ΣΥΝΟΠΤΙΚΟΣ ΠΙΝΑΚΑΣ ΜΕΤΑΤΡΟΠΗΣ ΧΑΡΑΚΤΗΡΑ ΒΑΡΥΤΟΝΩΝ ΡΗΜΑΤΩΝ ΚΑΤΑ ΤΟ ΣΧΗΜΑΤΙΣΜΟ ΤΩΝ ΧΡΟΝΩΝ

Ε.Φ. ΚΑΙ Μ.Φ.

ΧΑΡΑΚΤΗΡΑΣ ΜΕΛΛΟΝΤΑΣ ΜΕΛΛΟΝΤΑΣ ΑΟΡΙΣΤΟΣ ΑΟΡΙΣΤΟΣ ΠΑΡΑΚΕΙΜΕΝΟ ΠΑΡΑΚΕΙΜΕΝΟ ΥΠΕΡΣΥΝΤΕΛΙΚΟ ΥΠΕΡΣΥΝΤΕΛΙΚΟ

ΡΗΜΑΤΟΣ Ε.Φ. Μ.Φ. Ε.Φ. Μ.Φ. Σ Ε.Φ. Σ Μ.Φ Σ Ε.Φ. Σ Μ.Φ
ΦΩΝΗΕΝ -σω -σομαι -σα -σαμην -κα -μαι -κειν -μην
τ , δ, θ, -σω -σομαι -σα -σαμην -κα -σμαι -κειν -σμην
ζ
π ,β, φ, -ψω -ψομαι -ψα -ψαμην -φα -μμαι -φειν -μμην
πτ
κ, γ, χ, -ξω -ξομαι -ξα -ξαμην -χα -γμαι -χειν -γμην
ττ, σσ, ζ

Σ' αυτήν την ενότητα θα δούμε πώς σχηματίζονται οι χρόνοι των ρημάτων στα αρχαία ελληνικά. Για να
καταλαβαινόμαστε θα πρέπει να ξέρουμε τι σημαίνουν οι λέξεις: βαρύτονα ρήματα, θέμα, χαρακτήρας.
 
Ποια ρήματα λέγονται βαρύτονα;
 
Βαρύτονα λέγονται τα ρήματα που δεν τονίζονται στη λήγουσα, π.χ. λύω, νομίζω, διώκω
 
Τι είναι το θέμα;
 
Θέμα είναι το αμετάβλητο μέρος μια κλιτής λέξης, δηλαδή το μέρος εκείνο που δεν αλλάζει μορφή, όταν κλίνεται
μια λέξη, π.χ. λύ-ω, λύ-εις, λύ-ει
 
Τα ρήματα έχουν δύο θέματα:
α) το ρηματικό θέμα, που είναι το αρχικό θέμα το οποίο χρησιμεύει ως βάση στο σχηματισμό των χρονικών
θεμάτων του ρήματος,
β) το χρονικό θέμα, που είναι το ιδιαίτερο θέμα με το οποίο σχηματίζονται οι τύποι ορισμένου χρόνου ή χρόνων.
Το χρονικό θέμα προέρχεται από το ρηματικό θέμα και με διάφορες αλλαγές (τις οποίες θα δούμε παρακάτω)
μετασχηματίζεται στους διάφορους χρόνους.
 
1ο παράδειγμα
Το ρηματικό θέμα (δηλ. το αρχικό θέμα) του ρήματος λύω είναι το λυ-
Το χρονικό θέμα (δηλ. το θέμα μετά τις αλλαγές στους διάφορους χρόνους) του ρήματος λύω:
 για τον ενεστώτα και τον παρατατικό είναι λυ-
 για τον μέλλοντα και τον αόριστο είναι: λυσ-
 για τον παρακείμενο, τον υπερσυντέλικο και τον συντελεσμένο μέλλοντα είναι: λελυκ-
2ο παράδειγμα
Το ρηματικό θέμα του ρήματος βλάπτω είναι το βλαβ-
Φαίνονται δύσκολα;
Το χρονικό θέμα του ρήματος βλάπτω:
 για τον ενεστώτα και τον παρατατικό είναι βλαπτ-
 για το μέλλοντα και τον αόριστο είναι: βλαψ-
 για τον παρακείμενο, τον υπερσυντέλικο και το συντελεσμένο
μέλλοντα είναι: βεβλαφ-
 
Για να σχηματίσουμε τους χρόνους θα χρησιμοποιούμε το χρονικό θέμα.
Το χρονικό θέμα του ρήματος το βρίσκουμε αν αφαιρέσουμε την κατάληξη -ω-
 
Τι είναι ο χαρακτήρας;
Χαρακτήρας είναι το τελευταίο γράμμα του θέματος, π.χ.
 
1) Έχουμε το ρήμα λύω. Αφαιρώντας την κατάληξη -ω μένει το θέμα λυ-
Δεν είναι και τόσο δύσκολα!
Απλώς, είναι λίγο
πολύπλοκα στην αρχή!
 Το τελευταίο γράμμα του θέματος, δηλ. το -υ-, είναι ο χαρακτήρας.
 
2) Έχουμε το ρήμα διώκω. Αφαιρώντας την κατάληξη -ω μένει το θέμα διωκ-
Το τελευταίο γράμμα του θέματος, δηλ. το -κ-, είναι ο χαρακτήρας.
 
Αν ο χαρακτήρας είναι φωνήεν τότε το ρήμα λέγεται φωνηεντόληκτο
Αν ο χαρακτήρας είναι σύμφωνο τότε το ρήμα λέγεται συμφωνόληκτο
παράδειγμα
στρατεύω » θέμα = στρατευ- χαρακτήρας = -υ- » φωνηεντόληκτο
γράφω » θέμα = γραφ- χαρακτήρας -φ- » συμφωνόληκτο
 
 

Ενεργητική φωνή λύ-ω

λύ-εις
Σχηματισμός του ενεστώτα
λύ-ει
 
λύ-ομεν
Για να σχηματίσουμε τον ενεστώτα των βαρύτονων ρημάτων προσθέτουμε στο χρονικό θέμα του
λύ-ετε
ρήματος τις καταλήξεις του ενεστώτα.
λύ-ουσιν
 

 
 
 
Σχηματισμός του παρατατικού
 
Να δούμε πρώτα τι γίνεται με τα νέα ελληνικά.
Έστω ότι έχουμε στον ενεστώτα το ρήμα λύνω. Στον παρατατικό λέμε έλυνα.
Για να σχηματίσουμε τον παρατατικό προσθέσαμε στην αρχή του θέματος ένα -ε-, που το
ονομάζουμε αύξηση. ἔ-λυ-ον
Αυτό γίνεται σχεδόν σ' όλα τα ρήματα που αρχίζουν από σύμφωνο, π.χ. γράφω > έγραφα, δένω ἔ-λυ-ες
> έδενα, τρέχω > έτρεχα κ.τ.λ.. ἔ-λυ-ε
Το ίδιο γίνεται και στα αρχαία. Ας το μελετήσουμε όμως αναλυτικά: ἐ-λύ-
  ομεν
Για να σχηματίσουμε τον παρατατικό των βαρύτονων ρημάτων, προσθέτουμε στο χρονικό θέμα του ἐ-λύ-ετε
ενεστώτα τις καταλήξεις του παρατατικού, ἔ-λυ-ον
δηλαδή, για το ρήμα λύω παίρνουμε το θέμα λυ- και προσθέτουμε την κατάληξη του παρατατικού
-ον.
 
Στην αρχή όμως πρέπει να βάλουμε και την αύξηση, (όπως και στα νέα ελληνικά) η οποία είναι δύο ειδών:
συλλαβική
και χρονική.
 
 
 
Τι είναι η συλλαβική αύξηση;
 
Συλλαβική αύξηση είναι η προσθήκη στην αρχή του θέματος ενός -ἐ- (Προσοχή! παίρνει ψιλή).
Λέγεται συλλαβική επειδή προστίθεται μια νέα συλλαβή.
 
Πότε βάζουμε συλλαβική αύξηση;
 
 Συλλαβική αύξηση βάζουμε, όταν το ρήμα αρχίζει από σύμφωνο,
π.χ.  λύω » ἔλυον, διώκω » ἐδίωκον, φεύγω » ἔφευγον
Στην περίπτωση που το ρήμα αρχίζει από ῥ (π.χ. ῥίπτω), τότε εκτός από το ἐ της αύξησης διπλασιάζεται και το ῥ.
Έτσι, ο παρατατικός του ῥίπτω γίνεται ἔρριπτον, του ῥάπτω γίνεται ἔρραπτον, του ῥαίνω γίνεται ἔρραινον.
 
Τι είναι η χρονική αύξηση;
 
Χρονική αύξηση είναι η μετατροπή ενός βραχύχρονου φωνήεντος σε μακρόχρονο, ένα φαινόμενο που
επιστημονικά λέγεται έκταση!
 
Πότε βάζουμε χρονική αύξηση;
Χρονική αύξηση βάζουμε όταν το ρήμα αρχίζει από φωνήεν.
 
Δηλαδή τι κάνουμε;
Κάνουμε κάποιες αλλαγές σε μερικά φωνήεντα.
 
Ποιες είναι οι αλλαγές;
Με λίγα λόγια κάποια φωνήεντα αλλάζουν, όπως φαίνεται στη συνέχεια.
 
      Ενεστώτας   Παρατατικός
ᾰ » η ἀγοράζω » ἠγόραζον
αι » ῃ αἰχμαλωτίζ » ᾐχμαλώτιζον
ω
αυ » ηυ αὐξάνω » ηὔξανον
ε » η ἐλπίζω » ἤλπιζον
ει » ῃ εἰκάζω » ᾔκαζον
ευ » ηυ εὑρίσκω » ηὕρισκον
ο » ω ὁρίζω » ὥριζον
οι » ῳ οἱκίζω » ᾤκιζον
ῠ » ῡ ὑφαίνω » ὕφαινον
ῐ » ῑ ἱκετεύω » ἱκέτευον
 
Θα πρέπει να θυμόμαστε κυρίως τις εξής αλλαγές:
α » η
ε » η
ο » ω
το ι » γίνεται υπογεγραμμένη

Υπομονή, ακόμα δεν τελειώσαμε!

Υπάρχουν και οι εξαιρέσεις!!!!!
 
 
διέ-λυ-ον
Η αύξηση στα σύνθετα με πρόθεση
διέ-λυ-ες
 
διέ-λυ-ε
 
διε-λύ-ομεν
διε-λύ-ετε
διέ-λυ-ον
 Όσα ρήματα είναι σύνθετα με πρόθεση, δεν παίρνουν αύξηση στην αρχή του ρήματος αλλά ανάμεσα στην
πρόθεση και το ρήμα.
Δηλαδή, το ρήμα δια-λύω, που είναι σύνθετο με την πρόθεση διά, στον παρατατικό δε θα γίνει ἐ διά
λυον αλλά δι-έ-λυον.
Αυτή η αύξηση λέγεται εσωτερική.
 
 
 
Παρόμοια είναι και τα νέα ελληνικά:
Ο παρατατικός του ρήματος δια-γράφω κάνει διέ-γραφα και όχι ε-διά-γραφα! Ο παρατατικός του αποβάλλω
κάνει απέβαλλα, π.χ.
Χθες με απέβαλε ο φιλόλογος, επειδή του είπα ότι δε μου αρέσουν τα αρχαία!!
Δες και τον παρακάτω πίνακα με το ρήμα στα νέα και στα αρχαία ελληνικά:
 
ΡΗΜΑ Ο ΠΑΡΑΤΑΤΙΚΟΣ Ο ΠΑΡΑΤΑΤΙΚΟΣ
ΣΤΑ ΝΕΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΣΤΑ ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ
ΡΗΜΑΤΑ ΜΕ ΣΥΛΛΑΒΙΚΗ ΑΥΞΗΣΗ
ἀνα-βάλλω αν-έ-βαλλα ἀν-έ-βαλλον
δια-βάλλω δι-έ-βαλλα δι-έ-βαλλον
κατα-βάλλω κατ-έ-βαλλα κατ-έ-βαλλον
μετα-βάλλω μετ-έ-βαλλα μετ-έ-βαλλον
παρα-βάλλω παρ-έ-βαλλα παρ-έ-βαλλον
αμφι-βάλλω αμφ-έ-βαλλα ἀμφ-έ-βαλλον
επι-βάλλω επ-έ-βαλλα ἐπ-έ-βαλλον
περι-βάλλω περι-έ-βαλλα περι-έ-βαλλον
απο-βάλλω απ-έ-βαλλα ἀπ-έ-βαλλον
υπο-βάλλω υπ-έ-βαλλα ὑπ-έ-βαλλον
υπερ-βάλλω υπερ-έ-βαλλα ὑπερ-έ-βαλλον
προ-βάλλω προ-έ-βαλλα προ-έ-βαλλον
προσ-βάλλω προσ-έ-βαλλα προσ-έ-βαλλον
συμ(ν)- συν-έ-βαλλα συν-έ-βαλλον
βάλλω
εμ(ν)-βάλλω εν-έ-βαλλα ἐν-έ-βαλλον
εισ-βάλλω εισ-έ-βαλλα εἰσ-έ-βαλλον
εκ-βάλλω εξ-έ-βαλλα ἐξ-έ-βαλλον
ΜΕ ΧΡΟΝΙΚΗ ΑΥΞΗΣΗ
εισ-άγω εισ-ή-γα εἰσ-ῆ-γον
εξ-άγω εξ-ή-γα ἐξ-ῆ-γον
συν-άγω συν-ή-γα συν-ῆ-γον
διά-γω δι-ή-γα δι-ῆ-γον
 

Η αύξηση στα παρασύνθετα

 
 Το ίδιο συμβαίνει και στα παρασύνθετα.
Η αύξηση στα παρασύνθετα με α' συνθετικό πρόθεση
Και ποια είναι τα παρασύνθετα;
Παρασύνθετα είναι τα ρήματα που παράγονται από μια σύνθετη λέξη, π.χ. το ρήμα ἐγκωμιάζω παράγεται από τη
λέξη ἐγκώμιον η οποία είναι σύνθετη από την πρόθεση ἐν-κῶμος)
 
Συνεπώς, το ρήμα ἐγκωμιάζω δε θα γίνει ἐγκωμίαζον αλλά ἐν-ε-κωμίαζον
 
Προσοχή
Η πρόθεση ἐκ μπροστά από φωνήεν γίνεται ἐξ, π.χ.
πέμπω » ἔ-πεμπον, ἐκ-πέμπω » ἐξ-έ-πεμπον
 
Το ν της πρόθεσης συν (που τρέπεται σε διάφορα σύμφωνα, δες τη θεωρία), επανέρχεται μπροστά από το ἐ- της
συλλαβικής αύξησης, π.χ.
γράφω » ἔγραφον, συγγράφω » συν-έ-γραφον
 
Η αύξηση στα παρασύνθετα με α' συνθετικό που δεν είναι πρόθεση
 
Τα παρασύνθετα όμως με  πρώτο συνθετικό άλλη λέξη εκτός από πρόθεση παίρνουν τη συλλαβική αύξηση στην
αρχή,
π.χ. φιλό-σοφος » φιλοσοφῶ » ἐφιλοσόφουν,
ἄ-δικος » ἀδικῶ » ἠδίκουν

Όχι, δεν τελειώσαμε ακόμη!

Υπάρχουν και ανώμαλες αυξήσεις! Κουράγιο!
 
Κάποια ρήματα που αρχίζουν από ε έχουν αύξηση ει κι όχι η:

 ἐθίζω » εἴθιζον,
 ἑλίττω » εἵλιττον,
 ἕλκω » εἷλκον,
 ἕπομαι » εἱπόμην,
 ἐργάζομαι » ἐργαζόμην,
 ἕρπω » εἶρπον,
 ἑστιῶ » εἱστίων,
 ἔχω » εἶχον,
 ἐῶ » εἴων

 
Κάποια ρήματα ενώ αρχίζουν από φωνήεν αντί να έχουν χρονική αύξηση, έχουν συλλαβική αύξηση!
Αυτά είναι τα:

 ὠθῶ » ἐώθουν,
 ὠνοῦμαι » ἐωνούμην,
 (κατ)άγνυμι » (κατ)έαξα.

 
Βέβαια υπάρχουν κι άλλες εξαιρέσεις, αλλά φτάνει τόσο. Κι αυτά ήταν αρκετά! Όσοι θέλουν να μάθουν
περισσότερα μπορούν να μελετήσουν μια γραμματική της αρχαίας ελληνικής.
 
 Σχηματισμός του μέλλοντα
λύ-σ-ω
Για να σχηματίσουμε τον μέλλοντα των φωνηεντόληκτων ρημάτων, (δηλαδή των ρημάτων που λύ-σ-εις
έχουν χαρακτήρα φωνήεν) λύ-σ-ει
α. παίρνουμε το ρήμα όπως το κλίναμε στον ενεστώτα λύ-σ-ομεν
β. ανάμεσα στο θέμα και στην κατάληξη προσθέτουμε το χαρακτηριστικό γράμμα του μέλλοντα που λύ-σ-ετε
είναι το -σ- και λέγεται χρονικός χαρακτήρας. λύ-σ-ουσιν

Τι γίνεται με τα ρήματα που είναι αφωνόληκτα;

όσα, δηλαδή, έχουν χαρακτήρα:
χειλικό: π, β, φ
ουρανικό: κ, γ, χ
οδοντικό: τ, δ, θ
Ο χαρακτήρας των ρημάτων αυτών με το -σ- του μέλλοντα δίνει διάφορες μεταβολές. Έτσι,

Στα χειλικόληκτα
γρά-ψ-ω
γρά-ψ-εις
Ο χαρακτήρας (π, β, φ, πτ) των χειλικόληκτων ενώνεται με τον χρονικό χαρακτήρα σ και
γρά-ψ-ει
μετατρέπεται σε ψ:
γρά-ψ-ομεν
π, β, φ, πτ,  +  σ = ψ, π.χ.
γρά-ψ-ετε
τρέπω » τρέψω,
γρά-ψ-ουσιν
τρίβω » τρίψω,
γράφω » γράψω,
βλάπτω » βλάψω

Στα ουρανικόληκτα

Ο χαρακτήρας (κ, γ, χ ττ, σσ, ζ) των ουρανικόληκτων ενώνεται με τον χρονικό χαρακτήρα σ και ἄρ-ξ-ω
μετατρέπεται σε ξ: ἄρ-ξ-εις
κ, γ, χ,  ττ, σσ, ζ  +  σ = ξ, ἄρ-ξ-ει
π.χ. ἄρ-ξ-ομεν
διώκω » διώξω, ἄρ-ξ-ετε
λέγω » λέξω, ἄρ-ξ-ουσιν
ἄρχω » ἄρξω,
φυλάττω » φυλάξω
ἀλαλάζω » ἀλαλάξω
 
Ερώτηση: Πώς γίνεται και στα ουρανικόληκτα συγκαταλέγονται και τα ρήματα που τελειώνουν σε ττ, σσ ή ζ;
Απάντηση: Πολλά ουρανικόληκτα, για να σχηματίσουν το χρονικό θέμα του ενεστώτα και του παρατατικού στην
ενεργ. και μέση φωνή παίρνουν στο τέλος του ρηματικού θέματος το πρόσφυμα j και συγχωνεύουν τον ουρανικό
χαρακτήρα κ, γ, χ με το j σε ττ ή σσ· έτσι λήγουν σε -ττω, -ττομαι (ή -σσω, -σσομαι), π.χ.
θ. φυλακ- (πρβλ. φυλακ-ή) > φυλάκ-j-ω > φυλάττω
θ. ταράχ- (πρβλ. ταραχ-ή) > ταράχ-j-ω > ταράττω
 

Στα οδοντικόληκτα
πεί-σ-ω
Ο χαρακτήρας (τ, δ, θ, ττ, ζ,) των οδοντικόληκτων αποβάλλεται μπροστά από τον χρονικό πεί-σ-εις
χαρακτήρα σ και έτσι μένει μόνο το σ: πεί-σ-ει
τ, δ, θ μερικά με -ττ ή -σσ, -ζ και -ίζ + σ = σ,» πεί-σ-ομεν
π.χ. πεί-σ-ετε
πείθω » πείσω, πεί-σ-
σχίζω » σχίσω ουσιν
ἐρέσσω » ἐρέσω
ἁρμόζω » ἁρμόσω
  
Ερώτηση: Πώς γίνεται και συγκαταλέγονται στα οδοντικόληκτα και τα ρήματα που τελειώνουν σε ττ, σσ ή ζ;
Απάντηση: Πολλά οδοντικόληκτα, για να σχηματίσουν το χρονικό θέμα του ενεστώτα και του παρατατικού στην
ενεργητική και μέση φωνή, παίρνουν στο τέλος του ρηματικού θέματος το πρόσφυμα j και έπειτα όσα έχουν
ρηματικό χαρακτήρα θ ή τ τον συγχωνεύουν με το j σε ττ (ή σσ), ενώ όσα έχουν ρηματικό χαρακτήρα δ τον
συγχωνεύουν με το j σε ζ:
ἁρμοδ-j-ω (πβ. ἁρμόδ-ιος)= ἁρμόζω,
(ἐρέτ-j-ω =) ἐρέσσω (= τραβώ κουπί)
 
Σημείωση: τα ρήματα που έχουν ρηματικό χαρακτήρα δ, τελειώνουν σε -ίζω και έχουν περισσότερες από δύο
συλλαβές  σχηματίζουν το μέλλοντα σε -ιῶ, π.χ.
νο-μί-ζω » νομιῶ,
κο-μί-ζω » κομιῶ
Σημείωση: Τα ρήματα που έχουν χαρακτήρα: μ, ν, λ, ρ (π.χ. τρέμω, στένω, θέλω, φέρω) σχηματίζουν τον
μέλλοντα με διαφορετικό τρόπο. (ύλη γ' γυμνασίου)
 
Σχηματισμός του αόριστου ἔ-λυ-σ-α
  ἔ-λυ-σ-ας
Για να σχηματίσουμε τον αόριστο χρησιμοποιούμε το θέμα έτσι όπως διαμορφώθηκε στον ἔ-λυ-σ-ε
μέλλοντα, (δηλαδή με το χρονικό χαρακτήρα -σ- ή -ψ- ή -ξ-ανάμεσα στο θέμα και στην κατάληξη) ἐ-λύ-σ-αμεν
και προσθέτουμε τις καταλήξεις του αόριστου. Οι καταλήξεις μοιάζουν με εκείνες της νέας ἐ-λύ-σ-ατε
ελληνικής. ἔ-λυ-σ-αν
Προσοχή όμως στην κατάληξη του β' ενικού! Δες το βίντεο
 
Έχει αύξηση ο αόριστος;
 
Ο αόριστος έχει αύξηση όπως ο παρατατικός. Όσες αλλαγές έγιναν στον παρατατικό οι ίδιες ισχύουν και για τον
αόριστο. Θα έχουμε συνεπώς και συλλαβική και χρονική αύξηση.
 
Επειδή σε βλέπω να σκέφτεσαι ότι είναι δύσκολα, μήπως σε βοηθήσουν οι ασκησούλες που ακολουθούν! Λέω
εγώ τώρα...
λέ-λυ-κ-α
 
λέ-λυ-κ-ας
Σχηματισμός του παρακείμενου
λέ-λυ-κ-ε
 
λε-λύ-κ-αμεν
Για να σχηματίσουμε τον παρακείμενο θα πρέπει να προσέξουμε τον χαρακτήρα και
λε-λύ-κ-ατε
τον αναδιπλασιασμό.
λε-λύ-κ-ασιν
(Θα τον εξετάσουμε παρακάτω, μη βιάζεσαι! Δε γίνονται όλα μαζί!)
 
Όπως φαίνεται από τον πίνακα στα δεξιά όλες οι καταλήξεις έχουν το γράμμα -α-
Κάπως έτσι κλείνουμε κι εμείς, όχι τον παρακείμενο αλλά τον αόριστο!
Προσοχή στην κατάληξη του β' ενικού!
 

Σχηματισμός χαρακτήρα
 
Στα φωνηεντόληκτα ρήματα πριν από τις καταλήξεις του παρακειμένου βάζουμε το χαρακτηριστικό γράμμα
του παρακειμένου που είναι το -κ-και λέγεται χρονικός χαρακτήρας
Τι γίνεται με τα ρήματα που είναι αφωνόληκτα;
(δηλαδή έχουν χαρακτήρα: χειλικό: π ,β, φ ουρανικό: κ, γ, χ οδοντικό: τ, δ, θ)
 
Για καθεμιά από αυτές τις περιπτώσεις έχουμε κάποιες αλλαγές που θα τις δούμε στη συνέχεια.
Οι αλλαγές αυτές είναι οι εξής:
 
Στα χειλικόληκτα
 γέ-γρα-φ-α
γέ-γρα-φ-ας
  γέ-γρα-φ-ε
Στα χειλικόληκτα χάνεται ο χαρακτήρας κ του παρακειμένου και γε-γρά-φ-αμεν
το π ή το β ή το φ ή το πτ τρέπονται σε φ γε-γρά-φ-ατε
  γε-γρά-φ-ασιν
π, β, φ, -πτ » φ
 
τρίβω » τέτριφα,
γράφω » γέγραφα,
βλάπτω » βέβλαφα
 
  δε-δίω-χ-α
Στα ουρανικόληκτα δε-δίω-χ-ας
δε-δίω-χ-ε
 
δε-διώ-χ-αμεν
Στα ουρανικόληκτα χάνεται ο χαρακτήρας κ του παρακειμένου και
δε-διώ-χ-ατε
το κ ή το γ ή το χ ή το ττ-σσ ή σε κάποια από ρ. σε ζω το ζ τρέπονται σε χ
δε-διώ-χ-ασιν
 
κ, γ, χ, -ττ, -σσ » χ
διώκω » δεδίωχα,
τάττω » τέτταχα
 
  πέ-πει-κ-α
Στα οδοντικόληκτα πέ-πει-κ-ας
πέ-πει-κ-ε
 
πε-πεί-κ-αμεν
Τα οδοντικόληκτα: τ, δ, θ αρκετά σε -ζω και -ίζω χάνουν τον χρονικό τους χαρακτήρα και
πε-πεί-κ-ατε
παραμένει μόνο ο χαρακτήρας κ του παρακειμένου, π.χ.
πε-πεί-κ-ασιν
κ, γ, χ, -ζ, » κ
πείθω » πέπεικα,
κομίζω » κεκόμικα
 

 
Αναδιπλασιασμός
 
Χαρακτηριστικό του παρακειμένου είναι ο αναδιπλασιασμός που γίνεται στην αρχή του ρήματος.
Αναδιπλασιασμό έχουμε τριών ειδών:
1. Επανάληψη του αρχικού συμφώνου με ένα -ε-
2. Συλλαβική αύξηση
3. Χρονική αύξηση
 
 
 
1. επανάληψη του αρχικού συμφώνου με ένα -ε-
Ποια ρήματα παίρνουν ως αναδιπλασιασμό επανάληψη του αρχικού συμφώνου με ένα -ε-;
 
1α) Όσα ρήματα αρχίζουν από ένα σύμφωνο
π.χ. λύω » λέ-λυ-κα.
Αρχίζει από ένα σύμφωνο, γι' αυτό ξαναγράφουμε το πρώτο σύμφωνο το -λ- και προσθέτουμε και το -ε-. Έτσι
γίνεται -λε-. Μετά προσθέτουμε το θέμα -λυ- και στο τέλος την κατάληξη -κα
Προσοχή:
Όσα ρήματα αρχίζουν από χ, φ, θ, στον αναδιπλασιασμό τα γράμματα αυτά παθαίνουν ανομοίωση, δηλαδή,
μετατρέπονται σε κ, π, τ
χ » κ = χορεύω » κε-χόρευ-κα,
 φ » π = φυτεύω » πε-φύτευ-κα
θ » τ = θύω » τέ-θυ-κα
 
1β) Όσα ρήματα αρχίζουν από δύο σύμφωνα,
όμως το πρώτο από αυτά είναι ένα από τα άφωνα: (π, β, φ, κ, γ, χ, τ, δ, θ)
και το δεύτερο είναι ένρινο (μ, ν) ή υγρό (λ, ρ) π.χ.
γράφω > γέ-γρα-φ-α,
βλάπτω > βέ-βλα-φ-α
 
2. συλλαβική αύξηση
Ποια ρήματα παίρνουν ως αναδιπλασιασμό συλλαβική αύξηση
 
2α) Όσα ρήματα αρχίζουν από δύο σύμφωνα, χωρίς όμως το πρώτο να είναι άφωνο και το δεύτερο ένρινο ή
υγρό, π.χ.
σπουδάζω » ἐ -σπούδα-κ-α
2β) Όσα ρήματα αρχίζουν από τρία σύμφωνα, π.χ.
στρατεύω » ἐ-στράτευ-κ-α
στρατηγῶ » ἐ-στρατήγη-κ-α
2γ) Όσα ρήματα αρχίζουν από διπλό σύμφωνο ζ, ξ, ψ,
ζευγνύω » ἔ-ζευ-χ-α
ψαύω » ἔ-ψαυ-κ-α
2δ) Τα ρήματα που αρχίζουν από ῥ,
τότε παίρνουν ένα -ἐ- ως συλλαβική αύξηση και διπλασιάζουν το ρ, π.χ.
ῥίπτω » ἔρρι-φ-α
 
3. χρονική αύξηση
Ποια ρήματα παίρνουν ως αναδιπλασιασμό χρονική αύξηση;
 
3α) Όσα ρήματα αρχίζουν από φωνήεν.
Ό,τι αλλαγές είχαμε στον Παρατατικό και στον Αόριστο, οι ίδιες συμβαίνουν και στον Παρακείμενο, π.χ.
ἁλιεύω » ἡ-λίευ-κ-α
ἐλπίζω » ἤ-λπι-κ-α
οἰκίζω » ᾤ-κι-κ-α
 
Ο αναδιπλασιασμός στα σύνθετα και παρασύνθετα με πρόθεση
Στα ρήματα που είναι σύνθετα με πρόθεση ο αναδιπλασιασμός μπαίνει μετά την πρόθεση,
π.χ. ἀπο-γράφω » ἀπο-γέ-γραφα, συν-οικῶ » συν-ῴκηκα
 
Ο αναδιπλασιασμός στα παρασύνθετα που το α' συνθετικό δεν είναι πρόθεση
Στα ρήματα αυτά ο αναδιπλασιασμός μπαίνει στην αρχή
π.χ. δυστυχῶ » δε-δυστύχηκα, ἀδικῶ » ἠδίκηκα
 
Συγκεντρωτικός πίνακας αναδιπλασιασμού 
Επανάληψη αρχικού συμφώνου + συλλαβική αύξηση χρονική αύξηση
ε
α. ένα σύμφωνο, π.χ. α. δύο σύμφωνα, π.χ. α. φωνήεν, π.χ.
λύω » λέ-λυ-κα. σπουδάζω »  ἐ-σπούδακα ἁλιεύω » ἡ-λίευκα
β. δύο σύμφωνα β. τρία σύμφωνα  
το πρώτο (κ, γ, χ, π, β, φ, τ, δ, θ) 
το δεύτερο (λ, ρ, μ, ν) στρατεύω » ἐ-στράτευκα

γράφω » γέγραφα
   γ. διπλό σύμφωνο ζ, ξ, ψ π.χ.  

ψαύω » ἔ-ψαυκα
  δ. ῥ, π.χ.  

ῥίπτω » ἔρρι-φ-α
 

 
 
Ας πάμε ένα βήμα παραπέρα!
 
Ανώμαλος Αναδιπλασιασμός

 
Όπως είναι φυσικό κάποια ρήματα σχηματίζουν τον παρακείμενο με διαφορετικό τρόπο, όχι ομαλά αλλά
ανώμαλα! Ποια είναι αυτά τα ρήματα;
 
1. Όσα αρχίζουν από γν σχηματίζουν τον παρακείμενο με συλλαβική αύξηση -ε
π.χ. γνωρίζω > ἔ-γνωκα
 
2. Τα ρήματα κτῶμαι, μιμνήσκομαι και πίπτω, έχουν αναδιπλασιασμό με επανάληψη του αρχικού συμφώνου,
π.χ.
κτῶμαι > κέ-κτημαι
μιμνήσκομαι » μέ-μνημαι
πίπτω > πέ-πτωκα
 
3. Το ρήμα ανοίγω στον παρακείμενο γίνεται ἀνέῳχα
 
4. Το ρήμα εἴκω στον παρακείμενο γίνεται ἔοικα
 
5. Τα ρήματα κατάγνυμι, ἀλίσκομαι, ὁρῶ, ὠθοῦμαι, και ὠνοῦμαι στον παρακείμενο γίνονται:
κατ-έ-αγα, ἐ-άλω-κα, ἐ-όρα-κα και ἐ-ώρα-κα, ἔ-ωσ-μαι, ἐ-ώνη-μαι
 
6. Τα ρήματα ἐθίζω, ἕλκω, ἐργάζομαι, ἑστιῶ και ἐῶ στον παρακείμενο γίνονται:
εἴθικα, εἴλκυκα, εἴργασμαι, εἱστίακα, εἴακα
 
7. Τα ρήματα λαμβάνω, λέγω, λαγχάνω γίνονται στον παρακείμενο:
εἴληφα, εἴρηκα, εἴληχα
 
8. Όσα ρήματα έχουν ε μπροστά από τον ρηματικό χαρακτήρα τρέπουν συνήθως το ε αυτό σε ο:
κλέπτω > κέ-κλοφ-α
τρέπω > τέ-τροφ-α
  ἐ-λε-λύ-κ-ειν
ἐ-λε-λύ-κ-εις
Σχηματισμός του υπερσυντέλικου ἐ-λε-λύ-κ-ει
  ἐ-λε-λύ-κ-εμεν
Για να σχηματίσουμε τον υπερσυντέλικο χρησιμοποιούμε το θέμα όπως διαμορφώθηκε στον ἐ-λε-λύ-κ-ετε
παρακείμενο. Θα έχουμε δύο περιπτώσεις, ἐ-λε-λύ-κ-
α) το ρήμα στον παρακείμενο να αρχίζει από σύμφωνο, εσαν
β) το ρήμα να αρχίζει από φωνήεν.
 
 
 Μέση φωνή λύ-ομαι
Σχηματισμός του ενεστώτα
λύ-ει(ῃ)
 Για να σχηματίσουμε τον ενεστώτα των βαρύτονων ρημάτων  προσθέτουμε στο χρονικό θέμα του λύ-εται
ρήματος τις καταλήξεις του Ενεστώτα. λυ-όμεθα
  λύ-εσθε
  λύ-ονται
 
ἐ-λυ-όμην
Σχηματισμός του παρατατικού
ἐ-λύ-ου
 Για να σχηματίσουμε τον παρατατικό προσθέτουμε στο χρονικό θέμα του ρήματος ἐ-λύ-ετο τις
καταλήξεις του παρατατικού. ἐ-λυ-όμεθα
  ἐ-λύ-εσθε
Για την αύξηση, χρονική ή συλλαβική, ισχύουν όσα είπαμε για τον παρατατικό της ἐ-λύ-οντο ενεργητικής
φωνής.
 
  λύ-σ-ομαι
Σχηματισμός του μέλλοντα λύ-σ-ει (ῃ)
λύ-σ-εται
 Για να σχηματίσουμε το μέλλοντα προσθέτουμε στο χρονικό θέμα του ρήματος τις καταλήξεις
λυ-σ-όμεθα
του μέλλοντα.
λύ-σ-εσθε
 
λύ-σ-ονται
Για τις αλλαγές στο χαρακτήρα των συμφωνόληκτων-αφωνόληκτων, ισχύουν όσα είπαμε για το
μέλλοντα της ενεργητικής φωνής.
 
 
ἐ-λυ-σ-άμην
ἐ-λύ-σ-ω
Σχηματισμός του αόριστου
ἐ-λύ-σ-ατο
 Για να σχηματίσουμε τον αόριστο προσθέτουμε στο χρονικό θέμα του ρήματος τις καταλήξεις ἐ-λυ-σ-
του αόριστου. άμεθα
  ἐ-λύ-σ-ασθε
Για την αύξηση, χρονική ή συλλαβική, ισχύουν όσα είπαμε για τον παρατατικό της ενεργητικής ἐ-λύ-σ-αντο
φωνής.
 
 
λέ-λυ-μαι
Σχηματισμός του παρακείμενου
λέ-λυ-σαι
Για να σχηματίσουμε τον παρακείμενο προσθέτουμε στο χρονικό θέμα του ρήματος τις καταλήξεις λέ-λυ-ται
του παρακείμενου. λε-λύ-μεθα
Για τον αναδιπλασιασμό ισχύουν όσα είπαμε για τον παρακείμενο της ενεργητικής φωνής. λέ-λυ-σθε
  λέ-λυ-νται
 
 
ἐ-λε-λύ-μην
Σχηματισμός του υπερσυντέλικου ἐ-λέ-λυ-σο
ἐ-λέ-λυ-το
 
ἐ-λε-λύ-μεθα
Για να σχηματίσουμε τον υπερσυντέλικο προσθέτουμε στο χρονικό θέμα του ρήματος, όπως
ἐ-λέ-λυ-σθε
διαμορφώθηκε στον παρακείμενο, τις καταλήξεις του υπερσυντέλικου.
ἐ-λέ-λυ-ντο
Για την αύξηση, χρονική ή συλλαβική, ισχύουν όσα είπαμε για τον παρατατικό της ενεργητικής
φωνής.
Εννοείται πως αν το ρήμα αρχίζει από φωνήεν τότε δε θα βάλουμε κι άλλη αύξηση, π.χ.
το ρ. ἀγοράζομαι που στον παρακείμενο θα γίνει ἠγόρασμαι στον υπερσυντέλικο θα γίνει απλώς ἠγοράσμην
 

Τα αφωνόληκτα ρήματα σχηματίζουν τον παρακείμενο και τον υπερσυντέλικο όπως και τα φωνηεντόληκτα, αλλά
 κατά το σχηματισμό των τύπων συμβαίνουν τα κανονικά πάθη του χαρακτήρα μπροστά από τις καταλήξεις· έτσι
σχηματίζονται ως εξής:

Σχηματισμός παρακείμενου και υπερσυντέλικου χειλικόληκτων (π, β, φ)

Σχηματισμός παρακείμενου M.Φ. χειλικόληκτων (π, β, φ)

Θέμα κατάληξη πάθη συμφώνων παρακείμενος υπερσυντέλικος φαινόμενο

γεγραφ μαι φ + μ = μμ γέγραμμαι ἐγεγράμμην αφομοίωση

-

γεγραφ σαι φ + σ = ψ γέγραψαι ἐγέγραψο ένωση

-

γεγραφ ται φ + τ = πτ γέγραπται ἐγέγραπτο συμπνευματισμός

-

γεγραφ μεθα φ + μ = μμ γεγράμμεθα ἐγεγράμμεθα αφομοίωση

-

γεγραφ σθε φ + σθ = φθ γέγραφθε ἐγέγραφθε αποβολή

-

Σχηματισμός παρακείμενου και υπερσυντέλικου ουρανικόληκτων (κ, γ, χ)

Σχηματισμός παρακείμενου Μ.Φ. ουρανικόληκτων (κ, γ, χ)

Θέμα κατάληξη πάθη συμφώνων παρακείμενος υπερσυντέλικος φαινόμενο

πεπραχ- μαι χ + μ = γμ πέπραγμαι ἐπεπράγμην τροπή

πεπραχ- σαι χ + σ = ξ πέπραξαι ἐπέπραξο ένωση

πεπραχ- ται χ + τ = κτ πέπρακται ἐπέπρακτο συμπνευματισμός

πεπραχ- μεθα χ + μ = γμ πεπράγμεθα ἐπεπράγμεθα τροπή

πεπραχ- σθε χ + σθ = χθ πέπραχθε ἐπέπραχθε αποβολή

Σχηματισμός παρακείμενου και υπερσυντέλικου οδοντικόληκτων (τ, δ, θ)

Σχηματισμός παρακείμενου Μ.Φ. οδοντικόληκτων (τ, δ, θ)

Θέμα κατάληξη πάθη συμφώνων παρακείμενος υπερσυντέλικος φαινόμενο

πεπειθ μαι θ + μ = σμ πέπεισμαι ἐπεπείσμην τροπή

 -

πεπειθ σαι θ + σ = σ πέπεισαι ἐπέπεισο αποβολή

-

πεπειθ ται θ + τ = στ πέπεισται ἐπέπειστο τροπή

-

πεπειθ μεθα θ + μ = σμ πέπεισμεθα ἐπεπείσμεθα τροπή

-

πεπειθ σθε θ + σ = σ πέπεισθε ἐπέπεισθε αποβολή

-

Τα ρ. στρέφω, τρέπω και τρέφω στον παρακείμενο και τον υπερσυντέλικο της μέσης φωνής τρέπουν το ε του
θέματος σε α:
στρέφ-ω (θ. παρακείμ ἔ-στραμ-μαι, υπερσ ἐ-στράμ-μην
στρεφ-), .
τρέπ-ω (θ. τρεπ-), » τέ-τραμ-μαι, » ἐ-τε-τράμ-μην
τρέφ-ω (θ. θρεφ-), » τέ-θραμ-μαι, » ἐ-τε-θράμ-μην
 
Παραδείγματα των αλλαγών που συμβαίνουν στο θέμα των αφωνόληκτων βρίσκουμε σε πολλές λέξεις της ν.ε.,
ερμηνεύοντας μ' αυτόν τον τρόπο και την ορθογραφία τους. Έτσι,
από το ρήμα πράττω προκύπτει η λέξη πράγμα, από το γράφω το γράμμα, από το ᾄδω το άσμα.
 

ΠΗΓΗ: ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ http://users.sch.gr/ipap/Ellinikos%20Politismos/eisodos.htm (ΜΕ ΤΡΟΠΟΠΟΙΗΣΕΙΣ)