Η αποχώρηση των κατοχι­ Νεκροταφείου
στη Σούδα.
κών δυνάμεων από την ηπειρωτική Ελλάδα,
τον Οκτώβριο του 1944, άφησε αποκομμένα
τα γερμανικά στρατεύματα του «Φρουρίου
Κρήτη», καθώς και σε μερικά νησιά της Δω­
δεκάνησου και των Κυκλάδων.
Στις 8 Μαϊου 1945 ο Γερμανός στρατιωτι­
κός διοικητής της Κρήτης, στρατηγός Μπέ-
ντακ, ανακοίνωσε σε συγκέντρωση αξιωμα­
τικών και στρατιωτών του στον δημοτικό κή­
πο στα Χανιά τη συνθηκολόγηση της Γερμα­
νίας, που σήμανε και το τέλος του Β' Παγκο­
σμίου Πολέμου στην Ευρώπη. Αυτό που απέ­
μενε ήταν η υπογραφή της
συνθηκολόγησης των γερμανικών δυνάμε­
ων στο νησί. Την ίδια ημέρα ένα βρετανικό
απόσπασμα υπό τις διαταγές του ταξίαρχου
Κέρκμαν, ως αντιπροσώπου του στρατάρ­
χου Αλεξάντερ (ανώτατου διοικητή των συμ­
μαχικών δυνάμεων στη Μεσόγειο), αποβιβά­
στηκε στην Αγία Γαλήνη και την επομένη, 9
Μαϊου 1945, υπογράφηκε στο Ηράκλειο,
στην έπαυλη «Αριάδνη», το «έγγραφο της
τοπικής παραδόσεως των εν Κρήτη γερμανι­
κών και ιταλικών δυνάμεων». Το ιστορικό αυ­
τό έγγραφο εκτός από τον στρατηγό Μπέ-
ντακ και τον ταξίαρχο Κέρκμαν, από ελληνι­
κής πλευράς το υπέγραψε ο υποστράτηγος
Γεώργιος Φουντουλάκης, ως στρατιωτικός Γερμανικο εξοπλισμενο περιπολικο σκάφος στη Σούδα κατα τη διαρκεια της κατοχής. Μεσα
διοικητής Κρήτης. στον κόλπο παραμένουν τα κουφάρια του «York» και άλλων μισοβουλιαγμένων
Την «άνευ όρων παράδοση των γερμανι­ πετρελαιοφόρων και εμπορικών σκαφών που βομβαρδίστηκαν κατά τη διάρκεια της Μάχης
κών στρατευμάτων», που επικύρωσε στις της Κρήτης.
23/5/1945 η θριαμβευτική είσοδος δυνάμεων
του Ελληνικού και του Βρετανικού Στρατού,
καθώς και ανταρτικών ομάδων στα Χανιά, α­ νίων και μεταξύ Μουρνιών, Αγυιάς και Αλι- παρκούσε για την προστασία της ζωής των
κολούθησε μία περίεργη κατάσταση στην κιανού. Οπως ανέφερε ο Βρετανός ταξίαρ- αιχμαλώτων, επετράπη στο 50% των Γερμα­
περιοχή, υπό την ανοχή των Βρετανών. Οι χος Πρέστον, που ήταν πλέον ο διοικητής νών στρατιωτικών να διατηρήσει τον φορη­
γερμανικές δυνάμεις, περίπου 14.000 άν­ των δυνάμεων της Κοινοπολιτείας στην τό οπλισμό για τη δική του ασφάλεια! Ετσι
δρες, ήταν συγκεντρωμένοι στην περιοχή Κρήτη, με τη δικαιολογία ότι η βρετανική δημιουργήθηκε στο νησί μία νέα άτυπη «κα­
της Σούδας, της Χαλέπας, νοτίως των Χα- στρατιωτική δύναμη ήταν μικρή και δεν ε- τοχή» από τους ηττημένους, που διατηρή-

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣ ΤΟΡ ΙΑ

Καλοκαίρι του 1945. Οι εναπομείναντες
Γερμανοί στην Κρήτη, αιχμάλωτοι πλέον,
συγκεντρώνονται στη Σούδα περιμένοντας
τον επαναπατρισμό τους.
Πριν από την αναχώρησή τους οι Γερμανοί
ερευνώντο συστηματικά από Βρετανούς
στρατιωτικούς. Δεν έπρεπε να φέρουν μαζί
τους τίποτε άλλο εκτός από τα προσωπικά
τους είδη.
78
Επιβίβαση Γερμανών τραυματιών σε οχηματαγωγό στη Σούδα.
θηκε επί δύο περίπου μήνες μετά τη λήξη
του Β ’ Παγκοσμίου Πολέμου στην Ευρώπη!
Στο λιμάνι της Σούδας δημιουργήθηκε
μια απαγορευμένη για τους Ελληνες περιο­
χή, όπου οργανώνονταν οι αναχωρήσεις των
Γερμανών και των Ιταλών αιχμαλώτων με
πλοία, κυρίως με προορισμό την Αλεξάν­
δρεια. Στο λιμάνι τους αιχμαλώτους που α­
ναχωρούσαν τους ερευνούσαν σχολαστικά
ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡ ΙΑ
Βρετανοί στρατιωτικοί, οι οποίοι αφαιρού-
σαν οτιδήποτε πολύτιμο δεν είχε σχέση με
τα ατομικά είδη κάθε στρατιώτη, π.χ. πολύ­
τιμους λίθους, χρυσά νομίσματα και άλλα
είδη αξίας τα οποία ήταν πιθανό να είχαν
έλθει στην κατοχή τους παράνομα κατά τη
διάρκεια του πολέμου. Η αναχώρηση των
Γερμανών από τη Σούδα γινόταν με απελπι­
στικά αργό ρυθμό, λόγω και της περιορισμέ­
νης διαθεσιμότητας πλωτών μέσων για τον
σκοπό αυτό. Στις 10 Ιουλίου 1945 παρέμε­
ναν στο νησί 550 ακόμα Γερμανοί, οι περισ­
σότεροι από τους οποίους ήταν προσωπικό
ειδικών συνεργείων για την εκκαθάριση
ναρκοπεδίων και την περισυλλογή πυρομα-
χικών. Υπολογίζεται ότι τα τελευταία κατοχι­
κά στρατεύματα εγκατέλειψαν το νησί λίγο
πριν από τις 25 Ιουλίου, δύο μήνες μετά την
απελευθέρωση των Χανίων.
Στο λιμάνι της Σούδας απέμεναν πια τα
συντρίμμια από τα μισοβυθισμένα πλοία και
οι καταστροφές στις λιμενικές και στις κτι-
ριακές εγκαταστάσεις που άφησε πίσω της
η λαίλαπα του πολέμου. Σε μία άκρη του
κόλπου, απέναντι από το λιμάνι και προς
την κατεύθυνση των Χανίων, συγκεντρώθη­
καν και τάφηκαν οι άνδρες των Συμμάχων
που έπεσαν κατά τη Μεγάλη Μάχη της Κρή­
της.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
(1) J.P . Pallud: LOPERATION «MERKUR»: LES
PARAS ALLEMANDS SAUTENT SU R LA
CRETE, Editions Heimdal, 1987.
(2) M. G. Comeau: OPERATION MERCURY,
Patrick Stephens Ltd., 1991.
(3) After the Battle, Battle of Britain Prints,
London.
(4) Γ.Χ. Μπριντάκη: ΧΑΝΙΑ 1941-1945, ΣΤΟΝ
ΠΟΛΕΜΟ ΚΑΙ ΣΤΗΝ ΕΙΡΗΝΗ, Εκδ. οίκος Μ.
Γεωρβασάκης, Χανιά, 1996.
(5) Ο Ελληνο-Γερμανικό Πόλεμος 6 Απριλίου-
30 Μαϊου 1941, «Στρατιωτική Επιθεώρηση»,
Εκδοση ΓΕΣ/7ο ΕΓ/5.
(6) J.L. Etheil: LUFTWAFFE AT WAR-EAPLES
OVER N. AFRICA AND THE MEDITERRANEAN
1940-43, Greenhill Books, 1997.
(7) Bryan Philpot: GERMAN BO M BER S OVER
THE MED., Patrick Stephens Ltd., 1980.
(8) Prince J.V. Borghese: SEA DEVILS, 1952.
(9) Weapons and Warfare, Phoebus Pubi.,
London, 1975.

Δ.Δ., Αθήνα. Αναφορικά με το πρώ­
το ερώτημά σας. η ονομασία "ουν-
κερς είναι παραφθορά της γερμανι­
κής λέξης γιούνγκε πομ σημαίνει
νέος. Ο Ρωσικός Στρατός της επο­
χής της Οκτωβριανής '-ανάστα­
σης ήταν οργανωμένος με δάση τα
γερμανικά πρότυπα και για τον λό­
γο αυτό οι μαθητές των στρατιωτι­
κών σχολών ονομάζονταν (όπως και
οι Γερμανοί μαθητές) Γιούνκερς. Η
ονομασία αυτή δεν έχει σχέση με τα
γερμανικά αεροσκάφη του Β' ΠΠ,
τα περίφημα Junkers, που είχαν το
όνομα του κατασκευαστή τους και
εργοστασιάρχη Χιούγκο Γιούνκερς.
Ως προς το αν η Οκτωβριανή Επα­
νάσταση έχει υποκινηθεί από τον
παγκόσμιο σιωνισμό θα πούμε πως
έχει διατυπωθεί μια τέτοια θεωρία
από αρκετούς Ελληνες και ξένους
συγγραφείς (βλέπε π.χ. Ανδρέα
Δενδρινού: Πρόβλημα Ισραήλ, εκ­
δόσεις "Ελεύθερη Σκέψις", Αθήνα,
1995), όμως δεν έχει τεκμηριωθεί
και ανήκει περισσότερο στη σφαίρα
της πολιτικής παρά της στρατιωτι­
κής Ιστορίας. Το περίεργο είναι ότι
και ορισμένοι σοσιαλιστές ιστορι­
κοί, που θα ονομάζαμε "τροτσκι-
στές”, ασπάζονται τη θεωρία περί
οργάνωσης και χρηματοδότησης
της Ρωσικής Επανάστασης από όρ­
γανα του σιωνισμού. Σχετικά με το
αν στην Αμερική κυριαρχεί το ε­
βραϊκό λόμπυ σας παραπέμπουμε
στις πρόσφατες προεδρικές εκλο­
γές στις ΗΠΑ και στα προσκόμματα
που έθετε ο Αλ Γκορ στην εκλογή
του ρεπουμπλικανού υποψηφίου
Τζωρτζ Μπους, ο οποίος δεν είναι
αρεστός στο λόμπυ που αναφέρε­
τε. Η ΕΣΣΔ έγινε υπερδύναμη μετά
τον Β 1ΠΠ λόγω της αφέλειας των Α­
μερικανών, οι οποίοι προσπάθησαν
να δημιουργήσουν ένα αντίβαρο α­
πέναντι στην "αποικιοκρατική" πολι­
τική της Βρετανίας, με τα γνωστά
ολέθρια επακόλουθα για την ελευ­
θερία των λαών της Ανατολικής Ευ­
ρώπης (βλέπε Ρεημόν Καρτιέ: Ιστο­
ρία του Δευτέρου Παγκοσμίου Πο­
λέμου, εκδόσεις "Πάπυρος").
Φεργάδη Κωνσταντίνο, Μοσχάτο,
Αθήνα. Το βιβλίο που επιθυμείτε
μπορείτε να το προμηθευτείτε από
το βιβλιοπωλείο "Ελεύθερη Σκέψις"
(Ιπποκράτους 112, Αθήνα). Εμείς
διαθέτουμε προς πώληση μόνο τα
δικά μας έντυπα.
Τασιόιτουλο Βαγγέλη, Λάρισα. Από
όσα γνωρίζουμε δεν υπάρχουν άρ­
θρα ή άλλες σχετικές δημοσιεύσεις
που αναφέρονται στο κατά πόσον
ένα έθνος είναι ή δεν είναι γενναίο.
Ο καθένας μπορεί να καταλήξει στα
δικά του συμπεράσματα μελετώ­
ντας την ιστορία κάθε κράτους.
Από τον 8ο-9ο αιώνα το ελληνικό
ΑΛΛΗΛΟΓΡΑΦΙΑ
στοιχείο κυριάρχησε στην Ανατολι­
κή Ρωμαϊκή ή Βυζαντινή ή Ελληνική
Μεσαιωνική Αυτοκρατορία. Δεν α­
ποδεχόμαστε πλήρως την άποψή
σας ότι από το 146 π.Χ. ως το 1821 η
χώρα μας παρακολουθούσε την ε­
ναλλαγή των κατακτητών της.
Τζαβέλλα Δημήτριο, Σάρτη Χαλκιδι­
κής. Παρακαλούμε να λαμβάνετε υ-
πόψη τις ημερομηνίες λήξης του
διαγωνισμού. Οι επιστολές σας λαμ-
βάνονται εκπρόθεσμες κατά ένα
μήνα.
Μουσταϊρα Γιώργο, Αργος. Η τηλε­
ομοιοτυπία (fax) παραλήφθηκε και
διαβιβάστηκε. Ευχαριστούμε πολύ.
Πατρινό Παύλο, Αθήνα. Προς το πα­
ρόν δεν υπάρχει λύση στο πρόβλη­
μά σας. Απευθυνθείτε σε παλαιοβι­
βλιοπωλεία ή στο βιβλιοπωλείο "Ε ­
λεύθερη Σκέψις".
Θεραπίδη Κωνσταντίνο, Ξάνθη. Δ εν
αναλαμβάνουμε τέτοιου είδους ερ­
γασίες. Οπως αντιλαμβάνεστε είναι
αρκετά δύσκολη η συγκέντρωση
των τίτλων που αναζητείτε. Θα πρέ­
πει να ανατρέξετε στη βιβλιοθήκη
του δήμου σας και στα βιβλιοπω­
λεία της πόλης σας για τα σχετικά
βιβλία.
Τοπάλη Φωκίωνα, Θεσσαλονίκη. Ο
σωστός όρος είναι χαλινωτήριο στο­
μίου. Αυτό επιτρέπει τη βολή βλή­
ματος με μεγαλύτερη αρχική ταχύ­
τητα. Για το θέμα του σωλήνα δεν
θα φέρουμε άλλες αντιρρήσεις. Α-
νατρέχοντας στη σχετική βιβλιο­
γραφία διαπιστώσαμε ότι το αντιαε­
ροπορικό πυροβόλο των 88 mm βάλ­
λει σε Α/Α βολή ολομερή φυσίγγη,
χωρίς επεμβάσεις στον αριθμό των
προωθητικών γεμισμάτων, αυξομοι-
ώνοντας το ύψος διάρρηξης με την
κατάλληλη ρύθμιση του εγκαιρο-
φλεγούς πυροσωλήνα.
Κουρεντζή Περικλή, Αθήνα. Αρθρο
για το υποβρύχιο "Παπανικολής" δη-
μοσιεύθηκε οτο τ.1, το οποίο έχει ε­
ξαντληθεί. Προς το παρόν δεν προ-
βλέπεται κάτι άλλο σχετικό με το
θέμα που σας ενδιαφέρει.
Φ.Ν., Τριανδρία, Θεσσαλονίκη. Τα
στοιχεία που έχουμε στη διάθεσή
μας είναι λίγα, ελπίζουμε όμως ότι
θα σας Βοηθήσουν. Σύμφωνα με αυ­
τά η περιοχή είναι η Τραπεζούντα
στο Κολάτ νταγ, με κατεύθυνση πα­
ρατήρησης από το ύψωμα προς τη
θάλασσα.
Μαυρομιχάλη Γεώργιο. Αρθρο σχε­
τικό με την Επανάσταση του 1821
θα δημοσιευθεί σε μελλοντικό τεύ­
χος του περιοδικού και σε συνδυα­
σμό με τις γενικότερες αναγκες ως
προς την κάλυψη διαφόρων θεμά-
Κόνιαρη Κωνσταντίνο. Ευχαριστού­
με για τα καλά λόγια και τις φωτο­
γραφίες.
Αλεξόπουλο Κώστα. Οι φωτογρα­
φίες είναι πολύ ενδιαφέρουσες και
πρόκειται να αξιοποιηθούν. Μας εν­
διαφέρουν οποιεσδήποτε άλλες
φωτογραφίες, πληροφορίες ή θ έ ­
ματα που αφορούν τον ελληνικό
χώρο και την ιστορία μας.
Σταύρου Κωνσταντίνο, Ξυλοκέριζα
Κορινθίας. Υποστηρίζουμε ότι τα
γερμανικά άρματα των αρχών του
Β'ΠΠ ήταν εν γένει εφάμιλλα των
γαλλικών και των σοβιετικών αρμά­
των. Σημειώστε ότι λέμε "εν γένει ε ­
φάμιλλα". Εσείς μιλάτε για Β1, Τ-34
και KV-1, τύπους στους οποίους ε­
μείς δεν αναφερόμαστε. Επίσης
δεν οριοθετούμε σαφώς χρονικά τη
σύγκριση. Δεν είναι δυνατό να συ-
γκριθούν τα μέσα γερμανικά άρμα­
τα Pz III/IV με τα βαρέα γαλλικά Β1
και τα σοβιετικά KV-1 και Τ-34 (αν
και το τελευταίο ανήκει σε νεώτερη
γενιά, εμφανιζόμενη το 1941). Δεν
μπορούμε να συγκρίνουμε ανόμοι­
ες κατηγορίες όταν αντιμετωπίζου­
με το θέμα από καθαρά τεχνική
πλευρά. Ενα βασικό μειονέκτημα ό­
λων των γαλλικών αρμάτων ήταν ότι
ο πύργος τους είχε έναν μόνο άν-
δρα για πλήρωμα, τον αρχηγό, ο ο­
ποίος εκτελούσε ταυτόχρονα καθή­
κοντα γεμιστή και πυροβολητή. Τα
γερμανικά Pz III/IV είχαν στον πύργο
αρχηγό, πυροβολητή και γεμιστή.
Στο τακτικό πεδίο η ταχύτητα αντί­
δρασης ενός γερμανικού πληρώμα­
τος μόνο σε αυτό το σημείο είναι
συντριπτική σε σχέση με ένα γαλλι­
κό. Τα σοβιετικά άρματα των αρχών
του πολέμου δεν ήταν εφοδιασμέ­
να με ασυρμάτους, εκτός από αυτά
των αξιωματικών. Οι Γερμανοί διέθε­
ταν ασυρμάτους σε όλα τα άρματα.
Από όλα αυτά συμπεραίνεται ότι κά­
θ ε άρμα είχε πλεονεκτήματα και
μειονεκτήματα, που αντίστοιχα το
όποιο αντίπαλο άρμα δεν διέθετε
και έτσι φτάνουμε στο συμπέρασμα
του "εν γένει εφάμιλλα". Η Μικρα­
σιατική Καταστροφή είναι ένα θέμα
που δεν έχει ακόμα ερευνηθεί στο
σύνολό του (ατυχώς) και υπάρχουν
πολλά αναπάντητα ερωτήματα, ό­
πως αυτό που αναφέρετε. Τα υπάρ­
χοντα στοιχεία παρουσιάζουν τον
στόλο να αποπλέει από τη Σμύρνη
με τους τελευταίους πολιτικούς υ­
παλλήλους και κάποιους στρατιωτι­
κούς. Σε άλλα σημεία κάλυψε την α­
ναχώρηση των διαλυμένων μονά­
δων (Αλάτσατα, Ντικελί κ.ά.) και ό­
ταν αυτή ολοκληρώθηκε συγκε­
ντρώθηκε στον Παγασητικό κόλπο
για αναδιοργάνωση! Το γιατί διατά-
χθηκε κάτι τέτοιο δεν γνωρίζουμε.
Σίγουρα πάντως θα μπορούσε τις η­
μέρες που οι Τούρκοι έκαιγαν τις
ελληνικές συνοικίες της Σμύρνης
να παρουσιαζόταν εκεί και με τα πυ­
ροβόλα των θωρηκτών να ισοπέδω­
νε την τουρκική συνοικία. Τίποτα
τέτοιο δεν έγινε για τον απλούστα­
το λόγο ότι η πνευματική σύγχυση
των κυβερνώντων ήταν τεράστια.
Αυτοί είχαν συντρίβει στο ψυχολο­
γικό πεδίο πολύ περισσότερο από
ότι τα στρατεύματα στο πεδίο της
μάχης. Αυτό φαίνεται ανάγλυφα
από το ότι η εντολή εγκατάλειψης
της Μικράς Ασίας δεν δόθηκε διότι
δεν υπήρχαν διαθέσιμες μονάδες!
Ολα τα παραπάνω στηρίζουν τις α­
πόψεις όσων θεωρούν την αποχώ­
ρηση της Στρατιάς ως προσχεδια-
σμένη ενέργεια και συνεπώς μιλούν
για "προδοσία". Οι ξένοι δεν ήταν ε­
κεί για να επέμβουν υπέρ των Ελλή­
νων παρά μόνο για να προστατεύ­
σουν τα δικά τους συμφέροντα και
τους δικούς τους πολίτες. Οι Αγγλοι
βέβαια εξακολουθούσαν να είναι σε
εμπόλεμη κατάσταση με τους Τούρ­
κους, αλλά δεν ήθελαν να εμπλα-
κούν σε επιχειρήσεις. Το ίδιο έγινε
όταν βρέθηκαν αντιμέτωποι μαζί
τους στις ακτές των Δαρδανελλίων.
Σχετικά με τη συμπεριφορά του Ελ­
ληνικού Στρατού στη Μικρά Ασία έ­
χουν γραφεί αρκετά. Ποτέ ένας
στρατός δεν μπορεί να ελέγχει τη
συμπεριφορά όλων των ανδρών του
και ποτέ δεν κρίνεται από μεμονω­
μένες συμπεριφορές. Η ουσία είναι 79
ότι η Ελληνική Στρατιά είχε ως πολι­
τική της την ανάπτυξη καλών σχέ­
σεων με τον μουσουλμανικό άμαχο
πληθυσμό και όχι την καταπίεσή
του. Κατασταλτικά μέτρα ελήφθη-
σαν (π.χ. πυρπόληση χωριών) μόνο
σε εξαιρετικές περιπτώσεις, όπως
κατά την ανοικτή εξέγερση της πε­
ριοχής Εμεντ τον χειμώνα 1921-
1922. Είναι γεγονός ότι κατά την υ­
ποχώρηση έγιναν πολλές βιαιοπρα­
γίες σε βάρος αμάχων. Αυτές όμως
έγιναν από φυγάδες και όχι από συ­
ντεταγμένες μονάδες και ενδεχο­
μένως έπληξαν και χριστιανούς,
διότι σκοπός τους ήταν η αρπαγή
και όχι η φυλετική αντεκδίκηση. Σε
καμία περίπτωση δεν μπορεί να γί­
νει σύγκριση με όσα έκαναν οι αχα­
λίνωτοι νικητές, άτακτοι και τακτι­
κοί.
ΣΗΜΕΙΩΣΗ
Παρακαλούμε οι επιστολές να μην
υπερβαίνουν τις 200 λέξεις προ­
κειμένου να δημοσιεύονται περισ­
σότερες μαζί με τις σχετικές απα­
ντήσεις του περιοδικού.
ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣ ΤΟ Ρ ΙΑ

Η ΥΠΟΧΩΡΗΣΗ
ΑΠΟ ΤΗΝ ΚΑΜΠΟΥΛ (1842)
Η Π Α Ρ Ο Υ Σ ΙΑ Ε Ν Ο Σ
ΑΝΕΠ ΑΡΚΕΣΤΑΤΟ Υ
Α Ξ ΙΩ Μ Α Τ ΙΚ Ο Υ
Σ Τ Η Ν Η ΓΕ ΣΙΑ
ΤΩ Ν Β Ρ Ε ΤΑ Ν ΙΚ Ω Ν
Δ Υ Ν Α Μ Ε Ω Ν ΣΤΟ
ΑΦΓΑΝΙΣΤΑΝ ΤΟ 1841-42
Ο Δ Η ΓΗ Σ Ε ΣΕ Μ ΙΑ Α Π Ο
ΤΙΣ Μ ΕΓΑΛΥΤΕΡΕΣ
ΗΤΤΕΣ Σ Τ Η Ν ΙΣΤΟ Ρ ΙΑ
ΤΟΥ Β Ρ Ε ΤΑ Ν ΙΚ Ο Υ
ΣΤΡΑΤΟΥ
Ο συγγραφέας Τζωρτζ ΜακΝτό-
ναλντ Φρέιζερ σε ένα από τα ιστορικά
μυθιστορήματα της σειράς με ήρωα
τον Φλάσμαν αναφέρεται στον πρώ­
το Αφγανικό πόλεμο στον οποίο ενε-
80 πλάκησαν οι Αγγλοι και συγκεκριμέ­
να στην υποχώρηση των Βρετανών
από την Καμπούλ τον χειμώνα του
1842 ως εξής: «Δεν έχω λόγια να
περιγράφω την υπεράνθρωπη βλα­
κεία, την πραγματικά μνημειώδη ανι­
κανότητα και την πλήρη τύφλωση
στη λογική του Έλφι Μπέη". Αν είχα­
τε συγκεντρώσει τα μεγαλύτερα
στρατηγικά μυαλά της ιστορίας, τους
αναθέτατε να διοικήσουν τον στρατό
μας και τους ζητούσατε να τον διαλύ-
σουν πλήρως όσο το δυνατόν πιο
γρήγορα, δεν θα μπορούσαν - μιλάω
σοβαρά -να το κάνουν τόσο απόλυτα
όσο αυτός».
Σπάνια μια τέτοια περιγραφή α­
ποδίδει τόσο πιστά την πραγματικό­
τητα. Ο «Ελφι Μπέη» που αναφέρει ο
συγγραφέας ήταν ο Αγγλος στρατη­
γός λόρδος Ελφινστον, διοικητής
των βρετανικών δυνάμεων στο Αφγα­
νιστάν, ο οποίος οδήγησε σε ολοκλη­
ρωτική καταστροφή 16.000 στρατιώ­
τες και γυναικόπαιδα. Ομως ο λόρ­
δος υπήρξε ταυτόχρονα θύμα και
θύτης.
Το πρώτο μεγάλο λάθος έγινε το
1839, όταν ο γενικός κυβερνήτης των
Ινδιών, λόρδος Ωκλαντ, ενέπλεξε τη
Μεγάλη Βρετανία στο Αφγανιστάν
ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡ ΙΑ
ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΑ
"Τα απομεινάρια ενός στρατού". Πίνακας της Ελίζαμπεθ Μπάτλερ
όπου απεικονίζεται ο μοναδικός διασωθείς αξιωματικός από την
αποχώρηση των Βρετανών.
στέλνοντας στρατό και αντικαθιστώ­
ντας τον κυβερνήτη της χώρας με
άλλον που ήταν υποχείριο των Βρε­
τανών. Οι Βρετανοί στρατιώτες εγκα­
ταστάθηκαν σε διάφορες φρουρές
και η μακροχρόνια παραμονή τους α­
νάγκασε πολλές από τις οικογένειές
τους να τους ακολουθήσουν. Η συ­
γκέντρωση αυτή ανησύχησε τους
Αφγανούς, που υπέθεσαν ότι η κατο­
χή της χώρας τους θα ήταν μακρο­
χρόνια και άρχισαν να ετοιμάζονται
για γενική εξέγερση. Οι Βρετανοί
στρατιώτες στην Καμπούλ εγκατέ-
στησαν το στρατόπεδό τους σε ένα
μέρος τελείως ακατάλληλο για άμυ­
να σε περίπτωση εξέγερσης και επι­
πλέον εγκατέστησαν τον σταθμό α­
νεφοδιασμού τους με τρόφιμα σε με­
γάλη απόσταση από το στρατόπεδο.
Ετσι όσο καλά οχυρωμένοι και αν ή­
ταν στο στρατόπεδο, η κατάληψη του
σταθμού ανεφοδιασμού τους θα
τους ανάγκαζε να παραδοθούν από
την πείνα.
Το αποκορύφωμα των λαθών της
βρετανικής κυβέρνησης ήταν η το­
ποθέτηση του λόρδου Ελφινστον ως
διοικητή των βρετανικών στρατευμά­
των στην Καμπούλ. Ο Ελφινστον αρ­
χικά είχε αρνηθεί τη θέση αυτή, αλλά
αναγκάστηκε να τη δεχθεί ύστερα
από την επιμονή του λόρδου Ωκλαντ.
Ο άτυχος στρατηγός, που σε κάποια
βιβλία είχε χαρακτηρισθεί ως ο πιο α­
νίκανος στρατηγός του Βρετανικού
ΣΦΑΛΜΑΤΑ
Στρατού, είχε δει πολεμική δράση για
τελευταία φορά στη μάχη του Βατερ-
λώ. Ηταν 60 χρόνων και μέχρι το 1841
βρισκόταν σχεδόν μόνιμα εκτός υπη­
ρεσίας λαμβάνοντας τις μισές απο­
δοχές του βαθμού του. Η κατάσταση
της υγείας του ήταν πολύ κακή. Συ­
γκεκριμένα υπέφερε από αέρια, α­
κράτεια, ποδάγρα, ρευματισμούς και
είχε το χέρι του σε νάρθηκα. Επιπλέ­
ον είχε αρχίσει να δείχνει σημάδια γε­
ροντικής άνοιας. Με λίγα λόγια ήταν
ο πιο ακατάλληλος άνθρωπος που θα
μπορούσε να αναλάβει υπηρεσία στο
Αφγανιστάν, όπου οι καιρικές συνθή­
κες θα μπορούσαν να καταβάλουν α­
κόμα και πιο νέο και υγιή άνδρα.
Τον Οκτώβριο του 1841 η κατά­
σταση στο Αφγανιστάν είχε χειροτε­
ρέψει. Παράλληλα χειροτέρεψε, ό­
πως αναμενόταν, και η υγεία του Ελ­
φινστον, που ελάχιστα διέφερε από
πλήρη αναπηρία. Ο λόρδος Ωκλαντ α­
ποφάσισε να στείλει αντικαταστάτη,
αλλά αυτός αντιμετώπιζε ήδη τους
Αφγανούς αντάρτες σε άλλο σημείο
της χώρας. Ετσι ο άτυχος Ελφινστον
έμεινε να αντιμετωπίσει την κατά­
σταση στην Καμπούλ. Φυσικά αυτό ή­
ταν κάτι αδύνατο. Οι Αφγανοί κατέλα­
βαν και λεηλάτησαν τον σταθμό ανε­
φοδιασμού και οι άνδρες του Ελφιν­
στον ζήτησαν από τον στρατηγό να ε­
πιτεθούν κατά των επαναστατών. Ο
Ελφινστον δεν τολμούσε να αποφα­
σίσει κάτι τέτοιο και σε λίγο άρχισε
να παραπονείται ότι τελείωναν τα πυ-
ρομαχικά του στρατού, αν και υπήρ­
χαν αρκετά για να αντιμετωπίσουν
πολιορκία δώδεκα μηνών. Σε λίγο οι
Αφγανοί έπαψαν να υπολογίζουν
τους Βρετανούς στρατιώτες και έγι-
ναν πιο τολμηροί. Δύο επιθέσεις που
εκτόξευσαν οι Βρετανοί κατέληξαν
σε τραγωδία. Την πρώτη φορά ο σχη­
ματισμός των Βρετανών δέχθηκε ε­
πίθεση αφγανικού ιππικού. Οι άνδρες
με θαυμαστή ψυχραιμία άφησαν
τους Αφγανούς να φθάσουν στα εί­
κοσι βήματα και μετά πυροβόλησαν
ομαδικά. Οταν διαλύθηκε ο καπνός
είδαν ότι δεν είχαν κτυπήσει ούτε έ­
ναν Αφγανό ιππέα ή άλογο και άρχι­
σαν να υποχωρούν, Ο Ελφινστον, που
βρέθηκε στον δρόμο της φυγής,
προσπάθησε να τους σταματήσει, αλ­
λά όπως είπε ο ίδιος οι άνδρες «γύρι­
ζαν αλλού το πρόσωπο» όταν τους μι­
λούσε. Κατά τη δεύτερη επίθεση
σκοτώθηκαν πολλοί Βρετανοί από
τους Αφγανούς σκοπευτές, που ήταν
κατά πολύ καλύτεροί τους, και στη
συνέχεια οι πρώτοι τράπηκαν σε φυ­
γή όταν τους ρίχτηκαν οι τεχνίτες και
οι έμποροι της Καμπούλ.
Στις αρχές Ιανουαρίου 1842 ο
Έλφι Μπέη" δεν είχε ακόμα αποφασί­
σει τι να κάνει. Τελικά δέχθηκε την
«προσφορά» των Αφγανών να αφή-
σουν τους Βρετανούς να φύγουν α­
νενόχλητοι από την Καμπούλ. Στις 6
Ιανουαρίου 1842 16.000 στρατιώτες
και γυναικόπαιδα ξεκίνησαν από την
Καμπούλ για να επιστρέψουν με τα
πόδια στις Ινδίες μέσω της διάβασης
Κάιμπερ. Το κρύο, οι κακουχίες και οι
επιθέσεις των Αφγανών είχαν ως α­
ποτέλεσμα να καταστραφεί ολοκλη­
ρωτικά η δύναμη αυτή με εξαίρεση έ­
ναν μόνο αξιωματικό γιατρό και ελά­
χιστους Ινδούς στρατιώτες.
Ηταν μια από τις μεγαλύτερες
καταστροφές στη βρετανική στρα­
τιωτική ιστορία. Με αυτή συνδέεται
και μια άλλη γνωστή φυσιογνωμία. Ε ­
κείνος που είχε συμβάλει στην επιμο­
νή του λόρδου Ωκλαντ να τοποθετη­
θεί ο σωματικά και διανοητικά ανάπη­
ρος Ελφινστον ως διοικητής στην Κα­
μπούλ ήταν ο στρατηγός Σώμερσετ.
Ο Σώμερσετ αργότερα έγινε λόρδος
του Ράγκλαν και με την ιδιότητα αυτή
διεδραμάτισε βασικό ρόλο στα γεγο­
νότα που οδήγησαν στην καταστρο­
φή τη βρετανική Ελαφρά Ταξιαρχία
Ιππικού στην Κριμαία, μερικά χρόνια
αργότερα.
Δ η μ ή τ ρ η ς Γ εδ εώ ν

Δημήτρη Σταμέλου
Ο ΘΑΝΑΤΟΣ
ΤΟΥ ΚΑΡΑΪΣΚΑΚΗ
3ι6λιοπωλείον της «Εστίας»
Αθήνα, 2000
Σελίδες 172
Δημήτρη Σταμέλου
Ο ΘΑΝΑΤΟΣ
ΤΟΥ ΚΑΡΑΪΣΚΑΚΗ
Συμπτωματικό γεγονός
ή όργανωμένη δολοφονία;
Η τρίτη έκδοση του βιβλίου «Ο
.ατος του Καραϊσκάκη», που κυ-
•/•ορορεί από τη σειρά «Πολιτική
•λ Ιστορία» του βιβλιοπωλείου της
Ξ~ας» έρχεται να μας προβλη-
-γγ.σε; σοβαρά για το ενδεχόμενο
,~ :οξη ς σχεδίου δολοφονίας που
: : " . ~ σ ε στον θάνατο τον μεγάλο
Ε·Ληνα αγωνιστή, τον "Αχιλλέα της
ζπζ. ιστασης του 182111όπως τον α-
■>:·α».ούσε ο Παλαμάς, τον Γεώργιο
* ;:α;σκάκη. Ο "γιος της καλογριάς"
: — \θε στον αγώνα της εθνεγερ-
ηχ και ανεδείχθη σε έναν από
κορυφαίους πρωταγωνιστές
~ . Ο απρόσμενος θάνατός του
~ : εάληρο τον Απρίλιο του 1827 ε-
~ : εοε μια σειρά δυσμενών για την
:·:·3ση της επανάστασης εξελίξε-
*. ~ χ . την ήττα στον Ανάλατο και
— :~ακόλουθη διάλυση του στρα-
-: - : 5ου στον Πειραιά. Τη συγκεκρι-
,έ ν η χρονική περίοδο η προσωπι-
«Γτητα του Καραϊσκάκη αποτελού-
Γ.'. Οηση για τη νικηφόρα συνέχι-
— j αγώνα, ενώ παράλληλα απο-
; . ε και της εμπιστοσύνης πολ-
■_ οιλαρχηγών και καπεταναίων
: _ :'οι είχαν απογοητευθεί από
; Jλιo σπαραγμό. Τότε η προ-
: — ■- δημιουργίας ανεξάρτητου
:·.·-._χού κράτους και η σύναψη
: c . t _ . είχαν εντάξει την Ελλάδα
\-)τα στα σχέδια των μεγά-
. : . . 3μεων της εποχής και ιδιαί-
— :: Βρετανίας. Ο ξένος παρά-
T«prnx έμελλε να διαδραματίσει
— _ Γ .~ Λ 0 ρόλο στην ελληνική υπό-
— — ::·_ντας στο παρασκήνιο, αλ­
ί : γτο προσκήνιο όταν αυτό ή-
~ τ : _ τ ό Η τοποθέτηση του Βρε-
—οατηγού Τσωρτς στην αρ­
ΒΙΒΛΙΟ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ
χηγία του Στρατού και του συμπα­
τριώτη του ναυάρχου Κόχραν ως ε­
πικεφαλής του Στόλου, υπό την πίε­
ση της Βρετανίας, έθεσε "εκτός" α­
γωνιστές όπως ο Κολοκοτρώνης, ο
Καραϊσκάκης, ο Κανάρης και ο Μια-
ούλης. Οι αδρά πληρωμένοι αυτοί
«φιλέλληνες» αποδείχθηκαν κατώ­
τεροι των περιστάσεων με αποτέλε­
σμα να προκαλέσουν την οργή του
Καραϊσκάκη, ο οποίος είχε αντιλη-
φθεί ότι οι δύο ξένοι ήταν ακατάλ­
ληλοι και επικίνδυνοι για τον αγώνα
κατά των Τούρκων. Η αναίτια σφαγή
των Τούρκων στον Αγιο Σπυρίδωνα
και η περίεργη συμπλοκή που επέ­
φερε τον βαρύ τραυματισμό του
Καραϊσκάκη θέτουν από μόνα τους
αμείλικτα ερωτήματα. Ο συγγραφέ­
ας Δημήτρης Σταμέλος προσπαθεί
να ανασυνθέσει το δραματικό σκη­
νικό και καταφέρνει να μεταφέρει
την αίσθηση και τη συγκίνηση μαζί
με τον παλμό από τον ηρωισμό και
την αυτοθυσία που χαρακτήριζαν
τον γενναίο πολέμαρχο. Το βιβλίο
αυτό αξίζει να διαβαστεί από όλους
τους Ελληνες για να γνωρίσουν και
να συνειδητοποιήσουν τον σκοτει­
νό ρόλο που διεδραμάτισαν και δια­
δραματίζουν τα ξένα συμφέροντα
σε βάρος της χώρας μας, φέρνο­
ντας στον νου τον πάντα επίκαιρο
στίχο του ποιητή λόρδου Βύρωνα:
«απ' τους άπιστους Φράγκους λευ­
τεριά μη ζητάτε, με δικό σας ντου­
φέκι και σπαθί πολεμάτε». Το έργο
διατίθεται από το βιβλιοπωλείο της
"Εστίας" (Ευρυπίδου 84, Αθήνα,
10533).
Ελένη Ε. Κούκου
ΙΣΤΟΡΙΑ
ΤΩΝ ΕΠΤΑΝΗΣΩΝ
Από το 1797
μέχρι την Αγγλοκρατία
Εκδόσεις «Παπαδήμα»
Αθήνα, 2001
Σελίδες 246
Η συγγραφέας Ελένη Κούκου
είναι ήδη γνωστή από τις μελέτες
της σχετικά με τη ζωή του κυβερνή­
τη Ιωάννη Καποδίστρια. Η συνεργα­
σία της με τις εκδόσεις «Παπαδή­
μα» απέδωσε το παρόν έργο που κα­
λύπτει την ιστορία των Επτανήσων
μεταξύ του 1797 και του 1864. Λόγω
γεωγραφικής θέσης τα Επτάνησα
βρέθηκαν στο επίκεντρο του ενδια­
φέροντος των μεγάλων δυνάμεων,
ενώ. με τη συνθήκη της Κωνσταντι­
νούπολης το 1800 αποτέλεσαν το
πρώτο ελληνικό κράτος μετά την ά­
λωση. Η Δημοκρατία των Επτά Νή­
σων δημιούργησε ένα ιδιαίτερο πε-
ΕΛΕΝΗ E. ΚΟΥΚΚΟΥ
ΙΣΤΟΡΙΑ
ΤΩΝ
ΕΠΤΑΝΗΣΩΝ
Ά *ό τό 1797 μέχρι την Άγγλοκρατία
liPSTESϋΠΛΟΜΑΤΙΚΚΕΝΈΡΓΕΙΕΣ
τονιεκΝ
.Ν
ΌΥκαποαιϊτκα
ριβάλλον όπου έδρασε ο Ιωάννης
Καποδίστριας, ο οποίος σε ηλικία
μόλις 25 ετών συμμετείχε στην ε­
φαρμογή του πρώτου συντάγματος
και το 1803 εξελέγη γραμματέας
της Επτανήσου Πολιτείας. Ο ίδιος
προχώρησε στην αναθεώρηση και
στη σύνταξη του νέου συντάγματος
το 1805, το οποίο συγκαταλέγεται α­
νάμεσα στα πλέον δημοκρατικά ευ­
ρωπαϊκά συντάγματα, δίδοντας πο­
λιτικά και ανθρώπινα δικαιώματα σε
όλες τις κοινωνικές τάξεις. Η συγ­
γραφέας ακολουθεί τα βήματα του
Καποδίστρια περιγράφοντας παράλ­
ληλα την ιστορία των Επτανήσων
μέσα από τη διαδοχική παρουσία
Γάλλων και Βρετανών οι οποίοι ε­
γκαταστάθηκαν εκεί το 1815, μέχρι
και την ένωση με την Ελλάδα το
1864. Το βιβλίο διατίθεται από τις
εκδόσεις «Παπαδήμα»
τους 8, Αθήνα, τηλ. 3627318).
Donald M. Nicol
ΟΙ ΤΕΛΕΥΤΑΙΟΙ ΑΓΩΝΕΣ
ΤΟΥ ΒΥΖΑΝΤΙΟΥ
1261-1453
Εκδόσεις «Παπαδήμα»
Αθήνα, 2001
Σελίδες 734
Από τις εκδόσεις «Παπαδήμα»
κυκλοφόρησε στα ελληνικά το βι­
βλίο του διάσημου καθηγητή Ντό-
ναλντ Νίκολ (σε μετάφραση Στάθη
Κομνηνού) το οποίο αναφέρεται
στην περίοδο του "επιθανάτιου
ρόγχου" της Βυζαντινής Αυτοκρα­
τορίας, που διήρκεσε από το 1261
μέχρι και την άλωση της Κωνσταντι­
νούπολης το 1453. Η περίοδος αυτή
επί αρκετά χρόνια δεν υπήρξε αντι­
κείμενο προσεκτικής μελέτης σε
σύγκριση με τους πρώτους αιώνες
του Βυζαντίου. Ακόμα και σήμερα
εξακολουθεί να παραμένει σχετικά
άγνωστη εξαιτίος της ύπαρξης πολ­
λών ανεκδότων χειρογράφων που
κρατούν 'επτασφράγιστα' κρυμμέ­
να τα μυστικά τους. Ο συγγραφέας,
γοητευμένος από τη βυζαντινή ε­
ποποιία, περιγράφει με σαφήνεια
και απλότητα τα ιστορικά γεγονότα
που σημάδεψαν τους δύο τελευταί­
ους αιώνες της ανατολικής ρωμαϊ­
κής αυτοκρατορίας. Η ανάκτηση
της Κωνσταντινούπολης και η κα­
τάρρευση της λατινικής αυτοκρα-
τορίας συνέβαλαν στο να καλλιερ­
γηθεί μια ψευδαίσθηση ευφορίας
στον πληθυσμό, η οποία δεν έμελ­
λε να κρατήσει πολύ. Η εμφάνιση
των Οθωμανών Τούρκων και η στα­
διακή συρρίκνωση της βυζαντινής
(Ιπποκρά-
επικράτειας, συνέπεια εσωτερικών
και εξωτερικών συγκρούσεων, κα­
81
θόρισαν το τέλος της φθίνουσας
πορείας της πάλαι ποτέ ακμάζου-
σας Αυτοκρατορίας. Η τελευταία
περίοδος του Βυζαντίου έχει αρχί­
σει να απασχολεί τους μελετητές,
προσελκύοντας ολοένα αυξανόμε­
νο ενδιαφέρον, γεγονός που γίνε­
ται εύκολα αντιληπτό από τα δημο­
σιεύματα και τις αναφορές που εμ­
φανίζονται στον διεθνή Τύπο. Ο Νί­
κολ προσφέρει στον αναγνώστη μια
εκτενή και συγχρόνως συνθετική
εργασία στην οποία συγκεντρώνο­
νται όλα τα στοιχεία που αναπλά­
θουν με πιστότητα την εικόνα του
Βυζαντίου λίγο πριν από την ηρωι­
κή πτώση του.
Το κείμενο συνοδεύεται από
δεκαπέντε εικόνες, έναν χάρτη και
ένα διάγραμμα. Το έργο μπορείτε
να το προμηθευτείτε από τις εκδό­
σεις «Παπαδήμα» (Ιπποκράτους 8,
Αθήνα, τηλ. 3627318).
Ιω άννης Σ . Θ εο δ ω ρ ά το ς
lantheod@compulink.gr
ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡ ΙΑ