ISTORIKAXRONIKA.

COM

Γεώργιος Αγόρος, ο αετός των Τζουμέρκων

Ο θρυλικός Αρχηγός του 3/40 ΣΕ στο Σούλι. (Αρχείο οικογένειας Ι. Αγόρου)

Του Ιωάννη Β. Αθανασόπουλου

Ιστορικού

*Ιδιαίτερες ευχαριστίες στην οικογένεια Αγόρου για την άμεση προθυμία και την
ευγενική παραχώρηση φωτογραφικού και αρχειακού υλικού.

Ο Γεώργιος Αγόρος αποτέλεσε έναν από τους σημαντικότερους Έλληνες

αντιστασιακούς. Αξιωματικός του Ελληνικού Στρατού που πολέμησε στα βουνά της
Πίνδου κατά τον Ελληνοϊταλικό πόλεμο του 1940. Στα χρόνια της κατοχής
διακρίθηκε σαν διοικητής των τμημάτων του Αρχηγείου Βουργαρελίου,
 ISTORIKAXRONIKA.COM

συμμετέχοντας στην επιχείρηση Animals το θέρος του 1943 αλλά και στον κατοχικό
εμφύλιο πολεμώντας αμυνόμενος με τον ΕΛΑΣ στο Βουργαρέλι και στη Νεράϊδα τον
Οκτώβριο της ίδιας χρονιάς. Τον Μάρτιο του ’44 το τμήμα του μετονομάστηκε σε
3/40 Σύνταγμα Ευζώνων των ΕΟΕΑ-ΕΔΕΣ και έγραψε χρυσές σελίδες στην Ιστορία
της Αντίστασης κατά των Γερμανών και των Αλβανοτσάμηδων το καλοκαίρι του
1944.

Η ζωή πριν το αντάρτικο

Εύελπις στη Σχολή μαζί με συναδέλφους. Διακρίνεται στα δεξιά. (Αρχείο Οικογένειας Ι.
Αγόρου)

Γεννήθηκε στην Άρτα το βράδυ της 21ης Απριλίου του 1906. Σαν μαθητής ήταν
άριστος, ωστόσο, με τον ίδιο ζήλο ξεχώριζε και στον αθλητισμό∙ ιδιαίτερα στα
αγωνίσματα δρόμου, αλμάτων και ρίψεων. Αποφοίτησε από το τότε Γυμνάσιο και τον
Σεπτέμβριο του 1925 εισήλθε στη Στρατιωτική Σχολή Ευελπίδων, από όπου
αποφοίτησε το 1929 με τον βαθμό του Ανθυπολοχαγού Ιππικού (Ανθυπιλάρχου).
Μέσα στη Σχολή ξεχωρίζει και στα αθλήματα. Όπως τεκμαίρεται από το βιογραφικό
του, ένα χρόνο πριν την αποφοίτησή του το 1928, σαν Έυελπις 3 ης Τάξεως
συμμετέχει μαζί με άλλους 109 συναθλητές και συναδέλφους του σε διάφορα
αγωνίσματα στο Αβερώφειο Στάδιο της Αθήνας. Λαμβάνει το χρυσό μετάλλειο στο
αγωνίσμα του Στρατιωτικού Πεντάθλου και στους Πανελλήνιους Στρατιωτικούς
αγώνες. Σαν αξιωματικός υπηρετεί σε διάφορες Μονάδες στη Μακεδονία.
ISTORIKAXRONIKA.COM

Ο Γ. Αγόρος, νεαρός Αξιωματικός του Ιππικού. (Αρχείο οικογένειας Ι. Αγόρου)

Εκπαίδευση ως νέος Ανθυπίλαρχος το 1930. (Αρχείο οικογένειας Ι. Αγόρου)

 ISTORIKAXRONIKA.COM

Με την κήρυξη του Ελληνοϊταλικού πολέμου, την 28η Οκτωβρίου 1940, ο Ίλαρχος
Αγόρος τοποθετείται σαν διοικητής μικτού τμήματος Ιππικού-Πεζικού στις
εμπροσθοφυλακές του Ελληνικού Στρατού στην Πίνδο. Έλαβε μέρος σε μάχες με
Ιταλούς και Γερμανούς όλη αυτή την περίοδο. Συγκεκριμένα κατά των Ιταλών στις
μάχες στη Σαμαρίνα, στο Δίστρατο, στο Κίρκουρι καθώς και σε όλη την Βόρεια
Ήπειρο, εναντίον τους, στις μάχες Φράσσερι (4-8 Νοεμβρίου 1940) και υψ. 1.200 από
25-29 Νοεμβρίου. Καθόλη τη διάρκεια του Μαρτίου του ’41 στις μάχες της Πρέσπας,
ενώ συμμετείχε κατά των Γερμανών στις μάχες που διεξήχθησαν στα υψώματα Βίτσι,
στο Πισοδέρι, στη Φλώρινα και στη Καστοριά από 7 έως 14 Απριλίου του 1941.

Ο Ίλαρχος Αγόρος το 1941 στην οροσειρά Μπόκοβας κοντά στην Κορυτσά. (Αρχείο
οικογένειας Ι. Αγόρου)
 ISTORIKAXRONIKA.COM

Στο μέτωπο της Βορείου Ηπείρου την περίοδο 1940-’41. Διακρίνεται τρίτος από
αριστερά. (Αρχείο οικογένειας Ι. Αγόρου)

Τον πρώτο καιρό της κατοχής

Όταν το μέτωπο κατέρρευσε τον Απρίλιο του 1941, ο Ίλαρχος Αγόρος επί μια
βδομάδα κράτησε τη συνοχή της Μονάδας του και τη διέσωσε με συνεχείς ελιγμούς
στην περιοχή της οροσειράς της Πίνδου μέχρι το Μέτσοβο. Το γεγονός αυτό βοήθησε
σημαντικά στην οργάνωση της περιοχής σε μία πρώτη μορφή αντάρτικου. Αρχικά, ο
Αρτινός αξιωματικός ξεκίνησε να σκέφτεται τη συνέχιση του πολέμου κατά του
Άξονα ήδη από τις 22 Απριλίου ενώ η Μεραρχία Ιππικού στην οποία υπηρετούσε
βρέθηκε στην Καλαμπάκα. Ο ίδιος εξέφρασε αυτές τις σκέψεις του σε μία ομάδα 20
περίπου αξιωματικών αλλά κάποιοι εξ αυτών, για δικούς τους λόγους, δεν
συμφώνησαν με αποτέλεσμα το σχέδιο να ναυαγήσει.

Ο Αγόρος όμως ήθελε πάση θυσία να δραστηριοποιηθεί στο αντάρτικο και να

συνεχίσει τον πόλεμο κατά των Ιταλογερμανών. Τον Αύγουστο του 1941 επιχείρησε
να φύγει για τη Μέση Ανατολή, αλλά δεν ενέπνεε την εμπιστοσύνη των συναδέλφων
του και έτσι δεν συμπεριλήφθηκε στην ομάδα αξιωματικών που οργάνωσε το ταξίδι.
Οι περισσότεροι από αυτούς οργάνωσαν και συμμετείχαν στο κίνημα της Μέσης
Ανατολής με τις γνωστές τραγικές συνέπειες. Το γεγονός όμως πως ο Αγόρος δεν
κατόρθωσε να διαφύγει στη Μέση Ανατολή θα είναι ευτυχές για την αντίσταση στα
βουνά της ορεινής Ελλάδας.
 ISTORIKAXRONIKA.COM

Η συνειδητή απόφασή του να οργανώσει αντάρτικο πραγματώνεται τον Μάϊο του

1942. Ο ίδιος την 18η Μαΐου εγκαταλείπει την πρωτεύουσα και εμπιστεύεται την
πατρώα γή για την οργάνωση της δύναμής του. Δεν θα μπορούσε να γίνει
διαφορετικά καθότι τα Τζουμέρκα ήταν αφενός ο τόπος καταγωγής του και αφετέρου
ο τόπος που διέμεναν συγγενείς και φίλοι του. Ωστόσο, όταν ανέβαινε στο βουνό
ξεκινούσε από το μηδέν, χωρίς καμία προεργασία. Οι δικοί του άνθρωποι τον
στήριξαν και αποτέλεσαν τους πρώτους αντάρτες του.

Οι επιδρομές των Ιταλών είχαν φοβίσει τους χωρικούς των ορεινών χωριών και είχαν
δημιουργήσει κλίμα ηττοπάθειας. Παράλληλα, το ΚΚΕ, στην προσπάθειά του να
επιβάλλει τις επιτροπές του ΕΑΜ, οργάνωνε πολιτικά την περιοχή. Προβάλλοντας
πατριωτικά και αντάρτικα μηνύματα μάζευε κόσμο, που αγνοούσε και δεν
φανταζόταν τους σκοπούς της κίνησης αυτής. Ο απλός χωρικός ήθελε να πολεμήσει
τον κοινό εχθρό, δεν είχε την πολυτέλεια της γνώσης των θεωριών του
επαναστατικού ντεφετισμού και του προγράμματος των Μπολσεβίκων.

Παρόλα αυτά, μόλις ο Αγόρος, με το κύρος του Έλληνα Αξιωματικού που πολέμησε
στα βουνά της Πίνδου και της Βορείου Ηπείρου, έκανε την εμφάνισή του, οι
συντοπίτες του τον υποστήριξαν με θέρμη. Γράφει ο ίδιος σε σχετική έκθεσή του για
την δράση του Αρχηγείου Τζουμέρκων-3/40 Συντάγματος Ευζώνων (20-4-1950): «Οι
ορεσίβιοι αυτοί Έλληνες ετάχθησαν υπό τας διαταγάς μου και εις την υπηρεσίαν της
πατρίδος γυμνοί, ανυπόδητοι, νύστεις και εξοπλισθέντες μόνοι των διά της ανταλλαγής
του μοναδικού αραβοσίτου, τον οποίον διέθετον διά την συντήρησιν των παιδιών των
έναντι ενός τυφεκίου, μιας χειρομβοβίδος και μερικών φυσιγγίων».

Αρχικά, το καλοκαίρι του 1942, η δύναμη του Αγόρου έφτανε τους 50 άνδρες, εκ των
οποίων οι 17 έφεραν όπλο. Μέχρι τον Δεκέμβριο σε όλη την περιοχή των
Τζουμέρκων η δύναμη του έφτασε τους 280 περίπου άνδρες. Όπλα όμως έφεραν μόνο
οι 60. Στους φέροντες όπλα συνήθως ανήκαν έφεδροι πολεμιστές του
Ελληνοϊταλικού πολέμου, που γνώριζαν τον χειρισμό των όπλων και όσοι
κειμένονταν ηλικιακά μεταξύ 20 έως 50 ετών.

Η ένταξη στον ΕΔΕΣ

Την Κυριακή 27 Δεκεμβρίου 1942, ώρα 10η ο Αγόρος φτάνει στο Αρχηγείο του
Ναπολέοντα Ζέρβα και προσχωρεί με την ομάδα του στον ΕΔΕΣ. Αναλαμβάνει τη
Στρατιωτική Διεύθυνση της περιοχής Βουργαρελίου∙ ο Ζέρβας γράφει στο
ημερολόγιο του ότι ο Αγόρος του «φάνηκε καλός». Πράγματι, η προσχώρηση του
Αγόρου στον ΕΔΕΣ, ενίσχυσε και ισχυροποίησε σημαντικά την οργάνωση. Μέχρι την
απελευθέρωση, ο Αγόρος και η δύναμή του ήταν ο στυλοβάτης των ΕΟΕΑ και
συμμετείχαν σε όλες τις μεγάλες μάχες και επιχειρήσεις κατά των Ιταλών, των
Γερμανών και του ΕΛΑΣ. Δεν είναι τυχαίο, ότι η δύναμη του Αγόρου, καλούνταν να
φέρει εις πέρας τις πιο δύσκολες επιχειρήσεις, σε όλη την εδαφική επικράτεια της
Ελεύθερης Ορεινής Ελλάδας του ΕΔΕΣ.
 ISTORIKAXRONIKA.COM

Παράλληλα, ανησύχησε ιδιαίτερα τον ΕΛΑΣ. Αξίζει να επισημανθεί κάτι που δεν
αμφισβητείται: πως η επιρροή του ΕΔΕΣ στην περιοχή των Τζουμέρκων, ελέω
Αγόρου πρωτίστως, διατηρήθηκε ακόμη και μετά την εδαφική απώλεια του ορεινού
όγκου των Τζουμέρκων από τον ΕΛΑΣ, απόρροια λανθασμένης εκτίμησης του Ζέρβα
το Νοέμβριο του 1943. Η πολιτική κυριαρχία του ΕΔΕΣ, όμως, δεν επηρεάστηκε.

Ο Ζέρβας, από την αρχή, γνώριζε πως ο όγκος των Τζουμέρκων ήταν στρατηγικής
σημασίας και γι’ αυτό τον λόγο φρόντισε να εδραιώσει την κυριαρχία του στην
περιοχή. Έτσι, ο Αγόρος οργανώνει, αρχές του 1943, τη στρατιωτική διοίκηση του
Αρχηγείου Τζουμέρκων-Άρτας. Στο Βουργαρέλι υπεύθυνοι ορίζονται ο Υπολοχαγός
Πεζικού Κωνσταντίνος Παπαδόπουλος, ο αξιωματικός Ευθύμιος Λαμπράκης, ο
γιατρός Αναγνώστου, στο Τετράκωμο ο δημοδιδάσκαλος Απόστολος Γούλας, στα
Άγναντα ο Κωνσταντίνος Ζαλοκώστας και ο δάσκαλος Στεργίου, στα Κάψαλα ο
Κωνσταντίνος Γιαννούλης, στα Λεπιανά ο έφεδρος Υπολοχαγός Χουλιάρας, στον
Καταρράκτη ο Ταγματάρχης Αθανάσιος Πολίτης, στα Θεοδώριανα ο γιατρός
Τσιρογιάννης, που βασανίστηκε τέλη του 1943 από τον ΕΛΑΣ και στο Αθαμανιό ο
δικηγόρος Κωσταβασίλης. Τέλη Ιανουαρίου του ’43 η δύναμη του Αρχηγείου
υπολογιζόταν, σύμφωνα με την έκθεση του Αγόρου σε 470 Αξιωματικούς και
αντάρτες, εκ των οποίων 120 έφεραν όπλα.

Η ανάπτυξη του Αρχηγείου ήταν έντονη σε σημείο η δύναμή του την 31η Μαρτίου να
φτάνει τους 800 Αξιωματικούς και αντάρτες και τους 300 ένοπλους. Μετά από δύο
μήνες, δηλαδή τον Μάϊο, το Αρχηγείο με έδρα το Βουργαρέλι αριθμούσε 45
Αξιωματικούς και 1.370 αντάρτες, εκ των οποίων οι 1.000 ήταν ένοπλοι. Η δε δομή
του ήταν η ακόλουθη:

Αρχηγός ήταν βεβαίως ο Επίλαρχος Αγόρος, που παράλληλα ήταν και διοικητής του
Τάγματος Βουργαρελίου του Αρχηγείου. Υπασπιστής του ο Σμηναγός Καραντζάς και
διοικητής του Λόχου Διοικήσεως ο Υπολοχαγός Κωνστ. Παπαδόπουλος. Το
Αρχηγείο Τζουμέρκων και Άρτης είχε δύο Τάγματα∙ το ένα όπως είπαμε ήταν το
Τάγμα Βουργαρελίου με δύο Λόχους. Διοικητής του Ιου Λόχου ήταν ο Λοχαγός
Ρουσάκης και του ΙΙου ο Ίλαρχος Ιωάννης Κατσαδήμας. Το έτερο Τάγμα ήταν αυτό
του Τετρακώμου, με διοικητή τον Υπολοχαγό Λεωνίδα Πετροπουλάκη, ηρωϊκό
μαχητή του Γοργοποτάμου, που σκοτώθηκε πολεμώντας τους Γερμανούς στη μάχη
του Πέτα αρχές Οκτωβρίου 1943. Στο Τάγμα Τετρακώμου υπάγονταν οι Λόχοι
Λεπιανών, Καστανιάς, Άνω Καλεντίνης, Μεσούντης, Καστανιάς και Νισίστης.

Η ανάπτυξη του Αρχηγείου έγινε γνωστή στους Γερμανούς, οι οποίοι την 5 η Μαΐου
του 1943, επί 10 ώρες, βομβάρδισαν το Βουργαρέλι, που αποτελούσε την έδρα των
δυνάμεων του Αγόρου. Για τον ΕΔΕΣ και τους χωρικούς οι νεκροί έφτασαν τους 18
και οι τραυματίες τους 30. Λίγες ημέρες αργότερα, οι Γερμανοί βομβαρδίζουν μέσα
σε διάστημα λίγων ημερών δύο φορές (25.5 και 9.6) τα Θεοδώριανα, στα οποία είχε
εγκατασταθεί η Αγγλική Αποστολή. Στον δεύτερο βομβαρδισμό οι άντρες του
Αρχηγείου Τζουμέρκων κατόρθωσαν να καταρρίψουν Γερμανικό αεροπλάνο και οι
δύο Γερμανοί που επέβαιναν σ’ αυτό κρατήθηκαν αιχμάλωτοι.
 ISTORIKAXRONIKA.COM

Επιχείρηση Animals
Τέλη Μαΐου του ’43, το Στρατηγείο Μέσης Ανατολής ενημέρωσε μυστικά τον
αρχηγό της Βρετανικής Στρατιωτικής Αποστολής στην Ελλάδα, Έντυ Μάγιερς, για
την απόβαση στη Σικελία, που θα πραγματοποιούνταν το δεύτερο δεκαήμερο του
Ιουλίου. Ο ίδιος και η Αποστολή, έπρεπε σε συνεργασία με τους αντάρτες να
ανατινάξουν γέφυρες και να καταστρέψουν τηλεφωνικές και τηλεγραφικές γραμμές,
ώστε να πείσουν τους κατακτητές ότι επίκειται συμμαχική απόβαση στην Ελλάδα.
Για λογαριασμό του ΕΔΕΣ, στην επιχείρηση συμμετείχαν 5.000 άνδρες. Οι
προετοιμασίες είχαν ξεκινήσει και οι Γερμανοί έπεσαν στην παγίδα θεωρώντας πως η
απόβαση θα γινόταν στην Ελλάδα. Χαρακτηριστική είναι η αναφορά ενός Γερμανού
αξιωματικού: «Οι αντάρτες ετοιμάζονται για την αναμενόμενη απόβαση των
συμμάχων. Η ισχυρή συγκέντρωση ανταρτικών ομάδων στην περιοχή Άρτας-Πίνδου
δείχνει ότι σ’ αυτό το σημείο πρέπει να αναζητήσουμε την πηγή της υποστηρίξεως στην
επιχείρηση της αποβάσεως».

Από το σημείο αυτό οι Γερμανοί μέχρι και την απελευθέρωση θα θεωρούν κομβικής
σημασίας τα εδάφη του Ζέρβα, σε σημείου να χαρακτηρίζουν αυτόν και την
οργάνωσή του στα γερμανικά αρχεία, που πλέον είναι γνωστά, ως τον «πλέον
επικίνδυνο εχθρό που πρέπει να καταστραφεί». Ακολούθησαν μάχες και σαμποτάζ
του ΕΔΕΣ στον Αχελώο, στον Βάλτο και στο Μακρυνόρος. Στην Ήπειρο ωστόσο, οι
δυνάμεις του Αγόρου κατόρθωσαν να σκοτώσουν τους περισσότερους στρατιώτες
των δυνάμεων του Άξονα από οποιαδήποτε άλλη ομάδα ανταρτών κατά τη διάρκεια
της επιχείρησης, όπως τονίζει ο Μάγιερς.

Στις δυνάμεις του Αρχηγείου Τζουμέρκων-Άρτης ανατέθηκε η ανατίναξη της

γέφυρας Καλογήρου στη Φιλιππιάδα, η καταστροφή της γέφυρας της Στρεβίνας, η
καταστροφή των τηλεγραφικών γραμμών μεταξύ Μακρυνόρους και γέφυρας Ζήτα,
ενώ παράλληλα ανέλαβαν να εξασφαλίσουν τον έλεγχο της οδού Άρτας-γέφυρας
Ζήτα-Ιωάννινα. Ο Αγόρος για την επίτευξη του σκοπού οργάνωσε τις δυνάμεις του
που θα συμμετείχαν στο σαμποτάζ. Συνολικά η δύναμη των ανδρών έφτανε τους 370
Αξιωματικούς και αντάρτες. Υπό τις διαταγές του Αγόρου, για την επιχείρηση αυτή,
τάχθηκαν με εντολή του Ζέρβα, άνδρες του Υπαρχηγείου Σκουληκαριάς υπό την
διοίκηση του Ταγματάρχη Γεωργόπουλου και δύο Λόχοι του Αρχηγείου Ηπείρου. Η
καταστροφή των γεφυρών και των τηλεγραφικών γραμμών είχε απόλυτη επιτυχία ενώ
και οι συνεχείς προσπάθειες των Γερμανών να διανοίξουν τις οδούς, που είχαν
κυριεύσει οι αντάρτες του Αγόρου, όχι μόνο ήταν άνευ αποτελέσματος αλλά έφεραν
και απώλειες στους Γερμανούς καθώς ο Λόχος Πετροπουλάκη πέτυχε να καταλάβει
δύο φορτηγά αυτοκίνητα του εχθρού. Τελικά, στις 11 Ιουλίου διατάχθηκαν να
επιστρέψουν στη βάση τους καθώς η απόβαση στη Σικελία είχε πραγματοποιηθεί. Ο
αντιπερισπασμός είχε πετύχει σε απόλυτο βαθμό.
 ISTORIKAXRONIKA.COM

Οκτώβριος 1943, μάχες με Γερμανούς και ΕΛΑΣ

Τον Οκτώβριο του ’43 συνέβησαν σημαντικά γεγονότα, τα πιο μαύρα και τραγικά
γεγονότα της περιόδου του αντάρτικου. Η έναρξη του κατοχικού εμφυλίου και οι
ταυτόχρονες επιθέσεις μεταξύ ΕΔΕΣ-ΕΛΑΣ-Γερμανών, που διέλυσαν το αντάρτικο
για σημαντικό χρονικό διάστημα. Οι συγκρούσεις του ΕΔΕΣ γενικότερα και του
Αρχηγείου Τζουμέρκων ειδικότερα, με τους Γερμανούς συνεχίστηκαν σταθερά
καθόλη τη διάρκεια του καλοκαιριού μέχρι και τα τέλη Σεπτεμβρίου. Για τις δυνάμεις
του Αγόρου σημαντική ήταν η σύγκρουση με τους Γερμανούς την 14 η Σεπτεμβρίου∙
στο Νεοχώρι, δυνάμεις Γερμανών προσπάθησαν να περικυκλώσουν το χωριό και να
αιχμαλωτίσουν τις δυνάμεις των ΕΟΕΑ που βρίσκονταν εκεί. Οι δυνάμεις του ΕΔΕΣ,
υπό την διοίκηση του Επιτελάρχη του Αρχηγείου Ίλαρχου Δημητρίου Γεωργιάδη
απέκρουσαν την επίθεση και κατά τις απογευματινές ώρες έστησαν επιτυχή ενέδρα
σε Γερμανικό Λόχο. Οι δυνάμεις του εχθρού «υπέστησαν πανωλεθρία», κατά την
έκθεση του Αγόρου, καθώς οι ΕΟΕΑ πέρα από τις μεγάλες απώλειες που προκάλεσαν
στους Γερμανούς, μάζεψαν άφθονο υλικό σαν λάφυρα ενώ δεν είχαν την παραμικρή
απώλεια.

Στα τέλη Σεπτεμβρίου (28-29 Σεπτεμβρίου), αποκόπηκαν όλες οι τηλεγραφικές

γραμμές μεταξύ Μακρυνόρους-Άρτας-Φιλιππιάδας. Την επιχείρηση έφεραν εις πέρας
τα Τάγματα Τετρακώμου και Καστανιάς, υπό τις διαταγές του υπαρχηγού του
Αρχηγείου Τζουμέρκων, Ίλαρχου Γεωργιάδη. Ως απάντηση, οι Γερμανοί την 1 η
Οκτωβρίου 1943 θα στείλουν ισχυρές δυνάμεις για επιδρομή στο χωριό Πέτα. Ο
Αγόρος θα στείλει για αναχαίτισή τους τις δυνάμεις Πετροπουλάκη, Σαλούρου και
Μητρόπουλου. Όλη την ημέρα υπήρξαν συγκρούσεις και βομβαρδισμός των
δυνάμεων του Αγόρου. Από τον συνεχόμενο βομβαρδισμό τραυματίστηκε θανάσιμα
ο Υπολοχαγός Λεωνίδας Πετροπουλάκης, ηρωϊκός μαχητής του Γοργοποτάμου και
πάντα πρώτος στη μάχη.1 Ενώ για τους Γερμανούς ο Αγόρος γράφει πως είχαν «100
εκτός μάχης». Σε σχετική διαταγή του προς τους αντάρτες του Τάγματος
Πετροπουλάκη, ο Ζέρβας θα χαρακτηρίσει τον χαμό του διοικητή τους
«ανεπανόρθωτο» και θα συνεχίσει: «Δεν υπάρχει γλυκότερο πράγμα να σκοτώνεται
κανένας για την απελευθέρωσιν της Πατρίδος του και για μια καλύτερη Αύριον της
αθάνατης Ελληνικής Γενεάς μας. Ελαφρό να είναι το χώμα που σκεπάζει τούτον τον
Ήρωα. Ας μιμηθούμε όλοι το παράδειγμα του για ένα τέτοιο ιερό σκοπό, για τον
οποίο βγήκαμε στα βουνά».

Τις επόμενες δύο ημέρες πραγματοποιήθηκαν και άλλα σαμποτάζ μέχρι την 4η
Οκτωβρίου, οπότε οι δυνάμεις του Αρχηγείου Τζουμέρκων επέστρεψαν, κατόπιν
εντολής, στη βάση τους. Από 4 μέχρι 16 Οκτωβρίου 1943 δεν υπήρξαν συγκρούσεις

1
Για το τέλος του Πετροπουλάκη, βλέπε άρθρο μου: 1η Οκτωβρίου 1943, «ο ήρωας έπεσε»,
διαθέσιμο στο: https://istorikaxronika.com/2020/10/01/1-
%ce%bf%ce%ba%cf%84%cf%89%ce%b2%cf%81%ce%af%ce%bf%cf%85-1943-%ce%bf-
%ce%ae%cf%81%cf%89%ce%b1%cf%82-%ce%ad%cf%80%ce%b5%cf%83%ce%b5/
 ISTORIKAXRONIKA.COM

ΕΔΕΣ-Γερμανών αλλά και ΕΛΑΣ-Γερμανών, καθώς οι Γερμανοί έστειλαν επιτροπή

σημαντικών προσώπων της γιαννιώτικης και αρτινής κοινωνίας και εκπροσώπων του
Διεθνούς Ερυθρού Σταυρού με σκοπό να υπάρξει μια ανακωχή μεταξύ των ανταρτών
και των Γερμανών ώστε να αποφευχθούν περαιτέρω αντίποινα κατά του άμαχου
πληθυσμού. Οι Γερμανοί παρά τις προτάσεις δεν σταμάτησαν τις εκκαθαριστικές
επιχειρήσεις κατά των αθώων αμάχων. Αφορμή για το ξεκλήρισμα των Λιγκιάδων
και άλλων περιοχών υπήρξε η εκτέλεση του σφαγέα του Κομμένου, Συνταγματάρχη
Γιόζεφ Ζάλμινγκερ, που έλαβε χώρα την 30η Σεπτεμβρίου. Δυνάμεις που ανήκαν
στον οπλαρχηγό Αλέκο Παπαδόπουλο έστησαν ενέδρα σε διερχόμενο αυτοκίνητο
των Γερμανών στην εθνική οδό Ιωαννίνων-Πρεβέζης και εκτέλεσαν τους
επιβαίνοντες, μεταξύ των οποίων ήταν ο Ζάλμινγκερ.

Ενώ όμως η επιτροπή επισκέφθηκε πρώτα τον Ζέρβα και ακολούθως τον ΕΛΑΣ,
ξεκίνησε το φούντωμα του κατοχικού εμφυλίου στις 7 Οκτωβρίου. Ο ΕΛΑΣ
κατηγόρησε για συνεργασία με τους Γερμανούς τον ΕΔΕΣ και εξαπέλυσε την επίθεσή
του εναντίον του «προδότη» Ζέρβα. Βεβαίως, η κατηγορία του ΕΑΜ-ΕΛΑΣ σήμερα
έχει αποδειχθεί ότι ήταν ψευδής. Περισσότερο ήταν ένα άλλοθι που ζητούσε ο ΕΛΑΣ
για να αφανίσει τον ΕΔΕΣ, την ώρα που η ηγεσία του ΚΚΕ-ΕΑΜ-ΕΛΑΣ ήταν βέβαιη
πως η αποχώρηση των Γερμανών ήταν δεδομένη και ο δρόμος για την πολιτική
εξουσία ορθάνοιχτος.

Οι επιθέσεις του ΕΛΑΣ με τις μέρες πολλαπλασιάζονταν και από τα μέσα Οκτωβρίου
και μετά υπήρξαν στιγμές που ο ΕΔΕΣ πολεμούσε σε δύο μέτωπα, καθώς οι Γερμανοί
ξεκίνησαν την επίθεσή τους κατά του ΕΔΕΣ στις 16 Οκτωβρίου στην Άρτα και στις
18 Οκτωβρίου κατά όλων των οργανώσεων στην ελληνική επικράτεια.

Στον κατοχικό εμφύλιο του Οκτωβρίου, ο ΕΔΕΣ σε Ήπειρο, Βάλτο

Αιτωλοακαρνανία και Θεσσαλία αριθμούσε 2.900 Αξιωματικούς και αντάρτες. Ο
ΕΛΑΣ από την άλλη, είχε μαζέψει δυνάμεις από όλη την χώρα αποκλειστικά κατά
του ΕΔΕΣ και όχι κατά Γερμανών. Οι δυνάμεις αυτές τέθηκαν στη διαχείριση του
καπετάνιου του ΕΛΑΣ, Άρη Βελουχιώτη και αποτέλεσαν δυνάμεις του
Εκστρατευτικού Σώματος Ηπειρού (ΕΣΗ) του Γενικού Στρατηγείου του ΕΛΑΣ.
Έφταναν τους 7.000 αντάρτες και τους 300 ιππείς. Πρώτος και αποκλειστικός σκοπός
των δυνάμεων αυτών ήταν η σύλληψη ή η εξόντωση του Ζέρβα και η διάλυση του
ΕΔΕΣ. Όπως έγραψε στη σχετική διαταγή του ο Βελουχιώτης προς τους
υφισταμένους του «[...]η ενέργειά σας να αποσύρετε τις εναντίον του ΕΔΕΣ δυνάμεις
για να συμπτύξετε και προβάλετε αντίσταση προς Μέτσοβον ενεργούντες Γερμανούς,
είναι απολύτως εσφαλμένη και ασύμφορος. β) Κατά την γνώμη μου είναι χίλιες
φορές προτιμότερο να διανοίξουν οι Γερμανοί την οδόν Ιωαννίνων – Μετσόβου –
Καλαμπάκας, παρά να εξακολουθήσει υφιστάμενος ο ΕΔΕΣ, έστω για μια βδομάδα
ακόμη. [...]».

Ο Αγόρος και οι άντρες του παίρνουν από τις πρώτες μάχες το πάνω χέρι στις
συγκρούσεις με τον ΕΛΑΣ. Στις μάχες της Καλεντίνης που διεξήχθησαν μεταξύ 10
και 17 Οκτωβρίου, το Αρχηγείο Τζουμέρκων κατόρθωσε να διαλύσει τις αντίστοιχες
 ISTORIKAXRONIKA.COM

δυνάμεις του ΕΛΑΣ Ηπείρου και να αιχμαλωτίσει 800 ΕΛΑΣίτες, αξιωματικούς,

αντάρτες και καθοδηγητές. Οι απώλειες για το τμήμα του Αγόρου έφτασαν τους 25
νεκρούς και τους 50 τραυματίες. Από τις 16 Οκτωβρίου, όπως αναφέραμε, ο ΕΔΕΣ
θα δέχεται τις επιθέσεις των Γερμανών, πέρα από αυτές του ΕΛΑΣ. Οι μάχες σε όλη
την περιοχή των Τζουμέρκων ήταν έντονες αλλά οι ΕΔΕΣίτες μπόρεσαν να ανθέξουν.
Την 27η Οκτωβρίου, οι Γερμανοί επιτίθενται μαζικά κατά των θέσεων των ανταρτών
του Αγόρου στην περιοχή Τζουμέρκων-Λειψούς-Τετρακώμου αλλά οι ΕΔΕΣίτες τους
αποκρούουν αποτελεσματικώς. Στις 30 Οκτωβρίου πραγματοποιείται η μάχη στο
Βουργαρέλι. Οι Γερμανοί με δυνάμεις ανώτερες των 4 Ταγμάτων ορμούν κατά του
ΕΔΕΣ.

Τις απογευματινές ώρες οι ΕΔΕΣίτες μην έχοντας άλλη επιλογή συμπτύσσονται

σταδιακά προς Θεοδώριανα και Νεράϊδα και καταλαμβάνουν αμυντικές θέσεις στον
Προφήτη Ηλία της Νεράϊδας και στο Αυτί Θεοδωριάνων. Οι δυνάμεις του ΕΔΕΣ στο
Τετράκωμο και στις Πηγές αποκόπηκαν από το σύνολο των δυνάμεων της
οργάνωσης. Οι απώλειες του Αρχηγείου Τζουμέρκων έφτασαν τους 20 νεκρούς
αντάρτες ενώ σκοτώθηκαν στην εν λόγω μάχη οι Ταγματάρχης Αριστοτέλης
Χατζηιωάννου, Ίλαρχος Πέτρος Ζησόπουλος, Ανθυπολοχαγός Μιλτιάδης Μπάλας
και 20 άμαχοι.

Ο Ζέρβας διατάζει τους αξιωματικούς και αντάρτες του να μη σταματήσουν τον

πόλεμο κατά των κατακτητών: «Κτυπάτε όπου συναντήσετε τον εχθρό, όσο μπορείτε
αποτελεσματικά. Μην τον αφήνετε ουδ’ επί στιγμήν ανενόχλητον». Ο θρυλικός
Αγόρος σημειώνει στο ημερολόγιό του για τα γεγονότα μετά τη μάχη του
Βουργαρελίου στις 30 Οκτωβρίου:2 «[...] Αύριο λοιπόν πρέπει να κτυπήσουμε και πάλι
τους Γερμανούς και ίσως η μάχη να γίνη στη Ραχοκοκκαλιά του Προφήτη Ηλία
Νεράϊδας, μεταξύ Θεοδωριάνων και Νεράϊδας. Το έδαφος είναι καλό για μας. Εκεί θα
τσακιστούν οι Γερμανοί και το πυροβολικό τους δεν θα μπορή εύκολα να μας χτυπάει
κατά μέτωπον. [...].

Φοβόταν όμως τι θα πράξει ο ΕΛΑΣ όταν ο ΕΔΕΣ θα μάχεται με τους Γερμανούς.

Και τον φόβο του αυτόν τον συζητούσε με τον υποδιοικητή του Αρχηγείου του,
Ίλαρχο Δημήτριο Γεωργιάδη. Στις 11 το βράδυ φτάνουν στη Νεράϊδα και ο ίδιος
ανταμώνει με τον Ζέρβα. Γράφει στο ημερολόγιό του ο Αγόρος: «Βρίσκω τον
Στρατηγό, ο οποίος μου επανέλαβε την απόφασί του να χτυπήσουμε τους Γερμανούς
στον Προφήτη Ηλία και μου λέγει: - Αύριο θα πληρώσουν πολλά οι Γερμανοί. Οι
Κομμουνισταί δεν φαντάζομαι να κάνουν καμμιά ατιμία την ώρα που θα πολεμάτε τους
Γερμανούς».

2
Τα αποσπάσματα από το ημερολόγιο του Αγόρου που ακολουθούν στο κείμενο
προέρχονται από το βιβλίο του Δημητρίου Σούτζου, Το ημερολόγιο ενός αντάρτη,
εκδόσεις Νέα Θέσις, Αθήνα 1989.
 ISTORIKAXRONIKA.COM

Ο Αγόρος γράφει για τη Νεράϊδα

«Αρχίζει και χαράζει. Τα τμήματά μας βρίσκονται κατά μήκος της κορυφογραμμής
Προφήτου Ηλία έτοιμα να κτυπήσουν τους Γερμανούς αιφνιδιαστικά και όσον το
δυνατόν από μικρότερη απόσταση. “Χτυπάτε τον εχθρό από μικρή απόσταση για να του
κάνουμε μεγαλύτερη φθορά με λίγες σφαίρες”, έλεγα στους άνδρες μου. [...]

[...] Μας εξαντλούνται όμως τα πυρομαχικά με τις συνεχείς μάχες οι οποίες μας
γιγαντώνουν την πίστη και την αυτοπεποίθηση. Στην κορυφογραμμή Προφήτης Ηλίας
εγκατεστάθησαν τμήμα του Συντάγματός μου (3/40), τμήμα της Σχολής Εφέδρων, τμήμα
Αλέκου Ζέρβα και τμήμα Αρχηγείου Ηπείρου. Εις το χωρίον Νεράϊδα βρίσκεται η έδρα
του Γενικού Αρχηγείου, η έδρα της Άγγλικής Αποστολής και 300 περίπου Ιταλοί, εκ των
αφοπλισθέντων υπό του ΕΑΜ εις Θεσσαλίαν και εκδιωχθέντων, ως και 300 περίπου
γυναικόπαιδα πρόσφυγες των χωρίων της περιοχής. [...]

Μόλις ήρχισε να φωτίζη καλά διεκρίναμε στην περιοχή Θεοδωριάνων και μπρος από τη
γραμμή μας τις γερμανικές φάλαγγες να προχωρούν προς την γραμμή μας, το δέ
πυροβολικό τους άρχισε να βάλη πάνω στις θέσεις μας, αφού το τοποθέτησαν εις
καταλλήλους θέσεις εις το Σταυρό Θεοδωριάνων.

7η ώρα: Η μάχη γενικεύεται, αρχίζουν και τα πυρά πολυβόλων και αυτομάτων από
μικράς αποστάσεως.

8η ώρα: Οι Γερμανοί βάλλουν την γραμμήν μας με πυροβολικό και προσπαθούν με

τμήματα ακροβολιστών δι’ ισχυράς επιθέσεως να μας εκτοπίσουν. Ο αγών
μεταβάλλεται εις γιγαντομαχίαν σώμα με σώμα, η οποία καταλήγει εις βάρος των
Γερμανών, οι οποίοι ανατρέπονται και κατακρημνίζονται στην απότομη αντικλιτύ της
οροσειράς. Αι θέσεις μας κρατούνται καλά. [...]

Ώρα 9.10: Οι Γερμανοί βάλλουν στα πλευρά μας από το Σκαρπάρι. Τα βλήματα
πυροβολικού μας βρίσκουν ευκολώτατα, διότι είμεθα τελείως ακάλυπτοι από το
αριστερό και τα νώτα. Αλλ’ αυτό δεν είναι τίποτε. Οι Γερμανοί συνεχίζουν αριστερά
μας να κινούνται.

Ώρα 9.20: Βρίσκομαι στο τηλέφωνο. Αναφέρω την κατάστασι στο στρατηγό. Τον
βρίσκω στο τηλέφωνο αισιόδοξο, τον ενημερώνω πλήρως προς την κατάστασι.
Εξακολουθεί να είναι απαθής, μου λέγει: «Τον Προφήτη Ηλία πρέπει να τον
κρατήσουμε». Του απαντώ: «Η διαταγή θα εκτελεστή. Ο εχθρός κατά μέτωπον δεν θα
κατορθώση να πετύχη τίποτε μέχρι το βράδυ παρ’ όλας τας επιθέσεις αι οποίαι θα
καταλήξουν σε πραγματικό εξολόθρεμά του. Αλλά η κίνησις των Γερμανών από τα
αριστερά μας ενδέχεται να μας αποκόψη τελείως και πολύ γρήγορα. Υπάρχει κίνδυνος
να φθάσουν γερμανικά τμήματα μέσα στο χωριό Νεράϊδα διά μέσου της χαράδρας. Θα
ευρεθούν αιφνιδιαστικά μπροστά μας χρησιμοποιούντα τη βαθειά κι ακάλυπτη
χαράδρα. Υποβάλλω την γνώμην ότι το επιτελείο ως και τα γυναικόπαιδα να
απομακρυνθούν από το χωριό προς τον αυχένα της Νεράϊδας. Ίσως μετ’ ολίγην ώραν
το χωριό να αποτελή τον σπουδαιότερον στόχο για τον εχθρό και μία πραγματική
 ISTORIKAXRONIKA.COM

κόλασις να επικρατήση μέσα στο χωριό με τόσα γυναικόπαιδα και Ιταλούς

στρατιώτας».

Μου απαντά: «Θα στείλω τμήμα προς την κατεύθυνσιν Σκαρπέρι-Αγία Κυριακή-
χαράδρα για να εξασφαλίσω και αυτή την κατεύθυνσιν».

Ο Γεώργιος Αγόρος έφιππος στον επιβλητικό ορεινό όγκο των Τζουμέρκων. (Αρχείο
οικογένειας Ι. Αγόρου)

Στο σημείο αυτό εμπλέκεται στη μάχη ο ΕΛΑΣ του Άρη Βελουχιώτη. Όχι για να
χτυπήσει τους Γερμανούς αλλά για να διαλύσει τον ΕΔΕΣ. Είναι χαρακτηριστικό πως
οι διαταγές του Βελουχιώτη αφορούσαν πόλεμο κατά του Ζέρβα. Συνεχίζει στο
ημερολόγιό του ο Αγόρος:

«Ώρα 9.30’: Βλήματα πυροβολικού του εχθρού πίπτουν εντός του χωρίου Νεράϊδα, ενώ
συγχρόνως νέα επίθεσις των Γερμανών εξεδηλώθη εναντίον μας κατά μέτωπον. Την
κρίσιμον στιγμήν της πάλης σώμα με σώμα με αυτούς, προσπαθούντας να μας
εκδιώξουν της κορυφογραμμής Προφήτου Ηλία, στην οποία πάλι είμαστε
αποφασισμένοι να μην αφήσωμε γερμανικό πόδι να πατήση τις θέσεις μας και τη στιγμή
που όλων οι προσπάθειες συγκεντρώνονται κατά του εχθρού για να τον ανατρέψουμε
και να τον κατατσακίσωμε, οι ΕΛΑΣίτες εξαπολύουν επίθεσιν εναντίον μας και
 ISTORIKAXRONIKA.COM

βάλλουν με τα πολυβόλα και οπλοπολυβόλα του στις πλάτες μας και από αποστάσεως
μικροτέρας των 1.000 μέτρων.

Είχαν σκοπό να παραλύσουν την αντίστασίν μας προς τους Γερμανούς, να μας
σκοτώσουν την στιγμή που ημείς θα προσπαθούσαμε να σκοτώσουμε τους Γερμανούς
και να σώσωμε την περιοχή εκείνη από την ερήμωση και ατίμωση. Αυτή τη στιγμή
βρήκαν κατάλληλη οι ανθέλληνες για να μας εξοντώσουν. Οι σφαίρες περνούν
διασταυρούμενες με τις γερμανικές, οι θέσεις μας βάλλονται καταιγιστικά από
Γερμανούς και κομμουνιστάς. [...]

Ώρα 9.50’: Τηλεφωνώ στον Στρατηγό την κατάστασι. Με πληροφορεί ότι ενισχύει διά
τμήματος την προσπάθειαν του ανθ/λοχαγού Χονδρού, ο οποίος συγκρατεί τους
Εαμοκομμουνιστάς. Η κατάστασις μέσα στο χωριό Νεράϊδα είναι πολύ
απελπιστικωτέρα. Εκεί βάλλονται με σφαίρες γερμανικές και ελασίτικες γυναικόπαιδα
και γέροι. Αυτός ο άμαχος πληθυσμός αποτελεί σοβαρόν στόχον για τους άνανδρους
εχθρούς μας. Βάλλουν αλύπητα για να ξεσπάσουν την λύσσα τους που έχουν προς τα
αγωνιζόμενα παλληκάρια μας.

‘Ωρα 10: Με μεγάλη χαρά βλέπω από το χωριό Νεράϊδα να βγαίνη η φάλαγξ των
Ιταλών και των γυναικοπαίδων προς τον αυχένα Νεράϊδας. «Επί τέλους, είπα, ο
Στρατηγός απεφάσισε να απομακρύνη όλον αυτό τον δύστυχο κόσμο από το χωριό».
Τώρα οι κομμουνισταί και οι Γερμανοί βάλλουν προς τη φάλαγγα των γυναικοπαίδων.
Σκηναί φρίκης και απελπισίας παρατηρούνται στη φάλαγγα, η οποία συνεχώς ανέρχεται
προς τον αυχένα. Ημείς συνεχίζομε την αντίστασιν προς τους Γερμανούς. Όλων μας τα
πρόσωπα είναι κατακόκκινα από τη ζάλη μα και το μίσος και την αηδία προς τα
ανθρώπινα αυτά τέρατα, που βάλθηκαν σύγχρονα να μας εξοντώσουν.

Ώρα 10.15’: Η αντίστασίς μας εξακολουθεί. Εις την Αγίαν Κυριακήν, εις το
νοσοκομείον μας εισέρχονται οι Γερμανοί και κατακρεουργούν όσους εύρον εντός
αυτής ασθενείς και τραυματίας. Τα θύματα της Αγίας Κυριακής υπερβαίνουν τα είκοσι.
Ελάχιστοι τραυματίαι διέφυγον, μεταξύ των οποίων και ο ίλαρχος του Συντάγματος
Μπασακάρος, ο οποίος συνελήφθη μισή ώρα αργότερα υπό του ΕΑΜ.

Ώρα 10.30: Ο αγών στον Προφήτη Ηλία εξακολουθεί σκληρότατος. Η φάλαγξ των
γυναικοπαίδων πλησιάζει προς τον αυχένα. Άραγε αυτός ο αυχήν να μη κατέχεται υπό
των κομμουνιστών; [...]

Εν τω μεταξύ, οι Γερμανοί συνεχίζουν τις προσπάθειές τους να βάλουν πόδι στις θέσεις
μας. Ήδη μπαίνουν στο χωριό Νεράϊδα πίσω μας ακριβώς. Είμαστε πολλοί ανώτεροι
αξιωματικοί στη γραμμή μάχης. Δείγματα αυτοθυσίας και ηρωϊσμοί διαδέχονται τον
έναν μετά τον άλλον. Αλλά το αποτέλεσμα είναι γνωστό.

Ώρα 10.45’: Αποφασίζεται σύμπτυξις υπό τα πυρά αμφοτέρων των εχθρών και
προσπάθεια καλύψεως της φάλαγγος των γυναικοπαίδων.
 ISTORIKAXRONIKA.COM

Ώρα 11.30’: Η φάλαγξ των γυναικοπαίδων διέρχεται τον αυχένα. Το προς το ΕΑΜ
τμήμα συνεχίζει τον αγώνα, καίτοι οι Γερμανοί αρχίζουν να το κτυπούν από πολύ
κοντά.

Ώρα 12.30’: Διερχόμεθα τον αυχένα Νεράϊδας και ο αγών σταματά. Οι Γερμανοί, αφού
εισήλθαν εις την Νεράϊδα, συνέχισαν την προέλαση των άνευ αντιστάσεως του ΕΛΑΣ.
Δεν είχε πλέον στόχον να βάλη, αφού οι Εθνικές Ομάδες είχαν απομακρυνθή και έτσι
διελύθη εις μικρά τμήματα και άφησε τους Γερμανούς ανενοχλήτους να κινηθούν προς
Μεσοχώραν-Περτούλι-Θεσσαλίαν. [...]».

Σύμφωνα με την έκθεση του Αγόρου, οι απώλειες του Αρχηγείου Τζουμέρκων

καθόλη τη διάρκεια του Οκτωβρίου έφταναν τους 150 νεκρούς και τραυματίες. Το
Νοέμβριο οι συγκρούσεις πρωτίστως με τον ΕΛΑΣ αλλά και με τους Γερμανούς
συνεχίστηκαν κανονικά. Στα μέσα Νοεμβρίου, ο Ζέρβας πίστεψε από ένα σχέδιο
αντικατασκοπείας των Γερμανών ότι οι τελευταίοι θα εγκατέλειπαν την χώρα και
βιάστηκε να μαζέψει τα στρατεύματά του γύρω από τα Γιάννενα και τις μεγάλες
πόλεις της Ηπείρου, ώστε αυτές να τεθούν υπό τον έλεγχο του ΕΔΕΣ. Το σχέδιο
αυτό, ωστόσο, ήταν πλαστό και είχε σαν αποτέλεσμα να χάσει ο ΕΔΕΣ την κυριαρχία
στο χώρο των Τζουμέρκων. Το Αρχηγείο Τζουμέρκων έχασε έτσι τον έλεγχο της
ορεινής περιοχής αλλά διατήρησε υπό τον έλεγχό του την περιοχή Άρτας,
Σκουληκαριάς, Κλειδίου και Βορείων Πραμάντων. Ο ΕΔΕΣ προσπάθησε να
ανακαταλάβει τις χαμένες περιοχές από τον ΕΛΑΣ στην αντεπίθεση που επιχείρησε
τον Ιανουάριο του 1944. Αν και έφτασε κοντά στο να το επιτύχει, ο λόγος που δεν τα
κατάφερε ήταν η έλλειψη πυρομαχικών. Έτσι, τυπικά ο κατοχικός εμφύλιος έληξε
τον Φεβρουάριο με την υπογραφή της συμφωνίας Μυροφύλλου-Πλάκας.

Το 3/40 σε επιχειρήσεις κατά των Γερμανών

Από τον Μάρτιο του 1944, οι δυνάμεις του ΕΔΕΣ αναδιοργανώθηκαν. Έτσι τα τοπικά
Αρχηγεία και Υπαρχηγεία μετονομάστηκαν και ιδρύθηκαν Μεραρχίες, Συντάγματα,
Τάγματα και Λόχοι. Το Αρχηγείο Τζουμέρκων και Άρτης μετονομάστηκε σε 3/40
Σύνταγμα Ευζώνων, υπό τη διοίκηση του Επίλαρχου Αγόρου. Η πρώτη μεγάλης
επιχείρηση κατά των κατακτητών για το 3/40 Σ.Ε. πραγματοποιήθηκε στις αρχές
Ιουλίου του 1944 στην περιοχή Ζαλόγγου-Πρεβέζης. Ο σκοπός τη επιχείρησης ήταν
η εξακρίβωση της αμυντικής ισχύος των Γερμανών. Μαζί με τις δυνάμεις του Αγόρου
(800 άνδρες) στην επιχείρηση συμμετείχαν και 400 άνδρες του ΙΙου Τάγματος του
Γενικού Αρχηγείου, υπό τη διοίκηση του έφεδρου Λοχαγού Δημητρίου Γαλάνη.

Η διαταγή όριζε η επίθεση να ήταν ταυτόχρονη και αιφνιδιαστική τα ξημερώματα της

6ης Ιουλίου. Οι επιθέσεις θα στόχευαν την εξουδετέρωση των Γερμανικών δυνάμεων
στις περιοχές Άγιος Αθανάσιος, Αρχάγγελος, Σινώπη, Σαμψούντα. Το ύψωμα του
Αγίου Αθανασίου αναλάμβανε το Ι Τάγμα του 3/40 υπό τη διοίκηση του Ταγματάρχη
Οικονομόπουλου και τους διοικητές Λόχων του Τάγματος, Υπολοχαγούς Χόνδρο και
Φωτάκη. Την επίθεση κατά των Γερμανών στον Αρχάγγελο αναλάμβανε το ΙΙΙ Τάγμα
του Επίλαρχου Ιωάννη Κατσαδήμα με τους διοικητές των αντίστοιχων Λόχων
 ISTORIKAXRONIKA.COM

Ρωμανά και Χαρβαλάκη. Τέλος, την εξουδετέρωση των Γερμανών στο χωριό Σινώπη
αναλάμβανε το ΙΙ Τάγμα του Επίλαρχου Μπασακάρου με τους δύο Λόχους του υπό
τη διοίκηση των Φραντζέσκαρου και Μητρόπουλου. Κατά της Σαμψούντας θα
επιτίθονταν οι δυνάμεις του ΙΙ Τάγματος του Γενικού Αρχηγείου.

Ο αιφνιδιασμός των Γερμανών υπήρξε πλήρης και οι δυνάμεις του ΕΔΕΣ

κατόρθωσαν μέχρι το Σταθμό Διοικήσης των αμυντικών τοποθεσιών των Γερμανών.
Μία ώρα μετά την έναρξη της επιχείρησης όλοι οι στόχοι είχαν καταληφθεί και
ανατινάχθηκαν οι αποθήκες και τα πυροβολεία του εχθρού. Οι απώλειες των
Γερμανών υπολογίζονταν σε 150 εκτός μάχης ενώ για τις ΕΟΕΑ σε 17 νεκρούς και
22 τραυματίες.

Άλλη σημαντική αποστολή του 3/40 του Αγόρου ήταν η ενεργή συμμετοχή του στη
θρυλική μάχη της Μενίνας, που πραγματοποιήθηκε στις 17-18 Αυγούστου 1944.
Σύμφωνα με διαταγή του Ζέρβα οι δυνάμεις του Αγόρου τέθηκαν στη διάθεση της Χ
Μεραρχίας του Συνταγματάρχη Βασιλείου Καμάρα. Η σημασία της Μενίνας για τους
Γερμανούς ήταν μεγάλη αφού εκεί υπήρχαν αποθήκες τροφίμων και πυρομαχικών
καθώς και αυτοκίνητα. Επιπλέον, από τη Μενίνα, μπορούσαν να ανεφοδιάσουν τις
δυνάμεις τους σε Ηγουμενίτσα και Φιλιάτες. Οι δυνάμεις του ΕΔΕΣ που συμμετείχαν
στη μάχη υπολογίζονται από τον Αγόρο σε 1.100 άνδρες, εκ των οποίων οι 750
ανήκαν στη Χ Μεραρχία και στο 3/40 ενώ οι υπόλοιποι 350 στο 16 ο Σύνταγμα
(επίλεκτο τμήμα της Χ Μεραρχίας) του Αντισυνταγματάρχη Αριστείδη Κρανιά. Οι
συγκρούσεις ήταν έντονες μέχρι το μεσημέρι της 18ης Αυγούστου οπότε έληξε η μάχη
με επικράτηση των Εθνκών Ομάδων. Οι απώλειες των Γερμανών υπολογίζονται από
τον Αγόρο σε 101 αιχμαλώτους και 112 νεκρούς ενώ αναφέρονται και 35 νεκροί
Τσάμηδες που πολεμούσαν στο πλευρό των κατακτητών. Ο Καμάρας στη δική του
έκθεση κάνει λόγο για 77 νεκρούς, 31 τραυματίες και 68 Γερμανούς αιχμαλώτους.
Για τον ΕΔΕΣ οι απώλειες σύμφωνα με τον Αγόρο για το 3/40 έφτασαν τους 18
νεκρούς και 27 τραυματίες, 16 νεκρούς για το 16ο Σύνταγμα του Κρανιά και τον
Βρετανό Ταγματάρχη Ντέιβιντ Ουάλλας. Ο Καμάρας αναφέρει για τη Χ Μεραρχία 6
νεκρούς και 28 τραυματίες ενώ για το 3/40 17 νεκρούς και 25 τραυματίες. Η σημασία
και τα αποτελέσματα της μάχης ήταν τόσο σημαντικά ώστε το Στρατηγείο Μέσης
Ανατολής να αποστείλει στις 25 Αυγούστου συγχαρητήριο τηλεγράφημα που
ανέφερε:

Συγχαίρομεν Στρατηγόν Ζέρβαν και Τμήματα Εθνικού Στρατού λαβόντα

μέρος εις εξαιρέτους επιχειρήσεις εναντίον των Γερμανών την 17ην
Αυγούστου. ΣΤΟΠ.

Βεβαίως, οι επιθέσεις κατά των αποχωρούντων Γερμανών δεν σταμάτησαν στη

Μενίνα. Καθόλη τη διάρκεια του φθινοπώρου του 1944 πραγματοποιήθηκαν
επιθέσεις του 3/40 ΣΕ κατά των κατακτητών. Από τις σημαντικότερες ήταν η μάχη
της Δωδώνης που έλαβε χώρα στις 14 Σεπτεμβρίου, στην οποία οι δυνάμεις του
Αγόρου είχαν 6 νεκρούς και 10 τραυματίες. Στις 26-28 Σεπτεμβρίου
 ISTORIKAXRONIKA.COM

πραγματοποιήθηκαν νέες συγκρούσεις στο ύψωμα Τσούκας ενώ στις 12-14

Οκτωβρίου σφοδρές μάχες έλαβαν χώρα νοτίως των Ιωαννίνων.

Στα Δεκεμβριανά της Ηπείρου, οι δυνάμεις του Αγόρου συμμετείχαν σε διάφορες

επιχειρήσεις εναντίον του ΕΛΑΣ στις περιοχές Ιωαννίνων-Άρτας-Πρέβεζας. Οι
διαταγές του Σκόμπυ, ωστόσο, δεν επέτρεψαν στις ΕΟΕΑ την ανάληψη επιθετικού
αγώνα προς διάλυση των τμημάτων του ΕΛΑΣ. Η αμυντική στάση μοιραία οδήγησε
στη σταδιακή αποχώρηση των δυνάμεων του ΕΔΕΣ την 30 η Δεκεμβρίου με
προορισμό τη νήσο Κέρκυρα.

Για τη δράση του την περίοδο της Εθνικής Αντίστασης ο Επίλαρχος Γεώργιος
Αγόρος τιμήθηκε με πολλά και διάφορα μετάλλεια. Σύμφωνα με το βιογραφικό του
τιμήθηκε με τα εξής μετάλλεια:

 Παράσημο D.S.O. της Αγγλίας από του Βασιλιά της Αγγλίας Γεώργιο.
 Παράσημο ORDENOM ZA VOJNICKE ZASLUGE I REDA της
Γιουγκοσλαβίας από τον Στρατάρχη Τίτο.
 Παράσημο DAS GROSSE VERDIENSTKREUZ MIT STERN της Δ.
Γερμανίας από τον Καγκελάριο Θεόδωρο.
 Από το Στρατιωτικό Ηγεμονικό Δυναστικό Τάγμα των Ιπποτών του Στρατού
της Κωνσταντινουπόλεως του τίτλου και βαθμού Conznarzdeur με όλες τις
προβλεπόμενες τιμές.
 Μετάλλιο της θυσίας με το ολοκαύτωμα του Χ. Καψάλη από τον Δήμο
Μεσολογγίου.
 Χρυσό Μετάλλιο της Ιεράς Πόλεως του Μεσολογγίου από τον Δήμο αυτής.
 Όλα τα προβλεπόμενα Ελληνικά παράσημα ανδρείας.

Μετά την Αντίσταση

Με την απελευθέρωση και τα Δεκεμβριανά, ο Αγόρος φοίτησε στις Σχολές

Tεθωρακισμένων στην Ελλάδα και το εξωτερικό, στη Σχολή Πολέμου, υπηρέτησε σε
πλείστες τεθωρακισμένες Μονάδες και διετέλεσε Διοικητής του 1ου Συντάγματος
αρμάτων που συγκροτήθηκε στον Ελληνικό Στρατό. Την περίοδο των συγκρούσεων
με τον «Δημοκρατικό Στρατό» (1947-1949), συμμετείχε σαν Διοικητής
Τεθωρακισμένων Μονάδων αλλά και σαν Επιτελάρχης Συγκροτήματος Μεραρχιών.
Αποστρατεύθηκε τον Δεκέμβριο του 1962 με τον βαθμό του Αντιστρατήγου ενώ
προηγουμένως είχε διατελέσει Διοικητής της 20ης Τεθωρακισμένης Μεραρχίας,
Διοικητής του Στρατηγείου Κεντρικής Ελλάδας (Σ.Κ.Ε.) και Υπαρχηγός του Γενικού
Επιτελείου Στρατού. Μετά την αποστράτευσή του διετέλεσε πρόεδρος του
Μετοχικού Ταμείου Στρατού και ακολούθως Αρχηγός της Κ.Υ.Π. έως τις 18 Μαΐου
του 1965. Νυμφεύθηκε την Ασημίνα Λιακοπούλου και απέκτησαν δύο παιδιά.
Κοιμήθηκε την 1η Ιουλίου 1983 στην Αθήνα.
 ISTORIKAXRONIKA.COM

Ο Γεώργιος Αγόρος δεξιά στη φωτογραφία, στη Γιουγκοσλαβία σε επίσκεψη στον Τίτο.
(Αρχείο οικογένειας Ι. Αγόρου)

Αντιστράτηγος Γ. Αγόρος, υπαρχηγός Γ.Ε.Σ.(Αρχείο οικογένειας Ι. Αγόρου)

ISTORIKAXRONIKA.COM

ΠΗΓΕΣ

 Φωτογραφικό και αρχειακό υλικό οικογένειας Ι. Αγόρου.

 Αρχεία Εθνικής Αντίστασης (1941-1944), τόμοι 1ος, 2ος. Έκδοση Διεύθυνσης
Ιστορίας Στρατού, Αθήνα 1998.
 Δημήτριος Σ. Σούτζος, Το ημερολόγιο ενός αντάρτη, Νέα Θέσις, Αθήνα 1989.
 Βαγγέλης Τζούκας, Οι Οπλαρχηγοί του ΕΔΕΣ στην Ήπειρο 1942-44.
Τοπικότητα και πολιτική ένταξη, Εστία, Αθήνα 2013.
 Ιωάννης Β. Αθανασόπουλος, Στρατηγός Ναπολέων Ζέρβας, ιστορική
βιογραφία (1891-1957), Πελασγός, Αθήνα 2020.
 Ιωάννης Β. Αθανασόπουλος, Ναπολέων Ζέρβας και το έπος της Εθνικής
Αντιστάσεως του ΕΔΕΣ-ΕΟΕΑ, Πελασγός, Αθήνα 2015.
 Στέφανος Παππάς, Η Εθνική Αντίστασις ΕΟΕΑ-ΕΔΕΣ 1941-1944 Νομού
Άρτης, Άρτα 1970.
 Έντυ Μάγιερς, Η Ελληνική Περιπλοκή, Εξάντας, Αθήνα 1975.
 Ιωάννης Β. Αθανασόπουλος, 1η Οκτωβρίου 1943, «ο ήρωας έπεσε»,
www.istorikaxronika.com.