‫الفبای عربی‬

.‫ َا َأْلْبَج ِد َّي ُة ٱْلَع َر ِبَّي ة) حروف نوشتاری خط و زبان عربی است‬:‫ َاْلُح ُر وُف ٱْلَع َر ِبَّی ة) یا ابجدی عربی (عربی‬:‫الفبای عربی (عربی‬

‫الفبای عربی‬

‫ابجد‬ ‫نوع‬

‫زبان عربی‬ ‫زبان‌ها‬

‫ میالدی تا اکنون‬۳۵۶ ‫دورٔه زمانی‬

‫هیروگلیف مصری‬ ‫سامانٔه مادر‬

‫الفبای نیاسینایی‬
‫الفبای فنیقی‬
‫الفبای آرامی‬
‫الفبای سریانی‬
‫الفبای نبطی‬
‫الفبای عربی‬

Arab, 160 ۱۵۹۲۴ ‫ایزو‬

‫راست به چپ‬ ‫جهت‬

Arabic ‫مخفف یونیکد‬

U+0600–U+06FF (https://www.unicode.org/charts/PDF/U0600.pdf) Arabic ‫دامنه‬

‫یونیکد‬
U+0750–U+077F (https://www.unicode.org/charts/PDF/U0750.pdf) Arabic Supplement

U+08A0–U+08FF (https://www.unicode.org/charts/PDF/U08A0.pdf) Arabic Extended-A

U+FB50–U+FDFF (https://www.unicode.org/charts/PDF/UFB50.pdf) Arabic Presentation Forms-A

U+FE70–U+FEFF (https://www.unicode.org/charts/PDF/UFE70.pdf) Arabic Presentation Forms-B

U+1EEFF (https://www.unicode.org/charts/PDF/U1EE00.pdf) Arabic Mathematical Alphabetic Symbols

 ‫کشورها با کاربرد الفبای عربی‪:‬‬
‫‪    ‬به عنوان الفبای رسمی‬
‫‪   ‬به عنوان یکی از الفبای‌های رسمی‬

‫الفبای عربی‪ ،‬دارای ‪ ۲۸‬حرف است و الفبای فارسی از آن‪ ،‬گرفته شده‌است‪ ]۱[.‬الفبای عربی‪ ،‬دارای دو ترتیب َا بَت ثی و ابجدی است‪.‬‬
‫ترتیب َا بَت ثی آن مانند فارسی است‪ ،‬با این تفاوت که حرف (ه) پیش از حرف (و) قرار دارد‪.‬‬

‫ترتیب و نام حروف‬

‫نام حروف‬

‫ا (الف)‪ ،‬ب (با)‪ ،‬ت (تا)‪ ،‬ث (ثا)‪ ،‬ج (جیم)‪ ،‬ح (حا)‪ ،‬خ (خا)‪ ،‬د (دال)‪ ،‬ذ (ذال)‪ ،‬ر (را)‪ ،‬ز (زا)‪ ،‬س (سین)‪ ،‬ش (شین)‪ ،‬ص (صاد)‪،‬‬
‫ض (ضاد)‪ ،‬ط (طا)‪ ،‬ظ (ظا)‪ ،‬ع (عین)‪ ،‬غ (غین)‪ ،‬ف (فا)‪ ،‬ق (قاف)‪ ،‬ک (کاف)‪ ،‬ل (الم)‪ ،‬م (میم)‪ ،‬ن (نون)‪ ،‬ه(ها)‪ ،‬و (واو)‪ ،‬ی‬
‫(یا)‪.‬‬

‫ترتیب ابجدی‬

‫ترتیب ابجدی آن بر پایه حساب عددی (جمل) است‪.‬‬

 ‫ترتیب ابجدی حروف عربی‬

‫کلمه حرف آوا‬ ‫کلمه حروف آوا‬

‫‪s‬‬ ‫س‬ ‫‪ʔ‬‬ ‫ا‬

‫‪ʕ‬‬ ‫ع‬ ‫‪b‬‬ ‫ب‬

‫َس ْع َف ْص‬ ‫َا ْبَج ْد‬
‫‪f‬‬ ‫ف‬ ‫‪d͡ʒ‬‬ ‫ج‬

‫‪sˤ‬‬ ‫ص‬ ‫‪d‬‬ ‫د‬

‫‪q‬‬ ‫ق‬ ‫‪h‬‬ ‫ه‬

‫‪ɾ‬‬ ‫ر‬ ‫‪w‬‬ ‫و‬ ‫َه َّو ْز‬

‫َق َر َش ْت‬
‫‪ʃ‬‬ ‫ش‬ ‫‪z‬‬ ‫ز‬

‫‪t‬‬ ‫ت‬ ‫‪ħ‬‬ ‫ح‬

‫‪θ‬‬ ‫ث‬ ‫‪tˤ‬‬ ‫ُح ّط ی ط‬

‫‪x‬‬ ‫خ‬ ‫َث َِّخ ْذ‬ ‫‪j‬‬ ‫ی‬

‫‪ð‬‬ ‫ذ‬ ‫‪k‬‬ ‫ک‬

‫‪d̪ˤ‬‬ ‫ض‬ ‫‪l‬‬ ‫ل‬

‫َکَلَم ْن‬
‫‪ðˤ‬‬ ‫ظ‬ ‫َض ِظ ْغ‬ ‫‪m‬‬ ‫م‬

‫‪ɣ‬‬ ‫غ‬ ‫‪n‬‬ ‫ن‬

‫جستارهای وابسته‬

‫خط عربی | ابجد | الفبا | خط‬

‫ترتیب ابتثی‬

‫الفبای عربی‬

‫أِل ف باء تاء ثاء جيم حاء خاء دال ذال راء زاي سين شين صاد ضاد طاء ظاء عين غين فاء قاف كاف الم ميم نو‬

‫تاریخچه‬

‫پیش از اسالم‬
 ‫کتیبه‌ای به خط المسند‪ ،‬الفبای باستانی پادشاهی‬
‫عربی سباء‬

‫از عرب‌های شمالی عربستان ‪ ۵‬مدرک که کهنه‌ترین آن‌ها مربوط به ‪ ۵۱۲‬میالدی است‪ ،‬بدست آمده است‪ .‬از عرب‌های جنوبی‬
‫(مردم یمنی و عمانی) نیز آثاری بدست آمده‌است که با حروف خط و الفبای مسند می‌نوشتند‪ .‬مردم حجاز که بر اثر‬
‫صحرانشینی از نوشتن خط بی‌بهره ماندند‪ .‬اما اندکی از آن‌ها که از دوره پیش از اسالم به عراق و شام می‌رفتند نوشتن را از‬
‫آن‌ها آموختند و عربی خود را با حروف نبطی یا سریانی و عبرانی می‌نوشتند‪ .‬برای نمونه سفیان بن امیه که از بازرگانان آن‬
‫دوره بود از کسانی بود که خط سریانی (سطرنجیلی) را به حجاز آورد‪ .‬سپس در طول دو قرن خط حجازی (که بعدًا به کوفی‬
‫شناخته شد) را بهبود بخشیدند تا خط فعلی عربی بدست آمد‪.‬‬

‫پس از اسالم‬

‫سه آیٔه نخست سورٔه نساء به‬

‫کوفی به رنگ طالیی و آیات قرآن‬
‫به رنگ مشکی به زبان کوفی‬
‫محقق سوره حج‬
 ‫یک جلد قرآن متعلق به سده اول‬
‫هجری‪ .‬واقع در بخش اسالمی‬
‫موزه بریتانیا‬

‫قرآن به خط کوفی مغربی (خط‬

‫کوفی دارای بیش از ‪ ۳۰‬شیوه‬
‫نگارش بود)‬

‫در آغاز دوران اسالمی مسلمانان تالش کردند قرآن را به نگارش درآورند؛ و عدٔه کمی از آن‌ها که نوشتن می‌توانستند شامل‬
‫«علی‌بن ابی طالب»‪« ،‬عمربن خطاب» و «طلحه بن عبیدالله» قرآن را به نگارش درآوردند‪ .‬در این نگارش از حروف الفبای نبطی‬
‫یا خط سریانی (سطرنجیلی) استفاده شد‪ .‬خط‌های نبطی و سریانی هر دو از خط آرامی منشأ گرفته بودند‪ .‬در این خط ابهامات‬
‫زیادی بود و حروف بدون نقطه نوشته می‌شدند و مصوت‌های کوتاه و برخی مصوت‌های بلند مانند «ا» در میان واژه‌ها نوشته‬
‫نمی‌شد‪.‬‬

‫برای نمونه در این خط ب‪ ،‬ن‪ ،‬ت‪ ،‬ث و ی همانند هم نوشته می‌شدند یا ح‪ ،‬خ‪ ،‬ج یا س و ش همانند بودند‪.‬‬

‫این نوشتار به هیچ منبع و مرجعی استناد نمی‌کند‪.‬‬

‫خط کوفی‬

‫خط عربی امروزی از خط کوفی ساخته شده‌است‪ .‬به گونه‌ای که علی بن ابی طالب خود نیز به خط کوفی می‌نوشت ‪.‬دست‌خط‬
‫است‪]۲[.‬‬ ‫علی بن ابی طالب به خط کوفی امروزه موجود‬

‫تا این زمان‪ ،‬قلمرو اعراب از افغانستان و ایران تا سوریه و مصر گسترش یافته بود و غلط‌خوانی‌های زیادی در نامه‌های مختلف‬
‫به وجود می‌آمد‪ .‬مردم کشورهای دیگر در ادای واژه‌های عربی دچار مشکل بودند و به زبان خود می‌خواندند و می‌نوشتند تا‬
‫اینکه در سال ‪ ۶۵‬هجری‪ ،‬عبد الملک بن مروان در دمشق به خالفت رسید و در نامه‌ای که به حجاج بن یوسف ثقفی خلیفه عراق‬
‫نوشت‪ ،‬به او گفت که این خط کوفی کفایت نمی‌کند و از او خواست تا خط عربی را بر پایه‌ی خط کوفی توسعه دهد و ترویج‬
‫کند‪ .‬حجاج به سردارانش دستور داد تمام روحانیان ادیان دیگر و کسانی که به خط غیر از عربی می‌نویسند را از دم تیغ‬
‫بگذرانند‪ .‬آثار این اقدامات حتی از کتاب‌سوزی در ایران نیز پررنگ‌تر بود‪ ]۴[]۳[.‬گرچه در شرق ایران و در خراسان چنین رویکرد و‬
‫راهبردی ناکام ماند و تا پایان خالفت اموی همچنان موبدان و مغان با کاربرد خط پهلوی ساسانی دست‌اندرکار نگهداری آمار باج‬
‫ماند‪]۵[.‬‬ ‫و خراج بودند و تالشهای واپسین استاندار آن سامان‪ ،‬نصربن‌سیار برای دگرگونی این روند ناکام‬

‫این اقدامات مشکالت زیادی برای زبان سایر کشورها ازجمله پارسی‌زبانان به وجود آورد‪ .‬عرب‌ها خط را به کشورهای دیگر‬
‫تحمیل نمودند ولی چهار حرف اصلی را در الفبای خود نداشتند و آن را حروف عجمی می‌نامیدند‪ .‬سرانجام یک خوشنویس‬
‫ایرانی به نام خواجه ابولمال‪ ،‬سه نویسه پ ژ چ را به الفبای عربی اضافه کرد و پس از مدتی‪ ،‬نویسه گ نیز پس از یک فراز و‬
‫نشیب ابتدا به شکل «ک یک‌نقطه(ڬ)‪ ،‬دونقطه(ࢴ) و سه‌نقطه(ڭ)» سپس (ک همزه‌دار)‪ ،‬و در نهایت به شکل کنونی (گ) به الفبای‬
‫عربی اضافه شد‪]۶[.‬تعلیق و نستعلیق‪ ،‬دو شیوه خوشنویسی از خط عربی هستند که توسط ایرانیان ابداع شدند‪.‬‬

‫خط عربی‬

‫مقالٔه اصلی‪ :‬خط عربی‬

‫خط عربی یا شیوه‌های زیباشناسانه و هنری متعدد الفبای زبان عربی‪ ،‬شامل‪ :‬ثلث‪ ،‬نسخ‪ ،‬محقق‪ ،‬ریحانی‪ ،‬توقیع و رقاع‪ ،‬ساختٔه‬
‫ابن‌مقله شیرازی است‪.‬‬

‫جستارهای وابسته‬

‫اعراب‌گذاری عربی‬

‫الفبای فارسی‬

‫الفبای جاوه‌ای‬

‫الفبای اردو‬

‫منابع‬

‫‪ .1‬کتاب زبان پاک‪ ،‬نوشته احمد کسروی به سال ‪ ۱۳۲۲‬خورشیدی و کتاب در پیرامون تغییر خط فارسی‪ ،‬نوشته‪ ،‬یحیی ذکاء‬
‫به سال ‪ ۱۳۲۹‬خورشیدی‪ .‬نسخه الکترونیکی هر دو کتاب‪ ،‬موجود است‬

‫‪ .2‬کتاب زبان پاک نوشته‌ی احمد کسروی به سال ‪ ۱۳۲۲‬خورشیدی و کتاب در پیرامون تغییر خط فارسی نوشته‌ی یحیی ذکاء‬
‫به سال ‪ ۱۳۲۹‬خورشیدی صفحه هشتم‪ .‬نسخه الکترونیکی هردو کتاب موجود است‬

‫‪ .3‬آثار الباقیه عن القرون الخالیه ص ‪ ۳۵‬و ‪ ۳۶‬و ‪۴۸‬‬

‫‪ .4‬کتاب در پیرامون تغییر خط فارسی نوشته‌ی یحیی ذکاء صفحه ششم‬

‫‪( .5‬به انگلیسی) فرای‪ ،‬ریچارد نلسون؛ زرین کوب‪ ،‬عبدالحسین‪ .‬تاریخ ایران کمبریج‪ .‬جلد چهارم‪ :‬از تازش عربان تا‬
‫سلجوقیان‪ .‬انتشارات دانشگاه کمبریج (‪ )۲۰۰۸‬ص ‪۴۶–۴۷‬‬

‫‪ .6‬کتاب در پیرامون تغییر خط فارسی نوشته‌ی یحیی ذکاء صفحه نهم‬

‫سهم ایرانیان در پیدایش و آفرینش خط در جهان‪ ،‬دکتر رکن‌الدین همایونفرخ‪ ،‬انتشارات اساطیر‪.‬‬

‫«‪ ،»Arabic alphabet‬دانشنامٔه ویکی‌پدیای انگلیسی‪.‬‬