11.

SINIF BİYOLOJİ
PERFORMANS ÖDEVİ
UYKU MEKANİZMASININ ARAŞTIRILMASI
KUTAY YALCIN
 2021-2022 11. SINIF BİYOLOJİ PERFORMANS ÖDEVİ
UYKU MEKANİZMASININ ARAŞTIRILMASI

UYKU NEDİR?
Uykunun mekanizmasından, yani nasıl işlediğinden bahsetmeden önce uykunun ne olduğunu
kavramamız lazım. Uyku; memeliler,
kuşlar ve balıkların hepsinde görülen
doğal bir dinlenme halidir. Uyku, uyuyan
canlıların günlük işlerini tam verimle
gerçekleştirmesini sağladığı için çok
önemli bir aktivitedir. Hafızanın yeniden
yapılandırılması ve psikolojik gelişimde de
büyük bir rol oynamaktadır.

NASIL OLUŞUR?
Uykunun kompleks mekanizması, büyük
çalışmalara rağmen hala net olarak
çözülememiş gizemli bir işleyiş sistemidir.
Uykuyu temelinde biyolojik ritme bağlı
işleyen bir döngü olarak açıklayabiliriz. Bu biyolojik yani sirkadiyen ritim, beynin hipotalamus
bölgesinde bulunan bir merkez tarafından düzenlenir. Hipotalamustaki bu merkez,
suprakiyazmatik nukleus olarak adlandırılır. Suprakiyazmatik nukleus tarafından oluşturulan
ritmi etkileyen temel faktörlerden birisi ışıktır. Sirkadiyen ritmin oluştuğu en doğal ışık, gün
ışığıdır. Ritmi etkileyen bir diğer faktör ise melatonin sentezidir. Melatonin suprakiyazmatik
nukleus tarafından salgılanır ve salgılanma verimi en karanlıkta en fazladır. Melatonin salgısı
geri besleme mekanizmasıyla suprakiyazmatik nukleusu etkileyerek ritmin düzenlenmesinde
yardımcı olur.
Uyku birbirleri ile aynı anda gerçekleşen bir dizi fizyolojik olay sonucunda oluşur. Uyumaya
başlamak ve sürdürmek için beynin kortikal ve subkortikal birçok bölgesi çalışır. Uykunun
oluşumu ve düzeni için en kabul gören nöroanatomik model asetilkolin ve benzeri nöronlar
ile serotonin, dopamin ve bunun gibi nöronlar arasındaki iki taraflı baskı sonucunda
oluşturulan modeldir. Bu model EEG adı verilen bir işlemle elde edilir.

UYKUNUN DÖNEMLERİ
Uyku durgun tek bir dönemden
oluşmaz. Elektrofizyolojik
çalışmalar uykunun beş farklı
dönemden oluştuğunu
göstermektedir. Bu beş farklı
dönemde REM ve NREM adı
verilen evreler birbirlerini takip
ederek işler. NREM evresi kendi
içinde yüzeysel ve derin olmak
üzere ikiye ayrılır.
Yüzeysel uyku, uyku ve uyanıklık arasındaki geçişin gerçekleştiği evredir. Bu sebeple, uykuya
dalma gerçekleşmemişken, canlı yüzeysel uyku halindeyken uyandırılması derin uykuya göre
çok daha basittir.

Derin uyku evresinin en önemli özelliklerinden birisi, bu evrede büyüme hormonunu

salgısının artmasıdır. Hormonun salgılanmasıyla birlikte protein sentezi artar, metabolizma
yavaşlar, solunum ve dolaşım sisteminde yavaşlamalar meydana gelir. Bu nedenle bu
döneme “anabolik dönem” de denir. Derin uyku evresinde yeteri kadar uzun kalamayan
bireyler dinlemediklerini ve sabahları yorgun hissettiklerini belirtir.

KAYNAKÇA
1. Miro E, Cano MC, Espinozo FL, et al. Time estimation during prolonged sleep deprivation and its relation to activation
measures. J Human Factors and Ergonomics Society 2003; 45: 148-159. 2. Koban M, Swinson KL. Chronic REM-sleep
deprivation of rats elevates metabolic rate and increases ucp1 gene expression in brown adipose tissue. Am J Physiol
Endocrinol Metab 2005; 289: 68-74. 3. Ertuğrul A, Rezaki M. Uyku nörolojisi ve bellek üzerine etkileri. Türk Psikiyatri Dergisi
2004; 15: 300-308. 4. Aydın H, Yetkin S. Uyku: Yapısı ve İşlevleri. Kitap: Karakaş S. Kognitif Nörobilimler. Nobel Tıp
Kitabevleri, Ankara 2008; ss 282-299. 5. Rechtschaffen A, Kales A. A Manual of Standardized Terminology, Techniques, and
Scoring System for Sleep Stages of Human Subjects. (3 th ed), Los Angeles Brain Research Institute 1973; pp 1-13. 6. Kryger
MH, Roth T, Dement WC. Principles and Practice of Sleep Medicine. W.B. Saunders Company, Philadelphia 2000; pp 1-168.
7. Chaudhary BA, Blanchard AR. Sleep mechanics. In: Collop NA, Phillips BA (Eds). Sleep Medicine 2002; pp 1-11. 8. William
FG. Textbook of Medical Physiology (20 th ed). Çeviri: Türk Fizyolojik Bilimler Derneği. Bölüm Çeviri: Babar E. Uyanma
işlergeleri, Uyku ve beynin elektriksel etkinliği. Kitap: Tıbbi Fizyoloji. Nobel Tıp Kitabevleri, Ankara 2002; ss 739-743. 9.
Guyton AC. Textbook of Medical Physiology (11 th ed). Bölüm Çeviri: Demiralp T. Beynin etkinlik durumları, uyku, beyin
dalgaları, epilepsi, psikozlar. Kitap: Tıbbi Fizyoloji. Merck Yayıncılık, İstanbul 2001; ss 689-691. 10. Aydın H, Özgen F.
Psikiyatrik bozukluklarda uyku çalışmaları. Klinik Psikiyatri Dergisi 1998; 2: 89-97. 11. Mc Commirck DA. Neurotransmitter
actions in the thalamus and cerebral cortex and their role in neuromodulation of thalamocortical activity. Prog Neurobiol
1992; 39: 337-388. 12. Siegel JM. Do all animals sleep? Neurosci 2008; 31: 208-213. 13. Norman WM, Hayward LF. The
neurobiology of sleep. In: Carney PR, Berry RB, Geyer JD, eds. Clinical Sleep Disorders. Lippincott Williams & Wilkins,
Philadelphia, USA, 2005: 38– 55. 14. Şahin L. Uyku yoksunluğu oluşturulan sıçanlarda elektrodermal aktivite ve davranış
değişikliklerinin incelenmesi. Doktora Tezi, Erciyes Üniversitesi. Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Kayseri, Şubat 2010. 15. Süer C,
Dolu N, Artis AS, et al. The effects of long-term sleep deprivation on the long-term potentiation in the dentate gyrus and
brain oxidation status in rats. Neurosci Res 2011; 70: 71-7. 16. Sahin L, Ascioglu M, Taskin E, et al. Chronic sleep deprivation
and pain perception. European Neuropsychopharmacology Sept 2009; 19: S247-S248. 17. Chokroverty S. Sleep Disorders
Medicine. Butterworth-Heineman, Boston; 1999; pp 1- 147. 18. Pagel JF, Barnes BL. Medications for the treatment of sleep
disorders: An overview. J Clin Psych 2001; 3: 118–125.20. Özkan P. Uyku Apne Sendromu Hastalarında Bozulmuş Otonom
Sinir Sistemi Fonksiyonu Üzerine Apap’ın Düzeltici Etkisinin Sabit Basınçlı Cpap İle Karşılaştırması, Uzmanlık Tezi, T.C. Sağlık
Bakanlığı Yedikule Göğüs Hastalıkları ve Göğüs Cerrahisi Eğitim ve Araştırma Hastanesi 7.Göğüs Hastalıkları Kliniği, İstanbul
2006; ss 8-20. 21. Köktürk O. Normal uyku. Tüberküloz ve Toraks Dergisi 1999; 47: 372-80. 22. Siegel JM. Brainstem
mechanisms generating REM sleep. In: MH Kryger, T Roth, WC Dement (eds), Principles and Practice of Sleep Medicine. (2
nd ed), W.B. Saunders Company, Philadelphia 1997; pp 125-144. 23. Aydın H, Sütçügil L. Uykuda bilişsel işlevler. Türk
Klinikleri Psikiyatri Dergisi 2001; 2(2): 75-78 24. Carskadon, MA, Dement WC. Normal human sleep: An overview. In: Kryger
MH, Roth T, Dement WC (eds), Principles and Practice of Sleep Medicine. W.B. Saunders Company, Philadelphia 1994; pp
16-26. 25. Özgen F. Uyku ve uyku bozuklukları. Psikiyatri Dünyası 2001; 5: 41-48. 1. Hungs M, Mignot E. Hypocretin/Orexin,
Sleep and Narcolepsy. Bioessays 2001;23:397-408. 2. Pascual RS, Gerashchenko D, Greco M. Hypothalamic Regulation of
Sleep. Neuropsychopharmacology 2001;25:21-27. 3. Gennaro LG, Ferrara M. Sleep Spindless: An Overview. Sleep Medicine
Review 2003;7(5):423-440. 4. Mieda M, Yanagisawa M. Sleep, Feeding, and Neuropeptides: Roles of Orexins and Orexin
Receptors. Current Opinion in Neurobiology 2002;12:339-345. 5. Taheri S, Zeitzer JM, Mignot E. The Role of Hypocretins
(Orexins) in Sleep Regulation and Narcolepsy. Annual Review of Neuroscience 2002;25:283-313. 6. Özgen F. Uyku ve Uyku
Bozukluklar›. Psikiyatri Dünyas› 2001;5:4148. 7. Martinez-Rodriguez JE, Santamaria J. CSF Markers in Sleep Neurobiology.
Clinica Chimica Acta 2005;362(1-2):12-25. 8. Grossman VGA. Defying Circadian Rhythm: The Emergency Nurse and the Night
Shift. Journal of Emergency Nursing 1997;23(6):602-607. 9. Saper CB, Scammell TE, Lu J. Hypothalamic Regulation of Sleep
and Circadian Rhythms. Nature 2005;437:1257-1263. 10. Steiger A. Sleep and Endocrinology. Journal of Internal Medicine
2003;254:13-22. 11. Yehuda S, Rabinovitz S, Mostofsky DI. Essential Fatty Acids and Sleep: Mini-Review and Hypothesis.
Medical Hypotheses 1998;50:139-145. 12. Lieberman HR. Nutrition, Brain Function and Cognitive Performance. Appetite
2003;40:245-254. 13. Wells AS, Read NW, Uvnas-Moberg K, et al. Influences of Fat and Carbohydrate on Postprandial
Sleepiness, Mood and Hormones. Physiology&Behavior 1997;61(5):679-686. 14. Minet-Ringuet J, Le Ruyet PM, Tomé D, et
al. A Tryptophan-Rich Protein Diet Efficiently Restores Sleep After Food Deprivation in The Rat. Behavioural Brain Research
2004;152:335-340. 15. Lauer CJ, Krieg JC. Sleep in Eating Disorders. Sleep Medicine Review 2004;8:109-118. 16. Uauy R,
Peirano P, Hoffman D, et al. Role of Essential Fatty Acids in the Function of the Developing Nervous System. Lipids
1996;31:167-176.