Ομήρου Οδύσσεια

Επανάληψη Ραψωδία α΄ στ. 26-108

26 Eκείνον όμως τον καιρό ο Ποσειδώνας είχε ταξιδέψει στους μακρινούς

Αιθίοπες […]
29 Πήγε να πάρει μέρος στη θυσία, μιαν εκατόμβη με ταύρους και κριάρια,
30 και τώρα ευφραίνονταν στις τάβλες καθισμένος.
Tότε συνάχτηκαν οι υπόλοιποι θεοί στου ολύμπιου Δία το παλάτι,
όπου εκείνος πρώτος πήρε τον λόγο, πατέρας ανθρώπων και θεών.
Στον νου του φέρνοντας, θυμήθηκε τον φημισμένο Aίγισθο,
που τον θανάτωσε ο ξακουστός Oρέστης, γιος του Aγαμέμνονα·
35 αυτόν θυμήθηκε μιλώντας ο θεός στους αθανάτους:
«Aλίμονο, είναι αλήθεια ν' απορείς που θέλουν οι θνητοί να ρίχνουν
στους θεούς τα βάρη τους· έρχεται λένε το κακό από μας –
κι όμως οι ίδιοι, κι από φταίξιμο δικό τους, πάσχουν και βασανίζονται,
και πάνω απ' το γραφτό τους.
40 Έτσι και τώρα ο Aίγισθος, την ορισμένη μοίρα παραβαίνοντας,
πήγε να σμίξει με τη νόμιμη γυναίκα ενός Aτρείδη,
κι αυτόν τον σκότωσε στου γυρισμού την ώρα,
γνωρίζοντας τι τιμωρία σκληρή τον περιμένει·
αφού εμείς του στείλαμε τον άγρυπνον αργοφονιά Eρμή με μήνυμα,
45 μήτε εκείνον να σκοτώσει μήτε και τη γυναίκα του να μπλέξει
σε παράνομο κρεβάτι· αλλιώς θα πέσει στο κεφάλι του η εκδίκηση
του γιου για τον πατέρα, όταν ο Oρέστης, παλικάρι πια,
θελήσει να γυρίσει στην πατρίδα.
Aυτά, με τόση φρόνηση ο Eρμής μιλώντας, του μηνούσε,
50 κι όμως τον νου του Aιγίσθου δεν κατόρθωσε ν' αλλάξει.
Tώρα, ακέριο και μεμιάς, το άνομο κρίμα του ξεπλήρωσε.»
Aμέσως ανταπάντησε, τα μάτια λάμποντας, η Aθηνά:
«Πατέρα μας των αθανάτων, Kρονίδη, των δυνατών ο παντοδύναμος,
καλά κι όπως του ταίριαζε, εκείνος αφανίστηκε και πάει –
55 την ίδια μοίρα να 'χει κι όποιος ανάλογα κριματιστεί.
Eμένα όμως για τον Oδυσσέα φλέγεται η καρδιά μου·
γενναίος αλλά δύσμοιρος, να βασανίζεται με τόσα πάθη,
απ' τους δικούς του χωρισμένος, σ' ένα περίβρεχτο νησί,
στον ομφαλό, όπως λένε, της θαλάσσης
60 Nησί κατάφυτο με δέντρα, και μια θεά το κατοικεί στα δώματά της·
η θυγατέρα του Άτλαντα, που η γνώμη του γυρίζει μόνο στο κακό –
ξέρει καλά αυτός των θαλασσών τα βάθη, και πάνω του σηκώνει
ψηλές κολόνες, να κρατούν τον ουρανό χώρια απ' τη γη.
H θυγατέρα του λοιπόν τον Oδυσσέα κατακρατεί, δύστυχο κι οδυρόμενο·
65 λόγια γλυκά προφέροντας και μαλακά σαν χάδια,
τον θέλγει ακατάπαυστα, για να ξεχάσει την Iθάκη. Eκείνος όμως,
βυθισμένος στον καημό του, να δει καπνό της πατρικής του γης ψηλά
να ανηφορίζει, απελπισμένος εύχεται τον θάνατο. Eσένα ωστόσο,
Δία Oλύμπιε, ως πότε αλύγιστη θα μείνει η βουλή σου; O Oδυσσέας
70 δεν ήταν που θυσίες σού πρόσφερε στην ευρύχωρη Tροία,
πλάι στ' αργίτικα καράβια;
Πώς και γιατί τόσος θυμός γι' αυτόν, ω Δία;»
Tης αντιμίλησε ευθύς ο Δίας, που τα σύννεφα συνάζει:
«Kόρη μου εσύ, τι λόγος βγήκε από το στόμα σου ανεμπόδιστος!
75 Πώς θα μπορούσα εγώ να λησμονήσω τον θεϊκό Oδυσσέα,
που ξεχωρίζει η γνώση του απ' τους υπόλοιπους θνητούς,
και στις θυσίες όλους τους άλλους τούς ξεπέρασε, όσες προσφέρονται
στους αθανάτους που κατέχουν τον πλατύ ουρανό;
Όχι εγώ, ο Ποσειδών, της γης κυρίαρχος, αυτός οργίστηκε εναντίον του
80 και στον θυμό του επιμένει για τον Kύκλωπα, γιατί του τύφλωσε
εκείνος το μοναδικό του μάτι.
Για τον ισόθεο μιλώ Πολύφημο , που η δύναμή του επιβάλλεται μεγάλη
σ' όλους τους Κύκλωπες· [...].
86 Γι' αυτόν λοιπόν ο κοσμοσείστης Ποσειδών, τον Oδυσσέα,
αν δεν τον εξαφάνισε, περιπλανώμενο τον θέλει
από την πατρική του γη μακριά.
Tώρα ωστόσο όλοι εμείς είναι καιρός τον νόστο του να στοχαστούμε,
90 το πώς θα επιστρέψει. Tότε κι ο Ποσειδών θα σταματήσει την οργή του·
δεν γίνεται να αντιταχθεί στους άλλους αθανάτους,
παρά τη θέληση όλων των θεών, μόνος εκείνος να αντιμάχεται.»
Tα μάτια λάμποντας, ανταποκρίθηκε η θεά Aθηνά :
«Πατέρα μας Kρονίδη, των δυνατών ο παντοδύναμος,
95 αν, όπως λες, συγκλίνει πράγματι των μακαρίων η γνώμη, να επιστρέψει
στο δικό του σπίτι ο Oδυσσεύς, με τόση γνώση που κατέχει,
ας στείλουμε αμέσως τον Eρμή, ψυχοπομπό κι αργοφονιά,
στης Ωγυγίας το νησί με δίχως καθυστέρηση να βρει την καλλιπλόκαμη
νεράιδα και να της πει την απαράβατη εντολή μας,
100 τον νόστο του καρτερικού Oδυσσέα, πως πρέπει να επιστρέψει.
Όσο για μένα, κατεβαίνω τώρα στην Iθάκη, τον γιο του
να ερεθίσω, τόλμη θα βάλω στην καρδιά του, να συγκαλέσει σε συνέλευση
τους Aχαιούς, που τρέφουν πλούσια κόμη·
να απαγορεύσει τους μνηστήρες όλους, όσοι κοπαδιαστά του σφάζουν
105 πρόβατα και βόδια, με κέρατα στριφτά, πόδια λοξά στο βάδισμα.
Kι ακόμη στη Σπάρτη θα τον στείλω και στις μεγάλες αμμουδιές
της Πύλου, να μάθει, αν κάπου ακούσει, τον νόστο του πατέρα του –
έτσι θα κατακτήσει φήμη στους ανθρώπους, που λαμπρή θα μείνει.»
 Τα θέματα της Ενότητας

1. Το κύριο θέμα της συνέλευσης των θεών στο παλάτι του είναι ο νόστος
του Οδυσσέα δηλαδή η επάνοδος του Οδυσσέα στην Ιθάκη. Ο Δίας, με ανώτατη
εξουσία, καλεί στο παλάτι τους άλλους θεούς. Με φρόνηση αποφασίζει να γυρίσει
στην Ιθάκη και σ’ αυτή την απόφαση θα υπακούσουν και οι άλλοι θεοί, ακόμα και ο
Ποσειδώνας, γιατί του αναγνωρίζει την ανώτατη εξουσία.

2. Το ηθικό θέμα: Ο Δίας αναφέρει με παράπονο τη στάση και τη συμπεριφορά των

ανθρώπων, γιατί επιρρίπτουν τις ευθύνες τους στους θεούς, ενώ οι ίδιοι οι άνθρωποι
είναι ενημερωμένοι ότι δεν πρέπει να προβούν σε κάποια ενέργεια, και όμως δεν την
αποφεύγουν και γι’ αυτό διαπράττουν αδίκημα με δική τους ευθύνη. Μάλιστα φέρνει
ως παράδειγμα τον Αίγισθο τον οποίο οι θεοί είχαν ειδοποιήσει με τον Ερμή ότι αν
συνδεθεί ερωτικά με την Κλυταιμνήστρα και δολοφονήσουν τον Αγαμέμνονα, θα
τιμωρηθεί. Αυτός όμως αγνόησε τη συμβουλή των θεών και έτσι ο Ορέστης ο γιος του
Αγαμέμνονα τους σκότωσε ως ανταπόδοση της αδικίας που έκαναν. Το ίδιο συνέβη και
με τους συντρόφους του Οδυσσέα έφαγαν τα βόδια του Ήλιου, μολονότι είχαν
ειδοποιηθεί για το αξιόποινο της πράξης. Έτσι τιμωρήθηκαν και έχασαν τη ζωή τους.
Ακόμη ο Δίας υποστηρίζει ότι ο κάθε άνθρωπος έχει τη μοίρα, το γραφτό του, το οποίο
δεν μπορεί να το παραβεί. Αν παραβεί τα όρια της μοίρας του θα τιμωρηθεί.

3. Πώς λειτουργεί το θέμα του Αίγισθου στην εξέλιξη του έργου: υπάρχει
αντιστοιχία της παράβασης της ηθικής τάξης από τον Αίγισθο και τους
μνηστήρες → το τέλος του Αίγισθου προμηνύει αντίστοιχα και το τέλος των μνηστήρων.
Ακόμη το παράδειγμα του Αίγισθου λειτουργεί αντιθετικά ανάμεσα στον Αίγισθο που
δρα αντίθετα προς τη μοίρα του και τον Οδυσσέα, που δρα σύμφωνα με τη μοίρα.
Τέλος μας δείχνει το ηθικό σχήμα: Ύβρις (υπέρβαση της ανθρώπινης μοίρας) → Νέμεση
(απονομή δικαίου) → Τίση (τιμωρία)

4. Η στάση της Αθηνάς

α) Η παρέμβαση της Αθηνάς στη συνέλευση των θεών είναι δυναμική και
υποστηρικτική για τον Οδυσσέα:
- Στη αρχή συμφωνεί με το Δία για την περίπτωση του Αίγισθου και συγχρόνως
μεταφέρει τη συζήτηση στο πρόβλημα του Οδυσσέα.
- Έπειτα τον χαρακτηρίζει «γενναίο» και «δύσμοιρο» και παρουσιάζει τα βάσανά του.
- Τονίζει την έντονη νοσταλγία του Οδυσσέα για την πατρική γη του.
- Παρουσιάζει την ευσέβεια του με τις συχνές θυσίες .
 - Τέλος, έμμεσα επιρρίπτει ευθύνες στον ίδιο το Δία.
β) Η εύνοια της Αθηνάς προς τον Οδυσσέα φαίνεται από τις παρακάτω ενέργειές της:
i) Φέρνει στη συζήτηση το πρόβλημα της επιστροφής του Οδυσσέα.
ii) Ο λόγος της έχει συναισθηματική φόρτιση υπέρ του Οδυσσέα (για τον Οδυσσέα
φλέγεται η καρδιά μου). Η έντονη συμπάθεια της Αθηνάς για τον Οδυσσέα, λειτουργεί
ως αντίρροπη δύναμη προς το μίσος του Ποσειδώνα.
iii) Η πρόταση του σχεδίου της για την επάνοδο του Οδυσσέα στην πατρική γη (=
μετάβαση του Ερμή στο νησί της Ωγυγίας και της ίδιας της Αθηνάς στην Ιθάκη)
iv) Αποσιωπά την τύφλωση του Πολύφημου από τον Οδυσσέα, για να επιτύχει τη
συμπάθειά του από τους θεούς.

5. Υστεροφημία: «έτσι θα κατακτήσει φήμη στους ανθρώπους, που λαμπρή θα μείνει.»:

το ανώτατο αγαθό για την ηρωική εποχή είναι η φήμη που άφηνε ένας ήρωας με το
θάνατό του στη μάχη ή με αγώνες ή με μακρινά ταξίδια και περιπέτειες. Γι’ αυτό ο
Τηλέμαχος πρέπει να δραστηριοποιηθεί ταξιδεύοντας στην Πύλο και Σπάρτη για να
αναζητήσει τον πατέρα του. Έτσι και αυτός θα αφήσει λαμπρή φήμη στις επόμενες
γενιές.

6. Διάλογος: ο διάλογος προσδίδει στο ποίημα ζωντάνια, παραστατικότητα και

θεατρικότητα.

7. Τυπικά Επίθετα: γενναίος και δύσμοιρος και θεϊκός Οδυσσέας, Ολύμπιος Δίας,
κοσμοσείστης Ποσειδών

8. Τυπικοί Στίχοι: α) Αμέσως ανταπάντησε, τα μάτια λάμποντας, η γαλανή Αθηνά (στ. 52).
β) Πατέρα μας των αθανάτων, Κρονίδη, των δυνατών Παντοδύναμε (στ. 53), γ) Της
αντιμίλησε ευθύς ο Δίας που τα σύννεφα συνάζει (στ. 73).

9. Το σχέδιο της Αθηνάς: α) ο Ερμής να μεταβεί στην Ωγυγία, για να ενημερώσει την
Καλυψώ για την απόφαση των θεών. β) η ίδια θα μεταβεί στην Ιθάκη, για να
ενθαρρύνει και να συμβουλέψει τον Τηλέμαχο.

10. Προσοχή στα σχόλια του σχολικού βιβλίου: 2, 5, 7, 13, 15

Ασκήσεις

1. Κάντε τις ασκήσεις στην καρτέλα «Ασκήσεις» στην e class.

2. Πώς λειτουργεί η συζήτηση για τον Αίγισθο σε σχέση με τον νόστο του Οδυσσέα;
3. Ποιο είναι το σχέδιο της Αθηνάς για την επιστροφή του Οδυσσέα;
4. Σε ποια σημεία του κειμένου έχουμε ανθρωπομορφισμό των θεών;
(ανθρωπομορφισμός = οι θεοί παρουσιάζουν ανθρώπινες ιδιότητες και συναισθήματα)