Διαγώνισμα 2ου Κεφαλαίου

Χημείας
Ημερομηνία @January 5, 2022

Κεφάλαιο 2. Περιοδικός Πίνακας - Δεσμοί

2.1
Το μοντέλο του ατόμου
Σύμφωνα με τον Bohr, το άτομο αποτελείται από τον πυρήνα, που περιέχει τα θετικά
φορτισμένα πρωτόνια και τα ουδέτερα νετρόνια κι εκεί είναι συγκεντρωμένη η μάζα του ατόμου.
Γύρω από τον πυρήνα σε αρκετά μεγάλες αποστάσεις κινούνται σε καθορισμένες τροχιές τα
ηλεκτρόνια. Τα ηλεκτρόνια που κινούνται στην ίδια σχεδόν απόσταση από τον πυρήνα λέμε ότι
βρίσκονται στην ίδια στιβάδα/φλοιό/ενεργειακή στάθμη.
Τα ηλεκτρόνια των ατόμων κατανέμονται σε maximum 7 στιβάδες, τις K, L, M, N, O, P, Q,
κάθε μία από τις οποίες χαρακτηρίζεται από έναν αριθμό που συμβολίζεται με n και λέγεται
κύριος κβαντικός αριθμός.

Στιβάδα K L M N O P Q
Κύριος κβαντικός αριθμός n 1 2 3 4 5 6 7

Κατανομή ηλεκτρονιών σε στιβάδες

Για τη διάταξη των ηλεκτρονιών σε στιβάδες (ηλεκτρονιακή δομή) υπάρχουν 3 κανόνες:

1. Ο μέγιστος αριθμός ηλεκτρονίων που μπορούν να πάρουν οι πρώτες τέσσερις

στιβάδες δίνεται από τον τύπο 2n².

Στιβάδα K L M N
Μέγιστος αριθμός ηλεκτρονίων 2 8 18 32

2. Η τελευταία στιβάδα οποιουδήποτε ατόμου δεν μπορεί να περιέχει περισσότερα από 8

ηλεκτρόνια (εκτός από τη Κ που συμπληρώνεται με 2).

3. Η προτελευταία στιβάδα δεν μπορεί να περιέχει περισσότερα από 18 ηλεκτρόνια, ούτε

λιγότερα από 8 (εκτός από την Κ).

Με βάση των κανόνων μπορούμε να βρούμε την κατανομή των ηλεκτρονίων στα 20 πρώτα
στοιχειά.

Πίνακας 2.1 Κατανομή ηλεκτρονίων σε στιβάδες, στα 20 πρώτα στοιχεία

Διαγώνισμα 2ου Κεφαλαίου Χημείας 1

 Ζ Συμβ. Στοιχείο K L M Ζ Συμβ. Στοιχείο K L M N
1 H Υδρογόνο 1 11 Na Νάτριο 2 8 1

2 He Ήλιο 2 12 Mg Μαγνήσιο 2 8 2

3 Li Λίθιο 2 1 13 Al Αργίλιο 2 8 3

4 Be Βηρύλλιο 2 2 14 Si Πυρίτιο 2 8 4

5 B Βόριο 2 3 15 P Φώσφορος 2 8 5

6 C Άνθρακας 2 4 16 S Θείο 2 8 6
7 N Άζωτο 2 5 17 Cl Χλώριο 2 8 7

8 O Οξυγόνο 2 6 18 Ar Αργό 2 8 8

9 F Φθόριο 2 7 19 K Κάλιο 2 8 8 1

10 Ne Νέο 2 8 20 Ca Ασβέστιο 2 8 8 2

Στον σύγχρονο περιοδικό πίνακα τα στοιχεία κατατάσσονται με βάση τον ατομικό τους
αριθμό. Σύμφωνα με το σύγχρονο περιοδικό νόμο οι ιδιότητες των στοιχείων είναι
περιοδική συνάρτηση του ατομικού τους αριθμού.

2.2
Οι περίοδοι
Περιοδικός πίνακας:
οριζόντιες σειρές → περίοδοι
Κάθε οριζόντια σειρά του περιοδικού πίνακα καταλαμβάνουν στοιχεία τα άτομα της οποίας
χρησιμοποιούν τον ίδιο αριθμό στιβάδων για την κατανομή των ηλεκτρονίων τους. Αυτές
οι οριζόντιες σειρές λέγονται περίοδοι. Ο αριθμός της περιόδου όπου ανήκει το στοιχείο
δείχνει τον αριθμό των στιβάδων στις οποίες έχουν κατανεμηθεί τα ηλεκτρόνιά του.
Κατά μήκος μιας περιόδου υπάρχει συνήθως βαθμιαία μεταβολή ιδιοτήτων.
Κάθε περίοδος (εκτός 1) αρχίζει με ένα δραστικό μέταλλο και τελειώνει με ένα αδρανές
αέριο, έχοντας στην προτελευταία θέση ένα πολύ δραστικό αμέταλλο.
Δηλαδή, κατά μήκος μιας περιόδου έχουμε ελάττωση του μεταλλικού χαρακτήρα κι αύξηση
του χαρακτήρα αμέταλλου.
Τα αμέταλλα βρίσκονται στο δεξιό άκρο του περιοδικού πίνακα και διαχωρίζονται από τα
μέταλλα με μια τεθλασμένη γραμμή. Τα στοιχεία κοντά στη γραμμή λέγονται μεταλλοειδή, γιατί
εμφανίζουν ιδιότητες μετάλλων και αμετάλλων.
Οι λανθανίδες και ακτινίδες, που ανήκουν στην 6η και 7η περίοδο αντίστοιχα, κανονικά θα
έπρεπε να τοποθετηθούν στην ίδια θέση του περιοδικού πίνακα (εκεί που είναι το λανθάνιο και
το ακτίνιο). Όμως, για να αποφύγουμε το “συνωστισμό” τοποθετούνται έξω από το κυρίως
“σώμα” του περιοδικού πίνακα, σε δυο σειρές στο κάτω μέρος του πίνακα.

Οι ομάδες
κατακόρυφες στήλες → ομάδες

Διαγώνισμα 2ου Κεφαλαίου Χημείας 2

 Οι κατακόρυφες στήλες του περιοδικού πίνακα αποτελούν τις ομάδες και καταλαμβάνονται
από στοιχεία με ανάλογες ιδιότητες.
Χαρακτηρίζονται με λατινικούς αριθμούς από Ι ως VIII και διακρίνονται στις κύριες με
χαρακτηρισμό Α και δευτερεύουσες με Β.
I II III IV V VI VII VIII
Στοιχεία που ανήκουν στην ίδια κύρια ομάδα έχουν ίδιο αριθμό ηλεκτρονίων στην εξωτερική
τους στιβάδα, ο οποίος ταυτίζεται με τον αριθμό της ομάδας.
Στοιχεία:
ΙΑ: αλκάλια
ΙΙΑ: αλκαλικές γαίες
ΙΙΙΑ: γαίες
VIIA: αλογόνα
VIIIA: ευγενή αέρια
Τα στοιχεία που ανήκουν σε δευτερεύουσες ομάδες (IVB, VB, VIB) λέγονται μεταβατικά
στοιχεία ή στοιχεία μετάπτωσης.
Δημιούργησα τον παρακάτω περιοδικό πίνακα για ευκολότερη κατανόηση:

VIIIA
Ομάδες IIA =
IA = IIIA = VIIA = =
→ αλκαλικές IVA VA VIA
αλκάλια γαίες αλογόνα ευγενή
Περίοδοι γαίες
αέρια

1 1. H 2. He
(εξαιρ.) (Υδρογόνο) (Ήλιο)

4. Be 5. B 6. C 7. N 8. O 9. F 10. Ne
2 3. Li (Λίθιο)
(Βηρύλλιο) (Βόριο) (Άνθρακας) (Άζωτο) (Οξυγόνο) (Φθόριο) (Νέο)

11. Na 12. Mg 13. Al 14. Si 15. Ρ 16. S 17. Cl 18. Ar

3
(Νάτριο) (Μαγνήσιο) (Αργίλιο) (Πυρίτιο) (Πυρίτιο) (Θείο) (Χλώριο) (Αργό)
19. K 20. Ca
4
(Κάλιο) (Ασβέστιο)

2.3
Τι είναι ο χημικός δεσμός; Πότε και γιατί δημιουργείται;
Με απλά λόγια, ο χημικός δεσμός είναι η "κόλλα" που δένει τα άτομα ή άλλες δομικές μονάδες
προς σχηματισμό ενώσεων ή άλλων ομάδων ατόμων (όπως πολυατομικά στοιχεία).
Χημικός δεσμός δημιουργείται όταν οι δομικές μονάδες της ύλης πλησιάσουν άρκετα, ώστε οι
ελκτικές δυνάμεις που αναπτύσσονται μεταξύ τους να υπερβούν τις απωστικές δυνάμεις που
αναπτύσσονται. Οι διασυνδέσεις αυτές των ατόμων γίνονται μέσω των ηλεκτρονίων
σθένους, δηλαδή των ηλεκτρονίων της εξωτερικής στιβάδας.
Μην ξεχνάτε ότι η ηλεκτρονιακή δομή των ατόμων εμφανίζει μια περιοδικότητα, που εκφράζεται
στη διάταξη των στοιχείων στον περιοδικό πίνακα. Η δομή αυτή αντανακλάται στο είδος και την

Διαγώνισμα 2ου Κεφαλαίου Χημείας 3

 ισχύ των δεσμών που αναπτύσσονται μεταξύ των στοιχείων.
Η δημιουργία του χημικού δεσμού οδηγεί το σύστημα σε χαμηλότερη ενέργεια, το κάνει δηλαδή
σταθερότερο.

Παράγοντες που καθορίζουν τη χημική συμπεριφορά των ατόμων

1. τα ηλεκτρόνια σθένους

2. το μέγεθος του ατόμου (ατομική ακτίνα)

Αυτά τα θεμελιώδη χαρακτηριστικά θα εξεταστούν χωριστά και θα συσχετιστούν με τη χημική

συμπεριφορά και κατ' επέκταση με το είδος χημικού δεσμού που προκαλούν.

Ηλεκτρόνια σθένους
Στοιχεία που έχουν συμπληρωμένη την εξωτερική στιβάδα του ατόμου τους με οκτώ ηλεκτρόνια
(ευγενή αέρια) δεν έχουν τη τάση να σχηματίζουν χημικές ενώσεις. Βρίσκονται σε μια σταθερή
ενεργειακή κατάσταση κι η σταθερότητα αποδίδεται στη πληρότητα της εξωτερικής τους
στιβάδας.

Άτομα άλλων στοιχείων που δεν έχουν στην εξωτερική τους στιβάδα οκτάδα ηλεκτρονίων (ή
δυάδα αν πρόκειται για τη στιβάδα Κ), τείνουν να αποκτήσουν αυτή τη δομή, δηλαδή να
“μοιάσουν” στα ευγενή αέρια. Έτσι συνδέονται χημικά μεταξύ τους, αποβάλλοντας,
προσλαμβάνοντας ή συνεισφέροντας ηλεκτρόνια, ώστε να αποκτήσουν τη σταθερή
ηλεκτρονιακή δομή των ευγενών αερίων (κανόνας των οκτώ).

Πίνακας 2.2

Προφανώς, ένα στοιχείο της ΙΑ ομάδας των αλκαλίων, έχει ένα μόνο ηλεκτρόνιο στην εξωτερική
του στιβάδα, το οποίο θέλει να αποβάλλει, ώστε να αποκτήσει δομή ευγενούς αερίου. Έτσι
φορτίζεται θετικά (ηλεκτροθετικό στοιχείο). Ανάλογα, ένα στοιχείο της VIIA ομάδας, έχει επτά
ηλεκτρόνια στην εξωτερική στιβάδα του, θέλει να προσλάβει ένα ηλεκτρόνιο, με σκοπό να
αποκτήσει δομή ευγενούς αερίου, οπότε και φορτίζεται αρνητικά (ηλεκτροαρνητικό στοιχείο).

Διαγώνισμα 2ου Κεφαλαίου Χημείας 4

 Έτσι, σα συμπέρασμα, τα στοιχεία που έχουν “λίγα” ηλεκτρόνια στην εξωτερική τους στιβάδα
έχουν την τάση να δίνουν ηλεκτρόνια, κι αυτό συμβαίνει συνήθως με τα στοιχεία των ομάδων
IA, IIA, IIIA.
Αντιθέτως, τα στοιχεία που έχουν “πολλά” ηλεκτρόνια στην εξωτερική τους στιβάδα έχουν την
τάση να παίρνουν ηλεκτρόνια, κι αυτό συμβαίνει συνήθως με τα στοιχεία των ομάδων VA, VIA,
VIIA.

Ατομική ακτίνα (το μέγεθος του ατόμου)

Ατομική ακτίνα είναι η απόσταση της εξωτερικής στιβάδας ενός ατόμου από το κέντρο του, τον
πυρήνα.
Όσο μικρότερο είναι ένα άτομο, τόσο δυσκολότερα χάνει ηλεκτρόνια ή τόσο ευκολότερα παίρνει
ηλεκτρόνια. Αντίθετα, όσο μεγαλύτερο είναι ένα άτομο, τόσο ευκολότερα χάνει ηλεκτρόνια ή
τόσο δυσκολότερα παίρνει ηλεκτρόνια.
Κατά μήκος μιας περιόδου η ατομική ακτίνα ελαττώνεται από τα αριστερά προς τα δεξιά.
Αυτό συμβαίνει καθώς όσο πηγαίνουμε προς τα δεξιά αυξάνει ο ατομικός αριθμός, συνεπώς
αυξάνει το θετικό φορτίο του πυρήνα, με αποτέλεσμα να μειώνεται η ακτίνα, λόγω μεγαλύτερης
έλξης των ηλεκτρονίων από τον πυρήνα.
Σε μία ομάδα η ατομική ακτίνα αυξάνεται από πάνω προς τα κάτω.
Όσο πηγαίνουμε προς τα κάτω, προστίθενται στιβάδες στο άτομο, άρα μεγαλώνει η απόσταση
ηλεκτρονίων σθένους από τον πυρήνα, η έλξη μειώνεται, συνεπώς η ατομική ακτίνα αυξάνεται.

Είδη χημικών δεσμών

Τα δυο βασικά είδη χημικών δεσμών είναι ο ιοντικός (ή ετεροπολικός) δεσμός και ο
ομοιοπολικός δεσμός. Υπάρχουν κι άλλοι τύποι δεσμών, όπως ο μεταλλικός δεσμός
(εμφανίζεται σε μέταλλα ή κράματα), οι δεσμοί Van der Waals (που αναπτύσσονται μεταξύ των
μορίων) κλπ.

Ιοντικός ή ετεροπολικός δεσμός

Ο ιοντικός ή ετεροπολικός δεσμός αναπτύσσεται μεταξύ ετεροατόμων, συνήθως μεταξύ ενός
μετάλλου κι ενός αμετάλλου. Αυτός ο δεσμός απορρέει από την έλξη αντίθετα φορτισμένων
ιόντων, κατιόντων κι ανιόντων. Αυτά τα ιόντα σχηματίζονται με μεταφορά ηλεκτρονίων, π.χ. από
μέταλλο στο αμέταλλο.

Με άλλα λόγια, κατά το σχηματισμό ιοντικού δεσμού, το ένα άτομο αποβάλλει από 1 ως 3
ηλεκτρόνια, παίρνοντας μορφή κατιόντος και το άλλο άτομο προσλαμβάνει από 1 ως 3
ηλεκτρόνια, παίρνοντας μορφή ανιόντος. Τα ιόντα που σχηματίζονται έλκονται μεταξύ τους
με ηλεκτροστατικές δυνάμεις Coulomb και διατάσσονται στο χώρο σε κανονικά
γεωμετρικά σχήματα, που λέγονται ιοντικοί κρύσταλλοι.
Σημαντικές πληροφορίες:
Στις ιοντικές ενώσεις δεν υπάρχει η έννοια του μορίου.
Χημικός τύπος: εκφράζει ποιά χημικά στοιχεία περιέχονται σε μια ένωση καθώς και σε ποιές
αναλογίες

Διαγώνισμα 2ου Κεφαλαίου Χημείας 5

 Χαρακτηριστικά ιοντικών ενώσεων
1. Στερεά

2. Έχουν υψηλά σημεία τήξεως λόγω των ισχυρών δυνάμεων Coulomb, που συγκρατούν τα
ιόντα τους στον κρύσταλλο.

3. Οι κρύσταλλοί τους είναι σκληροί και εύθραυστοι

4. Πολλές είναι ευδιάλυτες στο νερό

5. Τα διαλύματά τους είναι καλοί αγωγοί του ηλεκτρισμού

6. Αποτελούνται από ιόντα και όχι από μόρια. Τα ιόντα σχηματίζουν κρυσταλλικό πλέγμα.

Ομοιοπολικός δεσμός
Όταν η χημική ένωση δεν περιλαμβάνει μέταλλο, απαιτείται πολύ μεγάλο ποσό ενέργειας για
την εξαγωγή ηλεκτρονίων, άρα ο σχηματισμός ιοντικής ένωσης είναι μάλλον αδύνατος. Το
καλύτερο που μπορεί να συμβεί σε αυτές τις περιπτώσεις είναι τα άτομα να διατηρήσουν τα
ηλεκτρόνιά τους και να συνάψουν ταυτόχρονα μια συμφωνία “συνιδιοκτησίας” μεταξύ τους,
δηλαδή να σχηματίσουν κοινά ζευγάρια ηλεκτρονίων.
Όταν δύο γειτονικά άτομα κατέχουν από κοινού ένα ζευγάρι ηλεκτρονίων, λέμε ότι συνδέονται
μέσω ενός ομοιοπολικού δεσμού.
Το κοινό αυτό ζευγάρι ηλεκτρνίων απλώνεται σα δίχτυ και περιβάλλει και τα δυο άτομα. Τα
άτομα γίνεται επίσης να μοιράζονται περισσότερα από δύο ηλεκτρόνια. Συνεπώς, τα άτομα
μπορεί να συνδέονται με απλό δεσμό (ένα κοινό ζευγάρι) ή με διπλό δεσμό ή με τρπλό δεσμό.
Με ομοιοπολικό δεσμό μπορούν να συνδεθούν άτομα του ίδιου στοιχείου (αμέταλλα) ή
διαφορετικών στοιχείων (συνήθως αμέταλλα).
Ηλεκτρονιακοί τύποι: δείχνουν την κατανομή ηλεκτρονίων σθένους στο μόριο και το σχηματισμό
των ομοιοπολικών δεσμών.
π.χ. H:H

Ηλεκτροαρνητικότητα στοιχείου: η τάση του ατόμου στοιχείου να έλκει ηλεκτρόνια, όταν αυτό
συμμετέχει στο σχηματισμό πολυατομικών συγκροτημάτων.
Αν τα άτομα που σχηματίζουν τον ομοιοπολικό δεσμό είναι όμοια μεταξύ τους, τότε το κοινό
ζεύγος ηλεκτρονίων έλκεται ίσα από τους δυο πυρήνες των ατόμων, υπάρχει ομοιόμορφη
κατανομή του κοινού ζεύγους δηλαδή. Τότε έχουμε ένα μη πολικό (μη πολωμένο) ομοιοπολικό
δεσμό.
Όμως, αν τα άτομα είναι διαφορετικά, το κοινό ζεύγος ηλεκτρονίων έλκεται περισσότερο από το
πιο ηλεκτραρνητικό άτομο, υπάρχει ανομοιόμορφη κατανομή του κοινού ζεύγους δηλαδή. Τότε
έχουμε πολικό (πολωμένο) ομοιοπολικό δεσμό.
Όσο μεγαλύτερη διαφορά ηλεκτραρνητικότητας υπάρχει, τόσο περισσότερο πολωμένος είναι ο
ομοιοπολικός δεσμός.

Χαρακτηριστικά ομοιοπολικών ή μοριακών ενώσεων

Διαγώνισμα 2ου Κεφαλαίου Χημείας 6

 1. Οι δομικές τους μονάδες είναι μόρια

2. Στις συνηθισμένες συνθήκες είναι αέρια ή υγρά ή μαλακά στερεά με χαμηλό σημείο τήξης

3. Είναι επί το πλείστον οι ενώσεις μεταξύ αμετάλλων

4. Σε καθαρή μορφή είναι κακοί αγωγοί του ηλεκτρισμού. Ηλεκτρική αγωγιμότητα εμφανίζουν
τα υδατικά διαλύματα ορισμένων ομοιοπολικών ενώσεων (π.χ. οξέων) που είναι
ηλεκτρολύτες

Διαφορές ετεροπολικού κι ομοιοπολικού δεσμού

Ετεροπολικός (ιοντικός) Ομοιοπολικός (μοριακός)

1 Μέταλλο + Αμέταλλο Αμέταλλο + Αμέταλλο

2 Πρόσληψη/Αποβολή Συνεισφορά

3 Ιόντα Μόρια

Λεονάρδου Αικατερίνη Άρτεμις

Διαγώνισμα 2ου Κεφαλαίου Χημείας 7