«Γενική – Τοπική Ιστορία.

Οι πηγές και η μελέτη τους»

Ο ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΟΣ ΩΣ ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΠΗΓΗ

Οι ιστορικές Πηγές κατατάσσονται σε δύο βασικές κατηγορίες:

α) Ά μ ε σ ε ς Πηγές
β) Έ μ μ ε σ ε ς Πηγές

στις Άμεσες πηγές, εκτός των άλλων, ανήκουν και το Φωτογραφικό και εικονικό υλικό καθώς και οι
Κινηματογραφικές ταινίες, video, CD και DVD.

Η «Εικόνα» αποτελεί ιστορική πηγή στην Γενική και Τοπική Ιστορία. Παλιότερα οι ερευνητές και οι
δάσκαλοι δεν ήταν πολύ εξοικειωμένοι στο να χρησιμοποιούν εικόνες. Προτιμούσαν «γραπτές» ιστορικές
πηγές.
Η «εικόνα» είναι οπτικό κείμενο και πηγή, με τον τρόπο της, ομιλούσα, με την προϋπόθεση, πάντοτε, ότι θα
έχει ελεγχθεί η αξιοπιστία της, όπως, άλλωστε, συμβαίνει και με τις άλλες ιστορικές πηγές. Καταλήγει σε απτή
«πραγματικότητα» και βοηθά την κατανόηση του παρελθόντος, μαζί με άλλους παραδοσιακούς τρόπους. i

Τα «οπτικά» μέσα και η ερμηνεία τους είναι σύγχρονο εργαλείο ιστορικής έρευνας.
H κυριαρχία της εικόνας στη επικοινωνία των σύγχρονων κοινωνιών δεν είναι ένα τυχαίο γεγονός.
Οφείλεται σε ένα σύνθετο πλέγμα οικονομικών, κοινωνικών, πολιτικών και πολιτιστικών συνθηκών που
διαμορφώνονται στην ώριμη και ύστερη νεωτερικότητα. Από την άλλη πλευρά, η κατασκευή της εικόνας δεν
είναι μια αυθόρμητη διαδικασία. Μεταξύ άλλων, πολλά κοινωνιολογικά παραδείγματα έχουν ασκήσει και
ασκούν άμεση και έντονη επιρροή στον τρόπο με τον οποίο οι παραγωγοί της τηλεοπτικής και της
κινηματογραφικής εικόνας κατασκευάζουν στο προϊόν τους την πραγματικότητα.ii

Τα ντοκιμαντέρ και οι κινηματογραφικές ταινίες μυθοπλασίας είναι μια ιδιαίτερη κατηγορία ιστορικών
πηγών.

Η κινηματογραφική ταινία μπορεί να θεωρηθεί σαν μια ιστορική πηγή γιατί αναπαριστά και ερμηνεύει
συγχρόνως το παρελθόν. Οι ταινίες συμβάλλουν στην αναζήτηση της ιστορικής αλήθειας γιατί προσφέρουν
στους θεατές και στους ερευνητές στοιχεία που μπορούν να οδηγήσουν σε πληρέστερη κατανόηση των
γεγονότων.

1
 Η ΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Η πολιτισμική ιστορία άρχισε να αναπτύσσεται κατά κύριο λόγο με το τέλος του B΄ Παγκοσμίου Πολέμου
μια περίοδο κατά την οποία ο λαός άρχισε να αποκτά μια νέα οικονομική, κοινωνική, πολιτική και πολιτισμική
σημασία. Στα πλαίσια αυτών των εξελίξεων οι ιστορικοί άρχισαν να δίνουν μεγαλύτερη έμφαση στις έννοιες
του πολιτισμού και της κουλτούρας.

Η πολιτισμική Ιστορία ασχολείται με τάξεις, κοινωνίες, σύνολα που μοιάζουν ή διαφέρουν, όπως κοινωνικές
δραστηριότητες, επικοινωνίες, εργασία, απασχόληση, μετανάστευση, γυναίκα, εκπαίδευση των παιδιών,
ψυχαγωγία, εικαστικά, μουσική, χορό, αρχιτεκτονική, οικολογία, σχέσεις των νέων.

Η Ιστορία της τέχνης ανέδειξε πολλούς τομείς, όπως στην αρχιτεκτονική, στη ζωγραφική, στη γλυπτική, στη
κεραμική, στον χορό, στο θέατρο και στον κινηματογράφο.

Η τέχνη που συνδέεται στενότερα με την Ιστορία είναι ο κινηματογράφος. Παρότι είναι η νεότερη από τις
τέχνες, συνδέθηκε με σημαντικά Ιστορικά ζητήματα, όπως αυτό του έθνους και της εθνικής ιδεολογίας, τις
βιογραφίες ηγετών, μοναρχών και γενικότερα ιστορικών προσωπικοτήτων και βέβαια με τον πόλεμο.

Ο στρουκτουραλισμός είναι μια θεωρία η οποία υποστηρίζει ότι ο άνθρωπος μπορεί να γίνει αντιληπτός
μόνο μέσα από ένα δίκτυο συμβολικών σχέσεων- δομών στις οποίες συμμετέχει χωρίς να το συνειδητοποιεί.
Έχει στόχο την ανάλυση των ανθρωπίνων πραγμάτων ως υποσύνολο ενός ευρύτερου συνόλου που
αλληλοπροσδιορίζονται με βάση κάποιους κανόνες κατά την έννοια της δόμησης.iii

Ο μεταστρουκτουραλισμός είναι ένας τρόπος σκέψης που αμφισβητεί ορισμένες από τις παραδοχές του
στρουκτουραλισμού. Μάλιστα έφτασε μερικές φορές στο ακραίο σημείο να αποσπάσει την τέχνη από κάθε
σχέση προς το κοινωνικό και ιστορικό πλαίσιο. Παρ’ όλα αυτά οι εικόνες στις κινηματογραφικές ταινίες,
(μυθοπλασία και ντοκιμαντέρ) αναγνωρίστηκαν ως ντοκουμέντα και ιστορικά τεκμήρια.

Ο Βurke στο βιβλίο του "Αυτοψία, οι χρήσεις των εικόνων ως ιστορικών μαρτυριών", εξετάζει ποια θέση
καταλαμβάνουν οι εικόνες ανάμεσα στα άλλα είδη ιστορικών πηγών. Αναφέρεται με κριτικό τρόπο σε
χαρακτικά, φωτογραφίες, κινηματογραφικές ταινίες και άλλες μορφές οπτικοακουστικής έκφρασης από πολλές
χώρες και διαφορετικές χρονικές περιόδους και διερευνά την πραγματολογική τους διάσταση. Εξετάζει τις
δυνατότητες και τις προκλήσεις που δημιουργούνται κατά τη χρήση των εικόνων για την κατανόηση
προγενέστερων εποχών.
Μέσα από μια λεπτομερή και περιεκτική υπεράσπιση της σημασίας του οπτικού στην ιστορία, ο Burke
διατυπώνει την άποψη πως οι εικόνες δεν θα πρέπει να θεωρούνται απλώς αντανακλάσεις των ιστορικών
συμφραζομένων τους, αλλά πολύ περισσότερο προεκτάσεις των κοινωνικών πλαισίων μέσα στα οποία
παρήχθησαν. Ο συγγραφέας περιγράφει και αξιολογεί τις παραδοσιακές μεθόδους με τις οποίες οι ιστορικοί της
τέχνης, αλλά και γενικότερα οι ιστορικοί, αναλύουν τις εικόνες, καθώς τις θεωρεί ανεπαρκείς να υποστηρίξουν
τον πολυσύνθετο χαρακτήρα της οπτικής εικονογραφίας.

Έχοντας αναπτύξει έναν σύνθετο τρόπο ερμηνείας της εικόνας, ο Burke επικεντρώνει την προσοχή του σε
θρησκευτικές εικόνες αλλά και προπαγανδιστικές αφίσες, καρικατούρες και χάρτες. Εστιάζοντας στην
παρουσίαση κοινωνικών ομάδων, ο συγγραφέας αποκαλύπτει τα στερεότυπα, όπως επίσης και τις αντιλήψεις
για καθετί που προσδιορίζεται ως ετερότητα στην Ιστορία.iv

2
Ιστορικές ταινίες

Δεν διαβάζουν όλοι πολυσέλιδα ιστορικά βιβλία ή παρακολουθούν ιστορικά ντοκιμαντέρ, Μια ταινία με
ιστορικό περιεχόμενο μπορεί εύκολα να προσφέρει κάποια γνώση.

Σημαντικά ιστορικά γεγονότα έχουν γίνει σενάρια στον σύγχρονο αλλά και παλιό κινηματογράφο στον 20
και 21 αιώνα.

Τέτοιες ταινίες μπορεί να αναπαριστούν μια παλαιότερη εποχή, μια περίοδο, ένα γεγονός ή τη ζωή και το
έργο μιας ιστορικής προσωπικότητας.
Χαρακτηριστικές είναι οι ταινίες του αμερικανικού κινηματογράφου που αμφισβητούν τις επεμβάσεις, και
τον εθνικισμό στις δεκαετίες του 70 και του 80 σχετικά με τον πόλεμο του Βιετνάμ.
Η ταινία Platoon είναι μια αμερικανική πολεμική ταινία του 1986 που γράφτηκε και σκηνοθετήθηκε από
τον Oliver Stone  Είναι η πρώτη ταινία μιας τριλογίας ταινιών πολέμου του Βιετνάμ σε σκηνοθεσία του Stone,
ακολουθούμενη από τον Born στις 4 Ιουλίου (1989)v (Γεννημένος την 4 Ιουλίου) και Heaven &
Earth (1993). Οι ταινίες αυτές βασίζονται στην εμπειρία του Stone από τον πόλεμο.
Η γνώση που οι Αμερικανοί μαθητές έχουν για το Βιετνάμ βασίζεται περισσότερο στις δημοφιλείς ταινίες
και λιγότερο στην πληροφόρηση από το σχολείο ή το άμεσο οικογενειακό τους περιβάλλον.
Αντιστοίχως, το ευρύ παγκόσμιο κοινό γνώρισε το Ολοκαύτωμα των Εβραίων του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου
μέσα από την προβολή της ομώνυμης τηλεοπτικής σειρά στις αρχές της δεκαετίας του ’80.
Για παράδειγμα Η δίκη της Νυρεμβέργης (Judgment at Nuremberg, 1961, Στάνλεϋ Κράμερ), όπου η πλοκή
δραματοποιεί μία από τις δίκες στη Νυρεμβέργη ενάντια σε ανώτατους Γερμανούς δικαστικούς που
υπηρέτησαν το ναζισμό. Η ταινία ενσωματώνει εφιαλτικές σκηνές από τα στρατόπεδα συγκέντρωσης και
προκαλεί τον θεατή να στοχαστεί επίσης την ατομική του ευθύνη. 
Στο Μουσικό κουτί (Music Box, 1989) του Κώστα Γαβρά ένας άντρας κατηγορείται για εγκλήματα κατά
των Εβραίων την περίοδο του πολέμου. Την υπεράσπισή του αναλαμβάνει η κόρη του, που όταν ανακαλύπτει
ότι ο πατέρας της είχε πράγματι διαπράξει τα εγκλήματα για τα οποία κατηγορείται, τον καταδίδει η ίδια στις
αρχές, παρά την αρχική αθώωσή του. vi
Από τα πιο χαρακτηριστικά παραδείγματα είναι ο Κυπριακός κινηματογράφος, αλλά και αυτός του Ισραήλ
και της Παλαιστίνης όπως και ο λατινοαμερικάνικος κινηματογράφος όπου το ιστορικό παρελθόν των
στρατιωτικών καθεστώτων είναι παρόν στην κινηματογραφική παραγωγή.

Κυπριακός κινηματογράφος

Η ιστορία των ταραγμένων χρόνων της δεκαετίας του 1970, εμπνέει μια σειρά Κυπρίους
κινηματογραφιστές, να δημιουργήσουν ντοκιμαντέρ και ταινίες μυθοπλασίας. Η σημαντικότατη προσφορά
τους γίνεται αρχικά μέσα από μια σειρά εξαιρετικών ντοκιμαντέρ που καταγράφουν το πραξικόπημα και την
τουρκική εισβολή, ανάμεσά τους το «Αργάκι» και «Αγνοείται η τύχη τους» του Ανδρέα Κωνσταντινίδη,

3
«Καρπασίτης» του Άδωνη Χριστοφόρου, και το κορυφαίο ίσως της σειράς «Η Χαρίτα Μάντολες στέκεται
δίπλα μου», σκηνοθετημένο από τον Χρίστο Σιοπαχά. Παράλληλα, ο Μιχάλης Κακογιάννης γυρίζει το
μεγάλου μήκους ντοκιμαντέρ, «Αττίλας ’74», οι Θέκλα Κίττου και Λάμπρος Παπαδημητράκης παρουσιάζουν
το «Κύπρος, η άλλη πραγματικότητα», ενώ επίσης ξεχωρίζουν τα «Νεκατωμένοι αέρηδες» (1984) του Γιάννη
Ιωάννου, «Τριμίθι, μια αναπαράσταση με λέξεις» (1988) του Ανδρέα Πάντζη, και «Το τείχος μας» (1993) του
Πανίκου Χρυσάνθου.vii
Ο Γεώργιος Φίλης παρήγαγε διάφορες ταινίες, όπως οι Γρηγόρης Αυξεντίου, Έτσι Προδόθηκε η Κύπρος,
και Το Μέγα Έγγραφο. Το 2009, ο Έλληνας σκηνοθέτης Βασίλης Μαζωμένος γύρισε τη δραματική
ταινία Ενοχή στην Κύπρο. Η ταινία κέρδισε διεθνείς διακρίσεις. viii

Ισραηλινός κινηματογράφος
Ταινίες για τον Πόλεμο των Έξι Ημερών: Ξεχωρίζουν το δράμα Τρεις μέρες κι ένα παιδί (1967) του Uri
Zohar, οι κωμωδίες Κανάλι Μπλάουμιλχ (1969) και Αστυνόμος Αζουλάι (1970) του Ephraim Kishon.ix

Κινηματογράφος Λατινικής Αμερικής

Η κινηματογραφική παραγωγή της Λατινικής Αμερικής είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με την ιστορία της και
τους απελευθερωτικούς αγώνες. Τα κύρια κινηματογραφικά κέντρα της είναι η Βραζιλία, η Αργεντινή και το
Μεξικό ενώ οι δύο σημαντικότεροι σταθμοί της είναι οι δεκαετίες του ’60 και του ’70, το Cinema Novo (Nέος
Κινηματογράφος) και ο Τρίτος Κινηματογράφος με κύριους και επιφανέστερους εκφραστές τον Βραζιλιάνο
Γκλάουμπερ Ρόσα, τους Αργεντίνους Φερνάντο Σολάνας και Οκτάβιο Τζετίνο και τον Κουβανό Χούλιο
Γκαρσία Εσπινόσα. x

Κινηματογράφος – Ιστορία

Ταινίες κλασικές για τη σχέση κινηματογράφου - ιστορίας είναι: Η γέννηση ενός έθνους (1915, ΗΠΑ),
Θωρηκτό Ποτέμκιν (1925, ΕΣΣΔ), Οκτώβρης(1926, ΕΣΣΔ), Αλέξανδρος Νιέφσχι(1938, ΕΣΣΔ), Ιβάν ο
Τρομερός (1943 και 1946, ΕΣΣΔ), Ναπολέων (1926) του Abel Gance.

Από τον αμερικάνικο κινηματογράφο, που χαρακτηρίζεται ιδιαίτερα για τη ρεαλιστική όσο και θεματική
απόδοση των ιδεών οι ταινίες: Μπεν Χουρ(1953), Κλεοπάτρα (1963), Η πτώση της ρωμαϊκής
αυτοκρατορίας(1964), Patton (1970), Salvador, (1986). Από τις νεότερες, μπορούμε να σημειώσουμε τις
ταινίες J.F.K(1991), Η λίστα του Σίντλερ(1993), Νίχον (1995), Lincoln(2012), η Wotld Trade Center (ελλ.
Τίτλος: Δίδυμοι Πύργοι, 2006) και άλλες που αφορούν τον πόλεμο του Κόλπου.

Συμπέρασμα

Ο κινηματογράφος, με τις ποικίλες του μορφές (μυθοπλασία, ντοκυμαντέρ, επίκαιρα), έχει αξιοποιηθεί για
την πανεπιστημιακή διδασκαλία αλλά και ερευνητικά από πολλούς μελετητές: τόσο για τη συγγραφή της
ιστορίας της ίδιας της κινηματογραφικής παραγωγής όσο και ως «καθρέφτης» μιας εποχής. Ένας από τους
εφευρέτες του κινηματογράφου, ο Λυμιέρ, έλεγε ότι στόχος του ήταν «να αναπαραγάγει τη ζωή». Πολλές
δεκαετίες αργότερα, ωστόσο, ο Γάλλος σκηνοθέτης Ζ.-Λ. Γκοντάρ διερωτούνταν αν ο κινηματογράφος δεν
εφευρέθηκε «για να αποκρύπτει την πραγματικότητα από τις μάζες». Το ερώτημα που τίθεται συνεπώς είναι
4
ποια πραγματικότητα ακριβώς απεικονίζει ο κινηματογράφος.

Κάθε κινηματογραφική εικόνα ενέχει ένα μέρος μυθοπλασίας, μια σκηνοθεσία. Εκτός από τους
επαγγελματικούς αυτοματισμούς του κινηματογραφιστή, το ίδιο το βλέμμα του είναι επιλεκτικό. Διαλέγει τόσο
αυτά που θα δείξει όσο και αυτά που δεν θα δείξει. Όπως έχει παρατηρήσει ο Μαρκ Φερό, «το ψέμα είναι κι
αυτό ιστορικό τεκμήριο».  Αυτό ισχύει σαφέστερα στον στρατευμένο κινηματογράφο και στα φιλμ
προπαγάνδας, τα οποία παράγονται κυρίως από τα αυταρχικά καθεστώτα, με απόγειο τη ναζιστική
Γερμανία.  Η επιβολή της λογοκρισίας εξάλλου και της αυτολογοκρισίας υπό παρόμοιες συνθήκες καταστολής
της ελευθερίας της έκφρασης επηρεάζει την εικόνα της κοινωνικής και πολιτικής πραγματικότητας που
εκπέμπεται ακόμη και από «ψυχαγωγικές» ταινίες. Η εικόνα μόνη της δεν είναι επαρκής: είναι απαραίτητο να
συμπληρωθεί από εξω-κινηματογραφικές πληροφορίες σχετικά με τη συνολική ιστορική συγκυρία, τους
δημιουργούς και τους παραγωγούς της εικόνας, την αγορά, την πολιτική εξουσία.xi

Συμπερασματικά μπορούμε να πούμε ότι στις κινηματογραφικές ταινίες βλέπουμε από πόσες πολλές
πλευρές μπορεί να ειπωθεί η Ιστορία.
Κάθε κινηματογραφική ταινία έχει την δική της οπτική, ιδιαίτερα όταν αναφέρεται σε κάποιο πρόσωπο ή
γεγονός. Παρατηρούμε πώς αναμειγνύεται ο κινηματογράφος με την ιστορία και πρέπει να είμαστε
προσεκτικοί στο πώς «βλέπουμε».

«Γενική – Τοπική Ιστορία. Οι πηγές και η μελέτη τους»

Ο ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΟΣ ΩΣ ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΠΗΓΗ

5
Βιβλιογραφία- References

6
i
Από τις παραδόσεις του μαθήματος.

ii
https://sites.google.com/site/giorgospleios/politismo-tes-eikonas
iii
https://el.wikipedia.org/wiki/ Δομισμός
iv
Από το βιβλίο του Eyewitnessing The Uses of Images as Historical Evidence
v
https://en.wikipedia.org/wiki/Platoon_(film)
vi
https://www.oanagnostis.gr/i-didaskalia-tou-olokaftomatos-mesa-apo-ton-kinimatografo/

http://www.panoramafest.org/index.php/en/arxeio/25o-panoramma/itemlist/category/27-cypriot-
vii

cinema
viii
https://el.wikipedia.org/wiki/ (Κινηματογράφος_της_Κύπρου)
ix
https://kis.gr/files/XRONIKAsite_70ISRAEL_TELIKO.pdf
x
www.e-prologos.gr/λατινοαμερικάνικος-κινηματογράφος
xi
https://www.tovima.gr/2008/11/24/opinions/kinimatografos-kai-istoria/