Meclis-i Meb^usan

1293=1877

Zabıt Ceridesi

TOPLAYAN
hakki tank us

Ta*aaa./,.ıri -^■ ■ .?;t--pasaeffîİ3se

armağûa e^ilisktiî^

«tanijiul 1999
 Bir kaç söz

Türk Devletini Meclisle idare veya Türk Devletinde Meclis istişaresine yer verme reji­
mi, üzerinde çalışmaya değer bir mevzudur. Ben bu cildlerle, bunu, gelecek zamanlarda, güç
de olsa yapacak ilim adamlarnuıza bir yol açacağım sanıyorum.
B u zabıtları bir araya toplamanın göründüğü kadar kolay olmadığmı bilmekte fayda
yardır.
1293 Meclis müzakerelerinin Fıransadan getirilmiş bir mütehassıs idaresinde sitenog"
rafi ile zabtettirilmiş olduğunu biliyoruz; fakat bu zabıtlar ne kapanan Möclisden, ne de
bir ihtimal ile sevkolunduğu Yıldızdan gelmiş olarak hazine-i evrakda görülmüyor. İstan­
bul Meclis-i M eb’usanmdan Büyük Millet Meclisine intikal eden dosyalar arasında da yok­
tur. Yalnız bu yokluğun sırrmı azıcık aydınlatan bir nakil var:
Büyük Millet Meclisinin büdce encümeni başkâtibi iken bir kazaya uğrayıb ölen rah­
metli arkadaşımız INuri, Millet Meclisi hizmetine ta 1908 de, İstanbul Meclisinden başla"
mıştı. B ir gün onun malûmatını araştırdnn. Bana Meclis-i M eb’usan Çırağan sarayında iken
içinde eski Meclis evrakı bulunduğu söylenen iki sandık gördüğünü anlattı.
Çırağan saraymm 1909 da yandığını ve hiç bir şey kurtarılamadığını hatırlarsak o
zabıt ceridelerinin asri ve hulâsalarının şimdi külü bile kalmamış olduğuna hükmedebiliriz.
Bugün zabıtlar için kaynak, elde kalan o zaman gazeteleriyle bu müzakerelere do­
kunur yerleri olan muamele evrakıdır. Gazetelerden çıkan zabıtlar ise sitenografiden alın­
mış metinler değildir. Ahmed Mithat merhumun Takvim-i Vakayi müdürü sıfatiyle ken­
di tuttuğunu “Üss-i inkılâb” da söylediği zabrtlardır. ki resmî gazetede çıkmışı öteki gazete­
ler de -bir çoklarındaki metin mütabakatmdan anlaşıldığına göre- bunlardan istifade etmiştir
ancak bu zabıtları ihtiva eden Takvim-i Vakayiin de, bu satırları yazdığma güne kadar
Türkiyenin resmî veya hususî kütüphanelerinin hiç birisinde eksiksiz bir kolleksiyon halin­
de bulunmadığını söylersem, bu kadarmı toplamak için ne kadar yorgunluk çektiğimi tamin
etmek güç olmaz. Bunu ayrijlamamalı: Müzakere zabıtlarının bulunduğu gazeteleri tutmak
93 Meclisini hem açan, hem kapayan ikinci Abdülhamid devrinin en büyük siyasî suçla-
rmdan biri idi.
Ben, zabıtları bu cildlere naklederken hiç bir harfine ilişmedim; yalnız Büyük M il­
let Meclisi zabıtlarmm bugünkü güzel tertibine uymak için söz söyleyen meb’uslarm adla­
rını satır başlarına alıb intihab dairelerini yanlarına koydum. Pek lüzumlu yerlerini notlar­
la tashih veyg izah ettim. <
1293 Meclisi iki defa toplanmıştır. Birincisinin zabıtları birinci, ikincisininki
ikinci cildde bulunacak. Üçüncü cildde de -Tanzimattan sonra Devlet teşebbüsüne geçi­
şinden başlıyarâk- bizdeki Meclis hareketi üzerine bir tedkik, bu Meclise, bu müzakere­
lere aid başka vesikalar ve mütalealar bulımaçaktır.
Zabıtları toplama emeği benimdir; onların kıymetini bilib basılmasmr tahakkuk ettir­
me şerefi Büyük Millet Meclisi reisUk divanmındır; onun için eseri sayın reis Mustafa
Abdülhalik Rendanın ydma sunuaorum.

22 ağustos 1939 Hakki tErık us

y
DEVRE: 1 C İLD : 1 İÇ TİM A ; 1

Meclis-i Meb’usan
1293=1877
Zabıt Ceridesi

Açılma Töreni
4 rebiulevvel 1294— 6 /1 9 m art 1293/1877

i Çl N D E K 1 L E R:
Sa3nfa
1 — Açılma Töreni 4
2— II. Abdülhamidin açış söylevi 7
3 — Âyan’ın karşılığı 13
4 — Meb’usan’m karşılığı 16
 T~

4 rebiulevvel 1 2 9 4 = 6 /1 9 m art 1293/1877

PAZARTESİ

Osm anh M ecU s4 M e b ’uskmınm ilk yda ^y^Jıgus olarak 1-14 mart 1293-1877 salı günü
açılması ne§ir ve ilân olunan “ Muvakkat talimdi” hüküm lerindendi; lâkin, merkezden uzak
vilâyetler m ^Vuslarının getemend§ olmalanna bakılarak, “ Talimatsın aradığı üçte iki ek-
seriyyet olmıyacağı anta§ıldı v e üçılma töreninin geçiktirildiği resmen ilân olundu. 1 re-
bu lvvel tarihli bir resmî ilân ile de M ec lis -l M e b ’usanın 6 mart pamrtesi günü açılaaagı, er­
tesi gün vazifesine ba§lıyacağı bildirildiği gibi hangi gün açık müzakereye bavlıyacağının da
sonradan gazetelerle bildirileceği ilân edildi.
Meclis, yazıldığı üzere pazartesi günü ye^i buçuk ( — ezani saatle iki b u çu k ) sula­
rında, Istanbulda Be§ikta§ta, Dolmabahçe sarayının -sonraları mıtaıyede salonu adını alan-
(Divan Mahallî) nde açılıyordu.
Gazeteler, bavta D evletin resmî gazetesi alan Takvim-i Vekayi, ^‘m ü lk 'ü milletin bah­
tiyarlığı sebeblerinin en ileri geleni olacağından tek kimsenin şüphe etmediği bu büyük iş­
ten uzun uzadıya malûmat verm ekte zerre kadar gecikmeğe cevaz olmadığı” mukaddimesiyle
bir çıkarıyor v e şu haberleri veriyordu:
K a pı v e pencereleri, -hava pek yumuşak olduğu için- büsbütün açık. İrandan gelme al­
tın taht o gün için Topkapı sarayından çıkardıp getirilmiş ve (Divan M ahalli)nm garb tara­
fına, yüzü şarka doğru konulmuş. Tahtın cennub,yani sağ yanında Sadrıâzam (Ethem paşa)
Serasker (Redif paşa), v ü k e lâ (l), M ü şü rler: Halim (Ş u ra-i D evlette a z a ), Ahmed Muhtar
( dördüncü ordu m ü ş ü rü ), vezirler: Abdullâtif Suphi paşa (o zaman istinaf mahkemesinde
birinci reis ). Kâmil paşa zade Samih paşa (G ir id valisi), l•"f^■n paşa (T e m y iz mahkemesi b i­
rinci reisi). D efteri Hakanî nazın (Netaicülvukuat sahibi Mustafa Efendi), Ticaret naZinı
(Ohannes Efendi), Seraskerlik müsteşarı (Ahmed Bey), Hariciye müsteşarı (Aleksandır Kara-
todori Efendi), D iva n -ı hümayun âmedcisi (Mahmud Bey), Şefkatî Efendi (A d liy e m ektub-
c u s u ), Beylikçi (Niyazi Efendi), İcra cemiyeti reisi ,^^y)ı D ahiliye müsteşarı (Kos­
tak! Adosidi Bey), Bahriye müsteşarı (Nazmi Bey), M aliye müsteşarı (Zühtü Bey), Ticaret

(1) O zamanki meclis-i vüfcelâye şunlar da- hassa), Saîd (Bahriye), Kani (Rüsumat Emini),
bildi: Hurşid (Sadaret Müsteşarı), Galib (Şehremini),
Damad Mehm ud Celâleddin (Tophane müşü- Alırned Hamdi (Zabtiye nazırı) paşalarla Münif E-
rü),,Sa//et (Hariciye nazırı), Cevdet (Dahiliye), fendi (sonra paşa) (M&&viî), Ohannes Çamiç Efendi
Asım (Adliye), Kadri (Şura.yi Devlet reisi), K e - (T ica ret)
mal (Evkef), Yusuf (Maliye), Hamdi ( Hazine-i
meclisi reisi (Ali Bey), JSafin müsteşarı (Odyan Efendi), Posta ve telgıraf nazın (fzizet E-
fendi) Maarif müsteşarı (Ohannes Efendi, Eski istinaf mahkemesi reisi) birinci sırayı
vîicude getiriyorlardı.
B u birinci sıranın arkasında da ruhanî reisler vardı:
R u m patriki Yoakim, Erm eni patriki Nerses Varjabetyan, Katolik patriki Küpelyan
Ohannes, Bulgar eksarhı (Entim)^ Protestan vekili (Matosyan), Hahambaşı kaymakamı
(Musa Levi), iE i R u m metropolidi, Katolik episkoposu, Eksarha episkoposu Ha'
hanı (Avram Eşkenazi) bu nlan n ardınca D evlet Şûrası ü y e le r i{2 ) kendi rütbelerine gö­
re yer almış bulunuyordu.
Tahtın sol tarafından Şeyhülislâm (Haşan Hayruliah
Efendi) Hüseyin paşa {Ş e r i f )
ile İlmî rütbenin en yükseğinde olan Anadolu ve Ruıneli (sadır) la r ı (3 ) v e filen İstanbul
kadısı (Bodrumî Ömer Lûtfi Efendi) De bunlardan sonra Tem yiz mahkemesi h e y e ti(4 ) , T i-
caret'i fevkalâde divanı reisi, sonraları paşa ve R u m eli'i Şarkî valisi olan (Gavril Efendi),
birinci sırayı teşkil ediyor, bunların ikinci sırasında da Askerî dar-ı Şûra reisi Haşan paşa
ile îstanbuldaki kara v e deniz ferik leri{ 5 ) sıralanıyordu.
Açılm a Törenini görmeğe gelmiş olan dost büyük devletler elçilikleri h e y 'e t i{6 ) {e liç v

(2) 0 tarihlerde Şûra-yi Devlet reis ve âzaları med Hilmi, Miineccimbaşı H a d Ahm ed Tahir, B-
şunlardı: f endiler.
Şûra-i devlet reisi Kadri paşa, başkâtib azadan (4) O tarihteki temyiz mahkemesi hey’eti şöy-
Ali Fuad Bey. . le terekküp ediyordu:
Muhâkemat dairesi — reis-i sani Seyfeddin B- Ceza dairesi — Reis: irfan paşa, aza: izzet, lik-
fendi; aza: Ali Şefik, Riza, Bilâl, Ahmed Hikmet yadis. Vasıf, Mustafa, Karabet Efendiler,
Beyler; Bohor, Nodyan Efendiler. Hukuk dairesi — Reis-i sani: Ahm ed Hilmi, a-
Mülkiye dairesi — Reis-i sani: Said Efendi; a- za: Mazhar, Riza Beyler, Yorgiyadis, Şefik, Şahbaz-
za: Halim, Avnürrefik, Celâl, Mansur paşalar, Izzed. yan Efendiler.
din Bey, Istoyanço efendi. (5 )0 tarihteki ferikler şunlardı:Aia/ız(Serkarin),
Tanzimat dairesi — Reis-i sani: Besim B ey ; a- Hüsnü (Harbiye dairesi reisi), Hurşid (Harbiye
za: Kemal, Besim, Ali, Necib, Mithat Beyler, Lûtfi, dairesi azası), HasaiL (Levazım dairesi reis vekili),
Yanka Efendiler. Mahmud (Nizamat dairesi reis vekili), İbrahim
Nafia dairesi — Reis-i sani: Rauf B ey; aza: N e - (Muhakem'at dairesi reis vekili), N u ri (Sıhhiyj’e
cib, Bedros, Konsİantin Efendiler, Ekrem, Hâmid, dairesi reis vekili) Said (Tophane imalât reisi), E -
Kalyadi Beyler, Kâmil paşa. yub (Tophane meclis reisi), İsmail (Tophane har-
Maliye dairesi — Reis-i sani: E d ib Efendi; a- biye dairesi reisi), Cemaleddin (Tophane fıarbi-
za-.Mahmud paşa, Sahib, Fazil beyler, izzet, Serkiz ye dairesi azası), Ahm ed (Tophane levazım dairesi
Efendiler. ■ reis-i sanişi), N ecib (Hâdeme-i hassa feriki), Said
(3) O tarihteki Rumeli sudûru: (Mabeyin, feriki), SeZim (istihkâm alayları* kuman-
Reisülülema Zeynelâbidin Efendi Zade Mch. dam ), Salih (Şûra-i balîriyye reisi), MeTuned (Şû-
med Cemaleddin Efendi, Arif Efendi zade M ehm ed ra-i bahriye azası), Hüseyin (Bahriye imalât dai-
Sıddık Efendi, Arab zade hafidi Mehm ed Erib E - resi azası). H a d Rasim (Liman r e is i),Hüseyin (Ak-
fendi, Ali paşa zade Ahm ed Aziz Bey, Mehm ed N e - deniz kumandanı). Zihni (Tuna feriki), Haşan
cib Efendt,Arab zade Mehm ed A ta b e y , Dağistanî za- (Zırhlı donanma kumandanı). Haşan (Liman kuman
de Mehm ed Muhiddin, Üryanı zade Ahm ed Esat, pa- dan muavini), Ahm ed (Süne kumandanı) Haberi
dişahın eski birinci imamı M ehm ed A li Riza, Haşan (Seyyar filo kumandanı), Zekeriyya, Yusuf paşalar.
Fehm i Efendi zade Ali Haydar, Bahaeddîn Efendi (6) O târihte elçiler hey’eti şunlardan topla-
zade Hûsameddin Efendi oğlu Hüseyin Agâh Efen , nıyordu:
diler. Rusya fevkalâde murahhas büyük elçisi general
Anadolu sudûru: Mehmed Şem’î Efendi, Ali Sa- Ignatiyef, Ingiltere fevkalâde murahhas büsdık elçi-
ti Efendi zade Mehmed Kadri Bey, Dürrî zade Meh- si Str Hdnri BZyoZ, Avusturya elçisi kont Fransua
med 'Dürrî, Dersvekili Filibeli Halil, Kütahyalı H a - Riçi, Almanya elçisi Baron dö Verler
lil Efendi zade Yakub Asım, Harputlu Abdurrahman Fransa büyük elçisi kont Dö Burguan, Belçika fev-
Efendi zade Mustafa Tevfik, İsmail Seyfeddin, M e - kalâde murahhas orta elçisi kont R oje Hetmdn 'dö
s’u d Efendi zade Ahm ed Hıfzı, Şirvanî zade Ahm ed Gırhnbreg, İran fevkalâde murahhas orta elçisi
Hulusi, Şehrî Haci Mustafa Nazif, Ahishah M eh - Muinülmülk H a d Muhsin han, İtalya fevkalâde mu-
med Şerif, Bodrumlu Ömer Lûtfi, Kastamonulu A h - rahhas orta elçisi kont L e v i HurZı, Portekiz orta el­
ler ve maslakatgüzarlar) da bu sol ymıın ba§ tarafında tahtın arkasında yer tutmuşlardı. İran
devleti elçisi Muhsin Han en önlerinde idi. Yalnız Rusya ile Almanya maslâhatgüzarlcnı yoktu
Resmî tezkerel&rle davet edilmiş olan buzatların hepsi büyük üniformalarını giymişler­
di. Yukarda yazılan iki cenahın ortasında kalan açıklıkta, tahta bakan vasiyette ayan v e
m eVusan meclisleri azalan duruyor v e ayan meclisi a za la rı(7 ) sağ, m eVuslar da sol cenah
yakınında bulunuyordu.
İk i meclis gurupunun en arkasında da padişahın kaıinleri, (Hademe-i Hassa) gı bir yer
nm daire teşkil ediyordu.
A l v e sırma işlemeli üniformaları giymiş teberdaran dahi salonun etrafında bir daire
teşkil ediyordu. Herkes yerine gelip durduktan sonra, tahtın üzerindeki örtü k a ld ın ld ı(8 ).
Padişah (İkinci Abdulhamid) in bulunduğu oda kapısını, teşrifatî-i um um iyye nazırı Kâmil
açarak, kendisini tahtın önüne getirmiş ve ‘^Hademe~i hassa” tavafından alkışlanmıştır.
B u sırada padişahın solunda kardeşi veliaht Mehmed Reşad Efendi jJe şehzade Kemaleddin
Efendi, müşür üniformalariyle hazır bulunuyorlardı.
Padişah da üniforması üzerine siyah bir pelerin almış. Sağ elinde okunacak nutku tır
tuyor, sol eliyle kılıca dayanıyordu.
Abdulhamid, nutkunu sadrıâzama, sadrıâzam da mabeyin başkâtibi (sonradan sadnâ-
za m ) Said paşaya verdi. Said paşa nutku açtı v e okudu. Okum a yarım saat kadar sürdü. N u ­
tuk okunduğu müddetçe padişah da ayakta dudu, -v e bir düzüye eliyle alnını v e sakaltnı ok­
şadı. Bitince hiç bir şey söylemeden v e hiç bir hareket yapmadan kısa bir selâm vererek
yerine oturdu. M eclis dağılırken -şehrin muhtelif yerlerinden ve karakol gemilerinden-
toplar atılıyordu.

çişi M. Savral, Yunan orta elçisi M. Kundoryolts, Riza (Temyiz mahkemesi azasından). Arif Efendi,
İspanya fevkalâde murahhas orta elçisi M. ügastino ler, Mihran Bey (Şûra-i devlet azası). Em in Efendi
Konfe, İsveç Norveç mukim elçisi M. Selim Ruhren (Şûra-i devlet azası). Ferik Tahir paşa, Marko paşa
hol, Felemenk mukim elçisi M. de Heldon, Amerika (Tıbhıye mektebi nazırı). Em in B ey (Mabeyin es-
elçisi M. Maînar. bak başkâtibi), Logofet Bey (Şûra-i devlet azasın­
dan), Yorgaki, Daviçon Efendiler (Şûra-i devlet a-
(7) Ayan reisiSerner paşa, azalar: Mustafa Nuri, zası), Serviçen Efendi, Halim paşa. Şerif Hüseyin
Rıza, Namık, Ahmed, Sami, Arifi, Kabalı, Halet paşa, İbrahim paşa (Şûra-i devlet azası). Kastaki
Derviş (Ankara eshak valisi), İbrahim (Cezair-i Mosoros paşa (Londra sefiri),AAmed Hilm i Efendi
Bahr-i Sefid valisi), Ahm ed Celâl paşalar, Vrganî zo. (Temyiz hukuk dairesi sabık reisi)). Kastaki Efendi
de Esat, Fetvaemini EahZ, Meclis-i maarif reisi Ha­ (Temyiz azasından),
cı Tahır Efendiler, T ev fik (Daavi nazır-ı esbakı), (8) Abdülhamid-i Sani ve devr-i saltanatı.
“ 6
 Açış Nutku*'*
Âyan, (2)
Meb’usan(3),
' 1 »
ı!>evlet-i aliyyemizde birinci defa olarak içti­
ma eden Meclis-i umumîsd küşad etmekle be-
yan-i memnuniyyet ederim. ,
Cümlenizin malûmudur ki devlet ve millet­
lerin terakki-i şevket-ü mikneti ancak adalet va-
sıtasiyle olur; hattâ Devlet-i Aliyyemizin evail-i
zuhurunda kudret ve kuvvetinin âleme münte­
şir olması emr-i hükümette adaletine ve tebaa­
nın her sınıfının hak ve menfaatine riayet olun-
masiyle meydana geldi. Ecdad-ı izamımız Fatih
sultanMehmed han merhumunu te’min-i hürriy-
yet-ü serbesti-i din-ü mezhep hakkında göster­
diği müsaadat cümlenin malûmudur.
Sair eslâf-i izamımız dahi o isre sülük ile hiç
bir vakitte serbesti-i âyin-ü mezhebe halel ge­
tirmemiştir. Altı yüz senedenberi sunuf-i tebaa­
mızın milliyetlerini ve lisan ve mezheblerîni
muhafaza eylemeleri dahi bu kaziyye-i âdilenin
hetice-i tabiiyyesi olduğu kabil-i inkâr değildir.
Hasılı, o asır ve zamanlarda, adaletin hima­
yesi ve kanunların vikayesi sayesinde devlet ve
milletin servet ve saadeti tarakki bulmuş iken,
giderek, ne şer’-i şerife ve ne kavanin-i mevzua-
(1) Bu açılış nutku o gün Takvim-i Vakayi ilâ­
vesi olarak resmen neşrolunduğu gibi bu ilâvede
çıkan metni de başka gazeteler nakletmişlerdi. Bu­
raya aldığımız metin Takvim.i Vakayi’in 8 mart
1293 tarihli ve 1867 inci sayısındadır ki, ilk neşrin­
den sonra bazı tashihler gördüğü anlaşılmaktadır.
(2) Nutkun ilk neşrinde hitab: (h e y ’eti âyûn’>
suretindedir.
(3) Nutkun ilk neşrinde hitab; (m e b ’nsan efen,
diler)^ suretindedir.
H. T. Us.
ya inkıyad olunmaması sebebiyle husule gelen
tarakkiyat tedenniye yüz tutup evvelki kuvvet
za’fa mübeddel olmuş idi. Nihayet büyük pede­
rim Sultan Mahmud han merhum devletimizin
bir kaç asırdânberi uğradığı inhitat ve tedenni­
nin başlıca illet-i gaiyyesi olan nizamsızlık ve on
dan neşet eden yeniçeri gailesini ortadan kaldı­
rıp cism-i devlet-ü milleti rahnedar eylemiş o-
lan fesad ve ihtilâl dikenlerini ayıklamış ve A v ­
rupa medeniyet-i hazırasının en evvel mülkü­
müze idhali için bir kapı açmış idi. Valid-i ma-
cidim Abdülmecid han merhum dahi o isre gide­
rek, ahalimizin muhafaza-i can-ü mal-ü ırz-u
namusunu mütekeffil olan taıizimat-i hasndyye
esasım ilân etmişti. îşte o günden sonra me-
malikimizin ticaret ve ziraatı tevessü etti, dev­
letimizin az vakitte varidatı bir kaç kat arttı.
Muhtaç olduğumuz ıslâhata medar olacak ka­
nun ve nizamlar yapılıp tahsil-i fünün-û maa­
rif dahi oldukça tevessü eyledi. Bu mukadde-
mat-i haseneden ve alelhusus, emniyyet-i dahi,
liyyeden devletimizce ümid-i terakki hasıl ol­
muş iken Kınm muharebesinin zuhuru tanzim-i
ahval-i mülk-ü tebaa hakkında olan mesainin
devamına mani oldu. Ol vakte kadar hazine-i
devletimizin harice bir akçe de3mi yoğiken, ma­
sarif-! mübreme-i harbiyyeye varidatımızla kar­
şı durmak mümkün olmadığından hariçten is­
tikraz ile def-i ihtiyac-ü zarurete mecburiyet
göründü. Bu sebeble borç kapısı açıldı. Vakıa
o meselede hukukumuzun meşruiyyetini tasdik
eden düvel-i mufahhama-i müttefikanın saha-
yif-i tevarihi ilelebed tezyin edecek olan mua-
yenat-i kâmile-i filiyyeleri inzımgmiyİe harbin
1923=1877 M E B ’U S A N
DSHN A Ç IU Ş T Ö R E N İ
müntiç olduğu musalaha(4) dahilen işimizi yo­
luna koymak ve hakikî bir tarik-ı tarakki (5)
hazırladığı zann-i kavisi hasıl olmuş idi; lâkin
ahvaİ-i müteakibe bütün bütün o ümid ve inti­
zarın aksini meydana getirdi; yani bir takım
tahrikat ve tesvilât ile dahilî hâdiselerin yek­
diğerini velyederek zuhura gelmesi mülkümü­
zün İslâhat ve tanzimatına bakmağa meydan
vermedikten maada, her sene fevkalâde ordu­
lar cemüyle, ahalimizin en ziyade işe yarayan
sıfını silâh altında tutmağa mecburiyetimizden
dolayı, ziraat ve ticaretimiz azîm sektelere uğ­
radı. Bu kadar müşkilât ve mevania tesadüf o"
lunmuşken gene tarik-ı terakkide manen ve
maddeten hayli mesafe kat’olunduğu malûm
ve müsellemdir. Yirmi senedenberi varidatımı­
zın alettevali artması dahi memleketin terak-
kiyatma ve ahalinin refah-i hallerinin tezayü-
düne delildir.
Eğerçi müzayaka-i hazıra şu tadad olunan
ahvalden tevellüd etmiş ise de idare-i maliyyece
bir meslek-i dürüstîye sülük ile gaile-i zarureti
tahfif ve itibar-i malîyi hıtzeylemek kabil o-
lur idi. Feemma İslâhat suretinde ittihaz olu­
nan tedbir-i malîler islâh-ı hal etmek şöyle
dursun işi bütün bütün ağırlaştırmış ve istik­
balin ne olacağı düşünülmeksizin halden isti­
fade edilmek istenilmiştir ve işte bir yandan
şu gailelerin devam ve teakükü ve bir yandan
dahi devletimizin âzam-i esbab-i şevket-ü kud­
reti olmak üzere edevat-ü esliha-i cedide-i
harbiyye (6) nin tedarük ve inşası ve bununla be­
raber varidat ve masarifatımızm bir muva-
zene-i mütasarrifane altında tutulmaması i-
dare-i maliyyemizin derece derece bozulmasını
ve borcumuzun çoğalmasını istüzam ve içinde
bulunduğumuz muzayaka-i fevkalâdeyi intaç
eyledi. Müteakiben Hersek vukuatı bir takım
(4) Nutkun ilk neşrinde burada şu ibareler
görülüyor: (Devletim izin tamcaniyyet.i miilkiyyesini
ve istiklâlim düvel-i Avrupam n zaman-i ahdîsi altı-
' na almış ve bn'm usalâha)
(5) Nutkun ilk neşrinde burada şu ibare gö
rülüyor: (tutmak için istikbalimizce bir zeman.i
miisaid)
(6) Nutkun ilk neşrinde burada şu kelimeler
de vardır: (tik zırhlı donanmamızın).
(7) Nutkun ilk neşrinde burada şu ibareler
görülüyor: (v e müahharan kesb.i cesamet-û ehem-
m iyyet e d ib )
— 10
tahrikât ve ifsadat eseri olmak üzere zuhur e-
dip(7) ve birdenbire Sırbistan ve Karadağ mu­
harebeleri açılıp politika âleminde büyük bü­
yük karışıklıklar dahi nümayan olmasiyle dev­
letimiz buhran.ı azîme uğramış olduğu bir ze-
manda Cenab-i Hakkın irade-i lemyezeliyye-
siyle ecdad-ı izamımız tahtına cülûsumuz vu-
kubuldu. Ahval-i umumîyyemizin şu derece te­
sadüf eylediği müşkilât ve muhatarat devle­
timizin şimdiye kadar uğradığı gavailin hiç bi­
rine kıyas ve tatbik kabul edemiyeceğinden ev­
vel beevvel hukukumuzun vikayesi için ordu­
larımızın taraf taraf teksiriyle altı (8) yüz bin
kadar asker silâh altına aldırmaya mecbur ol­
dum. Ve bu karışıklığın biavnülâh-i taalâ kül-
liyyen defi ve izalesine devletimizce başh İs­
lâhat ile çare aramağı ve o tarik ile istikbali­
mizi emniyet-i mütemadiye altına almağı fa-
riza-i zimmet addeyledim. Çünkü Hak Taalâ-
mn mülkümüze ihsan eylediği kabiliyet ve a-
halimizin müttasif oldukları istidat ıktızasın-
ca bir idare-i basene tariki tutulduğu halde az
vakitte pek çok ilerliyeceğimiz derkâr iken â-
lem-i medenİ3^etin terakkijryat-i hazırasına ye-
tişememekliğimiz mücerred mülkümüzün muh­
taç olduğu İslâhat ve onlara müteallik kavanin
ve nizamatın devam edememesinden ve bu da­
hi yapılan şeyler hükûmet-i istibdadiyye elin­
den çıkıp kaide-i meşverete müstenid olmamasın
dan neşet eylediği sabit ve mütehakkaktır.
Halbuki düvel i mütemeddinenin terakkıyatı
ve memleketlerinin emniyet ve mamuriyeti
mesalih-u kavanin-i umumiyyeleri cümlenin
rey ve ittifakı üe vaz’ ve tesis olunmak semere,
si olduğu mevadd-ı müsellemedendir.
Binaenaleyh bizce dahi esbab-ı tarakkinin
o yolda aranılmasını ve kavanin-i memleketin
aray-i umumİ3^eye istinadını elzem gördüm ve
kanun-i esasiyi üân eyledim.
Kanun-i esasisi tesisten maksadımız aha­
liyi rüyet.i mesalih-ı umumiyyede hazır olmağa
davet etmekten ibaret olmayıp belki pıemaliki-
mizin ıslâh-ı idaresine ve sû-i istimalât ile kai­
de-i istibdadın imhasına bu usulün vesile-i
müstakille olacağı cezm-i yakinindeyim. K a­
nun-i esasî kavaid-i asliyyesinden başkaca b e y
nel-akvam (9) husul-i ittihad-ü uhuvvet esası-
(8) Nutkun ilk neşrinde değil (y e d i ) dir.
(9) nutkun ilk neşrinde bu kelime (b e y n e l-e -
nam ) şeklindedir.
m temhid ve halkça bir ömr-i saadet-ü e- ve mutenadır. V e bunların peyderpey mevki-î
vei beevvel hukukutDuzun vikayesi için ordu- icraya konulması ise mücerred sizin ittifak-ı
deb(lO) tesis eylemek maksadım dahi camidir. efkâr-ü âranıza merhun olduğu için Şura-3d
Devletçe lâzımgelen kavanin layihaları bir yan­
Çünkü ecdad“i izamımız muvaffak oldukları
dan tanzim olunmaktadır. B ü seneki içtimaı-
fütuhat ile bu devlet-i vesiatülmemalikte bir
nızda Meclisinizin nizamat-ı dahiliyyesi ve in-
çok akvamı tahtı hükümetlerinde cem’etti-
tihab kanunnamesi ve vilâyat ve idare-i neva-
1er; fakat edyan ve ecnasca bu derece muhte­
hi kanun-i umûmîsi ve devair-i Belediyye kanu­
lif olan işbu akvamı bir kanun-i münferid ve
nu ve U S Û 1 .İ muhakemat-ı medeniyye ile maha-
bir hiss-i müştereke rabtetmek emrinin icrası
kimin teşkilâtı ve hükkâmm suret-i terakkı-vü
kalmış idi; mademki eltaf-ü mukadderat-ı ilâ
tekaüdleri ve umum memurinin vezaifi ve hak-
hiyyesine nihayet olmayan Cenabh Hakkın av-
k-ı tekaüdü kanunnameleri ve matbuat ve Di-
niyle bu emr dahi müyesser olmuştur. Bundan
van-i Muhasebat kanunlarile sene-i sabıka ( * ) '
böyle kâffe-i tebaamız bir vatanın evlâdı olarak
nm büdce kanunu lâsnhaları lieclilmüzakere
ve cümlesi bir kanunun cenah-ı himayeti tah­
Meclisinize havale olunacağından işbu kanunla ?-
tında yaşayarak altı yüz bu kadar senedenberi
rın sirasile müzakere ve mütaleası ve kararlan"
hanedan-i saltanatımızın unvanı olan ve saha-
nm itası nezdimizde matlûb-i kafidir. Ezcüm­
if-i'-tevarihte bunca âsar-ı şevket-ü şanı maz­
le umumun temin-i hukukuna vasıta-i müsta­
but bulunan nam ile yad olacaklardır. Şimdiye
kille olan mahakimin ve asakir-i zabtİ3tyenin aci­
kadar kudret ve miknetinin alem-i müşteheri
len ıslâhat ve tanzimatma bakılmak elzem, ol­
olan OsmanlI namının badezin kâffe-i tebaamız
duğu gibi bunların vücude gelmesi tahsisat-i
beyninde mevcud olacak menafi-i mütekâfile-
mukarrerelerinih tevsi ve tezyidine mütavak-
nin dahi devam ye muhafazasına şamil ola­
kıfdır..
cağını ümid ederim.
Halbuki Meclisinize verilen büdçeden da­
îşte şu esbab ve makasıda' binaen ittihaz
hi malûmunuz olacağı veçhile idare-i maliyyemiz
ettiğim tarikte hareket etmeye ve bunu ân-
pek ziyade müşküât ve teessürata düçar oldu-
bean teşyid ve Ihkâm eylemeye kaviyyen az-
duğundan evvel beevvel bu müşkilâttan kurtul­
metmişimdir. Kaide-i adalet-ü selâmete mübte.
maklığımıza ve itibar-i malîmizin iadesi esba­
ni olan kanun-i esasinin âsar-ı meşruasmdan
bına delâlet edecek tedabirin, ve o sırada, ıslâ­
istifade için sizin muavenet-i filiyye-vü akliye-
hat-! müstaceleyi meydana getirecek tahsisa­
nizİ beklerim (11).
tın ta3dn ve ittihazına müttefikan sây ve ihth
Şimdi, sizlere lâzım olan uhde-i hamiyye-
mam etmenizi tavsiye ederim.
tinize muhavvel vezaif-i kanuniyye3Û hiç kimse­
Mülk ve tebaamızca âzam-i ıslâhat-ü ihti-
den çekinmiyerek ve devlet ve memleketimi­
yacât olan ziraat ve smaatın tarakkisiyle me­
zin selâmet ve saadetinden başka bir şey dü­
deniyet ve servetin mertebe-i kemale vusulü
şünmeyerek sadıkane ve müstakimane ifa eyle­
ancak ulûm ve maarif kuvvetiyle olacağından
mektir. Zira bugünkü günde muhtaç olduğu­
mekâtibin ıslahiyle derecat-i tahsilin tanzimine
muz İslâhat ve mülkümüzce ittihazına her ta­
dair kavanin lâyihaları bimennihi Taalâ gele­
raftan intizar olunan tanzimat gayet mühim
cek sene içtimamda Meclisinize verilecektir;
Gerek yukarda zikri geçen kavanin ve gerek
(10) Nutkun ilk neşrinde (e d e b ) kelimesi badema mevki-i icraya konulacak kanunlar ah­
(u h u vvet) dir. kâmının husul-i tamamLi tesiratı memurin-i i-
(11) .Nutkun ilk neşrinde buraya şu ibareler
darenin intihabı maddesinin ehemmiyet-i azî-
eklenmiştir: (v e hukuk-i hürriyyet-ü müsavat-i te-
me tahtında tutulmasına mevkuf olduğundan
beanın teminiyle hükûmet-i istibdadiyyenin imhası­
nı ve kavanin-ü mesalih.ı devlet-ü memleketin a- hey’et-i devletimiz bu noktaya ve iffet-ü isti­
ray-i umumiyye tahtında te’sis ve icrasını, velhasıl kametle müttasıf olan memurin hakkında ka­
esas-i idaremizin kaide-i meşrua-î meşveret-ü m eş- nun-i esasîinin zarnin olduğu suver-i mükâfat-ü
rutiyyete rabtını elzem gördüm ve olbabda bilhassa himayeye bir suret-i mahsusada dikkat edecek­
ibraz ettiğim arzu-yi halisane üzerine hey’et-i â- tir.
yân ve hey’et.i m eb’usandan mürekkeb olan mecli­
sinizi teşkil eyledim .) ( * ) Bütüıi metinlerde (sabika) dır.
— 11 -
 Culüsûmuzdanberi işbu (12) Intihab-i me­
murin maddesinin (13) ehemmiyetini takdir ey­
lediğimizden masarifi Hazine-i Hassamızdan
tesviye olunmak üzere bir mekteb-i mahsus te­
sisiyle idare-i umumiyye için memur yetiştir­
meyi tasmim eyledim. Bu mektebin evvelce i-
lân olunmuş olan nizamname-i esasiden dahi
malûm olacağı veçhile mekteb-i mezkûr şakir-
danı idare ve politika memuriyetlerinin en bü­
yük derecatma kadar kabul olunacak ve bunlar
tebaamızın, mezheb istisnası olmayarak, her
sınıfından alınıb, tarakkileri derece-i ehliyyete
göre olacaktır.
îki seneye karib zamanadanberi uğradı-
mız gavail-i dahiliyye ve alelhusus Sirbistan
ve Karadağ ile muharebe esnasında umum te
baa-i sadıkamız taraflarından izhar olunan â-
sar-i hamiyyet ve askerimizin her türlü meşak-
ku metaibi ihtiyar ile ibraz eyledikleri gayret
ve besalet nezdimizde fevkalgaye mucib-i tak­
dir oldu. B u hâdiselerce mücerred hukukumu­
zu muhafazadan ibaret olan teşebbüsatımız ne­
ticesi olarak Sırbistan maslahatının karan is­
tihsal olunduğu gibi Karadağ ile cereyan eden
müzakere (14) üzerine ittihaz edeceğimiz mu­
amele Meclisinizin birinci içtimamda müta-
leanıza havale olunacağından karannı tacil ey­
lemenizi tavsiye ederim.
Düvel-i mütehabbe ile münasebat-i dusta-
ne v-ü riayetkâranede bulunmak devletimizce
en mutena muamelât-i melûfeden olmağla el-
yevm gene bu kaide-i müvalâtperverîye riayet
eylemekteyiz.
İngiltere devleti, bundan bir kaç ay evvel
mesail-i hazıra için Dersaadetimizde bir kon­
ferans teşkilini taleb ederek düveH sairej mu­
azzama dahi teklif olunan esasları terviç et­
tiklerinden işbu konferansa Bab-ı Âlimiz tara-
fmdan muvafakat olundu. Eğerçi bu îçtimada
bir ittifak-ı kat’î hasıl olmamış ise de devlet­
(12) Nutkun ilk neşrinde (iş b u ) kelimesi
yoktur.
(13) Nutkun ilk neşrinde burada bir de (d a -
h i) kelimesi var.
(14) Yukardaki Sırbistan kelimesinden bura­
daki müzakere kelimesine kadar olan ibare nutkun
ilk neşrinde şeyledir: (Sırbistan emareti ile akd-i
miisalemet olunduğa gibi Karadağ ile cereyan eden
müzakerat).
— 12 -
lerin ahkâm-ı muahedata ve kavaid-i hukuk-ı
miilele ve hal ve hukukumuzun muktezeyat-i
mübremesine tevafuk edebilecek arzu ve nasi-
hatların icraatında müsabakat-i halisanemizi
isbat ve izhar eyledik.
Adem-i ittifakın esbabına gelince: bu hal e-
sasta olmayıp belki icraatın suver ve eşkâlmde
vuku bulmuştur. Zira tanzimatın bidayetinden
şimdiye kadar memleketimizin ahval-i umumiy-
yesinde ve devletimizin her bir şube-i idaresin
de vukua gelmiş olan tarakkıyyat-i külliyyeyi
daha ziyade hal-i mükemmiSiyete götürmek
lüzum-i esasisini takdir ettiğimiz gibi elyevm,
bütün mesaîmiz bu maksada masruftur; fakat
bu maddede memleketimizim şan-ü istiklahni
muhil olan ahvalden tevakki etmeyi vazifeden
addeyledim ve niyyatımın sıdk-u selâmetinin
cümleye isbatını zamana havale ettim.
Şu halin tevlid ettiği netaiç ziyadesiyle te­
essüfümü mucib olmağla bunun bir ân evimi
mündefi olması kemal-i memnuniyyetimi istil­
zam edecektir (15).
Ve mamaafih her zamanda maksadımız
hukuk-ı istiklâlimizin muhafazası mesleğinde
devama matûf olduğundan harekât"! atiye-
mizde dahi gene bu meslek nokta-i hazar itti­
haz olunacaktır.
Gerek konferansın in’ikadından evvel ve
gerek sonra devletimizce ibraz olunan meâ-
sir-i itidal-ü hüsn-i niyyet saltanat-i seniyye-
mizi Avrupa devletleri cemiyetine rabteden
münasebat-ı dustî v-ü hüsn-i muaşereti bir kat
daha teyid eyliyeceği memulündeyim.
Hak Taalâ hazretleri cümlemizin mesaîsini
mazhar-i tevfik buyursun.
\
<15) Bu ibare nutkun ilk neşrinde yoktur.
 AÇILIŞ NUTKUNA CEVABLAR;

A ya n ile M e h ’usan M eclisinin açıhş nutku üzerine hazırladığı cevablan Sadnazam E t-

hem pa§a ile birlikte M e b ’usan reisi A h m ed Vefik, Ayan reisi Server pa h la r 24 mart 1293
de mabeyne götürmüeler v e padişah tarafından kabul olunub Meclisin cevablarını takdim
. etmişlerdir. — (Vakit, 25 mart 1293)

— 1 _

Meclis-i âyanın cevabı(•)

Bil-irs-i velistihkak hilâfet-i kübra-i Islâ.
miyye ve saltanat-ı uzma-i Osmaniyyeye rev-
neksaz-i eşfak olan zat-i kerim-ül ahlak-ı hüda-
vendigârilerinin §iar-i maali ayar-i memalikper-
verî-vü tebaa-nevazîde fıtrî ve hakikî olarak
berkemal bulunan hüsn-i niyyet'ü ulüv-i him­
meti- tacidarîleri cülûs-i müvaffakıyyet.me’-
nus-i şehriyarîlerinden beri meşhud olan âsar-i
hayriyye ve efkâr-i neyyire-i şahaneleri şeha.
detiyle meserret-ferma-yi enam olmakda olup
hususa kanun-i esasînin, kariha-i ilham sari,
ha-i hümayunlarından olmak üzere tesisine se-
zavar buyurulan meyl-ü müsaade-i seniyye.i
padişahîleri delaletiyle devlet ve millet hakkm-
daki dilhah-ı âtifetpenah-i mülûkâneleri cüm­
leye lyan olmağla bu babda bilâ-istisna mefru-
z-i uhde'i tabiiyet olan teşekkürat-ı kâmüe-
vü binihayenin,ittihad-i lisan ve incizab-i vic­
dan ile arzu ve takdimini sermaye-i şeref-ü
mübahat addederiz.
Tevarih-i müdevvene-i ruzigâr ile teslim,
kerde-i ülilebsardır ki, ecdad-i ızam.i şahanele­
rinin menakib-i âlemâralanndan en ehemm ve
akdemi hikmet-i ilmiyye-vü ameliyyeyi cami o-(*)
( * ) Takvimi,! Vakayi, S. 1881; 28 mart 1293
- 13-
lan şer’.i şerife i’tisam ye kanun-i adl-ü dada
samimî ihtimam ile mefarik-ı enamda ittihaz
ve ibraz buyurdukları measir himayet'ü eşfak
tabt-i tabiiyyetlerine iltihak eden bunca milel
ve akvama badi-i ittihad-ü vifak olduğu mü-
sellem-i âfak olarak, böyle bir hey’et-i müaz-
zama-i içtimaiyyenin mâbih-ü-kıvamı olan ida­
re.! hakimane ve hikmet-i siyasiyyenin illet-i
gaiyyesi bulunan kuvve-i kahirenin muha5ryir-i
ukul derecesinde tenasüh ve tevazüniyle fev-
kalgaye bir cazibe-i müessireye sahib olmasıdır,
ki, bu şan-i bülend-ünvan-i giranbaha eslâf.i
şevket-ittisaf-i mülûkâneleri olan selâtin-i gü-
zin-i rahmetkarin hazeratının taninendai-i
aktar-ü emsar olan kaide-i cihanpesend, adl.ü
hakkaniyyet ve serbesti-i âsdne riayet hususn-
da haiz oldukları fazLü takaddüm-ü müsaba-
katlerinin semere-i nasafat-behresi olduğunda
şüphe yoktur.
Hükm-i zaman ve kavaid-i kevn-ü mekân
ıktızasınca sonraları, yani hayli zamandanberi
birbirini vely ve takib eden enva’-i gavaiLi da-
hiliyye-vü hariciyyenin mevani’-i adidesi şu e-
sas-i metinin furuat ve filİ3ratmca zarurî bazı
mertebe tegayjdir ve teahhur iras etıhiş iken,
cedd.1 âzam ve valid-i muazzain-i şehriyarîlm
 cennetmekân sultan Mahmud Han Gazi ve Ab-
dulmecid Han Gazi hazeratı canib-i celil-üLme-
nakiblerinden icrasına mübaşeret buyurulan
mebadi-i tanzimiyye,vü tensikiyye ve tesavi-i
hukuk-ı umumiyye ve tesisat-i saire üe icabat-i
vakte tevfikan, asl-i sahihe müracaat yolunda
tashih-i mesleke âgaz olunup, egerçi, bu tarik-ı
medeniyyete insiiâkten muntazar olan asar-i
ümran etrafımızda husule gelen terakkiyat ile
nokta-i vahidede iktiran edib de temamiyyet-i
matlaba muvasalat edememiş ise de gene hayli
mesafe katolunarak derece-i tefevüt, yalnız ka-
vanin.ü nizamat-i cariyyenih, kifayetsizliğine
mahmûl ve münatıf olmayıb, indelinsaf itiraf
. olunur ki, buna dair teşebbüsat ve icraat ve ik-
mal-i levazım-ü ihtiyacat arasında gene bir
takım mesail ve meşagil ikaile ikmal-i İslâhata
fırsat-i kâfiyye bulunamadığı misilli mülûk-i
izam hazeratmın ber-vefkı tasmim tamim-i
madelet ve tetmim-i mâmuriyyet emrin­
de arzu-yi hakikîlerinin müheyyiç ve mürevvici
olan efkâr-i yekcüıetiye dahi bazı ilkaat ve
su’î- te’sirat hudusünden neş’et ederek bu saha­
da hadis olan teşettüt-i idare ve sarfiyat'i zaide
düyün-i hariciyye ibtilasiyle beraber bazı ahva-
Li esef-iştimaii müeddi olmuştu. Binaberin, te­
lâfi-! mâfat yolunda olan ümniyye-i emniyyet-
bahşa’nın medar-i istinadı mecmu-i tebaanın
husul-i ittifakiyle bir nokta üzerinde id are j
perkar-i efkâr ve iclale'i miyar-i enzar etmeleri
eses-i metanetmemasına mübteni olduğu, bizzat
ve bilhassa nezd-i hümayun-i şehriyarîlerinde
teemmül ve teyakkun ile kanumi esasinin ilân
ve iradi ve kanun-i mezkûr hükmünce âyan ve
meb'usandan mürekkeb meclis-i umumînin hu­
zur-! iltifatneşûr-i hilâfetpenahîleıinde küşadı
akabinde kıraet buyurulan ve her fıkra-i mü-
nifesi nece mezaya-3û hikmet-ihtivaju havi o-
lan nutk-ı hümayun-i padişalûleriyle bir kat
daha teyid-i bünyanâ madelet buyurıüduğunun
hakkiyle ifa-i §ükr-ü senası haric-i havsala-î
iktidardır.
Asr-i hümayun-u hazret-i şahanelerine ha-
sîsa-i mümtaze olan işbu muzafferiyet-i ma-
neviyye şimdiye kadar vukua gelen fütûhat-i
maddiyyeye mukabil teshir-i kulub yüzünden
bir muvaffakiyyet-i fevkalâde-vü bi-muadildir
ki, bununla kûtehbinlik yerine meslûk-i hüma-
yımlan olan müsavata hukuk-ı âmme ve adi ve
— 14
hakkaniyyet üzerine müesses nazariyyat-i va-
sia ve hürriyyet-i tamme vücude gelir ve efkâ­
r-i umumiyyece husul bulacak ittüıad ve itimat
ile bir hısn-i haşin olur ki, memleketimizin
saadet ve tamamiyyeti aleyhinde hiç bir gûna
teşebbüsat, onu ihlâl ve rahhedar edemez.
Memalik-i vesiatülmesalik-i şahaneleri
menabi-i latuhsa-i servete ve tebaa-i mülûkâ-
neleri her türlü istidad ve kabüiyyete malik ol­
makla taraf.ı pürşeref-i şehriyarîlerinden ida­
re ve politika memurlarma menş’e olmak üze­
re mekteb-i mahsus teşkü buyurulduğu misil­
li sair ulum-ü fünûn-i nafianm dahi sühulet-i in
tişan zımnında taraf taraf darüttahsilier ter­
tibiyle, mekatib-i mevcudenin teksirine ve a-
halinin vesait-i tahm-ü terbiyelerinin tezyi­
dine itina ve dikkat ve menabi-i servet-i tabüy-
yenin işletilmesine ve teşebbüsat-i hususiy-
yenin teshiline himmet buyuruldukça bugünkü
gün âsar-i imardan hali olan yerlerde bilûtfi-
hi tealâ az vakitte esbab-i refah-ü mamuriy-
yet meydana gelir.. Ve efkâr-i ihtilâfkân ve bi-
huzurî makamında vifak ve emniyyet görülür.
İşbu semerat-i hasenenin zaman-i iktitafma
canib.i eşref-i hümayunlarından ne derece in­
tizar buyurulur ise, tebaa-i şahaneleri dahi o
rütbe muntazır ve müterakkıb olur.
Efrad-i tebaanın hukuk-ı mütenevvia-vü,
müteferrikası bu usul-i mahasin-şümulün sev-
k ı tabiisiyle nokta-i yekdiB-vü yekcihetîde it-
tihad ederek cümlesi birden en mukaddes bil­
dikleri serir-i şevketsemir-i şahanelerini ırve-
tülvüska-yi necat-ü selâmet ittihaz edecekleri
ve terakki-i imarat-ü ıslahata müttefikan sar-
f-i makdur eyliyecekleri misilli saltanat-i se-
niyyelerinin şan-ü istiklâl-i âlîsine dokunur
cüz’i ve küllî bir temayül vukuu takdirinde
men’-u imhasını akdem-i âmal edinerek kalb ve
lisan ile cümlesi birden her türlü fedakârhğı ih­
tiyar ve bu uğurda bezl-i can etmekle dahi if­
tihar ederler. Bu nimet-i âmimeye teşekküren
bücümle tebaa-i şahanelerinin geçende âsar ve
alâimini gösterdikleri mahabbet ve sadakatleri
ve hususa, zat-i hüma3mn-i hazret-i mülkdarî-
lerinin ahkâm-i kanıma tebedyyet usul ve esa­
sının vaz’ı hakkmda olan âzimet-i kaviyye-i
şahaneleri karşısmda müşkilât-i hazıra-i ma-
liyye ve usul-i idarece tekevvün eden suubat-i
haliyenin zaman-i yesir içinde mahv ve zaü o­
-
 lur mü§kilât-i ârizıyye kabilinden olduğu iti.
kadındayız.
Zimmet-i sadakatimize mütehattim olan
vezaif-i nezaifin biri de asakir-i nusratmeâsir-i
hazret-i padişahîlerinin vukuat-i ahire esnasın,
da ibraz ettikleri âsar-i dilin-vü şecaatleriyle
aktar-i âleme arzeyledikleri temaşa-yi mübahat
efza’nın, yani saltant-ı seniyyelerinin mu-
hafaza.i hukuk-u tamamiyyeti vazife-i mukad-
desesi uğurunda ve bunca fevz ve nusratle §a’-
§aa-i iştiharı âlemgir olan rayet zafer-gaye-
ti- Osmanî altında, her din ve mezhebde bu­
lunan tebaa.i şahanelerinin yekcism ve yek-
vücud gibi darb-i adaya kıyam ve meydanû
azm-ü rezmde gıbta-ferma-jd dilaveran-i islâf
olmaya nasab.i nefs-i ihtimam ederek min-
küllilvücuh itminanbahş-i kulub-i enam olmuş
olduklarının lisan-i teşekkür-ü mahmedetle
yad ve tezkârı maddesidir.
Zat-i bihemta-yi şahane ve hiıkûmet-i seniy-
ye.i mülûkânelerinin metbuiyyet-i muazzama-
larma aid olan şeref-i azîm ve şan-i bülendin ke-
mal-i ehemmiyyet-ü ihtiram ile muhafaza-i hu.
kuk-i mukaddesesi ve tebaa-i padişahîlerinin
vezaif-i asliyye-i tabİ5^ e t ve şerait-i esasiy
ye-i mutavaat arasında meclis-i âyanı, kavani.
nin ve âdab-i umumiyyenin muhafız ve nigeh"
banı olmak üzere tayin ve masalih-i umumiy­
'
15-
yenin temşiyet ve müzakeresine memur vfe
mezun buyurmuş olduklanndan meclis-i mez.
kûrun taraf.i hümayun-i şehriyarîlerinden
bakemal-i muvaffakiyet tesis buyurulan usul-i
mehasin-şumül-i idareye iktidarı derecesinde
hizmet ve tebaa-i sadıka-i mülûkânelerinin ve
etrafında bulunanların kariben tezhib.ü tas­
hih-! ahlâkına gayret edeceği misilli Babıâlî-
lerinde tanzim ve Meclis-i Meb’usan tarafından
kabul ve hey’et-i âyanın müzakeresine havale
olunan nizamat ve kavanin lâyka-larınm cihe-
t-i lüzum ve hakkaniyyetini hadde-i tedkikden
geçirmekde ve kanun-i esasî ile kendisine ihsan
buyurulan vazife icabınca ifrat ve tefrit yolun
da göreceği her türlü mübalegatın tadilinde ve
sair vezaif-i mürettebede tecviz.! terahi-vü ku­
sur etmiyeceği derkârdır. Hiç bir halde ve hu­
susiyle derece-i liyakatimiz, vazifemizin ehem-
miyyetine kifayet etmeyen işlerde bile, umu­
mun hayr ve menfaatine ve zati şevketsimat-i
hazret-i tacidarîlerine mefruz olan sadakati­
mize mugayir harekette- bulunmiyacağımızı
payei serir.i madeletmasir-i şehriyarîlerine
arz ve beyana ictisar ve ifa-i vecibe-i şükrgtr
zarîye ibtidar eylediğimiz muhat-i ilm.i âlenr
şumül-i cenab-i mülkdarîleri buyuruldukda her
halde emr ve ferman veliyyül em ri vel-ihsan
efendimizindir.
 — 2
Meclis-i Meb’usanın cevabı( 1)
Cenab-i Rabb-i ibad zib-i evreng-i hilâfet-i
kübra-yi islâmiyye ve ziver-efza-yi serir-i salta­
nat-! Osmaniyye velinimet-i biminnetimiz padi­
şah.! adaletiktinah efendimiz hazretlerinin ey.
yam-ı ömr-ü afiyet-ü şevket-i cenab-ı şehriyarî-
lerini müzdad buyursun.
Mücerred tecdid-i bünyan-i devlet-ü salta,
nat ve ezser-i ney teşyid.i rabıta-i mülk-ü mil­
let niyyet-i hayriyyesiyle kariha-i ilham-sabi-
ha-i cenab-ı padışahîlerinden ihsan bu 3mrulmu§
olan ve umum millet-i Osmaniyyenin vikaye-i
hukuk.ı meşrua-i hürriyyeti ile her bar terakki-i
hal-i refah-ü saadetine kâfil ve zamin bulunan
kanun-i esasi ile olbabda şerefsadir olan hatt-ı
hümayun-i cenab-i şehinşahîleri ahkâm-ı celile.
since derbar-i madelet-kararda içtima etmesi
lâzımgelen Meclis-i umumînin işbu doksan dört
senesi rebiulevvelinin üçüncü pazartesi günü
huzur-i mehabetneşur.i cenab-i mülûkânelerin-
de bil-yümn.i vel-icIâl resm-i küşadı icra buyu-
rulduğu esnada kıraet olunan nutk-1 âli.i ce­
nab-i padişahîleri cümlemizin ziynetsaz-i sıma-
h-ı mefhareti olmuştur. Nutk.ı hümayûn-i mü-
lûkânelerinde irade buyurulduğu üzere devlet-i
Aliyyenin evail-i zuhurunda filhakika einr-i â-
dalet ve icra.i serbesti-i â 3ûn-ü mezheble sunu,
f-i tebaanın muhafaza-i hukuk-u menafi-i kav.
(* ) Müzakeresi altıncı in’ikad zabıtlarında
başlıyor. H. T. Us.
— 16
miyyelerine fevkalâde dikkat ve riayet olunma-
siyle şa’şa-i şan-ü şevketi aks-endaz'i rub’-ı
meskûn ve hattâ nece akvam mazhar-i muave­
net-! gunâgûn olmuş iken sonraları gerçi ser­
besti-i vicdan kaidesi hiç bir vakit halelpezir
olmayıp, bilâhaz’e, giderek, daha ziyade teekküd
eylemiş ise de emr.i adalet ve id arej umur-i
memleketle ahkâm-i şer’iyye-vü kanuniyyeye
mutavaat hususlarında kayıdsızhk gösterilmesi
bir hayli uyğunsuzluk ve ümur i idare-i mülki-
yece bir takım nizamsızhk zuhuriyle ahval-i
mülk.ü milletin enva-i müşkUâta düçar olması­
na sebebiyyet vermiş ve binaberin devlet-i Aliy­
yenin malik olduğu şan ve şevketi tedenniye yüz
tutmuş idigini müşahede buyurmuş oldukla-
nnın üzerine cedd-i emced-i padişahîleri Sul­
tan Mahmud Han hazretleri şu ahvaLi gayr.i
muntazamaya V ak’a-i Hayriyye ile hitam vere­
rek saltan-ı seniyyenin iade-i kudret-ü mikne-
tiyle terakkLi ahvaLi memleket için bir tatik-ı
medeniyyet açmış olduğu misUli valid-i macid-i
kesirülmehamid-i cenab-i mülûkâneleri Sul"
tan Abdülmecid Han hazretleri dahi tanzimat-i
hayriyye ile emniyyet.i can-ü mal ve muhafa­
za-i ırz-u namus esasınm teşyidini ilân üe cis-
m-i devlet-ü milletin bir kat daha tecdid-i haya-
tma sarf.ı inayet buyurmuş ve bu suretle na-
m-i nami-i hümajmnlannı sahaif'i tevarih-i
âlemde en büsnik müceddidler sırasına geçirip
Kırım muharebesi gibi gaile-i âzîmede dahi,
-
bihavl-ülâh-i taalâ mazhar-i muvaffakiyyet ol­
muşlardı.
Gerçi, gavail-i mezkûre hengâmmda, biz-
zarure, bab-i istikraz açılmış idiyse de memali-
k.i devlet.i Aliyyenin vusat-ü servet-i tabiiyye-
siyle ahalisinin istidad-ü kabiliyyet-i fitriyyesi-
ne nisbetle o aralık mevcud olan düyunu lâşey’
mesabesinde olduğu halde, sonraları bir taraf­
tan teksir-i düyun-i devlet medar-i selâmet-i
mülk-ü millet addolunmak gibi bir kaide-i gay-
r-i ma’kulenin düstürülâmel hükmüne girmesi
ve diğer taraftan eserj tesvilât olarak birbirini
müteakib bir çok gavaiLi dahiliyyenin zuhur
eylemesi ve bu sebeble ahalinin en ziyade işe
yarayan sınıfının hemen beher sene silâh altın­
da tutulmasına mecburiyet hasıl olması ve her
devletin esbab-i vikaye-i şan-ü şevketi olan e-
devat.ü esliha-i cedide-î harbİ5^enin devlet-i
Aliyyece dahi bilicab tedarik ve istihzar kılın­
ması ve bunlarla beraber usul-i tasarrufiyyeye
riayetle varidat ve sarfiyyatın müvazene-i sa-
hiha altında cereyan ettirilmemesi ve ümur-i
idare-i mülkiyye ile masalih-ı adliyyenin vesai-
t-i icraiyyesince hakkiyle ehemmiyyet verilme,
yip memurin ve hükkâm için de pek meslek ve
iktidar aranmaması gibi bir çok esbab-i mania­
ya mebni, vakıâ, mûlk-ü milletçe Tanzimat-i
Hayrijryeden muntazar olduğu derece tarakkiy-
yat-i maddiyye-vü maneviyye vücude gelmemiş
olduğu gayr-i münkerdir.Tanzimat-i Hasuiyye-
nin âsar-i celüesi ve memalik-i şahaneleriyle a-
halisinin kabiliyyet-i tabiiyyesi semeresi olarak
gerçi sabıkına nisbetle, memleketimizce hasıl o-
lan tarakkiyyat-i madiyye-vü maneviyye yar ve
ağyarca kabiLi inkâr olmadığı aşikâr ise de işbu
dereced terakkinin asır ve zamanın istediği
mertebede bulunmaması devlet ve milletin bir
çok müşkilâta duçar olmasını istilzam eyle­
miştir.
Maamafih, memalik-i şahanelerde ahalisinin
kabiliyet-i tabiij^esine nazaran usül-i istibda­
dın ref’yle emr.i adaletin neşrolunması gavail-i
mevcude ile beraber bünyan-i saltanat-iOsma-
niyyenin defaten teceddüdünü mucib olacağı ü-
mid ve itikadında kibar-ü sıgar-i ahali hem-ef-
kâr ve binaenaleyh şu ümidin hayyiz-i husule
vusuliçin umumen zuhur-i eltaf.i hafiyye-i ilâ-
kiyyeye çeşm-daşt-i intizar iken cenab-i rabb.i
mennan vücud-i mekârim-âlûd-i hümayunları
bu mülk ve millete atıyye-i celile.i samedaniy-
yesi olan zat-i âli-i cenab-i padişahîlerinin taht-i
— 17
âli-baht-i Osmaniye cülûs-i meymenet-me’nus-i
hüâfetpenahîleri şerefvukuu ile bilcümle tebaa
ve zirdestanı garik-ı lücce-i menn-ü ihsan bu*
yurmuşlardır.
İtikad-ü efkâr-i umumiyyenin sihhat ve i-
sabeti işte vukuat ile sabit olmuştur; çünkü
cülûs-i hümayun-i mülûkâneleri Hersek ve Sır.
bistan ile Karadağda eser-i tahrikat-ü ifsadat
olarak zuhur eden gavail-i ihtüâliyyenin mu­
cib olduğu müşkilât u m u rj maliyyenin ve husu­
siyle sevabıkma kıyas kabul etmez bir suret-i
fevkalâdede nümayan olan enva-ı şurişin en
şiddetli zamanına tesadüf etmiş bulunduğu hal­
de zat-i celâlet-sifat-i hazret-i padişahîleri bir
taraftan muhafaza-i hukuk-ı meşrua-i istik-
lâl-i devlet ve vikaye-i menafi-i mülk-ü
millet emr-i cehlinde ibraz-i kemal-i metanetle
ifa-i vezaif-i hilâfet-ü saltanata bezl-i inayet
ve diğer taraftan dahi numüne-i kâinat denme­
ye seza memleketimize bahşaiş-i Cenab-i Hudâ
olan servet-ü kabiliyet-i tabiiyyesinden intizar o
lunan hal-i refah-ü saadetin husulüne perde-ke-
ş-i haylûlet olan usûl-i istibdadın ref’iyle idare-i
hükümeti kaide-i meşrua-i meşrutiyyete bittah-
vil sunuf-i tebaa-i sadikamn hürriyyetini kâ-
fil olan kanun-i esasi ilân olunmak gibi bir em­
r-i azîmin vücude getirilmesiyle kuva-yı dev
let-ü milletin bir esas-i adimülindirasa rabt ve
bu suretle Osmanh nam-ı namisiyle umum te­
baa-i sadika-i padişahîlerinin bir kanun-i ada.
let-meşhu altına cem’ine sozaveri-i lûtf-ü ati-
fet buyurmuşlardır.
Nutk-ı âli-i hümayunlarında iji’ade buyu-
rulduğu üzere her devlet ve milletin beka-i şa­
n-ü şevketi âdalete menut ve emr-i âdaletin
fî zemanina hazâ temami,i cereyanı hükümetin
kaide-i meşrua.i meşrutiyyet altında bulunma­
sına merbut olduğuna ve şu kaide-i meşrua ise
lâzim-melzum kabilinden olan devlet ile mil­
letin selâmet ve saadetini temin eden kavaid-i
celile-vü salimeden bulunduğuna binaen kanu­
n-i esasi ile usûl-i istibdadı bil-ilga kaide-i meş-
rutiyyetin ilânı müceddîd-i bünyan-i devlet ım-
vaniyle nam-ı nami-i hazret-i padişahîlerini
gıbta-bahş-i memalik-ü büldan eylemiştir. Ge­
rek idare-i ümur-i mülkiye-vü adliye ve gerek
mesail-i mühimme-i maliyyenin bulunduğu hal
ve derecesi gerçi bazı kûteh-bînan’a göre kor­
kulacak ve bununla beraber hilâf-i kavaid-i mi-
lel-ü düvel meşhud olan müdahalat-i ecnebiye,
altından çıkılamıyacak gibi bir mertebede gö-
rünür ise de, zat.i hazret-i padişahîlerinin azim lesinin sür’ât-i mümkine ile netice.! kararları­
ve sebatlarının derece-i metanetine ve kanun-i nın arzına mübaderet olunacak ve maamafih
esasi' ile nutk-ı âli-i mülûkâneleri ahkâmın­ bunların içinde binnisbe takdim.ül-ehemm-a-
ca bilcüinle ahali için usûl-i megrutiyyetten lâ- lel-mühimm kaidesine de riayet edilecektir.
yikıyle istifade târiki açılmış bulunduğuna na. Muvazene-i maliye nizamnamesi bahsine
zaran biraz zaman içinde biinayeti.illah-i ta- gelince: çünkü, her devlet ve milletin hukuk-ı
alâ ne müşkilât-i dahiliyyenin bir eseri ve ne meşruasiyle şan ve şevketinin esbab.i muhafa­
de mugayir-i kaide-vü hakkaniyyet müdahalâ- zasının mevkufün aleyhi akçe olduğundan ve
t>ı ecnebiyyenin bir hükm ve tesiri kalmıyacağı' emr-i adaleti kemayenbagî bilJLcra memleketi­
bedihîdir. mizde bervech-i matlûb emniyet-ü hürriyyet-i
Çünkü, taraf-i eşref-i şehinşahîlerinden i- şahsiye ile tarakıyyat.i maddiyye-vü maneviye-
rade ve tavsiye buyurulduğu üzere hey’et-i nin istihsaliyçin sarfolunacak mesaideki cüm­
meb’üsan muhafaza-i hukuk-ı saltanat-ü millet le.! makasıddan biri hazine-i devletin vüs’at.i
ile maddî ve manevî terâkki5^ a t-i memleket em­ hal ve itibar-i malîsi olup işbu matlâbın husuliy-
rine hizmet edecek her türlü esbab ve vesailin çin mutlaka varidat ve sarfiyatın kaide-i tasar-
husulüne ve usûl-i istibdadın bıraktığı suüsti- rufiyyeye riayetle beraber daima bir muvaze.
malât âsannm tamami-i ref’Lu imhasiyle telâ- ne-i sahiha-vü salime tahtında cereyan ettiri.
fi-i mâfat edilmesine her ân nasb-i nefs-i ihti. lerek hazine-i devletin beher sene malen hal-ü
mam ve fevkalgaye ikdam eyliyecektir. mevki-i sahihinin malûm olmasiyle müvazene
Binaberin, hey’et-i meb’usana havale bu. nizamnamesinin haricine çıkılmamasına menut
yurulacak levayih-i kanuniyenin sırasiyle ve idiğinden hey’et-i âcizanemizce en ziyade iha-
lâyikiyle müzakere ve usul-i idare-i mülkiyye le.i nazar-i dikkat edüecek kanunlardan biri da­
ve müvazene-i maliyye ve kavanin-i sairenin hi irade-vü tavsiyeyi mülûkâneleri mucebince
tedkikiyle icab-i hale ve hükm.i zamane ve lü- zikrolunan müvazene nizamnamesi olacağı gibi
zum-ü ihtiyac-i mekâne göre ifa-i vazaif-i vücude gelecek suver-i islâhiyye-vü tasarrufiy-
mevkûleye sa’y edeceğemiz misilli ihsan alel- yenin itibar-i malîmizin hadd-i lâyıkına iblâğı­
ihsan olarak nutk-ı âli-i hazret-i padişahîleriyle na kâfil bulunacağı hüveydadır.
ita buyurulan ruhsat-ü salâhiyyet-i kâmilenin Memalik-i mahrusa.i Osmanisryenin ser-
dahi başkaca kadr ve kiymetini bilerek kema- vet-ü kabiliyet-! tabüjyesinden istifade olun­
1-i sıdk-u istikametle doğruyu söylemekten bir mak filhakika sınaat ve ümur-i ziraat-ü ticare­
ân geri durmaksızın devlet ve millete ibraz-i tin tevsiine ve bu da vesail-i muktezayenin is-
hüsn-i hizmet ve lâsiyyema gavail-i mevcude tikmaline menut olduğuna ve şu hususlarda ve­
filhakika sevabık-ı ahvale makis olmadığından sait-! lâzimenin ekdami ise neşr-ü tamim-i u-
vatan ve milletin istihsal-i vesail-i selâmet-ü lûm.ü maarif ve tevsi-ü tanzim-i turuk-u ma-
saadetine sadıkane ve gayurane bilittihad sar. abir idiğine ve milel-i mütemeddinenin bulun­
f.i nakdine-i gayreti cümle-i farize-i zimmet bil. dukları derece-i servet-ü medeniyyete mücer-
diğimiz müstağni-i arz-u beyandır. red vesait-i mezkûre delâletiyle vasıl oldukları
Vakıâ, umur.i adliyye ile zabtiye hukuk-ı âsariyle rehîn-i mertebe-i bedahet bulunduğu­
ibadın teminine vasıta-i müstakille olduğundan na binaen Meclis.! âcizanemizce şu uğurda da­
ve ahali tamamiyle huzur-i bâle ve lâyikiyle hi sarf-i mahasal-i iktidar olunacaktır.
emniyet-i can.ü male mazhar olmadıkça memle­ Müstağni-i arz-u beyan olduğu üzere va.
ketin terakki-i maddûvü manevisi kabil olamı- z’.ı kavaninden maksad tamami-i cereyan-i ah.
yacağından ahval-i mahakim ile asakir-i zab- kâmından ibaret olduğuna ve kavaninâ mev­
tiyenin bervechi matlûb ıslâh ve tanzimlerine zua ahkâmının hüsn-i icrası memurin-i devle­
îâzımgelen esbab ve vesailin istikmaline müra­ tin uhde-i kifayetlerine havale olunmuş bir va­
caat akdem-i vazaif-i^ mevkûleden addolunaca­ zife idiğine ve bu babda husul-i maksad ise her
ğı misilli hasbezzeman her birinin yekdigerin. nevi memuriyette meslek ve iktidar aranma-
den ehemmiyyeti müsellem olduğundan hey’e­ siyle beraber mükâfat ve mücazat kaidesinin
t-i âcizanemize havale buyurulacak ve badema suret-i daimede düstürülâmel tutulma,sına, va­
tanzim olunması taleb olunacak kavanin lâ 5d- beste bulunduğuna mebni bu babda devletçe
halarınm hemen müzakere ve tedkikiyle cüm­ suret-i mahsusada dikkat edileceğini mübeggir

— 18 -
 şerefsadir olan emr-ü irade-i hazret-i tacida'
rîleri mucib-i eııva-ı fahr-ü sürür olmuştur.
Her sınıf memurini yetiştirmek niyyet.i
hajiTİyyesiyle masarifi hazine-i hassa-i şahane­
lerinden tesviye olunmak üzere bir mekteb.i
mahsus tesisi ile nizamname-i esasisi müce-
bince bu mekteb-i feyz-meksebe tebaa-i şaha­
nelerinin mezheb istisnası olmıyarak her sını­
fı dühûl edebilip oradan çıkacak şakirdanm
idare ve politika memuriyetlerinin en büyük
derecatına kadar kabul olunacakları irade ve
tebşir buyurulmuş olduğundan dolayı vecibe-i
teşekkürün ifasına müsaraat ederiz.
iki senedenberi eser_i iğfalat-ü ifsadat ola­
rak devlet ve milletçe düçar olunan gavaü-i da-
hiliyye ve hususiyle Sırbistan ve Karadağ mu.
harebeleri esnasında umum tebaa-i sadıkad şa­
haneleriyle asakir-i mülûkânelerinin bitevfiki-
h-i taalâ ibrazına muvaffak oldukları gayret
ve besaletlerinden dolayı nutk-ı âli-i cenab-i pa-
dişahîlerinde meşhud-i basira-i iftiharımız olan
asâr.i takdir-ü mahzuziyet-i seniyye doğrusu
cümlece bais.i meserrat-i azîme olduğu misilli
hukuk-ı mukaddese-i devlet-ü milletin muha­
fazası uğurunda herbâr umum miUet-i Osma*
niyyenin her suretle hazır ve âmade bulunduk,
larını kemal-i şükranî-vü sadakatla arzeyleriz.
Sırb emaretinin düçar olduğu beliyye.i iğ-
tifâl akibet ahalisini enva’-ı perişanî-vü ıztıraba
giriftar etmiş olduğuna ve emaret-i mumaüey
ha memalik-i devlet-i âlİ5venin ecza.i mütem-
mimesinden olduğu gibi afv-ü eman-i hazret-i
padişahîlerine dehalet eylemiş idiğine mebnî bu .
kerre nail olduğu müsaadat-i celilej hazret-i
padişahîlerini eltafj sabıkaya bir nimet-ü ina-
yet-i lâhika bileceği ümidinde3dz.
Nutk-ı hümayun-i tacidarîlerinde hey’et-i
âcizanemize havale olunacağı irade buyurulan
Karadağ mes’elesine dair evrak vurüdünde
müzakerat.i muktazayesini bitta’cü hasıl ola­
cak kararın arzına müsaraat olunacağının be-
yaniyle beraber kanund esasi ahkâmına tatbi.
kan hukuk.ı mukaddese-i mülk-ü milletin te-
mami-i muhafazasını Meclis.i Meb’usan ile u-
mum hey’et-i Osmaniyan bil-ittihad nihayet-i
arzu ve hülâsa-i efkâr edinmiş olduğundan şim­
diden imasına mücaseret ederiz; ol vakit neti­
ce-! kararın arzına müsaraat kılınacaktır.
Ingiltere devleti ile düvel-i sairenin arzu­
ları üzerine mesail-i hazıra için Derseadette
teşkil olunan meclis-i mükâleme esnasında ah.
19-
kâm.i muahedat üe kavaid-i hukuk^ı düvel-ü
milele muvafık bir meslek.! hakkaniyyetkârane
ile istiklâl-i memleketi halelden vikayeye seza-
varî-i inayet buyurulduğu misilli badema dahi
işbu meslek-i mülûkânenin nokta-i nazar itti­
haz kılınacağı hakkında mazhar olduğumuz
vaad-ü tebşirat-i celile-i cenab.i mülûkâneleri
nTnırnı Osmanlılarca müstelzim.i enva’-ı şadü-
manî-vü mefharet olmuştur.
Devlet.! Osmaniyye her asırda ve her tür­
lü ahvalde muahedat.! mevcudeye cidden ria­
yet etmekle şöhret bulmuştur. Her zaman şu
tarik-ı müstakimde devam edecektir; bununla
beraber millet-i muazzama-i Osmaniyye tama-
mi-i istiklâl-i devleti her türlü vesail ile muha.
fazaya kaviyyen azmetmiş ve cümleten bu u-
ğurda can ve baş koymuş olduğuna şehadet e.
deriz. Hey’et-i Osmaniyyenin bekasına ü s s j
hakikî bir istiklâl hakk-ı mukaddesi, bir de ta-
mami.i mülk kavaid-i müsellemesidir. Burasını
ecnebî taarruzundan vikaye ve her türlü ta-
adiyattan muhafaza, hakk-ı insaniyettir..
işte, şu farizada milletimiz k a fa müsama.
ha edemediği cihetle umum mületin bu babda
olan niyyet ve temenniyyatını atabe-i bülend-
mertetae'i şehinşahîlerine kemal-i huzû’ üe arza
istical birle eda-i vecibe.! memuriyetimize mec­
bur bulunuyoruz. Bu babda devlet-i âliyyenin
ihtiyar buyurduğu uslûb-i harekette sebat ede­
ceğine dair taraf-i eşref.! şehüışahîlerinden
nail olduğumuz vaad-i âli-i can'bahş, kulub-i te.
baa-i sadıkayı ol mertebelerde ümid ve sürür
ile meşhûn eylemiştir ki bunun için arz.ı te­
şekkürü mahmedetin tekrarını kendimize veci-
be*-! mahsusa bilmişizdir.
Hukuk-ı milel-ü düvel kavaidi üe mukte.
zayat-i tabiat'i beşeriye icabmca padişah üe te­
baası arasında ve idare.! mülkiyenin suver-i i-
dare-i dâhiliyesi tafsilâtında müdahale'! ecne-
biyyeyi mütevekküen alellah k a f iyyen ve müt-
tehiden reddederiz.
Hey’et-i Meb’usan.! millet-i Osmaniyye
hakkında mebzul ve rayegân olan inayet'i ih-
san-i âl-ül.âl-i cenab-i mülûkânelerine cümleten
şu suretle arz-ı teşekkürü mahmedetle ba-ke-
mali huzû’ eda-i farize.i sıdk-ı ubûdiyete müca­
seret eylemiş olduğumuz muhat-üm'i kâinat-â,.
ra-yi cenab-i hilâfetpenahîleri buyuruldukta, ol
babda ve katibe-i ahvâlde emir ve ferman pa-
dişah'i farukî-şiyem ve şehinşah-i maalî-himem
efendimiz hazretlerininindir.
D EVR EM C İL D M İÇ TİM A M

ecııS"i meo usan

1293 =1877
abıt

Birinci İçtima
5 rebiuievvel 1294— 7 /2 0 mart 1293/1877

İÇİNDEKİLER:
Sa3nfa
Âza’mn and içmesi 22
 Birinci inikad***
5 Rebiulevvel 1294=7/20 mart 1293/1877
SALI

Reis: A H M E D V E F İK E FE N D İ

Dünkü salı günü M eclis-i U m um înin ayan Tahlifin sureti şudur;

ve m eUusan kısmı birinci defa olarak içtima
(Zat-i Hazret-i Padisahîye ve vatanıma sa­
eylediler.
dakat ve kanun-i esası afıkâmına ve uhdeme
Bu içtimada icra olunan kısmen usul~îi tevdi olunan vazifeye riayetle hilafından müca-
tahlif olup bunun icıası ziînmnda Zat~ı haz~ nebet eyliyeceğime kasem ederim.)
ret-i sadrıâzamî ile hariciye v e dahiliye > e M eclis-i m eb’u^anm usuhi tahlifi bu su­
bahriye v e adliye nazırları v e devletlû Kân i retle icra olunduktan sonra em r-i tahlife me­
paşa (rüsum at emini ) v e âmedi~i divan-ı hü~ m ur olan zevat-ı fih a m -ı müşarünileyhim
mayun atufetlû Mahmud B eyfen d i hazretleri hey’etçe üst katta ımki ayan dairesine giderek
mahsusen m eclis-i um um î dairesine azimet orada mecUs-i âyan azasınca dahi usuhi tah­
eylemişlerdir. lifi icra buyurmuşlardın
Y in e bu defaki içtimada meclis-i m eb’m a -
M eclis-i m eb’usan reisi atufetlû. Ahmed nın evvelce ilân edilmiş bulunan nizamnanuri
Vefik Efendi Hazretleri Dersaadetten m eb’ns dahilisinde tafsilâtı zikredildîği veçhile beş şu'
olan zevat meyanında dahil olduğu v e bununla b e-i m.üf rezesi dahi t)aksi?n v e tayin edilerek ba­
beraber M eclis-i m eb’usanın reisi dahi bulun­ dema içtinurı umum î için muayyen olan gün­
duğu cihetle- evvel emirde, kendileri tahlif edil­ lerden maada işbu hususî şubelerin içtimaına
mişler v e efendüi müşarünileyh hazretlerin­ mahsus günlerde âza buralarda hiliçtinm m e-
den sonra bilcüm le ayan yegân yegân m evk ri hamm-ı m em ureU ri üzerinde muhakemat-ı hu~
tahlifde ifa’i resm-i kasem etmişlerdir.*)( susiyyede bulunacaklardır.

( * ) Takvim-ı Vekayi S: 1868, 8 mart 1293

— 22 -
DEVRE: 1 CIL.D: 1 İÇTİMA: 2

Meclis-ı meb’usan
1293=1877
Zabıt Ceridesi

ikinci içtima
6 rebiulevvel 1294=rr-.8/21 mart 1293/1877

İÇİNDEKİLER
Sayıfa
1— Seçimler:
(kinci reis ve kâtiblerin seçimi
2— Müzakere edilen maddeler:
Dahilî nizamname 23
 i Kk i n c ı In ıka
6 rebiulevvel 1294=8/21 mart 1293/1877
ÇARŞAM BA

Reis: A H M E D V E F İK E FE N D İ

D ü nkü çarşamba günü m eclis'i m eVusan
ikinci defa olarcdi içtima eyledi.
B u içtimada meclis için bir reis-i sani ile
bir de azalann kendileri içinden ba§kâtib ve
kâtib'i sani intihabına §üru olundu
R eis'i meclis atufetlû Ahmed Vefik E fe n -
di hazretleri §u maksadı azaya arzeyledikte:
Meb’usandan birisi — Efendim, bunu gü­
zelce anhyamadık. İkinci reis kanun mucibince
mi olacak, yoksa başka talimat var da o talimat
üzerine mi hareket edeceğiz.
Demesiyle, reis efendi hazretleri dahi (Bu.
nu dahilî nizamname mucebince icra edecekle,
ri) ni beyan buyurdular.
R eis'i sani ile kâtıblerin em r-i intihabında
azanın âra-i mahsusasına müracaat edilerek
herkes kendi re’yini bir kâğıda yazıp reis efen­
di hazretlerine ita eylemişlerdir.
Bundan sonra R eis efendi:
~ Yarınki gün müzakerat-ı âleniyye başh-
/acak. Saat beşte umumen cümlemiz burada
mevcud bulunmalıyız. Bugün azadan üç kişi i-
■«insiz olarak burada değildir. B u ise nizamında
dahil değildir; çünkü nizamname mesağ verir
ki mezun olmaları icab edenler akşamdan kay­
dolunsunlar; kezalik nizam iktizasınca herkes,
söyliyeceği var ise ihtar ederek riyaset tarafın­
dan 5lra ile kaydolunur. İsmi çağırıldığı vakit
söz söyler izinsiz söz söylemek caiz değildir.
Yine nizamnamesine bakarız.
Demiş ve salı gününden verilen karar üze'
rm ^ nizamname tekrar okunmuştur.
Nizamname okunduktan sonra r'eis efendi:
(Bu nizamnameye itirazı olanlar ver ise itira-
zatmı daha bugünden kaleme alarak yannki
meclis-i alenide okunmasını ve daima her aza
söyliyeceği sözleri evvelce tertib ederek badehu
arzetmesi)rei dermiyan eyledi.
Hasılı bu defaki içtimada b ir müzakere ve
mühahasa cereyan etm eyip işbu parşembe gü­
nü akdedilecek meclis-i alenide mseydan-i m ü­
zakereye konulacak olan mevaddın tertibiyle
biViştigal meclise hitam verilmiştir.

>*) Takvim-i Vekai S. 1869, 9 mart 1293

— 24 -
DEVRE: 1 CİLD :1 İÇTİMA: 3

Meclis-i meb’usan
1293=1877
Zabit Ceridesi

üçüncü içtima
7 rebiullevvel 1294=10/23 mart 1293/1877

İÇİNDEKİLER
Sayıfa
1— Müzakere edilen maddeler:
Dahilî nizamname müzakeresi İ26'İ29
 ü ç ü n c ü inikad^*^
7 rebiulevvel 1204=10/23 mart 1293/1877
PE R ŞE M B E

Reis: A H M E D V E F İK E FE N D İ

E vvelce beyan olunduğu veçhile h ey'et-i
m e b ’usan perşemhe günü üçüncü defa olmak
üzere suret'i âleniyyede [akd'i en cüm en'i meş­
veret eylemiştir.
B ir gün evvel tevzi olunan duhuliye bi­
letleri ile ayandan, süferadan, şehir m üntehib-
lerinden, havastan, gazetecilerden ve avamdan
bir hayli zevat m evcud olup, vükelâdan dahi
zat'i hazret-i sadnâzamî, dahiliye nazırı devlet-
lû Cevdet paşa^ rüsumat em ini devtetlû Kâni pa
Ş®» M a liye nazırı dvletlû Yusuf paşa hazeratı
ile âmedi-i divan-ı hümayun latufetlû Mahmud
Beyfendi, ayandan dahi devletlû R'za paşa haz­
retleri mevaki-i mahsusalannda bulundular.
D A H İL Î N İZ A M N A M E
Müzakerata saat altıya on kalarak müba­
şeret olunup çarşamba günü ekseriyyetn âra
ilS İ,**} tayin olunan reis-i evvel ile kâtiblerin
esamisini m übeyyin mazbata kıtdet otundu. O
günkü içtimada verilen karar mucebince nizam
name-i dahilînin kıraeti reis tarafından bittek-
lif ilk üç maddesi kıraet olundukta reis bu
maddeler üzerine beyan-ı mütalea edeceğini
çarşamba günü deftere kaydettiren zevatın i-
simlerini istedi. E vvelâ isini muharrer olan
Yusuf Ziya Efendi (Kudüs) — (K ü r s H hi­
tabete çıkarak) Efendiler, padişahımızın ih­
sanı olan kanun-i esasî mucebince şu mecliste
bulunan meb’uslar yalnız kendi memleketlerinin
( * ) Takvim-i Vekai, S: 1870, 12 mart 1293
( * * ) Şubelerde. H. T. ÜS
meb’usları değil, bütün memalikin meb’usları-
dır. Nizamname-i dahilide şube reisleri ile resi-i
sanilerinin en müsinlerden intihabı lâzımgele-
ceği zikredildi. Ben buna itiraz ederim, çünkü
bizde ihtiyarların ekserisi riyaset hizmetini ifa
edemez. Gençlerimiz mekteb gördüklerinden
her şeyi bilirler. Meb’usu olduğum Kudüs san­
cağında yüz jdrmi bin nüfus vardır. Görmüşüm
ki ekser erbab-ı istidad gençlerdendir. Bunun i-
çin en müsinni yerine, en dirayetlisi
diye yazılmalı. Bir de gelecek sene âzanın terce-
me-i hali yazılıp herkes meclise girmeden oku­
malı; çünkü şimdi birbirimizi bilmediğimizden
intibahlar alelâmya oluyor. Hepimiz birbirimizi
bilelim, iktidar lâzım, sin lâzım değil; mukte­
dir olduktan sonra kâfidir ( * ).
Bir de nizamnamede kitabet hizmetini sin-
nen en küçüğü ifa edeceği müsarrah olup kita­
beti sinnen en küçüğü ifa edeceğine en mukte­
diri etsin.
Benim ikinci itirazım da budur ki; beş şube
nin ne ile meşgul olacağı tayin edilmeli, azası
kura ile intihab olunacağına, terceme-i hal yapı­
lır ise âzanm iktidarı anlaşılacağından her şu­
benin meşguliyyetine göre aza intihab etmeli.
(* )Y u s ııf Ziya Efendi kürsi-i hitabette ilk defa o
larak nutka agaz ile reis ve reis-i sanilerin en müJ
sin olanlardan intihabına itiraz eyledi; “şimdiki bal.
de ihtiyarlarımızın en çoğu efkâr-i âtika erbabın­
dan ve bir heyet-i mab’usana riyaset için gayri müs,
teid takımından bulunduğu ve fik ir j hürriyet ve
kanun-i esasî taraftarlığı ise aglebiyyet ve belki u,
mumiyyetle genç takımda görüldüğü beyaniyle ri­
yasetler için en müsinn lâfzı yerine en dirayetli lâf­
zının istimalini tavsiye eyledi. -U ss.i tnkılâb, S.231

— 2®
 i: 3 10/23 m art 1293/1877
Tüccarın, ticaret ve zürraın ziraat işine bakma,
sı gibi.
Dedi.
Reis Efendi Bu nutka cevaben nutuk e-
decek var mıdır?
D eyin ce:
Rasim Bey (Edirne) — (K ıy a m i le ) Her
meb’usu elli bin kişi intihab ediyor, bunun için
ihtiyarlara iktidarsız nazariyle bakılmak müsel­
lem değildir. Çünkü ihtiyarlar da dahi iktidarlı
olanlar vardır.
Badehu:
Ahmed Efendi(Aydm ) — (k ıy a m ile ') Şube­
leri beşe hasretmek azdır. Zira aza pek çok ola­
cağından her şubeye çok aza isabet eder. Şube­
lerin vazifelerini tayine dahi hacet yoktur, zi­
ra şubelere ietima-ı umumînin kendilerine ha­
vale edeceği her işe bakacağından mesalihi ta­
yin lâzımgelmez.
Dedi.
Reis Efendi — Şube reislerinin iktidarını
düşünmek lâzımgelmez; çünkü nizam her va­
zifeyi tayin ediyor. îşi hey’et ve şube görecek,
reisi yalnız delâlette bulunacak.
Dedi.
Hüdaverdi Ohannes Efendi (İstanbul) —
(kıyam ederek)Ehl-i iktidarı arıyacak olsak va­
kit zayi edeceğimizden bu bendin ibkasını reca
ederim.
Ded.i.
Rasim Bey (Edim e)-—Dört sene sonra ge­
lecek meb’üslarm hepsi okumak yazmak bilme­
leri nizam iktizasından olduğundan Ziya Efen­
dinin itirazını ben dahi cerhederim.
Deyip,
Bahaeddin Efendi (Bursa) — Rif-i
yaset ve sair hidematı ifaya memur küçük me­
mur da bulunur.
Dedi.
Reis Efendi — (m üzakereyi cerrıile) Hu
nizamlar memleketimizde gûyâ yüz ynldanberi
müesses gibi kaleme alınmıştır. Bizce kapıdan
giren âzanın cümlesi iktidarca müsavi görünür.
Bunun için aza riyasete kimi intihab eder ise o
adam iyidir. En ihtiyar demekten mürad inti­
hab hususnda izae-i evkat olmamak içindir. Rei­
sin işi nizamda muayyen olmadığından iktidarı­
nı düşünmek pek de mühim değildir. Kâtibler
ise en genç olmak lâzımgelir. Vazifeleri de ka­
leme almcak şeylere nezaretten ibarettir. B u ­
- 27
C: 1
nun için ben bu ibarede mahzur görmem. Icab
eder ise ekseriyete müracaat ederim. Hacet
var mıdır? Yoksa öyle kalsın mı?
Dm eleri iieıdne, bir iki ki§i ekseriyete
müracaatı rey ettiler ise de,
Azadan bir çoğu — Böyle kalsın!
Dedi.
Reis Efendi — Şube reisleriyle sanilerinin
mutlaka ihtiyarladan olması ekseriyetle ka­
bul olduğunu ilân ederim.
Deyip, şubeler hakkında bervech-i âti iza­
hatı verd i:
Reis Efendi — Şubeler her işi taksim için
değildir, içtima-ı umumîde üç jniz kişi bir kâğı­
da yaklaşamazlar; binaenaleyh bir iş evvelâ bi­
rinci şubeye verildikten sonra İkinciye ve üçün-
cüye... hasılı hepsine verilir. Bu suretle yine her
işi âzanın hepsi görmüş olur. Nizamnamenin alt
tarafında buna dair sarahat vardır.
Manok Karaca Efendi (Haleb) — (izahat
taleb ederek)Du intihab işleri için yapılacak ka­
nunları biz mi yapacağız, yoksa hazır var mı ?
Dem esi üzerine:
Reis Efendi — O kanunlann hazırları da
vardır. Burada yapılacakları da vardır. Olanları
tedkik, olmiyanları tanzim bize aiddir. Hatt-ı
hümayunda tasrih buyurulduğu üzere intihab
kanunlarını tanzim edeceğiz.
Dediler.
^‘Dördüncü madde evrakın ihzarı hakkında
olmakla bunun için faskı mahsus tertibine ek~
ekseriyetle karar verildi”
Nizamname-i dahilînin 5 inci maddesinde
m elıus olanlar kabul olunmazlarsa yerine di­
ğerlerinin intihab olunması kaydı üzerine:
Mustafa Bey (Yanya) — Tekrar^intihab
edilmesinden yeniden gene intihab anlaşılıyor;
çünkü bizde demiryol arabaları olmadığından
halk her vakit toplanıp intihab edemezler.
Diye (B u halde birinci meb’us kabul ohm-
maz ise memleketinde ikinci ekseriyyet kazana­
nın kabul olunmasını ve tekrar intihâba hacet
kalmamasını ve nizamın ona göre tashih Olun­
ması) jı ı taleb eyledi. Meclis tarafından dahi
kabule §ayan olmiyan m eb’usun yerine diğeri­
nin intihabı müzakeresi sonraya tehir edildi.
B unun üzerine:
Rupen Efendi (E dirn e).— intihab kanunu
icabmca yapılmıştır.(*)
(* ) (Meclis-i Meb’usan),
 i: 3 10/23 mart 1293/1877
Dermekle;
Mustafa Bey — O kanun görülür ve ihti­
yaca kâfi bulunur ise itirazımı geri alırım.
Dedi.
Manok Karaca Efendi (Haleb) — Eğer bi­
rinci meb’us kabul olunmadığı zaman yerine i-
kincisi kabul olunursa o halde ikinci ekseriy-
yet kazananlar birinciyi düşürmek için daima
ifsad ederler.
Dedi.
Azadan birisi — Kabul olunmiyan meb’us
adem-i kabulünün sebebini sormağa haklı olup
olmıyacağı
nı sual etmesi üzerine;
Reis Efendi —- Bunu kanun bilir, biz bilme­
yiz; biz karışmayız. Elbette kanun esbabını
gösterir.
Cevabını verdi.
Rupen Efendi (Edirne) — Belki halk, yine
eski ettikleri zatı intihab ederler; bunun için bu
maddenin tashihi lâzımdır.
D e y ip ;
Reis Efendi — Bu mes’elede iki mülâhaza
vardır. Birisi, mademki mükemmel intihab ni­
zamı yapılacak, bu müzakereyi o zamana tehir
etmek; İkincisi şimdi müzakere eylemek.
Birinci mülâhaza bana kalırsa usule daha
muvafıktır. Ekseriyet ne der? Kanun geldiği
zaman mı, şimdi mi ?
D iye süâl etmesi üzerine ekserüyet hanım
geldiği zamanı re’yeyledi-
Hüdaverdi Ohannes Efendi (İstanbul) —
4 nefer kâtibden başka kestör tasdn olunması
nı teklif etti.
Reis E fe n d i — Bunların dün icra edildiğini
ve şu halde matlûb olan şey bunların vezaifini
mübeyyin>bir kaç fasıldan ibaret bir nizamname
yapılması olacağından her şubede ikişer kişi
tefrik olunarak bu nizamı kaleme alması ve
içtima-ı umumîde müzakere edilmesini Uyan
eyledi ve buna dahi ekseriyet hasıl oldu.
Ahmed Efendi (Aydın) — Şube reislerinin
intihabı bir günde olmasın. Buna bir müddet
vazolünsun; çünkü birbirimizi derakab öğrene-
meyiz. O vakite kadar meclis. muvakkat reis
marifetiyle idare olunsun.
• Dedikte:
: Reis Efendi — Asıl hizam iktizasınca üçer
namzed intihab edUecek, her reis ve reis vekili
için üçer. İşbu müntehab namzedlerin içinde
28
C: 1
üç encümenden dahi adam bulunacağından â-
zanın bunları tanıması lâzımgelir.
Diyerek nizamın bu kıtası ibka edilip edik
memek suretini ekseriyyetten süâl ile ekseri­
yet ibkasına karar verdi.
Nizamnamenin 14 üncü maddesi üzerine
(Şubelerde verilecek kararların zabtolunacak-
ları mazbatalarda aza-i mevcudenin yalnız ade­
di yazılmak) kararına azadan birisi itirazla;
(isimleri dahi yazılması) nı re’yeyledi. Ekse­
riyete müracaatla bazıları bu re’yi tasvib e y
lediler ise de nihayet esaminin tasrih olunma­
masında ekseriyyet hasıl oldu.
Hüdaverdi Ohannes Efendi (İstanbul) —
(Nizamın 20inci maddesinde şubelerin iki ayda
bir tecdidi ve beherinin onar azadan mürekkeb
iki encümene tefriki) hususu üzerine izahat is­
tedi.
Ziya Efendi (Kudüs) — Encümenler için
on kişi azdır. Memalik-i şahanede vilâyet çok­
tur. Onun İçin herkes her vilâyetin ahvalini
bilmez. Encümenlerde çok adam olur ise her vi­
lâyetten adam bulunmuş olur.
Dem esiyle;
Rasim Efendi (Edirne) — Şubelerde bakı­
lacak iş davaya ve verilecek arzuhallere filâna
aiddir. Vilâyatın ve ahalinin ahvalini bilmeye
hacet yoktur.
Dedi.
Ahmed Efendi (lızmir) — Bu zaten 16 ncı
bendde musarrah olup aza on da olur, on beş de
olur, tasrihe hacet görmem.
Dedi.
Ekseriyete müracaat olundukta hacet gö-
rülemdyeceğine karar verildi.
Nizamnamedeki (bir meb’usun iki encü­
mene aza olduktan sonra bir üçüncü encümene
aza olamıyacağı) fıkrası üzerine izah istediler.
Reis — Üçüncüye dahi âza olmamasından
maksad eşgalin adem-i tekessürü olduğundan
bahisle izah verdi.
Nizam ın ilk üç faslı okunup bittikten son­
ra.
Reis Efendi ■— Şu üç fasıl içinde yalnız
kâtiblerin genç olmayıp gençlerden olması su­
retinden ibaret bir tashihten maada sair ah­
kâmı kabul olunup olunmadığını süâl eyledikte,
u m u m en l^sbu l)ceva bı verildi.28inci maddede
(Hey’et-i mub’usana arzolunan veyahud tan­
zim veya tadili teklif edilen kanunlar reddedil­
~
 i: 3 10/23 mart 1293/1877 C: 1

dikten sonra bir daha mevki-i müzakereye ko­ Reis Efendi — Herkes reisten ruhsat ala­
nulması için iki ay,mürûru lâzımgeleceği) fık ­ rak ertesi günü bu babda söz söyliyebilecek.

rası üzerine I Dedi.

Ahmed Efendi (İzm ir) — 28inci madde i- Hüsnü Efendi (H aleb) — Bu sözün bend-i
yice anlaşılamadı. Reddolunan bir kanun iki ay­ mezkûre ilâvesi lâzımdır.
dan evvek tekrar mevki-i müzakereye konula­ Dedi ise de alt tarafındaki bend, bu mes’e-
maz, diyor. leyi izah He (Davet olunan vükelâdan alınacak
cevab badehü mecliste müzakereye konulacağı)
Dem esi üzerine arada cereyan eden müza-
m gösterdiğinden v e o halde herkes rey’ini v e ­
kerattan sonra:
Reis Efendi — Bundan maksad bugün red­ rebileceğinden bu izaha hacet olmadığına ek~
dolunan bir şey yann tekrar müzakereye konul- seriyetle karar verild i; maahaza nizamın ilk
mayıp, aradan biraz vakit geçmesinden ibaret­ dört faslı kabul olunduğu halde §u fıkranın
tir. bir daha tedkiki için besinci faslı içtima-ı âti­
D e d i; ve bu izah üzerine ekseriyete ka­ ye t e r k o lu n d u i* * * ).
naat geldi. Saat yedi buçuğa geldikte, müzakere-i âle-
Hüdaverdi Ohannes Efendi (İstanbul) — niyyeye hitam verilerek badehu meclis müza­
Bu babda iki ay münasibdir. kere-i hafiyyesine §uru eyledi.
Dedi.
Nizam ın besinci babında (Vükelâ-i devlet­
ten birinin bazı istizah için hey’et-i meb’usana
davet olunması meb’usandan birisi tarafından
teklif edildikte hey’etçe bu teklif baddettensib
o vekile tezkere yazılacağı) mes’elesi^ üzeri­
ne (O tezkerede hangi maddeden dolasn da­
vet olunduğu izah edilmek mukayyed ise de i-
zah edilmemesi) Nafi Efendi (H aleb) tarafın­
dan re’yedildi.
Nafi Efendi (Haleb) — Tezkerede izah-ı
madde olunmamahdır. Çünkü gelecek zat veya
vekili söyliyeceği sözü evvelce hazırlamış olur.
Demi§ ise d e ;
Reis Efendi — Vakit zayi etmemek içindir;
bunda bir beis yoktur.
D e m e s iy le (* ) ekseriyet tarafından iza-
h -ı madde olunması sureti harar verildi.
Nizam ın meclise davet olunan vükelânın
vereceği cevaba yalnız kendisini davet teklifini Burası (V a k it) in 502 sayı ve 11 mart
eden meb’us mukabele edip meb’usan-i saire, 1293 tarihli nüshasından şöyle hülâsa edilmiştir:
“Otuzuncu madde üzerine İstanbul meb’usanın-
nin mukabele edememesi) /ıfemsıC**) üzerine,
dan Allahverdi zade Ohannes efendi (Vükelâdan is-
Mustafa Bey (Yanya) — Vükelâdan biri­ fitsar olunacak madde üzerine) esna-i istizahta me-
nin, izahat alınmak üzere celbolunmasını teklif b ’usandan birinin hatırına hir şey gelirse Mecli-i
eden adam mı, yalnız o zat, geldiği zaman söz Meb’usana davet olunmuş olan vükelâdan o
söyliyecek, yoksa sairleri de mi? zata bazı maddelerin kühn ve keyfiyyetini meb’u-
sînden sairi dahi süâl etmeklik salâhiyyeti) şu ben­
Dem esi üzerine, sair m eb’usanın dahi söy- de ilâve olunmasını irad ve beyan eylemiş ise de:
liyebilmesi ve söyliyememesi hakkında bir kaç Reis Efendi — Bu maddeye ilâve olunacak o i-
söz teatisinden v e fıkra-i mezkûrenin kıraatin­ bareyi bir kâğıda yazın da müzakere edelim.
den sonra: Dedi. Burası diğer müzakereye talik olunarak
saat dahi yedi buçuğa gelmekle müzakere-i husu-
('*) Meclis.i Meb’usan adlı eser. • siyyeye başlamak üzere hey’et teneffüs dairelerine
(* * )30 uncu madde. Meclis-i meb’usan dağıldılar.

29
DEVRE: 1 CİLD: 1 İÇTİMA: 4

Meclis-i meb’usan
1293= 1877
Zabıt ceridesi

Dördüncü içtima
8 rebiulevvel 1294=12/24 mart 1293/1877

İÇİNDEKİLER
Sayıfa
1— Riyasetin hey’eti umumiye maruzatı
Meclisin tatil günleri 32
2~Müzakere olunan maddeler:
Dahilî nizamname müzakeresi 32-33
 Dörd uncu mıikad^*(*)\
8 rebiulevvel 1294^—12/24 mart 1293/1877
C U M A R T E Sİ

Reis: AHM ED VEFİK EFENDİ

D ünkü içtima hey e f i m eb’usan reisi atu-
fetlû Ahmed Vefik Efendi hazretlerinin taht-ı
r i y a s e t l e r i n d e v u k u bulmuştur.
E vvelem ird evvelki içtimari hafide tatil
eyyamına dcdr sebkat eden müzakerenin maz­
batası okundu. (Reis Efendi evvel-1 emirde ta.
tile razı olmadığı halde yalnız cuma günü tati­
le muvafakat gösterdiği, fakat ekseriyyet-i â-
ra ile pazarın dahi tatilde dahil olduğu) Hân kı­
lındı.
Reis Efendi (Azadan üç zatın şubelerde
meşgul ve üç zatm mezun ve diğer üçünün da­
hi namizaç bulunduğu) nu beyan ederek b u ­
günkü ba b-ı müzakereyi kü§ad eyledi.
Vasilâki Efendi (İstanbul) — Bir işimiz
olduğu, yahud hasta bulunduğumuz zaman ruh­
sat almak lâzım mı?
Süâlini irad etmesi üzerine:
Reis Efendi — Bunun nizamnamede mu-
sarrah olduğunu,
Vasilâki Bey (istanbu) — Nizamnamenin
daha orası gelmediğini.
Reis Efendi; Nizamnamenin orası oku­
nup da (tadil veya ibka edileceği zamana kadar
fıkra-i mezkûrenin lâzimül’itâa olacağı) nı
b U ’itiyan, ekseriyet dahi buna karca- verdi.
Reis Efendi — Şimdi nizamnamenin alt ta­
rafını okuyalım. Aza-i kiram hatıra gelen şey­
leri zabtetsinler. Nutuk istiyenler, ileriki içti-
ma-ı âlenîde irad-ı nutk için hazırlansınlar.
Dedi.
Azadan birisi — Şimdi okunan mazbata, ev­
( * ) Takvim-i Vekai, S: 1871,
( * * ) Hafi olarak. — ^Vakit Gazetesi-
velki içtimain yalnız kısm-ı hafisi mazbatası­
dır; alenisinin mazbatası okunmiyacak mı ?
Dem esi üzerine:
Reis Efendi — (Onun dahi sonra okuna­
cağı)/u beyan eyledi.
Altıncı faslın 32 inci maddesinden bed
ile nizamname okunmağa banladı. B u fasıl v ü -
kelâ-i devlet hakkında m esuliyeti müstelzim
olacak şikâyet bahsi olup (Böyle bir teklif han.
gi şubeye aid olacağı bilmüzakere oraya gönde­
rileceği) fıkrası üzerine:
Azadan birisi — Şubeye mi, yoksa encüme­
ne mi gönderilecek?
Süâlini irad v e Rsis Efendi tarafından:
(Şubeye gönderilecek) cevabı üzerine:
Azadan biri — Şubelerin ayrı ayrı memu­
riyetleri var mıdır?
D iy e ikinci süâli dermiyan eyledikte;
Reis Efendi — Hasar, hangisine münasib
«olacağı kararlaşacak ve ondan sonra birer bi­
ter şubelerin hepsinden geçecek.
Dedi.
Nizam ın 23 üncü maddesinden 40 inci
maddesine kadar mevaddı sırasiyle okundu.
Bunlar içinde yalnız (R eis) lâfzının (Maka-
hı-r riyaset) Hiye tashihinden ibaret bir eksik­
lik görüldü.
43üncü bandde (bazı mevadd-ı mühim-
me-vü müstacelenin müzakeresi yalnız bir de­
fada hitam bulması lâzımgeleceği) mes’elesi
üzerine azadan birisi söz isteyip Herki içtimar
da nutketmesi için kaydolundu.
44üncü madde üzerine dahi Kudüs m eb’u-
su Yuzuf Ziya Efendi nutuk istedi v e kaydo-

~ 32 -
 12/24 mart 1293/1877
lundu.
45 inci ve 46 n cı ve 47 nci maddeler o~
kundukta: (Meclis-i meb’usana verilecek arzu­
haller üç kısma taksim olunacağı) fıkrası ü ze'
rine aZadan bir kaçı istizah eylediklerinde, su~
ret-i istizahları (vükelâya tebliğe şayan olmı-
yan arzuhallerin ne gibi şeyler olacağı) kaziy-
yesinden ibaret idi.
Y in e âza meyanından (Bunların kanun-i
esasiye muhalif Veyahud sair mahalle takdimi
lâzımgelirken hey’et-i meb’usana takdim olun­
muş arzuhaller demek olacağı) nı irad edenler
bulundu.
B u n u takiben (Zikrolunan arzuhaller yal­
nız havale edilmekle mi iktifa olunacağı veya­
hud bir de karar verilip verilemiyeceği) dernıi-
yan edildi.
Reis Efendi (İstek edenlerin nutuk için
kaydolunmaları) m teklif etmekle, Dersaadet
nıeö’Msu Vasilâki Bey j/g meb’usu Manok
Karaca Efendi kaydolundutar.
49 uncu v e 50 inci maddelerde (Vükelân
devletten edilecek süâllere on güne kadar cevab
verilmezse taraf-ı riyasetten istical edileceği)
fıkrasına Konya meb’usu Simonaki Efendi iti­
razı olduğundan bahisle defterine ismini k a y
dettirdi; ve âzadan Aydın meb’usu Rakim (*)
Bey dahi mumaileyhe peyrev oldu.
Şu aralık:
Reis Efendi — Hey’et-i meb’üsanın işi bu
nizam ile sürüyeceğinden bahisle bunlara gü­
zelce dikkat olunması
nv tavsiye eyledi.
10 uncu fasla kadar olan bendlere hiç bir
şey denilmeyip onuncu fasılda aranın suret-i
istihsaline dair olan 58 ve 59 uncu bendler ür
zerine Sunyeden İMikoIâki Efendi nutuk istedi.
ö lin ci maddede (Bir mes’elenin ya lehine
veya aleyhine rey verenlerin isimleri resmî ga­
zeteye darc ile ilân kılmacığı) nıes’elesi, reis
efendi hazretleri tarafından tekrar bittefhim
hey’etin reyi soruldukta kabul cevabı verilip:
Reis Efendi — Bu halde gelecek mecliste
herkes ismini yazsın. Bunları kırmızı veya be­
yaz kâğıd üzerine bastıralım. Rey-i alenî bun­
larla verilecektir. İcabına göre herkes ismini
keser, verir.
(* ) “Rağıb” olacak H. T. Us
- 33
Û: 1
Dedi.
H i n c i fasıl meclis müzaheratının sU refi
akdi olup.
Reis Efendi — Dünkü mecliste kestörler
yani idare memurlarının vazifelerini mübeyyin
bir şey kaleme alınsın, demiştik; onu buraya
dercedeceğiz.
Dedi.
84 üncü maddede (Mecliste gürültü olur­
sa icabına göre bir saat tatil olunup ondan son­
ra gürültü tekerrür ederse o gün tatil edileceği)
fıkrası üzerine:
Reis Efendi — İnşaallah, biz bunları gör­
meyiz'..
Dem esi üzerine:
Umum aza —■ İnşallah, İnşallah!
D iye mecliste o gibi gürültülerin vukua
gebniyeceğini temin eylediler. Y in e bu arada;
(R er mecliste müzakereye konulacak olan me-
vs.d evvelce bir levhaya yazılması ve resmî ga­
zete ile ilân edilmesi) fıkrası üzerine:
Reis Efendi — Bana kalırsa bu on sene
sonraya kalır; maahaza bunu ayrıca bir şubede
bakalım.
D edi ve ittifak-ı âm o merkezde hnsil
oldu.
B u içtknada nizamın 88 inci maddesine
kadar okunarak;
Reis Efendi Biz bunları üç çeyrek saat­
te yalnız okuduk. Önümüzdeki mecliste müza­
keresi ancak on dört çeyrekte biter; binaen,
aleyh burada kalalım.
Dedi.
Ve evvelki meclis~i alînin mazbatası o-
kundu.
Mazbatan mezkûrede (Meclise davet olu­
nan vükelâya yalnız o teklifi eden meb’üsun
mukabele edip sairlerinin edememesi) fıkrası
kati’yyen kararlaştırılmak üzere bir diğer içti
maa tehir edilmiş iken nasılsa kararlaşmış gibi
gösterildiğinden,
Yenişehirli zade Ahmed Efendi (İz m ir))—
Biz buna kabul yüzü göstermedik.
Dem esiyle kendisine dahi bir takım işti-
râk edenler bulunduğundan nizamın bu fıkra­
sı için suret'i tashihi havi yapılacak lâyihalar
üzerine tashih keyfiyeti gene derdest bırakıl-
dı.Saat yediyi çeyrek geçerek meclise hitam
verildi. .
DEVRE: 1 C İLD :1 İÇTİMA: 5

Meclis-i meb’usan
129 3 = 18 7 7
!abıt ceridesi

Beşinci içtima
11 rebiulevvel 1294=.13/26 mart 1293/1877

İÇİNDEKİLER
Sayıfa
1— Gelen evrak 36
2— Müzakere olunan maddeler;
Dahilî nizamname 36.41
 îeşinci
11 rebiulevvel 1294=13/25 mart 1293/1877
PAZARTESİ

Reis: A H M ED V E F İK E FE N D İ

Atu fetlâ Ahmed Vefik EfSndi hazretleri
nin riyaseti tahtında meclis bugün saat altıda
küşad olunarak evvel-i emrde geçenki içtimain
mazbatası kâtib-i resmî ve H a leb mieVusu
Cabirî Zade Nafi efendi tarafından, kiralat
olundu.
, G ELEN E V R A K
Reis — Bu mazbataya dair bir mülâhaza
var mı? Beyan olunsun.
Mazbata hakkında diyecek bir §ey olma­
dığı h e y e t tarafından beyan edildi.
Reis — Madde beyaniyle §ayan-ı istima
olan arzuhallerden bugün iki dane zuhûr etti.
Bunları Arzuhal Encümeninize havale eder
misiniz ?
Hey’et — Evet.
Reis — Bir de telegram vardır. Maslahat
üzerine olduğu için o da arzuhal demektir.
Bunu da şubeye havale ediyorum. Malûmunuz
olsun da ona göre kaydedilsin.
Hey’et — Evet.
D A H İL Î N İZ A M N A M E N İN M Ü ZA K E R E Sİ
Reis — Tertib-i müzakerat ıktizasmca
beşinci faslın ikinci müzakeresi olacak.
B u n u n üzerine flasl-ı mezkûr tekrar o~
kımdu. M es’ele istizah için H e y ’et-i M e b ’usar
na davet olunacak vükelâya yalnız davet tek­
lifini eden zatın cevab verm esi ve M e b ’usan~ı
sairenin mukabeleye hakkı olamaması kazi­
36
yesidir. B u b'abda Sebuh efendi makale~i ati~
yeyi irad eyledi: <
“İzahat üzerine sair meb’usun cevab ver­
meye hakkı yok denilmiş ise de mevadd-i âti-
yede vükelâdan alınacak izahat üzerine reye
müracaat olunacağı yazılmış. Bu rey biraz i-
zah ister. Reye müracaattan evvel mevki-i mü­
zakereye konulacağı yazılsa kifayet eyler.”
Bahaeddin Efendi (Bursa) — A lt tarafın­
daki izahat kâfidir.
Yenişehirlizade Ahmed efendi (İz m ir) — Otu­
zuncu m3.dde için bir şey ilâvesi evvelki içti-
rnaımızda mukarrer idi. Hattâ mazbatada seh­
ven kaydolunmamış idüginden sonra tashih e-
dildi.Ben yine o fikirdeyim ki, buraya davet olu­
nacak Vükelâya söz söylemekten sair meb’u-
san dahi mahrum olmamalı. Herkes söylemeli.
Aşağıdaki izahat kâfi görülemiyor.
Birisi — izahat kâfidir. Sair meb’usanın
söyliyeceği ve soracağı bir şey varsa onu ayrı­
ca bir istizah gibi terviç edebilir.
Diğer birisi — Bence o kâfidir. Alınacak
izahat dinlenir. Badehu tarafeynden işitilen
sözler mevki-i müzakereye konulur.
B u madde üzerine her taraftan Nizamda
olan izahatın kâfi olduğuna veya olmadığına
dair bir kaç söz teati edildi. Her meb’usa hak.
k-î süâl verilir ise o halde vükelâdan bir za­
tın koca bir hey’etle mukabele etmesi lâzım -
geleceği ve bu ise işin uzayıp gitmesini istil­
zam eyliyeciği, sö^'k indi. Meb’usiardan birisi
eğer sair azanın soracakları şeyler muhtasar
olursa süalinde bir beis olmadığını ve yalnız(*)
( * ) Takvim-i Vakayi S. 1872.
 1: 5 13/25 mart 1293/1877
uzun uzadıya isticvaba müsaade edilmemesi
lâzımğeleceği^i dermiyan etti.
Reis efendi — Ben de bir meb’us sıfatiyle
kendi reyimi arzedeyim. Bu nizamlar bir za­
man için masnu olmayup hükmü her zaman
cari olacaktır. Binaenaleyh ona göre düşünü­
lerek yapılmıştır. Meb’uslardan birisi vükelâ­
dan istizah edeceği mevaddı elbette evvelce dü­
şünmüş ve istizahat-i lâzimeyi mütalea eyle,
miştir. îş oyuncak değildir. Binaenaleyh benim
reyim Sebuh efendinin reyi gibidir. Eğer ba-
delmüzakere tashih edilir ise kâfidir. Nizam
bir kerre kullanılmakla bitmiyecek. Vükelâdan
daha başka sual olunacak şeyler olur ise yine
o nizam iktizasınca başkaca sorarlar. Zaten
bu gizli bir şey değil ya, vükelânın vereceği ce-
vab İlk teklifi eden zatın kendi itikadınca kâfi
olur ise ne âlâ. Olmazsa yine sual olunabilir.
i?dis efendi bu kelâmdan sonra reyi u-
mumîye müracaatla kendi reyini tastik edenler
ekser olduğu görüldü ise de Yenişehirli zade
Ahmed Efendi itirazda İsrar ile re'y~l hafi ta~
lebinde bulunduğundan keyfiyet ilerde müza­
kere edilmek üzere kaydolundu.
Nizam ın otuz ikinci maddesinde vükelân
Devletten bir zat hakkında nbes’uliyeti müs-
telzim olacak şikâyat m eb’usan tarafından
arz ve vekil-i müşarünileyh isticvah edildikte
vereceği izahat üzerine muhakeme talebini
m ü ş ir mazbata tanzimi sülüsan-ı ekseriyyet-i
ara ile kararlaşacağı fıkrası üzeirıne reis efen­
di su sözü söyledi: “İşte bu bend deminki isti­
zah bendinin bir kat daha tafsili demektir. E-
ğer dediğiniz gibi madde yalnız istizah ve is-
ticvab ile bitecek değil ise bu bende müracaat
olunur. Bu bend evvelkinin mükemmelidir.
Yusuf Ziya Efendi (Kudüs) — Ekseriyyet.i
mutlakanın sülüsan demek olması maslahatı
tas’ib ediyor.
Reis — Evet, bu gibi maddelerde yalnız
bir ekseriyj^et-i mutlaka kifayet eder.
Yusuf Ziya Efendi (Kudüs) — Bana kalır
sa sülüsanı kaldırıp, ekseriyyet-i mutlaka de­
mek kifayet eder.
Sebuh efendi bu iş için otuz ikinci mad­
de üzerine hazırladığı makaleyi kıraat etmek
ister.
Reis - Siz kırk üçüncü madde üzerine
nutketmek üzere ınukayyedsiniz.
37
C: 1
Sebuh Efendi — Hayır, otuz ikinci madde
üzerine. Hattâ mazbatasında öyle okundu, diye
bervech-i âti makalesini kıraet eyler:
“ Meb’uslardan biri veya bir kaçı vükelâ­
dan bir zat hakkında şikâyeti mübeyyin bir
takrir ita eylediklerinde Hey’et-i umumiyyede
kiraet olunduktan sonra onu tedkik için şube­
lerin birine havale olunacağına, mahsus bir en­
cümene havale olunsa, daha münasib gibi gö­
rülür. Zira şubelerin birine havale olunmasın­
da iki mahzur görürüm. Birincisi Kanun-i Esa­
sinin otuz birinci maddesinde her ne kadar, ol
takrir bu misilli mevaddın müzakeresine me­
mur olan şubeye havale olunur denmiş ise de
bizim şubelerin hiç birinin vezaifi ayrıca mu­
ayyen değildir. İkincisi şubelerimizin azası bu
sene yirmi meb’ustan ibaret ise de, çünkü bu
nizamın ileriye de şumülü olacak ve hey’eti-
mizin taksimi iktizasınca sinin-i âtiyede bir
şube altmış meb’ustan mürekkeb olacak. Böy­
le bir cemiyette bu gibi şikâyatın lâyiki ile tet­
kik ve istizahı pek müşkildiir. Onun içih ben-
denizce böyle bir şikâyet vukuunda hey’ette
badelkırae azası yine hey’etten yahud şubeler­
den ekseriyyet-i âra ile müntehab ve maslâhatm
ehemmiyyetine göre beş veyahud on meb’us­
tan mürekkeb ve o işe mahsus olmak üzere bir
encümene havale edilmeli.
Bir de yine bu otuz ikinci maddesinde şu­
bece tahkikat-i lâzime icra ve iştikâ olunan
zat tarafından izahat-i kâfiye istihsal olun­
duktan sonra şikâyetin hey’etçe şayan-i tatki-
k-u müzakere olduğuna ekseriyyet-i âra ile
karar verildiği halde bir kararname tertip o-
lunup hey’etçe iktizası icra olunur denmiş ve
şa3/an-i tedkik olmadığına karar verildiği hal­
de ne yapılacağı dercolunmamış olduğundan
bundan, bendenizin anladığım; mezkûr şubede
ol şikâyatmın esassız olduğuna karar verilir
ise masîâhat ol halde hey’ete gelmiyerek red-
dolunacaktır.
Halbuki, madem, ol takrir evvelâ
hey’ette okunacaktır. Havale olunan şube ol­
mayıp, bir mahsus encümen olmak lâzımgelir.
Ol encümenin kararı her ne olursa, olsun
şikâyeti cerh etsin, yahut tasdik etsin, tekrar
şikâyet takriri ile beraber hey’ete avdet etme­
li ve hey’etçe mezkûr encümenin hülâsa-i ka­
rarı şikâyetin lehine olsun yahud aleyhine ol­
sun mevki-i müzakereye konulup ekseriyyetle
 I;5 13/25 mai-t 1293/1877
verilecek karara göre iktizası icra olunmalı.
Velhasıl, ol şikâyetin takriri bir şubeye yahud
encümene gönderilmek maslâhata hükmolun-
mak için olmayup, ancak hey’ete bir sühulet
olmak üzere tedkik-i madde ve hülâsasının be­
yanı için olmalı. H er halde şikâyetin cerh ya­
hud teyidi ve karar-ı kat’î hakkı hey’et-i umu-
miyyeye aid olmalı.”
Reis efendi — Buna mukabele edecek var
mı?
Rasim Bey (Edirne) — Var. Şubelerde â-
zanm kalabalığını müzakereye mani addede-
mem. Fakat, muhakeme icab eder ise kim mu­
hakeme edecek?
Reis — Nizamda sarahat vardır.
Nidamın otuz üçten kırk ikinci maddesi­
ne dair okunan mevad üzerine birgûna itiraz­
ları olup olmadığı taraf-ı riyasetten süâl edil­
dikte hey’et tarafından “pek âlâ, pek âlâ” de­
nildi.
K ırk üçüncü madde varidat ve ntasarifat
hüdoesine v e tahsisat tertibine v e m enafi-i nla-
halliyyeye aid kavaninin iki defa müzakere
kaidesinden müstesna tutulması ve d e fa -i
vahidede kararlanması fıkrası üzerine Nofel
efendi itiraz için ismini evvelce kaydettirmiş
olduğondan makalesini hervech-i âti kıraet ey­
ledi:
‘‘Hey’eti Meb’usan nizamname-i dahilisi
yedinci faslının kırk üçüncü maddesinde vari­
dat ve masarifat bütçesine ye muhasebe-i ka-
tİ5Veye ve tahsisat tertibine ve menafi-i ma-
hallİ5^eye aid kavanin iki defa müzakere kai­
desinden müstesna olup katİ5^ en kabulü hak­
kında ekseriyyet-i âraya müracaat olunmak i-
çin bir defa müzakere kâfidir. Bunlara aid lâ­
yihaların ve bunlar için teklif olunan tadilâtın
ekseriyyet-i âra ile kabul veya reddi mevadd-i
müstaceleye dair dokuzuncu fasılda ta 5dn olu­
nan usule tevfikan icra olunur, diye musarrah
bulunması ve dokuzuncu fasla bilmüracaa lâ­
yihaların madde bemadde ve bunlar için teklif
olunan tadilâtın birer birer müzakeresine de­
vam olunmak beyan kılınmakla beraber ol mü­
zakerenin yalnız bir defa cereyan etmesi der-
miyân olunmuş.
Halbuki malûm buyurulduğu veçhile mev-
zu-i bahs olan levayih, umur-i maliyyeye dair o-
lup bu işe saltanat-i seniyyenin en mültezem
mehamm.i aliyyesinden ve im’an.i nâzar ile tet­
38
C: 1
kiki meclis-i âcizanemizin uhdesine muhavvel
vezaifin külliyyatmdan ve ez her cihet celb-i
nazar-i dikkat eden mevaddm bulunduğu ci­
hetle müzakeresinin bir defa kifayet etmediği
takdirde arîz ve amîk mütalea ile matlûb.i âlî
veçhile bahs ve tedkik olunmak üzere kaideye
tevfikan iki defa müzakere olunması tabirinin
ilâvesi elzem görünür.” M akale-i mezkûra ü -
zerine bazı taraftan beyan-i fikir edilmek is­
tenildiği sırada Manok Karaca efendi (Haleb)
dahi makale-i âtiyesini okudu:
“ Mücerred kariha-i sabiha-i hazret-i şeh-
riyarîden olarak ihsan buyurulan Kanun-i E-
sasî ahkâm-i münifesi iktizasınca her meb’u-
sun serbestçe ifade-i re’y-ü meram etmeğe
hakk-ü salâhiyyeti müsellem bulunduğuna
mebni bugün mevzu- ibahs olan mevadd-ı ni-
zamiyye hakkında meb’usu bulunduğum Mil­
let-! Muazzama-i Osmaniyyenin menafime ha­
yırlı bUdiğim bazı efkâr-u mülâhazatımın be-
yanma kendimi borçlu gördüm.
Nizamname! dahilîmizin, kanun lâyihala­
rının hey’et-i umumiyyede usul-i müzakeresi
hakkında olan yedinci faslının kırk üçüncü
maddesinde “ varidat ve masarifat büdcesine
ve muhasebe-i katiyyeye ve tahsisat tertibine
ve menfat-i mahalliyyeye aid kavanin iki defa
müzakere kaidesinden müstesna olup katiyyen
kabulü hakkında ekseriyet-i âraya müracaat
olunmak için bir defa müzakere kâfi olduğu­
na” dair tasrihat-i mahsusa varsa da bunun
ne sebebe mebni idüği ve ne esas üzerine mü-
esas bulunduğu cay.i süâl-ü istizahtır.
Çünkü, varidat ve masarifat büdcesi ve
muhasebe-i katiyyeye dair olan kavanin ve hu­
susiyle tahsisat tertibi ve menafi-i mahalliyye
gibi şeyler, cism-i idarenin ruhu mesabesin­
dedir. Ve bunların derece-i ehemmiyyeti sair
mevadda kıyas olunamaz.
Bunlara dair vazolunacak kavanin ve niza-
mat lâyihalarının daire-i müzakeresi mümkün
ise sair kavanin müzakeratmdan daha ziyade
tevsi olunmalıdır. Nizamname-i dahilîmizin o-
tuz üçüncü maddesi ahkâmınca “ Her kanun
lâyihası lâakal beş gün fasıla vermek şartiyle
ayrı ayrı kâmilen kıraet ve müzakere olunma­
dıkça kabul veya reddi hakkında ekresiyyet-i
âraya müracaat olunmamak” lâzımgelir iken
memleketimizin hayat ve mematı mes’elesi o-
lan mevzu, ibahs kavanin lâ 3Ûhalarmın tacil-ü
 i: 5 13/25 mart 1293/1877
tahdid-i müzakerelerinde mülkçe bir faide
veya menfaat göremem. Bilâkis ilerde mazar­
ratı mucib olacağını dahi mülâhaza ederim.
Zikrolunan kavanin lâjdhaları hakkında nizam-
name-i dahilimizde mevadd-i müstacele için ta­
yin olunan usul ve nizamına ittiba olunmaktan
maksad eğer bunlara mevadd-i müstacele na.
zariyle bakılmak mülâhazasına mebni ise ni-
zamname-i dahilîmizde mevadd-ı müstacele
hakkında ayrıca bir fasıl ve kanun bendleri
mevcuddur. îndeliktiza zikrolunan bendler ah­
kâmınca bunların lüzum-i tacilleri Meclis-i
Meb’usan reyi ile tasdik ettirildikten sonra
mevadd-i müstacele gibi taht-i tezekküre ah.
nabilecekleri derkârdır. B u suretçe dahi me-
vadd.i mebhus.ün anhanın nizamnamece umu-
r-i müstacele sınıfına idhal olunmasının ade-
m-i lüzumu tebeyyün eder. Ve şu üsul-i is-
tisnaiyyenin ittihazına hacet messetmiyeceği
aşikâr görünür.
Hususâ ki, Hey’etri Meb’usanm böyle mü­
him bir maddede arîz ve amîk tedkik ve müta-
leasma meydan verilmesi ve mükellef oldukları
vezaif-i mukaddeseye ve menafi-i mülk-ü
millete tevafuk edercesine rey beyan edecek
bir halde bulundurulması matlûp ve mültezem
olup böyle mühim ve nazik mesailde suret-i
müstacelede ita-i re’y etmeye icbarları ve dai-
re-i müzakerelerinin tahdidi tarafına gidilmesi
netayic-i hasenejd müntic olamıyacağından
bend.i mezkûrun lüzum-i ıslahını arz ve ityan
ederim.
Eğerçi, ıslâhını arzeylediğim kırk üçüncü
bendin ahkâmı Avrupada ol babda cari olan
usule mütabık olduğu dermiyan edilir ise de
buna cevaben yalnız şurasını beyan ve tekrar
ederim ki bu makule kavanin ve nizamat va-
z’lnda evvel-i emrde memleketimizin bulun­
duğu ahval taht-i tedkik-ü tecessüse alınarak ve
Avrupa memalikiyle mukayese edUerek hasıl
eylediğimiz neticeye göre onlann nizamatını
tâdil ve badehu kabul ve icraya müsaraat ede­
lim. Yani, vaz’eyleyeceğimiz kavanin ve tesis
eyleyeceğimiz nizamat memleketimizin ihtiya-
catına tamamiyle mutabık ve ahalimizin ta­
hammül ve iktidarma her vechüe muvafık ol­
masına dikkat ve gayret edilmekle beklenilen
neticejd istihsal edebilelim. Vazaif-i mevküle-
mizi! bihakkm icra etmiş olalım.
Hülâsa: memalik-i mütemeddine ahalisi
-3 9
C; 1
tarafından kemal-i müşkilât ile destres oluna-
gelen kaide-i meşrutiyyet ve kavanin-i esasiy-
ye padişah-i hürriyetküster ve şehinşah-i te.
baaperver efendimiz hazretleri tarafından mü-
cerred avâtif-i celile-i şahanalerine bir ilâve-i
cemile olarak Millet-i Dsmaniyyeye ihsan ve
inayet buyurulmuş olup ancak memahk-i mü-
temeddineye mahsus olan usul-i meşveretin
mevkuf-ün aleyhası olan dirayet ve ehliyeti ha­
iz zevatın Avrupaya nisbeten memleketimizde
kılleti müsellem ve alelhusus ileride vuku bu­
lacak intihabatta ekserisi ehl-i zürra olan ve
umur-i siyasiyyede bulunmıyan zevattan me­
b’usan intihab olunması muhtemeldir. Bundan
hasıl olacak nakayisi tadil ve ikmal edecek bir
şey varsa o da derece-i matlûbede ve belki da­
ha ziyade meb’usanm teemmül ve tezekkürleri­
ne meydan vermek kaziyyesidir ki bu da dai­
re.! müzakeratm tevsii ile olur. İmdi, esbab.i
zatımızdan biri ve en başhcası olan idare-i ma-
liyyemize merbutiyyet-i kâmilesi bulunan kırk
üçüncü bendde musarrah fikarat-i nizamiyye.
nin adem-i kabulüne dair her meb’usun müt-
tefikan rey vereceğini ve madde-i mezkûrenin
ıslâhı teklifinde bulunacağını kaviyyen memul
ederim.”
Reis efendi — Buna cevab var mı?
Hüdaverdi Efendi (İstanbul)— ^Var. Bu pek
nazik bir mes’eledir.Bütçeye ve tahsisata ve me
nafi-i mahalliyyeye aid kanunlar evvelce encü­
menlerde dolaşacaktır.Onlarda lâyikile tetkik o-
lunacaktır. Yalnız hey’et-i umumiyyede müza-
keresi bir defaya mahsus olacak. Böyle olmaz­
sa işin arkası alınamaz. Teşvişi mucib olur.
Belki de bir fenahk zuhur eder. Avrupada bu
yolda cereyan ediyor. Bunun yirmi senedir
faidesi ve başka suretlerde mazarratı görüldü­
ğü için böyle yapılmıştır. Ben bu bendin ibka-
sını isterim.
Azadan birisi — Bu pek mühim ve câ;-
lib-i dikkat bir maddedir. Müzakeresi bir dafa-
da olmaz. Elbette iki dafada olacağım Uâve
etmeli.
Reis efendi — Bunun aleyhinde rey var
mı ?
Hersekli İbrahim Efendi (Bosna) maka-
le-i âtiyeyi serd’eyledi:
“Varidat ve masarifat büdcesine ve mu-
hasebe-i katiyyeye ve tahsisat tertibine ve me­
nafi.! mahalliyyeye aid kavanin iki defa mü­
 i; 5 13/25 mart 1293/1877
zakere kaidesinden müstesna olup katiyyen
kabulü hakkında ekseriyyet-i âraya müracaat
olunmak için bir defa müzakere kâfi olduğu
nizamname-i dahilîde şart kılınmış. Filhakika
bir müzakere ile karar-i kat’î itası eğerçe cüm­
lece mülzem mevaddandır. Lâkin böyle vari.
dat ve masarifat büdcesinin tedkiki ile tahsi­
satın tertibi gibi mevadd-i dakikaâ muazzama-
ya bir defa müzakere ile karar-i kat’î verile­
mez. Çünkü bir maddeye bir dereceye kesb-i it-
tilâ olunmadıkça verilecek karar rehin-i savab
olamaz. Bendenize kalsa, bu madde hakkında
matlûb olan istitlâatm kesbi hususî ve âlenî
olarak arîz ve amîk bir kaç defa müzakere ile
ancak hasil olabilir. Mevadd.i müstaceleye dair
dokuzuncu fasılda taleb-i tacilin kabul ve
adem-i kabulü hey’etin reyine muhavvel oldu­
ğuna bakılınca bu suret eğerçi müzakerenin
temdidi caiz olduğunu işrab etmekte ise de ef-
kâr-i âcizaneme göre şu kırk üçüncü bendin
ruy-i hakikatinden ref’-i perde-i iştibah olun­
mak üzere iki defa müzakere kaidesinden müs­
tesna kaydının kaldırılması yahud herkes şüp­
heden vareste olmak üzere mevadd-i mezkûre.
nin iki defa müzakere kaidesinden müstesna
tutulmasının sebebi nedir? izah buyurulması
münasibdir.”
Reis — Bu okunan nutukların ajmı veril­
sin ki yanlış olmasın. Ajmen kaydolunsun.
Birisi — Bu gûna mevadd-i mühimmede
tealıhur caiz değildir. Bend baki kalsın.
Reis —- Bu henüz birinci okunuştur. Daha
okunacak. O cihetle daha mülâhaza caizdir.
Lâkin şunu da mülâhaza etşneli ki kanunlar
müzakeratı teshil için yapılmıştır. Hatıra bir
fenalık gelmesin. Bunda kaybedecek vakit ol­
madığı için gayetle sürat lâzımdır. Biz sene
başında içtima edeceğiz. Üç, beş gün zarfında
bu gibi işleri yapıp bitirmezsek devlet memur­
larını dahi işlerinde tehir ederiz. Mademki baş
başa verip kanun yapacağız. Bunda muradımız
mutlâka şiddet ve sürattir. Büdce vesaire hak-
kında ne söyliyecek iseniz birinci müzakerede
söyleyiniz. Elhasıl bu madde burada kalsın, t-
kinci kiraatte reye baktığımız zaman yine bu
söhbeti ederiz.
K ırk dördüncü maddede hey’ete verilecek
arzuhaller bir cemiyet tarafından getirilir ve­
ya gönderilir ise kabul olunmıyacağı fıkrası
üzerine Yenişehirli zade Ahmed Efendi (İzmir)
— 40
C: 1
itiraz ederek:
“Getirilirse, cemiyetle geleceği için kabul
olunmasın. Fakat, gönderilirse niçin kabul o-
lunmasm? Hükümetleri ve valileri hakkında
şikâyetleri olan ahali arz-ı mahzar etmesinler
mi?”
Dem esi üzerine cereyan eden müzakerede
maksad cemiyetle takdim edilmemesinden r
haret olduğu ve ne kadar m ühür ile miemhur
olsa zarar etmiyeceği kararla§tınldı.
Vükelâya havale edilen arzuhallere ve
hususat-i saireye on beş günde cevab gelmez
ise taraf'i riyasetten tekid olunacağı fıkrası
üzerine Simonaki Efendi (Konya) nutk-ı âti­
yi irad eyledi:
iıilinci madde vükelâ-i devletten bir zata
tebliğ olunan arzuhale dair, nihayet on beş gün
kadar cevab zuhur etmez ise reis tarafından te­
kid ve ihtar olunur, diye yazılmıştır.
BiA^elâ on beş gün müddet ziyade olup te-
hir-i maslâhata sebeb olacağından tebliğ olu­
nacak istidanın ehemmiyyeti Meclis-i umumiy-
yece karar verildiği halde üç günden ziyade
müddet ita olunmıyarak cevabı istenilmelidir.
Cevab vermez ise ikinci defa tekid olunması
gösterilmiş ise de ikinci tekidde cevab vermez
ise ne olmak lâzımgeleceği hakkında sükût o-
lunmuş. Vakia Kanun-i Esasinin otuz seki­
zinci maddesinde Meclis-i Meb’usanda meb’us-
lardan birinin iddiası üzerine ekseriyetle ka­
rar verilerek istizah-ı madde için vükelâdan
biri davet olundukta mes’uliyetini üzerine a.
lıp cevabını tehir etmek salâhiyetini haiz ola­
cağı musarrah ise de istida tebliğinin dahi ikin­
ci tekidde cevabı verilmiyecek olur ise -kezalik
mes’ul olacağının ve artık cevab gözetilmiyerek
mesuliyeti havi Makam-i Sadarete bamazba-
ta beyan olunması iktiza edeceğinden dahi Uâ-
vesi elzem gibidir. Saniyen mes’uliyyet-i mez-
bureden dolayı olunacak muamele neden iba­
rettir ve ne olmak elzem gelecektir? Eğer yal­
nız mes’uliyet lâfızda kalırsa hiç birisinin
neticesine nail olunamıyacağından şu hususta
dahi ne olmak lâzım idiği babında fe ’y-i âciza-
nem beyanına nizamname-i mezburun ikinci
maddesi ahkâmına nazaran ietisar olunamadı.
Çünkü, bend-i mezbur ile Kanun-i Esasinin
otuz birinci bendinde meb’usanm dahil-i daire-i
vazifesi olan ahvalden 'dolajn deye yazılmış o-
lup ŞU vazifenin ne gibi maddeler idiği birer
—
 13/25 mart 1293/1877 C: 1

birer tadad olunmamış idiğinden ne derece­ Demi§ ve müzakerenin nihayetinde bu

lere kadar rey vereceğimi bilmiyorum. Vazi­
fenin ise derece-i ûlâda bilinmesi elzem olup
bilinmediği halde karanlıkta yol 3Ûirümek gibi
olacağından mezkûr nizamname-i dahilînin
her bendinin dahi münasib veçhile tashihi güç
olacağı re’y i âcizanemce anlaşılmaktadır. Şu
hallere nazaran bend-i mezburun tashihinde, va­
zifenin tamamiyle bilinmesi keyfiyetlerinin
lıey’et-i Meb’usanın reyine müracaat', arzolu-
nur.”
B u n u n üzerine, bir hayli müzakere cere­
yan ile vükelâdan gelecek cevabın mükemmel
olması için taharriyat-i lâzime icra edilmek ü-
zere on beş gün zaman verilmesi lâzımgelece"
ği ve bazılar indinde dahi kifayet edeceği ^öy.
lendi.
Nihayet Cabirîzade Nafi Efendi (H aleb)—
vükelâya havale olunan . şeylere on beş gün
zarfında cevab verilmez ise tekid olarak bir on
beş ■'gün daha mürür eyler ve bu suretle mürür
edecek on beşer günler nihayet Hey'et.i Me-
b’usanm müddet.i içtimai olan üç veya dört
, ayı tecavüz eder. İş bittabiî sene-i âtiyyeye te­
hir olunur. Hasılı bu müddetin bir haftaya
tenzil ve tadili maslâhata daha muvafık olur
gibi tahattür ederim.
rey ekseriyetle tasdik olunmuştür.
Birisi — Havale edilen işlere cevab gelmez­
se edilecek muameleye dair nizamda sarahat
yoktur. Yalnız tekid, diyor. Bu tekidlerin niha­
yeti ne olacak?
Reis — O halde, vükelâyı davet ederiz.
Buraca sorarız. Fakat, inşaallah her işi on beş
günde görmeliyiz. Günde on beşer tanesini ya­
zarak peyderpey gelecek cevablar üzerine icra
ederiz. Bu cihetle, ben bunda mahzur görmem.
Bu böyle kabul olunsun mu?
Ekseriyet — Olunsun.
Pdr maddenin lehine veya aleyhine ta~
yin~i esami ile rey vlerenlerin isimleri resmî
g-azctçye dercolunacağı fıkrası üzerine
efendi (Haleb) “bunu gazeteye derçten mak-
sad ne i” demesi üzerine efendi “ Herkes
reyinden mes’ul olsun için” cevabını verdi. N i-
zamzn on beşinci faslına gelindikte Reis efen­
di bugünkü işin bu kadar olduğunu ve yalnız
iki mes’ele muhtelifünfih kalıp onlara da ba-
kılacagifjj ihtar ile meclise hitam verdi.
Meclisin hitamı saat sekize çeyrek kala
vuku bulmuş ve ondan sonra azâ şubelere da'
gılıp um,ur-i hususiyyeleriyle iştigale başla­
mışlar d:r.

— 41
DEVRE: 1 GU:D:1 İÇ T İM A : 6

Meclis-ı meb’usan
1293=1877
Zabıt Ceridesi

Altıncı içtima
12rebiulewel 1294;=14/26 mart 1293/1877

İÇİNDEKİLER
Sayıfa
.— ^Havale edilen evrak 44
!— Müzakere olunan maddeler 44
Padişahın nutkuna cevab
müsveddesi 44.46
 Aifı nci mıikad^*^
12 rebiulevvel 1294— 14/26 mart 1293İ/18İ77
SALI

Reis: AHM ED V E F İK PAŞA

Bugün M eclis devletlû A hm ed V efik pa­
sa hazretlerinm taht-i riyaset~i celilerinde
inikad eyledi.
Reis — Saat altıda birinci müzakere-i u-
mumiyyemiz açılmıştır. Şubelerde iş çok oldu­
ğundan bugünkü içtima kısa olacak, bazı ev­
rak vardır. Dinleyelim, yine alelâcele şubelere
avdetle ise bakalım. Bugünkü tertibimiz böyle
olsun mu?
Hey’et —-'Evet, olsun.
PADİŞAHîlSI NUTKUNA CEVAB
Reis — O halde, bir kerre burada içtima
edelim. Mütalâat beyan olunsun, yine şubelere
avdet olunsun. Müzakere-i aleniyye de perşen-
be gününe kalsın. Nutk-ı Hümayuna cevaben
hey’et tarafından bir teşekkümame tanzimi i-
çin şubelerden birer zat alınarak bir encümen
teşkil edilmiş idi. Bunlar bir müsvedde kaleme
almışlar. Hey’et-i mecmuanızda dinle5Ûniz. Zi­
hinlerde yerleştikten sonra nutuk istiyenler
hazırlansın. Deftere kaydolunsun. Kitabetçe
bazı tabiratın sonra da tashihi mümkündür.
Onlara şimdi dikkat etmemenin zararı yoktur.
Maddelere bakmalı. Meb’usan tarafından tak­
dim olunan teşekkürnameler beşinci günü tak­
dim olunmak âdettir. Biz, pek geç kaldık. Bari
onuncu günü aşırmıyahm. Esaslı maddelere
dikkat olunsun. Nutuk- edecekler hazırlansın.
Suretleri şubelere verilir, orada tedkik edilir.
Buyurunuz.
Dem esiyle Haşan Fehmi efendi (Dersaa-
d6t) hazırlanmış olan teşekkümame müsved­
desini kıraate başladı. B ir hayli yer okunduk'
tan sonra Reis pa§a hazr^etleri kıraate fasıla
verdirip, hatıra bir şey gelip gelmediğini sor­
du. H e y ’et tarafından “Pek âlâ, pek güzel”
cevabı re.!ildi. Ceımeimekân Sultan Abdidr
mecid Han Hazretlerinin neşir buyurdukları
tanzimni furman-ı hümayununda herkese e v r
niyyet-i mal-ü can inayet buyurulmuş olması
bahsinde mal ve ırz ve canca emniyet esası o
zaman icad edilmiş gibi gösterildiğinden
s’in Bey (Edirne) burasının tashihini reyle:
“Bizde emniyyet-i ırz-ü mal-ü canın esası en
eski zamanlardanberi mevcud idi. Burada yeni­
den icad olunmuş gibi gösteriliyor. Tashih e-
dilsin” dedi.
Reis — Pek âlâ, pek güzel. Bir kelime
ile tashih edilsin.
Hey’et — Pek âlâ, tashih edilsin.
M üsveddenin kıraatinde devam ile düyun
mes’elesine gelindikte reis pağa hazretleri yi­
ne fasıla İçerdirip dedi ki: “Burada hatıra bir
şey geliyor. Nutk-ı Hümayunda aynen mün-
deriç olan hususatı burada tekrar etmemeli. Ol
kadar tafsilâta hacet yoktur. Cevaben arzı lâ-
zımgelen sözleri muhtasar ve münakkah söy­
lemeli.”
Hey’et — Evet, öyle olsun.
M üsveddede kaide-i meşveret-ü meşru-
tiyyet tabirine bir de meşrua lâfzı ilâve olun­
ması resi paşa hazretleri tarafından teklif ve
hey’et canibinden kemal-i tahsin ile kabul er
dildi.
Zat'i şevketsimat-i hazret~i padişahı b m v
( * ) Takvim-i Vakayi S. 1873.

- 44 —
 1 :6 14/26 mart 1293/1877 C:1

y<an~ı devletin m üceddid-i sanisi diye tavsif

dan bahsetmiyelim.
edilen yerde yine reis p a ^ hazretlerinin ihta­ Dedi.
Reis — îlimsiz memleket olamaz. îlimsiz
rı v e h e y e tin ittifakı ile siani lâfzı kaldırıla­
memlekette hiç bir hüner, bir marifet bulun­
rak müceddid-i bünyan-i devlet unvan-ı mef
maz. Rencber bile çıkmaz. Bağdadî bile olmaz.
haret nişanı hasren zat-i şevketsimat-i cenab~i
Hasıl olan zahire çerçöp addolunur.
padişahîye tashih kılındı.
Reis — Hatırıma bir şey daha geldi. Za­ Hey’et — Bahsedelim, bahsedelim. M aa­
t-i şevketsimat denilmig, yani gaibe hitab eder riften de bahsedelim.
gibi yapılmış. Zat.i şevketsimat-i padişahiniz Haşan Fehmi Efendi (Dersaadet) — Ba-
diye tashih edilmeli. Bu esası bozmaz. Lâfız­ . na kalırsa, bahsetmeliyiz. Zira, Nutk-ı Hüma­
dan ibaret bir tashihtir. yunda bu nizamın gelecek sene havale olunaca­
ğı yazılmış ise de bu hitab-i padişahı bizim mec­
B u ihtar dahi kabul olunarak müsved’
lisimize aiddir. Zatımıza değil. Meclisimiz ise
derlin kıraatinde devam edildi. Yakın zamana
bakîdir. Binaenaleyh bu maddeye biz de mec­
kadar müdahalât-ı ecnebiyyenin arkası alına­
lis namına cevaben arz-ı teşekkür edebüiriz.
cağı fıkrasına gelindikte reis pağa hazretleri §u
Sırbiye ve Karadağ muharebatında ge­
ihtarı ettiler.
“Müdahale niçin kalmıyacak? Burada bir rek askerin v e gerek milletin gösterdiği hüs-
sebeb beyan etmeli. İzah etmeli. Devlet ve mil­ n -i hizmet bahsinde denilecek bir şey olup ol­
letin inzibatiyle müdahale kalmıyacak. Fakat, madığı taraf-i riyasetten soruldukta Sadi E.
bu inzibat dahi kendi kendisine olmıyacak, fendi (Haieb) söyiiyeceği var olduğunu der-
bizim gayretimizle, cümlenin gayretiyle ola­ ıniyan etti.
cak. Buraya bir tashih ister.” Reis paşa — Şimdi söylersiniz.
Hey’et — İzah olunsun. Sadi Efendi (Haieb) — Hayır, efendim,
yarın söyliyeceğim. İsmim kaydolunsun.
Büdce bahsine gelindikte, büdce kanun­
namesi lâfzının muvazene nizamnamesi lâfzı­ Sırbiye ile edilen musalâha bais-i şük­
na tebdili kararlaştı. B u arialik müsveddeyi o- ran olduğu f ıkrasına gelindikte, reis paşa haz­
kuyan kâtib biraz fasıla verdiğinden paşa retleri şu izahatı verdiler:
“Bana kalırsa, bais-i şükran dememeli.
hazretleri dedi ki:
Bitti mi? Zannıma göre bazı vukuat-i Haklarındaki inayet-i padişahînin kadrini tak­
harbiyye lâkırdıları var idi. Asıl buna dikkat dir edeceklerine bizce dahi enmiyyet hasıl ol­
etmeli. Malûm olmalı ki Devlet-i Aliyye İslâhat du demeli. Çünkü bu muharebede bizim bir e-
yapmıyor diye jdiz sene zarfında beş büyük melimiz olup da onu tervice çalışmadık.Şimdiye
muharebe vukubulmuştur. , Müdahalât-ı ecne- kadar Sırplılann her metalibine müsaade o-
bij'ye bundan neş’et etmiştir. Müdahalâtın bun­ lunduğu halde yine isyan ettiler. Bigünah yüz
dan böyle dahi devamına razı olup olmıyacağı- elli kişiyi boğazladılar. Hücum ettiler, biz de
mızı şimdiden düşünmeliyiz de suret-i fikrimizi müdafaa gösterdik. Ne ise hamdolsun geçti.
ona göre hissettirmeliyiz. Nasıl? Razı olacak Böyle tashih olunsun mu ?
mıyız ?” Hey’et — Olunsun.
Reis — Karadağ maddesinin meclisimize
Reis paşa hazretlerinin şu sualleri üzeri­
havalesi bahsinde neticesini arzedeceğimizden
ne hey’et-i meclis müdahalâta kat’a razı olrnı-
yacaklarını bir suret-i katiyye-vü müttehi- ibaret olan cevaba lüzum göremem. Biz, şimdi
dede beyan ettiler. Bazı taraflardan “bir ada­ ne yapacağımızı düşünerek yani Karadağ me­
mın hanesi içine kim karışabUir. Bu meşru selesine dair efkârımız ne olacağını mütalea
',»•1
mudur?” sözler dahi işitildi. V e müsved­ ederek onu manidar kelime ile beyan etmeli.
deyi okuyan zat kıraatinde yine devam eyle­ Bir kaç kişi — Burasını anlıyamadık.
di. Gelecek sene maarif nizamnamesinin he- Reis — Bir daha okunsun. Bu iş meclise
y ’et-i m eb’usania havalesi bahsine gelindikte, havale olundukta neticesine bakacağız, deme­
Rasim Bey(Edirne)— Nutku hümayunda ni­ meli. Efkârımız ne olacaksa onu şimdiden his­
zamnamenin gelecek sene havale olunacağı settirmeli. Onlara da bazı müsaadat Ue mua­
vaad buyuruluyor. Bunun için, bu sene biz bun­ mele edilecek ise ve yahud başka bir şey düşü-

- 45
 i: 6 14/26 mart 1293/1877
nülecek ise bunu işrab etmeli.
Bir efendi — Bu efkâr şubelerde mi söy­
lenecek?
Reis paşa — Nerede isterseniz. Devlet Ka-
radağa ne muamele edecek ise, padişahımızın
inayet buyurduğu kanun iktizasmca bir ker-
re de bizden soracak. O zaman ne fikirde bulu­
nacak isek, şimdiden rengini göstermeli.
B u n u n üzerine Rnsim bey (Edirne), Ya^
nişehirli Ahmed efendi (Aydın), Yusuf efendi
(fşkodra), İbrahim efendi (Hersek’, Salim e-
fendi (Kastamunu), Mustafa efendi (Y an y a),
Sadi efendi (H aleb), Sami bey ve Ahmed Hil­
mi efendi (Işkodra), Hüseyin Çelebi (K onya),
Hacı Mustafa efendi (Kozan), İbrahim bey
(Selânik) nutuk için isimlerini deftere Uay-
dettirdiler. Azadan iki zat Karadağ mesailinin
derecatı henüz meclisçe malûm olmadığı halde
nasıl beyan-i fikir etmek mümkün olabUece-
ğini dermiyan eylediler ise de R®'s paşa haz­
retleri tarafından ilerde söylenecek sözler söy­
lendiği zaman itirazı olanların beyan-i müta.
lâa edebilecekleri ihtar v e hattâ her mes’ele-
hktkkında muhalifler zuhur ederse mesailin
daha güzel hallolunacağı münasebetiyle m em ­
nuniyet hasıl olacağı tezkâr edildi- M ü sved ­
dede söz konferansa geldikte, buna konferans
denilmeyip, meclis-i m ükM em e denilmesi ter­
cih edildi v e konferans hakkındaki fıkarata
kemaliyle dikkat edilip taraf’i riyasetten
“ne dersiniz? Tashih olunacak bir şey var mı-
du:?” suali daima tekrar edilip yalnız tarik-ı
istikamet lâfzı tarik-i müstakim v e arz lâfzı
arza istical dîye tashih edildi. B u münasebet­
le taraf-i riyasetten “Padişah ile tebaası ve
devletin umur-i dahiliyyesi hakkında müdaha­
leyi yalnız reddederiz dememeli, katiyyen red­
dederiz demeU..” denildikte azanın cümlesi b il-
ittifak “Evet, katiyyen reddederiz, kabul et­
meyiz.” dediler.
Ahmed efendi — Mahmızla, canımızla
redde çalışırız.
Reis — Reddetmemek kabil değUdîr. Dev­
let ne demektir? Devlet istiklâl ile devlettir.
46
C:1
İstiklâl bulunmazsa devlet olmaz. Bu halde mü­
dahale kaide-i düveliyyeye mugayirdir. Yani
müdahaleyi kabul etmemekle inad ve İsrar et­
miş olmuyoruz. Kaide budur. Hele şubelerde
müzakere olunsun.
Birisi — Efendim, burada avn.i İlâhîye
istinad edeceğimizi de izah etmeli.
Haşan Fehmi Efendi (İstanbul) — Ben bu
cevabın hey’et-i mecmuası hakkında bazı mü-
taleat beyan edeceğim. İsmim yazılsın.
Bundan maada i§bu müsveddeye tciallükû
olmıyarak fakat, m em urin hakkında Rasım
bey ile î§kodradan Yusuf efendi nutuk istedik­
lerinden isimleri kaydolundu.
Reis — Şubelerden tayin olunan encüme­
nimiz güzel hizmet etmiş, güzel kaleme almış,
teşekkür ederim. Fakat, yarından sonra saat
dörtte gelmeği ve müzakereye saat altıda baş­
lamağı usul ittihaz edelim. Günler uzuyor. Sı­
cakta bu dairede içtima ile müzakere güç olur.
Erken gelir de öğleye kadar üç saat çalışılmsa
güzel olur. Ziyadeye tahammül güç olur. Per­
şembe günü müzakereye beşte başhyahm. î§ be­
cerelim.
Hey’et — Güzel olur.
B u karar ü zem e azadctn birisi yarın y e v -
mri m evlûd olduğunu ihtar eyledikte. Reis
pa§a hazretleri “ Bunu sonra müzakere edelim.
Bakalım, kapıdan ne gelir. Size söyleyim ki,
yalnız bana bir davet gelirse gitmem. Eğer
hey’et için bir şey gelirse onu da müzakere e-
deriz.” dediler.
M eclis saat yedide dağıldı. Azanın yansı
çıktıktan sonra reis pa§a hazretleri uhde-i is-
tihallerine tevcih olunan r ü tb e -i samiyeri v e -
zareti tebrik eden m eb’uslara hitaben §u ma­
kaleyi serdeyledi:
“Efendiler, yirmi senedenberi bu rütbe-i
celileyi bana dört, beş kerre teklif eylediler.
Arz-ı mazeret ettim. Bu kerre edilen atifet-i
seniyye ise hey’et-i meclisimiz hakkında tevec-
cühat-i hümayunun bir âlâmet-i bahiresi oldu­
ğu için maalmemnuniyye ve maatteşekkür ka-
büle müsaraat gösterdim.”
DEVREM C IL D : 1 İÇ T İM A ; 7

Meclis-i meb’usan
1293= 1877
Zabıt ceridesi

Yedinci içtima
13 rebiulevvel 1294=:15/27 mart 1293/1877

İÇİNDEKİLER
Sayıfa
1— Zabt-ı sabık hülâsası 48
2— ^Havale edilen evrak 48
3— ^Müzakere edilen maddeler:
Padişahın nutkuna cevab 48.49
 Yedinci inikad^*^
13 rebiulevvel 1294=15/27 mart 1293/1877
ÇARŞAMBA

Reis: A H M E D V EFİK PAŞA

Bugün hey’et-i m eVusanın müsiakere-i
mahsusası devletlû Ahmed Vefik p (^ a hazret­
lerinin riyasePi celüeleri tahtında olarak saat
sekiz buçukta küşad edilmiştir.
Reis" — Bugün müzakere-i mahsusamız
saat sekiz buçukta açıldı.
İptida, geçen meclisin mazbatası okunsun.
Ondan sonra şubelere havale olunan evrak gö­
rülsün. Badehü yarınki meclisin işleri görüle­
cek.
K A R A D A Ğ MES’ELESİ
E vvelk i meclisin mazbatası okunmağa
haşlandı. Karadağ mes’elesin^ dair nutuk et­
mek istiyen zevalin isimleri tezkir edilmeye
başlandıkta, Manok Karaca efendi (Haleb)
“Benim de ismimi yazınız” dedi.
Reis — Siz dün kaydolunmadınız mı?
M an ok efendi — Dün bendeniz b'dunama-
mıştım. Şimdi kaydolunmaklığımı taleb ede­
rim.
Salim bey (İşkodra) — Benim de ismim
yazılsın. - redildiği sırada “Meclisin inzibat-u muhase-
Keis — Yazınız efendim, yazınız. Yarın
aalıi diğer esamiyi yazmak mümkündür.
P A D İŞ A H IN N U T K U N A CEVAB
Mazbatada N u tk -ı Hümayuna cevaben
kaleme alınan teşekkürnanienin hey^et-i u-
mumiyyesi hakkında Haşan Fehmi efendinin
itirazı olduğu kaydedilmiş bulunmasiyle mu~
maileyh kiyam ederek: “Ben itirazım olduğu­
nu beyan etmedim. Mütaleam olduğunu beyan
sttim. Böyle tashih olunsun.” dedi.
Reis — Evet, söylenen sözler zaten itiraz
değildir. Muhalif surette söylenen sözler dahi
işlerin taayyün etmesi için mütalea demektir.
Nizamnamemizin bundan mukaddem okuyup
kabul etmiş olduğumuz bendleri içinde nut-
k-ı Hümayuna cevaben meclis tarafından tan­
zim olunacak teşekkürnarnelerin beş gün zar­
fında yetiştirilmesi fıkrasında tashih olunacak
bir yer var idi. Müsveddesi yapılmıştır, okun­
sun. Kaçıncı bendde idi.
Bir kaç zat — Üçüncü bendde.
Nafi Efendi (H aleb) mezkûr üçüncü b en ­
di okudu. N u tk -ı H üm ayun cevabının beş
gün zarfında yetiştirilmesi suret-i katiyyede
bırakdrnıayıp beş gün zarfında iitkdimme ihtir
mam edilecek diye tashih edilmiş olduğu gö­
rüldü v e bu suretle kabul olundu.
Reis — Bir de idare memurları hakkında
bir fıkra var idi.
Nafi efendi bu fıkrayı dahi okudu. H e -
v et için reis-i sunilerle dört de kâtib nasbi zik-
bat-i dalıiliyyesine bakmak için üç idare me.
muru vardır.) fıkrası dahi okundu.
Reis — Bu da böyle kabul olundu mu?
Hey’et — Kabul olundu.
Reis — Okunup kabul olunan fasıllarda
başka ilâve edilecek bir şey var mı ?
Birisi — Şubelere dair bir şey var idi.
Reis — Şubeler bahsi nerede idi?
( * ) Takvim.i Vakayı S. 1874.

- 48
 i: 7 15/27 mart 1293/ 1 877
Hey’et — Meb’usanm içtimai müddeti üç
ay olacak. Masalih çok olur ise bu müddete
zammedilecek. Şubeler yapmaktan meram aza­
nın rahatça birleşip ve görüşüp iş yapabilme­
leri içindir.
Reis — Bunu da ikişer ayda değişmeyip bir
ay zarfında değişmek üzere karar vermiştik.
Böyle kabul olunacak mı?
Hey’et — Olunacak.
Reis — Bugün müzakeremizde istical edil­
sin. Nutk-ı Hümayun cevabı şubelerde bir da­
ha okunsun da hemen yetiştirilsin. Fakat^ bu­
gün şubelere gayet mühim bir kaç madde gön­
dermiştim. Şubelerde görüldü mü?
Bir çok zevat — Görüldü.
Reis — Bu bir mühim maddedir. Alelâce-
le encümen yapılsın. Her şubeden adam alın­
sın. Alelacele bu işe bakılsın. îçinde mühim
şeyler vardır. Alelhusus Kosuva vardır. Bu
bir yeni vilâyettir. Merkezi olacak, sancaklan
olacak. Encümende oraların ahvalini bilenler
bulunmalı. Babıâliden bir kaç lâyiha gönderildi.
Bunlara bakılacak. Binaenaleyh derhal tab’e-
dilsinler mi? « Maahaza bu bina mes’elesi için imzalanacak o-
Hey’et — Tab’edilsinler.
Reis — Biraz nüshaları var imiş. Eğer
nüshaları kâfi değil ise basalım. Matbuları o-
kunsun. Herkes işi anlasın da ona göre mülâ­
haza edilsin.
Haşan Fehmi Efendi (İstanbul) — Evet,
iptida madde ne olduğu bilinmeli de ona göre
düşünülmeli. Lâkin bunların matbuları vardır.
Bundan sonrası için bunu usul ittihaz etmeli.
Reis — Evet, usul de budur. Fakat, bu mi­
silli lâyihaların •tab’olunup olunmaması evvel­
ce hey’etçe kararlaşmak dahi lâzımdır. Başka
bir şey var mı? Unutacaktım ha! Bina mes’ele-
si var. Gelecek sene hey’et-i meb’usanın ika­
meti için bir bina mes’elesi vardır. Bu büyük
49
C: 1
iştir. Çünkü böyle bina işleri üç ayda bitmez.
Bazı aza-i kiram bir kâğıd tanzim etsin ve ba­
kılsın.
Yenişehirli zade Ahmed Efendi (Aydın) —
B u bina işini anhyamadık, efendim?
Reis — Gelecek sene hey’et-i meb’usan dai­
resi ittihaz edilecek bina.
Ahmed Efendi (Aydın) — Biz bina isteme­
yiz, efendim. Biz çadır altında otururuz. Bize bir
baraka kâfidir.
Hacı Ahmed Efendi (İstanbul) — Efen­
dim; takvimde yazılmış: Bir mes’elenin lehine
veya aleyhine rey verenlerin esamisi gazeteye
dercolunmasından maksad ne olacağı Nafi E -
fendi (Haleb) tarafından sorulması üzerine
herkes re5ûnden mes’ul olmak için diye taraf-i
riyasetten cevab verildiği ilân olunuyor.
Reisi — Evet, mes’uliyyet-i maneviyye-
miz yok mu ya ? Bu bir mes’uliyyet-i maneviy-
yedir. Herkesin reyi ne olduğunu umum bile­
cek. Meselâ Yenişehirli zade Ahmed efendi biz
bina istemeyiz diyorlar ki, bize bir mesken lâ­
zım olduğu için bu rey doğru görülmiyecek.
lan kâğıda istek etmiyenler mühür basmazlar.
Herkes serbesttir.
İbrahim Bey (Selânik) — Efendim, bura­
ya havale olunacak nizamlar ve lâyihalar ev­
velce tab’olunsa da öyle gelse olmaz mı?
Reis — Olmaz. Tab’olunması lâzım gelip
gelmiyeceği burada tezekkür olunacak. Karar
varilirse tab’olunur. Başka bir sözünüz var
mı?
Hey’et — Yoktur, efendim.
Reis — Pek iyi öyle ise. Meclisimiz tamam
oldu. Şubelerde içtima edilip müzakere oluna­
cak şeyler müzakere olunsun.
B u n u n üzerine saat dokuzda müzakere-i
umumiyye tatil edilip aza şubelere dağıldı.
DEVRE: 1 C!LD: 1 İÇTİMA: 8

meb
1293=1877
,âi

14 rebitılevvel 1294=16/28 mart 1293/187T

İÇİNDEKİLER
Sayıfa
1— ZabtJ sabık hülâsası 52
2— -Müzakere edilen maddeler:
Padişahın nutkuna cevab 52.59

"fy : .. ■ "
 S e k i z i n c i i ni kad^' ^
14 rebiulevvel 1294=16/28 mart 1293/1877
PE R ŞE M B E
Reis: AH M ED VEFİK PAŞA
Bugün hey’et'i meh’usamn müzakere-i
aleniyyesi devletlû Ahmed Vefik paşa hazret­
lerinin riyaset-i celileleri tahtında olarak kir
§ad olunmuştur-
PAD İŞAH IN N U T K U N A C E V A B
Reis — Müzakere-i âleniyyemiz saat beş­
te küşad edildi. Dünkü karar üzerine mazbata
okunduktan sonra nutk-ı hümayuna cevaben
takdim edeceğimiz tegekkürname ikinci defa o-
narak bir kerre daha kıraet edilecek. înşaallah
kararımız ve usulümüz veçhile hakipa-yi şaha­
neye takdiminde kusur etmeyiz.
Evvelki meclisin hülâso4 müzaheratını
müheyyin mazbata riyaset kâtibi izzetlû S^^ürtir
efendi tarafından- kıraat edildikten sonra nııt'
k-ı hümayun cevabı dahi meb’usandan kâti~
b~i resmî Haşan Fehmi efendi tamfından kıra­
at edilmeye başlandı.
Reis —- Bu ibare-i mütekaddemeye bir di­
yecek var mı? Eğer icab ederse mana değiştir-,
mek değil, yalnız ibarece bir iki kelime değiş­
tirelim. Fek uzun olmasın.
Birisi — Burada tashih var idi.
Reis — İptida nutuk için yazılan Sadi e-
fendi (HaSeb) idi. Sırası gelmedi mi?
Vasüâki efendi (Istanbu!)—Padişahlarımız
şimdiye kadar salt mezheb ve milliyyeti muhafa­
za ile kaimadilar.Her milletin lisamnE' da hima­
ye ettikleri ilâve olunsun.Hakikaten yalnız teba­
asının değil, ecnebilerin bile lisanım Devîet-i
Alîyye muhafaza etmiştir.
— 52 -
Reis — Bir hey’ette bir lisan olur, iki li­
san olmaz. Kendi reyim olarak söylerim. Eğer
böyle bir rey var ise, kanun cihetine gitmeli. Bu
ise mutabık-ı kanun-i esası olmadığından caiz
olamaz.
Vasüâki efendi (İstanbul) — Anlamadınız,
efendim.
Reis — Sizi sözden men’ederim. İzinsiz
söylenmez.
Vasüâki Efendi (İstanbul) —- Efendim.
Reis — Sizi üçüncü defa olarak sözden
men’ederim. İşte süâl ediyorum: söz söyliyecek
var mı?
Vasüâki efendi (İstanbul) — V ar efendim.
Benim buraya vermiş olduğum proseverbal da
neşrolunsun ki bu sözü söylemişim.
Sabuh efendi (İstanbul)— ("Mirsî-f hitabete
gelerefe) Vasüâki efendinin söylediğine göre an­
ladığım şey sair devletlerde âyin serbest olmadı"
ğı gibi iisaa için dahi serbestlik yoktur. Görü­
lüyor ki milletlerin lisanlarını mahva çalışıyor­
lar. Devlet.1 Osmaniyyede ise lisanlarını dahi
muhafaza hakkı vermişler. Vasüaki Efendi bu­
na teşekkür beyan eylediğinden bunun yazıl­
ması kulunuzca da ınünasibdif.
Rasim Bey (Edirne) — Kanun-i esasice
Türkçe bilmek lâzımdır. Binaenaleyh lisandan
bahsa hacet göremem.
Reis — Bu efendinin sözü eevabdır. Bu
lâkırdıları kuyudumuza yazarız. Himaye öte-
denberi görülüyor. Bundan sonrası için maarif(*)
(*) Takvim.i Vakayi S. 1875.
 s 1 .6 / 2 8 mart 1293/1877
iîizamna,.paes3. vardır. Lisan mes’elesi geldikte
ona bakılır.
K A R A D A Ğ f^yiES’ ELE S İ
' timizi muhafazada mal ve can feda edeceğimize
Karadağ meselesine nakhi kelâm edildik­
te:
Sadi Efendi (Haieb) ■—■ (Kürsi~i hitabete
çıkarak: Vakit buldukla bunların hududu*’ te­
cavüz ile taaddiyat ettikleri görülüyor. Bende­
niz bu babda bir parçacık tafsilât olmasını
isterim.
Reis paşa —- Ne gibi?
Sadi Efendi (H aieb)— Çünkü bu kadar taf­
silâta kâfi denilemez. Nutk-ı hümayunda vaad
buyurulduğu veçhile Karadağ mes’elesinin evra
kı meclisimize derdest-i itadır. Ona destres oldu­
ğumuz zaman nutkumuzu serbestçe söyliyebili-
riz. Maahaza bu babda biraz tafsilât isterim. Şu
evrakın serian meclisimize ihsan buyurulması
izah olunsun demek isterim. Bu da dere olun­
sun.
Reis — Evet, reye müracaat ederiz. Lâkin
şu kadarcık haber vereyim ki o kâğıdîar da
müzakerededir. Müzakeresi bitmeden buraya
gelmesi muvafık-ı usul değildir. Bitmiş olsa
gelir. Henüz gelmemiş ise bitmemiştir. Eğer
isterseniz reyi soralım.
Sadi Efendi (Haleb) — Re’y-i umumîye
bir kerre müracaat olunsun, efendim.
Reis — Tekrar ederim ki henüz gelmedi­
ği bitmediği içindir.
Sadi Efendi (Haleb) — Gazetelerde gör­
düğümüze nazaran...
Birisi Karadağlılar imtiyasat~i kadime.,
. ieriyîe iktifa ederler ise affolunacakları, ve et­
mezlerse bir* da,lıa bu edebsiziiği edemiyecek
kadar terbiyeleri lâzımgeleceği izah olunsun.
Seblih Efendi (İstanbul)— Nutk-i hümayun
cevabında Karadağ hakkında yazılan fıkra üze­
rine şimdiden efkâr beyan etmek doğru değildir.
Gazetelerin dediklerine ehemmiyet verilmez.
İs buraya havale olunup geldikte, mes’elenin en
doğrusu malûm olacağından o zaman beyan-i
efkâr ederiz. Şimdi ileride buna dair mütalea-
mızı arzedeceğimiz gösterilse kifayet eder.
Mustafa Bey (Yarıya) — Şimdi söz söyle-
mek, fikir göstermek belki zaid görülür. Fakat,
beni söylemeye mecbur eden şey bazı yerlerin
- 53
C: 1
ve limanların verilmesi gibi Karadağlıların bir
takını mutalebatta bulundukları gazetelerde gö­
rülüyor da işte odur.Bunun ne kadar muzir o-
lacağı, iş meclisimize havale edildiği zaman
söylenecekse de şimdi dahi istiklâl ve menfaa-
dair cevabda sarahat göstermek lâzımdır.
Bunun üzerine Yusuf Efendi (işkodra)
kiirsi-i hitabete çıkarak makale-i âtiyeyi ser-
detti:
“Gazetelerde görüldüğüne ve ötedenberi i-
şitildiğine nazaran Karadağlılar sulbü, elli bin
nüfustan ibaret bulunan Kuç nahiyesi ve mül-
hakatile İspuji ve Z ib y a k (l) kazalarile Selçe
ve Kırnitsa ve Şestan.ı Balâ ve Şestan-i Zir ve
Gurra(2) ve Reyka ve Zeviçe ve Tögimil'i Balâ,
ve TögimiH Zir ve Şuşan ve Birçe karyelerinin
ve iki kaleyi havi îspiç nahiye ve limanının ken­
disine terkine yani hatt_ı imtiyaz Moraça nehri
itibar ve ittihaz olunmasına talik ediyormuş.
Bendeniz İşkodra meb’usu bulunduğum ve za­
ten Podgoriçeli olup oralarmı karış karış gez.
miş ve görmüş olduğum cihetle bu babda bazı
izahat vermek isterim. Vereceğim izahat tama-
mile anlaşılmak üzere Karadağ haritasının mü-
taleasına himmet buyurulmasmı tavsiye eyle"
rim .20 karyeden ibaret olan Kuç nahiye-i cesi-
mesi Karadağlıya bırakıldığı ve Moraça nehri
hatt-ı imtiyaz itibar olunduğu halde Medon ve
îspuji ve Zibyak ve Aleksandıra ve îspiç ve
Sotorman kalelerde lıer birisi kale cesametin­
de bulunan ve pek çok lira sarfiyle vücude ge­
tirilmiş ve eşkiyanm tecavüzüne sedd-i İsken­
der gibi hail bulunmuş olan birinci ve ikinci
ve üçüncü ve dördüncü ve beşinci ve Derviş
paşa ve İsmail paşa ve Fasari.şta ve Bron ve
Biuçe ve Serdar ve Hıfzıye ve Avniye ve Aziziye
ve Şevketiye ve Çengel ve Soğuksuy ve Stenog'
laf ve Maksud Kırmıjur ve Manastır ve Tuğla
ve Rebnak(3) ve Çırnıkan ve Beiibrık ve Ploça
kuleleri ve İspuji ve Zibyak kasabalarile Kiri,
ba ve Dilâm ve Levşan(4) ve Memşik(5) ve
(1) Oraları bilenlerden biri (Jablak) olabilece­
ğini söylemiştir. H. T. Us
(2) Oraları bilenlerden biri (Kuruta) olabile­
ceğini söylemiştir. H. T. Us.
(3) Oraları bilenlerden biri (Jablâk) olabileceği­
ni söylemiştir. H. T. Us
(4) Oraları bilenlerden biri (Leşyan) olabilece­
ğini söylemiştir. H. T. Us
~
 I: S 15/28 mart 1293/1877 ‘
Vidanik ve Le§kopole(6)'i Zir ve Le§kopole-i
Balâ ve Kokot ve Lefik ve Gırbafçe ve Kokea-i
Zir ve Korpoçe ve Bunar ve Baniye ve Durmige
ve Yerig ve Virânina karyeleri onlara terkolun"
muş olacaktır. Bunun akabindeki vahameti mü.
saadenizie beyan edeyim:
Karadağlılar, bu ana kadar kuvve-i ceb-
riyye ile ele geçirmeye muktedir oIaınadj.kları
mahaller için birer ikişer memur Derseadete i-
zam ederek ve imaLi desais-i akıl-firibane ile
re’s-i idarede bulunanları ikna eyliyerek, böyle-
liiıle pek çok yerlerimizi almışlardır. Ancak
saye-i hazret-i padişahîde o kapılar kapanmış
ve bütün OsmanlIlar hemdest-i vifak-u itti-
had olarak tâ Basrada bulunan bir Osmanlı
hudud-i garbiyyemisin bir avuç toprağının
muhafazası uğurunda feda-yi mal-ü canı gözüne
kestirmiş olduğu zamanda o gibi metalibe ku­
lak asılmıyacağından emniyetimiz berkemaldir.
Zikri sebkat eden ve Karadağlının eline
geçirmek arzusunda bulunan kal’e ve kuleler
her kimin olur ise olsun müîhakatiyle beraber
Işkodra vilâyeti onun olmak tabiîdir. Zira ta-
dad olunan yerler Karadağlı eline girer. Çün­
kü Maluyer dotnesine toplar getirip Podgoriçe
kasabasiyle ovayı döveceğinden Podgoriçede o-
turmak mümkün olamıyacaktır. Podgoriçeyi
ele aldıktan ve Kovaç nahiyesi ona kaldıktan
sonra Kuruta ve Hot ve Kalimand ve Kosrat ve
Hoblik ve Jiceloha ahalisi -ki bunlara cibaki
sitte mallisiyası tabir olunur- dahi bizzarure
. Karadağhya arzu inkıyad ederek ve Şalâ ve
§oşe ve Postadebye bunlara peyrev olup zaten
isyana meyyal ve saJ olan Mirdita bu suretle
Karadağlı ile birleşerek ateş.i ihtilâkü isyan
cüzî bir zaman içinde Pirzerin sancağına ve
körfez deniz sahiline kadar tevessü eder ki o.„
halde Karadağlılar hariçten her türlü imdad ve
ianeye nail olur. Aleksandıra ve Kırmıjur ve
Manastır ve Maksud ve Tuğla kal’e ve kuleleri
-ki bunlar Karadağhya îşkodra gölünde icra-i
habaset etmeye meydan bırakmıyor." Karadağh­
ya verildiği halde bîperva gölü istilâ ederek îş­
kodra şehrine dahi isal-i dest-i hasar edecekle­
rinden ve salifüzzikr Selçe ve Kamiçe ve sair
karyeleri ve îspiç limanı ellerine geçtiği surette
Morik ve Kırabine dahi dayanamıyarak onlarla
ittifaka mecbur olacaklarından bar tarikiyle gi-
dib gelmek gayrı kabü hükmüne girer.Ve Rus­
- 54
C: 1
ya devleti dahi Bahrisefidde bir liman ittihaz et­
miş olur.Ve Bayana nehrinin denize munsab ol­
duğu mahal dahi zabıtlarına geçerek Karadağh-
nın matlûbu hasıl olur.
Bu îiıelıazir meydanda ve Karadağlının
metalibinde İsrar edişi ol havaliyi bu suretle is­
tilâ edebileceği imkânmı derkeylediğinden ile­
ri geldiği gün gibi ayanda iken metalibine iha-
Ie"i g û ş j itibar olunmamak zarurîdir.
Karadağın metahbi reddolunursa tekrar
muharebe etmek iktidarına malik mi zannedi­
yorsunuz? Veievsüllim muharebeye mübaşeret
etse bile bir şey kazanmıyacağı şöyle dursun
binusratih-i taalâ pek büyük zayiata düçar ola­
cağı şüphesizdir. Bunların bu derece şımarma­
larına sebebiyet veren bazı memurinden isti­
zaha hakkımız var ise de onları ileriye talik
eyledim. Hülâsa; Karadağlıya hey’et-i sabıka­
sından başka bir karış yer verilir ise mülhaka-
tiyle beraber îşkodra kedisine terkolunmuş o-
lacağından bu babda tekrar nazar.i dikkatinizi
celtaederim. Karadağlılar fakr-ü zaruretten
bahsederlerse bir kaç sene evvel Kavaya kaza­
sında iskân olunan elli hane kadar Karadağlı­
ların saye-i hazret-i şehriyarîde saadet-i hal"
ierine, aramiş-i ballerine bakıp ibret alsınlar
da şakaveti terkedib Devlet-i metbualarmın
damen’i şefakatine sanisunlar. Ol vakit devlet
onları münbit yerlerde iskân ettirir. Acaba taş­
lıktan ibaret olan ve her halde idare ve taa 3ryü-
şünden âciz bulunan Kuç nahiyesiyle Selçe ve
Kımista ve sair buna benzer karyeler ve göl i-
çinde Aleksandıra ve Sotorman ve îspiç ve Zib-
yak ve Medon ve îspuji kakalan ile otuz kadar
cesim ve metin kakalar kendisine bırakılır ise
neden zengin olacak imiş? îşte bundan anlaşı­
lıyor ki bunların istedikleri mahalleri def-i za­
ruret için değil, belki müîhakatiyle îşkodrayı
zabt ve istilâ etmek ve hududunu Bulgaristan
ve Sirbistan ile birleştirmek içindir. Emin olu­
nuz ki Hüdanekerde cüzi bir metalibine muva­
fakat yüzü gösterilir, yani yalnız Koç ve ya­
hut Kamiçe kendisine verilir ise pek az zaman
içinde buna müyesser olur. Sıdk-ı ifademi ora­
larını bilir ve fenn-i harbe aşina ümera-yi as-
keriyyeye sorulsa tasdik eder kanaatindeyim.
Bu cümle ile beraber, gerek Pokgoriçe ve gerek
îspuji ve Zibyak ve sair yerlerde hiç bir adam
yoktur ki babasından kalmış bir odalık haneye
-
 i: 8 16/28 mart 1293/1877
Bunteli ve Anadolu ve Arabistan gibi mahal­
lerde elli odalık bir sarayı tercih edip de mas-
kat-ı re’sini terkeylesin. Çünkü, o değersiz ha­
nenin muhafazası uğurunda pederini ve birade­
rini al kanlar boğmuş olduğu halde teslim-i
can ettiğin görmüştür.
Şimdi, o haneyi bıraktıktan başka onların
mübarek mezarlarını düşmanın ayaklarının al­
tında bırakmazlar. Mütmein olunuz ki vatan­
ları uğurunda çoluk çocuğa varıncaya kadar
cümle Karadağlıların kurşun ve yatağanlarına
göğüslerini germek ve peder ve biraderleri gi­
bi şanlı, kanlı ölmek şerefinden bir vakit çekin-
miyeceklerdir. Muhakkak bilesiniz ki bu mad­
de pek mühim bir maddedir ki evyelbeevvel
cümlemizin arâmıza havale buyurulmuştur.
hîe olur ve nasıl karar verilirse millet bizden
bilecektir. Tekrar ederim ki haritalara güzelce
ve dikkatlice bakınız. Bu nikat Kümelinin kili­
di mesabesindedir. Ümid ederim, göz göre düş­
manın kazdığı kuyuya düşmiyeceğiz. B u babda
muvafakatinizi temenni ve reca ederim.
Reis — Güzel tafsilât var.
Hey’et — Aferin, aferin.
Reis — İstenograflara veriniz de suretle­
rini çıkarsınlar. Diğer suretini de biz kaydede­
lim. Rasim Beyefendi sıra size geldi.
Bunun üzerine Rasim Bey kürsi-i hitabet­
te makale-i âtiyeyi kırctet eyledi:
Karadağlıların bir karış yer mutalebesine
hakları yoktur. Çünkü 1858 tarihinde Düvel-i
Muazzama süferasından mürekkeb olarak Der-
seadette teşekkül eden meclis-i mükâlemede
Karadağm hudud.i imtiyaziyyesi tahdid ve ha-
ritası tasdik olunduğundan Dağlılar bu hudu-
d-i musaddakayı tecavüze yol aramakta yalnız
bize karşı değü, Avrupaya karşı da haksızdır­
lar.
Dağlılar, teshil-i taa 5ryüşe muhtaç olmuş­
lar ve meziyyet-i medeniyyete kesb-i kabiliyyet
etmişler ise beylerinin 8 eylül 1862 tarihinde
metbu-i mufahhamı tarafından vaki olan emir
v^e teklifi kabul ederek Karadağ içinden mü-
rûr etmek üzere îşbuzeden Nakşine, sekiz saat
tülünde bir yol küşad için verdiği sened hükmü­
nün icrası onların teshil-i havayicine kâfidir.
Ve eğerçe, bu yolun temimi istikbali için
tarafeynin yarımşar saat mesafesine kuleler
înşasiyle â«akir-i şahane ikamesi tarih-i mez-
hûrda mukayyed iken muahharan Rusya ve
55
C: 1
Fransa ve Purusya düvel-i fahimelerinin tavas-
sutlariyle Babıâli kayd-i mezkûrdan sarf-i na­
zar eylemiş ise de yolun küşadı şartı mevcud
ve baki kalmıştır. ^
Mezkûr 8 eylül 1862 tarihli sened muce-
bince küşad olunan mezbur tarikten müddet-i
medide gelip geçtiğimiz cihetle gasbolunan
hakk-ı mürûrumuzun istirdadını taleb ve İsrar­
da haklı olduğumuzu kimse inkâr edemez.
V e kanun-i esasimizin birinci bendi hük­
münce hudud-i imtiyaziyyenin tefrik ve tahvili
katiyyen caiz olamıyacağından kanunun ten-
fiz ve icrası için bezl-i mahasaLi iktidar etmek,
liğimizin lüzumu derk'ârdır.
Buralarını iyice derpiş edip, nutk-ı hüma­
yunda ferman buyurulduğu üzere Karadağ
mes’elesi meclisimize havale buyuruldukta ta-
cil-i kararına fedakârane ve cansiparane ikdam
edelim.
Ara.yı umumîyyeye tevafuk eylerse nut­
ku hümayuna cevaben takdim eyliyeceğimiz
teşekkürnamemizde bir nebze arz-ı efkâr ede­
lim.
Badehu Yenişehirli zade Hacı Ahmed E-
fendi (İzmir) makale-i âtiyeyi serdeyledi:
Devlet.i Osmaniyyenin bilcümle tebaa.i
sadıkası hakkında zuhura gelen enva-i eltaf-i bi-
gayatı işbu sinlerimize kadar aynen müşahede
ettiğimiz gibi umum tevarihte dahi mübeyyen
olmakla tafsife hacet görmem. Fakat, böyle el-
taf ve inayata mazhar olmak hakikaten sadakat
la mevsuf tebaa-i şahane haklarında olup Kara­
dağlılar isıe idrâk ettiğimiz üç defa ve mütekad-
demde tekerrür eden isyan ve şakavetleri bilû.
mum tebaa-i Osmanij^yenin unudulmaz derece­
de ciğerlerini hûn ettiğinden kendUerine gayzet
memek kabil değildir. Zira, bilcümle tebaa-i
Osmaniyye padişahımız efendimiz hazretleri­
nin uğur-i hümayunlarında ve baka-i saadeti
için en aziz kanlarımızı feda ederiz. V e buna
feda demeğe haya ettiğimiz gibi mabihüliftiha-
nmız olduğunu arzederiz. Eğerçi Karadağlılar
dahi sahiben sadakatla metbu-i mufahhamlannı
tanıyıp hakikaten Utica etmiş olaydılar, zat.i
meleksimat.i şehriyarî haklarında avatıf-ı pa-
dişahanelerini diriğ etmeyib her türlü ihtiyaçla-'
nna kifayet edeceği emsaliyle müsbet olduğa
gibi bilûmum tebaa-i Osmaniyye dahi be3un-
lerinde cereyan etmekte olan muamele-i uhuv-
vetkâranede kusur etmez idi. N e çare ki ken­
-
 !: 8 16/28 mart 1293/1877
dilerinin §u şakavet ve isyanları cümlemizi ke'
maki derece müteessir kılmıştır. Ve şu şakavet-
lerine nihayet verilecek zaman dahi
geçmiştir Çünkü bir hanenin men-
subatından birinin fesadının önü kestirilmez
ise, o hanenin intizamına halel geleceği kaide-i
akl-ü /likmettir. İşte bu sebeblerden dolayı
meb’usan taraflarından takdim edilecek nutk-ı
hümayun teşekkürnamesinde tebaa-i Osma.
niyyenin ğiddet-i gayzleri teskin olamayıb bu
yolda her türlü fedakârlığa müheyya bulundu­
ğumuzun ilâvesini istirham ederim. Ve bu bab-
da rüfekamın dahi ittihadını ümid ederim.
B u n u müteakip İbrahim Bey (Hersek) şu
nutku ser detti:
“Cümlenin malûmu olduğu üzere yetmiş
sekiz senesi tarihinde vukubulan muharebede
Karadağlılar, tamamiyle mağlûb oldukları hal­
de mücerred taarruzat-ı tasallûtkâranelerini
katı’ ve da-i taassublarına bir deva-i nafi’ olmak
üzere Devlet-i Aliyye, bir çok arazi terk ve bir
takım eşya-yi giranbaha ihsan buyurara,k ol
hengâmda akdolunan şuruta tamamiyle riayet
edeceklerdir, diyerek düvel-i selâse-i malûme
konsolosları tarafından Babıâlîye vukubulan
teklifleri üzerine her bir taşı bir lira ile vazolun-
muş kuleleri hedmederek her suretle mazhar-ı
müsaadat eylemiş olduğu halde Dağlılar tıynet'i
asliyyelerinde merkûz olan şekavet ve tasallût i-
cabınca mazhar buyuruldukları âtifetin kadrini
bilmeyip bu kerre dahi ilân-ı muhasama ile ha-
rekât-ı tecavüzkâranede bulunduklarına naza­
ran bu suret, haklarında müsaadat ile muamele
olunması caiz olmadığını işrab etmektedir. B i­
naenaleyh, hiç bir suretle Dağlılara müsaadât
ile muamele olunması caiz olmayip terbiyeleri
yoluna gidilmesi hususunun lâzım olduğu iti-
kadmdayım. Irade-i seniyye-i hazret-i padişa-
lıî mucibince, Karadağ mes’elesinin meclis-i â-
cizanemize havale buyurulduğunda vatan-ı a-
ziz-i çakerinin Karadağa kufbiyyeti cihetijüe
vukufum bulunmakla arz-ı mütaleaya hazır ve
âmadeyim.
Ondan, sonra Sami Bey ( İşkodra) maUale-i
âtiyeyi arzeyledi:
“Meb’usu bulunduğum îşkodra eyaleti K a­
radağ emaretinin hatt-ı imtiyazına mülâsıktır.
Bu suretle emaret-i mezkûre saltanat-ı seniyye-
den tevsi-i arazi ve tebdil-i hudud gibi müs-
ted’ayata kıyam edecek olur ise enva-i mahzu-
56
C: 1
ratı mucib olmakla mecburen ifade-i hale icti-
sar ederim.
Şöyle ki; İşkodra eyaletinin hudud ve ni-
kat-ı mühimmesi malûm ve mazbut olup şu
noktalardan en ehemmiyyetsiz itibar kılınacak
noktanın bile tebdiline müsaade buyurulacak
olsa Karadağlıların şimdiye kadar maruf olaa
tabiat-ı tasallûtkâraneleri iktizasınca bir sene
zarfında İşkodra malisesini yani cibal-i mülha­
ka nevahisini istilâ edecekleri edna mülâhaza ile
âşikârdır., Hûda göstermesin, böyle bir hâdise
vuku bulur ise temin-i istikbal için Devlet-i
Aliyye daima oralarda bir mükemmel ordunun
istihdamına mecbur olacaktır.
Böyle asker ile dahi hasbelmevkı temin-i
istikbal vücude gelmiyerek nihayet İşkodra,,
mülhakatı az bir müddet içinde giriftar-ı pen-
çe-i istilâ olur. Bu babda olan ifadatın haklı ol­
duğunu bütün hey’et tasdik buyuracağını me-
mül ederim.” ‘
Manok Efendi (H aleb) dahi nutk-ı âtiyi
okudu:
“Efendiler,
Nutk-ı hümayunda zikrolunan mevaddan
birisi ve belki muamelât-ı haricijo''© cihetince
birincisi Karadağ mes’elesidir. Kanun-i esasi ve
bu kanunda ittihaz olunan kavaid cümlemiz in­
dinde mukaddes olduğundan ve Karadağ beyli­
ği tarafından vuku bulan teklifat ise henüz su-
ret-i resmiyyede tekzip olunmamış bir takım
neşriyyat iktizasınca kanun-i mezkûrun ilk
bendlerini bir dereceye kadar ihlâl eder suret­
te bulunduğundan bu keyfiyet dikkat-i mah-
susamızı celbetse gerektir.
“Efendiler, Memalik-i Osmaniyyenin ta-
mamiyyetini ve saltanat-ı seniyyenin istiklâliy-
yetini muhafaza etmek, mükellef olduğumuz
vezaifin en mühimmidir. Binaenaleyh her ne
taraftan olur ise olsun Millet-i Osmaniyyenin
hukukuna taarruz vukubulduğu halde ol taar­
ruzun men’ ve def’i zımnında devletimizin idare­
si başında bulunan zevat-ı kirama muavenet ey­
lemek lâzımdır. Ve def’i imkân haricinde es-
bab-ı mücbire mevcud olduğu tahakkuk etmek­
sizin zevat-ı müşarünileyhim tarafından bu
babda kanun-i esasî ahkâmı hüâfında bir güna.
teşebbüsat ittihaz olunduğu görülürse iktiza e-
den ihtaratm ifasına mübaderet etmek borcu-
muzdur. Um ur-i politikaca bulunduğumuz
-
 8 15/28 mart 1293/1877
hal-i mügkilin meydana getireceği bu gibi mesail
meclisimizce peyderpey tedkik ve müzakere o-
lundukça mes’elenin suret-i mahsusasına naza­
ran tafsilâta girişileceği bediiıîdir. İşte bunun
için Karadağ beyliğinin teklifatı hakkında et­
raflıca beyan.1 re’y tarafına gitmeye şimdilik
lüzum göremem. Fakat, bu teklifatm şeraiti
vaad-i şehinşahî ıktizasmca muhakkak ve res"
mî surette ileride malûmunuz olacağından bu­
na muntazıran şimdilik Memalik-i Osmaniyye-
nin tamamiyetiniiı muhafazası hususunda o-
lan eşed arzu ve emelimizi beyan ile iktifa et­
mek lâzım gelip hakipa-yi şahaneye arz ve tak­
dim olunacak mazbatada dahi Karadağ mes’e-
lesine dair dercolunacak fıkrada bu arzumuzun
sarahatan beyan olunmasını enseb görürüm.”
Reis — .Elhamdülillâh OsmanlIlarımız Os-
manlu masalihmi hep bir yolda hissediyor. L â ­
kin şunu haber vereyim ki Karadağ mes’elesi
zannolunduğu gibi değildir. Ben söylediğim lâ-
kırdıjn alenen söylerim. Maslâhat işitildiğinden
daha pek çok ehvendir. Maahaza karar memur­
ları yani icra memurları devlet neye karar ve­
rir ise buraya göndereceklerinden, o zaman,
tahkik edihr. Şimdi bahsi pek ziyade uzatmağa
hacet yoktur. Söz sırası Hilmi Efendi (İstan­
bul) ye geldi. Buyurunuz Hilmi Efendi.
Hilmi Efendi (İstanbul)—-Burada uzun uza­
dıya bir şey söyliyemeyiz. Fakat, evvelemirde
ordu kumandanlarından keyfiyet batelegraf
istizah olunur ise müzakere için hal ve mevkie
daha muvafık bir netice hasıl olur zannederim.
Reis — Bu söze cevab var mı?
Rasim Bey (Edirne) — Ordu kumandanla­
rından istizaha ne hacet var? İş oraya düşer i-
se milletçe bire kadar kırılmcaya değin fedakâr­
lığa hazırız. İstizaha hacet yoktur.
Birisi — Mademki Karadağ mes’elesi bu­
raya havale olunacaktır. Havale olunup da ma­
lûmat kesbedilmedikçe ol babda beyan-i ihtar
etmek iâzımgelmiyeçeği gibi havale olundukta
dahi o zamana kadar derdest olan evrak ve tel­
graflar birlikte geleceğinden re’yi o zaman dü.
şünülür. Şimdi istizah ve düşünmek lâzım
gelmez.
Mustafa Bey (Y anya) — Biz burada mes’e-
leyi tafsil etmiyoruz. İş buraya havale olunur
ise netice neye müncer olacağı bir nebze işrap
edlisin diyoruz. Çünkü bu Karadağ işinde bü­
tün OsmanlIların re’yi ve fikri birdir.
57-
C: 1
Mustafa Efendi (Kozan) kürsti hitabete
çıkarak nutk-ı âtiyi irad eyledi:
“Efendiler, evvelâ Karadağca izahat iste­
rim. Saniyen Karadağca icmal-i efkâr beyan o-
lunsun gibi buyurulmuştu. İcmal-i efkâr bu-
dur.
Bu Karadağın muradı ne olmalı ? Egerçi
Karadağ vazifesiz olarak tevsi-i hudud gibi ve
yahud başka tekhfat gibi bir şeyler ister ise
malûm ki biz, padişah hazretlerinin kendi ül­
kesinden böyle cihetten dolayı bir teklifi kabul
ve bir karyesinin hududunu tağyir etmeden ise
cümlemiz baş ve canı, evlâd ve malı yoluna ko­
yup bütün feda etmemiz bize çok hayırlıdır.
Zira, bu teklif neden kabul olunacak? Eğerçi
bu kabul olunmaz ise bizimle muharebe mi e-
decek? Muharebe etmek lâzımgelirse niçin mu-
kabele-i mefruzayı eda etmiyeceğiz? Bihamdil-
lâh-i Taalâ neyimiz eksüs? Vakıa mâliyemizin
muzayaka-i haliyesi var. (Hoca efendi, senin o-
ralara aklın varmaz) denilir ise, neden aklımız
varmıyor? Milletimiz sağ olsun. Türkçe bir
söz derler ki: “Başın verdiği bayur; buyruğu o-
lur.” mâliyemizi meydana koyalım; birli birli
ikili ikili, azdan az, çoktan çok var. Malımızı fe.
da edelim. Böyle muhataralı zamanda devlet ve
millet uğuruna feda olunmayan malı şer’an
nefsimize haram kılmak lâzımdır. Bizim şeria-
timizde sabır da meşru, saltanat da meşru. Haz-
ret-i Ömer-ül-Faruk efendimiz bir post üzerin­
de yatar idi. îmam-i Âzam efendimiz hazretle­
ri bir muayedede otuz bin dirhemlik libas-i fa-
hire telebbüs buyurur idi. Böyle bir düyun için
düşmana müdara etmeden hazret-i Ömer-ül-
Faruk raziyallâhütealâanh hazretlerinin tarik-i
âlisini biraz vakit için ihtiyar edelim. Ol bir
vakitten sonra gene îmamû Âzam hazretleri­
nin tarik-ı âlisini ihtiyar edelim. Amma benim
bu sözüm muhayyerdir. Eğerçi vükelâ efendi­
lerimiz saltanat bize meşru derler ise, onunla
dahi iftihar ederiz. Biz, boz cübbe de giyebili­
riz, biz yayan da 5mrüyebiliriz. Milletimizin min­
net altında yaşatmayı ister miyiz ?Herhalde mil
letçe iane ederiz, gene düşmana bir avuç top­
rak vermeyiz. Zannederim ki, bu söze bizim
meb’usandan İslâm karındaşları razi olduğu
gibi OsmanlI namını hamil olan hıristiyan ar­
kadaşlarımız dahi razi olur. Zira, onlar dahi bu
serbestliği ve rahatı bu vatanda gördüler. T a­
biî elbette bu vatan gayretini bizden ziyade çe-
 i: 8 16/28 mart 1293/1877
kecekleri bedihîdir.
Efeiıdi-i mumaileyh, bu nutku yalnız kir
raetlc kalmayıp, her fıkrasını §ifahen dahi
§erh ve izah eylediğinden evvelâ İslâm azaya
' hıtab ile muvafahatlarmı sorduğu zaman u~
mumen el çırparak kendisini taksin ettiler.
Badehu, hıristiyan azaya tevcih-i hıtab eyle­
dikte onlar tarafından dahi bu alkı§ı -rgördii.
Gerek âza ve gerek hariçten mevcud olan
huzzar efendiler, mumaileyhe aferin dediler.
Ondan sonra Nikolâki İS!ufe! Bey (Suriye)
dahi nıakale-i âtiyeyi irad eyledi.
“ Karadağ mes’elesinin tafsilâtı henüz
meclis-i âcizanemize gelmemiş ise de meb’usu
olduğum Suriye vilâyeti OsmanlI ahalisinin bu
babda bakûre-i efkârlarını bizatihi arz ve be­
yan eylerim.
Dürr-i yekta-yi efser-i saltanat-i uzma o-
lan sülâle-i Osmaniyyenin meftûr olduğu §i-
me-i adl..ü dâd ve mütehâllik bulunduğu se-
ciyyeri afv-ü imdadın kadr ve keyfiyyeti tarih-i
umumîde ve bilhassa meşahir-i âlemden bü­
yük Petro ve on ikinci Şari gibi mülûk-i ı-
zamın suhuf-i tevarihinde dahi bedidar ve bu­
na nazaran ahah-i Sırbiye hakkında elân zu-
hure gelen a,fiv ve ihsan, cenab.i mülkdar (el-
afvü mili siyem-ikkiram) mebdeinden naşi oldu­
ğu emr-i aşikârdır.
Karadağ mes’elesine gelince: Ahalisinin
nail oldukları imtiyazatj mezkûre ca-yi gıbta
bulundukları halde şükran"! nimet vecibesin­
den gafil olub da mağruren tarik-ı müstakim­
den çıkmaları dinen ve dünyaen takbih olunur
harekâtın en fenasından olduğu muahharan
kendilerince dahi tebeyjün etmiş olmalıdır.
Elhaletühazihi, her mukteza.1 feraiz zir-i
destan ahalH merkumun fürugerdan-i itaat
olarak dakk-i bab-ı merhamet ederler ise, zat-i
ulya-i hazret-i şehriyarînin mekârim-i ahlâk-ı
pürmtak-ı raiyyetperveranelerî ıktizasınca
mazhar-i afv-ü ihsan olacakları müsellem bu­
lunduğu gibi suret-i aharla yani hukuk-i dü-
veliyyeye ve şerait.1 tabÜ5^ete muğayir bu gûnâ
teşebbüsata zahib oldukları takdirde adem-i
kabulü ile büsbütün reddi mültezimdir.
Şu mütaleanın nutk-i hümayun-i hikmet-
meşhun-i cenab'i tacidarîye cevaben tııkdim
olunacak teşekkümamede dermiyan edUmesi-
ni istida eylerim.”
Meclisten on be§, yirm i kadar zevat bu
- 58-
C: 1
makaleyi de el çırparak alkışladılar.
Mustafa Bey (Y anya) dahi nutk-ı atı-
yi irad eyledi:
“Karadağ mes’elesi el’an hey’etimize
havale olunmadığından buna dair şimdiden söz
söylemek belki zaid gibi görünür ise de bugün
bu babda beni söz söyietmeye icbar eden se-
beb devletimizden Karadağm Bosna tarafından
Nakşin ve Kulaşin cihetlerinin kendilerine ter­
ki ve îşkodra tarafından Moraca nehrinin had-
d-i fâsıl olması ve Karadağı bahre isal etmek
için İspiç limanının kendilerine terkedilmesi
gibi bir takım metalibi gayr-i ma’kulede bu­
lunduklarını her gün gazetelerde gördüğüm
maddesidir. Bu gibi metalib ise bütün Osman-
iulara ne suretle dokunmakta olduğu cümle­
nin malûmu olduğu misilli, aradıkları yerlerin
terkinde devlet ve vatana maddî ve manevî ne
kadar mazarrat olacağı Karadağ mes’elesi res­
men bey’etimize havale olunduğunda înşaal-
lâlî tafsilen arz ve beyan edilecekse de şimdiden
eevab-i kat’îmiz bu olsun ki, tamamiyyet-i is.
tiklâl-ü mülkümüze olan bu, ve bu gibi mevad-
dın hey’etimiz tarafından hiç bir vakit
kabul olunmayıp, hayatımızı, malımızı feda
ederek makarr-i Devlet-i muazzama'! aliyyenin
istiklâl-i âlisini muhafaza etmek hususunda
sabit-kadem olduğumuzu bir nebzecik olsun,
şimdiden ihtar etmek münasib gibi görünmek­
tedir.”
Fehim Efendi (Bosna) dahi nutk-ı âti­
yi irad eyledi:
“ Şevketlû efendimiz bu defa Karadağ
mes’elesinin halli için iktiza eden esbabın pek
âlâsını bilirler.
Şu hususu, meclis-i âcizanemize havaleden
murad-i hümayunları emr.i meşru-i meşvere­
te riayet-i mülûkânelerini beyan ve tebşirden
ibaret olmasiyle maatteşekkür olbabda bir kaç
söz söylerim: Karadağlıların umur-i idare-î
dahiliyyelerine k a fa müdahale olunmadığı ve
Devlet-i Aliyye tarafından pek çok müsaadat ve
imtiyazata nail oldukları halde bu defaki is-
yanlariyle kabulü bilvucühü muhal olan tekli-
fat da mücerred ecanibin ilkaat-i mefsedef
kâranaleri eseri olduğunda şüphe yoktur. Bu
âna kadar mükerreren cür’et ettikleri isyanları­
na karşı müstahak oldukları mücazat-i lâyika
lan icra olunmamasından ve bilâkis hakların­
da şefakat ve merhametle beraber bazı mertebe
 i: 8 16/28 mart 1293/1877
müsamaha olunmasından ileri gelmiş olduğu
derkârdır. Hattâ bu husus Avrupa erbab.i si'
yasiyyesi nezdinde dahi müsaddaktır itikadm-
daı/ım. Eğerçi; bu misilli âsiler hakkında
şimdiye kadar lüzumsuz ve mevkisiz merhamet
buyurulmayıp da terbiyeleri; emrinde müsta­
hak oldukları mücazat ve muamelât-i âdalat*
kârane bihakkın ifade ve icra buyurulmuş ola
idi bu suretle ke3d;emaye§a bulundukları ha-
1-i asayişi öyle eenebî entrikalarına kolaylıkla
kapılıp da ihlâl etm.ezlerdi ve o kadar bigünah
adamiarm kanlarını bilâ-mucib döktürmeğe se-
beb olmazla,rdi. Binaberin Dağlının bu defaki
teklifatmdan en ehemmiyetsiz bir şeyin ka­
bulü tarafına gidilmiş olsa evvelki hallerden
daha eşnaV fenalıkları kendimiz davet etmiş o-
lurıız zannû kavisindeyim. B u işin irade.i padi­
şah! mucebince mecliS'i âcizanemizce müzake-
ratına bed’ olunduğu sirada malûmat-i mahal»
lijryem cihetiyle bu babda olan mehaziri ve mü-
taleat'i âcizanemi izaben beyana hazırım.
Reis — Nutuk pusulamız tamam oldu. Ce-
vab verecek var mı ? Söylenen sözleri temin de­
ğil, cevab verecek var mı?
Ohannes Efendi (İstanbul)— Cevabım var,
efendim. Herkes istiklâlimize halel gelmemesini
ezcan-ü dil arzu ediyor. Evrak gelip de devlet­
çe derecatı bilinmez ise kulunuz beyan»! fikir e-
dilmesini münasib görmem, ^ rın derece-i liyakat-ü ehliyyetleıi taharri olu­
Müsveddeden^- ıslâhkt bahsi geldiMe
sim Bey (Edim e) ıslâhatın âdat-i milliyyemi-
ze tevafuk edecek surette olmasını ilâve lih
zumunu dermiyan eyledi.
Reis — Buna lüzum yar mıdır?
Mikoiâki Bey/'-)— ^Asrımız, asr-ı cediddir.
Eski âdata hiç lüzum yoktur.
Sebuh Efendi (İstanbul) — Ben Rasim Be
yin fikrini teyid ederim.
Reis — İslâhat, demek her gönilen yeni
şeyi taklid değildir.
Haşan Fehmi Efendi (İstanbul)— Müsved­
dede icab-i hale ve lüzum-ü ihtiyac-i mekân ve
(* ) İstanbul meb’usu Nikolaki olacak.
ff. Ta. US
- 59-
C: 1
hükm.i zamana muvafık olacağı mukayyed ol­
dukça başka izahata hacet göremem.
Hey’et — Evet kâfidir, (diye bütün eller
yukarıya kalktı) Nizamiat ve ınemurlann eh­
liyeti bahsinde Dimitraki Efendi (Tuna) ma-
kale-i âtiyeyi okudu:
“Kanun-i esasinin otuz dokuzuncu mad­
desinde bilcümle memurin nizamen tayin olu­
nacak şerait üzere ehil ve müstahak oldukları
memuriyetlere intihab olunacaktır. Ve bu
veçhile intihab olunan memurlar kanunen mu-
cib-i azl hareketi tahakkuk etmedikçe veya
kendisi istifa eylemedikçe veyahud devletçe bir
sebeb-i zarurî görülmedikçe azl ve tebdil oluna­
maz ibaratiyle nail olduğumuz inayat-ü müsa-
adat-i seniyyenin teşekküründen âciziz. Çünkü
Ötedenberi memurin gerek idare ve gerek sû-i
idaresine bakılmıyarak ve derece-i ehliyyet-ü
dirayetleri aranmayarak hemen nasb ve azil
olunmaları asayişi ihlâle ve bir takım kîl-ü
kale sebebiyet vermekte idi. Bundan sonra,
müstahak oldukları memuriyetlere intihab o‘
lunan memurlar mucib-i azl hareketi tahakkuk
etmedikçe tebdil olunmiyacağı tasrih buyurul-
duğuna nazaran her veçhile muhassenat-i a-
dide ve fevaid-i kesire müşahede olunacağı ve
kimsenin artık bir diyeceği olamıyacağı bedihi
olup ancak elyevm müstahdem olan memurla­
nacağına veyahud öylece ibka edileceğine dair
kulları mezkûr bendde birgûnâ sarahat göre­
mediğinden istifsar-i keyfiyyete cesaret edi­
yorum.
Reis — Buna bir diyecek var mı?
Birisi — Müzakeresinde beyan ederiz.
Reis — îdare-i mülkiyye nizamnamesi de
gelmiştir. O bahsi de müzakere edelim. Buna
muvafakat var mı?
Hey’et — Münasibdir.
Birisi — Memurlar için istikamet dâhi i-
iâve olunsa.
Haşan Fehmi Efendi (İstanbul) — Kanun
nazarında herkes müstakim görülür. Sonra a-
dem-i istikamet görülürse kanun ceza eder.
Kimsenin batını bilinmez. Bu cihetle istikameti
ilâveye lüzum göremem.
 i: 8, 16/28 mart 1293/1877 ' C: 1

M üsveddenin muhuadı meclisçe muvafık
görüldü.
Reis —- Efendim, teşekkürnamenizini kı-
raat-i ahîresi tamam oldu. Bend bend kabul e-
dildiği gibi, suret-i umumîsryesi de kabul olun­
du mu?
Hey’et Kabul olundu.
Reis Bu alelacele beyaz olunsun. Reisle­
riniz yediyle hakipa-yi şahaneye takdim oluna­
caktır. İfa-i memuriyyetten sonra netayici be­
yan ederiz. Saat yediyi çeyrek geçerek müza-
kere-i âleniyyemiz hitam bulmuştur.
Yedimizde mühim evrak vardır. Şubelerde
bakılması mukarrerdir.
(Meclis bundan sonra gizli celse müzake­
resine geçm iştir. — V a k it -18 m art 1293-)

60 —
DEVRE: 1 CİLD: 1 İÇ TİM A : 9

ecııs eb’usan
93=1877
ît ceridesi

okuzuncu içtima
16 rebiulevvel 1294=19/31 mart 1293/1877

İÇİNDEKİLER
Sayıfa
1— Sabık zabıt hülâsası 62
2— Riyasetin hey’et-i umumiyye
maruzatı ^ 62
S—Müzakere olunan maddeler:
Viiâyat nizamnamesi 62.63
 okuzuncu m
10 rebiulevvei 1294— 19/31 mart 1293/1877
C U M A R T E Sİ

Reis: A H M E D V E F İK P A Ş A

H e y ’e t'i m eb’usanın bugünkü müzakere-i
mahsusası saat be§te devletlû Ahmed Vefik Pa-
Şs hazretlerinin riyaset-i celileleri tahtında o -
larak küğod edilmiştir-
Reis — Müzakere-i mahsusamız saat beş­
te küşad edildi. Geçen içtimain mazbatası kı-
raet edilmezden evvel size şunu resmen beyan
ede3Ûm ki riyaset i saniye için geçende inti>
hab eylemiş olduğunuz veçhile Anadol tarafm-
dan BursalI Şeyh Bahaeddin Efendi hazretleri
ve Rumeli tarafından dahi Hüdaverdi zade O-
hannes Efendinin riyaset-i saniye-i memuriy-
yetleri hususuna irade-i senij^e-i hazret! pa­
dişah! şerefmüteâllik buyurulmuştur. Bunu
hem size resmen haber veririm, hem de kendile­
rini tebrik eylerim.
B u n u n üzerine hey’et zabıt kâtiblerinden
Ramiz Efendi geçen içtimain mazbatası hülâsar
sini kırOet eyledi. Mazbatanın hükmünü boz­
mayacak mertebede bazı tashihat taraf-i riya­
setten vuku bulan ihtar v e canib-i hey’etten
gösterilen muvafakat üzerine icra edildi.
Reis — Bu mazbata kabul olundu mu?
Hey’et — Olundu. Pek güzel.
Reis — Malûmunuzdur ki, arzuhal verenler
her gün cevaba muntazır olurlar. Arzuhal şu­
besine havale edilen arzuhalleri fevkalhad tet-
kika hacet yoktur. Orada bir kere muayene o-
lunup badehü iktizası buraya bildirüeceğinden
şayan-i tedkik ise burada bakılacaktır. Bunun
için arzuhaller encümende beklemeyip, haftada
iki gün, peyderpey buraya verilmeli. Sahihleri
beklemesinler. Hemen cevablarmı ahp, müste­
rih olsunlar.
Bugün de bir arzuhal var. Bursada Hamza
Bey karyesi hakkındadır. Kaydolunsun. Girid
eytam idaresine dair bir arzuhal daha var. O
da havale edilsin. Bir saata kadar umum aza-
ya tebliğ edilmek üzere hazır olacak. Vilâyat
nizamnamesi yetişeceğinden, bu pek mühimdir.
Bir kerre okunmakla bitmez. Nizam, geldikten
sonra, herkes kendi nüshasını şubesinde okur.
Rumeli kıt’asına dair şurada bir de harita var­
dır. Daha mufassalını bulur isek getiririz. Şim­
dilik buna müracaat etsinler.
K ü rs i-i hıt(d>etin sağ tarafında bir büyük
R u m eli haritası yere serilmişti. Haşan Fehmi
Efendi (İstanbul) vilâyat nizamnamesi hak­
kında Şûraryi Devletçe kaleme alınmış bu lu ­
nan ntazbatayı okumaya başladı. B u aralık
devletlû Ahmed Vefik Paşa hazretleri Şeyh
Bahaeddin Efendi hazretleri (Bursa) n i maka-
m -i riyasete davet v e ik’ad ederek kendileri
içtimain iptidasında hazır bulunan dahiliye
nazın devletlû Cevdet Paşa v e Şûrari D evlet
reisi devletlû Kadri Paşa v e adliye nazırı dev~
letlû Asım Paşa hazerati/mı yanlarına giderek
oturdular. Mazbatanın b ir hayli yeri ok u n-
dukda:
Feyzi Efendi (S o fy a) — Bunu okumakta
faide yoktur. Asıl nizamı okuyalım da buna tat­
bik edelim.
dedi.
Reis-i san i — Şubelerde hepsi okunacak.
Bu karar mazbatasıdır. Nizamname lâyihası o-
kunduğu vakit efkâr beyan olunur.(*)
( * ) Takvim-i Vakayi, S. 1876.

62
 i: 9 19/31 mart 1293/1877
Zikrolunan mazbatanın kiraetinde gene de­
vam edildi. Nizam ın birinci v e ikinci babları
üzerine mazbatada serdedilen efkâr kiaret er
dilip bittikten sonra:
Azadan birisi — î§te iki bab bitti. Münderi-
catmı anladık. Tatbik için nizamın da bab-ı ev-
vel-ü sanisi okunsun.
Dedi.
Reis-i sani — Şubelerde okunacak. O za­
man ikisi dahi karşılaştırılır.
Haşan Fehmi Efendi (İstanbul) — Evet,
doğrudur. Şubelerde arîz ü amik mütalea oluna­
cağından efkâr ve mütaleası olanlar, orada be.
yan-i efkâr edebilirler.
Mazbatari mezkûrenin okunup okunma­
ması hakkında söz çoğaldı.
Yenişehirli zade Ahmed Efendi (Aydın) ■
— bu olacaktır.
Biz bu mazbata ile vaktimizi beyhude geçiriyo­
ruz.
Birisi — Nüshası hepimizde yok ki, dinli-
yelim.
Feyzi Efendi (Sofya) — Nizamname nüs­
haları gelip de tevzi olunduğu zaman, hepimiz
okumak biliriz, okuruz.
Yenişehirli zade Ahmed Efendi (Aydın) —
Bari dahiliye nizamnamemizin baki kalan fa ­
sıllarını okuyalım.
Reis-i sani — Bunu, iki defa hey”et-i umu-
mîyyede okumak borcumuzdur.
Bugün ileriki vaktimiz mühimdir; zira,
demincek dediğim gibi vilâyat nizamnamesi
nüshaları basılmak üzere bulunduğundan şim­
dilerde gelecektir. Bana kalırsa Şûra-yi Devle­
tin şu mazbatası okunmakta devam olunsun.
Sebuh Efendi (İstanbul) — B u mazbata
üzerine icab eden izahatı vermek üzere Şûra-yi
Devletten bir zatm burada bulımması lâzımge.
lir itikadındajnm.
Haşan Fehmi Efendi (İstanbul) — Sebuh
Efendinin mütaleası doğru ise de işbu mazba­
ta bir kere burada okunduktan sonra encü­
mene girecek. Encümende hin-i tedkikte iza­
— 63
C: 1
ha ihtiyaç görülür ise, Şûra.i Devletten bir zat
oraya davet idilir.
Reis-i sani — N e dersiniz? Okuyalım mı?
B u süâl üzerine bazıları okunmasını v e bazıla­
rı okunmamasını rey eylediler.
Haşan Fehmi Efendi (İstanbul) her hal­
de mazbatayı okumakda devam eyledi ve maz­
batayı nihayete kadar okudu.
Reis.i sani — Umum vilâyetlerin idaresi
hakmda, her birerleriniz kendi memleketlerini­
zi bilirsiniz. Olan müşkilâtı da görüyorsunuz.
Binaenaleyh, şubelerde lâyikiyle müzakere ede­
rek, ona göre icabını müzakere eylersiniz.
Hey’et — Pek âlâ; pek âlâ. Nizam lâyihası
bakılsın; gelsin de bakarız.
Birisi — Vilâyetler için en büyük ıslâhat
Ahmed Vefik Paşa hazretleri (m akam -i
riyasetlerine gelerek) — Şimdi, yedi arzuhal
daha vuku buldu. Bir tanesi, açıkta kalan bir
zatm, bir memuriyet ile ka 3nnlmasmı müsted’i
olduğundan ve böyle işler bize aid olmadığın­
dan onu reddeyledim. Diğer altı tanesi kayd
için havale olundu. Demincek dahi dediğim gibi
bu arzuhal işlerinde şube istical etmelidir. Ziya­
de tedkike hacet yoktur. Yalnız arzuhalm şa­
yan.! mütalea olup olmadığı tefrik edilecek.
Vilâyet nizamnamesi lâsdhasmm bir saate ka­
dar, bir saatten evvel basılıp geleceği haber ve­
rilmişti. O cihetçe, boş vaktimizde, Şûra-yi Dev­
let mazbatasmı okuduk, bitildik. Şimdi niza-
mm nüshaları gelince, şubelerde okunur.
Al iş Paşa — Efendim, nizamname-i dahilî­
mizi bitirmedik. B ir kaç fasıl kaldı. A z kaldı;
şunu da ikmal etsek.
Reis — Ona da bakarız, onu da ikmal e-
deriz. Pazartesi günü müzakere-i âleniyyemiz
varccir. Hazır olan mıkdannı söyleşiriz. Bugün­
kü müzakere-i mahsusaımz hitam buldu.
Saat yedide müzakere-i mahsusa hitam
bulunmakla âza şubelere dağıldı.
 6 İL D : 1 İ^TİMAr-İÖ

Meclis-i meb’usan
1293=1877
Zabıt Ceridesi

Onuncu içtima
18 rebiulevvel 1294=21 mart 1293/lnisan 1877

İÇİNDEKİLER:
Sayıfa
1— ^Müzakere edilen maddeler:
1— Vilâyat kanunu 66
2— Geçen zabta dair tavzih 73
 O n u n c u inikad**^
18 rebiulevvel 1294=21 mart, lnisanl293/1877
pazartesi

Reis: AH M ED V EFİK PAŞA

Feyzi Efendi (Sofya) — Ben de bu reyde.

H e y ’e f i m eb’usanın bugünkü müzakere-i
aleniyyesi devletlû Âhmed Vefik Paşa hazret, yım.
Şeyh Bahaeddin Efendi (Bursa) — Ben.
lerintn riyasefi celileleri tahtında olarak kü-
ce de rey budur.
şad edildi.
Reis — Bugünkü müzake're.i üleniyyemiz, İbrahim Bey — Daha talimatı okumadık.
saat beşte ibtida etmiştir. Zuhur eden ve şayan.i Lâyihayı almadık.
istima gibi görünen üç kıt’a arzuhal encümen-i Birisi — Talimat hepimizde yok.
mahsusuna arzolunsun mu? Reis — Ben bu re’ydeyim. Bir kere o-
Hey’et •— Olunsun... kunsun, dinliyelim de, konuşuruz. Dokuzuncu ■-.I

Reis — Kıraetine geçen gün bed’' ettiği'
miz kanunnameyi okuyalım, dinleyelim. Her
kimin mütaleası var ise, kısa söyler. Uzun ol­
duğu surette ismini nutuk defterine kaydettirir.
Hali! Efendi (Cirid) vilâyet kanunndmesi-
ni okumaya başlar, ve ilk beş maddesini ok u r
Reis — Bu beş maddeye dair mülâhaza
var mı?
Nafi Efendi (H aleb), Rasim Bey (Edirne)
v e Riza Efendi (Bosna) isimlerini nutuk def­
terine kaydettirdiler.
Fasih Efendi (Konya) — Nahiye madde­
leri, biraz uzun mütaleaya muhtaçtır. Şu cihet­
le ki: Zahitsiz falan olduğundan, bu bir hükü­
met değilse de hükümet olmaktan harice çıkı­
yor. Öyle olac^ağına birer küçük kaymakam­
lık suretinde umur-i tahririyyesi falan olsa da
hükümet şeklini alsa.
Reis— ^Birer nahiye reisi falan olacak ya?.
Fasih Efendi (Konya) — Fakat, o reis,
bedava olarak işe bakmaz. Maaşsızdır. Köylü
bir adam hüsn-i idareye muktedir olamaz gibi
hatırıma geliyor.
Reis — Buna bir cevab var mı?
Birisi — işitemedik...
maddeye bir diyeceğiniz var mı?
Hacı Mahmud Efendi — (Mamure'tüf aziz)
dokuzuncu madde üzerine nutketmek için is­
mini kayddettfrdi.
Birisi — Nizamda, teklifin tevzii denili­
yor. Tekâlif denilen şey vergi ise, o muayyen­
dir. Tekrar tevzie hacet yoktur. Binaenaleyh,.
tevzi.i tekalif demek ne olduğu anlaşılamıyor.
Rasim Bey (Edirne) — Büdce kanunu mü»
zakeresinde tekâlifin ne yolda tevzi edileceği
anlaşılır.
Reis — Münasib ise, ben dahi rey’imi söy-
liyeyim. Bir memleketin muayyen ye mukarrer
olan vergisi ve onları verecek olan zevatın esa­
misi malüm olduğu halde, gene mahallî meclis­
leri her sene tekrar tevzi ederler. Fakat, gene o
meblâğı, gene o halka tevzi ederler. Falan yer­
den on kuruş alınacağı muayyen iken sene ba­
şında gene o on kuruşu falan yere tevzi ederler.
On birinci bend üzerine diyecekleriniz var mı?
Nafi Efendi (Haleb) — Var. On birinci
maddede nahiye reislerinin merkezden alacağı
emir ve tenbihata tevfikı hareket edeceği gös'(*)

1
( * ) Takvim.i Vakayi S. 1877.

- 66 -
 1Ö 21 mart 1293/ 1 nisan 1ö77
terÜiyor. Fakat, burada kavanine müsteniden
alacağı emre tevfik-ı hareket edeceği tasrih
olunsa.
Reis — Buna cevab var mı?
Şeyh Bahaeddin Efendi (Bursa) ■ Niza­
mın alt tarafında sarahat var.
Birisi — Nahiye maddesidir. Nahiyeler ka­
rarlaşmalı ki rey verebilelim.
Reis - - Bu birinci müzakeredir. İkinci mü­
zakerede gene bakarız.
Ahmed Muhtar Efendi — Beyan edecek
bir fikrim var.
"‘Varidatım istifa reisin vezaifindendir.”
demliyor. Öyle ise reislerden kefil alınmalı.
Feyzi Efendi (Sofya) — Nizamat.i mahsu.
sa görülmeksizin, bir şey söylenemez. Onu gö­
relim.
Reis — Bu, birinci müzakeredir. Herkes ha­
tırına geleni söylesin. Amma çok ısrar etme­
sin. Sonra, gene müzakere edilecektir.
Bu aralık vilâyet nizamnamelerinin nüs­
haları viirud etmekle, bir hademe vasıtasiyle
takdim edilir.
Hacı Hüseyin Efendi (Suriye) — On üçün­
cü maddede bekçi ve korucuların mercii reis ol­
duğu gösteriliyor; âza dahi denilse.
Reis — Dört, beş kişiden ibaret olan bir he-
y’et merci olamaz. Nizamen böyledir. Bir vi­
lâyetin koca bir hey’eti olur. Gene, merci ve me-
s’ul olan validir. Zat mes’ul bulunur, zat
merci olur.Âza, makul söz söyler, reis dinlemez­
se o zaman reise mes’uliyyet vardır.
Nafi Efendi (Haleb) — İtirazım var, efen­
dim. Şimdi mi söyliyeyim, yarın mı ?
Reis — İsterseniz şimdi, isterseniz yarın.
Nafi Efendi (Haleb) On dördüncü mad­
dede tahsildarların medyuna müracaat etmiye'
çekleri gösteriliyor. Şimdiye kadar tahsil işi
vasıta-i terhib olan zabtiyelerle görülürdü.
Tahsildarlar ise vasıta-i terhib değildirler. Muh­
tarlar da âcizdir. O halde tahsil işi geri kalır.
Feyzi Efendi (Sofya) — Mahsus tahsildar­
lar nizamnamesi vardır. Birinci, ikinci ve üçün­
cü defa, suubet görüldüğü vakit, her biri için
dereceler muayyendir.
Reis — Buna bir diyecek var mı?
Birisi — Bunların cümlesi nahiye madde­
sinde görülecek.
Nakkaş Efendi (Suriye) — On altıncı mad­
dede ahali, muhtar için kefil ve zamin olduğu
- 67-
C:1
gösteriliyor. Bu halde muhtarların ayda bir
kere hesabı görülsün.
Reis Buna bir diyecek var mı?
Rasim Bey (Edim e) — Vergi, kırk sekiz
defa tevzi edilmez ki her ay hesabı görülsün.
Senede bir defa tevzi, altı ayda, ya senede bir
kere hesab görülmek kâfidir.
Reis — ■Bu, bizim bildiğimiz mahalle muh­
tarı değildir. Kanunen tayin olunacak muhtar­
dır. Vazifesi de kanunen muayyen. Bu halde,
ahali zamin olur.
Manok Efendi (Haleb) — Ahali zamin p-
lamaz, mes’ul olamaz. Muhtardan kefil
almalıdır.
Reis — Diyecek var mı?
Nafi Efendi (Haleb) - - Her vilâyette görü­
t
len emsalinden malûm olduğu üzere her taraf­
ta muhtarların zimmetine bir çok paralar ge­
çiyor. Esasen, muhtarın kabza salâhiyyeti ol­
mamalı.
Nakkaş Efendi (Suriye) — Muhtar, aha­
linin intihabı ile olduğundan ve taht-ı zamanda
bulunduğundan, tahsil işi gene muhtar vasıta-
siyle olmalıdır.
AMş Paşa — Rasim Bey: “ahali gene bir­
birine zamin olsun; fakat, kendilerini temin i-
çin muhtarın her ay hesabı görülsün.” diyor.
Amma, defa-i vahidede tevzi olunan vergi, ge­
ne bir kerede tahsil olunmaz. Peyderpey ve bir
sene zarfında tahsil olunur.
Şeyh Bahaeddin Efendi (Bursa) ■— Gerek
tahsildarlar, gerek hükümet, dikkat ederse ta­
biî her ay hesab görülür.
Yenişehirli zade Ahmed Efendi (Aydın) —
İşler, her vilâyette bir, başka türlü olmuyor.
Bunların topunu bir kaide-i külliyye altına al­
mak müşkildir. Bizde bir nahiye teşkil edilirse,
yazı bilen adam bulunmaz. Bir imam yazı bi­
lir, o da, mürekkebi kuruduktan sonra yazdığı­
nı okuyamaz.Ben derim ki, bizde nahiye memur
larmın hüsn-i idaresi mümkün olamaz. Bu yal­
nız bizim Aydına mahsustur. Başka yerleri
bilmem.
Nafi Efendi (Haleb) — Bu mahzur, A ra-
bistanda dahi böyledir. Fakat, bunlara bakıl­
mazsa, para telef olur. Vilâyetten istilâm olun­
sun: Bakaya, hep muhtarlar üzerindedir.
Nakkaş Efendi (Suriye) — İhtimal ki, H a­
leb ve Aydın böyledir. Lâkin Suriye böyle de­
ğildir. Her köyde üç, beş okur yazar bulunur.
 İ:1 6 21 mart 1 ^ 9 3 /i nîsan 187f
Şeyh Bahaeddin Efendi (Bursa) — Âza
ve reisin okumak, yazmak ve kara cümle bilme­
si şart konularak yazılsın.
Salim Efendi (Kastamunu.) — Nahiyelerde
okur, yazar elbette bulunur. Lâkin bunlar ne
suretle tavzif olunacak, bu yük onlara ne muka­
bilinde tahmil edilecek?
Danyal Efendi (Enzurum) — Şimdiye ka­
dar, her mahallede karyeler ihtiyar meclisi
vardı. Reis ve âzası muvazzaf olmadıkları i-
çin toplanıp bir iş gördükleri yoktur. Her biri
bir yerde. Bu nahiyelerin riyasetinde muvazzaf
bir memur olmazsa, tayin olunan günlerde te­
cemmu edemezler, bir işe bakamazlar.
Nakkaş Efendi (Suriye) — Tahsilât için,
memurlar tayinine hacet görmüyorum.
Yenişehirli zade Ahmed Efendi (Aydın) —
Bizim cihetlere bakılınca, her hangi köyde bir
adam muhtar olsa yanıyor. Ne okumak biliyor,
ne yazmak. Sandıkeminleri bunları batırıyorlar.
Arabistan başka imiş. Biz de ise beş, on köyde
bir imamdan başka yazı bilen yoktur.
Hacı Mehmed Efendi (Mamure-tül-aziz)
— Islâhat j umumiyye esnasında elbette bun­
lara da bakılacaktır.
Reis — Faraziyyat ile iş görmek olmaz.
Memuriyyet ile iki yüz yetmiş bu kadar nahiye
gezdim. Her birisinde okur yazar adam bul­
dum. Ve muhtar ta 5dn ettim ve zimmetinde ka­
lan paraların kâffesini tahsil eyledim. Her yer­
de bana lüzumu kadar okur, yazar buldum. D a­
ha ziyade bulamadığıma esef ederim.
Mehmed Ali Efendi (Sivas) — Hiç bir yer.
de ücretsiz muhtar yoktur. Usûl, mütehalif ok
duğundan, ittifak yok. Bir usûl konulsa, muhtar
1ar tavzif edilse; iş yoluna girer.
Sadi Efendi (Haleb) — Ahali, işin etrafını
kemaliyle bilirler ise, işlerini yoluna koyarlar.
Şimdiye kadar, ahali bilmezlerdi. Şimdi, işin ke­
maliyle kendilerine raci olduğunu bilirlerse, iş
yoluna girer sanırım.
Birinci babın kıraeti tamam olduğundan,
bab-ı mezkûrun, umumuna bir diyecekleri o~
lup olmadığı, reis tarafından süâl edildikte,
Yusuf Ziya Efendi, N a fİ Efendi (H aleb), Ha-
san Efendi Herdeki mecliste, babın umum u ü -
zerine nutketmek için isimlerini deftere kay­
dettirdiler ve kaza memurlarına dair olan i-
kinci babın kıraetine banladılar-
Reis On dokuzuncu maddeye dair bir
- 68 -
6:1
söz var mı?
Süleyman Efendi (Ankara) — Var, efen­
dim. İsmimi kaydetsinler.
Sadi Efendi (Haleb) — Yirmi birinci mad­
dede, kazanın ümur-i maliyyesinden, malnıüdü-
rü ile kaymakam müştereken mes’ul olacağı
gösteriliyor. Hey’etçe bilittifak mes’ul edilse
olmaz mı? Zira, işleri hey’et dahi tasdik ede­
cektir.
Reis — Demincek müzakere olundu. He.
'• '.k
y’etler mütalea ve tedkik ile reyden mes’uldür. /J
İcraya karışmazlar. İcraya baferman, bairade 1
memur kim- se o karışır.Bir vali, bir kaymakam
otuz mazbata çıkarıp da “bunlarla icra ettim.”
dediği halde, kurtulamadığını ben gördüm. Ni.
zamm iktizası, memurun mes’uliyetidir. Gene
ilerde müzakere ederiz.
Fasih Efendi (Konya) — Sandıkemini
malmüdürü ile mes’ul olsa.
Danyal Efendi (Erzurum ) — Sandıkemini,
senedler ve evrak mucebince parayı vermeye
memurdur. Mecliste değildir ki yolsuzluğu
görülsün.
Reis — Bakalım, sandıkemini bahsi gel-
sin de, orada görürüz. Yirmi dördüncü madde­
ye diyecek var mı?
Feyzi Efendi (Sofya) — Kazâ meclisi i-
darelerine, memurin-i ruhaniyyenin âza.i ta.
biyyeden oldukları gösteriliyor. Ruhaniyyet ile
ümur-i cismaniyye arasında bir münafat görü­
lüyor. Hem bunlar sair kendi ruhani işlerinden
uzak kalıyor. Bunlar idare meclislerine girme­
sinler.
Reis — Buna bir cevab var mı? 4
Rupen Efendi (Edirne) — Mecliste me-
vadd.ı ruhanijrye dahi rüy’et olunduğundan bu­
lunmak lâzımdır. Evveldenberi böyle idi.
Danyal Efendi (E rzurum ) — M em urini
ruhaniyye bulunmaz ise, evamir-i devletten
malûmat alamazlar, cemaatlerine tebliğ ede­
mezler.
Nikola Nakkaş Efendi (Suriye) — Öte-
denberi bulunuyorlar. Fakat, bazı yerlerde pek
çok cemaat-i muhtelife vardır. Bunlardan hep­
si bulunsa meclis dolar. Münasib ise ekseriyyet
bulunan milletlerden, üç kadarına müsaade o-
lunsun.
Reis ■— Cevab var mı?
Yaver Efendi (Bosna) — Her milletin re-
is-i ruhanîsi bulunsun. Nizamatı cemaatlere teb-
 i; 10 21 mart 1293/ 1 nisan 1877
liğ etsinler.
Manok Efendi (Haleb) — Yalnız Halebde
on bir cemaat vardır. Hepsi bulunursa meclis
dolar.
Reis — Meclislerde, müftiler reis.i ruha,
nî gibi bulunmazlar. Onlarda papaslık ruhaniy-
yeti yoktur. Onlar, kanun memurudurlar. Sair
milletler dahi müftileri memurin-i ruhanîyye-
den addederek, kendi memurin-i ruhanîsini mec
lise koymakta iselerde bu zanları yanlıştır IV!a-
nok Efendinin dediği gibi, Halebde on bir ce'
maat vardır. İçinde bazıları beş haneden ibaret
tir. Meclislerde ruhanîce hiç bir iş yoktur. Rei-
s-i ruhanîlere de ihtiyaç yoktur.
Mecaliste ahali tarafından müntahab âza
vardır. Kanunca düşünürsek, bu âzadan maa­
dasını tanımayız.
Sebuh Efendi (İstanbul) — Bunun üze­
rine şimdUik şu kadar derim ki: bu kazâ meclis­
leri kaymakamın riyaseti altında olmamalıdır.
Ahali tarafından müntahab birer reis olmalıdır.
Zira, meclis icra memuru değildir. Müzakere
mahalidir.
Rasim Bey (Edirne) — Meclislerde malmü-
dürlerinin de lüzumu vardır. Zira, meclisler u-
mur.i maliyyeye de bakmaktadır.
Salim Efendi (Kastamunu) — Meclis-i i.
dareler, hususî meclis değildir; umumî bir mec­
listir. Devletle ahali arasında bir vasıtadır. Bi­
naenaleyh, kaymakamın orada reis ölması
münasibdir.
Nakkaş Efendi (Suriye) — (N izam da tapu
fıkrasını o k u r) idare meclislerine tapu mah­
kemeleri geliyor. Fakat, münasib ise tapu
umuruna denilmeyib tapu muamelesine denilse.
Reis — Tapudan neş’et eden davaları mı
murad ediyorsunuz ?
Nakkaş Efendi (Suriye) — Tapu hakkında
her şeyi havi olmak için daha umumî olurdu.
Bir de taamül'i kadimi veçhile deniliyor, bu ne
demektir ?Bir de cemaat meclisleri var .Bu mec­
lisler reis.i ruhanîsinin riyasetinde olmak lâ-
zımgelir. Bir mecliste reis olmazsa, o meclis i-
dare olunamaz.
Reis — Buna cevab var rm?
Ahrrıed Muhtar Efendi (Erzurum ) — Tea­
mül lâfzı zaiddir. Bir de hayrat ve berati mev-
cud olmiyan vakıfların hasılâtı verilmesin.
Reis — Gelecek müzakerede bakarız. Otu.
zuncu maddeye diyecek var mı?
- 69
C:1
Nafi Efendi (H a le b )— Var. Livanın kâf-
fe.i ümur-i tahririyyesi bir tahrirat müdirine
muhavveldir. Kâffe-i muhaberat-ü kuyudu o-
na havale olunacak dememeli. Adliye mesaili
bunda dahil olmiyacaktır. Sonra, vilâyetin di-
van-i temyiz kuyudu ile muharrerat dahi mek.
tubcuya tâbi olmak lâzımgelir.
Reis — Bu idare-i mülkİ37ye nizamnamesi­
dir. Bu adliyeye ne karışır. Adliye nizamna­
mesi de vardır. Zihnimizde bir kanun, usul var­
dır ki, ondan harice çıkmamalıdır.
Nakkaş Efendi (Suriye) — Livanın memu­
riyetleri tadad edildiysede, tercüman zikri gör­
medim, Bazı livalarda tercümanın lüzumu mü­
himdir. Bir çok defalar Babıâlî bunun için ta­
ciz olunmuştur. Ben Suriyece söylerim. Beyrut,
Kudüs tercümansız olamazlar. Bazı livalara lâ­
zım, bazılarına değildir. Dahiliye nazın paşa
hazretleri hazır buradadırlar. Sorulsun.
Reis — Evet. Eğer mümkün ise çevab İh.
san buyursunlar.
Cevdet Paşa hazretleri (dahiliye nazırı) —
Burası da komisyonca müzakere olunmuştur.
Şimdiye kadar tercüman olan yerlerde gene bu­
lunsun. Lüzumu olan mahallerde dahi, ketebe
sıfatında ve onlar meyanında istihdam edilebi­
lirler.
Reis — Bunlar üm uri tabiyyedendir. Bir
vilâyette defterdar bulunacaktır. Tayinine ha­
cet yoktur. Tabiî böyledir.
Cevdet Paşa hazretleri — Komisyonda bu
fıkranın tayinine lüzum görülmediği için gene
ekseriyetle tayy’olunmuştu.
Nakkaş Efendi (Suriye) — Bir vilâyette
defterdar kadar tercüman dahi lâzım olsun. Bu
kadar konsoloslar var.
Reis — Onlar dahi tercüman kullansınlar.
Kanun usulünce pek icab etmez. Maahaza bu
m-ütalea zabtolunsun. ilerdeki müzakerede
bakarız.
Rupen Efendi (Edirne) MecliSi-i idarele­
rin haftada iki gün akdolunacağı söyleniyor. 2
gün azdır. Bakılsa dört gün olmalı. Lâakal üç
olsa...
Nakkaş Efendi (Suriye) — Meclis-i idare,
yalnız ümur-i mülkiyye-vü mUliyye değil; ferağ
ve intikal dahi ona muhavvel olduğundan, her
gün içtima etmeli. Hiç olmazsa dört gün olsun.
Reis — Zannım, meclis-i idare âzalan bu'
nu kabul etmezler.
-
 I: 10 21 mart 1293/ 1 nisan 1877
Na:kkaş Efendi (Suriye) — Yalvanrlar
bile...
Manok Efendi (H aleb) — Nizamda içtima
için ledelhace kaydi varken başka izaha hacet
yoktur.
Nakkaş Efendi (Suriye) Hacet vardır,
efendim.
Birisi — Tabiatiyle azadan bir kaçı hükü­
met dairesinden eksik olmazlar.
Reis — Lâkin suret-i gayr-i muntazamada,.
Bu ise nizamnamedir. [A.dem-i intizamı tanı,
maz. Vali maiyetinde bir müsteşar bulunacağı­
na diyecek var mı?
Fasih Efendi (Konya) — Bu vazife mek.
tubculuğa ilâve olunsa.
jSlakkaş Efendi (Suriye) — Bunun için
ilerki içtimada bir nutkum vardır. İsmim kay­
dolunsun.
Manok Efendi (Haleb) — Otuz altıncı mad­
de hakkında benim de nutkum vardır. Kaydo'
lunsun.
Rasim Bey (Edirne)— ^Otuz sekizinci mad­
de hakkında ismim kaydolunsun.
Nakkaş Efendi (Suriye) — Kırk birinci
madde de nafia müdüründen de bahsediliyor.
Bu pek mühim bir maddedir. Fakat, bu nafia
müdürünün vezaifi nedir? Ne suretle hareket
edecek. Mademki dahiliye nazırı devletlû Cev^
det Paşa hazretleri buradadır. Öyle bir kanun
yazılı mı; yoksa tezekkürde mi? Münasib ise bir
kere süâl buyurulsun?
Reis — Eğer, bugün cevabı kabil ise ina­
yet buyurulsun...
Cevdet Paşa hazretleri (Dahiliye nazın) —
Bu nevi vilâyet nizamnameleri iki kısma mün-
kasimdir. Hey’et-i meb’usana takdim olunan iş'
bu nizam teşkilât nizamnamesidir; Bundan son­
ra bilcümle vilâyat memurlarının suret-i ve‘
zaifini mübeyyin diğer bir nizam dahi derdest-i
tanzimdir.
Reis —■ Nafia nizamı da mevcud mu­
dur, efendim?..
Cevdet Paşa hazretleri — Derdest-i tanzim
bulunan vezaif nizamnamesinde sair memur­
ların vazifeleri münderictir. Lâkin nafia me­
murlarının vezaifi henüz dercedilmedi.
Nakkaş Efendi (Suriye) — Öyle ise bura­
da va’ad buyurulsa, efendim.
Cevdet Paşa Hazretleri — Vali ve sairenin
vezaifi yazıldı. Yüz maddeden ziyadesi kaleme
C:1
alınmıştır. Yakında hey’et-i meb’usana takdim
kılınacaktır.
Nakkaş Efendi (Suriye) ■— Haniya, böyle
şeyler vad’olunmuştur da...
Cevdet Paşa hazretleri —- Takdim oluna­
caktır.
K ırk ikinci madde üzerine Rs-sim Bey (E -
dirne) nutuk için ismini kaydettirdi-
Riza Efendi (Bursa) — Meclis-i idareler
valinin riyasetinden tefrik olunsun.
Rüpen Efendi (Edirne) — Kırk beşinci
maddede; vilâyet meclis-i idareleri haftada iki
gün mün’akid olacağı yazılıyor. Liva meclisleri
gibi bunun da iki gün olması azdır.
Reis — Bu mütalealarda bir esas vardır.
Onu unutmamalı. Bakalım, bu mecalisin aza- i y
sına maaş verilecek mi? Verilmiyecek mi? Bel­
ki, iki gün olmasında hikmet budur. Ziyade ça­
ğıramıyorlar. Bakalım, nasıl olacak?
Nizamın meclis-i maarif den bahsettiği fa~
sil üzerine Şeyh Bahaeddin Efendi (Bursa) is­
mini nutuk defterine kaydettirdi.
Yenişehirli zade Ahmed Efendi (A y dın )—
Nizamda meclis-i maarif mutlak olarak zikre­
diliyor. Bu da, valilerin nezareti altında mı
olacak ?
Reis — Vazife babı gelecek ya.
Ahmed Efendi — Burası talimatta yoktur.
Reis — Zabtolunsun.
Nizamın fıkra-i âtiyesinde m eclis'i maari­
fin vazifesi tasrih olunacağı görüldükte;
Reis Paşa hazretleri — îşte efendim, sa"
rahat varmış..
Dedi.
Nakkaş Efendi (Suriye) — Vilâyet meclis-i
umumîlerinin merkez.i vilâyette içtima edecek­ I
leri gösterilmiyor. Fakat, valinin münasib gör­
düğü yerde, diye tasrih edilse, münasib olur.
Suriye için söylüyorum. Cemi, (Cemi’) sancak­
lar Şama gidecek olursa, Beyruta gelecekler­
d ir!*). Onun için sebkat eden meclisler Bey-
rutta oldu.
Reis — Kanunlar, ya şöyle olsun, ya böyle
olsun dememelidir. Mutlaka böyle olsun, deme­
lidir. Muhayyer olmaz. Kat’î olmalı. Mecalis-i ;İ
umumiyyenin merkez'i vilâyette içtimai kat’iy-
yen yazılmalı. Yeni nizamnamenin revişi budur.
( * ) Bu cümle zabıtta böyledir. H. T. üs
 i: 10 21 mart 1293/ 1 nisan 1877 C:1

Maahaza gene müzakere ederiz, Elli birinci Nizam ın beşinci babı, yani vilâyatın usu~
madde üzerine diyecek var mı? l-i intihabiyyesi kıraet edilmeye başladı-
Ahmed Muhtar Efendi — Altmışıncı mad­
İbrahim Efendi (Hersek) ~ Var, efendim.
dede taksirath manalar tabiri anlaşılmıyor. Hil-
diye kürsi-i hitabete çıkarak makale-i âtiyeyi leli denilse.
serdeyledi: Reis — Bu kanun kanuncadır. Ona doku-
“ Kırk birinci madde senede bir defa olmak
'ictmayız.
üzere ve müddet-i müzakeratı nihayet kırk gü.
Nakkaş Efendi (Suriye) — Altmış dör.
nü tecavüz etmemek üzere merkez-i vilâyette
düncü maddede intüıab için her gün merkez
tecemmu edecek olan meclis-i umumî-i vilâyet
nahiyeye gelecek adamların nihayet üç yüz ne­
azalarının teklif ve mürettebat-ı miriyenin tev
fer olacakları tasrih ediliyor. Beş-yüz olsun.
zi ve istifasında ve muamelât-i sairede kava-
Aliş paşa — Beş yüz gelirse ne reye sığar.
nin-ü nizamat"! mevzua ahkâmına muhalif
Rüpen Efendi (Edirne) — Beş yüz adam
gördükleri' Ahvalin müteallik olduğu makam
birden gelecek değil. H er karyeninki ayrı ayrı
ve bu mevkilere tebliğiyle tashih ve ıslahı zım-
günlerde gelecek.
nmda istikâ edebilecekleri nizamnamede mu-
Bir kaç zat — Bir günde gelecek, bir günde.
sarrah ise de böyle bir tebliğ vukuunda, yani
Rüpen Efendi (Edirne) — Hayır, peyder­
meclis-i mezkûr azalan, bir mahallin mürette-
pey gelecek. A lt tarafında sarahat var.
bat'i miriyyenin tevzi ve istifa ve hukuk gi­
Reis — Gene bakarız. Zabtolunsun.
bi muamelât-ı sairesinin kavanin-ü nizama-i
Danyal Efendi (Erzurum) — Yetıniş i-
mevzuaya muvafık yolda cereyan etmekte ol­
kinci maddede intihab işini meccauen gördür­
duğundan, bahisle ıslâhını, müteallik olduğu
mek için hamiyyetli adam zuhur ederse, deni­
makam ve mevkilere tebliğ ettikleri halde, müs'
leceğine, öyle adamlar bulunacak ve istihdam
mir olmazsa, tashihi tebliğ olunan hususatın
edilecek, dense daha kuvvetli olur.
ıslâhı yoluna gidilmediğini, dahiliye nezaret-i
Reis — Zabtolunsun. Müzakere ederiz.
celilesine arzedebilmek üzere meclis-i umumî
Aliş paşa — Kaza meclisi âzahğma in­
azalarma mezuniyyet ita buyurulduğu halde,
tihab olunacakların, senevî yüz kuruş ver­
bunda vuku bulacak tebliğattan dolayı matlûp
gi vermesi şart konuluyor. Yüz kuruş vergi ve­
olan ıslahatın husulüne pek güzel medar olaca­
ren vardır da, iktidarı yoktur.
ğından; §u kaydın, efkâr-i bendegânemize göre,
Şeyh Bahaeddin Efendi (Bursa) — Muk­
bend-i mezkûre ilâvesi münasibdir.”
tedir diye tasrih edilsin.
Reis — Bu rey’i zabtediniz. Sonra da, su.
Reis — • Kanun diyor ki; her muktedir a-
retini neşriçin veriniz. Buna cevab var mı?
dam olmasın. Yüz kuruş vergi veren muktedir
Hey’et — Yoktur.
lerden olsun; yüz kuruş vergi vermiyenler için­
Ahmed Muhtar Efendi (Erzurum )— Elli î-
de acaba malûmatlı adamlar bulunur mu?
kinci maddesi meclis-i umumînin ümur-i tahri-
Hey’et — Bulunur.
riyyesi meclis-i idare hey’et-i tahririyyesine ha­
Reis — Öyle ise kaydolunsun. Müzakere e-
vale olunacağı gösteriliyor.Halbuki meclis'i ida­
deriz.
relerin yalnız bir başkâtibi vardır. Onun için
Nakkaş Efendi (Suriye) — Cemaat mec­
meclis-i umumî hizmet-i tahririyyesi kaleme
lisleri birinin taht-i riyasetinde olmak lâzımge.
havale edilse...
lir. Reis ruhanî mi olur; ne olur. Bana kalırsa
Reis :— Orası, henüz gelmedi. bunlar olmalı.
Yenişehirli zade Ahmed Efendi (A y dın )— Feyzi Efendi (Sofya) — Bunun talimat-i
Gelmedi diyorsunuz, efendim. Fakat, geldiğini mahsusası vardır. Onda reisi de var; azası da
görmediğimiz halde nasıl rey’ verebiliriz?.. müretteb.
Reis — Bab-ı rabi bitti. Ona dair sözünüz Reis — Amma, hangi meclis biliyor
var mı? musunuz ?
Nakkaş Efendi (Suriye) — Maadin umuru Feyzi Efendi (Sofya) — Evet efendim;
dahi nafia müdüriyetine havale olunsa. cemaat meclisleri. ,
Reis — Zabtolunsun,,, Sadi Efendi (H aleb) — Meclis-i idare aza­

71 -
 1: 10 21 mart 1293/ 1 nisan İ877
lan için iki sene müddet azdın iki senede ancak
usulünü tahsil eder. Yenisi acemi olur. B ir sene
daha zammedilmeli.
Reis — Cevab var mı?
Nakkaş Efendi (Suriye) — İki sene k âfi­
dir. Herkes meclise sırasiyle girecek, hizmet-i
devlette bulunacak. Tekrar intihab dahi
caizdir.
Mehmed Efendi (Sivas) — ^Kulunuz da bu
efkârdayım.
Yenişehirli zade Ahmed Efendi (Aydın) —
Meclisler için yeni âzayı gene, eski âza tensib
edecek, diyorlar. Bu fenadır. Münasib olanlan.
nı ahali kendisi intihab etsin.
Aliş Paşa (T un a) — A za zaten ahali ta.
rafından müntehabdır.
Manok Efendi (H aleb) -— Azanın iki sene­
de bir değişeceği yazılıyor. Halbuki, bizde dahi
olduğu veçhile bazı yerlerde dört sene kadar u-
zayor da intihab olunmuyor.
Nakkaş Efendi (Suriye) — Seksen yedin­
ci maddede, dört müntehib. Dördü de bir adam
mı intihab edecek; yoksa, herkes istediğini mi,
burası anlaşılamıyor.
Reis — Elbette, herkes bir adamı.
Sadi Efendi (Haleb) — Bir sandık olsada
herkes rey’ini oraya atsa.
Manok Efendi (Haleb) •— Müntehiblerin
rey’i, halkın rey’i demek olduğundan, halktan
dahi ayınca rey almaya hacet yoktur.
Sadi Efendi (H aleb) — Meclis-i temyizler
intihabı için.
Reis — Dahiliye nezaretinden süâl olun­
sun. Fakat, meclis-i temyizin bir büyük kanu­
nu vardır.
Nakkaş Efendi (Suriye) — Meclise âza o-
lacak zevat lisan-i devleti bilmek lâzımdır. Hiç
olmazsa okumak bilsin. Bazı yerlerde azanın
Türkçesi asla yoktur. Ve mademki devletin
kâffe-i muamelâtı Türkçedir. Oranın vücudu,
ve adem-i vücudu müsavidir.
Şeyh Bahaeddin Efendi (Bursa) — Verece,
ği verği gibi iktidarı dahi bulunacağını rey
vermiştim.
Nakkaş Efendi (Suriye) — Bana kalırsa,
âza olacakların vereceği vergi, bin kuruş bile
olmalı. Ve bunların re’s.i vilâyetten gelmesi şart
değUdir. Hem bilâ-maaş geleceklerdir. Sair li.
valardan da gelmeli. Fakat, züğürdden olursa ne
— 72
C:1
yapar? Zengin olsun ki, iradından idare olsun.
V e ille beherine üçer, dörder bin kuruş maaş
verilmeli.
Yenişehirli zade Ahmed Efendi (A y d ın )—
Zenginlik ne lâzım? Bank teşkil edecek değiliz,
ya. Okumak, yazmak bilmeli, memleketin ısla­
hına muktedir olmalı.
Reis — Parası olmiyan bir adam böyle bir
masrafa girişebilir mi?
Yenişehirli zade Ahmed Efendi (A y dın )—
Şimdiye kadar oluyordu ya.
Mustafa* Etendi (Kozan) — Vergi, ehem­
miyet V'^-riıecek şey değildir, ilim, hakkaniyyet
şar" tır. /akir nasıl eder ve edecek, diyorlar.
Hakk-i intihaba malik olsun da, idare edemezse
istifa etsin.
Şadi Efendi (Haleb) — Beş yüz kuruş,
bin kuruş vergi veren demek lâzımgelmez. A -
hali kendi hukukunun muhafazası için kimi in­
tihab ederlerse, etsiinler.
Nufel Bey (Suriye) — Bu sıfat, hem ehlLi
servette, hem fakirde vardır. Fakat, zengin o-
lursa irtikâb etmez. O cihetle, ehl-i servet
demeli.
Reis - - Nizam da böyle söylüyor. Zengin
olmayan ukalâyı denize atalım, demiyor. B u­
na ikinci kıraette bakarız. Fakat, efendim, şim­
di müstacel bir telegram var. Bir dakika bu
müzakereyi keselim de, buna bakahm. Re’sü-
lâyinden ahali şikâyet ediyorlar. “Hükümet bizi
âsî diye vurdu” diyorlar. Arzuhal encümenine
havale etsek, teehhür eder. Bu âşiret Zor san.
cağına mülhakdır. Vergilerini vermiyorlar, â-
sidirler diye asker çekip vurmuşlar, acele im.
dadımıza yetişiniz, diyorlar.
Nakkaş Efendi (Suriye) — Dahiliye ne-
zaret-i celilesine gönderilsin. Derhal validen is­
tilâm olunsun.
Cevdet Paşa hazretleri — Buna dair ne­
zarete dahi bir telgraf geldi. Zor kıt’ası müs­
takil bir mutasarrıflık iken, bunlar oraya il­
hak edildiler. An-asıl Mardine mülhak idiler.
Telgraf yanımda yoktur. Babıâlîdedir. Eğer
tensib buyurularsa sorulsun.
Nakkaş Efendi (Suriye) — Seksen doku,
zuncu maddede, intihab kazananlardan aza-i
matlûbenin iki misline müsavi olanların yazıl­
ması zaiddir. Sair intihablar gibi, bu da lüzumu
kadar olsa.
 10 21 mart 1293/ 1 nisan 1877 C:1

Rüpen Efendi (Edirne) — Diğer intihab- resmî için zannederek, caiz olmadığını beyan
larda iki misli sözü yok mudur ?Yukarda yoktur, eylemiş ve ekseriyet bunu kabul etmiş ise de
amma alt tarafındaki bendde vardır. muradım, bilâkis lisan-i resmîden bahis değildi.
Reis — Bu mes'eleyi ikinci kıraete bıra­ Çünkü, lisan-i resmî Türkçe olduğunu kanun-i
kalım. esasî söyledikten maada, cümle âlem bunu bilir
Mehmed Ali Efendi (Sivas) doksan ikinci ve en budalası inkâr ve itiraz edemez.
madde üzerine heyan-i efkâr ederek, Hacı Maksadım; nutk-ı hümayunda Osmanh
Mahmud Efendi (Mamuretülâziz) merkeze padişahlannın kendi tebaasını her cihetçe mu­
merbut karyeler hakk-ı intihabdan sakıt olduk­ hafaza ve himaye buyurmuş oldukları gibi li­
larını, ve bu ise, belediye âzasmm kasabalar­ sanlarını dahi himaye-ve muhafaza eyledikleri
dan intihab olunmasından neş’et eylediğimi bihakkin makam-i iftiharda beyan buyurulmuş
dermiyan eyledi. V e binaenaleyh, belediye a~ı olduğuna hasbelvazife mukabeleten teşekkür et­
sasının suret-i intihabı hakkında itiraz yollu meye borçlu olduğumuzu bildirmek idi. Bütün
bir hayli söz söyledi. meşrut olan, memalikde hey’et-i devletin usul-i
Reis — Belediye nizamatını da biz yapa­ hareketini m übes^n olan nutk-î padişahane,
cağız. Bu mütaleatımız üzerine gene müzakere meb’usan her bir ifadesine mukabil cevab ver­
ederiz. mesi şarttır. Çünkü, ifadatın birisinden bahso-
Fasl-ı sabi’a kadar okund-u- Reis pa§a haz­ lunmaz ise, onu kabul ve tasdik etmemek çı­
retleri kıraeti tatil ederek, geçen meclisin
kar. Bizim ise, tebaa-i Osmaniyyenin muha-
mazbatası okunmasını emreyledi. V e riyaset
faza-i lisanına dair olan ifadejn tasdik etme­
kâtibi izzetlû Münir beyefendi mazbatayı oku­ mekte bir hakkımız yoktur. Bilâkis teşekkür et­
maya başladı- meliyiz. Çünkü nutk-ı hümayunun bu parçasını
Geçen içtimada lisan mes’eleğine gelindik- tekzib edemiyeceğimiz gibi, sükûtumuzla biz
de Vasilâki Efendi (İstanbul) ruhsat istiye- OsmanlIlar kendi elimizle tarihimizin en par­
rek makale-i âtiyeyi irad eyledi: lak bir sahifesini yırtmış oluruz.” Bu izahatın
“Nutk-ı hümayuna cevaben takdim oluna­ lütfen mazbataya dercolunmasmı istida e-
cak teşekkümamemizde ilâvesini teklif etti­ derim.”
ğim, lisan maddesi hakkında bazı izahat ver-
me3n borcum addederim. B u n un üzerine saat yedi bucukta m ecli'
îfadatımı, o gün makam-i riyaset, lisan-i sa hitam verildi.

- 73
,:5İ
DEVREM C İLD M İÇTİM AM 1

eclis-i meb’us
1293=1877
Zabıt Cerides
s d 0

19 rebiulevvel 1294=22mart 1293 /2 nisan 1877

İÇİNDEKİLER
Sayıfa
1— Geçen zabıt hülâsası 76
2— Gelen evrak 76, 78, 79
3~—Müzakere edilen maddeler:
1— Dahilî niızamname 76, 78
2— Vüâyat kanunu 76
 On birinci inikad*'*
19 rebiulevvel 1294zz=22mart 1293/2 nisan 187^
SALI
Reis: AH M ED V E F İK PAŞA
H ey'et-i rneb’usanın bugünkü içtimai, d e v
letlû Ahmed Vöfik paşa hazretlerirun riyasefi
celileleri tahtında olmak üzere müzakere~i
mahsusa suretinde küşad edilmiştir.
Reis -— Bugünkü müzakere.! mahsusamız,
saat yedide küşad edilmiştir Geçen meclisin
hülâsa mazbatası kıraet edilsin de. Dinleyiniz.
Mazbata hülâsası okundu ve muvafık
bulundu.
Reis — Müceddeden üç arzuhal gelmiş,
şayan-i istima mevaddan olduğundan kaydo­
lunsun da, encümen-i mahsusuna gitsin. Eski
arzuhallerin hülâsasını söyleseniz. Bujmrunuz,
IVİanok Efendi.
Bunun üzerine, iVianok Efendi arzuhalleri
okumaya başladı- Y irm i yedi, yirm i sekiz kıCa
arzuhalin hülâsaları okundu. İçlerinden bazı­
ları, meclisin kabul edemiyeceği şeyler olduğu
ekseriyetle hükmedilerek eshabına iade edil­
mesine karar verildi. Kusuru, aid oldukları
mahallerden istilâm olunmak üzere kararlaştı.
Okunan arzuhaller meyamnda Z o r sancağına
m,ülhak m illî ve sair ik i âşiret tarafından çeki­
len ve evvelki içtimada batelegıraf mahallin-
d.en istilâmı kararlaştırılan şikâyetname-i tel-
gırafî üzerine:
Reis Paşa Hazretleri — Bunlar yirmi
dört yıldır vergi vermiyen âsilerdir. Tâbi
oldukları sancaktan, diğer sancağa iltihakı isti­
da edişleri ve âşiretleri oradan oraya kaldırış,
lan, her hangi taraftan memur gelse; biz size
mülhak değiliz, vergimizi size vermeyiz, demek
içindir. Anlaşılan bunlann îstanbulda bir mü-
zevvir vekilleri var. Bunlar maruf adamlardır.
Maahaza mahallerinden telegıraf ile sorduk.
76
cevab gelir ise malûm olur.”
demesi üzerine:
Oseb Efendi (Diyanbekir) Aşair.i mez.
küre hakkında kendisinde malûmat-i sahihe ol-
beyan ile ilerdeki içtimada buna dair
duğufî,;/,
nutkedeceğini söyledi-
Arzuhal işi bittikten sonra, derdest bulu­
nan nizamname-i dahilî Efendi (Haleb)
tarafından okunmağa başlandı- Yetmiş üçüncü
maddede geçen meclislerin zabtıı meb’usan-
dan müntehab katib-i resmîler tarafından oku­
narak imzalanacağı fıkrası üzerine- f3 i s paşa
hazretleri — İşte bundan sonra kâtib-i resmîler
imzalayacak. Şimdiye kadar ben imzalamakta i-
disem de, bundan sonra koymiyacağım”' dedi.
Birisi — Reis de koyacak.
Reis — Bakalım, görürüz.
Yusuf Ziya Efendi (Kudüs) — Yetmiş ye­
dinci maddede, kelâm için âzanın ruhsat istiye-
cekleri yazılı. Ruhsat ne tarik ile olacak?
Reis — İşte oluyor ya.
Yusuf Ziya Efendi (Kudüs) — Karışık olu.
yor. Alâmeti olsa, el kaldırılsa.
Reis — Alâmeti, istediğiniz gibi olabilir.
Nakkaş Efendi (Suriye) — Bir meb’us
ruhsatsız söylerse.
Reis — Bahsi gelecek.
Vasilâki Bey (İstanbul) — Â za reise hı,
tab etiği gibi, reis de, hey’ete hitab edecek.
Reis — O da gelecek.
Sebuh Efendi (İstanbul) — jŞimdi vilâyet
nizamnamesi okunuyor. Halbuki, bir nizamın
mütaleası evveliemirde encümenlerde olacak.
( * ) Takvim..i Vakayi S: 1878
 İî 1i 2âmart 1203/2 nisan lö f^
Sonra, hey’et-i umumîyyede müzakere edilecek.
Reis — Vilâyet nizamnamesini daha müza­
kereye başlamadık.
Sebuh Efendi (İstanbul) — Dün müzakere
olundu ya. Beyan.i efkâr edenler de oldu.
Reis — Beyan edilmedi. Beyan.i efkâr i-
çin nutuk istiyenler kaydolundu.
Rasim Bey (Edirne) — Zaten, encümende
bunun mazbatası hazırlanmaktadır.
Sebuh Efendi (İstanbul) — Nizamda diyor
ki: kanunların lâyihasını kaleme alanlar, he­
y’et-i meb’usanda her türlü söz söyleşmeğe muk
tedir olacaklar. Buna neden müstahak olsun.
1ar?
Reis — İzahat için. Ve bu kanun nasıl ka­
leme alındı. H er fıkrası ne mütalea üzerine ya.
zildi, izah olunsun. Nizamlarda bu gibi şeyler
bir tertib-i tabiîdir.
Halil Bey (Suriye) — Burada bir cümle
vardır ki, kalksa fena olmaz.
Reis — Niçin ruhsatsız lâkırdı söylüyor­
sunuz. Oturunuz, efendim.
Halil Bey (Suriye) — Söz için ruhsat is­
terim.
Reis — Buyurunuz efendim, şimdi.
Halil Bey (Suriye) — istizah için meclise
gelen zevattan, otuzuncu maddede muharrer ol­
duğu vechiiö, âza tarafından edilen istizahtan
gayrı mevadda, herkes söz söylemeye hakkı o-
lacağı gösteriliyor. İstizahtan gayri mevaddm
kaydı zaiddir. Bunun kalkmasını isterim.
Reis — O cümle kalkarsa nasıl olur?
Halil Bey (Suriye) — Sadece, hangi me-
b’us ruhsat isterse verilir, demeli.
Reis — Bunlar, malûmat ve tecrübe üzeri­
ne yapılmıştır. Buna denilecek bir şey yoktur.
Müzakereyi teshil için böyle yapılmıştır.
Şeyh Bahaeddin Efendi (Bursa) — iki
surette göstermekten murad, kim isterse sora,
cak ve söyliyecek, demek.
Reis — Otuzunc” fıkrada yalnız vükelâ­
dan istizah eden zatin mukabeleye salâhiyyeti
olacağını görmüştük. Burada daha ziyade ser.
beşlik veriyor. ^ Mustafa Bey (Yanya) — O, badelmüzakere
Haşan Fehmi Efendi (İstanbul) — Evet
amma, burada o maddeye matuf olarak söyle­
miş. Lâkin, o mes’ele henüz hallolunmadığın­
dan, bunu da mes’ele.i mezkûrenin halline ka­
dar tehir lâzımdır.
77
6: 1
Mustafa Bey (Yanya) — Ben de bu efkâr,
dayım. Otuzuncu madde tashih olunursa, bunun
da tashihi lâzımgelir.
Reis — Bakalım. O maddeyi tekrar okuya­
lım.
Nizam ın otuzuncu maddesi tekrar okundu.
Sebuh Efendi (İstanbul) — Bu madde ev­
vel de okundu. Buna, bir badelmüzakere kaydı
ilâve edilerek umumen kabul olunmuştu. Bina­
enaleyh, burası da ona göre tashih olunmalı.
Efendilerin dediği gibi istizahın gayrı tabiri
buradan kalkmalı.
Reis — Canım, otuzuncu maddede; söze
başkası karışmıyacak, denilmiş idi. Burada her­
kes sorabilecek deniliyor. Demek ki, o başka,
bu başka. Bu, ona mani değidir.
Sebuh Efendi (İstanbul) — Manidir e.
fendim. İstizahdan gayrı mevadda deniliyor.
Demek oluyor ki, vükelâdan edilen istizahta ge­
ne kimse karışmıyacak.
Reis — Bunlar, birbirine mani değildir. İs­
tizah olunacak madde evvelce tayin olunacak.
O istizahı kim teklif etmiş ise, vükelâ geldiği
zaman, yalnız o mukabele edecek. Alacağı iza.
hat muahharan hey’etçe kâfi görünmez ise,
sonra gene, o adam soracak.
Yenişehirli zade Ahmed Efendi (A y d ın )—
Burada, istizahdan maada, deniliyor. Öyle ise
vükelâdan edilen istizaha gene kimse kanşmı.
yacak, demek oluyor. Bu, gene evvelkini tekid,
ediyor.
Oseb Efendi (Diyanbekir) — istisna edi­
lince öyle oluyor. Tashih olunmalıdır.
Halil Bey (Suriye) — Hiç kimse mukabele
edemeyib de, yalnız teklif sahibi mukabele e-
decek, denilen yerde evveliemirde, teklif sahibi
istizah edecek, diye tashih olunsa kâfidir.
Reis — Evvelinde de edemiyecek, ahınnda
da. Vakıa, mukaddema badelmüzakere kaydı
söylenmiş idi; çünkü âzanın kendi beyinlerin­
de edecekleri müzakere, mukabele değUdir.
Müzakereden sonra, icab ederse, gene o mes’e.
leyi evvel soran adam, alt tarafını da tekrar
sorar.
kaydı, evvelce dahi kabul olunmamıştı. Rey’-i
hafiye bırakılmıştı.
Reis — Hayır. Kabul olunmuştu.
Bir kaç ses — Hayır. Kabul olunmamıştı.
Re’y4 hafiye bırakılmıştı. Meclisin müzakere.
 I: 11 â2mart 1 İ9 3 /2 nisan 18^7
sı resmî gazetede, takvimde münderictir.
Reis — Öyle ise bakarız.
Sebuh Efendi (İstanbul) — Bu mes’ele bu
bendde bitmiyor. A lt tarafta bir bend daha ge­
liyor. Binaenaleyh yeniden müzakere ile bir
faide hasıl olmaz. Vükelâdan alınacak cevab ü-
zerine hey’et müzakere edecektir. Mücerred
vükelâya hıtab lâzımgelmez.
Birisi ■Re’y-i hafiye müracaat lâzım. .
Reis Re’y-i hafiye müracaattan vaz ge­
çilmişti. Mademki gene şimdi isteniyor. Gene
müracaat edeceğiz.
İMakkaş Efendi (Suriye) — Geçenki ka.
rar zabtolunmuştu ya. Ona müracaat olunsun.
O zaman ne karar verildi ise, o karardan nükûl
edilmesin. îki defa karar olmaz.
Reis — Bendi değiştirmek lâzımgelirse
değişmiyecektir. Mahallinden bir zat çağıraca­
ğız. Onunla mücavebe edeceğiz.
Yenişehirli zade Ahmed Efendi (A y d ın )—
Buraya gönderilen bir nizamı mahv ve isbata
muktedir değilsek niçin müzakere ediyoruz.
Reis — Maslahat budur.
Yenişehirli zade Ahmed Efendi (A y d ın )—
Bizim başka bir itirazımız yoktur. Vükelâ da
gelsin, söyleşelim. Onlar hak kazanırlarsa biz
de kani oluruz.
Reis — Mademki re’y.i hafi yapacağız. A r ­
tık sözü uzatmak ne lâzım?
B u aralık re y -i hafî ahzı için azanın nuk~
darı kadar beyaz yuvarlaklar çıkarıldı. Onlar
taksim olunurken: *'®si paşa hazretleri: ■— İne­
bolu ahalisi vekili tarafından bir arzuhal gel.
rniş, kaydolunsun.
diye b ir arzuhal verdi- H er âzaya b ir yu­
varlak verildikten sonra üzeri delikli ik i çek­
mece çıkarıldı ki, bu yuvarlaklar hu yuvarlak­
lar bunun içine atılacaktır- Otuzuncu madde ü~
lâ halihi haki kalmasını istiyneler hu yuvar­
lakları çekmecey eatmak, istemiyenler almayıp
elinde hıfzetmek lâzımgelceği byan edildi-
Yalnız on b ir âza attılar- Aglebiyet at­
madığı için hend'i mezkûrun tebdili tarafında
bulundukları anlatıldı.
Reis — Perşembe günü, huzur-i hümayuna
gidilecek. O cihetle. meclisimiz alenî olamıya-
cak. Yarın yapsak, müzakeremiz var.
Birisi — Meclisin alenî ve hususî günleri
evvelce kararlaşmıştı.
— 78
6: İ
Reis — Haber veremedik. Yalnız, ben soy.
lemiştim. İş olursa alenî yapalım. Olmazsa
şubelerde daha mühim işlerle meşgul olalım.
Mani zuhur etmezse Pazartesi ve perşembe
günleri yaparız. Yarın, perşembe günü vilâyet
nizamnamesi müzakeratmı hazır etmeli. Kabil
olursa, her şube lâyihasını hazırlamalı. Cumar­
tesi günü müzakere-i âleniyyeye bakarız.
Bundan sonra, nizamın sekseninci mad­
desi okundu- Mes’ele, azanın um ur-i zatiyycsi
için dahi hey’ette s ö z söylemeye, hakkı olaca­
ğı kaziyyesi idi- Bu salâhiyet, sırf umur-i şak-
siyyesi için mi olacağı, hakkında bazı taraftan
istizah edildi. Ve b ir kaç söz teati olundu ise
de nizamda (zaîiyye) tabiri izah~ı kâfi olaca­
ğından haliyle ibka kılındı.
Nakkaş Efendi (Suriye) — Demin de süâl
eylemiştim. Sonra gelecek denildi. Bir adam
ruhsatsız söz söylerse?
Hey’et — V ar efendim, var. İşte geliyor.
Reis — Bakınız. Bu bendde müzakerenin
hitam bulduğunu reis ilân eylediği zaman yal­
nız, bu ilânın aleyhinde söz istiyenlere müsaa­
de olunacağı ve başkasına ruhsat verilmiyece.
ği beyan olunuyor. Buna ziyade dikkat etmeli.
Hey’et — Makbul, makbul.
Reis — Nizamda derdest bulunan işlerin
ehemmi mühimminden ayrılacak ve her mec­
liste bakılacak işler bir levhaya yazılıp talik e-
dilecek, diyor. Bunu şimdi yapamayız. Elimiz­
de 5drmi, yirmi beş iş olmalı ki, bu cedveli ya­
pabilelim. Şimdi o kadar işimiz yoktur.
Rasim Bey (Edirne) — Meclisin hafiyyen
cereyan edecek müzakeratı dahi takvim ile i-
lân olunacak mı?
Reis — Onu, âza rey ederler.
Rasim Bey (Edirne) — Sarahat yok.
Reis — Müzakere hafî olur ise o zaman za­
bıt bile olmaz. Bazı mes’eleler vardır ki, bilin­
dikten sonra ehemmiyeti kalmaz. O zaman rey
ile o da ilân olunur.
On birinci fasıl bitti. Diyecek var mı?
Hey’et — Yoktur.
Muhtar Efendi (Erzurum ) — Azanın mü­
zakeresi, başta izin istiyen meb’uslar hey’etten
istizan edecek, denildikten sonra bazı ah­
valde reisten ruhsat alabilecek, deniyor.
Reis — Evet. Kısa bir zaman için ise, izin
-
 i: 1İ M m art İ29Û/2 nisan
verir ki, o da heybetin vekili demektir. Sonra,
hey’ete gene beyan eder,
Be§, altı kere gelmiyen âza hakkında
olunacak muamele bahsinde; meb’usandan bi­
risi (özr.i şer’i kaydını idhal) etmeyi rey eyldei-
Reis — Bunun neden neş’et ettiğini anla­
yamadım, Bunu, önümüzdeki sene gelenler dü.
günsün. Her yeğidin bir pilâv jiyigi vardır. Biz,
bu kayıdlar olmasa büe işimizi biliriz, İşimiz­
den geri kalmayız. Bunun için, bu makule şey­
ler de ziyade tetkikat alâmet.i ihtimam değil­
dir. Vakit kaybetmiyelim, efendim. İşimize ba­
kalım. Gelecek sene gelenler düşünsünler. Hem
bu, bir esaslı kanun değildir. Nizamname-i da­
hilîden aramızda mezun zuhur ederse reye
bakarız.
Gene nizamnamenin kiraetine devam o-
lundukda ve okunan b ir fıkra az adamın e lin '
de bulunan nüshalarda görülmediği için b ir
kaç ki§i tarafından “Yanlış, yanlış” diye sesler
işitildi.
Reis — Kanun, tesvid- hanesinden üç ibare
geldi. Üç mü ya, iki. Birisi buraya derç
olunuyor.
Ailş pasa (Tuna) — Âzanın müzakerede
gürültüsü hakkında muhalif-i kaide hareket
irtikab edenler, diye yazmıştır.
Reis — Resmî nüsha, buradaki nüshadır,
îrtikâb kaydı yok. Hareket eden, diye yazıl­
malı.
Sebuh Efendi (İstanbul) — Gürültü halin­
de edilecek ihtarın ne olacağını tarif etmişler
de takbihin ne olacağım tarif etmemişler.
Bir kaç zat — O da gelecek.
Reis — ihtar ve takbih zevaiddir. Inşaal-
lah, bunlar bizde olmiyacak.
79
Ğ: 1
Hey’et — înşaallah, inşaallah.
Nafi Efendi (Haleb) — Hey’et-i âyan hak­
kında söz söyliyenler takbih olunacak, diyor.
Bu ne demek.
Reis — Adım koymadan malûm olacak
bir şey. İzaha ne hacet ?
Bunun üzerine, HUdaverdi Efendi (Istan,
bul) beyan-i fik ir etmek istedi ise de paşa
hazretleri Bu bizim kendimiz için, kendimizin
vazettiği bir nizamdır” diye mukabele eyledi.
Reis — Mecliste hariç olanların müzakere-i
mahsusada bulunamıyacağma dikkat etmeli.
Vükelâda, ve onların vekillerinde meb’usluk sı­
fatı olduğu için kabul olunabilirler, illâ
kimse kabul olunamaz. Müzakere-i âleniyye
günlerinde dahi kimse söz söyliyemez. Müza-
kere.i âleniyyede mezunen gelenler burasını
bilmelidir ki burada her kim olursa olsun, söz
söylemek caiz değildir, içerinin hariç ile, ve ha­
ricin içeri ile selâmı, sabahı caiz değildir. B u­
rası divan-i resmîdir.
Nizam bitti. Hey’et-i umumiyye hakkında
bir söz var mı? Yaimz bir bend kaldı.
Onun için memur gelir, söyleşilir.
işte, Çemişgezek ahalisinin bir şikâyeti.
Arzuhal encümenine havale olunsun. Buna dik­
kat edilsin ki, arzuhal sahihlerini şikâyet ettir­
memek için, arzuhaller de burada, nihayet dört
gün kalmalı. Yarın şubelerde müzakere oluna­
cak. Yanlışlıkla müzakere-i âleniyye için tez­
kire veriimesin. Eğer, şube lâyihasını hazır,
la'rsa, müzakare-i mahsusamız olur. Cumarte­
si günü müzakare-i âlenİ5^ e yapanz. işte, saat
dokuzu geçerek müzakereye hitam verdik.
D E V R E :! CİLD; ! İÇTİMA: 12

Meclis-i meb’usan
1293=1877
Zabıt Ceridesi

On ikinci inikad
23 rebiulevvel 1294— 26 mart 1293/7 nisan 1877

i Ç i ISI D E K 1 L E R
Sayıfa
1— Geçen zabıt hülâsası 82
2— Havale olunan evrak 82
3— ^And içme 82
4— ^Müzakere edilen maddeler:
1— Vilâyat kanunu 82-87
2— Verilen arzuhaller 88
 On ikinci inikad*’^
23 rebiulevvel 1294=26 mart 1293/7 nisanl877
C U M A R T E Sİ
Reis: AH M ED VEFİK PAŞA
Hey’et-i meb’manın bugünkü içtimai
Ahmed Vefik paşa hazretlerijıin, tahfi
riyasetlerinde olarak akdedilmiştir.
Reis — ^ Bugünkü müzakere-i umumiyye.
miz saat beşte küşad edildi. Geçenki müzake­
renin hülâsasını dinliyelim de kabul olunursa
defterine kaydolunsun.
Riyaset kâtibi izzetlû Münir Beyefendi ge­
çen içtimain mazbatasını okudukda; mutabık
bulunduğu hey’et tarafından tasdik edildi.
Reis — Yirmi dört kıt’a arzuhal ve üç dört
lâyiha ve üç de arzuhal kılıklı telegram var.
Şubaye havale ederseniz, kaydolunsun.
Hey’et — Olunsun.
Reis — Yalnız birisi memuriyet istiyor. O-
nu reddettik. Dahilî nizamımız ıktızasmca âza-
nın cümlesi tahlif kılınacak. Bazıları henüz tah­
lif olunmadı. Mademki nizam ıktızasmca emr_i
tahlifde sadnâzam hazretlerinin bulunması meş­
ruttur. Kendileri buraya geldiler. Azanın isim­
leri okunsun da tahlif edilsin.
Bir kâtib, on dokuz nefer m eb’usanın her
birine tahlif ibaresini okutarak usul’i tahlif ic~
ra edildi.
Reis — Vilâyet kanunnamesinin ikinci mü­
zakeresine bed’ , olunacaktır. Okunsun dinli­
yelim.
Sebuh Efendi (İstanbul) kanunnameyi
okumaya başladı-
Reis — Şu okunan üç maddeye dair söz
var mı? Yazılan kimse var mı?
Haşan Fehmi Efendi (İstanbul) — Encü­
menin buna dair kaleme aldığı mazbata da hazır
olmalı ki bahsolunsun.
Sebuh Efendi (İstanbul) — Mazbatanın bi­
rer nüshası azaya dahi tevzi edilmek nizamı
- 82
iktizasındandır.
Rasim Bey (Edirne) — Yalnız beşinci
maddeye kadarı tetkik olunarak mazbatası ka­
leme alındı.
Reis — Efendim, ilk iptida, buna vilâyet
kanunnamesi denUmiş. Belki müsveddenizde
vardır. Bu kanun olacaktır.- TeşkiLi vilâyât ka­
nunu denilecektir. Çünkü bizim yapacağımız
şey ya nizam olacak, yahud kanun.
Rasim Bey (E d irn e), Encümenin beşinci
maddeye kadar olan tedkikatını mübeyyin maz­
batasını okudu- Ve dnire-i belediye ümur-i na-
fiaya, maarif ve saireye bakacağından bunu
hükümet işinden ajarmak ve vergi tevzii ve
tahsili gibi işleri ihtiyar meclislerine vermek
lâzımgeleceğini dermiyan eyledi-
Reis — Buna dair müzakere var mı?
Bir kaç kişi — Mütaleaya muhtaç.
Riza Efendi (Bosna) — B u babda benim
bir makalem var, diye makale-i âtiyyeyi irad
eyledi:
“Vilâyatın hin-i teşkilinde bazı kazalar
nahiye olarak idaresine karar verihp, bunun
suver-i icraiyyesi yalnız bir müdir ve beş nefer
zabtiye ile sandıkeminleri, ahali tarafından in-
tihab olunarak idare olunmakta iken, ahalice
hayli suubet çekmekte olduğu müşahade o-
lunmakta idi. Şimdi bu kazalar ittihaz buyurulan
kaideye tevfikan, nahiye teşkil olunduğu halde
bir kazanın havi olduğu kurâsı kurbiyyet ve
budiyyeti gözetilerek nüfus itibariyle nahiyele­
re tefrik olunması kabil ise de ekserisinin kay­
makamlık ve vilâyet merkezlerine yirmi saat­
ten on saate kadar budİ3^etleri olup her bir mü-
(* ) Ta'kvim-i Vakayi, S. 1881
-
 I: 12 26 mart l293/7nisan 1877
î’acaatta düçar-i meşakkat olacaklanndan ma­
ada, gerek emr-i tahaffüzîde ve gerek kâzanın
cesametine göre istihsal-i emval-i mirîde ve is­
tifa,-! hukukda ziyadesiyle meşakkati mucib o-
lacağmdan ve bu makule kazalar ekser cibal-i
müteselsilede ve baidce mahaller bulunacağın­
dan, yekdiğerine münasebeti bulunan mezkûr
kazaların havi olduğu karyelerin birbirine olan
kurbiyyeti itibarîyle nahiyeler teşkil olunarak
bunlar da kaymakamlık itibariyle brer merkez
ttihaz olunmuş olsa, mucib-i yüsr.ü suhulet ve
müstevcib-i adalet olacağı mütalea-i âciziden
bulunmuştur.
Reis — Demek ki, tahriren bir şey. Zabto-
lunsun. Şubelerde müzakere edilir. Dahiliye
nezaret-i celilesinden veyahud kanun tertibine
memur hey’etten red ve kabule dair cevab var­
sa tahriren bildirilsin de, ona göre devam
edelim.
Hey’et — Evet, evet..
Reis — Birinci bab hakkında başka müta-
lea var mı?
Yusuf Ziya Efendi (Kudüs) — Var, efen­
dim. Üçüncü maddede (mutasarrıf) lâfzı eski
kitaba yakışır. Eski idareye uyar, hürriyyet li­
sanına yakışmaz. Mutasarrıflara (Müneffiz)
ve kaymakamlara (müdir) denUsin. Bir de kar­
yelerin baidi üç saatten beş saate kadar olsun.
Bir de mahalleler elli haneden yüz haneye ka­
dar olsun.
Reis — Bu bahsin müzakeresine girişelim
mi, yoksa şubelerde mi bakılsın?
Hey’et — • Şubelerde.
Reis — Mutasarrıf lâfzının manası yanhş
anlaşılmış. Orasını de bilenler söylesin. Yedin,
ci maddeye bir diyecek var mı ?
Rasim Bey (Edirne) — Var. Nizamen mu­
ayyen olan vazifesi dairesinde demek icab eder.
Reis — îzah olunsun demek.
Rasim Bey (Edirne) — Evet efendim, en­
cümende de bu yolda tezekkür olunmuştu.
Reis — Bu tashihe cevab var mı?
Haşan Fehmi Efendi (İstanbul) — Geçen­
de bazı tadil ve islâha dair sözler olmuştu. Bu
tadilât ve İslâhat lâznıagelirse encümenden ve­
rilecek olan mütaleaün tedkik edilmesi lâzım,
gelir. Ve illâ rey verilemez.
Reis — İttifak olursa reyleri bad-elmüta-
lea dahi verir.
-8 3
C: i
Hey’et — Evet, evet. Encümen müzake-
ratı müzakere olunsun.
Reis — Dokuzuncu maddeye bir diyecek
var mı?..
Rasim Bey (Edirne) — Belediye meclis­
leri tâbiri cümlesi hakkında tamim edilmiş.
Nahiyeler belediye meclislerinin on beş günde
bir içtimai nizama dercedilince şehirlerdeki be­
lediyelerin dahi bunlara kıyas olunması lüzu­
mu anlaşılacak. Burayı tashih etmek lâzım.
Kurâda olan mecalis-i belediyyenin haftada bir
kere içtimai lâzımgelir. Şehirlerdekilerin bir
kaç defa.
Reis — Burası da müzakere olunsun. Do­
kuzuncu maddeye diyecek var mı?
Mihalâki Efendi (Selanik) ■— Müslim, gay­
ri müslim tâbirini kaldırmalı.
Reis — Buna cevab verecek var mı?
Argiri Kantarcı Efendi (Yanya) — V ar e-
fendim, diye /ufafee'i âtiyyeyi serdeyledi:
“Dokuzuncu bend, nahiye meclislerinin a,
zası, nısfı müslim, nısfı gayri müslim olmasını
beyan ediyor. Birincisi; zannıma göre bu bend
kanun-i esasiye mugayirdir. Hepimiz kanun-i
esasiye mutabık hareket edeceğimize yemin et­
tik. Kanun-i esasi müslim, gayri müslim deme­
yip, ve bir milleti öbüründen ayırmayıp, hep
tebaa-i şahaneyi Osmanh namiyle birleştirdi.
Ve hiç bir millete ayrıca imtiyaz vermedi. Cüm­
lesini müsavi, bir siyakta ilân etti. Bunun için
bu bend değişmeli ve âzalar mUlet ve mezheb
demiyerek bilâ tefrik ekseriyet kim kazanırsa
onlar nasbolunmalı. İkincisi; bilâ fark intihab
olunur ise en lâyik olanlar intihab olunur. Çün­
kü, bir nahiyede müsteid ve işe yarar olanlar,
hepsi müslim veyahud ahar milletten olabilir.
Bendin dediği usûl ise intihabı serbest bırakmaz.
Meselâ; bir nahiyede altı âza intihab olunacak.
O nahiyede asayişe yarar ehl.i ırz adamlar beş
müslim ile bir gayri müslim;yahud onun muga­
yiri olabilir. Bendin iktizası yarı yarıya olaca­
ğından, müsteid olanlar intihab olunmaz da er-
bab yerine naehil ve lâsûk olmayanı ister iste­
mez intihab etmeye mecbur olurlar. Bunun için
de bu bend tebdil olunmalı ve tefrik kaldırılmalı.
“Üçüncüsü; kanunnameyi kaleme alanlar,
hep milletlerin memleket işlerine müşterek ol­
malarını, yani hep milletlerden de vekiller bu­
lunmasını murad ettüerse o halde milletlerin
nüfusuna göre nahiye meclislerine âza intihab o
 i: 12 26 mart 1293/7nisan 1877
lunaeak demeli idi. Böyle düşünüldükte hakka­
niyet budur; Fakat, bu da kahun-i esasiye mu­
gayirdir.
Nihayet, mademki muhafazasını yemin et­
tiğimiz kanun-i esasi hepimizi Osmanlı ve mü­
savi etmiştir; bunun haricinde kanun yapama­
yız. Hep âza, müslim, gayri müslim demiyerek,
bilâ-fark, her hangi milletten olursa olsun, in­
tibah olunmalı. Âcizane, benim re’yim budur.
Reis — Bu söze cevab verecek varsa bu­
yursun.
Vasilâki Bey (Setânik) — Bende var.
Müsaadenizle kürsi-i hitabete çıkıp arzeyleye-
yim.
Mumaileyh kürsi-i hitabette makale-i âti-
yeyi serdeyledi:
‘“Efendiler, bizim şu dairede bulunmaklı­
ğımız padişah-i tebaaperver Sultan Abdulhamid
hân efendimiz hazretlerinin kariha-i sabihala-
rından ihsan buyurdukları kanım-i esasi saye­
sindedir.
Kanun-i esasi nedir?
Kanun-i esasi bir hülrûmetin mübteni ol.
duğu esas ve usûlün, kavaid-i külliyyesini şa­
mil, temelli bir kanundur ki usûLi idareyi tefer-
rüatmdan tayin etmek üzere yapılacak bilcümle
kanun ve nizamların tamamiyle kanun-i esasi­
nin havi olduğu kavaid-î külliyyeye muvafık ve
mutabık olması şart.ı mutlaktır.
Kavanin.i esasiyyenin şamil olduğu kavai­
d-i külliyyenin biri ve belki birincisi bir mem­
leket ahalisinin bilâ-fark.u istisna bir siyakda
ve bir derece hukuk-ı siyasiyyeyi haiz olması­
dır. Bu kaide-i külliyye bizim kanun-i esasinin
sekizinci ve on yedinci maddeleriyle musar-
rahdır.
Kanun- esasinin sekizinci maddesi: “ Dev­
let.! Osmaniyye tabiiyyetinde bulunan efradın
cümlesine her kangi din ve mezhebden olursa
olsun, bilâ-istisna, Osmanlı tâbir olunur.” diyor.
On dördüncü maddesi dahi: “'Osmanlılarm
kâffesi huzur-i kanunda ve ahval-i diniyye.vü
mezhebiyyeden maada memleketin hukuk ve
vezaifinde mütesavidir.” diyor.
Taht-i müzakeremizde bulunan vilâyat
kanunnamesi kanun-i esasiye rubar (rûberû ve
tatbik deıriek) olundukda kemal-i teessüfle gö­
rülür ki, vilâyat kanunnamesini kaleme alan­
lar kanun-i esasimizin havi olduğu mezkûr kai­
84
C: 1
de-i külliyyeden büsbütün sarM nazar ederek,
kanun-i esasinin ilânından evvel, memleketi­
mizde cari ve mer’i olan eski usûlü esas ittihaz
etmişlerdir ki, bu usûl de memleketimizin a-
halisini, müslim ve gayri müslim, iki fırkaya
taksim etmekten ibarettir.
Bu müddeamı mevki.i tezekkürde bulunan
kanunnamenin 9 ve 24 ve 32 ve 43üncü madde­
lerinin maalleri tasdik ederler.
İşte, dokuzuncu madde ne diyor:
“ Nahiye meclisi âzası nahiyenin cesame­
tine ve nüfusunun kesretine göre nısfı müslim
ve nısfı gayri müslim altıdan on ikiye kadar
olur.”
Şu madde ile öbürlerinin ahkâmiyle ka­
nun-i esasinin zikrolunan maddelerinde beyan
olunan ahkâm arasında mübayenet-ü zıddiyyet-i
tamme vardır ve ittihad.i siyasîmize delil-i
mahsus olarak bütün ahalinin altında birleş­
miş olduğu Osmanlı namı hükümsüz kalmış
olur.
Efendilire, bu sebeblerden dolayı zikrolu­
nan kavaid-i külliyyeye şu kanunnamenin
hangi maddesi mugayir ise onu tadil
etmeliyiz. Çünkü nasıl ki yukarıda söy.
ledim ise bizler kanun-i esasinin ahkâmına
mutabık nizam yapmaya memuruz. Ve ahkâ­
mın haricinde hiç bir nizam tasdik etmeye me­
zuniyetimiz yoktur. Hattâ, böyle bir iş yap­
mayacağımıza yemin ettik. Eğer; şimdi bu ka­
nunnameyi olduğu gibi kabul eder isek re’y-i
âcizanemçe yeminimizi bozmuş oluruz. Bu hu.
susta başka gûna bir takım mülâhazat dahi
hatıra gelir. Kanun-i esasinin ihsan buyurulma-
sından maksud-i âli ahalinin hukukunu temin
etmekle beraber usûl-i atikanın müntiç olduğu
halât.i nâ-marziyyenin ortadan ref’i, memalik-i
şahane ahalisinin yekvücud olmasiyle tefrika­
sından neş’et eden rnazarratın def’olunması
bulunmuştur.-
“Bizi, buraya meb’us diye gönderen kırk
milyon ahali islâh-i idaresini bizden beklediği gi­
bi âlem “Bakalım şu Osmanhlar, padişahlarının
ihsan buyurduğu kanun.i esasinin ahkâmını
anhyabildiler mi ve anlamaya iktidarları var mı
ve anlayıp da icrasını isterler mi” diye gözlerini
bize diktiler. Şimdi, ahali arasında tefrikayı ibka
eden bu gibi ahkâmı kabul eder isek, hakkımız­
da peyda olan hüsn-i niyyet ve ümidleri tekzib
 i: 12 26 mart 1293/7nisan 1877
etmiş olacağız. Mes’uliyet vahimdir, iyi düşüne­
lim. ■ çalışsın, diyor.
Efendiler,
“K an u n j esasinin vaz’ettiği mezkûr kai-
de-i külliyyenin mugayirinden olarak, şayed
bazıları eder ve derse ki; kanunname her bir
cins ve milletin hukukunu vikaye etmek istedi;
yoksa ekseriyet kazanıp azlık olan ahali hukuk
müsavatından mahrum olur. Meselâ İslâm çok
ve gayri müslim az olan mahallerde serapa
müslüman intihab olunur da, müslüman olma­
yanlar memleketin idaresine hissemend olmaz­
lar. Bu gibi itiraz vahidir. Çünkü, ahahnin hu­
kukunu vikaye eden âzanın sıfat-ı kavmiyye-vü
milliyyesi olmayıp, onun kanunun taleb ettiği
evsaf-1 siyasiyye ile muttasıf olması ve mes’üli.
yet tahtında bulunmasıdır. Varsın hangi ka­
vimden ve hangi milletten olur ise olsun.
“Bu esbaba mebni, vilâyat kanunnamesinin
kanun-i esasiye tatbiken tadilini teklif ederim.
Naki Bey (Y anya) — Meclis.i idare ile
meclis-i umumî yekdiğerine kıyas olunamaz.
Meclis-i umumî kendi işini kendi görür, mec­
lis-i idare ise böyle değildir. Hiç âzası olmasa
veyahud âzasımn hepsi İslâm ve hepsi hıristi.
yan bulunsa, jdne işini yürütür. Bu bend kanu­
na mugayir değildir.
Nufel Efendi (Suriye) — Söyledikleri söz
kanunun birer birer manalarına-göre sahihdir.
Ve onunla müttefiktir. Fakat, meclis hakkında
yazılan lâyiha, kanun.i esasiye mugayir gibi
zannolunmuş ise de; ben, böyle görmem. Asil
olan huruf değildir. Asla bakmalı. Kanun-i e-
sasî madeletin şumulü demektir. Madelet olur,
sa her cemaate şamil olur. Bazı vilâyatta bir
cemaat ekser olsa ve âza yalnız ondan alınsa,
azlık bulunan cemaatler bu haktan mahrum ka.
hrIar. Bu ise müsavata sığmaz. Bu suretle bu
bend kanuna muga 3Ûr görülmez.
Reis — Vasilâki beye bu cevab olmadı. O
da azlık olan cemaatten âza alınmasın demiyor.
Müslim ve gayri müslim diye tasrih etmek mü-
nasib değildir, diyor.
Nufel Efendi (Suriye) — Mleselâ Giridde
ekseriyet hıristiyandadır. Hıristiyan ise İslâmî
âza intihab etmez. Bu halde îslâmdan âza ol­
masın mı?..
Reis -— Kendisini beğendirsin diyor. Bir
memlekette beş milyon hıristiyan ve beş İslâm
- 85
C: 1
varsa, o beş İslâm kendisini beğendirebilmeğe
Nufel Efendi (Suriye) — Ahad-i nâssı inti­
hab edecekler. Ahali buralarını farkedemez.On-
1ar mutlaka kendi cemaatlerinden intihab ede­
cekler.
Reis — Benim meramım istizahtır.
Nufel Efendi (Suriye) — Sözümü tekmil e-
deyim efendim. Hepimiz Osmanhyız. Fakat, ma­
lûmunuzdur ki her cemaatin ismi yine baki ka­
lır. OsmanlI ismi cemaat ismini kaldıramaz.
Vasilâki bey (İstanbul) — Nikolâki Efen­
diye derim ki, mademki hepimiz Osmanhyız,
mademki OsmanlIlar beyninde fark yoktur.
Mezhebleri, camilerde kiliselerde aramalıdır.
Burada hepimiz Osmanhyız, hepimiz bir vücu.
düz.
Salim Efendi (Kastamoni) ^— Osmanh na,-
mı; altında kâffe-i milel dahildir. Teşkil-i me-
calisten maksad, nizamı bilip adalet etmektir.
Ekser taşra hıristiyanlarmda osmanhca okuyup
yazmak bileni yoktur. Eğer nizamda bu sarahat
verilmez olur ise, hıristiyanlar meclise hiç a.
İmmaz. O halde âzanın nısfı İslâm, nısfı hıris-
tiyan olmak lâzımdır.
Vasilâki Bey (İstanbul) — Ufak bir cevab
vereyim. Efendi hazretleri dediler ki hıristiyan-
1ar okuyup yazmak bilmiyorlar. Öğrensinler e-
fendim. Osmanh olmak isterlerse Osmanh lisa­
nı öğrensinler.
Salim Efendi (Kastamoni) — Bu cevab
bana verildi. Ben de derim k i; her ne vakit öğre­
nirlerse, bu bahsi o zaman mevki-i müzakereye
alalım.
Yenişehirli zade Ahmed Efendi (İzmir) —
Vasilâki Bey kanun-i esasiyi anlamamış. Kanu.
n-i eşasî bize ittihad bahşetmiş, lâkin nahiye
ve mecalis-i idare ne demektir? Onu bilmeli.
Âza hükümetle ahali beyninde bir vasıta-i tarif,
tir. Böyle bir vasıta-i tarif için her milletin â-
damı olması becadır. Hattâ Kırımlı, Buhara-
lı müslümanlar da olsa onlardan da birer adam
almalıdır ki hükümetin efkârını cemaatlerine
anlatmağa muktedir olsunlar.
Nakkaş Efendi (Suriye) j— Kanuna mu­
gayir görülen şeyin, ^bendeniz aksini görüyo­
rum. Burada tefrik zannolunuyorsa da bu ayni
içtimadır. Devletin muradı intizam olmaktır.
Nısfı müslim ve nısfı gayri müslim denilmiş ise
yine kanuna muvafıktır. Çünkü her milletin ih­
-
 I: 12 26 mart 1293/7nisan 1877
tiyacı malûm olacaktır. Hasılı ben, bu bendi mu­
vafık görmekteyim.
Vasüâki Bey (İstanbul) — Ben, hiç deme­
dim ki Kırımlıların âzası olmasın. Osmanlı ol­
du mu herkes âza olur. Kanun-i esasiyi oku­
dum, efendim.
Yenişehirli zade Ahmed Efendi (İzmir) —
Âza lisan-i tariftir diyorduk, yani hükümetle a-
hali beyninde tercümandır. İki tarafın ahvalini
birbirine bildirecek âzadır. Her kavmin kendi
cinsinden âzası olmazsa nasıl anlatabUir?
Rupen Efendi (Edirne) — Efendim, millet.
1er beyninde noksani.i terbiyeden nagi şimdiye
kadar az çok taassub eserleri vardı. Saye-i pa-
dişahîde bu kerre Osmanlı namının tamimi bu­
nun da define kifayet edecektir. Ancak bu d e f
senelere muhtaçtır. Şimdiye kadar mektebler
ayn idi. Madem devletimiz mekâtibi himayesi
altına alacak, o zaman evlâdlarımız bir yerde
terbiye görecekler ve bir efkâra hizmet ede­
cekler.
Bu olmadıktan sonra her millet bittabi ■
kendi menfaati için çalışacak ve milletler ara­
sında kil-ü kal eksik olmayacak.
Vasilâki Bey (İstanbul) — Kanun ve nizam
bir gün, bir ay ve bir sene için değildir. Kanunu
değiştirmek kolay değildir. Şimdüik böyle olsun
denilemez.
Rasim Bey (Edirne) — Ruhsat varsa en­
cümenin bu babdaki müzakeresini arzedeyim.
Reis — Bir cevab daha var. Sebuh Efendi­
nin,
Sebuh Efendi (İstanbul) — Tefrik-ı mez.
heb bir vakitte caiz olamaz. Cümlemiz bu fi­
kirdeyiz. Kanun-i esasi dahi bunu te’yid etmiş­
tir. Bundan evvel dahi bu müsavata riayet
olunurdu. Taşralarda bu esasa henüz riayete
başlanmamıştır. Riayet için daha vakte muh­
taç. Bendenizce dahi burası ilerde bakılarak
şimdilik bendin haliyle ibkası lâzımdır.
Vasilâki Bey (İstanbul) — Müsaade olu­
nursa ufak bir cevab verejûm. Ahali şimdiden
alıştırılmaz ise ne zaman alıştırılır. îşe şimdi­
den başlamalıdır ki az vakitte maksat hasü
olsun.
Reis — Bir de encümenin mülâhazasını
dinleyelim.
Rasim Bey (Edirne) — (E n cü m en in mazba­
tasından bu babdaki fıkrayı okuduktan son­
ra ) Vasilâki Bey ve Sebuh Efendi, İstanbullu
— 86
C: 1
oldukları ve intihablar içine yalpız bu sene gir­
miş bulundukları için bu işi bizim kadar bile­
mezler. Biz taşralıyız. Bu işi elbette daha iyi bi.
liriz. Şimdiye kadar âzanm nısfı müslim, nısfı
gayri müslim idi. İslâm hıristiyan bir yere gelip
sizden kimi intihab edelim, bizden kimi inthab
edelim diye kararı müzakere ederdik. Böyle ol­
mazsa, badema herkesi kendi milletinden inti­
hab etmeye çalışacak. Biz elli beş senesinden,
yani iptida-i tanzimattanberi intihablar içinde­
yiz. İstanbul daha bu sene intihaba girdi.
İşte bunun için, encümen müttefikan nısfı
müslim ve nısfı gayri müslim olmasına karar
verdi.
Reis — Bu madde hayli sürüklenecek. Bu
ibareyi haliyle ibka veyahud tebdil tarafına mı
gitmek lâzımgeleceğini kanunu kaleme alanlar­
dan süâl etsek malûm olurdu.
Çanaka Efendi (Yarıya)— Bunun için evvel­
den söz istemiştim. Türkçem noksan ise de af-
finizi rica ederim, diye makale-i âtiyeyi irad
eyledi:
“Dokuzuncu madde, âzanm nısfı müslim ve
nısf-i diğeri gayri müslim olması hakkmdaki
kayıd, kanun-i esasinin sekizinci maddesinde
efrad-i milletin ittihad-i tammmı calib bulunan
bilâistisna tebaa-i Osmaniyye namiyle itibarı
hükmüne münafi geldiğinden söze mahal kalma­
mak için şu kaydın r e f i veyahud diğer bir tâ-
bir-i münasibin vaz’ıyle kanun.i esasinin mez­
kûr sekizinci bendine tatbiki iktiza eder, zan­
nederim.
Salim Efendi (Kastamoni) — Meb’usu
olduğum Kastamonide beş yüzbin İslâm vardır.
Topu dört bin hıristiyan bulunur. Eğer nısıf nı­
sıfa tâbiri olmazsa, sonra hıristiyandan hiç âza
olmaz. Bu bend böyle kalsın.
Çanaka Efendi (Yanya) — Ben hıristiyan,
İslâm fikrinde değihm. Kanun.i esasiye mugayir
bulunduğu için söylüyorum. Başka bir tâbir
bulunsun.
Rupen Efendi (Edirne) — Dâhiliyeye
gönderelim denildi. Buna hacet yoktur. Zira
bu kanun lâyihası Dâhiliyeden ve Şûra-yi Dev­
letten geçmiştir.
Reis — Gönderelim denilmedi, sorahm de­
nildi.
Rupen Efendi (Edirne) — Sormaya da
hacet görmem.
Hamazasb Efendi (E rzurum ) — Ben bu-
 i: 12 26 mart 1293/7nisan 1877
nu kanun.i esasiye mugayir göremem. Kanun-i
esasîiden maksad her kavmin hukukunu muha­
fazadır. Her kavmin âza vermesini isterim.
Nakkaş Efendi (Suriye) — Efendim, bura­
da ekseriyet görünüyor. Fakat mademki dahili­
ye nazırı devletlû paşa hazretleri buradadır.
Kendilerinden bir kere sorulsa.
Reis — (Cevdet paşa hazretlerine) Bugün
mes’ele sorulur ise cevaba hazır minisiz, yoksa
başka gün mü ?..
Cevdet paşa hazretleri (Dahiliye nazırı) —
Evvel de, bu işin komisyonlarında bulunduk.
Bir çok mübahasalar geçti. Komisyonlarda â-
zahkla, riyasetle pek çok bulundum. Sorulsa ce.
vab verebilirim.
Hüdaverdi Efendi (İstanbul) — Efendim,
bir kerre şubelerde müzakere olunsa. Birbirimizi
anhyabilirdik.
Nufel Efendi (Suriye) — Hey’et efraddan
mürekkebdir. Osmanh namı efradın yekûnu ol­
duktan sonra, müfredat 3Ûne bakı kalır. Osmanh
namı bizi cami ise de cemaat isimlerini imha
etmez.
Reis — Demincek dinlediğimiz şey.
Mustafa Efendi (Kozan) — Başka yerleri
bilmem. Fakat, Anadoluyu iyi bilirim. Bir çok
yerlerde hıristiyan Islama nisbetle sülüs, rubu’
derecesinde bile kalamaz.
Eğer bu kayıd kaldırılırsa Islâm hıristiyan-
lan intihab etmez diyemem. Fakat, her halde
hıristiyanlara gadrolur.
Mike Efendi (Ankara) — Devlet-i Aliyye
bu meclisi dahi İslâm ve hıristiyandan mürek-
keb olarak teşkil etmiş.
Hacı Hüseyin Efendi (Suriy'e) — Çoktan.
beri âzanm nısfı müslim, nısfı gayri müslim idi.
Bundan kimse teşekki etmedi ki değişsin. Ke-
mafissabık kalsın. N e vakit bir mahzur çıkarsa
bakılır. Saye-i şahanede mahzur yoktur. Herkes
kardeşi gibi geçiniyor. Şimdi bunu bozmak teş-
viş-i efkârı mucib olur.
Reis — Benim de meb’us sıfatiyle reyim
şu oluyor ki, beyan-i efkâr eden zevattan ikisi
güzel fikir beyan etti amma, anlaşılamadı. Ka,
nunen bu tâbiri kullanalım mı, onu düşünelim.
Bu tâbir kanunca bir tâbir değildir. Itikadım-
ca onların hakkı var. Müzakere başka yere çe­
kilmesin. Falâh cemaatten âza alalım mı, almi-
yahm mı değil. Her cemaatten alınacak, her a,
haliden alınacak. Başka bir söz var mı? Yoksa
- 8 T -
C: 1
geçelim mi ?..
Hey’et — Geçelim,geçelim...
Nizam okunmağa başladı-
Salim Efendi (Edim e) — Nahiyeler mer­
kez kazaya uzak oluyor. Kışta kıyamette ahali
zahmet çekmemek için idarelere birer sandık
emini konulsa.
Reis — Re’yinizi yazınız da bakılsın.
Rasim Bey (Edim e) — On beşinci madde"
de, elli haneden ziyade mahaller için iki muhtar,
diyor. Bu ise mes’uliyetin taaddüdünü icab ede­
ceğinden, her cemaat ve mahalle için birer
muhtar olması encümende tezekkür kılındı.
Haşan Fehmi Efendi (İstanbul) — Hasta.
İlk var, falan var. Çesim mahalle olur ise muh­
tarlara birer refik lâzım.
Reis — Muhtarlar için birer nizam var mı ?
Cevdet paşa hazeretleri (Dahiliye nazırı)—
Muhtarların da vezaifi vardır, efendim.
İbrahim paşa hazretleri — Evet, vezaif-i
muhtaran nizamı da vardır.
Nakkaş Efendi (Suriye) — Öyle is6 nizam
gelsin de sonra bakarız.
Reis — On altıncıya bir diyecek var mı?
Sadi Efendi (Haleb) — Muhtarlann maaşlı
vazifesi yok, ahali intihabiyledir. Ahali mute­
ber zannettikleri adamı muhtar nasbederler,
sonra da ona kefil olurlar.
Hacı Hüseyin Efendi (Suriye) — Devlet
emmdir diye bir vali, bir defterdar nasbeder.
Maahaza ondan kefil alır. Muhtarların kefili
bulunursa bir zararı yoktur. Bulunmazsa, belki
zararı olabilir.
Reis — Encümende düşünülecek bir şey.
On yedinci madde hakkında bir şey var mı?..
Rasim Bey (Edirne) ■Hep nafia ve maa­
rif işini tahsilât gibi hükümet işinden ayırmak
zarurî gösteriliyor.
Süleyman Refik Efendi (Ankara) rnaka-
le-i âtiyyeyi serdeyledi:
“Teşkil-i vilâyat için kaleme alman ve der­
dest-! müzakere-vü tedkik bulunan kanunname
müsveddesinin ikinci babının fasl-i evvelinin on
dokuzuncu maddesinde her kazada idare-i umu-
r-i mülkiyye.vü maliyye-vü zabtiyye irade-i se.
niyye ile mansub bir kaymakama muhavvel ol­
duğu münderiç bulunmuştur.
Arz.ü beyandan müstağnidir ki, her bir
devletin kıvam-ü tarakkisi üç vasıta ile olabi­
lir. Bunlardan birincisi emr-i icraatın eyadi-i
 I: 12 26 mart 1293/7nisan 1877
iktidar-ü istikamete tevdii ve İkincisi ihtiya.
cat-i zamaniyyeye muvafık kavanin ve nizama-
tın tanzimi ve üçüncüsü mülkün idaresine kâfi
kuvve-i maliyyenin vücudu olduğu kazaya-yi
müsellemedendir. Âcizleri bugün ikinci ve ü.
çüncünün tafsil ve izahını ileriye talik ile birin­
cisinden bahsedeceğim. Şöyle ki; Devlet-i muaz-
zama-i Osmaniyyenin iptida-i teşkilinden bu â-
na gelinceye kadar tevarih-i mevcude mütalea-
siyle görülüyor ki ezmine.i maziyede mevzu o.
lan kavanin ve nizamat hep ol vaktin ihtiyaca-
tına bıttatbik yapılmış şeylerdir.
Mülkümüzde tevellüd edegelen bir takım
fenahklarm ekserisi, büyük ve küçük memuri­
nin su-i hal-ü ef'alinden ve kavanin.ü nizamata
tevfikan mücazat ve mükâfat muamelesinin ic­
ra olunmamasından ve hükm.i kanun kâğıd ü-
zerinde kalmasından ve mefasid ve bedhahane
meydan verilmesinden neş’et eylemiş bir key­
fiyet bulunduğunu içimizde tasdik etmeyen
bir kimse yoktur, zannederim.
“Hal böyle oldukta; mevki-i Kıütaleaya al­
dığımız ve alacağımız her ne kadar efkâr-i arni­
ka sarfolunarak kabil-i itiraz-ı yâr-ü ağyar ol­
mayacak bir surette tenzim olunması ve hattâ
ayn-i hikmet-ü isabet denilecek derecede bu­
lunsa bile, infaz-ü icra muamelesi tamamiyle i-
fa olunmadığı ■halde ne aranılan makasid ve
matlûb.i âli ve ne de arzu-yi vicdan-i ahali hasıl
olamayacağı emsali delaletiyle müsbet oldu­
ğundan, bugünkü günde en ziyade nazar-i dik.
kate alacağımız mevaddan birisi ve belki en bi­
rincisi memurinin intihabı keyfiyetidir. Mes-
muatıma göre Bab-i Âlîde elyevm icra olun,
makta olan intihabat muamelesi derece-i kifâ-
yede bulunmadığı ecilden benimle arkadaşım
Abdi Bey ve Mike Efendi mührü ile mehtum
intihabat-i memurin hakkında olan efkârı te­
yide delâlet edecek bazı mütaleayı havi işte
makam-i riyasete bir lâyiha takdim ediyorum.
Ümid ederim ki, bu lâyiha, devlet-ü milletin
hukuk ve emniyetini hasıl ve hey”et-i umumiye-
mizin nazar-i dikkatini celbedecekfir.
Reis — Münasib ise bu lâyihayı encümen,
lerden birisine havale ederiz. ı hazretleri tarafından ilân buyurularak saat ye­
Hey’et — Münasib,
88
C: 1
Nakkaş Efendi (Suriye) — On dokuzuncu
maddede; kaymakamların nasbi için, lisan-i
devletten maada lisan-i ahaliyi de bilmesi, tasrih
edilmeli. Çünkü tercümanlar için geçende dahi
söylemiştim. Vali ve mutasarrıf bulunan mahal­
lerde tercüman bulunur. Ahaliden dahi lisan-i
devleti bilenler bulunur. Fakat, kaymakam bu­
lunacak yerlerde İıulunmaz. Kaymakamın maa­
şı tercüman istihdamına da kifayet etmez.
Salim Efendi (Kastamoni) — Bunu inti-
hab nizamnamesinde düşünürüz.
Rasim Bey (Edirne) — O nizama burada
bir de kaymakamlar kapıcıbaşı forması giy­
meye mezundurlar. Bunlardan başka sair me­
murların da hangi rütbede tanınacakları yazılsa.
Dimitraki Efendi (Tulçi) — Nizamda âşar
i
için bir şey yazılmamış. Mültezimler zulmedi­
3
yorlar. Emaneten idare olunsa masraf çok gi­
diyor. Tulçının kırk yük kuruş âşan varken
on iki yük kuruşu masraf oldu. Buna büyük is-
lâh lâzım. Y a çift üzerine, yahud tarla üzerine
bir şey olsa. Dönüm diyemem. Çünkü bizde he­
nüz kadastro yoktur.
Hüdaverdi Efendi (İstanbul) — Becadır
amma, sırası şimdi değil. Büdce müzakeresinde
bakarız.
Nakkaş Efendi (Suriye) — Öyle bir nizam
matlûb ise, ■on beş imza toplanmalı, kanun
merkezine göndeririz.
Şakir Efendi (V arn a) — Livalarda hâlâ â-
şar memurları bulunup_ maaş alıyorlar, beyhu-
dedir. Bunu şimdiden men’etmeli.
Reis — Bunu bir yere yazıp da on beş imza
ile tasdik ettirir iseniz, merkezine gönderelim.
Birisi — Taşralarda kaime muayenesi me­
murları da zaiddir. Malmüdürleri var ya...
.1
Reis — Bunu da on beş imza ile tasdik et­
V
tirmeli. işte, fasl-i sani bitti. Burada kalmak
münasibdir. Çünkü şubelerde hayli işler var.
Bundan sonra bir haç kıt’a arzuhal üzerine
şubenin kararı okundu Ancak §ube âzasından
bir takımı i§bu arzuhaller hakkında verilen
karardan malûmatları olmadığını beyan etmek­
le tekrar müzakereye havale olundu- V e bun­
dan sonra m.eclisin saat dörtte kü§adı reis pasa
diden sonra müzakereye hitam verildi-
4
&
DEVRE: 1 C İL D :1 İÇTİMA: 13

Meclis-i meb’usan
1 29 3 = 1 8 7 7
Zabıt ceridesi
BB BB BD ■

28rebiıüevvel 1294=;31mart 1293/12nisan 1877

İÇİNDEKİLER
Sayıfa
1— Geçen zabıt hülâsası 91
2— Müzakere edilen maddeler:
ViSâyat kanunu 91-98
 On üçüncü inikad (*)
28rebuilevvell294=31mart 12nisan 1293/1877
PE R ŞE M B E
Reis; AHM ED V EFİK PAŞA
H e y ’et-i m eb’usanın bugknkü içtimai d e v
letlû A h m ed V efik pa§a hazretlerinin tah fi
riyasetlerinde v e suret-i dleniyyede vuku bul~
muttur-
Reis — Bugünkü müzakere-i aleniyyemiz
saat dört buçukta kügad edildi. Evvelki müza­
kerenin hülâsası dinlensin de kabul buyurulur-
sa tasdik edilsin.
Mazbata-i mezkûre riyasetri celile kâtibi
izzetlû Münir beyfendi tarafından kıraet edil­
mekle muvafık bulunarak kayd-ı rey edildi-
Reis — Bugün vilâyat nizamnamesinin bi.
rinci babının fâsl-i sunîsinden aşağısı okunacak.
Encümenin bu babda kaleme aldığı lâyiha varsa,
onu da sırası geldikçe dinliyeceğiz.
Rasim Bey (Edirne) — Buradadır efendim.
Halil Bey (G irid) Vilâyet nizamnamesini
okumaya ba%ladı-
Reis — Yirmi dördüncü madde üzerine bir
diyecek var mı?
Rasim Bey (Edirne) — V ar efendim. Kay­
makamın taht-i riyasetinde bulunan idare mec­
lisinde malmüdürleriyle tahrirat kâtibinin âza-i
tabîiyyeden addolunacakları gösterilmiş ise de
encümen bunların âzadan addolunmamasını
re’yetti. encümen lâyihasından o fıkrayı
okudu-
Reis — Buna bir diyecek var mı?
Vasilâki Bey (İstanbul) — Bu mahalde â-
zanın nısfı müslim ve nısfı gayri müslim olaca­
ğı lâyihada gösteriliyor. Halbuki geçen gün dahi
uzun uzadıya müzakere olundu». Ve .gımdilik ha­
liyle bırakıp Dahiliye nezaret-i celilesinden gele­
cek cevaba göre kararlaşacağı söylendi. Diğer
cihette malmüdürü ile tahrirat kâtibilerinin â­
~ 90
za-i tabîiyyeden olacakları gösteriliyor ki bunu
anhyamadım.
Tahrirat kâtibi mecliste ne istiyor? O bir
kâtibdir. Bir mektub gelirse ona bakacak. Dev­
let ona maaşı bunun için veriyor. Malmüdürü
de umur-i maliyye ve hesaba bakmak için dev­
let tarafından memurdur. Fakat, meclis-i ida­
rede mademki ahali kendi işini görecektir. O
halde müfti efendiye de lüzum göremem. Müfti
efendi kendi vazife-i mahsusasını göreceği yer­
de otursun. Rüesa-i ruhaniyyeye de lüzum gör­
mem. Onlar dahi kiliselerinde otursunlar. Hası­
lı bu işte iki cihet vardır ki birincisi Dahiliyye-
den gelecek cevaba kadar tehir olundu. Ve İkin­
cisi müfti efendi, malmüdürü ve tahrirat kâti­
bi ve rüesa-i ruhaniyyenin meclis-i idarelerde
bulunmamasıdır.
Sadi Efendi (H aleb) — Meclis-i idarelerin
emr-i teşekkülü taraf-i devlete müfevvazdır. Ta-
raf-ı devletten ne emir olunursa kabul etmek
lâzımdır. Hele ferağ ve intikal ve bunlara mü-
teferri işler meclisin vezaifindendir. Ezcümle a-
razi fıkraları oraya gelecektir. Bu halde müfti-
lerle hâkimlere lüzum görünüyor. B u makule
şeylerden dolayı bunların vücudu ehemdir. Rei-
s-i ruhanîlere gelince; idare meclislerinde bunla­
ra vazife yoktur. Hukuk cihetince olan madde­
lerde nısfı müslim ve nısfı gayri müslim âzalar
ve taraf-i padişahîden muayyen olan zatler var­
dır, onlar yaparlar.
Reis — Sizin ifadeniz de buna muvafık.
Yani, demek istiyorsunuz ki burası münttehab
bir hey’et olduğundan gayri müntehab olan ze­
(* ) Takvim.! Vakayi, S. 1886
~
 1:13 31 mart 1293/12 nisan 1877
vatın burada işleri yoktur. Müfti efendilerin de
yeri vardır. Kendilerine müracaat lâzımgeldikte
yerlerine giderler.
Astarcılar kethüdası Ahmed Efendi (İstan­
bul) — Kanun Osmanlı namiyle cümlemizi bir
noktada cem’eyledi ama, mezheblerde cem’olun­
madı. Nizamda nısfı müslim ve nısfı gayri müs-
lim denilmesi, 3Üne adaleti ibka içindir. Bunun
için bu bend lâzımdır.
Reis — Amma biz cevabı buna vermiyecek
idik. Bunün cevabı dâhiliyeden gelecektir.
Ahmed Efendi (İstanbul)— ^Evet, asıl ceva­
bımı da vereceğim. Müftiler reis-i ruhanîler de­
mek değildir. Biz de reis-i ruhanîler aranırsa
tekke şeyhleri olmak lâzımgelir.
Vasilâki Bey (İstanbul) — Mademki arazi
işleri gibi işler meclise gelecektir. Ben derim ki
öyle bir madde olduğu vakit malmüdürü ora-
dşıdır, tahrirat kâtibi oradadır. Her işin aid ol­
duğu zat oraya çağınlabilir, tafsilât alınabilir.
Reis — Encümen bunu kabul etmiş. Tah­
rirat kâtibi ile malmüdürü âza-i tabiîyyeden ol-
mamahdır, demiş. Öbürleri yani reis-i ruhanî­
ler de bulunmayacak, diye kabul olunmuş.
Hacı Hüseyin Efendi (Suriye) — Bu mec­
lislerde her gün üç dört ferağ ve intikal işi ge­
lir. Her iş için müftiyi çağırmak uzar. Âlemin i-
şi tatil olunur. Müfti ve hâkimin mecliste hu­
zuru bir ziyan götürmez. Buna göre eğer islâma
aid ruhanice bir iş olursa ulema ve fudalâ ve
meşayih davet olunacağı gibi hıristiyanca ru­
hanî bir iş olursa, rüesa-i ruhaniyye dahi davet
olunabilir.
Reis — întihabda herkes kimi isterse âza.
yapar. Burada bilâ intihab ve bihakkin girecek
diyorlar, işte, bu nizamsızdır. Ahali isterlerse
intihab edecekleri âz!ayı tekmil papaslardan in­
tihab etsinler.
Hacı Hüseyin Efendi (Suriye) — Halbuki
naib, müfti rüesad ruhanîyyeden addolunmaz­
lar.
Nafi Efendi (Haleb) — Malmüdürü ile tah­
rirat kâtibi âza-i tabîiyye sıfatiyle bulunmaya
hacet yoktur. Naibin dahi divan-i temsdzde meş­
guliyeti vardır. Daavi ve mesail şer’i şerife me -
îut olduğundan müftinin bulunması lâzımgelir.
Müfti Istanbuldan tayin olunmayıp, intihab-i
ahali ile olur.
Danyai Efendi (Erzurum ) — Rüesa-i ru-
91
C: 1
hanîyyenin meclislerde bulunmamaları ve müfti
efendinin bulunmaklığı ferağ ve intikal işleriy­
le ümur-i şer’iyyeden dolayı olduğu gösterilir.
Ancak, meclis-i idarelerde umur-i şer’iyyeye
bakılmayıp, ümur-i nizamiyyeye bakıhr, Ümu­
r-i şer’iyyeye başka yerlerde bakılır. Müfti e-
fendi ahali tarafından intihab olunduğu gibi,
reis-i ruhanîler dahi kendi milletleri tarafından
müntahabdır. Mademki melioslerde şer’an işe
bakılmayıp o misillû işler şer’-i şerife havale edi­
lecek ve mademki istifta için müfti efendinin
mahall-i mahsusuna gidUecektir. Mecliste reis-i
ruhanîler ile müfti efendinin dahi bulunması
lâzımgelir.
Vasilâki Bey (İstanbul) — Müfti efendiler
nizam için lâzım denildi. Bendeniz bu cevabı
vahi görürüm. Ümur.i nisamiyye için adliye
var, divan-i temyiz var, meclis-i idarelerde âza
nizama mugayir hareket ederlerse onların ni­
zamı var, bakarlar. Âza nizamın haricinde ha­
reket mi edecekler? Etseler bile bunu müfti
efendiden sormiyacaklar, dahijiye nezaretin­
den soracaklar.
Mahkeme-i şer’iyye yine bakidir. Despot
efendi dahi karı boşatmak ve saire gibi davalara
bakmak için despothanede otursun.
Mustafa Efendi (Kozan) — Meclis-i idarede
taraf-i ahaliden müntehab olanlar bulunsun, ol­
mayanlar bulunmasın deniliyor. Demek oluyor
ki nısfı müslim, nısf-ı diğeri- gayri müslim ol­
ması....
Reis — Öyle değil. Daha kararı verilmedi
efendim.
Musatafa Efendi (Kozan) — İslâm, hıris-
tiyan cümlenin muktedası bulunan müfti efen­
dilerin orada bulunmalan bir bakıma münte­
hab, bir bakıma tabiî surettedir. Hususa ki şim­
di cümlemiz Osmanlı namı altında birleştik.
Bunu hıristiyan meb’uslarımızdan rica yollu
söylerim; malmüdürü ile tahrirat kâtibi tabiî
ve gayri tabiî âza olabilirler. Ona karışmam.
Ben yalnız müfti efendileri çok görmemelerini
iltimas yollu söylerim. Kabul olunmazsa re’y-i
hafiye müracaat olunmasını isterim.
Nakkaş Efendi (Suriye)—‘■Encümenin kara­
rı makbuldür. Âza-i müntehabeden başka kimse
bulunmasın. Ferağ ve intikale aid bir iş gelirse;
kanun diyor ki:Ferağ ve intikalde arazi memur-
larınm bulunması lâzımgelir. Binaenaleyh be-
 i: 13 31 mart 1293/12 nisan 1877
nim re’yim encümenin re’yine münzamdır. Şu
kadar var ki, yalnız âza-i müntehabeye münha­
sır kalırsa, dört âza azdır; altı olsun.
Reis — Burada şimdi ne kadar diyor, on
iki demiyor mu?
Nakkaş Efendi (Suriye) — Kazalar için
dört diyor, mutasarrıflıklar için altı.
Reis — Bu mes’ele başka mes’ele. Zabto-
lunsun da bir suretle karar veririz.
Salih Efendi (Kastamoni) — Bu meclis
devlet tarafından mansub memurlar ile ahali
tarafından müntehab âzadan mürekkebdir. Bu
halde âza-i tabîiyye demek, devlet tarafından o-
lan zatler ve mühtehabe halk tarafından münte­
hab adamlar demektir. Fakat, mecliste âza-i
tabîiyye ile müntehabe birbirine müsavi olmalı­
dır ki ekseriyet bir tarafta bulunmasın. Asıl a-
ranacak budur.
Yenişehirli zade Ahmed Efendi (İzm ir) —
Şimdiye kadar arzolunan müzakerat zaten en­
cümenin mazbatasında mukayyeddir. Anlaşıla­
mayan bir şey varsa o da müftilerin, patrik gibi,
despot gibi ruhanî tanınmalarıdır. îslâmda rüe-
sa-i ruhaniyye aranırsa, şeyhlerdir. Müftilerin
bulunmasına lüzum vardır. Onlar taraf-i meşi-
hatten şer’in ahkâmını icraya memurdurlar.
Reis — Müftiler icraya karışırlar mı ya?..
Ahmed Efendi (İzm ir) — Tebliğe memur­
durlar.
Danyal Efendi (Erzurum ) — Müftiler ni­
çin ruhanî olmayıp, nizam memurlarıdır, denili­
yor. Müfti efendiler ne cihetle nizam me­
muru oluyorlar? Onlar istiftaya gidenlere fet­
va verecekler. Mecliste şer’an iş olmayacak ki,
orada bulunsunlar. Müfti memur oluyorsa, rüe-
sa-i ruhaniyye dahi ba berat-i âlî memurdurlar.
Milletlerince nizam memurları tanılıyorlar.
Şimdiye kadar hükümetlerde bulunmuşlardır.
Onların sıfat-i ruhaniyyesiyle müftilerin ülema-
hk sıfatı birdir. Mecliste bulunacaklarsa cüm­
lesi bulunsunlar, bulunmiyacaklarsa hiç birisi
bulunmasın. Ahali beyninde dahi garib görün­
mesin.
Mehmed A li Efendi (Sivas) — Meclis.i
idare hakkında beyan edeceğim bazı mütaleat
var. Müsaade buyurursanız arzedeyim. diye
makale-i âtiyeyi irad eyledi:
“îdare-i vilâyet meclisi hakkında evvelki
gün mütalea ve re’y-i âcizanemi beyan edeceği-
-mi kaydettirmiştim. Bu babda beyan edeceğim
92
C: 1
maddeler her ne kadar mufassalca görünürse
de meb’us'u bulunduğum mevkice olan müşahe­
de ve malûmatımın tafsilâtına girişilemiyerek,
ancak bu kadarca hülâsa edebilmiş olduğum,
dan, bundan noksan beyanda mazur ve hey’eti­
mizin müsaade ve affine mağrur ve mecburen
beyan ve ifadesine cür’et ve mübaşeret eylerim.
Evvelâ; meclis-i idare-i vilâyetin intüıab hu­
susu: yalnız elviye meclisi tarafından intihab
olunması mahzurdan salim olamaz, zannederim.
Şöyle ki; elviye meclis-i idaresi âzasından na-
fiz bulunanlar diğer refiklerini kendi efkârlari-
tâbi ederek, liyakatli ve liyakatsiz aranılmıya-
yarak merkez-i vilâyette bulunan bildik ve iste­
diklerini intihab edebilecekleri misillû merkez-i
vilâyette bulunan bazı ehil ve naehiller dahi
müntehiblerinin akalliyeti ve tervic.i meram­
larının esheliyeti cihetiyle taraf, takribini bu­
larak kendilerini intihab ettirmesi, ve ekseriyet
kazanmak için işbu usul-i intihabiyyeye fesad
karıştırılması mümkün ve melhuz olup ve bu­
na tâbi ederek, liyakatli ve liyakatsiz aranılmı-
kuu dahi çok kere müşahede olunduğundan
mümkün olduğu halde, nahiye mecalisi misillû
'kaza ive liva ve vilâyet mecalisi idaresi âza­
larının dahi umum efrad-i ahali tarafından,
münferiden intihab olunmaları, ezher cihet mu-
hassenatı mucib olur. Zira, devlet ve velinimeti,
mizin buı ı babda her tebaasına müsaade ve tevsi
buyurduğu hakk-ı intihabları toplanarak, te-
selsülen nihayet on ve on beş zat cem’inde ara­
nılan muhassenat dilhah-i âlî-vü ahali vechi.
İle icra olunamayacağı bedihî ve âşikârdır. Şa-
yed, bu suret müşkilât ve tas’îbatı mucib de­
nilir, ve başka gûna dahi mahzur mütalea ve
beyan kılınırsa altmış yedinci madde ahkâmı­
na tevfikan evvel-i emirde nahiye mecalisi bil-in-
tihab tayin olunduktan sonra kazaları nevahiler
meclisinin ve livayı dahi yine nahiye mecalisiy-
le kazalar meclis-i idarelerinin ve vilâyet mec-
liS'i idaresini dahi nevahi ve yine kaza meca.
lisiyle elviye meclis-i idarelerinin intihab etme­
leri ve merkez-i vilâyette bulunan şehir ve ka- •
saba, mahallat dairesi meclisleriyle beledî mec­
lislerinin dahi başka başka intihab etmeleri
yalnız livalara tahsis kılınan intihab hususun­
da karıştırılması melhuz olan ifsadatm önünü
almış olur.
“İkincisi; meclis-i idarelerde beş altı kadar
memurin ile ve ekser mahalde akalli besten ona
 i : 13 31 mart 1293/ 1 2 n isan 1877
kadar rüesa-i ruhanî dahi bulunabileceğinden,
âza.i müntehabe içlerinde pek az kalıp yine mec­
lis ^ tabiînin taht-i tahakkümünde bırakılmış o-
lacağmdan âza-i tabiîyyeden meclis-i idarelerin
tefrik ve tahlisi lâzımdır. Şöyle ki; Meclis-i ida­
reler rü’yet edeceği mesalih için hükme mezun
edilip bad.el hükm tanzim ve valiye takdim o-
lunacak mazabıtm yalnız temyizi hususuna ba­
kılmak üzere, valinin riyaseti tahtında erkân-i
vilâyetten mürekkeb bir meclis bulunmalıdır.
Ve işbu meclis, erkân-i vilâyete takdim olunan
mazabıtı bil-mütalea tahkik ve tedkik ederek,
muvafık-ı hal-ü maslâhat gördüklerini makar-
r-i saltanat-i seniyyede merci ittihaz edilecek
makama takdimi lâzımgelenlerini bittasdik
takdim olunmalı ve icrasına mezun bulunan
mesalih-i âdiye-vü cariye dahi badettasdik
vali tarafından icra-yi icabına bakılmalıdır. Ve
lievakısmı gördüklerini dahi 'zirine esbab-i muci-
besini bil-beyan ikmâli için mechs-i idareye ia­
de olunarak meclis-i mezkûr da, bilmütalea ser-
d-ü beyan olunan illett.ü esbabı itiraf ve kabul
eyledikleri halde, ıslâh ve ikmal edilerek tekrar
valiye takdim olunmalı. Eğerçi beyan olunan
esbab, mugayir-i hal-ü maslâhat addiyle mec­
lis-i idare tarafından kabul olunmadığı surette
mukaddemce vaki olan kararlardan nükûl ede-
miyeeeklerini bilbeyan ve yine valiye takdimle
vali tarafından dahi keyfiyetin beyaniyle maz.
bata-i mezkûrü leffen merciine inha ve irsal ve
alınacak emre göre icabı icra kılmmahdır. Ve
şayed tasarrufa riayetle divan-i temyiz-i vilâye­
tin lagvi halinde, işbu meclis erkân-i vilâyet tem­
yiz meclislerine dahi mahall-i istinaf olabilir.
1er. Ve bir de meclis-i idare_i kazanın dört ve
livanın altı âzası olduğu halde, meclis-i idare-i
vilâyetin âzaları sekize iblâğ olunarak ve içle­
rinden en ehliyetli ve haysiyetlisinden biri de
reis intihab ve tayin olunmalıdır.
“Üçüncüsü; işbu vilâyet nizamnamesinde
meclis-i idare-i vilâyat için bir merci gösterile­
rek usul ve kaideye tevfik olunmamış zannede­
rim. Çünkü, kazalar meclis-i idaresi, nevahilerin
ve livalar meclis-i idaresi dahi kazaların ve vi­
layet meclis-i idaresi dahi elviye meclis-i idare­
sinin mercii olduğu misillû makarr-i saltanat-i
seniyye dahi usûl ve kaideten umum meclis.i
idare.i vilâyatm mercii bulunmak üzere dahi­
liye nezareti tahtında vilâyet nizamnamesine
tevfik-u tatbikan bir meclis-i idare-i. münteha-
93
C: 1
benin teşkili varid-i hatır bulunmuştur.
“Dördüncüsü; meclis-i idarelere iki vazife
daha verilmelidir. Biri; tekmil olunacak nahiye
mecalisine intihab olunacak reislerin yerine
maaşlı bir müdür, meclis-i idare marifetiyle in­
tihab ve tayin olunarak nevahinin âzaları ahali
tarafından intihab olunmalıdır. Esbab-i muci-
besi şunlardır ki, evvelâ beşinci maddede 5000
den on bine kadar nüfusü cami olması beyan o-
lunan nahiyeler buud.i mesafe ve nüfusça
şimdiki bazı kaymakamlıklar cesametinde de­
mek olacağından bilâ maaş kariye ahalisinden
bir reis ile bu gibi nahiyelerin inzibat ve idare­
si mümkün olamayacağı, okur yazar olarak es-
hab-i liyakat-ü dirayetten kimseler dahi bulu­
namayacağı, velev bulunsa bile bu yolda fahrî
hizmet etmeyip de daima istifadelerini düşüne­
cekleri cihetle, pek çok suiistimalât zuhura gele,
ceği âşikârdır. Zira, bu yolda verilecek maaş
masarif-i zaideden olmayıp masarif-i zaruriyye
vü cüz’iyyedendir. Ancak, vilâyet-i aharda
mechul-ül-ahval kimselerden tayin edilmeyip,
cüz’i maaşla yerliden, okur yazar ve ehil erbab
kimselerden olmak üzere kaza ve liva idare
meclisleri intihabiyle ba mazbata vilâyete beyan
ve iş’ar olunarak meclis-i vilâyette dahi bir kat
daha tahkikiyle tensib olunan bittayin, olunma­
yanların yerine evsaf-i muharrereyi cami kimse­
ler bil-intihab tayin olunmalıdır. Ve nahiye
daireleri saat ve nüfusa nisbet olunmayıp hal ve
mevkiin icab ve tahammülüne göre teşkil kılın­
malı ve işbu nahiyenin müdiriyeti ve meclis
maiyetinde bulunmak, hem nüfus mukayyidliği
ve hem de sandık eminliğinin ilâvesiyle nahiye­
nin ümur.i tahririyyesi için bir kâtib veril­
melidir.
İkincisi; kaymakamlıkların intihab ve tayi­
ni hususu dahi meclis-i idare-i vilâyete terk ve
havale kılınmalıdır. Kaymakamlar şimdiye ka­
dar Der-aliyyede bulunan komisyon-ı mahsu.
sundan ve bazı kere de tavsiyename ile gelmek­
te olduklarından, halbuki işbu kaymakamlık
silkinde bulunanların kâffesi taşra ahalisin­
den bazı mahaller halkı olup bir çok vakitler
Dersaadette âramla bu gibi memuriyetleri sa-
n’at ve medar-ı maaş ittihaz ederek istifade ve
menafi-i zatiyyelerini mazarrat-i devlet-ü mil­
lete tercih ve tarifi nakabil derece harekete
ictisar eylerler. Ve nihayet-ül-emir bin türlü
mihan ve meşakkatle ancak isti’fa veya azille-
-
 1: 1â 31 mart 1293/f2 nisârt İ8t?
riyle biliktifa geçiştirilerek, her nasılsa kaza
meclisinden ve mucebince dahi meclis.i idare-i
liva-vü vilâyetten yalnız zimmet-i miriyyeden
tebrielerine dair mazbata alıp doğruca Dersa-
adete gelerek, bir takım hilafj vaki terceme-i
hal ve hüsn-i hizmet beyaniyle daha büyüğü­
nü alır, diğer tarafa daha giderler.
îşte; bu hal ile memalik-i mahrusa-i şaha,
neyi devreder. Eğer kaymakamlar, dahil-i vilâ-
yet ahalisinden, ashab-i istikamet-ü liyakat-
tan bittaharri intihab ve tayinleri hususu me-
celis-i vilâyete verilir ve havale olunursa, işbu
uyğunsuzlukların önü alınmış olur. Çünkü da­
hil-i vilâyet ahalisinden, eshab.i iktidara tah­
vil ve tahsisten görülecek muhassenatın bi­
rincisi ahval-i mevkii bilir; İkincisi, hizmet-i
devlet.ü maişetten dür olmamak için lekedar
olmaktan ihtiraz ve ictinab eyler. Şayed, bu
gibi memurların yerli ahaliden bulunmasında
bazı mahzur mütalea olunursa, dahil-i vilâyet­
te bulunan bir sancak ahalisinden olanlar ol
sancağa dahil olan kazalara tasan olunmayıp,
diğer sancakta bulunan kazalara tayinleri şart
kılındığı halde, bu mahzur dahi kalmamış o-
lur. Ve şimdi kaymakamlık silkinde bulunan­
lar dahi salif.üz-zikr taşra halkı olduğundan,
bunların içlerinde dahi ehliyet ve istikametli-
leri de bulunabileceğinden bu gibiler boşta kal­
mayıp kendi vilâyetleri dahilinde tayinleri ta­
biî idiğinden, kendileri bir takım zahmet ihti­
yariyle buraya gelmekten ve makamat-i âliye-
1er dahi bu gibi tâciz ve işgalden kurtulmuş
olur. Zira kaymakamlar, hükümetlerin birinci
mertebede vasita-i icraiyyesi olup inzibat ve
ıslâhat ve her bir tesri-i ümur.i hususat bun­
ların ikdam ve gayretleriyle vücude gelece­
ğinden bu hususa itina ve dikkat lâbüd ve lâ­
zım olup, kaymakamların mektebi mahsusun­
dan yetiştirilinceye kadar meclis-i idare.i vi­
lâyetlere terkine müsaade ve hayalesi ez-her ci­
het muhassenatı mucib olur. Zira, ümur-i dev.
letin sekteden halâs ve vikayesi ve tebaa-i
Osmaniyyenin refah-ü selâmeti ancak her hal­
de zata maslahat aranmasap, her bir işe ehil
ve erbabının bittaharri tayinleri ile ve evvel-i
emrde memurinin ıslâhiyle hasıl olur, der ve be­
yan.! re’y-ü mütalea ederim.
Reis — Bu pek güzel. Fakat, biz demin,
denberi yalnız intihab suretine dair beyan-i
re’y ediyoruz. Müfti bahsindeyiz, vazife bah­
94
Ğ: 1
sinde değiliz. Vazife bahsi gelsin de o zamân
bu mütaleatı serdecüniz. Vazife bahsinde gö­
receğiz ki bu çektiğimiz yorğunluklar beyhü-
dedir. O zaman herkesin yapacağım görece,
ğiz. Benim kendi re’yimce encümenin kararı
güzeldir.
Birisi — Ferağ ve intikalâtın meclis-i ida­
relerde icrası nizamı iktizasındandır. Bunun i-
çin de dahi müftinin huzuru lâzımdır.
Reis — Her kap.da müftinin mahall-i mah
susu yok mu, oraya müracaat edilemez mi?
Bakalım bunun üzerine hizamı kaleme alan
hey’et reisinin efkârı nedir?..
İbrahim paşa(Şûra"yi devlet 2ci reisi)— ^Hal
buki25ci madde geldiği zaman görülecektir ki
ki bunların vazifesi devlete aid olan işleri gör­
mektir. EmvaLi miriyeyi tahsilde, ümur-i zabtiy
yede, ümur-i mülkiyyede malmüdürü, müfti
efendi gibi zevatin bulunmalan lâzımdır. Bura,
sı devlete aid bir haktır .Ahaliye aid yeri yoktur.
Devlet kendi işini gördürmek için işbu âza-i
tabîiyyeyi koymuştur. Muhasebeci bulunmazsa
ümur.i maliyye ve hesaba aid işlerde âzanın ve­
receği reyler hiç bir vakitte mükemmel ola­
maz, bir işe yaramaz. Hasılı idare meclisi aha­
liye aid bir mahal değildir. Meclis-i idarelerin
ümur.i belediyyeye aid bazı işlere de bakacağı
için, oraya âza-i müntehabe kabul olunur. Yok­
sa bu meclisler esasen devletin işi içindir. O-
nun için devlet her istediği memuru oraya ko­
yar.
Reis — Ruhanîlerin bulunmalan için dahi
elbette bir fikri vardır. Onların da orada bu.
lunmalan lâzımdır.
İbrahim p aşa(^) (ŞCıra.yi Devlet ikinci
reisi) — Mademki encümenin kararı; bizce
makbûldür.
Reis — Bu sözünüzü encümene havale e.
deilm, bildikleri gibi bir şey kaleme alsınlar.
Rasim Bey (Edirne) — Ruhsat buyuru­
larsa bazı şeyler arzedelim.
Reis — i Geçti efendim, encümende müza­
kere olunsun.
Vasilâki Bey (İstanbul) — Bu işlere salt
encümen mi cevab verecek?(*)
( * ) Zabıtta bu ifade reise affolunuyorsa da'
jreise biılbiri ardınca iki defa söz kayıd etmek
(yanlış ve siyaka .göre söz hükümetindir.
H. T. Us
—
 1:13 31 m art 12Ö3/İ2 nisan 1877
Reis — Encümen size cevab verecek, siz de
sonra bakacaksınız.
Vasilâki Bey (İstanbul) — Pek âlâ.
Reis — Yirmi beşinci madde üzerine bir
şey var mı ?
Rasim Bey (Edirne) — Meclis-i idare me.
murin muhakemesinden maada ümur-i adüy-
yeye müdahale edemez, demiş. Memurinin ü-
mur.i şahsiyyesi değildir ya. Binaenaleyh, sırf
ümur-i hükümete aid memurin muhakemesin,
den maada, diye tashih etmeli.
İbrahim paşa (Şûra-yi Devlet 2ci reisi) —
Encümenin şu düşündüğü pek variddir. Memu­
rinin muhakemesi sırf ümur-i memuresine aid
olacak ve bu tâbir tashih edilsin.
Reis — Yirmi altıncı maddeye bir diyecek
var mı?.. s olursa, hâzineye gönderilen poliçeler evvel-i
Rasim Bey (Edirne) — Cemaat meclisle­
ri için evkaf mütevellüerinden âza intihab olun­
maması encümende kararlaştı.
Reis — Bu ibareye muhalefet var mı?
İbrahim paşa (Şûra-yi Devlet dahiliye dai.
resi 2 inci reisi) — Pek âlâ.
Sadi Efendi (Haleb) — Azanın adedi tas­
rih olunmamış, bir de bu meclislerin talimat-i
mahsusa-i cedidesi var mı?
Rasim Bey (Edirrte) — Var. Aşağıda ge­
lecek.
Nakkaş Efendi (Suriye) — TaamüH kadi­
mi lâfzını zaid görüyorum. Anlaşılmıyacak bir
lâfız. Bir de bu cemaat meclisleri reis-i ruhanî­
lerin taht-i riyasetlerinde olmak elzemdir. Reis-
siz meclis yürümez.
Reis — Taamül gibi lâkırdılar için ilk mec­
liste karar vermiştik Böyle mübhem ve gasrr-i
muayyen lâkırdılar olmasın.
İbrahim paşa (Şûra-yi Devlet 2ci reisi) —
Bu taamül lâfzı kanun.i esaside harfiyen vardır.
Bunun içinden çıkamazsınız. Çünkü, taraf-i şa.
haneden konulmuştur, istenilirse ol babda iza­
hat dahi verebilirim.
Reis — Biz ,bunun şerhini istiyoruz. Ma­
demki kanun-i esaside taamül lâfzı varmış, yani
diye bunu izah etmeh.
Haci Hüseyin Efendi (Suriye) — Bu ce.
maat meclislerine reis lâzım. Reis-i ruhanîden
lâzım değil. Âza kimi intihab ederlerse o ol­
sun. Bununla beraber bazı yerler var ki, evka­
fın şart-ı vakfı malûm değildir. Bunlan da mec.
lis bil-ittifak ve bil-ekseriyye yapsınlar
95
C: 1
Reis — Malûm olmayan şerait ne gibi şey­
ler ise bir pusulaya dercederek encümene verir­
siniz de orada müzakere edilir.
Yirmi yedinci maddeye diyecek var mı?
Rasim Bey (Edirne) — Mutasarrıf vali ta­
rafından tahriren alacağı evamirin icrasına
memurdur, deniliyor. Nizamen muayyen olan
memuriyeti dahilinde alacağı emir diye tasrihi
encümende müzakere edildi.
Hey’et — îyi, iyi.
İbrahim paşa (Şûra-yi Devlet Zei reisi) —
Pek âlâ.
Reis — Yirmi sekizinci maddeye diyecek
var mı?
Rasim Bey (Edirne) —ı Muhasebecinin
mercii defterdardır denilmiş. Mercii defterdar
emirde vilâyete gönderilmek icab edeceğinden
iş uzar. Bunlarm mercü doğrudan doğruya ma­
liye nezareti olmalı. Zira, mâliyede her sancağın
mukayyidi vardır. Vilâyetlerde beyhude yere
maaş verilir. Sancakların cedvelleri vilâyet mu­
hasebelerinde birleştirilirse de maliye nezare­
tinde mukayyidler onları sancak sancak ayırıp
yine başka başka kaydediyorlar. Bu halde eya­
let usulünde olduğu gibi, muhasebeciler doğru­
dan doğruya maliye nezaretine müracaat et­
meli. Tahsilât falan işi için vilâyet nezaret et.
sin.
Reis — Bunlar ümur.i maliyyeden oluyor.
Maliye nazırı paşa hazretlerinden soralım. Tes­
hil-! nıuamelât-i maliyye için her türlü cedavil
ve sair evrakın vilâyet merkezlerine gitmiye-
rek, doğrudan doğruya gönderilmeleri hakkın,
da mütaleanız var mı?
Yusuf paşa (Maliye nazırı) — Mutasarrıf­
lıkların ayrı ayrı tanınmaması ve livaların ced­
velleri vilâyette toplanmaması, valiye vilâyetin
ümur-i maliyyesinden tamamiyle malûmat ver.
memek demek oluyor.
Reis — Defterdar bakacaksa baksın. Müc-
melen yine valiye malûmat versin. Vilâyet mu­
hasebelerinde umum elviye cedvellerinin bir.
leştirilmesine ne ihtiyaç var ki, burada maliye
nezaretinde yine paralanacakmış.
Yusuf paşa hazretleri (Maliye nazırı) —
Paralanmaz. Vakıa mutasarnfhk, mutasarrıf­
lık kayd olunur ise de hepsi bir deftere kaydo­
lunur.
Reis — Hayır, yine vilâyete göndersinler.
 1:13 31 mart 1293/ 1 2 nisan 1877
Lâkin oradg, zaid mumale icra edilmeyip hemen
kayd ve irsal edilsin.
Yusuf paşa hazretleri (Maliye nazırı) —
Bir araya toplamadan yollasınlar. Maksad
bu mu?
Reis — Evet. Hem de bir zaman-i mahdut
içinde göndermeye mecbur olsunlar. Çünkü
encümen diyor ki hesablar altı ay kalıp teehhür
ediyor.
Yenişehirli zade Ahmed Efendi (İzmir) —
Cümlenin efkâriyle şunu istizah ederiz ki, her
vilâyetin havi olduğu livalar için burada mu-
kayyidler var mıdır, yok mudur ? V ar ise mu.
kayyidler istihdamı devleti bir çok masarife
sokuyor. Eyalet iken bir malmüdürü ve iki kâ-
tible idare ediliyordu. Şimdi bir çok kalem var.
Eğer teşkilât-i vilâyet üzerine maliye nezare.
tinden memurlar azaldiyse ne âlâ; eğer yine
çok ise zaid masraf.
Reis — Burada mukayyidler var. Vilâ­
yette kaç mukayyid varsa, hep sancak sancak
kaydederler. Bu halde buraya bakmajnp vilâ.
yete bakmalı.
Nakkaş Efendi (Suriye) — Muhasebeci­
nin re’sen maliye nezaretine müracaatı iktiza
ederse, defterdara hiç lüzum kalmaz. Defterdar
kalkarsa, pek çok mazarrat görülür. Çünkü
defterdar muhasebecinin mercii olacağından
işler yine başka suretle muamele eder.
Reis — Encümenden soralım.
Muhtar Efendi (Erzurum ) — Encümen
muhasebe.! vilâyetin ümur-i maliyye-i livaya
bakmamızı göstermiyor. Vilâyet muhasebatın
tedkikat.i evveliyyesi ile meşguldür. Tedkikat-i
saniyesi mâliyeye kalıyor. B u ahval iyidir.
Amma taklil-i masarif hakkındaki efkâra di­
yeceğim yoktur.
Rasim Bey (Edirne) — Buna dair encü­
mende müzakere olundu. Her sancağın masari-
fatı başka başka kaydedilir. Vilâyette bunları
tekrar keydetmekten dolayı şehriye on beşer,
yirmi beşer bin kuruş maaş veriliyor. Bununla
beraber poüçe ve nukud merkeze giderek oradan
îstanbula gönderilmek teehhürü mucib oluyor.
Mademki mâliyede kayıd vardır. Sancaklardan
doğruca oraya müracaat olunsun, poliçeler ve
nukud ve havalât doğrudan doğruya teati edil­
sin. Ümur-i vilâyetin tedkikatı yine taraf-i vi­
lâyetten bakılır.
Yusuf paşa hazretleri (Maliye nazırı) —
96
C: 1
Taraf-ı vilâyetten bakılır demek, ne demek ol­
duğunu anlayamadım.
Rasim Bey (Edirne) — Tahsilâtına irsalâ-
tına hep valiler tarafından nezaret olunuyor.
Defterdar bey yalnız defatiri tedkik ediyor.
Reis— Bu vazife nasıl ve ne suretle icra o-
kınursa bir kere maliye nezaretinden bir puslâ-
sı gelse, ona göre müzakere olunsa münasib
olmaz mı?
Hey’et — Münasib, münasib.
Yusuf paşa hazretleri (Maliye nazırı) —
Baş üstüne. Fakat, vilâyetlerin valilerini kaldı­
rıp da mutasarrıflar ile idare etmek nasılsa,
defterdarları kaldırıp da muhasebeciler idare
etmek dahi öyledir.
Şeyh Bahaaddin Efendi (Bursa) — Iş he.
nüz şubelere gelmedi. Bakalım müzakere olun­
sun da sonra görürüz. Müzakeresiz olursa zih­
nimize yanlış efkâr girer. Yirmi dokuzuncu
madde üzerine bir şey var mı ?
Rasim bey (Edirne) — Ümur-i mahyye ve
hesabiyyede mutasarrıf ve muhasebeci müşte­
reken mes’ul gösteriliyor. Mes’uliyet taaddüt et­
memek için tahsilâttan ve irsalâttan mutasar­
rıf ve hesabattan muhasebeci mes’ül olmalı.
Yusuf paşa (Maliye nazırı) — îşte, bu pek
doğru.
Aciman Efendi (İstanbul), makale-i âtr
yeyi serdeyledi:
“Meclis-i Meb’usanın nizamname-i dahilî­
sinin yirmi yedinci maddesi hükmüne tevfikan
idare-i vilâyet kanunnamesinin ibaresi ve o-
na ilâve olarak lüzum gördüğüm bir madde
hakkında meclisin nazar-ı dikkatini celb için
işbu takriri makam-i riyasete takdim ederim,
kenunname-i mezkûurun (jdrmi dokuzuncu
maddesinde (ümur-i maliyye-vü hesabiyyede
vali ve defterdara aid vezaif, nizamname-i mah­
susu ile tayin olunmuştur) ibaresi muharrer ol.
duğu halde otuz sekizinci maddesinde: (ümu­
r-i maliyye ve hesabiyyede mutasarnf ve muha.
sebeciye aid vezaif nizamname-i mahsusu ile
tayin olunacaktır, diye yazılmıştır. Bu iki mad-
tayin olunacaktır.) diye yazılmıştır. Bu iki mad-
ümur-i maliyye-vü hesabiyyeden dolayı müşte.
reken mes’ul olacak memurlara müteallik oldu,
ğu halde, Şûra-yi Deylet, merkez-i vilâyet için
bir nizam yapmış olduğu (olunmuştur) tâbirin,
den ve merkez-i liva için ileride bir nizam yapar
cağı“'olunacaktır”kelimesinden istidlâl olunuyor
 î : 13 30 mart 1293/ 1 1 nisan 1877
Bunun sebebi nedir, ne için merkez-i vilâyet
hakkındaki nizam, merkez.i liva nizamına tak­
dim olunmuştur? Bendenize kalırsa, âdeta mer­
kez-i vilâyet ve liva için bir tek nizam yapılıp
bu iki maddede olan ‘^olunmuştur ve olunacak­
tır” ihtilâfı görülmemek lâzımgelir idi. Her ne
ise elde bulunan kanun veya onun hükmünce
ümur-i maliyye-vü hesabiyyeye dair yapılmış
olan veya yapılacak nizamlardan hangisine mü..
nasib ise atideki maddenin dere ve ilâvesini tek­
lif ederim:
“Madde — vilâyetin kâffe-i varidat-ü masa­
rif atının müfredat veçhile hesab defterleri va­
li tarafından musaddak ve mmnzâ olarak mec-
lis-i umumî-i vilâyetin zeman.i içtimainin ihti­
dalarında tab’ ile neşir ve ilân kılınacaktır.
“Memurlardan hesab istemek hey’et.i u-
mumiyyeye aid bir haktır. Hesablarm neşir ve
ilânı ise suüstimalâtın önünü alır. Hukuk-u
milleti muhafaza eder. Memurların ifa-i vezai-
f-i memurelerinde bir kat daha dikkat ve ba.
siret üzere olmalarını müstelzim olur. Böyle bir
maddenin ilâvesi, kanun-i esasiye ve maliye ne-
zaret-i celilesinin istiklâLi hareketine münafi
değildir, zannederim. Binaenaleyh, bunun lü-
zum-i ilâvesi hakkında meclisin re’yine müraca­
at olunmasını makam-i riyasetten rica ederim.”
Reis — Bu maddeyi de encümene havale
etsek, orada dercini kabul ederlerse ne âlâ, et­
mezlerse....
İbrahim Paşa hazretleri (Şûra-yi
Devlet dahiliye dairesi ikinci reisi) —
Meb’üs efendinin hakkı vardır. Olunacaktır tâ­
biri sehv-i kalemdir. Hattâ burada tashih olun­
muştur. 2 Manok Efendi (Haleb) — Otuz beşinci
Reis — B u lâkırdıyı zâbtediniz de encü­
mende . görülecektir. Otuzuncu maddeye bir
diyecek var mı?
Hacı Hüseyin Efendi (Suriye) — Tahrirat
kaleminde iki veya üç kâtib bulunacağı muay­
yen olsun.
Reis— Bu mütaleayı zabtediniz.Otuz birin­
ci madde üzerine bir diyecek var mı ? Buna yal­
nız bir kelim.e vardır. İhtidasına müceddeden
yapılacak zabtiye kanun-i mahsusu denilsin.
Kanun hazırdır. Üç beş güne kadar müzakere­
sine başlıyacağız.
Otuz ikinci madde, liva meclis-i idareleri
bahsi. Buna bir diyecek var mı ? Lâkin nısfı
C: 1
müslim, nısfı gayri müslim mes’elesini tekrar
etmiyelim. Ona ne karar verilirse sonra bakaca­
ğız. Bizim için bir ibare lâzım, intihab ile mi
olacak, berat ile mi olacak; ne olacaksa onu
söylemeli.
Rasim Bey (Edirne) — Mutasarrıfın müd-
det-i gıyabında bırakacağı vekil, muhasebeci­
den madaası mı olmalı, ve nizamın otuz ikinci
maddesinde böyle tasrih etmeli: “^Emval-i mi.
riye ümur-i hesabiyyenin muhasebesi için.”
Hey’et — Güzel.
İbrahim paşa hazretleri (Şûra-yi Devlet
•dahiliye dairesi 2 inci reisi) — ^ Müsâade bu­
yurursanız, bu bahis öteki meclise
kalsın. Zira, dahiliye nazırı devletlû Cevdet paşa
hazretleri dahi hazır bulunurlar. Ve mütalea-
ları olursa söylerler.
Rasim Bey (Edirne) — Otuz üçüncü mad­
dede, meclisd idare, usul-i müzakeratı nizam-
name-i mahsus'\ ile tayin olunacaktır, diyor.
Tayin olunmuştur demeli.
İbrahim Paşa Hazretleri (Şûra.yi Dev­
let dahiliye dairesi 2 inci reisi) — Ta­
yin olunmuştur, denüemez. Zira, o nizam he.
nüz yapılmamıştır. Onun için tayin olunacak­
tır, demiş.
Hacı Hüseyin Efendi (Suriye) — Haftada
iki gün kifayet etmez. Meclis-i idare dört gün
içtima etmeli.
Rasim Bey (İstanbul) — Led-el-icab diyor.
Reis — İçtima günleri ziyade olup da iş­
siz geçirilirse muzirdir. Biz memuriyette gez­
diğimiz zaman meclisi içtimaa davetle değil,
içtimadan men’ ile meşgul olduk.
maddede devletçe lüzum görülen yerlerde vali
müsteşarı bulunacağı tâbirini muğlak gördüm.
Muhafaza-i hukuk için ise her yerde müsteşar
bulunmak lâzım; başka bir şey varsa dahiliye
nezaret-i celbesinden istizah edilse...
Rasim bey (Edirne) — Müsteşarlar lüzum
tahakkuk ettiği zaman olacak ve ahalisi çok
yerlerde demek. Kastamoni gibi, ufak bir vilâ­
yette müsteşar ne lâzım? Bunu encümen ay­
niyle kabul etti.
Reis —- Müsteşarın ismi üzerinde, işi
çok olan yerlerde lâzım. Devlete raci olan mas-
lâhat için nasbolunur, halka raci olan maslâhat
için değil.
9T
 1:13 30 mart 1293/11 nisan 1877
Vasilâki Bey (İstanbul) — Ben buna ha­
cet görmüyorum. Ziyade beyhude masraf. A -
şağıda görüyorum ki vali bir yere giderse iste­
diğini vekil bırakacak. Müsteşarlar ya valinin
muavini olsun, ya hiç olmasın.
Reis — Cevab verdim, amma dinlemedi­
niz. Müsteşar devletin işi içindir. Halkın işi i-
çin değildir. Devlete lâzım olursa istediği yere
birer müsteşar irsal eder.
Vasilâki- Bey (İstanbul) — Hey’et rica
ediyor ki, çok masraf olmasın.
Nakkaş Efendi (Suriye), mahale-i âtiyeyi
serdeyledi:
“Bazı vilâyetlerde müsteşarın vücudu mü­
him ve elzemdir. Devlet bu memuriyeti âbes i.
cad etmeyip bad-et-tecribe semere-i nafi’asını
ıktitaf etmiş olmalı ki işbu nizam-i cedide dahi
idhal etmiştir.
“Filhakika memuriyyet_i mezkûrenin me.
nafi-i manevİ5vesinden maada menafi-i mad-
diyyesi dahi olup tafsiline ibtidar olunur.
“Şöyle ki; beyana hacet olmadığı üzere vi­
lâyetlerin teşkilinden evvel, yani ayaletlere
münkasim iken her bir valinin maiyetinde müs.
teşar manasmde bir kethüda bulunurdu. Ba­
dehu, nasılsa bu kethüdahk memuriyeti lağvo­
lunup, işlerin kesretine nazaran vilâyetin işle­
ri kesb-i suubet-ü teehhür etmekte bulunduğu
mütalea olunduğunda şu müsteşarlık memuri­
yeti bazı mühim vilâyetlerde ihdas ölunmuş-
tur. Filhakika vilâyetlerin kesret-i iştigaline na.
zaren, bir vali, ne kadar müsteid olsa yine bir
muavine muhtaçtır. Çünkü, merkez-i vilâyetin
derkâr olan ümur ve hususatından maada sanca­
ğın birinde, bir mühim iş zuhurunda veya tefek-
kud-i ahval-i sancak maksadında vali tarafın­
dan müsteşar izam olunabileceğinden, idare kes­
b-i muhaasenat edeceği misillû, vali bizzat mer­
kez-i vilâyetten çıkması icab ettiğinde tevkil e.
deceği memur her kim ise evvelâ memur-i mu­
maileyhin memuriyet.i asliyyesinin mehamına
98
C: 1
ve vilâyetin hususat-i umumiyyesine bakacağı
cihetle irtibat hasıl olup ümur-i vilâyet mat-
lûb-i âlî veçhile rüy’et olunamıyacağı emr-i za­
hirdir. Saniyen; vekil olacak zat, ne kadar ma.
lûmatlı ve dirayetli olsa vilâyetin cereyan e-
den kaffe-i muamelâtından vukuf ve malûmatı
sebkat etmemiş olacağı ecilden müsteşar bu­
lunmazsa ümur-i idare.i vilâyet de halel ve teş­
vişten salim olamayacağı gibi bilâkis müsteşar
bulunursa cereyan eden muhaberat ve idareden
malûmat-i sabıkası bulunmuş olacağı cihetle
malûmatını vekil olan zata tebliğ ile işlerin
hüsn-i suretle tesviye olunacağı memuldür.
Şu müsteşarlık memuriyeti mektubcu veya er-
kân-i vilâyetin birine tahvili hakkında her ne
kadar bu meclisin âza-i kirammdan bir zat ge­
çende rey vermişse de, iki memuriyetin bir zat­
ta bulunmasından türlü türlü sakamet hasıl ol­
ması derkâr olduğundan iki memuriyetin bir
zatta içtimaim devlet katiyyen ve bihakkm me-
n”eylemiştir. Şu tasavvurat tasarruf ve mena­
fi.! hazine cihetine mübteni ise, memuriyetin
menafi-i kesiresi ol masraftan ercah bulundu­
ğundan, şu tasarrufa bakılmıyarak müsteşar­
lık maddesinin alâ-haliha ibkası ve hatta umum
vilâyetlerde dahi tamimini çakerleri muktazi gö­
rürüm.
Reis — Cevab var mı?
Birisi — Bu müsteşarların vazifeleri ma­
lûm değildir. Vazifeleri malûm olmayınca ne
kabul ve ne de red olunur.
Reis — Encümende beyan olunsun. Vakit
olur ki bir yerde müsteşar olur da üç sene son
ra lüzumu kalmaz. N e mektubçu, ne de sair
memur müsteşarhk yapamaz. İki saat sonra yi­
ne birleşeceğiz. Arzuhaller gelmiş, Kayseriyede
darb ve cerh olunduğu rivayet edilen ve hakkın­
da telgram ile sorduğumuz süâlin de cevabı
gelmiş. Encümende kaydolunsun.
’l ^ '
B u n u n üzerine saat altı buçuğa doğru
meclise hitam verildi-
DEVRe; 1 CİLD; 1 fÇTlMA: i

Meclis-i meb’usan
1293=1877
Zabıt Ceridesi

Gizli Celse
26-28 rebiulevvel 1294=29.31 mart 1293
10-12 nisan 1877
SALI-PE R ŞE M B E

İÇİNDEKİLER
Sasnfa
1— ^Müzakere edilen maddeler:
1— Karadağ mes’elesi 100-102
 Gizli celse
26.28 rebiulevvel 1294=29-31 mart 1293 / 10-12
SA LI— PER ŞEM B E
O zemankî gazetelerin verdikleri malûmat
30 mart-2 nisan 1293 tarihli gazeteler Mec-
lis.i Meb’usan’ın Karadağ mes’elesi üzerine bir
/kaç gizli celse akdetmiş olduğunu bildiriyorlar ki
/bu haberleri Talkvim-i Vakayiin 2 rebiulahır
/1294=:4/15 nisan 1293/1877 tarihli ve 1882 sayılı
^nüshası (Meclis.i ■ Meb’usan’ın tasvibnamesi)
başlığı altında neşrettiği vesika teyid eder.
Türkçe gazetelerin bu haberleri umumiyet,
le Beyoğlu gazetelerinin tercemelerinden ibaret­
tir.
Buna göre (Far dö Bosfor), (Levarid Herald),
(İstanbul) Karadağ mes’elesi 29 mart 1293 salı günü
Meclis.i Meb’usanda gizli olarak müzakere edil­
miş, bunlardan (Far dö Bosfor), Basiret gazetesi­
nin 2 nisan sayısında yazılı olduğuna göre şu ma­
lûmatı vermiştir:
Geçen salı günü M eclis-i MeVusanda i'ir
ku bulan müzakere-i hafiyyede Karadağ mes’­
elesi nıevki-i müzakereye konulmuş ve devr
letlû Cevdet (dahiliye nazırı) Saffet (hari-
ciy e! nazın) paşalar hazeratı dahi bulun­
muştur-
Saffet paşa (hariciye nazırı) “Karadağ
hakkında bir suret.i muslihanede mütalea o-
lunması” rxj dermiyan buyurmuşlarsa da
b’uslardan bazıları “Babıâlî tarafından Karada.
ğa bir karış yer verilmemesi tarafına gidilme­
sini ihtar ile beraber ehali böyle bir şeye razı
olmaktan ise her türlü fedakârlığı ihtiyar ede-
dermiyan etmişlerdir-
C 6 g i” n i
Badehu nazır~i müşarünileyh (Saffetpa­
şa) “Meclis-i Meb’usanın bu husus hakkında
hey’et-i vükelâya mezuniyet-i kâmile vermesi”
ni taleh etmişlerdir-
(Vakit) in İstanbul gazetesinden aldığı habe,
re göre de müzakere sırasında:
- 100
nisan 1877
Nafi Efendi (Haleb) orada hazır bulun­
muş olan devletin Saffet paşa hazretleri (ha­
riciye nazırı) nden:
— Karadağ ile tekrar muamelât-i hasma-
neye mübaderet olunursa Rusya ile muharebe
etmek lâzımgelecek mi?
diye süâl eyledikte, müşarünileyh (S a f­
fet paşa) hazretleri:
— ^Bu madde muhakkak değilse de muhtemel
olup bundan zuhur edebilecek muhatara ile be­
raber ümur-i maliyyece tahaddüs edecek müş-
kilâtı arîz ve amik mülâhaza etmek lâzımdır.
demiş ve bunun üzerine rey e müracaat
edilerek bu muharebe'i cesimeye lâzımgelen
her nevi fedakârlığa hazır olduklarına dair
93 meb’usdan 75 meb’us re’y vermiş ve 18 â~
za hu re’ye karşı bulunmuştur-
Müsavat gazetesinin 31 mart 1293 nüshasına
.(Levand Herald) dan naklettiği haber, muhalif
re’yin 18 olduğunu kaydettiği halde “ Karadağ e.
maretinin metalib-i va'kiasının kâffesini red” e-
den karara 65 re’yin iştir.ak ettiğini bildirmekte,
dir. (Far dö Bosfor) un neşriyatına bakılırsa
“Rum ve Ermeni meb’usların bazıları Karadağ ta,
leblerinin kabulü tarafında bulunmuş iseler de
müslüman meb’uslardan bir zattan maada cümlesi 4.
reddi tarafında olmuşlardır.
Bu müzakere 4 buçuktan 7 ye kadar iki
buçuk saat sürmüştür-
Far dö Bosforun ifadesine göre ayandan
Sami paşa üa bulunmuştur-
1 nisan 1293 arihli (Vakit), (İstanbul) dan
bir başıka fıkra nakletmiştir. Bu fıkra Karadağ me.
s’elesinin çarşamba günü (30 mart 1293) âyan
 Gizli celse 29-31 mart 1293/10.12 nisan 1877 C:1
meclisine havale olunduğunu, âyandan çıkan ka­
rarın meb’usan kararına muvafık olmadığı ilâve­
siyle bildiriyor. Ve “Hey’et-i âyan, hey’et.i vüke.
lâya emniyetleri ber-kemal olduğunu ve hey’et-i
vükelânın re’ylerini kaibul edeceklerini beyan et.
mislerdir.” diyor.
Müsavat gazetesi çarşamba günü mecliste yi.
ne Karadağ mes’elesinin müzakere olunacağını
yazmışsa da 12 nisan tarihli (Vakit) in başka bir
yerine balkarak, bu müzakerenin perşembe günü
tekrar olunduğuna da hükmetmek mümkündür.
Gazete diyor ki:
Haber alındığına göre Karadağ metalihi,
dünkü gün, (31 marh perşembe) dahi M eclis'i
Meb’usanda müzakere olunup kat’İyyen reddi­
ne karar verilm iştir'
Gene ayni tarihli gazetede şu haber vardır:
Dünkü gün ( perşembe) Karadağ murah­
hasları hariciye nazırını konaklarına azimetle
nazır paşa hazretlerinin cevah-i kaüîsini almak
istemişlerse de Saffet paşa hazretleri (B u bab-
da Meclis-i MeVusanca verilen karar bugünkü
M eclis'i Hasta tezekkür olunduktan sonra si­
ze tebliğ olunacaktır) dedikleri mesmudur-
Karadağ mes’elesi hakkında Meclis-i Meb’usanda
geçen müzakereye, (Abdiilhâmid’in e v a ilj saltana,
tı) adlı ve 1326 da Mısırda basılmış bir eserle (A b .
dülhâmid-i Saııi ve d e v r j saltanatı) adlı kitabda
temas etmiştir. Fakat, her ikisi de padişahın açılış
nutkuna meclisten verilen cevab dolayısiyle Kara­
dağ istekleri üzerindeki , ilk tezahür celsesini, Lon-
ra protokolünün reddile neticelenen gizli toplantıdan
ayırmamışlar, birbirine karıştırmışlardır.
(Abdülhâmid’in evail.i saltanatı), 120 inci say­
fasında: “Karadağlılar Işkodra tarafında birkaç köy
ve kaleleri istiyorlardı. Babı.âlî kendi başına şu
mes’eleyi halletmek istemeyip Karadağlıların matlû.
batını Meclis-î M eb’usana takdim etti.” dedikten son.
ra Jurnal dö Deba’nın 5 nisan 1877 sayısından alın,
dıgını anlatan bir notla:
“Şu madde hakkında Meclis.i M eb’usanda lu .
kua gelen müzakereyi ecnebi gazetelerinden isiih.
racen karilerimize takdim etmeyi rhünasib göriiyo.
ruz.” diyor ve “ Çünkü her ne kadar müzakerat-i
mezkûre hafi idiyse de ecnebi muhbirlerinden bir
kaçı o gün mecliste bulunmuş, umum müzakeratı ve
burada vukua gelen ahvali aynen müşahede etmiş,
terdir.” ilâvesinde bulunuyor.
Bundan sonra verilen tafsilât, başında ve so­
nunda, gilzi celsenin müzakeresine aid yukarıda
arzettigimiz malûmatı tutuyorsa da, meselâ, Işkodra
meb’usu Yusuf Efendinin 15 mart 1293 inikadın­
daki nutku bu arada söylenilmiş gibi gösteriliyor.
Jurnal dö Deba’nın 29 mart celsesi müzakeresini 5
nisanda vermesi mümkündür; fakat red kararı 10
nisan 1§77 den sonra verilmiştir. Yanlışlık mey­
- 101
dandadır. Ve kitabın “Müzakere gizli ise de yaban,
cı gazete muhabirleri takib etmiştir.’’ suretindeki
hükmü, bu iki celseyi birbirine karıştırmanın ese­
ridir.
Bununla beraber burada bu gizli celseye aid
bazı tamamlayıcı malûmat buluyoruz:
“ Meclis açıldıkda Saffet paşa kir nutuk i-
rad ederek Karadağın matibalını izah ve nut­
kun hıtarmnda (Devlet-i âliyye sulh arzusunda
bulunduğu cihetle Karadağa (Bugana) nam
mevkii terke razi olduğu) anlattı-
Saffet paşa/ij^j, nutku meb’uslara ve b il­
hassa meclisin müslüman âzalarına pek fena
tesir etti- Bunlardan bir kaçı söz söylemek mü­
saadesini istediler- Müsaade aldıklarında şid­
detli şiddetli nutuklar söyliyerek Karadağın,
teklifin i kat’iyyen reddetmekte idiler-’’
“ Meclis sükûte karar verdikden sonra ha­
riciye nazırı Saffet paşa nutka başhyarak:
(Meclisin Karadağ matlûbatına karşı aldığı
Vaziyet en sonra Rusya ile bir muharebeyi intaç
edebileceği) ve (halbuki başka hükümetlerin
hiç birisiyle ittifakta bulunmayan, iki seneden-
beri Sırbiye ve Karadağ muharebesiyle Rume­
li isyanlarından dolayı mütemadiyen pek zaif
düşmüş olan Devlet-i âliyye Rusya ile başa
çıkamıyacagı) ru beyan ettiyse de müslüman â-
zalardan bir kaçı hariciye nazırına cevaben:
(Millet-i Osmaniyye hiç bir tehlikeden havfe.
dip ric’at etmiyeceği) jı/ (milletin en büyük
fedakârlığı ihtiyar ederek Karadağa bir karış
arazi vermeye razi olmadığı) suret-i kadi-yyer
de beyan ettiler-
Bundan soma artık mübahasa bitmiş b ir
Ilınmakla R s 's , âzaların re’ylerini topimıya
karar verdi; fakat daha b ir kere olsun, hükü­
metin arzusunu kabul ettirmek üzere, meclise
hitaben: -
— Karadağ üe uyuşmak ve bunun için
muhabere etmek üzere meclisin hükümet hey’e­
t-i vükelâsına emniyet-i tammesi olup muhabe­
rata geçmek mezuniyeti var mıdır?
diye sordu-
Reisin bu suâl ve teklifi pek büyük bir
ekseriyetle reddolundu- Yalnız bu cihet muva­
fık olacağını on sekiz nefer Rum ve Erm eni-
ler beyan ettiler-
Badehu meclis, Karadağın matlûbatını
kat’iyyen red ve (hükümeti emaret-i mezkûre
ile muhaberatı dahi kesmek lâzım olduğu) nu
KÎ jT ü PHÜMES î
 Gizli celse 29-31 mart 1293/10.12 nisan 1877 C:1
omda m evcud vükelâya bildirdi-
İse bu yolda netice verildikden sonra dahi­
liye nazırı Cevdet paşa meclise hitaben:
— Hükûmet-i Osmaniyye Karadağa bir
şey vereceğini vaddetmedi. Mademki Millet
Meclisi bir karış toprak vermiyor. Meclisin ka­
rarı hükümet için düstur-üLameldir.
diye söze hitam verdi- M eclis dağıldı-
Meclis-i Meb’usanın tasvibnamesi
Mes’ele-i hazıraya dair Babı-âlîye tebliğ o-
lunan mükâleme mazbatasiyle Ingiltere harici­
ye nazırı tarafından ve Londrada mukim Rus­
ya ve İtalya sefirleri tarafından tanzim edilen
beyannamelerin ve onun üzerine Babı-âlî cani-
b-i samisinden kaleme alınan reddiyenin bi­
rer suretleri hey’eti meb’usana irsal buyurul,
duğunu havi vürud ederek hey’et-i umumiyye-
nin içtima-i hafisinde kıraat olunan fi 26 rebiul-
evvel sene 1294 ye 30 mart sene 1293 tarihli
tezkere-i samiyye ile zikrolunan evrak-ı melfufe
kemal-i dikkatle mütalea olundu.
Salif-ül-beyan mükâleme mazbatasiyle
evrak-i müteferriası üzerine Babıâliden
kaleme alınan mezkûr reddiyede münderic i-
fadat ve mülâhazat doğrusu saltanat-i seniyye
ve umum millet-i Osmaniyyenin; her ân.ü za.
man ezhercihet muhafaza ve vikayesi matlûb
102
Şu malûmattan çıkaracağımız netice Karadağ
mes’elesinin 29-31 mart 1293 de meclisin gizli cel­
selerinde müzakere olunduğu ve Babı-âlînin itti-
tihaz ederek meh’usana getirdiğini aşağıya nak,
lettigimiz tasvibnameden anladığımız red kararı bu
muzaikerelerden mülhem olarak hazırlandığıdır.
Bununla beraber, bu aradaki gizli celsenin
zabıt hülâsası sayılabilecek tek resmî vesikanın
bu tasvibnameden ibaret olduğuna işaret icab e-
der. H. T. Us
ve mültezem olan hukuk-ı mukaddesesiyle is.
tiklâl ve tamamiyet-i mülkiyyesine şayan bir
surette idiği anlaşıldı. Binaenaleyh; Babı-âlîce
mezkûr mazbatanın reddi hakkında müttehez o-
lan meslek-i muhik ile azm.i kavi, Hey’et-i Me.
b’usanın pek aşırı takdir ve memnuniyetini' mu-
cib ve fevkalgaye şükraniyet-i âzimesini müs-
tevceb olduğunun ve Karadağ mes’elesine dair
olan fıkraya taraflarımızdan verilen karar
mukaddem arzolunmuş olduğundan tekrara
hacet olmayıp hemen padişah-i hürriyyetperver
ve şehinşah-i madetel-küster efendimiz hazret­
lerinin muvazabatını farize-i zimmet-ü ubûdiy-
yet bildiğimiz daavat-i füzuni-i eyyam-i ömr-ü
şevket ve ed’iye-i hüsn-i muvaffakiyyet-i cena-
b-i mülükânelerinin ez ser-i nev tilâvetine müsa-
raat kılınmıştır.
fi 31 mart 1293
DEVRE: 1 CİLD:1 İÇTİMA: 1

Meclis-i meb’usan
1293= 1877
Zabıt ceridesi

On dördüncü inikad
30 rebiulevel 1294=2 nisan 1293/14 nisan 1877
C U M A R T ESİ

İÇİNDEKİLER
Sasnfa
1— Sabık zabıt hülâsası 104
2— Gelen arzuhaller;
1— Dahilî nizamname 104
• 2— Vilâyat nizamnamesi 105.113
 On dördüncü inikad
30 rebiulevel 1294==2 nisan 1293/14 nisan 1877
C U M A R T ESİ
Reis; AH M ED VEFİK APŞA
Hey et~i MeVusânın bugünkü içtimai
devletlû Ahmed Vefik Paşa hazretlerinin tah-
hallerin birer cedi'ele taksim edilmesini teklif
Reis — Bugünkü müzakere-i âleniyyemiz
saat dörtte açıldı. Geçenki hülasa-i zabtı dinli-
yeceğiz
Riyaset kâtibi izzetlû Münir beyfendi za­
bıt hülâsasını kıraet etmekle, hey et tarafın'
dan tasvib edildi-
Bundan sonra yedi, sekiz kadar arzuhal
hülâsaları okundu- MeVusundan birisi arzu­
hallerin birer cedvele taksim edilmesini teklif
eyledikte Paşa Hazretleri; arzuhal encü­
meniyle bilmüzakere nizamname tatbikine ka­
rar verilmesini dermiyan eyledi-
Reis — Nizamname-i dahilîde bir bend
var ki ona dair bir süâl olunacaktı. O, bugün
aradan çıkmalı.
Nafi Efendi (Haleb) — Nizâmın doku­
zuncu maddesini kıraete ba§ladı-
Reis — Buna dair kimin mütaleası vardı.
Dahiliye nazırı hazretlerinin burada bulunma­
sı dahi kararımız iktizasından idi.
Birisi — Bu madde için ekseriyete müra.
caat olunmuştu.
Reis — K arar verildi, bitti mi, öyle ise
tekrar bunda ne var ki soracağız?
Meb’us -— Aman efendim, lütfediniz, ne
yolda karar verildi?
Reis — Karar verildi, demek tebdil olun­
masın, demektir.
Yenişehirli zade Ahmed Efendi (İzm ir)—
işte o ibare yapılsın. Bu maddeye dair meb’u-
sân da irad-i kelâm etmelidir, istizah için cel-
- 104
(• )
bolunan vükelâya hiç bir kimse irad.i kelâm
edemiyecek denildiği yere ilâve olunacaktı.
Reis ^
— O maddeyi bir daha dinliyelim.
Tekrar okunur-
Yenişehirli zade Ahmed Efendi (İzm ir)—
işte, buradan vükelâdan hiç bir kimse müda­
hale edemiyecek tâbiri çıkacak, onun yerine
bir münasib tâbir konulacak.
Reis — Buna dahiliye nezareti tarafından
cevab var mı?
Cevdet paşa hazretleri (dahiliye nazın)—
Iş anlaşılmıyor efendim, mukabele edemiye.
cek demek, müdafaa edemiyecek demektir.
Vükelâ ne için celbolunuyor ? Maddeyi' istizah s%
için. Mukabeleye girişildi mi, ibare münharif o-
lur. Öte taraftan müdahale olunsa, mübahasa.
se çığırından çıkar. O cihetle mukabele ol­
mamalı.
Reis — Buna bir şey var mı?
Yenişehirli Ahmed Efendi (İzmir) — is­
tizah hengâmmda kimse müdahale etmemeli
buyuruyorlar. Yalnız istizah eden zat söyliye-
cekmiş. Güzel. Vakıa her taraftan m.üdahale
edilemez. Lâkin istizahın aksi gelirse, bunu da
niçin sormiyalım?..
Cevdet paşa hazretleri (dahiliye nazırı)-— i
Ruhsat buyurunuz efendim. Yetmiş dokuzun­
cu maddede ber tafsil beyan olunmuş; müda­
faa, mukabele yok. Müdahale başka, elfaz baş­
ka. Burası şimdi meydana çıktı. Hey’etçe mü­
dafaa, istizah maddesi olduğu için istizaha
muhtaç olacak.
(=‘0 Takvira-i vakayi S. 1886
-
 I: 14 2 nisan 1293/14 nisan 1877
Reis Buna bir söz var mı?
Bir meb’us Müsaade buyurur musu­
nuz efendim. Mukabele, ne yolda ıstılâh oldu­
ğu malûmdur. Ve ağırca bir tâbirdir. Zaten o
tâbir yakışmaz. Bununla beraber diğer taraf­
tan süâl olunacak olursa müdafaa yolunda de.
ğil, istizahı noksan gördüğü halde tekrar isti­
zah edip keyfiyeti iyice anlamak için soracak­
tır. Müdafaa, mukabele sözlerine hiç hacet
yoktur.
Reis — Bu surette, bende ne yazmalı?
Meb’us — Münasib bir madde ile ifade et­
meli; ruhsat alarak istizah etmeli.
Reis — Pek iyi. Alt tarafını okuyalım da
başka bir söz varsa söyleyiniz.
Yetmiş dokuzuncu madde okunur-
Reis — Burada yanlış bir şey var. Vükelâ
burada müdafaa etmiyecektir. Müdafa ede­
cek kimse yok. Biz onu mütalea edeceğiz. Bir
de şüphe edersek soracağız. Re’yi olmayacak
ise sorup bitirdikten sonra diğeri de sorsun.
Cedvet paşa hazretleri (dahiliye nazın)—
Burada bir (bile) lâfzı kalmıştır. İstizahın
gayri mevadda bile denilse matlûb hasıl olur,
zannederim.
Salim Efendi (Kastamoni) — Bile lâfzı
işi pek çok tağyir ve tâdil eder.
Reis — Bu babda söz var mı?
Yaver Efendi (Bosna) makale-i âtiyeyi
irad eyledi:
“Şûra-yi Devlette kaleme alınıp, meclis-i u-
muma havale buyurulan dahiliye ve vilâyet ni­
zamnamesi, hulus-i niyyetle ve usuLü kavaid-i
mülkİ3iyeye tatbikan ve muktaza-yi vakt-ü hale
göre yapıldığı erbabı indinde malûm ve mu-
saddaktm Bunun tecrübesi sebkat etmeksizin
selleme-hüs-selâm" madde bemadde tâdiline
kalkışmak zann-i âcizaneme göre beyhude va­
kit iza’a etmektir. Çünkü, şevketlû padişahı­
mız efendimiz hazretleri, saadetle cülûs bu­
yurduklarının akabinde ihsan buyurdukları
kanun.i esası hükmünce meclis-i meb’usân, bu
gibi nizamatı her vakit tâdile salâhiyeti vardır.
İlerde, edilecek tecrübe üzerine saye-i şahane­
de, daha güzel tâdil olunur. Bizim için ehem-
m-ü akdem olan müvazsne.i maliyye nizamna­
mesinin bir ân evvel tâdil ve Islâhıdır. Vakit
nakiddir, beyhude kaybetmiyelim.
Vasilâki bey (İstanbul) — Bir lâyiha
devlet tarafından gelince bir encümen yapılır.
105 -
C: 1
Onu mütalea eder. Sonra hey’etçe müzakereye
konur. Bu iş için de bir encümen yapıldı. Onun
bir de kararı vardır. Burada o kararı göremi­
yorum. Zannederim ki bütün şubeler burada
müttefiktir.
Reis — Encümen ne diyecek?
Sebiih Efendi (İstanbul) — Bunun için
encümen yoktur. Nizamname-i dahilîyi hey’et-
çe yapacağız.
Mustafa Efendi (Yanya) — Cevdet paşa
hazretleri (dahiliye nazırı) nin buyurdukları
gibi (bile) lâfzı kifayet eder. Bizim de kara­
rımız ibarenin tâdilidir. Malûmdur ki bir şeye
ekseriyetle karar verilince onu tekrar değiştir­
mek olamaz.
Reis — Nasıl yapalım? Bu iş bugün bite­
cek. Bir (bile) kelimesini teklif ediyorlar.
Manok Efendi (H aleb)— Otuz birinci mad­
dede bu iş için izahat vardır. Biz de karar ver­
miştik ki badelmüzakere diye tashih olunsun,
bir daha okuyalım.
Reis — Bir kararımız daha vardı ki, o da
bir münasib vakitte dahiliye nezaretinden sor­
mak idi. Sorduk; alt tarafdaki bendi gösterdi.
Orada izah var, dedi. Şimdi .de bir (bile) lâfzı
teklif ettiler. Artık işin bakiyesi şubeye kaldı.
Şimdi vilâyet nizamnamesinden sorulacak o-
lan şüpheyi soralım.
Halil bey Vilâyat nizamnamesinin doku­
zuncu maddesini okudu ki; “nahiye meclisle­
rinin cesametine ve nüfusunun ekseriyetine
göre nısfı müslirn ve nısfı gayri müslim olarak
altıdan on ikiye kadar âzası olacağı’’ mes’ele-
sinden ibarettir-
Reis — Buna dair ne demiştik? Bunım ü-
zerine dahiliye nezaret-i celilesinden ne soru­
lacaktı ?
Vasilâki bey (İstanbul) — Kanun-i esasi­
ye mugayir olduğundan müslim ve ga 3mi müs­
lim tâbirini kaldıracaktık.
Cevdet paşa hazretleri (dahiliye nazırı)—
Buradan kaldırılmasında bir beis yoktur efen­
dim. Nahiye meclisleriyle idare meclislerinin
mahiyeti bir siyakta da değildir. Fakat, nahi-
meclislerinden bu tâbir kaldırıldığı gibi idare
meclislerinden de kaldırılacak mı?
Reis — Bu lâkırdı nerede gelirse kaldır­
mak istiyorlar. Ne türlü münasib ise yapalım.
Cevdet paşa hazretleri (dahiliye nafzırı)—
Geçende, bir yerde mübahasa geçti. Lâkin o
 1:14 2 nisan 1293/14 nisan 1877
mübahase idare meclisleri hakkında idi. Nahi­
ye meclislerine dair değil. Eğer nahiye meclis­
leri birbirinden bahiste ayrılsa, âza_i kiramın
re’ylerine müracaat daha münasib olur.
Vasilâki Bey (İstanbul) — Burada bir me-
s’ele var. Nısfı müslim, nısfı gayri müslim de­
mek kanun-i esasiye mugayir midir; değil mi­
dir? Onu tayin etmeli. Mugayir ise nahiye ol.
sun, idare meclisi olsun kaldırmalı.
Reis — Buna bir cevab var mı?
Sebuh Efendi (İstanbul) — Nahiye mec­
lisleri ile idare meclisleri hep bir yolda olur.
Fakat, mukaddema ekseriyet bu kaydın kanu­
n-i esasiye mugayir olmadığı ve şu halde kal­
ması lüzumu müzakere olunmuştu. Böyle ol­
mazsa mazarratı olacağı söylendi. Nihayet bu­
na dair dahiliye nezaretinden istizah edilmek
mes’elesi meydana çıktı. Mademki şimdi ne-
zaret-i çelilesi tarafından mahzur olmadığı
gösteriliyor. O halde kaydın değiştirilmeme-
sinde de bir gûna mahzur olmayacağı derkâr-
dır.
Reis — Bu henüz birinci kıraat. Asıl ka­
rarı ikinci kıraatte verilecek.
Nakkaş Efendi (Suriye) — Bu kanun-i
esasiye aslâ mugayir değildir. Harfiyyen muta­
bıktır. Kanun-i esasi bize Osmanlı diyor. Fa­
kat, ben hıristiyanlıktan çıkmadım, öteki de
müslümanhğmda bakidir. Devlet ise cümlesin­
den hizmet istiyor. Eğer bir cemaatin ekseri­
yetine göre intihab olunursa bir takım millet­
lerden hiç intihab olunmaz. Lütfen bu bend
böyle kalsın.
Çanaka Efendi (Y anya) — Kanuna mu­
gayirdir. Hem yarısı Mâm, yansı hıristiyan,
deniliyor. Hıristiyanlık bir değil, türlü türlü
mezhebleri vardır. Yahudîler de vardır. Oldu
üç...
Reis — Ben size muhtasar bir cevab ve­
reyim; üç değil, on üçtür.
Çanaka Efendi (Y anya) — İşte, ben de
böyle demek istiyorum. O halde, cemaat, milli­
yet ayırmamak; ekseriyeti kim kazanırsa o ol­
sun.
Sebuh Efendi (İstanbul) — Kavi bir he-
sab üzerine malûmdur ki; tebaanın yarısı
müslim, yarısı gayri müslimdir. O halde gayri
müslim her ne tarafta ziyade olursa meclis-i i.
dare âzalarının hemen hepsi o taraftan oiur, ka­
- 106
C: 1
nun-i esasiye dokunmadığının sebebi de bunun
idare de hissedar olmasından ibarettir. Her
cemaat kendi ahalisinin idarece hisse-i ihtiya­
cını yine kendisinden olan vekili ile anlayack
ve anlatacaktır.
Cevdet paşa hazretler (dahiliye nazırı)—
Demin arzettiğim şeyin bir azı daha kaldı.Bahis,
hem nahiye, hem de idare meclisleri hakkında
beraber cereyan ediyor. Arzetmiştim kî, na.
hiye ile idare meclisleri bir değildir. Bu iki
meclisin bahisleri birbirinden ayrılsa da ona
göre söz söylense. Nahiye meclisleri için mü­
dafaaya söz bulamam. Onda, nısfı müslim, nıs­
fı gayri müslim kaydına vakıa lüzum olmasa
beis yoktur. Ancak idare meclislerine bu bab-
da müdafaaya daima hazınm.
Reis —- İdare meclisleri hakkında olan ef­
kârı da beyan buyurunuz.
Cevdet paşa hazretleri (dahiliye nazırı)—
Nahiye meclisleri, ümur-i belediyye gibi her
halde ahaliye aid ve raci olacak işler ile iştigal
edecektir. O halde ahalinin kendi hukukuna
aid demektir. İdare meclisleri ise, ahali huku­
kuna aid bir şey değildir. Devlet kendi memur­
larına muavenet için ahaliden adam istiyor.
Onları da siz intihab ediniz diyor. Yalnız bu
derecesiyle, bu işe halk karışamaz. Nahiye
bahsini meclis-i idare bahsinden ajnrmah. N a­
hiyeler, âza.i kiramın dedikleri gibi olsun; an­
cak meclis-i idareler, mademki devletin kendi­
sine aid bir şeydir, onlar dahi devletin dediği
gibi olsun.
Nakkaş Efendi (Suriye) — Nısfı müslim,
nısfı gayri müslim lâkırdısı yeni nizama kon­
muş lâkırdı değildir. Ötedenberi mevcuddur.
V e bu mes’ele mahzurdan dahi salimdir. Şim­
diye kadar bundan hiç bir şikâyet olmadı.
Reis — Sahih, amma cevabı dinlediniz
mi? Nahiye mes’elesinin daha ziyadesi ahaliye
aid ve mecalis.i idare maddesinin daha ziyade­
si devlete raci diyorlar.
Nakkaş Efendi (Suriye) — Ben dahiliye
nazırı paşa hazretlerine cevab vermiyorum.
Çanaka Efendi (Y an ya) — Vakıa şimdi­
ye kadar böyle idi. Lâkin şimdi sorarım ki, bu
tâbir kanuna mugayir midir, değil midir? E -
ğer bu nizamı zat-i şahane tasdik buyurur da
nizam olursa, artık eski nizamın hükmü kal­
maz.
 I: 14 2 nisan 1293/14 nisan 1877
Reis — Yani meramınız?..
Çanaka Efendi (Y anya) — Tâdil olunsun.
Reis — Ne denilsin?
Çanaka Efendi (Yanya) — Bir tâbir bulun,
sun. Düşünelim.
Bunun üzerine Manok Karaca Efendi (Ha-
Isb) makale-i âtiyeyi serddeyledi:
“Her mecalis âzalarının nısfı müsjim ve
nısfı gayri müslim olacağına dair geçenki içti-
mada haylica mübahasat cereyan etmişti.
Muhterem refiklerimizden bazıları, ve Vasilâ-
ki Bey (İstanbul) bunun suret-i tarifi aleyhin,
de bulunarak, müslim ve gayri müslim tâbiri­
nin kanun-i esasiye muhalif olduğunu ifade ile
bu tâbirin Osmanh lâfzına tahvilini iddia et­
miştir.
“Mir.i mumaileyhin şu iddiasının ne dere­
celerde kabule şayan idiğini bilmek için kanu-
n.i esasiden dermiyan eylediği mevaddın bir
nebzecik tedkik ve tamik tarafına gidilmesi
kâfidir zannederim. Kanun-i esasiden maksa-
d-i asli her ferd-i milletin huzur-i, kanunda
hukuk ve vazifede müsavi tutulması kaziyye.
sinden ibarettir. Bu esas muhterem refikimi­
zin dermiyan eylediği kanun-i esasinin on ye.
dinci maddesiyle takdis kılınmıştır.
“OsmanlI namiyle yadolunmak bahsine
gelince; bu dahi devlet.i aliyye-i Osmanİ3iye-
ye tabiiyyetimizi alelûmum tavsif ve tarif et­
mek ve on yedinci benddeki tesavi-i hukuk ve
vezaif kaziyyesine bir alâmet i aleniyye olmak
Üzere her sınıf tebaa-i şahaneye ihtilâf-i mez­
hebe bakılmıyarak verilmiş bir imtiyaz oldu,
ğu azharü mineşşems ve bu takdirce tesavi-i
hukuk kaziyyesi asıl olup, Osmanh tâbiri ise
onun furu’undan bulunduğu rütbe-i bedahatte.
dir. Devlet-i âliyyeyi teşkil eden hey’et-i Os-
manînin akvam-i muhtelifeden müretteb bu­
lunduğu kanun.ı esaside münderiç buyuruldu-
ğu gibi, nutk-i hümayunda dahi teyid buyu­
rulmuş olup, Osmanh namı ise akvam ve mile-
1-i mühtelife.i mezkûrenin birbiriyle irtibat ve
ittihadlan için ittihaz olunan rabıtadır ki bun­
da milel-i mezkûrenin kanun-i esasice mukad.
des olan tesavi-i hukuklarına muzir olacak su­
rette istimali bir veçhile caiz görülemez.
“Kanun denilen şey, ekseriyetin akalliyet
üzerine tabiî bulunan galebe ve tesirini vaki
ve ashab.i iktidann zuafa ve aceze üzerlerine
m
C: 1
melhuz bulunan tazyik ve infazını raf i bir âle-
t~i hakkaniyyet olduğu nezd-f ulilebsarda ma­
lûm olup, bu takdirce hiç bir mahalde adedce
müsavi bulunmayan ve fakat herbir hal ve me­
kânda hukukça müsavi tutulmaları kanun-i
esasi iktizasından bulunan mileH muhtelife­
den adedce akall olanların hukuku ekser olan­
ların kuvvetine payımal ettirilmemek her vazhi
kanunun vazife-i mukaddesesidir.
“tmdi, mecaliste âzaintihabında tesavi-i
hukuk kaziyyesini muhafaza için ve intihab o-
lunan âzalar müntehib olan ahaliyi hakkiyle
takdir etmek için müslim ve ga 3U‘i müslim gi.
bi bir tâ.bir kullanılması icab eder ki, bunun
milliyete mahsus olan Osmanh tâbirine bir ha­
lel getirmiyeceği ve fakat mezhebe aid bir tâ­
bir olduğu gibi kanunname-i esasinin ruh ve i-
baresine her cihetle mutabıktır. Muhterem re.
fıkımız derhatır etmelidir ki, meb’usu bulun,
duğu İstanbul intihabatı dahi bu tâbir ve usu­
le tevfikan icra olunmuştur. V e yukarıda be­
yan olunduğu gibi bundan kanun-i esasi ahkâ.
mına hiç bir halel gelmiş olmayıp yemin boz­
mak gibi vicdan tefrik edecek sebebler mülâ­
hazasına mahal yoktur. Vasilâki bey şurasını
dahi derhâtır etmelidir ki imtizaç ve ittihad
tesavi-i hukuk ile nolur. TesavLi hukuk dahi
tesavi-i vezaifi icab ettirir. Teşkil olunan kâf-
fe-i mecaliste her milletin, tarafından âza in.
tihabına olan arzusu hiç bir veçhile haksız gö­
rülemez. İstanbul intihabatındâ, hakkında
gadrolmuştur zanniyle bir milletin ettiği nabe-
ca feryad tâ Avrupaya aksetmiş ve büyük ki.
1-ü kali mucib olmuştur.
“İmdi, kanunname-i esasice mukaddes o-
lan tesavi-i hukuk kazİ5iyesine halel getirme­
mek ve beynelmilel nifak ve ihtilâfa sebebiyet
verilmemek üzere müslim ve gayri müslim tâ­
birinin ibkasını teklif ediyorum.”
Reis — Yani ibka.
Manok Efendi (H aleb) — Evet efendim.
Makkaş Efendi (Suriye) — Efendim, mü­
zakere pek uzadı. Re’ye müracaat edelim.
Reis — Nutk için yazılanlar varsa, çare
yok dinliyeceğiz.
Vasilâki Bey (İstanbul) — Manok Efen­
di (Haleb) diyor ki, bu hey’et-i meb’usân bile
bu sene böyle oldu. Fakat, kanun-i esasi de di­
yor ki; bu sene müstesna olarak böyle oldu. Bu
 1:14 2 nisan 1293/14 nisan 1877
kayıd olmasa idi, İstanbuldan yine on meb’us
çıkardı. Amma .ziyadesi hıristiyan veyahud zi­
yadesi müslüman olacak imiş, beis yok, hep
OsmanlIyız, cümlemiz biriz. Bizi yalnız böyle
tâbirler birbirimizden ayrıyor.
Manok Efendi (Haleb) — Bundan yirmi
sene sonra maarif sayesinde fikirler birleştik­
ten sonra olur. Şimdi ise her sınıf ahalimizin
bazı fikirleri vardır ki meydana koyamayız.
Haşan Fehmi Efendi (İstanbul) — Görü.
yoruiPi ki sadedin haricine çıkıyoruz. Esas me-
s’ele bu tâbirin olup olmamasından ibarettir,
îş, encümende mütalea olunur. Nahiye ve ida­
re meclisleri hakkında bu tâbirin lüzum ve â-
dem-i lüzumu orada düşünülsün.
Yenişehirli Ahmed Efendi (İzm ir) — Da.
hiliye nazırı paşa hazretlerinin dedikleri vechi.
le meclis-i idarenin devlete aid ve raci olması
bizce de müsellemdir. İsterse müslim âza ko­
yar, isterse gayri müslim. Nahiye meclisleri i.
Çin de kanun-i esasi bizi bir noktaya cem’etti.
diyorlar. Bu da böyledir. Eğer biz, yalnız Os­
manlI namiyle âza toplarsak işte o zaman ara­
mıza tefrika düşer. Vechi şu ki; Anadoluda en
çok yerlerde nüfus-i İslâm galibdir. İstanbul
en mütemeddin yerimiz iken, intihablar huşu,
sunda bu kadar kıyametler koptu. Kendilerin­
ce az âza alındığı için şikâyet eden halk bulun­
du. Sonra vilâyetler dahi bu müşkilâta düçar
olacak, tefrika düşecek, kanun-i esasinin arzu
eylediği veçhile ittihad olamıyacak.
Bir Rum — Kanun-i esasinin sekizinci
maddesi şerh ve izah edilmeyince bu iş anlaşıl­
mayacak. Bu da âyanın vazifesidir. Ayan ben-
d.i mezkûru şerbetsin, sonra da biz bakalım.
Haci Hüseyin Efendi (Suriye) — îşi âya-
na göndermek lâzımgelmez.
Reis - - Efendi, işi şubeye havale ettik.
Orada bahsediniz. Artık bu bahsi geçelim mi
efendim.
Hey’et hu bahsi geçmeye muvafakat et­
mesiyle hab-i rahi okunmağa baklandı-
Reis ~ Otuz beşinci maddeye dair bir söz
geçmiştir. Karar vereceğimiz zaman re’ye ba­
karız.
Sebuh Efendi (İstanbul)-—Valilerin müd-
det-i gaybubetinde her kimi isterlerse vekil bı­
rakmaları müsteşar bulunan yerler için hak­
sızdır. Validen sonra en büyük memur müs­
- 108
C: 1
teşardır. Deniliyor ki, vali kendi mes’ul olaca.
ğı için vekâleti emin olduğu adama verecek.
Fakat müsteşarlar da devletçe emindir. Emin
değilse, vali Babıâliye yazıp tebdilini ister.
Birisi — Ben derim ki, Sebuh Efendi (Is.
tanbul) nin yanlışı var. Vali yerine kiıpi ve.
kil edeceğinde serbest kalırsa daha âlâ. Zira,
mutlaka müsteşarı vekil eder. Amma müste­
şarı da bir yere göndermek isterse o zaman
başkasını vekil etmeğe müktedir olabilmelidir.
Cevdet paşa hazretleri (dahiliye nazırı)—
Valinin yalnız bir zatı vekil bırakmaya mecbu­
riyeti idareyi tas’ib eder. Bu nizamlar tevsi-i
mezuniyet için yapılır. Valinin mezuniyetini
darlaştırmamak. Tabiîdir ki, ekseriya vekil,
yine müsteşar olur. Belki gizli bir işi vardır da
müsteşarı vekil bırakmıyacak ise, vali diğerini
vekil bırakmakta serbest kalmalıdır.
Nakkaş Efendi (Suriye) — Valinin tevkil
edeceği şahıs bir zata münhasır kalmamalı,
ihtimal ki müsteşarı da tevkil eder. Hem de
müsteşarın mücerred büyük olması şart değil­
dir. Müsteşar saniye mütemayizi olur da, defler,
dar ulâ evveli bulunur.
Sebuh Efendi (İstanbul) — Bu da vazife
nizamları gelirse o zaman bahsolunsun.
Nakkaş Efendi (Suriye) — Müsteşarla­
rın beyan-i vazifesi bu bende dokunmaz.
Yenişehirli Ahmed Efendi (İzm ir) — E-
fendim; valiler vilâyetin her tarafiyle meşgul o.
lacakları cihetle hangi memurların kâfi olacağı­
nı yine kendileri bilirler. Sözü uzatmak lâzım-
gelmez.
Sebuh Efendi (İstanbul) — Vali gaybube­
ti halinde mes’ul değildir. Bu bend vazife ni.
zamnamesinde bulunmak lâzımgelir. Orada
müzakere olunsun.,
Reis — Bunu burada bitirelim. İkinci kı­
raatte karar verelim. Zira söz artık zaid oldu.
Otuz sekizinci maddeye diyecek varmı ?
Rasim Bey (Edirne) — Mes’uliyet taad-
düd etmemek için tahsilât ve irsalâttan vali ve
sarfiyat ve hesa|>attan defterdarın mes’ul ol­
ması encümende kararlaştı.
Hamazasb Efendi makdle-i âtiyeyi irad
eyledi:
“Otuz sekizinci madde, ümur-i maliyyede
vali ve defterdarın müştereken memur ve me.
s’ul oldukları muharrer olduğundan, mademki
 1:14 2 nisan 1293/14 nisan 1877
ikisi de bir ümur-i mühimmede müştereken
mes’uldürler, valinin gaybubetinde defterdarın
vekâleti münasib görünmüyor. Çünkü, mahzur­
dan salim değildir. Defterdardan maada erkân-i
vilâyetten tensib edeceği zate tafviz-i emr.i ve­
kâlet eylemesi denilse daha iyi olmaz mı?
“Mutasarrıf ve muhasebecinin bu babda
olan mes’uliyeti taaddüd etmemek için tahsi-
lât ve irsalâttan mutasarrıf ve hesabattan mu.
hasebeci mes’ul olacakları münasib görülürse,
merkez-i vilâyetlerde dahi vali ve defterdarın
ümur-i maliyyece olan vazifeleri nizamen tefrik
ve tasrih olunduğu halde defterdarın vekâletin­
de dahi mahzur görünmüyor .Çünkü; yalnız vali­
nin ümur-i rnaliyyece valiye aid olacak vezaifini
hasbelvekâle müddet-i muvakkatede ifaya mec­
bur ve yalnız muddet.i vekâlette valİ5'’e aid olan
vezaif ile mes’uldür. Hususa ki^ valinin giya-
bında, emr.i vekâleti icra edecek zat hiç ol­
mazsa erkân-i vilâyetin mütehayyizanından ol­
ması elzemdir. Ve defterdar olacak zevat, işbu
evsafı cami bulunduklarından onların emr-i
vekâletleri de münasibdir.
Reis — İkinci müzakerede re’yine bakarız.
RasimBey (Edirne) — Mâliyeden bir me­
mur göndereceklerdi de encümende müzakere
olunacaktı.
Reis — (Yusuf paşa hazretlerine— Maüye
nazırı) Mâliyeden memur bugün gelsin efen­
dim.
Yusıü paşa hazretleri (Maliye nazırı) —
Pek iyi efendim.
İbrahim paşa hazretleri (Şûra.yi Dev­
let dahiliye dairesi ikinci reisi) — Bu i.
harede bir tashih lâzım geldi. Tayin olunacak­
tır yerine, olundu demeli. Zira nizam mevcuddur.
Salim Bey (Kastamoni) — Her vilâyette
mektubciya refakat eder bir evrak müdürü ile
ketebe, saire vardır. Nizamda ise buna dair sa­
rahat yok, tasrih etmelidir.
Reis — Yerleri gelecek. Maahaza zabto-
lunsun.
Yenişehirli Ahmed Efendi (İzm ir) — Ben
mektupcuya hiç lüzum görmem. Her yerde bir
muktedir adam vardır. Fazla masrafa vakti­
miz yok, tenkıh etmeli.
Nakkaş Efendi (Suriye) — Vakıa mükem­
mel memurlar vardır. Amma bir baş ister. Dü-
109
C: 1
mensiz gemi yürümediği gibi, başsız ketebede
olmaz.
Reis — Bu söz Ahmed Efendi (İzm ir) ye
cevab olmadı. Ahmed Efendi diyor ki: birer
başkâtib vardır.
Nakkaş Efendi (Suriye) — Bir mümeyyiz
ile iş görülmez.
Hudaverdi Efendi (İstanbul) — Ahmed
Efendi (İzm ir) nin pek hakkı vardır. Mümey­
yiz varken mektubcuya lüzum ne?..
Sebuh, Efendi (İstanbul) — Bahis maa.
şındadır. Mektubcu lâfzı kalsın. Büdce geldiği
zaman maaşını tenzil etmeli.
Rhis — Demek ki tarafeynin merami ma­
lûm oldu. Mektubcu İstanbuldan giden bir me­
murdur. Beş binden aşağı giderse hiç bir iş gö­
rülmez, fena olur. Yedi bin beş yüz bile olma­
lı. Mümeyyiz yerlidir., ne verilirse kanaat e-
der. Bunu isteyiniz, şunu istemeyiniz, diye söy­
lemiyorum. İşi biliniz de öyle bahsediniz, diyo­
rum.
Haöı Hüseyin Efendi (Suriye) — Nizamda,
vilâyet matbaaları için söylüyorum. Bu matbaa­
lar yalnız hükümetin evrakını basmayıp birer
de jurnal bassa, dahilî, haricî havadis yazsa.
Hamazasb Efendi makale'i âtiyeyi irad
eyledi:
“Mademki matbaa nezareti idare meclisi-
ne muhavvel gösteriliyor. Mektubcu ile defter­
darların üzerlerine bu husustan münferiden
vazife affeylemeğe hacet mesetmez. Çünkü,
matbaa varidat ve masarifatı devletin diğer
varidat ve masarifatına karışmayıp ayrıca ida­
re olunacaktır. Gerek umur-i tahririyyece ve
gerek umumr-i maliyyece olan vezaif-i müsta­
kille dahi tayin olunacak müdir-i mahsus üze­
rine bırakılsa, daha münasib görünür. Ve mü­
dür dahi yalnız meclis-i idareye karşı mes’ul
olsun. Çünkü; idarenin vazife-i müçtemiası tef­
rikan bir iki memur münferiden ihale olunsa,
işçe suûbeti intaç ve o idarenin tarakki-i hali
ne mani olacağına iştibah yoktur.
Rasim Bey (Edirne) — Matbaalarda hükü­
met için tab’ olunan evraka kaç kuruşluk kâ-
ğıd sarfolunuyor ise o mikdarda ücret-i tabiyye
alırlar. Bu üçret yine verilmek üzere matbaalar
bilmüzayede talibine ihale edilse.
Reis — Biz tanzim-i umur için müzayede­
leri kaldırmak istiyoruz. Böyle en mühim iş­
 I: '14 2 nisan 1^93/14 nisan 1Ö77
lerde matbaalardan bahsolunmaz. Bu esaslı
bir kanun lâyihasıdır. Bana kalırsa, şu matbaa
işini buradan çizivermeli.
Hey’et — Pek âlâ olur.
Nizamnamede nafıa, ziraa bahsi geldikte
âzadan birisi bunların suret-i İslahına dair gür
zel'bir lâyiha kıraet etmesiyle bunun suretle­
ri ihraç olunarak nezaretlerine gönderilmesi
kararlattı-
Manok Efendi (Haleb) — Bu ziraat müdür­
lerinin maiyetlerinde âzası en müteber zürra
ve tüccardan olmak üzere bir meclis teşkili lâ.
zımdır. Fahrî hizmet ederler.
Nafia memuriyetinin mülk-ü milletçe en mu­
tena olduğu cümlenin musaddakı bulunduğun­
dan bu babda tafislatiyle tasdiata hacet göre,
mem. Fakat, teessüf ile beyan edebilirim ki, işbu
madde vilâyet teşkilâtındanberi vilâyet kanu­
nunda yalnız hurufat-ı mevta hükmünde kal.
mış. Lâzımgelen memurlar tayin olunmamış ki
fihiyat ve icraatiyle semerat-i hasenesi görün­
sün. Filhakika, iptidalarında bazı mahallere ta­
yin olunmuş ise de, hayfâ ki muahharen lü­
zumsuz gösterilip kaldırılmış. Elyevm âlemin
hasedini isticIâb eden memleketimizin münbit
ve mahsûldarhğı bize ne faideyi mucib olur ki,
mahsulât.i vafiremizin bir mahalden diğer ma­
halle ihracat ve idhalâtma tariklerimiz mes-
duddur. Anadoluda öyle mahaller vardır ki, en
büyük şehirlere on, on iki saat mesafesi bulu­
nan kasabalar beyninde âdı şose tariklerimiz
bile olmadığından araba ile mürur ve ubur gay­
ri mümkün ve hayvanat arkasile nakli zarurî
bulunmakta ve anbarlar mahallinde es.
hab-i ziraatin hasılâtları bulunan za­
hireler anbarlarmda çürüyüp kalmak­
ta ve kendileri ise borç altında perişan olmakta­
dırlar. Şimdiye kadar bunlara ehemmiyet ve­
rilmediği cihetle ziraat ve felâhat ve ticaretten
memleketimiz matlûb veçhile terakki etmediği
ve bu yüzden memul ve muntazarımız olan ni­
ce nice servet-ü sâmandan mahrum kalındığı
runüma ve bu maddenin ehemmiyeti cümlenin
mukarr ve muterefi olduğundan bunun üzerine
yevm-i aharda mecliste mübahasa mi etmek
münasib görülür, yoksa merci-i mahsusuna ha­
valesiyle icra.i icabının talebiyle mi iktifa o-
lunur, meclisin re "yine havale buyurulması; vi­
lâyetlerde tayin olunacak nafia müdürlerinin
110 -
C: İ
taht-i riyasetlerinde bulunmak üzere meclis-i
idare-i vilâyetin intihabiyle bir kaç kişiden mü.
rekkeb bir meclis hey’eti dahi bulunsa münasib
olmaz mı?Her ne kadar idare-i umumİ5^e -i vi.
lâyetin fasl-i sanîsinin 46ıncı maddesinde, na­
fia ve ziraata dair mevaddın auver-i icraiyye.
sini rü’yet ve müzakeresi mecliB.i idare veza-
ifine munzam gösterilmiş ise de meclis-i idare­
lere atfiyle semere-i matlûbe hasıl olamayacağı
emsali delâletiyle müsbettir.
Reis — Bu kâğıdı almız, okuyunuz da o.
na göre bir şey yapınız. Kırk ikinci maddede
zabtiye ahvaline dair diyecek var mı?
ıRasim Bey (Edirne)* zabtiye kanununun
henüz kaleme alınmakta bulunduğunu beyan
ile, o kaleme alınıcaya kadar sancak ve vilâ~
yatta bulunacak zabitlerin tabur ağası ve alay
beyi diye tayin olunmaması encümenin karan
iktizasından olduğunu haber verdi ise de, bu
rey kabul olunmayıp alahalihi nizam ibka e-
dildi-
Reis — Meclis-i idarelerde âza-i tabîiyye ile
müntehabe bahsine diyecek var mı?
Rasim Bey (Edirne) — Sancak mecalis-i i-
daresi hakkmdaki müzakere, işbu vilâyet mec.
lisı-i idareleri hakkında carîdir.
Reis — Dahiliye nezaret-i celilesinden bir
mülâhaza var mı?
Cevdet paşa hazretleri (dahiliye nazırı) —
Meclis-i idarelerde devlet memurları bulunma­
yıp da yalnız âza.i müntahabe bulunursa o
halde bütün bütün ahali tarafından bir meclis
olmuş olur. Halbuki, devlet meclis-i idareleri
kendi ümurunu gördürmek için teşkil ediyor.
Niçin kendi memurlarını da koymasın. Hiç
müntahab âza olmasa bile devlet yine kendisine
bir meclis-i idare yapar. Meclis-i idarelerde
memurlar bulunmasın, demek hiç bir yakışık
almaz. Faraza, âza bulunmasın denilmiş olsa
belki o yakışık alırdı.
Reis — İşte, cevabımızı aldık ya. Sonra
be5uıimizde karar veririz.
Riza Efendi (Hudavendigâr) bervechi âti
bir makale irad eyledi:
“Vülât-i ızâmın, meclis-i idare.i vilâyet ri­
yasetinde bulunmalarının mahzuru kâffe-i de-
vaire ve vilâyetin her bir ümuruna nezaret-i kâ-
mileleri bulunduğu cihetle bittabîi meşguliyet­
leri ziyadeleşip, meclis-i idareye vakit ve zama.
 I: 14 2 nisan 1293/14 nisan 1877
niyle kudumlarına mani olacağı derkâr ve bu
sebeble mecliste rü’yet.i mesalüı, ve müzake-
rat-i evrak-ı mühimme kesb.i teehhür ederek
vaktile suver-i icraiyyesine ibtidar olunamama-
sına badi ve bundan tevellüd edecek ahval müs-
tagni-i arz-ü beyan bulunduğundan meclis-i i-
darenin riyaseti, yine valinin taht.i nezaretinde
olarak erkân-i vilâyetten bir zate tahvilinde
pek çok yüsr-ü sühuleti mucib olacağı mütalea
ve varid-i hatırdır.”
Reis — Pek güzel lâkırdı, §ayan-i müta.
leadır. Malûm olmak üzere bir sureti dahiliye
nezaret-i celilesine takdim olunsun.
Şeyh Bahaaddin Efendi (Bursa) — Şubede
müzakere edilsin.
Nakkaş Efendi (Suriye) “Kırk beşinci
maddede, vilâyet meclis-i idaresinde, haftada
iki gün içtima az olduğu”dermiyan edilip hef e -
f i meb’usan içinde idare âzalığı etmi§ olanla-
rın reyleri soruldukta, “bu mikdarm azlığına
ve çokluğu”;ıef dair bir hayli sözden sonra
pa hazretleri “lâkırdı uzamaması için bunun
kararı dahi şubelerde verilmesi”ni ve badema i-
rad edilecek makalelerin kaleme alınarak söz-
Uzamaması için kürsi-i hitabette §ifahen irad
edilmesini re’yeyledi- Bundan sonra meclis-i i~
darelerde memurların muhakemesinden ba§ka
ümuri- adliyyeye müdahale olunmıyacağı me­
selesine Rasim Bey (Edirne) nin ihtarı üzerine
“sırf ümur-i hükümete aid muhakeme.! memu­
rin” (/fye izah edilmesi tensib edilip; Nakkaş
Efendi (S u riy e ): “Meselâ bir mültezim ile hü­
kümet arasında tekevvün eden davaların dahi
bazı yerlerde mecalis-i idareler tarafından rüy’et
edildiği”n,i dermiyan eyledise de; Haşan Feh­
mi Efendi (İstanbul); “Nizamat-i cedide ıkti-
zasmca böyle eşhas ile hükümet arasındaki da­
vaların mahakim.i Umumiyyede ru’yet olunaca-
cevabını ita eyledi-
Yusuf paşa hazretleri (maliye nazırı) —
îdare meclislerinde defterdar, mektubcu ve sair
memurin bulunmasın, diyorlar. Demek oluyor
ki mecalisin vazifeleri anlaşılmamış. Kırk altın­
cı bendde buna dair sarahat vardır. Meclis-i i-
dareler mülkiye ve nafia ve sair bu makule ü-
mura bakacaklar. Hem de icra memuru olduk­
ları için o makule ümurun icrasına bakacak­
lar, icraya nezaret edecekler, yeniden bir şey
yapamıyacaklar. Şu halde asıl icra memurları
— 111 —
C: 1
olan memurin orada bulunmazlarsa nasıl olur?
Reis — Her işte bir âmir ile bir müsteşar
vardır. Hangi meclis olursa olsun, mafevkine
değil, küçüklere bile emir edemez. Meclisler
yalnız istişare mahallidir. O cihetle bir işi, şöyle
icra olunsa im diye, istişare eyledikleri zaman
o işin taallûk eylediği adam orada bulunmadığı
:halde müzakere edilmelidir. Âza-i kiramdan ba.
zıları valilerin dahi bulunmasını re’yeylediler.
Âzadan birisi daimî suretle veyahud her biri
münavebe ile riyaset etmesini re’yettiler.
Bu da bir güzel şeydir. Lâkin size yalnız haber
veriyorum; ben karışmam. Meclisler istişare
yeridir, dedim. Oralarda kaideten âmirler bu­
lunmaz. Hem zannım, bu müzakere artık bü­
yüdü.
Her taraftan ■— Evet, evet...
Reis — (Sözünde devamla) Yine bunlara
karar verilmedi. Müzakerenin neticesi olmak ü-
zere haber veriyorum.
Yusuf paşa hazretleri (maliye nazırı) —
Bu meclislerde mevcud olan nizamların suret.i
icrası müzakere olunacak. Yani defterdar han­
gi işe bakıp nasıl icra edecek, diye söyleşilecek.
Devlet demiş ki, bunun müzakeresi için de a-
haliden bir kaç kişi bulunsun. Şu halde, devle­
tin kendi işinde kendi memurları bulunmasın
demek olabilir mi ?
Reis — Beynimizde müzakere ederiz de
ikinci kıraatte kararını söyleşiriz.
Rasim Bey (Edirne) —■ Encümende dahi
karar verilmediği veçhile, meclisler muhasebeyi
tasdik edecekler. Mal memurları meclislerde
olursa kendi kendini tesdik etmiş olur.
İbrahim paşa hazretleri (Şûra-yi
Devlet dahiliye dairesi ikinci reisi) — Mec­
lis.! idarelere memurların hiç karışmaması ar-
zolunuyor. Geçen gün de demiştim ki bunlar
sırf devlet işi içindir. Parzedelim k i , vali ve me­
murin bulunmayş,cak. O halde, bir yolsuzluk o-
lursa, mes’uliyet kime raci olacak?
Reis — Meclislerin yapacağı şey karar de­
ğildir. Müzakeredir. İcradan yine vali mes’ul-
dür. Müzakere istişare demektir.
İbrahim paşa hazretleri (Şûra-yi
Devlet dahiliye dairesi ikinci reisi) — Pek
doğru. Lâkin âza valiy re’5nni verecek, icra e-
dip etmemekte mes’uliyet de sana aiddir diye­
cek. İşte bunda mantık yoktur.
 i: 14 2 nisan 1293/14 nisan 1877
Reis — Kabası budur ki, o mes’uldür.
Hûdaverdi Efendi (İstanbul) ■ — İdare mec­
lisi, devletin yed-i icrasıdır. Ahalinin hiç hak.
kı yoktur. Büsbütün hükümete aid bir şeydir.
Meclis kararının icrası valinin re’yine kalırsa
vali bir şey yapamaz.
Sebuh Efendi (İstanbul) — Âzanm gayrisi
bulunmak lâzımgelmez. Eğer meclis nizama
muga5Ûr bir şeye karar verirse onu ihtar
etsin.
Rasim Bey (Edirne) — Şimdiye îıadar
meclis-i idareler hem bir mahkeme hem de ida­
re suretinde idi. Usul-i muhakeme nizamı kale­
me alındı. Bundan sonra meclis-i idareler mah­
keme gibi hükmedemiyecek. Vazifesi vali ile
istişareden ibaret kalacak.Vali isterse icra e-
der, isterse etmez. Mes’uliyet yine valiye aiddir.
Haşan Fehmi Efendi (İstanbul) — Bu işe
şubede bakılacak. Vali reis olup olamıyacağı o
zaman anlaşılacak.
Nakkaş Efendi (Suriye) — Bu bahis pek
dekik bir maddedir. Münasib ise yalnız bunun i-
çin bir encümen olsun.
Hey’et — V ar ya.
Haşan Fehmi Efendi (İstanbul) — Madem-
nizamname-i dahilî hükmünce evvelâ encü­
meninde bakılacak, mademki encümenlerimiz
de vardır. Yeniden encümen lâzım değil gibi
mütalea ederim.
Yenişehirli zade Ahmed Efendi (İzmir) —
Vükelâ hazeratiyle maksadımız müttehiddir.
Ve müttehid olmalıyız. Her birimiz on, on iki
günlük yerlerden geldik. Şu mülke, şu devlete
hizmet için. Defterdarların valilerin meclislerde
bulunmalarından dolayı görülen mahzurları,
mazarratları açıp ortaya ko5nnali3az. Vükelâ
hazeratı da sözü açıp ortaya koymalı. Defter­
darların devlete ettiği hakareti, mazarratı, ziya­
nı ortaya koyarsak hayâ edilir. Bizim defterdar
hakkında gelen evrakı, Hurşid paşa hazretlerinin
zamanında yapılan evrakı istemeli, bakmalı,
îllâllah artık, bu defterdarların elinden, illâllah!
Bu söz meclisin hey et-i umumiyesi tara­
fından alkışlandı'
(* ) Basiret ve Müsavat gazetelerinde buraya
“Kemal.i tahsin ile” terkibi ilâve edildiği görülü­
yor. H. T. Us
- 112
G: 1
Birisi — Memurlar, hem hâkim, hem ıhüs-;
teşar olamazlar.
Nakkaş Efendi (Suriye) — Bir defterdar­
dan edilen şikâyet, umumun fenalığına raci ola­
maz. Devletin kapısı açıktır. Fenalarından şikâ­
yet olunur. Hepsi fena olamaz ya.
Bir çok sesler — Ekserisi, ekserisi.
Yusuf paşa hazretleri (maliye nazırı) —-
Efendi hazretleri İzmir defterdarından şikâyet
ediyorlar.Bir çok evrak geldi. Nazar-i dikkate a-
hndı. Halbuki edilen şikâyetler, hıristiyanlar-
dan bedel-i askerî tahsil olunmaması ve İkinci­
si de yirmi jullık bakayanın tahsil edilmemesi­
dir. Bunların ikisi de defterdarların işi değil­
dir. Bir de muhbir zuhur etti. Kendisini azlet­
tik. Muhbir ile muhakeme olacağım diyor. Hât­
tâ azlolmadan muhakeme istedi. Onu dinleme­
dik, belki memuriyet kuvvetiyle bir şey kaza­
nır diye azlettik. Tebrie-i zimmet ederse yine
istihdam olunur. Daha nerelerde böyle bir şey
varsa haber verilir.
Yenişehirli zade Ahmed Efendi (İz m ir )—
Nazır paşa hazretleri ya ifademizi anlamadılar,
veyahut anlamak istemediler. Deftar aleyhine
olan söz hâzineyi korumak içindi. Defterdar e-
fendinin zeman-i idaresinde sandık eminleri
zimmetinde yirmi bin lira para kaldı. Bir ada­
mın hapis ve tevkifine mazbata yaptılar, hapis
olunmadı. Herifi kaçırdılar ('“®‘').
(*:*) (Müsavat) gazetesinin 5 nisan 1293 sayı­
sında çılkan (Meclis-i Meb’usan zabtı) başlıklı bir
fıkra, bu zabta taallûk ediyor. Gazete diyor ki:
“Su hizmeti ifaya memur olan zatler uhdele­
rine ihale olunan hizmeti yani vazifeterini ya lâ.
yikiyle ifa etmemelerinden yahud bilmediğimiz
başka bir sebebden dolayı meclisin resmî zabıtla,
rında pek çok tahrifat ve nakayis görülüyor.
Ezcümle cumartesi günkü aleni içtima zabtı,
nın ekser mahallerinde pek çok noksanlar ve hu.
susiyle İzm ir defterdarı hakkında tekevvün eden
sözlerde pek çok tagyirat ve tahrifat görüldü. Ha­
cı Ahmed Efendi hazretlerinin aşar keyfiyetinden
beyan buyurduğu otuz bin altın büsbütün aralığa
atılıvermiş olduğunu kemüLi esefle gördük; yoksa
Hacı Ahmed Efendi hazretlerinin buyurdukları o.
tuz bin altının ehemmiyeti yok mudur?”
(Vakit) gazetesi müzakerenin bu kısmını,
524üncü sayısında şu suretle nakletmiştir:
M eb’uslardan bazıları m eclis.i idare riyasetle,
rinin valilerden alınması ve deftardarlar âzadan
mâdud olmayarak, meclîs müzakere ile re’ylerini
ba-mazbata beyan ederek, valiler bunun sudetJ
—
 1:14 2 nisan 1293/14 nisan 1877 C: 1

Reis — Bunu kâğıd üzerine koymalı.
TCırk yedinci maddeye diyecek var mı?
Hamazasb Efendi (Erzurum) — Bu mecli­
sin reisi kim olacak?
Reis — Encümende söyleşilir.
Vilâyet nizamnamesinin bu parçasını bitir­
dik. Gelecek içtimada alt tarafını okuyalım.
{Evvelce âzaya şubelerin işbaşı intihabı için
numaralar tevzi edilmişti) içtimaimiz bir aya
vardığından şubelerin yeni intihabı için numa-
1ar dağıtıldı. Birden on sekize kadar birinci, o-
tuz altıjgı kadarı ikinci, ve hakeza, şubeler için­
dir.
Bundan sonra saat yedide meclise hitam
verildi-

İcrasından mes'ııl olması re’yinde bulundu.
Bunun üzerihe Maliye nazırı devletlû Yusuf
paşa hazretleri meclis, i idarelerin suret-i icrayı
müzakere edeceklerinden bahs ile defterdarların
orada âza sıfatında bulunmaları lüzumunu dermi.
yan ettiler.
Müteakiben Izmirden Yenişehirli zade Haci
Ahmed efendi ruhsat isiteyerek kıyam ile:
“Vükelâ-i fiham hazeratiyle meb’usların mak­
sadı müttehiddir. Biz bir kaç yüz saatlik mahal­
lerden şedd.i rahi ederek buraya geldik. Maksadı,
mız şu mülkün saadet-i haline hizmet etmektir.
Her iki taraf malûmatını meydana koysun; lâkin
biz bildiğimiz şeyleri tamamiyle beyan edersek ha­
ya olunur. Defterdarların gördüğümüz sû-i isti-
malâtını söylersek yürekler acır; İzmir defterdarı, sad ise artık emval-i devlet.ü milleti muhafaza vü.
nın yaptığı fenalıklar hakkında bir senedir şikâ­
yetnameler gönderilir. O evralkı dahi istiyecegiz;
ne malûmat olduğunu da soracağız. Bunların mec­
lis,! idarede bulunmaları uyamaz.” dedi. Yusuf
paşa hazretleri (Maliye nazırı) buna cevaben:
“İzmir defterdarı hakkında bazı evrak geldiğini
ve nihayet bir muhbir zıihur. etmekle muhakeme
olmak üzere azledildiğini ve hattâ defterdar bilâ.
muhakemie azlolunmamasını taleb etmişse de me­
mur bulunduğu halde muhalkeme olunursa mahal­
lince bazı memurlarla uyuşabilmek ihtimaline da.
hi mahal kalmamak ve tebrie-i zimmet ederse di.
ger bir mahalle gönderilmek üzere azledildiği” ni rak, müzakere.i aleniyye hitampezir oldu.”
ve “şu hale nazaran bunlara bakılmayor sözü ka­
bul olunmayıp bakılmakta olduğu” nu ve “muha­
keme lüzurau”/m söyledi.
Hacı Ahmed Efendi cevabında ifadatj sabi,
kasıridan bazısını tekrar ile beraber:
:— Burada meclis-i idarede âzahk etmiş üç zat
vardır. Mal-i miriden zimmetine şu kadar bin lira
geçirdiği tebeyyün eden bir adamın mes’uliyeti
üç kere mazbata olundu; defterdar efendi hapis
bile etmiyerek, herif firar etti.
İlki sancakta bir kaç sandık emini zimmetin,
de devletin otuz bin lirası gitti. Ne varmış? var­
sın, gitsin] Falan yerde şu kadar para zayi olmuş.
Ne beis var? Varsın olsun! gibi bazı imalarla
“Defterdarların sû.i istimalâtı hadden aşıp mak-
cubundan ibaret olduğu”mı ve “buna hizmet ede­
cekleri” ni söylemesi üzerine mumaileyhin bu re’y
ve mütaleatı el çırpılarak umum h ey’et tarafından
tahsin olunarak, müteakiben Yusuf paşa hazretleri
(maliye nazırı) “Ne varsa dava edilmesi”nz ve
reis paşa hazretleri dahi “bu gibi şeyleri bir tara­
fa kaydederek ve evrakı taleb olunarak icabına
bakılmak lâzungeleceği”n; beyan etmekle Ahmed
Efendi dahi “işbu ifadatı hukuk-i devlet-ü mil­
lete dair mühim mevaddan olarak şahsî bir şey
olmadığı”nı ifade edip, bu cihetle nizamın o ben.
di müzakere.i mahsusa.\:ü âtiyeye talik oluna­

- 113
 6 (L D : 1 İÇTİM A: i

ec!ıs-ı meb us
1 29 3 = 18 7 7
Zabıt ceridesi

On beşinci inikad
2rebiulâhır 1294— 4 nisan 1293/16 nisan 1S77
PAZARTESİ

İÇİNDEKİLER
Sayıfa
1— Geçen zabtın hülâsası 116
2— Dahilî nizamname işleri 116
3— Müzakere edilen maddeler;
1— Belediye nizamnamesi 116-120
2— Arzuhaller 116,120
 On beşinci inikad*’’
2rebiulâhır 1294=4 nisan 1293/16 nisan 1877
PAZARTESİ
Reis: AH M ED VEFİK PAŞA
Hey’et’i MeVusan’ın bugünkü içtimai
devletlû Ahmed Vefik paşa hazretlerinin, taht-i
riyaset-i celilerinde küşad edilmiştir-
Reis — Bugünkü müzakere-i mah.susa,mız
saat dörtte ağıldı. Geçenki hülâsa-i zabtı dinle­
yelim.
Ramiz Efendi geçere içtimain hülâsari maz­
batasını kıraet eyledikte muvafık bulunmakla
kayd ve imza edildi-
Reis — Arzuhal cemiyeti her ay bir cedvel
yapacaktır. Arzuhaller nerelere havale edUmiş
ve hangilerine cevab gelmiş, cümlesini oraya
kaydedecektir. Nizamname-i dahilînin bir mad­
desine bir kelime ilâve olunacak idi. Şubede
yapıldı mı?
Bir kaç kişi — Hayır.
Reis “ Bugün bitecektir. Basmahaneye gi­
decektir. B ir kelime kalmasın.
Rupen Efendi (Edirne) — Kırk ikinci
madde kalmıştı.
Reis — îşte, o madde ikmal edilsin. Nizam­
namenin bakiyesini gelecek sene müzakere e-
deriz.
Astarcılar kethüdası Ahmed Efendi (İs­
tanbul) — Buna hangi şubede bakılacaktır.
Reis — Her şubede.
Rasim Bey (Edirne) — Şubelerden biri­
sine havale olunsun. Zira her birinden başka
başka birer kâğıd gelir ise iş karışır.
Reis — Evvelâ birinci şubede bakılsın, bir
§ey yazılsın. Sonra her şubeden sırasiyle görür­
ler. Belediye nizamnamesinin birinci kıraetine
başlanıyor. Hatıra gelenler mufassal ise kaydo­
lunsun. Muhtazar ise ifade edilir.
~ 1 16
Şeyh Bahaaddin Efendi (B u rsa) — Kanun-
name-i esaside memleketlerin birbirinden farkı
olmadığı gösteriliyor. Bu kanunun balâsında'
Dersaadete mahsus gibi görülüyor.
Seyyid Abdullah Efendi — Mademki îs-
tanbulun bilâd-i saireden farkı yoktur. O halde
bu kanun Dersaadete mahsus olsa bile sair yer­
lerde icra olunabilir.
Reis — Vilâyata nizamatı içinde Belediye
nizamı dahildir. Bu kanun da onun zeyli gibi
olacaktır. İstanbulun işi taşralara benzemez.
Müsavat kaidesinden hariç değil. İstanbulun
bazı mesalih-ı zaidesi vardır. B u da vilâyet ka­
nununa zeyl olacaktır. Bir kere birinci müzake­
reyi yapalım da vilâyat kanununa mugayir bir
şey görülürse kaydolunur.
Rasim Bey (Edirne) — İstanbul Belediye
kanunu bizim vilâyat kanununa zeyl olacak ise
İstanbulun dahi onlara tâbi olması lâzımgeliyor.
Birisi — Bugünkü içtimada dahiliye niza­
mı ile arzuhaller okunacağı yazılmış. Belediye
kanunnamesi yarınki müzakere-i âleniyyeye
bırakılmış.
Reis — Elvet, dahiliye nizamına bahane bu­
lundu. Bugün Belediye kanununun birinci mü­
zakeresine bakacağız. Kanunname lâfzından
name kalkacak.
Halil Efendi kanun lâyihasını okumağa
başladı-
Ahmed Hilmi Efendi (İstanbul)— ^îstanbu-
1uniI yirmi daireye taksimi biraz çoktur. Bir de
Üsküdar iskelesinden Çamhcaya giden tarikin
Takvim,! Vakayi, S. 1887.
 I: 15 4 nisan 1293/16 nisan 1877
bir tarafı Üsküdar ve diğer tarafı Beylerbey
dairesinde kalıyor. Halbuki bu cadde Üsküdara
aid oluyor. V e bir de Beylerbeyine ilhak olan I-
cadiye gibi mahaller Üsküdar menafiine müş.
terektir.
Reis — Menafii ne demek, anhyamadım.
Ahmed Hilmi Efendi (İstanbul)— Su yol­
ları ve lâğım ve saire gibi şeylerdir. Hüdane-
kerde îcadiyede bir harik zuhûr ederse, Beyler­
beyi uzaktır, mümkün olursa bunlarm birbirine
iltisakleri ve iltihakları münasib olur.
Reis — Daha.
Ahmed Hilmi Efendi — Bu dairelerin her
biri ayda yirmi bin kuruş masrafla olur. Şeh-
remanetinin senede yirmi bin kese iradı var.
Bu iradın beş bin kesesi Şehremanetinde kalıp
dairelere kalacak yalnız on beş bin kesedir.
Halbuki, bundan yüzde yirmi memurlara veri­
lecek olursa adam başına yüz elli kuruş düşer,
böyle idare gayri kabildir.
Reis — Ne yapmalı?
Ahmed Hilmi Efendi (İstanbul)-—Bunu ye­
di, sekiz idareye hasredersek idare mümkün
olur.
Reis — Beylerbeyinden Üsküdara çıka­
mayan memur Bulgurluya nasıl çıkar? Hadd-i
fasıl olan caddenin ahvali ne olacak? Başka
söz varsa söylensin, buna bence bir söz vardır
ki, mev’üd olan harita gelmediğinden haritaya
bakıp da ona göre lâkırdı edelim demektir.
Hey’et — Pek âlâ.
Reis — Üçüncü maddeye bir diyecek
var mı ?
Yusuf Ziya Efendi (K u d ü s )— Burada ce-
za-i nakdiye dair sarahat göremiyorum. Eksik
ziyade satanlardan alınacak ceza?
Seyyid Abdullah Efendi (Hicaz) — Fuka­
raya bakılacak diyor. Onlara saye-i şahanede
medar.i maaş tayin olunsa da dilenmeseler...
Reis — Âza-i kiram ne buyurur?
Astarcılar ketühdası Ahmed Efendi (İstan­
bul) — Bu nizam bitinceye kadar devlet tara­
fından bir şey bağlansa... Zira sokaklardan
geçilmiyor.
Reis — Buna başka türlü çare aramalı. îs-
tanbulda mevcud fukaranın beş yüz mislini
besliyecek varidat beş yüz yıldanberi tahsis o-
lunmuştur. Bunlar hüsn-i suretle bakılsa kâfi­
dir. Istanbulun şedid nizamı vardır. Saillik ya.
U7 -
C:1
saktır, cerrar olana hapis vardır, fakir olana
mahsus mahaller vardır. Bunu bir kâğıda koy­
malı, âza imza etmeli, icrasını istemeli.
Ahmed Hilmi Efendi (İstanbul) — Devlet
tarafından mansub reis deniliyor, halbuki âza
müntahab olacak. Hariçten gelen bir reis o da­
irenin ahvalini öğreninceye kadar hayli vakit
geçer. Bakılsa, yine o müntahab âzadan bir reis
olmalı.
Sadi Efendi (Haleb) — Buyurdukları doğ­
rudur .Bir daire için bu kadar mühendis, memur
çoktur.
Reis — Başka söz var mı? Yedinci madde­
ye denilecek var mı ?
Sadi Efendi (Haleb) — Şehremini ve Bele­
diye ayrı ayn yoktur. Memurları teksir ederler­
se iş görülmedikten başka tas’ib edilmiş olunur.
Bunlar bir suret-i sahihe-vü salimede olsa men
iş görülür, hem de tasarruf hasıl olur.
Reis — Bunlar ahalinin memurlandır, dev­
letin değildir. Mahalleh kendileri beyinlerinde
şu kadar kuruş veriyor. Bunlar mahallenin
hakkıdır. Şubelerde müzakere olunsun. Hâzine­
ye aid değildir. Hazine evvelki aldığı hasılât-ı
safiyeyi memleketliye terketmiştir. Onunla iş­
lerini yapacaklar.
Astarcılar ketühdası Ahmed Efendi (İs­
tanbul) — Efendim, diyecek çok var. Şubelerde
söyleşip ikinci müzakerede bakarız. Şimdi kıra-
etini biraz ileriye sürelim.
Reis — On dördüncü maddeye diyecek
var mı?
Memurin-i saire fazla olduğu gibi mektub-
çular da fazladır.
Reis — On altıncı maddeye denilecek var
mı ?..
Bahaaddin Efendi (Bursa) — Bu olmaz.
Taşralarda pek müşkilât çekiliyor.
Sadi Efendi (Haleb) — Eğer Belediye ise
bu surette ceza-i nakdi alınmaz da, devair-i sai-
reye de gitmez ise haysiyetine halel gelir. Bir
suret-i salimede alınmalı.
Reis — Zannım Belediyenin ceza-i nakdî al­
ması hüküm değildir. Nizamın cezasını icra de­
mektir. Âdeta mahsulün tahsili gibi. Parayı ve­
ren haksızlık görürse raahkeme-i iptidaiyyeye
gider. Kapısı açıktır. Belediyenin adamı nizamı
mucebihce parayı alır,
 f: 15 4 nisan 1293/16 nisan 1877
On dördüncü ve on sekizinci maddelere di­
yecek var mı?
Kozanlı Mustafa Efendi (A d a n a )— ^Efen­
dim bu nizamın taşraca lüzumunu göremem.
Diyorsunuz ki, Belediyenin parasını versin de,
sonra mafevkine şikâyet etsin. Taşrada fakir
fukara için bu güçtür. Ahali buna talibâne
muvafakat edemez.
Reis — Bazı yerlerde öyledir. Lâkin bazı
3'’erlerde ahali taleb ederler. Bakalım müzakere
olunsun da...
Astarcılar ketühdası Ahmed Efendi (İstan­
bul) — Efendim, nisbetinden ziyade maaşa ih.
tiyacı olan daireler esbab-i mucibe göstersin, de­
niliyor. Bu olmaz. Sonra hep esbab-i mucibe
gösterirler. Yine memurlar ve maaşlar dolar.
Evvelki fıkra kâfidir.
Hasılâtın zammı kadar olsun diye kat’î ol­
malı.
Reis — Mal ahalinin malı. Her esbab-i mu­
cibe üzerine malını zayi ettirmesin?
Ahmed Hilmi Efendi (İstanbul)— Yirmi al.
tıncı maddede evrak müdürü diyor, başkâtib de
olduktan sonra evrak müdürünün hiç lüzumu
yoktur.
Salim Efendi (Kastamoni) — Büâ-maaş
reis-i sani var iken daire-i Belediyelere muvaz­
zaf birer reis-i evvel hiç lâzım değil.
Reis — Bedava olursa, hiç bir daireye bir
işe yarar reis bulunamaz.
Salim Efendi (Kastamoni) — Eshab-i ha-
miyyetten bulunur, efendim.
Cabirî zade Nafi Efendi (Haieb) kürsH hi­
tabete çıkarak: "Evvelâ, bir taraftan masarifa-
tın kesretinden şikâyet edip durduğumuz bir za­
manda İstanbul yirmi daireye taksim ediliyor.
Bir de her daire-i belediye bir vilâyet gibi mu­
vazzaf bir reisi, muhasebecisi, başkâtibi, komi­
seri, mühendîs-i hususîsi, nazın, bilmem nesi o-
luyor. V e bunların maiyetlerinde lâyuadd me­
murin ve ketebeye lüzum gösteriliyor ve koca
bir bank gibi istikraz dahi akdedecektir. B u ka­
dar gürültü, hepimizin mültezemi olan kaide-i
tasarrufa pek mübayindir. Hele bunlara istikraz
için salâhiyet vermek akhmca hiç uyar şey değil
dir. Saniyen İstanbul şehri sair memalik-i şa­
haneden kanun-i esasî ıktızasınca cihet-i istis­
naîsi olmayacağından merkezleri büyük olan vi-
118—
C:1
lâyat şehirlerinde ne yapılırsa, İstanbul şehri o-
na kıyas ve tevfik olunur.
“Vilâyet beledî nizamnamesi gelsin de
onun müzakeresini edelim ve ondan sonra İs­
tanbul için şaz bir kaide ittihazına lüzum gö­
rülürse, ondan sonra İstanbul için şaz olarak
bir iki bend ilâve eyliyelim.” dedi-
Birisi — Bu dairelerin varidatı nereden?
Reis — Dedik. Devlet bir takım vari­
dat-! sabıkayı bunlara terketmiş. ı
Salim (Kastamoni) — Altmış ikinci mad­
dede buna dair sarahat vardır. Hasılatını gös­
teriyor.
Rasim Bey (Edirne) — Kanun umumî ol­
mak iktiza eder. Belediye kanunu da umum ü-,
zerre kaleme alınmak iktiza eder. Belediye dai­
releri falân, sonra hep ahali tarafından taksim
edilmeli. Biz müzakere edeceğimiz kanunu u-
mumiyet üzere suretinde esaslar üzerine müza­
kere etmeliyiz.
R:eis — îkinci kere olarak söylüyorum ki,
umumî olan kanuna bu zeyl olacaktır. B u kanun
İstanbul daire-i belediyyesinin zevaidini havi o-
lacaktır.
Bahaeddin Efendi (Bursa) ■
— İstanbul 1
daire-i belediyyelerinin umumî intihabı vilâyet
meclis-i umumîleri intihabı demektir.
Reis — Meclis-i Beledî Mecli-i Umumî
değildir.
Sebuh Efendi (İstanbul) — Buna kanun­
name denilmiş, nizam denilse...
Reis — Kanunname lâfzını çizdik; baka­
lım, mülâhaza edelim.
Kırkıncı maddeye diyecek var mı?
Haşan Fehmi Efendi (İstanbul) — Taksı-
rath müflis olanların intihaba adem-i kabülü-
nü haber veriyor. Kanunen müflis üç türlüdür: 1
Birincisi hakikî müflis, İkincisi hüekâr müflis,
m
üçüncüsü de taksırath müflistir. Nizamın gidi­
şine göre iki evvelkisi müstesna tutulup iş yal­
nız taksırath müflise hasrediliyor. Al-el-ıtlâk
müflis demeli. Müflis borsalara giremediği, hiç
bir iş göremediği gibi memleketinin işini gör­
mek demek olan bu şerefli işe dahi grmemeli.
Halkın parasını yemiş olan adam nasıl olur da
Belediyeye girebilir ?
Sebuh Efendi (İstanbul) — Ben de bu
re’ydeyim. Yalnız müflis demeli veyahud iade-i
itibar etmemiş diye kaydetmeli.
 I: 15 4 nisan 1293/16 nisan 1877 C:1

Manok Karaca Efendi (H aleb) — Bir se­ re olundu, tâ ki işin içine hükümet nüfuzu gir­
ne cünha ile mahkûm olanar da kabul olunma­ mesin...
yacaktır, diyor. Üzerinden dört beş sene geçip Altmış ikinci maddede dairelerin varida~
de hüsn.i hali sübut bulur ise yine kabul edilse.. tı sayıldığı sırada okturuva namiyle yad edilen
Bir de İstanbul ahalisi medreselere girmiş, mü- bir nevi irtdm ne olduğu anlaşılartvaması mUr
temeddin ve söz anlar olduklarından onlar için lâbesesiyle siiâl edildi
müddet-i intihab yirmi beş yaşından yukarı ol­ Reis — Bizim eski bildiğimiz rüsum-i ihti-
mayıp, yirmi bir yaşında olanlar haklı olsunlar. sabiyye demek. Bu lâfzı söylemek zürefaya güç
Birisi — Hille-i iflâs cinayetten maduddur. geldiğinden adına “okturuva” diyorlar.
Cinayet erbabı olanlar ise zaten kabul olun­ Seyyid Abdullah Efendi (Hicaz) — Bari bu
mayacaklar. tâbir Türkî olsa da anlasak.
Ahmed Hilmi Efendi (İstanbul) — Taksi- Bundan sonra, natent rüsumu ne demek
rath müflis kabul olunmadıktan sonra, öteki­ olduğu bazı âza meyanında söylenmiş ise de
lerin de kabul olunmaması evlâ bit-tarikdır. yine bazıları bunun esnaf tezkeresi olduğu nu
Bunun için nizamı tashihe lüzum görmem. ityan eylediler-
Reis — Bu insan deryası içinde bu zahmet­ Meb'usandan birisi; îstanbulun yirmi dai­
lere ne hacet, müflis girmesin, reye inkısamı tezyid-i masarifi mucib olacağı
Astarcılar ketühdası Ahmed Efendi (İstan­ cihetle biraz daha tâdili hakkında mukaddemce
bul) — Emval-i miriyyeden para yemiş olan­ dermiyan edilen fikri tey’id eyledi-
lar Ha girmesin, efendim. Reis — Buna demincek cevab verildi. Be­
Reis — Onlar kabahatli değil, canidir. Va- nim borcum doğruyu söylemektir. İstanbul yir­
cib-ül-katlin kardeşleri demek... mi ıdaire ile de olamaz. Yakında otuz daire ol­
Manok Karaca Efendi (Haleb) — Bazı ması için düşünülecek. Her daire içinde yüz bin­
mecburiyet tahtında iflâs olur ki, müflisin elin­ den mütecaviz nüfus var. devlet altıncı daireye
de değildir. Kazaya uğramak, falân gibi. Eğer -.on yedi müntehab adam koydu. İçinden üç tane­
bunlar hukuk-ı medeniyyeden mahrum edilir, sini hüsn-i idareye müktedir bulamadı. Bu iş
lerse, biçareye daha ziyade fenalık gelir. Bun- pek de tamamiyle bize aid değildir. İlerde İs­
la.ra biraz meydan verelim ki yine namuslu a- tanbul memurları bunu isterlerse değiştirsin­
damlar sırasına geçmeye muktedir olsunlar. ler, azaltsınlar. Amma, bunu şöyle düşününüz
Haşan Fehmi Efendi (İstanbul) — îade-i ki, her daireye devlet kendisinin en muktedir
itibar eden müflislerin kabul olunmaması de­ adamlarından birisini vermezse bir iş yapıla­
miyor. îade-i itibar etmiş olmayanlar dahil ol­ maz. Eski köprüden Dolmabahçeye kadar bir
mayacak diyor. Hâlâ müflis ise onun öyle bir daire olmuş. Ben, bunu idare edecek pehlivan
mecliste bulunmasını tecviz etmemelidir. Bu isterim. Benim re’yime kalırsa, yirmi daireye
kadarcık manevî bir mücazat görsünler ki iş­ inkisamı az olmuştur. Bunlar tecrübe ile biline­
lerine dikkat ederek şunun bunun malını ye­ cek, tecrübe ile yapılacak şeylerdir. Bunlar için­
mesinler. de yalnız iki daire vardır ki hüsn-i idaresi ko­
Bir Kaç Ses — Alâ, alâ.. laycadır. Onlar dahi Tarabya ile Yeniköydür.
Rasim Bey (Edirne) — Bu belediye inti- Çünkü kendi işlerini kendileri görecek... B ir şe­
habları encümende müzakere olundu idi. Her yi bilip de söylemeli. Kasımpaşanm fukara ma­
mahalle ve karye meclisleri intihab edeceklerdi. halleleri var. Beyoğlunda dakikası beş liraya
Sonra, belediye âzası için umum ahaliyi topla­ verilen dükkânlar ile bunların münasebeti ne­
mak derecesindeki suubetten kurtulmak için dir? Onlar gaz isterler, bunlar kaz bile bula­
bunları da ihtiyar meclisleri icra etse. mazlar. Benim bildiğim budur.
Rsis — B u iki kat intihab kaide.i muzırra-i Bir Kaç Ses — Münasib, münasib...
makduhasını göstermek demektir. Astarcılar ketühdası Ahmed Efendi (İstan­
Rasim Bey (Edirne) — Kırk üçüncü mad­ bul) — Burada bir çok vergiler sayılıyor ki, ye­
dedeki encümene riyaset maddesinde de kendi ni şeylerdir. Bunların cümlesi bir yerde toplan-
içlerinden reis intihab etseler diye yine müzake­ sa,hesab olunsa da verenler vereceğini, alanlar

119
 i: 15 4 nisan 1293/16 nisan 1877
alacağım bilse. Yetmiş beş türlü memur halkın
yakasına sarılmasa.
Reis — Bir kere verenlerden sorunuz.
Salim Efendi (Kastamoni) — Kantar ve
esnaf rüsumu burada daire-i belediyyeye idhal
edilmiş. Taşralarda mâliyeye aiddir.
Reis — Bu şeyleri yapanlar bilir. Elbette
danışmışlardır. Yeni tahrirden sonra bazı ma-
hallerd emüteferrik olarak alınan otuz kalem
vergiyi devlet terk etti sırada ahaliye ilân edil­
di. Bunlardan hangisini isterseniz ibka ederek,
memleketinizin tathirine sarfediniz. Bu hası-
lât, bazı en ufak kazalarda yüz elU bin kuruş
oluyor.
Manok Efend (Haleb) — Emlâk vergisin­
den daireye olan borcunu vaktinde veremiyen-
lerin kefil göstermeleri altmış üçüncü madde­
de beyan olunuyor. Eğer vakt-i muayyeninde
teklif olunurda, üç defa resmî pusla gönderi­
lerek gelmezse polis tarafından eşyası satılıp
sairlerine ibret olmak için deyni istifa olunsun.
Muhakemeyi gitmek için vakit kazanmayı vesi­
le edinenler bundan korkarlar parayı vaktiyle
getirirler. Ve illâ tahsilât teraküm eder, bakaya
çoğalır, müşkilât hasıl olur. Avrupada dahi bu
usule riayet olunur.
Sebuh Efendi (İstanbul) — Memurinden
ise maaşlarından kat’olunacak, diyor. Fakat ek­
seriya ecnebiler de var. Yazılan şeyler umuma
raci olmalı. Böyle bir kayıd ecnebiler hakkında
olamazsa, yerliler hakkında da olmamalı.
Reis — Hele bir kere müzakere ediniz.
Bazı arzuhaller var. Onlara da bakalım.
Bundan sonra, on dört kıt’a arzuhal ve
-1 2 0 -
C:1
kararları okunup saat sekiz buçukta yine içti­
ma edilmek karariyle saat altıda meclise hitam
verildi-
İkinci Celse
Saat sekizbuçukta meclis tekrar içtima ey­
ledikte belediye kanunu hakkında Şûraryi
D evlet Tanzimat dairesinin lâyihasiyle Şûraryi
mezkûr hey’et-i umumiyyesinin mazbatası ta-
mamiyle okunup dinlendi-
Reis — Bu lâyihadan evvelce beyan olunan
şüphelerin birazı hallolundu. Her dairede def­
teri açılmalı. Nüfus kaydında velâdet ve vefe-
yatı oraya kaydetmeli. Muamelâtını daima yü-
rütmeli. Tahrir demek, bu demektir. Bu bab-
da mezheb ihtilâfı aslâ mani değildir, işi o de­
receye götürmeli ki bir adamın davası olursa
ismi tahrir defterinde mukayyed olduğunu is-
bat etmeğe mecbur edilmeli, böyle olmazsa
matlûb hasıl olmaz. Bir kaç yerlerde binlerce
kese masraf edilerek tahrir edilmiş, yine olma­
mış. Anadoluda, Bolu sancağında ben kendim
gördüm ki tahrir ile nüfus-i mevcude arasında
on dört bin nüfus tehalüf var.
Fukara ve mazlûmin arzuhalleri gelmiş.
Bundan sonra, bir kaç arzuhal daha okun­
du ve patent rüsumu ne olacağına dair vuku-
bulan süâl üzerine Reis Paşa hazretleri bunun
esnaf tezkeresi demek olduğunu tekrar ile o~
nun mahsusun bir büyük kanunu olduğunu ha­
ber verdi ve işbu salı günkü müzakeren â len iy
yede vilâyat kanunu okunacağı haber verile­
rek ikinci içtimaa da nihayet verildi-
 DEVRE: 1 CİLD: 1 İÇTİM A: 1

i
Meclis-i meb’usan
1293=1877
Zabıt Ceridesi

On altıncı inikad
3 rebiulâhır 1294=5 nisan 1293/17 nisan 1877
SALI

İÇİNDEKİLER
Sayıfa
1— Müzakere edilen maddeler:
1— Vilâyat nizamnamesi 122-129
 On altıncı inikad*(*)’*
3 rebiulâhır 1294— .5 nisan 1293/17 nisan 1877
SALI
Reis: AHMED VEFİK PAŞA
M e b ’usan’ın bugünkü içtimai dev~
letlü Ahmed Vefik paşa hazretleririin, ta h fi ri-
yaset~i celilelerinde kü§ad edilmiştir’
Reis — Bugünkü müzakere-i âleniyyemiz
saat dörtte bed’etti.
Geçende başladığımız vüâyet nizamname­
sinin alt tarafı okunsun.
Fasl-i rabide kırk dokuzuncu madde
san Fehmi Efendi (İstanbul) tarafından kıraet
olundu-
Reis — Bunun hakkında encümenin bir
mülâhazası var mı?
Haci Vasii Efendi (Cezair.i Bahrisefid) —
V ar efendim.
Reis — Buyrun.
Vasi! Efendi (Cözair-i Bahrisefid) rnakale-i
âtiyeyi irad eder:
“Vilâyet nizamnamesinin kırk üçüncü ben­
di ahkâmı hususunda bir re’y beyan edeceğim.
Müslim, gayri müslim hakkında hey’et-i mecli­
simizde defeatle müzakere olundu ise de bu
mes’ele üzerine bir kısa nümune göstereceğim.
Cezair-i Bahrisefid vilâyeti merkezi olan Rados
ceziresine mülhak adalardan Meyis kazasında
müslim yirmi beş hane mikdarı ve gayri müs­
lim iki bin haneye karib olub bu kazânın idare
meclisine müslimden iki ve gayri müslimden da­
hi iki âza tayni münasib midir? Ve Rados kar­
şısında olup Menteşeye mülhak olan Köyceğiz
kazasında dört bine karib müslim hanesi ve yir­
mi beş kadar gayri müslim hanesi olup, bu ka-
zâda dahi âzaların yine nısfı müslim ve diğer
nısfı gayri müslim olmak münasib midir? Bu
mes’eleye tâdil yolunda, hatırıma gelen re’yim
- 122
kabul olunursa budur ki vilâyet ve sancaklar
ve kazalar meclis-i idarelerine tayin olunacak
âzalara bir adet dahi zamolunsa ve bu zamolu-
nacak âza, müslim ve gayri müslim hangisinin
nüfusu çok ise o taraftan zammolunsa, iki taraf­
tan hiç birisinin itirazlarına mahal kalmaz za-
nederim.”
Reis — Buna cevab yok mu?
Ali Naki (Yanya) — Bunda ahalinin bir
medhali yoktur. Bu efkârda kalanlar üç beş ki­
şiden ibaret olduğundan ekseriyete müracaat
edilmelidir.
Vasii Efendi (Cezair-i Bahrisefid) — Bu
buna cevab olamaz.
I^eis — Eski lâkırdı, buna cevab olmadı.
Birisi — Müslim ve gayri müslim lâkırdı­
sı olmasın da, cümlemize Osmanh denilsin.
Birisi — Kanun-i esasinin defeat ile bu
mecliste müzakeresi cereyan etti. Buna bir ce­
vab iktiza etmez. Müslim ve gayri müslim tâbi­
ri yine kalsın. i
Yaver Efendi (Bosna) Makale-i âtiyeyi
irad eyledi:
“Vilâyet nizamnamesinin . . . (^’=*) madde
sinde intihab-i âza hususunda olan bazı tâbira-
tm kanun-i esasiye lâfzen mübayeneti vardır
iddiasiyle hey’eti meşgul gördüğüm cihetle, bir
kaç söz söylemeye macbur oldum. Bu kanun-i
adaletmeşhun her sınıf tebea-i hazret-i padişa-
hîyi bir kelime-i vahide ile müttehid etmiş ve
ahkam-i celilesinden her sınıfın mütesaviyen
(* ) Takvim.! Vakayi S. 1888.
( * * ) Ele geçirilebil'en bütün zabıtlarda burası a.
çık bırakılmıştır. H. T. Us.
 i: 16 5 nisan 1293/17 nisan 1877
müstefid olmasını emreylemiş olduğundan bu­
: 'f I' nun müteferriatı olan kavanin ve nizamat lâyi­
haları dahi kanun-i mezkûrun bitamamiha ic-
ra-i ahkâmını mutazammın olmak ve âtide mel
huz olan her nevi mahazir ve kil-ü kali dafi bu­
lunmak üzere kaleme alınmış olduğu edna mü-
talea ile malûm olur. Her ne kadar sıfat-ı ta-
biyyet haysiyetiyle hıristiyan arkadaşlarımız i-
le kanun-i esası hükmünce müttelıid olmuş ve
inşaallah-i taalâ bunun teşekkürünü bil-itti-
had ibrazını sahiben arzu eylediğimiz ıslâhata
muvaffakiyetle ifa edeceğimiz derkâr bulun­
muş ise de mezhebce ittihadımız her bir sınıfın
efkârına tevafük etmiyeceği cihetle kabil ola­
mayacağından ve memalik-i mahruse-i hazret-i
padişahînin her cihetinde her sınıf tebea-i Os-
maniyye bulunduğundan şimdi intihab-i âza hu­
susunda nizamname-i mezkûrde tasrilı olundu­
ğu veçhile sunuf-i muktazaye mikdar-i muay­
yen üzere gösterilmemiş olsa bazı mahallerde
İslâm ve bazı yerlerde hıristiyan âza intihab o-
lunmamak gibi haller vukuu melhuz olarak bu
suret ise hasb-el-cehale umum tebea-i Osmaniy-
ye beyninde bürüdeti istilzam edeceği gibi hük.
m-i kanun iktizasından olan müsavat kazıyye-i
mühimmesine dahi mugayir olacağından şu
dekaike umumun nazar-i dikkatini celb ve da­
vet ile beraber böyle beyhude şeylerle bu kıy­
metli vaktimizin kaybedilmemesini bütün arka­
daşlardan rica ederim.
Birisi — Rühsat isterim.
Reis — B uyrun..
Meb’us — Nısfı müslim ve nısfı gayr-i müs-
lim tâbiri umumca kabul olunduğundan bir ke­
re ekseriyete müracaat edilmelidir.
Reis — Efendim, bu mes’eleyi kat’etmek
üzere ekseriyete koymalı.
Hey’et — Koyalım.
Kantarcı Efendi (Y an ya), makale-i âti-
yeyi irad eyledi;
“Müslim ve gayr-i müslim mes’elesi hallo­
lunmak üzere ekseriyete müracaat olunamaz.
Çünkü kimimiz bu tefrik kanun-i esasiye mu­
gayirdir der ve kimimiz mugayir değildir deriz.
Bu halde kanun-i esasinin yüz on dördüncü
maddesi ahkâmınca bu kanunu tefrika âyan
meclisinin salâhiyeti vardır. Bunun için bu
madde ekseriyete konulmayıp, meclis-i âyana
havale olunmasını teklif ederim. Vilâyet maarif
123
C: 1
meclislerinin vazifesi neden ibaret olacağı işbu
kanunnamede beyan olunamayacağından bu
meclisin teşkiline dair olan 47 ve 48 inci mad­
deler müzakeresinin şimdilik tehirini teklif e-
derim.
Reis — Bundan ekseriyetsiz bir iş çıkmaz.
Bu re’y ile tamam oldu. Artık müzakere olun­
mamak üzere karar verildi.
Hey’et — Karar verildi.
Ellinci madde kıraet olunur-
Reis — Encümenin buna bir cevabı var
mı?..
Rasim Bey (Edim e) — V a r efendim.
Reis — B ir şey ilâve etmek mi istersiniz?..
Rasim Bey (Edim e) — Kırk günü tecavüz
etmiyecektir, ibaresi yerine kırk gün olacaktır.
Desek iyi, olmaz mı?
' Nakkaş Efendi (Suriye) — Valinin müna-
sib göreceği zaman ve mahalde olsa; ya mer-
kez-i vilâyette veya diğer bir sancakta.
Reis — Cevab var mı? Burasını tekrar be­
yan edelim.
Karaca Manok Efendi (Haleb) — Valinin
re’yine havale mahzurdan salim olamaz.
Reis — Bunlar kaza ile konmuş şeyler de­
ğildir. Malûmat ile yazılmıştır.
Hudaverdi Ohannes Efendi (İstanbul) —
Bendeniz, valinin re’yine havale olunsun derim.
Meclis-i umumî mutlaka senede bir kere tecem-
mü etmek üzere valinin yerine bırakalım.
Nafi Efendi (Haleb) — Ben de bu re’yde-
yim.
Reis — Bu kanundur. Söylediğiniz hep
yanlıştır.
Birisi — Nakkaş Efendi demek ister
ki, meclisin merkez-i vilâyete hasri, işi
tas’ıb eder. Çünkü Berattan Şama gitmek suu-
betli olur. Halbuki saye-i şahanede demiryolları
var ve yapılmaktadır. Bu gibi suubet ortadan
kalkar.
Reis — Bunlar boştur. Biz nizam yapmıyo­
ruz, bu kanundur, esasdır, esası böyledir. Yine
düşününüz.
Devletlû Kadri paşa hazretleri (Şûra-yi
Devlet reisi) — Makam ve zaman muayyen ol­
malıdır. Merkez-i vilâyette olmalıdır.
Nufel Efendi (Suriye) — Burada müddet
tayin olunmuş, zaman tayin olunmamış.
Reis — Bizim yaptığımız kanundur, nizam-
—
 16 5 nisan 1293/17 nisan 1877
namesi gelecek. §imdi meclisin kmk günden zi­
yade olmaması matlûbdür. Kabul edelim mi, bu
veçhile zamanı da tayin olunur.
Hey’et — Kabul edelim.
Reis — Buna başka bir söz var mı?
Hey’et — Hayır.
Elli birinci madde okundu-
Simon Efendi (Konya) hihistizan makalen
âtiyeyi irad eyler:
“Vilâyetlerde bulunan büyük ve küçük bâ­
zı memurlar hakkında gerek ahali tarafından
ba-mahzar ve gerek şahs-i vahid veya bir kaç
kimse tarafından ba-arzuhal vuku bulan şikâ­
yetler, doğrudan doğruya kendilerinden istilâm
olunmakta idüğinden tebrie eyledikten başka a-
leyhinde iştikâ edenlere pek çok hakaret etmek­
te oldukları için zavallı ahali memurinin muga-
yir-i nizam örf ve keyf üzere olan hareketleri­
ni beyan ve iştikâya cesaret edemeyip devleti­
mizin âmâl ve efkâri veçhile İslâhat dahi tama-
mUe icra olunamayor.Ve efkâr.i devlet ise müs­
takil OsmanlIların refah-i halleri olup bu da yal­
nız memurinin ıslâhma menut idiğinden ba­
dema memurin hakkında olan şikâyetler, me­
murinden süâl olunmayıp vilâyetlerde daimî bu­
lunmak üzere meclis-i umumînin bir encümeni
bulunarak memurin için olan şikâyetler oraya
istilâm ve havale olunmalıdır. V e senede bir ke­
re içtima edecek meclis-i umumîler meb’usan’ın
içtimaından iki mah evvelce tecemmü edip mu-
gayir-i nizam hal ve hareketlerde bulunan
memurin ile dirayet ve liyakatsizlikleri anlaşı­
lan memurlar hakkında izahlıca lâyihalar tan­
zim edip gelecek meb’uslara teslimen irsal ve
meb’uslar dahi şikâyet olunan memurlar hak­
kında ahzedebildikleri malûmat-i sahihayı ba-
takrir lâyihalara leff ile makam-i riyasete tak­
dim edip tedkik için şubelerden intihab oluna­
cak encümene re’ylerini beyan eder bir kıt’a
mazbata ile meb’usan hey’et-i umumîsinde kı-
raet olundukta iştikâ olunanlar azline ekseri­
yetle karar verUdiği halde Babıâlîye bildirile­
rek Babıâlîden dahi arzolunmalıdır. Ve şayed
şikâyet olunan maddeler irtîkâb gibi ve sair a-
ğırca bir cinayet kabilinden ise iltimastan ârî
bulunmak ve herkes bildiğini serbestçe beyana
cesaretleri olmak üzere evvel memurin azlonup
badema istinafı caiz olmamak şartiyle meclis-i
umumî encümenleri hazır bulundukları halde
- 124
C: 1
divan-i temyizlerde alenî surette tahkikatları
biHcra tebeyyün eylediği halde nizamen hük-
molunacak cezayı çektikden başka fi-maba’d
memuriyetlerde kullanılmamak bi iştibahdır. Ve
eğer tebrie ederlerse başka bir mahalle derakab
tayin olunmalıdırlar. Bu babda re’y-i âcizamen-
ce vilâyet meclis-i umumîlerine bu yolda mezu­
niyet ita olunursa ol vakit memurin üeride vu­
ku bulacak muameleyi hesab ederek daimî havf
edip mugayir-i nizam su-i muameleye cesaret e-
demeyeceklerinden emval ve ahali memurinin şu
su-i hareketinden halâs olur memulündeyim.
Şu halde, daha münasebeti! bir tedbir ve mua­
mele mümkün ise ifade olunmasını hey’et-i
meb’usandan rica ederim.Zira, efkâr-i âcizanem
bazı memurinin su-i hareketlerinden âzâde
olunmaktır.
Reis — Bunun cevabı bir kaç yere dokun­
du. Ben ki meclisin reisiyim, birinci bana do­
kundu. İkincisi kanun hey’ete böyle bir tek­
lif ile olmaz. Ona da kanun hey’eti cevab versin.
Mahmud Efendi (Mamuret-ül-âziz) — Müş­
tekiler için bab-ı âdalet her vakit meftuhdur.
Reis — Devletin usûlü, kanunu var; teklif
ile ona dokunulmaz.
Başka kim var?
Birisi — Öyle bir fenalık zuhur ederse?
Reis — Bizim nizamnamemiz ne diyor?
Arzuhal verecek, Meb’usân’ın işini bu kanuna
kanştırırsak makul olur mu, olmazmı?
Hey’et — Olmaz.
Nufel Efendi (Suriye) — Bu ruhsat kâfi­
dir. Nizamın meclis-i umumîye verdiği salâhi­
yet kifayet eder.
Reis — Cevab var mı?
Simonaki Efendi (Konya) — Bendeniz bu­
ranın şerhini isterim.
Reis — Mugayir-i kanundur. İsterseniz bir
kaç kere daha okunur.
Hamazasb Efendi (Erzurum ) makalen â-
tiyeyi irad eder:
“Mustağni-i beyan olduğu üzere türuk ve
muabirin tesviyesi ticaret ve felâhatin teshili,
maarif-i umumiyye ve terbiyenin intişarı gibi
mevadd-i mutenayı müzakere ve mütalea etmek
meclis-i umumînin vezaifi cümlesindendir. A n­
cak, meclis-i umumî beyan-i re’ye memur olup
bunun icrası hükûmet-i seniyyeye aid olacağın­
dan meclis-i umumînin müzakeresine aid oldu-
 1:16 5 nisan 1293/17 nisan 1877
ğu hususatm karannı mutazammın olan maz-
batalann mündericatı valinin mezuniyeti dahi­
linde ise kendisi icra eder, değil se merkez-i hü-
kûmet-i seniyyeye arzedip alacağı emir üzeri­
ne vaz’olunacağı elli dördüncü maddesi iktiza­
sından bulunmuştur. Bu ise bir suretle meclis-i
umumînin vezaifini mahdud etmek demek olu­
yor. Çünkü, emsali delâletiyle müsbet olduğu ü-
zepe evailde vilâyetlerde içtima eden meclis-i u-
mumîde menafi-i umumiyyeyi müstevcib hayli­
ce müzakerat ve mütaleat sebkat ederek
icraatı valiye ba-mazbata beyan olun-
lunmuş ise de füliyatı görülmemiş ve icra-
atınca olan ma’dudiyet bundan neş’et etmiş, şöy-
icrası için bir mikdar akçanın sarfı iktiza edece­
ğinden ve bu ise valinin mezuniyeti dahilinde
olmadığından hükümetli senij^eye istizan-i
ke5rfiyyet eylemiş ve her nasılsa müsaade olun­
madığından meclis-i umumînin içtima ve müza-
keratı keen-lem-yekün hükmünde kalarak fai-
deyi müstevcib olamamış ve bundan dahi mat-
lûb ve muntazar olan semerat görülmemiş. Em­
sali tecrübeler ve reviş-i ahvale nazaran meclis-i
umumînin vezaifinde bunu dahi ilâve etmek
münasib gibi mütalea olunur. §öyle ki, vilâ­
yetçe turuk ve muabirin tesviyesiyle hüsn-i hal­
de tutulmasına, sanayi ve ticaret ve felâhatin
teshili, maarif ve terbiye-i âmmenin intişarı
hakkmda vilâyet varidatından hazine-i celile se­
nevi ne mikdar akça tahsis edecek veyahud bun­
lar için meclis-i umumîye ne mikdar akçanın sar
fına mezuniyet verebilecek, bunların izahından
o kadar faide var ki, meclis-i umumî mezuniye­
ti olabilecek akçaya nisbeten mevki-i icraya ko­
nulacak hususat, müzakeratın füliyat ve icra­
atı dahi kolaylıkla olur. Yoksa, buralan bilin­
mediği halde çok şeyler müzakere ve mütalea
eyler ise led-eUstizan icabına müsaade buyu-
rulmayıp mechsin içtima ve müzakeratından
kema-fis-sabık faide hasıl olamaz.
Meclis-i umumînin vezaifini havi kıraet o-
iunan elli birinci madde müzakeresi ve müta-
leasına mezun olduğu mevad ile diğer meclis
dahi mükellef oldukları runûma yani meclis-i i-
dare-vü nafia-vü maarif ve cemaat meclisleri'
böyle olduğu takdirde salif-ül-beyan mecalis
müzakerat ve icraat-i vakıalarınca meclis-i u-
mumî nezdinde mes’ül kalmalan icab eder ye
böyle izah edilse daha münasib olmaz mı?
— 125 -
C: 1
Reis — Bunlar encümende ifade olunmadı
mı? ifade olunmalıdır.
Nakkaş Efendi (Suriye) — Bunun irad et-
tiği makale ikiye munkasimdir: Biri icraat, biri­
si de umur-i nafia için müdirler tayin olunacak.
Bu makule işler, onlar vasıtasiyle icra edilecek,
tahsisat bahsine gelince, burasını büdcenin vü-
rudüna talik etmeliyiz.
Hudaverdi Efendi (İstanbul) — Valilerden
ve defterdarlardan şikâyetler vuku bulursa,
mercileri babıâlî değildir.
Reis — Adalet kapısı her vakit açıktır.
Birisi nutuk irad etmek ister-
Reis — Bu bendi geçelim. Karar verdik,
kayda veriniz.
E lli ikinci madde okunur-
Reis — Âza kürsüye çıkıp da nutuk irad et­
seler daha sühuletli olur.
Rasim Bey (Edirne) — Yalnız meclis-i i-
dare hey’et-i tahririyyesine bırakılırsa ya hey’e-
t.i tahririyyenin işi sektedar veyahud meclis-i u-
mumînin müzakeratı teehhürata düçar olur.
Bunun için meclis-i idare hey’et-i tahririyyesiy-
le mektubî kalemi ifa eder denilmesi münasib-
dir.
Rıza Efendi (Bursa) — Pek münasibdir.
Ahmed Raif Efendi ( * ) — Ben de bu Re’y-
deyim.
Reis — Bu kanunnamedir. Muamele defte­
ri değil. Burası mektubî kalemi falân düşünmez.
Bunlar mahallinde yapılır şeylerdir.
Elli üçüncü madde okunur-
Reis — Bir söz var mı, kanun hey”eti ne
diyor ?.
Kadri paşa (Şûra-yi Devlet reisi) — Bu
bendin tamamiyle ibkasına karar verildi.
Rasim Bey (Edirne) — Erbab-i vukufdan
denilmiş. Bundan anlaşılıyor ki hariçten adam
alınacak.
(’*) (Takvim.i Vakayi), (Vakit), (Basiret),
(Müsavat) zabıtlarında isim Ahmed Raifdir. Nere­
nin meb’usu olduğu yazılı olmadığından Ahmed
Raif adlı meh’usun kim olduğunu anlamak müm­
kün olmamıştır. Adında (Ahmed) olduğu kayıdlar.
da görülebilen meb’uslar, reisten başka, şunlardır:
Ahmed Muhtar (Erzurum), Ahmed (Aydın), Ah.
ıned (Hicaz), Ahmed Hilmi, Hacı Ahmed, Ahmed
(îstanbul), Ahmed (Sivas).
Bir de (Rauf) adlı Erzurum meb’usu vardır.
(R aif) e yakın imlâda bir isim de Ragıbdır ve Ay­
dın vilâyeti meb’usudur. ff, t . U s
 İ:l6 6 nfsan İ1^Z/\1 nisan 1877
Kadri paşa (Şûra-yi Devlet reisi) — Meb’u-
san meclise âza alınacak zannediyor. Halbuki,
âza alınacak değildir.
M eb’usandan bazıları meclise mühendis
ve tabib gibi erbab-i fenn-ii san atin lüzumu o-
lacağını dermiyan eyledü
Reis — Encümene tabibin, mühendisin lü­
zumu olursa, encümen celbedebilir. Binaena­
leyh bu madde ibka edilmelidir.
Hey’et — Pek âlâ, pek âlâ.
Elli dördüncü madde okunur-
Hamazasb Efendi (Erzurum ) makale-i â-
tiyeyi okur:
“Vilâyet meclis-i umumî âzasının dahi ma­
hallerinden vilâyet merkezine gelinceyedek ma­
hallerinin mesafelerine nisbeten masarif-i rahi-
yelerine mukabil olmak üzere ya harcırah na-
miyle, yahud maaş namiyle bir mikdar akganın
dahi verilmesi münasib gibi mütalea olunur.
Çünkü böyle olmadığı halde bu memuri­
yet yalnız ashab-i servet-ü nüfuza münhasır o-
lur. Onların iktidarları yerinde olacağından
merkez-i vilâyete gidip gelinceye kadar vuku
bulacak masarıfatı bir şey mesabesinde adde­
derler, zekâvet ve dirayetleri ind-el-ahali ma­
lûm ve musaddak olacak bir takım zevat her
ne kadar ahalinin re’ylerini dahi kazansalar,
masarifat ihtiyar' etmemek için işbu memuri­
yetten tabiî ihtirazla vatanın terakkiyat-i ma-
liyye-vü mülkiyyesine mütedair olan hizmetten
zarurî hissemend olamayacaklar.”
Reis — Buna cevab var mı?
Üç dört zat — Evet.
Murad Bey (Bosna-Hersek) — Bu madde
haliyle kalmalıdır.
Nakkaş Efendi (Suriye) — Evet, ben de
bu re’ydeyim.
Reis — Geçenki müzakerede reislere maaş
ita olunmamasını teklif etmiştiniz. Bu para
bahsi değil, hizmet bahsi. Bu bahsi geçelim.
Fasl-i evvel elli be§inci madde okunur-
Reis — Buna bir mütalaanız var mı?
Hey’et — Yok.
Elli altıncı madde okunür-
Manok Karaca Efendi (Haleb) — Yirmi bir
yaşındaki adam hakk-ı intihaba malik olsun ve
hukuk-i medeniyyeden mahrum edilmesin.
Çünkü, kanun-i ticaret dahi yirmi bir yaşında
olan adama müstakillen ticaret etmeğe hak ve
126
C: 1
salâhiyyet veriyor, ve beyn-en-nas emniyete şa­
yan gösteriyor, onun için böyle bir adam yine
kendi gibi §ayan-i intihab bir adam intihab
eder.
Reis — Yirmi beş rey var. B u lâkırdıyı
kat’edelim.
Elli yedinci madde okunur-
Reis — Encümene süâl edelim.
Rasim Bey (Edirne) — İhtiyar meclisleri
için reis intihabı tasvib olunmuştu.
Reis — Cevab var mı? Müddet-i intihabiy-
ye gösteriliyor. Lâyiha ne demiş? Tanzim dai­
resinden soralım da cevab alalım.
Kadri paşa (Şûra-yi Devlet reisi) — Bizce
bir sene tensib olunmuştu. îki sene de olsa beis
yok.
Birisi — Her köy kendi işine bakacak. Sene
ziyade olduğu gibi hesablarda karışır. Bir sene
iyidir.
Reis — İkinci sene olan intihabı nasıl göste­
riliyor ?
• Birisi — Muhtarların iki sene kalmasında
beis vardır. Muhtarın her sene tebdili lâzımdır.
Reis — Bu maddeyi ibka edelim mi?
Hey’et — Edelim.
E lli sekizinci madde okunur ve kamilen
ibkası hakkında ittifak'i âra hasi olmakla elli
dokuzuncu ve altmışıncı maddelere nakledilir-
Reis —~ Bir söz var mı?
Rupen Efendi (Edirne) — Buraya sade
müflis olub iade-i itibar etmeyen demeli. Taksı-
rath sözünü kaldırmak isterim.
Kadri paşa (Şûra-yi Devlet reisi) — Tica­
ret kanunnamesinde üç türlü müflis gösterili­
yor. Taksırath, hileli, hakikî. Hileli olursa iti­
bardan sakıttır.
Rasim Bey (Edirne) — Taksırath olsun
olmasın, müflis intihab olunmasın.
Reis — Yani iflâstan iadei-i itibar ederse
kullanılsın, diyor nizam.
Birisi — N e suretle olursa olsun, müflis
meclise intihab olunamaz.
Nakkaş Efendi (Suriye) — Taksırath olan
müflis iade-i itibar ettikten sonra 3dne kullaml-
mahdır. Bu hal benim başıma geldi. Bir vakit
ben de ilân-i iflâs ettim. Lâkin bir müddet son­
ra iade-i itibar eyledim.
Birisi — Hileli ve taksırath müflis iade-i
itibar etse dahi kabul olunmasın.
 i: 16 5 nisan 1293/17 nisan 1877
Reis — Kanunu bozmiyalım.
Rupen Efendi (Edirne) — Vakia kanunca
öyle amma, bunlara devlet ve millet işleri ihale
olunacağından emniyet edilmemesi münasibdir.
Nakkaş Efendi (Suriye) — Bu bendenize
dokunur.
Haşan Fehmi Efendi (İstanbul) — Bir
müflis herkesin parasını verdikten sonra ma­
demki hukuk-ı umumiyyeye dokunacak hileli
iflâs gibi sirkatten addolunmayacağından ve
taksirat ise paralan verdikten sonra kalmaya­
cağından iade-i itibar ettikten sonra dahi is­
tihdam olunmaması re’yimce evlâdır (^ ).
Reis — Şu ibareyi ayniyle ibka edelim ya-
hud değiştirelim. Buna ekseriyet bulamadım.
Kadri paşa (Şûra-yi Devlet reisi) — Şû-
ra-jd Devletin bu ,* babda mütaleası müntehible-
rin hürriyetini tazyik etmemektir.
Reis — Tamam oldu.
B irisi—■Nahiye olsun, kaza olsun, vilâyet
olsun, bulunduğu mahalde vergi veren âza sair
yerden intihab etmemelidir. Faraza Diyaribe-
kirden birisi orada vergi verip de Suriyeden âza
intihab etmemelidir.
Altmış birinci madde okunur-
Reis — Buna bir mülâhaza var mı ?
Çanaka Efendi (Y a n y a ); rnakaleH âtiyeyi
irad eder:
“Madde 61: Merkez-i kazanm idare meclisi
ile belediye hey’etinden gidecek zevat için müs­
takil bir masraf vuku bulmamak ve bunların git-
melen ahalice, hükümetin bir nevi müdahalesi
anlaşılmamak için emr-i intihabın kaymakam
tarafından kurâ muhtarlarına doşrudan doğru­
ya tebliğat-i lâzime ile icra ettirümesi fikr-i â-
cizaneme muvafık geliyor. Altmış dördüncü
maddenin hükmüne dair vuku bulacak ifadem­
de memurin-i mumaileyhimin izamı lüzumsuz­
luğunu bir kat tey’id edeceğimdir.
Kadri paşa (Şûra.yi Devlet reisi) — Asıl
itirazı anlayamadık.
Reis — Nahiyelere, zabtiyeler gitmesin de
kaymakamlar yazsın demektir.
Kadri paşa (Şûra-yi Devlet reisi) — Nahi­
ye meclislerine böyle bir şey havale olunsa, on­
lar yapamazlar. Hükümetin ise bunda hiç müda­
halesi yoktur. Çünkü, bu iş idare meclislerine
havale olunuyordu. îdare meclislerini ise ahali
intihab ediyor.
127
C: 1
Reis — Ibka edelim mi? Bazı yerlerde me-
vani beyan ederler. Cevaz gösterilir mi, göste­
rilmez mi, buna nasıl cevab vereceğiz? Memle­
ketin meşgalesi için klim dermiyan olunuyor.
Ibka ettik mi? (bira z tevakkufla) İ5una ekse­
riyet yok galiba?..
Altm ış ikinci, altmış üçüncü maddeler o-
kunur-
Rasim Bey (Edirne) — ihtiyar meclisi a-
zaları intihabla olacağı kabul olunursa, buna
lüzum kalmadı.
Reis — O bende müracaat etmeli.
Sebuh Efendi (İstanbul) — Bu bendin ib-
kası lâzımdır.
Reis — Bu ibareyi ibka edelim mi, ekseri­
yet yok.
Rasim Bey (Edirne) — Kabul olunan mad­
de altmış ikinci madde idi. Ibka ve adem-i ibka-
sında ekseriyet yok. Müzakereye bırakalım.
Altmış dördüncü madde okunur-
Çanaka Efendi (Y anya), makale-i âtiyeyi
irad eyledi:
“Mevsim-i intihabın kış ortasına tesadüfü
cihetiyle, böyle üç 3ûiz nefer barındıracak ma­
hal ve hanlar bir köyde bulunamaz. Bazı yerler­
de bulunsa dahi, ahalinin nahiye merkezine git­
meleri mucib-i meşakkat olacağından başka fa­
kir kısmı işlerinden kalmalariyle beraber müs­
takil bir masrafa da koyacağından intihab
re’ylerinin ihtiyar meclisleri marifetiyle toplat-
dırıhp yapılacak mazbatanın doğruca merkez
kaza daire-i belediyyesine takdimini daha mu­
vafık ve eshel görürüm. ”
Hamazasb Efendi (Erzurum) — Öyle ol­
duğu halde su-i istimalâttan hali olunamaz.
Reis — Bunu kısa kessek. Üç yüz adam
yirmi eve sığar.
Salim Efendi (Kastamoni) — Nahiyenin
dairesi zaten üç saat olduğundan ekserisi gelir,
döner.
Çanaka Efendi (Y a n y a )— H ern e kadarüç
saat olsa da, kışın sabah geç olduğu gibi, kar
yağmur da olacağından gidib gelemezler.
Reis — Buna dair bir şey yapalım mı, yok­
sa geçelim mi?
(* ) Dört yerde çıkan zabıtta hüküm “o-
lunmaması evlâdır” suretimde ise de mütaleanın
cereyanına göre burada bir zabıt yanlışlığı ola„
çaktır. ug
 i: 16 6 nisan 1293/17 nisan 1877
Altmı§ besinci madde okunup kabul olun ­
makla, altmış altıncı maddeye nakledilir-
Birisi — A 3m.iyle kabul olunsun.
Hamazasb Efendi (Erzurum ) — Hıristi­
yan köylerinde kâtib tutub da Usan-i resmîyi
yazdırmak için külfet edilecek. Köylerde çok
kimse okumak, yazmak bilmez. Her karye ken­
di lisani üzerine yazsın.
Nakkaş (Suriye) ve Karaca (Haleb) efendi-
Isi” bunun tasdik ettiler- Altnu§ yedinci madde
okundu-
Reis — Buna bir cevab var mı?
Sadi Efendi (H aleb) — Onun mazbutu
yok. Kazada bir defter yapılıp da herkesin mü-
hürü bastınisa ve intihab zamanında tasdik
ettirilse, mazbutiyet olmak için münasib olur.
Reis — Mühür kullanıhrsa daha ziyade
şüpheyi davet eder. Mamaafih, encüme­
ne müracaat edelim. İkinci kıraetinde bakalım.
Altm ış sekizinci madde okunup kabul e-
dilmekle altmış dokuzuncu maddeye, geçilir-
Nakkaş Efendi (Suriye) — Mahzurdan sa­
lim olmak için bir defter denilecek yerde iki
defter denilse.
Reis — ikinci kıraette bakarız.
70, 71, 72, 73, 74üncü maddeler kıraet o"
lunup, kabul olunur-
Kadri paşa (Şûra.yi Devlet reisi) — Inti-
hab-i meb’usan nizamnamesi de bitti. Yakında
gelecektir.
Reis — Pek muntazınz. Çabuk gelmeli.
Kadri paşa (Şûra-yi Devlet reisi) — Gele­
cek efendim.
Yetm iş beşinci madde okunur-
Hacı Hüseyin Efendi (Suriye) -— Bu vergi
maddesi nerede olursa olsun, intihabdan mah­
rum kalmamak için her adam müntehib olmalı­
dır. Bir adam bir kazadan diğer bir kazaya gi­
der, çıktığı kazada emlâki var, bu makule in­
tihabdan mahrum olmasın.
Yetnuş altıncı madde okunur- Yetm iş ye­
dinci maddeye nakledilir-
Rasim Bey (Edirne) — Bazı ufak kazalar­
da bir ve iki belediye dairesi olacak. Bunun se­
kiz âzası olacağından bu halde umumu kazanın
âzasını on sekiz kişi intihab edecek olur. B a­
na kalırsa ihtiyar meclisleri intihab etmeli.
Hamazasb Efendi (Erzurum ) — Umum â-
zalar için mi olacak?..
— 128
C: 1
Kadri paşa (Şûra-yi Devlet reisi) — Bu a-
haliye sühulet olmak içindir. Nahiye meclisleri
ahiiüaini umum ahali intihab edeceğinden, bun­
lar da kazayı intihab edecek ve müteselsilen bu
yolda vaki olacak.
Reis — Sekiz kişi intihab edecek olursa.
Kadri paşa (Şûra-yi Devlet reisi) — O ka­
dar büyük kaza yoktur.
Devletlû Cevdet paşa hazretleri (Dahiliye
nazırı) — Nizamnamenin esası nahiye meclis­
leri üzerinedir.
Reis — Ahali kanunu bilecektir.
Nakkaş Efendi (Suriye) — Nahiye mecli­
sinin reisine yazılsa daha iyi olur. Memura lü­
zum yok.
Rasim Bey (Edirne) — B u bend seksen
beşinci maddede anlaşılacak.
78, 79, 80, 81 inci maddeler okunup ka­
bul olunur-
Reis — Bu maddelerin umumuna bir söz
kaldı mı?..
Hey’et — Hayır.
Nakkaş Efendi (Suriye) — Cemaat mec­
lislerinin lâfızlarına bir de taife lâfzı ilâve
etsek.
Reis — Taife lâfzı olamaz. Kanuna muga­
yirdir. Devletçe başka manaya istimal olunur.
85 ve 86 inci maddeler ok u n u r( * ) -
Rasim Bey (Edirne) — ihtiyar meclisleri
denilmişti.
Bahaeddin Efendi (Bursa) — Vergileri
tasrih olunduğu gibi malûmatları da tasrih
olunsa.
Mustafa Efendi (Koizan) — Liva civarında
bulunan kurâ hakk-ı intihaba nail olamayacak
gibi anlıyorum.
Seksen yedinci madde kıraet olunur-
Bir meb’uSj merkez liva daire-i belediy-
yesi yalnız kaza tarafından intihab olunacağı
na dair heyan-i efkâr eder-
Kadri paşa (Şûra-yi Devlet reisi) — Şû­
ra-yi Devletten encümene vekil gönderilsin de
uzun uzadıya bahsolunsun.
Rasim Bey (Edirne) — Mâliyeden gelecek­
ti. Hâlâ gelmedi.
Reis — Haber gönderdim.
(* ) 82, 83, 84 üncü maddeler için bir kayıd
yoktur. H. T. Us
-
 i: 16 6 nisan 1293/17 nisan 1877 C: 1

Kadri paşa (Şûra-yi Devlet reisi) — Dün icmal senevi şehrî m ütasam f Naib
gelmiş, beklemiş. Kuruş kuruş kuruş kuruş kuruş
88 ve 89 uncu nmddeler kıraet olunr- 25542000 158000 20500 10000 3000
Reis — Bu fasıl tamam oldu. Bir diyecek Kaymakam muhasebeci tahrirat Müdiri
var mı?.. kuruş kuruş kurug
Birisi — Hayır. 172800000 3000 2500 2000
198342000
Hey’et — İkinci kıraette bakanz.
99171000 sarfı lâzımgelen bit-tenzil kusur
Muf el bey (Suriye) kürsi-i hitabete çıkıp
kalan sa’y-i mirîdir.
makale-i âtiyeyi im d eyledi:
99171000
“Arzedeceğim mütalea işbu hey’et-i şerife- Senevi doksan dokuz milyondur.
nin nazar-i dikkati altına alınmasını rica ederim. Reis — Bahsimizden hariç ise de yine ce.__
Bu vilâyet kanununu tedkik edip dururken dai­ vab var mı? Sancaklar e\n^elden ne kadar idi,
mî su gibi akar ve senevi yüz milyon kuruş ve­ ahval-i sairesi ne idi, bilip ona göre söylemeli.
rir bir altın madeni gözüme ilişmiş. Dağlarda, Siz hesabınızda yanılıyorsunuz.
derelerde değil, işte elimdedir. Muayenesini ira­ Mehrrted Ali Efendi (Sivas)— ^Masrafın ten-
de ederseniz bana ruhsat buyurun ki, göstere­ kıhi lâzımdır. Fakat, memurinin namı küçül-
yim. Malûmdur ki bundan on beş sene evvel memelidir. Maaş tenkıh edilmelidir.
vaz’olunan ve elyevm baki kalan teşkilât mah- Reis — Memurinin maaşı tenkıh değil, tez­
za memurların teksiriyle unvanları ve maaşla­ yid edilmelidir.
rının tarakkisine badî olmuştur. Şöyle ki nahi­ Nufel Bey (Suriye) — Sadedden hariç söy­
ye memuruna müdir ve kaza müdirine kayma­ lemiyorum. Mutasarrıfın ismi kat’edilip kayma­
kam ve merkez kaymakamına mütasaraf ve mal kam denilse, on bin kuruşla idare olunacak yer
müdirine muhasebeci ve tahrirat kâtibine mü- dört bin kuruşla idare olunur.
dir-i tahrirat unvanları takılmış ve bugüne ka­ Bir meb’us — Nufel bey eski müvazene
dar şa’şaah unvanlara mukabil maaşlar dahi nasıl ise onu meydana koysun.
bilâ-mucib ikişer kat tezyid kılmmış. Hasılı hed- Nufel bey (Suriye) — Evvelden kayma­
molunan eski tertibatın ankazı saire için han ve kama dört bin kuruş verilirdi.
haneler inşasına edevat olmuştur. Muhtasarcası Reis — Lâkin yedi eyalet şimdi iki vilâyet­
senevi yüz milyon akça kazanılması yalnız san­ le idare olunur. Siz sasınızda pek yanılıyorsu­
caklar memurlarının unvanlariyle maaşlarını nuz.
kabl-et-teşekkül buluna geldiği hal ve dereceye Nufel Bey (Suriye) — Söylediğimi isbate
iadesinden e*le getirilir. Altı yedi rakamdan iba­ muktedirim.
ret yedimde bulunan müvazene pusulasına na­ Reis paşa hazretlerini^, emriyle geçenki
zar buyuruldukda belli olur. V e bunun gibi bendin müzakeresini havi olan hülâsa izzetlâ
nice madenler daha vardır ki, avn-i hakla bit- Münir Beyfendi tarafından okundu^
tedriç keşf ve muayene olunması memul-i ka­ Bir meb’us — Vilâyetlerde valilerin riyaset­
vidir. lerinde mahzur olacağı hakkındaki mülâhazam
dercolunmamış.
Vilâyat
Bir meb’us — Kanun-i esasiye mugayirdir.
31
Nısfı müslim ve nısfı gayri müslim.... •
Sancak ^
Reis — Dinlemeye mecbur değiliz. Derce-
149
dilsin.
Bervech-i zir sarf olunmakta olan maaş: Meclis saat altı buçukta hitam bulur-

- 129
DEVR E: i â (L D : i İÇTİMA: i

eclis-i meb’usan
1293=1877
Zabit Ceridesi

On yedinci inikad
4 rebiulâhır 1294=6 nisan 1293/18 nisan 1877
ÇARŞAM BA

İÇİNDEKİLER:
Sayıfa
1— Geçen zabıt hülâsası 132
2— Müzakere edilen maddeler:
1— Vilâyat nizamnamesi 132-136
 On yedinci inikad**^
4 rebiulâhır 1294:=6 nisan 1293/18 nisan 1877
ÇARŞAM BA

Reis: A H M E D V E F İK PAŞA

M eclisin bugünkü içtimai devletlû Ahmet! Vefik paşa hazretleri/ıjTj riyaset-i celileleri tah
tında vuku bulmuştur-
1 — ZA B İT HÜLÂSASI

Reis — Bugünkü müzakere-i mahsusamız muvafık bulunmakla kâtib'i resmîler tarafın'

saat dördü çeyrek geçerek kügad edildi. Geçenki
içtimain hülâsası okunsun. Kabul olunursa tas.
dik edeceğiz.
Hülâsa okundukdan sonra bir kaç mahalce
tâbirattan ibaret tashihler yapılarak bakisi
dan imza ve tasdik kılındı-
Reis -— Vilâyet nizamnamesinin alt tarafı­
nı okuyacağız ve devair-i beledi3^ e nizamname­
si hakkında edilen müzakerat üzerine şubelerce
dahi ıktiza-i hal icra olunursa cumartesi günü
müzakere.i aleniyyesine bakacağız.

2 — M Ü ZA K E R E E D İL E N M A D D E LE R

1 — Vilâyat nizamnamesi nın bakası münasibdir.

Hudaverdi Efendi (İstanbul) “ Beş jdiz
Vilâyet kanunu fasl'i sadisinden bed’ ile kuruş olacaktır Hiç olmamak da olmaz, iki yüz
okunmaya ba§landı- münasib olur.
Reis — Doksanıncı madde hakkında deni­
Reis— ^Kanunen böyle şeylerin hikmeti var­
lecek var mı ?
dır. Hiç olmazsa iki yüz olsun demek, âzanın
Nakkaş Efendi (Suriye) — Geçende dahi
bazı nüfuzlü adamlara hizmetkâr olmaması
arzolunduğu veçhile vilâyet meclis-i idaresi âza-
içindir.
lığına intihab olunacakların aeneıd devlete iki
Beş yüz kuruş dememişler, zira bazı dira­
yüz kuruş vergi vermeleri azdır.
yetli adamlar olur da o mikdar vergi vere­
Vilâyat âzalarının vergisi beş yüz olsun^
mezler. Diğer nizamlarda intihabcılarm dört
bir de bunlann malik olacakları emlâk bu vilâ­
yüz ve intihab olunanların iki yüz kuruş vergi
yet dahilinde bulunsun, nasıl ki dün bunu ka.
vermeleri niçin yazılmıştır ? Çünkü müntehibler
zalar için söyledik. Ol suretle tashih ettik.
için dirayet lâzımdır. Hasılı bunlar hikmet tah-
Sadi Efendi (H aleb) — Böyle yüz veya beş
tındadır.
yüz kuruş vergi tahsisi bendenizce ahalinin hu­
Rasim Bey (Edirne) — Kanunnamenin şu
kukunu kordon altına almak demek olur. Çün­
tâbirinden bir adamın âza olduğundan dolayı
kü hürriyeti münselib olmak lâzımgeliyor ki bu
senevi iki yüz kuruş vergi vermesi lâzımgelecek
babda ahali serbest olarak icra etmek lâzımdır.
gibi anlaşılıyor. Burası tasrih edilsin. Y a iki yüz
Emr.i intihab kendilerine racidir. İstedikle­
kuruştan ziyade vergi verenler veyahud iki
rini yaparlarsa, onlar kendilerine lâzım olan a.
yüz kuruşa kadar vergi vermekte bulunanlar
damı bilirler. Penalarını istemezler, bunun için
diye izah olunsun.
şu bendin tashihini isteriz.
Reis — Bu kanun tâbiridir.
Birisi — Ahali münasibini bilirlerse de pek
Rasim Bey (Edirne) — Bari iki yüz kuruş
aşağı adam olmamak için iki yüz kuruş kaydı-(*)
vergi verir diye tasrih olunsa.
Hey’et — Ibka, ibka.
(* ) Takvim-i Vakayi, S. 1889 Nakkaş Efendi (Suriye) — Fakat bu emlâ-

— 132
 1: 17 6 nisan 1293/18 nişan 1877
kin vilâyet dahilinde bulunup bulunmamasına
bir diyecek var mı ?
Reis — B u ibareden çıkıyor. Emlâkin vilâ­
yet dahilinde olması anlaşılıyor.
Bahaeddin Efendi (Bursa) — Kaza bah­
sinde değişmişti efendim. O kaza dahilinde ol­
ması lâzımdır, denilmişti.
Nakkaş Efendi (Suriye) — Nizam vergi
vermesi lâzımdır, diyor. Elbette vergi emlâk i-
çin verilir. Emlâkin dahi o vilâyet dahilinde ol­
ması lâzımdır.
Birisi — B u bendde idare âzasınm nahiye
meclisi âzalığı şeraitini cami olacağı hakkında-
ki ibare kâfidir.
Seyyid Ahmed Efendi (Hicaz) — Verece­
ği vergi iki yüzden ziyşıde olursa mani değildir,
diye ilâve olunmalı.
Reis — Tabii.
Seyyid Abdullah Efendi (Hicaz) — Emlâ­
kin kendi bulunduğu yerde olması lâzımdır.
Reis — İşte, onu dava ediyorlardı. Kayıd
bulduk, zannım iki yüz kuruş verenlerden ol­
malıdır.
Hey’et — tbka, ibka.
Sadi Efendi (H aleb) — Doksan birinci
maddede meclis-i idare âzası için İki sene müd­
deti az görüyorum. Çünkü bir hey’ete hariçten
birisi intihab olunup da devam ederse bir seneye
kadar encümen o hey’etin mesalihini tahsil e-
debilir. Binaenaleyh, şu müddete bir sene daha
ilâve olunsa.
Salim Bey (Kastamoni) — Çıkanları tek­
rar intihab caizdir.
Mehmed Ali Bey (Sivas) — îki sene iyidir.
Ziyadesi muzir olur. Ziyade olursa diğerleri in-
tihabdan mahrum kalır. İkincisi müddet uzanır­
sa su-i istimalâta sapar. O halde de tebdili uya.
mayor. îki seneden ziyadesi iyi değü.
Rasim Bey (Edirne) — Nısfı çıkacak, diğer
nısfı kalacak, demek olur ki yine eshab.i malû­
mattan adam bulunacak.
Reis — Hakikat manası bu ki, biz kanunen
her kim alınırsa onu her şeyi bilir belliye-
ceğiz ve onda hiçbir tecahül tecviz etmiyece.
ğiz. Haddi varsa tecahül etsin. Bu zeman, ka­
nun zemanıdır. Mademki meclise giriyor, ni­
zamı, kanunu vazifesini, her bir hizmeti bümeli,
bilmiyorsa intihab kabul etmesin. Kanun böyle
133
C: 1
demiş. Biz kanun adamıyız. Bunun sahih ceva­
bı budur.
Doks-an ikinci maddeye hey’et bir şey söy­
lemiyor mu?
Rasim Bey (Edirne) — Vilâyatta ve elvi-
yede idare âzalarını belediye âzaları intihab e-
derse? Çünkü, belediye âzaları şehir halkının
müntehabı olduklarından, bu halde, kurâ ahali­
sinin hakk-ı intihablan iskat edilmiş olur.
Reis — Bunun için memur gelecekti. O
memuru istemeli. Ayrıca bir müzakere yapmalı.
Şahinyan Agob Efendi (Sivas) makale-i
âtiyeyi irad eyledi:
“Vilâyet nizamnamesinin doksan ikinci
bendinde beyan olunan vilâyet âzalarını elviye
idare âzalariyle belediye meclisleri tarafından
intihab olunması muharrer olup, şü veçhile,
vilâyet idare meclisinin intihabı fesaddan âri o-
lamaz, diye addederim; zira emsali müşahede
olunmuştur.
İşbu vilâyet âzaları intihabı, liva meclis-i
idare âzaları ile mülhakatta bulunan kâffed ka­
za ve nevahi âzalan da, zeman-i intihabda nısfı
müslim ve diğer nısfı gayr-i müslim, kendi is­
tedikleri ve emniyet edecekleri zatler için rey-i
hafi olarak, ayrı ayrı varaka üzerine yazılarak
mühürleyib ve bir zarf derunüne vaz’ ederek ü-
zerini temhirle vilâyet merkezine gönderilmesi,
gerek liva ve gerek elviye ve kazâlardan gele­
cek varakalar bir münasib müddet zarfında tek­
mil toplândıkda vali ve erkân-i vilâyet ile reis-i
ruhanîler hazır bulundurularak zarfın üzerinde­
ki mühürleri muayene ederek zarflar küşad ve
derumindeki evrak-ı intihabiyyeyi tadat ile ced,
vel kılıklı bir varakaya yazılıp ekseriyet-i âra
kazanmış olanlar tefrik olunarak âzalığa tayin
kılınmalarını münasib görürüm.”
Reis — Bu makaleyi encümene vermeli de
encümen bundan bir şey alırsa ne âlâ, almazsa,
kanun değiştirmek olamaz.
Nakkaş Efendi (Suriye) — Meclis-i idare
âzalığı için matlûb olan adedin iki misline mü.
savi âza intihab olunacağı kaziyyesi müşevveş­
tir. Aded-i matlûbun iki misli adamı ne yapa­
caklar? Sair meclisler için böyle olmadı. Ade.
din bir misli olmalı.
Reis — Bunun için esbab vardır; Hem de
esbab-i mücbiredir. Amma söylemek benim i-
şim değil, soralım.
 I: 17 6 nisan 1293/18 nisan 1877
Bahaeddin Efendi (Bursa) — Bir misli
deftere kaydolunacak, diğer misli dahi vefeyat
vukuunda alınmak üzere ibka edilecek.
Reis — Kaide budur ki, iki misli yaparlar,
onun içinde bir takımı nizama muvafık olma­
mış bulunur. Bir takımı hasta olur. Kimisi isti,
fâ eder. Hasılı ihtiyat demektir.
Nakkaş Efendi (Suriye) — Bu tabiîdir.
En ziyade re’y kazananlar en evvel ahnırla;r.
ikinci mertebede olanlar ihtiyat kalır. Kazâ ve
liva bahislerinde de böyledir; fakat tasrih edilse.
Rupen Efendi (Edirne) — Buyurduğunuz
madde, aşağıda üçüncü maddede tekmU yazılı
ve müsarrahtır; onun için yukariki bendde şu
(üii misline) sözü zaiddir. Demek oluyor ki vali
ve ümerâ bu on ikiden kimi isterse onu alacak.
Reis — Biz, şimdilik yalnız müntehibleri
söylüyoruz. Bakalım, alt tarafında iş noksan
kalırsa görürü.
Rasim Bey (Edirne) — Yetmiş birinci ve
seksen dokuzuncu maddeler bu şüpheleri kâ
milen izale ederler. Okuyahm da, dinlesinler.
diye maddeleri okur-
Nakkaş Efendi (Suriye) — Cevabım var.
Reis — Hacet yok, efendim; şu maddeler
gelsin de orada bakalım. Tekrar tekrar olunca
zihinler karışır. Hele benimki karışıyor. Geçe­
lim mi?
Hey’et — Geçelim.
Doksan üçüncü madde okunur- > şey ilâve olunsa...
Hudaverdi Efendi (İstanbul) — İşte, efen­
dim; bu bend her şüpheyi izale etti.
Salim Efendi (Işkodra) — Kazâ ve liva
intihablarmda alınacak âza, yalnız aded-i mat.
lûb kadar oluyordu, burada iki misli olunca kai­
de bozulur.
Reis — Başka türlü olmaz. Vilâyet dairesi
kazâ ve liva gibi değildir. Büyüktür.
Doksan beşinci maddeye encümen ne de.
m ış:
Rasim Bey (Edirne) — Kırk beşinci mad­
de mücebince meclis-i umumiye tayin oluna­
cak âzaların nısfı müslim ve nısfı gayr-i müs-
lim olmak üzere her kazâdan bir âza intihab
olunacağı takdirde bir adamın nısfı müslim ve
nısfı gayr-i müslim olamayacağından ahalisi bir
millet olan kazâlar bir, ve milel-i muhtelifeden
mürekkeb olan kazâlar biri müslim ve diğeri
gayr-i müslim olarak iki zat intihab edib kur’a
134-
C; 1
keşidesiyle, hangisine isabet ederse onun gön­
derilmesi hususunun ilâvesi tensib kılınmıştır.
Reis — Söz var mı?
Mahmud Efendi (Mamure-tül-ajziz) — San.
cak itibariyle bu âzalar intihab olunacak; yok­
sa her kazâ bir âza vermiyecek. Bu halde, şu i-
lâveye hacet yoktur.
Rasim Bey (Edirne) —t Her kazâdan bir
âza olursa, o meclis elbette daha iyi olur.
Reis — iyi amıha, kazâ intihabı maddesi
kabul olundu. Geçti. Burada yukariki bahis tek­
rar edilmemelidir.
Danyal Efendi (Erzurum ) — Her kazâdan
birer adam alınmasını tasrih ediyor.
Reis — Kazâ intihablan geçti.
Danyal Efendi (Erzurum ) — Kazâ inti- f
habları için değil, efendim, meclis-i umumî-i
vilâyet için...
Reis — Bunun da nasıl olacağı kazâlar
bahsinde geçmedi mi? Maahaza unutmamahdır:
şubelerde müzakere etmeli.
Doksan altıncı maddeye bir şey var mı?..
Rasim Bey (Edirne) ■ — §ûra-yi Devletten 1
bir zat gönderilecekti, bu bende lüzum görünüp
görünmiyeceği o zaman anlaşılacak...
Reis — Peki; ikinci kıraette ekseriyete bı­
rakırız. ,
Birisi — Kazâlardan gelecek âzalar hak­
kında (ehl.ü liyakati olmak meşruttur) gibi bir
Bahaeddin Efendi (B ursa) — Azanın ken­
di mahallinde şu kadar vergisi olması şart olu­
nuyor; kazâda emlâki bulunan adamın merkez-i
vilâyette emlâki bulunamayacak.
Reis — Kazâdan gelen adam ne sıfatla ge­
lecek?
Bahaeddin Efendi (B ursa) — Meclis.! u-
mumîyye meb’us sıfatiyle.
Reis — Kimin meb’usu?
Bahaeddin Efendi (B u rsa) — Bütün vi­
lâyetin.
Reis — O halde, nahiye deyince bütün vilâ­
yet dahil oldu.
Mehrned Ali Efendi (Sivas) — Azanın o-
kur, yazar olması da lâzımdır.
Reis — Yukariki bir yerde dirayet, ehli­
yete dair bahis geçmedi.
Rasim Bey (Edirne) — Mevadd.i mahsusa-
da tayin olunan sıfat dediğiniz şey, eshab-i cüh-
 I: 17 6 nisan 1293/18 nisan 1877
ha-vü cinayetten olmamak gibi şeylerdir. Dira­
yete dari bahis geçmedi.
Reis — Şimdilik bazı kimseler müstesna tu.
tulmak içindir; çünkü bir adam pek dirayetli
olur da okumaz, yazmaz; meselâ, Aydında Ka­
ra Osmanoğlu Haci Eyib ağa gibi. Kendi pek
dirayetli adam idi de okumak bilmezdi; amma,
gerçekten büyük adamdı.
Mehmed Ali Efendi (Sivas) — Okur, yazar
olmak şarttır. Mazbata mündirecatmı anlamak^
lâzım.
Rasİm Bey (Edirne) — ^Encümenimizde on
beş âza vardı. Yalnız birisi okumak şart olsun
dedi, on dördü ehliyetin lüzumu ile iktifa eyledi.
Astarcılar ketühdası Hacı Ahmed Efendi
(İstanbul) -— Kanun.i esaside müsarrahdır ki,
gelecek sene âza okur, yazar olacak.
Bir kaç ses — Dört sene sonra, gelecek se­
ne değil.
Reis — Öyle ise kanun-i esaanin tayin bu­
yurduğu had dahilinde imiş.
Rasim Bey (Edirne) — Hayır, efendim;
kanunun o tâbiri meb’usan içindir.
Mehmed Ali Efendi (Sivas) — O da devle­
tin meclisi, bu da devletin meclisi... Okumak,
yazmak her meclis için şarttır. Kanun-i esasi
böyle diyor.
Reis — Kanun-i Esasi böyle demiyor, de.
mez. Kanunun söylediği kabil-ül-icra şeyler,
dir. Bu meşkûktür. Siz de eyalâtı bizim gibi bil­
seniz, her tarafını gezseniz, siz de bizim gibi
söylersiniz.
Seyyid Ahmed Efendi (Hicaz) — Fakat, e.
fendim, bir had gösterilse, meselâ beş sene, altı
seneden sonra okumak, yazmak bilecek denilse.
Rasim Bey (Edirne) — Encümenin mazba­
tası bitecek, her yere verilecek, o zaman görü­
lecek...
Reis — âza-yi encümene söyleyiniz de maz­
batayı verirken müzakerelerinde vuku bula­
cak itirazları kendileri izah etsinler.
Doksan sekizinci, doksan dokuzuncu mad­
deler okunur- Yüzüncü madde^ m eclis'i idare'
de baba ile oğul, iki kardeş gibi yakın akraba'
nın birlikte bulunmayacağı mes’elesidir-
Rasim Bey (Edirne) — Yalnız meclis-i i-
darede değil, akrabanın her mecliste beraber
bulunması caiz olamaz. Peder ile evlâd re’yce
ihtilâfda bulunamazlar.
13 5 -^
C: 1
Seyyid Ahmed Efendi (Hicaz) — Bir şey
daha ilâve olunsa: San’atca, ticaretçe ortak o-
lanlar dahi mecliste bulunmasın. Menfaatlerin­
den naşi, akraba hakkında olan mahzur bunlar­
da da vardır.
Reis — Buna ne dersiniz?
Rasim Bey (E d irn e).— Şirket-i müfaveza
olursa? Vakıa kardeş gibi birbirinden ayrılmaz.
1ar. Bu ise pek nadirdir. Sair suretle ortak o-
lanlar bugün bir madde üzerine müşterek o-
lurlarsa yann ayrılırlar.
Reis — Kanunca şirket denilen şey beş al­
tı türlü olur. îki ortağın gelecek sene ne ola­
cağı bilinmez. Kanunun hükmü bakidir. Sonra
nizalara sebebiyet vermiş oluruz. İlerde şerikle,
rin şerik olup olmadıklarını hükmetmek için
müşkilât açılır.
Ahmed Muhtar Efendi (Erzurum) —
Mecliste yalnız âzahk sıfatiyle bulunmak caiz
olmasın; yoksa iki kardeşin birisi âza, diğeri
kâtib olabilir.
Haşan Fehmi Efendi (İstanbul) — Bu vi-
lâyat kanunudur. Mecalis-i saire ahvali bu ka­
nuna girmez. Oralarda iki kardeşin bulunup
bulunmayacağına dair sarahat vardır. Mecali-
s.i saire âzasmm bu kanunda tasrihi münasib
olmaz.
Rasim Bey (Edirne) — Belediye meclisleri
bu kanunda teşkil olunur. Bu kanun yalnız ida­
reye müteallik değildir. Cemaat meclisleri, mec-
lis-i umumî, hep bunda dahUdir.
Reis — Bu sözün manası var amma, yeri
neresidir? Meselâ bir kanunun esası zikrolunur
da umumen mahakimin teşkili için: (falan sı­
fatta bulunanlar orada bulunsun ve falan sı­
fatta bulunanlar orada bulunmasın) denilecek.
Bu söz usûldendir, amma yeri neresidir?..
Haşan Fehmi Efendi (İstanbul) — Efen­
dim, burada idare meclisleri diyor, kazâ ve li­
va demiyor; bu suretle tahsis biz-zikr yok.
Bu fasıl, mevadd.i şettâ faslıdır. Mutlak ola­
rak zikrolunuyor. Belediye meclisleri sırf ü-
mur-i memlekete aiddir. Bunların vazifeleri de
başkadır.
Rasim Bey (Edirne) — Belediye meclisi­
ni teşkil eden yine bu kanundur. Vakıa mut­
lak olarak zikretmiş; lâkin belediye meclisleri,
nahiye meclisleri, hep bu kanunda bulunduk­
ları halde, hüküm cümlesine şâmil olur.
 i: 17 6 nisan 1293/18 nisan 1877 C: 1

Birisi — Kainpeder ile damat birleşeme-
yince, enişteler dahi bulunmasın.
Reis — Hele bunlara bir çare bulalım da
enişteler sonraya kalsın.
Mademki, müsarrah değil, o halde idare
ve devair meclislerinde, diye tasrih etmeli.
Ahmed Muhtar Efendi (Erızurum) — âza-
lık sıfatiyle bulunacaklarını da tasrih etmeli.
Reis — N e hacet? Tarik-ı idareden olan
birinci, ikinci, üçüncü, beşinci derece meclisler
dedik. Şüphe kalmadı.
Y ü z birinci madde dahi kıraet olunarak
denilecek bir §ey bulunm adı ve vilâyet ka­
nunnamesi bitti-
Reis — Belediye nizamnamesinin dahi mü­
zakeresi bitmiştir. Memurlar gelsin. Encümen,
de şüpheleri bütün bütün hallolunsun. Şüpheler
pek manidar, pek ağır şeyler değildir. Gelecek
müzakere-i âleniyyemizde meydana çıkaralım.
Ona göre müzakere olunsun.
Şubelerin bugün müzakere edecekleri şey
yine bugün söylenen mesaildir ki, lâyikiyle söy­
lensin de zaid söze hacet kalmasın.
İşte, bununla meclisimiz hitam buldu.

-136*
DEVRE: 1 CİLD:1 İÇTİMA: 1

Meclis-i meb’usan
1293=1877
Zabıt ceridesi

On sekizinci inikad
7 rebiulâhır 1294=9 nisan 1293/21 nisan 1877
C U M A R T E Sİ

İÇİNDEKİLER
Sayıfa
1— Geçen zabıt hülâsası 138
2— Müzakere edilen maddeler:
1— Belediye nizamnamesi 138.144
2— -Büdce müzakeresinin ta’cili
hakkında teklif 144
3— Matbuat nizamnamesi 144
A— Memurların unvan ve maaşları 146
5— Donanmayı ziyaret 148
6— Zabtın tashihi . 148
 On sekizinci inikad*’*
7 rebiulâhır 1294=9 nisan 1293/21 nisan 1877
C U M A R T ESİ

Reis: AH M ED V EFİK PAŞA

H e y ’et~i M e b ’usânm bugünkü içtimai D evletin Ahmed Vefik paşa hazretleri^,!/! riyasefi
celileleri tahtında olarak te§ekkül eylemiştir-

— G E ÇE N ZA B TIN H ÜLÂSASI

Reis — Bugünkü müzakere-i âleniyyemiz Efendim, salı günü mezunen bulunamamıştım.

saat dörtte küşad olundu.
Evvelki meclisin hülâsası okunsun.
K â tib-i riyaset izzetiû Münir beyfendi ge­
çen meclisin hülâsasını okuyarak, kabul olun­
du-
Yenişehirli ızade Ahmed Efendi (İzm ir)—
O gün okunan hülâsada gûya ben cemi’ defter,
darlar sarik olduğunu söylemişim diye göste­
rilmiş; halbuki böyle değildir, ihvanımızdan
sorulsun.
Reis — Zabtolunsun da müzakereden
sonra bakarız.

2 — M ÜZAK E R E O L U N A N M A D D E LE R

1 — Belediye nizamnamesi- se de bu varidatın nısfı bile mevcud olmadığı,

Sebuh Efendi (İstanbul), Belediye nizam­
namesini baştan okumaya başladı, ikinci ben­
de kadar okudu-
Reis — Bu maddeler hakkında encümenin
bir kararı var mıdır?
na ve saireye dair serdetmiş olduğu itirazat)!/!
hikâyesinden sonra encümenin bu fikirde ol­
madığından v e İstanbul şehrinin cesametine nis
betle nizamın bu fıkrası encümende bir re’ye
karşı dokuz r e y ile ibka edildiğinden ibarettir-

Haşan Fehmi Efendi (İstanbul) — Vardır Rasim bey (Edirne) — Memleketlerince

efendim,
diye encüm en'i mahsus tarafından kaleme
alınan mütaleanamevi kıraet eyledi ki, hülâsa­
sı kanunun birinci maddesinin fıkra-i ulâsı
Der-saadet hududunu m übeyyin görülmekle
ibka ve fıkarat-i sairesi haritaya müracaata m ü­
tevakkıf olduğu cihetle tedkik edilmesi ve ikin­
ci maddeye gelince: (Der-saadet meb’usanmdan
Ahmed Hilmi Efendinin Der.saadeti yirmi dai­
reye taksimde büyük mahzur olacağına ve bun­
larda yirmi beşer muvazzaf memur olup cüm­
lesi senevi on iki bin kese akça ile idare oluna­
cağına ve bu masraf belediye hasılâtı kısmından
tesviye edilecek olup şu halde belediyelerin sene­
vi altmış bin kese varidatı olması lâzımgelecek-
(* ) Takvim-i Vak.ayi, S. 1891
belediye riyasetinde ve âzahğında bulunmuş o-
lanlar içimizde hayhce mevcuddur. Bunlardan
mürekkeb bir encümen yapılsa zannederim ki
îstanbulun yirmi daireye inkısamı az bile gö­
rünür. Masarife gelince, ondan korkmak lâzım-
gelmez. Masarif daima dairenin büyüklüğüne,
küçüklüğüne göre olur.
Hudaverdi Efendi (İs ta n b u l)— İstanbul,
cesametine ve üeride daha ziyade büyüyece­
ğine nazaran, ileride yirmi daireden ziyadeye
dahi ihtiyaç görülecektir; fakat şimdiki halde
yrmi daireyi çok görmemeli, az da görmemeli.
Kâfidir.
Ahmed Hilmi Efendi (İstanbul) — Devai-
r-i belediyye masrafla olur. Bu da ahaliden çıka­
cak. Şimdiki halde bu masrafın karşılığı görü­
lemiyor. Bunu nereden bulacağız? Beş yüz

-138-^
 i: 18 9 nisan 1293/21 nisan 1877
muvazzaf memur meydana gelirse, karşılık
göstermeli. Karşılık bulunsun da isterse kırk
daire yapılsın.
Ben taksime de itiraz ederim; Ezcümle pa­
şa limanından başlayarak Üsküdarın büyük is­
kelesine kadar üç dairenin hududu var. Araları
beş yüz adımdır. Bir tablekâr mahalle içinden
geçecek olsa, bu üç hududu geçmedikçe bir şey
satamaz. Bu da herifin üç taraftan tazyik gör­
mesini mucib olacak, bu da erzak ve havayiç
hususunda ahalice suûbet gösterecek.
Sadi Efendi (Haleb) — îstanbulun cesa­
meti ve nüfus kesafeti malûm. Buraya her ta-
rafdan gelen, giden adamlar malûm. Yirmi dai­
re çok görülemez; fakat memurlar! lüzumun­
dan fazla bulundurmayarak tasarruf ata riayet
olunması lâzımdır; bunun için Rasim Beyin
dediği gibi, belediye ümurunda bulunmuş a-
damlarla îstanbulun ahvaline vükuf-i tammı o.
lanlardan bir encümen teşkil edip işi müzakere
etmek lâzım.
Haşan Fehmi Efendi (İstanbul) — Nizamı,
mız mucebince her şubeden intihab olunacak
zevattan mürekkeb bir encümen teşkil olunur.
Bu resim icra olunmuştur. Diğer encümene ih­
tiyaç kalmaz. Bundan sonra, eğer şubelerden
geçerek birer kere müzakere olunmasını is­
terlerse nizamen haklı olabilirler. O , halde ni­
hayet karan verilir; fakat bazı mütaleat be­
yan olunuyor ki, henüz harita gelmemiş oldu­
ğundan onlar kararlaşmadı.
Ra is — O mütaleat taksimin hududuna i-
tiraz değildir. Devairin taaddüdüne itiraz olu.
nuyor.
Haşan Fehmi Efendi (İstanbul) — Ahmed
Hilmi Efendi dairelerin adedine itiraz ettikleri
gibi, taksimine de itiraz ettiler. Hattâ bakılsa
devairin kırk olması gibi sözlerde encümenin
re’yine iştirak gösteriyorlar. Yirmi daire ifa-yi
hizmete başlayıp da derece.! isıtidad-ü ik­
tidarları görüldükçe zammına, falana bakılır.
Bir de tasarrufata riayetten bahsolunuyor.
Burası vezaif-i dahiliyyeye aid bir şeydir. Ve-
zaif nizamnamesinde tayin olunur. Daha başka
bir mütalea varsa beyan olunsun.
Yenişehirli zade Ahmed Efendi (İzmir) —
Ahmed Hilmi Efendinin efkârı şundan ibaret o-
luyor ki, devair.i belediyye maaşatı olarak ha-
sılâtm humsü nisbetinde bir mikdarı sarf olu­
■139-
C; 1
nacak; şimdiki hasılâtın humsü ise buna kifayet
edemiyecek; işte asıl buna cevab vermeli.
Haşan Fehmi Efendi (İstanbul) — Anlaşı­
lan dairelerin adedi şu dereceye getirilmesi,
bu yolda varidat bulunuyor da ondan neş’et e.
diyor zannolundu. Belediye denilen şeyin vari­
datı ne olacağı dahi vazifesi bahsinde görülür.
Her daire kendi hasılâtiyle iktidarı nisbetinde
adam kullanacak. Vakıa bir dairenin iradı çok,
diğeri az olabilir. Varidatı az olan diğerleri ka­
dar imar edemez; lâkin bunun için muktedir o-
lanları mahrum etmek de olamaz. Taşralarda
sabit olmuştur ki, dairenin bir para varidatı
olmadığı halde erbab-i hamiyyet birleşip bir
hayli tanzimat vücude gelmiş; binaenaleyh va­
ridatı düşünüb de ona göre teşkili lâzımdır,
denilemez.
Ahmed Hilmi Efendi (İstanbul) — Haşan
Fehmi Efendi varidat-i mevhumeye razı oluyor;
fakat hangi vicdan razı olur ki, varidat-i mev-
hume üzerine beş yüz kişi tavzif olunsun. Dai­
reler iradı malûm: Kantar, çeki ve saire rüsu-
miyye ki yirmi beş bin kese eder. Şehremaneti
kaldığı halde yetmiş beş bin keseye ihtiyacı
vardır. Beş yüz adım yerde üç daire var. Birisi
tanzime muktedir olduğu halde diğeri olamazsa
ne faide hasıl olur?
Mehmed Ali Efendi (Sivas) — Esnaf tez­
keresi ve temettü vergisi hâzinenin başlıca va­
ridatı olup taşralarda hâzineye aiddir. Bunları
daireye terketmek olamaz, geçende dahi söy.
İçmiştim.
Rasim Bey (Edirne) — Esnaf tezke­
resi diyorlar; işte lâfzen, manen belediyeye aid
olduğu anlaşılıyor.
Ahmed Hilmi Efendiye cevabım var: Dai­
re kendi varidatını kendi teşkU eder. Edirne
belediyesi beş bin kuruş varidatla başladı. Şim­
di kırk beş bin kuruş varidatı vardır. B ir daire
ne kadar küçük olur da güzel iş görürse vari­
datını kendisi arttırır ve ahaliye bâr olmaz, bü-
3dik olursa bâr olur.
Ahmed Hilmi Efendi (İstanbul) — Rasim
Bey Edirneyi Istanbula kıyas ediyor; halbuki
Beyoğlu, Galata, Tarabya, Kadıköy gibi Istan-
bulun bazı mahalleri zengin ise de, bazı mahal,
leri de vardır ki beş altı hane aç yatar.
Haşan Fehmi Efendi (İstanbul) — Bir a-
damın aç yatması başka bir mes’eledir, bir dai­
 I; 18 9 nisan 1293/21 nisan 1877
renin teşkili de başka! Aç kalan olabilir; lâkin
daire hey’eti şu kadar para vereceksin diye
kimsejd tazyik etmez. Ahali tarafından münte-
hab hey’et tensib eylediği surette birer mikdar
şey meydana getirecek. Bu halde demek olu­
yor ki fakire, ganiye bir şey yoktur. Şehrema­
neti ne muvaffakiyet göstermiş olduğu malûm­
dur. Bir tarafdan tanzim ederse, diğer taraf-
dan açık kalır. Bunun sebebi vüs’ati ziyade ol­
duğundan işe yetişememesidir.
Manok Karaca Efendi (H aleb), makale-i
âtiyeyi irad eyler:
“Memurinin memuriyetlerini bihakkın
ve sadakatle ifa etmek için evvel-i emirde on-
larm taayyüşünü temin etmelidir; zira za­
ruretin hükmü yoktur. Ihtiyacat insanı her
türlü uygunsuzluğa sevkeder. Sû-i istimaller vu­
ku bulmamak üzere evvel-be-evvel varidat te­
minat altına alınıp hazırlanmahdır. Şûndilik
hükûmet-i seniyyenin gösterdiği varidat, masa­
rife kifayet edemediği görünüyor.Eğer mümkün
se devlet birkaç sene için bir mikdar emlâk ver-
güerinden belediyelere terketmelidir ki meclis­
lerin teşkilni müteakıb, bUâ-zülm, varidatının
tezyidinin yolunu bulmaya çalışsınlar, emlâk­
ler vergisine bedel, varidat hazırladıkları gibi,
meblağ-i mezbur, tekrar hâzineye terkolunmalı.
dır ve zaten emlâk vergisi memleketin ihtiya­
cına ve tanzimine sarfolunmak için icad olun­
muştur. Sair devletlerde de böyle sarfolunu-
yor. Böylelikle maksadımıza süratle vasıl ola­
biliriz.
Ahmed Hilmi Efendi (İstanbul) — Haşan
Fehmi Efendi arkadaşımız devair rüsumatının
ahalice tesiri yoktur diyor. Acaba, bu rüsumat
ahaliden çıkmayıp da gökden yağmur gibi mi
yağacak? Yoksa ahalinin meşrubat ve havai-
c-i zaruriyyesinden mi alınacak?
Bedros Efendi (Şûra-yi Devlet âzası) —
Bazı dairelerin kudretsiz olmasından bahsedüi-
yor. O da düşünüldü: Şehremanetinin umumî
vergüeri var. Onlar tahsil olunacak ve her dai­
reden tayin edilen ikişer kişiden mürekkeb
meclis-i umumî, muhtac-i iane olan dairelere,
iane olmak üzere, hasilât-i umumîyyeden bir
mikdar şey verecek.
Ahmed Hilmi Efendi (İstanbul) — Bunun
yeri gösterilse... Bir de hangi daireye ne mik­
dar verilecek? Onu da anlamak lâzım.
— 140—
C: 1
Haşan Fehmi Efendi (İstanbul) — Müta-
lea olunacak madde varidatın ne derecede ola­
cağı kaziyyesi değildir. Devletçe bir takım şey­
ler belediyeye terkolunmuş. Bunlar mevhum de­
ğil, mevcuddur. Aklen dahi teslim olunur ki in­
tizam halinde varidat bir kaç kat artar. Kanun­
lardan maksad, tarakkinin husulü ve teşkil o-
lunacak devairden muntazar olacak şey dahi
varidatın tezyididir. Hatıra, gönüle bakılmaya-
rak, yolu ile idare olunursa varidat nisbetinde
tanzimat dahi tezayüd eder; binaenaleyh her
yerde olduğu gibi evvelâ daire teşekkül edip,
varidatı az ise yavaş yavaş çoğalır.
Reis — Başka re’y var mı?
Ahmed Hilmi Efendi (İstanbul) — Haşan
Fehmi Efendinin böyle ileride olacak varidata
nisbetle, “bir beis yoktur, memurların tayin
ve istihdamı lâzımdır” demesi bedahate karşı
bir şeydir. Uzun mütaleaya hacet göremem.
Astarcılar ketühdası Ahmed Efendi (İs­
tanbul) — Zat-i şahane, hasilât-i belediyyeyi a-
haliye terketmiş. Bu kanun iktızasınca bundan
da yüzde yirmisi maaşata verilecek. Ahali gö­
zünü açsın, ziyade bir şey sarfettirmesin, yüz­
de seksenini de tanzimata sarf ettirsin. Haşan
Fehmi Efendi diyor ki nezafetsizlik memurinin
kılletinden değü vazifelerinde müsamahaların­
dan ileri geliyor. Matlûb onları taht-i inzibata
almakla husule gelir.
Haşan Fehmi Efendi (İstanbul) — Evet,
öyledir. Şehremanetinin tanzimat vücude geti­
remediğine sebeb dairenin vüs’atidir. Amma,
sû-i istimali varsa, o müzakerenin yeri bu de­
ğildir.
Feyzi Efendi (Sofya) — Devair-i belediyye
yeni ve emsalsiz bir şey değildir. Emsali taş­
ralarda icra olundu, varidatı da gösterildi. Be­
yan olunan üıtimalât, ihtimal-i aklîden ibaret­
tir. Mevkı.i icraya koymadıkdan sonra nakisesi
anlaşılamaz. B ir kere icraya koymalı da mah­
zurları görülürse sonra ıslâh edilmeli.
Mehmed Ali Efendi (Sivas) — Esnaf tez­
keresi ve sair hasılât az fee emlâk vergisinden
de ilâve olunsun deniliyor. Taşralarda bunlar
da hâzineye aiddir. îstanbulda niçin belediyeye
aid olsun? Bu müzayaka zemanında hâzinenin
beş parası bir yere verilmemesini arzu ederim-,
başka bir şey tanımam.
Nakkaş Efendi (Suriye) — İstanbul için
 I: 18 ğ nisan 1293/21 nisan 187^
söz bana düşmez; çünkü müfredatını bildiğim
bir şey değüdir. Min-haysilmecmu’ şunu söyle­
mek isterim ki Istanbulun bir milyon nüfusu o.
lup yirmi daireye taksim olunursa beher daire,
ye elli bin nüfus düşer. Bu kadar nüfusün bir
daire itibari elzemdir; yalnız müstahdemin çok
olmasa ve dolgun maaş verilmese ve dairesine
göre memur kullanılsa, fena olmaz.
Ahmed Hilmi Efendi (İstanbul) — Bir dai­
reye elli bin nüfus isabet eder diyorlar; halbuki
Üsküdar otuz bin nüfusdur. Üç daireye taksim
olunmuş; binaenaleyh ihvanımız ne kadar iti­
raz etseler hep beni tasdik çıkıyor.
Haşan Fehmi Efendi (İstanbul) — İstan­
bul ahalisi bir milyon farzolunuyor. Haydi se­
kiz yüz bin diyelim. O halde bir daire içinde
kırk bin nüfus bulunur. Taşrada böyle kırk bin
nüfuslu şehir varsa iki üç daireye taksim edi­
yorlar.
Reis — Üsküdar nüfusu otuz bin midir?
Ahmed Hilmi Efendi (İstanbul) — Evet,
efendim; İstanbul intahbı maddesinde haneleri
kamilen gördük. Altı bine varmıyor. Coğrafya­
ca bir haneye beş nüfus itibar olunur; yekûn
otuz bin eder. Ben vehm-ü hayal etmiyorum,
hesab üzere söz söylüyorum.
Bahaeddin Efendi (Bursa) — Bir kere en­
cümene verilmiş, şubelere de verilsin; müzake­
re edelim.
Reis — Bu ikinci kıraattir.
Nakkaş Efendi (Suriye) — Mademki ikin,
ci kıraattir. Müna;sib ise re’y-i umumiye mü­
racaat olunsun.
Sebuh Efendi (İstanbul) — Re’ye konula­
maz. Yirmi daire ve bunların masrafı çoktur,
deniliyor; eğer daire daha azahrsa vüs’ati ar.
tar, işe bakılamaz. Böyle kalması pek münasib-
dir. Uzaklığında, yakınlığında, vüs’atinde müna­
sebetsizlik görülüyorsa onu haritadan ıslâh
etmeli.
Salim Bey (Kastamoni) — Bahis masraf
cihetindedir. iradı. Haşan Fehmi Efendi mevcud
ve Ahmed Hilmi Efendi mevhum gösteriyor.
Su halde görüyorum ki, birazı mevhum ve bi­
razı mevcud olmak lâzımgelir; binaenaleyh
masrafın biraz tenkıhiyle kabul etmeli.
Reis — Sıra geldiyse, ben de şahsımca o-
lan re’yimi söyliyeyim: Yirmi daire çoktur, de­
niliyor; bunu biz dememeliyiz, ahali demelidir;
141
Ğ:1
çok görenler olursa yanlarındaki daireye ilti.
hak etsinler, az görenler olursa başlı başlarına
bir daire teşkil etsinler, bizim ne hakkımız var­
dır? Devlet bu hakkı ve bir takım varidatı aha­
liye terketmiş. elvermezmiş; bu bizim ne vazi­
femiz? Varidat gökden mi yağar, deniliyor;
evet, bir daire içinde adam gibi adam bulunursa
varidat gökden yağar. Herif süprüntüyü satar,
taş kırıntılarını kullanır, batakları doldurur,
para hasıl eder. Tecrübe ile görüyoruz ki iki,
üç dairemiz olup bunlar cümleden ziyade para
sarfederek mahallelerini tanzif ediyorlar. Siz
bunlara bir büyük daireye iltihak ediniz diye a-
kıl öğretirseniz sonra bir para vermezler. A .
hali kendi işlerine gelen adamı bilir. O adam­
lar dahi gökden altın yağdırır... Hakikat budur.
Eğer daire küçük olursa aç kalanlara da ba­
kar. Karagümrkreki, Salmatomrukdaki fakiri
görebilir misin? Onlara dahi himmet eder. Be­
nim şahsî re’yim budur. Münasib ise birinci
bendi kabul edelim.
Bunun üzerine aglehiyyetri ârâ ile birinci
ve ikinci maddeler kabul olunur ve üçüncü
madde okunur-
Reis — Buna encümence bir şey denilmiş
mi?..
Haşan Fehmi Efendi (İstanbul) — Ayniy­
le kabul olunmuş.
Astarcılar ketühdası Ahmed Efendi (İs­
tanbul) — Bu bend belediyenin vezaifini tâdad
ediyor. Her vazifesi yolunda; lâkin gazler için
de vazife olmalı. Gaz yaptılar. Şehremaneti gaz
hesabını temizlemeli, ahaliye emniyet gelmeli.
Rasim Bey (Edirne) — (Su yollan masa-
rifatının aid olduğu mahalden tesviyesi) diyor.
Bu mahal hangi mahaldir? izah olunsun.
Mithat Beyfendi (Şûra-yi Devletten) — ^Ev­
kaf hâzinesinden yapılan bazı su yollan vardır,
onların masarifi aid olduklan vakıftan verili­
yor. Bir de hususî sular vardır.
Astarcılar kethüdası Ahmed Efendi (İs­
tanbul) — Rasim Bey fikrimi yanlış anladı.
Su yolu demedim, gaz dedim.
Rasim Bey (Edirne) — Ben su yolunu sor­
dum, efendim.
Hüsnü Bey (Edirne) — Bir mütalea-i mah-
susam vardır; Müzakerenin nihayetinde arze-
deceğim.
Ahmed Hilmi Efendi (İstanbul) — Bele­
 i: İĞ § nisan 1:^93/21 nisan 1Ö7^ Ğ: 1

diye vezaifi meyamnda kayıkçılar, vapurcular ve O halde yirmi daire üzerine merci ve onlarâ
saireye nezaret bahsi var. Bunlar Şehremaneti- muavin olmak için şehremaneti yanmda bir
nin vazifesi olup yine emanete ihale edilmeli. meclis bulunmak lâzımgelir.
Mithat Beyfendi (Şûra-yi Devletten) — Bu Ahmed Hilmi Efendi (İstanbul) — Şehre-
vazifeler vezaif-i umumiyye-i belediyyedir. Dai­ remanetinin bu mecHsi yalnız nezaret etmek
reye mahsus değil. Aid olduğu mahalle havale içinse bu âdeta belediye ümuru demek olur. Za­
kılınır. bıtaya bakmak içinse o da zabıtamn vazifesidir;
Bu sırada reis tarafından maddelerin kat~ binaenaleyh taşralarda küçük meclisler büyük
t’iyyen kabulü veya adem~i kabulü re’y-i umır meclisleri intihab ettikleri gibi kaideten şehre­
miye havale kılınmakla bir daha müzakeresi maneti âzasını dahi devair.i belediyye âzası in­
caiz olmamak üzere ağlebiyyet-i ârâ ile kabul tihab etmek lâzımgelir.
olundu' Sadi Efendi (Haleb) — Zabtiye vezaifi i-
Dördüncü maddenin kıraetine ba§landı- le belediye vezaifi ayn ayrı nizamlarında göste­
Reis — Dördüncü maddeye encümen ne rilmiştir, bahs oraya gelince beyan-i mütalea
demiş? edilecek mahaller ayn ayrı gösterilir. Burada
Haşan Fehmi Efendi (İstanbul) — Komi­ re’y şudur ki, taraf-i devletten rüesa tayin edL
ser lâfzı yerine müfettiş tâbir edilmesine karar lir; âzanın intihabı ise ahalinin hukukudur; a.
vermiş. hali kendi hukukundan istifade etmelidir.
Rasim Bey (Edirne) — Vilâyet usûlüne na. Mithad Beyfendi (Şûra-yi Devlet âzası)—
zaran idare âzalarını belediye âzaları intihab e- Şehremaneti belediyenin mercüdir; taraf-i dev­
decek. Dördüncü maddede isıe şehremini âzası- letten mansûb âza almalıdır ki mesalih yolun­
nın taraf-i devletten nasbolunacağı gösteriliyor. da cereyan edebilsin.
Bu halde şehremaneti âzasını dahi Istanbulun Sadi Efendi (Haleb) — Âza intihab sure­
yirmi daire-i belediyyesi intihab etmeli; zira vi- tiyle tayin olunsa yine kendi vazifelerini ifa e-
lâyat kanunu müzakeresinde söylendi ki idare derler. Eğer ifadeleri veçhile hükümet tarafın­
işiyle belediye işi birbiriyle karışmıyacak. Şeh­ dan nasbedilse hükümetin hakuk-ı ahaliye te­
remaneti ümur-i belediyye içindir. Hükümet sı­ cavüz etmesi lâzımgelir. Devletin hakkı başka­
fatında değildir. O halde âzalarını mükellefen dır; ahalinin hakkı başka. Devletin bize bah­
belediye âzaları intihab etmeli. şettiği hak mucebince üıale eylediği işi kendi­
Astarcılar ketühdası Ahmed Efendi (İs­ miz yaparız.
tanbul)— Şehremini İstanbul valisi midir? Yok. Reis ■
— Mademki burası payitahttır ve ko­
sa başka vali var mı ? ca bir zabtiye nezareti olup ümur-i zabtiyyejn
Reis — Hem İstanbul valisidir, hem şeh­ icra ediyor ve mademki şehremaneti ahali ida.
remini, resine bakıyor; o halde başka türlü nasıl ola­
Sadi Efendi (Haleb) — Meclis-i idare-vü bilir?..
adliyye âZalan devlete ve devair.i belediyye â. Bahaeddin Efendi (Bursa) — Şehremane­
zalan ahaliye aid olup istediklerini nasb-ü in­ ti bir hey’et olarak teşekkül ediyor; eğer bu te­
tihab edecekleri müzakere olunmuştu. Şehre­ şekkül ümur-i belediyye içinse belediye kanu­
maneti belediyeye aid olduğundan burada tasri­ nu mucebince teşkil olunmalı, vilâyet suretiyle
hi icab eder. değil.
Bedros Efendi (Şûra-yi Devlet âzası) — Salim Bey (Kastamoni) — Şehremaneti
Daire.i belediyyenin iki cins vazifesi vardır: bir belediye ise, âzasını ahali intihab edeceği
Birisi sırf ahalinin işidir ki, tenzif-ü tanzim su­ bellidir. Yok eğer bir vilâyet meclis.i idaresi ise
retleridir. Biri de umum zabıtaya aiddir ki dev. onun âzasını yine ahali intihab etmek nizamı
let bundan vaz geçmez; meselâ sokaklarda se­ iktizasındandır.
lâmetle gidip gelmek gibi. Bu vazifeler yalnız Hudaverdi Efendi (İstanbul) — Şehremini
ahali tarafından müntahab bir hey’ete havale taraf-i devletten nasbolununca âzası ahali tara­
olunsa onların vukufları olmadığmdan ve haf­ fından intihab edilse daha âlâ olur.
tada bir tecemmu edeceklerinden yapamazlar. Reis — Efendim, bu mûzakerejû geçelim

142—
 i; 18 ğ nisan 1293/21 nisan 1877
mi, yoksa tedkik lâzım mı?
Hey’et — Tedkik lâzım.
Reis — Zabtolunsu da Şûra-yi devlete so­
rularak tekrar müzakere edilsin.
Besinci madde okundu-
Haşan Fehmi Efendi (İstanbul) — Daire-i
belediyye reislerinin taraf-i devletten mansûb
olacağı gösteriliyor; halbuki belediyeler ahali
işiyle iştigal edeceğinden reislerinin dahi inti-
hab-i ahali ile nasbolunması ve belediye âza.
sı mansûb olmayıp müntehab olduklarından bu
lâfzın tashihi encümen kararındadır.
Mithat Beyfendi (Şûra-yi Devlet âzası) —
Belediye meclisleri (* ) ahalinin intihabı üe olsa
muvafık olamaz; çünkü o meclisin kaide-i mev-
zuasına tatbikan idare etmek ve muamele.! va­
kıa jn kanuna tatbik eylemek ehliyete ve tecrübe
ve mümareseye muhtaçtır. Hükûmet-i seniyye
memuriyetleri daipıa ehliyetlilere tevdi eder.
Hukuk-ı ahali zayi olmamak mülâhazasına
mebni yazılmıştır.
Haşan Fehmi Efendi (İstanbul) — Bu mü-
talea, zannederim ki hiç bir vakit kabul oluna­
maz ki ahali kendi içlerinden muktedir bir reis
intihab edemesin. Memurin denilen zevat.i ki­
ram dahi ahaliden alınmıştır; gökden inmemiş­
tir. Devlet ahaliden işine yarayanı istihdam e-
der. Halk pek âlâ muktedir, dirayetli ve itimad
olunacak bir kimse bulur ve reis nasfoeder.
Vakıa ümur-i belediyyeye vükuf ve o bab-
da mümarese kaziyyesi şayan.i mütalaadır;
mademki iş ahalinin sırf kendi işidir, bu da ko­
laylaşır. Hasılı hey’et-i kanuniyye tarafından
beyan olunan mütalea encümence kabul olu­
namaz.
Bedros Efendi (Şûra-yi Devlet âzası) —
Haşan Fehmi Efendinin buyurduklarına göre
Mithad Beyin sözünü yanlış anladılar. Mukte.
dir reis bulamazlar demedik; lâkin kanunda
gördüğümüz veçhile bunlar iki senede tebeddül
etmek üzere teşekkül eylediklerinden tebeddül
ettikçe yerine gelecek olanlar acemi olurlar. O-
rada bir memur daimî surette bulunursa fai-
deden hali olmaz.
Haşan Fehmi Efendi (İstanbul) — Devlet
hakkında daima emniyetimiz vardır. Hiç bir va­
( * ) Sözün gelişine göre, (reis) olmak icab e-
diyor; fakat üç zabtın üçünde de böyledir.
h. t. us
-1 4 3 -
Ğ:1
kitte iştibahımız yoktur; fakat ahali kendi bul­
duğu adamdan daha ziyade emin olur. Hüküme­
tin hakk-ı vasayeti her vakit üzerimizdedir;
fakat bu hukuku da bize padişahımız ihsan et­
ti. Kendilerinin ruhsatı üzerine bu yolda beya.
n-i efkâr ediyoruz. Ahalmin yapacağı şey sırf
kendi tanzimatıdır. Hükümete aid olan şeyi de­
ruhte etmez, hakkına tecavüz eylemez, zabti-
ye işine karışmaz; bir de reisin daimî veya mu­
vakkat olması bahsi vardır. Reis intihab-i aha­
li ile olursa işine bakmadığı zeman derhal tebdil
olunur, hatıra gönüle bakılmaz; amma devlet
memuru olursa azli için bin tekellüf ister; onun
için reislerin intihabı ahali elinde olmalı.
Salim Bey (Kastamoni) — Şehremaneti-
nifı sekizden on ikiye kadar âzası olacakmış;
bunların içinden münasib olanı reis olsun.
Rasim Bey (Edirne) — Reis ister âzadan
olsun, ister âza bir reis intihab etsin; fakat bu
reis maaşlı mı olacak? Taşralar da bilâ-maaş-
tır. Bu nizam taşralara da tamim edilecek.
Haşan Fehmi Efendi (İstanbul) — Encü­
men bunu uzun uzadıya müzakere etti; lâkin
îstanbulda bilâ-maaş olursa müşkilât olur, mu­
vazzaf olmalı.
Sadi Efendi (Haleb) — Şu belediye reisi o-
lacak zat idarenin ümurunu tesviyeye mukte­
dir olmak icab eder. Ahali intihab ederse dere,
ce-i ehliyyet de taraf-i devletten tedkik olunur
ve muhassenatı görülür. Muhasebeci ve mü­
hendis ve sair memurini devlet tayin etsin.
Haşan Fehmi Efendi (İstanbul) — Böyle
olursa üıtihabda ehemiyet kalmaz. Mutemed
bir adam intihab olunsun. Ondan sonra tedkik
lâkırdısı kale alınırsa olamaz; zira bazı adam
fazıl olur da icraya muktedir değildir. Sair me­
murine gelince; bir dairenin memurlarını yine
daire intihab etmelidir derim. V e illâ işin içi.
ne iltimas girerek iş bozulur.
Rasim Bey (Edirne) — Benim de re’yim
budur.
Hey’et — Hepimizin re’yi budur.
Reis — Bu bendi geçelim mi, yoksa müza­
kere mi edelim?..
Hey’et — Şubelerde müzakere olunsun.
Altıncı bend tamamiyle kabul olunub ye~
dinci maddeye geldikde Haşan Fehmi Efendi
(İstanbul) encümenin kararını okur ki hülâsa­
sı (lüzumuna göre şehremini meclis:-i umumîyi
 I: 18 9 nisan 1293/21 nisan 1877
feshettirebileceği) mmarrah ise de bu mezuni­
yet gayr-i muayyen olduğundan (fevkalâde iş­
ler için meclis-i umumînin kararını Babi-âlîye
arzetmesi) lüzumundan ve hir de ihüdce) lâf­
zı (müvazene-i umumîyye) diye tashihinden i~
barettir-
Rasim Bey (Edirne) — Bu meclis-i umumî
vilâyet meclis-i umumîleri gibi mi olacak, yok.
sa mahsus bir meclis-i umumî mi? Zira sora­
cak başka şeylerim de var.
Bedros Efendi (Ş û ray i Devlet âzası) —
Vilâyetlerde bulunan meclis-i idareler gibi bir
şeydir.
Sadi Efendi (Haleb) — Hajar, öyle olma­
malı. Şehremaneti riyasetinde olan meclis böy­
le mübhem olamaz: Y a idare demeli, ya beledi­
ye demeli.
Rasim Bey (Edirne) — Deminki şehremini
meclisine meclis-i idare denildi; şimdi bu mec-
lis-i umumîye de idare deniliyor.
Bedros Efendi (Şûra-yi Devlet âzası) —
idare denilen şehremaneti meclisidir. Bu mecli­
s-i umumî başka; âdeta belediye meclislerinin
istinaf mahallidir.
Rasim Bey (Edirne) — Öyle olunca müna.
sib.
Reis — Geçelim mi?
Hey’et — Hayır, bu geçilemez.
Reis — Öyle ise ne dersiniz?
Haşan Fehmi Efendi (İstanbul) — Bu bir
mübhem surettedir. Meclis-i umumînin şehre­
maneti inhasiyle feshi olamaz; eğer bir şeyin
ekseriyetle müzakeresi lâzımgeliıse 3Ûne müm­
kün olabilir.
Reis — Bu fıkra üzerine mülâhazanız var
mı ?..
Bedros Efendi (Şûra-yi Devlet âzası) —
Daima bu hakkı muhafaza ederiz.
Reis — Tâdil edUmesin mi?
Bedros Efendi (Şûra.yi Devlet âzası) —
Haliyle kalsın.
Haşan Fehmi Efendi (İstanbul) — Esba-
b-i mücibesi izah edilirse biz de kani oluruz.
Sebuh Efendi (İstanbul) — işbu belediye
nizamı taşra meclisleri nizamına muhalifdir.
İstanbul için bu istisna neden lâzımgelsin?
Şehremaneti ahaU tarafından müntehâb bir
meclisi neden dağıtabilsin ?
-144-
C:1
Reis — Müzakereye kalsın mı ?
Hey’et — Kalsın.
Sekizinci madde okunur-
Haşan Fehmi Efendi (İstanbul) — Bu
bend encümende bahsolunmaya kalsın.
Rasim Bey (Edirne) — Şehremanetiyle
daire-i belediyyeler hakkında... Sırf ümur-i me.
muriyyetlerine müteallik ise bu bend pek gü­
zeldir. Hükümetle eşhas arasındaki muhakeme
ise kanun.i esasiye mugayir olacak, izah iste,
riz.
Haşan Fehmi Efendi (İstanbul) — Me­
muriyetlerine aid olacağı derkârdır.
Reis — Öyle ise tashihden vaz geçelim.
Ve artık burada kalalım.
2 — - Büdce müzakeresinin tebcili hakkın-
daki teklif-
Bunun üzerine Hüsnü Bey (Edirne) jna~
kale'i âtiyeyi irad eyledi:
“Meclis-i Meb’usanm müddeti üç, dört mah
olduğu kanun-i esasî iktizasından olup şimdi
bizim içtimaimiz da bir mah şu kadar gün mu.
rür eylediği halde yalnız vilâyatm tâlimatı o-
kunup şimdi Der-saadet belediyesine başladık,
halbuki müddetin sülüsünden ziyadesi mürur e-
dip henüz vilâyatm tâlimatı okunmuş ve bir da­
ha okunması müddetin az inkızasmdan evvel
hitam bulacak ve sonra kanun.i esasîde havale
buyruulacağı irade buyurulan büdce gibi me-
vadd-i esasiyyeye vakit kalmayacak gibidir.
Bana kalırsa bu hafif nizamat hakkında encü­
menlerde verilen kararlar, şubelerde bil-mü.
talea tasdikle, kalmış olan vaktin ruhlu mes’e.
lelere sarfı lâzımgeleceği itikadmdayım.
Bunun üzerine bir söz olup olmadığı
tarafından led-essüâl:
— Pek doğru!..
olduğu cevabı taraf-i hey’etten verilmekle
i§ istizaha kaldı-
3 — Matbuat nizamnamesi •
ve (bera-yi tedkik matbuat nizamnamesi
meclise gönderilmiş olduğu) taraf-i riyasetten
beyan olundu-
 i: 18 9 nisan 1Ö93/âl nisan 1877
4. Memurların unvan ve maağları:
Nikoia Nakkaş Efendi (Suriye), makaleri
âtiyeyi irad eyledi:
“Efendilerim, geçende bu meclis âza-i ki-
rammdan bir zat, fevaid-i devlet-ü vatan için,
bir nutuk irad eylemiştir; nutuk-ı mezkûrun
fezleke-i maali şu ki: Umum elviye dahilinde
bulunan mutasa.mf ve naib ve tahrirat müdiri
ve muhasebeciler ile vilâyetlerde bulunan alay.
beyleri gibi başlıca memurların tagyir-i elkabiy-
le, yani mutasarrıf yerine kaymakam ve muha­
sebeci yerine mal müdiri tesmiyesiyle, maaşla­
rının ona göre tedenni ve zabtiye tayinat ve
maaşlarınm tensik ettirilmesinden ibarettir.
Zat-i mumaileyh hazretlerinin efkâri mücerred
hayr-i devlet-ü vatana mübteni olduğuna aslâ
iştibahım yoktur.
“Ancak, mütalea-i mezkûre bendenizin
re’yine mugayir göründüğünden bu yolda va.
rid-i hatır-i âcizanem olan bazı mütaleatm ar-
z-ü iradına mücaseret olunur; şöyle ki:
Zat-i mumaileyhin nutkundan fakat isim
tebdil olunmak murad ise bundan hiç bir se­
mere hasıl olamayacağı derkârdır; yok hem i-
sim, ve hem de şahsın değişmesi, yani mutasar­
rıflığa beca olan zat livada kullanılmayıp ye­
rine yalnız kaymakamlığa salih olabUecek bir
zat nasbolunsun murad ise, bu bütün bütün iş­
leri mihver-i sahihinden ihraç edip idare-i mül-
kiyyeyi yüz elli sene geriye döndürür; çünkü
iş erbabına verilmemiş olur ve bundan tekevvün
edebüecek vehamet ve sekamet onu mütalea ile
zâhire çıkar. Ne gibi? Bir adamm yalnız kırk
batman taşımağa iktidarı olduğu halde ona
seksen batman yükletilirse, yük aslâ yerine
vasıl olamıyacağı bedıhiyattandır.
Maaş bahsine gelince: Bendeniz zannede­
rim ki el’ân verilmekte olan maaşat zaid dere­
cede değildir. Meselâ mutasarrıflara verilmekte
olan, yerine göre şehrî yedi bin kuruştan on
veya on beş bin kuruşa kadardır. Bu maaş ise
sair devletlerde bir mutasarrıfa değil bir kon­
solosa büe verilir, bundan aşağı tenzil ola.
maz; zira mutasarrıf zarurî olan masrafını tah­
sil edemezse maslahat mahazir-i âdideden salim
olamayacağından maada mutasamrîn-i kiram
denaat ve sefalet halinde yaşayacak olurlarsa
devletin namusuna dokunur; bu da tecviz olu.
145
C;1
namaz; ve keza naib ve tahrirat müdiri ve mu­
hasebecilerin maaşlan bu kabildendir. B u ne de­
mek? Mutasarrıfın maaşı beş bin, ve kayma­
kam ve naibin bin beş yüz, ve muhasebecinin
bin iki yüz kuruşa tenzil edilirse, demektir ki
biz ruhsat veriyoruz: Gidin, başınızm çaresi­
ne bakınız!.. Yoksa nasıl idare edeceklerdir?
Ve böyle şeylerden mülk mamûr ve üıya ol­
maz; binaenaleyh hatır-ı âcizaneme gelir ki
bu maaşat ya alâhalihâ ibka, veyahud mümkün
mertebe zammolunması iktiza eder; zira memu­
run gözü tok olmalı ki başkasına ihtimam et-
meyib uhdelerine mahûl olan mesalihın müıve-
r-i lâyikiyle idaresine teşebbüs etsinler; ve şu
züğürtlük beliyyesine mübtelâ olan zatler bilir.
1er ki bir adam ihtiyaçta bulunursa aslâ elinden
iş gelmez.
Ve işbu maaş killeti maddesinden dolayı
âza-i mecaüs bahsine gelince: Bunun vacib-i
dikkat-ü itina bir madde olduğunu zannederim;
çünkü bunların maaşı üç, dört yüzkuruştan L
barettir. Fi zemanina, her nerede olursa ol­
sun, ve her ne kadar adam edna halde taay­
yüş etmek istesin, bu kadar cüzî mikdar ile hiç
bir kimse geçinemiyeceği derkârdır. Musibet
şu ki ekser-i mahâlde âza-i mecalis evasit.ı nâs-
dan almırlar. Herifin ne malı var ki kendi ira­
dından taayyüş olunsun? Ve ne de maaşı kâ­
fi verilir ki o maaştan idare olunsun. Tuhaf
bu ki mecalis.i temyiz âzalan her gün sabah­
tan akşama kadar çalışacaklardır. Yani hiz.
metleri ıktizasmca başka bir iş yapmağa muk­
tedir değildirler; binaenaleyh bi-çare başka yo­
la sapmağa mecbur oluyor. Bu halde âzalar bir
fena yolda bulunurlarsa mazur tutmuyorum;
fakat iş ekser-i mahâlde bu vechüe cari oldu­
ğunu arzediyorum; halbuki ibadullahın kâffe-i
hukukları-bu zatlere teslim olunmuştur; bina-
beriri mecalis âzalarının maaş kaziyyesine na­
zar ve tedkik olunmak iktiza eder.
Zabtiyenin tayinat ve maaşlan bahsine
nakl-i kelâm olununca: Bunlar zavallı mecalis
âzalarmdan daha beterdirler; çünkü bunların
maaşı gayet dûn olduğundan ve çoğunu da
âmme-i nâsdan almakta olduklanndan zarurî
olarak masariflerini çıkarmak için bazı yerler­
de etmedikleri hezeyan kalmadı. Ve bunların ye.
dine tevdi olunan mesalih cümle indinde mu­
hakkaktır; binaenaleyh bunlann da nıaaşları
 İ8 9 nisan İ 293/21 nisan İ Z 1 İ
hadd-i lâyıkma iblâğı iktiza edecek ise de bu
bahsin şimdi sırası olmayıp varidat ve masa-
rifat müvazene cedvelleri bu meclise vürudun-
da icabına bakılacaktır.
Efendilerim, nutk-ı şerif-i âlîde ve kanun.i
esasinin bazı mahallerinde beyan buyurulduğu
üzere devlet-ü milletin imar ve esbab-i takad.
dümü hayli esbaba mevfuk olup memalik-i
mahrusa-i şahanede medfun bulunan, enva-i
maadinin zâhire ihracı ve ziraat ve sınaat ve ti­
caretin takaddüm ve tervici, esbab-i fünun-ü
maarifin neşir ve tâmimi ve turuk ve maabirin
ıslâh ve imali gibi şeylerden ibarettir; bunları,
filhakika, kuvveden füle çıkarabilireek o vakit
defineler bulundu denUse caizdir; fakat çaker-
leri bu defaki hitabımda buna dair bir şey söy­
lemeyip, sırası gehr ise, tahattur olunacak şey­
ler bu hey’et-i şerifeye arzolunacaktır. Şimdi­
ki makalemde yine refikimiz bulunan mumai.
leyh zat-i muhteremin irad ettiği nutkun dai­
resinde bulunarak memurin-i mülkiyye hak­
kında ne yolda muamele olunmak iktiza ede­
ceği bahsinde bulunacağım. Şöyle ki:
Bu hıtabda arz.u beyan olunduğu üzere
maaş-i memurinin kesretine bakılmayıb lâyıkiy-
le idare edecek kadar memura maaş tahsis o-
lunması iktiza eder ve bu memurların mehmâ-
emken lisan.i devletten maadâ lisan.i ahaliden
dahi bilmeleri iktiza eder ve ahah-i vatandan
memur olmasın lâkırdısı ber-taraf edilmesi e-
hem ve elzemdir; fakat o memur kim olursa
olsun:
Evvelâ memuriyetinden emin olacaktır;
yani kanun-i esaside beyan buyurulduğu üzere
bigayr-i hakkın memuriyetinden azil olunmi.
yacaktır, her bir memurun memuriyetinden
ihracı ya istifasına veya kendisinin muvafaka­
tiyle diğer daha büyük bir memuriyete veyahud
hata-i vahimesi veya adem-i iktidarı bihakkın
tebeyyün etmesine mebni olacaktır. Ve memuri.
yeti lağvolunan memurun ona muadil olan baş­
ka bir memuriyet var ise ona, yoksa ilk açıla­
cak memuriyete alınması iktiza edecektir.
Saniyen; tekaüdiük kaidesi, nizamat-i as-
keriyyede cari olduğu gibi, memurin.i mülkiy­
ye hakkında dahi tâmim olunacaktır.
Salisen; bir memurun cünha ve kabahati
zuhur ederse aslâ ve k a fa müsamaha olunma-
yarak ber-müceb-i kanun ceza te’dibi fiilen icra
- 146 -
Ö :İ
olunmak kaziyyesidir.
Ve rüşvet beliyye-i vahimesinin bahsine ge.
linçe: Şu musibet, kimse inkâr etmez ki, bazı yer
lerde bilâ-mübalât caridir .Bunun kanunen şedid
cezası varsa da memurun maaş killetine ve de-
vam-i vazifesinden dolayı emin olmadığına bi­
naen nâs gözünde nevamma mağdur bakılır­
dı; ancak, balâda arzolunan nizam vaz’olunup
tamamı tamamına icra olunursa artık memur­
ların diyecekleri kalmayacağından, bir memur
böyle bir hatada bulunursa mazeret nazariyle,
bakılmayıp, herkes: (Allah canının alsın, şe­
did ceza görmeğe ve sairlere ibret olmağa müs-
tehık!) diyeceğinden kanun-i ceza bu. misilli­
ler hakkında bilâ- merhamet icra olunacaktır.
Bu suretle iş cereyan ederse herkes emin
olacağına ve mesalih-ı mülk-ü vatan suret-i ha-
sene-vü muntazama ile yürüyeceğine aslâ iş.
tibahım yoktur.
Y a esyadî, bu efkâr hatır-ı âcizaneme vü-
rud ettiğinden bu hey’et-i şerifeye iradma ib.
tidar eyledim. Nezd-i âlînizde dahi tensib bu-
yurulduğu halde yine burada bad-el.mütalea
meclis-i âyana takdim olunmak üzere Şûra-yi
Devlet marifetiyle bu şeylere dair kavanin-ü ni.
zamat tecdidine emr ita olunmak üzere bu mü-
talaatın vükelâ-i ızâm hazeratma takdimini mü-
nasib görürüm.
İS!ufeî Efendi (Suriye) — Nakkaş Efendi­
nin okuduğu takrir ikiye münkasimdir: Birisi
geçende benim verdiğim takririn cevabı, İkin­
cisi devlet-i âliyye tarafından tayin-i memurin
hakkında bir tâdilât göstermekten ibarettir.
Zannederim ki takririmin esasına dikkat
buyurulmadı; çünkü böyle ise, şöyle ise diye
beyan tahayyür ediyor. Ben hem tasarrufa ria­
yet etmiş hem de ümur-i âvammı düşünmüştüm.
Maaşların taklili enfar için değildi. Ben bunu
söylemedim; büyük memurlar hakkında idi.
Neferler için yetmiş beş kuruş azdır bile; fa­
kat bir tahrirat müdiri, maiyetinde bu kadar
ketebe dahi varken, 5000, 7500, en aşağı iki
bin beş yüz kuruş maaş alır. Bu maaşlar düş.
man önünde fida-i can edecek olan dört bölü­
ğün maaşıdır. Ben tasarrufu bunlar için söy­
ledim ; neferler için değil.
Memurların isimlerini değiştirmekten mak-
sad: zeman-i fetihten on beş, yirmi sene evveli­
ne gelinceye kadar olan unvan ve maaş ile ol­
 f: 18 9 nisan 1293/21 nisan 1877
sun, kaymakam valinin kaymakamı demektir.
Bunların dört bin kuruş maaşı vardı. Hem dev­
letin kanunlarını hem de ahalinin işini icra e-
derlerdi. Şimdi isimleri değişti. Yalnız maaşları
arttı.
Reis— Geçende bir güzel karar verdiniz ki
bu makul şeyleri defter.i muvazene geldiği va­
kit bile bile söyliyelim, dediniz.
Ali Naki Bey (Yanya) ■ — Memurinin maaşı
azdır diyorlar. Ben şimdi bir misal göstereyim:
O da Kosva valisi Rifat paşadır. Pek muk­
tedir, pek afif bir zattır. îki sene evvel Tırhala-
da idi. Dokuz bin kuruş maaşı vardı. Pek âlâ a-
rabasiyle ve gayet istikametle idare olunurdu;
şimdi, mesmuata göre kırk bin kuruş maaş ve­
riyorlar. Buna iktidarımız varmıdır? ldare.i
maliyyemizi muhafaza edelim. Konsolid düştü.
Kaimenin itibarı kalmadı. Biz hâlâ masrafı dü­
şünmezsek daha fena oluruz. Böyle vermekle i-
darece müşkilât daha çoğalacaktır.
Reis — Bunlar güzel fikirlerdir, efendim;
lâkin daha bu bahsin vakti gelmedi.
Mustafa Bey (Y anya) — Müvazene dahi
bizim işimiz değil mi? Cümleden müreccah ve
mukaddem iş müvazene işi olduğu için ona
cümleden evvel bakmali5nz.
Hey’et — Hep bu re’ydeyiz.
Birisi — Kanun-i esaside meclis-i umu­
mînin küşadı akabinde büdceye bakılacağı fer­
man buyuruluyor.
5- Donanmanın ziyareti:
Haşan Fehmi Efendi (İstanbul) — Padişa­
hımız efendimiz hazretlerinin devlet-ü millet
hakkında mebzul olan inayatma bir lâhika-i
faika olmak üzere bahriye nezaret-i celilesin-
den gelen tezkere ile hey’et-i Meb’usan donan-
ma-yi hümayunu görmeye davet buyurulmuş ol­
duğundan vapur-i mahsus ile hey’etce Büyük-
deredeki donanma.yi hümayuna gidildi, görül­
dü; zabitan ve efrad.i asakir-i şahane tarafın­
( * ) Bu karar üzerine hazırlanan teşekkürname-
nin varildigi içtima sonundaki nutuktan anlaşılıyor.
h. t. us
147-
C: 1
dan pek büyük riayetler edilmesiyle memnuni­
yetimiz derece-i gayeye vardı; binaenaleyh te-
şekkürname arizası kaleme alınarak hakipay-i
hazret-i padişahîye takdim olunmasını lâzıme.
den görmekte olduğumdan bunun hey’et-i umu-
miyyeye tavsiyesini zat-i riyasetpenahîden rica
ederim.
Hey’et — Pek münasib, peM âzım (*).
6- Gelen evrak:
Reis — Aydında kesretle çekirge zuhur et­
miş. Çaresine bakılmak üzere emirler gitmiş.
Buraya bildiriyorlar. Encümene havale edelim.
Bu sene içtimaimiz binası muvakkat oldu,
ğundah gelecek seneki mahall-i içtima için va-
raka-i resmiyyesi gelmiş. Bir encümen tayin o-
lunmalı da bir an evvel işe bakmalı.
îki üç arzuhal var ki içlerinde mühim
sözler vardır.
Bir de bir madde.i mahsusa üzerine Aydın
meb’usu Ahmed efendinin söyliyeceği vardı.
Onu da dinliyelim.
7- Zabtın tashihi:
Ahmed Efendi (A y d ın ) — Salı günü mezun
olduğum cihetle gelememiştim; okunan zabıt
hülâsasında (bütün defterdarlar hırsız demiş
olduğum) yazılmış. B u yanlıştır. Tahkik edil­
sin; ihvanımız böyle bir söz söylediğime şeha-
det ederlerse raziyim.
Bir çok sesler — Söylemedi, söylemedi.
Reis — B u sözleri söylediniz mi, söyle­
mediniz mi?
Ahmed Efendi (Aydın) ■— Söylemedim, e-
fendim.
Reis — Öyle ise söylemedim demek kâfi,
dir.
Bugünkü meclisimiz tamam olmuştur.
Evrak-ı mühimme zuhur ederse iki saat
sonra bir içtima daha yaparız; zuhur etmezse
şubelerde bugünkü işlerle iştigal eyleriz.
I
D E V R E :1 ©İİ.D: 1 IfTİMA: 1

Meclis-i meb’usan
1293=1877
Zabıt Ceridesi

On dokuzuncu inikad
9 rebiulâhıi' 1294=11 nisan 1293/23 nisanl87T
pazartesi

İÇİNDEKİLER
Sayıfa
1— Geçen zabtın hülâsası 150
2— Müzakere edilen maddeler:
1— Belediye nizamnamesi 150
 On dokuzuncn inikad**^
9 rebiulâhır 1294=11 nisan 1293/23 nisanl877
PAZARTESİ

Reis: AH M ED V EFİK PAŞA

Hey’et-i M eb’usanın bugünkü içtimai devletlû Ahmed Vefik Paşa Hazretlerin-in riyaset-i
celileleri tahtında olarak tevekkül eylemiştir-

; GEÇEN ZA B TIN H ÜLÂSASI

Reis — Bugünkü müzakere-i mahsusamız A R Z U H A L E N C Ü M E N İN İN M AZBATASI

saat dörtte başladı.
Geçen içtimain mazbatası okunsun. Riyaset kâtibi izzetlû Münir Beyfendi aı-
Ridvan Bey mazbatayı okuyarak bir kaç zuhaller üzerine encümenin verdiği kararları
mahalli tashih edildikten sonra kabul edildi- okudu-

M Ü ZAK E R E E D İLE N M A D D E LE R :

1- Belediye Nizamnamesi: müstenid olurlar; bu da meclisten tasdik olu­

M/ıayet Sebuh Efendi (İstanbul) belediye
nizamnamesini dokuzuncu bendden bed’ ile
okumaya başladı-
Reis — Encümenin bu bende diyeceği var
mıdır?
Haşan Fehmi Efendi (İstanbul) — Büdce
lâfzını müvazene cedveli diye tashihden ibaret.
Rasim Bey (Edirne) — Bu bendde defter
ve büdceleri muhasebecinin tasdik edeceği gös.
-teriliyor. Bu tasdik muhasebecinin vazifesi mi
olmalı, yoksa meclisin vazifesi mi?
Sebuh Efend (İstanbul) — Muhasebeci
tasdik ettikden sonra meclise de konulacaktır. sebeci ile meclisin tasdiki olmayınca para ver­
Mithad Beyfendi (Şûra-yi Devlet âzası) —
Sarfiyata dair verilecek paralar daima surete()*
(* ) Takvim-i Vakayi, S. 1892
narak geçer.
Rasim Bey (Edirne) — Surete müstenid
olan masarif maaşlardır. Gaz ve su yolu ve
sair bu makule masarif suretsizdir. Tasdiki mu­
hasebeciye aid olamaz, meclise aiddir.
Ahmed Muhtar Efendi (Erzurum) — De-
rece.i âlâda muhasebeden bit-tasdik, sonra mec­
lise verilir.
Reis— ^Bir kelime ile izaha ihtiyaç var mı?
Sebuh Efendi (İstanbul) — Veznedar bah­
sine gelince izah görülecek; Veznedarlar muha­
mesin.
Reis Onuncu madde hakkında meclisin
bir kararı var mı?
Haşan Fehmi Efendi (İstanbul) ■— Hasnr.

- 150-
 I: 19 11 nisan 1293/23 nisan 1877
Reis — On birinci maddeye diyecek var
mı?..
Rasim Bey (Edirne) ■— Ser mühendislik
vazifesi bahsinde (hususat-i fenniyyeye müte­
allik işlerin iktizalarını icra edecek) deniliyor.
Mühendis icraya memur değildir. İşi fenne tat­
bik edecek, icrasına meclis bakacak.
Sadi Efendi (H aleb) — Mühendis işin ar­
kasına düşüp yaptırmağa mecburdür; meselâ
bir resim yaptı, meclise götürdü, teehhür eder­
se kendisinin de mes’ul olması lâzımgelir; ar­
kasını bırakmamalı.
Yenişehirli zade Ahmed Efendi (İzm ir)—
Mühendis vazifesini icradan sonra meclisin ic-
rasmdan mes’ul değildir. Burada maksad ken­
disince olan işlerin iktizasını icra demektir;
tağyire hacet göremem.
Reis •— Meclis mühendise ne havale ederse
mühendis onu yapacak. Şu resmi yep derler,
şunu bina et derler. Onu da icra eder. Re’yler
müttefikdir. Geçelim mi?..
Hey’et — Geçelim.
On ikinci madde kabul olunup, on üçün­
cü madde kıraet edildi-
Yusuf Ziya Efendi (Kudüs) — Burada vez­
nedarlar için müddet tayin olunmamış. Tayin
edilse fena olmaz.
Sebuh Efendi (İstanbul) — Veznedarın
vereceği akçalar reis ile muhasebecinin işaretle­
ri üzerine verileceği beyan olunuyor; fakat mec­
lisin tasdikiyle verilse daha âlâ olur.
Rasim Bey (Edirne) — Taşra belediyele­
rinde meclisin tasdiki olmadıkça veznedar bir
para vermez.
Haşan Fehmi Efendi (İstanbul) — Bunlar
vezaife dair şeylerdir. Bu nizam ise esaslı bir
nizamdır. Vazife bahsi gelirse buna dahi bakılır.
Ahmed Muhtar Efendi (Erzurum ) — Ma­
sarif iki türlüdür. Birisi ba-irade muhassas o-
lan maaşlar olun bunlar için reis ve muhasebe­
cinin işareti kâfidir; fakat masartf-i saire i-
çin meclisin tasdiki lâzımdır.
Sebuh Efendi (İstanbul! — Vazife bahsi
gelince deniliyor; fakat mademki veznedarın
vazifesi tarin ediliyor, meclisin vazifesi olunca,
para verilmemesi burada tasrih edilmelidir.
Haşan Fehmi Efendi (İstanbul) — Vezne­
dar reisi tanıyacak. Reisin muamelâtı ise mec­
lisin re’yine muvafık olacak. Reisin vezatfine
151 -
C: 1
bakılırsa, anlaşılıyor ki, her icrası, meclisin ka­
rarma mütevakkıftır.
Sebuh Efendi (İstanbul) — Muhasebeci ve
Reis sû-i istimal edebilirler; o cihetle veznedar
mes’ül olmak için burada arzeylediğira tasrihe
ihtiyaç vardır.
Sadi Efendi (Haleb) — Sandık eminleri
beher gün bir yevmiye pusulası tanzim ederek
reis ile muhasebeciye takdim ederler. Burada
o var mı ?
Bir kaç ses — Var, var.
Salim Bey (Kastamoni) — Tashih etmeli:
Masarif-i fevkalâde için meclis tarafından tas­
dik olunmadıkça verilemez demeli.
Mithad Beyfendi (Şûra-yi Devlet âzası)—
Haşan Efendi pek doğru söylediler. Muhasebeci
ile şehreminin işaretleri kâfidir. Meclis mazbata
yapsa bile veznedar para vermez. Memur-i me»
s’ulün verilesin! görmeli.
Manok Karaca Efendi (Haleb) — Vezne­
darlar zaten verecekleri akça için muhasebeci,
nin tasdikına dikkat etmeye borçlu değil mi?
Meclisin de tasdikına dikkat etme5d kendisine
borç addetsin. Sû-i istimalât olmamak için bu­
rada bir tasrih ister.
Rıza Efendi (Bursa) — Tasrih, masarifin
filhakika vuku bulup bulmamasıdır.
Haşan Fehmi Efendi (İstanbul) — Ev­
rakın nevi tasrih edilmek lâzımgelirse uzun o-
lur; çünkü evrak pek mütenevvi olabilir. N i­
zamda evrak üzerine para verilecek diye tasrih
olunacaksa bu nasıl olmak lâzımgelir? Aşağıda
da izahat vardır; amma sû-i istimale gelince:
Bunu yaptırmamak için nizam kifayet etmez.
Yapanları te’dib etmeli.
Manok Karaca Efendi (Haleb) — Akça
sened ile alınırsa, âdet, senedin arkasına maz­
bata yaparlar. Öyle yalnız muhasebecinin işare­
ti ile olmamalı, bir hey’et marifetiyle olmalı.
Haşan Fehmi Efendi (İstanbul) — Encü­
men mutlak böyle olmasın demiyor, tâk in ka­
bil değildir. Meclisin tasdiki bir mazbata ile o-
lacak ise onun üzerinde yine reisin işareti bu-
lunacak; demek oluyor ki reis lüzumsuz bir kâ­
ğıda buyurur da gönderirse veznedar vermeli m.i
vermemeli mi, diye bir müzakere olacak ise o
zeman reisin ne makule kâğıdları buyuracağı
tasrih edilmeli.
Sebuh Efendi (İstanbul) — Bıi müşkilâ-
SÜTÜPHANESI
 19 nisan 1293/23 nisan 1877
tın def’i kolajadır. Evrakı tasrih etmemeli. Ne
makule masrafın tasdiki lâzımgeleceğini tas­
rih etmeli, yahud §u mikdar masraf tasdika
muhtacdır demeli.
Hamazsb Efendi (Erzurum ) — Sarfiyat,
tan şehreminiyle muhasebeciler mes’uldür;
masarifi nizama muvafık olmak şartiyle tas-
dilc edecekler, bu halde izah istemez.
Yusuf Ziya Efendi (Kudüs) — Yarım saat
kadar beyhude zeman sarf ettik; alt tarafında
bunun izahı var.
diye nizamın a§ağı tarafında bazı izahatı
havi diğer bendi okur-
Danyal Efendi (Erzurum ) — Mademki ma­
sarifin aslı malûmdur. Burada meclisin tasdiki
üzerine emanet ve muhasebeci tarafından işaret
edilmek kifayet eder.
Badros Efendi (Şûra-yi Devlet âzası) —
Şehremini mes’uldür, icra memurudur; yanın­
da bir meclis var; bir de devair-i belediyye âza­
sından mürekkeb bir meclis-i umumî var. Mec.
lis-i umumî devairden gelen budceleri tasdik e-
der. Eminin yanındaki meclis kendisine mua.
vindir. Kararı kat’î değildir. Şehremini mes’u-
liyeti kendi üzerine alarak bu meclisin kararı
hilâfına da icra eder. Masarifi meclise havale
etmeye mecburdur; fakat meclisin re’3Ûle icra­
sına mecbur değildir; zira mecbur olursa şeh-
remininin mes’uliyeti ve mezuniyeti kalmaz.
Rasim Bey (Edirne) — Paranın sarfından
sonra müzakerenin faidesı yoktur. Sarfolun-
mazdan evvel meclisten tasdiki her halde lâ­
zımdır. Her halde meclisten musaddak evrak ü.
zerine para vermeli.
Danya! Efendi (Erzurum ) — Evet; fakat
meclisten musaddak olacak evrakın öyle yüz
kuruşluğa kadar evrak olması lâzımgelmez.
Manok Efendi (Haleb) — Mademki âzanın
sarfiyat için malûmatları vardır. Tasdik etme­
leri de lâzımdır. Niçin mes’uliyeti yalnız şehre­
mini üzerinde bırakalım?..
Bedros Efendi (Şûra-yi Devlet âzasi) —
Bahis sadedden çıkıyor. Veznedarın vereceği pa..
ranm evrakı üzerinde mechsin kararı olsun
mu, nlmasın mı? Bahs bunda idi. Hali ile mec­
listen geçmiş olan ve kararı verilen masaıifin
akçasını veznedar verecek. Şu zaten mukarrer
olan para.^n veznedar vermiyerek: (Bunu mec­
152
C: 1
lise koymayınca vermem) derse idare yürür
mü? Hangi yerde böyle iş görülür?
Seyyid Abdullah Efendi (Hicaz) — Ma­
demki belediye ahalinindir. Ahalinin her yüz­
den malûmatı olmalıdır. Münasib ise re’y.i u-
mumîye müracaat olunsun.
Feyzi Efendi (Sofya) — Masrafa evvelâ
meclisçe karar verUir, sonra vezne müfredatiy-
le akça sarfeder. Bunlar ise birer verile ile sar-
fedildikden sonra umumu yine arzolunur.
Sebuh Efendi (İstanbul) — Şûra-yi devlet
memurları tarafından verilen izahatta iki şey
gösterildi. Birincisi, masrafın zaten meclisçe
musaddak oolması; İkincisi, veznedar şehremini
maiyetinde iken meclisin re’yi olmayınca para
verm-em, demesinin hâkimiyet gibi bir surete
hamlolunmasıdır. Bahs birincisi ise ona göre
düşünelim, İkincisi ise bence bunda hiç bir beis
yoktur.
Reis — Mes’ele tekerrür ediyor. Tekrar
tekrar hep o söyleniyor.
Vakıa mes’ele zaten tekerrüre binmiş ol-
dMgu gibi bundan sonra dahi hep söylenen
sözlerin tekrarından ibaret bir takım efkâr
teati edildikden sonra, bir aralık mes’ele-i
mezkûrenin şubede müzakeresi teklif edil­
miş ise de Reis paşa hazretleri “zaten şimdi­
ye kadar zeman kaybedildiği cihetle re’y-i u-
mumîye müracaatı” teklif eyledi- Ve vezne­
darın vereceği para meclisin tasdiki üzerine
mi, yoksa yalnız reis ve muhasebecinin işaret­
leri ile mi verilmek lâzımgeleceği hususunda
re’y-i umumîye müracaat edildikde, tasdik ile
verilmesine karar verildi- Bu aralık:
Şahinyan Ağob Efendi (Sivas) makale-i
âtiyeyi irad eyledi:
“Belediye nizamnamesinin otuzuncu ben­
dinde veznedar vazifesi dermiyan olunmuş ise
de işbu şehremaneti ve belediyenin varidat ve
hasıiâtının ekserisi fevkalâde bulunacaktır.
Şunun da bir mazbutiyet altına konulmasını
elzem görüyorum. Şöyle ki; varidat ve masa-
rifat'için iki kıt’a defter tanzim ile biri vezne­
dar ve diğeri muhasebecinin yedinde olup yev­
miye her ne cihette akça tahsil olunur ve şeh­
remaneti ve belediye sandığına teslim kılınırsa
veznedar kabz ve ne türlü varidat olduğunu o-
nun defteriyle muhasebecinin defterine kaydo-
lundukdan sonra bir kıt’â ilm-ü haber tanzim.
 j: 19 11 nisan 1293/23 nisan 1877
veznedar ve muhasebeci ve reis taraflarından
temhir ile akçayı teslim eden adama ita olu-
nub veznedar her gün varidat ve masarifatın
pusulasını reise takdimi sırasında muhasebeciy­
le defterlerini mukabele ederek ve defterini
temhir ettirerek reis-i belediyye dahi ikisinin
defterini temhir etmek münasib olur.
Res — İsterseniz bu fıkrajn da encümene
verelim. Zira, idare ve hesaba aid bir şeydir.
Hey’et — Pek âlâ.
Reis — On dördüncü maddeye diyecek
var mı?
O n dördüncü ve on besinci maddeler ka­
bul olunarak geçib, on altıncı madde dahi kı'
raet olundu k i; hükmü ceza kanunnamesinin
üçüncü faslında muharrer kabaihten üm ur-i
belediyyeye aid olanların mütecasirleri ve ten'
bihat'i belediyyeye mugayir hareket edenler
kaklarında lâzımgelen mücazatın belediye rei­
siyle başkâtib ve başmühendislerden mürekkeb
bir h eyette tayin ve icra olunacağından
ibarettir-
Nafi Efendi (Haleb) — Bu mücazatın bele­
diyeden tayin edilmesi olamaz. Mecalis-i iptida-
iyye-i cezaİ3^eye havale edilmeli. ,
Rasim Bey. (Edirne) — Belediye bu müca-
zatı icra eder. Fakat, kendi tarafından değil.
Eksik ve bozuk eşya satanları getirir, belediye
cezasını hüküm ve tahsil eder, ve onun davacısı
çavuştur. Şu kadar var ki, burada yalnız reis
ile muhasebeci ve başmühendisin hükmedeceği
anlaşılıyor. Hükmü meclis vermeli.
Haşan Fehmi Efendi (İstanbul) — Nafi
Eefendiniaı dediği gibi, cezayı mahkemelere
havale etmeli. Rasim Beyin dediği tekellüflü-
dür. Çünkü her dakika bu gibi zuhurat olur,
meclis işi uzatır, ahali bekler. Eğer zikrolunan
üç zat sû-i istimal ederlerse cezayı verenler bir
mahkemeye müracaat edebilirler.
Nafi Efendi (Haleb) — Hükmolunacak
adam cezayı kabul etmezse, şehreminine mi
müracaat edecek, mahkeme.-i ceziyyeye mi ?
Reis — Burasına encümen ne demiş?
Haşan Fehmi Efendi (İstanbul) — Hayli
sözler söylendi, amma nihayetinde haliyle kal­
masına karar verildi. Hilâf-i kanun hükmolu-
nursa ebvab-i mahâkim açıktır.
Nafi Efendi (Haleb) — Süâlime cevab ol­
madı. Ben sordum ki, gördüğü cezadan şikâyet
153 -
C: 1
edecek adam şehremanetine mi müracaat ede­
cek, muhakemeye mi?
Reis — Elbette mahkemeye gider. Şehre­
maneti mahkeme değildir. Orası icra mahallidir.
Bedros Efendi (Şûra-yi Devlet âzası) —
Şehremaneti belediyenin merciidir.’ Amma yal­
nız idare hususunda mercidir, cezaya karışmaz.
Danya! Efendi (Erzurum)^— Belediye mec­
lisi haftada yalnız iki gün içtima edeceğinden
ve bu ceza işleri ise her gün çıkacağından mec­
lise havalesini re’y ile teehhür ettirmemeli. Bu
yine haliyle kalsın.
Rasim Bey (Edirne) — Taşralardaki mec­
lis iki gün içtima eder. Sair günler zuhur eden
vukuat bir yere kaydolunur. îcablan icra edil­
mez. Hükümler mecliste verilir, paralar orada
tahsil olunur.
Mithad Beyfendi (Şûra-yi Devlet âzası) —
Bu cezalar evzanca noksan ve eşyaca bozukluk
görünmesi gibi sırf belediyeye aid şeyler olub
sabahdan akşama kadar bin tanesi gelir. Buna
a3mca bir mahkeme olamaz. Bir adamın da e-
linde kalmamak için üç memurdan bir hey’et
intihab olunmuş.
Mustafa Efendi (Kozan) — Ben Rasim Be­
yin re’yindeyim. Vakıa bunların alacakları ce­
za küçük şeylerse de taşra halkının gözüne bü­
yük görünüyor. Eğer nizam İstanbula mahsus
ise ona diyeceğim yoktur.
Reis — İstanbula mahsustur.
Hilmi Efendi (İstanbul) — Hey’et-i kanu-
niyye, cezaî hey’et üç kişiden mürekkeb bir
hey’et olacak diyor. Amma bu kâfi değUdir.
En ziyade sû-i istimalât buradadır. Meclisin
malûmatı olmadıkça bir para alınmamak icab
eder.
Astarcılar ketühdası Ahmed Efendi (İs­
tanbul) — Bu cezaların mahsus nizamı vardır.
Nizamı üzere para alınır. Bunların nesine acı­
malı, bunlar sarik makulesidir.
Rasim Bey (Edirne) — Cezanın alınması
cihetinde acımayoruz. Yolu ile alınsın. Bir lâ-
zımgelirken, elli alınmasın. Para doğruca san­
dığa girsin.
Haşan Fehmi Efendi (İstanbul) — Bu üç
zatin suret-i tayini tedkik olunmalı. Bunlar da
mutemed ve emin büdiğimiz adamlar olacak,
koca bir dairenin idaresini kendilerine tefviz e-
dip de öte tarafdan beş kuruş ceza-i nakdî al­
 11 nisan 1293/23 nisan 1877
mak hususnda emniyet etmemek olur mu ?
Rasim Bey (Edirne) — Vakıa reis emindir.
Fakat, kâtib ile mühendis erbab-i fenn olduk­
larından fende olan maharetlerine nisbetle in-
tihab olunacaklardır. Bizim re’yimiz böyledir,
efendim. Cezaları, meclis tayin etmeli.
Reis — Müzakere elvermedi mi? Bunu
tashih edelim mi, geçelim mi?
B u bend ekseriyetle kabul olunduğu gibi,
on yedinci ve on sekizinci v e on dokuzuncu ve
yirminci ve yirm i birinci bendlere kadar oku~
nub kabul edilir- Burada Rasim Bey “eski ka­
nunda meclise müdavemet etmeyen âzadan ce-
za-i nakdî ahndığı”/xı ihtar ederse de, âza üç
kere meclise gelmedikleri halde istifâ etmiş
sayılacakları dermiyan olunarak badehu yirmi
ikinci ve yirm i üçüncü ve yirm i dördüncü
bendler dahi okunub kabul edilir
Haşan Fehmi Efendi (İstanbul) — Beşin,
ci maddede gösterildiği veçhile, reisin nasbi ta-
raf-i devletten mi olacak, yoksa ahali tarafın­
dan mı intihab edilecek? Burası müzakereye
tâlik edilmişti. Yirmi dördüncü bendde reis-i
sanilerin intihabı meyanına asıl reisin intihabı­
nı dahi idhal etmek için bu bendi beşinci mad­
de üzerine edilecek müzakereye tâlik etmeli.
Reis ^ Münasib.
Y irm i altıncı maddede bir küçük s e h v i
kalemin tashihinden sonra yirmi yedinci ve
yirm i sekizinci ve yirm i dokuzun maddeler da­
hi okunub kabul edildi-
Burada Aciman Efendi (İstanbul) maka-
le-i ntiyeyi irad etti:
Der-saadet devair-i belediyyesi kanunname­
sinin tahrir-i nüfusa dair olan fıkrası hakkın­
da mütalea-i âtiyenin iradına lüzum gördüm.
Şöyle ki, kanun-i mezkûrun 3drmi dokuzuncu
maddesinde şehremaneti tahrir-i nüfus kalemin­
de bir nüfus defteri bulunacağı sathice beyan
olunmuş ise de tahrir-i nüfus maddesi gayet
mühim ve mutena bir şey olduğu cihetle bunun
için bir kanun-i mahsus yapılması bendeniz-
ce elzemdir. Zira böyle bir kanunun fıkdaniyle
her gün bir takım hileler, bir takım sû-i istimal­
ler vuku bulur. Meselâ ecnebilik iddiasında bu­
lunan bir adamın aleyhine bir dava ikame edili­
yor. Eğer o adam davasını kaybederse istinaf­
tan istifade etmek için tabiiyet-i Osmaniyyeyi
ihtiyar ediyor. !^ndeniz birisini bilirim ki hem
154
6: 1
Rusya ve hem de İtalya tebaasından geçinir ve
icabında tabüyet-i Osmaniyye iddiasında dahi
bulunurdu. Der-saadet meb’uslanmn intihabı
esnasında tebaa-i ecnebiyyeden iki liişi kendile­
rini meb’us intihab ettirmek daiyesinde bulun­
duklarını suret-i mevsukada işitmiştim. Bereket
versin ki müntehibler hazm-ü ihtiyata ria­
yetle öyle tabiiyeti meşkûk olan namzedleri
reddetmiştir. Bir çok tebea_i ecnebiyye var.
dır ki, tebea-i Osmaniyyeden olduklannı iddia
ederek rütbe dahi tahsil ediyorlar. Bu hal de­
vam etmek lâzımgelir ise bir gün vükelâ ve
meclis-i âyan âzası meyanmda tebea-i ecnebiy-
yenin sokulduğunu dahi görebiliriz. Buraları
dikkate şayandır. Şûra-yi devlet esbab.i mucibe
mazbatasında bab-i ser.askerînin tahrir-i nüfus
kuyudundan bahsediyor. Bunlar yalnız kur’a u-
sûlünün temin-i hüsn-i cereyanı için yapılmış
olduğu cihetle suret.i umumiyyede bir tahrir-i
nüfusa olan ihtiyacımıza medar olamaz. Bina­
enaleyh, âtideki teklif-i âcizanem için meclisin
re’yine müracaat olunmasını makam-i riyaset­
ten rica ederim.
Teklif de şudur:
“Meclis-i Meb’usân memalik-i mahrusa.i
şahanenin her tarafında cari olmak üzere mü­
kemmel bir tahrir,i nüfus kanunu yapılması­
nın ehem ve elzem olduğu cezminde bulundu­
ğu cihetle bu kanunun sür’at-i mümkine ile tan­
zim ve irsalini Şûra.yi Devletten iltimas eder.”
Reis — Usûlü veçhile bil-imza gönderil­
meli. ' ,
Ahmed Muhtar Efendi (E rzurum ) — N ü ­
fus maddesini beyan ettiler. Nizamda, her nevi
emlâkin de cins ve kıymeti deniliyor. Bunun i-
çin muhamminler bulunacak mı?
Hilmi Efendi ((İstanbul) — Emlâk vergisi
mâliyeye aid olduğundan, maliye tarafından
buna memurlar konuldu.
Reis — Üç sene oldu. Tahrir olunmuştur.
Bahaeddin Efendi (Bursa) — Emlâk üze­
rine ferağ ve intikal gibi vukuatın yürüdülmesi
için memurlar lâzım.
Sadi Efendi (Haleb) — B u emlâk vergisi,
nin kaydı ile defteri ve sair usûlü hakikaten
taşralarda bir suret-i muntazamada değildir.
Şayan-i dikkattir. Bir suret-i hasenesi bulunsa
İyi olur.
 I: 19 11 nisan 1293/23 nisan 1877
Astarcılar ketühdası Hacı Ahmed Efendi
(İstanbul) — îstanbulun tahriri pek yolunda ol­
du. Kâtibler geldi, mahallelerden âza nasbolun-
du. Taşraları bilemeyiz.
ݧbu madde dahi re’y -i umumîye le-del~
müracaa ayniyle kabul olunur- Otuzuncu mad~
de kabul edildikde, hükmü veznaderlar vazi~
fesinden ibaret olmakla on üçüncü maddeye
dair sebkat eden müzakere mucebince maddeye
dahi meclisin tasdiki olmadıkça bir para veril"
memesi lâzımgeleceği tasrih edildi ve otuz bi­
rinci ve otuz ikinci maddeler temamen kabul
olundu-
Reis — iki fıkradan maadası tamamen ka­
bul olundu, öyle değil mi?
Hey’et — Evet, efendim, kabul olundu.
Reis — Meclis tamam oldu. Kabil ise saat
sekiz buçukta bunun aşağı tarafını okuyaca­
ğız. Mümkün olursa vilâyet nizamından dahi o-
kuruz.
İkinci celse
Cumartesi günü hey’et-i M e b ’usân be,—
mutad sabahleyin saat dörtte içtima eyledikden
sonra saat sekizde bir kere daha içtima eyle"
yib müzakerat saat ona kadar devam eylemi§tir-
Rusya devletinin mesail'i hazırada beyan
eylediği vesail Bulgar ahalisinin amâl-ü ef"
kâr-i mahsusalarına muvafık olmadığına ve e"
ğerçi Bulgaristanda bazı mertebe harekât’ i ıs"
yaniyye görülmüş ise de, onlar mahza, devlel~i
müşar-ün-ileyha tarafından edilen tahrikatın
semeresi olarak bazı sebük"mağzân"i meclûbin
canibinden Um edildiğine dair, âzadan bir ta­
kım zevatın tertib eylemiş oldukları beyanna"
me kıraet edilerek hey’et tarafından, kemâl de­
rece alkışlar ile talisin olundu-
Rasim Bey (Edirne) — Bunu resmî gazete
ile ilân etsek olmaz mı?
Reis — Bakalım...
Seyyid Abdullah Efendi (Hicaz) — Bizim
şubeden mühürlenmemiştir.
Reis — Mühürlenmek istenirse, mühür­
lensin.
Bundan sonra beleddye nizamnamesinin
mabaadi okunmaya başladı-
V e otuz birinci ve otuz ikinci ve otuz dör­
155-
C: 1
düncü maddeler kabul olundu-
Reis — Otuz beşinci maddeye diyecek
var mı?
Rasim Bey (Edirne) — Reis-i evvelin ta.
raf-i devletten mi, yoksa ahali canibinden mi
nasbolunacağı takarrür edinceye kadar bu da
tâlik edilsin.
Haşan Fehmi Efendi (İstanbul) — Mecli-
s-i umumî müzakeresini, ve bir de meclis-i mez­
kûrun rü’yet edeceği bir senelik muhasebeyi,
resmî gazete ile ilân etmek encümenin mütale-
ası iktizasındandır. Bunu otuz altıncı madde­
nin âhırına ilâve etmeli. Eğer, ekseriyet tara­
fından re’y verilirse meclis-i umumînin müza-
keratı ilân olunmaz. Amma muhasebatmm ilâ­
nı münasib görüldü.
Reis — Bu babda bir mülâhaza var mı?
Bedros Efendi (Şûra.yi Devlet âzası) ■ —
Devletçe, bunun ilânında mahzur olup olmadığı
hakkında, bir müzakere geçmedi. Müsaade bu-
jmrulursa, tâlimat alındıkdan sonra buna ce-
vab vereyim.
Bir meb’us — Meclis-i umumîde müzakere
olunacak mevadda, ekseriyyet-i ârâ ile karar ve­
rilecek, deniliyor. Ekseriyyet-i ârâ, suret-i ha.
fiy^ede olsa...
Reis — Bunun kaide-i mahsusası var.
Meclis isterse, ârâyı suret-i hafiyyede yapabi­
lir.
Otuz dokuzuncu maddeye bir mülâhaza
var mı?
Manok Efendi (H aleb) — Efendim, hak-
k-i intihab mes’elesindeyiz.
Geçende dahi arzetmiştim ki, bizim mem­
lekette ydrmi bir yaşma vasıl olanlar otuz ya­
şında bir âzayı intihab hakkından mahrum ol­
mamalıdır. Vakıa, Avrupa nizamatmda böyle
yapılmış ve nizamat-i mezkûre pek büyük ted-
kikatın neticesi olarak meydana çıkarılmış ise
de, şimdi, biz burada iklimlerin insanlar üze­
rindeki tesiratma dahi dikkat edeceğiz. Bizim
memlekette on beş, on altı yaşında olan bir ço­
cuk gurbete çıkarak, ahz-ü itâ eyler. Para ka-
zanır. On sekiz, yirmi yaşında iken teehhül e-
der. Hasılı, yirmi bir yaşındaki adamlar, âdeta
familya babası olurlar ki, bunlar henüz çocuk
ad ile hakk-ı intihabdan mahrum etmeye vicdan
razi olmaz. Avrupaca böyle yirmi bir yaşında­
ki adamlann hakk-ı intihabdan mahrum edil­
 I: 19 11 nisan 1293/23 ni»an 1877
meleri haklıdır. Zira, onlar henüz mektebden
çıkmış ve daha familya babası olmak derece­
sine gelmemiştir. Bizde hakikat bunun hilâ-
fınadır. Binaenaleyh, bu bendin o suretle izah
ve tashih buyurulmasını isterim.
Reis — Buna karar verildi.
Manok Efendi (Haieb) --- Bir de, intihab
için, cinayetle mahkûm olmamak lüzumu der-
miyan ediliyor. Bendeniz diyorum ki, mahkû­
miyetinin üzerinden yedi sene murur eder de,
o adam, tezkiye-i nefsetmiş bulunursa, yine
hakk-ı intihaba malik olsun. Bütün bütün hu-
kuk.ı medeniyyeden iskat etmek, o adamı bil-
külliyye meyus eder.
Reis — Küçük şeylere cinayet denümez.
Ceza kanununun baş tarafında onun izahı var­
dır. Onlara cünha denilir. Bu bahs, evvelce mü­
zakere olunmuş ve kararı da verilmişti. Bu
bahsi geçelim mi?..
Bir çok zevat -— Geçelim.
Haşan Fehmi Efendi (İstanbul) — Tak-
sirath müflis olanların intihabı mes’elesinde,
geçenki re’yim yanlış zabtolunmuş. Kûrkıncı
maddede yine ondan bahsediliyor. Taksirath tâ­
biri kalkmalı. Manası, eğer iade-i itibar ederse,
yine intihab olunsun. Etmezse) taksi^’ath ol­
sun. Halkın parasım vermiyen adam intihhab
edilmemelidir.
Manok Efendi (Haleb) — Burada, hileli
müflis hakkında izah yok. Onlar iade-i itibar
etsin, etmesin yine intihab edilmemelidir.
Nakkaş Efendi (Suriye) — İade-i itibar de­
mek, ne demek olduğu bihnntıiyor, efendim.
Bir adam yine para sahibi olursa, iade-i itibar
eder, zannolunuyor. Müsaade buyurursanız, bu
bahsi izah ve tarif edeyim...
Reis — Kanunda, buna dair sarahat var­
dır. İade-i itibar ne demek ? Bu, güç şeydir. K a­
nunda mütalea olunsun.
Ahmed Muhtar Efendi (Erzurum ) — Ci-
het-i iltizam ve kefaletten dolayı mirîye med­
yun olanlar dahi intihab olunmasın.
Haşan Fehmi Efendi (İstanbul) — Zim­
metinde mal-i mirî olduğundan dolayı hakk-ı
intihabdan iskat edecek olursak, hile için bir
büyük meydan açmış oluruz. Sonra herkes bir
pusula çıkarıp falan adam medyundur, diye
dava eder. Tahkik için zeman lâzım. İntihab işi
de teahhur eder.
— 156
C: 1
Nafi. Efendi (Haleb) — Mirîye medyun o-
lan iki nevi olur. Birisi; memur olub zimmetine
para geçirmiştir, bunu intihab etmemeli; İkin­
cisi, cihet-i iltizam ve kefaletten dolayı olur.
Bunu ntihabda beis yoktur.
Ahmed Muhtar Efendi (Erzurum ) — Bir
adamın zimmetinde mirî parası bulunmak, ci­
nayet değilse bile, cünha addolunur.
Reis — Lâkırdı uzuyor. Öyle değildir. Zim­
met başka, borç başkadır. Zimmet kabahattir,
geçelim, efendim.
Bundan sonra kırk ikiden elli üçüncü ben‘
de kadar okunup> cümlesi muvafık bulunarak
^asdik kılınır- V e elli üçüncü maddede kayıd
lâfzı, caize lâfzına tebdilden ibaret bir küçük
tashih yapılıb, elli dördüncü maddede tutul­
ması bahsedilen bir defter yerine, karşılıklı ol­
mak üzere iki defter tutulması, rey ed ilib Bed-
ros Efendi, “bunda bir beis olmayacağı” nı
De Mithad Beyfendi “muamelâtı daha ziyade te­
min edeceği”rîi dermiyan etmeleriyle kabul
ve tasvib edildi-
Elli be§ ve elli altı ve elli yedinci bendler
okunub aynen kabul ederler- “Bir adamın iki
daire için intihabı vukua gelirse, sekiz gün zar.
fında ikisinden birisini terketmesi lâzımgele-
ceği” fıkrasında Danyal Efendi (Erzurum )
“Kırkıncı madde de her âzanın kendi dairesi da­
hilinde mütemekkin olacağı musarrah iken, bu
fıkraya hiç lüzum olmadığı”n,ı dermiyan etmesi
üzerine Beis paşa hazretleri “Bu fıkranın Der-
saadete mahsus olduğunu ve burada bir ada­
mın, altı ay yalıda ve alt: ay konağında otur­
ması gibi iki daire dahüinde temekkün edebile-
eeği”nî makam-i izahda dermiyan buyurdular-
Altm ış üçüncü maddede, devair~i belediyye rü­
sumunun envai riıikdarf") edilir-
Manok Karaca Efendi (Haleb) — Der-sa-
adet ahalisini gücendirecek isem de, fakat bu­
rada bir pencere rüsumu ihdasmı tavsiye ede­
rim.
Sebuh Efendi (İstanbul) — İki senedenberi
emlâkden bir vergi alınıyor. Nısfı daire-i bele-
diyyeye verilir. Altıncı dairede böyledir.
Bahaeddin Efendi (Bursa) — Bunun için
esbab-i mucibe gösterilmiş. Umuma sirayet e-
(* ) (Tâdad) olacak. İl. t. US
 19 11 nisan 1^93/23 nisan İZ İ1
deceği cihetle emlâk vergisi kamilen hâzineye
alınmış.
Reis — Münhasıran, benim kendi re’yimce
İstanbulda esnaf tezkeresi rüsumu pek büyük
bir şeydir. Verginin üç, dört katına baliğ olur.
Devlet onu vermiş. Eğer tahsil olunabilirse, mik-
dan pek çoğa varır. Hattâ kabil olsa birazını da
hâzineye almalı.
Salim Bey (Kastamoni) — Tâdad olunan
rüsumat taşralarda da belediyelere terkoluna-
cak ise ayn.i adalet olur. Terkedilmiyecek ise
İstanbul için bir istisna hasıl olur. û de pencerelerimize vergi koymak istiyorlar.
Reis — Siz de İstanbul gibi bir şehir ya­
parsanız, olsun.
Rasim Bey (Edirne) — .{R üsum ri ihtisar
hiyye ne demek olduğunu istizah ederek) ha.
niya, şu okturuva denilen rüsum ki, ihtisabiye
diye terceme edildi.
Reis — Bu en eski bir tâbirdir. Şehir kapı,
sından girerken alınan rüsum yok mu, işte o
demek. Fakat, on, on beş sene e w e l bindiğimiz
arabaların hayvanları için bir resim verirdik
de bu resim kaldırım tamiratına karşılık ittihaz
olunur ve kaldırım masrafı yalnız piyade yürü­
yenlerin üzerinde kalmazdı. Şimdi, bu resmin
adı batmış. Şehirlerde asıl varidatı yoktan var
etmelidir. Varidatları batırmamalı. Biz de âdet
olmuş ki, her daire varidatını kaybeyledikçe
para az diye hâzineden para ister. Bundan ev­
velce dahi dediğim gibi, insan muktedir olursa,
parayı gökden yağdırır.
Mehmed Ali Efendi (Sivas) — Ben, patent
rüsumunun belediyeye terki tarafında değilim.
Vakıa, bunun en çoğunu ecnebiler verecek di­
yorlar. Ancak onların memleketlerine gitmiş ol.
sak rüsum vermiyecek miyiz?..
Reis — Efendim, muahedemiz var.Biz ah­
dimize vefa ederiz. O cihetle, onlar dahi şimdi
para verecekler. Fakat, tezjdnat-i beledİ37yeye
sarfedilmek şartiyle verecekler. Hem bu mua-
hedât yeni bir şey değildir. Tâ Sultan Süleyman
vermiş.
Haşan Fehmi Efendi (İstanbul) — Pencere
rüsumu denildi. Burada bahis teşkilâttandır,
Daireler içtima eyledikden sonra, ne olacak, ne
münasib görecek ise yine kendilerine havale
olunacak.
M an ok Efendi (Haleb) — Bunlar bir esas.
15T
t-, i
tır. Odun, çeki falan diye burda şubeleri nasıl
zikrediyorlarsa, bu da zikredilsin.
Reis — Bu patent nizamı yapılalı iki sene
oldu. Şehremaneti nizamnamesinin yapılmasına
tâlik edUdi. Sair rüsumat dahi hem mevcud ve
yapılmış şeylerdir. Henüz yapılmamış şeyleri
yapmasınlar denilmiyor.
Astarcılar ketühdası Ahmed Efendi (İs­
tanbul) — Zannolunuyor ki, İstanbul az vergi
verir. İçtiğimiz suya kadar vergi veririz. Gali­
ba taşra halkı suyu badava içiyor da şimdi bir
Manok Efendi (Haleb) — Ben, evvelden de­
dim ki, İstanbul halkını gücendireceğim. Fakat,
bu irad, yine sokaklarınızı tevsie, tanzife, tat.
hire sarfolunacak.
Mehmed Ali Efendi (Sivas) — İnşaallah,
bundan sonra İstanbul halkı da vergiler verir­
ler de taşra halkı ile müsavi olurlar.
Reis — İstanbu vergisini, verenler bilmez­
ler, alanlar da bilmez ya. Fakat mikdarı seksen
sekiz bin bu kadar kesedir.
Rasim Bey (Edirne) — Nizamda diyor ki,
“sairelerin iradından bir daireye muavenet...”
Bu para verilebilecek. Ben bunun aleyhindeyim.
Her daire kendi kenidini idare etmeli. Fazlası­
nı da emniyet sandığında faizle vererek arttır,
malı, çoğaltmak. Sonra, daha büyük işler yap­
mak için sermaye peyda etmiş olmalı.
Haşan Fehmi Efendi (İstanbul) — Devai-
r-i belediyyenin teksiriyle, memleket halkının
hemşerilerle rabıtalarım kat’etmiş oluyor. Bir
daire kendi iradiyle idare edemez ise, taavün
ve tenasur kaidesiyle diğerleri ona iane et­
melidir.
Reis — Burada dahi biraz bana müsaade
ederseniz, kestirmesini ben söyliyeyim. İstan­
bul gibi büyük şehirlerde bir daire civarındaki
daire üe uzlaşamaz ise, hiç bir şey yapamaz,
birisi der ki su yolu yapacağım, sizin daireden
de geçecek. Öteki derki, benim param yok. Mut­
laka uyuşmak için elbette birbirine yardım et­
meleri lâzımdır.
Bedros Efendi (Şûra.yi Devlet âzası) —
Bendeniz dahi, efendimizin dediklerini diye­
cektim.
Sebuh Efendi (İstanbul) — Şehremaneti i-
le belediyelerin varidatı, birbirine karışmış gö­
rüyorum. Bunların varidatı böyle karışık mı
 i: 19 11 nisan l293/2â nisan İ877
Dİacak?
Mithad Bey (Şûra_yi Devlet âzası) E-
fendi, onu meclis-i umumî tefrik edecektir.
Manok Efendi (Haleb) — Altmış üçüncü
madde hakkında uzun uzadıya arzedecek müta-
leatım var.
Reis — Buyurunuz, söyleyiniz.
Manok Efendi (Haleb) — Hayır, söylemi-
yeceğim. Herdeki içtima.i. âlenîde söyliyeceğim.
Kaydolunsun.
Reis — Şimdi söylemelisiniz.
Manok Efendi (H aleb) — Hayır, hayır.
Bu bend re’ye konulmasın. îtirazatım var, mü-
taleatım var.
Sebuh Efendi (İstanbul) — Nizamda rü­
sumatın tahsil tarafı pek mükemmeldir. Tahsil
için belediyeler her surete müracaat edecekler.
Lâkin müstecirler, mülk sahibine kirayı ver­
mezlerse, onu teshil edecek bir şey yoktur.
R'eis — Sekvestiro usülünü icra için ma.
halline müracaat eder.
Sebuh Efendi (İstanbul) — Hayır. Emlâk
sahibi müstecirden kiraja alamadığı halde ona
ne muamele olunacak?
Haşan Fehmi Efendi (İstanbul — Bu ni.
zam dairenin kendi varidatının tahsilini tayin
ediyor. Mülk sahibi kirasını alamazsa, mahke­
meler açıktır. Müracaat eder.
Sebuh Efendi (İstanbul) — Mademki kon-
turato harcını daire ahyor. Buna daire bakmalı.
Bir suret-i tesıhil göstermeli. Her türlü vergi
bir hizmete mukabil değil midir? Konturato
vergisinden halkın ne istifadesi olacak?
Mehmed Ali Efendi (Sivas) — Şu, patent
rüsumunu belediyeye terk ile devlet büyük vari.
158
C: 1
dat kaybedecek. Bari, ecnebilerin verecekleri
belediyeye terkolunsun, tebea-i şahanenin vere­
cekleri hâzineye alınsın.
Rasîm Bey (Edirne) — Zaten, patent rü­
sumunu ecnebiler verecektir. Yerlinin rüsumu
başka yoldadır.
Reis — Y a kanun âleminde yaşıyoruz, ya.
hud kanun âleminde değiliz. Eğer kanun âle­
minde isek, kanunda istisna olmaz.
Astarcılar ketühdas! Ahmed Efendi (İs­
tanbul) — Konturato hakkında bahsediyor­
duk. Bunun pek çoğu alınmıyor. Vergi üzerine
jdne zammoîunsa da maliye hâzinesi tahsil etse.
Sebuh Efendi (İstanbul) — Mademki kon­
turato harcını mülk sahibi veriyor. Dairenin de
ona mukabil bir hizmet göstermesi lâzımdır.
Reis — Daire-i belediyye hükümet değil­
■ :İ
dir. Hükümet, kendisinin bile, bir şahs ile da­
vası olursa mahkemeye havale ediyor. Şimdi,
diğer bir fikir dahi konturato harcının vergi me-
yanında hâzineye gitmesini re’y eyledi. Biz bu­
nu zaten kabul eylemiştik.
Bir kaç |zat —- Evet.
Reis ı ~ Demek oluyor ki, Sebuh Efendi
bir konturato nizamı yapılmasını istiyor. Zira,
buraya, bir küçük fıkra ilâvesi matlûbu hasıl
edemez.
Sebuh Efendi (İstanbul) -— Evet.
Nizam ın alt tarafı nihayete kadar kundu
ve “y^'lnız dört bendden maada, nizamın kâffesi
kabul olundu”ğii Reis paşa tarafından ifade o -
lundukda hey et tasdik cevabı verdiler- Ondan
sonra, diğer üç arzuhal havide olunub saat onu
çeyrek geçerek meclise hitam verildi-
 D evden ĞİL’D: i (ÇTİMA: 1

Meclis-i meb’usan
1293 1877
Zabıt Ceridesi

Yirminci inikad
lOrebiulâhır 1294=12 nisan 1293/24 nisan 1877
SA LI

!■

İÇİNDEKİLER
■
Sayıfa
1— Müzakere edilen maddeler:
Vilâyat nizamnamesi 160
 Yirminci inikad**’
lOrebiulâhır 1294— 12 nisan 1293/24 nisan 1877
SA LI 1

Reis: AHM ED VEFİK PAŞA

Meclisin yirminci içtifnai devletlû Ahmecl Vefik Paşa hazretlerijjj^ riyaset-i celiİeleri
tahtında olarak vuku bulmuştur-

M Ü ZAK E R E O L U N A N M A D D ELE R :

1-Vilâyat nizamnamesi: lediler. Çünkü, nahiyelerde temşiyet.i üıhura

Reis — Bugünkü naüzakere-i mahsusamız
saat dörtte başladı. Teşkil-i vilâyat kanununun
lâyihası okunacak.
Lâyihan mezkûrenin birincisinden beşin­
cisine kadar maddeler okunur-
Rasim Bey (Edirne) — (Beşinci maddeye
dair encümenin kararnamesini okuyarak be>-
vechi âti izah eder-) Nahiyelerin teşkili hak.
kında mesafece yekdiğere karib ve muamelâtta
müşterek olan köyler, bir nahiye itibar oluna­
cağı ve bir nahiyenin beş binden on bine kadar
nüfusu şamil olub, o mikdar nüfûsu olan kariye
ve kasabanın bir nahiye itibar edileceği göste­
riliyor.
Encümenin kararnamesi ise, nahiyenin en
uzak köyleri merkeze üç saat olmak ve şu hal­
de nahiye dairesinin kutru altı saat bulunmak­
tır. Nahiye merkezinde bulunacak belediyenin
hem ümur-i nafiaya ve hem de tahsil gibi *u-
mur-i mülkiyyeye bakacağı gösteriliyor ise de,
bu iki vazife birbirinden ayrılmak lâzımdır. Biz
bu vazifeleri encümende tasdik ettik. TahsU işi.
ni ihtiyar meclislerine, nafia ve maarif işlerini
belediyeye havale eyledik. Bazı âza biraz mas­
rafı göze alarak kazâlan küçültmeyi ve beledi­
ye nahiyelerini kazâ suretine koymayı re’yey-
(* ) Takvira-i Vakayı, S. 1893.
muktedir adamlar güç bulunur. Şimdi, buna ek­
seriyet ne karar verirse, onu göreceğiz.
Taraf-i riyasetten mezkûr beşinci bendin
tekrar okunması teklif edilerek okunur-
İbrahim paşa hazretleri (Şûra-yi Deviet
dahiliye dairesi ikinci reisi) — Küçük kazâlar
için bu suret mümkün olur amma, büyük kazâ­
lar için olamaz. Küçüklere bir kasabayı ilhak i.
le cümlesini bir nahiye itibar ediyorlar. Vuku
bulan itiraza bu ibare kâfidir. Zannederim,
Rasim Beyin buyurduğu üçer, dörder saat ka­
dar mesafeye hududu şamil edersek, memle­
ketimizin tabiat-i coğrafyası buna mani olur.
Bazı mahallerde müteselsil ve âzim dağlar ve
bazı yerlerde vasi çöller vardır. Ahali, yeni U-
tihak eylediği merkeze yol bulmak için zahmet
çekerler.
Rasim Bey (Edim e) — Hayır, jdne kadim-
denberi mülhak olduğu yere iltihak edecektir.
Bunun dahi yolu vardır.
Rıza Efendi (Bursa) — Bizim Bursada ol­
duğu gibi yüz beş pâre köy, bir nahiye itibar o-
lunursa, on iki, on beş saatlik mesafede köyler
bulunur. Bunda ahali için bü 3Ûik suûbet var.
Bunu iki nahiyeye a5armak hayırlıdır.
Reis — Bu da Rasim Beyin sözüne teva­
fuk ediyor. Öyle değil mi?

— 160 —
 I: 20 12 nisan 1293/24 nisan 1877
ftasim Bey (Edirne) — Ediyor, efendim.
Yeniden bazı kazalar teşkili üzerine, ekser
vilâyetlerde üç, beş, sekiz kadar yeni kazâ vu­
kua gelecek.
Sadi Efendi (Haleb) — Böyle, ayrıca de-
vair teşkili için, ayrı memur, ayn meclis olduğu
halde, masarifin inmesi lâzımgelir. Çünkü,
yalnız bir müdir kullamlıb da idaresine nezaret
kaymakama havale edilemez.
Rasim Bey (Edirne) — Yeniden kazâ teş­
kil olunacak.
Sadi Efendi (Haleb) — Böyle olduğu hal­
de, ufak ufak merkezleri kaymakamhk teşkil
edib de masarif-i küllİ3ryeye düçar olmakta ben
muhassenat görmem. Asıl maksad, masarifin
taklilidir. Bu da memurinin tenkıhini icab eder
ki, yeniden masraf kapısı açmak caiz değildir.
Şimdiki teşkilât dahi değil. Fukaranın ümuru
hüsn-i cereyan ile cereyan ettirilirse zarar yok.
Reis —■Başka bir re’y yoksa, burası malûm
oldu.
Musatafa Bey (Yanya) — Re’ye müraca­
attan evvel, bir kere bunu İ5dce düşünelim. Z i­
ra, yeniden teşkilât oluyor.
Manok Efendi (Haleb) — Böyle şeyler,
şubelere gelmeli. Orada mütalea olunduktan
sonra buraya gelmeli.
Bir kaç ses — Münasib, münasib.
İbrahim paşa hazretleri (Şûra-yi Devlet
dahiliye dairesi ikinci reisi) — Âza-i kiramdan
bazılannın mütaleası şayan-i takdir ise de, ba­
zıları yalnız kendi vatanlarına tatbik üe söz
söylüyorlar. Ez-cümle, birisi yüz beş pâre ku-
râyı havi kazâ vardır, dedi. Fakat, malûmdur
ki, bu kanun, bir vilâyet veya bir sancak için
değildir. Memalik-i mahrusanın kâffesi içindir.
Umum memalik-i şahanede kırk bin kurâ ve
kasabat vardır. Birazı da vezifeden bahsediyor­
lar. Ümur-i mülkiyyeyi, ümur-i belediyyeden a-
yırmak istiyorlar. Onların da nizamı var. İrade­
si bile şeref-tallûk etmiştir.Yapılan nizamat ü-
mur-i ahaliyi teshil içindir. Kırk bin kurâ ve
kasabatı göz önüne getriniz. Arzu olunduğu gi­
bi kaymakamlıklar yapılırsa, iki bin beş yüz
kaymakamlık olur. Bu da senevi bir milyon se­
kiz yüz bin lira masraf ister. Ahval-i hazıranm
buna müsaadesi yoktur. Bazıları tahsilât işini
reis yapacak zannediyorlar. H a 3ur, mahsus tah­
sildarlar vardır. Bazıları diyorlar ki, vergiyi ih­
— 161
C: 1
tiyar meclisleri tevzi edecektir. Hayır, tahrir
icra olunan memleketlerde vergi tevzi olunmuş­
tur. Zira, reisler ile ihtiyar meclisleri yalnız
mülâzemette bulunacaklar. Eğer böyle iki miL
yon lira masrafa Meb’usân-i kiram razi olur­
larsa, ona diyecek yok.
Reis — Bu mütaleat göz önüne alınarak,
şubelerde ona göre müzakere olunsun.
Hüsnü Bey (Edirne) — Ben de bu efkâr­
dayım ki, memurların çokluğu masarif-i kesi-
reyi istUzam eder. Memurları çoğaltmaktan ise,
ahvalini ıslâh etmeli. Ruhsat buyurulursa, o
babdaki mütaleatı arzedeyim.
diye ber-vech-i âti makaleyi irad eder-
“Defterdarın idarede bulunmasına aslâ lü­
zum göremem. Vali, meclis-i idarede reis olma­
dığı vakitte meclisin işinden mes’ul olmaması
tabiîdir.
Şu halde meclis-i idarenin vereceği re’^y ve
kararın icra ve adem-i icrası onun yed-i iktida-
r-ü ihtiyarına havale olunması lâzımgelir.
Halbuki, bu kaide, valilerden selbetmek is­
tediğimiz madde-i istibdadı takviyet etmiş olur;
binaenaleyh, valinin behemehal riyasette kal­
ması re’yiîıde ısrar ederim. Defterdarlar ise
ümur-i hesabiyye ile meşgul olacağından, mec­
liste bulunmasına aslâ lüzum göremem. Mek-
tubcu ise, yalnız idare-i vilâyetin ketebesine
hakk-ı nezareti olabilir. Naibler, divan-i temyi­
zin, mahkemei şeriyyenin işleriyle meşguldür­
ler, , 0 nun için, idarede bulunmalanna hacet
yoktur.
Müftilerle rüesa-i ruhanîyyeyi kaldınsak,
ahalice bir garabet hasıl olur. Onun için müfti
ile bir reis-i ruhanîs^enin bulunması lâzımgelir.
Sarfiyatın teksir ve taklili için arkadaşları­
mızdan Nakkaş Efendi ile Nikolâ Efendi bey­
ninde, bir kaç gündür bir çok mübayenet-i ef­
kâr hasıl olarak lüzumsuz yere meclis işgal o-
lunuyor. Benim bu babda beyan edeceğim fik-
r-i mahsus ile, zannıma göre bütün meb’us ar­
kadaşlarım teşrik ederler. Fikrim şudur ki, Ni­
kolâ beyin dermiyan eylediği tesviye, milyon­
luk definenin ameliyat-i tasarrufiyye icrasiyle
istihracı, idarenin şiraze-i nizamını ihlâl ede­
cektir. Çünkü, varidatımız eskisi gibi kalmayıp
menabi-i varidatımız tevessü ve mecarisi tefer-
ru’ ettiğinden, her nevi varidat için memurin-i
 I: âO 12 nisan 1293/24 nisan 1877 6: i

mahsusa tayini lâzımgeleceğini kimse in­ bette menafi artar. Lâkin, paşa hazretlerinin
kâr edemez. dedikleri gibi külli masrafa iktidarımız yok­
Nakkaş Efendinin memurin-i mevcudenin tur. N afia ve maarif işleri için bir şey ilâve et­
maaşatı istikgar olunacak derecede olmadığım meli. Bir, iki, üç nahiyeye bir seyyar kâtib
beyan edişi yok mu, vuku-u hale ve hey’et-i u- koymalı.
mumiyye-i meb’usân efkârına pek mübayin Abdürrezzak Efendi (Bağdad) — Sej^ar
olduğunda hiç şüphe etmeyiz. Y an n tedkik o- olsun, sabit olsun. Kâtib konulursa, şüphesiz
lunacak büdceden anlaşılacağı veçhile lâyuad masarif olur. Biz, şimdiki halde teksir-i vari­
ve lâyuhsa memurin-i zaide ve sairfiyat bi-fai- datı düşünmeliyiz. Nizam haliyle baki kalsın.
de görüleceği şüphesizdir. Binaenaleyh, bu mü­ Hüsnü Bey (Edirne) — Haliyle kalmalı.
zakeremizi büdcenin tedkikine talikan şimdilik Eğer kaymakamlık teşkili için masraf göze al-
vaktimizi mütaleasında bulunduğumuz vilâyet dınlirsa, bu masrafı maarife sarfetmeli.
kanunnamesine hasretsek daha evlâ görürüm. Birisi — Nahiyeleri kazâ etmek masraflı o-
■yâ
Reis — îşi şubeye havale etmek hakkındaki lur. Mülkiye ile belediye işlerini birbirnden a-
karanmız baki, öyle değü mi ? yırmak, hükümette kuvvet bırakmaz. Binaena­
Sebuh Efendi (İstanbul) — Bu esastır, bu­ leyh, nahiye baki kalmalı. Yalnız nahiyelerde bi­
na bir karar vermeden diğerine bakılamaz. İb­ rer sandık emini olmalı ki, ahali kazâya kadar
rahim paşa hazretlerinin ifadesi pek yolunda­ para vermek mecburiyetinde bulunmasın.
dır. Bu bende böylece karar vermeli. İbrahim Paşa Hazretleri (Şûra-yi Devlet
Rasim Bey (Edirne) — Anadoludan, Kü­ dahiliye dairesi ikinci reisi) — Ahali borcunu
meliden, Arabistandan gelen meb’uslar hazır sandığa getirmiyecek. Devletin tahsildarı var.
olduğu halde müzakere olundu. Bazı kazâlar Ahalinin ayağına gidecek. Amma, ümur-i zabı­
vardır ki, iki bin nüfusdan ibarettir. Halbuki, ta bahsine gelince: Devlet-i âliyye zabıtasını
bunlar dört nahiye olmuş. Bunların ekserisi ıslâh ediyor. O kadar dikkat ediyor ki, zabti-
diğerlerine iltihak edecek. yeden maada bir de polis teşkil ediyor. Bundan
İbrahim paşa hazretleri (Şûra.yi Devlet maksad ahalinin emniyetidir. Nahiye bahsine
dahiliye dairesi ikinci reisi) — Müzakerede gelince: TeşkiLi nevahi yeni bir şey değildir.
her taraftan meb’us bulunduğunu tasdik ede­ 86 tarihinde kanunu yapılmış. Vakıa bazı
riz. Vakıa, bazı kazâlar iki bin nüfustan ibaret­ vüâyetlerde himmet olunmamış ise de kasaba
tir. Lâkin, oranın devlet nazarında öyle bir e- yerlerde icra dahi edilmiştir. Doksan iki tari­
hemmiyeti vardır ki, orasının kazâ olmasına hinde bir daha te’kid edildi. Şimdi, bu nizam ü-
lüzum gösterir. Buna mukabil Yanya meb’usla- çüncüdür. Kâffe-i devletlerde böyle yapılmış,
rmdan sorunuz ki, orada altmış, yetmiş bin medeniyet bunu iktiza ediyor. Osrftanhlar mile-
nüfuslü kazâlar da vardır. Ezcümle birisi be­ Li saireden aşağı mıdırlar? Hamiyetli, maarif-
nim kendi vatanım. V üs’at cihetine gelince, A- perver olan Osmanhlar bunu kabul etmiyecek
rabistanda, Kürdistanda yüz elli saat vüs’atin- mi? Biz, Avrupadan aşağı değiliz. Inşaallah
de kazâlar vardır. Bu kanun şimdi, bidayet ola­ daha ileri gideceğiz.
rak yapılmadı. Devlet-i Aliyyenin teessüsün- Salim bey (Kastamoni) — Nahiyeler ya­
denberi malûm olan taksimat ve defter-i ha. pıldı amma, meclisleri yoktu.
kani kayıdları göz önüne alınarak yapıldı. V a­ Bunların meclisi olacak, sandık eminleri
kıa meb’usân-i kiram bozabilirler. Lâkin, dört yoktur. Tahsildarın makamma kaim olamaz i-
bin köy ve kasabayı nazar-i dikkate almali ki, se pek büyük müşkilâtı görünür.
Fransanın üç büyüklüğündedir. îki milyon mas­ Rasim Bey (Edirne) — On ikinci ve on
rafı da göze aldırmah. dördüncü maddelerde tahsildar için sarahat
Seyyid Ahmed Efendi (Hicaz) — Hal-i ha­ vardır, (okur) Har halde, belediye reisleriyle
zır, masrafa müsaid değildir. Ke’yime kalırsa, muhtarlara da müracaat edecek, diyor. Evet,
haliyle ibka etmeli. çok masraf etmemeli, lâkin lüzumu da düşün­
Yenişehirli zade Ahmed Efendi (İzmir) — meli. Hırka yerine kürk giymemek amma, çıp-
B ir mülkte hükümetler ne kadar çoğalırsa, el­ lâk olub da soğuktan donmamak.

- 162 -
 I; âÖ İ 2 nisan 1293/24 nisan 1877 Ğ : 1

İbrahim Paşa Hazretleri (Şûra-yi Devlet görülür. Saniyen: Sandık emini bulunsun di.
dahiliye dairesi ikinci reisi) — Bu teşkilât ka­ yorlar. Fakat, mâliyece ne kadar cüz’î bir iş
nunudur. Mücmelen beyan eder.Tafsilâtı vezaif olsa kontrol altında bulunmak lâzımdır. N a­
nizammdadır. Rasim Beyfendi belediye reisinin hiye sandıklarının kontrolünü kim yapacak?
tahsil işini kazâ müdiri gibi zannediyor. Vezaif Salisen: zabıtadan bahsolunyor. Devlet bunun
nizamında görülecek ki, tahsildar yalnız reisin nizamını yapıyor. Rabian; zabıta müdirleri di­
İdaresine tâbi olacaktır. B u da zulm olmamak yorlar, el’ân bir çok yerde, bir çok zabıta mü.
içindir. Yoksa reis para tahsil etmiyecek. dirleri vardır. Bu teşkilât üzerine devlet onları
Nufel Bey (Suriye) — Buyurdukları gibi kaldırmıyor.
olduğu halde, burada vezaif tayinini terketmeli. Naki Bey (Yarıya) — Paşa hazretlerinin i-
İbrahim Paşa Hazretleri (Şûra-yi Devlet zahından bu bendin haliyle kalması icab ediyor.
^ dahiliye dairesi ikinci reisi) — Başka bir tâbir Şubeye kendileri de teşrif buyururlar. Müzake­
bulunabilirse, münasib olur. re ederiz.
Seyyd Ahmed Efendi (Hicaz) — Mademki Reis — Ekseriyet ne der? Ibka mı?
söz çok oluyor, şubelerde bakılsın. B u suâle ekseriyet muvafakat cevabını
Manok Efendi (Haieb) — Biz, anlamak is. vermez-
teriz ki, ahali borcunu verdikden sonra, kimden Reis — Ekseriyet yok, demek?..
sorulacak. Ahaliden bir daha para istenmemesi İbrahim Paşa Hazretleri (Şûra-yi Devlet
için ne yapılacak? dahiliye dairesi ikinci reisi) — Hey’et tarafın­
Salim Bey (Kastamoni) — Anlaşılıyor ki, dan ne vakit irade buyurulursa, bendeniz
parayı her halde muhtar götürecek. On, on beş hazmm.
saatlik yere muhtarı bilâ-nza göndermek, bir Nufel Bey (Suriye — B ir takririm var. Dün
vergi kadar parayı da ona vermeli. Biraz mas­ müsaade buyurmuştunuz. Hazır müzakere fa ­
rafla ahali kurtulsa. Bir sandık emini konulsa, sıla verdi, okuyacağım.
fena olmaz. diye nuıkale~i âtiyeyi irad eyledi:
Mehmed Âli Efendi (Sivas) — Yeniden ka­ “Âza-i kiramdan arkadaşımız Nakkaş E-
zâ teşkili masraflı olur. Nahiye için emniyet e. fendinin geçen cumartesi günü bendenize ce­
dilecek reis de bulunmaz. Ali kâhya, Artin kâh­ vaben okuduğu nutkun pek müsehheb olduğu ci­
ya bu İŞİ yapamaz. Beş yüz kuruş maaş ile bi­ hetle yalnız bir fıkrasına muhtasarca cevab
rer nahiye müdiri koymak kâfidir. vermiştim. Şimdi yine, ihtisar kaidesini bil-ilti-
Rıza Efendi (Bursa) — İbrahim paşa haz­ zam cevabımın tetümmesini arzeylerim:
retlerinin dedikleri yolundadır. Lâkin, on altı Nutk-ı mezkûrun ikinci fıkrası, tayin-i me­
saat, yirmi saatlik mahalden merkeze para gö. murinin keyfiyeti ve sıfat-i lâzimelerinin beya­
türmek ne kadar tehlikeli olur. Zabıta yok, bir nı ve arazi derunünde maadin bulunmasınm
şey yok. ha.yrı ve icra-i madelet ile ahkâm-i kavanin i-
Hacı Hüseyin Efendi (Suriye) — Nahiye­ fasınm lüzumu gibi bazı ihtarattan ibaret olub
lere bir müdir lâzım, iki yüz kuruştan beş yüz bu ise mahalLi bahsolmadığından tayyolımur.
kuruşa kadar maaşlı bir müdir konulsa, ahalice Birinci fıkrasına gelince; benim söyleyi­
emniyet olur. şim basit ve zâhir ve manası (... latusrifû) mü-
Rupen Efendi (Edirne) — Anladığıma gö­ eddasına münhasır bulunduğu halde Efendi-i
re, vezaif kanunu gelince, şüphelerimizin en ço­ .mumaileyh ya lâyikiyle dikkat etmemiş veya-
ğu hallolunacak. Binaenaleyh şimdi beyhude hud tecahül-ül-ârifane kabilinden hod-be-hod
vakit geçirmiyelim. nutkuma o dürlü te’vilât ve zabtiye neferatı
İbrahim Paşa Hazretleri (Şûra.yi Devlet maaş ve tajdnatlarınm tenkisi gibi tefsirât ar.
dahiliye dairesi ikinci reisi) — Söylenilen söz­ zeylemiş ve sancak merkezinde beşer bin kuruş
lerden bir kaç netice hasıl oluyor .Evvelâ: para, maaşla tayin olunacak kaymakamı, yalnız kırk
nın nasıl tahsil olunacağı ve ahaliden mükerrer batman yük kaldırır hamala benzeterek ida-
para alınmaması yolunu soruyorlar. Bunun i- re-i mülkiyyeye dair uzun uzadıya güftügü
çin idare.i maliye nizamnamesi vardır. Tafsüâtı eylemiş. Cevab vermemek sezadır.

163 -
 i: 20 12 nisan İ293/24 nisan 1877
Fakat, bir daha anlaşılmamaya mahal kal.
mamak için ikonomi denilen tevfirat babında
söylediğimi telhis ve izah edeyim. Sancaklarda
bulunan büyük memurlarm maaşları ile, asa-
ki(r.i zabtiyye, beş on kat daha ijû hizmet ey­
lemek için cümle yerli yerinden olmak üzere
adedlerinin tasnifi olduğu gibi yüz milyon ku­
ruş sa’y.i mirî hasıl olur, işte, bu kadar. Başka
te’vil ve tağyire hacet yoktur.
Maaşların tenkıhı yerine tezyidi lâzımgelir
ve on beş binden yedi bin beş yüze kadar mu-
tasarıflara verUmekte olan maaş ise sair dev­
letler tarafından bir mutasarrıfa değil bir kon­
solosa veriliyor demesi ve kaymakam ve muha­
sebeci ve tahrirat müdiri gibi sair memurlara
zamm-i maaş dahi tensibi, doğrusu mahz hu-
lûs-i kalb ve sufüvv-i niyyet olduğuna iştibah
yoksa da, şurada da götürdüğü nisbet ve müşa­
behetin bil-vücuh münasebeti olmadığından baş­
ka vukû-ı hale dahi muvafık gelmemiştir. Zira
masdar-ı tasavvuru olan Suriye vilâyeti ise
dahilinde vaki sancakların kâffesinde bulunan
konsoloslar cümlesi maaşsız olarak, fahrî icra.i
memuriyyet etmektedirler. Artık şu yolda irad
eylediği kıyas sehviyattan olduğuna şüphe kal.
mamıştır.
Maaşlar tenkıh olunursa, memurlar gûya
irtikâb ederlermiş, demesine cevab budur ki,
sıfat-i hasene-i meşrute ile muttasıf olanlar,
bit-tabiî irtikâb madde-i kerihesinden münez.
zehdirler ve bilâkis mal-i karuna malik olsalar
me’lûf ve mutadı olageldikleri irtikâbdan vaz
geçmeleri kabil değildir. Bu makule adamlar ise
bad-ez-in istihdam olunmiyacaklar, inşaallah.
Saniyen: irtikâb edenler olursa, kanun.i esasî
meydandadır. Ahkâmınca muamele olunur. Iş
budur. Salisen: mutasarrıf için beş bin, öbür­
lere de bin beşer yüz kuruş kâfi, vafi olduğu
vareste-i târif ise de, ziyadeten fil-beyan bir
delü göstereyim:
Payitaht olan îstanbulun hasb.el.mevki
ıpasarifat-i zaruriyesi, taşraya nisbetle üç, dört
kat ziyade olduğu halde, ülke-i celile-i saltana,
t-i seniyyenin meşrık ve mağrib taraflarından
gelen ve ümmet-i muazzamayi Osmaniyyenin
güzidesi olan meclis-i Meb’usân âza.i kıramına
kaime olarak, beşer veya üçer bin kuruş maaş
tahsisiyle iktifa edildi.
Arkadaşımız mumaileyh, şu tenkıh-i maaş
— 164
Ğ: 1
maddesinde nice sekamet ve vahamet görüi;
Ve devletin işini mihverinden çıkarır ve idare-i
mülkiyyeyi 5ÜZ seneler geriye döndürür. Vel­
hasıl gözünde dünya harab olur. Halbuki, fi-ze.
manina dahi sudûr-i ızâm ve vükelâ-i fiham
ve hattâ zat-i şahane bile kendi tahsisatlarını
tenkıh eylediler. LehüLhamd, muhassenattan
gayri bir şey vaki olmamış.
Netice-i makal, ayn-i basmamız önünde­
ki ahval-i hazıraya karşı mâliyece bedidar gö.
rünen şiddet-i ihtiyaç üzerine ,kaide-i tasarru­
fa riayeten irae eylediğim tevfirattan dolayı
mülk ve milletini samimi seven bana zerre ka­
dar mugberr-ül-hatır olmayacağını itikad ey.
lerim.
Amma, olacak olursa ne çare ki, devlet ve
vatan hizmetine geldik ve ondan başkasına
bakmıyarak ve kimseden çekinmiyerek hak-
kiyle sadakat edeceğimize kasem eyledik. E f-
kâr-i âcizanem bu yoldadır. Yanlışım varsa â-
za.i kiramın ârâlarına müracaat olunur.
Bu makale hey et tarafından alkışlandı-
Reis — Encümen, teşkil-i vilâyat kanunu­
nun daha neresine mülâhaza beyan ediyordu ?
Rasim Bey (Edirne) — Yirmi birinci mad­
dede, mes’uliyet neş’et etmemek için tahsUât
ve irsalâttan kaymakamların ve masarifat ise
ümur-i hisabiyyeden mal müdirlerinin mes’ul
olmasına karar verdi. Mâliyeden gelen memur
bu kararda hazırdı.
İbrahim Paşa Hazretleri (Şûra-yi Devlet
dahiliye dairesi ikinci reisi) — Pek beca, pek
münasib.
Rasim Bey (Edirne) — Yirmi dördüncü,
yirmi beşinci maddelerden anlaşıldığı üzere
meclis-i idareler ümur-i mülkiyyeyi müzakere,
ye memur olduklarından ve halbuki, hükümet
memurları orada mevcud olurlarsa, kendi işle­
rini yine kendüeri tasdik etmiş olacaklarından
ve kanun-i esaside âza-i tabîiyyesi sözü bulun­
madığından, kaymakam, mal müdiri', kâtib,
müfti ve papasların âza-i tabîiyye sıfatiyle mec­
liste bulunmalarına!*) karar verildi.
Maki bey (Y anya) ■— Re’yim buna muva­
fık değildir. Mezahib reisleri bulunmasında mu-
(* ) Zabıtlar böyledir; fakat müteakıb itiraza
bakılınca bu kelimenin (bulunmamaları) olacağı
anlaşılıyor. h. t. us
 20 12 nisan 1293/24 nisan 1877
haseenat vardır. Devletin efkârını anlarlar, ce­
maatlerine haber verirler. Bunlar müzakere o-
lunmuştu ya.
Sadi Efendi (Hal'eb) — icra memurları­
nın vazifesi ayrıca kendine verilirse, işler suret-i
muntazamada cereyan eder. Valiler, mutasarrıf.
1ar, kaymakamlar mecliste bulunurlarsa teşviş­
ten hali olmuyor (olmaz). Onlar icra memur­
larıdır. Makamlarında otursunlar. Meclise ge.
linçe: Kadı ve müfti ve reis-i ruhanîler bulun,
mak lâzımdır. Zira, cemaatler bunların re’yine
kanidir.
Rasim Bey (Edim e) — Devlet kendi emin
olacağı memurları tayin edeöek. Meclis-i idare
müşavere makamıdır. Devletin bütün ümur-i
maliyyesini onlara havale etmek olamadığı için
meclis-i idareler teşkil olunmuş. Bu halde me.
murlar bulunursa kendi kendilerini tasdik et­
miş olurlar.
Panayot Efendi (E dim e), makale-i
tiyeyi irad eyledi:
“Meclis-i idare, hükümetle ahali beynin­
de vasıtadır. Hükümetin her nevi emirlerinin ta­
mim ve infazı ve her cemaatin terbiye.i umu-
mîyyesine ve ibadethanelerine müteallik husu-
satın son kararı meclis-î idareye aiddir.
Yeniden bir cami yapılsa, yahud bir kilise
tamir olunsa icabı meclis-i idarece karargir o-
lur. Hattâ tebdU-i mezheb edenlere meclis.i i-
dare nezaret ve hükmeder.
Şimdiye kadar, meclis-i idare vasıtasiyle
tesviye olunan ümur.i nazike, müftilerle, reis-i
ruhanîlerin himmetleriyle hasıl olub âza.i mün-
tehabenin o kadar tesirat-i olmadığını daha a-
çık söylemeye hacet görmem.”
Ancak, müftilerle, reis.i ruhanîlerin kel-
evvel meclis.i idarede bulunmalraı elzem oldu­
ğunu tavsiye eylerim.
Mahmud Efendi (Mamuret-ül-âziz) — Bu
kadar vakittenberi meclis-i idareler şu halde
devam etmiş ve hiç bir mahzuru görülmemiştir.
Bunların tebdilini re’yeden zevat hazretleri da­
hi isbat etmelidir.
Sebuh Efendi (İstanbul) — Mademki aha­
linin emniyeti için kendileri tarafından âza in-
tüıab olunuyor, o halde âza-i tabiîyye hiç bu­
lunmamalı veyahud bu meclis, icra meclisi ise
ahalinin hiç bir hakkı olamıyacağmdan, o halde
C: 1
hiç âza bulunmamahdır. Zira, ahalinin başka
meclisleri vardır.
Hakkı Bey ( * ) — Kırk üçüncü mad­
dede rüesa.i ruhanîyyenin de mecliste buluna­
cakları cemi’ surette beyan olunuyor. Halbuki,
bazı vilâyetlerde on millet vardır. Hepsinin rü-
esası bulunacak mı?
Seyyid Ahmed Efendi (Hicaz) — Rüesa-i
ruhanİ37ye iktiza ederse, bulunsun, iktiza ederse
bulunmasınlar.
Manok Efendi (H aleb) — Meclis-i idare
sırf ümur-i devlete bakacaktır. Onun için me­
murlar bulunmalı. Müftiler ile rüesa-i ruhaniy-
ye bulunmasalar iyidir.
Hudaverdi Efendi (İstanbul) — idare mec­
lisleri, hükümete aid işlere bakacağından, me.
murlarm bulunması lâzımgelir. Bulunmazlarsa,
işler yüz üstüne kalır.
İbrahim Paşa Hazrtetleri (Şûra-yi Devlet
«“ dahiliye dairesi ikinci reisi) — Âza-i kiram i-
dare meclisini ahah meclisi zannediyorlar. Bu
doğru değildir. Birisi meclis-i umumî.i vilâyet,
ve diğeri Meclis-i Meb’usân olmak üzere ahali­
nin iki büyük meclisi vardır. V e devlet ahaliye
öyle bir hürriyet vermiştir ki, en küçük memu­
rundan en büyüğüne varıncaya kadar, cümle,
sinden şikâyete herkesin hakkı vardır. Hem
münferiden, hem de müctemian şikâyete hak­
ları vardır. Bundan sonra, devlet kendi memur­
larına muavenet için ahaliden adam istemiş.
Şimdi, buna karşı, biz o hizmeti yaparız. Am ­
ma, senin memurların çekilsinler, demek eğer
muvafık-ı mantık olursa, kabul edelim. Reis-i
ruhanîler için, dahi devletin mütaleası vardır.
Icab ederse izah ederim. Böyle şeylerde mut­
lak olsun, yahud olmasın* dememeli. Niçin ? diye
bir süâl varid olunca, o süâle cevab vermeli.
Tahrirat kâtibi bulunmasın, diyorlar. Bu bir
dereceye kadar beca olabilir. Zira, onlar, zaten
kendi işleriyle meşguldürler.
Bir meb’us — Paşa Hazretleri devlet ta­
rafından cevab veriyorlar. Halbuki, devlet ve
ahali ikisi birdir, ayrı değildir. Valilerin meclis­
te bulunması işlere sekte veriyor. Bunlar icra
memurlarıdır. Meclist ebir takım evrak ve tel.
graf kendilerini işgal ediyor.
( * ) Bu mecliste Hakkı adlı meb’us yokdu. Hüs-
nü (Edirne) olacaktır. h. t. us
- 165
 î; 20 12 nfsan 1293/24 nisan 1877
Ahmed Muhtar Efendi (Erzurum ) ( * ) —
Nizamname-i vilâyetin bab-i rabiinin ikinci fas­
lının kırk dördüncü maddesinde (vilâyet mec.
lis-i idaresi valilerin taht-i riyasetinde olacak)
diye muharrerdir; bu babda bazı mütaleat-i â-
cizanem olub şöyle ki;
Valilerde riyaset olmayıb, mecalis.ü devai-
r.i saireye olan nezaretlerinin meclis-i idareye
de şumulü tabiî olduğundan, her meclis ve dai­
reden beher gün çıkacak evrak o meclis ve dai­
reye mahsus mühür ile temhir edilmesnb, efra-
d-i hey’etin mühr-i zatîleriyle memhûr İJulun.
duğu halde, valilere bit-takdim,eyleyeceği ted-
kikde hUâf-i adl.ü kanun bir şey görülürse
hemen tahkik-ıkeyfiyyetle, mücerred ve zühûl
veya dikkatsizlikten ileri geldiği gereği gibi an.
laşıldığı halde, def’a-i ûlâ için vesaya ve tenbi-
hat ve bu halin tekerrüründe taan ve takbih mi.
silli muamelât ile iktifa ve eğer öyle olmayıb da
mahzâ ağraz-i şahsiyye veya menfaat-i zatiyye
veyahud himayet ve sahabet misilli ahval-i ze-
mimeden birinin eseri olduğu bad.el-muhakerne
tahakkuk eylediği takdirde mürtekibi hakkın­
da bilâ-ifate-i vakt ceza.i kanunî tertib ve icra
edilmelidir; çünkü, izahdan müstağni olduğu ü-
zere tabiat-i beşeriyye ilcaatından olarak çok
yerlerde maiyet memurlariyle âzaların bir ta­
kımları âmirlerin velâsiyyemâ merkez.i vilâ­
yetlerde valilerin efkârım tervice ve daha doğ­
rusu mizaçlarına göre hizmete bir dereceye ka-
dar mecbur ve eğer mücbir denilebilecek amirler
muhik ve müstakim olub da mücerred tâmik-i
efkâr etmiyerek, hükıriü, icab-i maslâhatın ak­
sine verir, veyahud tamamın mağlûbu olub da
bilerek iş böyle olmalıdır der ve İsrar da ederse
ol halde salif.üz-zikr maiyet memurları ve âza
kendilerini mağdur gibi gösterir ve maamafih
istihsal-i memnuniyet.i amire muvaffakiyetin­
den dolayı bazı emel ve ümidlere de düşerler.
Pek çok tecrübelerle bilindiği veçhile gerek ha-
zine-i devlete ve gerek ıbâd ve millete aid me.
vad, biLhavale bahs ve müzakere edildiği daire­
de ne kadar ihtilâfat-i re’ye tesadüf edilse ol ka­
dar mecra-i sahih ve matlûbe karib olur. V e bu
da o dairede mücbir denilemiyecek ve mizacına
hizmet bir suretle emel ve ümide düsüremivecek
bir âmirin reis olmasiyle husul bulur; binaen­
( * ) Takvim.i Vakayı, S. 1897,
166
G: 1
aleyh mecalis-i idare riyasetlerinin valüerden
almmasiyle ya memurin-i saire maaşlarından
âlâ-vech-il-münasib tenkıh edilerek maaş-i mu­
tedil ile birinin riyasete ta3Ûni veyahud meran,
rin-i vilâyetten makam cihetiyle en büyük her
kim ise kat’â zamm.i maaş gibi bir gûnâ külfet
ihtiyar edilmeksizin ona tefvizi münasib olaca­
ğını zannederim.
Feyzi Efendi (Sofya) — İbrahim paşa haz­
retleri muradımızı lâyikiyle anhyamamışlar.
Taraf-i devletten mansub olan vali, reis olacak­
mış. Olsun. Mal müdiri ve defterdar kendilerine
müteallik işlere bakmak için bulunacaklarmış,
bulunsunlar. Mektubçu ve tahrirat kâtibinin
kezalik işleri varmış, onlar da bulunsun. Müf-
tilere lüzum görüldükçe çağırılsınlar. Lâkin,
reis-i ruhanîlere ne diyelim ? işte, bunların isim,
lerinde müsemmaları dahildir. Onlar ümur.i
ruhanîyye memuru. Hükümet ise emr-i cisma-
nîdir. Aralarında tefavüt var. ikisi birbirine
münafidir.
Sebuh Efendi (İstanbul) — Onlar da ruha­
nî değildirler, murahhasadırlar. Kendi cemaat­
lerinin işleri için lâzımdırlar.
Sadi Efendi (Haleb) — Anlaşıldı ki, idare
meclisleri devletin kendi işleri içindir, istediğini
bulundurabilir. Müntehab âza bulunuşu bir kat
daha temin için oluyor. Fakat, yanlız bir
şahsın raes’ul olması münasib görülemez. Vali­
ler, sekiz, on daireye nezaret edecekler. Bunlar
mecliste bulunmazlarsa, memurların bulunması -
yolundadır.
Rasim Bey (Edirne) — Âza-i tabiîyye o-
nu tecavüz ediyor. Âza-i müntehabe yalnız dört
kişi kalıyor. Ekseriyette bu dört kişinin hiç
re’yi olmaz. Bu halde, emvale müteallik işlere
gelince: Defterdar ve vali kendi kendilerini tas­
dik etmiş oluyorlar.
İbrahim Paşa Hazretleri (Şûra.yi Devlet
dahiliye dairesi ikinci reisi) — Meb’üs Efendi­
lerden bir kısmı devlet ile ahali bir şeydir de­
mişti, doğrudur. Lâkin, otuz milyon halk bir
yere gelib de iş görebilir mi? Hikmet-i hükü­
met kaidesince, memurlar derece derece büyü,
yerek, cümlenin fevkında zat-i şahane vardır.
Herkes irade-i seniyyesi mücebince hareket e.
der. Reis-i ruhanîler hiç bulunıhasm, diyenlere
sorarım ki, acaba niçin bulunmasınlar? Bir ke­
re ihtida işi düşünülsün. Rasim Bey diyor ki, â-
 i: 20 12 nisan 1293/24 nisan 1877
za-i müntehabe dört, âza.i tabîiyye on iki ola­
cak. Halbuki, vali, defterdar, mektubî ve rnüfti
yani dört kişidirler. Hâkim yoktur. Âza.i mün­
tehabe de yine bunlar kadar vardır. Metropo-
lidler ise, idare memurları değil, ahali taraf da­
rıdırlar. Hazâlarda topu iki memur vardır. Mü.
beyaat ve ferağ ve intikal için mütfi efendinin
bulunması lâzımdır. Bu nizamlar bunca hüke-
manın kitabları okunarak yapılmıştır. Ben,
devlet tarafından her söylediğim şeye edille be­
yan ediyorum. Âza-i kiram dahi fikirleri için
edille beyan etmelidirler.
Mustafa B ey(** ) — Efendim, va­
li ve mektubcu ve defterdarların bulunmaması­
na dair cereyan eden sözler ne hikmete meb-
nidtr, bir kere bunu düşünmeli. Beni böyle söy­
lenmeye mecbur eden nedir? Şimdiye kadar va.
lilerin vazifelerine hiç riayet etmediklerini gör­
dük de onun için söylüyoruz; Eğer valiler iş­
lerini bihakkın görürlerse, biz meclislerde hiç
bile bulunmayız; mademki bundan sonra ehli­
yetli memurlar tayin buyurulacak, deniliyor;
biz de sesimizi keseriz. Bunu göze alınız da o-
na göre düşününüz.
B u söz meclis tarafından alkışlandı.
Bahaeddin Efendi (Bursa) — Meclisler haf­
tada iki gün oluyorlar. Arazi ve emlâk için ge­
len köylüler, teehhür ederler. Hem bu iş sırf
müftiye aid değildir; taraf-i devletten sahib-i
arz hakkında bulunan arazi memuru izin ve.
recektir. s sına ekseriyet var mı ?
Reis — Söz pek uzuyor; bu kadar tafsi.
lât kifayet eder mi? Bana kalsa, alınan izahat
kâfidir. Bakiyesi şubelerde müzakere edilir.
Bunun üzerine İbrahim paşa hazretleri
meclisten çıkarlar-
Reis — Yirmi dördüncü maddeyi bir daha
okusanız. (R a sim B e y o k u r). Meclis-i idareler,
kaymakamın taht-i riyasetinde olması kabul e-
dildi mi? Ekseriyet var mı?
H e y ’et, ekseriyet ile kabul eder-
Reis — Azanın nısfı müslim ve nısfı gay-
r.i müslim olmasına ekseriyet var mı ?
Ahmed Muhtar Efendi (Erzurum ) ( * ) —
( * ) Kastamoni meb’usu hacı Mustafa bey ol­
duğuna göre, bu zat Yanya raeb’usu Mustafa bey
olacaktır. h. t. us
(* ) Takvim-i Yakayi, S. 1897,
m
C: 1
Vilâyat nizamnamesinin dokuzuncu maddesin­
deki müslim ve gayr-i müslim tabirinin kanun-i
esasiye mübajdn olduğu arkadaşlarımızdan ba-
zıları tarafından beyan olunuyor; halbuki ka­
nun-i esasi ile bu madde bejminde k a fâ müba-
yenet olmadığının esbab-i âdidesi olub yalnız
bir ikisini bildireyim:
Bunların biri şu ki: Biz şimdi Osmanh ol­
madık, tâ altı yüz senedenberi. Osmanh oğlu
OsmanlIyız. Bu Osmanlılık namını kanun-i esa­
side velijry.ün-nimetimiz padışahınuz teyem-
münen tekrar buyurdular.
Ve biri de Osmanlılık âdeta cümlemizin is-
m-i cinsidir, müslim ve gayr.i müslim bunun
nevileridir; binaberin bu tefrik değil, taksim­
dir. hattâ müslimin dahi nevileri vardır; mese­
lâ arab ve türk ve kürd ve arnavud ve lâz ve.
saire gibi... Biri bendenize demiş olsa ki: (Sen
Türksün); böyle denmenin benim müslim ol­
maklığıma kat’â dokunur ciheti yoktur ve ke.
zâ gayr-i müslimliğin de envai mevcuddur: E r­
meni ve katolik ve rum ve lâtin vesaire gibi...
Biri Ermeninin birine (Sen Ermenisin) demiş
olsa o adamın gayr-i müslim veya hıristiyanhğı.
na bir dokunur mahalli olamaz; onun için bu
madde ile kanun-i esasinin beyinlerinde asla
mübayenet olmadığından bu maddenin haliyle
ibkası münasibdir.
H e y et, bunu da ekseriyetle kabul eder-
Reis — Müfti-i beldenin mecliste bulunma­
Vasilâki Bey (İstanbul) — Söz isterim,
efendim.
Sebuh Efendi (İstanbul) — Biz, buna mu­
kaddema ekseriyetle re’y vermiştik; tekrar mü­
zakeresi caiz değildir.
Vasilâki Bey (İstanbul) — Vakıa kabul et­
tik; fakat kabulümüz kanun-i esasiye mugayir­
dir. Birinci ve ikinci kıraetlerde hey’etçe iki
re’y oldu: Bazıları (mugayirdir) ve bazıları
(değildir) dediler; fakat kanun-i esasinin jdiz
on yedinci maddesinde diyor ki: Kanun-i esasi­
de yine kanuna müteallik bir maddeye iki mana
verilirse, mecliB-i âyandan istifsar edilecek;
evvelâ oraya müracaat etmelidir.
Bir kaç ses — Bu müzakere olundu, bitti;
tekrar müzakere olunmamak üzere karar
verUdi.
Sadi Efendi (Haleb) — Bu işi, yani yirmi
 î: 20 12 nisan 1293/24 nisan 1877
dördüncü maddeyi, yalnız Vasilâki Bey (îstan.
bul) den başka, umumumuz bil-ittifak kabul
ediyoruz; şu kadar var ki, dört âza-i münteha-
beye iki daha zammolunsa...
Vasilâki Bey (İstanbul) — Vakıa şimdiki
halde benden başka kimse yok; lâkin bundan
mukaddem vardı.
Çanaka Efendi (Y anya) — Bir değil, bir
kaç adam vardır; cümlemiz Osmanhyız; ma­
demki bu kanun-i esasiye dokunmuyormuş, yi­
ne dokunmasın; fakat kim ekseriyet kazanırsa
o intihab edilsin.
Sebuh Efendi (İstanbul) — Bir kere karar
verilen maddenin iadesi nizamına muvafık ola­
cak mı?
Bu süâle hey et tarafından muvafık olma­
yacak cevabı verilib eğerçi bir haç meb’us tek­
rar bahsi uzatmak istemişlerse de, hey et din-
lenmiyeceğini dermiyan ile mennetmişlerdir-
Ondan sonra rûesari ruhaniyyenin bulır
168
C: 1
nub bulunmıyacaklan bahsinde söz sadedden
pek çok ziyade uzandı:Bazılan (yalnız Rum ve
Ermeni ve Katolik gibi patrikhaneleri muayyen
cemaat papazlan bulunması) n,ı ve bazıları (her
cemaat memurin-i ruhaniyyesinin bil-münave-
be meclise gelmesi) ni re’ye başladılar’
Abdürrezzak Efendi (Bağdad), Rasim Bey
(Edirne) tarafından nakiblerin dahi bulunub
bulunmayacaklarına dair olunan süâle:
— Bahis müftilerdedir. Nakibler buluna­
cak zannederim, bulunmalarında ihtilâf yoktur.
Bir kaç defa söz karıştığı cihetle •'®is paşa
hazretleri suret-i mahsusada iskota mecbur ol­
dular- Re’y i hafi için edilen teklif üzerine,
yuvarlaklar dağılmış olduğu halde kal~ü kıylin
arkası kesilmediğinden, encamkâr, paşa
hazretleri lyu güne bir mes elenin tatili lâzımge-
leceğini haber vererek, üç ve beş saat müzake­
reden sonra saat yedi buçukta meclise hitam
verildi’
D E V R E :1 C İLD : 1 İÇTİMA: 1

clis-i meb’usan
1 29 3 = 1 8 7 7
Zabıt ceridesi

Yirmi birinci inikad

llrebiulâhır 1294=13 nisan 1293/25nisan 1877
Ç A R ŞA M B A

İÇİNDEKİLER
Sayıfa
1— Geçen zabtın hülâsası 170
2— Müzakere edilen maddeler:
1— Rusyanm harb ilânı 170
2— Matbuat nizamnamesi 171
3— Rusyanm harb iiânı dolayısiyie
söylenen nutuklar 172
 Yirmi birinci inikad*’*
llrebiulâhır 1294— 13 nisan 1293/25nisan 1877
Ç A R ŞA M B A

Reis: A H M E D V E F İK PAŞA

M eclisin bugünkü müzakere-i âleniyyesi devletlû Ahmed Vefik Paşa Hazretlerinin ri-
yaset-i celileleı i tahtında vuku bulmuştur-

1 — GEÇEN ZA B T IN HÜLÂSASI

Reis — Bugünkü meclis-i alenîmiz saat Geçen müzakerenin mazbatası okunsun.

dörtte küşad edildi.

M Ü ZA K E R E E D İL E N M A D D E LER

1 ^— Rusyanın harb ilân edişi- Efendilerim, min-el-kadim Devlet-i Osma-

Mazbata okunub, muvafık bulunarak imza
edildikden sonra, Rusya devletinin kendisini
saltanatri seniyye ile muharib addeylediği prens
Corçakof tarafından Petershurg sefareti s e n iy
yesine beyan olunduğuna dair maslahatgüzar
tarafından gelen telgrafname kıraet o l u n d u (* ).
Haşan Fehmi Efendi (İstanbul), makalen
âtiyeyi irad eyledi:
( * ) Takvim-i vakayi, S. 1895
W Hariciye nezaretine Petershurg sefaretinden
gelen 24 nisan 1877 tarihli telgraf şudur:
“Gorçakof, bu defa bendenize gönderdiği nota­
da Rusya kabinetosunun Babı-âlî ile şarkta bir sul-
h_i daimîyi istihsal maksadiyle icra etmiş olduğu
raûbahasat.i möhimme arzu olunan ittifakı intaç
etmediğinden, imparator dahi kuvve-i cebriyyeye
müracaata kendisini mecbur gördüğünü beyan ve
Rusya hemen bugünden itibaren kendisini Devlet-i
kliyye ile muharebe halinde addederek, binaena­
leyh münasebat.i dinlomasiyye münkati olmuş ol­
makla keyfiyeti Babıâlîye arzetmekliğimi tavsiye
eyledikten sonra, Rusya memalikinde kalmak isti-
yen tebea.i Osmaniyye himaye.i kanuniyeye tama-
miyle nail olacaklarından emin olduklarını ilâve-i
makal eylemiştir.”
niyyenin, ve belki bütün âlem-i medeniyyetin
hasm-i kavisi olan Rusya devleti, gerek dün
ve gerek bugün alınan haberlere göre, ve ba­
husus şu telgrafnamenin mealinden anlaşıldığı
üzere, OsmanlIların canlarından aziz bildikleri
vatan-i mukaddesin hâk-i pakine tecavüz etmek
istemiştir.
Bir buçuk senedenberi devletimizi bir ta­
kım gavail ile işgal lederek tervic-i emeli için
her nevi hileler tasni’ ve tervicinde kusur etme­
diği gibi, bu hal bütün Avrupaca dahi derece-i
subuta varmıştır. Eğerçi, Avrupa, bazı mua-
Abdulhamidin evaiLi saltanatı adlı eser de bu
telgrafı şu satırlarla kaydediyor:
”Bu esnada Peterskurgda Devlet-i kliyye sefiri
yoktu. Sefarette yalnız Tevfik bey namında bir müs­
teşar -Sonraları sadrıâzam olan Tevfik paşa- vardı.
Prens Gorçakof küçük bir tezkere yazarak:
“Rusya hükümeti Babıâlî ile barışmak ve uzun
bir müddet sulh muahedesi yapmak için her türlü
çareler aradığı halde bu maksada muvaffak olamadı­
ğından şevket,maab imparatorum kendi maksadını
icra ettirmek üzere ilân-i harbe karar verdiğini, bi­
naenaleyh, şu tarihten itibaren Rusya hükümeti
Devlet-i aliyye ile muharib oldugu”/ı« bildirdi.

170
 f: 21 13 nisan 1293/25 nisan 1877 C: 1

melât-i vakıasanda, hakaik-i ahvalden mütega- ruz, gerek hey’et-i umumiyyede ve gerek şube­
fil ve mütehayyir gibi görünüyorsa da, gerek lerde efkâr ve âmalimiz muhafaza-i hukuktan
Avrupa matbuatından ve gerek sair tahkikat­ ibaret bulunduğu cihetle böyle bir harbin muh­
tan, Avrupa efkârının ahvale yine vakıf oldu­ taç olduğu esbabın ne yolda icrası lâzımgelece-
ğunu anlamaktayız. Maahaza Rusya devleti ğini vükelâ-i fiham ve müşiran-i kiram haze-
onları dahi aleyhimizde tahrik ve ig-vadan isti­ ratına havale ve şimdiye kadar mesbuk olan
fade için her türlü vesaitten geri durmadı ve hizmetlerine teşekkür ile beraber biz dahi her
durmuyor. tarafça aşırı gayret etmeliyiz.
Amma, (elhakku yâlû velâ yûlâ aleyh) Mademki harbm müddet-i devamı malûm
medlûlünce, yakında hakkın zâhir olacağında değildir ye karşımızda kavi bir hasım bulunub
şüphemiz yoktur; Zira, sebebi meşru ve ma­ epeyce bir müddet devam edebilmesi dahi maz­
kul olmadığı halde hukuk_ı saltanat-i seniyye- nundur, büdcenin bir ân evvel gelmesini ve as­
ye taarruz eylediği cümleye malûm olmuştur. kerin yiyecek ve içecek ve atacaklarını vakit
Rusya devleti şimdiye kadar vatandaşları­ ve zemaniyle yetiştirmek için ne tedbir lâzım i-
mızdan yalnız bir sınıfmı lisan-i vesileye almak­ se düşünmeliyiz. Böyle bir âzametli günde yal.
ta iken muahharen umum hıristiyanları hima­ nız kalen değil fiilen dahi hizmette kusur etme­
ye efkârını kendisine bir sebeb ve medar ittihaz meliyiz; binaenaleyh, eğer tensib buyurulursa,
ederek, hemşerimiz bulunan kâffe-i ahali-i hıris- taraf-i riyasetten bir tezkere ile mi olur, yoksa
tîyaniyyeyi, kendi nezdinde bulunan halkdan bir haber mi gönderüir, müvazene-i maliyye
daha rahatsız imişler gibi bir vehm ile bir ta­ cedvelini Babıâlî göndersin; hey’etimiz dahi
kım behaneler ika eylemektedir. icabatını bil-ittihad düşünerek, ne yapmak lâ­
Bugünkü gün padişah.i hürriyet-perver e- zım ise, meydana koysun.
fendimiz hazretlerinin saye-i şahanesinde cüm­ İkincisi, bugün müzakere olunacağı haber
lemiz efkâr ve lisanımızda hür olduğumuzdan verilen matbaa nizamnamesi hakkında bir iki
kemâl-i serbesti ile dermiyan ederim ki, gerek söz söylemek isterim. Matbuat esbab-i terakki­
zat-i şahane ve gerek vükelâ-i fiham ve kâf- nin en başhcalanndandır. Nizam lâyihasını yu­
fe-i Ösmaniyan harb gibi bir büyük felâketi kardan aşağıya kadar okudum. Pek çok muh-
sefk-i dima ve ihlâl-i hukuk ve tecavüz mak- tac-i ıslâh şeyler gördüm. Matbuat ne kadar ser­
sadiyle ihtiyar etmiyoruz; kendi hukukumuza best bırakılırsa ol kadar istifade olunur. Demek
bi-gayr4-hakkın tecavüz edildiğini gördüğii- istemem ki bazı gazeteciler gibi daire-i edebî
müz cihetle muhafazasına kıyam ediyoruz; zira tecavüz etsinler; istemem ki zatiyyata girsin­
bu!' babda zerre kadar tecviz-i kusur eden a- ler; mademki kanun herkes için mahkeme ka­
damlar derecesinde alçak bulunamaz, bulunma­ pılarını açmıştır; matbuat tarafından tecavüz
sını tasavvur bile edemem. Bigayr-i-hakkın i- görenler mahakime müracaat edebilirler. Me­
lân edilen bir tasallût ve hakarete mukabeleden murinin muamelâtına dair beyan-i efkâr edil­
kaçınmak, şaair-i insaniyye-vü medeniyyeden mezse matbuatın faidesi kalmaz, zemm-ü kadh
olmadığı gibi OsmanlIlar kadar âlîcenab ve değil... Hasılı öyle elli bin kuruş, yirmi beş bin
kahraman-tıynet, bahadır-cibillet birhalka hiç kuruş kefalet akçası istenilirse esbab-i terak­
yakışmaz. Her türlü müdahalât-i ecnebîyyeyi kinin en başlıcalanndan addettiğimiz gazete­
reddetmek dahi mahza istiklâl ve hukuk-ı meş- lerin terakkıvatına halel gelir. Daha matlûba-
ruamızı muhafaza maksadından ibarettir. Ta- tım vardır. Encümende tedkik edildikten son­
annüd ve mükâbere gibi bizi istihfafa medar o- ra onları da arzederim.
labilecek bir halden neş’et etmemiştir. Hey'et — Pek âlâ, pek güzel.
Binaenaleyh, Devlet ve millet-i Osmaniy-
yenin böyle bir zema'nında, padişahımız, Allah 2-Matbuat nizamnamesi:
ömr-ü ikbal-i şahanelerini firavan etsin, bugün Bundan sonra matbuat nizamnamesi bal­
şu hey’eti teşkil ve kanun-i esasiyi ilân buyur­ tan aşağı kadar kıraet olunnh fakat icab eden
muş; ve biz ki, milletin meb’usânı olmak üzere miİT.akerat encümen ve şubelerde icra olu n -
burada kemâl-i serbesti ile idaxe-i efkâr ediyo­ dukdan sonra hey etri um um iyyede beyan-i

İT İ
 i: 21 13 nisan 1293/25 nisan 1877
mülâhaza edilmesi mukarrer olduğundan
kimse ilâve-i efkâr etmedi-
3. Rusyanın harb ilâm dolayısiyle
lenen nutuklar:
■ llâ n -i harb mes^elesi üzerine Manok E.
fendi (H aleb), makale-i âtiyeyi irad eyledi:
“Dünkü okunan, Petersbuğdan, maslahat­
güzarımız tarafından keşide olunan telgrafdan
anlaşıldığına göre, Rusya devletinin verdiği
notasında; Devlet-i uzma-i Osmaniyyeye karşı
muharebeye hazırlanmış ve hattâ kendisini
muharib sıfatiyle ortaya ko5nnuştur. Bu dev­
let, devletimiz aleyhine hücum etmek için hay­
lice senelerdenberi hazırlanmakta ve vesile­
ler aramaktadır. V e hususiyle, Rumeli kıt’âsın-
da hıristiyan vatandaşlarımıza son defa ola­
rak bulduğu vesile îslav himayesi maddesi idi.
Şimdi, telgrafdan anlaşılıyor ki, umum hıristi-
yanları dahi himayeye kalkışmış. Ben, hıristi-
yan ve memalik-i Osmaniyyede bulunan hıris-
tiyanların bü 3Tİk kısmı olan Ermeni milletin­
den bulunduğum için, umum hıristiyanlara da
dahUim. V e binaenaleyh, ol babda beyan-i ef­
kâra hakkım vardır.
Ermeni milleti, beş yüz senelerdenberi Dev­
let-i aliyyenin zir-i cenahında olub, her vakit
aramakta olduğu hukuka devlet sayesinde nail
olmuştur. Vakıa, bazı eyaletlerce, uygunsuz
halât zuhur eylemiş ise de ol babda vuku bu­
lan istidalannın devletimiz tarafından vakt-ü
hale göre icabına ve muktezasma bakılmıştır.
Biz, Ermeni ve hıristiyan bulunduğumuz
münasebetiyle ilân ederim ki, Rusya devleti­
nin himayesine muhtaç değiliz. Bu sözüm mil­
letim ve alel-husus Haleb vilâyeti dahilinde
bulunan kâffe-i milel namına ilân ve neşir olun­
masını isterim. Rusyanın iddia eylediği himaye­
yi aslâ ve k a fa kabul etme3nz ve ne de muhta­
cız ve onun taarruzat.i na-meşruası aleyhine
mal ve canımızla, hasılı her türlü fedakârlıkla
ilâ yevm-in-nihaye çalışıb reddederiz. V e en
evvel yüzüne parhyacak silâh, makasıd-ü me-
fasid-i mahsusası için sahte olarak himayesini
taleb ettiği hıristiyan dindaşlarımın silâhıdır.
Biz, bir zamanda müslüman arkadaşlanmızdan
ayrılmadık ve a 3n*ılmayız.” \(fevkalhad
kışlar)
Bulgaristan m eb’usânından, zirde esamisi
münderiç zevat tarafından bil'im za taraf-i ri­
C: 1
yasete takdim olunan beyannamedir :
“Rusya devleti tarafından vuku bulan tek­
söy­ lif ve Avrupa devletlerinden bazılarmın kuyu-
d-i malûme ile muvafakat ve imza edip, Babı-
âlî canib-i samisine tebliğ ve vükelâ.! zi-şan
ve hey’et-i âyan ile hey’eti Osmanİ3ryenm ter-
ceman-i efkâr-ü vicdan olan meclis-i Meb’usân
taraflarından müttefikan hukuk-ı mukaddese-i
devlet-ü milletin muhafaza ve siyaneti zımmnda
merdud olan, mahud, mükâleme mazbatasının
bir fıkra,i mübtalesi zir-i cenah^'i kesir-ül-felâ-
h-i Osmaniyyeye iltica ve beş, altı yüz seneden-
beri kemâl-i sıdk.ı taviyyet-ü ubudiyyetle va­
zife-! raiyyet-i, düşmen-i devletle harbeden müs­
lüman vatandaşlarımızla müttefikan ifa etmiş
ve 20 seneye gelinceye kadar bu yolda hareketi
levazım-i raiyetten bilmiş ve bilerek icraya ha­
zırlanmış olan Bulgar tebea-i şahanenin iğfali
için, devlet-i müşar-ün-ileyhamn sdrmi Ve yir­
mi bir senedenberi enkaz-ı ağraz ile imal edip
iki senedir çevirmekte olduğu dolab-i fesad-ü
ihtiyaline bazı saf-dil ve ahmak ve cehl-i mutlak
olanlar düşmüş oldukları halde büe, padişah-i
adalet-küster ve şehinşah-i tebea-perver efen­
dimiz hazretleri, meşmul-i âfak olan merahim-ü
eşfak-ı seniyyeleriyle muamele buyurmuş
ve bunun için kimsenin söz söylemesini mahal
bırakılmamış iken, zikrolunan devlet, mükâle­
me mazbatasında memalik-i mahrusada tebea-i
sadıka-i şahane olan Bulgarların himayeti ve
gûya mazlûmiyeti gibi bazı sözlerde bulunarak
adalet-i ca’liyye-i musannaa.i kâzibeye bürün­
müş ise de tebea-vü zir-destan-i Osmaniyan
olan Bulgarlar, bu türrehati kâmilen ve külli-
yen ibtal ve redde mübaderet ve mahz-i inaye-
t-i cenab-i mülkdarî olan kanun-i esasi ahkâ-
m.i çelilesi mucebince sıdk-u ihlâsa mübteni
bulunan bünyan-i milliyyet-i camia-i Osmaniy-
yevi tahkim ve teşyide müsaraat etmekte ol­
duklarını arzederiz.”
imzalar:
Edirne meb’usanından Selanik vilâyeti
Karamthal oğlu Yorği Meb’usanından
D im ilri
Sofya meb’usanından =Sofya meb’usanından
al­ Sofyah Mişo Todori Samakovla Zahari
Tuna meb’usanından Tuna meb’usanından
Tulcah Islefenakî Tulcalı Dimitraki
Sırbistan m^b’usânındam zirde esamisi
m
 l: a i 3 nisan 1253/25 nisan 187t
tnünderiç, üç zatın takdim eyledikleri diğer
beyannamedir:
“Rusya devleti tarafından vuku bulan tek­
lif, Avrupa devletlerinden bazılarının kuyud-i
malûme ile muvafakat ve ipıza edib, Babıâlî
canib.i sanrisine tebliğ ve vükelâ.i fiham-i zi-
§an ve hey’et-i âyan ile hey’et-i Osmaniyyenin
terceman-i efkâr-ü vicdan olan Meclis-i Me-
b’usân taraflarından müttefikan, hukuk-i mu­
kaddese-! devlet.ü milletin muhafaza-vü sıya-
neti zımnmda, merdud olan mahud mükâleme
mazbatasmm bir fıkra-i mübtalesi, zir-i cena-
h-i kesir-ül-felâh-i Osmaniyyeye iltica ve beş,
altı yüz senedenberi kemâl-i sıd k j taviyyet-ü
ubudiyetle vazife-i raiyyeti düşmen-i devletle
harbeden müslim vatandaşlariyle müttehiden
ifa etmiş ve yirmi seneye gelinceye kadar bu
yolda hareketi levazım-i raiyyetten bilmiş ve
bilerek icraya hazır ‘ bulunmuş olan Bulgar te-
bea-i şahanenin iğfali için devlet-i müşar-ün-
ileyhanın yirmi ve 25 senedenberi ankaz-i
ağrâz ile imâl edib iki senedir çevirmekte olduğu
dolab-i fesad-ü ihtiyaline bazı saf-dil ve ahmak
ve cehl-i mutlak olanlar düşmüş oldukları hal­
de bile, padişah-i adalet-küster ve şehinşah-i
tebea-perver efendimiz hazretleri meşmul-i â-
fâk olan merahim-ü eşfak-i seniyyeleriyle mu­
amele buyurmuş ve bunun için kimsenin söz
sölemesine mahal bırakılmamış iken, zikrolu-
nan devlet, teşebbüsat-i vakıa ve efkâr-i isti-
lâ-cuyanesini icradan geri durmadığına delâlet
eden, zikrolunan mükâleme mazbatasında me-
malik.i mahrusada tebea-i sadıka-i şahane o-
lan Bulgarların himâyesi ve gûya mazlûmiyeti
gibi bazı sözlerde bulunarak adalet-i ca’liyye-i
musannaa-i kâzibeye bürünmüş ise de tebea-vü
zir-destan.i Osmaniyan olan Bulgarlar bu türre-
hatı kâmilen ve külliyyen ibtal ve redde müba-
deret ve mahz-ı inayet-i cenab-i mülkdarî olan
kanun-i esasi ahkâm-i çelilesi mucebince sıd-
k-u ihlâsa mübteni bulunan bünyan-i milliyet-i
camia-i Osmaniyyejd tahkim ve teşyide müsa-
raat etmekte olduklarını arzederiz.”
Trabzon meb’usu Sivas meb’usu Suriye meb’usu
Petraki Akob Nufel
Sebuh Efendi (İstanbul) ^— Bunlar malûm
şeylerdir: Rusyanm himayeden garazı ne oldu­
ğunu umum bilir. Binaenaleyh, benim de tafsi­
- 173
Ğ: 1
lime hacet yoktur. Manok Efendi (H elb) yi hat-
fiyyen bit-tasdik, ben de teklif ederim ki, Ba-
bıâlîden bir lâyiha istenüsin. Hıristiyanlardan
malen ve canen her ne hizmet istenüirse beyan
olunsun. Cümlemiz hazırız. (alkı§)
Fakat karicden müstemF sıfatiyle dahi
alkı§ladıklarından paşa hazretleri bunla­
rı men’eyledi-
Reis — Bu makule meclisler, kendi müza-
kerat-i vakıasında müstakildirler. Hey’etin hiç
bir şeriki yoktur. Dinliyen zavatın ne tahsine
ve ne cevaba haklan yoktur. O cihetle işimize
kanşmamalannı ve kemâl-i sükûnetle dinleme­
lerini rica ederiz.
Nufel Bey (Suriye), makale-i âtiyeyi irad
eyledi:
“Rusya devletinin, ötedenberi tenfiz-ü tem-
şiyet-i âmal için bulduğu vesail hıristiyanlann
himayesidir.
Ben de hıristiyan olduğumdan, hıristiyan-
lann efkânnı beyan edeyim. Vakıa kendim
Suriye ahalisindenim; lâkin, bir buçuk aydan-
beri burada vatanımızın her tarafından gelen
hıristiyanlar ile görüştüm, konuşutm. Cümlesi­
nin halini, etvarını bu siyakta buldum. Şimdi,
bütün hıristiyanların lisanmdan olarak, Rus-
yaya hıtab ederim ki, himaye denilen şey ne­
dir? Manası nedir? Bir meşrû ^ b e b olur da,
himaye aranırsa, malûm. Fakat, biz vakt-i sa-
adettenberi vatandaşlarımız bulunan müslü-
manlarla beraberi^. K ur’an-i Azim-üş-şanda
hıristiyanlar hakkında bunca âyat-i kerime var­
dır ve o kadar ehadis-i şerife vardır ki, ulema-i
kiramın malûmudur.
Şimdiye kadar, hükûmat-ü milel-i islâ-
miyyeden adl-ü re’fetten başka bir şey görmedi­
ğimiz gibi, bilhassa Devlet-i Aliyyeden pek bü­
yük inayat ve âtifet gördük. Eğer hıristiyanlar
rahat ve huzûr bulmamış olsalardı, Islâm top­
rağında kalırlar mı idi? N e hacet, yanı başla­
rında deniz vardır. Avrupaya, Atinaya gider­
lerdi, Mademki gitmemişlerdir, bu bir delil-i
vazıhdır ki, ehl-i İslâm vatandaşlarından ve
hükümetlerinden hoşnud olmuşlardır.
Evet, tarih isbat eder ki, hıristiyanlar hü­
kümet-! islâmiyyeden rahat görmüşlerdir. Kem­
de bazı cihetlerce millet-i müslimeden büe zi­
yade rahat görmüşlerdir. Hasılı Rusya için hi-
mayet lâfzı, mücerred bir siperdir. B u siperin
 (: 2 İ 13 nisan 1293/25 nisan 1877
arkasında gizli olan emeli ise, tevsi-i memalik
ve teshir-i nüfusdur.
Bu cihetle cemi’ hıristiyaniann lisanı ile,
bunu reddederim. Hem sözüm yalnız bir ka­
vilden ibaret değildir. Bürhan ve delü getir­
mekteyim. Kavuk da sallamıyorum, müdahe-
ne olsa idi bir kaç dua ile sözü keserdim. Zema-
n-i saadettenberi olan vukuat ile delil irad e-
diyorum. Rusyanın himayesi manasızdır. Bizi,
ateş tutmak için maşa makamında istimal et­
mek istiyar.” (alkı§) ( gece beka-i hayatından emin olabilir mi? Bir
Reis — Tebrik ederim, Nufel bey.
Selanik meb’usânmdan Mihalâki Efendi
tarafından dahi nutk-ı âti irad olundu:
“Can ve yürekle teşekkür ederim arkadaşla­
rıma. Çünkü, içtima âlenîdir. Devlet-i Aliyye-
mizin ve vatanımızın hukuk-ı istiklâliyyeti ve
şerefleri muhafazasında kâffe.i tebea-i dev-
let-i Osmanij^enin ne derecede fedakârane bu­
lunacaklarını lâyikıyle beyan ettikleri gibi ben­
deniz dahi, şahsen ve Selânik vilâyeti ahalisin­
den bil-vekâle, kalblerimizde olan sevda ve iti-
kadlarımız tamamiyle muvafık olduğu için cüm­
le nutukları kabul ve tasdik ettikden sonra,
canen ve malen, her daim fiilen dahi tebeyyün
etmeye hazırız.
Şevketlû padişahlarımızın fetihdenberi
din-ü mezheb ve lisan ve mal-ü can ve ırzımızı
vikayesi âşikârdır. Veli-nimetimiz efendimizin
ihsan ettiği kanun-i esasinin icrasiyle ecnebi­
nin himayesi safi desise ve muzir ve entrika ol­
duğu Avrupaca bile malûm oldu.
Padişahımız bin yaşa. Vatanımız mamûr
ve saye-i şahanelerinde istiklâliyyet-i tamme-
ye mazhar olsun.”’ (alkıŞ)
İmzalar:
Bahr_i Sefidden Hüdavıendigârdan
Hacı Vasil Pavlâki Efendi
Selânikli Papazoğlu Vasilâki V a n i (* ) tstefan
Nakkaş Efendi (Suriye), makale-i âtiyeyi
irad eyledi:
“Efendilerim;
Arkadaşlarımız irad ettikleri makalede
Rusyanın âmal-ü efkâri ne olduğunu izah ey­
lediler. Bunları ben de tasdik ederim. Fakat,
(* ) Selânik meb’usu (Yani) olması muhte­
mel. h. i. us
174 —
C; 1
ben yalnız tasdik değil, daha öte tarafma dâ
geçerim. Ben Suriye meb’usu isem de mületim
Marunîdir. Burada Marun ya pek azdır veyahud
hiç yoktur. Marunî mezhebi katoliktir, Papaya
tâbidir.
Biz, Rusyaya deriz ki, biz, mzin himaye­
nizden vaz geçtik. Bir kere Siberyada bulunan
bizim papazları getiriniz. Onları nefyetmeyi­
niz. Acaba sizin memleketinizde bir katolik
papazı istediği gibi vaaz edebilir mi? Ederse o
adam evlâdına kendi milliyetinin terbiyesini ve­
rebilir mi? Ruslar, Rusdan maadasını vatandaş
tanır mı? Ne kadar katolik varsa, hayvan gibi
muamele ediyorlar.
Rusya devleti, hıristiyanlan himaye ede­
ceğim derken, evvelâ kendi hıristiyanlannı hi­
maye etsin de sonra sairlerini düşünsün. Biz,
onların himayelerini istemeyiz. Bizden uzak
geçiniz, ey Ruslar.
Ben de hey’etten rica ederim ki, hıristiyan-
lan devletimize ne gûna hizmet edebileceklerse
onu düşünelim. Vakıa biz, şimdiye kadar süâh
kullanmadık. Ben kendim için söylüyorum, sair­
lerini bilmem. Akça ve sairece ne hizmet lâzım
ise, her türlü fedakârlığa hazır olduğumuzu ar- ■
zederim.” (alkı§)
Sebuh Efendi (İstanbul) — Silâh kullan­
mazlar tâbirin reddederim. Biraz evvel söyle'.ii-
ğimi tekrar ederim ki, bir lâyiha yapılsın. Hıris-
tiyanlar, muhafaza-i vatana umumen hazırdır­
lar. Mal ile, can ile, silâh ile hizmet edebilirler.
Nakkaş Efendi (Suriye) — Ben kendi nef­
sime kıyas ediyorum. Başkaları yapamazlar
demedim.
Sebuh Efendi (İstanbul) — Bununla bera­
ber şunu da dermiyan edeyim ki, Rusya devleti
bu muharebeye hıristiyaniann ıslâh-i ahvalini
vesile ittihaz ediyorsa da bunu hiç bir hıristiyan
aslâ kabul edemez. Biz, vakıa ıslâhata muhta­
cız. Lâkin saye-i şahanede bir hürriyetname gi­
bi elde tutmakta olduğumuz kanun-i esası ile
kendi kendimizi ıslâh ederiz. Haricin müdaha­
lesine ihtiyacımız olmadıkdan başka reddine da­
hi hazırız. Babialî hemen nizammı yapsın,
Hamazasb Efendi (Erzurum ), makaled â~
tiyeyi irad eyledi:
“Ötedenberi ettiği gibi, iki senedenberi,
Rusya devletinin hıristiyan milleti himaye ve­
 âl 13 nisan İ293/â6 nisan 1877
sile ve desisesiyle meydana çıkıp ettikleri enva’
hile ve desiseler malûm ve hıristiyanlann ise,
saye-i mâdelet-vaye-i hazret-ı padişahîde
memalik-i mahrusada ne derece emn ve asayi§
haliyle yaşayıb hoşnud bulundukları ve aslâ
himayeye ihtiyaçları olmadığı rüfeka-i kiram
tarafından mufassalan beyan ve iyma olundu­
ğundan bu babda tafsiliyle tasdie hacet gör­
mem; ancak şu kadar söyliyeceğim var, şöyle
ki:
“Ermeni milletinin beş yüz seneyi müte­
caviz tabiiyet-i Devlet-i Osmaniyyede gördük­
leri emn ve asayiş ve himaye tarif kabul et­
mez ve ben dahi Erzurumlu ve Erzurum meb’u.
suyum: kırk sekiz sene mukaddem Rusya iğ-
falatiyle Erzurumdan hicret eden yüz bin nü.
fusla müttefikan hicret ve Rusyanm sun" ve
desiselerini anla3nb, sonra mâdelet-i Devlet-i Os.
maniyyeyi arzu ile zir-i cenah-i saltanat-i se-
niyyeye avdet eden tebaa-i sadıka-i Devlet-i
Osmaniyyeden bulunan bir pederin evlâdıyım
ki, elyevm millet meb’usluğu sıfatiyle burada
bulunmak şerefini haiz olmuşum; müttefikan
ve müttehiden vatan-i mukaddesimizin muhafa­
zasına hazır bulunmak üzere teeşbbüs eylemek
bazı rüfeka-i kiram tarafından arzu olunduğu­
na, memleketim tarafından şöylece cevab ve­
ririm: Memleketimiz bulunan Erzurum serhad
olduğundan malen ahali-i hıristiyaniyye her
gûna fedakârlık etmekte bulunduğu gibi çend
mahdanberidir Ermeniler dahi İslâm kardeş,
lerlyle birlikte milhye taburları teşkü ve elyevm
müttehiden silâh-bedest olarak vatan-i mukad-
desemizin muhafazasına hazır ve müheyya bu­
lundukları vükelâJİ fihâm hazeratiyle meclis-i
meb’usan ve rüfeka-i kirama tebşir eylerim.”
{alkışlar)
Mustafa Efen di (K ozan)— Hıristiyan arka-
daşlanmızm gösterdikleri muamele-i ittihadcu.
yaneye izhar-i memnuniyet etmekliğime müsaa.
de buyurmanızı rica ederim.Rusya devleti, gûya
hıristiyan arkadaşlarımızı himaye edecekmiş.
Biz, bu himayenin manası ne demek olduğunu
pek âlâ biliyoruz. Onun arzusu İslâm ile hıris-
tiyan arasını bozarak bizi birbirimize düşür­
mektir. Düşmanın şu emeline mukabü hıristi-
yan arkadaşlarımızın ortaya çıkıp da bizden
memnuniyet göstermiş ohnalanm şayan-i tebrik
görürüm. Ben dahi, cümle Müslümanlar tara­
175
Ğ: 1
fından kendilerine beyana memnuniyet ve te­
şekkür ederim, (ziyade alkışlar)-
Dimitraki Efendi (T un a), kelimairi âtiye-
yi irad eyledi:
“Rum taifesinden bulunduğumdan bende­
niz dahi mület-i âcizanemin namma makalat-i
meşruhayi tasdikan can ve malımızı u ğ u rj
meyamet-mevfur-i sultanîde feda etmeye hazı-
nz.
Çanake Efendi (Yanya) — Türkçemin
noksan olduğunu itirafla af finizi rica ederim;
ben dahi Dimitraki Efendiyi tasdik ederim. V a­
tanımıza edilen taarruza mukabil cümlemiz ha.
zınz. Rusya devleti bu muharebeyi Osmanhlar
aleyhine ilân etti. B u isim bize de şâmüdir. Biz
de OsmanlIyız, mukabeleye hazırız.
Simon Efendi (Konya), makale-i âtiyeyi
irad eyledi:
“Bendeniz Konya meb’usu bulunduğum­
dan, beyan ederim ki Konyada rum ve ermeni-
den başka millet olmayıb, bunların ikisi tara­
fından vekilim. îşte, bil-vekâle arzediyorum ki,
Rusyanm himaye filan gibi davalarını kabul et.
meyiz. Biz şimdiye kadar himayeyi Devlet-i
Aliyyeden gördük, devletimizin bundan sonra
dahi çok lûtfunu göreceğimizi kemâLi emniyet­
le ümid ediyoruz. Şimdiye kadar devletimize
malımızla muavenetten geri durmanuştık; yal­
nız canımızla hizmetten geri kalmıştık. Bundan
sonra hem malımızla, hem canımızla fedakâr­
lıktan geri durmıyacağız. Memleketimizin istik­
lâlini muhafaza edeceğiz.
Yenişehirli zade Ahmed Efendi (İzm ir) —
Meb’uslardan, hıristiyan arkadaşlanmız fikir­
lerini pek serbest ve pek güzel beyan eyledi­
ler. Biz dahi kendilerinin böyle bir ittihad ve
uhuvvet fikirlerinde olduklarını bilirdik. Kendi­
leri vilâyetlerinin en güzidesi oldukları cihetle
söyledikleri söz bütün vilâyetlerin sözü hük­
münde bulunduğuna şüphe etmem. Nufel Be­
yin dediği gibi asr.i saadetten bugüne kadar
millet-i İslâm ve bühassa eslâf-i Osmaniyan
hıristiyan vatandaşlarımızın hürriyet-i diniyye-
lerini ve beka-i millîlerini muhafazada kusur
etmediler. Allah için itiraf etmelidir ki, akva-
m.i Osraaniyyenin müslümanlardan gördüğü
lûtfu hiç bir yerdeki kavimler görmemişlerdir.
Zat-i şevket-simat-i cenab.i padişahî ise mü-
cerred âvatıf-ı seniyyelerinden olarak ihsan
 I: â1 13 nisan 1293/25 nisan 1877
buyurdukları kanun-i esasi ile bizi bir kat daha
ihya buyurdular. Vükelâmızın efkârı dahi pa­
dişahımızın efkârına peyrevhk ediyor.Vakıa İsla
nriyan ve Osmaniyan kadimdenberi hür idi. Bir
arahk bu hürriyete riayet edilmedi ise, o nok­
san dahi ahalide idi; şimdiki halde padişahımız
müslümanhğın ve Osmanlılığın kâffe-i mahasL
n-ü mehamidini tecdid suretiyle teyid ve ifa
buyurdular. Biz bu nimetin kadrini bilmeliyiz.
Bunun kadrini dahi, padişahımız ve devletimiz
yolunda ve gerçekten can ve mal feda ederek
fiüen ifa etmeliyiz. Rusya tarihi okunsun: Dev­
letimize her zeman ettiği hakaretler görülür;
işte, bu defa dahi harbi kendisi ilân eyledi, nak-
z-i ahd etti, hakkm haricine çıktı; biz ise ma­
zur ve mağduruz. Cenab-i hakkın onu mağlûb
ve münhezim ve bizi muvaffak ve muzaffer ede­
ceğine hiç şüphe etmiyelim. Bugünkü gün fe­
dakârlık günüdür. OsmanlIlar ise hiç bir feda­
kârlıktan geri durmıyacaklardır.” {alkı§)
Rupen Efendi (Edirne) — Cümlenin ma.
lûmudur ki, ermenilerin ekserisi Anadolu kıt’a-
sında olub yalnız pek küçük bir kısmı Rume-
linde ve onun da bir mikdan Edimededir. Ben
oranın meb’usuyum. Edimedeki nüfusumuza
nisbetle ben meb’usluk şerefine nail olamama-
hydım. Mademki müslim ve gayr-i müslim
vatandaşlanmız beni intihab ettiler; demek ki
bizde matlûb olan ittihad-i tam hasıl oldu. Ve
bu suret beni sevdiklerine ve emniyet ettikle­
rine delâlet eyledi. Şu halde kat’iyyen beyana
hakkım vardır ki, hıristiyan vatandaşlarımızın
Devlet-i Osmaniyyeden şikâyete hakları yok­
tur. Rumelinde bulunan milletim namına olarak
Rusyanın dava eylediği himaye5d reddederim.
H er ne kadar fakir isek de malımızla, hayatı­
mızla bu yolda fedakârlığa hazırız.
Abdurrahman Vasfi Bey (Bağdad), maka-
le -i âtiyeyi irad e y le d i:
“Meb’us ve müntehabı bulunduğum hıtta.i
îrakıyyenin ehemmiyet-i mevkıİ5rye ve istida-
d-ü kabiliyet-i tabîiyyesinin muhtaç olduğu ıs.
lâhatın suver-i teati-vü icraatına ve istihsal-i
mamuriyyet.ü servetiyle el’ân haymenişin olan
urbân’m ne veçhile iskân olunmak icab edeceği
ve daha buna müteferri bir hayli icraatın lü­
zum ve teatisine dair takdimini tasavvur etmek­
te bulunduğum lâyihanın ileriye talikim icab-i
halden gördüm.
1T6-
C; 1
Dünkü gün Meclis-i Meb’usana şeref-vürud
edib makam-i celiLi riyasetten kıraet buyurulan
tezkere-i samiye üe melfufu bulunan telgrafna-
mede devlet-i kavij^-üş-şevket-i aliyyeye Rus­
ya devletinin ilân.i harb etmesiz mes’ele-i dil-
hıraşııjı mutazammmdır. Tafsüâta lüzum gör­
mediğim mahud tesvilât-i ecnebiyyenin esasen
ve fer’an istilzam ettiği gavail-i dahiliyyenin
def-i mazarratı zımnında saltanat-ı seniyye ve
alel-infirad milel-i Osmaniyyenin ihtiyar eyle­
dikleri her türlü fedakârlık herkesin sine-i ha-
miyyetinde mestur ve menkuştur; halbuki ze-
man-i sabıka nisbetle bugünkü bulunduğumuz
nokta fevkalâde mühim ve muhataralıdır;
çünkü, zeman-i sabık: ı her ne kadar müdaha-
iât-i fiiliyye-i ecnebiyye ile husul-pezir olmuş
bir fesadın mahvı teşebbüsatiyle mürûr etmiş
ise de, bugünkü gün ,haricen muharebeye baş­
lamış gibi ehemmiyet-i mevküyyede3dz.
Rusya ile muharebeye başlanılacağı sırada
pek de sıhhatinden emin olamadığım bazı ha-
vadisata nazaran İran devleti dahi hıtta-i Ira-
kıyye hududuna asker şevki gibi bir muamele-i
ahd-şikânanede bulunmak lâzımgelse ahali-i
îrakıyyenin ma-sebakta ibraz eyledikleri hı-
demata faik olmak üzere hal ve müstakbelin
temini arzusu ile gösterilecek nümayişe karşı
duracağı ve biavnihi taalâ her hal gaüb ve mu­
zaffer olacağı tabu ise de millet-i Iraniyyenin
İslâmiyet eihet-i camiasiyle bizim ile diyaneten
ve kıbleten müşterek olduğundan car, civar
seyyiesile başına dahi çökeceği mesaib-i teca­
vüzden ihtirazen böyle desayise kapıhb öteden-
beri Devlet-i Aliyye ile iltizam eylediği meslek.i
makul-ü mukaddeseyi paymal etmek ve husu­
siyle uleması tarafından (lehak) kaziyyesi ka­
bul olunmak hakikaten akla baiddir. Gerçi eb-
na.i vatanımın bu kereki Rusya muharebesin­
de bulunub de i’lâ-i kelime-i cihadda muvaffak
olamayacağından dolayı müteessir ve mütees-
sif isem de bigajrr-i hakkın ilân-i husumet-ü ci­
dale kalkıştığı halde Rusyadan aşağı kalmamak
lâzımgelen Devlet-i Iraniyyeye karşı sell-i sey-
f-i müdafaa etmekle kesb-i mefharet ve o ara-
zi-i mukaddesede isale.i dem-i hamiyyet-i di-
yanet-ü milliyetle şaiı-ü şerefini bir kat daha
cihana i’lâ ve musaraat edeceğinden müteselli
ve müteşekkirim.
Rusyanın ilân-i harb etmesi üzerine hey’e-
 21 13 nisan 1293/25 nisan 1877
t-i meb’usan biraderlerimin gösterdiği besalet
ve hamiyet ve sadakat ve gayret elhak bende­
nizi büyük müftehir etti; hâmiyyet-i mücesseme
denmeye seza olan arkadaşlarım: tebrik ederim
ve kendilerinden gördüğüm bu measir-i celHeyi
ebna-i vatanıma tebşir vs iş’ar ve bulundukları
mevkün muhafazası ehemmiyetinden ve bu
muharebenin göstereceği masarif-i mühre.
me-vü mühimmeye medar olmak üzere mua-
venet'i nakdiyyede bulunmaları lüzumundan
bahisle kendilerine vesayaâ lâzime beyan ve ih­
tar eylerim.
Cenab-i hayrünnâsırîn millet-i Osmaniyye-
yi galib ve muzaffer buyursun.
Hacr Hüseyin Efendi (Suriye) — Bende­
niz lâyikiyle türkçe söyliyemiyorsam da özrüm
mak|)ûldür.
Elfendilerimf, bendeniz Suriyeden meb’u.
sum. Her yerden ziyade Suriyede milel-i muh­
telife vardır; ba-husus hıristiyanlann her ne­
vi vardır; fakat saye-i şeri’atta ve saye-i sal­
tanatta kardeş gibi yaşamaktayız. Sair mema-
lik-i mahrusanın dahi böyle olduğunu anladım.
İslav himayesi, hıristiyan himayesi gibi baha­
neler bir buçuk senedenberi görülüyor. Bunun
ne garaz üzerine musanna’ olduğunu Suriye
hıristiyanlan bilirler. Diyorlar ki, biz himaye
istemeyiz; bizim padişahımız vardır, şeriatımız
vardır, kanunlarımız vardır; rahatsız olursak
bunlardan himaye isteriz ve nail oluruz.
Buraya geldim, gördüm ki lülâh-il-hamd
memalik-i mahrusanın hepsi bu fikirdedir, işte,
bugün âza-i kiram, bu hey’et-i âliyyede dahi
izhar ma.fübatın eylediler. Teşekkür ederim.
Padişahımız, vükelâmız, askörimiz sayesinde is­
tiklâlimizi muhafaza edebiliriz.
Canım, efendim, hıristiyanlar tarafından
Rusyaya bir arzuhal mi gitti;, bir meb’us mu
gönderildi, himaye mi istenildi ki, devlet-i mez-
kûre bu davaya kalkışıyor? Rivayete göre bir
kaç müfsid gitmişlermiş; fakat, F ra n ^ , İngil­
tere, Almanya gibi muazzam devletlerin hepsi
hamiyetsiz de yalnız bir Rusya mı hamiyetlidir?
Evvelâ o kendi evini temizlesin de sonra hari­
ce baksın.”
Bu aralık âza-i kiramdan bir kaçı dahi söz
söylemek istemesiyle:
Reis paşa hazretleri — Sözünüz altındır;
-i 77-
C: 1
fakat sıra ile söyliyelim, usûl-i mükâlemeyi as­
la bozmayahm.
bu yu rd u la r-
Nakkaş Efendi (Suriye), makfderi âtiyeyi
irad ey led i:
“^Hacı Hüseyin Efendi hazretlerinin ifada-
t-i vakiasma teşekkür ederim. Demincek arzet.
tiğim makalenin hükmünü tejdd bu 3mrdular.
Berutun ve Suriyenin böyle en müteber bir
meb’usu tarafmdan görülen hüsnd şahadetin
makbul olacağı derkârdır. Kendilerinin sözü
nutkumda riyâ ve müdahene olmadığını isbat
eyledi. Yalnız şimdi değU, bu mes’ele başhyah-
danberi Suriye ahalisinin ağzında şu lâkırdı
vardır: Biz Rusyayı istemeyiz, devletimizden
hayırdan başka bir şey görmeyiz.” ,
Sami Bey (Işkodra), m a k a le-i âtiyeyi irad
ey led i:
“Elfendiler, bendeniz dahi vekâleten beya-
n-i hal ederim:
“Işkodra eyaletinde sakin bilcümle millet-i
hıristiyaniyye Devlet-i âliyye-i Osmaniyyeden
gördükleri adalet sebebiyle İslâm kardeşleriyle
beraber o derece müttehiddirler ki, Kosva va-
k’asındanberi devlet düşmanlan aleylerinde
İslâm ile müttefikan mukabele ve fida-i can e-
derek mukatele edegelmişlerdir; bunun için
Rusya himayetini, hâşâ ki, kabul etsinler! Hi-
mayet değil, Rusya lâfzını istima etseler bile o
kadar nefret ederler ki, beyan edebUemem;
maahaza bu zemanda böyle bir padişah.i ada-
let-balışa ve vükelâ-i ızâm-i şecaat-nüma efen­
dilerimizin zemanlarında eyledikleri gayret ve
hizmetlerinden ziyade, vatan düşmanlan aleyh­
lerinde, Islâmla beraber, silâh-bedest olarak
kıyam ve sadakatle hizmet ve gayret edecrfc.
lerini kaviyyen teahhüd ve beyan ederim.’^’
Nafi Efendi (Haleb), m akale-i âtiyeyi i-
rad ey led i:
“Meb’üs efendilerim, Rusya devleti bir
müddettenberi vatan-i azizimizi istilâ ve can ve
mal ve namusumuzu tehlikeye üka için etmedi­
ği hile, yapmadığı desise kalmadı.
Ez.an cümle iki senedir Hersek, Bosna,
Sırb, Karadağ, Bulgar... tebea-i şahaneyi igva
ve ihlâl ederek bu kadar ifsadat ve desais ve ta-
havvülât bu mahallâtın menafii için olmıyarak
Rusya çan büyük Petronun mahud vasiyetna­
mesini mevki-i fiile getirmek, hep tezvir ve fe.
 21 13 nisan 1293/25 nisan IS^f
sad şebekeleri olduğunu hiç birimiz şüphe et­
mesin
N e çare ki, bunların hafif-ül-akllan düşme­
mi medeniyyet olan bu ilkaat ve ifsadat dâm.
lerine düşürerek kendilerini harab ediyorlar.
Ne ise, âhıran şu gavail-i dahiliyye aradığı
neticeyi bulduğundan, her türlü renklere gire­
rek ve her nevi hıyel-i politikıyye ve desais-i
diplomatiyye imâl ederek AvrupalIlara ettiği
ettiği iknaat istediği semereyi intaç etmediğin,
den, işte vatan-i aziz.ü mukaddesimize bilâ-hak
ilân-i harb etmiştir.
Bizler muhik olduğumuz için nusrat-i hây-
rünnâsırîn bize muindir, zahirdir, nasırdır. Bun­
da kimseniz şüphe etmesin; fakat galibiyetin es-
bab-i zahiriyesinden birisi,' vatanımızı sahiLi se­
lâmete çıkaracak tarik-i selâmet-refik, ittihad
ve ittifaktır. Bu da hasıl olduğu, zaten daire-i e-
mel-ü itikadımız dahilinde olmak üzere, hıristi-
yan arkadaşlarımızın vatan-i müşterekimizi mu­
hafaza için bizimle beraber mal ve can ve cihan,
larinı feda edeceklerini Devlet-i âliyyenin zir-i
cenah-i adaletinde yaşayan hıristiyanların ve.
kili addedilen hıristiyan meb’usları arkadaşla­
rımızın lisanlarına getirdikleri hissiyat-i kal-
biyyelerinden malûm oldu.
İşte, bu fedakârane ve vatandaşane harekt.,
lerine kendi namıma arz.i memnuniyet ve bilu­
mum millet-i islâmiyye namına beyan.i şükra-
niyyet eylerini. El-minnetü lillâhi tealâ millet-i
Osmaniyye tubâ sümme tubâ ki böyle bir muha­
rebe, böyle bir padişah-i âlî-cahm zeman-i ce-
lâlet.ittisam-i saltanat-i mes’udesine ve emni.
yet-i milleti kazanmış öyle bir vükelâ-i padişa-
hîlerin de res-i ümur-i muazzamada bulunduk­
ları hengâme tesadüf etmiştir. Cenab-i hak her
suretle avn ve inayetine istihad eden bizleri
mansûr, âdâmızı makhûr edeceğinden şüphe et­
meyiniz.Melâike.i müsevvemîn-ü mükerremîn ile
imdad olacağımızı size tebşir ederim.
Hey’etimizden ibaret olan hey’et-i meb’usa-
n’ın ne hizmet ve muavenet ve harekette bulun­
maları lâzımgeleceğinin ihtarını umum namına
hey’et-i vükelâdan rica ederim.
Vatan-i akdesimizin muhafazası yolunda
düşman karşısında fida.i can-ü cihan için gazâ
ve cihada hazırlanmış ve girişmiş olan asakir.i
zafer-measir-i Osmaniyye kardeşlerimize meda-
r-i şevk olmak ve bad.el-memat familyaları dahi
1T8
Ğ: i
saye-i şahanede infak olunacaklanm bilmek u-
zere ew el-be.ew el arâmil ve eytamlanna ve
sakat olacak olanlara Devlet-i âliyye büdcesin-
den tefrik olunan muhassesata şimdiden bir kaç
kat ilâvesi lüzumunu teklif ve bunun asker ar­
kadaşlarımıza tebliğ ve tebşirini dermiyan ey­
lerim.
Arâ-i umümîyye bu fikirle beni teşrik e-
deceklerini emel ederim. Arkadaşlar mal ve can
ve cihan fedası için şu zemandan âlâ ve eaz ve
muhterem bir zeman olamaz. Nusrat-i zülce-
îâl.i vel-ikram ve ruhaniyyet-i enbiy-i ızâm ha-
zeratına istinad ve tevekkül ederek, ve sefk-i
dima’in âlem-i insaniyyete olacak sû-i tesiratı-
nı medeniyet davasında bulunan devletlere bura,
karak, cenab-i hakkın yer yüzünde ihsan ettiği
vatanımızın muhafazası için elden gelen gayreti
el ele vererek ifa edelim.
Arş, vatandaşlar, vatan imdadına!”
Danyal Efendi (Erzurum) — Rusya hıris-
tiyanlan vikaye edeceğim diyerek, iki seneden-
beri bir takım asdıkayı iğfale çalıştığı gibi şim­
di de umum hıristiyanların muhafazası vesile­
siyle ilân-i harb etmiş.
Arkadaşlarımızm beyan ettikleri gibi biz
hıristiyanlar, öyle bir devletten hiç bir vakit hi­
maye istemeyiz. Ben Erzurum meb’üsuyum.
Rusya himayesi ne demek olduğunu pek âlâ
biliyorum. Başka mahaller ahalisi, bunu bizim
kadar bilmezler. Öyle bir himaye bize lâzım de­
ğildir. Biz, o himayeye karşı asâkir-i milliyye
teşkil eyledik. Küçük, büyük, elimize silâh ala­
rak, hazırlandık. Ben, saye-i şahanede şu rüt­
beyi haiz olduğum halde bil-iftihar bu hizmete
başladım. Teşkil ettiğimiz bölükler büyüye bü­
yüye taburlar oldu. Onun bize arzeylediği hi­
mayeye, biz süngü ile mukabele edeceğiz, fzi­
yade alkımlar)
Seyyid Ahmed Efendi (Hicaz) — Ey müs,
limîn, ey nasârâ, ey beni İsrail arkadaşlanmız,
tarih okuyanlar, Rusyanın harekâtı daima is-
tila.i memalik olduğunu bilirler. Devlet-i raez-
kûre her hangi mahalli istilâ edecek olursa nice
desais ve hile ile o mahal ahalisi beyninde nifak
ve ihtilâf hasıl eyler. Rusya Kırım, Kazan, As-
ya-i vustâ. Buhara ve Maverâ’-ün-nehr vilâyet­
lerinin cümlesini hep bü vesile ile istilâ eyledi.
Şimdi, Rumeli ye daha ilersini dahi yine bu ve­
sile ile istilâ etmek istiyor. Ben, ehLi Hcas
 I: 21 1â nisan İ293/25 nisan 1877
meb’usuyum. Orada hırstiyanlar, yahudîler yok-
sa da, buraya geldim, hıristiyanlan, yani Os­
manlI olan hıristiyanlan ve yahudîleri gördüm
M, pek müttehid yaşıyorlar; pek çok memnun
oldum. (Velâ tenazeû) âyet-i kerimesiyle ken­
dilerine tavsiye ederim. Rusya karşısında müt.
tehid ve müttefik durmalı. Mademki menfaat-i
vatan cihetiyle müşterekiz. Mukabelde dahi
müşterek bulunmalı. O bize bigayr-i hakkın i-
lân-i harb eyledi. Bizim, Hak-tealâ hazretleri­
nin ianesine itimadımız vardır. İnşaallah, ya­
kında bir çok beşaretten birbirimizi tebrik ve
teşekkür edeceğiz, (ziyade alkışlar)
Nakkaş Efendi (Suriye), mahale~i âtiyeyi
irad eyledi:
“Şu irad eylediğimiz nutuklar hemen bir­
denbire söylendi. Bir gün, beş gün evvel ma-
lûb olub da, düşünülerek, taşınılarak söylen,
medi. Herkes hissiyat-i hazırası ne ise onu ar-
zeyledi; bu isbat eder ki, işin içinde iğva ve teş­
vik yoktur. Binaenaleyh bu nutuklar birer va­
raka üzerine ahnıp, her lisana terceme olunarak
dâhiliye ve hariciye nezaretleri vasıtasiyle, her
tarafa neşrolunsun. Şu ittifakımızı dahilde ve
haricde görsünler. Bu sözümü Hacı Hüseyin E-
fendi ile müştereken arzediyorum.”
Reis — Münasib mi?
Hey’et — Münasib.
Reis — Öyle ise şubenizde bir pusula yapı­
nız da İcabına bakılsın.
Manok Efendi (H aleb), makale-i âtiyeyi
söyledi:
“Ben nutkumda efkârımın bütün hıristiyan-
1ar namına olmak üzere ilân olunmasını tavsiye
eylemiştim; şimdi tekrar ederim ki âlemin her
tarafına, her lisan ile ilân olunsun; âlem gör­
sün ki, Ermeni milleti beş yüz senedenberi dev-
let.i âliyyenin zir-i idare-i âdilânesinde mes’u-
den yaşamıştır. Bu milletin sair akşamı bazı
düvel-i mütecavire içinde bulundukları halde
namları unutulmak derecesine gelmiştir. Dev-
let-i âliyye ise kendisini teşkil eden her mille­
tin milliyet.ü kavrniyet-i kadimesini muhafaza
eylemiş olduğu gibi milletin dahi mezheb ve li­
sanını ve serbesti-i imtiyazatmı muhafaza etmiş,
hattâ milletimiz terakkiyat-i milliyyeyi burada
bulmuşlardır.
Hasılı, efendim, bu muharebede devletimi­
ze ne yolda hizmet edebileceğimizi vükelâ.i fi-
-1T9-
Ğ: 1
ham hazeratı beyan buyursunlar; her türlü fe-
dakârhğa hazır olduğumuzu ermeniler, bütün
hıristiyanlar tarafından beyan ederim.”
Fasih Efendi (Konya), nutk-ı âtiyi irad
eyledi:
“Bendeniz Konya vilâyeti meb’üsu olup ba­
zı memuriyetle vilâyetin her cihetini görmüş
olduğum cihetle dahiLi vilâyette bulunan bil­
cümle hıristiyanın saadet halinde olup tebea-i
sadıka-i hazret-i padişahîden olduklarına ve
Rusya devletinin hiç bir suretle himayesini ka­
bul etmediklerine şahadetle beraber, Konyada
iane.i cihadiyye komisyonunda bulunarak gö­
nüllü askerliğine yazılmak üzere hayli hıristi-
yan talih oldukları ve eshab-i iktidardan bulu­
nanların kendi hâhişleriyle bilâ-taleb haylice
günüllü süvari askeri tedarik ve teçhiz eyle,
dikleri meşhud ve malûm olması delâletiyle
arkadaşım Simonaki Efendi hıristiyanların u- .
ğur.i meyamen-menfur-i hazret-i padişahîde
mallarından başka canlarını dahi fedaya ve
cümleten, komşuca bil-ittifak, muhafaza-i va-
tan-ü hukuka hazır bulunduklarına dair vaki o-
lan ifadesini tasdik ve bil-cümle vatandaşları,
mızm irad eyledikleri nutuklarında min-el-ka-
dîm vaki olan ittihadı şimdi fiilen ibraza olan
himmetlerine teşekkür ederim.”
Oseb Efendi (Diyanbekir), nutk-ı âtiyi i-
rad eyledi:
“Bu bendeleri, Diyanbekir vilâyetinin me.
b’usuyum. Vatanımda iken Karadağ mes’elesi
meydanda idi ve iş o raddeye varacağını umum
vatandaşlarım mütalea eylediklerinden buraya
azimet ettiğim sırada efkârlanm bendenize
tevdi eylediler, şöyle k i: Maal-iftihar tâbi bu­
lundukları Devlet-i âliyye ve vatan-i mukaddes
uğurunda malen ve bedenen fedakârlık etmeye
hazır ve âmadededirler. Bu babda taallûk buyu­
rulacak iradeye bil-intizar ifadesini istirham ey­
lerim.”
Şahinyan Ağob Efendi (Sivas), makaUri
âtiyeyi irad eyledi:
“Ben dahi Sivas vilâyeti cümle hıristiyan-
ları tarafından meb’us bulunduğum cihetle vi­
lâyetim kâffe-i hıristiyanlan tarafından beyan
ederim ki, cümlesi malen ve bedenen hizmet
etmeye hazır olduklarını tebşir ederim. Ve Rus-
yanın himaye cevablarma aslâ kabul etmeyiz.”
 I: 21 13 nisan 1293/25 nisan 1877 C: 1

Panayot A ğa (Edirne) ( * ) — ^Hıristiyanlan Rusyaınn bil-fiil tahrikiyle Sofya ve civar

himaye edeceğim diyen Rusyalı Edirne vilâye­ Balkanlarında vukua gelen Bulgaristan ihtilâ­
tinin Sofya cihetindeki köylü adamları iğfal e- lini meydana çıkaran eşkıya ve reislerinin dei'-
derek cümle ahaliyi rahnedâr eylediği halde destiyle ifsadat-i vakıanın men-i tevessuuna
ittihadımız sayesinde derhal indifaına vatan­ kavlen ve fiilen hem-dest-i vifak İslâm ve hıris-
daşça bezl.i iktidar ederek başımızı beliyyeden tiyan vatandaşlarımızla yekdil ve yekcihet na­
kurtardık ve bü-cümle vatandaşlarımızla imti­ sıl sa’y ve gayret ve vatana hizmette kusur o-
zacımızı isbat eyledik. Siz Rusyanın himayesini lunmamışsa, şimdi dahi devlet-i mebhûsenin
değil, sözünü bile istemeyiz. Paydasından geç­ muharib sıfatiyîe ortaya çıkmasmda devlet ve
tik, belâsından padişahımıza sığınırız. Rahatı, milletçe icab edecek fedakârlığa her suretle ve
mız saye-i padişahîde pek mükemmeldir. Rusya, her cihetle vekili bulunduğumuz ahali-i Osma-
hıristiyanlara merhamet eder olsa Lehistan a- niyyenin hazır bulunduklarını ve Rusya devle-
hali-i hıristiyaniyyesine ederdi. tmin muharebat-ı diplomatiyyeye koyduğu hi­
Hasılı, biz Rusyanm ismimizi söylediğin­ maye sözü lâfz-ı bî-mâna addolunduğunu arz
den bile memnun değiliz, bize karışmasın. ile hissemize düşen vazife.i teahhüdü
Feyzi Efendi (Sofya) ile Süleyman Bey ifaya ibtidar edeceğimizin ilânını arzu ederiz.”
(N iş ), makal(Tİ âtiyeyi irad eylediler: Reis Bu hamiyyet-i Osmaniyyeniz zaten
“Rüfekamızdan hıristiyan meb’usan efen­ malûm idi; müzakere ile bir kat daha malûm
dilerin bugünkü içtimada ahval-i hazıra hakkın­ oldu. Doğrusu teşekkür olunur.
da irad eyledikleri' nutuklardan bedhahımız olan Matbuat nizamnamesine şubelerde alela­
Rusya devletinin nice senelerden beri memleke­ cele bakılmalı; bir de memur vardır; onunla da
timize tohm-i fesadı ekmek için vuku bulan müzakere etmeli.
mesai-i desayiskârîsinden biri ve belki birincisi Cevdet Paşa Hazretleri (dahiliye nazırı) —-
addolunan Bulgar himayesi sözünün nasıl şid­ Meb’usan.i kiram hazeratımn gösterdikleri mea-
detle reddoiunduğu anlaşılmış olduğundan tek­ sir-i hamiyyet zaten kendilerinden memûl ve
rara hacet görülmemiş ise de çakerleri dahi mutazar olan bir keyfiyetti; maahaza hey’et-i
Rumelinin nikat-ı mühimmesinden addolunan' vükelâ-i devlet tarafmdan bil-vekâle mahsu.
ve Rusyanın nazar-i ıtmâ’ına almak istediği san teşekkür ederim; zira bu kadar hamiyet ü-
Bulgaristandan Sofya ve Niş meb’usanmdan zerine teşekkürden başka söylenilecek söz bu­
bulunduğumuz cihetle zaten ve vicdanen tasdi- lunamaz.
kımızda bulunan ifadat-ü efkâr-i mebsutaya
iştirak etmekte bulunan hıristiyan refiklerimiz­ Hey’et'i Mebusan, kıyam ederekı müşa­
le beraber bazı efkâr-ü malûmat-i sabıkamızın rünileyh hazretlerini uzun uzadıya alkışladı­
efkâr-i âmmeye vaz’ına müsaraat eyleriz: lar^ badehu meclis dağıldı-

( * ) Edirne meb’usunun sözleri (Basiret) iti

2080 sayısında görülmüştür. h. t. us

— 180
DEVRE;1 CİLD : 1 İÇTİM A; 1

Meciis-i meb’usan
1293= 1877
Zabıt ceridesi

Yirmi ikinci inikad

12 rebiulâhır 1294=14nisan 1293/26nisan 1877
PE R ŞE M B E

İÇİNDEKİLER
Sayıfa
1— ^Riyasetin maruzatı 182
2— Geçen zabtın hülâsası 182
3— ^Müzakere edilen maddeler:
1— Rusya ile muharebe 182
2— Arzuhaller 185
 Yirmi ikinci inikad ( • )
12 rebiulâhır 1294=;14nisan 1293/26nisan 1877
PER ŞEM B E

Reis: AHMED VEFİK PAŞA

Meclis~i Meb'usanın yirm i ikin ci içtim ai devletlü Ahmed Vefik paşa hazretlerin,in, taht~i
riyaset-i celilelerinde s u re fi mahsusad-a vuku bulmuştur-

1. RİYASETİN MARUZATI
Reis Paşa Müzakere-i mahsusamız saat sada bulunamayacak. Yirmi gün kadar memle­
dört buçukta bed’ etti. Mazbata hülâsasının ki- keti canibine gitti. Kaydolunsun.
raetinden evvel .şunu beyan edeyim ki, A iiş pa­
şa (Tuna) bazı rnesalih için müzakere-i mahsu- Hey’et — Münasib, efendim.

2. GEÇEN ZABTIN HÜLÂSASI

Riyaset kâtibi Münir beyfendi mazbata hiîlâsnsmı kıraet ey'edi-

3. MÜZAKERE O L U N A N A M A D D E L E R :

1- Rusya ile muharebe; şiri hamiyyetsemirim Ahmed Muhtar Paşa,

Reis Paşa — Evet, bu kaydolunsun mu,
başka bir şey var mı?
Babîâlîden bir varaka-i matbua aldım.
Zat-i hazret-i padişahî eanib-i âlîsinden ordu
kumandanlarına insal buyurulan telgrafnamele-
rin suretiyle leffen Babîâlîden gelen varakadır.
Okunsun, dinliyelim (*);
Telgrafname-i Hümayun
Serdar-i ekremimiz ve müşir~i hamiyetse»
mirimiz Abdi Paşa,
Tuna ordu-yi hümayunumuz kumandanı
müşir-i hamiyyetsemirim Ahmsd Eyüb Paşa,
Dördüncü ordu„yi hümayunum müşiri mü­
(* ) Takvim-i Vakayi, S. 1896
(='.=) Telgrafların suretleri Vakit gazetesinin 14-
nisan 1293 sayısından nakledilmiştir. h. t. us
Batum ordu-yi hümayunum müşiri müşi­
rdi hamiyyetsemirim Haşan Paşa,
“Rusya devleti devletimizle kat’-i münar
sebat ile ilân-i harb eylemiş olduğundan bizim
dahi Hak tealânın inayetine ve bu ümmet-i Mu-
hammedij/yeye bais-i rahmet olan peygamber-i
zi-şâmmn imdad_i manevîsine sığınarak silâ.
ha sarılmamız îâzımgeldi.
Malûmunuzdur ki, biz sulh ve asayişe ada­
vet etmedik ve hattâ şimdiye kadar elimizde
silâh ve kalbimizde sulh arzularını tuttuk.
Hayr-hâhımız ve dostumuz olan devletlerin
muhafaza-i asayiş için ettikleri nasihatleri din-
leyib o yola birlikte çalıştık; lâkin düşman,
maksadı, hukukumuzu ve istiklâlimizi ve mem­
leketimizi mahvetmek olduğunu ve bunlar fe­
da olunmadıkça arzusunu istihsal etmek müm-

182 -
 1 :^ 14 RMHU1 1 ^ / I I Ğ ni»«0 1 # 7
kün olmadığım isbat etti ve hiç bir hakka ve
hiç bir sebeb-i meşruta mebni olmaksızın üze­
rimize hücuma azmeyledi.
Cenab-i ahkemüLhhâkimî hakk-u adlin hâ­
misi olduğundan zafer ve selâmetimiz takdir-i
İlâhîye mazhar olmak memuldür. în§aallâh-i te.
alâ askerimizin ikdam ve gayreti ve tebea-i
sadıkamızın maddî ve manevî ittifak ve mua­
veneti ile düşmanımız nail-i meram olamaz;
Hazret-i hayr-ün-nâsırînden ümid ederim ki as­
kerimiz Osmanlılığın şeref ve şanım ve cedleri-
nin mesleğini muhafaza edib beni mahcub
etmez.
Ve kumandanızda bulunan kâffe-i ümera
ve zabitana ve evlâdım olan asakirime selâm-i
mahsusumu ihda eyle; devlet-ü millet kendileri­
ni bugün için büyütmüş olduğundan memulü-
müz olan gayret ve hamiyet ve şecaati bugün
hakkıyle ve tamamiyle isbat etsinler; kumanda­
nıza mevdu olan askerimizin muhafaza ettikle­
ri mevkilerin her bir taşı ye her bir toprağı a-
talanndan ve vatan kardeşlerinden nice bin gâ-
zi ve şehidin gazası ve ömrü cevheriyle satın
alınmıştır; o yerleri düşmanın tasallutundan,
ve OsmanlIların pek âlî ve canlariyle müsavi o-
lan haklarını ve namuslarını ve istiklâllerini
düşmanlarının taaddisinden hıfzetsinler. Aske­
rimiz vazife-i muhteremesini ödedikçe Allahın
nıısrati ve peygamberimizin imdad-i ruhaniyye.
ti kendilerine rehber ve dua-i hayrımız dai­
ma onlarla beraberdir.
OsmanlI milleti, asker kardeşlerinin mem­
leketlerinde kalan evlâd ve ayallerinin haris ve
hadimidirler. Padişahları dahi her şeyde ken­
dileriyle beraber olub hin-i hacette hilâfet ve
saltanatın en büyük ve mukaddes sancağım a-
lıb kendilerine yetişmeye ve asker ile beraber
vatanın namus ve hakkı ve istiklâli uğurunda
canını feda eylemeye hazırdır.
Allah nusrat ihsan etsin, amin.”
Telgrafname~i hürmtyun
Donanma-yi hümayunlarım kumandanları
paşalar,
“Rusya devleti devletimizle kat’-i münase-
bat üe ilân-i harb eylemiş olduğundan bizim
dahi Hak tealanm inayetine ve bu ümmet.i
Muhammediyyeye bais-i rahmet olan peygam­
t: 1
ber-! zi.şânmıu imdad-i manevisine sığınarak
silâha sarılmamız lâzımgeldi.
Malûmunuzdur ki, biz sulh ve asayişe a-
davet etmedik ve hattâ şimdiye kadar elimizde
silâh ve kalbimizde sulh arzularını tuttuk. Ve
hayr-hahımız ve dostumuz olan devletlerin mu-
hafaza-i asayiş için ettikleri nasihatleri dinle-
yib o yola birlikte çalıştık. Lâkin düşman, mak­
sadı, kuhukumuzu mahvetmek olduğunu ve
bunlar feda olunmadıkça arzusunu istihsal et­
mek mümkün olm.adığını isbat etti ve hiç bir
hakka ve hiç bir sebeb-i meşrua mebni olmak­
sızın üzerimize hücum eyledi.
Cenab-i ahkemül-hâkimîn hakk-u adlin hâ­
misi olduğundan zafer ve selâmetimiz takdir.i
İlâhiye mazhar olmak memuldür. Ve inşaallâh
askerimizin ikdam ve gayreti ve tebea-i sadıka-
mızın maddî ve manevî ittifak ve muaveneti i-
le düşman naii-i meram olamaz.
Hazret-i hayr-ün.nâsırînden ümid ederim ki,
askerimiz Osmanlılığın şeref-ü şânını ve ced-
lerinin mesleğini muhafaza edib beni mahcub
etmez.
Kumandanızda bulunan kâffe-i ümerâ ve
zabitana ve evlâdım olan efrad-i asakirime se­
lâm-i mahsusumu ihda eyleyiniz ve devlet-ü
millet kendilerini bugün için bü 5ûıtmüş oldu­
ğundan memulümüz olan gayret ve hamiyet ve
şecaati bugün hakkıyle ve tamamiyle isbat et­
sinler.
Kumandanıza mevdu olan donanmamızın
gideceği sevahü düşmanın en mühim mevkileri-
dir ve oraların her bir taşı ve her bir toprağı
atalarımızdan nice bin gazi ve şehidin gazası
ve ömrü cevheriyle satın alınmış iken şimdi o-
ralara düşman hükmediyor ve içerlerde olan din
kardeşlerimizle el ele vermeye, bu sahillerde o-
lan kaleler ve istihkâmlar mani ve sed oluyor;
bu kadar emeklerle vücude getirdiğimiz donan­
manın hedef ve maksadı ew el-bew el bu kale­
leri, istihkâmları lûtf-i hakka dayanarak zab-
tetmek olmalıdır. Oralarda nice din kardeşleri­
miz bizi bekliyorlar ve hukuk-ı meşrualann.
dan gördükleri mahrûmiyeti bizimle birleştik­
ten sonra ber-taraf edeceklerdir. Donanmamız
o yerlerde tekrar Osmanlı sancağının mevc-hîz
olmasına çalışsınlar, OsmanlIların âlî ve canla,
riyle müsavi olan haklatma ve namuslanna ve
 i: 22 14 nisan 1293/26 nisan 1877
istiklâllerine kasdeden düşmana mukabeleye si-
tab etsinler.
Askerim vazife-i muhteremesini ödedikçe,
AUâhm nusrati ve peygamberimizin imdad-i ru-
haniyeti kendilerine rehber ve dua-i hayrımız
daima onlarla beraberdir.
OsmanlI milleti asker kardeşlerinin memle­
ketlerinde kalan evlâd ve ayallerinin haris ve
hadimidirler. Padişahları dahi her şeyde kendi­
leriyle beraber olub, hin-i hacette hilâfet ve
saltanatın en büyük ve mukaddes sancağını a-
lîb kendilerine yetişmeye ve askerleriyle bera.
ber vatanın namus ve hakkı ve istiklâli uğurun­
da canını feda etmeye hazırdır.
Allâh nusrat ihsan etsin.”
Varaka ile telgrafnameler kıraet olu rr
dukda:
Nakkaş Efendi (Suriye) —- Ruhsat buyu­
run, efendim, cevab vereceğiz.
Reis Paşa — Hak teala bizri de vatan uğu­
runda edeceğimiz hizmette muvaffak buyursun.
Hey’et — Amin.
Nakkaş Efendi (Suriye) — (Padişahımız
çok yaşa!) duasından başka hiç bir şey diye­
mem. Allah muvaffak eylesin!..
Diyerek kürsi-i hitabete çıkıb nutk-ı âtiyi i'
rad eylemiştir:
“Millet-i Osmaniyye alelûmum ne gûnâ
müttehid olduğunu ve alâ ihtilaf.i mezâhibihâ
yek-vücud bulunduğunu dünkü gün irad olunan
müteaddid nutuklardan âleme isbat eyledik;
binaenaleyh Rusyanın muharebesi yalmz ale-
m-i İslâm üe değil, himaye edeceği iddiasında
bulunan mesihîler ile dahi olduğu derkârdır.
Her ne hal ise, bu yolda dünkü irad olunan
nutuklar kâfidir.
Fakat, unutmamahyız ki, düşmanımız ga­
yet muktedir, uyanık bir hilekârdır. Bu asırda,
esna.i muharebede gûnâ gûn şaşudlar kullanı.
yor. Gözlerimizi açmalıyız; zira adûmuz dâhili­
yemizden envâ’-i desais icra ettirmesiyle bir
fesad ve ihtüâl ihdas etmesine çalışacağı ve bu
nun ile hem idaremizi bir kat daha tas’ib
etmiş ve hem de devletin vaad buyurduğu ıslâ,
hatm gûya aksi halinde bulunduğunu Avrupaya
göstermiş olacağı derkâr ve bundan dolayı te­
kevvünü melhûz olan mehazîrin tafsiline hacet
göremem; binaenaleyh bu mütalea-i mutena
devlet tarafmdaa vülât-i izam hazeratma bildi­
184
C: 1
rilmesiyle işbu mevadd.i mühimme umum aha­
liye lâyikıyle ve suret-i hasene ile tefhhn edile­
rek ittihaz olunabilecek tedabiri bil-icra mes’u.
liyeti yine valilere ve meclislere ve vüeûh üze-
zerine bırakılması iktiza eder, zannederim.
Muharebe mes’elesine gelince: Birinci Na-
polyonun dediği gibi muharebe para ile olur;
Ancak devletimizin el'an akçaca olan müzayaka­
sı malûm olduğu gibi evrak.ı devlet dahi ne hal­
de ve ne kesadda olduğu malûmdur. Yani ha-
haricden kat"-i ümid ederek derdimize bir der­
man bulmalıyız. Ahalinin dahi hal-i müzayaka­
sı malûm ise de onunla beraber el’an hamiyet
vaktidir. Hubb-ül-vatan min.eLiman fehvasınca
indimizde ne ki aziz varsa devlet ve vatanın uğu­
runa feda etmeliyiz; binaenaleyh bu babda ha-
tır-ı âcizaneme gelen tedabirin arzedümesine
mübaderet eylerim:
Eh/velâ, iane-i vataniyye veyahud diğer bir
nam ile kâffe-i memalik.i Osmaniyyede bir iane
iktinabı küşad edib, biz ki meb’usan-i millet bu
ianenin kapısını açarak herkes haline göre bi-
lâ.ıvez devlete bir hizmet etmek icab eder.
Saniyen, sınıf.ı askeriyyeden maada cemi’-i
memurîn-i devlet, tâ vükelây-i izam hazeratın-
dan bin kuruşluk maaş sahibine kadar, bun­
dan böyle nısıf maaş ahb nısf.ı diğeri dahi mu­
harebe nihayetine değin muvakkaten hâzinede
mevkuf tutulması ılrtiza eder.
Salisen, vergû-yi emlâk bu sene iki kat
olarak tahsil olunub, bir katı sene-i hazıra ve i-
kincisi sene-i âtiye için, ahali yedine makbuz
senedatının itası lâzımgelir. Yahud kaime ile
lira beyninde vaki olan farka mukabil olmak
üzere bUâ-ivez nısıf vergi verilmek şıkkından
birisi, nezd-i devlette her hangisi, münasib gö­
rünürse icra, olunması.
(îstitrad) Şu verginin zikri burada geç­
miş olduğundan bundan dolayı Suriye vilâye­
tinde pek çok yerlerde vaki olan ahalinin mağ.
duriyetini beyan etmeye kendimi borçlu edde-
diyorum. Yani bir takım arazi ve çiftlikler var­
dır ki, yetmiş bin kuruş eden şey on beş yük
baha ile takdir olunmuş. N e hacet? Dün arzu­
hal encümenine bir arzuhal ihale buyurulmuş
ve maali Sûr ahalisinden îlyas-el-kıbtinin yüz
seksen bin kuruşa aldığı Bur.cül-kablî namiyle
maruf araziye otuz sekiz yük baha vaz’olun-
muş ve bunu mazabıt ve evrak-ı saire ile isbat
 i: 22 14 nisan 1293/26 nisan 1877 C: 1

eder. Ve bu muamele sebebsiz değildir. Suriye bUenler söylemeli de yollu şey yapmah. Bir vi­
vilâyeti eskiden öşür verme3db rnaLi maktu lâyete mahsus değil, her vilâyette vardır; lâkin
verirdi. Seksen üç tarüıinde öşür ihdas olun- şimdi sırası olmadığmdan lâyik değildir. Dünkü
f dukda, öşre mukabil mal-i maktûun sülsanı gün bir müzakere yapıldı. Gitsin; bir ihtar ol-
tenzil olunduğu gibi tahrir-i emlâk kaidesi icra .,muş olur.
olununcaya değin kalmış olan sülüs-i ahiri vergi Dünkü pusulaların mealine göre bazı zevat
namiyle bırakılmıştır. Tahrir-i emlâk icra olun, ismini koyacak. Onları okuyalım da dinlesinler.
dukda memurlar sadakat göstereceğiz diyerek Onlar mıdır, daha var mıdır? Bunu âcilen din­
zikrolunan mal-i mürettebden tedenni olmamak leyelim, ufacık bir şeydir. (Haşan Fehmi Efen-
üzere böyle pek çok mehalde fahiş surette baha kıraet eyledi-)
takdir eylemişlerdir. Demek oluyor ki, Suriye Şimdi, efendim, maslâhat mühim; bugün
vilâyeti dahilinde bulunan ekser arazi için veril­ maslahatımıza mani olacak. Âcüen şu arzuhal­
mekte olan vergi öşrün sülsü mikdarina muadil­ leri dinliyelim, vakit zayi etmiyelim. Cumartesi
dir, ve bu ise pek çok mağduriyet-i ahaliyi mu- müzakeresi mi münasibdir, yoksa şubelerde â-
cib olduğu derkârdır. Ve ahali dahi o vakitten- cüen 5dne bu işe mi bakılacak?
beri sızlanmakda bulunmuşlarsa da hâlâ icabı Mustafa Bey (Yanya) — Bu işe bakılsın,
icra buyurulmamıştır. Bu mazarrat ise, bir u- efendim.
cu da hâzineye aid oluyor, çünkü bunlann ek­ Reis Paşa — Bugün bir encümen yaparsı­
ser vergileri bakayâ kalmakda olduğundan, bi­ nız. Nasıl olur? Encümen teahhüd eder mi?
naenaleyh hem mirî mal vaktiyle tahsil olun­ Cumartesine biraz iş vereceğini?..
mak, ve hem ahali mağduriyetten kurtulmak i- Birisi — Bu kabil değU.
çin mâdelet-i seniyye ıktizasmca bu misilli Reis Paşa -— Burada değü, şubelerde mü­
mağduriyetin hakk-u adle tevfikan arazUerinin zakere olunmalı; amma encümen de hülâsa lâ­
fiati kıymet-i sahihası mucebince takdir ve tes­ yihasını bir taraftan tertib etsin. Acele hazırla­
viyesi zımnında dahiliye nezaret-i celüesinden malı. Öyle bir encümen olmalı. Ondan sonra
Suriye vilâyet-i celilesine mezuniyet ita buyu­ pazartesi günü başka bir müstacel şey olmazsa
rulmasın! ihtar eylerim. vilâyet işine bakılsa. Buna bakarız, salı günü
Siyak-ı sabık’â dönelim; Hizmet.i devlet için de o vakit düşünürüz. Böyle oldu mu?
hakkında olan mütaleat-i abîdanemi bu hey’et-i Hey’et Oldu, efendim.
şerife nezdinde münasib görünürse Babıâlîye
arzedelim ki, orada dahi tensib buyurulduğu 2- Arzuhaller:
halde bad-el-istizan icra-yi icabına emir ver­
Reis — Arzuhalieri dinliyelim.
sinler.”
(V e bunun üzerine b ir ik i arzuhal oku­
Reis Paşa — Bunlar lâzımlı lâkırdılardır.
nur ve Paşa bunun hakkında böyle bir
İstical için encümenlerin birine havale Olunsa
da çabuk yapılsa, ondan sonra söz söylense...
mütelea beyan ed er:)
Reis Paşa — Köy kavgası. Oradan oraya
Hey’et — Pek güzel, efendim.
gelecek. Acaba aslı var mı? Bu dâhiliyeye gi.
Reis Paşa — Bizim yapacağımız inhadır;
decek, değil mi? Serian göndermeli, isticvab o-
şimdi inhamızın bir müsveddesi müzakere o-
lunsun.
lunsun.
Mustafa Bey (Y anya) — Bize lâzım olan
(D iğe r bir arzuhal üzerine:)
büdcedir. Reis Paşa — Mucib-i gadri kaldırmalı Bi­
zim lisanımız değil. Acaba niçin tevkif olundu?
Haşan Fehmi Efendi (İstanbul) — Dün
söylüyordum. Gadir falan öyle şey değildir.
Reis Paşa — İşte, geldi: B ir kere encümen (D iğe r bir arzuhal üzerine:)
baksın; çünkü asıl madde şudur ki, her vilâyet­ Reis Paşa — Bunun, malûm ya, kanunen
te malûmunuzdur ki vergi kalemi vardır. İşaret cezasını tez3Ûd ederler, nerede kaldı ki müsa­
olunan ve bazı adamlar üç beş sene memleke­ ade!
tin varidat usülûnu oraya inha ederek (vergi (Diğer bir arzuhal üzerine:)
nasıl olur?) (Orada neden oluyor?) bunları Reis Paşa — Fakat, buna bir şey vardır:

185-
 i: 22 14 nisan 1293/26 nisan 1877
Babıâlide iki odacı vardır. îki kere nefyettiler,
başa çıkamadılar. Bunlar mıdır, bilmem ? Bütün
Ânadoluyu harab edib, altını üstüne getirmiş­
tir; ez-cümle Karahisar sancağında, eğer bu
adam ise tard olunsun!
Umum —- Tard olunsun. ğ lâve olunsun ki, bad-ez-in telgraf böyle hizmet­
Reis Paşa — (yine devam ederek) . O za­
ten Babıâlî odacısı! işe ne karışır? Mahkeme
yok mu? Memleketlisi, hemşerisi burada yok
mu? Bu pek fena şey, sancak hara,b oldu! Bilen.
1er söylesin. Bu, iki kere nefyolundu. Eğer, o
ise, belli! Odacılar! Mutlaka ya işe karışmasın,
ya tard olunsun!
Umum — Pek âlâ!..
Mehmed Ali Efendi (Sivas) —^ Hakikaten,
bu adam zalim adamdır, âsi adamdır. Gerek vi­
lâyette, gerek nefs-i şehirde, hem o taraf aha­
lisi ve hem bu taraf ahalisine gadretti. Bunun
tardı pek lâzımdır.
Reis Paşa — O aşiret için mi? Ona karar
vermişler. Ona başka bir şey demedik.
Rasim Bey (Edirne) — Bu böyle... Yeni­
den kazâ teşkili hakkında derdest-i müzakere i.
di ya, nizamname daha neşrolunmadı, yanlış
olacak.
Reis Paşa — O adama diyoruz ki, karışma­
sın, işi varsa valiye söylesin. Buranın mesali-
hini ona bildirecek değiliz. Bildirmek cebir
değil...
Rasim Bey (Edirne) — ^Olunacağından de-
miyehm, olunduğundan diyelim.
Reis Paşa — Eskiden vardır ya, öyle emir,
name?..
Rasim Bey (Edirne) — Her zeman pek zi­
yade düçar-i zaruret oluyor, her vakit ahali dü-
çar.i tazyik oluyor. Geçende telgrafla bildiril­
mişti. Bunun için geçen gün bir takrir yapmış­
tık. istediği mahkemeye gidebilsin.
Diğer bir meb’us — Ahali hükümetten
ruhsat almağa neden mecbur olsun? Davaya kı­
yam ile mahkemeden hüküm ilâmı yapıldık-
dan sonra, o vakit icra memuru icab eden yere
icrasını havale etsin.
Reis Paşa — ilâve olunsun. Y a kâğıda ya­
zın da... O kadar tafsilâta girişilmemeli; fakat
bir şey ilâve olunsun; geçende buna dair pusu­
la gönderdik. Onun mealine tevfikan... Şimdi
de malûmunuz olsun ki telgrafhaneye gayet kıs­
kanarak hizmet göstermeliyiz. Hizmet zimmeti
186~
C: 1
var. Hattâ dün gece yirmi otuz telgraf aldık.
Kendime mahsus.Hepsi yan yanya yanlış... Ve
müdir kenarına şerh yazmış ki, bu yanlışları
tashih etmeye vaktimiz yoktur, müsaade edi­
niz! demiş; çünkü mühim işler var. Ö cihetle i-
lerin icrasından mahrum olacaktır. Bir kere şe-
diden yazılsın etrafa. Hak ihtiyacdan masûn
olsun.
Rasim Bey (Edirne) — Bu dahiliye neza­
retine verilecek.
Reis Paşa — Pek iyi.
Rasim Bey (Edirne) t - B u istid’a şimdi
bundan evvelki idi...
Reis Paşa — Dahiliye nezaretinden ceva­
bını istical edelim de bize cevab versinler, biz
bilelim. Ne yaparlarsa yapsınlar, biz bilelim ne
olduğunu.
Hey’et — Pek iyi, efendim.
Reis — (devamla) Bu bir haksız davadır.
Lâkırdı arasında bu adam ne dediğini bümez.
Öbürü de umum hakkında zalim bir adamdır.
Oranın işlerini de bilenler vardır. Devlet... Zan­
nederim... Yok mu?
Bir kaç meb’us — Var, efendim.
Reis — (devamla) Bir devlet başa çıktı,
■
azletti, nefyetti. Bu adam ne dediğini bilmez. . :/■
Vaktiyle hizmet etmemek şartiyle kendine bir
rütbe vermişler. Memlekette hanedandandır di­
ye... Üç ay sonra pişman olmuş, acele işe kalk­ ■1
mış. Kendi işini bilmez, iradını batırmış (yitw
devamla) Bu cevab oldu mu? Çünkü mahallin­
de bakamazlar onu...
Rasim Bey (Edirne) — Arazi... Başka tür­
lü olmaz mı?
Reis Paşa — Yedine bir kuru tavsiye ve­
rilse... Çünkü olmadıkça gitmez buradan.
Umum — Evet, pek âlâ!..
Bir meb’us — Dört senedenberi burada o-
turuyor.
Sadi Efendi (Haleb) — Rasim Beyin bu­
yurdukları gibi sahib-i istid’a doğrudan, doğru­
ya davasının aid olduğu mahkemelere gitseler,
teshilât-i ümur için âlâ olur; zira hükümet me­
murları; hakk-ı istid’ayı buyurdukları halde
vermiyorlar. Bir takım müşkilâta düçar oluyor­
lar. Sahib-i istid’alara doğrudan doğruya dava­
larının aid olduğu mahkemelere gidilmesi be­
yan buyurulursâ, bunda bir mahzur görürüm.
 i; 22 14 nisan 1293/26 nisan 1877 C: 1

Bir mahkeme diğer bir mahkemenin işine karı­ tediyesi elzem olan mikdan dahi ilâve olunduk-
şıyor. Bu istid’a için ayrıca vilâyetlerde ve san- da iki müyon yedi yüz bin kese mikdarının he­
ca,klarda bir encümen olarak istid’aları oraya men tedariki ehemdir. Buna karşılık, müvazene
havale etseler. Yoksa davası temyize aid, mah- kanununun yedinci maddesinde gösterildiği ü-
keme-i ticaret... zere, bir istikraz-i dahilî ile kapattırılacaktır.
Reis Paşa — Efendim, müzakere için pek Bu müvazene cedvelleri, uzun uzadıya tedkike
âlâ olur; zira geçende bir şey gönderdiniz; ona muhtaçdır. Ancak muharebe masrafı için iste­
şimdi cevab gelmiş mi? Gelmiş ise onun üzeri­ nilen fevkalâde mikdarın vakit geçirilmeksizin
ne mütalea olunsun, yaparız, geçer. istihsali ehem olduğundan zikrolunan istikra­
Umum — Geçer. z-i dahilînin suret-i tedariki ve ona karşılık
Reis Paşa — Efendim, birinci okunan yüz gösterilecek varidatın şeraitini havi bir, kanun
yedinci numaralı arzuhalde deniyor ki: Malat­ lâydhası buraya gönderilmesini Babıâlîden is­
yalI Abdülvehhab istid’a ediyor, işe bakılmadı, tical olunmasını teklif ederim.
diyor. Mustafa paşanın müddeileri ile taht-i Reis Paşa — Efendi, şimdi bu işi uzat­
muhakemeye alınması denmiş. Bizim tarafımız­ mak evan.i azizemize yazık olur. Bir kere bey­
dan muhakeme lâkırdısı yazıldı mı, ya? Bana ninizde danışmız, bir şey yapın.
kalrsa bilelim, nenin nesidir, bilelim. Hey’et — Bir daha okunacak. Anlamadık
Nakkaş Efendi (Suriye) — Mademki dava ki cevab verelim.
ediyorlar. Bu adamlar haklı ise niçin mahke. Reis Paşa — Karar malûm oldu: Şubeler
meye koymamışlar ? - müzakere edecek.
Reis Paşa — Muhakemeye konulsun Bugün meclis bununla tamam oldu.
mek bizim işimiz değildir. Müzakeremiz malûm oldu. Pazartesi günü.
Nafi Efendi (Haleb) Hakkı olub olma-; | eğer başka mühim bir şey olmazsa, vilâyet ni­
dığı bad-eLmuhakeme... Ne diye gelmiş baka­ zamnamesini okuruz. Cumartesi günü şubeler­
lım? ikinci derecede olacak şey. Muhakeme de bakılacaktır.
istiyor. ¥ Meclis saat: altıya yirm i kalarak hitam
Rais Paşa — Mâliyeye dair olan diğer ev­ bu(!du-
rak kaydolunsun da, kâtib-i resmîmiz Haşan
Fehmi Efendi şubede bir kere baksınlar: Nedir M ECLİSTEN SEÇ İLM İŞ BİR
A pusulaları? Zabtolunsun, malûm olsun. TEBR İK H E Y ’ETİ
Sebuh Efendi (İstanbul) —■ Efendim, ruh­
sat isterim. Ingilterenin Dersaadet sefir-i muvakkati
Reis Paşa — Buyurun. mösyfö Layard cenablan dün (16nisan 1293)
Sebuh Efendi (İstanbul) — Şimdi bizlere vükelâ ve memurin-i saltanat-i seniyyeyi ünifor-
tevzi olunan vezne cedvellerinden anlaşıldığı­ malariyle Beyoğlundaki sefarethanede kabul
na göre masarifat.i fevkalâde ki, elde olan mu­ etmiştir.
harebe masrafıdır, iki milyon dokuz yüz bin * Mösyö Layard cenablarını tebrik için
kesedir. Bu mikdardan niüvazene-i âdiyeden Meb’usan Meclisinden Şeyh Bahaeddin Efendi
fazla görünen dört yüz seksen bin kese tenzil (Bursa) ve Yenişehirli zade Ahmed Efendi (İz­
olundukda, baki iki milyon dört yüz bin kese mir), Hacı Fasih Efendi (Konya) ve Sadi efen­
mikdan lâzım. Buna düyun.i gayr-i muntaza- di (Haleb) den mürekkeb bir hey’et-i meb’usan
ma cedvelinde görünen mühimmat-i askeriye- intihab olunmuştur.
den dolayı iki vüz elli bin kese mikdan hemen (Basiret, 17 nisan 1293)

-187-
DEVRE:1 CİLD: 1 İÇTİMA: 1

Meclis-i meb’usan
129=1877
Zabıt Ceridesi

Yirmi üçüncü inikad

19 rebiulâhır 1294— 21niaan 1293/3mayıs 18TT
PER ŞEM B E

i Çl N D e K i t E R:
Sayıfa
1— ^Geçen zabtın hülâsası 189
2— Müzakere edilen maddeler:
1~Viîâyat nizamnamesi 191
 .)
irmi üçüncü inikad* ■4
19 rebiuiâhır 1294— 21nisan 1293/3mayıs 1877*
PER ŞEM B E

Reis: AHM ED VEFİK PAŞA

Meclis-i Meb’usân i§bu 1294 senesi re biulâhırının 19 uncu perşembe günü devletiû
Ahmed Vefik Paşa hazretierin,m tahfi riyaset-i celilelerinde sUretH mahsusada olarak içtima
eylemiştir-

1. GEÇEN ZABTIN H ÜLÂSASI

Reis Paşa — Bugünkü müzakere-i mahsu-
samız saat dört buçukta bed’ etti.
Hülâsa kıraet olunsun da dinliyelim.
Zabıt kâtiblerinden Muhsin Bey hülâsayı
bad-el-kırae;
Bahaeddin Efendi (Bursa) Zabtiye isi
kabul olundu mu, olunmadı mı?
Rasim Bey (Edirne) — Bendin ibkası ka­
bul olundu idi.
Abdürrezzak Efendi (Bağdad) — Evkafa
aid olan şey’i geçende dediğim gibi okuyacağım
diyerek makale’i âtiyeyi kıraet eyledi:
“Geçende mecliste evkafa dair vuku bulan
müzakere üzerine bazı mütaleat-i âcizanem o-
lub sonra beyan edeceğimi ifade etmiştim; şöy­
le ki:
Evkaf, bir kaç vecih, üzere bulunub bir kıs­
mı vakfedildiği mahallin masarifatmdan sonra
fazlası evlâd, ve inkırazlarında, akreb-i nesle ve
hayrat ve meberrata şartolunmuş,
(* ) Tükvim.i Vakayi, S. 1901
Ve bir kısmı dahi yalnız vakfolunduğu ca.
mi ve medrese ve sebilhane ve bu misilli sair
güne mahallere tahsis kılınarak ol mahallerin
masarifatından fazla düşdüğü halde bir mikdarı
lüzumu zuhûr edecek tamirat için tevkif olun-
makda ve bir mikdarı muhtacin erbabına mai­
şet kalmakta bulunmuş.
Ve ahar kısmı zat-i akdes.i risaletpenahî,
evliya.i kiram ve taraik-ı âliyye dergâh-i şerif­
lerine ve it’am,i taama ve sülâle-i tahireye mer­
but olarak onların dahi ekseri hukuk-perver ve
âtifet-küster olan Devlet-i âliyyenin berevat-i
âlîşahı mucebince muhasebeden müstesna tutul­
muş idiğine mebni (el-kadîm alâ kıdemih) feh-
vasmca bunların hal-ü teamül-ü kadîmesi ü.
zere ibkasmı ihtar eylerim.”
Rasim Bey (Edirne) — Başka takrirler
verilmişti. Daha kalem göndermedi.
Reis — Eivkafa gitmiş mi? Yoksa kalemde
mi kalmış? Hepsini bir yere getirib de öyle
yapmalı. Şimdi tamam malûm oldu ya, kaç ta­
ne olduğu? Hepsi toplansın da...

190
 i: ^3 21 nisan 1203/3 mayıs
2. M Ü Z A E K R E
Z- Vilâyat nizamnamesi:
Vilâydt nizamnamesinin fasl-i sabimin
94 maddesi okundu-
Reis — Meclis-i umumî-i vilâyete dair en.
cümenin bir sözü var mı ?
Resim Bey (Edirne) — Dört gene için in-
tihabdan sonra ahali düçar....
Reis — Hayli müzakere olundu idi. Şube­
lerde müzakere olundu mu? Söylenildi mi?
Şimdi bu iki sene için, yahud dört sene için
diye müzakere olundu mu? § redatı demek. Kazâ meclisi daha kalabalık!
Rasim (Edirne) — Meclis-i idareler iki se.
ne için kabul olunuyor idi.
Haşan Fehmi Efendi (İstanbul) — İdare
liva hakkında dermiyan olunmuştur, sonra iki
seneye....
Reis — Biz ayniyle böyle geçelim mi?..
Hey’et — Geçelim.
95 inci madde okunur-
Sebuh Efendi (İstanbul) — Bunun bir
noksanı var, arzedeyim: Meclis-i umumî âzası
iki sene için intihab olunmuştu; halbuki daha
yeniden intihab olunmak caiz midir, değil mi­
dir? İyice intihab olundukdan sonra lâyık mı,
değil mi? Onun için bir bend ilâvesi lâzımdır.
Reis — Yukarda bir kaide gösterildi idi,
pek iyi. Böyle edin de...
Nufel Bey (Suriye) — Meclis-i umumî-i
vilâyet her kazâ meclisinden gönderilince san­
caklar da gönderecek. Burada bir malûm aded
yoktur. Her bir kazânm adedi nisbetince, isti­
zah ederim, ne demek oluyor?
Reis — Her kazadan kaç âza gönderileceği
malûmdur da faydası mahallinden ya ahalisinin
her....
Nufei Bey (Suriye) — Y a her kazâdan in­
tihab olunacak bir adam...
Reis — Bir adam, demiyor. Mahalli var.
Mahallinde gösteriliyor ki kaç adam olacağı.
Şimdi burada diyor ki kaç kazâ var göstermeli.
Ona göre, bu nizamca intihab ederek gönderi­
lecekse o kazâların her birinden ne kadar gön­
dereceği, her biri ne kadar intihab edecek ? Onu
mahallinde aramalı.
Mustafa Bey (Yanya) — Efendim, bu ge­
riye kalıyor. Demek oluyor ki, kazalar hakk-ı
Ğ: i
O LUNAN M A D D E LER
intihaba nail olamıyorlar; yalnız nahiye meclis-
leri ediyor; niçin kazâ meclisleri intihab etmL
yor?..
Rasim Bey (Edirne) — Bunu kazânm yal­
nız meclis-i idaresi intihab eder. Bir kazânm i-
ki meclisi var. O kazânm havi olduğu nahiye
meclisleri intihab edecek ki her kazâ sekiz on
kadar meclis intihab edecek, hattâ dört rey’ ve-
rilmekden murad da... İntihabında haylice güç­
lük olacak...
Reis Paşa — Onlar, kazâ meclisinin müf­
Mustafa Bey (Yanya) — Kulunuz demiyo­
rum ki intihab nahiye meclisleri ile olsun;
yoksa hakk-i intihab yalnz kazâ meclisinin...
Kulunuz daha ziyade tahmil etmek için söy­
lüyorum. Nahiye mecalis intihab edeceği gibi,
kazâ meclisi de hakk-ı intihaba nail olsun, şu­
nu demek isterim; çünkü, niçin kazânm bir
hükmü yoktur? Meclis-i umumînin yerine na­
sıl kazâ meclisleri ilâve edecek olursak... M a­
demki kazâ meclisi yalnız âzaya vardır; bu hal­
de vilâyet meclisleri âzalarının intihabı kaimi,
yacak. Aza-i tabiîyye dem.ek, malûm-i âlinîz
ki, intihab maddesi yalnız âza-i tabiîyye me.
muru olması yalnız intihabla olacak. Sebuh E-
fendinin dediği gibi, intihab olunduğu vakit
âzaları nahiye mecalis âzalariyle beraber kazâ
meclislerinin müntehab azalan birleşir ki bu
pek doğrudur.
Nakkaş Efendi (Suriye) — Hem kazâ mec­
lisi müştereken bu intihabda olacak, ve hem
de liva meclisleri intihabda bulunacaklar. Bu
asıl başlıca liva meclisi intihab olundu.
Reis — Şimdi, efendim, bu ibareye ne de­
niliyor? Asıl ibareyi okuyalım: Bunda bir kai­
de var; çünkü kazâ meclisi dediğimiz bir ayrı
vücud değildir. Şu dairenin içinde dört nahiye
meclisi var; oranın ahalisinin hukuk veya hiz­
metini icra edecek. Demek ki hiç kimse mah­
rum kalmıyacak; halbûki dörtte biri ayrıca kal­
dığı halde adı kazâ meclisi. Bu kazâ meclisi
intihaba karışmamakla intihaba karışmış ol­
ması ahalice sıfatları yani karışmamış olur. Bu
hey’etin o vakit adî kazâ olacak. İlk müzakere­
de bakıldı. Yoktur; çünkü müzakerede böyle
bir söz söylendi de sonra bu bend kabul olun­
191
 23 21 nisan 1293/3 mayıs 1877
du. Bu söz ne ise, hemen hatırında ise, görün­
dü ise...
Bir meb'us — Vakıa buyurduğunuz gibi
faraza bir kazâ o kazanın eczasıdır. O kazâ
nefs-i kazâ olur.
Reis — Şimdi nefs-i kazâ yok, yalnız orası..
Meb’us — Nefs-i kasaba yok mu?
Reis — O da nahiye demek, elbette nahi­
yedir. (ftu aralık gürültü oldu) Şimdi, eğer vi.
lâyetin tepesine gitsek de dursak, orası nahiye
olur. Böyledir, orası nahiyedir. Nahiye bir ye­
re gelse kazâ terkib edecek. Kazâler bir araya
gelse liva terkib edecek.
Bir meb’us — Peki, kazâ meclisi nahiye
meclisi, nahiye meclisi nahiye meclisi ile yal­
nız §u şey ile tesmiye olunur.
Reis — Amma yukarda nahiye üe devai-
rin bir olduğunu söyledik. Unutmayın ki nahi­
ye ne demek ise orası o demektir. İkisi de bir.
Böyle olursa yine bir. Dairesi demek, daire de.
meke, şehir içi olan mahallin nahiyesi demek.
Onun üzerine bu bend kabul olundu.
Bir meb’us — Nahij'e meclisleri, birinin
meclisine meclis.i kazâ diyor, efendim; nahi­
ye meclisi başka olur, kazâ meclisi başka.
Haşan Fehmi Efendi (İstanbul) — Meclis-i
kazânm ve idare meclisinin usul-i intihabı gibi,
orası da, olduğu gibi, malûm olur. Bu surette
intihab yine kurâca nahiye, yani her belediye
gibi, tashih etmek istediğimiz yolda, ne suret­
le idare meclisine intüıab ediyor ise, aynyle e.
der. Meclis-i umumî.i vilâyet o yolda intihab
eder ki...
Reis Paşa — Şurasını unutmamalı: İcra
etse demiyor ya! Hepsinde bir kaç kere kazâ­
nm işini nahiye görse, tashih nahiye desek,
nahiye dediğimizle her iş, eyaletin ahalisinin
hukukunu değl. Orada hiç bir şey de hacet kal­
maz. Bölüğün tabur olması gibi. Nefer yine o
neferdir, yine bölük, o efraddır.
Mustafa Bey (Y anya) — Fakat, sonra na­
hiyede olan nüfus hesab olunmuyordu. Haşan
Fehmi Efendinin dediği gibi olursa...
Reis Paşa — O bozuldu.
Nakkaş Efendi (Suriye) — Demek olu­
yor ki, kazâlarda bulunan belediye meclisleri
ihtiyar meclisleri addolnur.Re’s-i vilâyette bu-
lıman re’s-i kazâda dahi yine nahiye meclisinin
olur.
- 192
C: 1
Reis Paşa — Amma hacet yok. Nahiye bi­
rer birer terekküb ederse kazâ olacak. Bunun
için hatırımıza gelir ki, müddet-i medîde, meşe,
iâ merkez kaymakamı ve hattâ bazı merkezler­
de mutasarrıf olmadığmdan, nefs-i vilâyet de.
yiverir onu... Âdî tâbirle o kazâ vilâyetin mer­
kezi bir veya iki nahiyedir. Başka şey değildir
Ve orada idare eder. Vali olursa memur, yok­
sa nahiyenin memuru sıfatiyle o hizmeti gö.
rür. Başka bir şey değil.
Şeyh Bahaeddin Efendi (Bursa) — îşitil.
medi.
Reis Paşa Yukardaki her kazâdan bir
kişi gelir. İşte öyle söylüyor. İzahat soralım.
Eğer cevab hazırsa daha iyi anlaşılır. İzahat
var mı?..
Kadri Paşa (Şûra-yi Devlet reisi) — Kaza­
lar için mi, efendim? Bir sancak, bir kazâ, bi­
rer nefer intihab edecek; o halde her kazâya
bir âza düşecek.
Simonaki Efendi (Konya) — Bu meclis-i
umumî âzalannın memurinden intüıablan caiz
midir? Ve olduğu halde bununla mevkilerinden
sakıt mı olacak, yoksa muvakkat mı gelecekler ?
Reis Paşa — Buna bir mülâhaza var mı,
yani memurinden olsa veya olmasa bir şey
var mı? Ca-yi mülâhaza mıdır?
Birisi — Olmaz.
Mustafa Bey (Yanya) — Hacet yok, efen­
dim. Mademki olmaz, diyorlar, (sakıt olur)
kaydı yok; (memuriyetten sakıt olur) kaydı
olmadığı halde caiz olacak mı, olmiyacak mı?
Reis Paşa — (Caiz olmaz) demedikse de
nasıl olur? Olur mu, olmaz mı? Size sorarım.
Palân. caiz olmaz demiş. Sebeb yok; çünkü bir
adam bir kazânm hem âzası olabilir. Başka şey
var mı? Bu bend kabul olundu mu? Ayniyle
geçen defa da kabul olunmuştu; buna bir sö­
zünüz var mı, kabul olundu mu?
Doksan yedinci madde kıraet olunur-
Reis — Buna bir kelime ilâve olundu idi.
Dahiliye nezareti tarafından dahi teşekküren
kabul olundu idi ki, zimmet-i miriyyesi olmi-
yacaktır.
Hey’et — Evet, efendim.
Bir meb’us — Kaymakamlara dair müta­
laaları ?
Reis — Yine kaymakamların memur.... Ol­
sun amma, bunu bir yere zabtetmeli.
— -
 i: 23 21 nisan 1293/3 mayıs 1877
Hey’et - - Bunun nizami var, efendim.
Bir meb’us — Nizamı var amma, icra o-
lunmuyor.
Reis Bu bizim eski kararımızdır. Olma­
ya karar verdik.
Nakkaş Efendi (Suriye) — Buna geçende
karar verildi.
Reis — Dün karar verilen başka türlüdür.
Nakkaş Efendi (Suriye) — Bu zimmet-i
miriyye ne gûna zimmettir?..
Reis — Söylendi: Zimmet-i umumîs^^e ne
olursa olsun, kaybolmaz; na.malûm bir zim.
raettir.
Bir iTieb’us ■— Binaenaleyh, iktizası var ki,
her kaza mal memunı, mal müdürü bir defter
çıkarmalı, herkese ilân etmeli. Bunlardan intL.
hab etmeyin diye söylenmez a! Çünkü, intihab
olunub da zimmot-i miriyyesi çıkarsa alınmi-
yacağından müntehiblerin o vakit bir hakkı sa­
kıt olmuş gibidir ve diğer bir adam intihab e-
derdim; bunun için diğer bir adam intihab o-
lunsun.
Reis — Bu malûm şey. Başka türlü nasıl
malûm olur? Zimmeti olan intihab olunmasın,
dediğimizden bunu nasıl kabul etmeli?
Nakkaş Efendi (Suriye) — îşte, bunu çi-
karmalı, ilân etmeli.
Reis — Amma başka yok, ondan ibaret,
pek İ3Û.
Bir meb’us — Zimmet-i miriyyesi olanlar
kendi kendine her tarafa haber versinler ki
mahçub düşsünler.
Reis — Bu sözden hariç. Şimdi kararımız
vaçhiyle izah istedik. Her taraftan kabul olun­
du. O tâbir ile geçtik. Geçmedik mi?
Hey’et — Geçtik.
Sebuh Efendi (İstanbul) — Tayin oluna­
cak âzanın bir takımı...
Reis — Dün yaptık, mademki kabul...
Manok Efendi (Haieb) — Sade zimmet-i
miriyyesi değil, cihet-i kefaleti olursa ?..
Reis — O da zimmet demektir. Zimmet-i
miriyye dediğimiz kâfidir. Ne olursa olsun.
Doksan sekizinci madde okunur-
Reis Paşa — .Evvel de kabul olunmuş. Şim-
di de kabul olundu mu?
Sebuh Efendi (İstanbul) — Vilâyet mecli-
s-i sumumîsi hakkında bir fikir yoktur. Yalnız
bu ayrı ayrı cemaat meclisleri... Gelmemiş ol­
C: 1
duğu halde vilâyet meclis-i idareleri âzaları
meydanda kalmış olurlar. Tekrar intihab caiz
olmuş olmaz.
Reis Paşa —- Amma yukarda ne diyor? Bu­
na. dair vüâyet nizamnamesine bir bakınız. H a­
tırda yok mudur? Ne diyor? Vüâyet meclisi
hakkında başka sözümüz kaldı mı?..
Doksan dokuzuncu madde kabul olundu-
Yüzüncü madde:
Reis Paşa Çecendeki müzakerede dendi
idi ki idare ve mecalis-i idarede...
Bir meb’us — Âzahk sıfatiyle böyle demiş­
tik. Buralarda olan idare meclisi ve mecalis-i
saireden bulunması caiz oluyor.
Reis Paşa — Bunu bilmiyorum. Âzahkda
mı oldu, yoksa kâtiblikte? Memurinin sözü oL
du amma buna dair söz icab etmez. Yalnız söy­
lendi. îdare meclisi ve sair meclislerde buna
bir şey var mıydı,?
Tekrar o meb’us O vakit bendeniz idim.
Reis Paşa — Böyle dendi, böyle geçelim
mi?..
Umum — Geçelim.
Yüz birinci madde:
Reis Paşa — Böyle geçelim mi, encümenin
bir sözü kaldı mı, efendim? ı
Rasim Bey (Edirne) — Hayıf efendim,
yoktur. Malûm ya işleri var.
Reis Paşa — Bu vilâyet nizamnamesinin
alt tarafına umumun bir bahsi var mı ? Bu fas­
la dair bir söz var mı ?
Rasim Bey (Edirne) — Hayır, bu fasla dair
bir söz yok. Yalnız ilâve edelim.
Reis Paşa — O malûm ya, yukarıda bazı
şey ilâve ettik. Onlar malûm. Başka kalmadı
mı? İşte, o yalnız kırk beşinci madde mi? On­
lar ayrıca müzakere olunur.
Rados meb’usu— Efendim, taşralarda ver­
gi marttan marta tahsü olunur. Tahsüdar zab-
tiye ile gider, muhtan bulur. Fakat, bir kere
değil, on kere gider. Bunların bir senelik masa­
rifini fukara verir.
Reis Paşa — Zabtiye yoktur.
Bir meb’us — Zabtiye yoksa kim gidecek?
Reis — Bunlar iyi büdiğimiz şeyler; fakat
bunu size havale ettik. Böyle şeyleri yaptırma­
yın diye zabtiye nizamı yapacaksımz, onunla
men’edeceksiniz. Şimdiden sonra olursa kaba­
hat sîzdedir. Söylüyorum size amma, şu söyle­
 I: 23 21 nisan 1293/3 mayıs 1877
diğiniz hayırlı lâkırdı... Fakat, ancümende bir
kere müzakere edin de, eğer icab ederse bir kâ-
ğıd üzerine alın.
Haci Vasii Efendi (Cezair-i bahrisefid) —
Bir kaymakamlığın gerek sancaktan gerek mer.
kez-i vilâyetten kırk elli saatlik mesafesi var­
dır. Azalar kalkarlar köylerine giderler, mü­
hürleri orada kalır. O vakit kaymakam işleri
nasıl isterse yapar.
Reis — Böyle güzel; fakat bunu kim ya­
par: Y a (Patnos) kaymakamı yapar, ya (Ka-
limnös).
Yine o meb’us — Bir de rüşvet için arze-
deeeğim: Bir adam gerek işi bitmek için, gerek
korkudan rüşvet vermeyi inkâr eder; halbuki
rüşvet vermese hakkı ibtal olunacaktır. Verdiği
halde söylese üç sene verenin, üç sene alanın
cezası var. Nasıl verdim diyebilsin ? bahusus
ki, rüşvet isbat ile verilemez ki, isbat edebilsin.
Bunun için meb’us bulunduğum halde re’yirni
beyan ediyorum ki hiç olmazsa rüşvet veren a-
damın cezası tahfif olunsun; yahut hiç olma,
sın ki söyliyebilsin. Bu re’yim kabul olunursa
ne âlâ. Bu da fukarayı zulümden kurtarmak
içindir.
Reis — Bu başka yerde, mümkün değil, ol­
maz. Ben, gördüm: Olmamış; onun için olmaz
derim. Söylediğiniz şeyler mühim şeylerdir.
Hayırlı şeyler; fakat, iki üç satır kâğıd üzerine
bir şey yazın, şubenizde okuyun bakalım. Son­
ra eğer münasib ise müzakere olunur.
Bir Meb’us -— Cezair-i bahrisefid Meb’usu
Efendinin mütaleatı pek yolundadır. Bu da da­
va etmesi lâzımgelse, sonra müfteri cezasına
uğrar.
Reis Paşa — Efendim, bu lâkırdılar, bu
Î94
C: 1
bahis sadedden hariçtir. Bu nizamnameyi ka­
bul ettik. Burada bazı mazlûmîn arzuhalleri
var. Dinliyelim de...
Sebuh Efendi (İstanbul) — Efendim, orta­
da dört beş bend kaldı; onları da bitirmelİ3Ûz.
Reis Paşa — Kaldı amma, onlar müzake­
reye muhtaçdır. Şûra-yi Devletten memur ge­
lecek idi. Böyle karar vermedik mi? Encü­
mende karar veçhile biz burada dinliyeceğiz.
Bir telgrafname. okunur-
Reis Paşa — Sonra cevab vermeli, şimdi
olmaz, çünkü bunlar nizamî şeydir, kanun de­
ğil. Bakılsa, yalnız Babıâliye tavsiye etme­
liyiz.
Reis — Babıâlîden bir ay evvel yine, zan.
mm, bu adam hakkında bir şey gelmişti. Yine
karar verdik. Bu nizam işidir; kanun ve mah­
keme karışmaz.
Sebuh Efendi (İstanbul) — Şimdi aynıdır.
Pek münasib olmuş.
Reis — Evet, buna yalnız bu kadar karar
vermeli ki, bu sırf nizamîdir. Bunda hak ve a-
dalet yoktur. Babıâlîye gitsin. Bize de malûmat
verilirse o vakit yazarız.
ikinci arzuhal okunur-
Reis — Buna şimdi, (Bunlar haklı olduğu
halde, yirmi iki senedenberi malûm olan., ol­
duğundan.... diyen ahaliye) demeli. Biz hük­
metmeyelim.
Belediyeden bir bend kalmıştı, tamam ol­
madı mı?
Elde bir işimiz yoktur. Diğer encümenler­
de iş var. Ve mevadd.i mühimme var. Öğleden
sonra yine müzakere ederiz.
Bununla meclisimiz beş buçukta hitam
buldu.
DEVRE: 1 CÎLD; 1 fŞ TİM A î 1

Mec!is-i meb’usan
1293=1877
Zabıt Ceridesi

Meb*uslann tersaneyi ziyareti

20rebiulâhır 1294=22nişan 1293/4mayıs 1877
CUM A

Meb’üslann tersaneyi ziyareti
20rebiulâhır 1294~22nisan 1293/4 mayıs 1877
C UM A
22 nisan 1293 tarihli (B a s ire t) yazıyor:
Dünkü gün, Meclis-i Meb’usân âzası rü-
kûblanna tahsis olunan vapur.i mahsus ile
tersane-i âmireye gidib fabrikaları ve inşe o.
lunmakta olan zırhh Nusrati|yye firkateyn-i
hümayununu muayene ve temaşa ederek ke-
mâl-i şükran.ü takdir ile avdet etmişlerdir.
(B a s ire t)in 24 nisan tarihli nüshasından:
Şeref-sudûr buyurulan irade-i seniyye
zerine hey et-i m eb’usânın tersane’i âmireye
vuku bulun azimet ve avdetlri tafsilâtına dair
Haleb m eb’usu Cabiri zade İzzetlû Nafi Efendi
tarafından kaleme alınan varakanın sureti
ma~at-te§ekkiir zirde dercolunmu§tur:
Tersane-i âmire ile fabrika ve makineleri­
nin Meclis-i Meb’^usan âzası tarafmdan seyr-ü
temaşasına müsaade-i senİ3^ e -i cenall-i padişa.
hı erzân ve şayan buyurulmasiyle cuma günü
hey’et-i mecmuamızla divanhaneye azimet edil­
mekle iskeleden bizi istikbal eden bahriye ya.
veranmdan izzetlû Hakkı beyfendinin delâle­
tiyle istirahatimize tayin kılınan daireye gidU-
miş ve orada bir mikdar oturulduktan ve harita
ve sair hendesiyyat.i bahriyye tersimile meşgul
olan erkân-i harb hey’etine vizite verildikden
sonra rükûbumuza talısis buyurulan iki kıt’a
vapurda liman kumandanı mir-liva saadetlû
Haşan Paşa ile birlikte rakiben fabrikaların
bulunduğu mahallin iskelesine gidilerek evvel,
emirde inşaiye kaymakamı Ali beyfendinin ma­
rifetiyle dokuz yüz beygir kuvvetinde olarak
- 106
:ı
"M
havuzda derdest-i inşa olan Nusratiyye surhlı
fırkateyn-i hümayunu suret-i inşasiyle keyfiy-
yet.ü mebadi-i imali se3Tedümiş ve bütün ame­
lesi OsmanlI sıfat-i celUesini haiz efraddan bu­
lunduğu ve bunun cemLi levazimat-i hadidiyye
si memalik-i Osraaniyye madenlerinden alınarak
yine tersane-i âmire fabrikalarmda imal edildiği
re’y.el-ayn görülmüş ve anlaşılmış olmasından
naşi her birimize mesruriyet ve mahzuziyet el.
verdiğini müteakib fabrikalar müdiri, üç an-
ic barlı süvarisi Hüsnü Beyfendi marifetiyle kaz-
ganhane ve imalât.i hadide ve tamirât ve had­
dehane ve çekiç ve bakırhane ve dökümhane
fabrikalariyle âtik demirhane ve makaravare
ve sair makineler birer birer görülüb esna-i te­
maşada her fabrika ve makinelerin kuvvet ve
eb’adına dair tefhimat-i lâzime ve ameliyat-i
fenniyelerine müteallik malûmat-i mükemmele
müdir.i mumaüeyh Hüsnü ve miralây Ali Bey­
lerle binbaşı A rif ve Adil ve Mustafa beyler
ve diğer zabitan-i askerî taraflarından pek gü­
zel bir surette ifa edilmiş ve cesamet ve sıfat­
lan ve âlât ve edevatları hayret-bahş-i ukul olan
bu makinelerin ekserisi asakir-i bahriyye-i şa­
hane büyük zabitlerinin himmet.i üstadânele.
riyle yeni yetişmiş ve ameliyat ve nazariyat-i
hendesİ30^e-vü hikemiyyeye büıakkm kesb-i vu.
kuf etmiş olan model muallimi Necmeddin ve
hendese dairesi memuru ressam kol ağası Ah-
ıned Efendiler ve bunlar gibi sair genç zabitle­
rin maharetleri üe tersane-i âmirece husule gel­
miş ve bu fabrikalarda işleyen amele bir tabur
aşakir-i Osmaniyye il® t©bea-i Osmaniyyeden ol-
 Meb’uslarm Tepsanayi Ziyarati
mak üzere beş altı yüz neferden ve akşamları
derslerine çalışmak ve gündüzleri okudukları
derslerin fiiliyatını görmek ve her birerleri bir
bürhe.i cüz’iyyeden sonra saye-i şahanede bir
üstad.i mükemmel olmak üzere bir kaç yüz
mekteb şakirdanından ibaret ve en ufak ameli­
yatta müstahdem beş, altı adî amele-i ecnebiy.
yeden kinayet olarak bu cihet, yani ecnebi mu­
allim ve amelenin müstahdem olmaması me-
s’elesi, her bir ferd-i Osmanı için başkaca meda-
ri. mesarr-ü mefharat addedilse sezâ bulunmuş
ve gayet cesim, bir kaç bin kıyye ağırlığında
bir ham demirin ne suretle ocağa atılıb ma-i
mayi gibi eridilerek mevcud makineler vasıta-
siyle ve beş on dakika zarfında istenüen kad ve
kahbda kesilib yapıldığmdan hepimiz mütehay.
yir ve müftehir ve tarz ve cesametlerinin tavsif
m
ve tarifi müstahîl-ül-imkân olan bu fabrikala.
nn mülkümüzde vücudu ile beraber bunların is­
timali için ecnebi ustaların himmetine müraca­
attan vareste olduğumuzdan her birimiz müte­
şekkir bir halde kalmış olmakla bundan sonra
Aynalı Kavak kasr-i hümayununa gidilerek bir
Saat kadar istirahat ve millet-i Osmaniyye me-
b’usanı hakkında mütetabi’-uz-zuhûr olan bu
lûtf-i celiLi hazret-i mülkdarîye karşı zaten zey_
netsaz-i lisan.i umumî olan daavât-i nusrat.ü
tezayüd-i ömr-ü âfiyet.i hazret-i hilâfetpenahî.
lerini bir kat daha tüâvet ve mahsus vapurlarla
avdet edild^inin mülî ve muteber gazeteniz
vasıtasiyle hey’et-i meb’usan namına tebşir‘ ve
ilânı mütemennadır.
M eh m ed N afi
/ i
DEVRE: 1 C İLD : 1 İÇ TİM A: 1

Meclis-i meb’usan
1293=1877
Zabıt Ceridesi

Yirmi dördüncü inikad

23rebiulâhır 1294— 25nisan 1293/7mayıs 1877
PAZARTESİ

Çl N D E K İ L E R
Sayıfa
1— Geçen zabtın hülâsası 200
2— Müzakere edilen maddeler:
1 İntihab-i meb’usân nizamnamesi 200
2 Matbuat nizamnamesi 201
 Yirmi dördüncü inikad^*'
23rebiulâhır 1294—-25nisan 1293/7mayıs 1877
PAZARTESİ

Reis; AHM ED VEFİK PAŞA

M eclis-i M e b ’usân i^bu 1294 senesi re- f i celilelerinde su reti mahsusada olarak içti­
biıdâhınnın 23 üncü pazartesi günü devletlâ ma evleınistir- 4
Ahmed Vefik Paşa Hazretlerinin taht-i riyaser

1. GEÇEN ZABTIN H ÜLÂSASI

Reis Paşa Hazretleri — Bugünkü müzake-
i'e-i mahsusamız saat dörtte bed’eyledi. Geçen
içtimain hülâsası okunsun da dinliyelim.
Hülâsa okundukda eksik ziyade bir §ey o-
lu b olmadığı taraf-i riyasetten led~es-süâl Vs.
silâki Bey (İstanbul) Cevdet Paşa hazretleri
(dahiliye nazı n) nm ümurü devlete güzel edih
diğinden dolayı lıey’et.i meb’usâna teşekkür ey­
ledikleri kaziyyesinin bu hülâsada eksik ol-
duğujîj} dermiyan eylemiş ise de sair meb’usîar
zikrolunan teşekkürün o gün olmadıği/n ihmr
evlemişlerdir.

2. M Ü ZAK E R E O L U N A N M A D D ELE R :

1. Intihah-i m eb’usân nizamnamesi: name) lâfızlarının (kanun) diye tashih edil.

Reis - - Intihab.i Meb’usîn nizamnamesi
gelmiş ve suver-i matbuası şubelere verilmişti.
Usulümüz veçhile birinci defa olmak üzere o-
kuyalım. Badehu müzakeresine bakanz. Bu in-
tihab nizamı için encümen yapıldı mı?
^ Bir kaç.meb’us —- Pîayır, henüz yapılmadı.
Reis — O encümeni de yapmalı.
Haşan Fehmi Efendi (İstanbul), zikrolu­
meşini re’yeyledü
İlk ben-dlerde mevadd~i müzakereye dair
mülâhazat olub olmadığı taraf-i nyasettem su­
âl edlldiktte, heybet tarafından kere baş­ S
tan başa okunması ve mülâhazatın badehu be­
I
yan edilmesi” re’yedihnekle beyan-i mülâhaza
eden bulunmadı- K ırk üçüncü maddeye gelin-
dikde:

nan nizamı kırk üçüncü maddesine kadar rr
kudu-
Reis Paşa Hazretleri, ibarelerdeki (kanun-
(=;=) Takvim-i Vakayi, S. 1903.
Reis Paşa Hazretleri, “bu nizamın bakiyesi
sonra okunacağı”nr dermiyan ederek, matbuat
nizamnamesini kıraet etmesi için Halil beye
ibaret buyurdular- M ir -i mumaileyh dahi mez­
kûr nizamı okumağa ba§ladı-

200-
 i: 24 25 nisan 1293/7 mayıs 1877 C:1

2. Matbuat nizamnamesi: Hudaverdi Efendi (İstanbul) — Matbaalar

zij^ade serbest olsun. Evvel emirde küşadı için
Reis — Birinci madde üzerine matbuat ni­
j'^almz bir haber versin, badehu muamelât-i va­
zamı encümeninin bir mülâhazası var mı?
kıasını dahi nizamına, kanununa tatbik eylesin.
Rasim Bey (Edirne) — Var, efendim. N i­
Hilâf-i nizam hareket eder ve yalan söylerse
zamda “evvelce isim ve şöhret ve ikametgâhı
cezasını çeksin.
ile şürekâsının esami ve ikametgâhlarını mü.
Sebuh Efendi (İstanbul) — Bence de böy-
beyyin Dersaadette dahiliye nezaretine ve taş­
ledir. Yalnız haber vermelidir. Hilâf-i nizam ha­
ralarda valiye istida takdimde ruhsat-i resmiy-
reket ederse lâzımgelen muamele icra oluna­
ye istihsal etmeyen kimse matbaa küşad ede-
cak. Artık ruhsat ne lâzım?
miyecektir.” diyor. Bu bir cümle-i nafiyedir.
Nafi Efendi (Haleb) — Ruhsat ile açılma­
Nizama cümle.i nafiye ile başlanmamak için
sında matbaanın hürriyeti men’edilmemiş olur.
“ruhsat istihsal eden matbaa küşad edecektir',”
Mahzur görmezse, hükümet izin verecek.
diye tashihi encümende kararlaştı.
Seyyid Ahmed Efendi (Hicaz) — Haber
Reis — Lâfzi tashih demek. Buna bir mü­
verib de hükümet dahi kabul eylediği halde o
lâhaza var mı?
matbaada gazete neşri caiz olacak mı?
Sadi Efendi (Haleb) — Encümenin bu ka­
Reis — Ruhsatsız olur ise hükümet men’e-
rarı pek yolunda görülemiyor; zira matbaa de­
der. Matbaa küşadında dahi, mahzur görür de
nilen şeyde dahilî ve haricî her şeyden bahsolu-
men’edecek olursa, erbab-i istidayı bekletme-
nur. îstanbulda dahiliye nezaretinin ve taşra,
yib on beş gün zarfında cevabını verir. Başka
larda valilerin riyaset ve nezareti.altında bu­
söz var mı?
lunmazsa, şayed, yoldan çıkarlar, tahdiş-i ezhan
Nikolâki Solidi Efendi (İstanbul)— Bura­
gibi mazarratı mucib olurlar. Matbaalar her
da matbaadan bahsolımuyor. Matbaa başkadır,
halde hükümet memurlarının nazarı altında
matbuat başkadır. Metbuatın kanunu ve ceza­
bulunmalı.
sı var. Matbaa ise zarar ve ziyanı olmayan şey­
Hudaverdi Efendi (İstanbul) — Rasim Be­
leri de basar. Meselâ tüccar kambiyalleri tab­
yin dediğini kabul ederim; fakat bir şartım
eder. Matbaaların hizmetine memleket muhtaç­
var: Matbaa küşad edecek olan adam yalnız
tır; binaenaleyh matbaa küşad edecek olanlar
keyfiyet-i küşadı hükümete haber vermeli; ruh­
yalnız haber versin. İlerde o matbaa sahibi ni­
sat istihsaline mecbur olmamalıdır.
zamına mugayir bir şey yaparsa cezasını gö­
Reis — Yani, ibareden “istihsal.! ruhsat” rür.
tâbiri kalksm da “haber versin” ibaresi konul­ Seyyid Abdullah Efendi (Hicaz) — Ruh­
sun, öyle mi?.. satsız açsm diyorlar; halbuki şeraiti yerinde o-
ISJafi Efendi (Haleb) ■— Hudaverdi Efendi lunca, hükümet yine ruhsat verecek, men'etmi-
“istihsaLi ruhsat” kaydı kaldırılsın diyor. H al­ yecek, raatlüb hasıl olacak.
buki nizama muvafık olur ise ruhsat verilecek. Vasilâki bey (İstanbul) Matbuat kanun­
Şu kadar var ki: Hükümet, o matbaanın küşa- namesi serbest olmalıdır. Matbuat. nerede ser-
dında mahzur görür de ruhsat vermiyecek o- best ise orada terakki hasıl olur. Bu lâyiha ise,
lursa esbab.i mücibe beyan etmeli. O matbaa­ bize geldiği zeman görenler bunu matbuat ka­
nın hangi lisan, hurûf istimal edeceği dahi tas­ nunu‘ değil, ceza kanunu zanneylediler. İçinde
rih olunmah. ceza-i nakdîden, hapisten başka bir şey yok.
Hudaverdi Efendi (İsta n b u l)— Matbaayı Bizim ceza kanunumuz var, fena yazdıkları va­
açsm da sonra hilâf-i kanun hareketi görülürse kit o kanuna müracaat olunur. Matbuat serbest
cezası verilsin. olmahdır. Amerikanm bu kadar ileriye gidişine
Reis — Haber vermek ile açmanın farkı herkes taaccüb ediyor.Orası yeni bir memleket;
nedir? fakat taaccüb edenler bilmiyorlar; iki amerikalı,
Hudaverdi Efendi (İstanbul) — Istihsal-i bir yerde bulunursa yanlarında bir matbaa, bir
ruhsat mecburiyeti matbaayı bağlamaktır. de gazete bulunur. Biz elbet Amerikalılar gibi
Reis — Niçin bağlamak olsun? olamayız; çünkü, biz henüz peni başladık. Am-

güTÜPHAKEŞi
 i: 24 25 nisan 1293/7 mayıs 1877
ma, başlamakla beraber, bu mişilli lâyihalar
serbest olmalı.
Manok Efendi (Haleb) — Matbaalar âdeta
mağaza gibidir, küşadı için ruhsat istemez. Kü-
şadmı ilân etmesi kâfidir.
Reis — Demin bir lâkırdı oldu ki, pek ni­
zamî bir söz idi. Âza-i kiramdan birisi matbaa
başka, matbuat başkadır, demişti.
Manok Efendi (H alebJ— Evet, gazete için,
kitab için başka nizam vardır. Hakikat, bunlar
serbest olmalıdır ki, memlekette terakki olsun.
Seyyid Âlımed Efendi (Hicaz) — Serbest
olmalıdır, diyorlar. Serbestten faide gelirse,
mahzur dahi vardır. Ruhsatsız küşad olamaz.
Haşan Fehmi Efendi (İstanbul) — Mes’ele
izah edilirse, mütalea ve müzakerece daha sü-
hulet olur. Efendim, bahsolunan şey matbaadır.
Matbaa demek, kitab ve gazete basmağa mah­
sus makine ve edevat demektir. Serbest olsun
denilen şey dahi matbaalardır, matbuat değil.
Meselâ, birisi kitab basacağı vakit hangi kitab-
ları bilâ-ruhsat basmağa mezun ise basacak.
Bunun mebahis-i mahsusası vardır; amma bir
kimse matbaa küşad ettim derse, bu küşad
mugayir ve muhalif değildir. Sonra orada ta-
b’olunmak üzere gelen şeylerde hilâf-i kanun
hareket görünürse icabı icra edilir. Bilâ-ruhsat
basılmıyacak olan şeyler ruhsatsız götürülürse
matbaacı beyan-i mazeret ederek basmaz. Bu
halde matbaalar terzi dükkânı, yazıhane, arzu­
halci dükkânı gibi bir şey olurlar. Vakıa bunla­
rın başka bir ehemmiyeti vardır; amma niza-
mata riayet etmez ise o ehemmiyet o zeman
görülür. Matbaalar bir takım teklifata düçar o-
lurlarsa, ebna-i vatanın istifadesi güçleşir. Bi­
naenaleyh, yalnız bir haber vererek açsın.
Reis — Eski ibarede mevzuubahs olan yer
neresi idi?
Rasim Bey (Edim e) — “Ruhsat istihsal
etmeyen küşad edemiyecek” cümle-i nafiyesi
yerine “ruhsat istihsal eden küşad edebilecek”
cümlesini koymak. Bir de on beş gün zarfında...
Reis — O başka. Şimdi, bu kaydı ibka mı
edelim, yoksa tahvil mi?
Hey'et — Tahvil edelim.
Reis — O halde, yalnız cümle-i nafiyeyi
kaldırıb isbati mi koyalım, yoksa başka bir
§ey?
Hey’et — Yalnız haber versin.
202
C:1
Reis — Ekseriyet var mı?
B u babda ekseriyet hasıl olur-
Reis — ibarenin ikinci parçası ne idi?
Sebuh Efendi (İstanbul) — Bu halde ikin­
ci parçanın hükmü kalmadı.
Rasim Bey (Edim e) — (İstidanın takdimi
tarihinden on beş güne kadar) diyor.
Reis — Bana kalsa, bunun lüzumu vardır.
On beş gün zarfında hükümet kabulünü haber
verecektir, demeli. Çünkü kabul etmeyib de
men’e hakkı vardır. Böyle olur ise, yukarki iba.
renin hükmünü değiştirmez.
Sebuh Efendi (İstanbul) — Matbaa küşad
edecek olan nizama muvafık olduğunu görerek
her şeyi bit-tedarük matbaayı küşad eder. Bir
de hükümet bunu muvafık bulmajab red ve
men’eylerse zarar ve ziyanı kim verecek ?
Reis — Bazı adamlar vardır ki, gökden in­
miş olsa, ona matbaa izni vermemelidir. O a-
dam memlekete muzirdir. O cihetle hükümet o-
nu men'eder. On beş günde ne cevab verecek
ise verecek. O cihetle matbaa küşad edecek o-
lan adam nafile dökülüb saçılmadan müracaat
eyliyebilir.
,Nafi Efendi (Haleb) — Hükümet men’e.
decek ise yalnız men’etmekle kalmayıb, esba-
b-i mücebesini dahi dermiyan etmeli.
Reis — Başka söz var mı ?
Manok Efendi (Haleb) — Matbaanın kü-
şadında mahzur yok, dedik. Şimdi tekrar ruh­
sat ahzi yoluna gidersek, şimdi verdiğimiz ka­
rarın hükmü kalmaz.
Reis — Bir adam, on beş sene evvel kal.
pazanhk etmişse, ona matbaa açtırmamak. Biz
kanunları vazıh yapmazsak, hakkaniyetin icra­
sı müşkil olur.
Danyal Efendi (Erzurum ) — Matbaalar
yalnız ihbar ile küşad olunsun, denildi. Hükü.
met mahzur görürse zaten men’edecek. Onun
için on beş gün demeye hacet yoktur. Esbâb-i
mücibe göstermeli.
Sadi Efendi (Haleb) — Matbaa küşad e-
decek olanların, evvelâ, ne makule adamlar o-
lacağı görülmeli. Hükümetin ne gibi ahval üze­
rine men’edeceği de bilinmeli. Âlemde iyi a-
damlar da var, fena adamlar da. Meselâ fena
bir adam matbaa küşad eyledi, mazarratı mu.
cib olacak bir şey yaptı. Buraları der-hatır edi­
lirse, Istanbulda dâhiliyeden ve taşralarda vali.
Si-
 i: 24 25 nisan 1293/7 mayıs 1877
den ruhsat almak lâzımdır. Uygunsuzluk gö­
rünürse derhal men’etmeli.
Danyal Efendi (Erzurum ) — Yolsuz bir sey
yaparsa mücazat görecektir. Bu halde ruhsat
verilsin, verilmesin demek icab etmez. Yolsuz­
luk edecek ise, ruhsat üe açar yine eder; etmi-
yecek ise, ruhsatsız açar, yine etmez. Matbuat
serbest olmalı.
Rasim Bey (Edirne) — Terakki matbaada
değil, matbuattadır. Matbaa durduğu yerde te­
rakki hasıl edemez; bir kâğıd basar ise, terakki
ondadır. Gazetelerin sahib-i imtiyazları ve mü­
ellifler güzel adam olmaları aranır. Maahaza,
matbaa sahihlerinin dahi emin ve lâyık adamlar
olması kitab ve gazete tab’ettirecek olanlar
hakkında dahi nafidir. Aşağıda, kitablar, gaze­
teler hakkında uzun uzadıya sözler var. Encü­
mende dahi müzakereleri edildi. Aşağıda hepsi
gelecek.
Nakkaş Efendi (Suriye) — Matbaa icadı,
ticaret nevinden bir şeydir. Dikkat ve ihtiraz e-
dilecek şey matbuattır. Meselâ, ben firengistan-
dan bir matbaa getirtsem, basmak için değil,
satmak için. Kimse beni men’edemez; amma
bir şey basacak olursam, ona bakarlar. Gazete,
lerin ve kitablarm nasıl olacağı kanunda beyan
olunuyor. Matbaa küşadı bu kadar külfete de­
ğerli değildir.
Seyyid Abdullah Efendi (Hicaz) — Her
şeye malûmatı olmak hükümet şanındandır.
Bazı adamların zahiri iyi, batını fena olur. H ü­
kümet emniyet ederse ruhsat vermeli.
Sebuh Efendi (İstanbul) — Matbaa bir
vasıtadır. Açılmasında hiç bir beis yoktur. A ça­
cak adam muzir olursa, o adamın derece-i ma­
zarratına göre ceza tayini lâzımdır. Yalnız ma­
lûmat versin, kâfidir.
Nufel Bey (Suriye) — Bu lâyihada bir bi­
na var, bir esas var; bu bendler birbirine mer.
buttur. Bir bendi hedmedince, ekseriyetine do­
kunur. Biz de kavim bir değil; ecnebiler var.
Onlar için bir şart var ki, tabüyeti kabul ede­
cekler. Asıl matlûb matbuatta ise, matbuat yo­
lunda muvafık olmadığı ve ecnebiler şartı ifa
etmediği halde müşkilât çıkar. Mutlaka hükü­
mete müracaatla istihsal-i ruhsat lâzımdır.
Nafi Efendi (Haleb) — Ruhsat alınmalı.
Mademki ekseriyet karar verdi. Ben fikrimi ge­
ri aldım: Sadi Efendi (Haleb) nin efkâri fena
203
C:1
değUdir. Matbaa küşad edecek olan adam ne
sıfatta olmak lâzımgelir ise, onu tayin etmeli.
Manok Efendi (Haleb) — Matbaa başka,
matbuat başka denildi. Bahis beyhude uzanı­
yor, matbaa bir makinedir. Basılacak şeylere
dikkat etmeli. Bu da sonra gelecektir.
Bu aralık hey ette söz karışır-
Reis — Dinliyelim, dinliyelim. Üçüncü ih-
tarımdır, dinliyelim.
Manok Efendi (Haleb) — Paramla değil
mi? Bir makine getiririm; amma basacağım
şeyde mugayir bir şey olursa cezasını çekerim.
Demir edevatı üzerine ceza olmaz.
Nafi Efendi (Haleb) —- Ruhsat, tesviye i.
cin değildir; o demir edevatını istimal içindir.
Danyal Efendi (Erzurum) — Matbuatın
terakkiyata medarı olduğu için ruhsat alınma­
sından sarf-i nazar olundu. Bahis, hükümetin
on beş gün evvel vereceği cevabda kaldı. Ben
şöyle mütalea ederim ki: Hükümet her muzir
gördüğü şeyi hiç zikrolunmâksızın dahi men’e-
der. Burada hükümete biz mi mezuniyet vere­
ceğiz? Kendisi men’etniek isteyince men’eder,
zikri de icab etmez.
Reis — îcab etmese, kanun hey’eti bu kay­
dı koymazdı. İkincisi: kavanin.i mevcude, vu­
kuatı bad-el-vuku cezalandırır. Matbuat ise, öy­
le değildir. Muzir adamı rhen’edeceğiz.
Danyal Efendi (Erzurum) Zaten men’o-
lunacak, kanunu yok mu?
Reis — Bundan başka kanunu yoktur.
Nufel Bey (Suriye) — Bana cevab vermedi­
ler: Bizde akvam-i muhtelife vardır, dedim.
Ecnebilere nasıl muamele edeceğiz?
Hudaverdi Efendi (İstanbul)— ikinci mad­
deyi okursanız, müşkilinizi halledersiniz,
efendim.
Sebuh Efendi (İstanbul) — Ecnebiye de
bu ruhsati vermeli. Bir çok ecnebi türlü türlü sa­
nayi için buraya geliyorlar. Onlara ruhsat ve­
rilir de, matbaaya niçin ruhsat verilmesin?
Reis — Öyle değil. Sabık mevcud olan ni­
zamda ecnebi için memnuniyyet-i kaviyye var.
dır. Eğer bu kaydı buraya koymazsanız olmaz.
Evveldenberi, kavi kefil ve sened veriyorlar.
Hacı Hüseyin Efendi (Suriye) — Görüyo­
rum ki matbaa, dükkân gibi değildir; büyük
şeydir. Amele ve hurûf ve makine ve kâğıd lâ­
zım. Bu halde evvelce hükümetten ruhsat is-
 I: 24 25 nisan 1293/7 mayıs 1877
terse, ne zararı olur ? Eğer malzemeyi tedarik,
ten sonra hükümet ruhsat vermezse kendisine
daha çok zarar olur. Ruhsat almakta muhasse.
nattan başka bir şey yoktur.
Reis — Bu müzakere-i saniyedir. Bunu
bitmemiş olduğu halde terkedelim, alt tarafını
okuyalım.
Bahaeddin Efendi (Bursa) — Efendim, bu
nizam hâlâ encümendedir. Şubelere gelib de
mütalea olundu. Alsak, şubelerde bir okusak da
sonra bahsetsek.
Reis — Saat altıya geldi, isterseniz, bir
daha toplanıp bakalım. Şimdi şubelerde okun­
sun. Karar verdiğiniz kelime unutulmasın, alt
tarafına saat sekizde başlıyalım. " Haşan Fehmi Efendi (İstanbul) — Encü­
İkinci celse(*)
Encümende on altıncı maddeye Itadar
müzakere olunmuş bulunduğu cihetle saat se­
kizde tekrar içtima edildiği zeman, bugünkü
müzakere’i mahsusada bu on altı maddeden
kaçına karar verilebilirse verilib, kusurunu
dahi yarınki müzakere-i âleniyyede müzakere
etmeye karar verilerek işe tekrar başlandı- Ve
b irin ci madde tekrar okundu- o rası izah edilsin.
Reis — Evvelki müzakeremizde bir şey kal­
mıştı, neydi?
Rasim Bey (Edim e) — Haber vermek
mes’elesine henüz karar verilmemişti. Bilâ-ruh-
sat mi matbaa küşad edecek, yoksa ruhsat ile
mi? Daha buna karar verilmedi. Biz encümen­
de işi tekrar müzakere ettik, azanın mütalea-
lanna nazaran, ruhsatsız açılmasına ekseriyet
hasıl olamiyacak gibi anladım. c ler. Meselâ, bir ecnebi istida eder; edevatı dahi
Hudaverdi Efendi (İstanbul) — Sabahkiiç-
timada, bu ibarenin kalkmasına ekseriyet hasıl
olmuştur.
Bir kaç meb’us — Olmamıştı, olmamıştı.
Reis — Ekseriyet olub olmadığını ben be­
yan edeceğim; halbuki, ibareyi birer birer o.
kumaymca beyan edemem, ibareyi bireb rirer
okuyahm. Birinci ibare hangisi idi?
Haşan Fehmi Efendi (İstanbul), birinci
maddeyi okudu-
Reis — Oraya ne dedik?
Haşan Fehmi Efendi (İstanbul) — Encü-
( * ) Takvim,! Vakayi, S. 1904,
204
C:1
mende ruhsat istihsal eden küşad edebilir,
dedik.
Reis — Buna karar verdik.
Sebuh Efendi (İstanbul) — Ayniyle, yine
evvelki ibareyi tasdik etmiş oluyoruz. Bundan
bir şey çıkmaz, halbuki ruhsata hacet olmasm,
denilmişti. Yalnız bir haber verilsin,, diye karar
verilmişti. Matbaa bir fabrika olub kanunca
hareket etmezse cezasını görür, denilmişti.
Haşan Fehmi Efendi (İstanbul) — Kabul
olunmasında veya değişmesinde bir mahzur o-
lub olmadığı, Şûra-yi Devlet memurlarından is­
tizah olunsun.
Reis — Hangi kelime? izah olunsun?
mence cümle.i nafiye ile başlamaktan ise cüm-
le-i müsbete ile başlanmış, matbaa küşadı için
ruhsat istemez, denilmişti. Matbaalarm fevai-
d-i adidesi gösterilmişti. Yalnız bir ihbar ile ik­
tifa edilmesi kararlaşmıştı. Bu ihbar üzerine,
hükümetçe dahi, bir müddet-i mahdude zarfm-
da cevab verilsin. Encümende tensib olunan i-
bare dahi arzettiğim veçhiledir. Yalnız ihbar ile
iktifa mes’elesinde Şûra-yi' Devlet memurları­
nın bir mütaleaları var mıdır, yok mudur? Bu.
Reis — Bu babda Şûranm bir mütaleası
var mı?..
Macid Beyfendi (Matbuat müdiri) — Y al­
nız ihbar ile iktifa edilemez. Sonra, matbaa kü­
şad edecek olanlar kendilerini ruhsat istihsaliyle
mükellef bilmiyerek matbaa levazımım tehyie
ederler. Etmiyecek olsalar bile, tehyie ettikle­
ri bahanesiyle tazminat davasma kıyam eder­
tehyie eyler. Hükümeti icbara kalkışır. Hükü­
met'ruhsat vermiyecek olursa, kanunun bu ben.
dini sened ittihaz ederek, ruhsata ihtiyacım
yoktur, diye, matbaayı açmakta ısrar eyler.
Reis — Başka bir mütalea var mı?
Macid Bey (Matbuat müdiri) — Matbaa kü­
şad eden, ya gazete veya kitab tab’ı için küşad
eder; eğer bunun küşadı için sühulet göstere­
cek olursak, bir takım kütüb-i muzırre basar­
lar. Bu cihetle mazarrat olur; çünkü efrad-i
Osmaniyye içinde uhuvvet mevcuddur. Kanun.i
esasi sayesinde bu uhuvvet bir derece daha te-
ekküd eylediyse de memleketimiz içinde âdâ’hın
tahrikâtı devam edecek, yani biz müttehid iken
.
 J: 14 ıs nisan İİ9 İ/ t mayıs 18T7
bizi birbirimizden ayırmağa çalışacaklar. O yol­
da fedakârlıklar ihtiyar edecekler. O cihetle
matbaa küşadını istida-vü istihsal-i ruhsata talik
etmeli. Yalnız ihbar kifayet etmez.
Manok Efendi (Haleb) — Ruhsati istida
ve istihsal ettikden sonra fenalık yapmiyacak-
lan neden malûm? Yinie yaparlar; eğer vazife­
leri muayyen olur ise yapacakları fenalığa göre
icabına bakılır. Gazete küşadı için ruhsat alına,
çaktır. Ekmebî olursa, yine bizim kanunumuza
tâbi olacaklar. Fesad hiç bir vakitte eksik ol.
maz. İş basacakları şeylerdedir. Bunlara nizam
koymalı, uhuvvetimizi istikmâl etmeli.
Hudaverdi Efendi (İstanbul) — Ben de
Manok Efendinin efkârındayım. Şunu ilâve e-
derim ki, kanun-i esasinin on ikinci maddesin­
de (matbuat kanun dairesinde serbesttir) de.
nildikden sonra, böyle matbuatı zincirlerle bağ­
larsak, hürriyet kalır mı?
Nakkaş Efendi (Suriye) — Ben de kanun.i
esasiden bahsedecektim. Bu nizamın evvelki ni­
zamdan serbest olacağım herkes ümid ederdi.
Bize bir nizam verildi ki evvelkinden daha dar­
dır. Bir de, biz on beş gün maddesini yanlış an­
lıyoruz. On beş güne kadar cevab verileceği ka-
zıyyesi matbaanın küşadı hakkında değildir.
Küşad için (ruhsat olmaz ise küşad edemiye.
çektir) dedi, o işi bitirdi.
On beş gün mes’elesi matbaa eshabı değiş,
tiği zeman, sahib-i cedid içindir; şimdi burada
ruhsat istihsali ne gibi şartlara mütevakkıf ol­
duğu gösterilmeli; meselâ, vahden bir matbaa
küşadım istida ettim, keyfi isterse verecek, is­
temezse vermiyecek. Nizamda (şu mahzur ol­
mazsa ruhsat verilsin ve şu mahzur olursa ruh.
sat verilmesin) diye izah etmeli. Yalnız valinin
keyfine kalmasın. Kitab ve gazete için dahi ni.
zamda sarahat vardır,
Nafi Efendi (Haleb) — Benim sözüm Hu­
daverdi Efendinin sözü üzerinedir; dediler ki:
Kanun-i esaside (matbuat kanun dairesinde
serbesttir.) buyurulmuş iken şimdi zincir ile
bağhyorlar. Bu tâbir âdeta hatadır. Ruhsat is­
tihsali o hürriyeti men’etmez.
Nikolâki Solidi Efendi (İstanbul) — Ma-
cid Bey (matbuat müdiri) in sözünden anlaşıh.
yor ki, hükümet istediğine ruhsat verecek, is­
temediğine vermiyecek. Matbaa denilen şey fai-
deli bir san’attır. San’at halinde mazarratı ola­
205
C:1
maz. Marangoz dükkânı ile matbaa arasında
fark yoktur. Onlann teksiri matlûbdur; zira
matbaalarımız az olur ise kitablarımız bahalı
olur. Evrak-ı muzırre hariçde de tab’edilebilir,
buraya idhal olunur; binaenaleyh yalnız ihbar
ile matbaa küşad olunsun. Zecriyyat matbaa i-
çin değil, matbuat içindir. Bunlar hakkında a-
şağıda bendler var.
Sadi Efendi (Haleb) — Şûra_yi Devlet me-
murlannın verdiği izahat güzeldir. Sihhat-i be-
deniyye için hekimler lâzım olduğu halde, o he­
kimlere diploma dahi veriyorlar. İzinsiz mat.
baacı, diplomasız hekim gibi olur. Hükümet bir
adamdan emin olmazsa matbaa açtırmamalı.
Uygunsuz bir şey yapar. Vakıa hükümet bunun
cezasını verir, amma tesiratmı men’edemez.
Süleyman Bey (N iş) — İstida vermek işi
tasibe düşürür. Bendeniz matbuatın serbest ol­
ması tarafındayım. Mülkümüzde her menfaat
matbaalardan çıkmıştır. Bunu herkes itiraf e-
deceği cihetle tafsili lâzım değil. İkinci fıkra
ta^zib gibi görünüyor. Hükümet kanun daire­
sinde icra,-i hareketle müsted’iye on beş gün zar­
fında cevab vermesini muvafık görürüm. En­
cümenin ilâvesi gibi tashih münasib.
Yenişehirli uade Ahmed Efendi (İzmir) —
Hükümetin bir vazifesi vardır: Bir kere memle­
ketin, bir kere de eşhasın idaresidir. Bu iki ida­
reyi hüsn-i icra etmeli. Bir ekmekçi, bir berber
dükkânı açacak olsak hâkyadan izin istiyo­
ruz. Hükümetten bir izin almak derecesinde,
hakk.ı hükümeti kaldırmakta mana yoktur.
Matbaalann ne kadar menfaatleri var ise o ka­
dar da mazarratı olur. Ruhsat istemeli, fakat on
beş günde cevab değil, ruhsat vermeli. Kanun.i
esasi (matbuta kanun dairesinde hürdür) diyor,
işte o kanun budur.
Nakkaş Efendi (Suriye) — Demincek de
demiştim ki; on beş gün kazıyyesi matbaa kü-
şadı için değildir. Mevcud bir matbaa küşad e-
decek olan adam hükm-i kanuna itaat edeceği
hakkında bir de sened versin; bununla matlûb
hasıl olur.
Sebuh Efendi (İstanbul) — Hacı Ahmed
Efendinin sözü doğrudur. Bir bina yaptıracak
olsak tezkere alırız; amma ruhsat bir şarta
mahsus olmalı. O şart mevcud olursa ruhsatı
dahi mevcuden vermeli. Matbaa açacak olan a-
damın sıfatı muayyen olmalı. O sıfatı havi ola­
 !: 24 2S nisan 1293/7 mayıs 1877
na ruhsat verilmek mecburî addedilmeli. Hükû.
metin keyfine bırakmak münasib değildir.
Reis — Teklif ettiğiniz ibare ne ise söyle­
yiniz de soralım.
Manok Efendi (Haîeb) — Ruhsatın yerine
ihbar demeli.
Sebuh Efendi (İstanbul) — İstida takdi­
mi tarihinden on beş gün zarfında sahib.i isti­
danın §erait-i lâzimeyi icra etmiş olduğunu bit.
tasdik kabul cevabı verilecektir, diye tashih
etmeli.
Reis — Şerait nedir?
Rasim Bey (Edirne) — Ruhsat buyurulur-
sa encümenin mütaleatmı bir daha tafsil e-
deyim.
Reis — Bu maddeyi tâlik edelim.
Ahmed Muhtar Efendi (Erzurum ) — Ec.
zay.i semmiyyeyi kemâl.i serbestiyle sattır­
mak, bilâ- ruhsat matbaa küşadından daha eh­
vendir. • şamil olsun.
Reis — Bu bahis matbaa bahsi; matbuat
bahsi değil. , verilmişken (bilâ.ruhsat yalnız ihbar ile mat.
Mehmud Efendi (Mamure-tül.âziz)— (Ruh­
sat lâzım değil) diyorlar. O adam hukuk.ı me-
deniyyeden mahrum ise nasıl açar? Bu şerefli
hizmettir. Her adam o şerefe nail olamamalı.
Nafi Efendi (Haleb) — Halebde birisi var­
dır; matbaa küşadı için hükümete bir istida ver.
mişti. Keyfiyet maarife yazıldı. Tam üç sene
uğraşıldı.
Reis — Demek ki, ruhsat vermiyeceklermiş.
Nafi Efendi (Haleb) — Hayır, verdiler.
Fakat, uzun uzadıya zeman geçti. Sebuh Efendi.
(İstanbul) nin dediği gibi matbaacıya lâzımge.
leıl sıfat tayin olunarak hükümet dahi on beş
güne kadar ruhsat vermeye mecbur olmalı. E n­
cümen bir ibare yapsın.
Sebuh Efendi (İstanbul) — Buraya bir
bend daha ilâve edelim, (matbaacılar şu evsafı
cami olsunlar) diyelim.
Seyyid Abdullah Efendi (Hicaz) — Akşa.
ma kadar bahis devam etse bitmiyecek. Re’y-i
hafiye müracaat edelim. ■
Reis — İki şey soracağım: Birisi ibarenin
âhırına matbaacılık şeraitini ilâve ederek o şart­
ları haiz olana ruhsat verilmesi hakkında en­
cümen bir fıkra yapsın mı? Buna ekseriyet
var mı?
Ekseriyet hasıl olmadı-
-2 0 6
Ğ-.1
Reis — Ekseriyet yok. Şimdi şunu sora­
cağım: Bu bend haliyle ibka edilsin mi ?
Ekseriyet hasıl oldu-
Nafi Efendi (Haleb) — Ekseriyet hasıl ol­
du. Benim deminki fikrim üzerine (ruhsat a-
hnsın) diye ekseriyet var. Bir de (şerait-i lâzi-
me dercedilib de bir adam onları haiz olursa
hükümet ruhsat vermeye mecbur olsun) diye
re’y istenilsin.
Reis — Biz bu bendin haliyle ibkası için
re’ye müracaat eyledik. Ekseriyet-i külliyye
haliyle ibkasını re’y eyledi.
Hey’et - - Evet, evet!..
Reis — Bir kere daha okuyalım.
Hey’et —■Hacet yok, geçti.
Yenişehirli zade Ahmed Efendi (İzmir) —
Nizamda (vuku bulan istidaya on beş gün zar­
fında cevab verilecek) diyor. Bunu “istidalara”
diye tashih etmeli ki hükmü her nevi istidalara
Bunun üzerine bahis uzadı. Evvelce harar
baa küşadı ve on beş güne kadar cevab veril­
mesi) lüzumu ve istida lâfzına b ir de (1®^) r
lâvesi hakkında hep yekdiğerinin tekrarıadan
ibaret hayli sözler söylendi- Nihayet (matbaa­
cılığın müfid bir san’at olması) hakkında der-
miyan edilen fikre mukabil Şûra-yi Devletten
Bedros Efendi mütaleat serdeyledi- Şöyle k i:
“— Matbaa açacak adamın evsaf.i matlû-
besi tamamiyle tayin edilebilmek mümkün o-
laydı, Şûra-yi Devlet bunu tayin ederdi. Mem­
leketimizde bazı adamlar vardır ki, eserleriyle
malûm olduğu üzere Devlet onların eline bir
âlet veremez. Deniliyor ki, matbaacılık bir sa-
n’at-i müfidedir. Evet, hem de pek faideli bir
san’attir. Fakat, barut yapmak dahi faideli bir
san’attir. Barut yalnız adam öldürmek için i-
mal edilmez, yol yaparlar, onunla tüneller, ka­
nallar açılır; maden hafriyatı ameliyatında kul­
lanılır; hasılı terakkiyat için pek faideli bir
şeydir, maahaza bunun imalini herkese terke-
diliyor mu ? Hangi devlette barut imali serbest­
tir ?Bizim memlekette matbuat işleri barut yap­
maktan daha mühimdir; binaenaleyh devlet bu­
nu bir intizam altına almakta mazurdur.
Hudaverdi Efendi (İstanbul) — Esliha da­
hi muhataralı ise de hangi devlette esliha sa­
tılması memnudur? Herkes silâh alır. Adam öl.
 i: 2 4 55 nisan l593/t mayıs 1877
dürürse, devlet onu tutar, cezasını verir.
Bedros Efendi (Şû rayi Devlet âzası) —
Silâh satılması her yerde yasaktır.
Kostaki Paşa (Dahiliye müsteşan) —
Deniliyor ki, iş valilerin ke3^ine kalırsa
izin vermezler. Buna ne hacet? Ka.
nun-i esasi hürriyet vermiş. Başka teminata
ihtiyaç kalır mı? Vali men’edermiş! Hayır, hiç
bir şey edemez. Ruhsattan meram bu nazik işe
olur olmaz adamı sokmamaktır. îş istidaya ka­
lırsa bir muzir adam bu istidayı etmeye bile
cesaret edemez. Hükümet bir ehl-i ırza niçin
izin vermesin?
Manok Efendi (Haleb) — îşte, biz dahi
padişahımızın vermiş olduğu hürriyete istina.
den ve ondan aldığımı.^ cesaret üzerine diyo­
ruz ki, matbaalar bağlı olmasın. Halebde üç,
dört sene istida ettiler. Muvaffak olamadılar.
Böyle niyyet-ü hizmet-i hayriyede bulunanları
men’etmemeli. Vali ruhsat vermezse, müsted’i
ne yapsın? Buna bir çare bulmalı. Vali ehl-i ır­
za ruhsat verir, diyorsunuz. Y a vermezse ne
yapmalı ?
Kostaki Paşa (Dahiliye Müsteşarı) —
O vakit kanun-i esasi yoktu.
Manok Efendi (Haleb) — Devlet vardı ya!.
Bahis yine hep §u vadiden harice çıkına'
mak üzere biraz daha uzandı, nihayet bir daha
re’ye müracaat edildi- (Bende bir şey ilâvesi lâ-
zımgelib gelmiyeceği) hakkında re’y istenildik'
de ekalliyet hasıl olduğu gibi geçmek yg (1er),
lâfzını ilâve etmek için d,ahi yine akalliyet ha­
sıl olduğundan tahriren re’y toplanmak iktiza
edib bu halde istida lâfzına bir de (l^r) Uâ.ve-
siyle bendi geçmek hususunda ekseriyet bulun­
du- Ve nizamın ikinci bendi okunmaya başlan'
dı ki hülâsa-i hükmü matbaa küşad edecek a-
dam ecnebi ise vezaif ve teklifat ve mücazaf
ça işbu kanun ahkâmına tâbi olacağı ve bu­
nun için sened vereceği ve matbaa küşadı vi­
lâyet ve liva merkezlerine mahsus olacağı su­
retinden ibarettir-
Rasim Bey (Edirne) — Matbaa küşadının
vilâyet ve liva merkezlerine münhasır olması,
bir mes’ele-i umumîyye olduğundan onu bi.
rinci bende ilâve etmek ve kazâ merkezlerinde
dahi küşad edilebileceğini ilâve eylemek encü­
menin cümle-i mütaleatındadır.
s Ahmed Muhtar Efendi (Erzurum ) — O­
— 2ÖT
C:f
nuncu maddede tebea-i ecnebiyye gazete ihra­
cından men’ölunuyor. Bu bendde matbaa için
bunlara cevaz veriliyor. Onda görülen mahzur,
bunda da yok mudur?
Rasim Bey (Edirne) — Matbaa başka, ga­
zete başkadır. Onuncu maddeye gelince gö­
receğiz.
Ahmed Muhtar Efendi (Erzurum) — Ben
başkadır, diyemem. Şûra-yi Devlet memurların­
dan sorulmasını isterim.
Reis — Bunu Şûra.yi Devlet memurların­
dan soralım mı?
Bir meb’us — Liva ve vilâyet merkezlerine
münhasır kalması münasibdir. Merkez-i kazâ-
da matbaa açılırsa havadis almaya müktedir o-
lamiyacağı cihetle bir takım münasebetsiz şey­
ler neşreder.
Reis — Buna cevab var mı?
Nafi Efendi (Haleb) — Her matbaa gazete
basmaya mecbur değildir. Müsteid kazada ihti­
mal ki kitab basmak için bir matbaa açarlar.
Yusuf Ziya Efendi (K udüs)— Bana kalır­
sa her yerde matbaalar açılsın, köyler de bile...
Reis — O müsteid kazâ hangisidir?
Nafi Efendi (Haleb) — Meselâ Antakya...
Orada bu kadar şairler, fazıllar var.
Reis — Orada ev bile kalmadı.
Nafi Efendi (Haleb) — Hayır, efendim,
mamûrdur. Sadi Efendi (Haleb) ile beraber ora­
dan geçib geldik. Antakyada olan kitablar bir
vilâyeti idare eder.
Nakkaş Efendi (Suriye) — Mademki mat­
baalar bu kadar mühimdir, mademki baruttan
beterdir, diyorlar; onu güzelce saklıyalım. Onu
kazâ merkezlerine kadar tamim etmiyelim.
Nafi Efendi (H aleb)— Ciddî olarak mı söy­
lüyorsunuz?..
Nakkaş Efendi (Suriye) — Pek ciddî söy­
lüyorum.
Reis — Matbaaları kazâlara kadar tevsi e-
delim mi?..
Ekseriyet — Edelim.
Yusuf Ziya Efendi (Kudüs) — Gelecek
sene, inşaallah köylere kadar tevsi ederiz.
Kanunun bu fıkrası “merkez-i kazâya” lâf­
zının ilâvesiyle tashih olundu- Bunun üzerine
(kazâlara kadar matbaa açmakta mahzur olub
 i : 24 25 nisan 1293/7 mayıs 1877
olmadığı) jKj dcdr yine sözler teatisinde devam
edilib hattâ silsile-i müzakere karıştı ise de,
Reis Paşa Hazretleri (Bu maddenin bittiğinden
bahsile üçüncü maddeye geçilmesi dermiyan
eyledi,- Ve üçüncü madde kıraet olundu- Hü-
lâsa-i hükmü, ulûm ve sanayie dair tab’olunan
kitablar için i'uhsat almaya hacet olmayıb yal~
nız ikişer nüshasını neşrinden sekiz gün evvel
hükümete teslim etmek lâzımgelecği ve politi'
kaya ve edebiyata ve edyana dair kitablann
Dersaadette dahiliye nezaretinden ve taşralar­
da validen ruhsatı alınması lâzımgeleceği ve
her nevi ilân ve resimlerin aid oldukları dar
re-i belediyyeden tasdik ettirileceği ve aks-i
halinde mücazat~i muayyenesi icra olunacağı
suretlerinden ibarettir-
Rasim Bey (Edirne) — Bu bendde ceza-i
nakdî yalnız kanuna itaatsizlikten dolayı alına­
cak. Bu halde beş altından yirmi beş altına diye
derecatı tayin etmemeli; çünkü nev-i kabahat
birdir. Ceza dahi bir olmalı.
Reis — Büyük şehirlerde olur ise matbaa,
cı günde on kere fesad yaptınb on kere de ceza
vermeye razıdır. Küçük şehirlerde bu cezayı ve­
remezler. Kanunda böyle şeyler mertebe mer­
tebe olur. Bir deynek ile birisi vefat eder, di.
ğerinin ise yalnız tozu çıkar. Ceza bir türlü
olamaz, adamına göre olur. Basmacı vardır ki
on bin lira sermayesi vardır. Diğerinin on lira
sermayesi yoktur. Herkes haline göre ceza­
landırılmalı.
Hey’et — Yolunda, yolunda!.. Buraya ka­
dar ibka etmeli.
Seyyid Abdullah Efendi (Hicaz) — Fünûn
ve sanayi kitablarını basmadan evvel göstersin.
Reis — Hayır, basılmışını görmeli ki, hü­
kümet men’edebilsin...
Hasar» Fehmi Efendi (İstanbul) — Y a hü­
2Ö8
C:1
kümete verilecek kitab bir tarafa atılırsa? Bi­
naenaleyh matbaacı bir makbuz ilm-ü haberi
almakta haklı olsun.
Bedros Efendi (Şûra-yi Devlet âzası) -~
Münasib olur, öyle tashih edilsin.
Rasim Bey (Edirne) — Edyâna müteaU
îik kitablar... Müslüman kitablan ise makam-i
meşihata ve hıristiyan ve yahûdi kitablan ise
patriklere ve hahamlara havale olunarak bad-
et-tedkik dahilîye nezaret-i »elilesi tarafından
ruhsat verilmesi dahi encümen karanndandır.
Nakkaş Efendi (Suriye), (Din kitabları-
nın tab’ı ötedenberi patriklerin ruhsatiyie ser­
best serbest icra olunageldiğinden yine öyle
devam edilmesi) ni iltizam ederek (bunları
dahiliye nezaret-i celilesinden istizan ile bas­
mak ötedenberi kiliselerin sahih oldukları hür­
riyeti kaldırmak demek olacağı) nı dermiyan k
le bu bahsi musırrane uzattı, ve (bundan mak-
sad hürriyeti kaldırmak dernek olmadığı, ve ed-
yan-i mer’İ5rye alyehinde neşriyat ile teşviş-i ez-
han edilmemesi matlûb olduğu ) t a r a f t a teati
edilen kelimât ile tefhim edilmek istenildiği
halde Nakkaş Efendi (Suriye) yine iltizamında
sebat eyledi. Rsis Paşa Hazretleri, (Söylenen
sözlerin hep tekrardan ibaret olduğu) ve
(bu ise âza.i kiramın yekdiğeri tarafından söy­
lenilen sözleri anlamiyorlar gibi görünmesinden
neş’et eylediğimi dermiyan ile (bir mezhebin,
mezahib-i saire hakkmda yazacağı şeyler mü-
bahasa.i ilmiyye ve mücadele-i fenniyye-vü hik-
mİ3^ye olur ise ona bir şey denilmiyeceğini ve
maksad mezahib-i mevcudeyi ligarazin ve bi-
gayr-i hakkın tahkir ve teşniden muhafaza ol.
duğu)m« dermiyan eyledi; Ancak bu mübar
haşanın bitmesi kat’iyyen ele alınmayıb behsin
yarınki meclise talikiyle meclise hitam verildi.
 :1 (ÇTİMA: 1

Meclis-i meb’usan
1293= 1877
Zabıt ceridesi

Yirmi beşinci inikad

24 retaiulâhır 1294 — 26nisan 1293/8 mayıs 1877
SA LI

İÇİNDEKİLER
Sayıfa
1— Geçeri zabtın hulâsası 210
2— ^Müzakere edilen maddeler;
1— Matbuat nizamnamesi 21©
 Yirmi beşinci inikad^*
24: rebiulâhır 1294— 26nisan 1293/8 mayıs 1877
SA LI

Reis: AHM ED VEFİK PAŞA

H e y ’etin bugünkü içtimai devletlû Ahmed Reis — Bugünkü müzakere-i âleniyyemiz

Vefik Paşa Hazretleri/jj^ riyaset-i celileri tah­ şaat dörtte küşad edildi. Geçen içtimain hülâsa­
tında vuku bulmuştur' sını dinleyelim.

1. GEÇEN ZA B TIN H ÜLÂ SA SI

Riyaset K âtibi izzetlü Münir Bey hülâsayı setten beyan buyuruldu-

kıraet etmekle tamam ve muvafık olarak ka­
bul ve imza kılındı-
Abdürrahman Efendi (Bağdad), Ahali-i
îrakıyyenin geçen Sırbiye ve Karadağ mes’er
lesinde fedakârane bir suretle ettikleri ianeye
ve bu defaki mes’lede dahi hazır bulundukları
fdakârhğa dair bir makale okuyarak, va­
rakanın usuli veçhile şubelerde dolaştırılması
ve lüzumu kadar imza toplanması) taraf-i riya­
Astarcılar ketühdası Ahmed Efendi (İs­
t a n b u l)— Encümende bir iş görülmiyor. İşler
geç kalıyor, vakitler geçiyor.
Reis — Bunu ben de ihtar edecektim; geç
kalan işleri istical etmenizi söyliyecek idim.
İşlerin arkasını bırakmamalı.
Matbuat nizamnamesinin aşağı tarafını o-
kuyahm.

2. M Ü ZA K E R E E D İLE N M ADD ELER

1- Matbuat nizamnamesi: ce görünüyor... Elli altına kadar olması müzake­

Haşan Fehmi Efendi (İstanbul),
dördüncü maddesini okudu ki: (kendi ismini
ve matbaanın mahallini yanlış haber verenler­
den on OsmanlI altınından yetmiş altına kadar
ceza-i nakdî alınacağı) n,a dairdir-
Reis — Bu babda encümenin bir mülâhaza­
sı varmı?.. ^
Rasim Bey (Edirne) — Ceza-i nakdî ziyade.
( * ) Takvim.i Vakayi, S. 1905 ve 1906.
re edildi..
nizamın
Nikolâki Solidi Efendi (İstanbul) — Her
memlekette matbuat hakkındaki cezalar cüz’î-
dir. En ağırı Pransadaki cezalar olub onun da­
hi en çoğu üç yüz franktır. Biz bu hizamı ceza
ile dolduruyoruz. Burada ikiden beş liraya ka­
dar ceza-i nakdî almak kifayet eder.
Sebuh Efendi (İstanbul) — Bu kanun hiç
bir yeri fransız kanununa muvafık olarak ya­
pılmamıştır. Ceza-i nakdînin ağır olmasında

— 210
 1:25 26 nisan 1293/8 mayıs 1877
beis yoktur. Yanlış haber vermesinler.
Rasim Bey (Edirne) — Yanlış haber ver­
mek, yanılmaktan neş’et ediyorsa bu ceza ağır,
dır. Eğer doğru haber vermek demek ise niza­
mı öyle tashih etmeli.
Ahmed Muhtar Efendi (E rz u ru m )— İsmi­
ni ve mahallini yanlış haber veren sahtekârdır.
Reis — Nevbet-i kelâm sizin değildir,
efendim.
Nikolâki Sölidi Efendi (İstanbul) — Sahte,
kâr ise ceza kanununda yeri vardır. Bunun da
burada lüzumunu görmiyorum. Sehv ise bu ce­
za ağırdır.
Nafi Efendi (Haleb) — Kanun-i cezada
ismini yanlış haber verenler için bir bend yok;
binaenaleyh bu bend burada lâzımdır.
Manok Efendi (Haleb) — Böyle bir fıkra-i
kanuniyye lâzımsa, kanun-i cezaya zammolun.
sun; bu matbuat kanunudur. Burada böyle şe­
yin lüzumu yoktur.
Sebuh Efendi (İstanbul) — Matbuatın ka­
bahatleri ve o kabahatlerin cezaları burada ta­
yin olunur. Bend yenindedir.
Reis — Demek oluyor ki, bu ceza ağır mı.
dır, değil midir ? Buna karar vereceğiz.
B u n un üzerine ceza~i nakdînin taklili hak­
kında re’ye müracaat olundukda evvel emirde
ekseriyet hasıl olmayıh bendin haliyle ibkasın-
da ise hiç re’y bulunmadığından, Vasilâki Bey
(Iİstanbul) ijı ihtarı üzerine taklil için bir da­
ha r e y e müracaat edildi- V e altmış sekiz me~
b ’ustan otuz dokuzu re"y verm ekle ekseriyet
bulunmuş oldu- Ceza on altından yirmi beş al­
tına kadar olmak üzere tayin olundu-
Reis — Bunun üzerine bir ifade var mı ?
Macid Beyfendi (Matbuat müdiri) — Ce­
zanın takliline ekseriyetle karar verildi. Taklil-
de esas kabul olunduğu halde mikdarında, yani
yirmi beşe tenzilinde beis yoktur. Biz evvelki
mikdarın muhafazasına sây’ edersek de ekse­
riyetle karar verildi, bitti.
Sebuh Efendi (İstanbul) — Kanunun diğer
fıkralarında da cezalar pek ağırdır. Burada tah­
fif edildiği halde diğerleri dahi tahfif edilmezse
kanunun bazı cezaları hafif, bazı cezaları ağır
olur.
Reis — O fıkralar gelince keyfiyetin icabı­
na göre müzakeresini ederiz.
211 —
C: 1^
Muhtar Efendi (Erzurum) — Söz için ruh­
sat isterim.
Reis — Bu bendi müzakeresi tamam ol­
du, ruhsat veremem.
Beşinci bend okundu ki> hülâsa-i hükm ü
müellifin ismi olmıyarak veya sahte bir isimle
neşrolunacak şeyler için matbaa sahibi mes’ul
olacağı ve imza altında basılacak şeylerin me­
şguliyeti imza sahibleriiıe aid olacağı hususla­
rından ibarettir-
(Buna dair mülâhaza olup olmadığı) Reis
tarafından süâl edildikte ittifak ile kabul
olundu.
Badehu altıncı madde okundu- H ü k m ü
m evadd'i mahsusasında gösterilen esbabdan
dolayı bir hüküm lâhik oldukda o hükmü icab
eden matbuanın müsaderesi mahkeme tarafın­
dan emredilebileceği hususundan ibarettir-
Sebuh Efendi (İstanbul) — Bu hükmün ita­
sını icab eden mevaddı, yani 25 ve 26 ve27 ve 28
ve 29 uncu maddeleri okundukdan sonra bunu
dahi müzakere edelim.
Nakkaş Efendi (Suriye) — O maddelerde
zat-i şahanenin ve hanedanın ve sair lâzim-ül-
ihtiram mahallerin ve zatlerin hukuk ve haysi­
yetleri mezkûrdur; Binaenaleyh bu bendin ib-
kası lâzımdır.
Nafi Efendi (Haleb) — Bunlardan ceza.i
nakdî ahndıkdan sonra bir de müsadere icab
etmez. Muzir değilse bırakmalı.
Nakkaş Efendi (Suriye) — Bu madde tef­
sir kabul etmez. Zat-i hümayun-i mülûkâneye
aid muzir şeyleri, basanların elinde bırakmama­
lı.
Macid Beyfendi (Matbuat müdiri) — Ka.
nun da (müsaderesini emredebilir) diyor. (Bi­
lir) kelimesi keyfiyeti mahkemenin re’jnne ta­
lik demektir. Muzir ise, müsaderesini emreder,
demiyor, edebilir.
Reis — Müzakere , tamam oldu mu? Bu
bendi ibka edelim mi?
Hey’et — Evet...
Yedinci madde okunur ki, mesahif'i şeri­
fe ve ecza-i k uraniyye temsili münhasaran
maarif nezaretine aid olacağından ibarettir-
Seyyid Abdullah Efendi (Hicajz) — Delâi-
1-i hayrat tab’mı da buna ilâve etmeli.
Nafi Efendi (Haleb) — Bir faide-i zaide
 I: 25 26 nisan 1295/8 mâyıs 1877
olmak için bunlann hediyesi masarif-i tab’iy-
yesi derecesini geçmese...
Solidi Efendi (İstanbul) — Edyan-i saire
kitabları dahi kendi patrikhanelerine aid ola.,
cağı ilâve edilse...
Nakkaş Efendi (Suriye) — Bu mes’ele ü.
çüncü maddede vardır.
Sekizinci madde kıraet olundu ki, hülâ-
sa-i hükmü (hukuk.ı şahsiyye-vü medeniyyesi-
ne sahih ve 3Ûrmi beş yaşını mütecaviz olan ve
cünha cezalarında bir seneden ziyade hapis ve
ona muadil cezalardan biriyle ve cinayetle mah­
kûm olmiyan her Osmanh tebeasmın ■kanuna
tevfik-ı hareket şartiyle eyyam.i muayyene-vü
gayr.i muayyenede gazete neşir edebileceği ve
memalik-i Osmaniyyede mizaha mahsus gaze­
teler memnu olduğu) kazıyyelerinden ibarettir-
Reis — Bu babda encümenin bir müzake­
resi var mı ?
Rasim Bey (Edirne) — Son fıkraya, mi­
zah bahsine kadar bir şey yok. Ayniyle kabulü
kararlaştı.
Nafi Efendi (Haleb) — Fakat sahib.i im­
tiyaz edebiyat ve siyasiyatta muktedir olmalı.
Olmazsa muharriri bir bend verir. O da anlami-
yarak derceder. Vakıa cezasını çekecektir; fa ­
kat gazete basılmış olur. Sû-i tesiratı münteşir
olmuş bulunur.
Nakkaş Efendi (Suriye) — Bunu ben de
diyecektim. Meclis-i maarifde mi olur, nerede
olur ise, biLimtihan iktidar ve mahareti tebey-
yün edenlere ruhsat vermeli.
Haşan Fehmi Efendi (İstanbul) — Bu mad­
dede hükûmet-i seniyye her Osmanlıya bir kaç
şart mukabilinde bu hukuku tamimen bezlet-
riıiş. Buna teşekkür etmeli; yoksa birisi zengin
olur, kudret-i kalemiyyesi bulunmaz; birisinde
kudret.i kalemiyye bulunur, kuvve-i maliyye
bulunmaz; binaenaleyh matbuat işi müşkilâta
düçar olur. Asıl matlûbumuz terakki olduğu
halde, yüz geri kalir, Şerait-i kanunu cami olan
her OsmanlInın gazete çıkarması caizdir.
Süleyman Bey (N iş) — Bu bendi maarifin
tevessüu için açık bir yol görürüm; matbuata
hizmet edecek olan zevatı kudret-i ilmiyye-vü
kalemiyye ile takyid edersek. Haşan Fehmi E-
fendinin dediği gibi, matlûbun husulünü müş-
kiiâta düçar etmiş oluruz.
Nakkaş Efsndi (Suriye) — Kudret-i maliy.
-2 1 2
Ğ: 1
yesi olan bir kâtibe müracaat eder, onunla bil-
■I
ittifak gazete çıkarır; fakat sonra o kâtibden
ayrılır, başka birisine müracaat eyler ki, evvel­
ki kadar iktidarı yoktur. Maazallah, bundan bin
mahzur çıkar; halbuki matbuat işi servet iste­
mez, ehliyet ister. Bunu erbabına vermek lâ­
zımdır.
Reis — Ya, maazallah-i tealâ, erbabına
verilmezse, ne zarar görülür?
Nakkaş Efendi (Suriye) — Beyan ettim,
efendim.
Reis — Nöbet bana geldiyse, ben de söyli-
yeyim: Basmacıların onda birisi okumak, yaz­
mak bilmez; okumak, yazmak bilmiyenlerden ■3
diğerleri pek ziyade memnun olurlar; zira çı­
I
kardıkları şeyi kimse okumiyacağından idaresi
yanar. Elyevm gazete yazanların bir öşrü o-
kumuş yazmış ve iki öşrü edib ve efsahdır; am­
ma imlâ bilmezler, isterseniz bu bahsi geçelim.
Hey’et — Geçelim.
Nafi Efendi (H aleb) — Cevabım var.
Reis —- Geçtik, efendim, karar verdik.
Haci Hüseyin Efendi (Suriye) — Bu bend-
de gazete ruhsati almak için tabiiyet-i Osma­
niyyede bulunmak lüzumu gösteriliyor. Müna-
sib olur ise hizmet-i ecnebiyyede bulımanlara
da gazete ruhsati vermemeli.
Bir kaç meb’us — Ecnebilerin mahall-i
mahsusu var.
Nafi Efendi (H a le b )— Tebea.i ecnebiyye
için sarahat vardır; fakat Hacı Hüseyin Efendi
terceman, füân gibi hizmet-i ecnebiyyede bulu­
nanları arzediyor.
. Reis — Tamam. Bu fıkrayı da ecnebiler
bendine koymalı.
Rasim Bey (Edirne) — Şimdi bendin ikin­
ci fıkrasına geldik. (Mizaha mahsus gazeteler
memnudur) diyor. Memalik-i sairede mugayir-i
edeb olmiyan mizah gazeteleri bulunduğu için
burada da bulunmasına ruhsat vermeli.
Nafi Efendi (Haleb) — Eivvelâ mizah ga­
zetelerinin men”-i neşri ne efkâra müstenid ol­
duğu meydana konulsa...
Hudaverdi Efendi (İstanbul) — Rasim Be-
y’in dediği gibi Londrada, Pariste, Berlinde...
Hasılı her yerde bu gazeteler vardır. Bunlar his­
se alacak bir yolda nükteli şeyler yazarak hal­
kı terbiye ederler; şimdiye kadar bulunduğu
gibi, bundan sonra da bulunsun.
 I: 26 26 nisan 1298/S mayıs 18f7
Süleyman Bey (N iş) — Politika gazeteleri
ve neşriyat-i ilmiyye kanun tahtında intişar e-
decekleri gibi mizah gazetelerinin dahi kanunla
devamı lâzımdır.
Astarcılar ketUhdası Ahmed Efendi (İs.
tanbul) — Bizim terbiyemiz gazetelere kaldiy-
sa, vay halimize!.. Biz gazete terbiyesini iste­
meyiz.
Reis — Bu babda bir mütalea var mı?..
Macid Beyfendi (Matbuat müdiri) — E -
fendim, mizah gazeteleri lüzumsuz va faidesiz
olduğu gibi, bunların mazarratı da vardır. Key­
fiyeti isbat edeyim.
Malûm olduğu veçhile gazetelerin vazifesi
iki türlü olacak: Birincisi muhafaza.! hukuk,
ve İkincisi murebbilik vazifesdir.
Muhafaza-i hukuk akşamını nazar-i itiba-
re almalı. Birincisi: hukuk-i şahsiyye ve İkinci­
si: hUkuk-i umumiyye ve üçüncüsü: hukuk-i si.
yasiyyedir ki, bir milletin ve devletin milel-ü
düveLi saireye karşı olan hukukudur.
Hukuk mes’eleleri mesail-i müsbetedendir.
Hukuk-ı şahsiyyede ve hukuk-ı umumiyyede ka­
nunlar ve hukuk.ı siyasisryede muahedeler var­
dır ki, mesail-i mezkûrede bunlar esasdır. Bu
misilli mesail-i mühimmede yavegûylüğün hiç
lüzumu yoktur. Hukuk-ı şahsiyye metanete
mütevakkıf ise hukuk-ı umumiyye-vü siyasiyye
daha ziyade metanete mütevakkıfdır. Bu işler­
de -teeddüb ederim amma- âdeta soytarüığin
hiç lüzumu yoktur. Terbiye bahsine gelince:
Bunun da dört sınıfı vardır ki, terbiye-i zatiy-
ye, terbİ3y e.i beytiyye ve terbiye-i umumÎ3rye
ve terbiye-i siyasiyyedir.
Bunların cümlesi vezaif.i mühimmedendir.
Bunlarda dahi yavegûylüğün, so5darilığin lü­
zumu yoktur. Vakıa bazı faidesiz şeyler vardır,
amma zararı yoktur. Bunların ise mazarratı da
vardır.
Vakıa Avrupada mizah gazeteleri var, di­
yorlar. Biz, onları taklide mecbur değUiz. Biz,
Avrupanın tecaribinden istifade etmeliyiz. Ba­
kalım, Avrupanın ukalâsı, hukeması bu mizah
gazetelerinden memnun mudur? Benim âciza­
ne bilişime göre memnun değülerdir. Mizah ga­
zeteleri resimden ârî olamazlar. Resim denilen
şeyi bir kere tefekkür etmeli. Kesimin insana
olan tesiratına bakmalı
Resim insanın havass-i maddiye«ine hitab
- 213
t: 1
edermiş. Resim hüzn-engiz ve fazilet-âmiz bir
vak’a irae ederse havass-i zahireyi teskin eder.
Efkâr.i âliye üzerine icra.i hükme başlar. Bu
yolda resimler asar.i ilâhiyyenin ulviyetini
göstermişlerse faideden hali kalmazlar. Bunlar
faideli olduğu gibi aksi halinde olan resimler
ve emsalini zikirden teeddüb edeceğim suret­
te açık saçık, resimler havass-i zahireyi iğra e-
derler. insanın havass-i zahiresi isyan eder.
Aklın cisim üzerine olan hükmü gider. Sultan-i
akl mağlûb olur. Gençlerin, müsinlerin irade­
si elden gider. Bir iki misal üe isbat edeyim;
Avrupada bir takım deniz hamamları falânlar
vardır ki, o misilli mahallerin vukuatmdan o-
larak bir takım açık saçık resimler yaparlar.
Hükema bundan müştekidir. ırz.u edeb sahibi
olan familya babalan bunlann adını büe söy­
lemezler.işte, bu suret terbiye-i beytİ3^eye ait­
tir. Gelelim terbiye-i sdyasiyyeye: Devletler­
den birisi bir büyük hezimete uğradı ki, neti­
ce hanedanının inkırazını mucib oldu. O es­
nada ben, kendi gözümle gördüm ki galib o-
lan devletin askeri şeklinde bir kocaman as­
ker yapmışlar, mağlûb olan devletin askeri o-
nun bacakları arasından geçib o devlet-i gali,
benin payitahtına kadar gidecekleri davasında
bulunuyorlar. Böyle şeyler, terbiye-i siyasiy-
yeyi bozar. Geçenlerde bir gazete kanadlı bir
merkeb yazıb uçurmuştu. Öyle kanadlı ve u.
çar gibi görünen resimlere herkes başka ma­
na verir. Bazı dinler de sahib-i ecniha mahlû-
kat anlar.
Haşan Fehmi Efendi (İstanbul) — Verilen
şu izahattan mes’elenin asıl muhtaç olduğu
nokta anlaşıldı, dyemem. Bazı fena resimler o.
labilir. Lâkin zat-i mes’ele, böyle bir mizah ga.
zetesi neşrinde ne mazarrat olduğunu bilmek­
tir. Terbiye bahsine gelince: Bir gazete, resim­
lerinden ve mündericatmdan mes’ul olacak.
Hukuk-ı hükümete, hürriyete dokunur ise
mes’ül olacak, cezasını görecek, kanun, gaze­
telere bu terbiyeyi vermek için yapıldı. V e illâ
kanunun zevki kalmazdı. Şimdiye kadar neş­
rolunan mizah gazetelerini nazar-i tedkike a-
lahm: Bunlardan ne mazarrat hasıl oldu ? Am ­
ma birisi bir kaç defa yolsuz bir madde yaz­
mış, o da cezasını çekmiştir.
insan bir tüfek atarsa birisini öldürebi­
lir, amma böyle bir mahzuru olduğu için tüfe-
 25 26 nisan 1293/8 mayıs 1877
ğin vücudünü kaldıramayız. Pek çok zevat var.
dır ki, ciddî gazete okumaz da mizah gazetesi
okur. Eğer mizah gazeteleri başka memalikte
bulunmasalar bile bunları biz kendimiz yapma­
lıyız. Bunların çocuklar için dahi faidesi var.
dır. Her vakit ciddiyat ile uğraşmaktan tabia­
ta yorğunluk gelir. Bunların tuhaf tuhaf fık.
raları çocuklara talim-i huruf için medar olur.
Hasılı mizah gazetelerinin neşrinde bir gûna
mazarrat olub olmadığı anlaşılamadı. Bazıları­
nın yolsuzluğuna bakıb da cümlesini fena gör­
mek lâzımgelmez. Bunlar devletçe, milletçe
muzır mi, değil mı, bunu anlamalı. Bana ka.
lırsa mazarratları olamaz. Matlûb olan şey te­
rakki olub bunların kasrı ve mahvı değildir.
Terakkı-i maarif mültezem mi, değil mi? Her
halde kanun dairesinde hareket şartiyle matbu­
at tevsi olunursa, maarif dahi o derece tevessü
eder. Maarif tevessü ettikçe servet-i sairece
dahi terakki hasıl olur. Matbuat ne kadar ser­
best olursa o kadar faide hasıl edeceğine hiç
şüphe etmemelidir. Yirmi sene evvelki halimiz
ile şimdiki halimiz kıyas edilirse, şimdiki hali­
miz pek âlî görülür. Vakıa elyevm Avrupaya
nisbetle gerideyiz. Lâkin eski halimize nisbet-
le pek çok terakki ettik. Bu da matbuat saye,
sindedir; binaenaleyh, ben mizah gazeteleıin-
de bir gûnâ mazarrat göremem.
Yenişehirli zade Ahmed Efendi (İzmir) —
Bir ufak söz söyliyeyim: Şûra-yi Devlet bu
gazeteler hakkında envadan bahsetmiş. Haşan
Efendi (İstanbul) ise efraddan bahsediyor.
Haşan Fehmi Efendi (İstanbul) — Burada
mevzuubahs olan şey mizah gazeteleridir, re­
sim değildir. Mizahda zaıar var mı, yok mu?
Onu düşünmeli.
Nafi Efendi (Haleb) — Fikrimi beyan için
• evvel emirde §ûra.yi Devlet merhurlarmdan is­
tizah eylemiştim. Aldığım cevabda gördüğüm
mahzurlar, evvelce hükmettiğim muhassenat-
tan daha büyük çıktı. Bendeniz buralı değilim;
binaenaleyh İstanbulca bu gazetelerin mucib
olduğu muhassenatı anlayıncaya kadar re’-
yimde bitaraf kalırım.
Solidi Efendi (İstanbul) — Macid bey
(Matbuat müdürü) in bu cevabı Gizo hakkında
rivayet edilen bir fıkraya müşabihtir. Gizo rei.
s-i vükelâ iken gazeteciler gidib kendisine bir
şey arzetmişler. Gizo buna bir suretle cevab
214
C: 1
vermiş ki, o cevab kendisinden memul ve mun-
tazar değil imiş. “Sizden bu cevâbı beklemez,
dik!” denildikde Gizo dahi “bu cevabı size Gi­
zo vermiyor, bir reis-i vükelâ veriyor.”^ diye
mukabele eylemiş, işte, Macid bey gibi bir zat-i
âILkadr dahi bugün kendi cevabını vermiyor,
bir matbuat müdürü cevab veriyor.
Reis — isim lâzım değildi.
Solidi Efendi (İstanbul) — Mizah gazete­
lerinin lüzumu malûmdur, müsellemdir. Ciddî
gazeteler icad olunmaksızın mizah gazeteleri i-
cad olunmuştur. Dünyadan komedya ile mizah
kalkarsa, fenalığı tepelemek için elimizde bir
silâh kalmaz. (Bunlara lüzum yoktur) diyenle­
re taaccüb olunur. Ciddî gazetelerin yapama­
dıkları şeyi mizah gazeteleri yapar. Meselâ ha­
sislik üzerine bir kaç bend yazar ise maraz-ı
hissete düçar olan adamları bu bendler ıslâh e.
der. Şahsiyata dair olur ise, nizam vardır. Yo,
lunda ve nizamında gitmek şartiyle hizmeti bü­
yüktür.
Mustafa Efendi (Kozan) — Bizim şeriati-
mizde bunlara dair bahis vardır. Bunlar şer’an
memnudur; amma denilecek ki bu memnuiyet
hocaca memnudur; fakal işte Macid beyin de­
diğine bakılırsa, bunların memnuiyeti lüzumü-
nu ukalâ dahi isbat ediyor. Bir takımları bu­
nun menafiinden bahsediyorlarsa da ben şer’an
değil aklen diyorum k i, bunların lüzumu
yoktur.
Sebuh Efendi (İstanbul) — Mizah gazete­
lerinin lüzumsuzluğundan bahsoluyor; halbuki -1
XII
bunların mazarratı yoktur. Edebiyata ve poli­ i
tikaya dair sair kitablar derecesine varamaz­ i
I
larsa da bunlardan istifade edenler dahi bulu­
nur. Zaten buraca biz men’edecek olsak yine
Avrupadan gelir. Şu hale göre men’i caiz de­
ğildir. Bunlar kaldırılacak ise tiyatro gibi, ka-
zino gibi eğlence mahallerinin cümlesini kaldır­
malı, böyle şeylerin hey’et.i meb’usân tarafın­
dan men’i hiç caiz değildir.
Manok Efendi (Haleb) — Gerek sıbyan ve 1
gerek büyük adamlar için meşguliyetler lâzım­
dır. Fakat, daima ciddiyat ile meşgul olanlar
yorulurlar. Eğlenceye lüzum görürler. Çocuklar
ise on iki yaşını geçmeyince ciddiyat ile meşgul
olamazlar; binaenaleyh, çocukları eğlendirerek
terbiye etmek lâzımdır.
Vasilâki Bey (İstanbul) — Macid beyfendi-
 26 26 nisan 1293/8 mayıö 1877
ye pek uzun cevab vermiyeceğim. Buyurdular
ki, her hukukun muhafazası için bir kanun var­
dır. Öyle ise hiç bir gazeteye lüzum kalmaz.
Bana bir devlet göstersinler ki, o devlette te­
rakki olduğu halde mizah, gazeteleri muzır gö­
rülmüştür. Mizah gazeteleri yalnız Rusyada
memnudur. Ondan maada her yerde çıkar, biz
de Rusya gibi mi hareket edeceğiz ?
Nakkaş Efendi (Suriye) — Müzakerenin
suret.i cereyanında görülüyor ki, bu gazetelerin
muhassenatı da vardır, vehameti de. Bu halde
yalnız muhassenatından istifadeye çalışmalı,
vehametini dahi muamelât-i şedide ile men’et-
meli. Bu gazeteleri tiyatroya, komedyaya pek
yakın görüyorum. Tiyatroların, komedyaların
muhassenatını inkâr edemeyiz. İnsanları hem
eğlendirirler, hem de ibret alınacak şeyler gös­
terirler. Vakıa bazı komedyalar edebe mugayir
olur ise de, biz iyisini ihtiyar edelim.
Hamazasb Efendi (Erzurum ) — Gazetele­
rin mensub oldukları milletlere efkârca hizmet­
leri vardır. Mizah gazeteleri o yoldadır. Şimdiye
kadar tecrübe ettiğimize göre, gazetelerden
mazarrat hasıl olmamıştır. Mizah gazeteleri fe­
sada dair bir şey yazdı mı, ceza edilsin.
Rupen Efendi (Edirne) — Bizim mizah ga­
zetelerini yasak ettiğimiz halde, Avrupadan ge.
lenleri de yasak edecek miyiz? Mademki men’-
edemiyeceğife, sonra bizde müstamel olan li­
sanlar üzerine mizah gazeteleri basıb gönderir­
ler. O halde AvrupalIlara vereceğimiz paraları,
bari kendi ahalimize verelim.
Riza Efendi (Bosna) — Muvafık-i edeb o-
lursa bir beis yoktur.
Bir meb’us — Gazetelerden maksad ebna-i
vatan için cidden istifadedir. Mizah ise böyle
değildir. Rusyamn her icraati fena ise, şu mi­
zah gazetelerini mennedişi iyidir. Bendin ibka-
sı lâzımgelir,
Hudaverdi Efendi (İstanbul) — îki bin se-
nedenberi şiir ve inşada ileri giden milletler,
hep komedya ile ileri gitmişlerdir. Mizah dahi
bir nevi komedya demektir.
Reis— Evvelce dahi söyledik; amma dinle­
miyorlar ki. Bendi tashih edelim mi, yoksa ibka
edib geçelim mi?
Kırk yedi re’y tashihi cihetinde bulunmak­
la ekseriyet hasıl oldu.
— 215
C: i
Reis — Sizce başka bir izah var mı?
Macid Beyfendi (Matbuat müdiri) — Var,
amma tashih için ekseriyet hasıl olduktan son­
ra arzedilebihr mi?
Reis — Olur. Buyrunuz, izahatınızı veriniz.
Macid Beyfendi (Matbuat müdiri) — Ga­
zetecilik ciddî bir şeydir; nevammâ halk iem
hocalık ve nevammâ avukatlık demektir. Kim­
se bir soytarı hoca istemez. Kimse bir soytarı
avukata davasını emniyet edemez. Ciddîliği se­
ven bunları kabul etmez, insan daima ciddî
şeylerle meşgul olamaz, dediler. Pek doğrudur;
ancak yalnız bizde değil, umum milel-i müte-
meddinede, mizah gazetecileri vak’-u haysiyyet-
lerini muhafaza edememişlerdir. Yalnız para
kazanmağa bakmışlardır. Meselâ, bir encüme.
n-i daniş olur, erbab-i maarifden adamlar bulu­
nur, birisi neş’eli olurda hoş lâkırdılar söyler;
amma vak’-u namusu ile söyler, âdaba muhalif
söylemez. Böyle şeyler inbisatı mücib olmakla
pek muvafıktırlar. Lâkin mizahçılar buna dik­
kat etmemişlerdir, insanda hezle, terbiyesizliğe
bir temayliLi cibllî vardır, böyle olmasa, terbi­
ye için mektebler yapılmazdı, insan muhtaç-i
terbiyedir. Gazeteciler, halkı malâya’nî ile iş­
gal ederler ise terbiyeye hizmet etmemiş olur­
lar. Çocukların istifadesmden bahsedildi. Eğer
hükümet re.smin aleyhinde bulunsa idi bu mü-
talea beca olurdu; halbuki hükümet resimli
gazeteler aleyhinde değildir. Olbabda teşvikat
bile icra etmiştir. Hattâ resmin tesir-i ruhanî­
sinden dahi bahsettim. Bir misal daha zikre­
deyim :
Dün ehibbamdan birisinin elinde fransız.
ca bir resimli gazete gördüm. Haya ederim, am­
ma isbat-i müddea için yine söylemeliyim: Bir
çocuk eline bir tenkıye marpuçu almış, valdesi-
nin süâline cevaben :—ımuzika çalıyorum, diyor.
Bu resim bî-edebanedir. Bir sözüm daha var:
Bazı şeyler vardır ki, doğrudan doğruya söy­
lenemez. Bu şeyler vakt-i istibdadın ahvalidir.
Vaktiyle bir takım mecnunlar varmış ki, cinnet
nikabı altında hakikatler beyan eder­
lermiş. Böyle şeyler vakt-i istibdadda muvafık
olabilir. Hamdolsun, şimdi adalet.i padişahî
var, kanun var, hürriyet var. Öyle veşait-i habi.
şeye hacet yoktur.
Reis — Başka bir mütalea var mı ?
 I: 26 26 nisan 1293/8 mayıs 1 ^ 7
Kostaki Paşa(^)(dahiliye müsteşarı)— Mi.
zahın faidesi yoktur, denilemez. Bu yolda olur
ise faidesi münker değildir. Tesislerinden mak.
sad, mücerred memlekete muzır ve âdaba mü-
nafî olan kubhıyyati rümuz ile ihtar ve izale
etmektir. Pakat bizde buna muktedir adamlar
olmadığından aksi hasıl olur. Faideyi celb ve
mazarratı defnedecek yerde, yalnız mazarrat ha.
sil eder. Halkın, familyası ahvaline kadar yürür­
ler. Rümuz ile gûnâgûn tecavüzlerde bulunur­
lar. Her gün şikâyetler edilir. Evliyay-i ümûr
yalnız bunlarla meşgul olur, dava ediniz, deni­
lir ise işimizi gücümüzü bırakalım mı? İşte,
devlet şu esbaba mebni bunların feshini vacib
görüyor.
Manok Efendi (Haieb) — Bilmiş olacaksı­
nız ki bu işin karan verildi, bitti.
Sebuh Efendi (Haleb) — So5darıhk diyor.
1ar. Mizah soytarılık değÜdir. Bu matbuat kanu­
nu gelelidenberi acaib acaib şeyler işitiyoruz:
Matbuat barut imiş, yok mizah soytarılık imiş!
Bu fıkra tamamiyle kalkmalı...
Manok Efendi (H alsb) — Eğer mizah soy-
tarıhk ise, karagözcüleri dahi kaldırmah. Mizah
gazetecileri bu san’at.i gayr-i lâyika ile para
kazanmaya bakıyorlar, deniliyor. Eğer bundan
dolayı bu san’atı mennetmek lâzımgelirse,
bundan daha dûn ve eşna’ san’atlar da vardır.
Resimlerin mazarratından bahsolunuyor.
Mizah gazetelerini kaparsak, ressamların elini
tutabileeeğmiyiz? Edebsiz terbiye edilsin; lâkin
mizahın men’î muvafık olur itikadında değüim.
Hudaverdi Efendi (İsta n b u l)— Mizah ga.
zetelerinin faideden hali olmadığını itiraf bu­
yurdular. Bazı gazetecilerde görüldüğü veçhile,
halkın ef’al-i mahsusasına aid tecavüzatı men-
netmeli; fakat sair cihetlerde serbest yaza­
bilmeli.
Vasilâki bey (İstanbul) — Dün de müza-
kere-i mahsusamızda beyan ettim ki, bu lâyiha
geldiği zeman herkes buna ceza kanunnamesi
nazariyle baktılar. Birinci bendden sonuna ka­
dar hapis ile ceza-i nakdîden başka bir şey yok.
Gazeteler ne kadar çok olursa o kadar faide
verir.
Seyyid Ahmed Efendi (Hicaz) Mademki()*
(* ) O tarihdeki başka neşriyatta (bey) olarak
yazıldığı da görüldü. h. t. us
216- -
©; 1
bunlar edebsizlik ediyor, men’etmelidir.
Nakkaş Efendi (Suriye) — Menini, adem-i
men’ini müzakereye hacet kalmadı. Devamları i.
çin kırk yedi re’y bulundu.
Reis — Maeid beyden işittik ki, firengis-
tanda çıkan mizah gazetelerinden memalik.i
mezkûre ukalâsı memnun değildirler. Öyle ise,
acaba devletler niçin men’etmiyorlar, ?
Nufel Efendi (Suriye) .— Mülâhazam şu­
dur ki, haddi tecavüz ederlerse muhakeme var,
amma bir şarivarı gazetesi ile muhakemeye
çıkışmak insanın .şanına dokunur. Şanına do-
kunmiyacak olsa isbat-i müddeâ mümkün ola­
maz. Rümuz ile dokundurur. Meselâ; “leyte
ayneyhî siva” demiş. İki gözü de iyi mi olsun,
yoksa kör mü olsun, anlaşılmaz. Avrupayı bir
dereceye kadar taklid lâzımdır; amma her hal­
de terbiyemize muvafık gelmez. Yalnız mem-
duhu taklid etmeliyiz. Amma Avrupadan bura­
--'iî
ya gelecek olan gazeteleri men’edemiyeceği-
miz dermiyan olundu. Eğer o gazetelerde ırza,
şerefe dokunur bir şey varsa?.. Onlar bize aid
■i
j
olamaz. Bizi tanımazlar büe.
Yusuf Ziya Efendi (Kudüs) — Bu efkâr
doğru değUdir.
Haşan Fehmi Efendi (İstanbul) ^ Rümuz
ile söyleyib namusa dokunur, diyorlar. Rümuz ■I
ile söylenen söz üzerine muhakemeye girişlise
isbat.i müddeâ edilemez, dediler. Bunda bir kai­
de vardır: Bir menfaat, ekseriyet üzere menfaat
ise onun içinde, üç beş kişi kendisine muzır ad-
detse bile yine menfaat tercih olunur. Bir ga­
zete bin nüsha satılır. İhtimalki yalnız iki kişi
bunu kendisine muzır addeder. İnsaf mıdır ki,
bir iki kişi için dokuz yüz doksan dokuz kişi
kendi hissiyatını men’etsin. Ahlâkı bozar di­
yorlar. Karagöz var, komedyalar var, gazino.
1ar var, sair enva’-i lû’biyyat var ki hakikaten
ahlâkı bozarlar. Onları da def etmeli. Halbuki
bunların hepsinde bir menfaat görülüb ibka e-
diliyor. Mizah gazetelerinde hiç olmazsa elif be
öğreniliyor ki, bu da faidelidir. Karagözde ne
öğreniliyor? Kanun denilen şey herkesin itaa­
te mecbur olduğu bir şeydir. Bunlar namusa
halel getirecek olurlarsa tedib ediliyorlar.
Hey’et — Geçelim, geçelim, bunun kararı
verildi.
Bu vadide bir kaç söz daha teati eMldise
de, mizah gazetelerinin ibhast için verilen e v
 1:25 26 nisan 1293/8 mayıs 1877
velki karar bozulmadı. Ve dokuzuncu madde
kıraet olundu ki, hülâsed hükmü (istida tak­
dimiyle ruhsat istida olunmadıkça gazete ih.
das olunmiyacağı)rKZaft ibaret olub istidanın
suret-i takdimi izah edihni§tir,
Rasim Bey (Edirne) — Bu ruhsat matbaa
kügadı hakkmda olan ruhsat gibidir. Hükümet
ruhsatı ne surette verecek ve ne gibi ahvalde
vermiyeeek, buraları izah edilmemiş.
Nafi Efendi (Haleb) — Bu evsaf sekizinci
maddede mezkûr idi.
Manok Efendi (Haleb) — Ruhsat itası i­
İkinci Celse
Bugün saat sekizde hey et bir daha içtima
eyledi.
Dokuzuncu madde bir daha okunur.
Reis —- Encümenin bir müzakeresi oldu
mu ?
Rasim Bey (Edirne) — Encümen bu bendi
tamamiyle kabul etti, efendim.
Reis — He’yetin bir mülâhazası var mı ?
Ayniyle kabul olundu mu?
Hey’et — Kabul olundu.
Onuncu madde kıraet edildi ki, hülâsan
meali (ecnebilere badema gazete ruhsati veril-
miyeeeği ve elde ruhsati bulunan ecnebilerin
dahî kanun ahkâmma riayet edeceklerine dair
sened verecekleri) hususlarından ibarettir.
Reis — Buna bir mütalea var mı?
Rasim bey (Edirne) — Şimdi mevcud olan
ecnebi gazetecilerine ruhsat verildiği halde bun­
dan sonra ruhsat verilmemek münasib değildir,
diy emüzakere olundu. Mademki Devlet.i âliy-
ye tebeası gibi gazete neşredecekler, sened ve­
recekler ve kendi siefaretleri dahi tasdik edecek­
ler; o halde cümlesine bir siyak üzere ruhsat ve­
rilmesi münasib görülmüştür.
Nafi Efendi (Haleb) — Bendenizce, encü­
menin kararı pek münasibdir. Fakat bir kat da-
ha kuvvetlendirmek üzere (vezaif ve teklifat
ve mücazata, velhasıl gazeteye müteallik her
türlü muameleye lüzum görüldüğü takdirde!
diye bir şey ilâve edelim.
Haşan Fehmi Efendi (İstanbul) — Eden­
dim, gazetenin ecnebî marifetiyle basılmasında
bîr inazarrat çıkmaz, yani tebeaâ devleW âliy_
217
5; 1
çin bir vakit tayin olunsa, münasib olur.
Reis — Bu bendi ibka edelim mi, yoksa
tayin-i vakta lüzum var mı?
Hey’et — Vakit tayin olunmalı.
Reis — Bu babda bir izah, bir mütalea var
mı? Meselâ on beş gün desek yahud otuz bir
gün diye müddet tahdid eylesek...
Bunun üzarine re’ye müracaat edildikde
otuz gün için ekseriyet hasıl olmayib, on be§
gün için ekseriyet hasıl oldu. Ve bu dokuzun­
cu maddede meclise hitam verildi.
ye hakkmdaki şeraiti kabul edib de sefaret ta­
rafından dahi tasdik olunduğu halde bir mah­
zur kalmaz gibi görünüyor; lâkin iyice düşünü­
lecek olur ise yine mahzurdan salim değildir.
Çünkü bu gazeteci, gazetesine müteallik her
bir hususatta tebea-i Osmaniyye gibi muhake­
me olunacak ise, şahıs daima ecnebî olduğun,
dan, kendisine şahsiyetçe bir muamele olun­
mak lâzımgelirse imtiyazat.ü hukuk-ı malûme
ahkâmmca sefaretten müdahale olunur. Ma­
demki kendi imtiyazları ile kendi şahıslarını
muhafaza ediyorlar, şahıslan tebea-i devlet-i
âliyye gibi muameleye düçar olmaktan daima
beridir. Bir ecnebinin gazete çıkarmaktan ise
çıkarmaması daha hayırlıdır. Avrupaya giden­
ler daha iyi bilirler ki, orada bir ecnebî aslâ ga­
zete çıkaramaz. Bunu iyi biliyorum. Çıkarsa bi­
le, o adamın şahsı da, hukuku da kanun.i mem­
lekete tabidir, ondan ayrılmaz. Eğer bizde
(kapitülasyon) belâsı olmasaydı, her kim olur­
sa olsun kavanin-i memlekete tabi olurdu. Biz
de her şeyi yapmış olurduk; fakat ne çare ki bu
belâ başımızda oldukça, Allah deffetsin, her
vakit ecnebî, imtiyazdan müstefid olacağı için
mahzurdan salim olamaz.
Rasim Bey (Edirne) — Emlâk ve arazi al­
mak için ecnebilere verdiğimiz müsaade, ayni
tebea-i devlet-i âli5?ye misilli muhakemesi ce­
reyan etmek üzere karar verildi. Ve herkes de
kabul etti. Şimdi görüyoruz ki, başka yolda
müdahale ediyorlar. Ayni tebea-i devlet-i âliyye
gibi muhakemesini kendim istida edyor. Arazi
ve emlâke müteallik davada konsoloshaneler,
sefarethaneler o zatı ayni tebea--i devlet-i âliy-
 I; 25 26 nisan 1293/8 mayıs 1877
ye gibi tanımak üzere tasdik ediyor. Encümen­
de böyle mütalea olundu.
Reis — Zanmm, mes’eleyi yanlış anladık.
Ruznamenin sahib-i imtiyazı ecnebi olsun, te-
beadan olsun, müdir.i mes’ul diye imza koyan
adamın bir şeyden haberi yoktur. Amma ecne­
bi, ayniyle Osmanlı tebeası gibi, muhakemeye
razi olduğuna dair sened dahi verse, yine ola­
maz. Mesmu değildir. Tecrübeye hacet yok.
Bunu kanun bilir, nafile uzatmiyahm.
Hey’et — Uzatmiyahm.
Nefi Efendi (Haleb) — Memalik-i şahane­
de arazi ve emlâk temellük edecek olanların da­
hi tebea-i Osmaniyye gibi muamelesi görülecek
idi. Halbuki yine sû-i istimalâttan hali olmuyor.
Reis — Onun için, söyledik ya, işte bu yan­
lıştır. Bu gazete maddesidir. Biliyorsunuz ki
neticeye kadar ben bahse karışmadım. Şimdi ise
verdiğiniz re’y bitti. Biz kanunu tehzib-i ahlâk
için düşünüyoruz, başkası ne vazifemizdir?
Manok Efendi (Haleb) — Binlerce tecrü­
beler vuku bulmuştur ki, haklarında Osmanlı te-
beası gibi muaıhele edilecek olan binlerce dava­
larda ecnebilerin bir çok zararları meydana çı­
kar. Kavanine söz ile tebaiyyet ederler amma,
fi’len etmezler.
Reis — Bana şunu beyan ediniz ki ecnebi­
leri niçin mahrum edelim? İki yüz elli kuruş
maaşla bir sandıkkâr alır, onun namına imtiyaz
çıkarır; fakat hükümet dahi daima kanunu icra
eder, bir fenalığını görürse hemen gazeteyi ta­
til eyler.
Manok Efendi (Haleb) — imtiyaz sahibi
Osmanlı olmalıdır. Esas budur.
Rasim Bey (E d ir n e )— Onuncu maddede
(ecnebilerden bir kimse gazete ihraç etmiye-
cek) diyor, pek güzel, bunu tasdik edelim; fa ­
kat (gazete çıkaracak olan ecnebiler, tebea-i
devlet-i âliyye gibi tanıhb çıkaracaklar) diyor.
Şimdi onlara dahi ruhsat vermiyelim mi ?
Reis — Vermeliyiz. Şu şartla ki, hin-i
muhakemede cezayi kabul etmem, dinlemem,
der ise o vakit devletin dahi o adamdan imti­
yazı ref’etmeye hakkı olur, kurtuluruz. Şimdi,
efendim, daha söz var mı? Geçelim mi? bu
bendi temamen kabul edecek miyiz?
Hey’et — Kabul edeceğiz. Makbul. Ibka.
Nakkaş Efendi (Suriye) — Ecnebiler yed
lerinde bulunan imtiyazları satabilecek midir?
- 218
C: 1
Vefat vukuunda vereseye intikal edecek naidir?
Bir kere tezekkür olunsa da bu da tashih edilse.
Rasim Bey (Edirne) — İmtiyazın böyle ir­
sen intikal etmiyeceği malûm bir şeydir. Bir a-
dam gazete çıkarmak için hükümeti temin et-
tikden sonra imtiyaz alabilecek, bunun için sa­
rahat var.
Bir meb'us — Nizamdan anlaşıldığına göre
intikal maddesi tebea-i devlet-i âliyyeden o-
lanlar hakkındadır.
Reis Paşa — Buna dair izahat soralım mı ?
Bir meb’us — Bir mani yoksa, soralım.
Reis — Malûmat var mıdır ?
Bedros Efendi (Şûra-yi Devlet âzası) —
Şimdi bu yeni nizam tahtında olursa, buyurduk­
ları gibidir; fakat izahat yoktur. Nakkaş Efen­
dinin buyurdukları gibi o madde izah olunursa
fena olmaz; fakat bu babda talimatım yoktur.
Reis — Demek oluyor ki, bunun müzakeresi
bitmiştir. Bu bend kabul olundu. Fakat bu
mes’ele üzerine verilecek kararın sözü bitsin
de ona da bakarız; çünkü, benim büdiğime gö­
re, türkçe gazetelerden birisi iki vereseye kal­
dı. el’ân veresenin yedindedir. O da “Ceride-i
Havadis” dir. Her halde yanlış etmiyelim, bu
bend kabul olundu mu?
Heyet — Olundu.
On birinci madde okundu ki, hülâsa-i
hükmü (vefat veyahud ahar bir suretle bir ga­
zetenin sahibi tebeddül edecek olur ise yeni sa­
hih otuz güne kadar şerait-i kanuniyyeyi icra
edeceği) nden ibarettir.
Reis — Buna bir mülâhaza var mı?
Rasim Bey (Edirne) — Bu madde ayniyle
müzakere olunacak. Tebea-i ecnebîyyeye dair
olan cihet dahi buradadır. Bunu müzakereye
havale edelim de...
Reis — Bunun o bende hiç dokunduğu
yoktur. Öbür bendi ayniyle kabul ettik. Bu
bendi müzakerede tashih edebiliriz.
Nakkaş Efendi (Suriye) — Bu bendin as­
lına diyeceğimiz yoktur; fakat bu bend ecnebi­
lere şamil olacak mı? Orası tasrih edilmeli?
Haşan Fehmi Efendi (İstanbul) — Tasrih
etmek, gazetelerin vereseye veyahud saire in­
tikal edib edemiyeceği kaziyyesi olacak. Efen­
dim, devlet bir kanun koymuş ki o kanun hük­
münce müddet-i imtiyazı gerek irsen ve gerek
ahar suretle sairlerine intikal edebilir. Bu ka­
 i: 25 26 nisan 1293/8 mayıs 1877
nun, gazetelerin dahi ke3^iyet.i intikalini bir
dereceye kadar açıyor. Gazeteler dahi inti­
kal edebilir; zira diyor ki; (İntikal lâzımgelirse
sahib-i cedid şerait-i kanuniyyeyi yerine geti­
recek.) Bundan anlaşılıyor ki, intikal edebile­
cektir.
Reis — Evet, intikal edeceği hükm-i ka­
nundan anlaşılıyor.
Sadi Efendi (Haleb) — Bu nasıl intikal e-
decek ? Acaba bu imtiyaz musaddak mı dene­
cek veyahud musaddak olmasa bile bilfi’l gaze­
teci mi tanılacak ?
Reis — Otuz gün zarfında beyan edecek,
deniyor. Bunu anliyamadım. Yahud soralım, o-
tuz gün zarfında gazete çıkacak mı ? A lt yanın­
da ruhsatsız olduğu halde gazete kapanacaktır,
diyor, amma bu ibareyi anliyamadım. O halde
bir kabahat etmeden gazetesi kapanacak mı?
Meram 'nedir, onu izah lâzımdır. Eğer meram,
ruhsat almadıkça çıkmasın demek ise bildirme­
li. Yoksa çıkadursun da kabahati olursa kapan­
sın* demek m i. olacaktır ?
Bedros Efendi (Şûra-yi Devlet âzası) —
Vefat yahud intikal vuku bulursa tayin olunan
otuz günde gazete çıkarmiyacak. O müddet zar­
fında istihsal-i ruhsat edib de gazetesini çıkar­
maya mezundur.
Reis Paşa — Anlaşıldı mi, efendim? İşte,
bunu bilmeli de ona göre müzakere etmeli.
Haşan Fehmi Efendi (İs ta n b u l) — Zanne­
derim ki otuz gün çoktur. Bir gazete filhakika,
sahib-i imtiyaz vefat eder de, otuz bu kadar
gün kapalı kalırsa müşterisi kalmaz. Ve o mat­
baa zaten iradiyle idare olunduğundan intikal
edecek yalnız hakk-i neşirdir. Bunun için bu ka­
dar zeman çoktur. Üç gün mü olur, her ne o-
lursa bir müddet-i kalile zarfında arzuhalini
vermeli, ruhsat alıb işe başlamalı.
Nafi Efendi (Haleb) — Eğer şeraiti ifa et­
meden çıkarsa, on lira ceza-i nakdî alınacak.
Bu on lira ceza-i nakdî mücazat olmuş olur; bi­
naenaleyh ondan sonra gazeteye müddet tayini
lâzım değildir.
Nufel Bey (Suriye) — Şimdi ecnebî hakkın,
da bir türlü, tebea hakkında bir türlü muamele
ediyoruz da külfetlere düşüyoruz. İhtida şu ga-
zateci imtiyazını almak bir takım şeraita müte­
vakkıftır. O şeraita razi olacağına dair o adam
da sened verecek, vefatı vukuunda dahi tekrar
219
C: 1
ruhsat-i resmiyye alınacaktır. Zaten gazeteci­
lik bir ruhsata menut idi.
Meb’us — Yine o ruhsati tekrar tecdid e-
decek, demek oluyor. Ev^'^elki vefat eden ada­
mın ruhsatından bir faide kalmiyacak, hakk-i
intikal vefat vukuu ile bitecektir.
Reis — Bu sair mal’a benzemez; elbette in­
tikal edecektir. İntikal edeceğini bilmek için
kanun yapıyoruz. Hakkı olduğuna hiç şüphe
yoktur.
Biz, onu bir parça kaide altına almak için
kime intikal edecek ise onun nasıl adam oldu­
ğunu hükümete tanıtacağız. ,
Sebuh Efendi (İstanbul) — Müşkilât ruh­
sattan neş’et ediyor. Bu cihetle hiç olmazsa bu
babda ruhsat resmini kaldırmalı. Mademki ruh­
sat verildikden sonra intikal edecektir, yalnız
haber vermek kifayet eder.
Reis —• Başka söz var mı ? Şimdiki müza-
kereden şu hasıl oldu ki basmahane ve basma-
hanecilerin imtiyazı varisine intikal eder. Öyle
olunca o adam şerait-ı lâzimeyi haiz midir, de­
ğil midir? Bunu veresesi hükümete haber ver­
meli, hükümet de onları aramalı. Bu malûm ol­
du. Sonra denildi ki, sahib-i cedid için otuz gün
müddet çoktur. Bunu taklil etmek için dahi i-
zahat soralım. Başka bir şey kaldı mı ?
Rupen Efendi (Edirne) — Mücedded gaze­
te ihdas etmek için sabahki içtimaimızda on beş
güne karar verdik; şimdi intikal maddesi için
otuz gün müddet çok değil mi?
Reis .— Ne diyelim?
Rupen Efendi (Edirne) — On gün diyelim.
Dokuzuncu. maddede musarrah olan şeraiti o-
tuz gün zarfında icra edeceğine beş gün zarfın­
da icra ederse bir şey yok mu ? Otuz iki gün zar­
fında icra ederse yine men’edecekler mi?
Reis — . Bu suret sahib-i imtiyaz hakkında
bir mecburiyet değil, bir müsaadedir. Başka bir
mülâhaza var mı? Tekrar okunsun da dinli-
yelim.
On birinci madde okundu.
Reis — Bunu ayniyle kabul edelim mi?
Re’y tamam oldu mu?
Hey’et — Kabul edelim.
On üçüncü madde okunur ki, hülâsan me~
ali (gazetelerin kefalet akçası verecekleri) jıc/tin.
ibarettir.
 I: 25 26 nisan i m / 8 mayıs 1 ^ 7
Reis — Encümenin buna dair bir sözü var
m ı;
Rasim Bey (Edirne) — Para depozito et­
meye muktedir adam az bulunacağı gibi para-
nm mevkuf kalması da caiz değildir. Para alın­
mamak üzere kefalet-i kavijryeye rabtı lâzım,
dır. Gazetelerden para alınacak olursa, diğer
yolda gitmeye bakar. Bunlara ne kadar serbesti
verilirse faidesi hasıl olur.
Hudaverdi Efendi (İstanbul) — Avrupada
kefalet akçası alındığı gibi burada dahi almırsa
sonra gazeteleri birer birer kaparız. Halbuki,
biz, gazeteleri çoğaltmahyız ki, onlar da me­
murinin sû-i hareketini ve ahalinin ihtiyacatım
hükümete haber versinler.
Solidi Efendi (İstanbul) — Evvel, Pransa-
da kefalet akçası vardı; amma şimdi lağvolun­
du. Bizde gazeteler kendilerine lâzım olan hu-
rûf tedarikinden bile âçizdirler. Şimdiye kadar
pek çok gazeteci meydana çıktı; bir hafta sonra
tatil etmeye mecbur oldu.
Hacı Hüseyin Efendi (Suriye) — Bu de­
pozito bir nev’i temin içindir. Ecnebilerden de
almmah; zira kuş vuracağım diye attığı tüfek­
le belki bir adam ö ld ü r ü r (* ); fakat bu depozito
zenginlerden ahnmah. Bir kaç aceze toplanıb
bir matbaa açacak olurlarsa onlardan almmaya
kalkışıldığı halde tazyik etmek olur.
Nafi Efendi (Haleb) — Bu depozito bizim
anladığımız gibi midir? Bir kere Şûra.yi Dev­
let memurlarından istizah etsek.^.
Reis Bunun üzerine mütalea her ne ise
dinliyelim,
Bedros Efendi (Şûra.yi Devlet âzası) —
Gazeteci olmak istiyenler şayed bir cinayet ve
kabahatleri vuku bulduğu takdirde ceza-i' nak­
dî vermeye müktedir adamlar olmalıdır.
Nafi Efendi (Haleb) — öyle ise, benim iti­
kadım yanlış imiş. Bedros Efendinin buyurduk­
larına nazaran bundan sarf-ı nazar edilmeli­
dir.
Hudaverdi Efendi (İstanbul) — îstanbul-
da yirmi, otuz senedenberi gazete basılmakta­
dır. Hükûmet-i istibdadijye zemanında bile
böyle bir kanün yoktu; şimdi ise saye-i şahane­
de hükümetimiz öyle değildir. Ahaliyi gazete o­
(* ) Ceride-i havadis sahibi Ingiliz Cörçile
telmih. 7ı. t. us
- m
€; 1
kumaktan men’etmek için öyle ağır ağır te­
kâlif vaz’ının büsbütün kalkmasını isterim.
Sebuh Efendi (İstanbul) — Bedros Efendi
gazetelerin eshab-i servet-ü yesardan bulu­
nanlara hasredilmesini beyan ediyor. Halbuki,
bu muzırdır. Malûmatlı adamlar olsun da ceza­
ya lâyik olursa, para vereceği yerde habsolun.
sun. Yalnız kefalet kâfidir. Encümenin bu bab-
daki karan pek doğrudur.
Solidi Efendi (İstanbul) — Gazete çıkara­
cak adamlar ceza-i nakdî vermeye muktedir o.
lamazsa o kefalet akçesinden ceza-i nakdî istih­
sal olunmak suretini söylüyorlar. Ceza-i nakdî
ihraç olunduğu gün, (depozito akçası nakıs
kalmış) denilmeye mecburiyet geleceğinden
mademki depozito akçasını ikmal etmeye icbar
edilecek, ceza-i nakdî vermeye icbar olunursa
daha iyi olur.
Reis •— Yine o demek. Ettiği habaset ha.
zineye yıkım olub da eğer kefü olacak olan
parayı ikmâl etmiyecek ise kefalet akçasından
alınacak demek. Biz oraya gitmiyelim. Bahis
bu değildir. Zengin adam züğürt adamla ortak
olur .Yüz bin kuruş para korlar; inadımıza bir
gazete yaparız, derler. Bu bizim sadedimizden
hariç. Biz diyeceğiz ki,mutlak yazan adam bir
şey koymaya mecbur olsun. Böyle olsun mu?
Hey’et — Olsun.
Reis —- Bu cihetle kefil almak lâzım değil
mi? Ne diyeceğiz, şimdi? izahatı dinledik. Me­
murun başka izahatı yok mu? Biz şimdi buna
karar verdik: Bir mikdar depozito tertibi elzem­
dir. Encümenin tertibi ne idi? Encümen ne
dedi?..
Rasim Bey (Edirne) — Kefalet-i kaviyye-
ye rabtı tezekkür olundu. Kefalet-i kaviyye İra.
esi hem kendisinin oldukça güzel adam bulun­
masına ve hem de, sonra, ceza-i nakdî verme­
mesine delâlet eder.
Danyal Efendi (Erzurum ) — Gazeteciüğe
ehliyeti sabit olacak, diye mütalea olundu. Sa-
hihan da öyledir. Kefalet denilirse, daha ziyade
ağırca olacak. Bir kimse birisinden yüz altın is­
tese belki itibar eder, verir. Ben gazeteci ola­
cağım, bana kefil ol, derlerse; nasıl kefalet ede­
bilir? Sonra cezası vardır. Hükümet o gazeteci,
nin cezasını vermeye muktedirdir. Onun için ne
kefalet ve ne de kefalet akçası olmamalıdır.
Hacı Hüseyin Efendi (Suriye) — Saye.i
 (: 26 nisan 12Ö3/8 mayıs 1877
galıanede kefalet eden bulunur ve kefil olacak
adam gâyet-i muhakemede elli altmış lira verir.
Bu adamın fena olduğu tebeyyün ederse gazete
lağvolunsun.
Hudaverdi Efendi (İstanbul) — Efendim,
şu zemanda kendini bilen adam için kefalet ak.
çası vermekten müşkil bir şey olamaz. Kefalet
için vereceğime sandığıma atar, saklarım, der.
Kefaletin büsbütün lağvolunmasını teklif ede­
rim.
Nufel Efendi (Suriye) —, Efkârımı arzet-
meye müsaade bu 3rurmanızı niyaz ederim. Bü.
tün bütün depozito, kefalet vermemek de ala­
maz. Depozito sair yerlerde vardır.
Reis — Depozitoya karar verirsek, kefil o-
lan adam o kadara kefü olur. Onu tekrar kefa­
lete rabt ile, şu kadar akçanın tediyesine kefil
oldu, demekte de mana yoktur. Müzakere bit­
ti ise bu bendin ayni ile kabul olunub olunmi-
yacağım soracağız. Tashih edüecek yer var mı ?
Bir kaç meb’us — Tebdil edelim.
Mustafa Efendi (Kozan) — ^ Gazeteler bir
nevi muhbirdir. Bunlar boş boşa söylemezler
ya, elbette bir malûmat üzerine söylerler. Bazı­
ları da yalan söylerler. Onları ileride başka bir
suretle men’etmeli. Gelelim bakîsine; Benim
dediğim gibi, şimdi iş buraya kahrsa bir takım
adamlar rast geldiğine yalan söyler. Bu cihetle
nefsine kefil verir ise bunun muhassenatı
vardır.
Reis Paşa — Efendim, depozito mes’elesi
bittikden sonra kefalet istiyecek miyiz?
Hey’et — Hayır.
Reis — Bu on üçüncü maddenin neresi
sağ kahyor? Demek ki on dördüncü madde, on
üçüncü oluyor.
Umum — Evet.
On dördüncü madde okunur ki, hülâsa-i
hükmü (gazetelerin her nüshasından mümza o..
larak ikişer tane hükümete takdim kılınacğı)
ndan ibaretti.
Reis Paşa — Buna bir şey var mı?
Rasim Bey (Edirne) — M ü dirj mes’ul ken­
di hatt-i destiyle iki nüsha gönderecek; falcat
bunun makbuzunu müş’ir bir de ümühaber
alsın.
Reis — Evet, mukaddema bendin birisi
m\
Ğ: İ
bu yolda tashih oolundu. Şimdi bunu ayniyle
geçelim mi ? û
Bir meb’us — Gazeti basan müdir-i mes’u.
1ün gaybubet etmesi ihtimali de vardır.
Reis — Değildir. Eğer hasta olursa yerine
birisini tevkil eder. Resmen o, sahib-i imtiyaz
demek olur. Velhasıl bu bendi böyle geçelim
mi?..
Hey’et — “İlmühaberi” ilâve ederek ge­
çelim.
Reis — İlâve ederiz.
On besinci madde okunur ki, hülâsari hük­
mü (matbu nüshalann her birinde müdir-i
mes’ulün imzası b u lu n a g ı)r e ^ ibaret olub bu
bend ayniyle kabul olunur. Badehu, on altın'
eı madde okunur ki, hülâsa~i hükmü (bir mu­
zır şe3Û, bir veya bir kaç kişi imzasiyle neşret­
miş ise onların dahi mücazata iştirakleri)
ibarettir.
Reis — Encümenin buna bir mülâhazası
yok mu ?..
Rasim Bey (Edirne) — Encümen, hem ga­
zeteci, hem imza sahihleri, birlikte mes’ul olma­
sınlar, diyor. Yalnız imza sahihleri mes’ul ol­
mak üzere tashihini münasib görüyor; fakat
burasının ilâvesi tezekkür olundu ki gazeteci,
imza sahibinin imzasını koymaya mecbur ol­
malıdır. Yalnız imzalı kâğıdı göstermekle olma­
sın. falân yerde, falân adamdır, diye tasrih et-,
sin.
Reis — Bunun kanun beyan etmiyor mu?
Rasim Bey (Edirne) — Kanun gazeteciyi
mes’ul tutuyor. M aruf imza ile olduğu halde
gazeteci mes’ul olması lâzım gelmez.
Haşan Fehmi Efendi (İstanbul) — Efen­
dim, bu bir esastır. Hiç bir vakit esastan ayrıl­
mak olmaz. Gazeteler vasita.i intişardır ki pek
çok kendini bilmez veya cüz’î bir şey için di­
ğerine ilişen bir kimse bile imzalar ile gazeteye
bend verir ve efkâr-i umumiyyeyi tahdişe bais
olacak bir çok şeylere cesaret eder. Vasita-i in.
tişar olan gazete mes’ul olmadıkça hiç bir vakit
önü alınmaz. Bunun için bendin haliyle ibkasını
münasib görürüm.
Manok Efendi (Haleb) — Encümende dahi
re’yimi beyan ettim. Eğer bu usûl böyle oolur-
sa, yani ahalinin yazdıkları şeylerden gazeteci-
 1:25 26 nisan 1293/8 mayıs 1877 C: 1

leri mes’ul tutarsak, olabilir ki, bir hamal bü­ Reis — Bu bendi geçelim mi?
yük bir adam aleyhinde kalkar, iftira eder. O Hey'et — Geçelim.
adam dava etmek üzere bir serrişte bulamadığı
On yedinci madde de okunur ki hülâsası,
halde nasıl dava edecek? Mademki ahalinin (Hey’et.i Meb’usân âzasından hiç birisi bir
namusunu vikaye etmek hükümetin vecibe-i gazete müdir.i mes’ulü olamiyacağı )n<üan iba­
zimmetidir, (sahib-i imtiyazı) kelimesini zikret,
rettir.
melidir. Sahib.i imtiyaz ehliyetli bir adam olub
Reis — Malûmdur ki, meb’uslar her türlü
da neşriyatı sahih olduğu takdirde hiç bir ma­
imtiyaza naildir. Ve gazetecilerin dahi kanuna
zarrat görülmez, ve şayed birine iftira edecek
her ân tâbi olması lâzımdır. O cihetle, bu ola­
olursa menfaatleri için eder. Bir kimsenin na­
maz.
musu için bir şey söyliyecek olursa o kimse
mahkemeye davet ettirerek ikmal-i nam.us ede­ Bugünkü müzakeremiz dahi tamam oldu.
cek esbabı istihsal etsin. Yarın erkence gelib bu işe bakariz.

222 -
Ö EVRİs 1 CILD: 1 İÇTİMA: i

Meclis-i meb’usan
1 29 3 = 18 7 7
Zabıt ceridesi

Yirmi altıncı inikad

25 feibulâhırl294=27 iıisanl293/9 mayısı 1877
ÇARŞAM BA

İÇİNDEKİLER
Sayıfa
1— Geçen zabtın hülâsası 224
2— Gelen evrak 224
3— Müzakere edilen maddeler;
1—Matbuat kanunu 224
 Yirmi altıncı Inİkad*' :ı
25 reibulâhırl294=:27 nisanl293/9 mayıs 1877
Ç A R ŞA M BA

Reis: A H M E D V E F İK PAŞA

H ey’etli M eb’usan ın bugünkü içtimai d e v yaset-i celilelerinde vuku bulmuştur.

/etiıî Vefik Paşa Hazretlerinin i a / ı H / i -

1. GEÇEN ZA B T IN HÜLÂSASI

Reis — Bugünkü müzakeremiz saat dörtte Zikrolunan mazbata Ratııiz Bey tM'aftn-
kügad edildi. Geçen içtimain mazbatası okun- dan kıraet edilerek muvafık bulunnmkla tas~
isun. dik kılındı.

2. G ELEN E VR A K

Reis — Bugün bazı mevadd-i mühimme ayrılarak buna baksınlar.

zuhûr eyledi. Münasib görülürse mevcud olan
eneümerîlere havale olunsa... Çabuk bize bir ce.
vab hazırlasınlar ki ikinci, üçüncü müzakeresi
için da,hi zeman kalsın.
Reis Paşa Hazretleriyj,îfj, haber verdiği me~
vadd'i mühimme, kavaim'i nakdiyye hakkım
da bir kanun lâyihasiyle evrak-i müteferriası
olub riyaset kâtibi izzefZû Münir beyfendi ta‘
rafından kıraet olundu.
Reis — Mâliyeye müteallik bir maddedir.
Münasib ise ümur.i maliyye encümenine havale
olunsun. Encümen-i mezkûrden dört, beş kişi
Badehu ağnam, rüsumu hakkında bir lâyi­
ha dermiyan edildi.
Reis — Buradan bazı hülâsa müzakereleri
yapıhb lüzumu kadar imzalarla gönderilmişti.
İşte, bu müsvedde onlardan birisidir. Bu da ü-
mur-i maliyyeye aid olduğundan maliye encü­
menine havale olunsun.
Bunun üzerine ümur-i maliyye encüme'
nine bir kaç azanın daha zammı teklif olundu
ise de encümen-i mezkûrda nefer âza
bulunduğu) tarafH riyasetten beyan edilerek
matbuat kanunu müzakeresine mübaderef e-
dildi.

3. M Ü ZA K E R E E D İL E N M A D D E L E R ;

1. Matbuat Kanunu;, meccanen dercedilmesi mecburiyeti) iba­

rettir.
On sekizinci madde okundu ki, (gazetele­
re resmen irsal olunan tashihname ve cevab- Buna hey’etce asla itiraz edilmiyerek ka­
namelerin ilk veya ikinci neşrolunacak nüshaya bul olundu.

Badehu, gazetelerin efrad hakkında yaz­

( * ) Takvim.i Vakayi, S. 1908 dıkları hususata dair gönderilecek eevcdnn da-

224
 i : 26 27 nisan 1293/9 mayıs 1877
hi derci m ecburiyetine müteallik olan on do­
kuzuncu bend kıraat olundu.
Reis — Bu babda encümenin bir mülâhaza­
sı var mı?
Rasim Bey (Edirne) — Var, efendim, bir
kimsenin memuriyetine müteallik olan meba-
his otuz yedinci maddede musarrah olduğun­
dan burada bir kimsenin sırf kendi şahsına te.
allûk eden hususat diye bir izah ister.
Reis — Burada sarahat var. Bir kimse hak­
kında yazılan şeye o kimse cevab yazar ise onu
dercetmeye mecbur olduğunu söylüyor. Gazete
bu cevabı tab’etmem, diyemiyecek. Bu babda
denilecek bir şey var mı ?
Hey’et — îyidir.
Reis — Gazete bir adam hakkında zararsız
bir lâkırdı söylese, o adam öyle değildir, şöyle-
dir, dese onu dahi gazeteci yazmaya mecbur­
dur. Bu bendi kabul edelim mi?
Hey’et — Edelim.
Rasim Bey (Edirne) — Bir de yazılan şey
maruf imza ile yazılmış ise imza sahibi mes’uî
olsun da, gazeteci mesul olmasın.
Bir kaç ses — Bendi kabul ettik. Geçti,
geçti.
Rasim Bey (Edirne) — Hayır, bendin ait
tarafında diyor ki “zarar ve ziyan dahi başkaca
hüküm ve icra olunur.”
Reis — Başkaca olunacak ise, bu bende,
bu bahse teallûku kalmaz.
Rasim Bey (Edirne) — Bu hükmün dahi
gazeteci aleyhine edileceği atıf karinesiyle ma­
lûm oluyor.
Reis — Onu hâkim bilir. Kime hükmet­
mek iâzımgelirse hükmeder. Burada gösteri­
len şey, gazetelerin taarruz ettikleri adama
“senin cevabını basmam” diyemiyeceğinden i-
barettir.
Rasim Bey (Edirne) — İmzalı evrak olur
ise imza sahibinin ceza göreceğine dair bu ka­
nunda hiç bir şey yok.
Reis — Var, efendim, var. Yerini bulsunlar.
Manok Efendi (Haleb) — Mücazat husu­
sunda bir takım şeyler var ki, sahihan izaha
muhtaçtır. Gazete acaba bir şahsın yalnız şah­
sına aid mündericatında mı mes’ûl olacak, yok­
sa işlerine ve memuriyetine aid hususatta
mı mes’ul olacak?
-225—
C: 1
Sebuh Efendi (İstanbul) — Bunu yedinci
maddede tasrih ediyor.
Manok Efendi (Haleb) — Pek âlâ, ben
imzam ile bir gazeteye varaka gönderdim. B u ­
nu dercettiğinden dolayı gazete sahibi ile ka­
bahatte müşterek mi olacağım, yoksa yalnız
gazeteci mi mes’ûl olacak?
Ahmed Muhtar Efendi (Erzurum) — Be­
nim de varışım Rasim Bey gibidir.
Reis — îşte, nizamda tasrih ediyor; İmza
sahihleriyle gazeteciler mes’uliyette, cezada
müşterektirler.
Nafi Efendi (Haleb) — Gerek îma ve gerek
sarahat tarikiyle kendi hakkında bahsolunacak
adamın vereceği cevabı dercetmeye gazeteci
mes’uldür, deniliyor. Eğer hacmi müsaid değil­
se peyderpey dercedileceği dahi izah edilse..
Reis — Ha 3nr, muhtasar yazsın.
Danyal Efendi (Erzurum) — Muhtar Efen­
di (Erzurum ) nin dediği^ gibi on altıncı bend
güzelce anlaşılamıyor. “İmza sahihleri hakkın­
da dahi ceza” denilir ise gazeteciler müşterek
demek olur; fakat bu imzayı güzelce anlat­
mak için oraya bir “dahi” kelimesi ilâve elmek
lâzımgelir.
Reis — Gazetede, sahibinin imZası yok
mu? O imza, ben bu nüshada münderiç her
harfi büiyorum, hepsinden mes’ulüm, demektir.
Muhtar Efendi (Erzurum ) — Âhann imza-
siyle olursa?..
Reis — Hayır, gazeteci dahi mes’ûldür.
Malûm oldu mu, efendim ? Bu bendi geçelim mi ?
Hey’et — Geçelim.
Yirm inci madde kıraet edilir ki, hülâsa~i
hükmü (gazetelere verilecek cevablar, gazete
tarafından yazılan şeylerin iki mislini tecavüz
etmiyeceği)nc(en ibarettir. B u suret, Nafi Efen­
dinin- evvelce beyan eylediği mütaleamn ceva­
bı olmakla kabul edilerek, yirm i birinci madde
kıraet olunur. O n un dahi hükmü (gazetelerin
ümur-i idareye ve cünha ve cinayete müteallik
muhakematı ilân edebilecekleri) n<ien ve (bir
davanın muhakemesini neşrettikleri halde o da­
va için verilen hükmü dahi neşre mecbur ola.
cakları)neİen ibarettir.
Nufel Efendi (Suriye) — Gazeteler hep bir
muhakemenin neşrine mecbur mudur ? Sonra
sayfaları hep muhakemat ile dolar.
 i: 26 27 nisan 1:^93/9 mayıs 167f
Bir kaç meb’us — Edebilir, diyor. Mezun,
dur, demek.
Haşan Fehmi Efendi (İstanbul) — “Edebi­
lir” tabirinden mecburiyet çıkmaz. Bu suret,
gazeteler için bir mecburiyet değil, belki ahali
için bir temindir. Gazeteler bu hakki:; haiz olur
da bir kimse dahi davasını ilân ettirirse hükü­
met, niçin ilân etti diye tedib edemiyecek. Bu
bir müsaadedir, lütufdur.
B u hend ehseriyefi âra ile kabul olundu.
K anunun bundan a§ağıki maddeleri okunmak
lâzımgeldikde Rasim Bey (E dim e) “Encüme.
h-i mahsusta henüz onlar bil.mütalea karar ve-
rilmerhiş o l d u ğ u ) dermiyan eylediyse de e-
ğer arada ehemmiyetli bir §ey çıkarsa yine en­
cümene havale edilmek üzere kanunun kıraati­
ne devam olundu.
V e hukuk, cünha ve cinayete dair muha-
kemat-i âleniyyede âdab-i um um iyyeyi muhil
şeyler olduğu halde tafsilât-i. muhakemenin
neşri mahakim tarafından men olunabileceği
ve fakat verilecek ilâmın neşri m e n o lu n m r
yacağı hususlarına dair olan yirm i ikinci mad­
de kabul olunduğu gibi, yirm i üçüncü madde
dahi kıraet edildi ki, meali (Hey’et-i Meb’usân
mübahasatmın zabtını kasten tahrif ve tağyir e.
den gazetecilerin cezası) n.a dairdir.
Rasim Bey (Edim e) — Meb’usân mazba­
tası tahrif edildiği zeman, icra-i muhakeme i-
çin tayin edilecek müddei yine hey’et tarafın­
dan mı intihab olunacak, yoksa hariçten mi?
Reis — Hey’et-i Meb’usân keyfiyeti hey’e­
t-i vükelâya bildirir. Hey’et-i vükelâ dahi icabı­
na göre bir memur tayiniyle davayı açar.
Sebuh Efendi (İstanbul) — Mazbataları
kasten tahrif eylediği' neden anlaşılacak ?
Reis — Söyletmeden asmiyacaklar; muha­
keme edecekler, orasını kadı bilir. Bizim ne
, vazifemiz?
rVl,anok Efendi (Haleb) — Eğer gazeteci
“ben kasten tağyir etmedim, sehven tağyir et­
tim” derse onun kasten tağyir edilmediğini ne
den bilelim?
Sebuh Efendi (İstanbul) ■— Bu demek olur
ki, meb’usân müzakeratını hiç bir gazete çıkar­
masın. Zira bu kadar ağır ceza ile onu ilâna
kim cesaret edebilir? Bir de cezalar hep Os­
manlI altını olarak yazılmış. Malûmdur ki, şim­
di hep kaime tedavül ediyor.
-226
6: İ
Reis — Onu hazine bilir. Hazine bizden al­
dığı paralan nasıl alıyor ?
Sebuh Efendi (İsta n b u l)— Mademki biz
altın olarak yazıyoruz “kaime almam.”' derse
(haklı olacaktır.
Reis — Bize altın diye verdiği kâğıdı yine
altın diye kabul edecektir.
Danyal Efendi (Enzurum) — Mademki öyle,
şüpheli kalmamak için izah olunsun.
Reis — Hiç icab etmez. Bunda şüpheli hiç
bir yer yoktur.
Danyal Efendi (Erzurum ) — Kuruş de­
nilse?.. '
Reis — İşte, o zeman hata edilmiş olur.
Bizde bir kaç türlü kuruş vardır: Beşlik, mete­
lik, gümüş, altın ve kaime hesabiyle kuruşlar
hep başkadır. Malûm oldu mu, efendim? Ge­
celim mi?...
Hey’et — Geçelim.
Y irm i dördüncü madde kıraet edildi ki,
hülâsa-i meali (yirmi ve yirmi ikinci maddele­
rin ahkâmı hilâfında neşriyattan dolayı gazete­
lerin ceza göreceği kaziyyesi)/ıden ibarettir. B u
hend kabul olundukdan sonra, hazır fasıl ni­
hayetine gelinmiş olduğundan bahsin burada
terkiyle Şûra-yi D evlet memurlarından bikisti-
zah müzakereye talik edilmiş olan iki bendin
müzakeresine şürû olundu.
Üçüncü m adde kıraet olundu ki meali,
malûm olduğu üzere {tâbilerin fünûn ve sana­
yie müteallik tab’edecekleri kitablar için ruh­
sat istihsaline hacet olmayıb, fakat neşrinden
sekiz gün mukaddem ikişer nüshasını hüküme­
te takdim edecekleri) ve (politika ve ed-
yan ve edebiyata dair kitablar için evvelce ruh.
sat alacakları) îxd!an ve ^^^vi ilânat ve resim
leri aid oldukları daire-i belediyyeye tasdik
ettireceklerij nden ibaret idi.
Rasim Bey (Edirne) — Bu bendin ilk fık.
rası encümende temamiyle kabul olundu. Bun­
dan aşağısı hakkında mülâhazat vardır.
Reis — Aşağısı ne idi?
Rasim Bey (Edirne) — Edyana dair kitab­
lar Bab-i Meşihata ve hıristiyan kitabları i-
se aid olduğu patrikhaneye ve yahûdi kitabları
hahamlara dahi gösterilmeli.
Reis — Bu eskiden bildiğimiz bir şeydir ki
dahiliye nezareti her şeyin merciine danışmak,
sızın hiç bir iş yapamaz. Kavaran ve
 26 21 nisan 1293/9 mayıs İ87?
nizamata müteallik işlerde kanun hey’etine
ve icraya aid hususatta Şûra-yi Devlete,
hasılı her ne ise, hangi daireye aid ise
oraya müracaatla icra eder. Dahiliye nezareti
bir vasıtadır. İşi 5dne mercileri görür. Kendisi­
ne takdim olunacak kitablarda da yine kendisi
cevab vermiyecek; her birini aid oldukları yer­
lere gönderecek. Bu malûm_ oldu mu, efendim?
Bu bendi geçelim mi, yoksa daha söyleşelim
mi? Kelime mi ilâve edelim?
Hey’et — Haliyle ibka edelim.
Sebuh Efendi (İstanbul) — Edyana müte­
allik kitablar için bu karar iyi verildi; lâkin po­
litikaya ve edebiyata müteallik kitablar için
ruhsat almak ne lâzım ?
Reis — Onun da mercii var. Görmüyor mu­
sunuz ki aleyhinize gayet muzır şeyler çıkıyor.
Bunların mazarratı ordulara mukabü büyük bir
mazarrattır. Hattâ bu misilli neşriyatın bir ne­
zaret altında bulundurulmasına ecnebiler bile
razi oldular.
Sebuh Efendi (İstanbul) — Edebiyatın hiç
bir mazarratı görülmedi.
Reis — Edebiyat nedir, biliyor musunuz?
Dünyada ne kadar edebsizlik varsa onun adına
edebiyat demişlerdir. Biz bunların hocası olduk,
pek âlâ biliyoruz. Otuz yıldır bunlara bakılıyor.
Her birinin aid oldukları mahaller vardır, orada
bakılır. Gerek kanunca, gerek ahlâkça iş böy-
ledir.
Sebuh Efendi (İstanbul) — Edebiyat için
bu kadar düşünüleceğini bilemiyorum.
Reis — Düşünmek kolay mı ya ? Elbette
düşünürler.
Sebuh Efendi (İstanbul) — Her halde ede­
biyatı men’etmek caiz değildir.
Reis — Nasıl caiz değildir ? i Katli bile
caizdir.
Nakkaş Efendi (Suriye) — Evvelce dahi
arzetmiş olduğum veçhile, İncil ve Tevrat ve
dua kitabları gibi dine dair olan kitablar şim­
diye kadar Patrikhane tarafından verilen ruh­
sat üzerine tab’olunurdu.
Reis — Efendim, herkes kendisine aid o-
lan mevaddı düşünüyor; halbuki biz umumiyet
üzere düşüneceğiz. Her taraf Suriye değildir.
İçimizde Bulgarlar dahi vardır. Onları yanıltan
şey, Odesadan gelen kilise kitabları idi. Neşre­
decekleri şeyleri bu kitabiarın içine koydular.
227
C: 1
Siz yalnız kendi memleketiniz için söylüyorsu­
nuz. Patrikhaneleri kitab tab’ı için men’eden
yok.
Nakkaş Efendi (Suriye) — İşte men’olundu
gitti...
Reis — Evet, muzır kitablar tab’olunacak
ise onlar zaten men’olunacaktır.
Bu bendin müzakeresi bitmişti, geçelim
mi?..
Rasim Bey (Edirne) — Fıkra-i ahîresi kal­
dı ki. ilân ve resimlere dairdir. Bazı tüccarın
işi olur, bazı kere gemiler gelir. Müstacelen bir
ilân basmak ister. Encümende müzakere edil­
di ki ilânatı bir taraftan bastırsın ve bir taraf­
tan da daire-i belediyyeye haber versin.
Reis — Bu misilli ilânat devair-i belediyye-
nin başlıca iradıdır. Bu bendi tamamiyle kabul
ettik mi?
Hey’et — Kabul ettik.
Haşan Fehmi Efendi (İstanbul) — Mizah
gazeteleri memnu denilmişti; halbuki bunların
ibkası ekseriyet-i âra ile kabul olunmuştur.
Manok Efendi (Haleb) — Evet, mizah ga­
zetelerinin devamına karar verdik, fakat bunla­
rın bilâ-mucib taarruzatı önünü almak için şu­
nu ilâve etmeli ki eğer mizah gazeteleri uyguun-
suz bir şey yazarlarsa matbuat idare-i behiyye-
si onları bilâ-muhakeme lağvedebilsin; zira
bunlar zemmedebilecekleri adamları öyle bir
surette zemmederler ki onu isbat mümkün o-
lamaz. Eğer matbuat idaresine böyle bir sala­
hiyet verilmezse sonra düelloya izin vermek
lâzımgelir.. Bu müstekreh âdete cevaz verilirse
ne âlâ, cevaz verilmediği surette bilâ-muhake­
me kapamalı. Eğer şu derece izahatımla size
kanaat gelmezse daha ziyade izahat verebilirim..
Reis — Encümende buna ne denilmiş, onu
dihliyelim. Bu noktaya bir cevab varsa onu da
dinleriz.
Rasim Bey (Edirne) — Encümen mizah ga­
zetelerinin kabulü tarafındadır.
Reis — Bunu bir tarafa ilâve edelim, dedik.
O ilâve nasıl idi? ‘
Rasim Bey (Edirne) — Memahk-i Osma-
niyyede, mizah gazeteleri ve o yolda evrak-ı
saire âdab-i umumiyyeye muvafık olmak şar-
tiyle mezundurlar, demeli.
Reis — Âdaba münafi olması tasdik olu­
nur mu? Elbette âdaba münafi olmiyacak.
 i: 2Ö 2 f nisan İ29â/9 mayıs 187f
Sebuh Efendi (İstanbul) — Manok Efendi­
nin dediği gibi, matbuat idaresi mizah gazete­
lerini bilâ-muhakeme lağvedecek ise bunların
hiç olmaması evlâdır, Edebe mugayir bir şey
olmamak ve şahsiyata dokunulmamak üzere
caizdir, demeli.
Reis — Kanun böyle bir söz bilebilir mi?
Edebe mugayir olur ise elbette ceza eder.
Manok Efendi (Haleb) — Bunların tntişa-
rine ruhsat verilmekten murad medar-i teay-
yüşlerine mani olmamaktır. Matbuat idaresine
böyle bir salâhiyet vermekten maksad dahi in­
zibatlarım te’mindir. Zira bunların iltizam ey­
ledikleri yol öyle bir yoldur ki bir kere insanı
dillerine dolarlarsa insan ya kendisini öldürme-
li, ya onları öldürmelidir.
Vasi lâk i Bey (İstanbul) — Manok Efendi
dünkü söylediği sözlerin bugün aksini söylü­
yor. Bu mes’ele dün kabul olundu. Mizah gaze­
telerinin ihracı memnu değil. Bu halde ihracı
caiz, denilecek.
Reis — İhracı caizdir demek, olamaz. Olsa
olsa bu bendi silmek, olabilir.
Hudaverdi Efendi (İstanbul) — Manok E-
fendi bilâ-muhakeme ceza vermek lâzımdır,
diyor. Bundan büyük haksızlık olamaz. Biz, bu
salâhiyeti matbuat idaresine verirsek pek bü­
yük haksızlık etmiş oluruz. Bir elimizle hürriyet
vererek diğer elimizle onu geriye almış oluyo­
ruz. Dünkü kararın ibkası lâzımdır.
Hacı Hüseyin Efendi (Suriye) .— Bilâ-mu­
hakeme kapatmak sureti biraz ağırdır. Bu gaze­
telerin menafii var, diyorlar. Hükümet* âlemin
menafiini hepimizden daha âlâ bilir. Eğer bu
gazeteler baki kalacak olur ise hükümetin ne­
zareti altında baki kalsınlar.
Reis — Buraya bir kelime ilâvesine karar
verdik. Bunların çıkması caiz olacak; yalnız bir
nezaret-i şedide altında bulunmalan lâzımdır;
tâki âdâb ve menafi-i memlekete tevfik-ı hare­
ket etmeye mecbur olsunlar.
-228—
Ö: 1
Nafi Efendi (Haleb) — ■Bu nezaret-i şedı-
deyi tefsir etmeli.
Reis — “Âdâba tevfik-i hareket etmesi i-
çin nezaret-i şedide” diyelim.
Solidi Efendi (İstanbul) — “işbu mizah
gazeteleri,! ve mizaha mahsus sair evrak mem­
nudur.” sözleri kalkar ise artık mübahasa kal­
maz.
Reis — Bu sözleri çizelim mi ?
Ekseriyet — Çizelim.
Reis — Öyle ise ekseriyet-i kâfiye bu söz.
leri çizdi. Artık mes’ele tamam oldu. Bundan
sonra söylenmek istenilen sözleri dinlememeye
mecburum.
B a b 'i salisten hed’ ile nizamın mevadd~i â-
tiyesi okunmaya ba§landıkda Solidi Efendi
25 den 39 uncu maddeye kadar mevaddUi ce-
zaiyyenin kâffesi ceza Itanunname’ i hümayu~
nunda münderiç bulunduğu cihetle mevaddû
mezkûrenin kanundan tayyedilmesini re’yey-
ledi.
Reis — Biz biliyoruz ki, bu maddeler ceza
kanunnamesinde yoktur. Biz, bunu ekseriyyet-i
kâfiye ile kabul ettik. Karardan geri dönmek
istiyenler yazılsın.
Yirmi beşinci maddeye diyecek var mı ?
Hey’et — Yoktur. îbka.
Rasim Bey (Edirne) — Burada kalahın;
zira kanunun alt tarafı encümende henüz o-
kunmadı.
Reis — Müzakeresini tehir ettiğimiz baş.
ka hangi madde kaldı?
Bir kaç meb’us — Başka madde yoktur.
Rasim bey (Edirne) — Bir madde kaldı;
îmtiyazatın irsen intikal edib etmiyeceği mad­
desidir. Devletten gelecek memurlar işe baka­
cak...
Reis — Pek âlâ. Elde başka işlerimiz de
var.Arzuhallere bakılsın. Al-el-husus ümur-i ma
liyyeye dair bugün göndereceğim şeylere bak­
malı. Şimdiki müzakeremiz tamam Oldu.
Bundan sonra bir kaç arzuhal ve telgraf
dahi okunarak meclise Kıtam verildi.
©EVRE; 1 e lL D : 1 İÇTİMA: 1

Meclis-i meb’usan
1293 -1 8 7 7
Zabıt Ceridesi

Yirmi yedinci inikad

26rebiulâhır 1294— 28nisan 1293/lOmayıs 1877
PER ŞEM B E

İÇİNDEKİLER:
Sayıfa
1— Geçen zabtın hulâsası 230
2— ^Müzakere edilen maddeler:
1— Matbuat kanunu 230
2— Intihab-i Meb’usân nizam^
namesi 231
 Yirmi yedinci inikad***
26rebiulâhır 1294=28nisan 1293/lOmayıs 1877
PER ŞEM BE

Reis.i sani: Şeyh Bahaeddin Efendi Hazretleri

M eclis-i M e b ’usânın 26 rebiulâhır 1294 Bahaeddin Efendi Hazretlerin,in riyasetlerinde

tarihli müzakere-i mahsusası reis'i sani Şsyîı inikad eylemiştir.

1. GEÇEN ZA B TIN HÜLÂSASI

Reis-i Sani — Bugünkü müzakere-i mah. Rıdvan bey tarafından kıraet olunarak Nak­
susamız saat dört buçukda bed’ etti. Geçenki kaş Efendi bazı m&hallerine beyan’ i mülâhaza
hülâsa okunsun. etmiş ise de ekseriyyet-i ârâ ile muvafık olduğu
Hülâsa'i mezkûre zabıt kâtiblerinden kabul ve tasdik kılınmıştır.

2. M Ü Z A E K R E O LUNAN M A D D E LER

1. Matbuat K anunu: Şûra.yi Devletten gelen memurlardan istizah

olundukdan sonra kabul olundu. îbtida efkâr ne
Reis-i sani Efendi — Birinci defa olmak ü-
idi? Bunun hakkındaki cevab ne sebebe mebni
zere kıraatine başladığımız intihab-i meb’usân
idi? Ve istizah olundukdan sonra bendin ay­
nizamnamesinin bakîsi var idi. Onu okuyalım.
niyle kabulündeki sebeb nedir? Bunlar isti­
Rasim Bey (Edince) — Şimdi matbuat ka­
zah olunsun.
nununa dair müzakere bu zabıtta okunduğu
cihetle o müzakerat elbette meclisin hatırına Rasim Bey (Edim e) — îbtida: Bunun ileri,
gelmiştir. Biz, bu matbuat kanununu on altıncı sindeki onuncu madde tebea-i ecnebiyye hak.
maddeye kadar okuduk. Yalnız bir madde kaldı kındadır. Tebea-i ecnebiyyeye bundan sonra
idi ki müzakere olunacaktı. O madde imtiyaza, gazetecilik etmek üzere ruhsat verilmiyecek;
tın diğerine tahvil veyahud intikali maddesi di.
fakat mevcud olan gazeteciler, ayni tebea-i
Bunun kabul olunub olunmiyacağı müzakere o- Devlet-i aliyye misilli, kSvnunun her türlü mü-
lunacaktı. Dün Şûra-yi Devlet memurları teşrif cazatına razi olmak üzere sened verdikleri ve
ettiler. Encümende müzakere olundu. V e ayniy. bu senedi kendi kefilleri de tasdik ettiği halde
le kabul olundu. Bir kere süâl edilse, de geçi-bunların imtiyazları ifa olunacak. Sonra alt ta­
versek.... rafında, on birinci maddede, irntiyazatm irsen
B u n un üzerine Rasim bey q geri kalan on intikali bahsine gelince: Müzakere-i umumiyye-
dördüncü bendi hey ete okudu. de denildi ki, ecnebiler de imtiyaza geçecek.
Reis.i sani — Böyle kabul olundu mu? Yani ecnebi gazetecisi bulunmak iktiza eder.
Mustafa Bey (Yanya) — Şimdi deniyor ki*)( Şimdi bunun üzerine lâzımgelen izahatı vere,
yim: Mademki eskimiş ve eskiyecek bir gaze­
(* ) Takvim-i Vekayi, S. 1909 tedir, mazbut ve mü’temen olacak. Bunlar öyle

230
 1:27 28 niaar» 1293/10 mayıs 1877
bir çok seneler memleketimizde gazete çıkar­
dıkları halde muahharan men’edilmekle bir şey
hasıl olamaz. Bu cihetle onların imtiyazının
dahi evlâdlarına irsen intikali mazarratı mü.
cib değildir. Velevki, bunu gasbetsek bile bun­
dan dolayı kendi tebeamızdan bu kadar gazete­
cilerin gerek evlâdlarına ve gerek sairlerine in.
tikalâtınm men’olunması lâzımgelecek.Böyle bir
mazarratı kendi tebeamıza getirmeyi kabul et-
miyelim de imtiyazatm intikaline müsaade yo­
luna gidelim.
Reis.i san i — Bu halde o gazeteler yine
tekessür etmiyecek, tenakus edecek.
Rasim Bey (Edirne) — Evet, tenakus ede­
cektir. Zaten dört, beş taneden ibarettirler.
Haşan Fehmi (İstanbul) — Bunlar tamik-ı
efkâr edilmesi lâzımgelen mesaildendir, zan.
nederirjı. Şimdi, bu intikal mes’elesi gerçi za­
hirde bu maddeye nazaran tekevvün ediyor ve
hakk-i intikalin tasdikına dair ifade-i mahsu­
sa yok ise de burada diyor ki gazetecinin yeri­
ne her kim kaim olacaksa bir ruhsat.i resmiyye
istihsal edecek. Halbuki ruhsat-i resmiyye is­
tihsaline her tebea-i Osmaniyye muktedirdir.
Bu halde ir,sen intikal mes’elesinde hiç bir tek­
lif olmiyacak. Amma teklif ne gibi? Meselâ bir
hane intikal ettiğinde o intikal mes’elesi zaten
bihakkın intikal ediyor. Bu makule şeyler yal­
nız bu hukuka müsteniddir. Acaba bu da böy­
le midir, yoksa Devlet, “bunu size intikale razi
değilim.’’ demeye muktedir mi olacak? Hasılı,
bu nokta Şûra-yi Devletten istizah olunmalı­
dır; çünkü bu nokta istizah olunmazsa imtiya­
zın intikal etmesi tasavvur olunur. O halde ruh.
sat vermey devlet mecburdur. Gazetecinin bir
hakk-ı imtiyazı olur, yani sahib-i imtiyaza o
hak verilmiştir. Meselâ, sen muktedir değilsin,
yahud sen küçüksün, yapamazsın diye oğlu
hakk-i intikalden men’blunamaz; çünkü yapa­
mazsa âhara satabilir. Böyle bir menfaat var.
Lâkin bu mes’ele doğrudan doğruya intikal
mesaili kabilinden mi? İntikal hakkını verdiği­
ni tasdik ediyor mu? Şûra-yi Devlet hey’etinde
şurası istizah olunsa...
Rasim Bey (Edirne) — İzahat verdUer: Ma-
adin imtiyazatınm intikalinde, varis ya kendi
işletir veya satabilir. Gazeteciye gelince: Bu­
nun matbaası ve sairesi var. Bunlar elbette in­
tikal edecek. Sonra gazetenin asıl imtiyazı mad.
-231
G: 1
desine gelince: Bunda, ya evlâdı, yahud akraba­
sı onun yerine kaim olursa gazeteciliği haiz ol­
mak içni bu maddede musarrah olan şeraiti o.
tuz güne kadar icraya mecburdur. Şeraitin
tayin eylediği sıfatı haiz olmaz ise yani küçük
olur veya zaten eshab-i maarifden bulunmazsa
kendi yerine bunca senedenberi gazetecilik et­
miş bir müdir-i mes’ûl koyar, gazeteyi çıkarır.
Bir nevi, maden imtiyazını başkasına satıb iş-
ledebilmesi gibidir; fakat yerine koyacağı mü-
dir.i mes^ûl o sıfatı haiz olacak, ve on dokuzun­
cu madde de bu suretle nizamım icra etmek
meşruttur. Bu halde hem verese mağdur olmi­
yacak ve hem de gazete nizamın haricine çık-
miyacak. Pek güzeldir, bu bend ijn istizah olun­
du da öyle kabul olundu.
Haşan Fehmi Efendi (İstanbul) — Bu ben­
din yolsuzluğundan bahsolunmiyor. Şu irsen in­
tikal mes’elesinin sarahaten tasdiki tarafına gi.
dilirse o zeman, mademki, burada bir kayd var
ki dokuzuncu maddeye tatbikan istihsal-i ruh­
sat edebilmek meşruttur, bu halde demek o-
luyor ki bend ayniyle ibka olundu, imtiyaz ir­
sen intikal ediyor mu? Burasının sarahaten
zikri lâzımdır; çünkü bu ayrı mes^eledir. Bir
takım kuyud içindedir.
Bedros Efendi (Şûra-yi Devlet âzası) —
Şimdi bu yazıldığı gibi kalırsa hiç bir mahzur
yoktur. Bunun intikali için şart var. Gelecek
şahıs o şartı icra ederse gazeteyi, çıkarabilecek,
yoksa ruhsat verilmiyecek.
Hey’et — Kabul edelim.
Kadri Paşa Hazı^etleri (Şûra.yi Devlet rei­
si) — Devlet gazeteyi emniyet ettiği adama ve­
recek. Sair emvâl gibi intikal etmez. Fakat bir
gazeteci vefat ederek gazetesi evlâdına kaldığı
vakit devlet ondan emin ise, yani babasından e-
min olduğu gibi oğlundan dahi emin olursa el­
bette ruhsatını verir, yoksa vermez. Hakikat
budur, efendim.
Rasim Bey (Edirne) — Kabulünü işaret
ederim.
2. Intihab-i M e b u ’sân Nizamnamesi:
Bundan sonra ortaya bazı evrak çıkarıîıb
Reis-i san i efendi hazretleri bunları encümene
havale etmek istedikde Yenişehirli zade Ahmed
 1:27 28 nisan 1293/10 mayıs 1877 C: 1

Efendi <Her ne kadar böyle şeylerin bir kere
hey’ette okunması dâzımgeleceği) ni dermiyaa
eyledi ve Astarcıiar keîühdası Hacı Ahmed E-
fendi dahi (Şimdiye kadar bir takım makamata
havale olunan arzuhal işlerinin henüz icabları
icra kıhnmadığı)jj,j beyan ederek bunlar üze­
rine bazı mertebe teati-i efkâr olundu ise de
evrak’i mezkûre bil-havale derdest bulunan in~
tihab'i meb^usân lâyihası okunmiya banladı.
Azadan bazıları, lâyihanın bazı maddeleri
üzerine beyan-i efkâr etmek istediklerinde •'®î-
S .İ sani efendi hazretleri bu kıraet ilk kıraet ol­
duğundan bahisle (beyan-i mülâhaza etmek is-
tiyen zevatin isimlerini kaydettirmeleri lâzım-
gelecegi)^,! beyan buyurdular. Lâyiha-i mez~
küre dahi seksen üçüncü maddeye kadar kı-
raet olunarak tekmil oldu.
Bundan sonra bir kaç arzuhal daha oku­
narak meclise hitam verildi.

-2 3 2 ^
©EVRE; 1 : 1 İŞTİMA; 1

eclis-i meb’usan
1293=1877
Zabıt Ceridesi

Yirmi sekizinci inikad

28rebiulâhır 1294=30 nisanl293/12 mayısl877
C U M A R T ESİ

İÇİNDEKİLER
Sayıfa
1— Geçen zabtın hulâsası 234
2— Âza teklifleri 234
3—^Müzakere edilen maddeler:
1— Ingiltere sefirine mektub 235
2— Matbuat kanunu 235
3—Ağnam rüsumunun arttırılması 239
 Yirmi sekizinci inikad (•)

28rebiulâhır 1294=30 nisanl293/12 mayısl877

C U M A R T ESİ

Reis: Â H M ED V E F İK PAŞA

Meclisin bugünkü içtimai devletlû Ahmed Reis — Bugünkü müzakere-i âleniyyemiz

Vefik Paşa Hazretlerinin riyasetri celileleri saat dördü çeyrek geçerek küşad edilmiştir.
tahtında vuku bulmuştur.

1. GEÇEN ZA B TIN HÜLÂSASI

Evvelki içtimain zabtı hülâsasını dinli- tarafından kıraet edilerek muvafık bulunmak-
yelim. la kabul ve tasdik edildi.
Hülâsa~i mezkûre izzetlû Münir Beyfendi

2. AZÂ T E K L İF L E R İ

Bundan sonra Yenişehirli zade Ahmed E-
fendi kürsi~i hitabete çıkıb (Hey’et-i meb’u-
sân’ın içtimai iki maha karib olduğu halde şim­
diye kadar yalnız bir takım nizamat ve kavanîn
ile biLiştigâl halbuki şu aralık elde bulunan
muharebeden nâşi en ziyade ehemmiyet veril­
mesi lâzımgelen mes’ele, bu muharebe5â Os­
manlI namusunu ikmâl edecek bir şanlı surette
ikmâle çalışnıak olduğuna ve bunun için ordu­
larda bulunan asakir~i şahanenin me’kûlât ve
meşrubatiyle mühimmat-i sairelerinin vakt-ü
zemaniyle yetiştirilmesi ve başlarında ehliyetli
kumandanlar bulundurulması ve zat.i sami-i
hazret-i ser-askerînin maharet-i askeriyyeleri
meşhûr ve müsellem olub böyle bir vakitte öy­
le muktedir bir kumandanın dahi iktidar-i as­
kerîsinden istifade için yerlerine bir kaymakam
bırakarak Rumeli veya Anadolu taraflarından
birisine azimet etmesi lâzımgeleceğine ve sani.
(*) Takviro-i Vakayi, S, 1903.
yen: Müvazene-i maliyyenin ıslâhı için halkı
cidden temin eyliyecek bir suret bulunmasına
ve memurinin maaşlarından nısıf mikdan bir*
şeyin hıtam-i muharebeye kadar tevkif edilerek
zaid memurların tenkıhiyle beraber bazı ben-
degânın almakda oldukları tayinat lüzumsuz
ve suret.i mübayaalan uygunsuz olduğundan
bunların dahi islâhına ve rüsumat ve posta ve
âşar ve sair mal memurlarının hasar-i hâzineyi
mucib olacak hususata muktedir olamamaları i-
çin elde bir kanun bulunmadığından bu yolda
muvafık kanunun vaz’ma ve masarif-i fevkelâ.
de namiyle müvazenede açık gösterüen on dört
müyon liralık bir farkın bu suretlerle kapadıla-
bileceği ind-eLhisab anlaşıldığı) jıa dair bir ma-
kale-i mufassalâ irad eylemiştir.
Reis — Efendim, buna dair burada söze gi­
rişilmeden evvel, eğer ekseriyet münasib görür­
se, bunu ümur.i maliyye encümenine havale e-
delim de hemen bugün bir hülâsasmı yapsm-
1ar. O da şubelere verilsin, sonra müzakere ede­

- 234-
 28 30 nisan 1293/12 mayıs 1877
lim. Bunun içinde üç, dört mes’ele-i mühimme
var. Hey’etin icabını müzakere edelim.
Abdürrezzak Efendi (Bağdad) — Ser.asker
paşa hazretlerinin burada bulunmaları elzem,
dir.
Reis — Karar verdik ki bu mes’eleye dair
şimdi bir müzakereye girişmiyeceğiz.
Süleyman Bey (Niş), makale-i âtiyeyi
kıraet eyledi:
“Geçende ahval-i hazıra üzerine irad olu­
nan nutuklar büyük bir şevk.u mefharetle isti-
ma’ ve kabul olunmuştu. İnsaniyet ve medeni­
yetin küUiyen hilâfına olarak hukuk-i mukad-
desemizi pay.i-mâl etmek istiyen moskofların
hiç bir mahkeme.i adalette tasdik olunmiyan
taaddiyat-ü harekât-i tecavüziyyeleri üzerine
müdafaaya kıyam eyleyen şevketlû padişahımız
efendimiz hazretlerinin uğur.i meymenetlerin­
de ne yolda canlar ve mallarımızı fedaya hazır
bulunduğumuz bil-cümle OsmanlIlar namına o-
larak ahd-ü misak edilmişti.
“Bu teaJîhüdatımızın ifasında taşra halkı,
nın bu âna değin göstermiş ve daha gösterecek,
leri âsariyle rütbe-i bedahette olan gayret ve
hamiyyet-i âliyyelerini tasdik etmemek hiç
kimsenin elinden gelemiyeceğinden fiiliyattan
özge şahid istemez.
“Şu mukaddimeden maksad bugünkü mu.
zayaka.i maliyyenin indifa’ı çaresinin en mü­
him olan cihetleri bir tarafdan düşünülüb a-
ranılmakda ise de bu vatan sayesinde servet.ü
sâmân peyda eden ve o sayede tekellüfat-i u-
3. MÜZAKERE EDİLEN MADDELER:
1. İngiltere Sefirine M ek tu b:
Haşan Fehmi Efendi İngiltere sefirine hı~
taben yazılan makaleyi okudu. Bazı mahalleri
hey'et tarafından İslah edildikden sonra reis-i
sani/e/- vasıtasiyle bunun sefarethane-i müsa-
rünileyhaya takdimi kararlaştırıldı.
2. Matbuat K a n u n u :
Solidi Efendi (İstanbul) — Matbuat kanu­
nunun yirmi beşinci maddesinden otuz birinci
maddesine kadar olan mevaddı ceza kanunna­
me.! hümayununda mevcud olduğundan burada
-2 3 5 -
C: 1
mumîyye muafiyetine mazhariyetle vatan hiz­
meti şerefinden şimdiye kadar mahrum kalan
İstanbul zenginlerine aid ve begayet müstacel
olan iane.i nakdiyye cihetine dair henüz bir
gûna fedakârlıkları ve şu sırada ifası farz.ı ayn
olan gayret ve himmetleri görülemiyor. Ehem-
miyet.i zeman malûmları olmalıdır, izaha ne
hacet? Onun için malen, canen bezl-i nakdine-i
gayret-ü hamiyyet eden taşra OsmanlIlarının
aziz ve mukaddes bildikleri vatanın en mukad.
des ve merkez.i saltanat olan İstanbul ahalisi­
nin böyle şereflerden geri kalmamasına dair o.
lan ümid ve intizarlardan kurtulacağımızı iti-
kad ve bununla beraber vatan uğurunda açılan
hamiyyet-i milliyye bayraklarına kaydile ibra-
Z.İ measir-i vatan-perverî edeceklerini ümid e-
derim. Şu maruzatım umum vatan halkından
hissettiğim teessürat-i vicdaniyye ilcaatiyle ol­
duğundan zannederim ki bu fikrime îstanbu-
1un erbab-i hamiyyeti iştirak etmekten çekin­
mez.
Reis — Bunu da veriniz, diğer varakaya
rabtolunsun. Encümende hepsine birer birer
bakılsın. Geçende Rusya hariciye nazırı düvel-i
muazzamaya gönderdiği beyannamesinde ken­
disine hak verdirmek üzere bir takım şeyler
yazmış. Devletler buna cevab vermişler. İngil­
tere devleti hak.şinas ve bi-taraf bir devlettir.
Onun verdiği cevab ise gayetle mühimdir. İşin
içinde bir takım haksızlıklar encümenlerde o.
kundu. Cevab verilmesi kararlaştı. Bir şey ka­
leme alındı, okunsun. Eğer ekseriyet hasıl olur
ise mahalline irsal olunsun.
bunlara lüzum olmadığını mukaddema bildir­
miştim. (Ceza kanununun bendlerini sayarak
tayin eyled i.) Işte, bunlar matbuat mücazatı-
dır; şimdi burada “matbuat mücazatma dair
ceza kanunnamesinde münderic olan bendler
mer'ıyy-ül-icradır” demek kifayet ederEğer bu­
rada matbuata tasan olunan cezalar tadil edile­
cek ise ceza kanununun dahi tâdili lâzımgelir.
Sebuh Efendi (İstanbul) — Ceza kanunda
olan mücazat şu matbuat kanununda olanlar­
dan daha ziyade mi, yoksa eksik mi?..
Solidi Efendi (İstanbul) — On sekiz sene
evvel yapılan kanun bundan daha pek çok ziya­
 1: 28 30 nisan 1293/12 mayıs 1877
de müsaadelidir. Orada mecidiye olarak tayin
edilen mücazat burada lira olarak tayin edil­
miş. Orada ay hesabiyle gösterilen mahbusi.
yet müddetleri burada sene hesabiyle gösteril­
miş. On sene evvel yapılan kanun bu kadar mü­
saadeli ve mürüvveti! olur da bu zeman.i terak.
ki-vü hürriyyette yapılan kanunun bu derece
şiddetli olması muvafık olur mu ? Matbuatın hi-
demati müfidesini bu kadar tehdid lâyik değil­
dir.
Zafiraki Efendi (Cezair^i Bahrisefid),
si-i hitabete çıkıb matbuatın selâsil ve eglâl
ile zabt-ü bend edilmemesi lüzumuna dair
bir makale-i mufassala irad eyledi. Bunda,
“icabına göre matbuatı mücazat etmek için ha­
pislerimiz var, cellâdlanmız var” demesine mu­
kabil Yenişehirli zade Ahmed Efendi, “Cellâd
larımız yoktur. Hey’et-i Meb’usân öyle meza­
lim ve istibdad zemanına mahsus olan tâbirle­
ri kabul edemez. Bizim kanunumuz v&r^dedi.
Matbuat kanununun cezaya müteallik o~
lan bendleri. kaldırılmak veyahud tâdil sure­
tiyle ibka olunmak m eselesinde söz lüzumun­
dan fazla ve hattâ karışık bir surette uzamb
hattâ Reis Paşa Hazretleri hey’eti bir kaç defa
usûl ve nizamı dairesinde mübahasa ve müza­
kereye davet eylediler.
Sol id i Efendi He Vasi lâk i Bey (Bunlar ce­
za kanununda mevcud olduklarına göre bura,
dan kaldırılmaları lüzumu) nda ısrar eyledi.
Macid Beyfendi (Matbuat müdiri) — Bu
kanunun nihayetinde bir bend vardır ki onda
kavanîn.i mevcude içinde bu kanun hükmüne
mugayir ve muhalif olan mevaddı kâmUen
mefsuh ve hükümden sakıt olacaklarmı söy­
lüyor. Şu halde ceza kanununun mevaddı mül.
ga demektir.
Reis — Malûm oldu ki, birbirimizi dinlemi­
yoruz. Herkes söyledi. Cümlesi dinledi. Şimdi
şuna karar verelim ki bu bendleri okusmb din­
leyelim nü.?..
Hey’et — Dinleyelim.
Sebuh Efendi, kanunun yirm i birinci mad­
desini kıraet eyledi ki hülâsası; “zat-ü huku-
k-ı hazret-i padişahîye dokunacak elfaz ve tâ-
birat istimal edenlerin bir seneden üç seneye
kadar hapis ve müddet-i mahbusiyyeti kadar
bir zeman içinde de hukük-ı medeniyyesinden
ıskat olunacağı ve fi-ma-baad kendiıâne gazete
236 -
G: 1
imtiyazı verilmiyeceği” suretlerinden ibarettir.
Reis — Bu maddeye bir mülâhaza var mı?
Nafi Efendi (Haleb) — Padişahımız efen,
dimiz hazretleri hakkında böyle bir şeye cesa­
ret eden için üç sene azdır bile. Onlar vacib-ül-
katl adamlardır. îst’imâl eyledikleri lâfza göre
üç seneden on beş seneye kadar hapis edilmeli.
Seyyid Ahmed Efendi (Hicaz) — Vacib-
ül.katl sözünü kabul edemem. Vakıa cezası zi­
yade olmalı.
Haşan Fehmi Efendi (İstanbul) — Nafi
Efendinin re’yi pek aşırıdır; binaenaleyh Efen­
diye iki söz söylemeye mecburum: Padişahı­
mız efendimiz hazretleri hakkında bir şey te.
fevvüh edenler söyledikleri sözün derecatma gö­
re bir cinayet etmiş olurlar. Şu lâyiha matbuat
hakkında bir kanundur. Bunun tayin eylediği
mücazatm nihayet derecesi üç sene olmak üze­
re tensib edilmiş. Bu halde daha ileriye gidilmek
ve daha büyük cezalar düşünmek münasib de.
ğildir. Padişahımız Efendimiz Hazretlerinin hu-
kuk-ı mukaddeselerini herkes muhafaza eder.
Lâkin bu gibi şeylerde cinayetin daha büyük,
leri olur. Matbuat lisanından vukua gelebilecek
en bÜ3Ûik fenalık için de burada tayin olunan
ceza kâfidir.
Nafi Efendi (Haleb) — Tamam on beş se­
neye gitsin demedim. Kullandığı elfaza göre üç
seneden on beş seneye kadar hapsolunsun
dedim.
Nakkaş Efendi (Suriye) — Lâyihada “pa­
dişahımıza dokunur elfâz istimali” deniliyor.
İstimal yerine iftira denilse...
Bir kaç ses — Olmaz, olmaz.
Nakkaş Efendi (Suriye) — Lütfediniz, il­
letini beyan edeceğim; Bir vakit görüldüğü veç­
hile, ya maazallâh, söylenen sözler sahih olur
ise?..
Reis — Kanun her kime tevdi olunmuş ise
onu o bilir, bizim bileceğimiz şey değildir; şim­
di münasib ise bu bendi kabul ve adem.î kabul,
soralım.
Hey’et — Bu bend zaten kabul olundu.
Bundan sonra, hanedan-i padişahî veya â-
zasından bir zatedokunur elfaz ist’imâl eden­
lere dair olan yirmi altıncı madde ile memali-
kri Osmaniyyede maruf olan edyan ve meza-
hibden birini tezyif edenlere mahsus olan yir­
mi yedinci madde dahi ayniyle kabul olu n d u ;
 2Ğ 3Ö nisan 1:^93/12 mayıs İ8 ? f
i)e kavanîn ve nizamat ve evamir~i devleti res’
men ilânından evvel tabedenlerin be§ osmanlı
altınından yirmi be§ osmanlı altınına kadar
ceza-i nakdî vereceklerine dair olan yirmi se~
kizinci madde dahi kıraet edildi.
Bir kaç meb’us — Ceza çoktur.
Sebuh Efendi (İstanbul) — Bendin niha­
yetinde diyor ki, neşredeceği evrakı müsadere
edecekmiş. Bu da hürriyyet-i matbuata muga­
yirdir. Bu fıkranın kaldırılmasını teklif ede­
rim. Ceza-i nakdî alındıkdan sonra bir başka­
ca cezaya daha ihtiyaç kalmaz.
Muhtar Efendi (Erzurum ) — Bu ceza çok
değildir. Kavanîn ve nizamatın sıhhati veçhile
neşri matlûb...
Yenişehirli zade Ahmed Efendi (İzmir) —-
Kavanîn ve evrak-i resmiyyeyi, devlet kendi i-
lân etmeye mecburdur. Bu halde gazeteler dev­
letçe ilânı zaten matlûb olan bir şeyi ilân etmiş
olurlar; binaenaleyh bu ceza ağırdır. Amma
devletçe ilân edilmemesi' matlûb olan bir şeyi
ilân ederse, ona ağır ceza ko3rmalı.
Reis — Beş liradan on liraya kadar dediler.
Manok Efendi (Haleb) — Hayır, efendim,
iki liradan on liraya kadar.
Bedros Efendi (Şûra.yi Devlet âzası) —
Devletçe henüz neşri kararlaşmamış olan ka­
nunları neşretmekte mazarrat vardır. Onlar
yanlış olarak gayr-i resmî metbuat tarafından
neşredilirse taşra gider. Yanlış muamele olu­
nur.
Manok Efendi (Haleb) — Resmen neşro-
lunmiyan kavanîn zaten taşrada icra olunmaz.
İkiden on liraya kadar ceza kâfidir.
Reis — Âza-i kiram dinlemiyorlar. Müza­
kere lüzumundan fazla bile oldu. Şimdi re'y a-
rayahm. Tâdil edelim mi (ekseriyet yok) ibka
edelim mi ? (ekseriyet yok).
Bunun üzerine biraz daha söz teatisinden
sonra cezanın iki liradan on liraya kadar ol­
mak üzere tâdiliyle bendin dahi o veçhile tas­
hihine e^seriyet-i ârâ hasıl oldu.
Kanunun yirmi dokuzuncu maddesi kıra~
et olundu ki hulâsari hükmü “kanun-i esasî ile
te’yid ve te’sis buyurulmuş olan kaide.vü şek-
Li hükümetin aleyhinde neşriyatta bulunanla­
rın bir mahdan beş seneye kadar hapis ve 3dr-
mi altından yüz altına kadar ceza-i nakdî ile
mücazat kılınacağı) ibarettir.
6 :1
Solidi Efendi (İstanbul) — Bir ehl-i kanun
demiş ki: En az iş bırakandan iyi kanun ola­
maz. Onu galiba Monteskiyö demiş. Kanun-i
esasî ile tesis edilen şekl-i hükümete mugayir
neşriyatta bulunan, hâkim huzuruna çıkarıldı­
ğı zeman söylemiş olduğu sözü kanun-i esasi­
ye mugajdr görürse ceza eder. Halbuki o ada­
mın kanun-i esasiye muhalif söylemek batırma
bile gelmemiştir. Şekl-i hükümete mugayir ola.
cak neşriyat hangi neşriyattır ki ondan dolayı
bu cezaya düçar olsun?
Reis — O kaide-vü şekLü suret yazıdır.
Göz ile görülür; vehim ve tasavvur değildir.
Bedros Efendi (Şûra-yi Devlet âzası) —
Solidi Efendinin re’yleri makbul olursa, sonra,
kanun-i esasî ve şekli hükümet aleyhinde her
ne söylenebilmek mümkün olursa cümlesini bu­
raya dercve izah etmek lâzımgelir. Bu müm­
kün mü?
Nufel Bey (Suriye) — Burada kayıd yok,
ahlâk var. Bu te’vile muhtacdır.
; Sadi Efendi (Haleb) — “Kanun.i esasî ile
teayyün eden şekl-i-hükümet aleyhine” diyor.
Hükümet kanun.i esasî ile te’sis olunmuştur. O
kanuna nazaran şekl-i hükümet malûm olur.
Kanunen muayyen olan bir şey aleyhine yazan
gazetenin te’dibi de lâzımdır; binaenaleyh bu
bendin ibkasmı re’y ederim.
Manok Efendi (Haleb) — “Te’sis buyurul­
muş olan nizamat aleyhine” demek kifayet
eder.
Reis — Ben bunu bir iyice anlıyamadım.
kaide-\’'ü şekl-i hükümet ve usûl nedir ? Kanu­
nen bunlar malûm şeylerdr. Biz bunlara lügat
manası veriyoruz. Bunların kanunca olan ma­
nalarını da beyan ediniz, efendim.
Bedros Efendi (Şûra-yi Devlet âzası) —
Kanun-i esasinin teşkil eylediği şekl-ü suret.i
hükümet ki hey’et-i devlet ve âyan ve meb’usân
ve bunların suret-i intihablan demek bunların
aleyhine her kim söz söyler ve bunları bozmak
ve tebdil etmek isterse mücazat görecek demek.
Hııdaverdi Efendi (İstanbul) — Bu, şekl-i
hükümet. Bunu kabul ederim. Amma kaidş-i
hükümet ne olduğu da izah edilmeli.
Reis — Efendim, kaide-i hükümet üç, dört
türlü olur: Kuvve-i askeriyye, kuvve.i intiha-
bi30^e. Mevcud olan kaide aleyhine söz söyliyen
adam kabahatli olur.
 â8 İ 6 nisan 1İ93/12 mayıs 1877
Yenişehirii zade Ahmed Efendi (İzmir) —
Burayı “bi-gayr.i hakkın söz söyliyen” diye i.
zah etsek...
Reis — Bi-gayr.i hakkın mahkeme hare,
ket etmez. Kanun böyle diyor.
ISİufel Bey (Suriye) — Buyurduğunuz doğ­
rudur. Hilaf bunda değil, bizim gördüğümüz su:-
ubet, tevil hususundadır. Geçende bu mecliste
de oldu; Bazıları dediler ki, bu suret kanun.i
esasiye mugayirdü’. Bazıları da muvafık oldu­
ğunu iddia eylediler. Demek oldu ki herkes
kanun-i esasiyi bir suretle tevil eyledi. Kelâ.
mullah bile tevil ve tefsir ediliyor. Biz tevilden
korkarız,
Nafi Efendi (Haleb) — Yüz yirmi meb’us
olduğumuz halde ihtilâf ediyoruz. Burada filân
ve filân suretler gibi “şekl-i hükümet aleyhin­
de” diye izah edilse...
Bedros Efendi (Şûra.yi Devlet âzası) —
Nafi Efendinin dediği şeyi kanun-i esaâ gös­
termiştir. Devletin ne kaide üzerine müesses
oîub nasıl gideceği kanun.i esaside musarrah-
dır. Kanunu tahkir eden, aleyhinde söz söyli­
yen demek oluyor.
Nafi Efendi (Haleb) — Kanun aleyhine
değil, şeki-ü kaide.i hükümet aleyhine deni­
liyor.
Haşan Fehmi Efendi (İstanbul) — Bu ibare
sahihdir. Çünkü burada kanun.i esasi ile tees­
süs eden şekl.i hükümet aleyhine diyor. Ka­
nun-i esasiye müracaat edersek devletimizin
şekl-ü kaide-i hükümeti malûm olur. Bu lâyi­
hada “şekl-i hükümetin aleyhinde neşriyat” di­
yor. Gazetelerin neşriyatı o kadar çok, o kadar
mütenevvidir ki, kitablar dolusu kanun yapılsa
yine onları muhit olamaz; binaenaleyh “kanu-
n.i esasi ile tayin olunan şekl-i hükümet” deni­
lince o şekil malûm oulr. Muhakemesi için 3, -1
derecede olarak mahkeme vardır. Bunların üçü
de böyle bir davada benim aleyhime hüküm ve­
rirlerse anlaşılır ki ben haksız imişim. îşin bun­
dan ziyade tedkikı kabil olamaz.
Reis — Öyle ise “kaide-vü şekLi hüküme­
tin” diye geçelim mi?
Hey’et — Geçelim.
Otuzuncu madde kıraet olunur ki hükmü,
“düvel.i mütehabbe hükümdarlarını tahkir e-
denlerin 1 aydan iki seneye kadar hapis ve yir­
mi altından yüz altına kadar ceza.i nakdî ile
238
Ğ: 1
mücazat olunacakların”n<fan ve “bü 5dik elçi­
leri için dahi bir aydan bir seneye kadar hapis ■■M
ve on beş altından yetmiş beşe kadar ceza-i nak.
dî hükmedileceği”jıden ibarettir.
Rasim Bey (Edirne) — Bu cezalar büyü­
cek görünüyor. .
Nafi Efendi (Haleb) — Muameleten muka.
bele bil-misi olmak için hangi devlette bi­
zim hakkımızda böyle bir kanun yoksa bu mad­
denin hükmü o devlet hakkında cari olmasın.
Solidi Efendi (İstanbul) — Buraya gelen
elçiler mehamm.i düvelİ5ryeye muavenet için
geliyorlar; fakat bunlardan birisi bize ziyan e-
decek olur da gazete dahi onu yazarsa acaba
yine hakaret addolunacak mı ?
Rasim Bey (Edirne) — Bunların cümlesi
sefirin şahsı hakkındadır; memuriyeti hakkında
değil. Otuz yedinci maddede bunun izahatı ge­
lecek.
Vasilâki Bey (İstanbul) — Bir kaç sene
evvel bazı gazeteler, filân devlet böyle yapıyor
diye hükümete haber verdiği halde devlet on.
lan kapadı. Ceza etti. Amma hükümet o zeman
dikkat etmiş olsaydı işler bu sıraya gelmezdi.
Ezcümle (F ar dö Bosfor) Bulgaristan hakkın­
da şöyle şeyler işitiyoruz dediği için- hemen
tatil edilirdi. Bana kalırsa, bu bendi esasından
lagvetmelidir.
Reis — Kanun hey’etiden buna dair iza­
hat istiyelim mi?..
Bedros Efendi (Şûra.yi Devlet âjzası) —
Devlet-i âliyyenin politikası yolunda cereyan
eden devletler hakkında ve onların hükümdar­
ları ve sefirleri için hakaret caiz olamaz.
Vasilâki Bey (İstanbul) — Teessüf ede­
rim ki, (Far do Bosfor) u tatil eden emirler de
“ İğnatiyef hakkında yazdığı makaleden dolayı”
denilerek tatil olunurdu.
Reis — Hepimiz çok elçUik ettik. Büyük
elçiler nerede bulunursa, kendi padişahları ora­
da bulunurmuş gibi bir nazarla görülüb ona gö­
re hürmete lâyik olurlai'. Kendi haklarında
merasimde olan her türlü hürmeti, ria/eti, ba.
yağı zorla icra ettirirler. Dikkat ediniz, efen­
dim, büyük elçiler padişahları gibidir. Mecali s
ve mahafilde dahi onun için üst tarafımıza ge.
çib otururlar. Yoksa temellük için bu müsaade­
yi etmeyiz.
Abdürrahman Efendi (Bağdad) — Bizim
 i: 2â Jö nisan I2 9 â /1 2 mayıs
elçiler hakkında Avrupa nizamlarında bu bend
harfiyyen varsa bu da baki kalsın.
Sebuh Efendi (İstanbul) — Hangi devlet,
lerde varsa demek münasib değildir. Onlarda
gazeteler pek serbesttir. Bizim nizamımızın her
fıkrası gayet sert olduğu halde bu fıkrasını ser­
best bırakmak olamaz.
Nafi Efendi (Haleb) — Rusya matbuat ka­
nununda böyle bir bend yoksa, biz o devlet hak.
kında niçin böyle bir mecburiyette bulunalım.
Mukabele biLmisI lâzımdır.
Reis — Mukabele bil-misi yalnız gümrük­
lerde olur; kanun ise her milletin şanına göre
olur.
Hudaverdi Efendi (İstanbul) — Bir hü­
kümdar hakkında başka muamele, diğeri hak.
kında başka muamele olmaz.
Hacı Haşan Efendi (İstanbul) — Devlet-i
aliyye her devlet hakkında, herkes hakkmda,
hürmet ve riayet eder. Bir devleti tahkir bizim
şanımıza yakışmaz.
Reis — Başka lâkırdınız kaldı mı? Bir “za­
tına mahsus olarak” ilâvesi lâzım mı ? Bu babda
İkinci Celse
Reis — Saat sekiz buçukta müzakeremiz i-
ade kılındı. Maliye müvazenesine dair mucib-i
istical bazı evrak zuhur ederek mealleri encü­
mene bUdirildi. Encümende bunlar için âcilen
ne yapabileceğimiz hey’ette anlaşılsa da kararlı
bir iş yapsak... Belki bu işi istical ederler, son.
ra mütaleaya vaktimiz kalmaz.
3. Ağnam Rüsumunun Artırılması:
Bundan sonra Halil Bey derdesvi akd bu­
lunan istikraz hakkında bazı mütaleatı havi bir
lâyiha okuyarak tebliği kararlaştı. Lâyiha-i
mezkûrenin bir maddesi de (m asanf-i mevcu-
de.i fevkalâdeden nâşi ağnam rüsumu üzerine
bir mislinin daha zammı mes’elesi) n-e dair
olmağla onun üzerine müzakereye başlanıldı.
Halil Bey (Suriye) — Ağnam rüsumunun
bir mislini daha zammetmek encümence bazı
mülâhazatı dai oldu. Resm-i mezkûr muhtelif
derecatta olup eshab-i ağnamın muamele ve
temettulan siyakn vâhid üzerine olmadığından
umumiyet üzere resm-i mezkûre bir misli daha
— 239
6: i
bir mülâhazanız var mı?
Macid Beyfendi (Matbuat müdiri) — İlâve
edilse ziyanı yoktur, efendim.
Reis — Bu ilâve ile bu bendi geçtik mi?
Hey’et — Geçtik.
Bundan sowa “ matbuatça kabahat teker­
rür ederse cezanın dahi nihayet iki misline ka­
dar iblâğ edileceği'’ne dair olan otuz birinci
madde kıraet ve kabul olunarak, Hudaverdi
Efendi faslın umumuna bir itiraz olduğun'
dan bahisle “Şimdi ortada kaime tedavül etti­
ğinden ve halbuki kanunda ceza-i nakdîler altın
olarak yazıldığından bu düstur lâfızlarmm ku­
ruş lâfzına tebdilini ve meselâ yirmi altın alı­
nacak yerde iki bin kuruş alınması”>ıı teklif ey~
lediyse de Reis Paşa Hazretleri buna dair ev­
velce dahi sebkat eylemiş olan bahsi ihtar e-
derek (devletin altın olmak üzere çıkardığı
kaimenin yine altın olarak kabul edileceği) ni
dermiyanla bugünün müzakeresine hitam ve­
rildi i ve akşam saat sekizde bir müzakere da­
ha akdedileceği taraf'i riyasetten ilân buyu­
ruldu.
zammetmek şikâyatı mucib olur. Ağnam ve â-
şar vergileri ve bedeîât-i askeriyye birleştirile­
rek umumu üzerine suret.i mutedilede bir şey
yapmak tarikinin ittihazı daha münasib görü­
lür; fakat, evvel emirde maaşatın tenkıhı ve faz­
la ve lüzumsuz memuriyetlerin lağvı icab-i hal­
den görülür.
Manok Efend (Haleb) — Ağnam rüsumu­
nun bir misli daha istihsal edilmek suretini en ­
cümende biraz ağır görmüşler ise de ağır de­
ğildir. Ağnam vergisini herkes nakden verirler.
Şimdi kaime hesabiyle bunların vergisi nısıf
derecesine inmiş demektir. Eshab.i ağnam bu
suretten nakden istifade ve ticaret ederler. M u­
kaddemleri beher re^sden altı kuruş alınır idi-
se de el.yevm bu altı kuruş üç kuruşa inmiş o-
luyor. Bu sene dahi kaime alınmajnb da nak.
den meskûkât alınırsa, vakıa bir misli daha ilâ­
ve olunmuş sayılırsa da eshab.i ağnam için
yine eski vergiler nisbetinde bir şey alınmış de­
mek olur. Umuma aid vergiler için dahi bir
yol bulunsa fena değildir.
Maaş tepkıhına gelince: Onda re’yim yok.
 I: M 30 nisan 1293/13 mayıs IĞTİ'
Kaime münasebetiyle maaşlar zaten nısıf dere­
cesine inmiş demektir. Halbuki memurlar
onu da alamiyorlar. Yalnız bir takım
zaid ve lüzumsuz memuriyetler olduğun»
dan onlar Iğv ve liyakatsiz memurlan ihraç
ederek lâzımlı, lâyikli adamlar kullanmalı. Ma.
aşlar yolunda olmaz ise memurlar bozulur.
Reis Bir ay evvel bunun üzerine uzun
uzadıya mülâhazalar olundu. V e zannederim ki
o mülâhazat içindeki hikmet dahi zihinlere iyice
girmişti.
Bizim memurların maaşları tenkıha
değil, zamma muhtacdır. Şimdiye kadar her ze.
man maaşların tenkıh ve taklili yoluna gidilmiş
ise işimiz fena giderek zararı görülmüştür, iyi
ve dirayetli memurlar maaşa ne kadar muhtaç
ise, fena ve zaid memurların istihdam edilme­
mesine dahi o kadar ihtiyaç vardır. Bunlar is­
tihdam edilmemelidir ki feyz alamasınlar. Bu
usûl takarrür ederse her iş tashih olunmuş olur.
Âzadan bazıları esna-i müzakerede va­
liler için otuz bin kuruş maaşın çoklu­
ğundan bahsediyorlardı. Ben vali olsam otuz
bin kuruş ile valilik etmem. Otuz paraya ka­
naatim vardır; fakat otuz bin kuruşa vali ol­
mam...
Sebuh Efendi (İstanbul) — Maaşların ten.
kıhı doğru değildir. Derecesi hadd-i itidaldedir.
Bir sene evvel bin kuruşdan ziyade maaşlar i-
çin bir büyük tenkih edildi. Ancak bunun hiç
bir semeresi görülmedi. Bu nisbetteki müvaze-
nede maaşların yekûnu yine eski müvazene-
den biraz da fazlalıca görünür.
Yenişehirli ızade Ahmed Efendi (İzm ir) —
Geçende buna dair bahis geçti. Hepimiz bu ef­
kârdayız ki memurlara çok maaş vermeli; fa­
kat bu defa taklil etmek istediğimiz şey tenkili
değildir. îane-i harbiyye olarak verüe-
cek. Yarım çarıklı çiftçi iane.i harbiyye verirse
burada iki atlı arabaya binenler niçin verme­
sinler?..
Halil Efendi (Suriye) — Kat’ı matlûb olan
şey memurîn maaşı değil, muhtacîn maaşı,
yirmi beş bin şu kadar kise çıraklık maaşı. Yok­
sa hakikaten hüsn.i hizmet eden memurların
maaşlanna dokunmak lâzımgelmez.
Reis — Evvelinden başka türlü anlaşıldı.
Bu da başka bir mes’eledir. Keyfiyet güzelce
izah edilsin.
240
Ö: 1
Yenişehirli zade Ahmed Efendi (İzmir)
Bununla beraber bü.fiU memuriyetlerde bulu­
nanlardan dahi iane-i harbiyye olarak bir mik-
dar şey almak matlûbdur. Bugün kuru ekmek
yemeye razi olmalıyız ki ikmâl-i namus edebi­
lelim. Buğday ekmeği yiyorsak arpa ekmeği yi­
yelim; az sarf edelim; altı ay zahmetini çeke-
üm; fakat yüz ağırtmaya çahşalım. Almanlar
üe Pransızlar muharebede ne yaptılar, görme­
dik mi? Biz de fedakârhk edelim.
Manok Efendi (H aleb) — îane-i harbiyye
hususunda vilâyat ahalisi kusur etmediler. Y i­
ne etmiyecekler. iktidarlarını kâffeten feda et­
meye hazırdırlar. Maatteessüf beyan ederim ki
İstanbul ahalisinin muaveneti görülmedi. Vata­
nımız bir vatan-i müşterekdir. îstanbulda daha
zengin adamlar vardır. Onlar daha ziyade yar­
dım etmelidir.
Sebuh Efendi (İstanbul) — İstanbul hak­
kında böyle bir istisna bir dereceye kadar sa­
hih olamaz, iki senedenberi konsolid kâğıdlan-
nın faizleri verilemiyor. İane.i umumiyyeden
bahsolunmak lâzımgelirse Istanbulun da hisse­
si vardır.
(B u aralık heybette söz çoğalır.)
Reis — Lâkırdı uzanıyor. Ben de cevab ve­
reyim: Yalnız benim elimle ka 5nkçı, balıkçı gibi
adamların ellişer, altmışar para olarak toplanan
ianeye ben şahidim.
Astarcılar ketühdası Ahmed Efendi (İstan­
bul) — İstanbul ahalisi vergiden kaçmadılar;
verdiler. Halbuki şimdiye kadar altmış paralık
bir şey için bir kaç takrir gönderdik; cevabını
bile alamadık. Ahali bu gibi işlerde emniyet is­
ter. Sadr-i esbak Mahmud Paşa hakkında bu
kadar şeyler yazdılar. Politikamızı bu dereceye
düşüren odur. Çekdiğimiz seyyie onun yüzün-
dendir. Kendinin bu kadar şeyleri var. Zimmet­
leri olduğu gazetelerde dahi yazıldı. Babıâlî
bunların hiç birisine bakmadı. Bunlara baksın­
lar; ahaliye emniyet gelsin. Ahali dahi her tür­
lü fedakârlığa hazırdır. Ben müteahhidim.
Haşan Fehmi Efendi (İstanbul) — İstanbul
ahalisi bir dereceye kadar iane etmiştir. Bu
hakikat ketmolunamaz. Bununla beraber asıl
arzu olunduğu kadar iane etmemiş bulunduk­
larını dahi tasdik etmeliyim. Kanun-i esas! mü-
cebince Istanbulun sair ıdlâyetlerden bir cihet-i
istisnası yoktur. Bu defa matlûb olan iane hu.
 I î aa 30 nisan i 293/12 mayıs 18tt C; 1

susunda dahi vilâyat ahalisiyle beraber feda­ cak bir §ey isteriz. Büyük memurların nısıf ma-
kârlıkta kusur etmiyeceklerini ünüd eylerim. aşlannı terketmeleri dahi hamiyetleri icabın-
Şimdiye kadar bihakkın iane edilmemesinin es- dandır. Bad-eLmuharebe yine tam maaşlarını
bab.i mücibesi teşrih edilecek olursa uzun olur. alsınlar. ,
Belki vilâyat ahalisine müsabakat dahi edecek, Reis — Bir iane defteri göndermiştim.
lerini ümid edeyim. ^ Bunda İstanbul ahalisinin verdikleri ianeler
Mustafa Bey (Vanya) — Haşan Efendi pek meyanında cazımın verdikleri paralar dahi
âlâ söyledi. Teşekkür ederiz. Ahmed Efendinin mukayyed idi. Hediyye-i askeriyye cemiyeti var
bir sözü var ki iane hususunda İstanbul ahali­ idi ki oradan bir defter gelmişti. Ona bir kere
sinin teehhürü adem.i emniyetten neş’et eder,. bakılsın. ALel-esami ianeler yazılıdır. Zanmma
diyor .Buralarına bir dikkat edilse... Muhafaza-i kalırsa yirmi yedi bin kise akçadır.
vatan ve ikmâl-i namus uğurunda herkes fi. Hamazasb Efendi (Erzurum ) — Masarif-i
da.i male değU, fida.i cana hazırdır; fakat her­ fevkalâdeye mukabü akça için müzakere olunu­
kes de vereceği şeyin me’huz-ün-lehine sarfe- yor. Teessüf ederim ki evlâd-i vatandan beş, al.
dilmesini ister. Herkes cenk için para verir de tı yüz bin kişi hudud üzerinde bulunup mühim­
sonra gayr-i meşru’ bir masraf olunursa işte bu mat ve erzaka ihtiyaçları varken hey’et-i me.
olmaz. Bugüne kadar adem.i emniyyet de bun­ b’usân vaktiyle şöyle oldu, böyle olacak, diye
dan neş’et etmiştir, zannederim. Biz bugün ia- izaa-i vakt ediyorlar. Ihtilâsat için bir şey var­
ne-i fevkalâdeye muhtacız. sa onu zeman.i ahara bıraksınlar. Şimdi tedbir-i
âcil zemânındayız.
Abdürrezzak Efendi (Bağdad) — Bağdad-
da valinin riyaseti altında olarak bir meclis te­ Reis — Ez-cümle ne yapmah? Beyan bu­
şekkül etmişti. Elli bin lira kadar iane-i nak- yurulsun.
diyye ve bin re’s kadar da hayvan toplandı. Or­ Hamazasb Efendi (Erzurum ) — Bazıları
du müşiri de gayret etti. B ir para sirkat edilme­ maaşları tenkıh etmek ve bazıları Mahmud Pa­
di. Öyle güzel bir komisyon olursa aslâ fesad şanın ihtilâsatına bakmak istiyorlar. Bunlara
karışmaz. sonra bakmalı. Şimdilik emlâk vergisi, iane,
Reis — Sirkat bahsinde değiliz. falân gibi bir şey yapmah.
Reis — Onlar iane değil, vergi tarzında
Astarcılar ketühdası Ahmed Efendi (İstan­
şeylerdm.
bul) — Bahriye nezaretinee bir mü^nakasa için
Hamazasb Efendi (Erzurum ) — Öyle ise
şikâyet ettiler. Encümen tarafından bir müzek-
geçen sene olduğu gibi, her tarafda iane def­
kerre gitti; bir tesiri olamamış. Kaime para ile
terleri açılsın.
keten alıb kendi fabrikamızda bükerek halat
yapmak yolu varken altı yük, elli bin kuruşluk Astarcılar ketühdası Ahrned Efendi (Istan,
halat mübayaa olunuyor. Bunlar gözümüz ö- bul) — Bizim muradımız para vermemek değil­
nünde dururken halkda nasıl itminan hasıl o- dir; vereceğiz. Padişahımız, askerimiz, vatanı­
labilir ? mız için her fedakârlığa hazınz. Yalmz mahal-
Reis — Bir ay evvel pek güzel şeyler söy­ 1-i sarfmı temin emelinde bulunuyoruz.
lenmiş idi amma geçti. Bunları birer takrir al­ Yenşehirli zade Ahmed Efendi (İzmir) —
tına almalıdır. Eğer iş yapacaksak Istanbuldan maada mema-
Nafi Efendi (Haleb) — Siz buyurdunuz lik ahalisini teşvik edecek bir yol düşünmeliyiz.
ki kayıkçı, balıkçı takımı iane verdiler. Bizim a- Görsünler ki, vükelâ ve meb’usân yalnız fuka-
radığımız şey: eazım ve ekârim, hanelerindeki si ranm yakasını tutmuyorlar. Vüâyattan evvel
m-ü zere mütenasib bir iane vermelidir. Biz, Istanbulca dahi bir şey yapahm. Gazetelerde
malımızı, evlâdımızı feda ediyoruz. GeçendeMit- herkes görsün. Evvelâ tenkihat icra edelim,
hat Paşa Hazretlerinin riyaseti altında akdolu- Saniyen: Varidatımızı ne yolda idare edecek
naiı bir meclisde kuru ekmek yiyeceklerinden, isek ona dair bir kanun, bir talimat yapahm.
falândan bahsediliyordu. Henüz bir şey görül­ Ondan sonra âşara mi, vergiye mi zammedece­
medi'. Bunların hamiyetlerini meydana çıkara. ğiz? Her ne yapacak isek yapalım. Bu suretle

241 - -
 i ! 28 ^ nisan 1293/1İ mayıs 18^7
ahâli dahi emin olur. Bundan evvel bir §ey verL
riz diyemeyiz. Efkânm budur.
Reis — Bu misilli efkârı kâğıd üzerine koy­
malı da vakit geçmesin.
Mahmud Efendi (Mamure.tüLâziz) — Ha­
lil Efendinin okuduğu kâğıd cümlenin ittifakı
ile kabul olunmuştur.
Mülâhazat-i mezkûre tekrar okunur.
Muhtar Efendi (Erızurum) — Yalnız muh-
tacîn maaşı değil, mazulîn maaşından da kat’
olunacaktır.
Mehmed Ali Efendi (Sivas) — Memurin
maaşlarının dahi muvakkaten tenküıı kararı
vardı.
Reis — Tenkih başka lâkırdıdır; tenkis
başka lâkırdı. Mazulîn başka şeydir; çünkü
muhtacdırlar. Muhtacîn başka şeydir; çünkü
ağlebiyyetle zengindirler.
Nafi Efendi (Haleb) —- Hüseyin Avni Paşa
familyasına on bin kuruş maaş veriliyormuş. I-
şittim ki bunların on bin kuruş iradı varmış.
Manok Efendi (H aleb) — Kibara tekad-
dümle iane-i harbiyyeye alâ-kader-iListitaa
müsaraat gösterdiklerinden dolayı İstanbul ka­
yıkçılarına teşekkürler ederim.
Reis — Bunların cümlesi defterlere yazıldı.
Gazetelere konuldu.
Nafi Efendi (Haleb) — Gördük, efendim;
fakat ekâbirin verdikleri ianeler lüzumu dere,
cesinde değil idi.
Mustafa Bey (Y anya) — Harbin nihayeti,
ne kadar maaş mes’elesi hakkında ekseriyet-i
ârâ vardır. Buna bugün karar verilse de gönde­
rilse... Sairlerine de sonra bakarız.
Sebuh Efendi (İstanbul) — Zaten tenkih
ediliyor. Zaten maaşlar verilmiyor. Devlet biz.
den elyevm para istiyor, muharebenin devamını
istiyor. Haricî bir istikraza da karar verildi.
Şimdi bizim düşüneceğimiz şey, para hasıl et­
mek için umumî olarak ne yolda vergi alınmak
lâzımgeleceği mes’elesidir.
Nufel Bey (Suriye) — Sebuh Efendi maaş,
lardan bir şey kesilemiyeceği tarikim gösteri­
yor. Fakat, refiklerimiz efendilerin dedikleri
gibi ahaliden tahsil olunacak para harb yolun,
da sarf içüı tahsil edildiği halde eshab-i maaşa-
M 2 -
C: 1
ta otuz, kırk bin kuruş maaş olarak verUeceği-
ni ahali düşünürse emniyet-i matlûbe hasıl
olmaz.
Sebuh Efendi (İstanbul) — Müvazeneyi
yoluna koymak için zaid maaşlar külliyen kesi­
lecek, amma maaş alanlar içinde zengin adam­
lar varmış... Meydanda bir şey varsa biz ona
zengin deriz, zenginlik emlâk ve akan üzerine
vergUer konulur. Öyle söz ile bir şey hasıl
olamaz.
Nufel Bey (Suriye) — Söylediğim sadece
bir söz değildir. Karine ile tahmin değildir. Her­
kesin basiresi olarak gözü, ve basiret olarak ak.
İl vardır. Zengin olanlar güneş gibi ve dağ ba­
şında ateş gibi âşikâr görünür. Muhtaç olan
memurların maaşlanndan tenkis caiz değildir.
Bazı vüzera vardır ki, haneleri harab olub ta­
mirine muktedir olamiyorlar.
Reis — Müsaade ediniz. Bir de ben söyli-
yeyim: Her kimin hanesi tamir edilmemiş ise
ona karışmam. Kimin mücedded ise o hane ha-
rabdır. Kendilerini zengin sayanlar açlıktan ö.
lüyorlar. Ben zenginleri ve zenginliği sevmem.
Fakat doğru söylerim. Aylık alanlar hizmeti
mukabilini alıyorlar. O adam zengin olduğu için
hak ile onun aylığını keseceğiz. Bunları ben
aklımla bulmuyoorum; aklımla buluyor isem
hata etmiş olurum. Memurların hamiyeti varsa
maaşından bir mikdarını terkeder. Böyle işlerde
gerçekten eshab.i hamiyyet olanlar gidecekleri
yolu bilirler. Hattâ ianeyi gazeteye bile komaz.
1ar. Bu babda olan müzakeratımız yanlıştır.
Herkes akla gelenleri birer kâğıd üzerine yaz­
sınlar. Sizi saat ona kadar beklerim.
Nafi Efendi (Haleb) — Bugün vakit kal­
mamış olduğundan yarın dahi tatil ise de böyle
bir hizmet için yarın gelelim, işe bakalım.
Bir çok sesler — Olamaz, olamaz.
Reis — Mevcud olan mülâhaza kâğıdına
diğer bir fıkra koyarak gönderecek idik.
Mustafa Bey (Yanya) — Muharebenin hi­
tamına kadar nısıf maaşların verileceği kaziy.
yesi.
Reis — Bunu diyemeyiz. Bu söz kanunî bir
söz değildir, nısıf falân dememeli; zira bu işler­
de yalnız bizim dediğimiz olmiyacaktır.
 M lö hîsan 129^/1İ mayıs İ Sf î 6: i

Nafi Efendi (Haleb) — “msandan itiba­
ren nısıf maaş verilerek vakt-i âsayişte müte­
rakim maaşlann ceste ceste itası” diyelim. '
Nufe! Bey (Suriye) — Encümende bulunan
büdcejd gördüm. Rüsumat emanetnin altı yüz
bin kese hasılâtı olub yüz yirmi bin kesıesi mas-
rafdır. Südüsden ziyadesi masraf oluyor, de­
mek. Otuz sekiz bin kese ticaret masrafı olub
varidatı ise üç bin lira olmuyor.
Reis — Varidat ne demek? Tcaret nezare­
tinde varidat olamaz; mühür parası gibi bir şey
olur ise, o da gökden düşer gibi tesadüfi olarak
ahnır.
B u n un üzerine ikinci müzakere dahi ta­
mam olarak âza şubelere dağılmıştır.
DEVRE: 1 eİLD i 1 İÇTİM A: 1

Meclis-i meb’usan
1293^877
Zabıt Ceridesi

Yirmi dokuzuncu inikad

1 cem ad,il-ûlâl294=2 m ayısl293/14 mayısl877
PAZARTESİ

İÇİNDEKİLER
Sayıfa
1—Riyasetin maruzatı 246
2— ^Müzakere edilen maddeler:
1— Matbuat kanunu 246
2— Maliye nezaretinden izahat 248
3— Intihab.i meb’usân kanunu 249
 Yirmi dokuzuncu inikad‘*>
1 e«na<i-ü- Ûlâl294=r2 mayısl293/14raayısl877
pazartesi

Reis: AHMED VEFİK PAŞA

■îi

n
H e y etri M e b ’m ânın bugünkü içtimai devletlû Ahmed Vefik Paşa Hazretleri/^jn. riyaset-i
celileleri altında olarak tevekkül eylemiştir.

1. RİYASETİN MARUZATI

Reis — Bugünkü müzakere-i mahsusamız karız.

saat dörtte küşad edildi. Hülâsalarda arzuhaller
kıraet olunduğu zeman bad-ez.in falan numara­
dan falân numaraya kadar diye izah edilsin.
Bir takım arzuhaller, telgraflar, istidalar
gelmiş; havale olunsun.
Bosna meb’usu Mehnıed Bey keyifsiz oldu-
ğımdan on beş gün kadar ruhsat istemiş; malû­
munuz olsun.
Salim Efendi (Kastamoni) — Perşembe
günkü içtimada bendeniz bulunamamıştım. Ü .
mur.i malij^eye dair müzakere cereyan eyle­
miş. Bizim vilâyet gayr-i münbit ve ahalisi ga.
yet fakir bir yer olduğundan ekseriya mısır
buğdayı üğütüb un ettikleri zeman koçanını
dahi beraber üğütürler. Gerek vergi ve gerek
ağnama bir şey zammolunursa bunlar taham­
mül edemezler. Evvelâ masarif-i vakıa tenkıh
olunsun da üst tarafmın bir çaresine bakarız.
Reis — Biz buna karar vermedik. Encümen
müzakere edecekti; etsin de sonra icabına ba.
Nakkaş Efendi, yine ümur~i maliyyeye
dair bir makale kıraet etmesi üzerine Reis Pa­
şa Hazretleri “Pek âlâ. Fakat size ihtar ederim
ki bu lâkırdıları etmek bir iş görmiyeceğiz, de­
mektir. îş bugün encümendedir. Daha ziyade
ihtarat ile vakit geçirir isek iş teehhür eder.
Yine re’y sizindir. îş mi görelim? yoksa lâkır­
dımı edelim?” buyurdular. Hey'et “îş göre-
Jim” dediler.
Reis — Bir madde-i mühimme daha zuhur
etti. Görelim de encümene havale edelim.
Münir Beyfendi, “ağnam rüsumuna bir
misli daha zammolunacağına ve bunun için iki
zatm memur olarak geldigi”îig dair evrakı o -
kudu.
Reis — Bu iki zâtı encümene çağırarak
işe bakmah.
Salim Efendi (Kastamoni) — Bizim vilâ­
yetimizde ağnam ufarakdır.,..
Reis — Söyleşmemeye karar verdik.

2. MÜZAKERE EDİLEN MADDELER:

1. Matbuat K an un u ; beyyin olmakla kabul edildi. Badehu otuz ü-

Matbuat kanununun otuz ikinci maddesi
okundu ki, (zemm ile kadhm mahiyetleri )n i mü-
( * ) TakvimJ Vakayi, S. 1913.
çüncü madde okundu ki^ hükm ü “caecalis ve
mehakim hakkında zem ve kadholunduğu
halde bir aydan bir seneye kadar ve beş altın.

246
 i: ^ 2 mayr* 1298/14 mayı» 1Ö77 1

dan yüz altına kadar ceza-i nakdî ile mücazat lışlıklar sükût ile geçerse fenalıklar artar. O
tedileceği’ recüen ibarettir. hal4e de ahalinin hakkı pay-mâl olur.
Birisi — Bu ceza çokçadır. Bir de hem ha­ Reis — Bu iş anlaşıldı. Taklil edelim mi?
pis, hem ceza-i nakdî beraber oluyor ki burası Hey’et— Evet, evet. Hayır, hajnr.
anlaşılamiyor. Bir kabahate iki ceza olur mu? Reis — Tahfif için ekseriyet yok. Demek
Reis — Buna bir cevab var mı? oluyor ki, ibka edeceğiz.
Salim Efendi (Kastamoni) — Ceza kanu.
Ekseriyet ibkası tarafında görülmekle
nunda da bir kabahate iki ceza gösterildiği var­
bend kabul olundu. V e “düvel-i mütehabbe sü-
dır; fakat cezasının çokluğunu ben de tasdik
ferası hakkında zem v e kadihde bulunanlana
ederim.
•bir aydan altı aya kadar hapis ve bir altından o-
Rasim Bey (Edirne) — Ceza kanununda
tuz altına kadar ceza-i nakdî ile mücazat edile­
bu kabahatin cezası on beş gün olmak üzere ta­
cekleri”' hakkmdaki otuz dördüncü madde ile
yin edilmiş.
(vükelâ ve vüzera ve ulema ve kibar-i meşa3dh
Nakkaş Efendi (Suriye) — Zemm.ü kad- ve rüesa-i ruhaniyye, vesaire haklarında zem
heden için bu ceza çok değildir. A z zemmetmiş ve kadihde bulunanların dahi bir aydan bir se­
ise bir ay olacak, çok zemmetmiş ise bir sene. neye kadar hapis ve beş altından elli altına ka­
Solidi Efendi (İstanbul) — Hükümetin teş­ dar ceza-i nakdî ile mücazat kılınacakları) na
kil eylediği hey’eti zemmedenlere şaşanlara dair otuz besinci madde dahi kabul olundu.
ben şaşarım: O hey’et fena bir şey yapar, gaze. V e otuz altıncı v e otuz yedinci ve otuz sekizin­
te dahi yazarsa?.. ci v e otuz dokuzuncu maddelerde efrad-i ahali
Reis — Kadih mi edecek, yoksa doğru bir ve şahsiyat ve saireye dair vukubulacak zem
şey mi haber verecek? ve Izadihler için muayyen olan cezalar kamilen
Solidi Efendi (İstanbul) — Yazdığı şey. kabul ve tasdik olundu.
den kadih çıkarmak matlûb olursa çıkanla- Reis — Yalnız iki maddede tahfifden maa­
bilir. da bu faslın dahi kâffe.i bendleri kabul olun­
Reis — Kadih başka şeydir; kadhi çıkar­ du, öyle değil mi?
mak da başkadır. H er şeyden kadih çıkar ve Hey’et — Evet, kabul olundu.
çıkmalıdır. Şimdi şuna bakalım: bu ceza çok B a b-i rabide kırkıncı madde okunarak
mudur? Tadil lâzım mı? t hülâsası (ÜÇ kere hapis cezası gören gazeteci­
Macid Beyfendi (Matbuat müdirr) — Çok nin gazetesi kapanacağı) nJan ibaret olub ek­
değildir. Malûmunuzdur ki kanun denUen şey, seriyetle kabul olundu.
hey’et-i içtimaiyyenin hukuk ve menafimi mu­
Nakkaş Efendi (Suriye) — Bir kere ha­
hafaza eden bir şahsın, bir gazetecinin huku-
pisten altı sene sonra bir daha ve beş şene son­
kukuriu muhafaza edeceğim diye koca bir he-
ra bir daha hapis cezası görürse yine gazetesi
y’etin hukukunu da o şahsın eline teslim ede.
kapanacak mı?
meyiz. Yapmasın, efendim; zem ve kadih et-
Reis — Kanunen böjdedir. Ancak ceza on
meşin. Mahkemeyi neye tahkir ediyor? Mah­
beş senede bir olursa ondan devlet de razi olur,
keme haksızlık etdiyse muhakemeyi enzar.i u-
millet de...
mumiyyeye arzetsin. Bu muhakeme yanlış gö­
Nakkaş Efendi (Suriye) ■— Bari bu surette
rüldü, kanuna yanlış tatbik edildi, desin. Âza
tasrih edilse.
cahildir, vesaire gibi zemm-ü kadhin ne mana,
B u nun üzerine biraz müzakere cereyan
sı vardır? Devlet hiç bir vakitte, ve alei-Lhusus
ederek (B ir senede üç defa ceza gören gazete­
kanun-i esasinin ilânındanberi hürriyeti diriğ
nin tatili) sureti re’ye arzedilmiş ise de (iki se.
etmemiştir.
nede üç defa ceza görenlerim ilgası) na ekseriyet
Manok Efendi (Haleb) — Ben, bunlara hasıl oldu. K anun lâyihasının elli ikinci yani
mücazat edilmesin, diyemem; fakat “muhake­ son maddesine kadar kâffe-i bendleri okuna­
mede yanlış bir şey olursa söylesin” diyorsu­ rak cü zice beyan-i mütalea edenlerden k a f-ı
nuz. Yanlışlık cehaletten gelmez mi? Eğer yan­ nazarla cümlesi birden umumen kabul olundu.

247 ^
 I: 2 mayıs 1293/14 mayıs 181?^
Nakkaş Efendi (Suriye)—Efendim, B u ga^
zeteler muhakeme-i vakıalarını istinaf edebile­
cekler mi ? Bu lâ3dhada ona dair bir şey yoktur.
Macid Beyfendi (Matbuat müdiri) — İsti­
naf için de kanunda sarahat yoktur; fakat bir
maddesinde diyor ki matbuat muhakemeleri sair
cünhalar gibi mehakimde rüyet olunacak. Bun­
dan zımnen anlaşılıyor ki istinaf dahi caiz ola­
caktır. Ötedenberi cereyan eden muhakemeler-
ce dahi usûl-i istinafa riayet olunmuştur.
Reis — Usûl-i kanunda bir şey vardır. Ka-
vanîn.i saireden hangi bendler burada cari ol-
miyacak ise onları madde-be-madde burada izah
ile lağveyler.
Bir kaç ses — Pul, pul, gazete pullan için
bir şey yok mu? Onlan da lâğvetmeli.
Macid beyfendi (Matbuat müdiri) — Pul
hakkında kulunuzun hiç bir memuriyetim yok­
tur. Bu husus mâliyeye aid bir iştir.
Rasim Bey (Edirne) — Elli ikinci maddede
İkinci Celse
2. Maliye Nezaretinden İstizah:
Reis — Saat sekizde müzakeremiz iade o-
lundu. întihab nizamına başliyacağız.
Nafi Efendi, (maliye nezaret-i celilesinden
bazı hususatın istizahı hakkında ümur-i maliy.
ye encümenine arzeylediğim fikir, encümence
kabul olunduğundan âra-i umumîyyeye dahi
muvafık gelirse istizah için müsaadenizle oku­
yayım) diye makale~i âtiyeyi kıraet eyledi.
“Evvelâ; Varidat.ü masarifat-i devletin
mıkdar.i takribisi büdcenin mütaleasından
müstefad olmakda ise de gösterilen varidata sa.
hih nazariyle bakılması, varidat-i devletin on
veyahud beş senedenberi her seneye aid olan
mıkdariyle bunlarm ne kadarı tahsil olunmakda
ve ne mikdarı bakaya kalmakta olduğunun bi­
hakkın bihnmesine vabestedir.
Saniyen: Varidat-i devlet acaba on veya
beş senedenberi terakki mi yoksa tenezzül mü
ediyor. Terakki ediyorsa senevi ne nisbetle ve
kaç kuruş terakki ediyor?
“Salisen: Bu terakki-i varidattan ne veç­
hile istifade ediliyor? Ve haricî ve dahilî akdo-
lunan istikrazlardan dolayı senevi büdceye tah,
mü olunan faiz ve re’s.ü3«mâU^in mikdan aca­
m
©î 1
diyor ki, kavanîn-ü nizamat.ü evamir-i kadî-
meden bu kanuna muhalif olanların hükmü
mülga demek oluyor ki mutabık olanı baki ka­
lacak. O halde yine yalnız bu kanun baki kala­
cak demek olur. Bu ise bedihî bir şeydir; bina­
enaleyh bu bende hiç lüzum göremem.
Reis — Bu kaidedir. Her kanunun âhınn-
da bu bendi göreceğiz. Bu kanuna mutabık ol­
mayan kavanîn.i saire mülga olduğu beyan
olunacak.
Bir kaç ses — Pul mes’elesine de bir karar
vermeliyiz.
Reis — O başka şeydir, bu matbuat kanu­
nu... Pul maddesi için de beş on imzalı bir mü-
zekkire yapılsın, şubelere verilsin; müzakere e-
dümesi re’y olunursa mevki-i müzakereye a,li-
nır. Müzakeremiz burada hitam buldu. Bundan
sonra intihab-i ıneb’usân kanunu vardır ki
pek müstaceldir : zira vakti takarrüb ediyor.
ba varidatın terekkiyat-i seneviyyesiyle müte-
nasib midir? Mütenasib değilse varidatm sene­
vi terakki eden mıkdariyle her sene büdceye
tahmil olunan faiz ve re^s-ül-mâllerin beynin­
de ne kadar fark vardır?
“Rabian; Memurîn-i bLfaide ve sarfiyat-i
zaidenin tekâsüründen varidat-i âdiyyemiz ma­
sarif.! sairemize pek fahiş bir surette galebe et­
tiği müvazene-i maliyye icmalinde mer’i oldu­
ğundan hey’et-i meb’usâna nevamma medar-i
teemmül-ü mülâhaza olmak üzere islâh-ı mü-
vazene hakkında hâzinece mütasavver olan ça­
reler ne gibi şeylerdir?
Hamisen: Vakt-i âsayiş itibariyle cari olan
usûl-i idarenin devamı takdirince ahval-i müs-
takbele-i maliyyenin ne neticeye müncer ve
müntehi olacağına dair elde bir istatistik, malî
hesab var mıdır? V a r ise nasıldır? Olmadığı
takdirde ahval-i maliyyenin âtisine medar-i em-
niyyet-ü itimad olacak hesab-i kıyasî nedir ?
Bunların maliye nezaretinden istizahı lüzu­
munu pek ehemn ve elzem gibi tahattur
ederim.”'
Reis Bu seneye gelinceye kadar maliye
nezareti her sene gayet mufassal birer kitab
kadar müvazene-i maliyye neşreder. O kitab-
 I: a® 2 mayıs 1293/14 mayı# 1877
1ar vilâyata geldi mi? Bu iş on, on iki, on beş
senelik bir iştir. Her sene hangi irad artmış, han.
gisi eksilmiş, onda görülür. Onlar matbudur. îp.
tida senedenberi neşrolunanları isteseniz, gön.
derirler. Bu müzakere umumen kabul olundu
mu?..
Ekseriyet — Evet, kabul olundu.
Salim Bey (Kastamoni) — Bu yolundadır.
Bununla beraber müvazene-i maliyyede irad ve
masrafı karşılaştırmak için evvelâ devlet, maa.ş-
lardan bir tenkıh icrasiyle cümleye bir şevk
ve gayret getirmeli.
Reis — Bu sözü dahi kaydediniz; fakat
devlet bu seneki tenkihatım göstermiştir. Mâ­
liyeden muahharan gelen müfredat görülmedi.
Her nezaretten ne kadar tenkih olunduğu onda
gösterilmiştir.
Bir kaç meb’us — Şubelere gelmedi, efen­
dim...
Reis — Ben öyle bir şey gördüm. Konya
meb’usâmndan bir zata verildiğini tehattur e-
diyorum. Kendini görsem, tanırım.
Fasih Efendi (Konya) — Bendenize ver­
diniz, efendim.
Reis — Öyle ise neye söylemiyorsunuz?
Onda her nezaretin tenkıhatı vardır ya...
Fasih Efendi (Konya) — Umumun yoktur.
diye pusulayı verir.
Reis — “İşte tenzili tasavvur olunan” di­
yor. Müvazenej maliyye yok mu?
Bir kaç zat — Vardır.
Reis — İşte, bunlara bakmalı.. Encümene
havale olunsun. îşte rüsumattan otuz bin kese
keseceklermiş. Eğer iki bin kese keserlerse bu­
nu da biliniz ki devlet bir kaç yüz bin kese kay­
beder. Bu misilli tenzilâtı sevine sevine kabul
etmemeli. Bazı maaşlar kesilirse fayda olur.
Fakat bazıları da vardır ki kesilirse zararı hazi­
ne çeker. Elhasıl encümene gitsin de yekûnuna
bakılsın.
Seyyid Ahmed Efendi (Hicaz) — Tenkıhat
iki kısımdır. Birisi: Fazla memurların yine yer­
lerinde ibkasiyle beraber aylıklarının tenzili ve
İkincisi: lâzım olan memurların ibkasiyle lü.
zumsuzlarının ihracıdır. Eğer tenkıhat husu­
sunda şu ikinci yola gidilirse bir mahzuru
görülmez.
Yenişehirli zade Ahmed Efendi (İzm ir) —
İşin en aslâhı: Mâliyeden hamiyetli, dirayetli üç
-^ 2 4 9
©: 1
dört memur gelsin. Bizden de üç, dört kişi ve.
rilsin, müzakere edelim. Biz şimdiye kadar kar­
deşçe müzakereye girişmedik. İşe hasmane bak-
dık. Vakıa umum maaşlardan tenkih olamaz.
Reis — Mâliyeden ufak tefek memurlar ge­
lirse buna bakamazlaf. İkincisi; Siz on senelik
defterleri getirib her şeyi kendiniz göre göre
yapmazsanız huzur-i barîde mes’ûl olursunuz.
Kalemlerde kaç kâtib, kaç zabit var? Onları bL
lerek yapmalı; bilmiyerek ne yapmış olsanız,
hatadır.
Mustafa Bey (Y anya) — Doğrusu, kaide­
den şaşmamalıdır. Bize henüz müfredat defteri
gelmedi. N e vakit gelir ? Gelecek ise o zeman bu
işi de bilerek, görerek bitirmeli; fakat bir ayak
evvel gelse de işe baksak...
Reis — Ben size vaktiyle dedim ki mâliye­
den çıkacak kuyudat on beş günde çıkamaz.
Gerçekten çıkamaz. Kalemden kaleme dolaş­
mak lâzımgelir.
On beş kadar arzuhal vardır. Onlar da ha­
vale olunsun.
Bugün intihab-i meb’usân kanunu kıraet
olunacak.
3. İntihab-i M e b ’usân K a n u n u ;
Halil Bey kanunun birinci maddesini oku­
du M hülâsası, (memalik-i devlet-i aliyyede
meb’usân intihabı sancaklar itibariyle icra kılı­
nacağı) ndan v e (her sancağın bir daire-i intiha-
bİ5y e ve her nahiyenin bir şube-i intihabiyye i.
tibar olunacağı) ndan ibarettir.
Manok Efendi (Haleb) — Daire-i intiha,
biyyelerin vilâyetler olması münasibdir. Madem­
ki sancak sancak intüıab olunacak, mutlaka vi­
lâyetten adam intihab etmiyeceklerdir. Eğer
daire-i intihabiyyeler vilâyetler olursa işlere da­
ha dikkatle bakabilirler ve ehliyetli adamlar in­
tihab ederler.
Ali Naki Bey (Yanya) — Ben de Manok
Efendinin efkârındayım. întihablann yalnız
sancakça olmasını haksız görürüm. Bizim vilâ­
yette beş sancak var. Bunların birisi Ergiridir.
Meselâ ben, Ergiride yirmi bin re’y kazandım.
Bir başkası da yirmi bir bin re’y kazandı. Ben
ondan fazla sair sancaklardan da yirmişer bin
kazanırım. Şu halde ben altmış, seksen bin
re’y kazanmış olduğum halde öteki yalnız E rği-
 I: 29 2 mayıs 1293/14 mayıs 1877
ride yirmi bin, yani benden bin ziyade rç’y ka­
zanmış olduğu için meb’us intihab olunur, ben
olunamam. Bu haksızdır.
Reis — Buna cevab var mı?
Bir kaç ses — Vilâyet vilâyet intihab olun­
mak münasibdir.
Reis — Bizim bu babda şehadetimiz mak­
bul değildir; çünkü biz vilâyetler meb’üslarıyız.
Mahmud Efendi (Mamure-tül-âziz) — Eğer
daire-i intihabiyyeler vilâyetler olursa, intihab
olunacak meb’uslann ekserisi vilâyet merkez­
lerinden intihab olunur. Onlara münhasır ka­
lır. Her sancak ahalisi kendi sancaklarından in­
tihab etmek daha güzel olur. Kendi içlerinde o-
lan adamları daha iyi tanırlar.
Ali Naki Bey (Y an ya) — Mahmud Efendi­
nin sözü bir cihetten yine beni tasdik eder. Ken­
di içlerinde bulunanlan daha iyi tanırlar, diyor.
Ben diyormu ki vilâyet yapsın. Devlete ve mil­
lete yarayan adamı yalnız kendi sancağı değil,
umum vilâyet ahalisi bUir ve tanır. Böyle bir
adamın intihabını yalnız kendi sancağına bı­
rakmak haksızdır.
Mahmud Efendi (Mamure-tül-âziz) — înti-
hablar vilâyette olur ise sancakta bulunanlar
mahrum kalır. Bazı sancak vardır ki elli, altmış
saat uzaktır. Vilâyetler ise sancakta âzanın is.
mini dahi bilmezler. Sonra işe fesiad karışır.
Hüsnü Bey (Edirne) —- Halebden dört
meb’us istenildiği halde Maraşdan da geldi. Su-
riyeden, merkez.i vilâyetten hiç kimse gelme­
di; hepsi sancaklardan geldi.
Nafi Efendi (Haleb) — Vilâyetçe intihab
olunursa sancak ahalisi mahrum kalır. Vilâyet­
çe olması hayırlıdır; zira sonra Naki Beyin de.
diği gibi birisi vilâyetçe yüz bin re’y kazandığı
halde kendi sancağında yirmi bin re’y kazanan
ona tercihan intihab olunur.Kanun-i esaside da­
hi intihabların vilâyetçe icra olunacağı tasrih
buyurulmaktadır. Sadi Efendi sancak ahali,
sinden ise de o da bunları tasdik eder.
Reis — Hep bir daire dahilinde dolaşıyo­
ruz. Cümlemiz vilâyet meb’üsu olduğumuzdan
başka bir yol bulamayoruz. Sizde izahat var
mı?..
Bedros Efendi (Şûra-yi Devlet âzası) —
Afvinizî rica ederim, efendim; müzakerenin baş.
langıcmda bulunamadım.
Reis — Birinci madde üzerine bahsediyo­
-2 5 0
C: 1
ruz: Daire-i intihabiyyeler sancakça mı olsun,
yoksa Vilâyetçe mi olsun? Bahsindeyiz; fakat
şvmu bilmeliyiz ki bir ahali hükümette olan hu­
kukunu muhafazaya sa’y etmez ise canlana-
maz. Padişahımız bu hukuku ihsan etti ki, ahali
canlansın diye... intihab hususu yalnız vilâyette
olursa vilâyet merkezlerine kadar gider; san­
caklara gitmez. Eğer ileride hakk.ı intihab ha­
zâlara kadar giderse, ahali, hükümet nedir,
hak nedir, anlar.
Sancak ahalisi birbirini çekemezler. Dai­
ma hariçten adam ararlar. Malûmdur ki Edime
ahalisi yalnız şehirden intihab ettiler. Devletçe
“sizin büyük büyük sancaklarınız var; onlardan
intihab ediniz” diye tavsiyeler edildiği halde yi­
ne kendi sancaklanndan intihab etmeyib şehir,
den intihab ettiler. Bu benim kendi re’yimdir.
Mithad Beyfendi (Şûra-yi Devlet âzası) —
Mutalea da budur. Elli bin nüfusun itibarını ta.
yin için sancak verilmiştm.
B u n un üzerine her taraf da heyan~i m ü -
taleat ile bazıları (vilâyatın ve bazıları elviye-
nin daire-i intihabiyye itibar edilmesi) n,î terviç
eyledilerse de beyan edilen mülâhazat ağlebi-
yetle birbirinin aynından ve tekerrüründen i-
baret idi. Nihayet bir kaç m eb’us bu keyfiyet
ekseriyet-i araya arzedilmesini münasib gör­
meleriyle hey’etten re’ y istenildikde, (livaların
daire-i intihabiyye ittihazı) n,dan ibaret olan
bendi alâ~halihî ibkası iltizam
edildi. Fakat
Yanya Meb’usânmdan Ali Naki bey hu ekseri­
yete kanaat göstermiyerek (ı*e’y-i hafiye müra­
caat tavsiye etmekle ve riyaset-i celile tara­
fından dahi kabul buyurulmakla re’yler kâğıd-
lar üzerine yazılarak imza için dolaştırılmaya
başlandı. V e bu aralık ikinci madde dahi kıraet
olundu ki hülâsa-i hükm ü: (hey’et-i meb’usân
âzası her elli bin nüfus-i zükûra bir nefer itiba­
riyle tertib olunacağı ve nüfus elli binden az ve.
ya çok olan sancaklarda yirmi beş bin nüfus el­
li bin itibar olunacağı) hususlarından ibarettir.
Kantarcı Efendi makale-i âtiyeyi irad ey­
ledi:
“Intihab-i Meb’usân kanunun ikinci mad­
desini kanun-i esasiye m ugarir görüyorum;
“her elli bin nüfus-i zükûr bir meb’üs verecek”
diyor, “her sancak bir meb’us verecek” demi­
yor. Yetmiş beş bine kadar ahali 3Ûrmi
beş bin ahali ile nasıl bir tutulabilir? Sancak-
 î: 29 2 mayıs 1293/14 mayıs 1877
lanımzm kimisi büyük, kimisi küçük idiğmden
intihab kanunu icrası için esas ittihaz oluna­
mazlar. İntihabat kanun-i esası ahkâmına tev­
fikan icra olunabilmek için memahk-i mahrusa-
da münasib mıkdar devair-i intihabiyyeye tak­
sim olunmalıdır. Ve her devlette böyledir.”
Manok Efendi (Haieb) — Elli bin Osmanlı
diyoruz. Müslim ve gayr-i müslim tâbiri nerede
kaldı?
Nafi Efendi (Haleb) — Geçende vilâyat me.
calis-i idaresi için bu bahis cereyan eylemişti.
İdare meclisleri mecalis-i devletten olduğu için
orada müslim ve gayr-i müslim tâbiri kullanıl­
dı. Bu ise milletin meclisidir. Milletin her efradı
OsmanlIdır. ''
Danyal Efendi (Erzurum ) — Eğer müslim,
gayr-i müslim demeyib de yalnız Osmanlı der­
sek bazı vilâyetlerde îslâm ve bazı yerlerde hi-
ristiyan ziyade olduğundan, hangi millet ziyade
ise meb’uslar yalnız ö milletten gelir. Ekalli-
liyette olanlar daima mahrum kalır.
Yenişehirli zade Ahmed Efendi (İzmir) —
Vakıa idare âzaları hususunda tefrik tarafına
gidildi. O adamlar kendi milletlerine de hizmet
edeceklerinden bu suret münasib görülmüştü;
fakat meb’uslar yalnız kendi milletlerine hiz­
met etmiyeceklerdir. Devlet ve milletin umu­
miyeti üzerine hizmet edecektir.
Reis — Ben anlamayorum ki niçin her
millet yalnız kendi milletinden olan adam için
re’y verecek de başkaları için vermiyecek?
Ben size sened veririm ki ekser milletler kendi­
lerinden adam intihab etmiyecekler. Otuz, kırk
sancak bilirim ki içlerinden adam intihab et­
mezler. Biz beyhude tazjd-ı evkat ediyoruz.
Danyal Efendi (Erzurum ) — Öyle ise idare
meclislerinde müslim ve gayr-i müslim tâbiri
niçin kullanıldı ?
Reis — îdare meclisleri efradın işini göre­
cektir; binaenaleyh orada efradın halini bilecek
adam lâzımdır.
Seyyid Ahm/ed Efendi (Hicaz) — îşbu
hey’et-i meb’usânın teşkilinden maksad umum
millet-i osmaniyyeye hizmettir. B u halde mez-
heb bahsine hacet yoktur. Bendin ibkası lâ­
zımdır.
Vasilâki Bey (İstanbul) — Bu tefrik ne i-
dare meclislerinde cari idi ve ne de hey’et-i
meb’usân için caiz olur. Kanun-i esasiye muga­
251
C: 1
yirdir, efendim. Burada böyle bir müzakere ce­
reyan eylediğine taaccüb ederim. Müslim ve
gayr-i müslim sözleri ve ermeni ve rum tâbirle­
ri bizden eksik olsun. Kanun-i esasi böyle bir
tefrik kabul etmiyor. Kat’iyyen teklif ederim ki
bir daha bu söz söylenmesin, (her tarafdan
alkı§)
Mademki elli bin kişi için bir meb’us gele­
cektir, Kantarcı Efendinin efkârı pek yolunda­
dır. H er elli bin nüfus bir daire-i intihabiyye
addolunsun. Onlar bir meb’üs intihab etsinler,
göndersinler. Her yerde kaide budur. Niçin yet­
miş beş bin nüfus olan bir sancak bir meb’us
gönderdiği gibi yirmi beş bin nüfus olan bir
sancak dahi yine bir meb’us göndersin? Yetmiş
beş bin ile yirmi beş bin müsavi midir?
Nafi Efendi (Haleb) — Müslim ve gayr-i
müslim tâbirinin artık kaleme alınmaması ka^
rarım ma-at-teşekkür kabülden sonra arzederim
ki yetmiş beş bin ile yirmi beş bin nüfustan
birer meb’us alınması muvafık değildir gibi dü­
şünülmüş ise de bu tefrik sancaklarm tabiat-i
mevkileri icabındandır.
Danyal Efendi^ yine (müslim ve gayr-i
müslim) tâbirini kale alacak oldu ise de he'/et
“dinlemeyiz, dinlemeyiz, dinlememeye karar
verdik”' diye dinlemezler.
Reis — En lâzımlı sözü söylemiyorsunuz.
Tam elli bin, yetmiş beş bin, yirmi beş bin nü­
fuslu sancaklar bulunmaz ya... Elli sekiz bin,
altmış dört bin nüfuslu sancaklar da vardır.
Bunları da düşünmeli... Bilmediğimiz bir şey i-
çin üç gün müzakere etsek bir netice hasıl ede­
meyiz.
Manok Efendi (Haleb) Biz Osmanlı olalı
altı yüz senedir. Şimdi Osmanlı olmiyoruz. Sa-
ye-i şahanede osmanlıhğımız teceddüd etti.
Bununla beraber rüesa-i ruhaniyye bahsinde da­
hi demiş olduğumuz veçhile devlet kendi tebeası
beyninde tefrik ye istisna olmamak için iki ta-
rafdan dahi adam bulunsun, diyor.
Biz, kendimizden daha az düşünenler için
kanun yapıyoruz; binaenaleyh yaptığımız ka­
nunda güzelce düşünecek olursak ileride bir
muarazası çıkmaz. İngiltere de bile eski kato-
liklerin çoğalmasını men’ için kamaraca tedbir­
ler düşünüldü, bulundu. Biz burada müslim ve
gavr-i müslim demekle haricden adam celbe-
decek değiliz ya... Osmanlılığı teşkil eden ak-
f lÜ T Ü P H A N E S i
 I: W 2 BEiayı® aa®ıyw 1|W' 1

WEmja yüz ««ledenberi her cihetle kavmiy- ettik. ,

yet, miUiyyetleri bakî kalmıştır. H er yerde oldu­
ğu gibi bu mahalde dahi her ka\ûmden adam bu­
lunsun. Şahsıma gelince: Ma-al-iftüıar beyan e-
derim ki Haleb vilâyetince kazandığım intüıab
re’ylerinin en çoğu müslümanlardandır. Biz i.
lerisi için düşünüyoruz. Beride bir münazaa çık­
mamasını düşünüyoruz. Erbab-i fesad bizi dai­
ma yekdigerimiz aleyhine tahrike vesüe araya-
cağmdan böyle bir şey olursa onlar daha güzel
bîr medar bulmuş olurlar.
Hey’et — Kâfi, kâfi. Bendi haliyle kabul
Manok Efendi (Haleb) —■Bunun için dahi
re^y.i hafî isterim.
Reis — Re’y-i hafiye müracaat edelim mi?
Hey’et — Hacet yok, geçelim.
B u zemana kadar evvelce ba§lannu§ olan
re 'y -i hafî bittiği cihetle imzalar tâdad olun~
dukda yine ihtilâfat vaki olmakla yuvarlak tev­
zii suretiyle birinci maddenin ayniyle ibkası i~
çin re’y arandıkda ekseriyet bulundu, v e bu
müzakere de yalnız §u iki madde ile bil-iktifa
meclise hitam, verildi.

252
 Ö İV R § ; i eiL Ö : i İÇTİM Â ; 1

Meclis-i meb’usan
1 29 3 = 1 8 7 7
Zabıt ceridesi

otuzuncu inikad
2 cemad-il-ûlâl294=:3 mayısl293/15 mayıslSTT
SA LI

İ Çİ NDEKİ LER

l —«Geçen zabtın hulâsası 254

sİ'
 Otuzuncu inikad o
2 cemad-il-ûlâl294=3 mayısl293/il5 mayısISTT
SA LI

R»ijs: AH M ED VEFİK PAŞA

Hey’et’i M eb’usân’m bugünkü içtimai devletlû Ahmed Vefik Paşa Hazretlerinim riyaset-i
celileleri tahtında vuku bulmuştur.

1. GEÇEN ZA B TIN H ULÂSASI

Reis — Bugünkü müzakeremiz saat dörtte anliyarak hıristiyanlardan intihab etmiyecekle-

küşad edildi. ri âşikârdır. Hattâ bu senenin intihabı idare â-
Geçen müzakerenin hülâsası okunsun. zalanndan olmuşken bile şu mahzurdan dolayı
Kıraet olunan hulâsa hey et tarafından ka­ “OsmanlIlardan intihab eylesinler” diye ısrar
bul ve tasdik kılınmakla müzakereye bed’ ey­ olunmayıb Babıâlîden vilâyetlere yazılan emir­
lemezden evvel Simonakİ Bey makalen âtiyeyi lerde îslâmdan ve hıristiyandan ve yahudîden
irad eyledi: olunacak intihabın mıkdarı tahsis olunarak iş’ar
“Dünkü gün intihab-i meb’usân kanunu olunmuştur.
müzakeresine başlandıkda, birinci ve ikinci “Bu babda efrad.i ahaliye (OsmanlIlar) de­
bendin üzerine pek çok mübahase olub nihayet mekten maksad yine kanun-i esası iktizası “îs­
ekseriyyet-i ârâ ile ibka olunması karar verilmiş lâmlardan, hıristiyanlardan ve yahudîlerden in­
olduğundan artık tebdili mümkün olmiyaca- tihab edeceksiniz” diye memurîn taraflanndan
ğı bedihîdir. ilân olunması vilâyetlere te’kiden emrolunmali-
“Ancak şurasının nazar.i dikkate alınması­ dır; veyahud efrad-i ahalinin anlayabileceği ü-
nı ifadeye mecbur oldum; Şöyle ki ihsan bu­ zere mezkûr ikinci bende “umum OsmanlIlar­
yurulan kanun.i esasi, cümlemize Osmanh tâ­ dan yani îslâm, hıristiyan ve yahudîlerden in.
bir eylemiş olduğundan intihab kanununda dahi tihab olunacaktır” diye ilâve olunmak iktiza e-
“elli bin nüfusda bir nüfus, OsmanlIlardan inti­ der. Zira böyle olmaz da yalnız OsmanlIlardan
hab olunacaktır.” diye beyan eyliyor. Halbuki intihab olunacak diye yazılırsa efrad-i ahali yal­
mezkûr intihab efrad-i ahali taraflanndan ola­ nız îslâmdan zannederek îslâmdan intihab ede­
cağı ve ahali ise halen kanun.i esasinin bu tâ­ ceklerine şüphe yoktur; çünkü bu OsmanlIlar
birinin her millete mahsus idiğini bilemedikle­ tâbirinin her sınıfa mahsus idiğini efrad-i ahali
ri için eğer “OsmanlIlardan intihab olunacak­ tamamiyle anlayıb bilmek bir kaç seneler mü­
tır” diye ilân olunursa efrad.i ahali “OsmanlI­ ruru ile olabileceğini ve şimdi ise ahali “Os­
lar” tâbirinden îslâmlardan intihab olunacağını()* manlI’’ tâbirini yalnız îslâma mahsus bilecek­
lerini nazar.i dikkate alarak ona göre bir karar
( * ) Takvim.î Vakayi, S. 1914 ve 1915 verilmesini hey’et-i mebu’sândan rica ederim.”

— 254 —
 İğ6 i mayıs 1293/15 mayıs 1877
Bunu müteaMb Solidi Efendi dahi makar
le-i âtiyeyi irad eyledi:
“İntihab-i meb’usân kanununun müzakere­
sinden OsmanlIların iki fırkaya yani müslim ve
gayr-i müslime tefrikinin her geyden ziyade
ittihada egedd-i ihtiyacı olduğu itiraf-gerde-i u-
mum olan vatan-i azizimizin menafi-i sahiha-vü.
esasiyyesine ne derecelerde iras.i halel edeceği
etrafiyle anlagılmıg ve mukaddema bu tefrika­
da beis görmiyen meb’üsân-i kiramın mes’eleyi
arîz ve amîk tedkikiyle mazârr-ü hasarını keg.
fetmig oldukları, irad buyurdukları makalâttan
istifham olunmug ve vilâyat kanununda Osmao-
lılarm iki fırkaya taksimini umum Avrupa mat­
buatı yani efkâr-i umumîyyesi hâlâ taassubat-i
diniyyeden kurtulamamıg olduğumuza ve kanu-
n-i esasinin temamiyle tatbik olunamiyacağına
ve me’mul olan ittihad husul edemiyeceğine de-
lil-i kavi göstermig ve gayr-i müslim sözü Os.
manlılann bir kısm-i âzimine sû-i tesir olmug
olduğu matbuat-i mahalliyyenin ve mekâtîb-i
mevsulenin mündericatından bilinmig ve umu.
men takbih ve tenfir edilen asr-i mutavassıtta
lspanyollarm“fidelis” ve“infidelis”'gibi taksima-
t.i mütaassibesine gu asr-i maadelet>hasrda ga-
n-i mülk-ü millete ve milletimizin min-el-kadim
müsbet olan mürüvvet ve terbiyesine yakıgır gey
olmadığı gün gibi âgikâr bulunmug olduğuna ve
vilâyat meclislerinde efrad iğleri görüldüğün­
den efradın lisanına âgina adanılann bulun­
ması lâzımgeldiği sözü için tefrika3n kabul et­
mek gibi umum vatanın menafi-i sahiha.vü esa.
siyyesini halel-pezir edecek bir mebde’-ü esas
ittihaz eylemek menafi-i hususiyye.i cüz’iyyeyi
menafi-i kaviyye.i umumiyyeye takdim demek
olacağına ve lisan-âginalık ihtiyacı hiç bir taraf,
da görülmediğine yani türkçe bilmiyen taraf­
larda memleketin lisaniyle akvam-i sairenin ve
hususen ileri gelenlerin dahi mütekellim oldu­
ğuna ve ekser taraflarda lisan-i umumî türkçe
idiğine ve ümur-i mezhebiyyeye gelince meca-
liste müfti ile rüesa-i ruhaniyye bulunacağın­
dan bu mahzur dahi kalmadığına mebni vatan.i
azizimizi yâr-ü ağyara kargı saye-i hurriyet-va-
ye.i hazret-i padigahîde müttefik ve müttehid
göstermek ve bir gûnâ özür ve itiraza mahal bı­
rakmamak için müslim ve gayr-i müslim tefri.
kasının vilâyat kanunundan dahi tay’ ve terkin
edilmesini ve intihabatın serbest bırakılmasını
255-
6: İ
kemâl-i üılâs üe teklif ^ e riz .”
Yenişehirli zade Ahmed Efendi (İzmir) —
OsmanlIlar tefrik edilsin; ziyan yoktur. Osmanlı
tâbiri bir mület tâbiri değildir. Osmanh tebaa­
sının cümlesi yekvücuddur. Bir kimse memali-
k-i ecnebiyyeye gitse, ona nereli olduğu süâl e-
dilse “OsmanlI toprağındanım” der. Kanun.i e-
sasî OsmanlIların ittihadım te’yid ve tahkim
eylemigtir. Evvelki intihabda “İslâm ve hıristi-
yan” denilmig olması, kanun-i esasiden evvel
olduğu içindir. Şimdi ise buna hiç bir lüzum
kalmamıştır.
Simonaki Bey (K onya)—Ben, müslim, gayr-i
müslim demek istemem. Hepimiz Osmanhyız;
fakat ahali, Osmanh tâbirini' yahuz müslümana
mahsus bir isim zannederler. Yoksa müslim v©
gayr-i müslim tefrikini ben de kabul e t m ^ .
Reis — Ben, her halde âzamn bunda itti­
fakını görüyorum. Eğer murad bazı mahallerde
Osmanh tâbirinin anlagilamiyacağmdan ibaret
ise o halde muvazzah bir talimat kaleme alm-
sın da ke5rfiyet cümleye anlatılsm, demek daha
kestirme bir lâkırdı olur. Biz şimdi iğimize ba­
kalım.
Intihab-i meVusân kanununun üçüncü
maddesi okunur ki hülâsari hükmü, (bU-cümle
Osmanlılarm nüfus-i zükûrunu mübeyyin her
kazâda bir defter-i esasî tutulacağı)ndan ibaret
olup bu bend ayniyle kabul olunduğu gibi (bu
defterin tutulması belediye ve nahiye, meclis­
leriyle eimme ve papas ve muhtarlann vazifele­
ri olduğu) fia dair dördüncü maddeye bir de
(hahamların) kelimesi ilâvesiyle o da kabul o~
lundu. Badehu dördüncü ( * ) madde kıraet edil­
di ki hülâsa-i hükmü (defter-i esasinin suret-i
tanzimi olub nefs-i şehr ve mahallatta bunun
sekiz gün zarfında tanzim olunacağı) «(iare ve
(birisi yeni doğanlardan yirmi beş yaşına kadar
ve diğeri yirmi beş yaşını tecavüz edenlerin esa­
misini mübeyjûn olmak üzere iki defter ittihaz
edileceği) nden ibarettir.
Birisi — Sekiz gün azdır. On beş gün olsun;
bazı nahiyeler belki yetişemezler.
Reis — Siz böyle bir şey yaptınız mı ? Nasıl
oluyor? Tecrübeniz var mı?
Simonaki Bey (Konya) — Herki bendde
bir takım günler, müddetler tayin olunmuş. B a.
(* ) Beşinci olacak. — h. t. us
 ;3Ö 3 mayıs İ 393/15 mayıs 18f7
zılan için on, bazıları için on be§ gün konulmuş.
Eğer burada bu sekiz günü bozarsak sonra cüm,
leşini bozmak lâzımgelir.
Yenişehirli zade Ahmed Efendi (İzmir) —
Sekiz ya on beş günde yapılıb getirilmezse ne
olacak ?
Mithad Beyfendi (Şûra-yi Devlet âzası) —
İleride ceza faslı var. N e 'olacağı onda tasrih e.
dilmiştir.
Reis — Sekiz gün çok büedir. Biz beş, altı
yüz köyün nüfusunu üç günde yazdık. Başka
bir mülâhaza var mı? B u bendi geçelim mi?
Hey’et — Geçelim.
(Nevahi ve mecalis rüesasımn şehre celb ve
su re U intihabın tefhimine dair) altıncı madde
ile (tenbihat alanların karyelerine avdetle de-
fattr-i matlubeyi ne suretle tanzim edecekleri)
ne dair olan yedinci ve (tabüyyet-i ecnebiyye
veya o iddiada veyahud muvakkaten hizmet-i
ecnebîyyede bulunanların ve müflis ve hizmet­
kâr vesairenin ahvaLi hususiyyeleri mülâhazat
hanesinde gösterileceği)/le dair olan sekizinci
madde kıraet olunarak cümlesi kabul edildi.
Manok Efendi (Haieb) — Burada zimmet-i
miîiyyesi olanların dahi mülâhazat hanesine i-
şaret edilmesi lâzımdır. Bir de şu efkârımı yine
tekrar ederim ki, bizde yirmi bir yaşmda olan
adamlar hakk-i intihaba malik olmalıdır.
IMufel Efendi (Suriye)— ^Hizmet-i ecnebiy-
yede olanlar demek, ne demek olduğunun izah
buyurulmasını rica ederim.
Reis — îmtiyazat-i eenebiyyeyi haiz olan­
lar, demektir. Biz falan hizmeti görüyoruz, falan
vergiyi vermeyiz, derler. Bunu “hizmet-i ecne-
biyyede olanlar” diye mi ibka etsek, yoksa
“bulunanlar” diye tashih mi etsek?
Kadri Paşa hazretleri (Şûra-yi Devlet rei­
si) — “Bulunanlar” diye tashih etmekde bir
beis yoktur. Birincisi: Konsoloslar nizamı muce-
bince mikdarları mahduddur. Meselâ bir konso­
losun kaç tercümanı, kaç kavası olacağı muay­
yendir; konsolos nizamnamesinde mündericdir.
Reis — “îmtiyazat” mı diyelim ?
Kadri Paşa Hazretleri (Şûra-yi Devlet rei­
si) — “Bil-fi’l hizmette bulunanlar” demek...
Manok Efendi (H aleb) — Geçmiş zemana
şümulü olmiyacak...
Kadri Paşa Hazretleri (Şûra-yi Devlet rei­
si) — Evet.
256
Ğ; 1
Sebuh Efendi (İstanbul) •— Manok Efendi­
ye itirazım var: Vilâyet meclislerinin intihabı
bahsinde zimmet-i nririyyesi olmamak meşrut
idi. Amma burada zarar yoktur. Yine meb us
olamasın; fakat hakk-ı intihaba nail olsun.
Manok Efendi (Haleb) — Öyle ise zarar
yok.
Dokuzuncu madde kıraet olundu ki,
kimse yeni bir mahalleye nakledecek olursa,
hakk-i intihabı haiz olduğuna dair eski mahal­
lesinden bir ilmühaber getireceği ve memurîn
için böyle bir ilmühabere ihtiyaç olmiyacağı ve
askerden lâ-akal mülâzimlik rütbesini haiz olan­
ların hakk-ı intihaba malik olacağı ve mevzun
bulunan askerin neferata kadar intihaba hakkı
olacağı ve kur’ası çıkanların intihab için taraf­
larından birisini vekil edebUecekleri) hususla­
rından ibarettir.
Riza Efendi (Bosna) — Bir adam kur’aya
yirmi yaşında giriyor. Halbuki hakk-ı intihab
yirmi beş yaşında başliyacak imiş. Bu nasıl
olur?..
Reis — Bunlar intüıabcı olurlar, müntehab
olamazlar. Bakahm, bir mülâhaza var mı?
Haşan Fehmi Efendi (İstanbul) — Riza E-
fendinin dedikleri doğrudur; çünkü hakk-i in-
tüıab yirmi beş yaşında başlamak esas ittihaz
edilmiş. Esnan-i askeriyye ise on dokuzdan yir­
miye kadardır. Eğer son’sene neferatı bu hakka
malik olacaklar ise ona diyecek yoktur.
Reis — Benim bildiğime kalırsa nefer yirmi
beş yaşına kadar kur’a çeker. Hakk-ı intihab
dahi yirmi beşte başlar. B u halde yirmi beş ya­
şında ismine kur’a isabet etmiş olan bir adam
ondan sonra dahi müddet-i nizamiyyesi zarfın­
da hakk-ı intihabını muhafaza eyler.
Kadri Paşa Hazretleri (Şûra-yi Devlet
reisi) — Neferat-i mezkûreden murad intihab
ve müntehibhk şeraitmı haiz olanlar demektir.
Meselâ, kur’a çıkar, gider de beş sene sonra gel-
meyib yine askerde kalır. Bunlar hakk-i inti-
hablannı muhafaza ederler. Veyahud redif o.
lurlar. Ve eğer müntehiblik şeraitim haiz olmaz
ise memleketinde bulunsa dahi müntehib
olamaz.
Vasilâki Bey (İstanbul) — Bu pek yolun­
dadır; fakat kanun-i esasinin altmış altıncı
maddesinde diyor ki bu intüıablar re’y-i hafi
ile icra olunacaklar. Re”y-i hafi: vekâletle icra o-
 l:âÖ 3 mayıs 1293/15 mayıs 1877
lunur mu? Burası kanun-i esasiye mugayirdir.
Mithad Beyfendi (Şûra.yi Devlet âzası) —
Re’yini yine kapalı gönderecek.
Vasilâki Bey (İstanbul)— Bu başka lâkırdı.
Nizam ın onuncu maddesinden on yedinci
maddesine kadar mevaddı kıraet edilir kû
(hey’et-i teftişiyye ve müntehiblerin vazifeleri
ile hukuk.u suver.i intihabiyye)yj m übeyyin o -
lub pek cüz’î beyaıri mülâhazattan sonra cüm­
lesi kabul edilmiştir.
Ali Naki Bey (Yanya) - - On yedinci mad­
dede meb’usluğa salâhiyet vermiyen hususat
meyamna bir, iki şey daha ilâve etmeli.Birincisi
İyi türkçe bilmeyen meb’us olamayacağı kaziy-
yesidir; zira adam olur ki bir, iki lâkırdı beller;
amma kavanîn-ü nizamatm mezayasma var­
maz. İkincisi: Devlete az, çok vergi verir olmalı;
zira devlete vergi vermez ve züğürtten olursa
ondan ne hayır gelir? Hiç olmazsa “beş yüz
kuruş vergi verenler” demeli. Salisen: “zimme-
t.i mirİ5^esi olmayanlar” demeli.
Manok Efendi (Haleb) — Bu babda encü­
menin birıdereceye kadar kararı vardır. Vere­
ceği vergi beş yüz olmaz ise üç yüz olsun. Ben
bir de şunu istizah ederim ki, sair memurlardan
birisi meb’us intüıab edildiği zeman memuriye.
tinden istifaya mecbur oluyor da, vükelâ inti-
hab olunduğu zeman niçin istifaya mecbur
olmuyor?..
Danyal Efendi (Erzurum ) — Meb’usluk ile
memuriyet bir yerde içtima edemez, diyor. Taş­
ralarda memuriyet denilirse âzanın gayri olan­
lar anlaşılır. Burada (mecalis âzasından) denile­
rek izah edilse....
Reis — Hangi mecalis âzası? Eski bildiği­
miz âza mı, yoksa geçen gün kanununu yaptığı,
mız yeni âza mı?
ikinci Celse
(saat: 8.30)
1. İngiltere Sefirine H ita be:
İşbu ikinci içtinvada> hey’et-i meb’usândan
ngiltere sefirine gönderilen hitabın ne suretle
kabul olunduğu hey’ete bildirilmesi taraf-i ri­
yasetten beyan olunmakla Hudaverdi Efendi
- 257
Ğı 1
Danyal Efendi (Erzurum ) — Eski âza d-
lacak...
Reis — Öyle ise siz de biliyorsunuz ki eski
âza kalmayacak.
Mithad Beyfendi (Şûra-yi Devlet âzası) —
Bu kanun, kanun.i esasi ibaresi ahkâmına tev­
fikan yapılmıştır. Onun ibaratmı tâbire mukte­
dir değiliz. Kanun-i esaside “iyi türkçe bilen”
demiyor; yalnız “türkçe” diyor. Türkçe bilmek
ne demek olacağı ise malûmdur.
B u bahs dört şubeye inkısamla uzun uza~
dıya devam eyledi. D ört şubeden birincisi:
M e b ’us olmak için türkçe bilmek kaziyyesi o -
lub eğerçi Ali Naki Bey ve sair b ir kaç m eb’us
(türkçeyi iyi hümesi) hususunda ısrar eylediler-
se de kanun-i esaside (türkçeyi iyi bilmesi)
münderiç olmayıb yalnız (bilmek) He mukay-
yed olunduğundan burasının âl&ıalihi ibkası, i-
A:incisi :(zimmet-i miriyyesi olanlann kabul edil
memesi) mes’elesi olub bu makulelerin m eb’us
olabilmesi ihtimali ekseriyetle red ve üçüncü-
sü: (Devlete vergi vermesi) mes’elesi oolub (W r
adam fakir olduğu ve devlete bir para vergi
vermediği halde vergi veren elli bin nüfusun
emniyetini kazanabilirse kendisi en emin bir a-
dam olacağından meb’us olmak için vergi ver­
mek lâzım gehniyeceği) re’y ve dördüncüsü
dahi: (Memurîn-i saire meb’us olduMan zeman
memuriyetlerinden istifaya mecbur oldukları
halde vükelânın niçin istifaya mecbur olmiya-
cakları) kaziyyesi olub, halbuki şu suret kanu­
n-i esaside musarrah olmakla onu kimse boz­
maya muktedir alamayacağından o da ö suretle
kabul olundu.
V e bugün müzakere lüzumundan pek faz­
la olarak uzandığı cihetle kanunun mevadd-i
âtiyesi okunmayarak akşam üzeri bir daha
içtima edilmek üzere müzakereye hitam verildi.
zikrolunan hitabı götüren zevatın nasıl hüsn-i
kabul olunduklarını ve mezkûr hitabın derhal
bit-terceme İngiltereye gönderileceğinin sefir
hazretleri tarafından vaad olunduğunu hey’ete
arzeyledi.
 İ:3Ö 3 mayıs 1293/16 mayıs 1877
2. İntihah~i M eV u s a n K anunu:
Ondan sonra yine intihab-i
sân kanunu müzakeresine bağlandı. Y irm i ve
yirm i birinci maddeleri kıraet olundu ki hülâr
sa-i hüküm leri (meb’usân intihabının ikinci
derecede olarak icra olunacağı) ndan yani
(her beş yüz nüfus bir intihabcı ayırıp badehu
yüz intihabcının dahi bir meb’üs intihab edecek­
leri) n,rfen ibarettir.
Ali Naki Bey (Y anya) — Bu madde encü­
mende pek çok kîl-ü kali mucib oldu. İntihabın
ikinci derecede olarak icrası haksız gibi görün­
dü. Devletin ihsan eylediği serbestîyi biz men’-
etmiş oluyoruz. Burada be§ yüz kişinin hürriye­
ti bir adama veriliyor. Ben dahi efkârımca di­
yorum ki, herkes, doğrudan doğruya intihab et-
sin.Böyle olmazsa gelen meb’usa elli bin kişi ta­
rafından meb’us denemez. Yirmi, otuz, seksen,
yüz kişi tarafından meb’us, diyebiliriz.
Vasilâki Bey kürsi-i hitabete çıkarak bir
makale-i mufassala iradiyle (intihabın doğru­
dan doğruya olmayıb da bil-vasıta icrası kanu-
n-i esasiye mugayir olduğu) nu dermiyan
eyledi.
Sadi Efendi (Haleb) — Vasilâki Beyin ifa­
desi güzeldir. Ahalinin hukuk-ı hürriyetini tev­
si ediyor. Lâkin bizim ahalinin istidadı daha bu
derecede olmadığı derkârdır. Bendler haliyle ib-
ka olunsa muvafıktır, zannederim.
Yenişehirli zade Âhmed Efendi (İzm ir) —
Mademki Sadi Efendi doğrudan doğruya inti­
habın iyiliğini itiraf ediyor, derhal mahvını arzu
etmemesi lâzımgelir.
Solidi Efendi (İstanbul) — Bu meclis-i â-
lide ahalimizin daha bir techil ve tahmîk edil­
mesini kabul edemem. Bizim milletimiz Avrupa
milletlerinden daha ahmak değildir. Onlardan
daha istidadlıdır. (a lk ış)
Hüsnü Bey (Edirne) — Ahalimizin malû­
mat cihetini dahi ikmâl eder ise o zeman fil-va-
ki AvrupalIlara tekaddüm eder. Ben intihabın
doğrudan doğruya icrası tarafında değilim.
Beş yüz adamın bir intihabcı ayırması da hür.
riyetlerini ziyade darlaştıriyor. Eğer elli adam
bir intihabcı ayırırsa matlûb hasıl olur.
Reis — Bir tarafda ne muhassenat, diğer
surette ne mazarrat var?Herkes hangi tarafı is­
terse söylüyor. Ahaliye malûmat lâzım değildir.
C: İ
His lâzımdır. Bizim ahalimizin hisleri yolunda.^
dır. İyi tanıdığını intihab eder. Bizim halkımız
M e b ’u- fenalığa tahammül etse bile cehlinden, humkun-
dan değil, vekarmdan tahammül eder. Âza-i
kiramdan birisi diyor ki, kanun-i esasi birinci
mertebede yani doğrudan doğruya intihab o.
lunsun, diyor imiş. Diğer birisi dahi ikinci mer­
tebeyi tercih ediyor idi. İkinci mertebe demek
ne demek, onu bilmeli.
Manok Efendi (H aleb) — Birinci derece
intihabı terkedib de ikinci dereceyi niçin tercih
eylediklerini şûra memurlarından soralım.
Mithad Beyfendi (Şûra-yi Devlet âzası) —
İkinci derecenin tercihi, bazı hatırlara geldiği
veçhile ahaliye zahmetli olmaması içindir.. Bir
cemm-i gafirin bir yere toplanıb intihab etme­
sinde her halde zahmet ve müşkilât olur. Me-
malik-i sairede intihablar pek çok vakitler ikin­
ci derecede icra olunmuştur. Birinci dereceye
bir kaç vakittenberi başladılar. Amerika,
da ise hâlâ reislerine varıncaya kadar ikinci
derecede intihab usulü ile icra ederler. Biz bu
şeyleri henüz yeni yapıyoruz. Halkın intihab e-
deceği intihabcılar elbette daha ziyade vukuflu
adamlar olacaktır. Binaenaleyh bizce intihabın
ikinci derecesi daha faydalı olur. Biz bu nizamı,
vücudu ile iftihar eylediğimiz şu hey’et-i celi-
lenin teşekkülünden sonra yaptık, yani îstan-
bulca ahalinin istidadını takdir ile yaptık.
Nakkaş Efendi (Suriye) — Görüyoruz ki
âza ale-l-umum veyahud bir ekseriyet-i galibe
ile hep birinci derece intihab istiyorlar. Şimdi
Şûra-yi Devletten sormalı: Birinci derece inti-
habda ne mahzuı-vardır?
Mithad Beyfendi (Şûra-yi Devlet âzası) —
Bu hürriyet bize taraf-i celiLi padişahîden bir
lûtf-i mahzdır. Artık bir daha geri alınmamak
üzere ihsan olunmuştur. Şu halde intihabları bi­
rinci derecede yapmak her zeman elimizde bu­
lunan bir hakdır. Ancak, biz henüz bunu ilk de­
fa olmak üzere yaptığımızdan, birdenbire birin­
ci sureti yaparsak şayed, mahzur görülür diye
mütalea ettik. Şimdilik şu ikinci sureti yürüte­
lim. Ne zeman istersek yine birinci sureti ya­
pabiliriz.
Bir kaç ses — Mademki padişahımız efendi­
miz bize bu hürriyeti ihsan buyurdular, ihsa-
n.i padişahînin tamamından istifade edelim.
B u n u n üzerine hey etçe kal~ü kil çoğaldı;
- 258 -
 I:3Ö 3 mayıs 1293/15 mayıs 1877
filva ki aglebiyet (intihabiarm birinci derecede
icrası) cihetinde görüldü. Binaenaleyh taraf-i
riyasetten bu bendin tashih olunacağı bildiril~
di ise de Şûra.yi Devletten Bedros Efendi, (ni­
zamın mevadd.i âtiyesi hep iki derecede in-
tihab usulünce tanzim edilmiş olduğundan, e-
ğer bu madde kabul olunmazsa, lâyihanın alt ta­
rafını kamilen değiştirmek lâzımgeleceği) rti
dermiyan eyledi.
Hey’et — Pek âlâ, pek âlâ! Lâyihayı alsın­
lar, ait tarafını tashih etsinler.
Yenişehirli zade Ahmed Efendi (İzm ir) —
Bir madde için koca ' lyihayi değiştirmek ola.
maz; buraca tashih edelim.
Reis — Yirmi birinci maddeye kadar geldi;
yirmi İkinciden bed’ ile, hey’et-i kanuniyye alt
tarafını tashih etsin, göndersin.
Bu yirmi bir madde kabul olundu mu?
Hey’et — Kabul olundu.
Halil Bey (G irid) — Yalnız bir bende (zim-
met.i miriyyesi olan) diye işaret edeceğiz.
Reis — Bir de (eimme ve papas) denildiği
yere (haham) lâfzını ilâve eyliyeceğiz.
3. Y en i M eclis Binası Yapılması:
Intihab kanununa o suretle hitam verildik-
-2 5 9 -
C: 1
den sonra Reis Paşa Hazretleri (gelecek sene
meb’üsân dairesi ittihaz olunmak üzere bir mü-
nasib mahalle on beş bin hra kadar masrafla
bir bina inşası hakkında yine mukaddema
hey’et-i meb’üsândan verilen müzekkire üzeri­
ne Babıâlîden gelen evrakı dermiyan ve mev­
simin geçmekte bulunduğunu ve ileriki sene ic-
timaına şunda altı ay k ald ığın ı ityan buyur­
dular.
Azadan bazıları (böyle bir binanın lüzu­
munu tasdikla beraber şu aralık bu masrafa lü­
zum gösterilmemesi) ni r e y eylediler, bir ta­
kımları dahi (mevcud olan ebniyeden birisinin
daire-i meb’usân ittihazı tarikliği irae ettilerse
de (üç dört yüz meb’usu ve lüzumu kadar ha­
ricî huzzar ve müstemiîni istiaba kâfi hiç bir bi-
na olmadığı ve mevcudlai’dan birisi ol halde ta­
mir edilecek olsa yine on beş bin liralık bir mas­
raf demek olacağı ve hatta bu dairenin tamira-
t-i cüz’iyyesi için iki bin yedi yüz lira sarf olun­
duğu) taraf-i riyasetten beyan olunarak (oıı beş
bin lira masraf ile gelecek seneye daire-i me­
b’usân inşası) yicl ekseriyet ve aglebiyyet'i âru
ile karar verilib meclis dağıldı.
4
D E V R E :1 CİLD: 1 İŞTİM A: 1

Meclis-i meb’usan
1 29 3 = 1 8 7 7
Zabıt ceridesi

otuz birinci inikad

3 cümad-el-ûlâl294=4: mayıs 93/16 mayıs 1877
Ç A R ŞA M BA

İÇİNDEKİLER
Sayıfa
1—-Gelen Evrak 262
 Otuz birinci inikad (•)

3 cümad-eLûlâl294=4 mayıs 93/16 mayıs 1877

ÇARŞAM BA

Reis: A H M E D V E F İK PAŞA

H e y e t in bugünkü müzakeresi devletin Ahmed Vefik Paşa Hazretlerin,in riyaset-i celile-

leri tahtında vuku bulmuştur.

1. G ELEN E VR A K

Reis — Bugünkü müzakere-i mahsusamız
saat yedi buçukta akdedilmiştir.
Hâzinenin masariRi fevkalâdesi olduğun-
-dan, bu masrafa karşılık olmak üzere, ağnam
resminin zammı gibi bir kaç kalem şeyler bu­
lunmuş; lâkin vakit zayi etmeye mahal yoktur.
Burada uzun uzadıya idare-i kelâm iza’a.i vekt
demek olur. Askerimizi zarurette bırakmamak
için işe bir ân evvel karar vermeli. Bu gün mü.
zakere etmiyeceğiz. Yalnız ihtar ediyoruz. Lâyi­
hanızı veriniz de suretlerini şubelerde görsün.
1er; bu birinci madde, İkincisi, zabtiyeden bir
tezkere geldi, okunsun.
Tezkere-i mezkûreyi Münir Bey okudu ki
hulâsası, (askere lâzım olan iki bin reis hayva.
nm vükelâ ve rüesa ve küttabm ianeleriyle tes­
viye edilmek mukarrer olduğundan ya hayvan
veyahud yirmişer yüzlük kaime bedel olarak is-
=>tifa olunacağı) nd!an ibarettir.
H e y ’et bu tezkerenin hükmünü lâyikıyie
tefehhüm edememkle (bunun bir iane.i mah­
susa olduğu ve vükelâ ve rüesa ve küttab iane
edecekleri gibi, eğer hey’et-i meb’usân dahi böy­
le bir ianede bulunursa makbul olacağı) mruZ-i
riyasetten izah buyuruldu.
Reis — Üçüncü madde dahi on milyon lira­
lık kaimenin itibarını tutmak için bir şeydir.
Encümenlerde bakılsın da kabil olursa önümüz­
deki müzakere-i aleniyyeye bir şey yetiştirilsin.
Yenişehirli zade Ahmed Efendi (İzm ir) —
Efendim, şu kâğıd şubelerde okundu; bir kere
de umumda okunsun, görülsün.
diye bir kâğıd çıkürıb Münir beyfendi tara­
fından kıraet edildi ki hülâsa-i meali, (ihtiya-
cat.i hazıraya mukabil olmak üzere zamm-ı ver­
gi ve iane gibi derdest bulunan tedabir-i feda-
kâranede ahaliyi teşvik edecek bir takım hu-
susata ihtiyaç olub bir de sadr.ı esbak Mahmud
paşa hazretlerinin devlet ve millete bu kadar
zarar iras eylediği beyaniyle müşarünileyhin
muhakemesi) teklif edilmekden ibarettir.
Reis — Bu şubelerde görüldü mü ?
Hey’et — Görüldü.
Çanaka Efendi (Yanya) — Biz ne biliriz, e-
fendim, Mahmud Nedim paşa ne yapmış? Biz
beraber değildik ya!
Reis — Buranın hakkı ve vecibesi bir fena­
lık işitilirse onu haber vermektir.
Nafi Efendi (Haleb) — Vükelâya bazı şey­
lerin ihtarını havi tanzim eylediğimiz varakaya
on imza vaz’olundu, müsaade buyurulursa o.
kuyahm.
diye bir varaka çıkarıb okudu ki (Sohum
muzafferiyeti üzerine beyan-i şükrandan sonra
Kafkasyada silâh-i hürriyete sarılan ahalinin
kuvvet.üz.zahrlerini temin için icab-i halin ic­
rası) tavsiyesinden ibarettir.
Reis — Pek güzel. Böyle şeylerde ieab e-
den ianeyi bir saat evvel yetiştirmelidir. Tak.
dim olunsun.

(* ) Takvim_i Vakayi, S. 1915 Bugünkü müzakeremiz bundan ibarettir.

262
DEVRE: 1 CİLD: 1 İÇTİMA: 1

Meclis-i meb’usan
1293=1877
Zabıt Ceridesi

o tu z ikinci inikad
6 cüm ad-el.ûlâl294=7 mayıs 93/19 mayısl877
■ C U M A R TE S İ

Ç İN D E R İ L E R :
Sayıfa
1— Geçen zabtın hulâsası 264
2— Müzakere edilen maddeler :
1— Belediye nizamnamesi 264
2— idare-i urfiyye kanunu 265
3— Usûl»i muhakeme 266
4— Kavaim.i nakdiyye kanunu 266
 Otuz ikinci ınıkad'
6 cümad-eLûlâl294=:;7 mayıs 93/19 mayısl877
cum artesi

Reis: AHM ED VEFİK PAŞA

M eclisin bugünkü içtimai devletlû Asmed Reis — Bugünkü müzakere-i aleniyyemiz

Vefik Paşa Hazretleririfjı, riyaset-i
celileleri saat dört buçukda küşad edilmiştir. Hülâsamız
tahtında vuku bulmuştur. okunsun.

1. GEÇEN ZA B TIN H ÜLÂ SA SI

Ridvan Bey hülâsayı kıraet ederek taraf'ihey etten ayniyle kabul olundu.

2. M Ü Z A E K R E O L U N A N M ADD ELER

1. Belediye Nizamnamesi: Reis — Bu da zabtolunsun.

Reis — Belediye nizamnamesinin ikinci
müzakeresine şüru” edilecek.
Haşan Fehmi Efendi, nizam-i mezkûrun
birinci maddesini okudu.
Reis — Encümenin hülâsası mevcud mu ?
Hey’et — Bu birinci kıraettir.
Vasiiâki Bey (İstanbul) — Bu lâyiha üze­
rine bugün müzakere olunamaz; zira lâyiha he.
nüz encümenlerde, şubelerde görülmedi.
Reis — Tamam, bir kere okuyalım da...
Rasim Bey (Edirne) — Birinci madde üze-
rme bir sözüm var: Burada (yalnız şehirle ka­
sabalarda belediye olacak) diyor; halbuki nahi.
yelerde dahi belediye olacaktır.
Reis — Re’yinizi bir kâğıd üzerine yazınız
da sonra müzakere edilsin.
Rasim Bey (Edirne) — ikinci maddeye de
sözüm var: Vilâyet kanununda bir daire bin nü­
fus olmak üzere tefrik edilmişti. Burada kırk
bin nüfus bir daire edilmiş. Acaba bir sevh mi
olmuş ?.
(*) Takvim-i Vakayi, S. 1915.
Manok Efendi (Haleb) — Birinci kıraette
müzakere caiz olur mu, yoksa yalnız kıraet mi
olunacak ?..
Reis ™ Müzakeresi de caiz ya!..
Nakkaş Efendi (Suriye) — Üçüncü madde­
de (devair-i belediyye emlâk ve âkar kuyuduna
da bakacak) diyor; halbuki dairenin bir kâtibi
var. Bu işi o kâtib mi görecek, yoksa emlâk ida­
resi mi?..
Reis — Bu misilli mülâhazat zabtolunsun
da ikinci kıraette müzakere edilir.
Rasim Bey (Edirne) — Hususî su yolları­
nın inşaa.t ve tamiratı yine evkaf tarafından ic­
ra edilmek üzere üçüncü bendde bir takım hu-
susat var. Evkaf muhasebecileri eşhas evkafına
müdahale edebilecekler mi, yoksa onlardan el
çekecekler mi? Bunun için evvelce dahi vuku
bulan istizahım üzerine (bir vazife talimatı ge­
lecek) denildi. Bunun yeniden istizah edelim.
Saniyen; yine bu maddede diyor ki (tehlike,
si belediyece sabit olan ebniyeyi hedmedecek)
Eğer bu sübût şahid ile olacaksa mümkün de­
ğildir. Bil-hendese sabit olmalı.
Reis — Zabtolunsun.

— 264
 1:32 7 mayıs 1293/19 mayıs 1877
Rasim Bey (E dim e) — Ekmeklerin pişkin
©İmasına ve unu bozuk olmamasına da belediye
nezaret edecekmiş. Burada (karışık dahi olma­
masına) demeli.
Reis — Bu malûmdur ki, ekmeğin iyisi u-
nun karışığından olur.
Manok Efendi (Haleb) — Evzan ve ekyale
de bakacakmış. Bunu müstakbel bir kanun al­
tına almalı; zira her yerde evzan ve ekyalin bir
başka surette olması ticaretçe pek büyük bir
mahzuru müstelzim oluyor.
Reis — Bu madde pek mühim bir maddedir.
O cihetle bunu ayrıca bir müzakereye koymalı
da icabına bakılsın.
Manok Efendi (H aleb) — B ir de devair-i
belediyye âdab-i umumiyyeye bakacak imiş;
hayâ ederim amma, gördüğüm ehemmiyet üze­
rine arzeylerim ki, bizde âdâb.i umumiyyeye
nıugasnr olan bir madde dahi kelblerin ahvali­
İkinci Celse
2. İdare-i U rfiyye K an un u :
Reis — Efendim, bugünkü ikinci içtimaimiz
saat sekiz buçukda bed’ eyledi. Müstacel ve ha­
fif, iki, üç iş var: Birisi kanun-i urfînin iki, üç
bendine ilâve edilecek ibarelerdir ki, göndermiş­
ler. Buna hazır mıyız?
Bir kere kanunun eski bendleri okunsun da
sonra yeni ibareleri okur, düşünürüz.
Sebuh Efendi (İstanbul) — O ilâve olunan
bendler hangi tarafdan gelmiş.
Rasim Bey (Edirne) — Kaide şudur ki,
eğer meclis.i âyandan bir şey ilâve edilecek o-
lursa oradan bir kaç âza gelir, buradan da bir
kaç meb’us verilir, bir encümen teşkil olunarak
işe bakar.
Reis — İbareler bir kere okunsun da görül­
sün. Birisi üçüncü maddeyedir.
Eski kanunda gerek re’s-i hududda ve ge­
rek dahiLi memalikte mevakı.i harbis^ye-vü as-
keriyyede hükûmet-i urfiyyeyi irade-i seniyye
istihsali şartiyle en büjrük asker kumandanı i.
lân edeceği musarrah olub yeni ibarede ise da-
hil.i memalikde ibaresi tay’olunarak (bir ma­
halde isyan ve üıtilâl zuhur ederse teskini es.
babı derhal icra kıhnır) denilmiş.
Reis — En evvel bizim düşüneceğimiz şey
-2 6 5 -
G: 1
dir. Hem bunda mazarrat dahi vardır. Maazal­
lah bir tanesi kudursa bir adamın telefine se.
beb olur. Âmmeye verdiği rahatsızlık dahi pek
ziyadedir. Geceleri bir mahalden diğer mahalle
gitmek âdeta tehlikelidir; ba-husus yakınen ha­
ber aldım ki, memleketimizde bulunan köpek,
leri kırk bin liraya mübayaa edecek bir de müş­
teri varmış.
N iza m 'i mezkûrun bundan aşağıya otuz se­
kizinci maddeye kadar olan mevaddı kıraet e-
dilerek besinci maddeden on yedinci maddeye
ve yirminci maddeden otuz sekizinci maddeye
kadar hiç bir kimse beyan-i mülâhaza etmedi.
Arada bulunan mevad üzerine mülâhaza
beyan edenlerin mülâhazat-i vakıası kaydedil­
mesi taraf'i riyasetten dermiyan edilerek saat
sekiz buçukda bir içtima daha edilmek üzere
sabah içtimaına nihayet verildi.
şudur ki, bizim yaptığımız veyahud kabul etti­
ğimiz ibareyi biz bozamiyacağız. Başka hey’et
dahi bozamaz. Meğer ki, dalgınlıkla kanun-i e-
sasîye mugayir bir şey yapmış isek orası tashih
olunur. Şimdi düşünmelİ3Ûz ki yaptığımız şey.
de kanun-i esasiye mugayir bir yanlışlık var
mıdır ? Eğer bir yanlışlık yoksa yaptığımız ibare
lâ.yetegayyerdir.
Haşan Fehmi Efendi (İstanbul) — Kanun-i
Esasinin altmış beşinci maddesi hükmünce mec-
lis-i âyanın vazifesi meb’usândan verilen bir
kanunu tashih ile iade etmek değildir; âdâba,
hürriyyete, hukuk-i padişahîye, hukuka doku­
nur bir şey oirusa mütaleasmı beyan ederek
li.ecl.it-tashih buraya gönderir; o halde de he­
y’et ibare.i cedideyi tanzim için gerek âyandan
ve gerek buradan bir kaç âza alarak bir encü­
men teşkil eder. Buradan kanuna fıkra ilâve et­
mek ies kanun-i esasiye mugayirdir. Bu halde
şu fıkranın kabulü lâzımgelmez.
Reis — Acaba şu tashih mes’elesi böyle u.
sûlsüz olmayıb da usûlüne tevfikan yapılmış ol­
saydı yine kabul olunur muydu ?
B u n u n üzerine eski ve yeni ibareler tek­
rar tekrar okunarak eski ibare her halde mat­
lûba tevafuk eylediği-cihetle kabul v e ibka e-
dilib yeni ibare reddolundu.
 î:32 7 mayıs 1293/19 mayıs 1877
Reis — Bundan sonra hangi maddeler idi?
Haşan Fehmi Efendi (İstanbul) — Dördün­
cü madde yerine olmak üzere beşinci madde
yapılmış, dördüncü madde olmak üzere dahi
bütün bütün yeniden bir bend kaleme alınmış.
diye maddeleri okur.
Hudaverdi Efendi (İstanbul) — Bunda i-
dare.i örfiyyeden vükelânın mes’ul olacağını ve.
riyor; halbuki kanuni- esasiye bakarsak vüke­
lânın böyle bir maddede cemiyet ile mes’ul ol­
duklarını görürüz.
Haşan Fehmi Efendi (İstanbul) — îcab e.
der diye izahat-i kâfiye vereyim.
Hey’et — Hacet yok, anladık
Reis —■Demek ki, bu bendi dahi kabul et-
miyeceksiniz ?
Siz ne dersiniz ?
Mithad Beyfendi (Şûra»yi Devlet âzası) - -
Encümenin mütaleatı yolundadır, efendim. Ka'-
nun-i esasi bunu tekeffül ediyor, fazlası fazla
ve zaiddir.
Ittihad~i ârâ zikrolunan iki ilâveyi dahi
reddeyledi.
B ir de sekizinci maddede, eski ibarede
(muhakemesi icab edenlerin divan-i harb huzu­
runda muhakemeleri icra olunacağı) fıkrasına
(divan.i harbde mevcud olan askerî kanun-i
cezasına tatbik-i hareket olunub aranılan hü­
küm kanunda bulunmazsa mülkiye kanununa
müracaat olunacağı) ilâve edilmiştir.
Reis — Askerî kanunlarının daima arka­
sında yazılıdır ki, o kanunda olmayan ahkâm i-
çin mülkiye kanunlarına müracaat olunur. Bu
halde şu fıkraya hacet kalır mı?
Sebuh Efendi (İstanbul) — Biz bunları
dahi reddedersek pek de olamaz; bunlarda bazı
makûl sözler vardır; ba-husus tekrar âyana da
gidecek.
Reis — Hey’et-i âyan iki türlü olur: Birisi
bizim hey’et-i Meb’usân gibi gelen kanun lâi/d-
halarını bil-müzakere kabul eder; diğeri ise bi­
zim hey’et-i âyanımız gibi yapılan kanunlar i-
çinde diğer kavanîne münafi bir şey varsa onu
irae eyler; şu halde (altı ibarenin üçü sizin ol.
sun, üçü bizim olsun!) diye tay mi edeceğiz?
Ale-l-husus manasız bir şey olursa kabule mec­
bur mu olacağız?
B u n u n üzerine müzakere biraz daha ce­
266
C: 1 *
reyan ederek kanunu evvelki haliyle ibka elr
mekde aglebiyyefi ârâ hasıl oldu.
3. U s u l'i M uhakem e:
Reis — Bir kâğıd daha var ki, şubelerde
görülmüş. Umumda dahi kabul olunursa kapıya
gönderilecek.
Zikrolunan kâğıd okundu ki hülâsa~i hük­
mü,, (hükümete takdim olunan arzuhallerin aid
oldukları mahkemelere havalesine hacet kalma-
yıb herkes davasını doğrudan doğruya mahke­
meye götürerek badehû hükmü icra için hükû-
met.i icraiyyeye müracaat eylemesi) n-den iba­
rettir.
Manok Efendi (Haleb) — Güzel, amma
bir davada müddei bir mahkemeye ve müddeâ-
aleyh diğer bir mahkemeye giderek ikisi birbiri­
ne uymaz iki ilâm alırlarsa bunların ucunu, or­
tasını kim bulacak?
Reis — Bunun bahs ve müzakereye değeri
ve tahammülü yoktur. Valinin baş işi budur.
Manok Efendi (Haleb) — Belki valinin
vakti olamaz.
Yenişehirli zade Ahmed Efendi (İzmir) —
Bizde mahkemelerin vezaifi mübeyyendir. Me.
hakim.i şer’iyyede yalnız nikâhdan başka iş
yoktur; bakî işler ya ticarete müteallikdir, ya
hukuka; ticaretin bakacağı işler ise zeyl-i ka­
nunda mündericdir.
Nakkaş Efendi (Suriye) — Herkesin dava­
yı doğrudan doğruya mahkemeye götürmesinde
pek çok sû-i istimalât olur. Zati şimdiye kadar
cereyan eden şu muameleden hiç bir şikâyet
çıkmadı.
B u müzaere dahi bir hayli devamdan son­
ra Şûra.yi Devletten Mithad beyfendi (derdest
bulunan usûl-i muhakeme kanununda bu işlere
dair sarahat olduğu) n.u dermiyan etmesi üzeri'
ne, hey et o kanununun vüruduna intizaren,
bu müzakereyi tehir eyledi.
.4. Kavaim -i Nakdiyye K an un u :
Bugünkü üçüncü iş evrak-ı nakdiyye hak­
kında encümenden gelecek olan evrak olub e-
ğerçi evrak-ı mezkûre hazır ve âm-âde ise de
(henüz şubelerde görülmemiş olduğu) hey'et
tarafından beyan olunmakla o halde evrakrı,
mezkûrenin şubelere verilmesi ve pazartesi gü­
nü erkence gelinib bu işe bakılması kararı ile
meclis dağıldı.
DEVRE: 1 CiLD: 1 İÇTİMA: 1

Mec!is-i meb’usan
1293=1877
Zabıt Ceridesi

otuz üçüncü inikad

8 cümad-el-ûlâ 1294=,9 mayıs93/21 mayısl877
PAZARTESİ

İÇİNDEKİLER
Sayıfa
1- —Geçen zabtın hulâsası 268
2— Müzakere edilen maddeler:
1- —Kavaim.i nakdiyye kanunu 268
2— Padieaha tebrik ârîîzesi 271
 o tu z üçüncü inikad ( * )
8 cümad.el-ûlâ 1294— 9 mayıs93 /21 mayısl877
PAZARTESİ

R^«: AHMED VEFİK PAŞA

Heyetin bugünkü içtimai devletlû Ahmed Reis — Bugünkü müzakere-i mahsusamız

Vefik Paşa Hazretlerinin riyaseti tahtında saat beşde bed’ etti. Hülâsa kıraet olunsun.
vuku bulmuştur.

1. GEÇEN ZABTIN HÜLÂSASI

^uhVo hey tarafından kıraet olunan hülâsa kabul edildi.

2. MÜZAKERE EDİLEN MADDELER

1. Kavaim-i Nakdiyye Kanunu:
Reis — Kavaim-i nakdiyye kanununa ba.
kaçağız.
Bu kavaim-i nakdiyye kanununu mütalea
ettiğim vakit hatırıma geldi ki, balâsına iki mil.
yon keselik kavaim-i nakdiyyenin suret-i sarfı,
na dair kanun lâyihası diye yazm alı.’ Bir de
(kavaimi imha) dediği yer (tedavülden ref’i)
diye tashih olunmalı.
Birinci madde kıraet olundu ki hülâsa-i
hükmü (Hicaz ve Yemen ve Trablus-ı Garb ve
Bağdad ve Basradan maada umum vilâyatta te­
davülü mecburiyet tahtında olmak üzere çıkarı­
lan kavaimin mikdarı iki milyona baliğ olacağı)
ndan ibarettir.
Reis Paşa — Burada bir bahs var mı ?
Astarcılar ketühdası Ahmed Efendi (İs
tanbu!) — Bu kavaim-i nakdiyyenin muhasebe­
si ne yolda tutulur? Bunu henüz anlamadık.
Acele bunu okumaya başladık. Makamattan her
ne sorsak gelmiyor.
Reis — Bana geliyor. Ben de size gönder­
(*) Takvim-i Vakayi, S. 1916
dim; hattâ dün dahi bir mikdarım gönderdim.
Astarcılar ketühdası Ahmed Efendi (İs­
tanbul) — Ben görmedim; gören varsa söylesin.
Reis — Size verilmek üzere gönderildi. Şim­
di bir şey varsa pusula yapınız, istiyelim.
Rasim Bey (Edirne) — Bu kavaim-i nak­
diyye hususunda hazine-i cehle ile bankanın
müvazenesi ne yolda olduğuna dair sorduğu­
muz süâlin de cevabı gelmedi. Bankaya bir şey
verecek mİ3Ûz?
Reis — O cevab daha dün akşam geldi. Öy­
le hatırıma geliyor; onun için encümenin bir
mütaleası var mı?
Vasilâki Bey (İstanbul) — Dört vilâyet
var ki, kavaimden müstesna tutuluyor. Diyelim
ki. Yemen yeni bir vilâyettir; fakat diğerlerinin
istisnasına sebeb nedir?
Abdürrezzak Efendi (Bağdad) — Efendim,
Hicaz, Trablus-i Garb, Bağdad, Basra vilâyetle­
rinde urban vardır ki, kaime görmemişler; dai­
ma konar göçer aşair olduklarından evrak-i
nakdiyyeyi tanımazlar.
Reis — Daha sahih cevabı budur ki, eğer.

- 268 -
 33 9 mayıs 129â/21 mayıs 1877 C: 1

maazallah, Basrada. kaime'işlerse yılda altmış ralığa tahviline sermaye ittihaz olunacağı) n“
milyon kalp kaime gelir. dan ibarettir.
Buna bir sÖz var mı? Burası kabul olundu Sebuh Efendi (İstanbul) — (Rehinli dü­
mu, yahud süâl edecek bir şey kaldı mı ? yuna verilecek) diyor; fakat verümiş mi, veril­
Hey’et — Kabul ettik. memiş mi ? Tefrik etmiyor. Bir de yalnız rehinli
İkinci madde kınıet olundu ki hülâsası, düyunata verileceğini anliyamadım. Rehinsizle-
(irade-i seniyye mucebince altı yüz bin keselik re de bir şey vermeli, müsavaten muamele o-
kavaimin masarif-i fevkalâde-i harbiyyeye sar- lunmah idi.
folunacağı) ndan ibarettir.
Reis — Bunu sizden, sizin şahsınızdan so­
Reis — Encümenin buna bir mülâhazası
rarım: 'Verilmiş mi, verilecek mı? Biz İstanbul­
var mı? Yoksa böylece kabul olundumu?
luyuz, biliriz. Devlet istikraz ede ede para bu-
Hali! Efendi (Girid) — Encümen bunu ha­
lamiyarak nihayet bir yerde para buldu amma,
liyle kabul etti.
şu kadar kâğıd rehin verirseniz veririz dediler.
Yenişehirli zade Ahmed Efendi (İzm ir) —
Rehin verdik, aldık. Şimdi biz ne davası ediyo­
(Masarif-i fevkalâde.i harbiyye) diyor; acaba
ruz? Biz hesab davası ediyoruz. Hey’et sorsun.
Sıhhiye muharebesi için mi? Yahud bu Rusya
seferi için mi? Burası mühimdir; eğer ileride o- Hudaverdi Efendi (İstanbul) — Bendeni­
lacak masarif için ise o başka şey! Müvazenede zin her ne kadar lâ3rikıyle malûmatım yoksa da,
masarif-i fevkalâdemiz on dört milyon açık zannım, bir takım bankalara devlet bore etmiş.
gösteriyor; eğer bu altı yüz bin kese dahil ise Bu bankalarda devletin bir takım eshamı mer-
üç müyon lira artıyor. Bunu anlamak ve şu hundur. Bunlar devletle muhabere etmişler:
buhran içinde ona göre düşünmek lâzımgelir. (şu kadar kaime verirseniz yanımızda bulunan
Reis — B u süâl zabtolunmalı. Mâliyeden rehinleri satmayız) demişler; çünkü, eğer sa­
kayıd çıkarıb cevab hazır olduğu zeman beyan tılacak olursa, bundan külliyetli zarar terettüb
olunur; fakat bunun cevabı malûmdur.Bu ka. edecek imiş.
vaim ne tarihde basıldı? Reis — Elfendim, mazi ile cenkleşiyoruz.
Hey’et — Geçen sene. Bundan sekiz ay evvel denilmiş ki: (Eğer pa­
Reis Evet, çünkü bir takım vakti geçmiş ralar verilmezse falân şeyler satılır.) Bu iş ol­
borçlar çoğaldı, devlet sıkıştı. Bunları vermek muş, geçmiş; şimdi satalım mı, kurtarahm mı?
için başka çare kalmadı. Acele kaime bastı. Geçmişe çare bulmalı; fakat bu mecliste hiç
Borçlarına verdi. bir şey yapılmaz, buna şubede bakmalı.
Rasim Bey (Edirne) — Bu kaimenin ne Rasim Bey (Edirne) — B u parayı versek,
vakit çıktığını ve sarf olunduğunu biliyoruz; lâ­ ne kadar vereceği? ve rehinler satüırsa ne ka­
kin şu iki müyon keselik kavaimin hepsi yalnız dar ziyan edeceğiz? Bunu bildirsinler.
harb için mi sarf olundu? Yoksa bir mikdarı Reis — İşte, bunları bir müzekkireye der-
bundan sonrası için mi sarf olunacak ? Burasım cetmeli ki unutulmasın.
anlamak istiyoruz. Süâlimizin esası budur. Ahmed Efendi (İstanbul) — Bu rehinleri
Reis — Bu süâUer zabtolunsun da ona göre alan zevatın mutlaka satabileceklerine dair bir
hall-i mes’ele olunur. Demek ki bu bendi bura­ senedleri var mı ? Şu kadar müddet tecavüz e-
da tevkif ettik. , derse mutlaka satılacağına dair bir mukavele
Hey’et — Evet. var mı?
Badehu üçüncü madde okundu ki hulâsa-i Reis Paşa — Karar verdik: Bu da yazılsın;
hükmü (bir milyon dört yüz bin keselik kavaim- Bu bende başka bir sözümüz var mı?
den beş yüz bin keseliği masarif-i fevkalâde.i Bir meb’us — Sikke-i nühasiyyenin beşliğe
harbiyyeye ve dört yüz bin keseliği ileride görü­ tahvili için, böyle bir zaruret zemanında, yirmi
lecek lüzum üzerine yine masarif-i fevkalâdeye bin kese sarfında ne mana vardır?
tahsis ve dört yüz bin keseliği rehinli düyun-i Reis — Encümen buna ne der:?
gayr-i muntazamaya ita ve yirmi bin keseliği Halil Efendi (Girid) — Bu madde tamamen
meskûkât-i nühasiyyeden kuruşluğun beşer pa­ kalksın, diyor.

2^9
 i: 33 9 mayıs 1293/21 mayıs 1877
R-eis — Hey’etçe bir diyecek var mı?
Hey’et — Yoktur.
Reis —- Vakıa beş paralık olmakda bize fai-
de vardır, amma şimdi o sıra değil.
Bundan sonra kanunun dördüncü maddesi
okunur ki (kavaimin karşılığı varidat-i umu-
miyye ile temin edildikden maada Ereğli kömür
madeni ile krom madeninin ve ispermeçet ve
Mihaliç ve saire çiftlikâtı karşılık ittihaz olunub
her sene tedavülden alınacak yüz bin keselik
kavaim için dahi Aydın vilâyetinde kâin Aydın
ve Saruhan sancakları varidat-i öşriyyesi ve
Aydın ve Konya ağnam rüsumunun karşılık it­
tihaz olunacağı) ndan ibarettir.
Hudaverdi Efendi (İstanbul) — Efendim,
bendenizin malûmatıma göre zannederim ki,
Aydın sancağının âşarı istikrazat-i ecnebiyyeye
karşılık olarak rehin verilmiştir; bu borç daha
tekmil olmadan yine bu âşarı başka borca kar.
şılık ittihaz eylemek nasıl olur?
Astarcılar ketühdası Ahmed Efendi (İs.
tanbul) — Bu sene kalkacak kavaim için yüz
bin kese karşılık göstermişler; bunlardan kat’-ı
nazar, gümrüklerin de behemehal fazla parası
vardır. Beher ay gümrükden karşılık alınır da o
mikdarda kaime herkesin gözü önünde yakılır­
sa, kaimenin itibarı düzelir; bunu gayet mûte-
na tutmalıdır.
Yanko Bey (Şûra-yi Devlet âzası) — Eğer
meb’usân tasdik ederlerse bu varidat verilecek­
tir; tasdik etmezse henüz başka borca karşılık
ittihaz edilmemiş olan varidat varsa onu bulub
gösterilmelidir; vakıa malûmat-i sahiha üzerine
söyliyemem, bunu maliye nezaretinden sormalı­
dır; fakat benim bilişime göre bir karşılık itti­
haz olunmuş olan varidat başka borca dahi
verilmiyecektir.
Bu aralık Paşa Hazretleri makanı-i
riyasete Reis-i Sani Şeyh Bahaeddin Efendi
Hazretleriyıj davet ederek kendileri Mebusând
kiram sırasına oturdular.
Nafi Efendi (Haieb) — Bu maddeyi mâ­
liyeden istizah edib alınacak cevabına göre mü­
zakere etmelidir.
Astarcılar ketühdası Ahmed Efendi (İs.
tanbul) — Esas elimizde olmadıkça müzakere­
nin faydası olamaz, birisini söylersek diğerini u.
nuturuz. Bankaya bu kadar paralar veriyoruz;
fakat onun bir para iradını göremiyoruz.
- 270
6; 1
Sebuh Efendi (İstanbul) — Bankanın me.
muriyeti kavaimin itibannı muhafazadır.
Manok Efendi (Haleb) — Bankanın kavaim
için kefalet ve itibarını muhafazaya iktidarı
yoktur.
Sebuh Efendi (İstanbul) — Kavaim üzerinde
bankanın numarası olursa (hazine daha ziyade
kavaim çıkaramaz) diye herkes emin olur.
Manok Efendi (Haleb) — Bankanın devlete
karşı gelecek iktidarı var mıdır? Devlet yine is­
tediği kadar basabilir; halk bankaya kefil zan­
netsin deniliyorsa, bu halkı aldatmak olur.
Reis.i Sani Efendi — Biz tahmin üzerine
söylüyoruz; banka ile olan mukavelatı görme­
yince bilemeyiz.
Haşan Efendi (İstanbul) — Banka itibarım
muhafaza etmiş olsaydı kaimenin yüz kuruşa
gitmesi lâzımgelirdi. îşte, gitmiyor. O halde
bankaya bedava para kazandırmanın hiç fay­
dası yoktur.
Yanko Efendi (Şûra-yi Devlet âzası) —
Buna dair mâliyeden bir cevab vardır, zanne­
derim, okundu idi.
Rasim Bey (Edirne) — Henüz birinci kıra-
et olduğu halde bu kadar müzakereye hacet
yoktur.
Vefik Paşa Hazretleri (İstanbul) — Meb’üs
sıfatiyle ruhsat isterim; vakıa birinci kıraettir;
amma istiyeceğimiz izahatı şimdiden istemez­
sek sonra da yetiştiremezler.
Sebuh Efendi (İstanbul) — Hâzinenin bank
ile olan mukavelâtını mı istiyeceğiz, yoksa yaJ-
nız kaime hakkındaki mukavelâtı mı ?
Reis.i Sani Efendi — Hepsini..
Astarcılar ketühdası Ahmed Efendi (İs­
tanbul) — Hepsini de göreceğiz, efendim; doğ­
rusu budur. Görmedikden sonra hiç tasdik et­
meyiz.
Vefik Paşa Hazretleri (İstanbul) — Banka­
nın bir kaç hizmeti vardır; birisi şu ki, bazı san­
caklardan hâzineye gelen paraya bundan evvel
yüzde on dört masraf binerdi. Bu masraf olma­
mak için İstanbula para getirecek, gönderecek
adam bulduk; bunun için para vermedikden
başka yüzde yarım bile kâtibiyye aldık. Banka­
nın nerelerde şubesi varsa oralardan para alın­
dı, işine sarf etti; zira bu hizmeti bütün bütün
de bedava yapamazdı.
Bir meb’us — Bankanın şubeleri bulunan
 i: 33 9 mayıs 1293/21 mâyıs 1Ö77
yerler hep büyük mahaller ve iskelelerdir. Ora­
lardan İstanbula para göndermek lâzımgelirse
hiç bankaya ve masrafa ihtiyaç yoktur; daima
havalât bulunur.
Vefik Paşa Hazretleri (İstanbul) — Bunu
ben yaptım da bile bile söylüyorum. Başka tür­
lüsünü bilen varsa çıksın meydana... Hazine me.
murları yüzde on dört verirlerdi. Ben bunu ver­
memek için böyle yaptım. Banka Konyadaki
parayı nasıl getirecek? Onu yine banka bilir.
Rasim Bey (Edire) —- Bu babda etraflıca
malûmat verelim, {diyereft kürsi'i hitabete çık­
tı) banka iskele olmayan yerlerde şube yapma­
dı, efendim; iskele olan yerlere yaptı. Konya gi­
bi iskele olmayan yere yapmadı. Edirne gibi
iskele olan yere yaptı. Geçen sene Bab-i ser.as-
kerî için tahsisat verdiler; bu tahsisatı Istan-
bula isal için de Edirne redif mir-alayına me­
muriyet verdiler. Dörtyüz bin kuruş birikmiş
idi, Saraflara yüzde bir ile İstanbula poliçe ve­
recek oldular. İskele olan yerlerde saraflar kâr
bile vermeye razi oluyorlar, iskele olmayan yer­
lerde böyle değil ise de... Oralarda bankanın da­
hi şubesi yoktur.
Sebuh Efendi (İstanbul) — Güzel amma,
biz bankayı bugün feshedemeyiz. Vadesi bitmiş
ise ö zeman feshederiz.
Hey’et — Mukaveleler gelmeyince bu iş an­
laşılmaz, geçelim.
Bundan sonra (yüz bin keselik kaime teda­
vülden kaldırılacağı) dair besinci madde cr
hıınuh kabul olunarak altıncı madde dahi kı­
raat edildi ki hülâsası, (kavaim-i nakdiyye kar.
şıhğı tahsil edUdikce İzmirde bank şubesine ve
Konyada bank memuruna teslim edileceği) rt-
den ibarettir.
Rasim Bey (Edirne) — Kavaim öteberide
fersude olur, yanar, suya düşer; hasılı noksan
olur. Bu halde bankaya numara üzerine para
verilirse bankaya açıktan bir büyük kâr ettiril­
miş olur. Konsolid işi da,hi böyledir. Bunu da
mâliyeden sorduk. Buna dahi bir cevab vermedi.
Artık bunu da mukavelâneminin görülmesine
tâlik edelim.
Yedinci madde kıraet olundu ki (kavai-
m.i nakdiyye hesabat ve ıkratma nezaret için
reisi devletten ve âzası banka ile Osmanh ve ec­
nebi sermayedarlarından mürekkeb bir komis­
yon akdolunacağı)n-rfare ibarettir. Bu madde
- 271 -
C: 1
dahi mukavelâtın görülmesine tâlik edildiği
gihi (kavaim komisyonunun muhasebat ve mu-
amelât-i şehriye ve şeneviyesini ilân edeceğine
ve kaimeleri alâ mele-in-nâs yakacağı) n<ı dair
sekizinci ve (çıkan havaimin suret-i sarfını mü-
beyyin gelecek sene içtimai mukarrer olan mec-
lis-i meb’usâna bir muhasebe takdim olunacağı)
na dair dokuzuncu madde dahi okundu.
Rasim "Bey (Edim e) — Şimdiye kadar ta-
b’ ve sarf olunan havaimin hesabı verilebilirdi. ■
Onu niçin vermediler? Bunu istizah ederiz.
Reis.i Sani Efendi -— Encümen süâl etti.
Ordulardan hesabı gelmedi, dediler.
Rasim Bey (Edim e) — Vakıa ordulardan
henüz müfredatlı hesabı gelemez; lâkin nizami,
yeye, tophaneye, tersaneye ne verdikleri mukay-
yeddir. Bunun hesabını verebilir. O hesab meya.
nında bankaya bu iş için kaç kuruş vermişsek
o da anlaşılır ki, bizim asıl muradımız da bu-
dur.
3. Padişaha Tebrik Arizası:
Bundan sonra Gazilik unvanını tebrik için
hakipa-yi şahaneye takdim olunacak ariza-i
umumiyye lâyihası okunub ittihad-i ârâ ile
tasvib edildi. Ve bazı makamata gönderilen
arzuhallere yedi güne kadar cevab verilmek
nizamı iktizasından iken şimdiye kadar havale
olunan arzuhallerin en çoğuna cevab verilme'
diğine dair biraz teati-i kelimattan sonra meclis
dağıldı.
P A D İŞ A H A G A ZİLİK U N V N IN IN
TE B R İK İ İÇ İN A R İ Z A (* )
Cenab-i hayr-un-nâsırîn padişah-i nusrat-
ka.rn.i âzam ecdad-i emcadına sani ve vazi-ı ka-
nun-i esasi Sultan Abdülhamid Han-i Gazi E-
fendimizi kâffe-i makasıd-i âdilesine tebea-i
sadıkanın âmâli vefkmca muvaffak ve Osmanh
âdâsı üzerine kemâl-i galibiyyetle pek çok mu-
zafferiyetlere mazhar buyursun. Amin.
Meb’usu olduğumuz biLumum akvam-i Os-
maniyyenin muhafaza-i hukuk-u namusu ve
vatan-i zizimizin istinadgâh-i mukaddesi olan
veli-nimet-i bi-minnetimiz padişah-i tevfik-pe-
nah efendimiz hazretlerinin her işde ve ba.husus
Rusya gibi bir hüriyyet düşmanının tecavüza-
(* ) Basiret, 13 mayıs 1293
 ı: 33 9 mayıs 1293/21 mayıs 1877 6: 1

tından bu kere dahi neş’et eden muharebede
muvaffakiyyat~i mütevaliyeye nailiyyet-i şa­
haneleriyle haiz-i nısab-i iftihar olmamız te-
menniyat-i haliisasının icabetgâh.i kijbriyaya
mukarenetini müeyyid olmak üzere bu defa
teyessür-nümây.i vuku olan nusrat ve muzaf-
feriyetin elkab-i şevket.meab-i hilâfet-penahÎ5''i
(Gazi) uhvan-i cehliyle bir kat daha tezyine de­
lâleti ve böyle bir dava hakkında Gazilik uh-
vanınıh kesb-i şeref-i cedid etmesi Osmanlılığın
berat-i mübahatına bir tuğray-i cedid-i izz-ii
saadet çekmiş ve sufuf-i âdâya selâmet-l vatan
uğurunda cisim ve canlarını hedef eden şüce-
can-i milletin mültecası olan OsmanlI sancağı­
na şimdiden bir nişan-i nusrat dikmiş olmakla
şu muvaffakiyet-i bâhir-ül-me5anenet-i cenab.i
şehriyarîyi umum ebna^r vatan namına olarak
tebrike ve vatanımızı dahi bugünleri gördüğüne
tes'ide ibtidar birle dâavat-i mefruza-i tezayi-
d-i şevket ve terakki-i muzafferiyyet.i hâzret-i
padişahîyi tertil ve tekrar eylediğimizin âtebe.i
ulya-^yı cenab-i mülûkâneye arzı ittifak-i ârâ-i
asdika ile müsted’adır.”

272
r ©eVKE: 1 CİL©: 1 k: 1

clis-i meb’usan
1293=1877
!abıt Ceridesi

otuz dördüncü inikad

9 cümad.el-ûlâ 94— 10 mayıs 93/22 mayıslS77
SALI

İÇİNDEKİLER
Sayıfa
1—Geçen zabtın hulâsası 274
2—^Herseke yardım teklifi 274
3—'Müzakere edilen maddeler;
1— Vilâyat belediye kanunu 276
2—^Teşekkür teklifi 277
3— Dahilî nizamname 277
A— Mahmud Nedim paşanın
muhakemesi 277
 Otuz dördüncü inikad^**
9 cümad.eLûIâ 94— 10 mayıs 93/22 mayısl877
SALI

R bİs : A H M E D V E F İK PAŞA

Bugünkü müzakere devletlû Reis ~ Müzakere-i a lm iy y ^ iz dört bu-

Paşa hazretierimn riyaseui celileleri tahtında çukta bed’ eyledi.
vuku bulmuştur. Hülâsamız okunsun.

1. GEÇEN ZABTIM HULÂSASI

Münir Beyfendi hülâsayı okuyarak ayniyle kabul olundu.

2. H E R S E K E Y A R D IM T E K L İF İ

Bosna Meb'usânından Ali Bey kürsi-i hı~ nın tariki sed olunarak Karadağ eşkıyası bazı
tahete çıkarak makale-i âtiyeyi kıraet eyledi: bed-hahiar ile birleşib her halde Devlet-i aliyye.
“Hersek sancağı dahilinde kâin Nakşik ve yi bir hal-i mâhlikede bulunduracaklare dûr-en.
R v a kazalariyle mezkûr Nakşik Tariki hattında dişan nezdinde ümur.i malûmedendir; çünkü
kâin istihkâmat-i cesimelerinde ve Nakşinde ondan sonra daima hai'ekât.i tecavüzkâranede
bulunan asakirJ hazret-i şahane ile zükûr ve bulunacakları vareste-i tarifdir. Hülâsa; büyük
inas ahali-i mevcudenin mikdârı bir kaç bin­ ehemmiyet-i mevkıyyeleri için her ne ki arz.ü
den ibaret olub bunlar bir seneden ziyade tah. ifade olunsa hiç bir vakit kema-yenbegı tarif
t.i mahsuriyyette bulunmakla zahire ve sairece olunamaz.
çekmiş ve çekmekte oldukları eşedd-i müzaya­ Mahsur olan bî-çare ahali en fedakâr züm­
ka kabil-i tarif olmayıb bir k ilk j hayal-engiz resinden olub i'lâ-i şan-ü hıfz-ı hukuk-ı devlet
olsa dahi bu hal-i gam-iştimalin iş’anna âciz için bunca zemanlardır ki zükûru değil, ra.u-
kalır. hadderat.i İslâmiyye ve bi-günah olan etfalleri
Alelhusus, bu arahk bütün bütün zahire, dahi kemal-i cebr ile nâr.i ıstırab-i cû’da ifna-i
leri tekmil olmakla halleri diğer.gûn olub var- vücud ederler. §ayan.i şan-i âlî değildir ki şa.
ta-i ıstırab-ü ducrette bulundukları istihbar yan.i takdis olan böyle bir ahali ve bais-i istik-
kılınmıştır. lâliyyet-i Devlet-i aliyye addolunabilecek me-
Azade-i izah olduğu üzere mevakı-ı mü. vakı.ı mühimme-i mezkûre tahkir-i muhadde-
himme-i mezkûre Bosna ve Hersek’in kilidi me. rat-i İslâmiyye ve burun kesmekle mutad ve to.
sabesinde olduğu, Karadağlıların bunların zab- pu on beş, yirmi bin kişiden ibaret olan Karadağ
t-ü teshiri için gösterdikleri mesain kesire ve eşkiyasına teslim olsun.
ikdamat.i mütevaliye dahi bedidar olur. Allah
Alelhusus, bu sırada ki yalnız asakir-i mun_
göstermesin, mevaki-i mezkureden bir nokta­
tazama olarak îşkodra. Hersek ve Yenipazar ka.
sını Karadağlı zabt-ü istilâ edecek olsa Bosna-(*)
zâlarmda seksen dokuz taburdan ziyade asa-
( * ) Takvim.i Vakayı, S. 1916 kir.i şahane mevcud bulunur. Bu sırada ki Dev-

— 274-
 1:34 10 mayıs 1203/22 mayıs 1877
let»i alıyye Rusya memalikinde bulunan ehbi
Jslânun bile tahlisına kıyam buyurmuştur.
Dareynde mes’uliyyet.^i şedide-vü âzimeden tah.
lis-i zat için hemen mevakı.1 mezkûreye zahire
yetiştirilmesi zımnında lâzımgelen fırka ku-
mandanlanna tekiden ve şediden ihtar buyurul.
ması zımnında raakamat.i aliyyeye takdim o.
lunmak için karamame-i âcizanemizin hey’et-i
umumİ5^eye takdimine cür^et kılmdı. Olbabda.”
İbrahim Bey (Bosna) — Zükûr ve inas ola­
rak ahalisi beş binden ibaret ve bir seneden-
beri muharebede bulunan Nakşik ahalisine za­
hire yetiştirilmesi hakkmda, şimdi 5ûrmi beş im­
za ile takdim eylediğimiz varakanın bir ân ev­
vel icab eden mahalle takdimiyle icra-yi icabını
istirham ederim. Hersekte suret-i mükemmelede
bir kuw e-i askeriyye mevcuddur. Yollarda su
boldur. H a 5Tvan dahi bulunur; Binaenaleyh Nak-
şik’e zahire nakletmek vakti tamam bu vakit-
^ tir. Biraz dahi tehir ve teenni edilirse vuku mel.
huz olan muzarrat, evliya-i Umurun pek âlâ
malûmu olduğundan pek de tafsile hacet gö-
remem.
Bundan sonra Medine-i Münevvere(/en
Seyyid Ahmed Efendi dahi makale-i âtiyeyi i-
rad eyledi:
“Efendilerim, bugünkü günde vukuat-i â-
lemin en ehemmiyetlisi, Devlet-i aUyye-i Os-
maniyyenin istiklâlini, şanını, şerefini velhasıl
menafi-i umumiyyesini adüvv-i insaniyyet o-
lan Rusların muhaceme.i malûmelerinden vi­
kaye etmek ve bu maksad-i meşruun zımnında
âsayiş-i âlemi temin eden müvazene-i düveliy-
yeye dahi bir esas.i sahih göstermek azm-i ka­
visiyle biLmecburiyye ihtiyar eylemiş olduğu
mes^ele-i şedide-i harbiyyedir.
“Efendilerim, harb-ü vega öyle bir halet-i
dehşet-nümadır ki bunda galebe çalan tarafın
bile siyaseten istihsal edeceği fevaid hey”et-i
mecmuasının mâl-ü beden-ü mülk.i memleket,
ce bittabi düçar olacağı mazarr-ü haşarat ile
bir dereceye kadar tenasüh ve tekabül edeceği­
nin tafsilâtına lüzum göremem. H al böyle o-
lunca, artık neticede çah.i mağlûbiyyete düşen
tarafın ahvali neye müncer olacağını beyanda
kalemin dahi aczi nümudardır. Eslâfdan ahlâfa
yadigâr-i ibret olan tarihlere nazar edelim: Gö­
rürüz ki galebe ve fütuhat denilen müş.
kilât, pek büyük mesai-vü himemat ile hallolu-
C: 1
na,bilmiştir. Ez=eümle Helâgûnun teaddiyat-i
istilâ-kâranesine nihayet veren sebeb, ol asrın
ulema-i izamından îzzeddin İbn-i Abdüsselâ-
mın nasihat-i müessiresidir.
Şöyle ki, Helâgû beliyyesinin def’i tedbiri­
ni ittihaz için akdolunan meclis-i meşverette
melik-i Mısr, müşarünileyh îzzeddin Bin AJbdüs.
selâma tevcih-i hıtab edib, re’yini istifsar eyle-
dikde, müşarünileyh dahi “Hazır bil-meclis o-
lan gerek melik-i Mısrm, gerek ümera ve âya-
nın hanelerinde istimali caiz olmayan altın
ve gümüş evani ve zL-kıymet hıUiyyatı devlet sa­
yesinde kazanmışdırlar. Şimdi de devlet böyle
gayet mahuf ve müthiş bir vakitte ol emvali
bezledib asakir-i îslâmiyyeyi teçhiz etmek far-
z-i a 3mdır. Bu dâhiyeyi def’e bundan başka ted­
bir yoktur.” demesiyle cümle tarafından tahsin
ve kabul olunub emval-i mevcudelerini b ^ - ü
itaya müsaraat ederek az vakit içinde askerin
m.ühimmatını ikmâl ile mukabele-i âdaya sev-
kederek o vakte kadar istilâ-i memalik edib as-
lâ inhizam görmeyen kavm.i tatar üzerine ^ l i b
ve muzaffer oldular.
“Bendeniz Medine-i Münevvere ahalisin­
den bulunduğum sıfatla değil, Dersaadetin ah­
valine vukufum ve hissiyatım sebebiyle arze-
derim ki, taşralılar nisbeten buramn her sınıf
ahalisinin, erbab-i servetinin müşahede ettiğim
etvar.ü harekâtı, ahval-i hazıramn dehşet-ü e-
hemmiyet-i sahihasiyle tatbik ettiğimde kayıd-
sızhkdan başka bir şeyle tevfik edememek mec­
buriyetinde kalıyorum. Bu makalatı temhirden
maksad-i âcizanem bu misilli devahinin def’i i-
ane-i külliyyeye mütevakkıf olub iane-i külliyye
dahi eshab-i yesâr-ü servetin bezl-i nakdine-i
hamiyyet eylemesiyle husule geleceği ve gerçi
maaşattan bir mikdar şey tenkıhı tarikiyle is­
tihsal-! iane söylenmede ise de maaşattan akça
tenzili hâzineye akça idhali demek olmayıb
masarifi tehvin veya te’cil kabilinden olmasiy-
le şimdiki buhrana deva-i âcil olamaz.
“Saltanat-i seniyye-i ebed-müddet her sınıf
tebeaya hukukunda müsavât-i kâmile ihsan
buyurdu. Ebna-i vatanın menfaat-i müştereke-
de müsavi olduklan misilli def’-i mazarrat em-
r-i ehemminde müşterek ohnalan levazmui ü.
murdandır; binaenaleyh burada bulıman meb’us
efendiler ve ale-l-husus Dersaadet meb’uslan e-
fendiler kendi baişlerinin ağniyasını bu yola
 1:34 10 mayıs 1393/22 mayıs 187^
teşvik ve tergıb ile bu sözümün İnşaallah-i tea.
lâ fi’liyyat-i hasene-i vatan-perverane ile
mevkı-i ta,sdika vasıl olması temennisinde,
yim. Dersaadet ve memalik-i saire-i şahanede
bulunan eshab-i servet^ kıse-i hamiyyet-ü gay.
reti kema-hiye-hakkuha küşad ile ibraz.i mea-
sir-i cemileye himmet buyuracak olursa vakt-i
yesirde milyonlarca altın tecemmüünü kaviyyen
memul ederim.
Ruz-i mahşere dek tesirat-i muzırresinden
halâs mümkün olmayan bir hacalet-i uzmayı an.
eak dirig-i zer.ü dînâr etmek yüzünden, nefsi,
ne davet edecek kadar cahil bir milletin vücu­
dunu tasavvur edemiyorm ki, hattâ mübaşeret
olunan muharebe.! uzmanın ma-yuhtacü.ileyhi
olan hidemat.i lâyika.i vatan-perveranede ak-
vam-i muazzama-i Osmaniyye ihtiyar.! teenni
vü terahi etsinler, işte bu esasların icabından-
dır ki vakit nakid olduğu cihetle hemen vükelâ,
vüzera, ulema, ricaLi memurin ve kâffe.i aha.
li, sa’y ve tefekkür edelim ve masarifat.i mühim
me-i harbiyyeye medar-i küllisi olacak bir ia.
ne-i azime cem’iyle vatanımıza hizmet ve asa-
3. M Ü ZA K E R E EDİLEN MADDELER
1. VHayat Belediye Kanunu:
Haşan Fehmi Efendi kanund mezkûrun
otuz dokuzuncu bendini okudu ki “devair.i be.
lediyye için karşılık ittihaz olunan varidatı”
miibeyyindir.
Rasim Bey (Edirne) — Dünkü müzakere
eylediğimiz Dersaadet devair.i belediyyesi ni­
zamında bir de kile rüsumu vardı ki, belediye,
lere terkolunmuştu. Burada onu göremiyorum.
Sehv.i kalem olarak mı kalmıştır, yoksa bu re­
sim devaire verilmiyecek mi? Bunu anlayım da
başka soracak şeylerim vardır.
Bedros Efendi (Şûra-yi Deviet âzası) —
O da mâliyenin terkeylediği rüsumat meyanm.
dadır. ■ İleride izahatını veririm.
Reis — Öyle ise bunu da dercedeceğiz,
demek.
Rasim Bey (Edirne) — Maliye encümenine
ihtar ederiz ki konturato, çeki, kantar ve kileci
rüsumu, olarak müvazene-i maliyyeye irad ko­
nulmuş kalemler varsa tenzil olunsun; zira mu-
kaddema bunlar müvazene.i maliyyeye dahi
Ğ: 1
kir-i muzaffere-i Osmaniyyeye malen ve bede­
nen nusrat ve ianet ve hükûmet-i seniyye.i met-
buamıza dahi her dakika ibraz.i sadakat.ü is­
tikamet ederek ileri gidelim, muzaffer olalım,
efendilerim. Ve min-aîlâhi.t.tevfik.”
Reis — Gerek bu mes’ele ve gerek bundan
evvel söylenen sözler yalnız bir lâkırdı ile geçe,
cek şeyler değildir. Bizim maliye encümenimiz­
den başka bu misilli mevadd-i mühimrneye ba­
kar bir şubemiz daha vardır; oraya havale e.
delim de buna bakılsın, vakit geçmesin.
Yenişehirli zade Ahmed Efendi (İzmir) ~
BosnalIların verdikleri kâğıd yirmi beş imzalı­
dır, denildi. Halbuki bundan evvel Karadağ
mes’elesine dair ettiğimiz bahislerde Bosna hu­
dudu üzerinden bir karış yer vermiyeeeğimizi
kat’iyyen kararlaştırmıştık. Bu halde oralara
zahire yetiştirilmemesi ne hikmete mebni oldu,
ğunu bir türlü anlayamadık.
Reis — Bunun müzakeresini bitirdik, ha.
vale ettik. Şimdi diğer işimize bakalım. Vilâ­
yet devair-i belediyyesi kanunu okunacak.
idhal edilmiş olduklarından devair.i belediyyeye
verilmelidir. Bu varidatı verdik diye devlet, eb-
niye.i mîriyyenin tamirlerini devaire tahmil et­
mişti. Devair “Biz iradı da isteme3dz. Tek şu
masrafı bizden kaldırınız” diye şikâyetlere kı.
yam eyledi.
Muhtar Efendi (Erzurum) — Evet, müva-
zeneye bunları da idhal etmişler. Mükerrer
olmuş.
Manok Efendi (H aleb) — Patent ve temet­
tü rüsumunun da ilâvesi lâzımgelir.
Reis — Bize lâzım olan şey, evvelki kanun,
dan eksik ve ziyade bir şey yapmamaktır. Bu-
raya patent rüsumu niçin konulmamış?
Bedros Efendi (Şûra-yi Devlet âzası) —
Haşan Fehmi Efendi (İstanbul) — Esbabû
mucibesinde diyor ki taşra ahalisi temettü
vergisini hâzineye verdiğinden belediyyeye ter.
kî lâzımgelmez imiş.
Mehmed Ali Efendi (Sivas) — Evvelki be­
lediye nizamının müzakeresinde dahi beyan ey­
lemiştim ki, bunlar devletin büyük varidatı o.
276-
 I: 34 10 mayıs 1293/22 mayıs 1877
lub taşralarda hâzineye verilir; fakat Istanbul-
da belediyeye verilib de taşralarda verilmezse
müsavat olmaz.
Rasim Bey (Edirne) — Tahriri icra olun,
mayan yerlerde dekâkîn rüsumu vardı. Tahririn
icrasından sonra bunlar belediyeye verilecek...
Patent vergisine gelince; Eğer bunu yalnız ec­
nebi verecek ise taşralarda dahi ecnebi tüccarı
vardır. Yok, bundan maksad umum ahalinin
temettü vergisi demek ise bu devletin bir bü­
yük varidatı olduğundan ne burada, ne de taş­
rada bunun belediyyeye terki caiz olamaz.
Reis — Patent rüsumundan ne mikdarı, ne
sebebe mebni belediyyeye terkolunacağını ev.
velce dahi söyleşmiş ve kararını vermiş idik.
Kanunun kırkıncı maddesi okundu ki hıı~
lâsa-i hükmü, “devair-i belediyyeye olan tekâ­
lifi vermeyenlerin nihayet-i emrde belediyye ta.
rafından verilecek varaka üzerine tevkif edile-
ibarettir. Bunun üzerine Manok E-
fendi, “bore için adam tevkif ve hapis edilme.
mesi” hakkında bir makale-i mufassala iradına
başlayıb ancak hey’et bu makale “ sadedin hari.
cinde olduğu) n,f(an bahsile kıraeti yarıda men-
neyledi. Sebuh Efendi dahi (devair-i belediyye
bir mahkeme olmadığından adam hapsettiremo-
yeceği)/ıi dermiyan eylediyse de dairenin ve­
receği şey hüküm ilâmı olmayıb bir haberden
ibaret olduğu cihetle bu bend kabul olunduğu
gibi kırk birinci maddenin dahi kabulünden
sonra kırk ikinci madde kıraet olundu ki hu­
lâsası (belediyenin sâl muhasebesini ilân ede.
ceği)n,e(en ibarettir.
Rasim Bey (Edirne) — Eski nizamda her
ay başında bir cedvel neşredileceği var idi. Bu
suretin taşralarca pek büjûik faydası görülmüş,
tür. Sâl muhasebesi dahi işbu şehriye muha­
sebelerinden yapılsın.
Muhtar Efendi (Erzurum ) — Bu madde
dahi aşağıda vardır.
Reis — Hele bir kere okuyalım da ikinci
kıraette yine bakanz.
Kırk ücüncü madde kıraet olundu ki hu­
lâsası (belediye reisi ile kâtibi ve mühendisi gi.
bi daimî memurlarının vukuat yevmiyeleri ü.
zerine mazbata verecekleri) nhfen ibarettir.
Nafi Efendi (Haîeb) — Kâtib ile mühendi­
sin ceza tayinine ne vazifeleri vardır? Cezayı
bunlar tayin ederler ise âzaya ne lüzuttı kalır?
- m
G: 1
Re’yimce azanın nısfı bulunmazsa mühendis,
falân ceza tayin etmemelidir.
Reis —- Dikkat ediyor musunuz ki, reis âza.
nm vekili demektir. Mühendisi de hazır olmaz
ise bilmez. Onu mühendis anlar. Maahaza bir
kere soralım.
Bedros Efendi (ŞCıra^yi Devlet âzası) —
Meclis haftada iki defa içtima eder. Mesalih.ı
belediyye ise her gün vuku bulur. Mesalih me-
yanmda bir takım şeyler olur ki ta 5Ûni mühen­
disin vücudüna mütevakkıfdır.
Haşan Fehmi Efendi (İstanbul) — Dersa-
adet belediye kanununda bu madde üzerine çok
söz cereyan eyledi; hata etmez isem, nihayet
yine kabul olunmuştu.
Reis — Burada biz hırsızı himaye ediyoruz.
Herif beş dirhem çalmış; cezasını görsün. Müna.
sib ise bunu encümene havale edelim de ikinci
müzakerede bakarız.
Hey’et — Evet, evet.
Kırk dördüncü madde dahi kıraet oluna­
rak olbabda bir gûnâ mülâhaza olub olmadığı
taraf-i riyasetten süâl olundukda, (mülâhaza
olduğu) beyan edildi,
Reis — Öyle ise burada kalalım. Encümen­
lerimiz hazır olsun.
2. Teşekkür Teklifi:
Nafi Efendi (Haleb) — Geçen cuma selâm­
lığında, hamiyetkâran.i vatandan Altunî zade
İsmail Efendi Hazretlerinin tânzim eylediği ta­
buru gördüm. Vatan için böyle pek büyük hiz­
met eden adamlar dahi bulunduğuna dahi müte­
şekkir kaldım. Münasib ise hey’et tarafından
kendisine teşekkür edilmesini teklif eylerim.
Reis — Encümene havale olunsun da, oro,-
ca kararlaştırılsın.
3. Dahilî Nizamname:
Bundan sonra Vasilâki bey (Bir zemandan.
beri suret-i müzakere hey’etin dahilî nizamı mü-
cebince cereyan etmemekde olduğunu ve ez.an
cümle birinci kıraetlerde lâyihaların müzakera-
tma girişmek lâzımgelmezken müzakereler dahi
edildiği) fii ihtar etmesiyle (birinci kıraette
dahi müzakere caiz olduğu) taraf-i riyasetten
beyan olunarak meclise hitamyerildi.
4. Mahmud Nedim Posanın muhakem,esi:
(V A K İT ) gazetesinin 11 mayıs 1293 tarihli
-
 I: 34 10 mayıs 1293/22 mayıs 1877 C: 1

ve 562 numaralı sayısından:
“Meclis-i Meb’usân’m dünkü içtimamda on
beş kadar meb'ns bir takrir kaleme alıb mühür-
liyerek riyasete vermişler ve bunda “Mahmud
Nedim Paşa devlet ve millet ve memlekete bir
çok zararlar etti; hattâ bir kaç milyon liralar
ızrar etmişti; bunun için bir vakit muhakeme­
sine başlanmışken geri kalmıştı. Böyle bir ze-
man.i ıslâhatta bunun teehhürü caiz olamaya,
cağından, muhakemesinin ve tebrie-i zimmet e-
demediği halde cezasının icrası lâzımgelir.”’ de­
mişler. Bunun üzerine keyfiyet müzakere olu­
narak bu suret ekseriyetle kabul olunmakla ba.
müzekkire Babıâlîye bildirilmiştir.

2T8
DEVRE:1 S İLD ; 1

Meclis-i meb’usan
1293= 1877
Zabıt ceridesi

otuz beşinci injkad

10 cümad.el-ûlâ94— 11 mayıs 93/23 majmslSTT
Ç A R ŞA M BA

İÇİNDEKİLER
Sayıfa
1— Geçen zabtın hulâsası 280
2— ^Ardahan hakkında istizah 280
3— Müzakere edilen maddeler;
1— Vilâyat belediye kanunu 260
 otuz beşinci inikad*’*
10 cümad-el-ûlâ94— 11 mayıs 93/23 mayısl877
Ç A R ŞA M B A

R«is: A H M E D V E F İK PAŞA

H e y ’etin bugünkü içtimai devletlû Ahmed lerinde vuku bulmuştur.

Vefik Paşa Hazretlerinin tnht-i riyaseti celile~
1. GEÇEN ZA B T IN HULÂSASI

Reis — Müzakree-i mahsusamıza saat dört lim.

buçukta mübaşeret olundu. Hülâsayı dinleye- Hülâsa okunur.
2. ARDAHAN H A K K IN D A İS TİZA H

Erzurum Meb’usu — Biz belediye nizamna­ tadır; ne yolda verildi? Buralannın izahını ta-
mesiyle meşgul oluyoruz; halbuki şimdi düşman leb ederiz. Yine irade efendimindir.
olan Rusyanın bir takım fesadatına mukabele Reis — Pek doğru; fakat bu işi yürütmek
ve müdafaa etmek ne yolda ve ne esbaba müh. için âdetimiz icabınea iki satır bir şey yazın,
taç ise evvelâ buraları müzakere edelim. Biz encümene bugün verin. Bu. şeye onlar da him­
de o havalide bü 3nimüşüz. Kumandanlarımız ne met etsinler. Bu mühim iştir. Lâkırdı ile olmaz.
yolda hareket ediyor ? Arduhan büyük bir nok.
3. M Ü ZA K E R E E D İL E N M A D D E LER :

I. Hayat Belediye K a n u n u : Sandıkkâr ile kâtiblerin ayrı ayrı vazifeleri var­

Belediye nizamnamesinin kırk dördüncü
ve kırk beşinci maddeleri kıraet olunur ki hü~
kümleri (kâtib ve sandık eminlerinin vezaifi)
ne dairdir.
Reis — Encümenin bir mütaleası var mı ?
Rasim Bey (Edirne) — Bunlar encümende
henüz derdest-i müzakeredir; çünkü bu birinci
kıraettir. İkinci kıraete kadar müzakere yeti­
şir. Encümen icab eden izahatı aldı. Fakat bir
şey hatıra geliyor: Eski belediye kanununda kâ-
tibler muvazzaf oluyordu. Hîn-i hacette san-
dıkkâr ile kâtib yekdiğerinin vazifesini görü­
yordu. İhtimal ki ikisinden birisi hastalanır.
Malûmdur ki, belediyenin işi aslâ tehir kabul
etmez.
M ithat Beyefendi (Şûra-yi Devlet âzası) —
Burada bu iki vazife tamamiyle ayrılmıştır.
(?S) Takvinni Vakayı, S. T916 ve 1917.
dır. Mademki belediyenin tahsisatı varidatın-
dandır; şurası da encümence kararlaştırılsa ki
bir muavin hastalandığı vakit muavenet etmek
üzere bir vekil nasbedilsin. Eğer kâtibin vazi­
fesini sandıkkâra ve sandıkkârınkini kâtibe
verirsek iş karışır, iyi olmaz.
Reis — Öyle bir izah üâve edilse...
Mithat Beyefendi (Şûra-yi Devlet âzası) —
Encümene havale olunarak izahı ilâve etsinler.
Bundan sonra kırk altıncı madde okunub
temamen liobul olunarak kırk yedinci madde
dahi kıraet edilir ki (belediyenin tahrir edece­
ği nüfus ve emlâk) e dairdir.
Nakkaş Efendi (Suriye) — Geçende dahi
arzettiğim vechUe bir kâtib ile bu işlerin idare­
si mümkün değildir. Yalnız bir kâtib veriyör-
1ar; dünya kadar iş gösteriyorlar. B u bir kâti­
bin işi değildir.

- 280
 I: 35 11 mayıs 1293/23 mayıs 1877
Hamazasb Efendi (Erzurum ) — Bunun
tekranna hacet yoktur. Geçende İstanbul bele­
diyesi nizamında bu bahis gleçmiştir.
Reis — Evet, o vakit böyle bir müzakere
geçti idi. B ir kâtib i§ görmek isterse çok iş gö­
rür. Zaten defterleri mevcud, yapacakları iş ma.
lûm. O cihetle burası cay-i mütalea değildir.
Rasim Bey (Edirne) — Yalnız belediyenin
kendi kâtibi değil, bu nüfus için ayrı kâtib ka­
lemi olacak.
Reis — O başka tahrir.
Rasim Bey (Edirne) — Nüfus tahrir ede­
cek, emlâk tahrir edecek. Âdeta hükümette o-
lan tahrir-i emlâk gibi ayrıca kaydını yürüte­
cek. Bir mülkü hükümet tahriri beş yüz ku­
ruş, belediyeninki yedi yüz kuruş yazarsa yek­
diğerine muvafık gelmez. Müşkilâti mucib olur.
Vilâyet kanununda gördük ki hükümetin tahrir
kalemi dahi bakîdir. Bunu istizah dahi ettik.
Kanun hey’etinden cevab verdiler ki tahrir-i
emlâk için bir hüsn.i surette yeniden bir şey
kaleme ahnmakda imiş.
Mithat Beyefendi (ŞCıra-yi Devlet âzası) —
Belediyeye aid olan tahrir kaleminin vezaifi bu
bendin dairesinde bulunan mesalihı bilmek de­
mektir. Derdest-i tanzim bulunan lâyiha âza-i
kiramın huzurlarına geldiği vakit görülür.
Hacı Hüseyin Efendi (Suriye) — Bunlar an.
laşılmadı: Burada diyor ki, bu kalem muvakkat
olacak. Eğer muvakkat olacaksa olabilir; lâkin
daimî surette olacaksa belediyenin nüfus ve em­
lâki tahrir etmesine hacet yoktur. Masarif çok
olur. Belediyenin varidatı kifayet etmez.
Mithat Bey (Şûra-yi Devlet âzası) — Bele­
diyenin varidatı masarifi nisbetindedir.
Reis — Bu birinci müzakeredir. Encümen
sizin ifadenizi dinledi. Tekrar müzakere ederiz.
Bazı kere çok para sarfetmek hayırlıdır.
K ırk sekizinci madde okunub temamen ka­
bul edildikden sonra (sandık emininin vazifesi.
^^)d air olan kırk dokuzuncu madde dahi kı-
raet edildi, (meeüsin tasdiki ohnadıkca sandık
emininin hiç bir akça veremeyeceği) kaziyyesi-
ne itiraz edildi ise de evvelki kanunda dahi
burası (meclisin mazbatası üzerine çıkacak su­
ret mucebince para verilecektir) d iye tashih e-
dilmiş olduğu led-el-ihtar ol suretle kabul o -
lundu.
Nizam ın ellinci maddesi kıaret edildi ki
- 281 -
C: 1
hulâsa-i hükmü (cemiyet.i belediyyenin senede
iki defa içtimai) redan ibarettir.
Sadi Efendi (Haleb) — Bu cemiyet senede
bir defa içtima eylese daha münasib değil
midir?..
Reis — Bakalım. Encümen kendi mülâha­
zasını beyan etsin.
Rasim Bey (Edirne) — Birinci defasında
müvazene lâyihasını yapacak, ikinci defasında
dahi o idarenin müvazene mucebince cereyan e-
dib etmediği görülecek ve anlaşılacak.
Hey’et — Pek münasib.
Nizam ın elli bir ve elli ikinci maddesi k r
raet olundu. Hulâsası, (cemiyet-i belediyyenin
muhasebat-i vakiayı tasdik edeceği) nden ibaret
olub h e y e t tarafından kabul olunduğu gibi,
yine bu cemiyet-i belediyyenin müfredat-i v e -
zaifini izah edenSS ve 54 ve 23üncü maddeler
dahi kıraet olunarak cümlesi kabul olundu.
V e (çavuşların vezaifi) ne dair olan elli altıncı
ve elli yedinci ve elli sekizinci ve elli dokuzun-
cl ve altmışıncı ve altmış birinci ve altmış i~
kinci maddeler kıraet olundu.
Reis — Bu faslın suret-i umumiyyesine bir
söz var mı?
Sadi Efendi (Haleb) — Müfettiş ve zabitler
hangi zabitin kumandası tahtında bulunacak­
tır? Bunları belediye reisleri mi tayin edecek­
ler? Buna dair sarahat yoktur.
Mithat Bey (Şûra-yi Devlet âzası) — Bun­
ları meclis tayin edecek. Kabul olunursa tayin
olunacaklar.
Rasim Bey (Edirne) Çavuşlar yanğm
mahalline gidib temşiyet.i ümura çalışacakları
59 uncu maddede gösteriliyor. Tulumbacı
baltacı, kancacı adamlara da nezaret edecek­
ler mi?
Reis — Bunu zabtedelim de müzakere o-
lunsun.
Mithat Bey (Şûra-yi Devlet âzası) ~ Bu­
nun hakkında bir bend-i mahsus vardır. Beledi­
yeler tulumbacılar üzerine bir memur tayin e-
decek. Üçüncü maddede müsarrahan beyan e-
dilir.
Rasim Bey (Edirne) — Altmış birinci mad.
dede çavuşların silâh taşıyıb taşımaması mad­
desi vardır.
Mithat Bey (Şûra-yi Devlet âzası) — Y a ­
kında bunların üniformalarına ve sairelerine
 I: 35 11 mayıs 1293/;^ mayıs 1877
daii’ bir talimat daha gelecek. O da bu kanuna
zeyl olacak.
Reis — Fakat böyle ağızdan söz olmaz. Bu­
nu bir yere kaydediniz de bakarız.
(Belediyece memnu olan ahvale dair) alt­
mış üçüncü madde kıraet edilir.
Reis — AhvaLi memnua meyanında bir şey
daha vardır ki, onu burada hiç göremiyorum.
Tarik-i âmma tecavüzü mucib olacak harekât­
ta bulunmak memnu olmalı. Kabristana süprün­
tü dökmek, duvannı yıkmak memnu olmalı.
Belki bilmezsiniz, İstanbul kabristanları bir ta­
kım cellâdların merkezi olmuştur. Bir hususî
mezar için elli bin kuruş ahyorlar. Bir vakit ol­
sa da bunlar hesab edilse.. Yıl oldu ki bu nizam
lâgvolmuştur.
Manok Efendi (H aleb) — Kabristanlar hiç
olmazsa şehirden yarım saat uzak olmalıdır.
IMafi Efendi (H aleb) — Münasebetsiz ma­
hallere kahveler açılmasın.
Reis — Kanun-i esası semanından evvel
bir kaç yüz kahveyi ben yıktım. O günahımı i_
tiraf ederim; ve o cihetle şimdi re’y veremem.
- 282 -
G: 1
(Belediyece memnu’ olan ahvale dair) bir
takım hususat daha derhatır ettirilerek bend~i
mezkûra ilâve edildi.
Badeft.it (belediyece icrası lâzımgelen ahva-
i )i m übeyyin 64üncü madde kıraet olunarak
tamamiyle kabul olundu. (Evzan-ü ekyâlın
tamm-üLıyar olmaları lüzumu) na dair altmış
beşinci madde okundu.
ISlafi Efendi (Haleb) — Geçende dahi ihtar
olunduğu veçhile umum memalikin mikyasları
siyak.ı vahid üzerine olmalıdır. Bunun için
re’sen bir müzekkire yapılsın.
Badehu (mevadd-i cez&iyye)yi mübeyyin
olan 66 ve 67 inci maddeler dahi kıraet oluna­
rak umumu bil'k abûl ileride intihab-i m eb’ır
sân nizamnamesine bakmak ve saat sekizde
tekrar to p la n m a k (^ ) karariyle meclise hitam
verildi.(*)
(*) Bu ikinci celsenin zabıtları bulunamamış­
tır. Celsenin gizli olduğu ve Ardahan kalesinin su-
kutû üzerine müzakere cereyan ettiği müteakib içti­
ma zabtından anlaşılıyor, - r h- t. us.
DEVRE: 1 CİLD; 1 İÇTİM A; 1

Meclis-i meb’usan
1 29 3 = 18 7 7
Zabıt ceridesi

otuz altıncı inikad

11 cümad.el-ûlâ94=12 mayıs93/24 mayısl877
PE R ŞE M B E

İÇİNDEKİLER
Sasnfa
1— Geçen zabtın hulâsası 284
2— Müzakere edilen maddeler;
1— İntihaba! meb’usân kanunu 284
 Otuz altıncı ini
11 cümad.el-ûlâ94— 12 mayıs93/24 mayısl877
PE R ŞE M B E

Reis: AH M ED V EFİK PAŞA

H e y e t -i M e h ’usân’ın bugünkü içtimai f i rivaset'i celilelerinde vuku bulmuştur.

devletlû Ahmed Vefik Paşa Hazretlerin.in. tah-

1. GEÇEN ZA B T IN HULÂSASI

Reis — Müzakere-i aleniyyemiz saat dört vel gelebilir?

buçukda bed’ etti. Usûlümüz veçhile hülâsa o- Kadri Paşa Hazretleri (Şûra-yi Devlet rei­
kunsun. si) — Efendim, malûm^i âlinizdir ki, bir kanun
Hülâsa kıraet olundukdan sonra taraf-i ri­ yapmak boya küpü değildir ki beş günde bati-
yasetten bu babda hey etin bir mütalaası olub nlsın, çıkarılsın. Bunlara zaman ve mütalea is.,
olmadığı süâl edildikde h ey et tarafından ka­ ter. Şûra-yi Devletin müceddeden teşekkülün-
bul cevabı verilir. denberi kanun lâyihası yapılıyor. Yapılan lâyi­
Rasim Bey (Edirne) — Intihab-i memurin halar on iki kıt’adır.
kanunu ile usûLi muhakemat kanunu ve zab- ‘ Reis — Hangisi evvel gelebilir?
tiyye kanunları buraya gönderilecekti. Bunların Kadri Paşa Hazretleri (Şûra-yi Devlet rei­
üçü meydana konulduğu vakit umumun efkâri si) — Memurin nizamnamesi derdesttir.
anlaşılır. Bunu tacil ederiz. Reis — Bunun üzerine cevab istemez. In-
Reis — Şimdi soralım, bunların hangisi ev­ tihab nizamnamesinin alt tarafı okunsun.

2. M Ü ZA K E R E O LUNAN M A D D E LE R

1. İntihab-i M e b ’usân K anunu: kit de ekseriyete müracaat ettik. Yirminci mad­

desine kadar kabûl ettik, değil mi?
Sebuh Efendi (İstanbul) — Kanunun alt
Umum — Evet, kabûl ettik.
yanını okumak münasib değildir. Baştan başla­
Y irm i birinci madde okundu Jti,(ûer nahi­
malı. Kanunun esası değişti. Dikkat ettik, lâyi­
ye dahilinde mevcud müntehiblerin birer defteri
ha ikinci kıraet üzerine yapılmıştır. Bu defa
tanzim olunub ve bu defterin bir iki günde elde
müzakere edeceğimiz lâyiha birinci maddeye
edilmesi için lüzum görülürse hey’et-i teftişiyv'e,
tâlik olunmuş. Bu halde bendeniz diyorum ki
kaymakam tarafından muvakkaten lüzumu ka­
birinci maddeden bed’ olunsun, müzakere
dar kâtib ister ve merkezde bulunan kâtibler
edelim. ,'
kifayet etmezse ahaliden ve erbab-i hamİ5ryet-
Reis Knunun alt tarafı değişeceği va-
ten kâtibler tedarik edilecektir) mealindedir.
( * ) TakvimJ Vakayi, S. 1918. Reis — (Haşan Fehmi Efendiye hitaben)

m
 I: 36 İ İ mayıs 1Û9İ/M mayıs
Encümenin bir mütaleası var mi?
Haşan Fehmi Efendi (İstanbul) — Ayniyle
kabul ettik.
Reis Paşa^îjjfj, süâli üzerine um um bu b e n ­
din ibkasını kabul ettiler.
Reis — Başka bir şey var mı?
Rupen Efendi (Edirne) — Kanunu yirmi
birinci maddeden okuyoruz. Halbuki on yedinci
maddede görüyorum ki hey’et-i meb’usân için
zimmet-i miriyyesi olanlar kabul olunmasın,
demiştik. Onu burada tashih etmemişler. Ve
böyle kalmış oluyor. Bu halde yukarısını tas­
hih edeceğiz demek.
Reis ■— Yukaraını yaptık. Bizde duruyor,
daha çıkmadı. Sonra onu siz okuyacaksınız da
yaptığımız tashihleri göreceksiniz. Daha biz.
dedir.
Y irm i ikinci madde kıraet olunur ki, (her
nahiyenin müntehibleri için hey'et-i teftişiyye
tarafından üzerine bir kaç isim yazılabüecek ce.
samette kâğıdlar, hey’et,i mezkûre mühürü ile
mühürlenib memur.i mahsusuna verilecektir)
mealindedir.
Nikolaki Solidi Efendi (İstanbul) — Ben­
denize kalırsa kâtib yazı yazmaktan ve gelen
işlere bakmakdan ise kâğıdlar ile olacağına yu­
varlaklar ile olsa daha iyi. Bendenize itiraz e.
derler; amma namzed lâzımdır, efendim. Mem.
leketimizde kendi kendini ilân eden kimse ol­
maz. Ben derim ki namzed kendisini gösterece­
ğine üç yüz imza ile birisinin namzedligi ka.
bul olunub onun kutusu konulur; ve bu kutu­
nun icrası suhuletle olur. Yazı ile olduğu halde
kâtib hakkında müşkil olur. Onların yazısı bin
türlüdür. Kimisi okunur, kimisi okunmaz. On­
ları tefrik ve tedkik uzun uzadıya vakit geçir­
meğe muhtacdır.
Haşan Fehmi Efendi (İstanbul) — Çok yer.
de yuvarlak ile intihab olunur. Tecrübelerle sa­
bit olmuş ve pek çok yerlerde intihab bu usûl
ile icra olunmakda bulunmuştur. Fakat şimdi­
lik bizim memleketimizde müşkilât olabilir.
Yoksa inkânsız manasına değil.. Âlem-i imkân­
da her şey mümkündür.
Ahmed Efendi (İstanbul) — Haşan Efendi
pek güzel buyuruyorlar. Demek bendeniz anla­
yamamışım. Müsaade etsinler de anlatsınlar.In.
kân var amma, bu imkâıi-i aklî olduğu için im­
kân olamaz.
m -
Ğ: İ
Solidi Efendi (İstanbul) — Bunu anlanıak
pek kolay, ve ierâsmda dahi bir müşkilât yok­
tur. Namzed isimleri için biri siyah, biri beyaz
iki yuvarlak olur. Bunun biri bir kutuya, d^eri
öbür tarafa vaz’olunmuş başka kutu derununa
konur. Müntehibler isterlerse siyahı atarlar, is­
terlerse beyazı atarlar. Sühuletle meydana
çıkar.
Ahmed Efendi (İstanbul) — Namzedler
üzerine intihab olunacak olursa olabilir. Yoksa
bir müntehib tarafından on kişi intihab oluna­
cağı halde o müntehib isterse namzedlerden in.
tihab eder, isterse ahaliden. O halde isim yazıl­
madıkça nasıl mümkün olabilir ?
Reis — Bu maddeyi bir daha dinliyelim de
re’ye müracaat edelim. Münasib olursa..
Hey'et — Geçelim, efendim, geçelim.
Nakkaş Efendi (Suriye) — Namzedleri kim
intihab edecektir?
Reis — İntihaba hacet yok. Ben namzed ol­
dum, der. Ahali de peki, derse olur.
Manok Efendi (Haleb) — Elli ya yüz tane
namzed varsa hepsi için birer kutu mu yap­
sınlar ?
Reis — Hayır, müntehab olmaya talib o.
lanlara..
Nakkaş Efendj (Suriye) — Şimdi talib
olanların meydana çıkması vakte mühtacdır.
Vasilâki Bey (İstanbul) — Efendim, mu­
radımız her şeyde sühulettir. Bu intihab daha
kolay olsun. Bazısı pusula ile daha kolay olur,
diyorlar. Bendeniz derim ki, yuvarlak ile daha
kolay. Mademki Şûra-yi Devletten âza efendiler
buradadırlar, onlar da pusula ile kabul ettikle­
ri elbette bir sebebe mebnidir; izah etsinler...
Niçin pusulayı yuvarlağa tercih ettiler? Biz de
ona göre bakalım. ü
Reis — (Şûra-yi Devlet memurlarına hita­
ben) Bu bendin haliyle ibkası veyahud bir su­
retle tevsie mani var mıdır?
Bedros Efendi (Şûra-yi Devlet âzası) —
Çünkü yuvarlak usûlünü alacak olursak bir kaç
tane tayin olunan namzed üzerine ahali mecbur
olacak; halbuki bu yolda istediğine re’y verir­
lerse daha vasidir, intihab hakkı eğer yuvarlak,
la olursa...
Reis — Devletin böyle bir nizamı vardı; fa­
kat elli.....
Bedros Efendi (Şûra-yi Devlet âzası) —
 1:36 12 mayı$ 1293/24 mayış
(devamla) Bir takım sû-i istimalât olur. Pusu,
la olduğunda herkes istediğini yazar ve her ta­
raftan tayin edebilir.
Meb’usân — Ibka olunsun, ibka.
Y irm i üçüncü madde okunur. B u esnada
Ahmed Vefik Paşa Hazretleri Cevdet ve Kadri
yanlarına giderek vekili Şeyl’i
Sahaeddin Efendi rnakmn'i riyasete gelir.
Reis Vekili Efendi — Buna bir mülâhaza
v ar mı ?
Haşan Fehmi Efendi (İstanbul) — Encü­
men bunu kabul etti.
Umum — Pek âlâ.
B u n u n üzerine yirminci ve yirm i dördün­
cü ve yirm i besinci maddeler okunub matlûba
muvafıJt olmakla hey’et tarafından kabul o -
lıınduğu gibi 26 ve 27 ve 28 ve 29 uncu madde­
ler dahi kabul edilir.
(Hey’et.i intihabiyye bütün kura eimme
ve ppas ve haham ve ihtiyarlarından 2 kişi celb
ile intihab için arkası memlıur pusula vererek
§erait-i intihabiyyenin bunlara tefhim olunma­
sı) na dair olan otuzuncu madde kıraet olunur.
Manok Efendi (H aleb) — Evvelce gelen
nizamnamede haham lâfzının üâvesine karar
verdik, ilâve ettik. Mademki hey’et-i kanuniyye
dahi bunu kabul ettüer.Gerek ki öbür nizamna.
melere de Uâve etsinler. Aceb evvelden haham
lâfzının konulmamasının sebebi nedir?
Mithat Bey (Şûra-yi Devlet âzası) — Efen­
dim, bu unutulmuş da yazılmamıştır. O da bu
hey’eti terkib eden millettendir.
Sebuh Efendi (İstanbul)— ^întihab-i meb’u.
sân ikinci derecede olmuş olaydı, ikinci derece
intihab olunan müntehabler bir yere gelib arîz
ve amîk mütalea ederek ve bu yolda meb’usân
için ne yolda şey yapmak lâzımgeldiğini beyan
eyliyerek yaparlar; fakat mademki şimdi doğ­
rudan doğruya ahali tarafından vaz’olunacak-
tır, o halde şüphesizdir ki ahalinin ekserİ3^eti
İslâm olmak cihetiyle meb’usân İslâm olacaktır.
Belki bazı mahallerde rum ve bulgar var, on­
lar da intihab olunacak. Ermeni ise hiç bulun­
mayacaktır.
Reis vekili Efendi — Buna ittifak-i ârâ i-
le karar verdik.
Sebuh Efendi (İstanbul) — Arzediyorum.
Eğer müsaade etmezseniz o başka.
Rupen Efendi (Edirne) — Olamaz, efen­
286
C: i
dim; çünkü kanunun şekli değişti.
Şeyh Bahaeddin Efendi (Bursa) — Amma
bu bendi tekrarda mana yok.
^ b u h Efendi (İstanbul) — Vakıa beis
yok- Bu meb’usân İslâm olacak. Herkesin em­
niyeti vardır; lâkin bununla beraber herkse bi­
zim gibi düşünmez. Mademki meclis-i umumî
milletin vekâlet sıfatını haizdir. O millet her
ne kavimden mürekkeb ise lâzımdır ki her bir
kavimden vekil bulunsun. Hattâ geçen g;ün bu­
rada padişahımız efendimizin gazilik unvanını
aldığına dair bir tebrikname yazıldı. Mezkûr
tebriknamede umum milletin padişahı denilmiş
iken akvam-i Osmaniyye disre tashih ve teb­
dil olundu. Bu ise pek de haklı değildir. Çün­
kü mület.i Qsmaniyye akvam-i muhtelifeden
mürekkebdir; binaenaelyh şüphe yok ki bütün
meb’usân Islâm olacak. Buna da sebeb ermeni-
1er rumlar gibi bir yerde ekseriyetle bulunma­
malarıdır. Meselâ rumlar on beş mahalde ekse-
liyetle bulundukları halde ermeniler dağınık
bulunuyorlar. Onun için ekseriyet peyda ede.
mezler. O halde hey’et-i meb’usândan aranılan
muhassenat olamaz.
Reis Vekili Efendi — Buna ekseriyetle ka­
rar verüdi. Nizamname-i dahilîmizde münderic..
Sebuh Efendi (İstanbul) — Burasmı müza­
kere etmek lâzımgelir.
Mustafa Bey (Yanya) — Bunun müzakere­
si lâzım değil. Sebuh Efendinin bu şüphesini i-
zale edeyim.
Sebuh Efendi (İstanbul) — Re’yim kaydo­
lunsun. Ermeniler Osmanh milleti namma dahil
olamayacaklarından mahzun olacaklarını şim.
diden resmen burada beyan ediyorum.
Yenişehirli zade Ahmed Efendi (İzmir) —
Bunun müzakeresi bitti. Bu iş kabul olunduğu
gün dört kişi muhalefet etti. Kusuru ekseriyet­
le kabul etti.
Rupen Efendi (Edirne) — Efendim, kanun
değişti. (Gürültüler, ziyade sesler)
Ahmed Vefik Paşa kürsid riyasete çıkar.
Reis — Re’ye müracaat edelim, (heyete
hitaben) geçelim mi? Bu bahsi geçmiyelim m i?
Hey’et — Geçelim.
Reis — Geçtik.
O cihetle bir kaç âzanın mülâhazası kay­
dolunsun.
Otuz birinci maddeden otuz beşinciye ka­
 i: 36 12 mayıs 1293/24 mayıs 1877
dar kıraet olunur ki hülâsari hükmü (özr-i §e.
r ’isine mebni mahall-i intihabda bulunamadığı
halde intihab edeceği zatın ismini bir pusulaya
yazarak bit-temhir hey’et.i teftşiyye reisine hı.
taben göndereceği mektuba leffen irsal ve bu
mektub mahall-i intihabda açılarak alenen kıra,
etle sahib.i mektub maruf olduğu halde melfuf
pusula intihab sandığına vaz’’o lunacağı) ndan ve
marûf olmadığı halde hükümsüz kalacağı)n,dairi
ibaret olmakla kabul olunur.
Nikolâki Solidi Efendi (İstanbul) — Bir a-
damın marufiyet ve gayr.i marufiyyeti, bir a-
damın elinde kalacağından öyle pusula ile re’y
vermesi büsbütün kalkmah. MahalLi intihaba
kim giderse re’yi versin. Gidemeyen marûf ol­
sun, olmasın, re’y veremez.
Reis — Malûm oldu ki, bu bahis çok kere
söylendi. Al-el-husus uzakda bulunan bir adam
mektubla bu hakkını icra etmesin mi? Demek
ki bundan iki mes’ele hasıl oldu. Birer birer so.
ralım. Birinci mes’ele: Malûm oldu idi ki gel­
meyenler hiç yazmasın. İkincisi: MahalLi m-
tihabda bulunamayıb uzakda bulunanlar dahi
mezun olsunlar. (Mithat Beye hitaben) Bu­
na dair bir mülâhaza var mı?
Mithat Bey (Şûra-yi Devlet âzası) — Ne
mahzur ile bunu böyle diyorlar?
Reis —. İşte mahzuru beyan etmeli. Mes’e­
le tahriren yapılsın mı, yapılmasın mı ?
Bir meb’us — Salâhiyet malûmdur.
Reis — Ârâya müracaat olunsun. Hazır ol­
sun. Bunu iyi düşünmeli.. Lâzımlı bir şeydir.
Haşan Fehmi Efendi (İstanbul) :— Tezkere
ile yahud âhar bir suretle re’yini vermesin. Ha.
zır bulunanlar versin, buyuruldu ise de bende,
ıiizce bu bir hakkı iskat demektir. Hasta olur
veyahud d e f aten işi zuhur eder, o adam intihab
mahalline gidemezse, niçin iki satır tezkere ya­
zarak mahall-i intihaba kendisinin re’y pusulası­
nı göndermem? Vakıa deniliyor ki maruf ve
meşhur olub olmadığı malûm olacak. Eğer ken­
disinin maruf olmasında iştibah varsa, kanun
göstereceği gibi ke.en.lemyekün hükmünde
kalacağını bilirse bunu tayin eden ya imam ya
muhtar veya diğer bir memur kendinin kim ol­
duğunu tayin edebilir. Ve hey’et-i intihabiyye
hazır bulunacağından o halde süâl olunacak­
tır. Dernek oluyor ki eğer kendisi maruf değil
ve kendisini tarife müktedir değilse zaten ke.
C: 1
en-lemyekün hükmünde bırakılacak. Eğer ken­
disi maruf veya tarife müktedir ise kanun o-
na salâhiyet veriyor.
Zaten bu bahis götürmez; çünkü eğer ma.
ruf ise hakk-i intihabdan sakıt olmuş olmaya­
cak. Yalnız, eğer bunu dercederseniz pek çok
kişiyi hakk-1 intihabdan iskat etmiş oluruz; bi­
naenaleyh bunun ibkası daha münasibdir.
Mithat Bey (Şûra-yi Devlet âzası) — E -
fendim, burada (marufiyet) lügatine başka tür.
İÜ mana verilmesin. Yani büyük veya meşhur
bir adam demek değildir. Muhtarının, imamı­
nın, papazının indinde maruf demektir. Eğer
oraca maruf değüse kanunun madde-i mahsu-
sasmda bir şey vardır.
Nikolâki Efendi (İstanbul) — Bendenizin
re’yim: Bir adam maruf olsun olmasın, her
kim olursa olsun tezkere ile hakk.ı intihab icra
etmesin. Ahali anlasın ki her bir işe intihab
maddesi tekaddüm ediyor. Bir kaç kişi olacak,
mış da gelmeyecekmiş... Allah cümleye âfiyet
ihsan etsin. Meselâ ekseriyete nazaran ekaİliyet
mağlûb olmuş. Sağ olursa öbür defada hakk-ı
intihabını icra eder. Hakk-i intihab gibi büyük
hak yoktur. Yoksa evimde oturub da bir büyük
iş görüyorum, işte re’yimi gönderiyorum, gibi
marufiyet satanları kabul etmemeli...
Mithat Bey (Şûra-yi Devlet âzası) — Ma-
zeret-i şer’iyye her vakit olabilir. Üç, beş tanesi
eksik olursa mazarrat göremem; lâkin her bi­
risi için ayn ayrı hakk.ı intihabı inkâr etmek
hiç caiz değildir.
Abdürrezzak Efendi (Bağdad) — Bunun
özr-i' şer’îsi olduğu vakit de malûmdur. Öyle
buyurduğunuz gibi olacak olursa, şüphesiz kendi
leri kabul etmezler; fakat elbette kabul olun-
Tna.sı lâzımgelir.
Haşan Fehmi Efendi (İstanbul) — Şahsen
maruf olur; lâkin bir tezkire yazıb gönderirse
maruf olmak mı lâzımgelir?
Meselâ mahallece pek maruf ve meşhur
bir adam olur; fakat kendi şahsı orada hazır
bulunmadıkça onun marufluğu nerede kaldı?
Eğer imza ile tarif mümkün olursa, demektir
ki, o vakit olacak. Yoksa bir maruf, ismiyle bir
tezkire yazar, (falân adam böyledir, kabul e.
delim) dedikden sonra bu olmaz.
Yenişehirli zade Ahmed Efendi (İzm ir) —
Bu tashiha muhtaç: Mektub gönderen maruf i-
 1: 3Ö M mayıs 1393/^4 mayıs 18f7
se mademki nahiyenin nüfus defterinde ismi
vardır, elbette maruf olacak. Mektub gönderen­
lerin cümlesi nahiye defterinde mevcud ise ka-
bûl etmeli; yoksa etmemeli.
Seyyid Ahmed Efendi (Hicaz) — Beheme­
hal hakk.ı intihaba salâhiyeti olan müntehible-
rin özr-i ger’îsi olursa posta ile intihabları bir
bir beyan ederlese maksadımız bununla hasıl
olur. Eğer kabul etmezsek maksadımız kaybol­
muş olur.
Reis— ^Zannedersem, mes’ele biraz çığırın,
dan çıkmış: Şimdi biz bu adamı mı intihab e.
deceğiz, fena adamı mı? M aruf mudur, değü-
midir? Madde orada değildir. Elhamdülillâh, ka­
nun ve şer’in şerefi bulunan bir memlekette her­
kes iyi adamdır; fakat birinin meb’us diye be­
ğendiğini ben beğenmem. O cihetle ben birini
isterim; siz başkasını iyi adamdır diye istersi­
niz. îhtilâf-i ârâ olur. Madde şûrada değil, mad.
de şudur ki halka intihab hakkı şerefini tanıt­
tırmak için yanı başında bulunsun mu ? Buna
karar verelim mi?
B u n un için ekseriyet hasıl olmadı.
Reis — Tezkere ile yazabilsin mi?
Hey'et — Yazsın. {Ekseriyet v a r)
Reis — Ekseriyetin hükmü buna raeidir.
Ekseriyet oldu. Madde bitti.
Nafi Efendi (Haleb) — Eğer ihtilâf vuku
bulursa kâtibler dahildir.
Otuz yedinci maddeden kırk dokuzuncu
H AD İSE N İN TA FS İLÂ T I
Vak’a sırasında orada hazır bulunan m u-
harrir Selânikli Tevfik Bey, j p o g meşrutiyeti
üzerine toplanan meclis münasebetiyle yazdı­
ğı bir yazıda, bu hatırasını şöyle anlatmıştır:
(Ardahan kalesinin Ruslar tarafından zab-
tolunub elli kıt’a top ile askerin yed-i zabt-ı
düşmene geçtiği haberi alındı.
Bu hâdise üzerine meclils-i meb’usânca ne
cereyan edeceğini anlamak üzere Meclis-i Me-
b ’usâna gitmiştim. Gazetecilere mahsus olan
mevkide bulunuyordum. Birdenbire, Ayasofya
mej^danından doğru, bir g ırîv j müdhiş işitildi.
Herkes pencerelere koştular. Gazete mu­
harrir ve muhbirleri de bulunduğumuz yerde A .
yasofya meydanına nazır olan pencereye koş.
tuk. . ' ' î: V- |i'i^
Meydanın serapa beyaz sarıklılarla doldu-
Ğ: İ
maddeye kadar kırnet olunub, hey’et tarafın­
dan kabul olun un
Naki Bey (Yanya) - - Müsaade buyurursa-
nız bir şey arzedeceğim.
Reis — Buyurun,
Naki Bey (Yanya) — Gazetelerde gördük
ve işitiyoruz ki hıristiyanlardan asker alacak­
lar. Gerek hıristiyan, gerek Islâm bulunan mem­
nun oluyorlar. Bizim hâlâ haberimiz yoktur. Bu­
nun esası var mıdır, yok mudur?
Reis — Bunun sebebini biliyoruz ya...
Naki Bey (Yanya) — Bilmiyoruz.
Hamazasb Efendi (Erzurum ) — Efendim,
şimdi mevkı-i müzakereye konulan şey: Mec­
lis-i umumî intihab nizamnamesinde memalik-i
mahrusada bulunanların bazılarının hukukunun
izalesi için bazı şeyler vardır. Arzedeyim ki mü-
talea ediniz, isteniyorsa, hiç olmazsa zabıt ce­
ridesine geçmek üzere re’jnmizi tahriren beyan
edelim.
Elinde bulunan varakayı kıraete başladı i-
se de (kıraeti caiz olmayıb yalnız zabta dahil o-
labileceği) Reis Paşa tarafından ihtar ile va­
rakası alındı.
Reis — Tamam oldu.
Vasilâki Bey (bedel-i askerî üzerine bir
mütaleam var. isterseniz kıraet edeyim) diye­
rek makalesini kıraet etmek üzere iken tale-
b e-i ulûmdan bazılarının bazı istizahat zım­
nında meclise girmeleriyle onlara verilen ce-
vabdan sonra meclis dağılır.
ğnnu gördük. Bunların bir çoğu Meclis-i Me-
b’sân’m demir kapışma dayanmışlar:
— İçeriye gireceğiz!.,
diye ısrar ediyorlar. Askerler kapıları mu­
hafaza ediyor.
Tehlikeh bir hal. Heman müzakeratı dinle-
mekden fariğ oldum. Aşağı indim. Dairenin di­
ğer bir kapısından dışarıya çıktım.
Talebe-i ulûm âvazları çıktığı kadar ba.
ğırıyorlardı:
— Muharebenin ihtidasında bir hamlede
kalelerimiz teslim olunursa haümiz ne olacak?
Mutlaka Meclis-i Meb’usâna girib şikâyetimizi
söyleyeceğiiz.
Ahmed Vefik Paşa Meb’usândan iki zâtı
memur etti. Bunlar aşağıya indiler. Talebe-i
ulûma: _
 1: 36 12 mayıs 1293/24 ıtiayıs 18İ'7
— Buraya böyle cemaatle gelmek olamaz.
Meclis-i Meb'usân şikâyet dinleyebilir; fakat i-
çinizden üç, dört kişi gelsin; şikâyetiniz ne ise
dinlenir, dedi.
Talebe-i ulûm bu teklifi kabul ettiler; inti-
hab ettikleri üç kişi Meclite-i Meb’usâna gidib
bu cemm-i gafîrin ne maksadla oraya geldiğini
söylediler.
Vefik Paşa, bunların şikâyetleri haklı ol.
duğunu beyan ile beraber, bu babda Meclis-i
Meb’usân’ın yapabileceği şey ancak keyfiyeti
sadrıâzam paşa ve vükelâ-i saireye beyan ile,
arzu vech ile, badema kalelerin muhafazasmı ve
askerin hüsn-i sevk.ü idaresini te’hıin edecek te-
dabirin serian ittihazını tavsiyeden ibaret olaca.
ğını dermiyan ile meclise gelen talebe, bunları
aşağıdakilere beyan ve ilân edince, hepsi bir
ağızdan:
— Öyle ise yarına kadar bekleriz, yarm
Fatih camisinde birleşelim, diye bağırdılar.
Lâkin taraf.i hükümetten o akşamdan iti­
baren idare.i ürfiyyenin ilân edilmesi bunların
badema birleşebilmesine mani olmuştur.
( Abdülham id‘ i sani ve devr-i saltanatı)
adlı eserden:
“..Ardahanın sükutu haberi îstanbulun bü­
tün halkını fevkalâde müteessir etti. Zaten bazı
mahafilde bir kaç gündenberi harikulâde bir he.
yecan meşhud olmakda idi. Bu felâket hakkın­
da herkes birbirinden tafsüât soruyor, çünkü
12-15 tabur askerle 90 kadar topa malik ve 8
aylık erzakı mevcud bulunan kalenin bir iki mu.
harebeden sonra terk ve mühimmat-i mevcude-
nin düşmana teslim edilmiş olmasına hiç kimse
bir türlü akıl erdiremeyordu.
Umumun gayz ve hiddeti tekrar ser.askere
teveccüh etti; kalenin sükutundan dolayı herkes
münhasıran onu mes’ul tutmak istiyordu.
Redif Paşanın Ardahanı nasıl olub da böyle
az askerle bıraktığını ve haremde tahsil gör­
müş, askerlik etmeden paşalık rütbesine nail ol.
muş bir adamı böyle mühim bir mevkie ne ce.
saretle kumandan tayhı eylemiş olduğunu so­
ruyorlardı.
Bu süâli 13(** ) mayıs 1293 da 2000 kadar
( * ) (Abdülhamid-i sani ve devr.i saltanatı) e.
serinin bu malûmatında hata vardır: Bir kere ta.
- 289
Ğ: 1
talebe-i ulûm müctemian Meclis-i Meb’Usâna
dahi irad ettiler. O günkü içtimada Meb’usândan
bir kaçı Ardahanın sukutu hakkında hey’et-i
vükelâdan istizahda bulunmayı ve kendilerin,
den bu felâkete dair tafsilât taleb eylemeyi ka­
rarlaştırmışlardı.
Bu karar gazetelerden b ir i(* ) tarafından i-
şae edilmekle o gün samiîn ile hıncahmç dol­
muşu. Meb’uslardan bir çoğu hükümetten ve
ez-cümle makam-i ser-askerîden şikâyeti mü.
beyyin nutuklar irad edib cümlesi şiddetle al­
kışlandılar. İzmir meb'usıı Yenişehirli zade Ah.
med Efendi dahi şu sözleri söyledi; “Burada
toplanıyoruz; parlak parlak nutuklar irad, gü­
zel güzel kararlar ita ediyoruz; fakat bu karar­
ların hiç biri şimdiye kadar hükümet tarafın,
dan nazar-i dikkate alınmadı; binaenaleyh va­
tanımızın geçirmekde olduğu şu buhran-i fev­
kalâdenin iktiza ettirdiği tedabiri icraya muk­
tedir ve arzû-keş bir hükümete malik olmakhj
ğımız zemani artık gelmiş, geçmek üzere bu­
lunmuştur.”
Tam bu sırada idi ki zikri sebkat eden iki
bin kadar talebe.i ulûm meclisin dış kapısında
içtima ile içeriye girmeye çalışıyorlardı. İçle­
rinde bulunan Ardahanlılardan altı kişiyi kendi
namlarına murahhas olarak Meclis-i Meb’usân
salonuna gönderdiler.
(V a k it ) gazetesinin 13 mayıs 1293 tarihli
sayısından:
Dünkü gün hey’et.i meb’usân’ın müzake­
re-! aleniyyesi hitamında taleben, ulûm efendi­
lerden ve ahaliden tahminen üç, beş yüz kadar
zevat, dairenin dış kapısında bU_içtima içlerin,
den tevkil ettikleri üçü, dördü içeriye girmek is­
tediklerinde, çünkü hey’et.i meb’usâna duhuU-
lebenin Meclise gelişleri 13 mayısta değil, 12 mayıs,
tadır ve hâdise sırasında söz söyleyen, yukarıki za­
bıtta görüldüğü gibi, Yenişehirli zade dıegil Vasilâki
Beydir; Yenişçhirli zade bu toplantıda bir şey söy.
lememiştir; bu sözlere yakın sözlar başka bir müza­
kerede söylenmiştir. — h. t. us.
( * ) (Vakit) gazetesi, 12 mayıs sayısında: “mes-
muata göre, dünkü gün, Meclis-i Meb’usan tarafından
Mithat Beyefendi meclis.i vükelâya gönderilib bu.
günkü gün için vükelâ.i fiham hazeratının bazda,
riyle bab.i ser-askerîden dahi hir memurun meclis-i
meb’usâna gelerek Ardahan maddesine dair izahat
vermelerini taleb ve tebliğ etmişlerdir.”
 i: 36 12 mayıs 1293/24 mayıs 1877
ye İaileti olmadığı halde girmek memnu bulun­
duğundan, növbetçiler duhullerine muhalefet
eylemişlerse de, mumaileyh efendiler meclise i-
fadeleri olduğundan bahisle içeriye girmişler ve
meclisin dağıldığı vakte tesadüf etmekle bera­
ber Reis Paşa Hazretleri tarafından edilen i.
şaret üzerine meb’usân-i kiram tekrar yerli ye­
rine oturub zikrolunan efendiler dahi kemâLi
ırz-u edeble Meb’usân-i kirama mahsus kanape-
ler üzerine oturmuşlardır.
Reis Paşa Hazretleri:
—■Meclisimiz dağılmış idiyse de, maahaza,
buyurunuz, ifadeniz nedir?
Dediklerinde 3Ûrmi, yirmi iki yaşlarında
bir genç efendi:
— Allah padişahımız efendimiz hazretleri­
ne tükenmez ömürler versin, hiç bir hamiyetli
adam vatanının harab olduğunu istemez, ma­
lûm olmalıdır ki bütün efrad-i milletin efkârı
padişahımız, vatanımız, mületimiz, dinimiz için
sadakatten ibaret olub bunlar yolunda kammı-
zm son damlasını fidaya cümleten hazır ve â-
madeyi'z. Ardahan vak’ası, doğrusu, bizi pek
diLgir etti; bunun sebebi nedir? Beyan buyu­
runuz.
Dedi ve buna mukabü taraf-i riyaset-pena-
hîden dahi şu yolda cevab ita buyuruldu:
—^Vakıa bu misilli büyük maddelerde cüm­
lemiz dahi sizin gibi müteessir olmamak ve dü­
şünmemek mümkün değildir; fakat düşünmeli­
siniz ki bu milletin bir padişah-i âlî-cahı, bir ka­
nunu, bir nizamı vardır. Onların emrinden ha­
rice çıkmak muktaza-yi hamiyyet değüdir; bizi
millet tevkil etmiş. Artık sizin için yapılacak
bir iş kalmamıştır. Size terettüb eden hizmeti
her ne zeman biz hükmeylersek siz dahi icra-
smdan geri durmazsmız; yalnız şunu düşünme­
lisiniz ki bizi siz inüıab ettiniz. Vekâletinizi bi­
ze verdinz. Artık müdahale lâzımgelmez.
§unu da haber vereyim ki sizden pek çok
evvel devlet bu işin icabını düşünmüştür; biz
dahi vazifemizi tamamiyle ifa ettik ve etmek­
teyiz.
îşte size memuriyet veriyorum: Gidiniz,
arkadaşlarınıza haber veriniz ki biz işin i<^ba-
tma bakmaktayız.
Reis Paşa Hazretlerinin şu ifadesi üzerine
talebe efendiler bazı istizahata daha mübaşeret
—2 8 0 -
t: i
etmek istedilerse de meb’usân-i kiramdan Ha-
lebli Sadi Efendi ve astarcılar ketühdası Hacı
Ahmed Efendi vesair erbab-i hamiyyet, kendi­
lerine izahat-i lâzimeyi ita etmeleriyle, yine gel­
dikleri gibi, kemâl-i ırz-u edeb ve iffet-ü inkıyad
ile, çıkmışlar ve kapı önünde bulunan arkadaş­
ları nezdine giderek, orada. Reis Paşa Hazret­
lerinin cevabını, onlara dahi tebliğ ettiklerinde,
cümlesi:
— Padişahım çok yaşa!..
Zemzemeleriyle Sultanahmede doğru çekil­
mişlerdir.
îji :.»î iîjî
A y n i tarihli Basiret gazetesinden:
“Talebe-i ulûmdan bir kaç yüz zatın Da-
r-ül-fünûn(*) pişgâhına toplanıb Meclis-i Me­
ta’üsâna bazı ifadatı olduğu devletlû Reis Paşa
Hazretlerine ihbar olunması üzerine talebe-i
mumaileyhimden beş, •altı efendi mecliöe celbo-
lunarak Reis Paşa Hazretleri âza kâmilen ayağa
kalkdıkları halde, efendi-i mumaileyhimin ,ifa-
datını Reis Paşa Hazretleri süâl ederek bunların
içinden bir efendi, zirde hülâsası münderic ifa­
desini beyan etti:
— Allah padişahımıza ömürler versin. V a ­
tanın harabını istemeyiz. Cümlemizin efkârı va­
tanımız, dinimizin düşmandan vikayesi yolun­
da kanımızın son damlasını akıtmaktır. Arda­
han kalesi cümlemizi dilhûn ve müteessir etti.
Bunun sebebini anlayamadık, ne ise bize be­
yan edin.
demesi üzerine Reis Paşa Hazretleri dahi
ona cevaben:
— Vakıa bu madde bizim de fevkalâde
teessürümüzü mucib oldu. Bu vak’aıun esbabını
biz de arayacağız; hattâ sizden evvel buna biz
teşebbüs ettik. Biz millet-i Osmaniyyenin ve­
killeriyiz. Biz vazifemizi icra ettik ve ediyoruz.
Sizin müdahalenize lüzum yoktur. İhvanınıza
böylece tebliğ ediniz.
dedi. EfendLi mumaileyhim, bu cevab üze­
rine:
— Beyan ettiğiniz teşebbüse dair malûmat
alamadık!
demeleriyle Reis Paşa Hazretleri:
( * ) Yani ski Dar_ül-fünûn binası olan meclis-i
Meb’usân binası — b. t. ııs.
 3Ö mayıs 1293/24 mayıs 1877
— Öyle iae dünkü müzakeremiz neşrolun­
s u n !*).
diye emir vermeleriyle beraber:
~ Ben ifademin ihvanınıza tebliği için size
memuriyet veriyorum. Gidiniz, arkadaşlarınıza
beyan ediniz. Biz işin icabına bakacağız.
bujmrdular.
Onun üzerine efendij mumaUeyhim, arka­
daşlarının yanına giderek, Reis-i müşarüniley.
hin ifadesini tebliğ etmeleriyle, talebe-i mumai­
leyhim taraflarından dahi (padişahım çok yaşal
diye dua olunub cümlesi dağıldı.
O sırada alenî meclise dahi hitam verilib â-
za encümenlere ve Reis Paşa Hazretleri dahi
Babıâlîye gitti.
Reis Paşa Hazretleri Babıâlîye gittikden
sonra zat~i hazret-i sadnâzamî mabeyn-i hüma.
yuna giderek, Reis-i müşarünileyhi dahi oraya
celbetmişlerdir.
( * ) Bu raüzaker-e 11 mayıs inikadının neşrolun,
mayan ikinci celsesinde geçmiş olacak. — h. t. us.
291 ~
Ğ: i
îjî
(ÎL Â N .Î RESM İ)
15 mayıs tarihli gazetelerden:
Geçen perşembe günü bir takım halk he-
y’et-i Meb’üsâna gidib bazı metalibde bulundu­
ğuna dair zuhur eden şayia halkın mübalâğaya
olan meyLi tabiîsine mebni vuku bulan bazı i-
lâvat-i izamkâranesiyle cesim bir vak’a rengine
koyulmuş ise de esas-i cemiyyet hakikat-i hali
idrak meziyetinden hâh 4, 5 sebük-mağz ile
onlara pey-rev olan birkaç sadeuülânm azime­
tinden ibaret olarak kusur efrad-iahali ise sebe­
bini anlamak maksadiyle teraküm eden seyir­
cilerden ibaret olduğuna nazaran şayiat ve mü-
balâgat-i vakıa hilye-i sıdk-u sıhhatten âtıl bu­
lunmuş ve maamafih böyle hadşe-bahş-i ezhan
olabilecek cemiyete ön ayak olanlar zabıta ma­
rifetiyle ahz ve girift edilmiş olmakla beyan-i
keyfiyyetle beraber esas maddenin her nevi hü­
küm ve ehemmiyetten sakıt ve asayiş ve o em.
niyet ber-kemâl bulunduğu herkesçe malûm ol­
mak üzere ilân.i hakikat-i hale ibtidar kılındı.
DEVRİ;1 6İL D : 1 İÇTİMA: 1

Meclis-i meb’usan
1293= 1877
Zabıt ceridesi

otuz yedinci inikad

13 cümad-el-ûlâ94— 14 mayıs93/26 mayısl877
cum artesi

İÇİNDEKİLER
Sasnfa
1— Geçen zabtın hulâsası 294
2— Müzakere edilen maddeler:
1— İntihab.f meb’usân kanunu 294
 otuz yedinci inikad*"
13 eümad-el-ûlâ94=14 mayıs93/26 mayısl877
C U M A R T E Sİ

R«is: A H M E D V E F İK PAŞA

H e y ’et-i M e b ’usân’ın bugünkü müzakere-i muştur.

mahsusası devletlû Ahmed Vefik Paşa Hazret- Reis Bugünkü müzakere-i mahsusamız
lefimn mht-i riyasefi celilelerinde vuku b u l­ saat yedi buçukda bed’ eyledi.

1. GEÇEN ZA B T IN HULÂSASI

Geçenki müzakerenin hülâsa-i zabtı kıraet îta eyliyecektir.

olunsun da dinleyelim.
Hulâsa’i müzakere kıraet olunur.
Rasim Bey (Edirne) — Taleb olunan mevad
hakkında bir tarafdan izahat verildi mi? İsti­
zahı lâzımgelen şeyler nasıl olacak ?
Reis — B ir bir kâğıda zabtolunsun da son­
ra bakalım.
Bedroş Efendi (Şûra-yi Devlet âzası) —
Yanko Efendi bugün geldi. Ne zeman emir bu-
yurulursa yine gelecek ve izahat-i matlûbeyi
Reis — Şimdi burada mıdırlar?..
Bedros Efendi (Şûra.yi Devlet âzası) —■
Hayır, efendim, gittiler. Emir buyurulduğu su­
rette yine gelebUirler.
Reis — Meclisden sonra çağıralım.
Bir msb’us — Kavaim-i nakdiyyenin sarfı,
na dair olan maddenin izahatı nasıl oldu,
efendim?..
Reis — Bir saat sonra memura haber gön­
derilecektir. Geldiği gibi cevab istenilir.

2. M Ü ZA K E R E E D İL E N M A D D E LE R

1. İntihah'i M e b ’usân K an un u : kıt olmuş olanlar ile yirmi dört yaşını bil-ikmâl
yirmi beş yaşına girmesiyle veya diğer mahal­
B u n u n üzerine intihab’i m eb’usân kanu­
den oraya nakl_i hane etmesiyle müntehiblik
nunun fasl-i rabiinde münderic ellinci madde
hakkını kazananların e.samisini havi iki kıt’a
Haşan Fehmi Efendi tarafından kıraet olunub
defter yazılarak imam ve papas ve haham ve
matlûba muvafık idiginden kabul edilerek elli
muhtarlar tarafından ba’d-et-temhir nihayet
birinci maddeye nakVedilir ki hükmü
mayısın sekizinci günü merkez-i kâzada bulunan
halle ve karye muhtarları hezdinde bulunacak
idare-i belediyyeye gönderileceği ve defterin
defter-i esasiye müracaatla mahalle ve karyele-
tanzim ve hemen irsali için nihayet mayısın be­
ri dahilinde bulunan müntehibînden bir sene i-
şinci gününe kadar muhtarlara tahriren tenbih
çinde vefat veya diğer mahalle nakletmiş veya-
ve ihbara idare.i belediyyenin mecbur buluna­
hud sekizinci maddede beyan olunan ahvalden
birine düçar olarak müntehiblik hakkından sa. cağı) hususundan ibarettir.
Reis — Hey’etin bu babda mütaleası var
{* ) Takvim.i Vakayi, S. 1918 mı?

-2 9 4 ,.
 I: 37 14 mayıs 1293/26 mayıs 1877
Bir meb’us — (yirmi dört yaşını ikmâl e-
dib yirmi beş yaşma girenler) sözü sehv olma­
lıdır, sanırım. Burada (yirmi beşi ikmâl eden­
ler) olmal.
Mithat Beyefendi (Şûra-yi Devlet âzası)—
Evet, efendim. (Yirmi beşi ikmâl edenler) ola­
cak. Sehvolmuş.
Reis — Öyle ise ona göre tashih olunsun.
(Yirmi beşi ikmâl edenler) densin.
Rasim Bey (Edirne) — Bir de nakl-i hane
hususu şayan-i dikkattir. Nakl-i hane için evvel,
den türlü türlü emirler var idi. Şimdi kolaylaş­
mış. Bir nizam yapılsa da nakl-i hane hususu
ona tevfik edilse pek iyi olur.
Reis — Benim hatırıma da geldi.
Bir rbeb’us — Nakl-i haneye ne mani var?
Reis — Bazı adamlar var ki memlekette işi­
ni gücünü bırakıb zengin olmak hülyasiyle Is-
tanbula gelerek boşu boşuna geziyor; sonra
memleketine gidiyor. Halbuki vaktiyle köyün­
deki işini dahi unutmuş bulunur.
Bir meb’us — Buna muhalefet, hürriyete
karşı bir harekettir.
Reis — Hayır, hürriyyete karşı değildir.
Bir meb’us — Mademki îstanbulda bad-ı
havâ var. Biraz da taşra ahalisi hissedar olsun.
Reis — Bir şeyi yanlış anlamamahdır. Bu
nizam taşra ahalisinden club bir takım hülyâ ile
îstanbula gelen kesanı açhkdan ölmek muhata­
rasından kurtarmak içindir. O mmilliler burada
gelir, serseri gezer. Memleketinde bıraktığı işi
de terkedilmiş bulunur.
Mithat Beyefendi (Şûra-yi Devlet âzası)—
Nakl-i hane hakkında bundan evvel bir nizam
vardır, efendim.
Reis — Nakl-i hane nizamına tevfikan di­
yelim mi? ’ "
Manok Efendi (H aleb) — O nizamı görme­
dikçe kabul edemeyiz. Nizam gelirse tasdik
ederiz.
Reis — Öyle bir nizam istiyelim mi?
Rasim Bey (Edirne) — Nakl-i hane husu­
su burada o kadar teshil edüiyor ki herkesi is­
tediği gibi çoluğunu, çocuğunu alıb istediği yere
gidecek.
E lli birinci madde tekrar kıraet olunur.
Reis — Bu halde yapılacak nizamına tevfi­
kan dersek daha münasib olur, bunu ayniyle
geçelim mi?..
C: 1
Hey’et —- Geçelim.
B u n u n üzerine 52, 53, 54, 55, 56 ve 57in~
ci maddeler kıraet olunub matlûba muvafık ol~
duğu cihetle bilâ~itiraz hey’et tarafından ka­
bul edilir.
Ancak (re'ylerin vaz’olunduğu sandığı ve
intihaba mütealhk evrak-ı resmiyyeyi gasb ve
sirkat ve tahrib edenler bir seneden üç seneye
kadar hapis cezasiyle beraber on yüzlük osmanh
altınından yüz altma kadar ceza-i nakdî ile
mahkûm olacağı ve bu fiile cür’eti esnasında
mucib-i mücazat olacak diğer fi’le tesaddisi te-
be5^ n eylediği halde ceza kanunname-i hüma­
yununa tevfikan başkaca mücazat edileceği ve
işbu ceza faslında beyan olunan harekâta mü.
tecasir olub da henüz maksadlan file çıkma­
mış olanlar zikrolunan cezanm nısfı ile müca­
zat olunacağı) hususatını havi olan elli seki­
zinci ve elli dokuzuncu maddelerin tayin etti’
ği cezaların tahfif edilmesi m eb’usândan birkaç
zat taraflarından teklif olunmuş ise de ekseri­
yet cezaların (ağır d e ^ , ehaff olduğu) tarafını
iltizam, etmekle mezkûr maddeler dahi kabul
edilir.
Haşan Fehmi Efendi (İstanbul) — (Hare­
kâta mütecasir olur ise) tâbiri vardır. B u ceza
yalnız niyeti olanlar için değildir. Hareketi sa.
bit oldukdan sonra lâzımdır.
B u n un üzerine beşinci madde kıraet olu­
nur ki hülâscri hükmü (gerek mahkemece hak.
kında bir hüküm sudûru ile ve gerek izhar.i if­
lâs ederek iade.i ijtibar edememesiyle hakk.ı in-
tihabdan sakıt iken mahrumiyetinden evvelki ve
gerek sonraki defatir-i intihabiyyeye kendi su-
n’u olmaksızın mukayyed olduğu halde re’y ve­
renlerin bir haftadan bir aya kadar hapis ve bir
mecidiyeden beş mecidiyeye kadar ceza-i nakdî
ile mücazat o\\xn&cak\a,ri) hususundan ibarettir.
Bir meb’us — Belki bu kanundan malûmat,
lan yoksa...
Reis —- Tahkik etsinler.
B u n u n üzerine 61 inci maddeden 70 inci
maddeye kadar okunur ki hülâsa-i hükümleri,
(sahte olarak diğer mukayyed ve müntehibm i-
sim ve sıfatını takınarak bir cemiyet-i intiha,
biyyede her kim re’y verirse altı aydan iki se.
neye kadar hapis ve bir altından on altına ka­
dar ceza-i nakdî ile mücazat olunacağı ve bir
defadan ziyade intihab etmek için bir mükerrer
 I: 37 14 mayıs 1293/26 mayıs 1877
kayıddan istifade edenlerin bir haftadan bir a.
ya kadar hapis edileceği ve re’yinî yazmaya
tayin olunduğu bir müntehibin ifadesinin gayrı
bir ismi kaydeden her şahıs hakkında bir ay­
dan altı aya kadar hapis ile beraber bir altın­
dan on altına kadar ceza.i nakdî ile mücazat o-
lunacağı ve daha bu misilU, emr-i intihaba fesad
karıştıranlar hakkında mücazat-i muaj^ene ic.
ra kılınacağı) hususlarından ibarettir.
Sebuh Efendi (İstanbul) — Cezalar pek a-
ğırdır. Tensif edilsin.
Haşan Fehmi Efendi (İstanbul) — Evvelâ
düşünmeli' ki böyle bir şey yapan adam müca.
zat görmeli mi, görmemeli mi? Görmeliyse ce­
zası niçin tahfif edilsin? Hususiyle Meclis-i
Meb’usân ahvaline fesad karıştırmak menafi-i
umumiyye aleyhine bir hareket olduğundan
mürtekibleri bu cezayı görmelidir.
Sebuh Efendi (İs ta n b u l) — ^Her cünhaya
bir ceza tajnn olunmuş. Ancak bu ceza cünhaya
nisbetle ağır olduğundan tahfif edilmesi iktiza
eder.
Nafi Efendi (Haleb) — Bu ceza kanunna­
mesi değil. Burada yalnız intihab kanunnamesi
kalsın, cezalar ceza kanunnamesine naklo­
lunsun.
Mithat Beyefendi (Şûra.yi Devlet âzası)—
intihab kanunu umum karşısında okunacak.
Cezalarda beraber tayin olunursa daha münasib
olur. Bir de Meb’usân’ın ahvalini ifsad edenler
caniden daha ziyade müttehem olacakları için
şu cezaya muhalefet olunmamasını devlet na­
mına reca ederim.
Reis — Her nizamın mevadd-i cezaiyyesi
dahi beraber bulunacaktır.
Yenişehirli zade Ahmed Efendi (İzm ir) —
Bu cezaları bir takım köylüler nereden görür
de okur?
B u n un üzerine Manok Efendi tarafından
bir takım itirazat dermiyan olunursa da hey et
tarafından kabul olunmamakla yetmiş birinci
maddeye naklonur ki hulâsari hükmü
lukdan istifa eden ve vükelâlıkdan maada dev­
let memuriyetini kabul eden ve kanun-i esasi
hükmünce meb’uslukdan infisah lâzımgelen ve
vefat eden ve hey’et-i meb’usân tarafından üşü­
ten reddolunan ve hukuk-ı medenİ3tyeden kanu­
nen sakıt olanların intihab olundukları sancak-
da meb’usluğa yeniden diğerleri intihab oluna-
-3 9 8 -
C: 1
cağı ve meb’üsluğu kabûl ile sancağın hey’etû
teftişiyyesi tarafından aldığı mazbatayı mecüs-i
idare-i livada tasdik ettirdikden sonra istifa e-
denlerin istifası yalnız hey’et-i meb’usânda ka­
bûl olunacağı) hususundan ibarettir.
Astarcılar ketühdası Ahmed Efendi (İs­
tanbul) — Bu bir külfeti mucib olur. Ondan a-
şağı re’y kazanan meb’us kabul olunsa daha ko­
lay olur.
Reis — Bir memlekette ik i(*) re’y galib-
dir; ikinci re’y kazananlar her yerde kabul o-
lunmaz.
Yetm iş ikinci madde kıraet olunarak mat'
lııba muvafık bulunmakla kabûl olunub yetmiş
üçüncü madde okunur ki hülâsası (iîutihab i-
çin nahiye ve şubece gelecek olanların o sarada
deyn-i miri için hapis olunamayacağı ve evvel­
den mahpus ise muvakkaten sebili tahliye olu­
nub intihabın ikmalinden sonra 3dne tevkif o-
lunabileceği) hususundan ibarettir.
Manok Efendi (Haleb) — Zimmet-i mîriy-
yesi olanlar hakk.ı intihabdan mahrum olsun­
lar. Bunlara da iflâs edib iade-i itibar etmemiş
nazariyle bakılır.
Bir meb’us — Zimmet-i mîriyyesi olmayan
meb’us bulunamaz.
Reis — Herkesin borcu olabilir. Niçin mah­
rum edelim? Başka sorahm mı?
Hey’et — H a 5nr, geçelim.
Yetmiş dördüncü ve yetmiş beşinci madd.e-
ler ile yetmiş altıncı maddeler dahi okunur ki
hükümleri (kanun-i esasiye tevfikan hey’et-i
meb’usân dört seneden evvel ba-irade.i seniyj^e
dağıldığı halde irade-i seniyye tarihinden iti­
baren iki ay zarfmda işbu kanunun ahkâmına
tevfikan yeniden intihabata şüru’ olunmak i-
çin dahiliye nezaretineden valilere ve valilerden
mutasarrıflara tahrirat-i mahsusa irsal oluna­
cağı ve o sene için defter-i esasinin yeniden
tashihi lâzımgelmeyib musahhah itibar edilece­
ği ve sonra intihab tarihinin hitamından itiba-
ren meb’us olanlar nihayet üç buçuk ay zarfın­
da Dersaadete bil-vurud hey’et.i meb’üsânın iç-
timaında hazır bulunacağı ve muayyen olan va­
kitten evvel hey’et-i meb’usânı’n ba.irade-i se­
niyye içtimai lâzımgeldikde Dersaadette ne va-
Bütün nüshalarda (ik i) olarak yazılmış L
se de sözün gelişine göre (ilk) olması lâzırağeldiği
zannolunur. h. t. us.
 i: 37 14 mayıs 1293/26 mayıs 1877
kit hazır bulunmaları iktiza edeceğinin dahüiye
nezaretinden valilere ve valilerden meb’uslara
iş’ar olunacağı ve Dersaadette belediye kanu­
nunda muharrer hudud dahilinde bulunan ma.
haller bir daire-i intihabiyye itibar edilerek
elviye.i mülhakada vilâyata merbut sancaklar,
da cereyan eden usûl cari olub şehremaneti
merkez-i vilâyet add kılınacağı) hususlarından
ibarettir.
Sebuh Efendi (İstanbul) — İstanbul bir
daire-i intihabiyye diyorlar.
- 29T
C: 1
Reis — İstanbulda bir merkez demek dört
sancağa bir sancak muamelesi demektir.
Mithad Beyfendi (Şûra-yi Devlet âzası) —
İstanbul bir vilâyettir ki yirmi daireye münka-
simdir.
Bunun üzerine Paşa Hazretleri hu
habda Mithad Beyden bazı izahat taleb buyur-
muşlar ise de m îr-i mumaileyh (def’a.i saniyede
matlûb olan malûmatı arzedeceği)ni beyan et­
miş t'e bu suretle meclise hitam verilmiştir.
 D E V R E :1 CİLD: 1 İÇTİMA: 1

Meclis-i meb’usan
1293=1877
Zabıt ceridesi

otuz sekizinci inikad

15 cümad.el-ûlâ94— 16 mayıs93/28 mayısl877
PAZARTESİ

İÇ İNDEKİLER
Sayıfa
1— Geçen zabtın hulâsası 300
2— Azanın teklifi 300
3— Müzakere edilen maddeler:
1™ Vilâyat belediye kanunu 300

I
 otuz sekizinci inikad
15 cümad.eLûlâ94=:16 mayıs93/28 mayısl877
H e y e f i M e b ’usân’ın bugünkü müzakere-i
âleniyyesi devletlû Ahmed Vefik Paşa Hazret-
i.v.U.'- V l' / Vht..v< i-.
Reis — Bugünkü müzakere-i âleniyyemiz
saat dörtte bed’ eyledi. Bermutad hülâsamız o-
îzzetlû Münir Bey fen di hülâsayı okuyarak
kabul olundukdan sonra Safyadan Feyzi Efen­
di bir ifadesi olduğundan bahsile kıyam ederek
(Matbaa-i âmire kaime basmaya kâfi halde ol­
duğu halde yeni kaimeleri basmak için beş bin
lira masraf ederek bir takım makineler celbey-
lediği ve fahiş masraflarla ustalar getirdiği ve
ez-cümle yedi bin beş yüz kuruş maaşla fen
memuru namiyle bir adam kullanıldığı beya-
i. Vilâyat Belediye K an un u :
Nihayet vilâyat
nun kırk beşinci maddesinden
kıraatine başlandı ki madde'i mezkûre
hükmü (meclis-i belediyeye kâtiblerinin vezaifi
meclisin ümur-i tahririyye-vü hisabiyyesini icra
ve daireye aid evrak ve defatirin tanzim ve mu­
hafazası) ndan ibarettir.(*)
( * ) Takvim.i Vakayi, S. 1920, 1921, 1922.
(•)
PAZARTESİ
Reis: A H M E D V E F İK PAŞA
lei'ireın ta h fi riyaset-i celilelerinde vuku bul
muştur.
1. GEÇEN ZA B TIN H ULASASI
kunsun. a
2. A Z A N IN TEK LİFİ
niyle şu zaruret zemanında bu misilli masarife
müsaade olunamayacağına dair bir makale i’
rad eyledi.
B u işin şubelerde bakılması taraf-i riyaset'
ten tensib olundu. Badehu Nafi Efendi dahi
ahval-i hazıraya dair bazı efkârı m übeyyin bir
güzel makale serdederek o da mühimme encü'
menine havale buyuruldu.
3. M Ü ZAK E R E E D İLE N M A D D E LE R :
Res — Bu babda encümenin bir mütaleası
var mı ?
belediye kanunu'
Rasim Bey (Edirne) .— Var, efendim; fa.
bedf ile
kat ikinci kıraette beyan olunabilir. Şundan i.
baret bir mütaleası var ki belediye kâtiblerinin
vazifesi on ikinci ve on yednci maddelerde söy­
lendiği halde bir kere dahi burada tekrar edili.
yor. Bu üç madde bir yere gelerek yalnız bîr
madde teşkil etse daha âlâ olur.
Haşan Fehmi Efendi (İstanbul) — On ikin,
-3 0 0 ^
 I; 38 16 mayıs 1293/28 mayıs 1877
ci madde mes’uliyeti ta 3İn eder. Diğeri vazife­
ye müteallikdir. Bu cihetle mesailin ayn ayn
olması lâzımdır.
Reis — Bir kere de keyfiyeti kanun hey’e-
tinden soralım.
Mithat Beyefendi (Şûray.i Devlet âzası)™
Rasim Beyin buyurdukları on beşinci maddede
reis ile kâtibin vazife-i müşterekeleri suret-i u-
mumiyyede gösterilir. On yedinci maddede dahi
yalnız kâtibin vazifesi irae edilib işbu kırk be.
şinci maddede ise işin müfredatı beyan olunu­
yor. Her halde bu üç maddeye lüzum vardır.
Rasim Bey (Edirne) — Mes’uliyet iki kişi a-
rasında kalırsa birbirine atfederek arada mes’u.
liyet kaybolur; binaenaleyh herkesin vazifesi
aynlmalıdır.
Reis — Bir maddeden iki kişi mes’ul olu­
nursa kanunca hiç birisi mes’ul değildir, demek
olur. Bundan evvel yine sizin Şûra-yi Devlet me.
murları hazır olduğu halde herkesin vazifesi ay­
rılsın, diye karar verildi. Bu mes’ele bir mes’e.
le-i kanuniyyedir.
Bunun üzerine Sebuh Eefendi tarafindan
vuku bulan ihtar üzerine nizamın i§bu kıraeti
(birinci kıraet mi? Yoksa ikinci kıraet mi) ol­
duğuna dair biraz sözler teati edilib yine mez­
kûr madde talikda kalmış ve 46ıncı madde <r
kunmuştur ki (belediye mühendisinin vezaifi)ne
dair olub (vezaif-i mezkûre dahi dairenin bil­
cümle hususat-i fenniyesi) nden ve (evrak-i hen-
desiyyenin muhafazası) „,rfajrı ibarettir.
Nafi Efendi (Haleb) — Kırk bin nüfus bir
daire-i belediyye itibar olunacaktı. Halebde sek.
sen bin nüfus vardır. Bir mühendis kifayet eder.
Şu halde iki daireye bir mühendis olsun.
Rasim Bey (Edirne) — Hendeseye arif o.
lanlar bilir ki harita almak işinde yalnız bir a-
dam kifayet etmez. Plânçeta için iki adam lâ­
zım. Büyücek memleketlerde her halde iki mü­
hendisin lüzumu vardır.
Nafi Efendi (Haleb) — Buyurdukları hen.
desece doğru olabilir. Bu halde iki mühendisin
lüzumu ilk sene yalnız haritayı alıncaya kadar
olabilir. Ondan sonra yine bir mühendis kifayet
eder.
Reis — Nizamın bu kıraeti birinci kıraeti
dedik ya... İkinci kıraette bakarız.
Bir kaç zat — Efendim, ikinci kıraettir.
47 inci madde okunur ki hulâsası (meca-
301 —
C; 1
İİS.İ belediyyenin emlâk ve nüfus kalemi vezaifı
her nevi emlâk ve nüfus yazmak ve ferağ ve in-
tikalâtı ve vefeyatı yürütmek) ibaret ola­
cağından ibarettir.
Rasim Bey (Edirne) — Mademki hükümet
emlâk ve nüfus tahrir ettiriyor, masraf tekerrür
etmemek için bunun bir nüshasını dahi daire.i
belediyyeye verse iyi olur.
Reis — Bu mütalea zabtolunsun.
Konturato memurunun vezaifine dair
48 inci madde kabul olunub badehu sandık
emininin vazifesine dair olan 49 uncu madde
okunur ki hulâsası: (sandık eminlerinin kefa­
lete merbut olacağı ve varidat ve sarfiyata
memur bulunacakları ve reis tarafından üzeri­
ne (verilesi) çekilmiş ve kâtib tarafından im­
zalanmış evrak olmadıkça hiç bir akça verme­
yeceği) hususlarından ibarettir. Bu madde ii-
zerine biraz müzakere sebhat ederek meclis ta­
rafından dahi tasdik edilmedikçe akça verilme­
mesi re’y edildi ise de hükmü talik olundu ve
50inci madde okundu ki (senede iki defa idare
ile belediye meclisleri birleşerek bir cemiyet-i
belediyye teşkil edecekelri);j,c(en ibarettir.
Reis — Encümenin bu babda bir mülâha­
zası var mı?
Haşan Fehmi Efendi (İstanbul) — Burada
bu içtima-i umumîye (cemij^et.i belediyye) tâ­
bir olunmuş. İstanbul belediyesi kanununda i-
se (meclis-i belediyye) denilmiş idi.
Mithat Beyefendi (Şûra-yi Devlet âzası) —
Evelki kanunda (meclis-i ümur-i belediyye)
denmiş işe de şayed ileride belediye lâfzı ya
sehven veyahud ihtisaren konulmaz da yalnız
(meclis-i umumî) denilirse devletin yine bu
nam ile mevcud olan diğer mühim bir mecli­
siyle iltibas lâzımgeleceğinden o tabir terk ve
(cemiyet-i belediyye) namı tercih olunmuştur.
Badehu bu cemiyetin vezaifine dair elli
bir ve elli ikinci maddeler kıraet olunub (c6-
miyyet-i belediyyenin rüyet ettiği muhasebatı
gazetelerle ilân ettirmesi) Manok Efendi tara­
fından dermiyan edildikde bu kıraet kanunun
birinci veyahud ikinci kıraeti olduğunun tayi­
ni meselesi yine ortaya girerek nihayet ikinci
kıraeti olduğu tahkikle beraber bend-i mezkûr
ile 54 ve 55 ve 56 ve 57inci maddeler dahi ka­
bul edildi.
Mahmüd Efendi (Mamuret-ül.âziz) — El-
SÜTÜPH&NESİ
 I: 3Ğ 16 mayıs 1293/âÖ mayıs İ 8 7 f
li yedinci maddede müfettiş ve çavuş ve sair ha­
demeden okuyub yazmak bilmeyenlerin çıkarı,
lacağı bahsinde (def’aten çıkanimayıb) tabiri­
ni kaldırmalı...
Reis — Yeniden alınacak adamlar yazmak
bilecekler ise de çıkarılacak olan eski adamlar
dahi işi! bilirse bu cihetle tedriç ile çıkarmak
lâzımgelir.
58İÎICİ, 59 uncu, 60 inci, 61 inci v e 62 inci
maddeler tamandyle kabul olundu ki cümlesi
(belediye çavuşlarının vezaifi)ne dairdir. Ba­
dehu (belediyece memnu olan ahval) © dair
63 üncü madde kıraet olundu.
Mehmed Ali Efendi (Sivas) — Fiyatı yalnız
ekmek üzerine koymuşlar. Sair erzak üzerine
koymamışlar.
IVüthat Beyefendi (Şûra.yi Devlet âzası) —
Ekmek gerek fiyatı ve gerek vezni muayyen
olduğu için vezin ve fiatına nezaret edilir. Sair­
ler buna makîs değildir,
Nafi Efendi (H aleb) — Sıhhat-i umumiy-
yeye muzır olan debbağhaneler ve selh-haneler
dahi kaldmimah.
Manok Efendi (Haleb) — Abdeshanelere
dair bunda bir bahis yok.
Reis — Bunlar zabtolunsun. Lazımlı şey.
lerdir.
Yenişehirli zade Ahmed Efendi (İzm ir) —
iktiza eden şeyler o talimatta mevcuddur; fa ­
kat şimdiye kadar belediye reisleri hep muvaf.
fakiyetsizlik gösterdiler. Hükm-i kanun icra e-
dilmedi. Bu nizam ahkâmını icra etmeyenlere
de bir şey yapmalı.
Seyyid Abdullah Efendi (Hicaz) — Gerek
İstanbulda ve gerek başka yerlerde bir takım
âyat.i kerimeyi havi evrak-ı matbua ayaklar
altında sürünüyor.
Sebuh Efendi (İstanbul) — Kuşların yav-
rüluyacağı vakitte şikâr memnu olmalı. Bu da
İkinci Celse
Reis — Müzakeremiz saat sekiz buçukda i-
ade olundu. Belediye kanunnamesini okuyalım.
Sabahki kırk besinci maddeden aşağıya
doğru okunan mevaddın kıraeti ikinci kıraet
olduğu tahakkuk etmiş bulunmasiyle bü kere.
302
û : 1
ilâve olunsun.
Reis — Bu memnu’iyeti hangi avcılar din­
ler? Maahaza encümenlerde mütalea olunsun.
Altm ış dördüncü madde kıraet edildi ki,
(mecalis-i belediyyenin icra ve ıslâh edeceği)
hususata dairdir.
Manok Efendi (H aleb) — Burada kabris.
tanlardan bahsedilmeyor. Muvafakat olunursa
bunlar şehirden yarım saat uzakda olsunlar.
Kasab dükkânlarının kepenkleri demir olsa da­
ha iyi olur.
Bir meb’us — Zannederim ki bizim arkadaş
Hicaz veyahud Arabistan taraflarmdandır. So­
ğuk memleketlerde ve Tuna vilâyeti gibi yerler­
de zemheri içinde cenaze defni için yanm sa­
atlik yerlere gidilir mi?
Reis — Elli, altmış sene evvel derun-i mem­
lekete cenaze defnini kat’iyyen men’eder nizam
vardı. Sonraları bu nizam hükümden düştü. Yi­
ne bakılsm.
Manok Efendi (Haleb) — B ir de geçende
arzeylediğim veçhile mıkyasatm umumî bir si-
yakda olması lâzımdır.
Reis — Bunun için bir lâyiha yapılması lü­
zumunu beyan eylemiştim.
Nizam ın son hendleri dahi kıraet edildi
ki hulâsari hükümleri (cezaya aid olub ez-çüm-
le kanun-i cezanm üçüncü fashnda mua5^en o-
lan hususatı devair-i belediyyenin icra edebile­
cekleri) nden ibarettir.
Bir kaç meb'us — Ceza kanunnamesinin bu
faslı encümende okunup mevadd-i mezkûre bir
kere görülmelidir.
Reis — Olabilir.
B u n un üzerine (daire.i belediyyede yalnız
bir kâtib ve bir mühendis ile reisin ceza tahdid
edeblimeleri uyamayacağı) hakkında bir kaç
söz teatisiyle saat sekizde tekrar içtima edil­
mek üzere meclise hitam verildi.
nizamın başından kırk beşinci maddeye katlar
olan mevad dahi ikinci müzakeresi olmak ü -
zere kıraete başlandı.
Rasim Bey (Edirne) — Bu kanuna vilâyat
belediye kanunu denilince, çünkü nahiyeleri da­
 I: 38 16 mayıs 1293/28 mayıs 1877
hi vilâyat dahilinde bulunduğundan, bu kanu­
nun nahiyelere kadar şümulü olması lâzımgelir.
Bu şümul olmamak için merkez-i vilâyet-ü el-
viye-vü kasabat devair-i belediyyesi demeli.
Reis — Nahiyeler devair_i belediyyesi hak­
kında ayrıca kanun geldiği zeman onun adına
nahiye kanunu demeye hacet yoktur. Bu kanun
altıncı faslında biterse nahiye kanunu da ye­
dinci fasıl olarak buna zeyledilir. Bir nizam
sonradan bendler ilâvesiyle beş yüz maddeye
kadar iblâğ edilebilir.
(Daire-i belediyyenin vezaif-i umumiyye-
si)ne dair olan birinci fasıl okunur.
Rasim Bey (Edirne) — Her şehir ve kasa­
bada daire-i belediyye küşad edilecek, diyor.
Bazı kasabalar vardır ki hükümet mahalli oL
mayıb nahiye suretiyle idare olunur. Halbuki bu
kanunun hükmü nahiyelere şamü olmayacak.
O halde “merkez-i' hükümet olan kasabalar”
diye tashih edilmeli.
Reis — Amma merkez olmayan kasabalar
da var.
Rasim Bey (E dim e) — Her halde nahiye­
dirler. Nahiyelerin iki vazifesi olacaktır.
Reis — Nahiye belediyeleri mehma-emken
etrafa dahi karışacaklardı; fakat bazı kasaba.
1ar vardır ki büyüktür. Oralarda yalnız şehir
belediyesi olacak. Bazı büyük şehirler vardır ki
kapışa yanında bulunan köy kendisinin değil­
dir. Vidin şehri gibi; kapısının harici ötedenberi
(Sahra) kâzası diye başkaca bir kâza addolu­
nur. Şimdi (Adliye) dedikleri yerdir. Hem bu
suret pek iyi bir şeydir; çünkü şehir idaresi baş­
kadır, köy idaresi başkadır.
Mithat Beyefendi (Şûra,yi Devlet âzası) —
Nahiyenin ümur-i belediyye vezaifi, ümur-i hü--
kûmet vezaifine mülhakdır; binaenaleyh bura,
ya konulsa olamaz.
Reis — Öyle ise nahiye belediyelerinin key-
fiyyatmı ayrıca göstereceğiz, demeli.
Rasim Bey (E dim e) — Vilâyet kanununda
öyle bÜ3nik olan kasabalar ayrıca birer nahiye
teşkil edecektir, dedik. Fakat böyle ayrıca ne.
vahi itibar olunan kasabaların ekser ahalisi es-
hab.i ziraattendirler. Belediyeleri vardır amma
belediyeden başka muhtaç oldukları şeyler de
vardır. Şehir belediyelerine mühendis, sandık e-
mini, teftiş çavuşu, kâtib, konturato memuru,
nüfus kâtibi, falân tayin edeceğiz. Bu kadar bü.
303—
C: 1
yük bir hey’etin nahiyeler için lüzumu yoktur.
Bunun için aynca bir nahiye kanununa lüzu n
vardır.
Şeyh Bahaeddin Efendi (Bursa) — O vakit
nahiyeler vezaif-i belediyyeden mahrum kala,
caklar. Bu işi nahiyelerde kim yapacak ?
Rasim Bey (Edim e) — Nahiye vazifesi ge.
linçe onlara belediye vazifesini de vereceğiz.
Reis — Bu fıkranın âhınna öye bir ibare
yazılsın ki nahiye addolunacak belediyelerin
bahsi aynca geleceği anlaşılsa...
Rasim Bey (Edim e) — Burada “merke-i
hükümet olan şehir ve kasabaların kanunu”
dediğimiz gibi “nevahi kanunu” başka olacağı
meydana çıkar.
Reis — Nevahiden madûd olacak belediye,
lerin evsafı aynca gösterilecektir, dersek o-
lur mu ? Zira kanunun bu ibaresini kabul ettik.
Ona dokunmayalım. Başkaca bir ilâve yapalım.
Mithat Beyefendi (ŞCira.yi Devlet âzası) —
Nahiye belediyesinin vezaifi dahi nizamd mah­
sus ile yahud ayrıca beyan olunacaktır, diyelim.
Reis — Yalnız şu ibareye bakalım.
Halil Efendi (Girid) — (yazıldıkdan son­
ra ) ber şehir ve kasabada bir belediye meclisi
teşkil olunacak ve nahiye meclislerinin vazife­
si aynca tahsis kılınacak.
Reis — Böylece kabul ederek geçelim mi?
Hey’et — Geçelim.
Kanunun ikinci maddesi okunur.
Manok Efendi (Haleb) — Elli bin nüfusu
havi olan şehirler iki daireye münkasım olsa
daha hayırlı olur, zannederim.^
Rasim Bey (E dim e) — Otuz bin nüfusun
bir daire teşkili hakkmda encümence müzakere
cereyan ederek kanun hey’eti tarafından istizah
edildikde, nüfus azaldıkça irad dahi azalacağı
beyan olundu; masarifine mukabele olunamaz,
denildi.
Simonaki Bey (Konya) — Konya kırk bin
nüfus olduğu halde bir belediye masrafını idare
edemiyor. îki olursa hiç idare edemez.
Reis — İleride varidat arttığı zeman mem.
leketin süra’t-i mamuriyyeti için iki daire teşkil
edelim, derlerse kim mani olur?
B u bend ayniyle kabul olunarak üçüncü
madde kıraet edildi ki (belediyenin yapacağı iş .
İ6r)j müfredat veçhile tadâd eyler.
Rasim Bey (Edim e) — Bu bend uzundur.
 i: 38 18 ıtıayıs 1383/38 mayıs 187T
Birer, birer okuyalım, ki söyleceğimiz şeyler ha­
tırdan çıkmasın. Belediye kâffe-i ebniyenin in­
şaatına ve yollann tevsi” ve tanzimine bakacak
diyor. Bunların kanunlan vardır. (Kanun.i
mahsuslarına tevfikan) diye tashih etmeli.
Reis — Bu fıkranın lüzumu var mı?
Mithat Beyefendi (Şûra.yi Devlet âzası) —
Belediyenin vezaifi dikkat ve itinadan ibarettir.
Elbette mevcud olan nizaraat ve kavanîne itina
eyliyecektir; Bendin liihayetine (Nizamları
veçhile) demek kifayet eyler.
M an ok Efendi (H leb) — Çeşmelere bakmak
da belediyenin vezaifindendir, deniliyor.
Mithat Beyefendi (Şûra-yi Devlet âzası) —
Ale-l.ûmum su yollarına nezaret edecek... Hep
bunun içinde dahildir.
Şeyh Bahaeddin Efendi (Bursa) — Su yol.
lannm muamele-i vakfiyyeleri kema-kân evkaf
müdirleri tarafından icra olunacak, diyor. H al­
buki buna dair evvelce dahi müzakere geçmişti.
Reis — Yalnız muamelât.! vakfiyyesi ev­
kaf müdirlerine kalıb icraat-i sairesine daire-i
belediyye bakacak.
Mithat Beyefendi (Şûra-yi Devlet âzası) —
Sulara meşruta olan evkafın ferağ ve intikalâtı
gibi muamelât.! vakfiyyesi evkaf müdirleri ta­
rafından icra olunacak.
Rasim Bey (Edirne) — Mithat beyfendi
hazretleri dahi hazır bulundukları halde müza­
kere edildi ki bazı yalnız ve hususî evkaf bulu-
nub mütevellilerin idaresindedir. î§ evkaf mü­
dirlerine kalıb da teamül-i kadîm veçhile idare
olunursa o halde evkafın yapacağı işi mütevel­
li yapacak, demek olur.
Reis — Kimsenin bilmediği bir takım vakıf,
lar vardır ki yalnız mütevellilerin elinde olub
eğer bunlara (teamül-i kadîm veçhile idare e-
diniz) denilirse (yine evvelki gibi gizlice yiyi­
niz) denilmiş olur. Kocaelide bu makule otuz
kırk kadar vakıf buldum ki yüz elli seneden.
beri mütevelliler elinde kalmıştır.
Rasim Bey (Edirne) — Bu makule evkaf
cmlemizin memleketlerinde vardır. Cemaat
meclisleri olur ise...
Şeyh Bahaeddin Efendi (B u rsa) — Su yol­
larının evkafından maada bir çok paraları var­
dır. Kema-kân evkaf müdirlerinin elinde kalır
364
C: 1
ise bu paralar dahi onların elinde kalacak, su
yolları yine yapılmayacak.
Rasim Bey (Edirne) — Kiliselerin de
bir çok evkafı vardır. Su yolları var; fakat
onların bir cemiyeti vardır. H er işlerini o ce­
miyet yapar.
Reis — Öyledir; fakat bunun âlâsı bir ni­
zam yapıb o nizam mücebince bu makule şey­
lerin hesabı görüldükden sonra bunları yine
memekeltiye vermektir. Ben bunu evveli dahi
söyledim.
Yenişehirli zade Ahmed Efendi (İzmir) —
Bu kanunda ale-Lûmum sular, diyor; fakat
bazı sular vardır ki vakıf değildir. Benim ken­
di mülkümdür. İstediğim yere icra ederim.
Reis — Su senin mülkün olunca ona
kim karışır ? Anadoluda böyle sulara malik a.
damlar çok bulunur.
B u müzakere bir hayli ıızanıb giderek
(evkaf muhasebecilerini işin içinden çıkarmak,
evkafın ihyasını mucib olacağı) na dair bir
çok sözler söylendi ve diğer tarafdan dahi
(evkafdan pek çoğu evkaf-i hümayun olub
bunlar ahad-i nâsm evkaf perakendesi gibi ce.
maat meclislerine verilmek uyamayacağı)
denniyan olundu; nihayet bu bahis alâ-ha~
lihî geçerek b en d 'i mezkûrun (ümur-i zabıta
ve âdab-i umumiyyeye nezaret dahi belediye­
nin cümle-i vezaifinden olduğu )na dair fıkara-
t~i âtiyesi okundu.
Rasim Bey (Edirne) — Debbağhane ve­
sait bu makule murdar kârhanelerin derun.i
şehrden uzakça yapılması dahi belediyenin
vezaifi cümlesine idhal kılınmalı.
Süleyman Bey (Ankara) — Islâhhaneler
dahi belediyeler tarafından teşkil olunacağı
gösteriliyor. Nişde bir Guraba hastahanesi ile
beraber bir de ıslâhhane vardır ki pek çok
himmetlerle vücude gelmiş olduğu halde son­
raları nazar-i itinaya alınmadığından teden­
niye yüz tuttu. Bundan sonra da bakılmaz is
bütün bütün mahvolacaklar.
Şimdi bu kanun bunları belediye idare­
sine bırakdı. Ancak mahallî hükümetlerinin
müdahalesi kesilmezse yine olamaz, kejrfiyet
dahiliye nezaret-i celüesi tarafından Niş muta­
sarrıflığına yazılıb arkası da bırakılmayacak
olur ise pek büyük tesiri, olur.
 3Ö 16 mayıs 12Ö3/2Ö mayıs İ87f 6: i

Rasim Bey (Edirne) — Vazife talimatı ge- Hey’et — Yazınlsın, yazılsın.

li!b de valilerin bunlara nasıl nezaret edecekle­
ri oraya dercedilse daha münasib olur.
Reis ~ Bu bir madde-i mahsusa olduğun­
dan şimdiden Niş mutasamflığına yazılsa da
olur.
Zikrolıtnan üçüncü maddede vezcdf-i he-
lediyye meyanma daha bir takım mevaddrı
m üfide derci ihtar olundukdan sonra bend-i
mezkûr kabul oolundu ve içtimari saniye da"
hi burada hitam verildi.

~ ~ 305
DEVftE: 1 CİLD: 1 İÇTİMA: 1

is-i meb’usan
1293 = 1 87 7
Zabıt Ceridesi

o tu z dokuzuncu inikad
16 cümad.el-ûlâ94=rl7 mayıs93/29 majnsISTT
SALI

İ Çİ NDEKİ LER:
Sayıfa
1— -Geçen zabtın hulâsası 308
2— Müzakere edilen maddeler;
1 Muvaffakiyetlere teşekkii r 308
2--Vilâyata belediye kanunu 308
 Otuz dokuzuncu inikad^**
16 cümad,el-ûlâ94=:17 mayıs93/29 mayıslSTT
SAH

Reis: A H M E D V E F İK PAŞA

Heyetin bugünkü içtimai devletlû Ahmed cdtmdn vuku bulmuştur.

Vefik Paşa Hazretierirem riyasefi çelilesi

1, GEÇEN ZA B T IN HULA SA SI

Reis — Bugünkü müzakeremiz saat dört, mahalleri ikmal edildihden sonra kabul olun-
te kügad edildi Hulâsamız kıraet olunsun. du.
Rıdvan Bey hulâsayı kıraet ederek bazı

2. M Ü Z A K E R E E D İL E N M A D D E LE R

1. Muvaffakiyetlere tefekkür: gözümle gördüm. Maahaza padişahımız efendi,

(Bazı tedarikât-ü muvaffakiyat-i askeriy.
yö) hakkmda bir ihaç söz cereyan ederek §u
münasebetle (Batum ve Sohum taraflarında
bulunan ümera-i askeriyyeye hey’et tarafın­
dan bir teşekkür ve bazı müstahaklanna mükâ­
fat edilmesi) ihtar olundukda, Reis Paşa Haz­
retleri cevabı verdiler:
“Umumî hey’et tarafından' padişahı,
mız efendimiz hazretlerine edilen teşekkür her
şeyden daha becadır. Ol taraf-i âlîye hiç bir şe­
yi ihtara hacet yoktur. H er şeyi herkesten ev­
vel düşünüp icabını icrada dakika fevttetmi-
yorlar. Ben defterini gözümle gördüm ki mesai­
lin bidayetinde devletçe ve milletçe edilen bun­
ca himmetlerin semeresi olarak cem’edilen as­
kerin mikdannı iki yüz on bin iken himmet-i
mahsusa-i hazret-i mülükâneleriyle her tarafa
yeniden yazılan evamir sayesinde bugün as­
kerimizin mikdan beş yüz elli bini geçmiştir.
Bu muvaffakiyet üç ay içinde oldu. Evrakını
{ * ) Takvim.i Vakayi, S. 1923.
miz hazretlerinin muvaffakiyet-i mahsusalaıı
semeresidir.”
2. VHayat Belediye Kanunu:
B u cevab üzerine hey’et adi§ah-i âlem'pe-
nah efendimiz hazretleri hakkında hayır du­
aya müsaraat gösterdi ve belediye kanununun
dördüncü maddesi okundu ki hulâsası (beledi­
yenin taraf-i devletten mansub fahri bir reis
ve altıdan on ikiye kadar âzası olacağı ve âza.
nm müddet.i istihdamı dört sene olub her iki
senede bunlann nısfı değişeceği) hususların­
dan ibarettir.
Rasim Bey (Edim e) — İstanbul belediye
kanununun müzakeresinde, reislerin taraf-i
devletten mansub olmayıb âza tarafmdan
müntahab olmasına karar verilmişti. Bunun da
o veçhile tashihine encümende karar verildi.
Mithat Beyefendi (Şûra.yi Devlet âzası) —
Buna aslâ muvafakat olunamayacağını beyan
eylemiştim. E ğer bu suret emniyetsizükden
neş’et ediyor ise reislerin yanında altıdan on

- 308 -
 I: 39 17 mayıs 1293/29 mayıs 1877
ikiye kadar da emniyetli ve müntehab âza bu.
. lunacak.
Reis — Emniyetsizlikden değil, usûlden­
dir.
Mithat Beyefendi (Şûra-yi Devlet âzası) ■—
Devletçe mansub olmasındaki mütalaamız baş­
kadır. Kanun karşısında mes’ul olmak içindir.
Eğer müntehab olur ise evvelâ nasbedil-
memiş olacağmdan kanun karşısmda pek de
mes’ul olamaz. O halde olur olmaz fenahğı, ki­
fayetsizliği görülünce azil de müşkü olur.
Mansub olursa kusuru, kifayetsizliği görününce
hemen azil edilir.
İbrahim Bey (Seiânik ) — Âza tarafından
intihab edilsin de nasbi yine devlete kalsın.
Hem fahrî de olamaz. Bir münasib maaş tayin
etmeli.
Mithat Beyefendi (Şûra-yi Devlet âzası) —
Bunların iki nevi vazifesi vardır; Birisi sırf be-
ledîdir. İkinci ise nevamma hâkimlik suretidir.
Taraf.i devletten mansûb olmazsa hâkimlik e-
demez. Ceza tayini izn-i Sultanîye mütevakkıf-
dır. Arabalara, falânlara vergi ta 3Ûn edecek.
Bunlar hep emr-i sultanî ile olur.
Rasim Bey (Edirne) — Mithat Beyfendi-
nin sözü pek doğrudur. Ancak kâza kaymakam­
ları da tafaf-i şahaneden mansûb oldukları hal­
de bunların intihabı için bir encümen yapılmış;
e n c ü m e n i n t i h a b ediyor. Taraf-i şahaneden ta­
y in o lu n u y o r . Belediye reisleri de ayniyle öyle
olsun. Şer’an, kanunen bu suret her halde mu­
v a f ı k olur.
Reis — Söz uzanıyor. Şu ibareleri tefrik e-
delim: Birinci ibareyi bozarak evvelki belediye
k a n u n u n a t a t b i k etmek... îkindsi: Reislere ma­
aş verilmek ve üçüncüsü: Bendi haliyle ibka
etmek. Bunların hangisi için ekseriyet-i ârâ
vardır?..
Bendin evvelki kanuna tatbiki için ittifa-
k-ı ârâ hasıl olub (reislerin maaşlı olmaları)
hususunda dahi ekseriyefi ârâ vaki oldu ve
(reislerin intihabı dört veyahud iki senede bir
kereye mahsus olacağı) dahi biraz müzakere
olunarak buna da (dört senede bir kere olmak
ve tekrar intihabları caiz görülmek) üzere ka­
rar verildi.
(întihab olunacak reislerin yine âza meya-
nmdan mı, yoksa haricden mi intihab olunaca­
ğı) dahi m evk ri müzakereye alınarak meb’u-
C; 1
sândan bazısı âza meyanından ve bazısı hai-ic'
den dahi re yeyledilerse de (ûer yerde usûl,
reis olacak zatin yine o meclisten intihab olun­
ması) njffn. ibaret olduğu taraf~i riyasetten
beyan buyurulmakla o veçhile kararlaştı.
(Belediye mühendisi ile tabib ve baytar mecli­
sin âza-i müşaviresinden olacakları) dair
beşinci madde ile (meclis maiyetinde bir kâtib
ile bir sandık emini ve lüzumu kadar çavuş bu­
lunacağı) nn dair altıncı madde okundu.
Birisi — Kâzalarda teşekkül edecek olan
belediyeler için sandık eminine lüzum yoktur.
Bunu kâtib de yapar.
Rasim Bey (Edirne) — Büyük şehirlerde
bir kâtibin kifayet etmeyeceği mücerreb oldu­
ğu gibi küçük kasabalarda dahi bir adamın hem
kâtiblik hem sandık eminliği edebüeceği mü-
cerrebdir; binaenaleyh bendin ona göre tashi­
hi encümende kararlaştı.
Reis — Sandık eminliği iki türlüdür: Ekser
mahallerde sandık eminliğini bedava görecek
namuslu adamlar vai'dır. Başka yerlerde ise
bedavaya yapacak adam bulunmaz. İkisi orta­
sı yoktur. Y a emindir de maaşsız yapar veya­
hud emindir amma maaşsız yapmaz. Çok maaş
ister. Kâtib üe sandık emini her yerde ayndır.
Nafi Efendi (Haleb) — Halebde ayn ayn
idi; bir arahk birleştirildi. Amma sandık emini
sirkat eyledi.
' f Reis — Ümur-i hesabiyyede lâzımdır ki
bir adam hesab tutsun, diğeri de ona hesab
sorsun.
Hey'et — Bu bendi ayniyle ibka etmeli.
Bu bend kabul olunduğu gibi (sandık e-
minlerinin beher iki senede t o kere tebdil edil­
meleri) dahi ekseriyetle kabulolundu. Niza­
mın yedinci bendinden on ikinci bendine ka­
dar mevaddı temamen kabul olundu.
Rasim Bey (Edirne) — On ikinci maddede
meclisin ümur-i tahririyyesınden reis ve kâ­
tib mes’üldur, diyor. Mes’uliyet müşterek kal­
mamak için ümur-i tahririyye-vü hisabiyye-
den kâtib ve muamelâtın intizam-i icrasından
reis mes’ul olmalıdır.
Reis — Daima müşterek mes’uliyetleri
men’etmeli.
309
 i: 39 1^ mayıs 1293/29 mayıs 1877 C: 1

Mithat Beyefendi (Şûra-yi Devlet âzası) —
Vazifeleri derecesinde izah edelim.
Resi — Böyle izah edersek de kâfi olur
mu?.. y ^
Hey’et — Kâfidir.
Manok Efendi (Haleb) ~ Bazı yerlerde
belediye tabibleri. fena taym olunuyorlar.
Reis — Tabib yok da onun için.
Şeyh Bahaeddin Efendi (Bursa) — Bun­
ları tıbbiye nezareti intihab etmeli...
Belediye tabiblerinin fenalığından urnıı-
nıen §ikâyet olunub bunların bir inzibat al'
Unda bulunmaları lüzumu umumen teslim e~
dildi ve bu babda b ir nizam-i mahsus olduğu
bir tarafdan ihtar edilerek o nizama tevfık 'i
muamele edilmesi kararlaştı.
Bundan sonra bir kaç arzuhal okunarak
meclise hitam verildi.

-3 1 0 —
D E V R E :1 CİLD: 1 İÇ TİM A ! 1

Meclis-i meb’usan
1293=1877
Zabıt Ceridesi

Kırkıncı inikad
17 cümad.el-ûlâ94=18 mayıs93/30 BoayıslST"
ÇARŞAM BA

İÇİNDEKİLER
Sayıfa
1<—Geçen zabtın hulâsası 312
2—Müzakere edilen m addd«*:
1— Vllâyat belediye kanunu 312
 Kırkıncı inikad*
17 eümad.el-ûlâ94=:18 mayisOS/SO mayısl877
ÇARŞAM BA
Reis: A H M ED V E F İK PAŞA
Hey’e f i Meb’usânhn bugünkü müzakere’i
mahsusası devletlû Ahmed Vfefik Paşa Haftret-
1. GEÇEN ZA B T IN HULÂSASI
Reis — Bugünkü müzakere-i mahsusamız
saat dörtte bed’ eyledi. Bermutad geçenki mü­
zakerenin hulâsa-i zabtı okunsım da dinleye­
lim.
Hulâstri zabıt kıraat olunub talebe-i u-
lûm efendilerin M eclis-i M eb’usândaki ifade­
lerin in dahi zabtedilmi§ olması cihetiyle R ® -
sim Bey (sizin vekiliniz olduğumuzdan) sö­
zünün zahtedilmemi§ olduğunu beyan etmiş ve
taraf-i riyasetten (bu halde hey’^etimiz size e.
mir ediyor ki şimdi gidib arkadaşlarınıza haki­
2 M Ü ZA K E R E E D İL E N M A D D E LER
1. Vilâyat Belediye Kanunu:
Reis — Belediye nizamnamesinin alt ta­
rafı okunsun.
Belediye nizamnamesinin on üçüncü
maddesinden on beşinci maddesine kadar kı-
raet olu nu r ki hulâsa-i hükmü (her meclisin
akdinde ictima-i sabıkın hulâsa-i zabtı okunub
reis ile âza tarafından imza edileceği ve iki de­
fa âza tahriren davet olunarak ekseriyet için
matlûb olan a d ^ -i âza hasıl olmazsa. üçüncü
davette her kaç olur ise olsun âza-i mevcude-
nin re’y.ü karan makbul olacağı ve özr-i meş.
(* ) Takvitn-i Vakayi, S. 1923.
312
•)
taht-i riyxtset-i celilelerinde vuku bul"
muştur.
kat-i hali beyan ediniz.) sözünün dahi zabte-
dilmesi lüzumu ityaıı edilmiş olduğundan h ır
lojiori zabt o suretle tashih edilmiştir.
Solidi Efendi (İstanbul) — Talebe efendi­
leri gönderen, zat-i millet olmadığından o gün.
kü ifadelerinin zabta geçmesi lâzımgelmez. Ta­
lebe-i ulûmun buraya gelmesini müzakere.i a-
leniyyemiz için bir hükmü yoktur.
Ahmed Muhtar Efendi (Erzurum ) — Me-
vadd-i mühimmedendir. Yazılmak icab eder.
ruû olmadığı halde sırasiyle üç defa gelmeyen
âzaya istifa etmiş nazariyle bakılacağı) husu­
sundan ibarettir.
Reis — Ayniyle kabul. Evvel dalıi kabul
olundu idi.
Nafi Efendi (H aleb) — Burada lâ-alet-
tayin (üç defa gelmezse) denüiyor. Senede in­
san beş, altı defa gelmez olur. Onun içikı (bir
ayda üç defa gelmezse) denilsin.
Reis — B ir mahda üç defa gelmezse de­
mektir. Başka söz var mı?
On altıncı madde kıraet olunur ki hülâ­
sası (belediye memurlan maaşiyle hane kirası
ve mühimmat, kırtasiye ve mahrukat baha L
 I: 40 18 mayıs 1293/30 mayıs 1877
le masarif-i müteferrika-i saire her halde va.
ridat-i belediyyenin öşıninü tecavüz etmiyece-
ğ i) hususundan ibarettir.
Rasim Bey (Edirne)^— Varidatın öşrü ki­
fayet etmeyeceği hesab olunuyor: Tabib,
baytar, mühendis var; hükümetten zabtiyye
var; taftiş var. Bunlar hesaba konulduğu halde
varidatın öşrü kifayet etmeyeceği anlaşıhyoı:.
Biz hesab ettik: Beşde biriyle idare ediyor.
Reis — Kanunun bu maddesi ileride ola­
cak. Böyle gitmiş. Yani bazı marifetli adam.
1ar gelib memlekete nafi’ şeyler yaparlarsa dai­
renin varidatı artmaz, denilebilir mi? Ahali i-
rad bulsun, fenn.i idarejd öğrensin.
Rasim Bey (Edirne) — Beş, on sene sonra
varidatın öşrü kifayet edebilir. Şimdiki halde
bu varidat memur maaşına bile kifayet etmez.
Reis — Çalışsınlar da varidat bulsunlar.
Şeyh Bahaeddin Efendi (Bursa) — Hay­
van resmi de belediyeye alınmalı.
Muhtar Efendi (Erzurum ) — Hayvan res­
mi iki nevidir. Biri: alıb satılırken verilen ih-
tisab. Hariç vilâyete çıkarılan hayvanattan a-
İmanlara mürûriye denilir. Bunlar hâzinenin
başlıca varidatmdandır. Bunları da almış ol­
sak hâzinede bir, iki nevi varidat kalmış olur.
Bu olamaz.
Bir meb’us — Istanbulda humsu tahsis o-
lundu. Taşrada öşrü tahsis olunuyor.
Reis — îstanbulda olamaz. Taşrada bilen
I adam olsa bir çok varidat bulabilir.
Feyzi Efendi (Sofya) — Bu senelik nısfı
diyelim.
Ahmed Muhtar Efendi (Erzurum ) — Öş­
rünü tecavüz etmeyecek ve maaş ve masarif,
varidatın öşrünü tecavüz eylediği halde esbab.i
sahihasının derciyle keyfiyeti meclis-i idareye
bildirecektir, denilse daha iyi olmaz mı?
Reis — Bildirir, yine yapacağmı yapar.
Mithat Beyefendi (Şûrzı-yi Devlet âzası) —
Bu ruhsat mahduddur. iptida tasarrufla başla­
narak yavaş yavaş yapılacak. Buyurduğunuz
gibi bunların hepsi yapılacak olsa varidatın
kâffesi bile kifayet etmez. Şimdilik öşrü ile ki­
fayet etmeli, ileride varidat tezayüd ederse her
şey olur.
Reis— Şimdi bunu tağyir mi edeceğiz, yok­
sa geçecek mi5dz?
Ekseriyet — Humsü...
3 İ3
C: 1
Reis — Ve nihayet muvakkaten humsü ka­
dar diyelim mi?
Hey’et — Diyelim.
Bunun üzerine 17 in ci ve 18 inci madde­
ler kıraet olunub kabul olunmakla on doku­
zuncu maddeye geçilir ki madde-i niezkûrenin
hıdâsa-i hükmü, (meclis-i belediyye âzalığına
intihab olunacaklar - o şehir ve kasabada mü-
temekkin olmakla beraber emlâki için devlete
senevi yüz kuruş mikdan vergi vermek ve o.
tuz yaşını ikmâl etmiş bulunmak ve tebea-i os-
maniyyeden olarak türkçe tekellüm edebilmek
ve hukuk-ı medeniyye.vü şahsiyyesine muta­
sarrıf olmak ve müflis olduğu halde iade.i i-
tibar etmiş bulunmak ve bir gunâ resim mülte­
zimi ve hâkimlik memuriyetinde bulunmamak
icab edeceği) hususundan ibarettir.
Nafi Efendi (Haleb) — Zimmet-i miriy-
yesi olan âza olamaz. Ve âzalığı caiz değildir.
Hep mirî medyunu ve beyt-ül-mâl medyunu
demektir. Bsyt-ül.mâlde bütün ahalinin hisse,
si olduğundan o da bütün ahalinin medyunu
olur.
Reis — Zimmeti olmasın mı, diyelim?
Nafi Efendi (Haleb) — Böyle yaparsak
hâzineye bir hizmet etmiş oluruz.
Rasim Bey (Edirne) — Meclis-i belediyye
âzalarının hükümetle bir işi yok ki zimmet-i
mirîyyesi diyelim. Bari zimmet-i şahsiyyesi
dense...
Nakkaş Efendi (Suriye) — Burada bir de
(türkçe tekellüm) lâkırdısı varki, bazı ahaliye
mani-i hürriyyet olacaktır. Meselâ Beyrutta
pek çok kimseler türkçe bilmez.
Reis — Dört yıldan sonra aklı olan türkçe
Öğrensin.
Bir meb’us — Türkeenin bilinmemesinde
ne mazarrat var?
Reis — ittihada manidir. Inşaallâh nasiha­
timizi kabul ederler de türkçe Öğrenirler.
Sebuh Efendi (İstanbul) — Türkçe bilmeyi
mecalis.i saireye tahsis etmedik de niçin idare-i
belediyyeye tahsis ediyoruz?
Ahmed Muhtar Efendi (Erzurum ) — Mec-
Ms-i idarelere türkçe bilmeyi değil, okumayı
dahi tahsis ettik.
Haşan Fehmi Efendi (İstanbul) — Şüra-yi
Devletçe tanzim olunan lâyihada zimmefc-i mi.
riyye eshabı kabul olunmasın, denmiyor. Şû.
 i: 40 18 mayıs 1293/30 mayıs 1877
ra_yi Devlet bu hakkı ahaliye verdiği halde a-
halinin bu hakkım ıskat etmek caiz olamaz.
Sırf kendi işiyle meşgul olacak bir mecliste
zimmet.i mirîyye ile hak ıskat etmek olur mu ?
Manok Efendi (Haleb) — Zimmet-i mirîy-
yesi olub eda edemeyenlerin belediyyeye âza
olmaması iyidir. Niçin halkı dolandıran, zim~
met-i mirîyyesi olan bir adam mecliste bulun­
sun da halka merci olsun ?
Allâhverdi Ohannes Efendi (İstanbul) —
Devletle işi olmayan bir adamın hakkı niçin
iskat edilsin.
Ahmed Muhtar Efendi (Erzurum ) — Mi.
rîye medyun olan iki nevidir: Birisi, iktidarı
olub vermeyenlerdir ki dolandırıcı tâbir olu­
nurlar. Ve iktidarı olmayanlara müflis denilir.
Bu ikisi de âzahk için bir büyük lekedir.
Reis — Re’ye müracaat edelim.
Nakkaş Efendi (Suriye) — Öyle ise med.
yun olur diye devletin iltizamını bunlara ver.
miyelim. Ve devletin iltizamatını der-ühde e.
decek adamları dahi taklil edelim.
Nafi Efendi (H aleb) — Belediye âzası ilti­
zam almasın, deniliyor. Alsın; fakat onlar ne
vakit medyun olacaktır? Ben tarif edeyim:
Takasıt-i muayyenesi hulûl edib de zimmetini
ifa etmezse o vakit medyun olur. Yoksa taka-
sıtın hulûljnden evvel medyun olmuş nazariyle
bakılamaz. Varsın batakçılar âza olmasm. N i­
çin bunları vikaye edelemi? Zimmetlerini ver­
sinler de âza olsunlar.
Haşan Fehmi Efendi (İstanbul) — Böyle
adamlar hakk-ı intihabdan sakıt olması bir ta­
kım sû-i istimalâta sebeb olacağından bu gibi
şeylerde hukuka ahaliyi gözetmek lâzımdır.
Ahmed Muhtar Efendi (Erzurum ) — Ev­
velki müzakerede dahi yine bu zimmet-i mirîy­
ye maddesi haylice uzadı ve hattâ ilâve ediL
meşine karar verildi, ve bundan dolayı dahiliye
nabırı paşa hazretleri de beyan-i memnuniyyet
etti. . "
Haşan Fehmi Efendi (İstanbul) — B u su­
retle hukuk-i ahaliye dokunmak caiz olamaz.
Hey’et — îbka, ibka.
Sebuh Efendi (İstanbul) — Müflis olub da
iade-i itibar etmiş olanlar, diyor. Müflis olmuş
ise de iade-i itibar etmiş olanlar, densin.
Mithat Beyefendi (Şûra-yi Devlet âzası)—
- 314
C: 1
Müflis olmamak veyahud iade-i itibar etmiş ol­
mak densin.
B u tashih ekseriyetle kabul olundukdan
sonra yirminci maddeden otuz sekizinci madr
deye Jmdar kıraet olunarak muvafık bulun­
makla kabul olunur.
Reis — Encümen. ihtisabiyye tâbirine
dahil olacak rüsumat, îstanbulda terkolundu.
ğu gibi taşralarda dahi terkedilmesini taleb
ediyor.
Mithat Bey (Şûra-yi Devlet âzası) — Bu
bend geçen gün ekseriyetle kabul olundu.
Hey’et — Hayır, hayır. Kabul olunmadı.
Nakkaş Efendi (Suriye) — Geçende dahi
arzettiğim gibi bazı yerlerde balık rüsumu var­
dır. Bazı yerlerde hİç yoktur. ,
Reis — Size cevab verdiler ki devlet balık
rüsumu, bilmem ne rüsumu gibi şeyleri lağve­
diyor. Her yerin tahriri icra olunursa lağ\'o-
lunmadık yer kalmaz.
Nakkaş Efendi (Suriye) — Bizde balık rü­
sumu el’ân caridir.
Reis ~~ O balık rüsumu değildir.
Bir Meb’us —r Konurato hasılâtı hâzineden
alınıyordu. Yüzde beş belediyeye veriliyordu.
Bu rüsum belediyelere terkolunmamış. Mal
sandıklarına veriliyor.
Mithat Beyefendi (Şûra.yi Devlet âzası)—
Gerek kile, gerek kntar henüz belediyeye ter-
kolunmamış.
Kadri Paşa Hazretleri (Şûra-yi Devlet rei­
si) — İstanbul belediyesinin kantar rüsumunu
alması yazıldı. Bunu devlet terketsin diye biz
yazdık. Henüz belediyeye terkolunmuştur.
Reis — Evet, şimdiye kadar kantar parası
hâzineye gidiyor.
Bir Meb’us — Mademki kanun-i esasî her
memleketi İstanbul ile bir tutuyor; taşraların
dahi Istanbula benzemesi lâzımdır.
Bir Meb’us — Kantar rüsumu üç, dört se­
nedir belediyededir.
Reis — Her yerde değil.
Bir meb’us— Tahrir icra olunan mahallerde
rüsumat.i mütenevvie lağvolundu, ikinci defa
olarak hayvan rüsumu ibka edildi.
Nafi Efendi (Haleb) — Belediyelerin ıs.
lâh ve tanzimi lâzım ise onlara başka türlü va­
ridat.! tabiîyye aramah. Yoksa belediyeye va­
ridat bulacağız diye zaten soyulmuş olan aha-
 40 18 mayıs 1293/30 mayıs 1877
liyi soymak için böyle ihtisablai' ihdası caiz o-
lamaz. Devlet kantar ve saire gibi varidat-i
cüz’iyyeyi terketmeli.
Rasim Bey (Edirne) — Dellâl rüsumu za­
ten rüsuriiu zaten belediyelere aid idi. Bir ta­
limat var ki hükümetin âşar dellâh olacak ve
hükümet ise onu istihdam edecektir. Bu âşar
varidatından pek çok şeyler zuhura gelir. Ge­
çen sene Filibe mutasarrıfı azlolundu. Bende­
niz yirmi, yirmi beş gün kadar vekâlette bu­
lundum. O aralık bir varidat zuhur etti. On
beş bin kuruş kadar önüme konuldu. Bu dellâ-
liye rüsumu nedir? diye muhasebeciye sordum.
Sandıkkâra havale eyledi. O da taksim olunan
mebaliğin size aid olanıdır diye bana teklif ey­
ledi. Ben de reddeyledim. Şimdi arasam ona
dair olan tahriratı bulabilirim. Bu halde bütün
dellâliye rüsumunu belediyeye verelim.
Reis — Bir tezkire yazıb mâliyeden so­
ralım.
-3 1 5 -
C: 1
Rasim Bey (Edirne) — Dellâliye rüsumu
büdcede varsa bilmem.
Reis — Bunda burada kalalım da encümen,
de mâliyeden soralım.
Kadri Paşa Hazretleri (Şûra_yi Devlet rei­
si) — Memurinin hepsi muvazzafdır. Bunlar
taksim edemez. Taksim ederlerse sû.i istima-
lâttır. Tahkik edib cezalarını vermeli.
Reis — Resmen soralım.
Manok Efendi (Haleb) — Buna sair del-
lâllıkların da şumûlü var mı?
Reis — Hayır, âşar için...
2. Arzuhal Encümenirdn Mukarreratı:
Bunun üzerine heet~i M e b ’usâna takdim
edilmiş olari arzuhallere dair encümenin m ü '
taleatı kıraet olundukdan sonra saat sekizde
bir daha içtim a(^') etmek üzere meclise hitam
verildi. (*)
( * ) Bu celsenin zabtı neşrolunmamıştır— h. t. us
İÇTİMA: 1
 Kırk birinci inikad**^
18 cümad-el-ûlâ94.~19 mayıs93/31 mayısl877
PE R ŞE M B E

Reis: AH M ED VEFİK PAŞA

H e y ’eiri M e b ’usârCın bugünkü müzakereci Isi'inin riyasetû celileleH iMhtmda vuku b u l-

aleniyyesi d evleüû Ahmed Vefik Paşa Hazret- muttur.

1, GEÇEN ZA B TIN H ÜLÂ SA SI

Reis — Bugünkü raüzakere-i aleniyyemiz olub olmadığı) taraf-i riyaset-penahîden suâl

saat dörtte küşad edilmiştir. edilerek umum tarafından kabul olunmakta
Ber-mutad hulâsamız okunsun. imza olundu.
Hulâsa okundukda eksiği, ziyadesi

2. A Z A N IN TEK LİFİ

Seyyid Ahmed Efendi kürsi-i hitabete er
karak mufassal bir makale iradiyle (Herkese
akaid-i diniyyesini muvazzahan öğretmek için
bir akaid kitabı te’lifi lâzımgeleceğini ve her
sene hacc-i şerifde içtima eden sunûf-i ahali-i
müslimeye kendi lisanlarınca va’z.u nasihat e.
dilerek bunların umumunu ahval-i âlemde ha-
berdar eylemek efkâr.i ittihadı takviye edeee-
ği) ni dermiyan eyledi.
Reis — Efendim, bu makalede pek güzel
şeyler vardır. Ekserisinin nizamlan da mev.
cuddur. Nizamlarına tatbik edilsin.
Hey'et — Pek âlâ.

3. M Ü ZAK E R E E D İLE N M A D D ELE R

7. Vilâyat Belediye K an un u : akşam müzakere-i hususiyyesinde mi baka­

Reis — Belediye kanununun alt tarafını
kıraet edeceğiz.
K an un d mezkûrun otuz dokuzuncu mad­
desi kıraet olundu ki hükmü (belediyenin va­
ridatı esaslarını tadâddan) ibarettir. -
Rasim Bey (Edirne) — Bu otuz dokuzun­
cu madde noksan kalmıştı. Alınacak izahat
vardı. Bunu şimdi bitirebilecek miyiz? Yoksa
(* ) Takvim.i Vakayı, S. 1924.
cağız ?
Hey’et Öyle ise akşama kalsın.
K ırkıncı madde kıraet edildi ki hülâsası
(eshab.i maaş-ü eshamdan belediyeye borçlu o-
lanlarm bo rd an mal sandıklannca kat’ölunabi.
leceğinden ve sair eshab-i emlâkin tediye-i deyn
etmeyenlerinden dahi emlâkini hîn.i icarda ve
sair ahvalde belediyece görülecek muamelesi­
nin görülmeyeceğinden ve bütün bütün eda-i
deynde taannüd edenlerin belediyeden verile-

3i8
 1: 41 lÖ mayıs lâ 9 â /â l mayıs
cek mazbatalar üzerine hükümetçe tevkif olu­
nabilecekleri) ibarettir.
Rasim Bey (Edirne) — Eshab-i emlâkin
bo rd an maaşlarmdan kat’olunacağı gösterili­
yor. Malûm ya, bordu olan memurlann maa§-
lanndan ne mıkdarı kesilebileceği hakkında
kaideler vardır. Amma belediye borcu hakkın,
da bu kaideler cari olamaz. Burada borcun
defaten k a fi tasrih olunmak.
Yenişehirli zade Ahmed Efendi (İzm ir) —
Defaten k a fî caiz değüdir. Bin kuruş maaş
bin kuruş bore için k a f olunursa o memur aç
kalır.
Rasim Bey (Edirne) — Belediye borcu hiç
bir vakitte bin kuruş olamaz. Y a on ya yirmi
kuruş olur. . Kırk birinci madde kıraet olunur ki hülâr
Reis — Bu kadarcık bir şeyin hükmünü
belediyelerin kendüerine bıraksak...
Rasim Bey (Edirne) — Hem on kuruş borç­
lan olur, hem de eziyet ederler.
Nakkaş Efendi (Suriye) — Bore az ise d e fa
ten ve bin, iki bin kuruş gibi çok ise bittabi
mukassatan alınır. Burada şu suretle alınacak
diye tasrih de yok ya... Bu ibarenin haliyle ib-
kası lâzımdır.
Salim Efendi (Kastamoni) — Borçlunun
nihayet sülüs.i maaşı kesilebileceği nizamı ikti­
zasındandır.
Reis — Bu bendi alâ-halüıi geçelim mi, e-
fendim ?..
Hey’et — Geçelim.
Rasim Bey (Edirne) — Encümenin daha
mülâhazatı var, efendim. Borcunu vermezse
malını satmalı, diyor. Emval-i menkuleden, gay-
r.i menkuleden, neden olur ise olsun, satmalı,
diyor.
Mithat Beyefendi (Şûra-yi Devlet âzası)—
Emlâkini satıb da borcunu tasviye ettirmek
Istanbulda bile mümkün olamaz. Bu babda o
kadar eebr-ü şiddet göstermeye lüzum yoktur.
Hamazasb Efendi (Erzurum ) — Malını
satmak için tevkif yoluna gidilecek olsa yine
paraları vermez. Mahpus yatar da vermez.
Reis — Adaletle oynayacaksınız, demek.
Hudaverdi Efendi (İstanbul) — Belediye,
ye olacak bore on kuruş, yirmi kuruş, yüz ku­
ruş kadar olur, dediler. Bore bundan ibaret ise
bu kadar cüz’î bir şey için emlâkini sattırmak
reva-i hak mıdır, efendim?
-3 1 9
C: 1
Nakkaş Efendi (Suriye) — Medyunun em­
lâki satılacak ise bu emlâkin nasıl emlâk ola­
cağı düşünülsün. Beş yüz kuruş için bir mülk
satılamaz. Eşyası satılacak surette hanesine
girmekten ise kendisini hapis etmek evlâdır.
Nafi Efendi (Haleb) — Eski nizamlar ık-
tızasınca emlâki satılmak lâzımgelecek idi; lâ­
kin icra olunamadı. Dellâla çıkarıldığı halde
bile kimse pey sürmez. Bu bendi tasdikdan baş­
ka çare yoktur.
Reis — Efendim, bunu geçelim mi?
Hey’et — Geçelim.
Manok Efendi (H aleb) — Bakalım bu bab­
da esbab-i mucibe beyan olunmuş mu?
Reis —- Re’y-i umumî bu bendi kabul etti.
sa-i hükmü, (belediyenin tanzim olunacak mü-
vazenesi cemiyyet-i belediyye tarafından tasdik
olunacağı)/ıcJare ibarettir.
Rasim Bey (Edirne)— Cemiyyet-i belediyye
dediğimiz şey, meclis-i idare ile belediyyenin
birleşmesinden ibarettir. O halde yapılacak mü-
vazenenin meclis.i idareye verilmesine hacet
kimayor; çünkü meclis-i idare kendi kendini
tasdik etmiş olacak. Binaenaleyh (meclis-i ida­
reye verilir) lâfzına bu bendde lüzum yoktur.
Sebuh Efen di (İstanbul)—Cemiyyet-i bele­
diyye umum belediyelerin içtihıaından vücuda
gelecek. Sene muhasebelerini tasdik etmek va­
zifedendir. Sene-i âtiyede sarfedecekleri masrafı
dahi meclis-i belediyyede ta 3dn eyledikden son.
ra cemiyete vermek de lâzımdır.
Rasim Bey (Edirne)— ^İstanbul cemiyyet-i
belediyyeleri şubelerden toplanacak. Taşraların
ise meclis-i idare ile belediyenin içtimaından te.
şekkül edecek. Şu halde meclis-i idarenin yapa­
cağı bir müvazeneyi tekrar meclis-i idareye
gönderib de tasdik dahi ettirmeye lüzum kal-
mayor.
Yenişehirli zade Ahmed Efendi (İzmir) —
Evvelâ belediye müvazeneyi meclis-i idareye
verecek, meclis-i idareden dahi ba.havale
gidecek.
Bu müzakerenin bir mıkdarcık daha de~
vammdan sonra hey’et bu bendi ayniyle ka­
bul eyledi. Ve kırk ikinci madde okundu ki,
(mecalis-i belediyye reislerinin vezaifi)n,i mü-
beyyindir.
Muhtar Efendi (Erzurum ) — Evvelki mü-
 i: 41 lÖ mayıs 1293/31 iriâyıs İ8T7
zakerede bu bend tamamiyle kabul olunmuştu.
Reis — Öyle isıe bunu geçelim mi ?
Hey’et — Geçelim
(Ceza kanunnamesinin üçüncü faslında
ümur-i belediyyeye aid hususat için reis ile kâ-
tib ve mühendisden ibaret bir hey’etin hüküm
verebilecekleri)/le dair kırk üçüncü madde
dcdıi okundu.
Nafi Efendi (Haleb) — Belediyelerin teşki­
linden maksad yine ahalinin hukukunu muhafa­
za içindir. §u halde ahali bu hakk-ı cezayı bir
mühendis ile bir kâtibe veremez. Hükümleri
vermek için âzasının nısfı olsun bulunmak şart,
tır.
Nakkaş Efendi (Suriye) Nafi Efendinin de­
diğini tasdikla beraber derim ki belediye mecli.
si bulunmadığı günler, bari, hiç olmazsa mecli-
s-i idarede görülsün.
Hey’et — Olmaz, olmaz, olmaz. Nizamsız.
Simonaki Bey (Konya) — Belediyenin ve­
receği ceza meselâ eksik satanlardan on kuruş
ceza-i nakdî almak gibi bir şeydir. Bu hırsızı
ceza için reis ve kâtib ve mühendisden ibaret
bir hey’et kâfidir.
Danyal Efendi (Erzurum ) — Vakıa bu işi
yalnız mühendis ve kâtibe bırakmak caiz de­
ğildir; binaenaleyh yirmi kuruş ceza.i nakdîye
kadarını bunlar hükmedebilsinler. Önden ziya,
de bir şey olur veyahud hapis, falân gibi bir
ceza verilmek lâzımgelirse meclisin içtimaına
kadar te’hir olunsun.
B u müzakere bir takım tekerrürler ile
biraz imtidad eyledikden sonra re’ye müracaat
lâzımgeldi ve müracaat olundukda bendin ha­
liyle ibkası için ekseriyet bulunamayib binaen­
aleyh tağyiri lâzımgeldi.
Reis — Öyle ise bu ikinci müzakeredir. E-
cümende karar verilsin, yapılacak şey yapılsın.
Hudaverdi Efendi (İstanbul) — Kanunun
bundan sonrasını ikinci defa olarak okuduk..
Reis — Evet, amma bir kaç madde var idi
ki kararlaşmamıştı.
320
C: 1
Manok Efendi (H aleb) — B ir takım mad.;
deler için encümenin müzakeresi vardır.
Rasim Bey (Edirne) — Hangi maddeler ol.
duğunu haber vereyim: Birisi bu maddenin alt
tarafındaki kırk dördüncü benddir ki âhırına
(mühendisin keşfiyatına müstakillen nezaret et­
mekten ibarettir.) ibaresi yazılacak.
Manok Efendi (H aleb) — Tabiblerin, bay.
tarlann, mühendislerin de belediye tarafından
icra olunacakları dahi yazılacak.
Rasim Bey (Edirne) — Onlann kanun-i
mahsusu var, dedik. Bir de kırk altmcı madde­
de bir tashih var ki mana tagayyür etmeyecek.
Eski ibareden dairenin bir harita tanzim edece­
ği anlaşılıyor. Halbuki daire haritayı mühendi­
se tanzim ettirecek.
Sebuh Efendi (İstanbul) —> Dairenin tan­
zim edeceği haritanın faili mühendis olacağı
bedihî bir şeydir.
B e n d -i mezkûr haliyle ibka olundu.
Rasim Bey (Edirne) — Kırk dokuzuncu
maddede dahi meclisçe tasdik tâbirinde bir
tashih var.
Reis — O tashihi yapalım mı? Yoksa onu
ayniyle kabul edelim mi?
Hey’et — Kabul.
Rasim Bey (Edirne) — Bir de altıncı mad­
dede mahallî idare ile belediye birleşecek, di­
yor. Mahallî idare âza-i tabiÎ5ryesine hiç lüzum
yoktur. Yalnız âza-i müntahabe birleşsin.
Hey’et — Bulununca hepsi bulunsun.
Reis — Bunu da ibka mı edelim ?
Hey’et — îbka.
Reis — Şimdi bu nizamda iki madde kaldı.
Encümenlerde karar verilsin de iki saat sonraki
içtimaimızda ( * ) müzakereye alalım. Şimdilik
bir kaç arzuhal var.
B ir kaç arzuhal okundııkdan sonra müza­
kereye hitam verildi.
(* ) Bu ikinci celse zabtı bulunamamıştır.—
h. t. us
DEVRE;1 C1UD: 1 İÇTİMÂ; 1

Meclis-i meb’usan
1293= 1877
Zabıt ceridesi

Kırk ikinci inikad

20 cümad,el-ûlâ94^21 mayıs93/2 haziranlST?
C U M A R T ESİ

İÇİNDEKİLER
Sayıfa
1— Geçen zabtın hulâsası 322
2— Müzakere edilen ıriaddeler;
1— MUvazene.1 maliyye kanunu 322
2— Müslim olmayanların askerliği 326
3— Intihab"! meb’usân kanunu 336
 Kırk ikinci inikad^*^
20 cümad.el-ûlâ94=21 nıayıs93/2 haziranl877
cum artesi

R»is: A H M E D V E F İK PAŞA

H e y 'e t-i M e b ’usân’ın bugünkü müzakere- lerinm riyasefi celileleri tahtında vuku bulm
i a/eniyyeşi cîev/etZû Ahmed Vefik Paşa Hazret. u§tur.

1. GEÇEN ZABTIN HULÂSASI

Reis — Bugünkü müzakere-i aleniyyeraiz hulâsa üzerine hey’etin bir mütaleası olub ol-
saat dört buçukda bed’ eyledi. Adetimiz vechi. madiği tarafd riyasetten süal buyuruldukda
le hulâsa okunsun. hey et ayniyle kabul olunmuş olduğunu beyan
Hulâsa kıraet olundukdan sonra mezkûr eyledi.

2. MÜZAKERE EDİLEN MADDELER:

1. M ü vazene-i M aliyye K anunu: murîn maaşlarının tenziliyle hasıl olamaz. Me.

murîn maaşlarının tenzili pek çok zarar ve zi.
Reis — Bugünkü maliye müvazenesi üzeri,
yanı mucib olabilir. Lâyık ve ka,biliyetli memu­
ne encümenin yaptığı müzakereler kıraet olu­
ra, muntazam olan bir devlet, bunlara dolgun
nacaktır. I
maaş vermeli ki kadrine göre haysiyetini vika.
Vasilâki Bey (Müvazene-i malİ3rye üzerine
ye edebilerek geçinebilsin. Geçinme beliyyesi,
mütaleam vardır) diyerek kürsi-i hitabete çı-
için uhdesine haavale olunan memuriyetin nü­
kıb makale-i âtiyeyi ir ad eyledi:
fuzunu sû-i istimal etmesin. Bir devletin büyük
“Meb’us efendüer,
ziyanı zaid ve fazla memurların bulunmasıdır.
Müvazene lâyihası hakkında bazı mütalea-
Zaid memurlar işlerin serian ve sühuletle tesvi.
t.i âcizane beyanına cesaret ederim.Müvazene en
ye olunmasına da mani olur. El-yevm on me­
mühim lâyihadır. Müvazene devletin canıdır.
mur ile gördürülen bir işi nısfı ile tesviye eder
Her bir ferd, her bir familya ve her bir devlet
ise hem işler intizam kesbeder, hem de hazine
evvel.be-evvel varidatını tezyid ve masarifatını
müstefid olur. Zaid zaid meclisler, fazla fazla
taklil etmelidir ki kıyam bulabilsin ve namu-
komisyonlar, bir çok âza kayırmak efkârına
s-u itibariyle yaşayabilsin. Ekonomi- politik
mebnî; bunlar tenkıh olunmalı.
tesmiye e t t ik t i ilmin tâ başındaki tenbihi
Varidatın tezyidine gelince: Varidat, vergi
budur.
ve rüsumatın tezyidi, vahameti mucib olur ne. ,
B ir devletin masarifatını taklil etmek me-
ticeler getirir. Varidat, ziraatin, ticaretin, sı.
(*) Takvim_i Vakayı, S. 1926. naat ve hırfetin, madenlerin, ormanların, tüc.

322
 I: 42 21 mayıs 1293/2 haziran 1Ö77
car gemilerinin terakki ve tezyidiyle ve işleme,
siyle artar. Devlet bu mesaii-i mühimme üzeri­
ne düşünüb meb’usâna lâyihalar göndersin. Zi.
raat için ne kadar düşünülecek şeyler vardır.
Bu cümle ile beraber ziraat nezaretimiz, ziraat
meclisimiz ve ziraat için fazla fazla memurla­
rımız vardır. Ziraat, smaat ve hırfet her bir ta­
raf da ilerledi. Bizde yelnız geri kaldı; çünkü
ilerlemiş olsaydı müvazenemiz açık görünmez,
di .Bu mes’elenin ehemmiyeti padişahımız e.
fendimiz hazretlerinin taht-i âlî.baht.i Osmani­
ye cülûs-i hümayunlariyle beraber bir ziraat
mektebi küşadını ferman buyurmalariyle isbat
olunur.
Kezalik ticaretimize, smaat ve hırfetimize
ve bu kabilden varidat verebilir sair tebeamı.
za bir atf-i nigâh edersek esef etmemek elden
gelmez. Köylü güneşin, yağmurun altında çalı­
şır, çabalar, mahsulât alır. Yolların eksikliği i-
çin satamaz, mallar hebaya gider. Tüccar bu­
lunmadığından mahsulü çürür gider. Bir dev­
letin ahalisi ne kadar zengin olur ise o kadar
kavi ve azametli olur. O devlet, işte Fransa mil­
leti Almanyaya beş milyar frank tazminat
vermişken ziraat ve ticaret ve san’atla evvelki
halinden daha ziyade zengindir. Madenlerimizi
ve ormanlarımızı külfetsiz ve kayidsız sühu-
letli bir yol ile yerli ve ecnebi sermaye esbabına
ihale edelim. Yerin altındaki servetimiz mey­
dana çıksın.
Biz de ecnebilerin servetini memleketimi,
ze ceibedelim. Varidatımızı tezyid ve masari.
fatımızı tenkili edersek, bir çare bulursak ha­
sıl olacak fazlaya göre düyunatımızı sırasına
koyalım; îtibar-i malîmizi eski derecesine irca
edelim. Bu noktada pek mühim görüyorum..
Bendeniz. Meydandaki müvazeneden, masarif.i
fevkalâde-i askeriyye ile masarif-i âdiyesi de
beraber olarak müstesna tutuîub kusur kalem,
leri yegân yegân, icab eden memurlar ile ted-
kik ve tahkik olunsun. Masarif-i askeriyye is.
tisna olunmalı; çünkü düşmen-i kadîmimiz va­
tanın hâk-i pakhıi tepelediği bir zemanda masa,
rif-i askeriyj^e tahkik olunamaz; hamiyet razı
değildir.
Bu mütaleatın beyanından sonra Meb’usâ-
n-i kiramın dikkat.i mahsusasmı bir kalem üze­
rine ve binaenaleyh arzedeceğim teklife celbe
ibtidar ederim: Efendiler, işbu kürsiye iktidar­
— 323
C: 1
sızlığımla beraber bendenizi sevkeden iki kuv­
vettir ki onlara mukabele edemem. Biri: Vic.
danım ve diğeri: Vazifemdir. Bu kuvvetlerin
tazyikiyledir ki mükerreren ref’-i şada ile tan­
zim edeceğimiz bil-cümle kanunlann padişa.
hımız efendimizin ihsan buyurduğu kanun-i e-
sasîye mutabık olmasını istida eylerim. Kanun-i
esasî memalilc.i vesiamızm idaresine temel ol­
duğundan teferruatının dahi temel gibi metin
ve kavi olmasını isterim. R ef’ eylediğim şada
hulûskâr, vatanı sever ve şarkın sizin ile terak.
ki etmesini arzu eyler ve şarkın düşmanlarına
caniyle adavet eder bir vatandaş sadasıdır. Tef.
rikamızı îma edebilir her tâbir ve her lügat
mahvolsun.
Bu nisbete imtisalen taht-i müza­
kerede bulunan büdce lâyihasında mün.
deric bedel-i askerî kalemiyle namının dahi tay’
olunmasını istidaya kendimi mecbur görüyo.
rum. Mademki kanun-i esasî muktaza-i âlîsince
bil-cümle ahali hem-hukuk ve hem-vezaifdir.
Nasıl olur ki bu ahalinin bir kısmı akdem-ü
eaz-i vezaif olan vatan uğurunda kıymetli kani­
ni döker de diğer kısmı bu vazife-i mukaddese,
sini para ile tesviye eder ? Kan dökmek vazife-i
asiiyyesi her bir eviâd-i vatanın boynunun bor.
cudur. Kan ne satılır, ne de alınır. Amnıa vatan
uğuıuna bî-diriğ, işar olunur.
Mes’elejd nazariyattan ameliyata indire­
lim: Umum ahalinin asker alınması üç suretle
büyük faydaları mucibdir. Birincisi: îttihad an.
cak asker arkadaşhğiyle kavileşir. İkincisi:
Devletimiz el-yevm on beş, on sekiz milyon a.
hailden asker alagelir. Kırk milyondan alacak
ve kuvvet-i askeriyyesi ve ecnebilere tesiri ona
göre olacak. Üçüncüsü: Devletin tc’teisinden
beri yalnız İslâm olan asker verdiğinden nüfu.
S.İ İslâm tabiatiyle tenakus ediyor ve tarih ki.
tablarına müracaat olunursa gittikçe nüfus-i
îslâmiyyenin ne derecelerde tenakus eylediği
anlaşılır ve en mühimmi: Onun fevkinde şeref
tasavAmr olunmayan askerlik şerefiyle bil-cünı-
le ahalinin şereflenmesidir ki bu şerefden vak.
t-i kadîmde yalnız (ilotlar) yani köleler mah­
rum idi. Hangi denîdir o ki vatanı muhafaza şe­
refinden mahrum olmayı istesin? V ar ise bu
gibi denîler, varsın parasile soğuk kanım sa­
tın aladursun.
Müslüman olmayanların meydan-i rnu-
 i; 42 21 mayıs 129â/2 haziran 187t
harebede yararlıklarına gelince: Köse Mihal ve
Evrenos ve llya bey ve Zağnos vukuatı gibi
eski vukuattan ve lâz askerinin Ankara muha­
rebesinde gösterdiği şecilikden s a r fj nazar ile
tâ son vakitlerde yani Bağdad ve Mısır ve Kon,
ya vakayiinde hıristiyan gönüllülerinin feda­
kârlığını misal olarak irad ederim. Kaybolacak
varidata gelirse devletin kesbedeceği kuvvet
ondan balâ-terdir. B ir de kırk milyon ahaüain.
den asker alan devlet-i kaviyye, külliyetli asker
beslemeye muhtaç değildir. Askerlik hizmeti üç
usûl ile tayin olunmuştur. Biri: İngiltere usûlü
ki askerlik hizmeti para mukabilinde der-uhde
olunur. Bu işimize gelmez. İkincisi: ELyevm
cari olan kur’a usûlü ve üçüncüsü: Almanya u-
sûlü ki iktizası her bir Gsmanh asker demek o-
lacak. Bendenize kalırsa bu usûl cümlesine raü-
reccahdır. Artık usûlün ittihazı erbabma kalır.
Bendeniz bedeLi askerînin lağviyle umum a-
haliden asker almmasını teklif ve taleb etmekle
iktifa ederim.” ifevk-aUhad alkı§)
Reis — Efendim, eğer mühasib görürse­
niz onun mevadd-i mühimmesini encümene ha­
vale ediniz de müzakere olunsun.
Nafi Efendi (H aîeb) — Vasiiâki Beyin ki,
raet eylediği makale sahihan §ayan.i teşekkür­
dür. Vatan-i müşterekimizin efradı bulunan mi.
lel-i gayr-i müslimenin muhafaza-i vatan için
askerlikde istihdam edilmeleri lâzımdır. Bunlar
şahsen askere idhal olunurlar ise o vakit de
Vasiiâki Beyin büdceden tay’ edilmesi lüzumu­
nu gösterdiği bedelât.i askeriyye için karşılık
bulmaklığımız lâzımgelir. Kaı^ılık bulmazsak
müvazene-i maliyye ihlâl olunur.
Bundan başka arzu eden vatan-i müştere.
kimize olan muhabbeti iktızasınca bizimle be­
raber muharebeye çıkıb düşmanlann aleyhine
kurşun atıyor. Her ne kadar bu varaka encüme.
ne havale olunacak ise de kanun-i dahilîmizin
iktızasınca Vasiiâki Bey evvelâ re’yini on beş
âzaya imzalatmak ve ondan sonra hey’et-i u-
mumîyyeye arzolunarak ekseriyetle kabul olu­
nursa lâyiha yapılması için Şûra.yi Devlete ha-
vale etmeli.
R^is ■— On beş kişinin imzası benim re’yime
menuttur. Encümene havale ediyorum.
1293 senesinin müvazene~i maliyye kanun
lâyihası kıraet olunur.
Allahverdi Ohannes Efendi (İstanbul) —
Ğ: i
Bir numaralı madde hakkında müzakere o-
lunsun.
Reis —. Masarifat hakkında encümene ba­
zı şeyler verildi. Şubelerde bunlar görüldü ya?..
(Düyun-i umumiyye ve esham.i umumi}^e
ve demir yollar varidatı) hakkındaki fusûl ve-
aksam dahi kıraet olunur.
Rasim Bey (Edirne) — Birinci rakamdaki
düyun faizi tenzil olunanlardan mıdır ?
Muhtar Efendi (Erzurum ) —t Dördüncü
fasia kadar olanlardır.
Bir Mebüs — Birincisi ne idi?..
FVÎuhtar Efendi (Erzurum ) — Birincisi:
Deyn-i haricînin faiz ve re's-ül-mâh. İkincisi?
Esham-i umumiyye faizi ve üçüncüsü: Rumeli
demir yolları tahsisatı. Dördüncüsü: Aydın ve
Varna Demir yollan te’sisatıdır.
Reis —■ De3m-i haricîden kefalet tahtında
bulunanlar müstesnadır.
Rasim Bey (Edirne) — Bank-ı Osmanî ko­
misyonu ne zeman alacak? Ne zeman düyun-i
umuumiyye faizlerini verirsek d iy e (*) komis­
yon alacak. Bunlar için encümende uzunca dü­
şünmek icab eder.
Bir Meb’us — Bank-ı Osmaniye verilen
akça Rasim beyin anladığı gibi değil.Bu komis­
yona verilen paralar ne yolda verilir? Sarafhk
komisyonu gibi ise beis yoktur, alabilir. Bun­
dan başka bandrola olan konturato da girer (* * )
onu lağvetmek mümkün müdür? Bunları dü-
şündükden sonra böyle şeylerden bahsetmeli.
Reis — Encümeninizin ifadesine göre on-
lann dört kalemi tayyolunmuş.
Rasim Bey (Edirne) — Mukavelename
görülüb encümen tarafından mütalea edildi.
Vüâyattan bankaya bir şey havale olunduğu
yoktur. Nizamiyeye havale olunuyor. Encü­
mende lâyıkıyle bir kere daha müzakere o.
lunsun.
Vasiiâki Bey (İstanbul) — Encümen şim­
diye kadar buna niçin karar vermemiş? Me­
murlar da gelmemiş. Yirmi gündenberi böyle
duruyor.
Reis — Bugün şubelerde bakılsın da ge­
lecek müzakere-i umumiyyemizde hazır olsun.
'İkinci kısım hâzinen hassa müretteba'
tından a§ağısı kıraet olunur, i
(* ), (* * ) Bu ibarelerde bir yanlışlık görülüyor­
sa da muhtelif zabıtlarda böyle yazılmıştır___ h. t. as
 1:42 21 mayıs 1293/2 haziran 1817
Rasİm Bey (Edirne) — Bu mazulîn, müte­
kaidin maaşlarına dair encümenin mütaleaü
nasıl imiş? Beyan edilse de şubelerde güzel mü.
talea olunsa...
Reis — Pek âlâ, götürülsün de okunsun.
Hazine yanlış almış olur da geri verir.
‘ B unun üzerine dördüncü hısım mâliye­
den yedinci kısım hâriciyeye kadar okunur.
Rasim Bey (Edirne) — Bunun müfredatı
encümene geldi mi?
Reis — Geldi. Her şube bunları encümen­
den istese de tedkik eylese...
Rasim Bey (Edirne) ~ Encümenin bu
misilli şeyleri azanın her birine matbuan ve­
rilmeli...
Reis — Vakit müşaid değil.
Rasim Bey (Edirne) — Mütekaidin defteri
herkeste olmadığından anlaşılamayor.
' Onuncu kısma kadar kıraet olunur, f
Rasim Bey (Edirne) — Bu üç dairenin
de kendilerine mahsus varidatı vardır. Onlar
tenzil olundukdan sonra mı, yoksa varidatı ayrı
mı geçiyor? Encümen buna ne diyor?
Hey’et — Varidat da beraber.
B u n un üzerine on ikinci kısım maarif-
den on üçüncü kısım, ve ikinci- fasıl telgrafa
kadar kıraet olunur. >>
Rasim Bey (Edirne) — Bunun için encü­
mene bir ihtanm var: Telgraf nezareti, idare­
lerini başka suretle ıslâh etti. V e o ıslâhattan
sonra varidatı teza5ü d etmiş, diyorlar. Varida­
tı mezkûrenin ne kadar tezayüd ettiği nezaret­
ten sorulsa.. Sonra da başka türlü malûmat
isteyeceğiz.
Reis — Bugün sorulsun.
Rasim Bey (Edirne) — Bundan ne fayda
hasıl olduğu dahi istizah olunsun.
B u n un üzerine encümenin müzakereleri
kıraet o lu n u r.'
Reis — Bunlar encümenin müzakereleridir.
Rasim Bey (Edirne) — Bunların müfre­
datı şimdi encümene gelmişti. Mıkdannı ve
hangisi kat’olunub olunmayacağını görmeliyiz.
M a’zule hiç maaş verilmesin, demeyoruz. Ziyade
verilib verilmediğini anlamak için defteri gör­
meliyiz. ,,
Reis — Elhamdülillah ben de mazûl idim.
Bunu dinlemek bana düşmez.
Vasilâki Bey (İstanbul) — B ir adama azlo-
Cs 1
lundukdan sonra maaş vermekde mana yoktur.
Bedros Efendi (Şûra-yi Devlet âzası) —
Memurların iyi olması ve taleb olunan hizmeti
ifa etmeleri maişetlerini ve istikballerini te’min
üedir. Hattâ mazûllerden bazılarının maaş al­
maları mes’elesi de kanun-i esarfde münderic-
dir; binaenaleyh bu bahis kanun-i esasiye mu­
gayirdir. Buna dair olan kanunname dahi ge­
lecektir.
Reis — On beş günlük işimiz kaldı. Gele­
ceklere dua edelim de işimize bakalım.
Yenişehirli zade Ahmed Efendi (İzmir) —
Bugün bunlara bakmaya vaktimiz yok. Buh-
ran-i hazır mündefi oluncaya kadar mazulîn ve
mütekaidine maaş vermelerine teşekkür olu­
nur. Vükelâ tarafından rub’-ı maaş terkoluı-
du. Benim için bu bir şey-i kalildir. A t topla­
mak taşralarda pek büyük bir tesir hasıl eyle­
di. Bu hafta îzmirden aldığım mektubda onar
bin, yirmişer bin kuruş iane edUdiğini haber
aldım. Ahalinin bu şevk ve gayreti de vükelâ­
nın bajuranlanm terkeyledikleri içindir. Vüke­
lâ efendilerimiz tayinatı dahi terk buyururlarsa
daha iyi olur. Zaten bu muvakkat bir şeydir.
{ fevk-al-had alkışlar)
Reis — Şubeler encümenlerle beraber mü­
zakere etsinler de tekmilini söyliyeyim.
Bedros Efendi (Şûra-yi Devlet âzası) —
Vatan-perverân hakkında fedakârlık bahsinde
değiliz. Bugünkü bahis mazulîn maaşıdır.
Reis — Geçtik.
Rasim Bey (Edirne) — Buna bir şey ilâve­
sini isteyeceğim: Mütekaidin arasında bilâ-se-
beb genç adamın bulunduğunu haber alırsak
mes’ûl tutulurlar.
Reis — Bab-i ser.askerîden gelecek memur
vâsıtasiyle bit.tahkik müfredatı’*, size bildirile­
cektir.
Rasim Bey (Edirne) — îşe kullanılacak
böyle asker zabiti varsa serian onlan şimdiden
istihdam edelim; çünkü bunlardan istifade edi.
lecek gün bugündür.
Reis —- Bunlar encümenin mülâhazatıdır.
Şubeler düşünsün.
Sebuh Efendi (İstanbul) — îcab eden me­
murlar gelmeli de birlikde tedkik edelim.
Reis — Bunlann tedkikatı encümenlerde
söyleşmeye mütevakkıfdir.
 i: 42 21 mayıs 1293/2 haziran 1877
Bunun üzerine arzuhaller hıraet oluna"
İkinci Celse(’')
Reis-i sani: Şeyh Bahaeddin Efendi Hazretleri
H e y eti Meh’usân’ın bugünkü ikin ci mü­
zakeresi Bahaeddin Efendi Hazretlerinin ja/ıi-i
riyasetinde vuku bulmu§iur.
Reis.i Sani — Bugünkü müzakere-i mahsu-
samız saat sekizde iade edilmiştir.
2. M üslim Olmayanların Askerliği:
Bunun üzerine Yanya ıneb’usân’ından A L
kivyadiEfendi, Vasilâki Efendinin bundan
mukaddem im d edib (hidemat-i askeriyyenin
biLcümle ahalLi Osmaniyyeye tamim edilmesi)
ne dair olan nutkuna cevab olarak (tiidametd
askeriyyenin umum tebea-i şahaneye tamimin,
de,. şimdilik mahzur olacağı) ni mübeyyin bir
nutuk irad eyler.
Solidi Efendi (İstanbul) Umum ahali­
den asker alınmasinı bazı gazeteler yazdığı gibi
bazı gazeteler dahi bunun caiz olmayacağı su­
retini gösteriyorsa da ahalinin hemen düşman
kargısına gönderileceği zanm yanlış olduğun­
dan bu nizam usûl ve kaidesi dairesinde icra o -
lunacaktır.
Reis — Vasilâki Beyin nutku bedelât-i as-
keri3^ e hakkında olub encümende müzakeresi­
ne bakılacaktır,
Hüseyin Çelebi Efendi (Konya) — Hıristi.
yandan asker alınmasına dair meclisimizde he­
nüz bir şey mevcud olmadığından bu babda
icra-i müzakere caiz olamaz, zannederim.
5. întihah’i M eb’usân Kanunu:
Bunun üzerine MeVusân nizamnamesi­
nin henüz müzakeresi hitam bulmayan yetmiş
altıncı ınaddesi kıraet olunur.
Salim Efendi (Kastamoni) Birinci dere­
ce münteİıiblerin istifası halinde ikinci derece
rey’ kazananlar intibah olunmalıdır.
Rupen Efendi (Edim e) — Bu usûlün’ dahi
sancak ü:^re olub kaza itibariyle olmaması lâ..
zımdır; çünkü Deraliyye viiâyat-i saireye ta­
kaddüm etmiş olur.
(*) Takvim.i Vakayi, S. 1933.
-3 2 6 -
G: 1
rak meclise hitam verildi.
Haşan Fehmi Efendi (İstanbul) —• Nufüs-i
meveudeden ziyade meb’us intibah olunmaya­
caktır.
Rupen Efendi (Edirne) Bu halde izahat
lâzımdır.
îVîithat Beyefendi (Şûra-yi Devlet âzası)—
Bu bend, münasebeti olduğu cihetle yukariki
bendin yanına götürülmelidir.
Haşan Fehmi Efendi (İstanbul) — Bu
olamaz.
Çanaka Efendi (Yanya) — Dersaadetten
yirmi meb’us intibah olunduğu halde taşra ile
tevfik olunamayacağından adalet bulunamaz.
Hüseyin Efendi (Suriye) — İstanbul bir
kaç sancakdan ibaret bulunub elli bin nüfusda
bir meb’us olacaktır.
Abdürrezzak Efendi (Bağdad) Meb’ûs
elli bin nüfus üzerine olursa Meb’usân şimdi­
kinin bir kaç misli olacağından sene-i âtiye i-
ein dahi bu seneîd usûl icra edilmelidir.
Reis —■ Bunlar kanun-i esaside münderic
olduğundan bunun müzakeresi olamaz.
Bunun'üzerine (meb’usân’m birinci ve i-
kinci derecede intiliabları) hakkında Salim E-
tarafından tekrar iade~i efkâr olounma"
fe n d i
siyle fvlithat Beyefendi (birinci derecede inti-
babda pek çok müşkilât olduğunu ve bu birinci­
nin mazarratı geçende bid-defeat beyan ve taf­
sil V9 İkincinin muhassen.atıaı meb’usân~i kira,
miü meghud olan sıfât-i hamidesiyle isbat etti­
ğim halde ekseriyetle birincide ısrar olunması
üzerine o suretle bit.tashilı işbu birinci derece
kanun yapıldığını vs müzakeratı dahi hitam
bulduj^sa da vükelâ-i fiham hazeratı işbu iki
suret bakkmdaki mütalealannı muahharan be­
yan ve tebliğ buyuracakları) ifade b u y u r
dular.
Reis — Bu ba,hisler geçmi,gtir. Sancak tâbi,
rinin tashihi lâzımdır.
Çanaka Efendi (Yanya) ~ Maksadımız o
değildir,
Mithat Beyefendi (Şût'a»yi Devlet âzası)—
 42 21 mayıs 1293/ 2 hazî ran 1877
Blviye malûm olduğundan bunlar sair sancak­
lar gibi icra olunub halbuki Deraliyyenin kaza­
ları malûm olmadığından dairelere taksim kı.
lınmıştır.
Yenişehirli zade Ahmed Efendi (İzm ir) —
Bu bahsi geçmek lâzımdır.
B u n un üzerine bend-i mezkûrun ibkasma
ekseriyetle karar verilmiştir.
Yenişehirli zade Ahmed Efendi (İzm ir) —
-327
C; 1
Meb’usâna rütbe verilmemesi iktiza eder.
Mithat Beyefendi (Şûra-yi Devlet âzası) —
Elimizdeki Meb’usân’ın intihabı kanunudur.
Kanun-i esası mücebince rütbe ve nişan tev­
cihi hukuk-i mukaddese-i şahanedendir. Bu
halde orası irade-i şahaneye muallakdır.
B u n u n üzerine arzuhal ve telgraf olarak
yirm i bir evrak kıraet olunarak meclise hitam
verilir.
İÇ T İM A : i
 Kırk üçüncü inikad*’^
23 cümad-el.ûlâ94.— 23 mayıs93/4 haziranl877
PAZARTESİ

Reis: AHMED VEFİK PAŞA

H e y 'e t-i M e b ’usârCm bugünkü müzakeren İ6»''nin riyaset'i celileleri tahtında vuku b u l-
mahsusası devletlû Ahmed Vefik Paşa Hazret- muştur.

1. GEÇEN ZABTIN HULÂSASI

Reis — Bugünkü müzakere-i mahsusamız Hulâsa okunur.

saat dört buçukda bed” eyledi. Reis — Ayniyle kabul olundu mu?
Geçen müzakere hulâsası okunsun. Hey’et — Olundu.

2. MÜZAKERE EDİLEN MADDELER

1. M ü vazene-i M aliyye K anunu: ne asker vermeyecek? Niçin vatana bordu ol­

dukları hizmeti bedenen ifa etmeyecekler?
B u n un üzerine Haşan FehnTi Efendi m u­
Ahmed Muhtar Efendi makale-i âtiyeyi
vazene lâyihasını kıraet eyler.
irad eyledi:
Reis — Maliye nezaret-i celilesinden lâyiha
“Tebea-i sadika.i saltanat.! seniyyeden
ile verilen müzakeredir.
bil-cümle îdevî, Musevi vatandaşlarımızdan
Bir Meb’us — Bu bedelât-i askeriyye, hı.
dahi müslim gibi ba.kur’a asker alınması ar­
ristiyan bedelât.i askeriyyesi mi, yoksa İslâm
kadaşlarımızın bazıları tarafından beyan olu­
bedelât-i askeriyyesi mi ?
nuyor. Devlet ve vatanımızın te’min-i saadet-i
Reis — O başka madde. Bu hâzinenin ka­
haliye.vü âtiyesine ve muhafaza-i hukuk-i
rıştığı şeyler...
mukaddese-i cenab-i mülkdari maksad-i mü-
Vasilâki Efendi (İstanbul) — Bedelât-i as­
himmine medar olmak üzere salif-üz.zikr
keriyye kalacak mı, yoksa kalkacak mı? Ka-
gayr-i müslim arkadaşlarımızdan an-be_an meş.
nun-i esasi mücebince bu kalkacaktır. Bedelâ.
hud-i basıre-i mahzuziyetimiz olan muavenat.ü
t-i askeriyyeyi niçin büdceye koydular?
hidemat-i cemileye beyan-i şükraniyyetten baş­
Reis — Encümenin bu babdaki mütaleati-
ka denilecek bir şey olmadığı bedihîdir.
nı hey’et-i vükelâya havale edeceğiz.
Şununla beraber bu babda lâyıh.ı hatır o-
Ohannes Efendi (İstanbul) — Bu sene
lan bazı mütaleatımın ber-vech-i âti beyan ve
hıristiyandan asker alınamayacağı için bedelâ.
iradına ibtidar olunur: Şöyle ki umum gayr-i
t-i askeriyye bugün içindir.
müslim vatandaşlarımızdan vilâyatta/ bulu,
Vasilâki Efendi (İstanbul)— Kanun.i esasi
nanların dokuz yüz otuz bir bin lira mıkdarın.
ilân olunalı 6 ay oldu .Niçin hıristiyanlar bu se­
dan ziyade bedelât-i askeriyyeleri olduğu misil­
(*) Takvim.i Vakayi', S. 1927. li Dersaadette olanların dahi âl-et-tahmin iki
 I: 43 23 mayıs 1293/4 haziran 1877
yüz elli bin lira kadar bedelât.i askeriyyeleri_ ol­
mak lâzımgeleceği ve maa-haza gaile-i hazıra-i
harbiyyeye kâfi asakîr.i zafer-measir-i şahane
lehülhamd mevcud ise de onların idaresiyle le.
vazim.i saire-i harbiyyenin bi.tamamiha teda­
rik ve istihzarına vafi akçamızın mefkud ol­
masından dolayı derkâr olan müzayaka-vü ihti-
yacat-i maliyyemiz oldukça tehvin ve tahfif e..
dilmek üzere şu günlerde bazı tedbirlere teşeb­
büs edildiği izahdan müstağnidir. Binaenaleyh
bu sırada zikrolunan gayr-i müslim arkadaşla,
rımızdan dahi ba-kur’a asker alındığı hide bu
keyfiyet bedelât-i askeriyyelerinin miyan-i va­
ridattan ihracını mucib ve bu ise hem varidaLi
umumiyyemizin tenakus ve tedennisini ve hem
de ihtiyacat-i takat-fersa.i hazıramızın bir kat
daha tezajdid ve tekessürünü dai ve calib olaca­
ğından şu emr-i bais-ül.ha3rrm, bi-havlih-i tealâ
kuvve.i maliyyemizin si’a-i hâl ve tesviye-i ma­
sarife iktidar kesbeylemesine talikiyle ke-
ma-kân bedelât-i nakdiyye.i askeriyyelerinin
alınması ve harb mes’ele.i zadesinde ibraz ey­
lemiş oldukları measir-i yatan-perverî-vü ha.
miyetkârî misilli şimdi dahi gönüllü olarak a-
sakir-i muavine silkine idhal edilmelerini arzu
edenler olduğu ^halde 5Ûne kemâl-i memnuni­
yetle isimlerinin sebt-i defter edileceği nikati-
nın kendilerine bildirilmesi münasib olacağını
zanneder ve buna müslim ve gayr-i müslim ar­
kadaşlarımız da muvafakat eyleyeceklerini
me’mul eylerim.” z Reis — Bunun başka sebebi var.' Maama­
Reis — Bunun sırası değil. Bunu encümene
havale ettik.
Vasilâki Efendi (İstanbul) — Müsaade bu­
yurunuz.
Reis — Geçelim, efendim. Encümenin mü-
talesmı şaşırtırız.
Nakkaş Efendi (Suriye) — Kaime sarfı
rüsum-i âşarda gösterildiği gibi gümrüklerde
dahi olmahydi.
Yusuf Paşa (Maliye nazırı) — Gümrükler
varidatı fil-hakika nakiddir. Maamafih varida.
tın takdirini de kuruş olarak koyduk. Al-el-it-
lâk kuruş denmesi, şayed kaimeyi kaldırırız
ihtimaline mebnidir. Şimdiki halde mühimmat,!
harbiyyeye sefaretlerin masarifi dahi inzimam
ettiğinden nakid kifayet bile etmez. İnd-el-hisab
bunlar müfredatiyle meydana çıkar.
-3 3 1
C: 1
Reis ^ — Bunları encümen dinleyor ya.. O-
rada bakılacaktır.
Rasim Bey (Edirne) — Şimdi ihtar ede­
rim k i k o n t u r a t o h a s ı lâ t ı belediyeye varildi.
Buradan çıkarılmalı.
Ahmsd Muhtar Efendi (Erzurum) — Yal­
nız b u d e ğ il, rüsum-i mütenevvia meyanında-
k i çeki v e kantar misilli şeyler de belediyelere
t e r k o lu n d u . Onların da varidat yekûnundan
çıkarılmaları lâzımgelir.
Reis — Bu bin üç yüz kese akçayı encümen
gözetmelidir.
Ahmed Muhtar Efendi (Erzurum) — H a.
sılât onların aldığı maaşın humsü kadar olmu­
yor. Mümkün ise yine bu hasılât verilib maaş­
ların kesilmesini münasib görüyor.
Reis — Umum mehakimin ıslâhı para ile
mi?..
Bir Meb’us — Dühan rüsumuna dair olan
fıkra okunsun da mülâhazasını beyan edeyim.
Hıdiviyyet.i Mısriyye ile olan ittifak üzerine
pek ağır rüsum konmuş. Bizim tüccarımız res-
m-i idhalin ağırlığından dolayı doğrudan doğ­
ruya gönderemiyorlar. Nihayet Avrupa mahsu­
lâtına benzeterek bir takım kutularla Mısıra
gönderiyorlar. Bu halde ne Mısır ve ne de biz
rüsum alıyoruz. Tüccar bu suretle kazanmak i-
çin Avrupa namiyle kaçırıyor.
Reis — Bu halde daha ziyade satar.
Meb’us — Edna fiyatla satılıyor.
fih encümen baksın da mütaleasını beyan etsin.
Rasim Bey (Edirne) — Bu misilli mevaddı
büdceye sehven idhal etmemek için encümen
kâtibi bu babda dikkat etmelidir. Bir de telgraf
ve postanın usûl-i idaresi tebdü olunduğun­
dan dolasa bir istizah vuku bulmuştu. Memur­
ların tebdil-i esamisi üzerine varidatın tezayüd
eylediğini haber almış ve bunda tafsilât taleb
eylemiştik. Henüz cevab gelmedi.
Reis — Cevab gelmedi mi?..
Hey’et — Hayır.
R e is B i r k e r e da,h a te’kid olunsun.
Rasim Bey (Edirne) — Bu ikinci defa ola­
rak mı okunuyor?
Reis — Bir kere okunacak. Bu esbab-i mü-
cibeden maduddur. Bunları şubelere vereceğiz.
Rasim Bey — Yani bugünkü karar kat’î
değildir.
—
 !: 43 2S tfıâyis 1 2 M /4 hâzimh
Reis w Encümenle şubelerde müzakere et­
meli...
Rasim Bey (Edirne)— Memurîn-i hazıra ta-
maraiyle maaş alamayorlar. Mazulîn hakkında
encümen pek çok müzakeratta bulundu. Ve
hattâ bazı maddeler dahi kabul olunmuştu. H a­
zır maliye nazın paşa hazretleri burada iken
buna baksak.
Reis — Encümende bulunmak mümkün o-
lursa bakılsm.
B u n u n üzerine (rüsumat ve tahrir masa-
lâyihası kıraet olundu.
Yusuf Paşa Hazretleri (Maliye nazırı) —
Memaliki şahanenin kâmüen tahriri için me­
murin maaşı tahmin olunmuştu. Eski büdceie-
re her sene tahrir maaşı konmuş. Bir ecnebi a.
dam büdcemizi eline ahb okuyacak olsa her se­
ne tahrir masarifinin alınmış olduğu (" ) halde
büdceye konulmasına bir mana veremeyeceğin­
den o mütaleaya mebni büdceye koymadık.
Rasim Bey (Edirne) — Müvazene lâyiha­
mızda münderic açığın kapatılması için icab e-
den vesaite encümende bakılmaktadır. B ir ço­
banın dört kuruş verdiği gibi memurin dahi ma­
aşlarını biraz eksik alsalar müvazene lâyihası o
zeman yoluna girer. t Reis — Bunu da unutmamak ki belediye
Reis — Encümende oraya geldiğinizde
müzakeresine bakınız. " f
Rasim Bey (Edirne) — Mecalis âzaları
hakkında bazı mülâhazat geçmişti. Âzasının
maaşları müsavi olmak icab eder.Bu sene böy­
le şeyler olub olamayacağım bilmiyoruz.
Reis — Müzakere olunsun da resmen Babı,
âlîye takdim olunsun.
Rasim Bey (Edirne) — Babıâlîye gönde­
rildi.
Reis — Babıâlîye daha gönderilmedi. Ma.
lûmlan olmak üzere yalnız suret verdik.
Haşan Fehmi Efendi (İstanbul) — Gönde,
rilecek nizamlar, lâyihalar gönderilmedi. Bun.
.Sözün gelişine göre, buradaki “alınmış”
veya “olduğu” kelimelerinden biri menfi olmak icab
eder. ^ A. t. m
3 S -
©; 1
1ar gönderilmezse meclis bir şey yapmış olma­
yacaktır. Bu betaat meclisimize atfolunmasın.
Reis — Ben iki, üç kere suret-i gayr-i res-
miyyede taleb eyledim.
Nafi Efendi (Haleb) — Vakıa nizamatm
sür’atle yetiştirilmesi ınültezemdir; fakat Şû-
ra,yi Ddvlet nizam yetiştirmekde şimdiye kadar
ekâsül eylemedi.
Hey’et — Hayır, hayır, tekâsül eyledi.
B unun üzerine daire-i hariciyyeye m ü-
teallik olan fıltarat kıraet olunur.
Rasim Bey (Edirne) — Acaba daire-i hari-
ciyyenin müfredatı görüldü mü?
Reis — Geldi; fakat görülmedi.
Rasim Bey (Edirne) — Ahali-i müslime-
den alınacak bedelât-i askeriyye eslihaya mu.
kabil olacak diye görülüyor. Encümene bir şey
ihtar edeceğim ki ahali-i müslimenin vereceği
bedelât-i askeriyye elli lira olacağı gibi ahali-i
gayr-i müslimenin dahi vereceği lira üzerine he-
sab olunmahdır.
Reis — Encümende güzelce müzakere e.
dilsin.
Rasim Bey (Edirne) — İtfaiye masarifi
belediyeden verümeli...
bundan sonra iftaiye alayları kullanacak. Şim­
diki itfaiye alayı devletin nümune olarak yap­
tırdığı bir alaydır.
Rasim Bey (Edirne) — Pek âlâ bunların
maaşmı da belediye versin.
Reis — Belediyenin buna iktidarı yoktur.
B u n un üzerine ziraat ve ticaret dairesi
kakkındaki mevad kıraet olundukda Rasim
Bey (bu dairenin teksir-î ziraat-ü ticarete
muktazi vesaite bakıb mektebler inşa ve te’sis
edeceği lâzım iken şimdiye kadar hiç bir mek-
teb yapılmadığını ve maamafih masarif devam
etmekde bulunduğu) n,u beyan ederek buna
dair olan encüman miitaleatmm derhal Uyan
edilmesini teklif eylemi§ ise de (mütalet-i
mezkûreye sonra bakılacağı) taraf-i riyasetten
cevaben bildirilmekle meclise hitam verildi.
 î fç fİ M Â ; i

Meclis-i meb’usan
1 2 9 3 -1 8 7 7
Zabıt Ceridesi

Kırk dürdüncû inikad

24 cümad->el-ûlâ94=25 mayiB93/6 ha«îmnJ877
ÇA R ŞA M BA

İÇİ NDEKİ LER:

Sajnfa
1 —Geçen zabtın hulâsası 334
2—^Âza teklifleri 334
3—Müzakere edilen maddeler;
1— MUvazene.) maliyye kanunu 336
2i-^Arzuhaiief 336
 Kırk dördüncü Inikad^**
24 cümad-el-ûlâ94=25 rQayıs93/6 haziranl877
Ç A R ŞA M B A

Reis; AHM ED VEFİK PASA

Hey’et-i MeVusânhn bugünkü müzakere.-i nyaset'i celilelerî tahtında vuku bul~

mahsusası devletlû Ahmed Vefik Paşa Hazret- 1

1. GECEN ZABTIN H ULÂSASI

Reis — Bugünkü müzakere-i mahsusarmz sun da dinleyelim.

saat dördü gejrrek geçerek bed’ eyledi. Ber-mıı- Okunur.
tad geçenki müzakerenin hulâsa-i zabtı okun­ Reis — B ir ilâve var mı?

2. ÂZA T E K LİFLE R İ

Abdürrezzak Efendi (Bağdad)_ — İşitiyo­
rum ki encümende tenkıhata dair bazı müzake-
rat cereyan ediyormuş. Lâkin tenkıhatm bir
kaç yere hasredilmesini münasib göremem;
çünkü bir ^oda muhassesatmdan bir sülsü ka­
dar tenkıh edilmesi münasib ise de o maag-i
münakkabı beş, on kâtibe tahsis etmek muga-
yir-i adalettir. Bir müdir kaç kâtib ile bulundu­
ğu kalemi idare edebileceğini bilebilir; binaen,
aleyh tenkıhatı kalem müdirlerine havale
etmeli...
Reis —- Encümende buna bakılacaktır. Ma­
liye müzekkiresinin alt tarafı okunsun.
Bunun üzerine Hersek meb’usu Ali Efen­
di kürsi'i hitabete çıktb makalen âtiyeyi irad
eyledi:
“ Hersıek sancağı kıt’at-i mühimme-i nazi-
keden olub ba-husus Karadağa civariyeti cihe­
tiyle ötedenberi suret-i müstakillede olmakla
h^o-el-mevki ümur-i müstacelesi icabmca
doğrudan doğruya Babıâlî canib-i samisiyle
muhabere etmesi elzemiyeti ve rabt-u zabt ic-
(*) Takvim-i Vakayi, S. 1928.
rasiyle her türlü asayig-i muktazayanın vaktiy­
le istihsali kolay bulunmuş ve her ne kadar K a­
radağ fesadat-i isyaniyyesine bir sedd-i sedid
olmuş iken bir vakittenberi lw a-i mezbur Bos-
naya ilhak olunarak idare-i mustakilesinin lağ­
vından derhal zabt-u rabt şirazeden çıkmış ve
bir kaç sene zarfında Karadağ fırsat bulub fe.
sadat-i hafiyye ile derece derece mes’ele.! hazi-
raya değin pek çok mazarrat tevlid ederek ve
hususiyle Karadağ mes’elesinin bidayetinde a-
lıali-i hıristiyaniyye üzerm-e teşvikat.i cebriyye
icra eylediği umumun malûmudur. V e mes’'ele~i
haziranın bidayet-i zuhurunda Bosna vilâyeti
canibinden her nasıl ise ehemmiyet-i lâzime ve.
rilmediğinden sancag-i mezbur bütün bütün
harabiyet kesbeylediğinden devletçe dahi gö­
rünen lüzum üzerine sancag.ı mezbur Bosna-
dan ayrılıb vilâyet teşkil buyurulmuş olduğun­
dan, mes’ele-i haziranın hıtaminda iade-i asa­
yiş olundukda matlûb olan muhassenatm hu-
suli me’muLi kavi iken sancag-ı mezkûr, vilâ­
yeti lağv ile, yine Bosnaya ilhak olunması üze­
rine umum ahali-i mevcude me"yus olmuş ol­
duğunu beyan ile derhal hakikati mutazammm,

— 334 —
 i: 44 25 mayıs 1593/6 haziran 1Ö77
Babıâlîye telgraf keşide edildiği gibi mahzar.i
umumî ile dahi istirham olunmuş ise de seme­
resi zuhur etmediğinden sancag-ı mezburun
meb'usıu bulunduğum liva-i mezkûrun ahvaline
vukufumuz cihetiyle arz-i keyfiyetle liva-i mez­
burun fazla masarife hacet kalmamak üzere
yalnız suret-i mustakillede olarak mutasarrıf
hk idaresi kalıbına ifrağı hususunu ahali na­
mına olarak istirham ile işbu varaka hey’et-i u-
mumiyyeye takdim olundu.
Reis — Muvakkaten mi tefrik olundu?
Cay.i mütalea şudur ki bu bir kere bütünbütiin
tefrik olundu. Sizin söylediğiniz muvakkat tef­
rik mi? Bir de istiklâl başka, tefrik başkadır.
Mütaleanız nedir?
Bir Meb’us — Evrak mütalaasından mu­
vakkat gibi anlaşılıyor. İşkodra gibi muhabere­
si doğrudan doğruya bura ile olmalıdır.
ReiS'— Bu bir masarifi mucib olur ki o
masrafa herkesin tahammül etmesi müşkildir.
B u halde bunu şubeye bile göndermeye hacet
yoktur. Nasıl re’y var mı?
Hey’et — Var.
Reis — Mücebince bir şey yazılsın da kabul
olunursa Babıâlîye gönderilsin.
Şubeden bir müzekkire gelir.
Reis — Bu gâğıd şubeden geliyor. Şaya-
n-i mütalea ise encümene havale edelim.
Diğer bir müzekkire kıraetolunur.
3. M ÜZAK E R E E D İLE N M A D D ELE R :
1. Müvazene-i Maliyye Kanunu:
Maliye müvazenesinin lâyihası okunur.
Yenişehirli zade Ahmed Efendi (İzm ir) —
Maksad bu muvazeneyi okuyub bize dinletmek
ise işte gördük, dinledik. Yok, tasdik ise biz
malûmatımız olmayan bir şeyi tasdik edemeyiz.
Reis — Bu birinci kıarettir.
Rasim Bey (Edirne) — Bedel-i askerî ay­
nen elli lira olmak lâzımgeldiği gibi ahali-i
gayr.i müslimenin dahi lira olarak vermesi lâ-
büddir. Bir de belediyeye verilmiş şeyler var.
Onlar buradan çıkarılmalıdır.
Reis — Bunu bir pusulaya yazınız. Böyle
şeylerde telâş iktiza etmez. ' mevkuf olduğundan şu kadar masraf neden o-
Bunun üzerine zabtiye hakkındaki fıkra
kıraet olunur.
C: 1
Rasim Bey (Edirne) — Karadağa giden
beygirlerin telefatım ve masarifatını soruyor.
1ar. Bu kavgadır. Elbette telefat olur. Kira ile
Karadağa araba nasıl götürülebilir?..
Reis — Şimdi ahaliden nakliye için hayvan
istiyorlar. Ahali zahmet çekiyor. Halbuki ileri­
de hayvana daha ziyade ihtiyaç messedecektir.
Haşan Fehmi Efendi (İstanbul) — Bu hay­
vanların hesabı isteniyor. Mevakı-i harbiyye-
de asker düşman ile uğraşırken bunların he­
sabını istemek pek münasib değüdir, zannede­
rim. Gaile-i hazıra mündefi oldukdah sonra bu
gibi şeylere bakılabilir. Şimdiki halde hasv'an-
ların güzelce bakılıp muhafaza edümesi için en­
cümende bir şey yazılsın da gönderelim.
Rasim Bey (Edirne) — Akşam Karadağ
hakkındaki telgrafnameyi gördük. N e kadar
memnun olduğumuzu tarif edemeyiz. Böyle
muzafferiyetler kazanan kumandanları böyle
küçük bir şey ile gücendirmek münasib değildir.
Reis — Bunda gücendirecek bir şey yok.
Hayvanata güzelce bakılmasını tavsiyeden i-
barettir.
Hey’et — Pek âlâ. Pek âlâ, geçelim.
Diğer bir müzekkire kıraet olunur.
Reis — Bu mühimdir. Tashih olunacak bir
şeydir. İyice müzakere edilse. Mühimme encü-
menine havale edelim.
Bir Meb’us — Bu zabtiye yalnız îstanbu.
1un mu?
Reis — Müfredatmı sormalı, efendim. Bu
ikinci babın umumuna dair encümenin bir mü­
lâhazası \'ar mı? Birinci kıraet tamam oluyor.
Bunları da hazır etmeli...
Bunun üzerine (mehakim-i nizamiyye ve
temyiz ve hukuk )^ dair olan mevad kıraet o“
lunur.
Reis — Mehakim masarifi tezayüd eder de
îıışaallah işler de görülür. Bu masraflar teza­
yüd etmedikçe işler görülemez.
Nakkaş Efendi (Suriye) — Haricde bulu­
nan ticaret mahkemeleri maşarifatı varidata
luyor ? Mademki müstahdemin maaşları vari­
dattandır; bu masarif neden?
 i: 44 25 mayıs 1293/6 haziran 1877
Reis Bunlar ticaret nezaretinin masari­
fidir, mahakimin değil. Müfredatını isteyiniz.
Bımun üzerine (müzckkirelerin birer nüs-
hası Meclis-i Meb’üsâna verilmesi iktiza eyledi­
ği) ne dair bir kaç zatin vuku bulan ihtarı ü"
zerine canib'i riyasetten dahi birinci kıraet
olmak münasebetiyle müzekkirelerin yüz nüs­
hası mukaddema encümene verildiği) cevaben
beyan olundu^
Yenişehirli zade Ahmed Efendi (İzmir) ~
Bunlar aynrı ayn basıhb bize verilecek; biz de
mütalea edeceğiz.
Reis — Defterler geldi. Bunlar on gün için­
de tab’olunamaz. Aynen defterler gelsin. Cüm­
lesini aynen bir encümene isteyiniz. Her şube­
ye bir gün gelsin.
Manok Efendi (H aleb) — Bu nüshaları ta-
lebde arkadaşlanmız haksız değildir.
Reis — Nüshalar gelecek diyorum, lâkin
getirtmiyorsunuz.
Manok Efendi (H aleb) — Vaktimiz az kal­
dı. Nüshalar çok olursa vilâyetlerde okuruz.
Gelecek seneki meb’uslara lâyihalar göndeririz.
Reis — Re’yinizi soranz. Re’yiniz veçhile
istediğinizi yaparız. Demindenberi söylüyorum.
Dinlemeyorsunuz. Biz böyle i§ görüyoruz.
2. Arzuhaller:
Bunun üzerine arzuhaller kıraet olunma­
ya haçlar. Arzuhallerin kıareti sırasında M araç
mutasarrıfı aleyhine bazı şikâyatı havi hey ete
C: 1
takdim kılınan iki kıt’a arzuhal kıraet olunur.
Nafi Efendi (H aleb) — Hakkında şikâyet
olunan bu Maraş mutasarrıfı Halil Paşanın sû-i
meslek.ü ahvali haylice tevatüren rivayet olu­
nuyor. Ve ben sû-i idaresinden bir iki maddeyi
biliyorum ve suret-i mevsukada işittim. Bu a-
dam Maraşda kaldıkça sancağm sû-i idaresi
müzdad olacaktır. Bunu resmen âza-i kirama
söylüyorum. Maddelerin birisi: Kendi intrika-
sını çevirmek için sadakat ve hüsn-i hizaneti
devletçe müsellem olan Maraşh Ahmed Paşa
göya devlet-i aliyye bir muharebe ile meşgul o-
lursa maazallah Maraşda isyan edeceğini tefev-
vüh etmiş gibi kafiyken aslı olmayan bir iftL
ra-i mahza cür’et ile doksan yaşında bir pîr-î
faniyi Helebe mahsusan irsaline sebeb olmuş­
tur. Sonra mutasarrıfm dediğinin ash olmadığı
vilâyetçe tahakkuk ettiğinden mumaileyh A h ­
med paşa memleketine iade olunmuştur. İkin­
cisi: İdare meclisinin bazı âzalannı menafüne
mani add ile onlann nizamsız olarak azillerine
teşebbüs etmiştir. Yapamadığmdan şimdi işini
gücünü terk ile onlarla uğraşıyor. Bunun hak­
kında meclisimize gelen şikâyat taaddüd eyle­
miştir. Bunun azli ve adem-i azli devletin bile­
ceği şeydir. Bizim vazifemiz te’kiden ihtardır.
Bunıuı üzerine M eb’usândan bir kaç zat
dahi bu babda mülâhazat-i niahsusalarmı ser-
d-ü Uyan eyledikden ve sair arzuhaller dahi
kıraet olundukdan sonra meclise futam verildi.
 Kırk beşinci inikad<‘*
25 cümad,el"ûlâ94=26 mayıs93/6 haziranlST?
C U M A R T ESİ
Reis: AHM ED VEFİK PAŞA
1. M Ü Z A K E R E E D İL E N M A D D E LE R :
Z. Büdce
2„ Mecburî Dahilî İstikraz:
M eb’usân Meclisi hafi celsede büdce mü­
zakerelerine devam etti.
Celsenin babında maliye nazırı tarafından
gelmiş olan bir tezkire okundu. Muhtelif tah­
sisatları tasdik eden ve irad hakkında izahat
veren bu tezkirede nihayet harb için ihtiyarı
zarurî olan ınasraflara karşılık olarak 5 mil­
yon türk lirasına ihtiyaç olduğu neticesine v(r
riliyordu. Nezaret bu meblağı temin için üç
şekil ileri sürüyordu: Bunlardan biri (istikr
raz-ı haricî) yapmak, ötekisi {mecburî istik-
raz-ı dahilî) açmak,yahud da yeniden kâğıd
para çıkarmak idi.
Bir çok meb’usla:- söz aldılar ve içtima
fırtınalı bir hale girdi.
Meb uslardan biri mecliste hazır bulunan
Yusuf paşaya “yabancı bir memleketten para
almak ümidi olub olmadığı”n-ı sordu, nazır bu­
na cevaben “müzakerelerin devam etmekte ol­
masına rağmen, henüz bir şey elde edilememiş
olduğu”nu bildirdi.
Diğer bir meb’us, “meclisin meşru taleb-
lerinden hiç birini tatmin etmiş olTa.&âığı”ndan
hükümeti müaheze etti.
Bir üçüncü, “memleketin düştüğü sefalet
ve fakirliği tasvir ederek, halkdan cebrî istik­
razda bulunmak imkânı olmadığı” neticesine
vardı.
Müdahaleler, cevablar, mukabil cevablar
o kadar canlılık ile devam ediyordu ki, içti-
7 haziran 1877 tarihli ve 128 sayılı fransızca lâ
türki gazetesinden:
338
maa riyaset eden ikinci reis Bahaeddin Efendi
intizamı te’min için müşkilât çekiyordu. Bu
sırada İstanbul meb’usu Haşan Fehmi Efendi
söylediği nutku dinletmeye muvaffak oldu.
Haşan Fehmi Efendi (devletin kıritik vazi
yeti) ni anlattıkdan sonra meb’usların vatan­
perverliklerine müracaat ederek bu gibi isti­
zahlardan ve vakitsiz tekliflerden vaz geçmele­
rini rica etti ve ez-cümle şunları söyledi:
“Bizim para ihtiyacımız var, ve hükümet
de bize bu ihtiyacın kat’î ve mübrem olduğunu
söylüyor. Faik bir düşman kuvvetine karşı va­
tanı müdafaa için dövüşen askerleri beslemek
v e teçhiz etmek için bu para hükümete lâzım.
Muhakkak ki büdceye konulan her meblâğ,
her masraf için en ince teferruatına kadar iza­
hat istemek, lüzumsuz masraflar için bir mete­
lik bile vermemek haklarına malik bulunuyo­
ruz.
Devletin paralarına nezaret etmek vazife­
siyle mükellef olanları mes’ûl kılmaya haklı
bulunduğumuz hususunda sizinle hem-fikrim;
fakat ayni zamanda bütün bu tedbirleri vata­
nın âcil ihtiyaçlarına karşı koydukdan sonra
düşünebileceğimiz kanaatindeyim; bunun için
bu istikraz işini müstacelen tedkik edecek bir
komisyon teşkilini aleb ediyorum.
Bu teklifimin kabulünü vatan namma mec­
listen rica ederim.”
Bu arada Haşan Fehmi Efendinin bu va“
tanperverane teşvikleri de sükûtu te’min et­
tiremedi.
Bir çok meb’uslar cevab vermek için söz
istediler ve bazıları da yüksek sesle: “halkın
 i: 4S 26 mayıs 1293/6 haziran 1877
artık istitaatı kalmadığı’ “hattâ miinta-
zam vergileri bile veremediği”^ j söylediler.
Tırahlus'i Şam meb’usu Nikolâki Efendi
Mevfel gayet yüksek bir sesle es-cümle şunları
söyledi:
“Biz fakiriz, kudretsiz ve takatsiz bir ha­
le sokulmuşuz... Olabilir, fakat bütün varlığı­
mızı vatan uğuruna terketmemiz lâzım.
Askerlerimizin kanlarını son danüalanna
kadar akıttıkları bu zamanda biz soframızda­
ki son lokmayı vatana bordu olduğumuzu u-
nutmamalıyız.
Tehlike başlarımız üzerinde asılı durmak,
tadır. Felâkete uğradıkdan sonra varhklarırm-
zı, servetimizi nereye sarf edeceğiz ? Eğer bu­
gün için değilse onları nereye kullanacağız?..
Kırk senedenberi hükümete hizmet etmek­
teyim ve yapmış olduğum tasarrufla bugün
beş yüz türk lirası kıymetinde bir tek eve sahih
bulunuyorum... Bu binayı hükümet emrine
terkediyorum.”
Yenişehirli zade Ahmed Efendi Nevfel E-
i&nd\nin sözlerini ikmâl etti:
“Evet, dedi; biz son fedakârlıkları da yap­
maya hazırız; ancak mevkı.i iktidarda olan
şahsiyetlerin de mukabele göstermesini mu­
hakkak istiyoruz.
—r-339*^
Os 1
Nazırlar maaşlanıuu dörtte birin! terket-
tiler ve bir kaç beygir hediye ettiler. B u ad a
kifayet etmez.
Bunların maaşlannın hepsini değilse bile
hiç değilse yansını terketmeleri ve tajdn alan-
larm bunu reddetmeleri lâzımdır. Nihayet öyle
tedbirler alınması gerektir ki, halk da hüküme­
te itimad edebilsin.
Bundan sonra daha bir çok teklifler söy­
lendi ve meclis nihayet, hükümet tarafından
teklif edilen kıredi mes’elesini tedkik için hu‘
snsî bir komisyon teşkiline harar verdi.
Bu komisyon meb’uslardan Hacı Ahmed
Efendi, Fasih Efendi, Nikoiâki Nevfel Efendi,
Vasilâki Saraköti bey, Veysel Bey, Petraki
Petroviç Efendi, Fevzi Efendi, Yorgaki Efendi,
Panayoîi Ziriti Efendi, Rupen Efendi ve Niko-
lâki Sulidi Efendi<2ere teşekkül etti.
Komisyon seçilir seçilmez^ derhal ilk ha~
zırlık müzakeresini yaptı, bu müzakere sıra­
sında dahilî istikraz, iane gibi bir çok proje­
ler teklif olundu; fakat kat’î hiç bir karar ve­
rilmedi.
Komisyon bugün ikinci içmamı akdede­
cektir.
İÇTİMA; 1
 Kırk altıncı inikado
27 cümad-el-ûlâ94$:^28 mayıs93/9 haziranl877
CUM AETESÎ
Reis; AHM ED VEFİK PAŞA
Vakit gazetesinin 29 mayıs 1293 tarih ve 582inci
sayısından:
Dün Meclisri MeVusânhn alenî ictimaında
cereyan eden müzakeratın en mÜhimmi bir is~
tiraz akdi maddesi olub Halebden Manok Efen­
di (her sene re’s-üLmâl ile faizine mahsuben
yüzde on be§ verilerek on iki senede tamamiyle
tesviye ve tediye olunmak üzere yüzde on faiz­
li ve altı milyon liralık bir istikraz akdi müna.
sib olduğu) «M beyan edib keyfiyet hîn-i mü­
zakerede bu suret münasib ve hayırlı tasavvur
olunmuş ise de henüz karar bulmamış ve i§
kamr-gir olduğu halde tafsilâtiyle beraber ilâ­
nı mukarrer bulunmuştur.
Bunu müteakib bazı meb^uslar (i§bu istik­
razdan hasıl olacak paranın sarfı için yansı me­
murlardan ve yansı meb’üslardan ibaret olmak
üzere bir komisyon teşkili) taleb edib mu­
maileyh Manok Efendi (meb’uslar mes’ûl ol-
madıklanndan bir heybetin nısfı mes’ûl ve nıs.
fı gayr-i mes’ûl olamasnb çünkü bu suret kanu-
n-i esasiye mugayir olduğunu ve bu gibi işler
vükelâ ve memurlara aid olarak, kusur ederler­
se mes’ûl olacaklan) n.1 dermiyan etmekle ka­
bili olunub bu suretten sarf-i nazar olunmuş­
tur.
Muahharan avukat izzetlû Kastiro Beyjr/ı
Meclis-i M eb’usâna verdiği istida üzerine tek­
rar bahis cereyan edib mîr-i mumaileyh mu­
kaddema Babıâlîye bir lâyiha vererek^ (devlete
dört milyon liralık bir irad bulduğunu ve bu­
nun için kendisine şimdilik snizde iki ve hîn-i
icrasında yüzde beş vermek üzere kendisiyle
şimdiden bir konturato akdedilirse beyan ede-
o®ğî)nz ifade etmiş ve böyle (meçhul bir şey ü-
- 342 - .
zerine konturato edilemeyeceği cihetle) i^bu
lâyihayi Şûra-yi Devlet kabul etmemesi üzeri­
ne, keyfiyeti Meclis-i M eb’ usâmı beyan etmişti.
Bu kere bu madde bahs-ü müzakereye konul­
duğundan, mumaileyh Manok Efendi, (mîr-i
mumaileyhin beyan ettiği varidat mutlaka
memleket içinde bir şey olarak eğer şimdilik
icrasız duran bir şey ise onda bir sebeb oldu­
ğunu ve şimdi böyle bir konturato olursa mî­
r-i mumaüeyh ileride o cihete dokunuldukda
zarar ve ziyan dava edebileceğini ve, böyle .bir
konturato bir yerde olmayıb mîr-i mumailey­
hin ifade-i keyfiyyetten evvel mukavele akdine
kıyamı devletçe mükâfata mazhariyeti te’tnin
maksadına mebni ise devlet-i aliyyeye hüsn-i
hizmet edenlerin daima mazhar-i mükâfat ola­
geldiğini ve esbab.i meşruhaya nazaran işbu
istidanın kabulü gayr-i caiz idiğini) beyan et­
tiğinde bunun üzerine Rsis Paşa Hazretleri
mumaileyhin işbu ifadesini tebrik ederek
hey’etçe kabul olunarak arzuhalin reddine ka­
rar verildi.
Fransızca (lâ türki) gazıetesinin 10-11 haziran
1877 tarihli sayısından;
Meb’usan meclisi bugün alaturka saat
dörtte Ahmed Vefik paşanın riyasetinde içti­
ma etti.
Bazı küçük tashihlerle kabul edilmiş o-
lan zabıt hulâsasının okunmasını müteakib
Konya meb’usu Simonaki Efendi kürsiye çı­
karak 5 milyon türk liralık mecburî dahilî
istikraz üzerindeki nutkunu okudu.
Simonaki Efendi (vergilerin artırılması)
esasına dayanan istikraza tarafdar değildir. Si-
 I: 46 28 mayıs 1293/9 haziran 1877
monaki Efendi (lıarb ihtiyaclanm karşılamak
üzere hükümet tarafından kabul edilmiş olan
meblağın müstacelen te’niini lüzumunu inkâr
edememekle beraber, arzu olunan gayeye var­
mak için alıncaka tedbirlerin de iyi neticeler
doğuracak mahiyette olmaları) ^ istemektedir.
Taşra vilâyetlerinin vaziyetleri yeni yük­
lere tahammül noktasendan insanı tamamen
tatmin edici değildir. Simonaki Efendi misal o~
larak yalnız Konyadan bahsetti:
‘Kıtlık, hayvanlara arız olan iUetler, eki­
min verimli olmayışı ve daha böyle bu vilâye­
tin üzerine çöken bir çok felâketler Konyayı
fakirleştirmiştir.” dedi.
“Ankara ve Kastamuni vilâyetleri de ayni
vaziyette bulunmaktadırlar.”
Hatib netice olarak, (bu şerait dahilinde,
bahse mevzu istikrazın, vergi esasına dayandığı
takdirde tamamen muvaffak olamayacağı)
bildirdi.
Simonaki Efendi şu şekilde ba§ka bir hâl
çaresini teklif etti:
“Isikrazlar, mükelleflerce te’diye olunan
vergiler mecmuuna dahil edümeksizin, muay­
yen bir varlığa sahib olan kimseler arasında
taksim olunmalı. Tarholunan asgarî vergi beş
lira olacaktır. Elli ile iki yüz lira arasında ol­
mak ve nazırlardan başlamak şartiyle bütün
me’murlara bu vergi tarholunacaktır.”
Simonaki Efendi (bu şekilde halkın da ra­
hatsız olmayacağını ve hükümetin de aradığı
parayı bulacağı)/u düşünmektedir.
Konya meb’usu bundan sonra, meclisin
nazar-i dikkatini mösyö Kasti ro tarafından
verilen ve devlete ümid olunmayacak gelirler
vaad eden bir proje üzerine çekti.
Proje sahibi sırrını vermek için her şey­
den evvel, kendisinin hâzineye temin edeceği
varidat üzerinden yüzde hesabiyle bir komis­
yonun hkkûmetçe mukavele ile kendisine te’-
min edilmesini istiyordu.
Simonaki Efendi Ifu teklifin Devlet Şûrası
tarafından incelendikden sonra (varidat men.
baları bildirilmemiş olmakla nazar-i itibara a-
lınamayacağı) Heri sürülerek reddedildiğini
bildirdi.
Simonaki Efendi (bugünkü şerait içinde
mösyö Kasti ro tarafından yapılmış olan böyle
bir teklifin hükümet tarafından reddolunama-
yacağı kanaati) rei Heri sürerek (meclisin izahat
- 343^
€: 1
istemesi) rei teklif etti.
Sotiri Efendi Konya meb’usunun rnösyö
Kasti ro projesi hakkmdaki teklifine iştirak et­
ti. Sulidi Efendi mösyö Kastiroyı* tanımakta­
dır, Kasti ro Efendi ciddî bir adamdır^ projesi
hükümetin dikkatine müstahakdır.
Yenişehirli zade münakaşayı yersiz buluyor
ve ileri sürülmüş olan istikrazın lüzumunu ve
tahakkuku imkânlarını tebarüz ettiriyor. Yeni»
şehirli iade hundan sonra bu istikraz hakkında
hükümet tarafından hazırlanmış olan kanun lâ­
yihasının okunmasını taleh ediyor.
Halebden Manok Efendi Yenişehirli Szade-
nin fikrine iştirak ile (bu mes eleyi tedkike
me’mur olan komisyonun bir karar ittihaz et­
miş bulunduğu) nusöyZüyor.
Kastiro projesine gelince Manok Efendi
(proje sahibinin hükümete vaad ettiği milyon­
ların kaynakları hakkında en ufak bir izahat
vermekten imtina ettiği müddetçe, hiç bir cid­
diyeti kabul edilmeyecek olan bu gibi teklifleri
red emekle hükümetin çok iyi hareket etmiş)
olduğu) jju söyledi.
Devlet Şûrasından Yanko ökiades Efen-
d\nin, Kastiro teklifinin hükümet tarafından
(adem.i kabulü) n,g dedr izahatını müteakıb
meclis ruznameye geçti.
Reis, kuponlar üzerindeki rüsumun ar­
tırılmasının meclisçe kabul edilmiş olduğu­
nu haber verdikden sonra, haricî istikrazın
bugün tedkik olunacak mecburi dahilî istik­
razdan sonra temas edileceği hakkmdaki fikr
rini söyledi.
Kâtiblik vazifesini ifa eden bir meb’us
kanun projesini okumaya başladı.
Bu kanun projesi yirmi maddeden mü­
teşekkil idi.
Mühteveyatı hulâsa olarak şunlardan i-
harettir:
Mecburî dahilî istikraz yanlızca harb ihtiyaçlarına
sarf olunacaktır. Bu istikraz varlık ve imkânlarına
göre bütün mükelleflere tarholunacaktır.
iBOOmilyon kaime kuruş tutacak olan bu istikraz
yüzde beş amortisman ile yüzde on faiz getirecektir.
Bu borç on iki senede tesviye oluhacalctır.
Bina sahibi olmayanlar da yaptıkları ticaret ve.
ya senayiden lelde ettikleri kazanca göre aynen bina
sahihleri gibi mükellefiyete tâbi tutulacaklardır.
Timar ve her türlü maaş sahihleri için gelirle­
rinin yüzde onu tarhedilmiştir
Mıe’murlar da iki aylık maaşları üzerinden bu
 1:45 28 mayıs 1293/9 haziran 1877
istüraza iştirak edeceklerdir. Binbaşı rütbesine ka.
dar olan zabitler tamamen muaf tutulacak, bu rüt,
benin üstünde olanlar sivil me’murların ayni nisbe.
tinde istikraza tâbi olacaktır.
Birincisi temmuzda başlamak ve sonuncusu da
teşrin.i evvelde nihayet bulmak şartiyle dört tak_
sitte alınacaktır.
Bu te’diyeler muvakkat senedlerle alınacak
sonradan bunlar faiz kuponlarını da havi olan
tahvillerle tebdil olunacaktır.
Faizler her senenin eylül ayında bütün devlet
veznelerinden te’diye olunacaktır.
Te’diyat kaimenin meşru piyasası olan vilâyet,
Jerde kaime halinde, kâğıd paranın geçmediği vi­
lâyetlerde diğer paralarla yapılacaktır.
î§te kanun projesinin hulâsası bundan iba­
rettir.
Projenin kıraeti sırasında Yenişehirli za-
vatanî sebebler ileriye sürerek (yüzde on
faizin yüzde yedi buçuğa indirilmesi )rej teklif
etti.
Bu teklife Manok Efendi He Sebuh Efendi
muhalefet ettiler. Reis de (bahse mevzu işin
iane olmayıb, bir istikraz, bir ticaret işi olduğu)
nu söyliyerek bu fikre iştirak etti.
Projenin diğer bazı maddeleri de mülâha­
zalar doğurdu ise de, meclis birinci okunu§un-
da tamamen kabul edilmiş olan bu kanun pro­
jesinin ikinci mütaleasında bu muhalif fikir­
ler üzerinde durmamayı muvafık gördü.
Bundan sonra riyaset kâtibi Bosna meb’us-
is-t^ı tarafından verilmiş olan bir talebnameyi
okudu.
Bugünkü vaziyeti ve bü mmtahanın sahne
olmakta devam ettiği hûdisatı göz önüne ko­
yan ^osna meb’uslan (Bosnamn 1292 vergisin­
den muaf tutulmâsîiıı, Bosnanın ağnam rü-
sumundan affedilmesini ve mecburî istikraz
mükellefiyetine tâbi olmaması) nı istiyorlardı.
Bu taleb encümenlere havale olundu.
\Bimdan sonra Meclis Bağdad j;e Basra
meb’usiarı tarafından imzalanmış olub (B ağ­
dad vilâyetinin hususî şekilde ıslâhı) n,a müteal­
lik bir teklifini " ) kıraetini dinledi.
Bu teklifin kıraeti esnasında Rusçuk me-
b’usif Petraki Efendi söz istedi ve uzun bir nu­
tuk okuyarak bununla, (Tuna vilâyeti sakinle­
rinin, hâl-i hazıradaki hâdiseler dolajısiyle bu
( * ) Buradaki Bağdad meb’usunun Abdurrah,
man Efendi olacağı, aşağıya (Basiret) ten nakletti­
ğimiz bir vesika ile anlaşılıyor. — ft. t. us
-3 4 4 ^
C: 1
vilâyetlerdeki gelir kaynaklan kapanmış oldu­
ğundan mecburî istikraz yüküne tahammül et­
mek imkânlarına malik olmadıklan/u te^id et­
meye çalıştı.
İstanbul Meb’usu Astarcılar ketühdası
Ahmed Efendi He Erzurum Meb’usu Hamazasb
Efendi hatibin sözünü keserek bu mes^elenin
(prensib itibariyle halledilmiş olduğu) n,u söy-
lediler.
Meclis ekseriyetle bu meb’usların mülâ­
hazalarını kabul ve reis celseyi tatil etti.
Avukat Kasiiro beyin 31 mayıs (V a k it) deki
bir mektubundan:
“Bizim gerek Bahıâlîye ve gerek Meclis-i Mc„
b’usâna takdim eylediğimiz istidamızın hülâsaj
meali devletin nazar.i tasvibine arzıedecegiraiz va.
ridat eğer icra olunur da devlet ondan bihakkın isti,
fade eylerse o vakit bize on senıeye kadar hasıl ola.
cak raikdarından yüzde iki komisyon vermek ve şa,
yed icra olunraayıb da külliyen reddedilir ve yahud
hazine.i celilece bit-teemmül dercolunacak kuyu,
dat.i ihtiraziyyeden birisine isabet ederse hiç biı
nam ve vesile ile bizim habbe.i vahide taleb ve id­
diasına hak ve salâhiyetimiz olamamak üzene: ev,
velce te'mih buyurulmaklığımızı taleb ve istidadan
ibaretti.
Lâhika — Mühim olan tasavvurun mükâfatı da.
hi mühim olduğu misilli ciddî olan bir şeyin öıükâi*
fati dahi ciddî olur.”
BAĞDAD M EB’U S U N U N TE K LİFİ
Basiret gazetesinin 9 haziran 1293 tarihli
2128 inci sayısından
Bağdad Meb’usu Abdurrahman Efendi ta­
rafından geçende Meclis-i M eb’usanda irad o-
lunan nutukdur:
“Müzayaka-i maliyyenin gösterdiği ihtiyaç
ve muharebe-i haziranın gün-be-gün kesbet-
mekte olduğu ehemmiyet cihetiyle 93 sene-i
rumiyyesine mahsuben ahzi lâzımgelen vergi­
den başka suret-i istifa-vü ifası şerait-i mukar­
rere-vü malûmeye rabtolunan ve istikraz.! da­
hilî hükmünde bulunan diğer verginin dahi a-
haliden ahız ve tahsili tasavvur olunduğundan
bu babda layıh-ı hatır.ı âcizi, olan mütaleatın
arz-u beyanını farizeden gördüm, şöyle ki:
Bu verginin münkasim olduğu bir kaç kı­
sımdan biri ve belki birincisi araziden alınan
vergidir. Hıtta-i Irakiyyenin arazi-i umumiyye-
si Musul ve şehr.i Zor ve Süleymaniye ve müK
 i: 46 28 mayıs 1293/9 haziran 1877 C: 1

hakatı müstesna olmak üzere kâffesi arazi-i e- y-ü irva olunmuş demek olacağından bundan
miriyyeden olmayıb ba’d-el-feth esbabı yedin­ tı bu nisbette kolaylıkla alındığından bundan
de ibka olunan ve hıtta-i mezkûreye istilâ eden şu suretle mütefavit olarak hisse-i mîrîyye a-
vukuatri mütenewia.i müellime sırasında mü- lınmakda ve bazısı vakıa nehir kenarında ise
rur-i zeman ile mutasarrıflan dağılarak cani- de arazi mürtefi ve mecra-yi nehr münhafıd ol­
b-i hükümetten zabt kUınan ve haraciye deni­ mak hasebijde öküz ve beygir ve merkeb kuv­
len arazide kimsenin hakk.ı tasarrufu olmaya, vetiyle ve dolab vasıtasiyle nehirden su çeki­
rak §erefr-ü itibanna ve kurb ve ba'dine göre lerek arazi sakyolunmakda idiğinden bu zahmet
hasılattan en ekalli öşrü ve hümsü ve en ekseri ve tekeliüf mukabilinde öşür ahzedilmekdedir.
nısıf bedel ile canib-i mîrîden şuna ve buna ve­ Arazi-i mezkûrenin bir kısmı da hazine-i
rilerek ziraat ve hıraset ettirilmekde ve beher celileye bir gûna hasılat vermemek üzere eim-
sene yine bu kaide ve surete tabikan veyahud me-vü meşayih-ı izam hazeratına mevkuf ve
mîrîye daha faydalı bir mukavele ile diğer zi- meşrut olub bu da iki nevidir. Birisi; canibi
raate verilmekde olduğundan kimsenin bunda mütevelliden ziraat ve hıraset ettirilib re’sen
hakk-i tasarrufu ve tapusu olamayıb canib-i hasılatı biListifa ma-vuzia-lehine sarfolunmak-
mîrîden her sene ihale ve ilzam olunagelen ve da ve diğeri dahi bu kaideye tevfikan Bağdad
yahud emaneten idare olunan diğer varidat evkaf muhasiebecileri tarafından taliblerine ve­
ve mukataat hüküm ve tarzında olduğu gibi bu rilerek alınacak hasılâtı yine cihet-i mevkufeye
senenin hasılatı hasb-el-mevsim ortadan kalk­ ba’d-et-taksim fazla.i bakiyesi hazine-i evkafa
mış ve muvakkat olan zürra’ ya ettiği masrafa teslim edilmektedir. Nefs-i Bağdad ile mülha-
karşı lâyıkiyle hasılât alamadığından veyahud hakatı ahalisinden olub suret-i meşruha üe a-
diğer bu misilli arazi almak arzusunda bulun­ raziyi ziraat ve hiraset etmeyerek ve bundan
duğundan veya canib-i mîrîden diğer bir tali­ müstefid olmayarak yalnız diğer suretle tica­
be verilmesi hâzinece fevaidi mültezim görün­ ret ve sanaatla meşgul bulunanlardan ne su­
düğünden bunlar dağıldığına ve diğerleri he­ retle ve ne itibar ve nisbetle vergi alınması i-
nüz gelib arazinin ziraatine başlanmadığına cab edeceği bilinemiyor.
mebni ahzi tekarrür edecek vergi.i sanînin Balâda arzolunduğu veçhile bu kadar mu-
kimden istihsali lâzımgeleceğini tayin ettikten melât-i müteşettite-vü mütenevvia ile ağır ağır
maada arazi-i mezkûreden nisbet-i âdile-vü mu- hasılât verrneke olan ve emsaline nisbetle fev­
lîikkada vesair öşür veren arazi derecesinde bir kalâde iane-i nakdiyye ve hasılat ve her türlü
vergi ahiz ve tahsili muktaza-yi adalettir. levazımat îta ve takdimiyle el-hak nihayet de­
Vakıa bu arazinin bir mikdan bir kaç se­ recede ihraz.i mertebe-i müsabakat eylediği
neden evvelce arazi kanunnamesine tevfikan müsbet olan ahaliden ikinci defa vergi ahzi müş-
ba-tapu talibine tefviz ve ihale olunmuş ve kil ise de cümlenin malûm ve müsellemi olan
sair arazi-i mîrîyye gibi öşür vermesi lâzimeden gavaiLi mühimme-i harbiyyenin ilcaat.i mübri-
bulunmuş ise de yine bunlar aksam-ü enva-i mesini def’e çare.i seri” olmak üzere ittihaz bu­
muhtelifede hisse-i mîriyye vermekdedir. A ra­ yurulan tedabire muvafakat, vecaib-i mefruza-i
zi-i mezkûrenin bir cüzî feyzan-i nehr ile yani hamiyyet-ü mürüvvet ve arazi-i mezkûreden şUb
suyun mevsimindeki coşkunluğundan etrafa ya­ denilen ve pirinç zer’ olunan araziden maada
yılarak tabiî araziyi isti’ab ile sakyettikden kusurunun memalik-i mahrusa-i şahanede cârî
sonra çekilerek mecra-yi kadîmini bulmakda ve olan kaideye ve tapu nizamnamesine tevfikan
diğeri ale-d-devam cereyan eden nehrin etrafın, mevkı.i müzayedeye konularak efrad-i ahalice
dan ayaklar ve yollar açılarak araziye salıve. parça parça olarak tefviz ve ihalesiyle bedelât-i
rilmekde olmasile bu iki kısmın birincisi az ha- muaccelesinden canib-i mîrîye menfaat husule
sılât verib çünkü bu defa su çekilerek sakyey- geleceği gibi ahali dahi bu makule muamelâ-i
lediği ve mevsim-i sayfda su çekildiği cihetle na-lâyıkadan reha oldukdan başka nezd-i sal­
menfaati diğerine nisbetle dûn ve İkincisinin su tanatlı seniyyenin ümur-i mühimmeden olan
ret-i sakyi mutterid ve daimî olduğundan hası, iskân-i aşir kaziyye-i mu’tena-bihası pek az
lâtı efzûn olduğuna göre ikisi de bis-sühule sak müddet zarfında rû-numa-3d zuhûr olacağı ve

345 -
 i: 46 28 mayıs 1293/9 haziran 1877
Musul ve Şehr-i Zor ve Süleymaniyeden alın-
makda olan vergi suret-i âdilede tarholunmayıb
eşhab-i nüfuzun tagallûb ve canib-i hükümete
tereddüdleri te’siriyle mükellef oldukları vergi­
nin kısm-ı a’zamını fukara.i ahaliye tevzi’ ve
tahmil ile bu yüzden, hayliden hayliye, zulm-ü
itisaf altında ezüerek, çoğu kut.i yevmiye
muhtaç olacak raddede fakr~ü fakaya düçar ol-
makda ve tahammülden hariç böyle bir teklifa-
t-i mîriyye vakit ve zemanile istifa olamadığın,
dığından ve medyun bulunanlar vefat etmekde
idiğinden bir çok bekayâ kalmasiyle canib-i mî­
rîye dahi zarar ve ziyan tevlid eylemekde bu­
lunduğundan verginin ve bir de mülhakatiyle
Bağdadda olan hurma ağaçlarından öşür na-
miyle Bağdad suretinde alınan hisse-i mîriyye
pek fahiş ve ahaliye mucib-i mağduriyyet oldu­
ğundan bunun dahi gayet âdil ve muhik bir su­
retle ta’dil ve tesviyesi ümur.i lâzimeden idiği
rehîn-i rütbe-i bedahet ise de bir kaide-i mazbu.
te-vü sâlime tahtına alınması için taraf-i kem.
terîden kat’iy-yükmefad bir mülâhaza ve mü-
- 346
G; 1
talea gösterilmeyib çünkü bu babda kesb-i vu­
kuf eden diğer zevat ile biLmüzâkere ona göre
beyan-i re’yplunmasa ümur-i ma’kuleden bulun­
duğu cihetle vukuf-ü malûmat_i sabika-vü mü­
kemmeleler! olmakdan naşi meclis-i âyan âza-i
fihamından devletlû Namık Paşa hazretlerinin
taht-i riyasetinde olarak meclis-i mezkûre âza­
sından faziletlû Emin Efendi ve Şûra-yi Devlet
âzasından saadetlû Mansur Paşa ve sabık Bâg.
dad evkaf muhasebecisi olub burada bulunan
saadetlû Derviş Efendi Hazerâtiyle meclis-i ma­
arif âzasından faziletlû Fasih ve meclis-i meb’û-
sân âzasından faziletlû Abdürrezzak Efendiler­
le Menahem Efendiden mürekkeb bir komisyon
teşkiliyle keyfiyetin arîz ve amîk taht-i müzake-
re-vü tedkike alındıkdan sonra verilecek kara­
rın ba’dema meclis-i meb’usân hey’et-i mübec-
celesinde bit-tezekkür ona göre tadil veya ibka
suretlerinin ihtiyar buyurulması esas-i madde­
ye ve kaide-i âdalete muvafık gibi görünmüş ol­
duğundan icra-i icabını taleb ve istida ederim.
 C İL D : 1 İÇ T İM A : 1

Mec!is-i meb’usan
1293=^1877
Zabıt ceridesi

Kırk yedinci ini

30 cümad-el-ûlâ94::z^30 mayıs93/llhaziranl877
PAZARTESİ

İÇİNDEKİLER
Sayıfa
1— -Geçen zabtın hulâsası 348
2— Müzakere edilen maddeler:
1— MüvazeneJ maîiyye kanunu 348”358
 Kırk yedinci inikad n
30 cümad-el-ûlâ94— 30 mayıs93/llhaziranl877
PAZARTESİC*'-^)

Reis: A H M E D V E F iK PAŞA

H e y e f i M e b ’usân devletlû Ahmed Vefik eylemiştir.

Paşa taht’i riyasetinde inikad

1. GEÇEN ZA B T IN HULASASI

Reis — Bugünkü müzakere-i aleniyyemiz Riyaset kâtibi Münir Bey hulâsayı kıraet
saat dörtte bed’ eyledi. ederek, bir gûnâ eksiği bulunmamakla kabul
Hulâsa okunsun. olundu.

2 M Ü ZAK E R E E D İLE N M ADD ELER

1. M ü vazene-i M aliyye K an un u : daha sair şeyler okundu. Onlara dair encüme-

nin mütaleası varsa okusalar.
Reis — Bugün maliye cedvelinin ikinci kı-
Reis —- Encümenin bir mütaleası var ki
raetine bed’ olunacak.
mesail-i mühimine eneümenindedir. Bunlar be-
Salim Efendi (Kastamoni) — Buna dair
riki encümende değil, onun yalnız hulâsasının
encümenin mütaleatı var ise kısım be-kısım
bir cedveli yapılmıştı. Sizin encümeninizde müf.
okunsa...
redatı varsa onu da görelim.
M aliye cedveli okunmaya başladı. Ahmed Efendi (İstanbul) — Esham-i cedi,
Reis — Bunlar muvakkat olub ebedî olma­
de hasılâtı tadil olunacak dört fasıl üzerinedir.
dığından altı milyon §u kadar bin keseden ten­
Reis — Yarın şubelerde müzakere edilsin
zil olunan üç milyon şu kadar bin kesedir. Bu
de nihayet on günde bitsin. Eğer bitmezse per­
babda edilecek mütalea yoktur.
şembe günü karar verelim. Geç kalmasak...
Salim Efendi (Kastamoni) — İçinde ola­
Rasim Bey (Edirne)— ^Düyun-i hariciyye ve
nı var.
esham-i umumiyye ve demir yolları te’minatı
Reis — Alt tarafında olan üç milyon üç
ve faiz ve re's-ül-mâUari hakkında bu sene ve.
yüz bin kese tafsilen mütalea olunacak.
rilmeyeceği için tedkik olunmadı. Zabtımızda
Salim Efendi (Kastamoni) — Ondan sonra
muharrerdir. Tedkik olunmuş zannolunmasın.
Bu sene verilmeyeceği için ileride verileceği
( * ) Takvira.i Vakayi, S. 1936, 1937, 1938 vakitte tedkik olunmak üzere biz buna dair hiç
( * * ) , Takvim-i Vakayide bu zabtın sah gününe bir efkâr beyan etmedik.
aid olduğu yazılıdır. Salı 31 mayısa, 31 mayıs da.
Rasim Bey(Edirne) ( * ) — Dahası var: Bu fa-
Takvimlere göne 30 cemaziyelevvele tesadüf ettiği
halde takvim 29 cümad_el-ûlâ tarihini koymuştur. ( * ) Bu söz Rasim Beyin devamı mıdır, yoksa
Bizim tetkikimize göre tarih doğru, gün yanlıştır. arada bir başkasının .sözü düşmüş müdür, anlaşıla­
h. t. as. madı. — h. t. us.

348 —
 I: 47 âÖ mayıs!293/11 ha»iranl877
sıUar için dokuzuncu rakamındaki 93 senesi şu
faslın hepsi de verilmeyecek buyuruldu. Öbürü
verilecektir. Bu sene doksan üç senesinde te­
davülden kaldırılacak kavaime karşılık idi. Bu
yekûn için(**) emval-i eytam sandığı faizi var.
Bunlar encümende müzakere edilmediğinden
bu bahse bir şey diyemesdz.
Reis — Bunu müzakereye verelim.
Rasim Bey (Edirne) — Elbette bu iş endi,
mende yapılmıştır.
Reis — Nizamnamede yazılmıştı. Pusula­
sının üstüne cevab yazılsın. Kıraet.i saniye
ona talik olunsa da encümenin vereceği şeyle,
re bakılsa...
Hudaverdi Efendi (İstanbul) — Gelmezden
akdem buna bir karar vermek münasib değil­
dir. îstiyelim de bir kaç güne kadar gelsin.
Reis — Mes’elâ kaç güne kadar?
Hudaverdi Efendi (İstanbul) — Şûra-yi
Devletten göndersinler. îşte Şûra.yi Devlet me­
murları da burada hazırdır.
Reis — Biz bunu kabul edemeyiz. Sonra o
kanun olur, tağyiri mümkün olamaz.
Rasim Bey (Edirne) — Kanun-i esasî te’-
min etti ki bLgayr.i hakkin ve bilâ.muhakeme
kimse azlolunmayacak. îcab ettiği halde hü­
küm ile azlolunacak. Bunun için mazulîn züm­
resine bakılmayacak. Bu takdirce encümenin
kat’ım münasib gördüğü maaşata kimsenin baş.
ka nazar ile bakmaması iktiza eder. ■Encümen
dahi ne rmkdar kat’ edecek, ne mıkdar bıraka­
cak, onu bildirsin ve ekseriyete müracaat
olunsun.
Seyyid Ahmed Efendi (Hicaz) — Gerek
mazulîn, gerek muhtaçîn hakkında bazı müta-
leatım var ki bu mazulîn maaşatı bütün bütün
kat’ölunsun. Bu münasib değildir. Şimdiye ka.
dar Devlet-i aliyye bir kaide ittihaz etmiş ve
bu maaşatı veriyor. Şimdi gerek valiler ve mu­
tasarrıflar ve gerek defterdarları iki kısma
taksim etmeli. Birinci kısma on beş bin kuruş
vermeli. İkinci kısma....
Reis — Efendim, biz daha memurin defte,
rine gelmedik. Bizim okuduğumuz mazulîn
defteridir.
Seyyid Ahmed Efendi (Hicaz) — Efendim,
bendeniz diyorum ki...
(* * ) “içinde” olacak. — h. t. us
- 340 ~
Ğ: 1
Reis — Bımu bitirelim. Bunu bir su r^ e
rabt mümkün olursa sonra geçelim. Şimdi bu.
na ne diyeceğiz?
Abdullah Efendi (Hicaz) — Mutasarrıflar
dahi iki kısım olmalı... Birinci kısmına on iki
bin beş yüz kuruş azdır. On beş bin kuruş
vermeli...
Reis — Mazulîn maaşı böyle bitmez. Bu
nizam çıkarsa bitiremeyiz, yazık olur.
Nevfel Efendi (Suriye) — Bunların maaşa-
tından keseriz. O kısımdan olan mazullere tah­
sis ederiz.
Reis —‘ Mansubların maaşından tenzil ile
mazullere veririz, öyle mi ? Pek âlâ. Güzel o-
lur. Müzakeresini yapın, verelim.
Nevfel Efendi (Suriye) — Ve bunlardan
maada muhtaç maaşını bütün bütün kat’etmek
münasib değil. Üç yüz kuruş maaşlıdan hiç
tenkıh etmemeli. Bin kuruşdan ziyade alanın
humsü ve bin, iki binden fazla olanın rub’u
iki bin ile üç bin arasında olanın sülsü
ve ondan ziyade planın nısfı kat’ olunsun. Ben­
denizin re’yim budur.
Reis — Münasib görürseniz bu maddeyi
tahriren beyan etmeli. Ve buna başka türlü
mütalea mümkün değildir.
Nafi Efendi (Haleb) — Eanun.i esaside
hasb-el-icab azlolunacak memurine maaş tah­
sis edilecek. Onun için bir nizamname, bir ka.
nun yapılacak. Şimdiye kadar mazulîne veri­
len milyonlarca akçalar bir kaideye müstenid
değildir. V e bi-hakkın değildir. Ancak ekserisi
kayırılmak içindir. Biz şimdi encümende insa­
niyet ve herkesin servetine riayet edib muka.
yese ettik ve şu devletin hal-i hazırında mute-
dilane hareketle kestik ve encümenin verdiği
karar yolundadır. Müşiran-i askeriyye bit-tab’
mazul kalacak. Müşiran-i askeriyye müşiran-i
mülkiyyeye makîs değildir; çünkü meydan-i
muharebede ibraz-i şecaat eder, devlet ona ma­
aş verir.
îbraz-i liyakat eden kimseye bit-tabi? dev­
let müşiriyet verecek. Onlar da hal.i harbi bek-
liyecekler. Nizamnamesine tevfikan bunlara
maaş verilecek. Bu karar pek yolunda. Devlet i-
çin bundan başka çare-i selâmet yoktur.
Reis — Bir defter yapılmış; Amma bir
fayda anlaşılmamış. Bir kaide vaz'olunsa: ne­
reye kadar olacak? Nereye kadar olmayacak?
 1: 47 âO mayısl 293/11 ha2İran1Ö77
ftasim Bey (Edirne) — Nafi Efendinin
söylediği gibidir; fakat yanlışbk var. Askerin
mazuliyeti yoktur. Tekâiidlüğü vardır; fakat
bir kaide üzerine maaş verilmedi ki encümen de
bir kaide üzerine yapsın. Encümen kendisince
yaptığı pusulayı sonra maliye ile müzakere et-
sin. Kaç kuruş verilecek, nihayet.ün-nihaye?..
Reis — Defteri görelim, ona göre bitsin.
Şimdilik muallak kalsın, bu bahis.
Sebuh Efendi (İstanbul) — Zaten kanunu­
nu tayin etmeye mahsusdur.
Rasim Bey (Edirne) — Mazulîn defterine
bazı isimler yazıldı. Onlar şimdi memuriiyet-
tedir. Bu maaş defteri eski haline göre yapıl­
mış, Defter yapıldıkdan sonra o. zevatin bazısı
memuriyete geçmiş; o cihetle maaş kâtibleri ile
sahih surete koymalı. Memuriyette bulunub da
nıaaş alan da var. Biz onu gözden geçrdik; fa­
kat açık söylemek istemeyoruz.
Reis — Onlar kimler ise söylemeli, açık
söylemeU...
Yenişehirli zade Ahmed Efendi (İzmir) —
Zat-i âlinizin dört bin kuruş maaşınız var.
Reis — Yarın, öbür gün, bu iş biterse, bi­
zim hakkımız dört bin kuruştur.
Yenişehirli zade Ahmed Efendi (İzmir) —
Buna itiraz etmiyoruz. Lütfedin, anlayalım, ba­
kalım; ne kadar olduğunu bilmiyoruz ki mute­
dildir, diyelim.
Reis — Bilmeden, söylememeli.
Ahmed Efendi (İzm ir) — Yalmz zat-i âh.
nizin ki olsa kolay...
Reis Paşa — N e ise meydana çıksın, bu
yanlış; fakat bunun içinde ayan-i kiramdan
sekiz, on kişinin maaşlannı çok görmüşler. Hal­
buki onlar mazul olduğu halde hizmette kulla­
nılıyor.
Ahmed Efendi (İzm ir) — On bin kuruş
maaş verilecek. Fazla var ise alınacak. Mazu-
lîn ve mütekaidinin bir güzel kanunnamesi ol­
malı. Mazulînin hallerini bilmeli ve ne surette
tekaüd olacak ? Ondan sonra maaş tahsis etme­
li. ALeLamya gidilmiş olmasın. Bunun üzerine
bir güzel kaide vaz’etmeli. Esas üzerine gitme­
li. Babıâlî bizi takbih eder. Bu kanunname gel­
meli de mazulîn ve mütekaidini o meslek üze­
rine tevfik etmeli. Bir meslek ittihaz edib de
o meslek üzerine gitmeli
Reis — Şimdi efendim, buna bir karar
350 -
Ğ: 1
vermeli: Bu bende bakacak mıyız? Yoksa i-
ierki sene kanun yapılacak mı? Eğer bakacak
isek encümenden muf assal bir pusula istemek
üzere tehir edelim; iki gün daha bu bendi talik
edelim
Umum — Güzel olur.
Man ok Efendi (H aleb) — Maaşlar bahsine
bir şey arzedeyim: En az bir maaş ne kadar ve
en 3diksek bir maaş ne kadardır? Bu kararın
dairesinden çıkmamak üzere bir de mazuüyet
maaşı tahsis etmeli. Bunu bir karar altına ala­
cak olursak ileride bir mahzur görmeyiz. Vakıa
pek aşağı maaş alanlar vardır; ne kadar ister­
sek... Fakat bendeniz derim ki şu fukara adam­
ları daha ziyade fukara etmemek için tayin et­
mek lâzımgehr. Daha münasib gelir. Meselâ
iki bin kuruşdan eksik maaş almasın denecek
olursa daha ziyade alanları bir dereceye kadar
vikaye ederiz. Yüksek maaşları bir derece da­
ha eksik yaparız. Bundan böyle her makam için
şundan şu dereceye kadar diye tefrik olunur.
Bendenizin efkârı budur.
Reis — Bunu bir pusula yapın. Encümene
verelim.
Mehmed Ali Efendi (Sivas) — Tenkıhat i-
çin kanun hey’eti ve yahud maliye nezareti ka­
nun gibi bir esas vaz’edib de biz de onun üzerL
ne yürüyehm. Kendi kendimize al-el-amya gidi­
yoruz. Bunlar ne vakit olacak ?
Rasim Bey (Edirne) — Bunun için bize
pek kolay bir esas var. Birinci esas: Mazuliyet-
te olanlara maaş verilmeyecek. Düşman kapıda
değü, içeri girdi. Bunu def’i çaresini tedarikde
zahmet çekiliyor. Her halde mazulîne bu se.
nelik olmak üzere bir şey vermemeli...
Yenişehirli zade Ahmed Efendi (İzmir) —
Müzayaka-i maliyyeye dair geçen gün okunan
lâyiha bugün ikinci derece okunacak değil mi ?
Onu görmeli. Tasdik etmeli, ilk ibdida onu bi­
tirmeli. Sonra bunlara bakmalı.
Reis — Bu mazuliyet maaşı faslı üzerine
acaba maliye nezaretinin mütaleası var mı?
Yusuf Paşa (Maliye nazırı) — Encümende
lakırdısı oldu. Malûm-i aliniz esası pek bÜ5mk-
tür. Bunların hangisi tayin olunmasın? Bun­
lar hakkiyle verilmiş. Hangisi ziyade almış?
Bunları tedkik etmek vakte muhtaç. Hâzinenin
bir usûlü var ki ilmühabersiz muhtacînden o-
lanlara olur. Nizam mucebince hareket eder.
 {: 47 30 mayıs1ââ3/11 ha2İran1877
lâkin şimdi tevcihat surasma girdiğinden en­
cümende söyledim. Tedkike muhtaç. Tedkike
vakit var mı, yok mu? Kulunuz dedim ki el.
bette bu devletin ülkesinde olan varidata nis-
betle gerek mütekaidin, gerek mazubn, gerek
muhtacın için maaş azdır. Vermek lâzımdır.
Verilmez olmaz. İhtiyar olur, alil olur. Onları
aç bırakmak devletin hiç şanına yakışmadığı
gib her bir yerde olmaz. Yüz otuz bin keseyi
indirebüir, seksen bin kese yapar .Her ne ise...
Mazulîne, mütekaidine bir şey tahsisi lâzımdır.
Bazı fukara aç kalır, arzuhaller verir. Onun i-
çin dedim ki tahsis edeceğiniz mikakr her ne i.
se vükelâ ile bU-ittihad bir mıkdar tayin olun,
malı. Maiûm-i seniyyeniz kanun-i esaside yazı,
h; öyle bir mıkdar tayin olunsım. Meselâ sek­
sen bin kese şu kadar olsun, demeli. Bundan
sonra bu misilli mahlûl olacak maaşlardan
muhtacine verilmez. Yine maksad hasıl olur.
Meselâ bir adam vefat eder; onun familyasına
maaş vermemek devletin şanına yakışmaz.
Mümkün değUdir, idareye sekte verir. Onun
için muhtacîn ve mütekaidine tahsis edehm. İ.
çinde bir takım var ki hakikaten muhtaç değil,
öyle olanları devlete haber verirsiniz. Komis­
yon teşkil etsin. O komisyon öyle bi-gayr-i hak.
kın verilen varsa onu kesebilir ve kusurlarının
da tedkikine girişmeye başlar. Böyle olabilir; o
dahi usuldür; yoksa böyle yarısını tenzil ede­
lim, şöyle yapahm... Bu olamaz, fena olur.
Reis — Bugün encümende bulunub böyle
bir şey yapmak kabil midir?
Yusuf Paşa (Maliye nazırı) — Geçen gün
de bulundum, encümende; fakat bugün buluna­
mam. Bir yere gideceğim.
Reis — Bu lâkırdı yarın encümende tekrar
olunsun.
Abdürrezzak Efendi (Bağdad) — Maliye
nazın Paşa Hazretlerinin söylediklerinin cüm.
leşi yolundadır. Filvaki devletin şanına lâyik
değildir; fakat mademki müddetimiz büinme-
yor, bunu gelecek seneye talik etmeli. Eğer
re’v-i âlinize tevafuk ederse, olmayacak olur­
sa, bu, meselâ yüz otuz bin kese denir. Otuz bin,
otuz beş bin kese tenzil edelim de kusurunu
kendileri tadil ve tesviyesine baksınlar. Otuz
bin keseyi bir mıkdara indirmeli.
Rasim Bey (Edirne) — Bunu üç bin ile
dört bin arasında yapmalı. Bu da hâzinede ya­
-351-
C: 1
pılmış, güzel güzel,bab bab yapılmış. Meselâ
çıraklık şu kadar; mazulîn, muhtacîn şu ka­
dar. Şimdi onların her birerlerine tayin etmeli.
O kabûl olur. Mütekaidin maaşı malûmdur
ki askerîde iptida maaşlar kesilir. Para bırakır,
öyle verilir. Ayrıca mâliyenin tahsisatı veril­
miştir. Şimdi burada tekaüd bahsi kaideye te­
vafuk etmemiştir; çünkü borcumuzu vereme-
yoruz. Veremediğimiz halde vermeyelim de di.
yemem; lâkin iktidarımızı düşünmeli. Tedari-
kât için paramız yok, efendim.
Abclürrezzak Efendi (Bağdad) — Filvaki
böyledir; lâkin bir insan iyalı yani familyası ol.
duğu vakitte her ne kadar borcu olsa bile yine
bore eder. Familyasını beslemeye mecburdur.
Devlet-i aliyyenin dahi üzerine lâzımdır. Ma­
demki tebeanın cümlesi devletin lyali mesabe­
sinde bulunmuş; bir mıkdar maaş vermemek
lâjdk olmadığını arzederim.
Mehmed Ali Efendi (Sivas) — Dört kuruş
iradı olan bir kimsenin sekiz kuruş masraf et.
mesi hiç bir vakit caiz değildir. Ne ziyade, ne
az vermek reva-yi hak değildir. Hakikaten mık-
dar-i münasib tahsis olunmalıdır. Mukabilinde
herkes, devlet, münasib veçhile tahsis oolmah;
ve ona da hiç kimse bir şey diyemez. O adam
sekiz kuruş masraf etsin, hiç caiz değildir. Hali
üzerine kalsın. Sade tenkıhata kalsın. Yüz bin
kese denir, kırk bin kese, elli bin kese olsun.
Onları da aç bırakmalı, demiyoruz. Sekiz ku.
ruş varidatı varken on kuruş masraf etmesin;
Filvaki; yolu ile olsun; lâkin onlan da mahrum
etmek olamaz.
Reis — Bu bendde karar verdik ki her bir
fasla bir münasib mıkdar akça tayin etaıek ü-
zere encümende bugün, yann müzakere oluna­
cak. O kaide kabul olundu, geçelim. İsim tas­
rihi lâzım değildir.
Bunun üzerine tekrar maliye muvazenesi
kıraetine devam olunur ve yine (bazı memuri.
yetlerin lağv ve tenkıhi) sözleri geçtiğinden.
Bahaeddin Efendi (Bursa) — Efendim, ar.
tık bunun lüzumu yok..
Reis — Bir kere okunsun da deminki kara­
ra bakılsın.
Rasim Bey (Edirne) — Biz encümende mü­
zakere ettik, bu bahsi. Üç binden yukarısını bü­
tün bütün tasdik etmek üzere müzakere cere­
yan etti; çünkü asker mütekaidini kendi maaş-
O -
'e O t ü p h a m e s i
 I; 47 âö mayısl2Ö3/11 haziran1877
lannı kat’ederek yapıyorlar. Tekaüd nizamına
bakarsak feriklik rütbesinde üç bin kuruş ile
tekaüd olunmuş adamlar var. Bu yalnız maliye
nezaretinde müstahdem adamlar için ise, bu
tasdik, olamaz. Böyle müzakere oldu. Bu bab-
da ekseriyete müracaat buyurun.
Reis — (Kendi maaşlarından tevkif olunan
para ile verilen maaşatm gayrisinde üç bin ku.
ruştan yukarısı bütün bütün tayyolunması) di.
yorsunuz.
Rasim Bey (E dim e) — Evet.
Hey’et — Münasib.
Reis Şimdi bunun içinde - aylığından ol.
mayanların cümlesi dahildir.
Rasim Bey (Edim e) — Şimdi aylığından
olanlar yalnız askerdir. Bazı daireler de varsa
böyle onları da tasdik ederiz.
Reis — Bir kere nezaret canibinden süâl
edelim.
Yusuf Paşa (Maliye nazın) — Yanlış bili­
yorlar zannederim; çünkü kendi maaşlarını kat’
edib de ileride kendi paralarından tekaüd olan.
1ar bab-i ser-askerî kâtibleridir, efendim ve ba-
b.i ser.askerîde bir sandık yapılmıştır. O san­
dığa para korlar. Gerek zabitan ve gerek nefe.
rat, maaşlarından tevkif ettikleri paradan te­
kaüd olmazlar. Bu parayı yetimlerine verirler.
Bab-i ser-askerî ketebesi kendi maaşlarından
tekaüd olurlar. Asakir-i şahane maaşına gelin,
ce: Tekaüdiük maaşı, malûm-i alîniz, yüzde iki
hesab üzerinedir. Kaç yılda adam yaşar? Ne
kadar fevt olur? Avrupada düşünmüşler san.
dik yapmışlar. Muharebede otuz kuruş maaşlı
nefer de şehid olur. Beş tane çocuğu kalır. O.
nun için yüzde iki ile tesviyesi kabil değildir.
Şüheda için başka nizam vardır. O dedikleri şey
hal-i asayişte memurlar için, sandıklar falân
olmalı. Bab-i ser-askerî yaptı. Başka türlü ka­
bil değil.
Reis — B u surette yalnız hidemat-i müf-
tehire ibraz eder. Eski kumandan nasıl- tahdid
olunur? Demek ki tahdid müşkil olacak.
Rasim Bey (Edim e) — Bu sözümüz askeri-
yeden müstesnadır; fakat madem yine tahtın,
da o kanun şey olmadığından zaten biz askerin
tekaüdlerinden kesmemek üzere müzakere
ettik.
Yusuf Paşa (Maliye nazın) — Askerin ma-
aşatı kesilerek tekaüd etmek kabil değildir;
- 352 -
Ğ: 1
çünkü bir neferin maaşı otuz kuruştur. Onun
nesini kesmeli? Onun beş çocuğuna verilecek.
Rasim Bey (E dim e) — Kanun dahilinde o.
lan tekaüdleri tamamiyle kabul ettik. Benim
sözüm kanunsuz tekaüdler hakkındadır.
Reis ~ Hasılı biz şimdi her bir fasla ve
mütekaid, muhtacîn ve çıraklık faslına bir mık-
dar para tayin olunsun artık... Bunun doğru
yeri kaldı mı ya? V e çünkü gerçekten hizmet
ederse ve sonra ölürse evlâdlan size atalım (*)
ve üç bin kuruş üe geçinir mi ? Buna mülâhaza
kaldı mı ?
Rasim Bey (Edim e) — Anlamadık, efen,
dim. Biz maliye ketebesi zannettik. (Maliye
nezaretinde bulunan memurin) diye tabir ettik.
Memurin-i mülkiyye tabiri etmedik. Bunun mü.
zakeresi yanlış oldu. Böyle tahrir olunsun da
müzakere edelim.
Reis — Şimdi biz bir.... gerek tekaüd, ge­
rek çırakhk, gerek muhtacîn maaşı olsun, her
bir fasla büâ.müzakere bir meblâğ tayin olun-
sun da oraya zeyl olsun. Masrafa dair geçende
bir re’y verdik, bu bahis onda dahildir. O ci.
hetle bunun müzakeresi bu kadar. Tekaüde (=^)
şayan değildir. Bunu, encümenin müzakeresi
veçhile bir müzekkire vermek kabildir. Böyle
geçelim mi?..
Hey’et — Geçelim.
Reis Paşa — Tamam, dünkü kararırr mü-
zekkiresi yapılmış.
Encümenin İcararı okunur ve kahûl
olunur.
Nakkaş Efendi (Suriye) — Şûra.3û Devlet
reisi paşa hazretleri burada olduklanndan mü-
nasib ise mütaleatı anlayalım. Dörder âza kâ­
fi midir? Kırk olsun? Ziyade midir, değil mi­
dir? İstizah etsek...
Reis — Şimdi efendim, soralım mı, geçe­
lim mi?.. ,
Hey’et •— Geçelim.
Reis Tekrar beyan ettik, üç gön evvel...
elbette gelecek. Bu sekiz, on senedenberi teşek.
kül etmiş bir meclistir. V e tecrübe de olunmuş.
Bu da bozulmaz. Tedkıka muhtacdır. Malum
( * ) Zabıt böyledir. Son cümledeki (size) keli,
nıesi (nere) olacağa benziyor. — h. t. us
(=<’) (tekaüd) kelimesi yanlış zabtolunmuş ola.
cak; (bu kadar tafsile) olacak. — h. t. us
 47 30 mây ISİ393/11 hazirani 877
ya, böyle mesail... Vükelâ ile bil-ittifak, karar
vermeli. Bü karar ne vakit buraya gelirse ve
büdcenin umumuna ne vakit karar verilirse
buna da o vakit karar vermeli.
Rasim Bey (Edirne) — Mahakim-i niza-
miyyede ikişer âza vardır diye işittik. Onları
görünce bu dördü bile çok gördük; çünkü ma.
hakim, hukukumuzun te’mini için yapılmış ve
herkes oraya müracaat eder. Şimdi kanun-i e-
sasî mucebince hükümet dahi oraya müracaat
ediyor. Eşhas ile hükümet beyninde olan da.
valar böyle olduğu halde bir, ikişer âza ile bir
reis olunca Şûra-yi Devlet azalan çok bile...
Yani burasını efkâr olsun diye söylüyorum.
Kadri Paşa (Şûra-yi Devlet reisi) — Demin
arzettiğim uzun tekellüfata muhtacdır.Bu âzaâ
meclis nedir? N e iş görür? Her sene ne kadar
iş çıkarıyor ? Bunları tedkik etmeli de
ondan sonra söylemeli. Bu umum vükelâ ile
bil-ittifak karar verilecek maddedir. Hattâ
gönderdiğim me’mura da böyle cevab verdim.
Hey’et — Geçelim.
Nafi Efendi (Haleb) — Müddetimize beş
gün kaldı. Bitirelim.
Rasim Bey (Edirne) — Teşkil-i vilâyat
kanunu yapıldığı vakit söylendi ki tecrübe ile
yapmış olaydık. -Bununla beraber teşkilâtını
bile ettik.. Bu müzakerelere hiç hacet kalmaya­
caktı. Yapılmış meclisler âzanın lüzumu mıkda.
rını bulmuş. Bunun bir lâyihası yoktur. Bura­
larına bakalım.
Kadri Paşa (Şûra-yi Devlet reisi) — Bir
devlet.i muazzamanın ihtiyacına kâfi olacak
kavanîn üç ayda yapılamaz, efendim. Sair dev.
letler yüz, şu kadar senede yaptılar. Bunlar ted.
kik ile olacak şeylerdir.
Reis — Hele me’mur gelsin de, efendim,
encümende bir kere söylensin; son rabir karar
verilsin.
Rasim Bey (Edirne) — Bununla beraber bu
vardatla divan-i muhasebatı bir tarafdan teşkil
etmeli; çünkü kanun.i esasinin hükmüdür. Ka­
nun-i esasinin ilânından ne kadar zeman mürür
ettiği malûmdur. Teşkilât kanunu gibi tehir
kabul edecek değil ya... Mehakime oradan ba.
kılacak.. .
Reis — Buna dair bir şey dercolunsun mu?
Nakkaş Efendi (Suriye) — Münasib ise
- 363 -
Ğ: 1
maliye nezaretinden istizah kılınsa,.. MÜtalea-
tı nedir?..
Yusuf Paşa (Maliye nazırı) — Efendim, di-
van.i muhasebatın vazifesi başkadır. Divan-i
muhasebat mâliyenin meclisidir. Kanun.i esasi
mucebince töşkil olunacak divan-i muhasebat
başka şeydir.Muhasebatma bakacak.O bir teftiş
hey "etinin reisi gibi bir şeydir. Onun vazifesi
vardır. Kanunu Şûra-yi Devlet de yapabüir.
Onun nizamı okunduğu gibi anlaşılır. Ona divan
demişler. Onun ismi meclis.i maliyye olacak.
Her . dairede bir meclis olduğu gibi maliye
hazînesinde de bir meclis lâzımdır. O başka
meclis. Onun işi de başkadır. Onun için bir ke­
re beyan etselerde o kalacak mı? lağv mı ola­
cak? O zeman anlaşılırdı. O başka şey. Onun
gördüğü işi görmeyecek. Onun kanunu yapılır,
Şûra-yi Devlet de meclis; maliye meclişi de­
mek değil. Mâliyeye bir meclis lâzımdır. Teşkil
edecek, işi cereyan ettirecek değü mi? Müza­
kere olmalı da mümkün ise yapılır; değil ise
müzakereye bırakalım.
Reis — Bunun müzakeresi bu ki Şûra-yi
Devlete muadil rütbede bir divan.i muhasebat
olacak; bir de mâliyenin meclisi olacak.
Sebuh Efendi (İstanbul) — Bir de onun i-
çin masraf mı olacak?
Reis — Elbette. O bir büyük hey’et-i müs-
takiIiedir.BiI-istiklâl iş görecek. Biri de maliye
nezaretinin işine bakacak. Bir maliye meclisi
var. Bunun için nafile ne müzakere etmeli? Ka.
rar verildi ki maliye hâzinesinde bazı me’mur-
1ar bulunurlar. Onların hiç lüzumu yoktur. Di­
van-i muhasebat bir hey’et-i hükümettir. Müs­
takildir. Maliye nazırının emri altında değüdir.
Hudaverdi Efendi (İstanbul) — Şimdiki
meclis-i muhasebat âdî iş görüyor.
Reis — Demek ki bu şimdi meclis-i maliy.
yeye, öbürüne bakılmadan evvel, ne diyeceki­
niz ? Söylemeli.
Haşan Fehmi Efendi (İstanbul) — Zanne­
dersem bu müvazene.i maliyye müzakeratım bu
suretle biz ikmâl edemeyeceğiz. Bunun için
ben de mâliyeye dair verilecek, beraber bazı
mütaleat beyan edeceğim. B u meclis-i maliyye
gerek ( ) ( * ) süâl buyurulursa ikisi de
(*) Zabıtta bir kelimelik yer açık bırakılmış.
tır. — h . t. u s .
 1:47 3Ö mayıs1â93/H hazîran1877
ayrı ayn bir maddedir, çünkü kanun-i esası
mütalaasından malûm oluyor ki divan-i muha­
sebat emval-i miriyye sarfederler. Daima mah-
susan emval j miriyye muhasebatına bakacak
ve icabında muhasebatım üç ayda zat-i şahane­
ye arzedecek ve nihayet hey’et-i meb’usâna tak­
dim edecek. B u demek oluyor ki bir heyet-i
mahkeme-i müstakille; bunun için ümuıvi ma-
liyye idaresine bakmak için me’mur olan raec-
lis-i maliyye bütün bütün ayrı bir şeydir. Bu
ona kanşmaz. Şimdi orası düşünülmeli ki böyle
nezarette bir meclisin lüzumu var mı, yok mu ?
Bunu sormalı. Halbuki bunda hiç iştibah
yoktur.
Reis — Ona şüphe mi var?
Haşan Fehmi Efendi (İstanbul)— ^Elvet, iş­
tibah yoktur. Biı* hey’et-i müşavire ümur.i ida.
reye müteallik olan işlere bakmak için icra e.
decek olursa o mes’ûliyeti der-uhte edemez.
O bir hey”et-i müşaviredir. Şu olan süâle cevab
vermek için: böyle bir hey’etin lüzumu vardır,
ve olmalı. O başka. Maliye nezaretinin kendi
işidir. Nasıl isterse yapsın; fakat meselâ o on
âzadan mürekkeb olacağına beş âzadan olsun;
o yine başka bahisdir. Arzedeceğim şudur: E.
ğer her bir kalemi asm ayrı tedkik ile uğraşa­
cak olursak bir haftada bitmez. Halbuki bizim
müddetimiz pek azdır ve yalnız bir hafta değil,
üç haftaya muhtacız. Şunu da arzedeyim ki
demincek kalem-be-kalem uzun uzadıya müza­
kere olundu. V e müfredatı mevzuubahis oldu.
Birincisi; Burada mazulîne, mütekaidine ve
sairlere yüz otuz bin kese gösteriliyor. Biz şu
kadar olsun deriz. İdareye me’mur olan zevat
lâzımgelen şeyleri yapsın. Meselâ muhtaç olana
vermeyib de muhtaç olmayana verirsek vebali
kendi üzerinde olsun, mes’ûl olsun, o başka ba.
his. İkincisi: Meselâ dahiliye nezaretine beş
yüz, bu kadar bin kese tahsis olunmuş. Biz üç
yüz yahud dört yüz bin keseye tenzil eder ve
biz şu kadar veriyoruz, siz artık ne yaparsanız
yapm, deriz; fakat bizim malmadımız onunla
beraber hasıl olur.
Bir şey tasavvur ederek onları kesmek ka-
nun-i esasi mucebince sarfiyatm umumî mık-
dannı hey’et.i vükelâ ile müzakere etmekle de
mükellef olduğumuzdan onlara bir karar ver­
mek lâzımdır. Hepsinin müfredatına bakma­
yarak bir mıkdar tayin etmeli. Bizim yapaca­
— 364 -
6:1
ğımız bu kadar. Siz ziyade masraf edersiniz.
Maliye sizi idare etmeli; zira bu suretle eksik
bir haftada olmayacak. Büdce öyle kalacak.
Sonra hey’et-i vükelâ ihtimal ki kendilerinde
yapacak iş daha fazla olmuş olur. Biz o vakit
hiç bir şey görmemiş oluruz. Meselâ ticaret ne­
zareti ile nafia nezareti nedir? Fakat düşün­
meli ki bu iki nezaretin ne lüzumu vardır. Bir­
leştirmen. On bin, on beş bin kesenin bir mık-
dannı oraya terkedersek bir şey hasıl olur.
Reis — Bu geçenki hafta birleşti amma,
on bin kuruş kese ile olur.
Haşan Fehmi Efendi (İstanbul) — Yok, e-
fendim, öyle değil. Bendenizin arzettiğim öte­
kine verilecek olan yirmi dört bin kesenin bir
mislini bu sene için... Şimdi demek isterim ki î-
ki nezaret birleştiği vakit bir de hayi şey hasıl
olmuş olur. Tenkih olunarak kusurunu orduya
bırakmalıyız; çünkü müfredat üe girişirsek
mümkün değil. Zaten idareye aid bir vazifedir
o... Biz muahharan tahfif ederiz verirsek— §u
kadar zannederim ki böyle olmasa hiç karar
verilmez.
Reis — Fakat buna da zannedeceğiniz veç­
hile karar verdik: Yarm nazır paşa hazretlerde
bil-ittifak bu iş yapılmak üzere... topdan olmaz.
Yalnız hey’etin nazar.i dikkatini celbettiği şey
şudur ki yarın maliye nazın paşa hazretleri
veya sair hey’et-i vükelâdan kim lâzımsa yann,
öbü rgün bunların müfredatına karışılmayarak
hemen umumen tayin ettiler. Uzun uzadıya
müfredatla uğraşmamalı. Bunu böylece kabul
ettik mi?
Hey’et — Ettik.
Ahmed Efendi (İstanbul) — Kanun-i esa­
si hükmünce bu madde meclisin ibtida-i teşkili
zemanında verilecekdi; bu üç aydır müvazene
gelmedi. Şimdi biz acele iki gün içinde bir iş
göremeyiz. İşimizi bilelim. Bunun geri kaldı­
ğında şüphe yok; fakat bir kaç saat daha geri
bırakalım. Hemen işimize bakalım. Hiç olmazsa
encümenin baktığı şeylere bakalım.
Reis — işte okuyacağız amma okutmu­
yorsunuz. Yarın buna bakacağız. A lt tarafını
okuyalım.
Encümenin kararı okunur.
Reis — Burada bir söz var mı?
(Divan-i muhasebatla dair encümenin ka­
rarı okunur.
 !: 47 âÖ mayısıâ93/1İ İıa2İranİ877
Reis — Bunu geçelim mi?
Hey’et — Geçelim.
(Meclis.i harbiyye teşkili) kabul edilir.
Bir rVîeb’us — Resmen bize bildirirlerse o
valdt okuruz.
(Ticaret ve nafia nezaretinin birleşmesi)
hakkında encümenin kararı okunur.
Âhmed Efendi (İstanbul) — Maarif dahi
Evkaf nezareti ile birleşmeli.
Vasilâki Bey (İstanbul) — İki nezaret iste-
nilmeypr amma, efendim, bu iki nezaret bir ola.1
maz. Bunlar elzemdir. Maarif nezareti daha bü­
yük olmalı da bizim maarif vaziyetimiz ileri
gitsin. Böyle az me’murlar ile hasıl olmaz,
efendim.
Bir Meb’us Efendim, vakıa bunlar de­
dikleri gibi haklıdırlar; lâkin bu sene hakkında
değil. Bu iki nezaretin birleşmesine encümence
karar verilmişti.
Bu sene hakkında iki nezaretin birleştiril­
mesi encümence olacak bir şey. îki sene hakkın­
da olacak şey. Hizmet hesab edecek olursak tev_
sii mümkündür. -•
Hamazasb Efendi (Erzurum ) — Gerek bu
sene olsun, gerek gelecek sene olsun, me’murî-
nin çok olmasiyle iş görülmez. Dahilî bir meclis,
bir muhasebeci nezaretinde, onlara verilecek
emirler icra olunacak. Yoksa me’mur çok ol­
mak... bundan evvel yani tefrik olunmuştu. Vel-
hasın me’murînin kesreti beyhude masrafı
mucib olur.
Reis — Münasib ise meb’us sıfatiyle söz
söyliyeyim: Benim kadar iş göremezsiniz amma
insafça söz söyleyiniz. Ben evkaf nazırı oldum;
bir gün de iş göremedim, yetiştiremedim, amma
iş görmeğe sa’y ettim. Re’yiniz iş görülmüyor
demek ise ona karışmam. Bu iki nezaret birleş­
tirilemez. Bir nazır, gelib bu iki nezareti idare
eder bir adam, dünyada yoktur. Ben işlerin ya­
rısını gördüm, hepsini göremedim ve bana ge­
linceye kadar hiç iş görülmemiş. Doğrusunu
söyliyeyim; eğer isterseniz, iş görülmemek şar-
tiyle, harab olmak şartiyle... görecek iş başka­
dır; bunu iyi anlamalı.
Haşan Fehmi Efendi (İstanbul) — Zaten
maarifin evkafla birleştirilmesi hakkında bii’
şey yoktur. Bunu hey’et de kabul etmez. Yalnız
nafia ile ticaretin... Eğer mümkün olsa maarife
iki nazır koymalı.
- 355 ~
C: İ
Vasilâki Efendi (İstanbul) — İş görmüyof.
Hudaverdi Efendi (İstanbul) —■ I§ görül­
mesi iyi me’mur üe olur.
ISİafi Efendi (H aleb) — Ziyade hizmet e-
decek nafia ile ticaret olduğunu kimse inkâr et­
mez. Haiz oldukları sıfata göre, bir müddetten,,
beri bunda sarf edilen maaşlardan şimdiye ka.
dar bir şey görülmüş mü ? Bu nafia nezaretinin
şimdiye kadar bir nef’ini görmüş müyüz? Bir
muhassenat hasıl oldu mu? Elinden geldiği
halde bir şimendifer yapamadı.
Reis — Nafia nezareti birleşeli on gün ol­
du. Geçelim bu bahsi.
Maarif hakkında encümenin mütaleatı o-
kunur.
Reis — On gün oldu birieşeli. Bunlan ge­
çelim mi? Kabul edüdi mi?
Bir Meb’us — Bu âzalarm hizmeti büyük,
tür. Bunlara ziyade ehemmiyetli adamlar tayin
edilmeli. Encümenimiz bir büyük meclis istL
yor; yapılmasın, demiyor. O cihetle bu böyle
geçsin.
Reis — Yapılmasın, başka. Şimdi bımu ge­
çelim; çünkü karar verdik.
Yenişehirli zade Ahmed Efendi (İzm ir) —
Zaten defteri de geldi; gördük. Gerek Rumeli ve
gerek Anadolu şimdi bu tenkıhatta altmış bin
kuruş kadar vermiş ve bu altmış binden ne ha-
sil olur ki bunu kaldıralım? Bunun iyisi bun.
dan sonra bunun önünü seddetmeli. B u mahv
olur gider. Vermeyen taraf ise, onu beyan et­
meli. Acilen vermeli.
Reis — Efendim, biz şurasım bilmeliyiz ki
bunu böylece kabul edelim de geçelim mi? Yok­
sa bu şeyi tag 5Ûr edelim mi? Geçelim mi?
Hey’et — Geçelim.
Bazıları — Anlaşılmadı. Tekrar bakılsın.
Reis — Encümenin karan kabul edildi mi?
Ekseriyet — Yok.
Nafi Efendi (Haleb) — Burada bu kadıla.
rın intihabı için meclis var.
Reis — Hayır, yoktur. Anlamadmız amma
dinleyiniz de anlayın. Bunların hizmeti yoktur.
Sizin dediğiniz meclis-i hükkâm-i şer’-: içindir
Bunlar hükkâm-i şer’i değildir; urfîdir. 1
Meb’us ~~ Bir şey arzedeceğim: îşte defter
önümüzde. Mazulîn, mütekaidine yirmi beş bin
kese veriliyor. Ulemaya yalnız on dokuz bin ke­
se veriliyor. Bin kese: Asker içinde, nüvvab i-
 I: 47 3Ö mayısl293/11 hajziranl877 C: 1

Oİnde, bilmem nesi, hepsi içinde, arpalık, hepsi pes isterseniz böyle yapalım. Fakat ben şahi­
içinde olduğu halde... Şu sınıfın kanununa do- dim; hâzinenin mahpusuna verilmez. On, on beş
kunmakdadır. sene evvel böyle, hâzineden mahpusîn için me’-
Ahmed Efendi (İstanbul) — Mutlaka sü­ murine para veriyorlar idi. Kat’edersek bunlar
lüs maaşlarından.... zaten giyecek, yiyecek şeyleri olmadığından,
Reis — Bunu geçtik mi? bunlar açhkdan ölürler. Böyle şey için, böyle
Hey’et — Geçtik. bir şey için kırtasiye üzerine beyan-i efkâr ol-
Nafi Efendi (H aleb) — Bunların şimdilik dukdan sonra...
terkini tensib ederim ve taleb ederim: Asker Reis Paşa (Bursa meb’usu Bahaeddin E-
hiç bir vakitte.... gerek maveki.ı harbiyyede ol­ fendiye hitaben) — Bursada ne kadardır? H a­
sun, gerek olmasın.... tıra gelir mi?
Reis — Burasım bir daha okuyalım mı? Bahaeddin Efendi (Bursa) — Evet, efen­
Hey’et — Kabûl. dim. Dört bin kuruşdur, devairin umumu.
. . . ___ Bazı asker var, mevaki-i harbiy­ Reis — Amma yalnız Bursa merkezi. Ben
yede bulunduğu için istisna olunuyor; lâkin Bursada iken, hiç iş görülmezken üç bin altı
mademki asker harbe müntehi adam demektir. yüz bu kadar kuruş maliye masrifi sırada on
B u aralık askere ilişilmesi caiz değildir. Gelib aylık görüldüğü halde bin kuruş gitmedi. Sekiz
göndermeklik icab eder. Bu aralık askere do­ yüz kuruş gitti.
kunmak iyi değildir.... Şu bir memlekette .... Hamazasb Efendi (Erzurum ) — Evet, böy­
Ayrıca ilân etmiş; kendisine kâfidir. Maaş ve­ le. Bir de ticaret yok...
rilmesi caiz değildir. Mademki umumî bir şey Salim Efendi (Kastamoni) — Altı bin çok­
yapacağız, kol ağasından almak lâzımgelir. O tur, efendim. Altı yüz kuruşdan merkez lâfzı­
vakit kaymakamdan ziyade oluyor. nın (* ) altı yüz kuruştur.
Reis — Başka bir tarafdan sorulsun; çün­ Diğer Birisi — Amma altı yüz kuruşun sül-
kü meclisler tayin eder. Tayinatı icra.... kesil­ sü ziyadedir.
mezse askerin tayinatı aid yolda idare olmaz ye . . . . — Bu kırtasiye kalemlerde... devletin
orada bulunmuyor. Binbaşılardan her kazâda işi... orada bulunan kâtibler istediği anda her
istediği gibi tayinat yazarlar; hâzineyi bitirir­ kimin işi varsa kâğıdlar hazır, mumlar hazır.
ler. Bunları bilib de öyle söylemeli. Alırlar, yazarlar. Onun için şimdi bunu müza­
Bunu anlayalım da söyliyelim. İsterseniz kereye havale etmeli.
bunu böylece bırakalım. Encümeniniz güzel an­ Reis — Bunu müzakereye havale etmeye
ladı. Madde budur. Yoksa fâlânın aylığı ziyade­ hacet yok. Bu böyle bitti mi?
dir; fâlânın azdır demek değildir. Bu maliye ne­ Sebuh Efendi (İstanbul) — Bundan evvel
zaretinden sorulsa.. Bu böyle kabul olundu mu? bu şubelerde okundu ise hepsini müzakereye
Hey’et — Olundu. s, havale etmeli. Onların hiç birisini ben karar gi­
Reis — Şimdi bunu ben bildiğim vakitte bi kabul edemem; çünkü daima orada bulunan
sordum. Mahbese her ne lâzımsa verilsin diye memurinden istizah almadık. İzahat almdıkdan
gitmezdim. Dörd 3diz kuruşdan ziyade gitmedi. sonra verebiliriz. Şimdi biz tedkik ediyoruz.
Sonra çok yalanlar vardır. Yedi yüz masraf Reis — Yukarki maddelere ekseriyetle ka­
vardır. Bir para vermezlermiş. Amma biz yarı­ rar verildi, bitti, gitti. Lâkırdı yoktur.
sını istirdad ettik; darıldılar. Yine sahihlerine Abdullah Efendi (Hicaz) — Halbuki bu
verdiler. Her memlekette mahpuslar var. nasıl olabilir? yüz kuruşdan ziyadesi on kuruş,
Bir Meb’us — Ben orayı demiyorum. Ora­ yüz kuruşdur. Ne olacak? Kuru ekmek alacak.
da yoktur. Eğer mahpesler sahiben orada olur Bir senede şu kadar eder. Onların hakkı var.
ise tekmil memalikde senevi on bin şu kadar Reis — Şimdi siz iyi bir lâkırdı söylediniz.
kese masraf gider iken şimdi senevi 3Ûrmi beş Eski kanun vardır ki bu kanunlardan iyidir.
bin gidiyor. Mahpes içinde bulunan mahpusla­ Eğer o kanun, adaleti sorarsanız, evkafdan ve-
ra okumayı öğretirler; san^at öğretirler; ter­
biye öğretirler. Beş on para da veriyorlar. Mah­ (*) Burada bir zabıt yanlışlığı var. — h . t. u s

356
 i: 47 30 mayısı293/11 haziran1877
rilir, Evkafdan falânın bin kuruş aylığı olsa bu­
rada onun beş parasını kesmeye hakkınız yok­
tur. Lâkin beride on kuruş azdır. Yüz kuruş
çoktur. Kesin, bu kanun iktizasına...halbuki hâ­
zineden verilmeyor. Buna müzakere yoktur. Bu
devletin eski nizamıdır ki kesmiş. Bir para ve­
rilmemiş. Evkaf vardır. Bunların birine veril­
sin. O hazine-i evkafdır. Adalet budur.
Ahmed Efendi (İstanbul) — Bu beyt-ül-
mâl evkaf mıdır, malijî'e midir?
Reis — Maliye büyütmeli, buraya bir para
verilm.eli. Kanun böyle.
Abdürrezzak Efendi (Bağdad) — Lâkin
bu dua-gûlar ve muhtacın, gerek maliye ve ge­
rek evkafdan olsun, kadîm devlet-i Osmaniyye-
nin duacılarıdır. Şimdi onlar buyurduğunuz
gibi burada yüz kuruş, iki yüz kuruşdan alacak
olursa Bundan ne anlaşılır? Hiç olmazsa beş
yüz kuruşdan yukarı almalı, çünkü fukarala­
rın dahi duası devlet-i aliyyeye lâzımdır.
Nafi Efendi (Haleb) — Evkafdan ita o-
lunmak şartiyle...
Hacı Hüseyin Efendi (Suriye) —■ Bu daha
hayli yahud başkaları kaç kuruşluk varsa veril­
sin ( * ). Yoksa o vakit görülür.Eğer devletin vak.
fı varsa verir. Yoksa tenzil eder; bütün bütün
kesilir. Bazı vakit olur ki bütün bütün kesilir.
Reis — Şimdi, efendim, bir karar var ki bu
işi bitrmeli. Söz anlayanlar söylesin. Bu maaş­
lar kat’olunsun ve burada olanlar evkafdan al.
smlar. Dört aydır para almadılar. Ötesine çık-
ma5anız. ! Bu gibi maaşlara tahsis edilmiş olan para 170
Haşan Fehmi Efendi, (İstanbul) — Sahihi
olub olmadığı maliye nezaretinden sorulsa... sa­
hih midir?
Reis,— Bunu birinci encümenimize havale
edelim. Bugünkü müzakeratımız bununla ta­
mam olmuştur. Âza-i kirama gayr.i resmî bir
söz söyliyeyim.
Fransızca lâ türki gazetesinin 13 haziran 1877
tarihli sayısında bu toplantı şu suretle hulâsa ediL
mistir:
Vekâlet sıralarında Şûra.yi Devlet reisi K a d r i
Paşa, adliye nazırı A s ı m paşa, maliye nazırı Y ıı.
s u f paşa, Şûra.yi Devlet âzasından B e d r o s Efen,
di K u y u m c u y a n ve M i i h a t Bey göze çarpı
yordu.
{*) Burada bir zabıt yanlışlığı var. — h . t. u s
- 457
C: 1
Buznamede büdce müzakeresi vardı.
Evvelki celsenin zabtı okundukdan sonra, kâtib.
lik vazifesinde olan bir m eb’us komisyonun raporu.,
hu okudu.
Masraf büdcesinde hayrat ismi altında görünen
•yekûnlardan, komisyon yalnızca mazûl ve muhtaç
m c’mıırlara ayrılan tahsisatı müzakere etti. Bu tah­
sisat 130.000 keseidi. Kom isyon ehemmiyetli bir ten-
‘z il teklif ediyordu.
Edirne m eb’usıı B a s i m bey bu faslın tama,
men kaldırılmasını teklif etti ve (kanun.i esasiye^
göre istikbalde me’mıırların ancak muhakeme neti,
cesinde azlolunacaklarını ve bu takdirde de bahse
meıvzu me’murlar suçlu bulunacakları için mazûliyet
maaşı hak etmiyeceklerilnı söyledi.
Bir Hicaz m eb’usu, bu ieklifi doğru buldu. Dü­
şünüşünü uzun bir şekilde izah eden m eb’us, hazine,
nin yüklerini azaltmak gayesiyle (vali ve mutasar.(
rıf maaşlarının beşte birinin tevkif olunması)m tek­
lif etti.
Bu tevkifatın yekûnu mazûliyet maaşlarının te'-
diyesine tahsis olunacaktı.
Halebden N a f i Efendi bu fikre itiraz etti. Bah,
se mevzu tahsisattaki tenzilâtın ,(devletten maaş alan.
1ar listesinin görülmesinden sonra yapılması) na ta-
rafdar oldu.
R a s i m Bey, (hem mazûliyet, hem faal işlerde
bulunarak;' maaş alan me’murlar bulunduğu)nu söv,
ledi. Reisin bü kimselerin ismini söylemeye daveti
karşısında, R a s i m Bey, (bu mıe'’raurları fâş etmek
istemediği) cevabını verdi. Reis İsrar edince, E d ir,
ne m eb’usu, (bu me’murların tam bir listesi bulun­
sa idi bir çok isimleri işaret etmesi mümkün olacağı)
cevabını verdi.
Maliye nazın Y u s u f paşa (bu listenin hazır,
lanmasının uzun zamana mütevakkıf olduğu^nu :söy.
ledi.
bin kese idi. Komisyonda ileri sürülen bazı sebebler
dolayısiyle bunun tamamiyle kaldırılması mümkün
olamazdı. Maliye nazırı (ayni zamanda meclisini
-kanun_i esasiye uygun olarak, büdceyi ancak ne­
zaretle müşterek bir anlaşma halinde tanzim etmek sa
lâhiyetine malik olduğu) na işaret etti.
“Meclis bir tahsisatı tenzil edebilir; meselâ ba_
his mevzuu meblâğ için meclis otuz veya kırk kese
tayin edebilir, vekâlet maaşlar faslında bu yekûnu
.geçemez,” dedi.
Bağdaddan A b d ü r r e z z a k Efendi nazırın
bu izahatını pek yerinde buldu ve (bu sene için bah­
se mevzu tahsisatın eskisi gibi bırakılması) nı iste,
mekde olduğunu söyledi.
Bu teklif gürültüye sebebiyet verdi ve R a s i m
Bey tekrar söz aldı. R a s i m Bey tahsisatın tama­
men kaldırılmasını istedi
“Düşman bizim kapılarımızda değil, memleke­
ti bile işgal etmiştir; dedi; bir gün gelirde harbi i.
dare edecek paramız olmazsa, maaşlardan istifade
 47 30 mayis1293/11 haziran1877
etmek ister misiniz? Borçlarımızı vıeremiyecek bir
vaziyete girdiğimiz zaman muhtaçlara maaş bağla,
yacak mısınız?”
Bîr kaç kişi daha söz söyledikden sonra mes’e-
le kapatıldı; encümen raporunun okunmasına devam
olundu.
Çıraklar için raporda, çıraklık ismiyle maaş a.
lanların listesinin yenilenmesi teklif olunuyordu.
Askerler ve sivil me’murlara bağlanan tekaüd
maaşları mes’elesi, bu fasılda tekaüd maaşları taksi,
satının görünmemesinden, R a s i m Beye (hâlâ si­
viller için tekaüdiye mevcud olub olınadığtı)na işa..
ret etmek fırsatını verdi. Askerlere gelince bunlara
tekaüd maaşını saraskerlik tekaüd sandığı ı ermekte
îdi.
Y u s u f Paşa cevab vererek bir hata olduğuna
söyledi: (Seraskerlik tekaüd sandığı askerler için
değil, maaşlarının yüzde ikisini terkeden harbiye
nezareti me’murları içindir.)
Bu tevkifatın askerlik meslekinde olanlara, biL
hassa ayda otuz kuruş alan askerlere aid olmasına
imkân bulunamazdı. Askerlik silkinde olanlarla ai..
lelerine tekaüdiye vermek işiyle hükümet meşguldür.
Devlet Şûrası, D iv a n J Muhysebat ve Maliye ne.
zareli istişare hey’etinin tensiki hakkındaki teklif
K a d r i ve Y u s u f paşaların iştirak ettikleri bü.
yük bir münakaşaya sebebiyet verdi.
Haşan Fehmi Efendi D iva n J Muhaseba...
tın ve Maliye nezareti istişare hey’etinin vazifelerini
ieferrüatiyle izah ettikden sonra bunların (tamamen
' ayrı iki meclis olduğunu, birinin vazifesinin impara.
torluğun hesabatını tanzim etmek, diğerinin ise ma-
üyeyi idare etmek olduğunu söyliyerek netice iti-
bari 5de büdce işinin ta’cili lâzımgcldiğini, çünkü
müddetin nihayete ermekde olduğu) nu bildirdi.
B a s a n F e h m i Efendi, (teferrüata girişil,
meden tenzilâtın tesbit olunması)/!! ve (verilmiş o_
lan hadleri aşmamak şartiyle işin nıezaret tarafından
istenildiği gibi tanzim olunması)/u teklif etti.
Reis, bunun (gelecek celsede komisyon rapo­
runun okunmasını müteakib yapılacağı) m söyledi.
Kâtib okumaya devam etti.
Kom isyon (Ticaret ve nafia nezaretlerinin il.
gasını ye bu nezaretlere bağlı lüzumsuz me’murların
kaldırılması) lu teklif etmekde idi.
-a58
C: 1
V a s i l â k i S a r a k ü t i Bey, Nafia nezareti.,
nin ehemmiyetini tebarüz ettirerek itiraz etti.
Kendisine verilen ce:abda (bu iki nezaretin il­
gasının hiç değilse bu sene için bir iemr.i vaki oldu,
ğu) bildirildi.
Ahmet Muhtar Efendi Maarif nezaretinin
Evkaf nezaretine ilhakını teklif etti.
Teklif re’ye kormidu. R eis,(buna imkân görüldü,
ğü takdirde bile büyük ehemmiyetine binaen bu ne,
zarete iki âmir getirmek icab edecegi)/ıe işaret etti.
Meclis, komisyonun (müsteşarlık vazifesinin kaldı-
riiması ve maarif meclisi âzalarının tensiki) hak,
kındaki teklifine tarafdar bulunuyordu.
Erzurum M eb’usu H a m a z a s b Efendi (vilâ.
yet maarif meclislerinde olduğu gibi, burada da fah­
rî müşavirler bulmak imkânı olub olmadığı) m sor.
du.
Bir çok m eb’uslar bu tasarrufun İstanbul için
mümkün olmadığı cevabını verdiler.
Bilâhara meclis, (telhis daireleri ile hariciye
uezareti me’murlarının tenkıh edilmesine ve binba.
ş'idan yukarı rütbede olub da harb sahasında bulun­
mayan zabitana tahsis edilmiş olan tayinlerin kal.
dınlmasına, vilâyet me’murlarmın tahsisatlarının
azaltılmasına ve muhtelif dairelere bağlı me’murla.
rın tenkıhına, hapishanelere ve mahpusların bakıl­
malarına sarfolunan meblâğın tenziline) kîrtasiye
adiyle maruf büro masraflarının azaltılmasına ve
düâgûlara tahsis olunan raaaşatın kaldırılması)/w
dair komisyon tekliflerini kabul etti.
Düâgûlar, hocalar ve sairedir ki bunların bü,
yük bir kısmı fakir devletin gelirlerine nisbetle pek
küçük olan bir maaşla geçinmektedirler. Bir kaç
yüz kişiyi ekmeğinden eden ve pek ehemmiyetsiz
olan bu masrafın kaldırılması hakkındaki komisyon
kararı bir çok sarıklı meNuslar tarafından itirar.a
uğradı.
Küdus M eb’usu Y u s u f Z i y a Efendi, (bun.
ların çalışarak mükemmelen ekmeklerini kazanabi­
lecekleri) ce:abını verdi. Diğer m eb’uslar bu düâ.
gûldr içinde (başka işlerle uğraşanlar, dört beş mulı.
telif tahsisat alanlar bulunduğunu, binaenaleyh bu
maaşdan vaz geçebilecekleri)/n‘ işaret etti.
Reis bu sırada raporun okunmasını kesti ve u.
mamı içtimain nihayet bulduğunu bildirdi.
DEVRE; 1 CİLD: 1 İŞTİM A: 1

Meclis-i meb’usan
1293=1877
Zabıt ceridesi

Kırk sekizinci inikad

30 cümad.el-ûlâ94=31 mayıs93/12 haziranl877
SALI

İÇİNDEKİLER
Sayıl*
1—Gele» ai?zuhaller 360
|;i!M

’ jii

■'iîM

Kırk sekizinci inlkad^**

30 cümad-el-ûlâ94=:31 mayıs93/12 haziranl877
SA LI

Reis: AH M ED VEFİK PAŞA

Meclis geçen salı günü hususî içtima ha­
linde toplandı. (Bazı vilâyet idare memurları
hakkında şikâyetleri) ihtiva eden arzuhalleri
tedkik etti.
Bu vesile ile Edirne meb’usu Rasim Bey
(meclise gelen ve meclis tarafından aid oldu.ğu
makamlara önderilen istidaların daima cevab-
şız kaldığına nazar.i dikkati celbetti. Bu evra­
kın hükümete havale edildiği gündenberi ara­
dan üç aylık bir fasıla geçtiği halde bu işler ta-
kib edilmemiştir. Bu muamele istida sahihleri­
nin ümidini kırıcı olduğu gibi halk nazarında
mechsin nüfuz ve itibarını da kesredicidir.
Rasını Bey sözlerini bitirirken (devlet rei­
sinden, meclis ile hükümet arasındaki işleri ih­
mal eden bütün nazırların, bütün me’murların
tecziyesini rica edecek bir teklifi ileri sürdüğü
takdirde, hiç bir arkadaşın itiraz etmeyeceğin­
den emin olduğu) n,n söyledi, {mükerrer alkış­
lar)
îşkodra meb’usu Fiiip Efendi ve Sami bey,
İzmir meb'usu Yenişehirli zade yg İstanbul
msb’usu Haci Ahmed Efendi müteakiben söz
aldılar ve (kaymakamların nasb-ü tayini hak-
kmdaki usûl)(|efj bahsettiler.
Yenişehirli zade nutku arasında aşazıdaki
( * ) Fransızca lâ türkinin 15 haziran 1877 tarih
ve 185 numaralı nüshasından tıercerae.
—360^
sözleri söyledi: (niçin me’murlar aleyhinde
muahaze ve şikâyetlerde bulunmakla vakit
kaybediyoruz? Kaymakamların intihab ve tayi­
ni için teşekkül eden komisyon, çok müstesna
şahsiyetlerden teşekkül ettiği halde dahi, her
tarafdan te’min edildiğine göre her tarafa
çubukçu ve ağalar tayin etmekde devam ediyor.
Şikâyet beyhudedir.)
Yenişehirli zade, Bedros Kuyumcuyan E-
fendireirj bazı mütalealarına cevab verdikden
sonra sözüne devam etti: (Evet, Kasandıria
“Kesendire olacak” ka 5onakamlığma böyle bir
şahıs tayin edildi. Hem de Mukaddes dağın pa-
pas elbisesini giymiş rus askerleri ile dolu ol-
duğunu bildiği bir devirde bu yapıldı. Halbuki
bu makam için bir müşirin vasıflarına olan bir
adam lâzımdı. Vazife o kadar ehemmiyetli idi.)
(Vilâyetlerdeki ticaret mahkemeleri reis
ve âzalarmı muahaza) eden Erzurum Meb'usu
Hamazasb Efendiıun, bir nutkundan sonra
sim Bey (jandarma kanununun geçikmesi ve
sivil me’murların mes’uliyeti ve tayinine dair
kanun lâyihasaının hâlâ meclise gönderilme­
mesi sebebleri hakkında hükümetin meclis hu­
zurunda izahat vermesi) «.f teklif etti. Rasim
Bsy fikrini takviye sadedinde de (padişahın
açılış nutkunda bu tasavvurlar hakkında mev-
cud fıkralarla istişhad etti.
Rasim Beyin teklifi kabul edilerek içtimaa
nihayet verildi.
D E V R E ;1 OİLD: 1 İÇTİMA: 1

Meclis-i meb’usan
1293=1877
Zabıt Ceridesi

Kırk dokuzuncu inikad

1 cümad-el-âhire94=lhaziran93/13haziranl8ÎT
ÇARŞAM BA

I Çl N D E K I L E R:
Sayıfa
1—-Geçen zabtın hulâsası 362
2— 'Âza teklifleri 362
3— -Müzakere edilen maddeler;
1— Muvazene.! maliyye kanunu 364
 Kırk dokuzuncu inikad (• )

1 cümad-el-âhire94=lhaziran93/13haziranl877
ÇARŞAM BA

R<»s: AHMED VEFİK PAŞA

Hey’e fi M eb’usan’m bügünkü müzakere-i löi'i/ıifi riyaset-i celileleri tahtında vuku bul­
mahsusası devletlû Ahmed Vefik Paşa hazret- muştur.

1. GEÇEN ZABTIN HULÂSASI

Reis — Bugünkü müzakere-i mahsusamız Hulâsa kıraet olunarak bir gûnâ noksanı
saat dört.buçukda bed’ eyledi. Mutadımız veç­ olmadığı hey et tarafından tasdik olunmakla
hile hülâsa kıraet olunsun. imza olundu.

2. AZA TE K LİFLE R İ

Cezair-i Bahr^i Sefid Meb’usu Vasil Efendi sî olarak, meb’usu bulunduğum Bahr-i Sefid \û-
makaled âtiyeyi irad eyledi: lâyetinin bazı cihetleri hakkında malûmat be­
“Meb’üs dendiler, yan edeyim. Şöyle ki;Vilâyet.i mezkûrenin mer.
îşbu seneki ictimaimızda bir çok nizamna­ kezi olan Rados ceziresi otuz bin nüfusu havi
meleri müzakere ve kabul eyledik; fakat asıl olub cezire-i mezkûreden bir mıkdar soğan ile
ahalinin faydasını mücib olacak usûLi muha­ sebzeden başka ihracatı olmayıb oradan çıkan
keme ve teşkil-i mehakim ve idare-i zabtiyye mahsul ahaliye bile kifayet etmediğinden ekse­
kanunları dahi müddet-i içtimaimiz mü- ri havaic-i zaruriyye haricden celbedilmektedir.
said olub da onları da müzakere ede idik ahalice Mahsulatın kılletine delü, kâffe-i aşarı ancak
çok faydayı mucib olurdu. sekiz yüke baliğ olmasıdır. Bunun sebebi ise a-
Geçenki içtimaimızda bin kuruş maaşı olan halinin fakir ve medyun olmalanyle çift hay­
memurîn maaşlarını sülüsünü tenkıh teklif o. vanı ve edevatı tedarikine muktedir olmayarak
lunmuştu. Bu münasib değildir; çünkü 1000 ticaret ve ziraat ve fabrikadan mahrum olma­
kuruş maaş alan me’mur kaime alacağından, larıdır.
maaşının iki sülüsü kaybolduğundan ve bu On beş, yirmi senedenberi cezirede vuku-
hal ise ekserisini rüşvet ve irtikâba sevke- bulan bağsara ve külleme illetleriyle zelzele ve
deceğinden güzel bir şey değildir. Re’- cephaneden hayli hasar vukua gelmiştir. Husu­
yimce; Taşra me’murlannm maaşı hali üze­ siyle bu sene vuku bulan harikde çarşmın en
re kahb fakat bunların erbab-i dirayetten olma, zengin bir mahallinin büsbütün yanması ada­
la n ve okumak yazmak bilmeleri şart ittihaz o. nın evvelki haline munzam olarak ahalinin za­
lunmah ve irtikâbın dahi önünü almaya bir yol ruretini ziyadeleştirmiştir. V e bü harikzedegân
bulmalıdır. için, haric-i kal’ada yeniden dükkân yapmalan
işbu mevadd.i umumiyyeden maada, husu-*)( için, sekiz bin arşın yerin arazi-i haliyyeden ih­
san olunması için patirikhane vasıtasiyle Ba.
( * ) Takvim.i Vakayi, S. 1930. bıâlîden istirham olunmuştu; henüz bir seme-

362
 i: 49 1 haziran1293/13 fİ€L2İra n 1877
resi zuhur etmedi ve kalenin üç kapısı olub
hıristiyan mahallesine civar olan iki kapı her
akşam saat on ikide kapanarak on ikiye kadar
kale dahilinde semtlerine yakın olan, kapıya
yetişemeyeuler gerisi geriye dönüb saat üçe
kadar açık bulunan diğer kapudan semtlerine
gitmeleri, bir saate yakın mesafe olmak cihetile
omuzlarında yükleri ile pek zahmet çekmekde
olduklarından, §u iki kapının dahi saat bire veya
ikiye kadar açık tutulması pek lâzımdır. Ve
Radosa mülhak olan Meis, Sombeki, Kaşot,
Herkit ve îlyaki adaları dahi taşlık olub ziraat­
ken mahrumdurlar. Yalnız gemicilik ve sünger­
cilik ile taayyüş ederler.
Şimdi Rados ve müihakatımn ilerlemesi,
Radosa ziraat bankası küşadı ve mirî ormanla­
rının ziraate salih olan yerleri meccanen ahaliye
verilmesi ve limamn ıslâhiyle transit usûlünün
ittihaz olunmasıdır; çünkü transit usûlü icra
olunursa her sene kırk, elli gemi inşa olunarak
ahalinin büyük bir menfaatini mucib olur ve
araba yollarımn yapılması ve belediyeden fu ­
kara için bir hekim ile bir eczahanenin tedarik
edilmesi ve hıristiyanlara mahsus olarak devle­
timiz tarafından vakt-i vüs’atta bir mekteb.i
rüşdiyye hocasımn ta3Ûn buyurulması maddele­
ridir ve îstanköy dahi mülhakatiyle beraber
ayni Rados gibidir.
îşbu maruzat-i çakeranem hey’et-i meb’û-
sânca nazar-i tedkike alınmasını reca ederim.
Reis — Bunun içinde mevadd-i tafsiliyye
çok olduğundan bir kere encümene gitsin de
bakalım. ■
Reis — Bu makaleyi de şubeye vermeye ha­
cet var m ı?(*),
Hey’et — Yoktur.
Reis — O halde mucebince tezkire yazılsın.
ISfevfel Efendi (Suriye) — Umum vilâyat sı­
rasında Suriye vilâyetinde bulunan asakir-i zab,
tiyyenin ordugâhlara sevkolunması için eva-
mimame gönderilmiş olduğu işidiliyor. Malûm
olduğu vechüe Suriye vilâyeti dahilinde bulunan
sancaklar, nahiyeler. Hama, Humus, Nablus,
nevahisi gibi urbanlar güzergâhı olan yerler o-
lub böyle bir vakitte hasb-el-mevkı' büsbütün
askersiz bırakılmaya gelmez. Asakir-i zabtiyye
ordugâhlara sevkolunacak olur ise mahallî aha-
( * ) Reisin bu sözü, arada bir başkasının daha
.sözü olduğunu anlatıyor. — h. t. us
- 363 -
C: 1
lisinden hüsn-i hizmet ifasına muktedir ve me-
sûliyeti kendi üzerine alabilir zabitan ve mık-
dar-i kâfi olarak piyade ve süvarinin istihdamı
iâzime-i maslahattarî idiğini arz ve ihtar ede­
rim.
Mafi Efendi (Haleb) - - Mevaki-i harbiyye-
ye sevkolunacak asakir.i zabtijıye piyade ve sü­
vari değildir, yalnız süvaridir. Bunların yerine
asakir-i müstahfazanın bir kısmı gidecektir ve
bunlara, efendinin dediği gibi, oranın mütehay-
yizan-i ahalisinden zabitan nasbetmek tabiîdir.
O cihetle bunun şimdi müzakeresini münasib gö-
remem.
Nevfel Efendi (Suriye) — Arkadaşımız
Nafi Efendi mütalea buyurmuyorlar: Bizim va­
limiz Ziya Paşa Hazretleri tarafından keşide o-
lunan telgraflardan anlaşılıyor ki Humus ü-
zerine on, on beş bin kadar urban gelib hücum
ediyorlar ve hükûmet-i seniyye define mecbur
olarak asker gönderiyor. Saye-i şahanede d e f
olmuşlar. Urbanın evleri me’vaları yok; hay-
me.nişin heriflerdir. Evleri ber-dûş ederek dai­
ma at üzerinde bulunuyorlar. Bugün savuşur­
sa ertesi gün yine gelir. Böyle on, ISOOOurban,
memalik-i Osmaniyye üzerine hücum ettiğini
telgrafla müşahede ettiğimiz halde böyle bir
söz söylemeye taaccüb olunur.
Reis ~ Bugün işimiz çoktur. Bu istimdad-
dan ibarettir. Bir tezkire yazılsan.
Nevfel Efendi (Suriye) — Yani ağlayaraîc
reca ederim.
Yenişehirli zade Ahmed efendi (İzm ir)
Aşar idaresine dair Nakkaş Efendinin beyan et.
tiği gibi Babıâlîyi tasdi” etmek ne lâzım? Şim­
diye kadar on defa söz söyledik ki me’murîn ni­
zamnamesi gelsin. O gelmedikçe hiç bir fayda
hasıl olmaz. N e edersek ilk iptida me’murîn
vezaifini göstereceğiz ve te’dibi ne yolda olaca-
cağını herkese göstereceğiz. Bu kanunu on ke­
re söyledik, gelmedi. Gelmeyecekse biz de bile­
lim. Babıâlî onu yollasın, iptida. B u olamaz ise
yapacağnmzm hükmü kalmaz. Her gün söy­
lüyoruz.
Reis — Bu mütaleada ittifak var mı? Am ­
ma biliyorsunuz ki bir hafta müddet-i kanuniy.
yemiz kaldı. Evvel de bir kaç kere yazdık. İs­
terseniz yine yazalım.
Hey’et — Yazılsın.
Manok Efendi (Haleb) . — Müddet-i kanu-
 i: 49 1 haziranl293/13 haziranı877
niyyemizden sonra da biz kaçınmayız, iş görmek
için kalmak lâzımgelirse kalırız.
3. MÜZAKERE EDİLEN MADDELER
1. Vilâyat Belediye Kanunu:
Reis — Şimdi, efendim, bugünkü işimize
bakalım. Okunub tamam olan nizamların bazı,
sına gittikden sonra bazı mütaleat beyan etmiş­
ler. B ir komisyon-i muhtelit teşkil kılındı. Onun
kararını kâtib-i resmîmiz Haşan Fehmi Efendi
beyan edecektir.
Haşan Fehmi Efendi (İstanbul) — Hey’e.
t-i ayân’ın beyan buyurduğu mütalea şudur ki
vapur ve tekne ve mavunalar sağlam olmak için
belediye hey’etinin muayeneye salâhiyeti olma­
sı yani belediye hey’eti onunla mükellef bulun,
ması lâzımdır. Gerek köprüler içinde ve gerek
haricinde işleyen vapurlann tahammülünden
ziyade müşteri almamaları için kayıkların ve va
purlarm tekne ve makinelerini muayene, etmeli,
diyor.
Hey’et — Pek âlâ.
Haşan Fehmi Efendi (işte o fıkranın üâ,
vesi) diye hu fıkranın üçüncü maddeye suret-i
ilâvesini kıraet. eder.
Sebuh Efendi (İstanbu) — Muayene et.
mek lâf ile olmaz. Demek oluyor ki mahsus a-
dam lâzımdır. Makinist bulunmak icab eder.
Yenişehirli zade Ahmed Efendi (İzm ir) —
Bunlara lüzum yok. Sebuh Efendinin dediği gi­
bi değildir. Bu at değil ki her gün muayeneye
muhtaç olsun. înd-el-ıktiza bahriye nezaretine
müracaat ederler. Oradan adam alırlar. Muaye.
ne ettirirler.
Haşan Fehmi Efendi (İstanbul) — Yine ü-
çüncü maddesinde fınnlar daima nan-i aziz bu­
lundursunlar diye bir fıkra ilâve olundu. Bu
da münasibdir; çünkü halkın ihtiyacat-i zaru-
riyyesindendir. Bir ekmekçi nizamnamesi var,
onda bir madde-i mahsusa var ki meselâ bir ay
evvel haber vermedikçe fırın kapayamayacak.
O cihetle o nizamda bir aylık ekmek bulundu­
racağı da zikrolunsa...
Hey’et — Pek âlâ, olur.
Haşan Fehmi Efendi (İstanbul) — On ye­
dinci maddesinde mademki meclis-i umumî,
devlet tarafından tanzim olunan bu hey’et-i
-364 -
C: 1
Hey’et — Hayır, hayn. uzamasan, uz^ma.
sın...
Meb’üsân ile hey’et.i ayân’a ıtlâk olunur; vilâ­
yat belediye kanununda dendiği gibi burada da
eemiyyet.i umumiyye-i belediyye densede mec­
lis-i umumî denmese, deniliyor.
Hey’et — Tamam, pek âlâ. s
Haşan Fehmi Efendi (İstanbul) — Altmış
ikinci maddesinde konturato hasılâtı belediye­
ye terkolunmuş; lâkin her nasılsa konturato ka.
nununa dair olan nizamda bir madde-i mahsusa
bulımmuş. Halbuki vilâyet kanunnamesinde
buna dair bir madde-i mahsusa olduğundan ay­
niyle ve kaldınlıb Dersaadet belediye kanunu­
na konulması; vakıa, belediyeye hasılâtı veri-
miş olduğu halde madde-i mahsusa yoktur; bi­
naenaleyh, bu da tensib olunursa, bu maddeyi
kaldıralım da buraya nakledelim.
Yetmiş dokuzuncu maddede ferağ ve inti­
kal için bir fıkra vardır. Orasını ibham ediyor.
Ibhamlı şeyler var. Bu yalnız ferağ ve intikal
etmek için değil, kayıd yürütmek içindir. Ora­
sı da öyle anlaşılmamak için ferağ ve intikal
oldukdan sonra kaydının yürütülmesi, denilme­
li. Bu da kabul olunduğu halde münasib olur.
Hey’et — Pek âlâ.
Haşan Fehmi Efendi (İstanbu!) — Kontu­
rato nizamnamesine aid olan bazı şeyler ter-
konulmuştu. Vilâyat belediye kanununda
mevcuü olan madde kaldınlıb buraya naklo­
lundu.
Hey’et — Pek güzel.
Haşan Fehmi Efendi (İstanbul) — Üçüncü
maddede müflis olub da iade-i itibar etmemiş
tâbiri var; amma biraz rekik olduğundan lâyi-
kiyle anlaşılamayor. Bunun için “vakt.i inti-
habda hal-i iflâsda bulunmamak” tâbiri müza­
kere olunmuş.Halbuki kanun_i esasîde “iflâsı ile
mahkûm olub da iade-i itibar etmiş olmayan â-
zalığa hakkı olmayacak” tâbiri olduğundan
zaten buna ekseriyetle karar vermiştik. Ondan
sarf-i nazar edelim.
Ahmed Efendi (İzmir) — Mana anlaşılma-
yor. Vakt-i intihabda hal-i iflâsda bulunan tâ­
biri o kadar açık değildir. Bizim ibare daha
açıktır .
 49 1 haziranl293/1â hazlranl877
Haşan Fehmi Efendi (İstanbul) — Ondan
sarf.ı nazar edelim.
Hey’et — Geçelim, efendim.
Haşan Fehmi Efendi (İstanbul) — Kırk
dördüncü maddede intihab defterlerini talik i.
çin ya camki şerif veya sair meabid tâbir olun­
muş. Halbuki bir memlekette hem cami-i şerif
ve hem de kilise ve sair meabid bulunacağın­
dan gûya bu tâbir caiz değilmiş gibi mana anla­
şılıyor. O cihetle (ya) lâfzı kalksın da (ve)
lâfzı konsun.
Hey’et — Pek âlâ.
Haşan Fehmi Efendi (İstanbul) — Yani
her ikisine de talik olunacak. Şimdiki halde
yalnız birine talik olunsun, anlaşılıyor. Onun
için (ve) lâfzı ilâve olunsun.
Hey’et — Pek güzel.
Haşan Fehmi Efendi (İstanbul) — Bir bele,
diye meclisinin reis intüıabı maddesi var.
Hey'et— Yok, yok.
Haşan Fehmi Efendi (İstanbu) — Madem,
ki vezaifeye dair bazı şeyler ile mükellefdir; bu
hal ile intihabda hukuk-ı seniyyeye dokunur
olmadığından belediye muhassesatı yalnız...
Sebuh Efendi (İstanbul) — Yalnız İstan­
bul belediyesi hakkında olması neden icab edi­
yor? Sair belediyeler hakkında da olursa daha
münasib olur. Sair vilâyatın devair.i belediy-
yesi ne yolda ise jstanbulda da o yolda ve o
vezaifle mükellef olsun.
Rupen Efendi (Edirne) — Zannederim ki
söylenilen sözlerde noksan var. Orada ‘müs­
365
6: 1
takil, kendi içlerinden intihab edecek’" desek
buna ayan da muvafakat eder, zannederim.
Abdürrezzak Efendi (Bağdad) ■Buna ka­
rar verilmişti. Geçmiş ve geçelim.
Reis — Karar verilen şey hey’et-i âyâna gi.
der. orada mütalea olunur. Burada mülâhaza
olunur, muvafakat olunur veya sırf re’yimize
mugajnr bir şey ise mütaleadan sonra onun ü-
zerine muhabere olunur. Mademki bu meclis
yalnız hükümet işidir, mademki meclis«i me-
b’usân bunların intihabiyle yapılmış, tensib et­
miş, bu lâkırdının birbirine muvafakati hasıl
olsun da müntahab adamların içinde eshab-i
emlâkdan olmak üzere intihab olunsun, demiş­
ler. Şimdi sizin kararınız o hey’etle uyuşması­
na bakar. Ve illâ bu iş kalır.
Eshab-i emlâkdan olmak şartiyle olur ise
ibare böyle olsun. întihab olunanlar içinde es­
hab-i emlâkdan birisi nasbolunsun.
Bundan sonra bazı evrak kıraet olunarak,
nihayet meclis dağılacağı zeman Nakkaş Efen­
di (asakir-i şahaneye verilen ekmeğin fenalığı,
na dair Elcevaib gazetesinde bir bend okuduğu)
mt beyanla meb’usân-i saire tarafındım dahi
ekmeğin fenalığı üzerine ^hadet edilerek isti*
zaha karar verilir ve en sonra Bağdad meb’usu
Abdürrezzak Efendi tarafından makale-i âti­
ye ( ' " ) kıraet olunarak meclise hitam verilir.
(* ) Bu makale zabıtlarda görülmemiştir. Yal­
nız iLericle, Bağdad meb’usu Abclıırrahtnan Efendinin
ayrıca neşrolunmuş bazı sözleri gelecektir.— h. i. us
51i :
D E V fte: 1 C ILD : 1 IOTİM A; 1

M is-i meb’usan
1293=1877

Ellinci inikad
2 eümad.el.âhire94=:2haziran93/14haziranl877
PE R ŞE M B E

ÇINDEKiLER

1—^Geçen zabtın hulâsası 368

2 ~ Â z a teklifleri 368
3— Müzakere edilen maddeler;
1— Belediye kanunu 371
2~lntihab-i meb’usân kanunu 371.373
3^—Tenkıhat teklifi 373375
il'

Ellinci inlkâd*'^
2 cümadLelJthire94=:2haziran93/14haziranl877
PE R ŞE M B E

Reis: AHMBD VEFİK PAŞA

Hey’etH Meb’usân’m bugünkü müzakereci riyasetti celileleri tahtmda vuku b u l'

mahsuşası devletlû Ahmed Vefik Paşa Haizret- muştur,

1. GEÇEN ZABTIN HULASASI

Reis Bugünkü müzakerem mahsusamız Hulâsa kıraet olunsun.

saat b6§de bed’ eyledi. Hulâsa kıraet olunur.

2. AZA TEKLİFLERİ

Danyal Efendi bervech-i âti b ir nutuk i-
rad eyler: ' '
“Efendiler,
Mevakı-i harbiyye olan Erzurum vilâyeti
hakkında bazı gûna ifadeler beyan ile nazar.i
dikkat-i alinizi davet eylemeye mecbur olmu­
şum. Şöyle ki: Gaile-i haziranın zuhurundan
şimdiye değin diğer vilâyetlerden iane.i nakdiy-
ye ve hayvan ve çorab ve mintan ve saire her
ne ki verilmş ise mezkûr Erzurum vilâyeti aha­
lisi tarafından dahi bid.defaat ziyadesiyle verıl-
dikden maada bir senedenberi o havalice görü­
len tedarikât-i harbiyye esnasında top ve cep­
hane ve sair mühimmat-i harbiyye nakli için
dahi on bin arabaları mütemadiyen istihdam
olunmaktadır.
Beyana hacet olmadığı üzere on bin ara­
banın yirmi bin re’s manda ve öküz ve on bin
adam ile işleyebileceği malûmdur ve bundan
maada cümle ahalisinin yalnız bir kaç mahlık
me’kûlâtı bırakıhb kusur mevcudlan olan buğ.
(*) Takvim_i Vakayi, S. 1932.
day ve şair ve hububat-i saire her ne ki bulun­
du ise geçenlerde canib.i hükûmet-i seniyy'e.
den kâffesi alınıb badehu vergilerine mahsub
olunmak ve yahud akçası verilmek üzere veril­
miş ve geçen mevsim.i şitada dahi asakir-i şa.
hane tabur tabur karyelerde beytutet ede­
rek kâffe-i me’kûlâtları yine ahali tarafın­
dan ba-sened tesviye olunmuştur. Ve bu günler
dahi ahali-i raerkumeden ordu-yi hümayun için
yine külliyetlice hayvanat toplanılmaktadır, ve
evvel-bahar açılıb ziraat mevsimi gelir gelmez,
düşman hemen her tarafdan hudud-i hakanÎ3â
tecavüzle bir çok mahallerin arazisini pay-mâl
ve ahali ziraatten mahrum kıhndığı misilli
karşıhklı olarak tedafüi halde bulunmak üzere
her sancak ve hazâlarda kesretle asakir-i şaha­
ne dahi bulundurulduğundan herkes lâyikıyle
ziraatine ve sair ümuruna bakamayıb zaruret
halde bulundukları aşikâr bir keyfiyet oldu­
ğundan bu babda tatvile hacet göremem.
Bina-berin Erzurum vilâyetinin istenile­
cek istikrazat-i mecburîden müstesna tutul­
ması elzem görülür; zira onlar isikraz suretiyle

-3 6 8 --
 I;5Ö âhaziran 1293/l4ha2iran 1877
bu kadar şeyler vermişler ve umum tebea-ı şa,
haneye teshilât olmak için alınacak istikraz
mukabilinde hububat dahi alınması tanzim o-
lunmakda olan istikraz talimatında münderic
idiğindeiı işte Erzurum vilâyeti ahalisi vere,
çekleri istikrazın bir kaç mislini hububat ve
ağnam ve bakar ve araba ve saire vermiştirler
ve mademki vilâyetin bir kısım mahalleri düş-
man askeriyle memlûdur, diğer kısmmda dahi
asakir.i şahanenin bu kadar kalabalığı var ve
şimdiden ise me’kûlâtca bazı müzayaka çek-
mekde olduklar^ işidilmekdedir.
Bu halde böyle bir ahaliden istikraz alın­
maması ıktiza-i halden olmakla ve şayed iste,
nilirse mevkice olan hal-i buhran icabmca der-
kâr olan zaruretlerinden naşi bir şey vermeye
kudretleri olamayacağı dahi edna mütalea ile
anlaşılır bir keyfiyet olduğu misilli Van vilâye.
ti ile diğer mevaki-i habriyye olan vilâyetlerin
dahi birer dereceye kadar bu kabilden olacakla­
rı tabiî idiği cihetle, binaenaleyh böyle şayan-i
istisna bulunan mevakı.i harbiyye vilâyetlerin
zikrolunan istikrazdan müstesna tutulduğuna
dair bir karar verilmesini hey’et-i kiram haze-
ratının mütalea ve mürüvvetlerine havale ey.
lerim.”
Hamazasb Efendi (Erzurum ) — Arkadaşı­
mız Danyâl Efendi Erzurum vilâyetini misal ge­
tirerek meyakı-i harbiyyede olan bazı istikraz.!
umumîden müstesna tutulmasını teklif ediyor.
Halbuki bendeniz bu re’yde değilim. FU-haki-
ka şu gaile münasebetiyle Erzurum ahalisi
memalik.i mahrusanm her taraf ahalisi gibi
hamiyetleri ıktizasmca ellerinden geldiği mer­
tebe can-siparane gayret ettiler; fakat Erzu.
rum, Van cihetleri mevakı-i harbiyyeden bu.
lundukları cihetle tabiî her yerden ziyade ga 3n’et
eylediler. Araba ile hububat ve saire verdikleri
inkâr olunur şeylerden değildir. Bunu cümlemiz
tasdik ederiz; fakat öteki ha5rvanat, falân de­
dikleri şeylerin ekserisi para ile alman şeyler­
dir. Bu halde istikraz.! umumîden müstesna
tutulması caiz değildir.
Ancak bu istikraz-i umumî öyle bir şeydir
ki zaten herkesin emlâkine nisbetle alınır. Fil­
vaki memalik-i harbiyyede köylüler hizmet e-
diyorlar; amma bir takım ağniya vardır ki pa­
ralarını sandıklarında saklayorlar. Hiç bir hiz.
met etmezler. Hazine ve mal sandıklarına köy­
369 —
Ğ: 1
lülerin verdikleri hayvanat ve hububat ve ara­
baların ücretlerine mahsuben ellerinde pusula
iar vardır. İktidarı olmayanlardan para alma­
sınlar; ellerindeki pusulayı mahsub tutsunlar.
Bir kazâ ve bir vUâyetin müstesna tutulması
aslâ caiz değildir.
Danyal Efendi (Erızurum) — Bendeniz hi.
lâf bir şey söylemedim. Arkadaşımın zehabı gi­
bi ahali meccanen verdiler ve şimdiki verecek­
leri isikrazı dahi meccanen verecekler deme­
dim; fakat ahalimizin iktidarı kalmadığım be.
yan ederim. Böyle iktidardan berî olan ahali
nasıl istikraz verebilir?..
Reis — Bizim söylediğimiz lâkırdı muara-
za, muhalefet değildir. Herkes mübadele-i ef­
kâr etmeli ki ortaya konulan mes’ele meydana
çıksın. Biz kanunu yapacağız. Kanun umumî o.
lur. Bazı mahallerde müşkilâta tesadüf olunur­
sa onlar da yoluna konur. Bunlar cay-i mütalea
değildir. Kanunun icrası imkân şartına müte.
vakkıfdır. Yoksa kanunun icrası mümkün ol­
mayan yerde kanun icra etmeye kim kalkışırsa
adalete manidir. Burası itikadımca muaraza
mahalli değildir.
Danyal Efendi (Erzurum) — Ruhsat-i a-
liyyenize tevafuk ederse şu kadar bir şey olsun
ki eğer mevakı-i harbİ3^eye hububat ve saire
verenler varsa onların ellerinde bulunan sened-
1er de kabul olunsun.
Mehmed Ali Efendi (Sivas) — Danyal E.
fendinin söylediği şeylerden vilâyetlerin hiç bi­
risi geri kalmamıştır. Ale-l-husus Sivas vUâyeti
ianeden maada elli bin asker çıkardığına dair
lâyihalar göndermişler. Elli bin asker naklolun,
du. Bir yandan zahire ve saire ve bir yandan da
asker sevkolunuyor. Böyle hizmetlerde can-si.
parane hizmete herkes mecburdur. Hiç bir vi­
lâyet müstesna tutulamaz. Yalnız İstanbul müs­
tesnadır. Kusuru kâffesi venr {umum tarafın­
dan alkışlanır^
Simonaki Efendi Tnahale~i âtiyeyi kıraet ey->
ledû Ve umum tarafından alkışa mazhar oldu.
“Saltanat,! seniyye kendi tebeasının ıslâ-
h.i ahvalini kanun-i esaâ üe te’min buyurub
akabinde Meclis-i Meb’üsânı teşkU bujoırdu.
Binaenaleyh bü-umum tebea-i devlet.i aliyye-i
Osmaniyye artık istikballerinin işbu kanun-i e.
sasî ile ber.vech.i matlûb te’min buyurulduğuna
kani ve kail olub kendi hukuk-ı mukaddeselerini
W'
i: 50 2haziran 1293/14h az îr an 1877
muhafaza zımnında mutlaka şevketlû padişahı­
mız veli-nimetimiz sultan Abdülhamid. Han-i
sani hazretlerinin eser.i lûtf-ü üısan-i zıll-üLlâ-
hîleri olmak üzere muvaffak oldukları iktidar ü-
zerine bizleri millet vekâletine intihab eylemiş,
lerdir. Biz dahi her birimiz meb’uslukdan bura­
ya azimetimiz esnasmda bizi meb’us intihab e-
denler ile mülâki olduğumuzda milletin birinci
matlûbu olan evvel-enrirde hükkâm ve me’murî.
nin ıslâh-ı ahvaliyle beraber bunların sû-i ef'a-
1-ü harekâtından ve ale-l-husus idare-i keyfiy-
yenin netice.! mahsulü olan zulm-ü teaddî ka-
ziyyelerinden asude ve emin olmak hususndan i.
baret idiği anlaşılmıştı ve milletin bizden
en evvelki istediği bu değil miydi? Milletin cüm­
leden ziyade şu ııslâhatı matlûb eylemesinde
hak yok muydu ? Evet hiç birimizin bu halleri
inkâr edemeyeceğine emniyet ve itikadım ber-
kemaldir.
Şimdi, bakalım, biz ne yaptık, ve ne iş gör­
dük? Vilâyet ve belediye nizamnameleri gibi
bazı nizamat yapmakla meşgul olduk, değil mi ?
Malûmdur ki hiç bir nizam ve kanun, ne kadar
muntazam olursa olsun, şurada durduğu yerde
iş göremez; yani ondan aslâ istifade olunmaz.
Demek oldu ki o nizam ve kanunun hükmünü
icra edecek ve onunla ahalinin hukukunu te’min
eyleyecek muktedir ve ahvali islâh olunmuş
hâkim ve me’mura şiddetle ihtiyaç vardır ve ka-
vanin-ü ni:4amat-i mevcude ve ez.an cümle me­
celle-! ahkâm-i adliyyemiz eğer lâyikı veçhile i.
dare ve istimâl ve icra olunursa şimdilik huku-
k-i ahaliyi te’mine maa-ziyadetin kâfi ve vafidir.
O gönderilen nizamat lâyüıalannın islâh ve
tanzimi gelecek seneye kalmış olsa hiç bir za­
rar olmazdı.
Şimdi bizim için yani bizi meb’us intihab
ve irsal eyleyen millet için en evvel lâzım ve bel.
ki elzem olan ıslâhat hükkâm ve me’murînin
ıslâh-i ahvaliyle beraber bunları bir usûLi maz­
buta ve idare-i ümur.i me’murelerinde mes’ûlı.
yet-i sahiha altına ahb da icra maddesinin birin,
ci kapısını evvel-emirde bu cihetten fetih ve kü-
şad etmek kaziyyesi idi ve bize en ziyade bir
vazife ve feriza ise işte bu. kaziyye idi. Teessüf
olunur ki muvaffak olamadık. Cesaret ederek
söylerim ki nizamat lâyihaları yapmaya me’mur
olan daire-i mahsusa bizi başım bırakıb da alt
başlanmak gibi bir takım başka nizamat iîe
--3 7 0 ^
â: 1
meşgul edib asıl elzem olan memurin vezaifi iîe
muhakemat ve zabtiye nizamat lâyihalarını tan­
zim ve irsal eylemedi, işte biz geldik ve yarın
dahi dağılıb gideceğiz. İmdi bizim müekkilleri-
miz olan millet iyi bilmiş olsunlar ki biz hiç bir
vakitte vazife ve ferizamızda kusur etmedik ve
hattâ ıslâh-ı me’muriyyet ve mübayaat ve sarfi.
yatta görülen israfat hakkında bağırdık, çağır­
dık ve çok da gürültüler ettik. Çi fâide ki tesir
edib de en evvel ve en ziyade matlûb ve arzu
eylediğmiz usûl ve nizamname lâyihaları daire-i
mahsusasından yapılıb da bize gönderilmedi.
Bu babda biz mazur olduğumuzdan aslâ kaba,
hatimiz yoktur. Hükkâm ve me’murınin her va­
kitte bais-i şikâyet-ü mazarrat olan ahval.i gay-
r.i meşruaları hakkında şimdiye kadar mecali-
simizde pek çok sözler cereyan etmiş olduğun­
dan şimdi dahi tafsilât vermeye hacet yoktur;
zira cümlemiz biliriz.
Elhasıl' gerek millet ve gerek hey’et-i devlet
bu halleri bilib bu babda bir gûna tekâsül azu
etmemek ve inşaallâh-i tealâ gelecek sene inti.
hab olunacak meb’us efendiler milletin işbu
matlûb ve arzusunu lâyikı veçhile mevkı.i fi’l-ü
icraya vaz’ ettirib kanun-i esasinin en birinci
maksadı olan ahalinin hürriyet ve te’min-i is­
tikbalimiz hususunun bü.fi’l müşahedesine
mevkuf-ün aleyh olan ıslâh-ı ahval-i hükkâm-ü
me’murîn ile sair elzem olan icraata muvaf.
fak olmak üzere işbu nutk-ı âcizînin gazetelerle
herkese ilân olunması arzusu ile hatm-i kelâm
ederim.”
Rupen Efendi (Edim e) — Simonaki Efen,
dinin okuduğu makale pek yolundadır. Tasdik
ederim. Yalnız bir ciheti var ki bizi buraya inti.
hab eden ve gönderen ahalinin indinde tebrie.i
zimmet etmek için gibi görünüyor; yani mesû-
liyetten kurtulmak için. Halbuki biz buraya gel­
dik. Mes’ûliyet ne demek olduğunu öğrendik.
Mesûliyeti olanlar için biz de bağırdık; amma
hiç mesûliyeti görülmedi. Mesûliyet yalnız sözde
kalıyor. Bizimki de onlar gibi kaldı, {umum ta­
rafından alkışlanır)
Hamazasb Efendi (Erzurum ) — Gerek Si-
ınonaki Efendinin gerek Rupen Efendinin de.
diklerini tasdik ederim. Bunda umum arkadaş,
ların re’ylerini hey’ete arzedeceğim. Islâhat ev­
velâ Istanbulda icra olunsun. Birisi On bir se-
nedenberi hapishanede yatıyor. Hapishane mü-
 I: SÖ 2hazi>an 1293/14haziran 1877
diri bû işin peşine düştü; daireleri dolaştı. Ba.
kar ki bu on bir senedenberi hapiste yatıyor.
İstintak olmuş. Bunun tahliye-i sebiline dair o-
lan kâğıd her nasılsa o vakit bir köşede kalmış
mahalline gitmemiş. Beş senedenberi hapisha-
ne.i umumîde, altı sene de tersanede yattı. A r ­
zuhaller yazıyor; daireleri dolaşıyor. Her nasıl
ise bu defa kâğıdı bütün bütün kaybederler.
Bundan evvel tebrie-i zimmeti tahakkuk etti­
ğinden çıkarırlar. Şimdi eğer bir daire ya bir
hükümet öyle on bir sene bir adamı hapiste ya.
tınrsa buna ne demeli? Ve taşralarda dahi no
olduğunu cümlemiz bilirsiniz, tasdik edersiniz.
Reis —. Ben bu işi bilmem; lâkin şunu bili­
3. MÜZAKERE EDİLEN MADDELER
1. Belediye K anunu:
Haşan Fehmi Efendi (İstanbul) — Efen­
dim, belediye kanununun dördüncü maddesine
bazı mütaleat beyan olunmuş ve iki tarafdan
dahi kabul edilmiştir.
Madde kıraet olunur.
Mustafa Bey (Kozan) — Bu okunan nizam
hangisidir?
Reis — Dersaadet belediye kanunudur.
Mustafa Bey (Kozan) — Reis ahaliden in-
tihab olunacak idi. Şimdi, neye, taraf.i devlet­
ten mansûb olacak diye yazıldı ?Buna karar ver.
miştik ki reis âza-i müntahaba içinden mansûb
olacak: encümence karar verildi. Müntahablar-
dan mansûb olmakda ne fark vardır?
Mademki intihab ile olacak, müntahab bir
reis denildiği halde matlûb hasıl olur.
Reis— Hey’et.i âyân bu suretle arzu etmiş.
Eğer esasımıza muvafık ise kabul olunur. Der­
hal mühürleyüb göndereceğiz.
Mustafa Bey (Koızan) — Hey’etin efkârı,
kabul etmemektir. Eğer re’ye müracaat olunrsa
belli olur.
Reis — Bu ibare re’yinize muvafık mı?
Hey’et — Bir daha okunsun.
Tekrar kıraet olunur.
Reis — Şimdi bu esasımıza muvafık mı?
Mühürleyelim mi?
Hey’et — Muvafıkdır.
Rupen Efendi (Edirne) — Taşra belediye
kanununu yaptığımız vakit, âzaların dört sene
— 371
6: i
rim ki iki, üç senede bir kere üç, beş sene evvel
cezası tebeyyün etmiş olduğu halde baki müdde.
ti affederler; bazı davacısız olanları çıkarırlar.
O cihetle bu adam pek mai'uf haydudlardan olsa
bile bir mahpeste on bir sene durduğunun aslı
yoktur. Bunu îâyikıyîe araştırmak, tahkik
etmeli.
Soiidi Efendi (İstanbul) — Efendinin dedi,
ğini, avukat Toros efendinin haber verişi ile
anladık. Hapishane müdürü de kaydını çıkanr.
On iki şene ayağında pıranga olduğu halde ha­
pishanede kaldı.
Reis — Muhaldir. Otuz adam öldürmüş olsa
bile on iki sene kalmış adam yoktur.
sürecek olan müddetine itiraz ettik idi. tki sene
olmah denildi. İstanbul gibi olsun. Halbuki bu
iki sene birbirine münafidir.
Reis — Dersaadette iki senede bir kere ol­
masında esbab var, taşrada yoktur.
Rupen Efendi (Edirne) — Hayır, o da onun
gibi olsun. Umum onun üzerine idi.
' Reis — Biz eski kararımızı bozamayız. Yal­
nız şu ibareyi ilâve ediyoruz. Mühürlensin git­
sin; çünkü, malûm ya, bu hey’etlerin ikisi bir­
den kapanıyor. O cihetle yaptığımız nizamlar
çabuk bitsin; meydana çıkması elzemdir.
Nakkaş Efendi (Suriye) -— Maliye nizam­
namesi tekmil olsun.
2. întihab-i M eb’usân Kanunu:
Reis — Onu bekliyoruz. Eğer izahat ver­
meye me’mur gelirse tekmil ederiz. Geçen haf-
tadanberi geleydi biterdi. Bir mühim kanunu­
muz dahi intihab-i meb’üsân kanunudur. Â cL
len çıkması elzemdir. Bu kanunun on yedinci
maddesinde hey’et-i âyandan üç, dört şey ilâve­
sini isterler.
Haşan Fehmi Efendi. (İstanbul) — “ Gerek
asaleten ve gerek kefaleten zimmet-i miriyyesi
olan”tâbiri münderic idi. Hey’et-i âyandan “ka.
nun-i esasiye pek muvafık düşmüyor; çünkü
kanun-i esaside münderic ahval-i mania dahilin­
de ifası münasib göründü” diye mütalea beyan
olundu.
Hamazasb Efendi (Erzurum) — Zhnmet-i
miriyyeyi Haşan Fehmi Efendi yanlış anlamış.
11'
1:50 2haziran 1293/l4haziran"18y7
Kimin zimmet-i miriyyesi varsa ve vaktiyle te’-
diye edemezse iflâs hükmünü giyer. Halbuki
taşralarda öyle değildir. Kendisine zimmet-i
miriyye geçirir ve nüfuzlu bir adam bulunursa
devletin paralarını vermez.
Haşan Fehmi Efendi (İstanbul) — Encü­
mende müzakeresi geçti. Vakıa hey’et-i âyanm
mütaleası muvafıktır. Meb’usluk sıfatına mani
olan ahval birer birer tadad olunmuş, halbuki
zimmet-i miriyyesi olan kimseler bundan istis­
na edilmemiş yani zimmet-i miriyyesi bulunmak
esbab-i maniadan addolunmuş; halbuki zimme.
t-i mirÎ3^ e , malûm-i alînizdir ki, iki kısımdır.
Birisi: Zimmetine akça geçirmektir. O, kanun-i
cezaya çarpılır. Hükümet takib eder; icrasına
bakıhr. Bundan murad, asaleten ve kefaleten
emval-i miriyyeye borcu olub da vermeyen, bu
da hukuk-ı medeniyyeden sakıt olmuş gibi, müt-
tehem gibi hukukundan ıskat olunacaksa kanu-
n.i esasiye ve hukuk-ı hürriyyete münafi oldu­
ğundan bunun tayyolunması münasib görülmüş
ve encümende de kabul oldu. Pek muvafık gö.
rülmüş, {gürültü, adem-i kabul alâm etleri)
Reis — Evvelâ müzakere ettiğimiz vakit
Hey’et kabul etti. Vükelâ dahi kabul etti. Ka-
nun,i esasiye muhalif ne demektir? Bu cihetle
başka bir sebeb aramalı yoksa bu, budur.
Hamazasb Efendi (Erzurum ) — Borcu olan
bir adam borcunu vermediği halde müflistir de­
mek... hâlâ karıcık sözler, itiraz alâm etleri)
Reis — Bu iflâs bahsi değil, zimmet bah­
sidir. - üçüncü maddesinde intihab için nahiye ve şu­
Rupen Efendi (Edirne) — Kanun-i esa­
side bu tâbir olmadığı özür gösteriliyor; Halbu­
ki devlete yakışmaz. O adam borcunu vermek.
B ir takım nüfuz sahihlerine para geçiyor, ahn-
mayor. Kusur me’murda mıdır, bizde midir ? Bi.
lemeyiz. Biz bunu hey’etce düşündük. Bir me-
b’üs borcu olduğu halde dört sene meb’usluk
edecek; hapis olunamayacağı cihetle parayı
vermeyecek; çünkü hapis olmaz, bir şey olmaz.
Reis — Bizim kararımız iki türlüdür. Biri­
si: Umumumuz vükelâya danışır, re’y ederiz. I.
kincisi: Re’y ettikden sonra bir de hey”et-i vü­
kelâ ile müzakere ederiz. Bu hey’et-i vükelâ ile
beraber yapılır. Artık öte tarafına geçmek lâzım
değil.
Bahaeddin Efendi (Bursa) — Kanun-i esa­
siye bir ilâve caiz ise nizamına tatbikan ilâve o­
372
6 :1
lunur. Burada nizamına muvafık değil. Meclis-ı
âyâna vakıa bu yolda bir ilâve... (kesildi)
Reis — Kanun-i esaside var mı?
Mevfel Efendi (Suriye) — Demin arkadaşı,
mız Solidi Efendinin irad eylediği nutkun meali
tebea-i ecnebiyyenin haysiyetini!*) zayi eyle­
mek... ve onlara imtiyaz vermemeyi hepimiz de
tasdik ettik.
Haşan Fehmi Efendinin okuduğu maddede
bir tâbir gördüm; itirazım var. “hidemat-i ec-
nebiyye imtiyazını haiz olan’’ demek pek büyük
lâkırdıdır. Geçenlerde de bu itirazı hey’ete ar-
zetmiştim. Hidemat-i ecnebiyye imtiyazım haiz
olan pek çoktur. İmtiyazı kaldırıp! hidemat-i
ecnebiyyeyi haiz olan) demeli.
Reis— ^Ba berat imtiyazlı demek, yirmi otuz
kuruş vermeyecek; fakat intihab ve müntehab
hukukundan mahrum olacak.
Nevfel Efend (Suriye) — Amma mümtaz
demek faik demektir.
Reis — Hayır, mümtaz demek, ayn demek,
fena demektir. Otuz kuruş vergi vermeyecek.
Mebus olmayacak.
Nevfel Efendi (Suriye) — Bu tafsilât ile
pek âlâ.
Reis — Ol babda ferman var.
Feyzi Efendi (Sofya) — Himaye olmak fer-
man-i muvakkata demektir.!**)
Reis — B ir madde daha var, onu da dinle­
yelim.
Haşan Fehmi Efendi (İstanbul) — Yetmiş
beye gelecek olanlar evvelden mahpus ise müd­
deti tekmil olunub intihab olunabilir. Şimdi de­
mek oluyor ki müddet tayini, me’murunun vü­
cûdu kanunun tanzimi esnasında tasavvur o-
lunmüş ve deyn-i mirî için mahpus olduğu hal­
de muvakkaten tahliye-i sebiline dair olan mad­
denin ibkası tarafına gidilmiş bulunduğu halde
münafat hasıl olur.
Hamazasb Efendi (Erzurum ) — Çend defa
gazetecilerden meb’us olub olmayacağı hakkın­
da bahis cereyan etti. Onlann daha ziyade ka­
nuna tabi oldukları cevab verildi.
Danya! Efendi (Erzurum ) — Müntahabla-
rı intihab etmek için muvakkaten sebilleri tah­
( * ) Zabıtta karışıklık var .
( * * ) Cümledeki “ ferman” belki (zeman) ola.
çaktır. — h. t. us
 i: 50 2haziran 1293/14ha2İran 1877 C: 1

liye olunur demesi Haşan Fehmi Efendinin bu­
yurduğu ile münafi olur. Biz asaletten ve kefa.
leten zimme-i miriyyesi olan meb’us olabilsin,
dersek dört sene mütemadiyen bir akça verme-
yib ve işe bakmayıb matlûbat-i miriyyenin te­
hirine sebebiyet vereceğiz; onun için caiz de.
ğildir. Varsın o adam işi ile uğraşsın. Tebrie-i
zimmet etsin. H er vakit iktidarlı intihab olun­
sun. Zimmet-i miriyyes.i tahsil olunması me’.
murun elindedir. Esef ederim ki meclisui âyân
böyle bir şeye karar vermiş.
Reis — Her şeyi vükelâ ile bil-ittifak yapa,
cağız. Yanlış anlaşılmasın.
Bir Meb’us— Tahrirdenberi vergi vermeyen
pek çok zat var. Daha bir şey var amma res­
men söyliyemem .
Solidi Efendi (İstanbul) — Zimmet-i miriy.
yenin tahsil olunamaması me’mur kusurundan
neş’et eder şeylerdendir.
Reis— “Peki, ben borcumu vereceğim’'diyen,
lere me’mur “verme!” diyorsa o vakit memurun
kusuru olabilir.
Bundan sonra b ir kaç arzuhal kıraet olur
narak saat dokuz huçulida meclise hitam ve~
rildi.

İkinci Celse
Hey et-i MeVusân devletlû Ahmed Vefik Mustafa Bey (Kozan) — N e vakit ve nasıl
Paşa Hazretlerifiirı- tahtri riyasetinde saat sekiz­ karar verilmişti? Encümenin karan okunsun.
de iade edilmiştir. Sebuh Efendi ikinci maddeyi okur.
Reis — Müzakeremiz saat sekizde iade kı­ Reis — Bir söz varsa söylemeli. îkinci kı­
lındı. îstikraz-i dahilînin ikinci kıraetini dinle­ raate başladık. Buna dair ne mütalm var?
yelim. Şubelere dağılacağız. Meb’us — Bir kaç şeyler var. Şimdi söyli-
ye3Ûm de şubece verilen karar ne ise okunsun.
3. Intihab-i Meh’usân Kanunu:
Başka birisi — Rubu” öşre biz razi değiliz.
Sebuh Efendi tarafından birin ci madde kı-
Biz buna raziyiz. Burada rubu’ öşr üzerine para
raet olunur.
alınacak.
Ahmed Muhtar Efendi (Erzurum ) — Me.
Reis — Şu ibareyi kabul ettik mi?
vakı-i harbiyyede bulunan zabitan ve ümera.i
Ali Naki Bey (Yanya) — Görürüm ki tah-
askeriyyenin istisnası lâzımgelir, demiştim ve
silât yolu gösteriliyor. Bizim birinci derecede
tekrar ederim.
meydandadır ki geri kalan bakayayı herkes ver­
Sadi Efendi (Haleb) — Bendeniz buyur­
di. Ahaliden bu nasıl alınacak? Kim verecek
duklarını kabul edemem.
müslim olanlar hepsi asker. Gayr-i müslimler ıs.
Reis — Bu lâkırdı birinci kıraette söylendi.
yanda. Bu yekûnun tahsili kabil değil. Buna baş­
Alt tarafında izahat var. Encümende görüldü
ka bir çare aramalı.
mü ? Geçen gün bunu kabul edelim, dedik. Şim­
Devlet vakıa bize büyük imtiyaz veriyor.
di bu bend kabul olundu mu?
Araziye malik ediyor. Pak âlâ; fakat başka ci­
Hey’et — Evet.
hetler bulalım. Bunu tahsil kabil olamayacak.
Hüsnü Efendi (Edirne) — Mecburî tâbiri ne
Astarcılar ketühdası Ahmed Efendi (İs­
demek?..
tanbul) — Bu vergi değildir. Devlete ikraz edi­
Reis — Yani ihtiyarî değil. Ben veririm, sen
yor. Meccanen dahi veririz. Ba-husus bunda
vermezsin demek değil. Herkes vergisi müce-
faiz var.
bince verecek.
Sadi Efendi (Haleb) — Verilmek yok.
Mustafa Bey (Kozan) — Bu lâyihalar şu­
Abdürrezzak Efendi (Bağdad) ^ — Birinci
belere dağıldı mı ? Geçen gün bir şubede bir şey
şubeden bir şey verilmiş. Gelsin de umumun ö-
yaptık. Encümene gitti. Oraca kabul olunmadı.
nünde okunsun. Bakalım nedir?
Sebeb nedir?
Reis — Bu ikinci müzakeredir. Herkes re’,.
Sebuh Efendi (İstanbul) — Encümence o-
yini söylesin.
kundu; fakat encümen kabul etmedi. Zaten ka­
rar verilmişti. Eğer şimdi itiraz edecekler varsa 4. Tenkıh T e k lifi:
umumda etsinler. Mustafa bey (Kozan) Asıl maksad bu-

373 -
 1:50 2haziran l293/14haziı-an 1877 C: 1

dur. Biz her vakit söylüyoruz ve tekrar ediyo­ mamış; fakat ümid ediyorduk ki olacak. Şimdi
rum: Hamiyeti olan pek âlâ bilir. Onu söyle­ aldığımız malûmata nazaran, yine olmamış,
meye hacet yoktur. Biz her şeyi vereceğiz; ver­ maliye nazırı paşa hazretleri burada iken isti­
gi, öşür hepsini vereceğiz; her bir şey yapılacak; zah edeyim. Vükelâca elbette bir şey beyinle­
fakat bununla beraber iki, üç günümüz kaldı. rinde düşündüler. Biz masarifimiz ile varidatı­
Yalnız vergiyi düşünüyoruz da tenkıhatı düşün- mızın meydandaki tefavütünü nâsıl düşündü­
î müyoruz. Niçin yapılmıyor? Sebebi nedir? An- ler? Bunu güzel bir yola koymak nasıl olur?
: layamayoruz. O da olsun. Gerek dahilî, gerek haricî ümurumuz için biz
^ Reis — Tenkıhata me’mur olan encümeni­ telâş etmişsek onlar da bizim gibi telâş etmiş­
nizi gördünüz. Bugün kâğıdı geldiğinde gö. lerdir. Bu telâşdan dolayı be 5dnlerinde bir karar
rürüz. vermişlerdir. O kararı bize duyursunlar.. Umum
Mustafa Bey (Kozan) — Hiç bir şey gör­ tenkıhat istiyor. Bu tenkıhat memuriyet terı-
müyoruz. Gördüğümüz bir şey yok. kıhatı mı? Yahud maaşlar mı kesilecek? Bizim
Reis — Siz yapacaksınız. jmUar ki encümende herkes doldu, bir iş göre-
Mustafa Bey (Kozan) —- Her iki taraf da nüyor. Bu hususu bizden iyi bilirler. Biz şu iş
birer yola gidiyor. Bir vasat bulunsun. Her iki şöyle yapılsın diyecek olursak belki olmaz. Şim­
tarafın da kabul edeceği bir şey yapılsın. Yoksa di efkârlarında ne var? Beyan buyursunlar. Ne
vermemek manasına değil. Verilecek ve hepimiz kadar kesmek lâzımdır, ne mıkdar bırakmak
vereceğiz; fakat vermekle iş bitmez. Eğer dev. lâzımdır, beyan buyursunlar da bir şey uydura­
let.i aliyye masarifatını varidatına uyduramaz, lım.
sa ne kadar verilse yine kifayet etmez. Biz dev­ Reis — Bunu size beyan ettik. Maliye neza­
letimize ihanet etmemeye yemin ettik. Bunun reti tenkıhat yapmış. Defterini yaptı; size gös­
için doğru söylemeye borçluyuz. terdi; gördünüz; yapılacak ise siz bilirsiniz.
Bunu Allah için ve sadakatimiz ıktizasınca Encümen tayin ettiniz; vükelâ geldi; fakat ge­
arzederim. Bu doğru söze hiç birisi itiraz etme­ rek vükelâ, gerek encümen âzası şikâyet edi-
yecek ve edemez. (?neb’uslara bakarak) i§te he­ yorlar ki encümende herkes doldu, bir iş göre­
piniz buradasınız. Söyleyin, (fevkalâde alkım­ miyorlar. Ben iş görelim, dedim; âza, münase­
lar) ■ betsiz cevab verdiler. Iş görmek tarafını ilti­
Reis — Siz bakacaksınız. Masarifatın tesvi. zam etmiyorsunuz. Bana bırakılırsa iş gördü­
yesine me’mur encümeniniz var; o yapacak. rürüm. Encümeni beş kişiden ibaret yaptık ki
Şimdi bu kâğıd okunmaya başladı.Şu ibareye bir söz söylemek kabil olsun. Sonra o beş kişi en­
diyecek varsa söylesdn. cümende olan sözleri şubelere haber versinler.
Mehmed Ali (Sivas) — Istikraz-i dahilî Şimdi şubelerde kimse kalmadı. Herkes encü­
tenkıhatın neticesine talik kılınmıştı. B u ten- mene soruyor. Encümenden, işi bitiremedikle­
kıhat oldukdan sonra berikine bakarız. Buna i- rinden şikâyet ediyorlar. Şimdi re’yiniz ne ise
kinci kerede karar veririz. bildirin. Encümeni kapayalım da kimse girme­
Reis — Tenkıhatı encümeniniz yapacak. sin mi? Yoksa böyle açık mı gitsin? Cevab var
Mustafa Bey (Y an y a)— Zaten bu malûm. mı?..
Bu istikraz, her nasıl olursa olsun, vereceğiz; Mustafa Bey (Yanya) ■ — Buyurduğunuz
canımızı, malımızı vereceğiz; fakat ikisi birden doğrudur. Ancak kendi kendine iş görmeli; fa ­
olmalı. Biz vermeyeceğiz demiyoruz. Selânikde, kat dahilî nizamname müsaiddir. Âzadan her
Yanyada, daha başka her yerde verdiler. Hangi kim isterse gidib görebilir. Bu nizam ıktizasın-
hamiyetsizdir o ki vermeyecek? Maksadım ca bunun men’i kabil değildir. Bununla bera­
budur. ber 3Ûne kimsenin gitmemesine karar verirz;
Mustafa Bey (Kozan) —. Münasib olursa fakat encümenin kararı bir kâğıd üzerine alına­
bir şey süâl edeyim: îki aydanberidir tenkıhat rak şubelerce görüldükden sonra umum gelsin.
edeceğiz ve înşaallah bu da olacak; fakat yapa­ Reis — Encümen yirmi gün çalıştı; on
madık, beceremedik, zannederim. Bugün anla­ dört kâğıd yaptı. Onlann suretleri şubelere da­
yışıma göre vükelâ ile encümen bir şey yapa­ ğıldı. Şimdi umumda dahi birinci kıraet olmak

-3 7 4 -
 i: 50 2haziran 1293/14haziran 1877
üzere okuduk. Şimdi encümene giriüb girilme,
yeceği haber verilsin de encümen de ona göre
ig görsün.
Mustafa Bey (Y anya) — Âmedî tahsisatı
yetmiş bin kuruşdur. Âmedî beyden aüâl olun­
du. Otuz beş bin kuruş ile idare olunur, dediler.
Pek âlâ, biz de onun üzerine teşekkür ettik;
faka şimdi tenkıh olunacak değildir. Mademki
orada bir çok me’murlar vardır, tenkıh etmeye
gelmez. Azil vukuu, vefat vukuu elli seneye
muhtacdır. Şimdi yapılmak kabil ise yapmalı.
Reis—^Meclisi kapamalı! Siz dinlemiyorsu­
nuz, siz.... Burada on dört kâğid okundu, kıra-
et.i evvel makamında... O yolda gidebilecek mi,
gidemiyecek mi? Encümene haber verilsin; me.
selâ âmedîden def’a bir sülüsü tenkıh olsun; ku.'
surunu dahi bend bend gösterirler. Lâkırdı o-
lub da her faslına, her bendine kaç kuruş icab
ederse tenzil olunur. N e kadar tenkıh icab e-
derse beyan olunsun. Bir iki sene zarfında istih.
sal etsinler. Karar budur. Encümen işini gördü.
Hicaz Meb’usu — Bu iş uzun bir iştir. Bu­
nun görülmesini isteriz. Mademki vaktimiz pek
dardır encümenin verdiği mütaleat bir daha u-
mumda okunsun. Bazı yerlerini tâdil edelim.
Ahm'ed Efendi (İstanbul) — Encümende
kaç bend yapıldı ise burada okundu. Büdceyi
tasdik etmeden buradan gitmeyeceğiz, işte
tenkıhat ettik; amma 3 yılda, 5 yılda... tenkıhat
cihetini biz de tasdik ettik. Bu mevhum tenkı.
hatı dinlemeyiz!
Reis — On dört kâğıd okundu. Talimat it.
tihaz olunacak. Onlar ona göre yapılacak; ne
demiş ise o kâğıdlar, encümen ona göre yapa,
cak. Bu on dört kâğıdı tasdik ettiniz. Bunun
içinde mevhum lâkırdısı var mı, bilmem? Buna
karar vermeli.
Birisi — Vakıa on dört kâğıd okundu; fa­
kat kabûl olunmadı. Mütalea olunacak, kabûl
olunacak, mevhum var, yok, şubelere dağıhb da
mütalea olunacak.
Reis — Şubelere dağıldı; mütalea olundu;
sonra okundu.
Mehmed Ali Efendi (Sivas) — Hayır, şu­
-3 T 5 --
C: 1
belere dağıldı; fakat okunacaktı.
Reis — Meram anlaşıldı. Ekseriyet karar
versin; onu yapsınlar. Malûm olsun ki bu iş
muğlakdır. Re’yler değişse şimdi o on dört kâ­
ğıd mevcuddur. Burada isterseniz okunsun.
Buna ekseriyet ne söylerse söylesin, {güzel ses­
leri)
Hicaz Meb’usu — Bendeniz ve cümlemiz
tenkıhatı ve istikrazı kabul ederiz; fakat iptida
tenkıhat icra olunsun, sonra istikraz.
Reis — Tenkıhat ne suretle icra olunsun.
Hicaz Meb’usu — Birinci defa yapılan kâ­
ğıdlar... encümen lâyiha yapacak. Onlara da
mevcud encümen baksın.
Reis — Bu lâkırdı ile olmaz. Bir karar ver,
meli. Birinci defa okunan on dört kâğıdın mü-
cebince encümen buraya lâyiha verecek. Veril­
sin mi ? Başka şey yapılsın mı ? Cevab isteriz.
Bahaeddin Efendi (Bursa) — Burada ver­
diğimiz karar mücebince geçen gün nazır paşa
hazretleri teşriflerinde tenzilin kabil olmadığı­
nı söylediler.
Defterhaneden bir zat teşrif ettiler. Müna.
sib surette tenkıhat olunur, geçer. Bendenizin
bildiğim: Karar verUdi.
Reis — Ekseriyetle karar verildi. Bundan
bend bend biraz şey kesilsin.
Birisi — Biz de böyle biliyoruz; fakat bu
kararlar iptida encümenlerde yapılacak, şube­
lere dağılacak. Şubelerde okundukdan sonra
burada karar verilecek.
Reis — Size yarım saattenberidir söylüyo­
rum ki encümenlerde yapılsın da şubelere ve­
rilsin. Encümenlere kimse gimesin. Vaktimiz
zayi oluyor, iki saat müzakere oldu, bunun
üzerine...
Danyal Efendi (Erzurum) — Meb’^usân E-
fendilerin evvel emirde tenkıhata bakılsın, de­
meleri pek haklıdır.
Reis — Buna karar verdik. Mani oluyorsu­
nuz. Üçüncü madde duracak mı?
Umum — Evet.
Bundan sonra arzuhaller kıraet olunarak
meclise hitam verilir.
DEVRE: 1 C İLD : 1 İÇTİMA: 1

Meclis-i meb’usan
1293=1877
Zabıt Ceridesi

Elli birinci inikad

4 cümaxi-el.âhire94r=4haziı%n93/T6haziranl877
cum artesi

Ç İN D E K İ L E R
Saj^ıfa
1— Geçen zabtın hulâsası 378
2- -Müzakere edilen maddeler:
1 ~ A z a teklifleri 378.380
2-— Müvazene.i maliyye kanunu 382
 Elli birinci inikad^**
eümad-el.âhire94:=;4haziran93/16haziranl877
CUM ARTESİ

Reis: AHM ED VEFİK PAŞA

Hey'et-i M eb’usân devletlû Ahmed Vefik Reis ~ Bugünkü raüzakere-i aleniyyemiz

Paşa Hazretlerinin tahH riyasetinde inikad saat altıda akdolundu.
eylendştir. Geçenki hulâsa kıract olunsun.

1. GEÇEN ZA B TIN H ULÂSASI

Gurre-i ciimad-el-âhirel294 çarşamba gün' Reis — İlâve olunacak bir mütalea var mı?
kü müzakerenin hulâscri mazbatası Muhsin Bey Umum — Hayır.
tarafından kıraet olundu.

2. M Ü ZA K E R E E D İL E N M A D D E LER :

J. âza teklifleri: mekde bulundukları âzân-i teessüfle istima’ o-

Hüsnü Efendi(-') J^üjs-i hitabete çıkarak
ınahale’i âtiyesini irad eyler:
“GayaiLi mevcude ilcaatiyle bir karz-i da.
hilînin cem’ine karar verileceği malûmdur. V a­
kıa âdâ-i devlet-ü vatana karşı mal ve can e.
siirgemek §iar-i insaniyyet.ü hamiyyetten de­
ğildir. Şu âciz, bu millet efradının en ednası ol­
duğum halde, sarfiyatın te’mini takdirinde,
te’kid ederim ki evlâd ve ayalimle çıplak olarak
hanemden çıkıp kâffe.i mevcudatımı bu devlet
ve millet uğurunda sarf ve telefe hazırım, di.
yebilirim. Ve bu efkârda bana hayli adam müş­
terek olacağını itikad ederim; fakat ne çare ki
bir tarafdan bazı me’murîn yine insafsızlığı el­
den bırakmayıb hâlâ emval-i mirîjd telef et.
( * ) Takvim-i Vakayi, S. 1935.
( * ) întihab dairesi belli değil. h, i, us
lunmakda ve bir tarafdan hâzineye me’inur o-
lanların zimmetleri na-tahsil durmaktadır.
Zikrolunan zimemat, düyunat-i sahiha-i şeriy-
yeden olub iane diyerek cem’ine şürû olunacak
karzın mıkdarından ziyade olduğu ve medyun,
ların ekserisi zi-küdret-ü servet olub gerek
Dersaadet ve gerek taşralarda bâligan ma.be-
lag refah ve me’muriyetle yaşayarak zimmet,
leri istenilmeyib kalmak ve büdcenin masarifat
cihetinin bi-hakkın tenkıhına gidilmeyib geç­
mekle taleb edilen istikrazın ötedenberi nbka-i
itaat.ü inkiyadda sabit-kadem olarak vergileri­
ni maa.ziyadetin vaktile veren, ciğer.pârelerini
meydan-i harb-ü cidale sevkedib biLcümle. sa-
na5din Avrupaya inhisarından naşi emr-i ta­
ayyüş ve idarece müşkilât çekmekde bulunan
fukaran ahaliye hasretmek tevafuk-ı maşlaha.

- 378 -
 i: 51 4 haziran 1293/16 haziran 1877
t-ü nasafet değildir. İmdi büdcenin masraf ci­
hetinde muharrer bir takım fazla me’^mur ile
maaşların velev müddetd harbde muvakkaten
kat’ı ve uygunsuz me’murların bit-tahkik artık
d e fi ve erbab-i zimemat düyunat-i meşruaları-
nın her bir kanun ve aklın tecviz eylediği üzere
şiddet ve sür’atle tahsili hususunun bihakkın
bir mahalLi icraya, al-e-l.esami, havalesile ya­
pılacak defterin bir suretinin burada el-an mü-
talea ve hıfzolunmak ve gelecek senede teşkil
buyurulacak Meclis-i Meb’usânda mıkdar-i tah.
silât yekûnunun evvel-be.evvel muayene edil­
mek üzere zikroolunan zimemat defterinin şim­
di meclise itası ve icabının acele ile icrası lü­
zumunu der-hatır ediyorum.”
Reis Âza-i kiramın malûmudur ki müd-
det-i kanuniyyemiz sah günü tamam olacaktır
ve meclisin de çarşarnba gün kapanması iktiza
eder. Ona göre hey’et-i vükelâya haber verib
hatt-i hümayunun vüruduna muntazır olacağız.
O cihetle bu makule kalmış işlerin hemen ko­
layca arkası alınmak lâzımgelir. Bu kâğıd, en-
cümen-i mahsusuna havale etmeye vakit kalma,
dığından ve meali de malûmunuz olduğmıdan
eğer yürütecekseniz mucebince BabıâÜye ya­
zılsın.
Nikolâ Nevfel Bey rnakaleH âetiyesini kv
raet eyledi:
“Geçen perşembe günü, âza-i kiramdan bir
zâtın okuduğu nutkun meali, meclis-i umumînin
müddet-i muayyenesi hemen hitama tekarrüb
eylediği halde ne devletçe ve ne de mebüsu ol­
duğu milletçe bir iş göremejib yalnız bazı e-
hemmiyetsiz kavanîn mütaleasiyle iştigal edile­
rek beyhude vakit geçirilmiş ve asıl lâzım o-
lan me’'murân ve hükkâm kanunu henüz mec­
lise verilmemesinden naşi bir semere hasil ol­
mamış olduğu beyaniyle millet tarafından vuku
bulacak mesûliyet Meclist-i Meb’usâna aid olma­
mak için nutk-ı mezkûrun gazetelerle ilân e-
dilmesini taleb etmekden ibarettir.
Efendi-i mumaileyhin bu suretle mütaleası
vuku-i hale muvafık olduğu takdirde ıslâh.i ah-
val-i umumiyye maksad_ı hayriyyesiyle icad bu­
yurulan ve matmah-i ebsar-i cihan olan işbu
meclis-i umumînin reviş ve icraatı bil-umum lâ-
,şey hükmünde görünecek ve ba-husus millet-i
Osmaniyyenin me’yüsiyetine bâis olacaktır;
binaenaleyh meclis-i meb’usân zabıt sicillâtına
- 3T9
C: 1
müracaatla cereyan eden ve derdest-i ikmâl bu­
lunan icraatın ber-vech.i icmâl beyanı lâzımgel-
miştir:
Üss-i ahkâm olan ve iki kere kıraetle bit-
tezekkür tâdil edUen kavanîn evvelâ: Meclis-i
umumînin nizam-i dahilîsi, saniyen: Vilâyat,
salisen: Mecalis-i belediyye, rabian: Matbuat,
hamisen: İdare-i urfiyye, sadisen: Â şâr kanun­
larıdır. Bunlardan her bir maddenin tâdil ve
takriri için arîz ve âmîk müzakere ve mübalıasa
ile nice günler geçmiş idiği hatıra gelsin. Ba-
dehû müvazene-i maliyye bahsinde gerek he­
y’et-i umumîyyede ve gerek encümende ne ka­
dar tedkik olunub da edilmekde bulunduğu ve
bu mevadd.i külliyenin ehemmiyeti ne dere­
cede olduğu vareste-i beyandır.
Aşardan dolayı ahalinin ez-her-cihet vika­
ye ve istirahatleri ve talırir-i emlâk vergisi hu­
susuna dair eshab-i şikâyatın d e f '-i magduriy-
yetleri ve bazı rüsumat-i âtikanm dahi ref’ ve
ilgası zımnında meclisin karan üzere evamir-
name tastir ve tessdr kılındığı mestûrdur.
Re’s-ül.mâlden yüzde beş ve faiz yüzde on
verilmek ve bu yüzde on beş her nevi vergiye
mahsub olunmak şartiyle vergi ve temettü nis.
betinde yedi milyon lira karz-i dahilînin tertib
ve tekarrüründen Devlet ve millete ha,sıl olacak
gile-i müşterekenin takdiri ihtar olunur. îcra-
at-i meşruha meydanda iken yalnız hükkâm ve
me’murânın bir kanunu işin kesretinden naşi
henüz verilmediği için yok hükmünde gösteri-
lib meclis-i umumînin emeği âlem gözünde he-
ba-i mansûr eylemek reva-i hak olmadığından
hey’et-i muhtereme-i ârâya tevafuk eylediği
halde işbu cevabın o nutkun alt yanına tab’
ve üânını teklif eylerim.”
Reis — Bunu encümene havale etmeye vak­
timiz yoktur. Müretteb işimize giriştik. Müna-
sib olur.
Rupen Efendi makale-i âtiyesini kıraet
eyler:
“Gerek gazetelerden ve gerek resmen mec.
lisimize ve gayr-i resmî bazılarımıza gelen hu­
susî telgraf ve mektublardan anlaşılan: Anado-
luda olduğu gibi Rumeli tarafında dahi çerkes
kıyafetinde haydudlar ahaliyi iz’ac ediyorlar. E .
dirne ve Tekirdağı, Malkara ve Lüleburgazı ta­
raflarında hiç kimse şehirden dışarı çıkmaya ce-
saret ederneyormuş. Hattâ Lüleburgaz kasabası
 i: 51 4 haziran 1293/16 haziran 1877
şimendifer merkezine yirmi dakikalık mesafe i-
ken eşkıya tarafından uygunsuzluklar vuku bul-
makda imiş.
Malûm olduğu üzere ahalimizin bir kısmı
harbdedir. Kalanlar da hem kendilerini ve hem
de harbde olan kardaşlarmın familyalarını ge.
çindirmek ve devlete b o rd an olan vergiyi ver.
mek ve levazimat-i harbiyye için iane ve saire
vermek gayretindedirler. Bundan başka bir de
istikraz-ı cebri için yine kendilerine müracaata
mecbur olmakdayız. Bunlar ticaretle olur. Bizde
sınaat, fabrika yok. Bizim ahalimizin ticaret
ve kâr ve kisbi ziraattir ki bu da şehir içinde
olmayıb kırda, bayırdadır. Mevsim münasebe­
tiyle herkes karı, kızan, çoluk, çocuk kıra, tar­
laya koşar, gece ve gündüz çalışıyor ki hem
yıllık zahiresini tedarik etsin, hem de devlete
olan borcunu versin ve artırıb iane de versin,
ikraz da etsin. Ahali yetiştirebildiği kadar bun­
ların kâffesini vermekde âciz olduğu gibi hükü­
metin dahi borcudur: Ahalinin mahnı ve hayatı­
nı ve ırzım muhafaza ve te’min etmek. Hüküme­
tin elinden hiç bir şey kurtulmaz. Murad ederse
her şeyin çaresi bulunur. Hamdolsun, bu hay-
dudlarm dahi topu, donanması yok ya„ Beş, on
tanesini tutub kanuna çarpsa diğerleri tabia-
tiyle def’ olur. Ahali de serbestçe işine gücüne
bakar. Bendehizce bu madde memleketimizin
muhtaç olduğu ıslâhatın en mühimmidir desem
caiz. Ahalimizi dahi düşman olan mezkûr eşkı­
ya ve haydudlardan yani mazlumu, cahilden
kurtarmalıyız ve eğer hey’et muvafakat buyu­
rursa bunun umumu hakkında serian çaresi dü-
şünülüb icabının icrası zımmnda buradan res­
men ve tahriren aid olduğu makama bildirmeıd-
ni teklif ve rica ederim.”
Reis — îhtar.i keyfiyyet makamında bunu
acele Babıâlîye gönderelim de baksınlar. Biz de
işimize bakalım. Bugün maliye müvazenesi ha­
zırlandığından okuyacağız. Encümenlere veril­
di idi.
Mustafa Bey (Y an ya) — Bir kere şubeîere
de dağılsın; sonra bugünkü ikinci müzakerede
okuyalım.
Reis — iki, üç günümüz kaldı; vaktimiz
yok; nasıl edelim? ikinci meclisimize te’hir e-
delim mi? Ekseriyet ne der?
Nakkaş Efendi (Suriye) —■Vaktimiz az ol­
3 8 0 -
C: 1
duğundan yarınki pazar günü tatil etmeyelim.
Münasib ise...
Reis — Bakalım, bugünkü ikinci meclisi­
mizde bu da düşünülür.
Nikolâki Soiidi Efendi makalesini kıraet
eyler.
Hamazasb Efendi (Erzurum ) — Soiidi E-
fendinin kıaret eylediği lâyihayı tasdikle bu
babda alâka.i mevkıiyyem cihetiyle mütalea
beyan etmekliğimi arzu ediyorum. Pil-haki-
ka buyurdukları gibi şu mevkilerde eshab.i sir­
katin ettikleri haşarat hesabı geçmiştir. Ve bu
misilli şikâyetler daima vuku bulmaktadır. Bu­
nu Babıâlî nazar-i itinaya alıb lâzımgelen me’'-
murîne tebliğ etti.
Şunu beyan edeyim ki Şah Hüseyin ve Ali
ağa ve diğer rüfekasına o kadar mükâfat verdi­
ler ki bize hizmette bulunuyorlar diye, şimdi
bunlar kendi cinayetlerini isbat ettiler; fakat
velinimetimiz padişahımız efendimiz hazretleri,
bunların yüzünden ahalimizin rencide olunma­
sını istemeyerek, me’murlara adalet üzere ha­
reket etmelerini ferman buyurdular. Pil-haki-
ka öyledir, şimdi. Her ne kadar böyle ise de dev­
letimiz öyle bir gaileye müsadif oldu ki bun­
ların çaresine bakmak mümkün değil. Beride
bil-ittihad pîş-i nıütaleaya alıb buna bakmak
vazifemizden olduğu üzere, biz de vazifemizi
beyan etmek istiyoruz, efendim. Bunda me’mur.
ların kabahati yoktur. On iki sene evvel, isimle­
rini tâdad etmek istemeyorum, bir vali paşa
bunları derdest ile hükümete götürdü. Kümeli­
ne tard olundular. Hattâ, iki sene evvel, Ahmed
Muhtar Paşa dördüncü ordu müşiriyeti inzıma-
miyle Erzurum valisi iken, ileride bir fenalık
zuhuru hayfîle, bin belâ ile bunları bir takrib e-
le geçirip Erzuruma celb ile hapsetti; fakat
harb mes’telesi zuhuru ile vali paşanın tebdili
sırasında halâs olduklarında on, on beş bin lira
sarf ile kendi mallarını gasbederler ve bu ka­
dar fenalık yaparlar. Bunun müzakeresiyle bîr
çaresine bakılmasını teklif ve reca ederim.
Abdürrezzak Efendi makale-i âtiyesini kr
raet eyledi:
“Vilâyat-i mahrûsada verginin bilâ-istis-
na taksimen icrası hususu müzakere olunuyor.
Cümlenin müsellemi olduğu üzere Bağdad aha­
lisinin hidemat-i fevkalâdesinden başka her gû-
nâ ziraat hasılâtlarından, nısıf ve sülüs ve ru-
 î: 51 4 hazfran 1295/16 haziran 1877
bu’ ve humüs hıssa-i mirîyye alınması ve bazı
livalarmda henüz rüsumat ihtisabının kema-
kân. ahz kılınması ve sair gûna şerhi uzayacak
tekâlüfleri olub bunlar ise vergiden ziyade ge­
lecek iken ilâveten verginin dahi icrasını adalet
ve hakkaniyet kabul edemeyeceği misilli hazi-
ne-i celileye zarar lâhik olacağından istisnası­
nı ve mutlak ve bir gün icrası murad klınacağı
takdirde tekâlif-i mezkûrenin lağviyle memali-
k-i saire veçhile yalnız öşür muamelesinin icrası
için meclisin hitam müddetinden kalan iki, üç
gün zarfında lâzımgelecek netice-i hasenesi-
nin kemâLi dikkatle kat’ ve itasını meb’usân-i
kiram hazeratının hey’et-i muhteremesindea
hassaten rica ve istida ederim. Arzettiğim gibi,
bu hâzineye mazarrat olur; çünkü o günden bu
âna kadar vergi' vermeye alışmamışlardır. Ora­
da türlü türlü şeyler var. Meselâ: Rüsumlar
var; oranın ahalisince zahmettir; alışmamışlar.
Şimdiki hal ile gidilirse pek âlâ olur ve eğer
hey’et mutlaka vergi versinler derlerse öşre
tebdil olunsun. Bir an evvel yapılması lâzımge-
lir; çünkü bir, iki gün kaldı, meclisin hitamına.
Hem vergi verilsin, hem bü rüsumlar kalsın;
hilâf-i adalettir.’'
Reis — Bu iki kere söylenildi; sonra hu­
lâsa oldu; Bafaıâlîye gönderildi.
Bahaeddin Efendi (Bursa) — Hayır, en­
cümendedir, efendim.
Reis — Karar verdik; gönderelim, çünkü
cevab almaya vaktimiz yok.
Abdürrezzak Efendi (Bağdad) — Mademki
hey’et kabul etti, bir ân evvel yapılması elzem­
dir; çünkü fukaradırlar.
Reis — Karar verdik: Hey’et-i kanuniyye
düşünecek; lâyiha yapacak. ‘ şüphe âriz oldu. Gelecek sene mutlaka tamim o-
Vasilâki Bey (İstanbul) — Nikolâki Efendi­
nin nutkunu bendenizde tasdik ve reca ederim
ki karar verilsin de hükümete havale ve ihtar
olunsun.
Reis — Buna ittifak-i âra varsa bugün bu­
na dair hulâsayı yazıb da gönderelim mi?
Umum — Gönderelim.
Manastır meb'usu Abraham Efendin,m
(dühan hakkında senede lâ-akâl üç milyon lira
varidat husule getireceği) ne dair takdim ettiği
lâyihanın kıraeti esnasında:
381
Ğ: 1
Reis — Şurasını ihtar edeyim ki hakikatan
haşıl olan dühan, idare olunan yerlerde on dört
milyon ve bunun haricinde al-et-taksim dört
buçuk, beş milyon, bazı rivayette altı milyon
daha vardır. Bağdad ve daha sair mahaller gi­
bi... Tahmine ne hacet? Bu malûmdur. Böyle
değil mi? Gayr-i mazbut altı milyon, mazbut
on dört milyon; topu bu kadar, birazı da ka­
çaktır.
kıraete yine devam olunur.
Rasim Bey (Edirne) — {B u aralık kıraeti
'bittikden sonra) Bu tahriratın altını üstüne
muvafık görmedim. İptida düvel-i sairenin du­
bandan ziyade müstefid oldukları rüsumatı be­
yan ediyor. Bizim idaremizi çürütmek istiyor.
Eğer onlar ziyade rüsum.at alıyorsa biz de yapa­
rız. Bunu tebdil etmek olmaz. Şimdiki kaidemiz
pek güzeldir.
Reis — İsterseniz bunu icab eden mahalle
göndermek üzere Babıâlîye irsal edelim.
diğeri okunur.
Reis — Bu da gitsin. Umum tebea-i Osma-
niyye asker yazılmak üzere bazı dilediğimiz nu­
tuklar encümen-i mahsusuna havale olunmuş­
tu. Sonra encümenin karan şubelere verilmiş,
şubelerde bazı mütaleat beyan olunmuş. Müta-
leatın neticesi şu oluyor ki bu bir uzun mes’e-
ledir. Bu Babıâlîye gitsin; icab eden hey’et bu­
nu etrâfiyle düşünsün ve buna bir münasib bir
kanun yapılsın. Ekserisinin neticesi bu veçhi­
ledir. Umumen karar verilirse gönderelim. Ora­
nın bileceği iştir. Mademki kanun-i esasi beyan
etmiş, o yapacak.
Solİdi Efendi (İstanbul) — Bizim şubeden
lunmak üzere bu senelik te’hir olundu mu ?
Reis — Öyle amma ekseriyet var. Şimdi bu
işi bir parça te’hir edelim; çünkü karar verdik.
Vasilâki Bey (İstanbul) — Bu karar anla­
şılmadı.
Reis — Kanun-i esasiye tatbikan böyle bir
mühim maddeye bir münasib kanun yapılsın.
Biz işimize bakalım. Me\'add-i mühimme vardır.
Meclisimiz iade olunmak üzere burada bi-
tirib saat sekizde maliye müvazenesinin müza­
keresine karar veririz
 I: 5-f 4 haziran haziran 18^7 6 :1

İkiaci celse
2. M ü va zen e'i M aliyye K an un u :
Fransızca (İstanbul) gazetesinin 18 haziran
1877 tarihli sayısından:
M eclis-i M e b ’usân cumartesi günkü ictima-
ında büdceyi a§ağuia yazılı ve nazırın muhalif
bulunduğu tadilât ile Itabul etti.
Hariciye nezareti tahsisatı 8000 kese, yani
4.000.000 ku7'u§, dahiliye nezareti tahsisatı ise
28.000 kese, yani 14 m ilyon kuru§ {b u azalt'
ma bilhassa müessesatı tamir masraflarından
yapılm ıştı.) M a liye nezareti tahsisatı da 27
bin kese, yani 13.500,500 kuruş azaltılmıştı.
N e tatbikatını, ne de teferrüatını bilm e-
dizimiz bazı tahdidat daha kabul olundu,
re’y verilirken bazı istinkâflar oldu.
M ecbu rî istikraz re^ye konmadı. B unun
da bugün kabûl edileceği zannedilmektedir.
Meclis yarın içtimama nihayet verecektir.

382 -
DEVRE: 1 CİLÖ: 1 İÇ T İM Â ; 1

Meclis-i meb’usan
1 2 9 3 -1 8 7 7
Zabıt Ceridesi

Elli ikinci inikad

6cüm ad-el-âhir^4=6 haziran93/18haziranl877
pazartesi

İÇ İ N d e k i L ER:
Sa3nfa
1— Müzakere edilen maddeler:
1— Mecburî istikraz-ı dahilî v*
temettü vergisi 384
 Elli ikinci inikad
6cümad^l-âhire94~6 haziran93/18haziranl877
PAZAKTESÎ

Reis: A HM E D VEFİK PAŞA

Meclis-i Meh'usân dün münhasıran mec" Reis (maaşat hesab olunurken bahse
burî istikraz ve irad vergisi maddesiyle me^ mevzu vergiler hissesinin aynlmış olduğu) nu
gul olmuştur. izah etti.
Reis (bu vergilere sür’atle re’y verilmesi) Bununla beraber meclis müsaid davrana­
zarureti üzerinde ısrar edince, meclis, (ken­ rak maaşat üzerindeki vergiyi ekseriyetle ka­
dilerine arzedilmiş olan bir kanuna derhal bul etti.
re’y verilmek lâzımgelmediği) cevabını verdi, Celse nihayetinde, müzakere devresinin
O zeman Ahmed Vefik Paşa (yeni vergiler uzatılması mevzuubahs olunca mecliste olduk­
değil, eskidenberi mevcud olan vergilerin mev- ça canlı b ir hareket husule geldi.
(Fransızca İstanbul, 19 haziran 1877)
zuubahs olduğunu ve bunların meclisin yeni
bir kanunu ile tasdiki lâzımgeldiğilni m eb’us­ ^
lara i§qret etti. Hey^et-i M e b usanın dünkü (6 haiiran
B u n un üzerine meclis b u vergilerin tedki- 1293) vukubulan içtimaında E d im e m ebu su
kına geçti ve bu m evzu üzerinde İzm ir, Suriye Rastın Bey(* ) tarafından (sair erbabj temet-
E d im e m eb’usları ve nihayet Istanbuldan tüün verdikleri gibi me’lnurin-i hükümetten
Saraköti Efendi biribiri arkasına söz aldılar. dahi bir temettü vergisi alınması) re'y ve ih­
B u m ebu sla r (iradlar üzerine tatbik edil­ tar edilerek bu re’y um um tarafından alkış­
mekte olan vergi nisbetihin me’mur maaşati- larla kabûl edilmiş olduğu haber veriliyor.
na da aynen tatbikini) teklif ettiler. (Vakit, S. 591)

İkinci celse
H e y ei-i M e b usanın evvelki gün (7 cü~ kiz raddeleriride iade edilmiş olan müzakera-
mad-el’âhire 1294/6 haziran 1293) saat se- t'i mahsusasında mecburî bir istikraz-ı dahUî

(^Müsavat gazetesinin 6 havran tarihli sayısın,

hakkındaki nizamname ekseriyetle kabul o*
da şöyle bir tashih mektubu vardır: lunmuş ise de iştibah hasıl olan bazı mahalle-
Vakit gazetesinin 591 ımmaıralı nüshasında me. rince izahat-i lâzimeyi verm ek üzere bir m e’­
uıurinden temettü vergisi ahzine dair hey’et.i umu. mur gönderilmesine ekseriyet-i ârâ ile karar
miyyeciei kabûl olunan ihtar.i âcizanemin âhariıı verilmiştir.
namiyle yazılması ve Basiretin 2127 numaralı ııüs. (Basiret, 8 haziran 1293)
hasında muharrer iki nutkun meyanında zikri sıra,
sı gelen bir ifade ve ihtar.i mufassalamın kale alın, nazarı olan öyle müteber gazetelerce suret.i müsta.
maması ve Takvim.i Vakayiide dahi diğer bazı ifa. kimede bir kaide ittihaz edilmemesi şayan.i teessüf
daim noksan ve^ münharif gösterilmesi ve tefrik.ı ta_ olduğundan işbu varakanın muteber gazetenize is.
biiyet mes’elesine dair dünıkü Takvim nüshasında rası rüfekamızdan bazılarınım re’yi ile. tensib olun,
muharrer müzakerat sırasında olmak lâzımgelen bir muştur. Hey’et.i meb’usândan
fikı*.i âcizânemin zabtına takayyüd olunmaması, vel. Süleyman
hasıl hey’etin müzakerat_i vakıası doğruca ve: hak. (imza sahibi nişti ve Kosova meb’usu Süleyman
kiyle zabt-ü dere olunmayıb da herkesin matmah.i olacak. — h. t. us)

-3 8 4 -
î Ö â V A fi: i e İL 6 ; 1 İl^A: i

Meclis-i meb’usan
1 29 3 = 18 7 7
Zabıt ceridesi

Elli üçüncü inikad

7cümad-el-âhire94— 7 haziran93/19haziranl877
SAH

İÇİNDEKİLER
Sasnıfa
1— Geçen zabtın hulâsası 389
2 ~ Â z a teklifleri 388.389
3— ^Riyasetin maruzatı;
Meclis müddetinin uzatılması 388
4— ^Müzakere edilen maddeler;
1— İstikraz ı dahilî kanunu 388.389
2— intihab-i meb’usân kanunu 388.389
 Elli üçüncü inikad
7cümad-el.âhire94::=:7 haziran93/19haziranl877
SALI
Reis: AHMED VEFİK PAŞA
Basiretin 2127 inci sayısından;
Meclisri M e h ’ıısân dünkü gün suret-i âle~
niyyede içtima eyledi.
İğkodra m eb’usu Yûsuf Efendi, İşkodra
valisi Mustafa Paşa/ıın- hetaeti v e sair tafsilâtı
havi bir varaka kıraet eylediğini müteakib
H a leb M e b ’usu Nafi Efendi kürs-ii hitabete
çıkarak (mület-i Osmaniyyenin şan. ve şevketi
itibariyle tarih-i âlemin vekayi-i mühimmesi
sırasına kayda şayan olan işbu bin iki yüz
doksan dört senesi meclis-i meb’usânı hüsn-i
iftitah eylediği gibi bugün hayr ile müddet-i
kanuniyyesi hitam bulduğu ve hey’et-i meb'u.
sânın sarfeylediği mesai ve ikdamatm netayici
vatan.i azizimizin ihtiyacı ve her birimiz ken­
di fikriyle tasvir eylediği bir hzmet-i vataniy-
yenin derecatı nisbetinde değilse de devlet-ü
milletin düçar olduğu ifsadat-ü ihtilâlât-i dahi,
liyyeyi takib eden ve tebea-i Osmaniyyenin nail
oldukları defineyi marzîsine tevfik edemeyen
ve tahayjöilât-i mel’unanesiyle milel-i müte-
meddineyi mekâid.i gaflet eyleyen bir karakuş
istilânın hücumundan nâşi bil-ûmum efrad-i
Osmani}Ye nâm ve namusunu ve şan ve şere­
fini muhafaza için temevvüc ve bir fikr-i va­
tanî ile ihtizaz ve kıyam etmesi ve vazife-i
mukaddesesinden neş’et eylediği üli-l-insaf in­
dinde müsellem olduğunu ve maamafih sair
işlerden başka ıslâhatın cümle-i tensikatından
olmak üzere ve müstakbelde saadet-i vatan için
için emniyyet-bahş olacak surette sekiz, on ni-
zamm tanzimiyle beraber hey’et-i meb’usâna
-386
ihsan buyurulan müsaade-i seniyyeyi hüsn-i
istimal ile ahlâflanna te’sisat-i hayriyye
vaz’-u icrasına makderet-bahş olacak surette
bir mihver-i hürriyet-ü serbesti üzerine ted-
vîr-i efkâr eylediklerini ve binaenaleyh bu
niam-i celileyi in’am eden zat-i hazret-i tac-dâ-
rînin devam.i ömr-ü şevketi ve sinîn-i âtiye
meb’usânının dahi rehber-i hayr olmalariyle if­
tihar edilmesi lüzumunu ve bu seneki gibi icra­
atlarının ibraz-i measir-i fi’liyyeleri hey’et-i
vükeîâ-5d fiham hazeratına kaldığı) m dermi~
yan eylediğinde Paşa Hazretleri (müd­
det-i kanuniyye bugün ikmâl olunmuş iSe de
meclisin 10 gün daha temdidine irade-i seniyye
şeref-sudûr) eylediğini beyan eylemiği"^) re
ondan sonra (alti milyon liralık istikraz-i da-
hiliî) kanunundan müzakereye talik olunan
iki maddenin müzakeresine mübaşeret oluna­
rak m aliye nazırı devletlû Yusuf Paşa Hazret­
l e r i y l e haylice mübahasa cereyanından sonra
(bundan, haricden zuhûr edecek talibe fiat-i
maktûasiyle satılmasıa ve ahaliye tarhedilecek
biletlerin elli ve yüz ve beş yüz kuruş kıymetin­
de olmak üzere üç kısma taksimi) ^e karar ve~
filmiş, badehu (meb’us olacak kimselerin şa-(*)
( * ) Vakitin 8 haziran 1293 tarihli nüshasından:
Hey’et-i Meb’usânın bugün yarın dağılacağı
bazı efvahda deveran eylemiş ve gazetelere dahi ya­
zılmış ise de meb’usânın dünkü içtimaında reis.i
meclis devletlû A h m e d V e f i k Paşa hazretleri
(halttı hümayun şe. ket,m akrım j hazreUi padişahı
şeref.tastır buyuruluncaya kadar bu hey’ete devam
edeceğiz.) demişlerdir.
 53 7 haziran 1293/19 haziran 1877 C: 1

rait-i nizamiyesine ilâveten bir de miriye med Vafik Paşarem reisliği altında saat 4 bu -
deyni olmaması) hakkında m ecUs-i m eVur çukda açıldı,
sândan evvelce verilen karar hey’et-i ayan ta­ Zabt-ı sabık okundu ve aynen kabûl o -
rafından (kanun-i esîsiye mugayir) addoluna­ lundu. İşkodra m eb’usu Yusuf Efendi kürsiye
rak reddolıındugundcn bu babda haylice m ü- çıktı v e (Karadağ mes’elesi)ree dair uzun bir
bahasât cereyan ederek Dcrsaadet m eb’usu Su- nutuk okumaya başladı. Hatib hükümeti ten-
iidi Efendi (bunun kanun-i esasiye muhalif oL kid ediyor ve bu havalide (me’haurlar arasın­
dukdan başka olmasa bile intihabca niedar.i« da tebeddülât yapılması) lüzumunu ileri sü­
tazyik addolunur ahvalden olmasiyle bu cümle­ rüyordu. Reis (meclisin hükümete me’mur a-
nin çıkarılması) lu taleb eylemiş v e H aleb azil ve tayin etmeyi teklife salâhiyeti olmadı­
m eb’usu Nafi Efendi (bunun kanun-i esasiye ğı) m ileri sürerek bu nutkun okunmasını kesr
dokunur ciheti olmayıb çünkü meclis-i meb’ü- tirdi. Reis (meclisin hükümetin nazar-i dikka­
sân, kanun-i esasinin şart ve tayin eylediği ah- tini celbedebileceği) rei söyliyerek hatibin nut­
val-i aşereyi esasen kabûl ile beraber, bir de kunu kâtibliğe tevdi etmesi Ikzumunu söyledi.
menafi-i hâzineye hizmet maksadiyle böyle Diğer bir müslüman hatib (sulh şayiaları
bir karar verildiği) « i (miriye medyun olan karşısında meclisin bu hususu müzakere ede­
kesan iki nevi olub bunun birisi: muktedir o- rek bir karar vermesi lâzım geldiği) n,î (ve
lub da zimmetini vermeyen kimsedir. O adam hükümete ancak devletin şerefini muhalfaza e-
batakçı olduğu) nu (ve ifa-i zimmete mukte­ debilecek şekilde bir sulh akdedebilmek hak ve
dir olmayan medyun ise müflis olacağından bu salâhiyetinin verilebUeceği)ui söyledi.
iki halin her biri medyunun âzalığana mani-i M eclis hatibi alkışladı,
kavi olduğu) nu ifade eylemiş v e bu n u n üzeri­ H aleb rrveb’usu Nafi Efendi (meclisin tatil
ne iki fırkaya münkasim olarak kimisi âlâm efi karannın tebliğ edileceğini zannettiği) ni söyli­
kabûl olmak üzere el çırpmaya v e kimisi e- yerek çok beliğ bir veda nutku söyledi. Erzu­
maret-i redd olarak gürültü etmeye başlamış rum. m eb’usu Hamazasb Efendi ayni mak-
ve nihayet hem Efendi v e hem de Sulidi sadla kürsiye geldiği vakit reis (henüz ayrılık
Efendi (ekseriyete müracaat edilmesi)nî tek­ vaktinin gelmediği)n£ söyliyerek (agleb-i ihti­
lif eylemeleriyle icra edilen kur’ada (medyun­ mâl meclisin daha on gün mesaîsine devam ede­
ların meb’us olmamaları şartı kanun-i esasi­ ceği) «£ te’yid etti.
ye muhalif olmadığı) na yirm i bu kadar re’ye B u hususta söz söylemek için isimlerini
karşı yetmiş re’y ile ekseriyet hasıl olm u şi*'^ ) kaydettirmiş hatibler hakk-ı kelâmları mahfuz
■ve nihayet mecliste (gazete pullarının lagvi) kalmak şartiyle, söz söylemekden Vaz geçtiler.
için evvelce Bahıâlîye yazılan tezkirenin te­ Haşan Fehmi Efendi Reisin, daveti üzeri­
kidine karar verilerek müzakere hitam bu l­ ne kürsiye gelerek (meclis tarafından kabul e-
muştur. düen intihab kanununda âyan tarafından yapı­
3|S îf. lan tâdille dair âyan meclisinden gelen maz­
Fi’ansızca lâ Türki gazetesinin 20 haziran 1877 batayı okudu.
tarihli sayısından: Meclis (devlet hâzinesine vergi borcu o-
lan kimselerin meb’üs intihab edüemiyecekle-
M e b ’usân meclisinin dünkü içtimai Ahu
ı1)ne karar vermişti, âyan bu noktayı kanun-i
esasiye muhalif bularak çıkarmıştı.
( * * ) Vakit gazetesinin 8 haziran 1293 tarihli
nüshasından: B u mes’ele çok şiddetli bir münakaşayı
Meclis.i Meb’usân intihab nizamnamesini ted. mucib oldu. B ir kısım m eb’uslar âyanın teklif­
kik ettiği sırada zimmet-i mîriyyesi olanların inti. lerini tasvib, diğerleri şiddetle red ettiler. Söz
hab olunmamasına karar yermişti. Bu kanun mec. alan hatiblerden Sulidi Efendi ve Haşan Fehmi
lis.i âyana gittiğinde onlar bu noktaya ilişerek ev­
Efendi (kanun madesinin ilgası) n « tarafdar i-
rak meclis-i meb’usâna iade olunmuş ise de meb’u_
diler. (Kanun-i esasî hükümlerine riayet mec­
sân dünkü içtimaında evvelki kararında ısrar el_
miş olduğundan evrakı yine meclis.i âyana iade lisin vazifesidir, âyanm hakkı değildir) dediler.
eyliyecektir. H a leb m eb’usu Hafi Efendi tadili kabûl etm e-

-3 8 7 -
 I: 5 â 7 h a z ir a n
yere m eb’uslarm babında geliyordu. B ir çok
m eb’uslorm iştirak ettiği uzun bir münakaşa'
dan sonra mes’ele r e y e vaz edildi. Meclis 34
muhalif re’ye karşı 74 re’y ile ayanın tâdil
teklifini kabul etti.
Bundan sonram eclis (mecburî dahilî istik-
kanun lâyihasının bazı maddelerini m ü­
nakaşa etti. B u maddeler (kuponların te’diye-
si ve eshamm tedavülü) dair olan maddeler­
di. M a liye nazırı Yusuf Paşam/ı izahatından
sonra maddeler kabul edildi.
' Bundan sonra (müteakib devre için meclis
binasiyle mahzen-i evrakı) hazırlatmak için
Âllahverdi Efendin.^ fahrî reisliği altında dai~
mî bir komisyon teşkilini kabul etti.
Celsenin nihayetinde Vasilâki Saraköti
Bey (gazetelerin üzerinden damga resmi alın­
ması hakkındaki kaydın kaldırılması) na dair
(müttefikajı verilan kararın üzerinden bir ay
geçtiği halde bu kararın henüz tatbik sahasına
konulmadığı) ju söyledi ve (meclisin dağılma­
129V19 h a 2 '‘' a » '> 8 y y Ğ: İ
dan evvel bu kararın tatbikina geçilmesi)
istedi.
B u teklif de ittifakla kabul edildikden son­
ra reis (makam-i riyasetin bu mes’eleyi bugün
Babıâlîye yazacağı) « ı tebliğ etti.
Sonra celseye nihayet verildi.
Nihayet m eb’us Sulidi Efendi, (îstanbulda
meclisden ayrılacak daimî bir encümen bıra­
kılması) jıı teklif etti.
Haşan Fehmi Efendi, (bu mütaleaya karşı
meclisçe yarın (bugün) müzakere edilmek ü-
zere mes’elenin hemen bir şubeye havale edi­
lebileceği) teA:/i/irede h u lu n d u Ç "). (*)
( * ) Fransızca İstanbul gazetesinin 26 haziran
1877, yani meclisin 'kapanışından 2 gün evvel çıkan
nüshasında' şöyle bir fıkra vardır;
“Meclis.i Meb’usânın ikinci diefa olarak 15
gün temdid edileceği rivayetleri vardır.
Hükümet meslisce daimî encümen teşkili fik_
rine iştirak etmemiştir. Reis nezaretle mutabıikdır.
Bu fikirden vaz geçilmiş .sayıılmakdadır.”
m
DEVRE;1 elLD; 1 İÇTİMA; 1

Meclis-i meb’usan
1293=1877

Elli dördüncü inikad

9cümad-el-âhire94=9 haziran93/21haziranl877
PE R ŞE M B E

İÇİNDEKİLER
»ayıfa
1>—Gelen evrak 392
2—-Âza teklifleri 392
 Elli dördüncü inikad
9cümad.el-§ıhire94=:9 haziran93/21haziranlS77
PER ŞEM B E

Reis; AHMED VEFİK PAŞA

Ruznamede görünülecek hiç b ir mes^ele
olmadığından m eb’usân meclisi dünkü içtimai’
nı meclise Uerilmin olan bazı arzuhallerin kı-
raetini dinlemeye hasretti.
Öğrendiğimize göre meclis içlimalarının on
gün müddetle uzatılmış olmasının sebebi yeni bir
kanun lâyihasının müzakeresi için değil, yalnızca
evvelce meclis tarafından kabûl edilmiş olan, fa.
kat âyan meclisi tarafından reddolunan büdceyi ik.
mâl içindir.
* İskenderun
(Vakit)in 10 haziran 1293 tarihli nüshasından:
M eclisJ M eb’usân, nazar.i tedkikine verilen
mevaddın kâffesini iedkik ederek müddeii dahi
hıtam.pezîr olduğu halde bu kere ba jra d e.i seniy.
ye on gün daha iemdid edilmesi kendilerine başka
bir şey daha havalesinden neş’et etmeyib ancak bu
kere iekrar kendilerine iade olunmak üzere olan
büdce maddesini iedkik etmeleri maksadına m üb.
tenidir.
(Vakit)in 14 haziran 1293 tarihli nüshasından:
H a leb m eb’usu rifatlû Manok Efendi fa-
rafından b u kere (Galata önündeki kınk köp­
rünün Haleb vilâyeti dahilinde kâin Birecik ka­
zasına naklolunarak orada Fırat nehri üzerine
temdid ve vaz’ edilmesi) ne (ve vilâyet-i mez-
kûrede bir bank şubesi küşad olunmasına ve
Haleb ve Birecik tarikiyle
Meskeneye kadar bir şose yolu yapılmasına ve
îskenderonun sazlık ve bataklıklarının def ve i-
zale edilib orada bir mahkeme-i ticaret teşkil
olunmasına ve Amik ovasında ciyadet-i havâyi
ihlâl eden mevadd-i muzırrenin d e fi) ne dair
m eclis'i m eb’usâna bir lâyiha takdim olunduğu
iğitilmiştir.

- 390 -
 D E V R E :1 CİLD; 1 İÇTİMA: 1
:

Meclis-i meb’usan
1293= 1877
Zabıt ceridesi

Elli beşinci inikad

15 cümad-el-âhire94=15/27 haziran 1293/1877
Ç A R ŞA M B A

İÇİNDEKİLER
Sayıfa
1— Geçen zabtın hulâsası 394
2— Müzakere edilen maddeler:
1— -Karadağ mes’elesinin hail tarzı 394-395
2— Mekteb-i sultanî hukuk dersleri 395
3— Beraet etmişken dokuz yıldır
tahliye edilmeyen bir mevkufun
tahliyesi 395
4— Gelen arzuhaller 395

i
 Elli beşinci inikad
15 cümad-el-âhire94=rl5/27 haziran 1293/1877
ÇARŞAM BA
Reis: AHM ED V EFİK PAŞA
Fransızca lâ Türki gazetesinin 28 haziran
1877 tarihli sayısından:
M eb’usân meclisi dûn '(çarşamba) umuniî
içti/naını Ahmed Vefik Paşan,jr.fj, reiisliği altıur
da akdetti.
Zabt-ı sabıkın kıraet ve aynen kabulün'
den sonra İz m ir meb’usu Yenişehirli zade
söz aldı. Şu suretle hulâsa edilebilen b ir nu­
tuk söyledi: (imparatorluğun inhitat sebebi
fena adamların İdarî işlerde bulunmasıdır.
Bunlar sû-i istimâlleriyle, adalete uymayan iğ­
leriyle, ifratlariyle Türkiyede yaşayan millet­
lerin birbiriyle kardeş gibi yaşamasına mani ol­
muşlardır. Muhtelif ırklardan gelen milletler a-
rasına nifak tohumları saçmışlardır. Bu 3rüz-
den ara sıra da imparatorluk içersinde isyanla­
ra sebeb olmuşlardır. Bu isyanlardan düşman­
larımız istifade etmiştir.
Hersek karışıklıklarının menş’eini fena ida.
rede aramak lâzımgelir. Fakat bereket versin
ki hastalık teşhis edilmiştir. Hükümet bu der­
de deva aramakla meşguldür ve isrinde de­
vam edecektir; fakat bu mes’telenin yalnız hü­
kümetin mahdud gayretiyle ortadan kalkama.
yacağını unutmamak lâzımdır, işaret edilmiş o-
lan mahzurları ortadan kaldırarak Babıâlî
memleketin dahilî ve haricî siyasette ağır ih-
tilâtları mucib olan bütün mes’eleleri bir daha
tekerrür etmeyecek şekilde halletmek mecburi,
yetindedir. Bu mes’elelerden birisi Karadağ
mes’elesidir. Bu küçük mület mütemadi bir
nifak ve şikak unsurudur. Kumandanlarımızın
- 392
ve askerlerimizin besalet ve cesareti sayesin­
de, müşkil fedakârlıklar bahasına Karadağlı­
lar mağlûb ve makhur edildiler. Şimdi salta­
nat-! seniyyenin orduları tarafından elde edi­
len fevaidden ve menfaatlerden müessir bir
surette istifade etmesi, bu zaferin neticeleri
bir takım siyasî mülâhazalar yüzünden hafifle­
memesi ve bu mes’eleyi bu defa için ebedî o-
larak halletmesi lâzımdır.)
Hatib (hükümeti hiç bir ecnebi müdahale­
ye ehemmiyet vermeyerek Karadağ mes’elesi-
ni bu esaslar dahilinde halletmeye davet) e r
ti. (şiddetli a lkıla r)
Erzurum meb’usu Hamazasb Efendi
serdedilen bu mülâhazalara itiraz etti: (mecli­
sin hükümeti icraatında serbest bırakmasını,
Babıâlînin hatt-i hareketini işkâl edecek mü­
dahalelerde bulunmamasını, hükümete itimad
ederek idare tarzını murakabe etmekle iktifa
etmesi) ni ile ri sürdü. (B ir çok sıralardan
mudhazekâr sesler)
Haşan Fehmi Efendi Yenişehirli zaden,în
nokta-i nazarını te’yid etti. Hüküm etin Kara­
dağ işinde yapmaya mecbur olduğu fedakâr-
lıkla rı beliğ ve hassas bir lisanla tasvb etti.
(Karadağlılar üzerine elde edilen zaferin mem­
lekette bu zaferle nisbet edilmeyecek kadar de­
rin ıztırablar tevlid ettiğini ve imparatorluğun
bünyesini sarsacak ihtilâtlar meydana getir­
diği) ni söyledi.
(Allaha çok şükür ki padişahın nusratlı
orduları bu hareketi zaferle tetviç etti.Bundan
 i: 55 15 ha2İran 1293/27 haziran 1877
hükümet Qok müessir olarak istifade emelidir.)
Yenişehirli zadenin sözleri Babıâlîye yapacağı
iğleri teshil maksadiyle söylenmemiştir. Fakat
sadece iradeli bir şekilde hareket etmek ve bu
mes’elenin b ir daha tekerrürüne mani olacak
tedbirleri almak lüzumunu hatırlatmak iste­
miştir. (şiddetli alkışlar)
Meclis ittifak ile Yenişehirli z a d e n in t e k ­
lifle rin in ayni günde Babıâlîye tevdi edilme­
sine karar verdi.
Bu mes’elede bittikden s o n r a E f e n d i
(İstanbul meb’usu) meclise (mekteb-i sultanî)
ye dair b ir mes’ele ortaya attı;
“Bir kaç senedenberi mekteb-i idadi-i şa­
hanede bir hukuk mektebi te’sis edilmiştir.
Bütün terakki muhibleri bu teşebbüsü alkışla­
dılar; fakat maalesef talebelerin tahsillerini
bitirecekleri ve diplomalarını alacakları sırada
mekteb tasarruf vesUesiyle lağvedildi. Senede
yalnız 5000 türk lirasından ibaret olan bu ta­
sarruf hiç bir işe yaramadı. Çünkü rivayetlere
göre bu meblâğ idadideki bazı muallimlerin ay-
hğını artırmak uğurunda sarfedildi. Eğer ta­
sarruf yapmak zarureti varsa bu tasarrufu ye­
mek masrafı üzerinden yapmalıdır. Çünkü mek-
tebde muhteşem yemek yapılıyor. Kezalik hik-
met-i vücudü olmayan ve me’kel vazifesini gö­
ren bir takım makamların lağvı da mümkündür.
Hukuk mektebi mutlak bir zarurettir.
Devlet İlmî malûmatı olan me’murları, şid­
detle ihtiyacımız olan iyi hâkimleri te’hıin e-
decektir. Mahkemeler, hukukun ne olduğunu
bilir hâkimlerimizin yokluğu yüzünden âdale-
tin dağıtıldığı yer olmakdan çıkmış, başka bir
şey olmuştur. Binaenaleyh tahsillerini bitirme­
ye bir sene kalmış talebelere bu imkânı vermek
için mektebin tekrar açılacağını ümid etmek
isterim ^hir çok sıralardan tasvibkâr sesler)
Edirne meb’usu Rasim Bey (bu mektebin
kapanması çok yakında mekteb-i mülkiyenin
açılmasına sebeb olacaktır) dedi. Bu mekteb i-
çin hazırlanmakda olan talimat hükümlerine
göre idadi-i şahane talebeleri tahsillerini b i­
tirmek için mülkiye mektebine gidecekler, o~
rada hukuk ilm in i tahsil edeceklerdir.
Sulidi Efendi (henüz mekteb-i mülkiye­
nin küşadının bir emr-i vaki olmadığını, hattâ
yakın bir zamanda açılacağı kabul edilse tale­
belerin yetişmesi için uzun seneler lâzımgele-
— —
C: 1
eeği)ni söyledi. (Hal-i hazırda mevcud bir
mektebin kapanmasını doğru bulmadığı) n,ı
anlatarak Rasim Beye cevab verdi.
Haşan Fehmi Efendi de Sulidi Efendiyi
takviye etti. (îyi hâkimler yetiştirmenin zarurî
olduğu ve maalesef memleketin hakikî mana-
siyle hâkimden mahrum bulunduğu) nu söyledi,
(tasvibkâr sesler)
(Hukuk m e k t e b in in tek rar a ç ılm a s ı)« «
dai?’ SulidiE f e n d i n i n tek lifi kabûl e d ild u ("')
Kâtib reisin daveti üzerine b ir kaç şikâyet
istidasının hulâsasını okudu. B unlar arasın­
da bilhassa hiç bir kelime ve hiç b ir karara
istinad etmeden dokuz senedenberi umumî ha­
pishanede unutulmuş olarak mevkuf kalan
N ikolâ Tatavlianos’un arzuhali bilhassa şa-
yan-i dikkat idi.
B u zavali ( dokuz sene evvel b ir kadının
katli ile alâkadar olarak tevkif edilmişti. Uç
ay süren tahkikat sonunda masûmiyeti tahak­
kuk etmiş. Tahliyesi lüzumunu bildiren mah­
keme ilâm ı unutulmuş, yahud kaybolmuş,
N ikolâ efendi de bu yüzden hâlâ hapishanede­
dir.
Sulidi Efendi tekrar kürsiye çıkarak bu
vazıh adaletsizliği aydınlattı. Meclis (bu işte
ihmali görülen me’murların cezalandırılması) na
ve hiç sebebsiz dokuz sene mahpus kalan Ni­
kolâ Efendiye münasib bir tazminat verilmesi)
ne karar verdi.
İstidaların okunmasından sonra meclisin (*)
( * ) Sulidi Efendinin teklifi, anlaşıldığına
göre, büdceden çıkarılmış bir maddenin ibkasını
tazammun ediyordu. ıMüzakere harice bu sınıfların
fiilein kapatılmasından ileri geldiği suretinde akseL
miş olacak ki, büdce vaziyetinden haberdar olama,
yan mekteb müdiri gazetelere şu tezkireyi gönder,
miştir;
“ Çarşamba günü h ey’etû m eb’usânda âzadan S u
l i d i Efendi Galatasarayda açılmış hukuk mekte.
binin nef’inden bahsile kapanmış olduğuna ve husu-
sen şakırdanın imtihanları fekarrüb eylediği sırada
sedd^ü tatil edildiğine dair bazı şeyler söylemiş, a-
çılmasım teklif eylemiş; bu teklif de kabûl olunmuş.
Hukuk mektebi kapanmadığı ve sin în J sabıka
misilli m a h j haziranın ahırında şakirdanın imti­
hanları icra olunacağı ve S u l i d i Efendi dahi is_
tediği halde her sabah derslerine ve imtihana gele,
bileceği gazeteniz vasıtasiyi ilâti olunur.”
16 haziran 1293 Mekteb.i Sulnatî müdiri
Âli Suavî
 I: 55 15 haziran 1293/2J haziran 1877
diğer bir içtimaında me§gul olduğu Selânik
peksimedleri mes’elesi hatırlandı.
Haleb meb’usu Efendi Jju meseleye
yeniden temas etti: (Kosuva vilâyeti müsteşa­
rı Istanbula dönerken Selânikden geçmiş ve
Selânikden geçerken nümünelik olarak Selâ-
nikde asakir-i şahane için imâl edilen peksimed.
lerden bir mikdar getirmiştir. Hükümetin ka-
bûl ettiği bu peksimedler hayvanlara bile yedi-
rilemiyecek kadar fenadır. Vatan uğunma fi-
da-i can eden askere verilmesi kat’îyyen caiz
değUdir.)
Seraskerlik levazım reisi Haşan Paşa da
içtimada hazır bulunuyordu. O da vükelâya
mahsus kürsiye geldi ve izahat verdi: (hu pek-
simedlerin kısmen yenilmeyecek kadar fena
olduğu) nu itira f etti, (ordu mübayaa hey’et-
leri de bu peksimedleri kabûlden imtina etmiş­
lerdir. B u işe aid evrak takımı meclisin emrine
verilmek üzere hazırdır. Bu dosyanın mütaleası
suçluların kim olduğunu meydana çıkara­
394
C: 1
caktır.) dedi.
Bahaeddin Efendi (asıl mes’ûUeıin idare
me’murian arasında bulunduğu) nu söyledi
ve bir takım meb’uslar da Selânik defterdarı
Tahir Efendinin ismini ile ri sürdüler.
Rupen Efendi, (defterdarın vaktile Edirne,
de de defterdarlık vazifesini gördüğünü, bu
çeşid fenalıkları yapabilecek bir adam olduğu)
nu söyledi. (Başka sû-i istimâllerin de meyda­
na çıkarılması için derhal bir komisyon kurul-
ması)nı istedi.
B ir çok meb’uslar (bütün sû-i istimâllerin
bir kaç kişiye münhasır olduğu) nu söylediler
ve Rupen Efendi (hakikaten bu defterdarın
orduyu zehirlemek gibi büyük bir cinayet irti-
kâb etmiş ise kanının helâl olduğu) nu ve (ölüm
cezasına lâyık olduğu) nu ilâve etti.
Nafi Efendi, (bu adamın derhal azlini ve
muhakeme altına alınmasını, teklif etti.
Meclis bu tek lifi kabul etti ve toplantıya
nihayet verdi.
D E V R E :1 CİLD: 1 İÇTİM A : 1

Meclis-i meb’usan
1293=1877
Zabıt Ceridesi

Elli altıncı inikad

16 cümad.el-âhire 94=16/28 haziran 1293/1877
PER ŞEM B E

İÇİNDEKİLER
Şayıfa
1— Müzakere edilen maddeler:
1— Padişaha tebrik-ve teşekkür
arizası 398
2- —Kapamş nutukları:
1- —Haşan Fehmi Efendinin 39&400
2— Reis Paşanın 400
 Elli altıncı inikad
16 cümad-el-âhire 94— 16/28 haziran 1293/1877
PER ŞEM B E
Rei$: AH M E D VEFİK PAŞA
(Takvira.i Yakaıyi)in 1940ıncı sayısından:
Nuhbe-i efkâr-i ilhartı~§iar-i hümayunları
şu devlet-ü milletin cidden ve hakikaten ihyası
noktası üzerinde sabit bulunan §ehr-yar-i mu~
vaffakıyet-âsar ve §ehin§ah~i faruk-ıktıdar e-
fendimiz hazretlerinin mahzâ atifefi celile-i
mülûkânelerinden olmak üzere inayet ve ihsan
buyurmuş oldukları kanun’i ınekârim-meşhu'
n-i esasinin vaad ve tebşir buyurduğu ıslahata
esas ittihaz edilecek olan nizamatı yapmak ve
kanunen muayyen olan vezaifi ifa etmek üze’
re bu sene içtima eden hey’et~i meb’usanın mu-
ahharen zammolunan on gün ile beraber müd­
deti hitam-reside olmuş bulunmakla geçen per­
şembe günü taraf-i celil'i riyasetten nutk-i er
ti irad olunarak ve hitam nutkunda nam-i na-
mi-i hazret-i şehr-yarî yâd edildikde umum ta­
rafından alkışlanarak resm-i hitam icra ve it­
mam olunmuştur.
ip ip^
H AŞ A N FEHMİ E F E N Dİ Nİ N N U T K U
(Basiret) in 2137inci nüshasında (M eclis.i
M eb’usâmn h ita m j müzakeresi hasebiyle birinci
kâtib„i resmî, Dersaadet m eb’usânından izzetlû
H a ş a n F e h m i Efendi tarafından irad olunan
nutukdur) başlığı ile şu nutuk yazılıdır:
“Rüfeka-yi kiram efendiler,
Cenab-i hakkm inâyet.i mahsusası devle-
t-i aliyye ve millet.i osmaniyyeye yâr ve yaver
olduğunu isbat eden berahîn-i katiadan biri u-
mum OsmanlIların en ziyade sıkıldığı ve düş­
manların hemen etrafını aldığı bir zamanda ve­
linimetimiz şevketin Gazi Abdülhamid Han-i
-3 9 6
sani efendimiz gibi bir padişah-i dîl.âgâhın tah-
t-i Osmaniye cülûslarının şeref-i vukuudur.
Efendiler,
Cümlemize malûmdur ki bir müddettenberi
devlet-i aliyyece müttehaz olan usûl.i istibdad
kavaid-i âdile-i hükümeti ifsad etmiş ve binaen:,
aleyh devletimiz cidden ve sahihan bir müced-
dide muhtaç olmuştu. Hususiyle vatanımızın es­
ki düşmanı, iki sene mukaddem, bir takım ev-
lâd-i vatanı iğfale kıyam edib türlü türlü desi­
selerle huzûr-u asayiş.i dahilîmizi selbetmiş ve
hattâ bazı kûteh-bînan-i zemanenin zihinlerini
dahi taglit ile Avrupa efkâr-i umumiyyesini a-
leyhimize tahrike ıkdâm eylemişti. Hasılı vata­
nımız, tafsile hacet olmayan inkılâb-i azîm ve
düşmanımız her bir tarafdan esas-i devlete rah­
neler açıb nail-i âmâl olmak sevdasında idi.
OsmanlIlar ise bed-hahânın hayalleri gibi
kansız, cansız olmayıb ancak azminde kavi bir
müceddide muhtaç idiler; çünkü malûmdur ki
(en.nâsü alâ sîreti mülûkihim)
ma-sadakınca her bir ümmet padişahlarının
haslet ve siyretlerine tatbik.ı hareket ederler.
Evet, bir devlet ve milletin nîk ve bed ah­
vali padişahının niyyât ve efkârına delâlet ede­
ceği misilli bir hükümdarın haslet ve siyreti da­
hi mülk-ü milletin bulunacağı hale mizan ad­
dolunabilir.
Efendiler,
Umum OsmanlIlar cenab-i hakkm ihsanına
ne derecelerde arz-ı şükran etsek âciziz ve ne
mertebe kendimizi bahtiyar addeylesek haklı­
yız; çünkü millet-i osmaniyyeye atıyye-i ilâ-
 (: 56 16 haziran 1293/28 hajzlran 1Ö77
hiyyesi olan padişah-i diLâgâh efendimiz, cülû-
s-i hümayunlarını müteakıb hulûs-i niyyet ve
ulûvv-i himmetleriyle bil-cümle tebea-i şaha,
neleri haklarında olan lûtf ve merhametleıini
bihl-ızhar envâ’-i gavail-i dahiliyye vü harieiy- muş, bitmiş vukuattandır.
yenin esbab.i indifaiyyesile uğraşdıklan buhran
İl bir zamanda işbu hey'et.i muhteremenin se-
beb-i içtimai olan kanun-i esasiyi vaz’ ile usûl-i falân gücenmesin” gibi rneslek-i tesamüh-ü mü-
istibdadı ref’ edib bünyan-i devlet.i Osmaniyye-
yi kaide-i meşrua-i meşveretle tecdid buyurdu­
lar ki işte şu inayet memleketimizin naü ola­
cağı saadet-i hâlin şimdiden derecesini tayin i-
çin OsmanlIlara pek büyük delil ve hüccettir.
Bununla beraber, meclis-i umumînin yev.
m-i küşadmda kıraet buyurulan nutk.ı hüma­
yunda hiç kimseden çekinilmeyerek doğru söy­
lenmek emrinde sezâvâr buyurulan müsaade
ve kemâl-i ruhsat ilk içtimada olduğu gibi ba­
dema içtima eyleyecek meclis.i umumîce de
üss-i hareket olacağı cihetle bu dahi Osmanlı­
larca her bâr şayan-i takdis.ü takdir, azîm bir
nimettir.
Padişahımız efendimiz, mesail-i zaüe-vü
hazırada ibraz buyurdukları kemâl-i metanet
ve azm-i hümayunlannda gösterdikleri sebat-ü
gayret, hey’et-i meb’usâna Karadağa ve saireye
dair havale oulunan mevadda kemal-i serbesti
ile beyan.i efkâra bâdi-i cesaret olmuş ve bi-
nusrat-i-llâh-i tealâ semere-i sebat-ü metanet
olarak akibet Karadağm asakir-i Osmaniyye
tarafından ber_vech.i dil-hah te’dib ve tenkili
netice-i muntazarası husule gelmiştir ki bu bab.
daki inayet.i rabbaniyyeye fevkalâde teşekkür­
ler eder ve bu muzafferiyet, adüvv-i medeniyyet
olan Rusyanın dahi bihavl-i-llâh.i tealâ dûçar-i
enva’-i inhizam-ü felâket ve asakir-i Osmaniyye.
nin avn-ı hakla mazhar.i kemâl-i fevz-ü nusrat
olmasına mukaddime-i beşaret addeyleriz.
Efendiler, muhafaza-i hukuk.ı meşruda izha_
r-i kemâl.i metanet-ü gayret, muktaza-i şan.i in-
saniyyettir .Ve bir devlet ve milletçe o makule
mesailde edna mertebede ığmaz ve semahat ve
cüz-î mümaşat ve cebanet mukaddime-i felâket.,
tir. Ve bu babda misal aramaya hacet olmayıb
Karadağ mes’elesinin suret-i vuku’-i cereyanı
ile netice-i hayriyyesi elde bir mizan-i hakikat­
tir.
Evet, mes’ele.i hazıra-i harbiyyenin hati­ ki mesail-i hazıra üzerine hey’et-i meb’üsânca
C: 1
mesi ne olacağına şimdiden hükmolunamâz;
lâkin Karadağ hemen tenkil olunarak oralada-
ki cibâl ve tilâlde alem-i zafer-tev’em.i
Osmanînin temevvüc eylemekde bulunması ol­
Efendiler, umum Osmanhlar saye-i şahane­
de devlet-i aliyyece “sızıltı çıkmasın. Aman,
lâyemet artık terkolunmuş olduğundan muha­
faza-i hukuk-ı mukaddese-i devlet-ü millet yo­
lunda badema zerre-tün-ma ibraz-i mülâyemet-ü
mümaşat edilmez ve aks-i hâl.ü harekette bulu­
nanlar şediden nies’ûl tutulur ve ancak bu su­
retle bir takım tasallutattan halâs bulunabilir.
Binaberin şu Karadağ hakkında olunacak mua­
melede bu meslek üss-i hareket ittihaz edilir
ümid-i kavîsindedirler.
Arkadaş efendüer, mesail-i haziranın hal­
imce devlet ve milletçe gösterilen ve badema da­
hi gösterilmesi cidden matlûb ve şediden muh-
tazar bulunan sebat ve metanetle asakir-i Os-
maniyyede meşhûd olan gayret ve şecaate naza­
ran bi-nusrat-i-hi tealâ muhafaza-i hukuk-ı meş-
ruamıza muvaffak olacağımızda lûtf-i hakdan
ümid ve intizarımız pek kavîdir ve bu babda
cümle OsmanlIların nihayet dereceye kadar her
türlü fedakârlığı ihtiyar eyleyeceklerinde vic­
danımız emindir ve buralarda ise asakir-i Osma-
niyyenin avn-i hakla şimdiye kadar mazhar ol.
duğu fevz-ü nusrat ile memalik-i mahrûsamn
her tarafında erbab-i hamiyyet canibinden ce-
molunmakda ve hattâ diyar-i ecnebiyyede bile
bir çok muhibb-i medeniyyet-ü hakkaniyetin â-
sâr ve himemi ile mecruhîn-i asakir-i Osmaniy­
ye için toplanıb gönderilmekde olan her türlü
ianelerin derecatından müstedeldir.
Evet, hukuk-i mukaddesemizi muhafazaya
muvaffak olacağımızda kalbimiz mutmaindir;
zira meb’usânca kiraren söylendiği üzere har-
b-i hazıra girişmekliğimiz devletimiz tarafından
aharın hukukuna tecavüz ile düşmanımız gibi
gurur ve istikbara mebnî değildir. Mücerred
hakk-i istiklâlimizi vikaye maksadiyle bir ta-
sallût-i gayr.i meşruanın def’i ile uğraşmak­
tan ibarettir; binaenaleyh (el-hakku ya’lû ve lâ
yu’lâ aleyh) mantukunca cenab-i hak elbette
yardımcımız olduğunda şüphemiz yoktur.
Rüfeka-i kiramın hâtır-nişanları olmalıdır
397 - .
 i: S6 16 haziran 1^93/28 haıziran 1877 6: 1

pek çok bahisler geçti ve hayli nutuklar söylen- babda kaleme ahnan müsveddeyi hey’et-i umU-
di.Düşmanımızm maksadı zahir-i iddiası gibi in- miyyenin nazar-i tedkikine arzeylerim (*).
saniyyete hizmet değil, bilâkis efkâr-i istilâiy- Meclis-i umumînin devlet ve vatana fay­
yesini tervice medar olacak mukaddimatı ter- dası ile hizmeti bahsine gelince:
tib ile husul-i âmâlini teshil eylemek olduğu Hey’et-i meb’usân vezaifi dairesinde çahş-
cümleye malûm oldu.Hattâ itikad-i tamm ile ar- . tı ve âza-i kiram doğruyu söylemekden aslâ çe­
zedebilirim ki Rusya umum OsmanlIlara ol de­ kinmedi. Hattâ harekât-i vakıasile bu yolda Os-
recelerde bed-hahdır ki ilân-i harb eylemesine manhlann derece-i istidad-ü kabiliyetlerini
en başlıca sebeb ve hikmet padişahımız efendi­ isbat eyledi.Gerçi rüfeka-i kiramdan bazı zevat
mizin tebea-i sadıkasına ihsan buyurmuş oludu- tarafından meclis-i meb’Usânın içtimamdan bir
ğu kanun.i esasî ile vaz’ olunan usûl-i meş­
(* ) (Basiret gazetesinin 19 hazira!n^293 taribdi sa
verettir. yısında (meclis<.i m eb’usân tarafından hakipâyj
Halbuki Rusya kaviyyen bilmek gerekdir ki şahaneye takdimi kararlaştırılan teşekkür ârizasi
min-el-kâdim kemâl-i serbestî-i vicdan ile zîr-i suretidir) başlığı ile şu vesika intişar etmiştir:
himaye vü tabiiyette yaşamakda ve sayesinde “ Hak sübfıanehu ve tekaddes hazretleri, ziver.
lisan ve kavmiyetini muhafaza eylemekde oldu­ efzayj. e v r e n g j hilâfet ve zineUsâz-i sertr-i saltam

ğu devletin gayrisine müracaata tenezzül edecek nat veli.nim et.i bi.m innetim iz şevketlû, merhamet,
lû. padişahımız efendimiz hazretlerinin v ü c u d j â,
kadar OsmanlIlar içinde el-hak bir kavim yok­
lem.sûdi,i mülâkâneleria kâffe-i ekdar-i k evniyye-
tur. Lâkin ne çare ki perde-i gurûr-u istikbari den masun ve a’da.yi bed-peym aların makhur ve
ile kapanmış olan gözleri görmez ve namus-i ser-nigûn buyursun.
düvel ile hukuk-i müeli tanımaz ki hattâ et­ Karadağ şûrîş ve ihtilâlinin teskin maksad,i
tiklerinden biraz hicab etsin de kendi tebeası- hayrjmersadile m e’m ur buyurulan asakir-i şahane
nın lisanlarını alamajnb hasret-keş olduklan bir fırkalarının b i,jıa v lih j tealâ bu kere muzafferen
kanun.i esası altında yaşasın; Osmanlılan iğlu- Karadağ içinde yerleşmiş \ e m eyam in-i teveccüh,,
hatmi muvaffakiyyet,gayat.i c e n a b j padişahı ve tam
le çalışmakdan mücanebet eylesin.
IV,ı ferhunde^meiali’.ı h a z re ij hilafetjpenahlleri d-
Her ne hal ise, avn-ü inayet-i bârîye isti- sariyle cebel eşkıyasını hemen kahCmii tenkile ma„
nad edelim ve azm.ü sebat-ü hüsni-i nİ3^et-i vaffak olmuş olmalarından dolayı mahzaziyeLi ci.
hazret-i padişahîye ittiba’ ile umum milletçe ik­ han.kıymetmi şehinşahîlerihi mübeşşir olarak Hersek
dam ve gayrette halen ve istikbalen ibraz-i me. ve Işkodra kumandanlariyle neferatına varınca ü„
merâ ve zabitana lütfen ve tenezzülen keşide buyu­
tanet eyleyelim.
rulmuş olan telgrafnamemi h ü m a y u n j hilâfetpena-
Efendiler, gerek Karadağda, şükürler ol. hîlerinde tebşir buyurulan iltifat ve telâttufatji
sun, nail-i fevz-ü zafer olan, gerek Rumeli ve bigâyât.i cenabmi şehinşahîlerinden hey‘et„l m eb 'u -
Anadolu cihetlerindeki mevakı-ı harbiyyede bu­ sânca ve umum tebea-i sadıka-i mülâkânelerince ha,
lunan ordu fırkalariyle donanma-ji hümayun sil olan sü rû rji mafharet vasıl.i m ertebe-i nihayet
kumandan ve ümerâ ve zabitanı ve efrad-i asa. olduğu ve Rumeli ve Anadolu hududlarında memcu
lik-i mahrusa-i şahanelerini teta vü lj eyâdîmi düş„
kir-i şahanenin bi-tevfikıh-i tealâ ibraz etmek-
menden muhafaza ve sıyanel için her türlü fedakâr­
de olduklan kemâl-i §ecaat-ü besâlet doğrusu lığı gözüne almış ve d ü şm e n j medeniyyetle pençe­
dostlan memnun, düşmanleri dil-hûn edecek leşmeye hazır vu müheyya bulunmuş olan ve bimnus-
bir surette olduğundan ve bu da bi.inayet-il-lâ- ratihijealâ kılâ-ı âdâyi fetih ve teshir ile ilerlemekde
h-i tealâ, veli-nimetimiz padişahımız efendimi­ bulunan cünûd-i zafer-nüm ud-i mülûkâne ile do.
nanma.yi hümayunlarının dahi öyle şanlı şanlı neti,
zin tali’.4 ferhande-metâlil-ı hümayunlariyle
ce-i muzafferiyetlere mazhariyetle onların da bu
metanet-i efkâr-ı mülûkâneleri âsâr.ı çelilesi
yolda sunûf-i iltifat.ii talâttufatj şahanelerine nail
cümlesinden bulunduğundan ve muzafferen Ka. € bu suretle umum tebea-i sadıka.i mülkdârîlerince-
radağ içinde yerleşmiş olan aşakir-i şahanenin de yeni başdan enua’.ı şadümanî vü meserret hasıl
kumandanlarından neferatına kadar taltifi ha- olması eh’ıy e-i mefrûzasını yâd ve tezkâr ile vecibe-i
vi lütfen ve tenezzülen keşide buyurulmuş olan ieşekkürjı ubûdiyyet ifa kılınmış olduğunun ateb-i
biılend-mertebemi şehrîyarîlerine arzına mücaseret
telgrafname-i mahsus-i hilâfet-penahîden dola­
ktluımışhr. Ol babda k a tıb e j ahvalde emr.ü ferman
yı hâkipay-i hazret-i padişahîye bir teşekkür a- şevketlû ve kudretlû padişahımız efendimiz hazret­
rizasının takdim olunmaşım teklif eder ve ol lerinindir.

398
 i: 56 16 haziran 1293/28 haziran 1877
fayda hasıl olmadığı yolunda idare-i lisan olundu
ve bu efkâra iştirak eden de bulundu ise de şu
fikir ve zihab yanlıştır; çünkü itikadü âcizanenL-
ce, hey’et-i meb’usânın def’a-i ûlâsı olan içtima­
in devlet ve milletçe calib olduğu muhassenat
kabil-i tadat değildir. Hey’et-i meb’usân bu içti-
maında hiç bir iş görmüş bile olmasa idi, bu se­
ne için yalnız kürsi-i hitabete çıkıb da saye-i
şahanede âza.i kiramın ahval.i mülk-ü millet ve
ve harekât-i me’murîn-i devlet hakkında beya-
n-i mütalea eylemeye kesb-i salâhiyet eyledikle­
rinin âmmeye malûm olmuş olması gibi büyük
fayda ve menfaat mülâhaza edemem. Hattâ
kanun-i esasi sayesinde devlet-i aliyyece bir
meclis-i meb’usânm içtimıaını görmek gibi bir
şerefi kâfi addederlerken, efkâr-i umumîyyenin
vüsûk ve itimadı eseri olarak, âzasından bulun­
mak şerefini dahi ihraz etmekliğimi kendimce
pek büyük ni’met ve mefharet addederim. Maa-
mafih hey’et-i meb’usân ahval-i hazıra-i ma’-
lûme ile beraber hayli işler de görmüştür:
Görülen işlerin başhcaları bervech-i âÜ
tadad olunur:
1) Nutk.ı hümayun.i müyûkâneye teşekkür arî-
zası, 2) Hey’et.i meb’usân nizamname-i dahilîsi, :l)
Karadağ mes’elesine dair kanun, 4) Londra meclis.i
mükâleme mazb.aitasına hey’et-i vükelâdan yazılan
cevaba tahsLnname, 5) Donanma.yi hümayunu te_
maşaya sezâvâr buyurulan müsaade.! seniyyeden do­
layı teşekkür arizası, 6) Dersaadet belediye kaınunu,
7) TeşkiLi vilâyat kanunu, 8) Matbuat kanunu, 9)V i.
lâyat belediye kanunu , 10) îstikraz-i haricî kanunu,
11) Idareui urfiyye kanunu, 12) Zat.i hazret-i padî-
şahîye Gazilik unvan-i cehlinden dolayı teşekkür a_
rizası, 13) Ağnam rüsûmuımn bir senelik olmak ü_
zere bir kat. daha istihsaline dair kanun, 14) îngilte„
re devletinin Dîersaadet sefirine hıtab, 15) Emlâk ve
temettü’ verğîsi kanunu, 16) Istikra-ı dahilî kanu.
nu, 17) Intihab.i meb’usân kanunu, 18) Müvazene-i
maliyye kanunu.
Bunlardan maada hey’et.i meb’üsâna altı
yüz otuz muharrerat ve arzuhal ve levayıh tak­
dim olunub encümen-i mahsus ma'rifetiyle ted-
kikat icra ve hulâsaları hey’et-i umumiyyede
ba’d-el-kırae muktezalan ifa olunmuştur. Ma­
lûmdur ki bunların muamelâtı ehemmiyetten
hali değildir ve belki içlerinde pek mühim şey­
ler de vardır.
Gerek arzuhallerin ve gerek şube ve encü-
menlerce mevadd-i muhtelife için verilen tak­
rirlere dair makam-i riyasetten yüz kadar tez­
kire yazılmış ve bunların dahi bazılarının ica-
399
C: 1
batı icra edilerek bir takımı dahi ifa- 5d mükte-
zalan zımnında mercilerine gönderilmiştir.
Vakıa şu evrakın cümlesinin havale olun­
duğu mahallerce ne yapıldığı hey’et-i meb’tısân-
ca henüz malûm olamamış ise de bazılarının ica-
batı icra olunmuş ve bakîsinin kuyûduna naza­
ran netayic-i hasılâyı taharri etmek içtima-i âti.
deki meb’usân-i kiramın himmetine kalmıştır.
Hey’et-i meb’usânm rüy’et eylediği hususat
neden ibaret idiği işte lıulâsaten arzolundu ve
gerçi bunlanr âza-i kiram hazeratınca meçhûl
değilse de birbirimizden ayrılmazdan evvel
mahsûl-i say’imizi ta’dad etmekde hey’etçe hu-
sûl-i mahzûziyetten ga.yri bir hâl mülâhaza ele­
mediğimden ol babda âcizane bir ilm-i icmali i-
tasına cesaret kılındı.
Efendiler, malûmdur ki hey’et-i meb’usâ­
nm nutk-i hümayunda dahi en ziyade ehemmiyet
verilen mehakim ve zabtiye ile intüıab vezaifine
dair kanun lâyihalarının tedkikine muvaffak o-
lamadığımızdan dola5U beyan-i teessüf eder ve
bu teessüfde âza-i kiram hazeratınm iştirak e-
deceklerinde şüphem olmadığını arzeylerira.
Filhakika bu def’a yetiştirilen işler de
hayli şeylerdir; lâkin Takdim-ül-ehem al-el-
raühim kaidesine riayetle ona göre kavanîn lâ­
yihaları yetiştirilmiş olsaydı daha ziyade bâis-i
şükran olurdu. Meselâ: mehakim ve zabtiye i-
le me’murîn vezaifine dair kanun lâyihaları evvel
be-evvel yetiştirilmeli ve müvazene-i maliyye
kanun lâyihası dahi vaktiyle hey’et-i meb’usâ-
na verilmeli idi; çünkü defeât ile hey’et-i umu­
miyyede ve şubelerde bahisleri geçtiği üzere ü-
mûr-i zabtiyye ile mahkemeler saye-i şahanede
te’mîn-i hukuk.ı ibâda me’mur hey’etlerdir. Ve-
zâif-i kanuniyyede me’murlara ifa-i me’muriy-
yetlerince delil ve rehberdir.
Müvazane-i maliyye kanun lâyihası bahsine
gelince: Malûmdur ki bu kanun arız ve amîk
tedkike muhtacdır ve bu da zaman ile olur; lâ ­
kin aceleye tesadüfle beraber bu sene muvaze­
ne kanunu lâyihasımn haylice tedkikatı icra o-
lundu. Amma şurası da münker değildir ki mec-
lis-i umumî esasen birinci def’a olarak teşkil o-
lunmuş ve içtima ve küşadı devlet ve milletçe
gavâil-i âzîme zemanına tesadüf eylemiş oldu­
ğundan ve hasb-el-kanun içtima’-i âtîyede çok
vakit kaldığından lâzımgelen kavanîn lâyihala­
rının ve ale-l-husus mehakim ve zabtiye ve me’-
-
CÜTÜPHANESS
 mm
'4.zir^n- 1‘293/28i haziran 1877>
tİL murîn vezaifi ile bir hayli kısımları şâmil ola­
cak olan sene-i âtiye mın?az,enie4ı maliyyesine '
dair kavanîn lâyihalarımns'vatetiyle tanzim ve
tehyiesihe- devletçe sarf-i nakdîne-i gayret bu-
yurulacağı şüpheden, beridir.
Efendiler, hey’et-i meb’usânm vezaifj esa-
siyyesinden- biri tezyid-i varidat esbabını ta.
h a n i ve: teemmül eylemekdir ve müvazene.i ma-
liyye bu yolda bulunabilir, yoksa maksad yal­
nız- tenkıhri masarif tedbirinde aranmakla hasıl
olamaz: Yalnız varidat ise tevsi’-ı esbaba-i ser­
vetti memlekete himmetle: olur. Bu dahi yol­
lan: tanzim ve göller ve liman ve nehirler tathir
ile: mahsulâtımıza mahreçler açılarak ümûr-i zi-
raati. te k ^ r' ve teshil hususuna cidden himmet
olunmakla vücude gelebilir ve devlet ve vatanın
saadet-i halini arzu eden zevat bu babda zerre-
t-ün^ma kusûr etmemek lâzımgelir. Hususiyle
te’minû menafi'-ı hazine maksadiyle tevhîd-i
mübaayat tedbirinin ittihazına ve müvazene
mes’elesinin teshil-i muamelâtı için divan-i mu-
sebatınisür’atle teşkiline de himmet olunacağı
muntazardır. Geçenlerde hey’etti umumiyyeye:
arzolunarak Babiâltye irsâl ve takdim kılınması
tensib buyurulan fabrika ve madenlere dair ka­
nun lâyihalarının-hazırlanmasıdahi nazar-i him_
metten dûr olunamayacağı ve bu hususlar hak­
kında mercîlerinden teshiiâtti muktazayenin i.
fasına dikkat edüeceği ümid olunur.
Bir de mahkemelerin emr-i.intizamım dere­
celi matlûbeye isâl etmek mutlaka hükkâm-i
nizamiyyeye bir mahreç açmaya ve oradan çık­
m adıkça âÜde hâkimti nizamî olamamak kaide,
si lâ-yetegayyer bir kanun ittihaz olunmaya
muhtaçdır; başka çaresi yoktur; binaenaleyh
yalnız Dersaadette dağil, i’tikad-i âcizanemee
vilâyât merkezlerinin cümlesinde olamaz ise bile
bazılarında behemâl mekteb-i kavanînin teşkil
olunmasını derece-i vücûbda görürüm. Hattâ
her ne vakit devletçe he’yeat-i mehakimin İsla­
hı murad olunmuş ise, ber-vech-i dil-hah, mak­
h sadın hasıl olamamasına ve bazen eski derece­
sinden bile tenezzül eylemesine sebeb ve hikmet
hâkim-i nizamî yetiştirecek kavanîn mektebinin
bulunmamasiyle beraber meslek aranmamak
mes’elesinden ibarettir; binaenaleyh devletçe bu­
raların ve bu yolda tecrübe. olunmuş olanların
nazar-i ehemmiyetten dûr olunmayacağını ü-
mid ederim,
işte, rüfeka-i kiram hazeratına arzetmek
BİRİNCİ C' İ L D İ N
û
6: 1
istedîği'mîhusasi'- müsaadeleriyle mümkün me
tebe: beyan eyledim. Hemen cenab-i hak za1
hazfefci padişahîye kemâl-i ömr.ü şevket'.’
devletçe ve milletçe mûcib-i enva-i mesarr-ü-i
tihar olacak nusrat. ve muvaffakiyetler ihsânt’
hey’et-i vükelâ_yi fiham hazeratına .da mesâ
h-i dahiliyyeivü haricij^e' ile mehammd ask
riyyece şan-i devlet-ü millete şayan badema d
hi tedabir ve harekât-i memduha ibrazına m:
vaffak buyursun duasiyle hatm-i kelâm eylerh
17 haziran 1293
sii
RE İS PAŞANIN K A P A N IŞ N U TK U
(Takvim-i VakayDin 1940 inci sayısından
•‘Bugünkü meclisimiz, meclisui üıtitamdi
Geçen-hafta, temdid edilen, müddet dahi hıta
buldu. Sonradan gelen lâyihalar: da: encüme
lerde kıraet olunmuştu. Bugün, mademki mü
detimiz hitam buldu, evrakımızı muhafazaj
me’mur tayin ettik. Yeni meb’usân intihab ol
nuncaya kadar, biz meb’usuz; Cenab-i hak v
zı-ı kanun-i esasî, veli-ni’met-i bi-minn
timiz, padişahımız efendimiz hazretlerini tû
ömr ile muammer etsin. îcab ettiği surette yet
den içtimaimiz kolaydır.
Cenab-i hak asakir-i Osmaniyyeyi mazhaı
muvaffakiyyet buyursun; meclisimiz hıta
buldu.
Bu sene derdest bulunan bunca gavâild«
kendilerine düşen hisse-i eşgal ile iştigalden m
ada hey’et-i meb’usânın kendi nizamname-i d
bilileri ve Dersaadet ve vilâyât-i şahane devaiı
belediyye kanunları ve teşkil-i vilâyat kanuı
ve matbuat kanunu ve intihabd meb’usân k
nunu ve idare-i urfiyye kanunu ve büdce ’
kavaim.i nakdiyye nizamları gibi sekiz, on pa
ça kavanînin emr-i tedkiklerini dahi icra ed
bitirmiş olması pek'^büsdik hidemattan ma’dı
olub hele müzakerat-i vakianın usûl ve nizan
na muvafık bir suret.i edibane-vü ihtiramkâr
nede cereyan etmiş olması hattâ Avrupa gazet
leri tarafından da kemâl-i tahsin-ü sitayiş, ile
lân edilmiş bir keyfiyet olduğuna ve hey’el
meb’usânın ilk’ senesinde gösterdiği şu eseı
iktidar-i millet-i muazzama-i Osmaniyyenin i
tidad-ı mahsus.i terakki-perverîsine delâlet
der mevaddan bulunduğuna mebni halkımız
şu istidad-i kâr.şinasânesinden sinîmi âtiye iç
dahi, pek büsdik hüsn-i hidmetlere intizar
dilmek becâ ve sezâdır.”
SONU
.îte
 r-
tj
ire.

tre
li-
e-
a-
U-.
a. '

ır:
m
rır
di
/a.
u-
a.
e-
U
tl-

>i
m

m
ai
a?
r-i
lU
a-
ire

ib
ıd
LU
a.
e.
i-
ui

,s.
e-
;ın
in
e-