T.C.

BARTIN ÜNİVERSİTESİ
BARTIN MESLEK YÜKSEKOKULU
ULAŞTIRMA HİZMETLERİ BÖLÜMÜ
MARİNA VE YAT İŞLETMECİLİĞİ PROGRAMI

PLANLI DÖNEM 5 (BEŞ) YILLIK KALKINMA PLANLARINDA DENİZ TURİZMİYLE

(DENİZ TURİZMİ, YAT TURİZMİ, KRUVAZİYER TURİZMİ, SU ALTI DALIŞ
TURİZMİ VS.) İLGİLİ BELİRLENEN HEDEFLER

GÜZ DÖNEMİ FİNAL ÖDEVİ

HAZIRLAYAN
Ege AY
20015241019
MYİ 1. SINIF

DERS SORUMLUSU
Öğr. Görevlisi Şerife YAZGAN PEKTAŞ

ARALIK – 2021

1
 İÇİNDEKİLER
İÇİNDEKİLER.................................................................................................................................................. 2
GİRİŞ.......................................................................................................................................................................4
BİRİNCİ 5 (BEŞ) YILLIK KALKINMA PLANI (1963 – 1967)...................................................................................5
TURİZM..............................................................................................................................................................5
1.ANA İLKELER, HEDEFLER VE METOT:..........................................................................................................................5
2. BUGÜNKÜ DURUM:...............................................................................................................................................5
3. TALEP PROJEKSİYONU VE YATIRIMLAR:......................................................................................................................6
4. GELİR VE YARATILAN KATMA DEĞER:........................................................................................................................7
5. TEDBİRLER:...........................................................................................................................................................7
DEĞERLENDİRME.......................................................................................................................................................8
İKİNCİ 5 (BEŞ) YILLIK KALKINMA PLANI 1968 – 1972........................................................................................8
TURİZM..............................................................................................................................................................9
1. İLKELER VE GELİŞMELER:.........................................................................................................................................9
1.1. İlkeler:........................................................................................................................................................9
1.2. Gelişmeler ve Sorunlar:.............................................................................................................................9
2. İKİNCİ BEŞ YILLIK PLAN HEDEF VE TAHMİNLERİ:........................................................................................................10
2.1. Talep ve Üretim Hedef Ve Tahminleri:....................................................................................................10
2.1.1.Turist sayısı:......................................................................................................................................................10
2.1.2 Turizm gelir ve giderleri:...................................................................................................................................10
3. YATIRIMLAR:.......................................................................................................................................................11
3.1. Gerekli Kapasite:.....................................................................................................................................11
3.2.Yatırım Programı:.....................................................................................................................................13
4. POLİTİKA TEDBİRLERİ:...........................................................................................................................................13
5. İKİNCİ BEŞ YILLIK KALKINMA PLANININ ETKİLERİ:.......................................................................................................15
5.1. Ödemeler dengesi etkisi:.........................................................................................................................15
5.2. İstihdam etkisi:........................................................................................................................................15
DEĞERLENDİRME.....................................................................................................................................................16
ÜÇÜNCÜ BEŞ (5) YILLIK KALKINMA PLANI 1973-1977....................................................................................16
TURİZM............................................................................................................................................................16
1. PLANLI DÖNEMDE GELİŞMELER:..................................................................................................................16
2. UZUN DÖNEMDE GELİŞME HEDEFLERİ: (1972-1987)...............................................................................................18
3. ULUSLARARASI KARŞILAŞTIRMALAR:........................................................................................................................20
4. ÜÇÜNCÜ PLAN HEDEFLERİ:...................................................................................................................................21
4.1. Turizm ve Dış Seyahat Gelir Ve Giderleri:................................................................................................21
4.2. Yatırımlar:...............................................................................................................................................21
4.3. Turizm Eğitimi ve İşgücü.........................................................................................................................21
5. İLKELER VE TEDBİRLER:.........................................................................................................................................21
DEĞERLENDİRME.....................................................................................................................................................23
DÖRDÜNCÜ BEŞ (5) YILLIK KALKINMA PLANI 1979-1983...............................................................................24
TURİZM....................................................................................................................................................... 24
1. ÜÇÜNCÜ PLAN DÖNEMİNDE GELİŞMELER:...............................................................................................................24
2. HEDEFLER:..........................................................................................................................................................26
3. İLKELER VE POLİTİKALAR:.......................................................................................................................................27
DEĞERLENDİRME.....................................................................................................................................................28
BEŞİNCİ BEŞ (5) YILLIK KALKINMA PLANI 1985-1989......................................................................................28
TURİZM.................................................................................................................................................................28

2
 1. HEDEFLER...........................................................................................................................................................29
2. İLKELER VE POLİTİKALAR........................................................................................................................................29
DEĞERLENDİRME.....................................................................................................................................................30
ALTINCI BEŞ YILLIK KALKINMA PLANI 1990 – 1994........................................................................................31
TURİZM............................................................................................................................................................31
1. HEDEFLER..........................................................................................................................................................31
2. İLKELER VE POLİTİKALAR........................................................................................................................................31
DEĞERLENDİRME.....................................................................................................................................................32
YEDİNCİ BEŞ YILLIK KALKINMA PLANI 1996 – 2000........................................................................................32
TURİZM.................................................................................................................................................................32
1. MEVCUT DURUM................................................................................................................................................33
2. AMAÇLAR, İLKELER VE POLİTİKALAR........................................................................................................................33
3. HUKUKİ VE KURUMSAL DÜZENLEMELER...................................................................................................................34
DEĞERLENDİRME.....................................................................................................................................................35
SEKİZİNCİ BEŞ YILLIK KALKINMA PLANI 2001 – 2005.....................................................................................35
1.TURİZM......................................................................................................................................................... 35
1.1. Mevcut Durum........................................................................................................................................35
1.2. Amaçlar, İlkeler ve Politikalar.................................................................................................................36
1.3. Hukuki ve Kurumsal Düzenlemeler..........................................................................................................37
2. TANITMA......................................................................................................................................................38
2.1. Mevcut Durum........................................................................................................................................38
2.2. Amaçlar, İlkeler ve Politikalar.................................................................................................................39
2.3. Hukuki ve Kurumsal Düzenlemeler..........................................................................................................39
DEĞERLENDİRME.....................................................................................................................................................39
DOKUZUNCU BEŞ (5) YILLIK KALKINMA PLANI 2007 – 2013...........................................................................39
1. TURİZM..............................................................................................................................................................40
2. TURİZM HEDEFLERİ..............................................................................................................................................40
DEĞERLENDİRME.....................................................................................................................................................41
ONUNCU BEŞ (5) YILLIK KALKINMA PLANI 2014-2018...................................................................................41
TURİZM.................................................................................................................................................................41
1. DURUM ANALİZİ..................................................................................................................................................41
2. AMAÇ VE HEDEFLER.............................................................................................................................................42
3. POLİTİKALAR.......................................................................................................................................................43
DEĞERLENDİRME.....................................................................................................................................................43
ON BİRİNCİ BEŞ (5) YILLIK KALKINMA PLANI 2019-2023................................................................................43
TURİZM.................................................................................................................................................................43
1. AMAÇ................................................................................................................................................................44
2. POLİTİKA VE TEDBİRLER.........................................................................................................................................44
SONUÇ VE ÖNERİLER.................................................................................................................................... 46
KAYNAKÇA.................................................................................................................................................. 48

3
Giriş
Kalkınma planı, Türkiye'de 1963 yılından itibaren devlet tarafından hazırlanarak
ekonomi, sağlık, eğitim, ulaşım, sosyal güvenlik, adalet, vb. konularda gelişme ve kalkınmayı
hedefleyen ve kamuda uygulanacak siyaseti belirleyen plandır. En son kalkınma planı 2019-
2023 dönemini kapsamaktadır (wikipedia.org).
Gelişmekte olan ülkelerde turizm, ekonomik gelire en fazla katkı sağlayan sektörler
arasında yer almaktadır. Ülke ekonomisinde turizmin ön sırada yer alması, bazı planlamaların
yapılmasını da zorunlu kılmaktadır. Bu planlamalarda amaç; turizmde ortaya çıkabilecek
olumsuz koşullar ve geri dönüşü olmayan; sosyal, siyasi, ekonomik ve çevresel sorunlara en
kısa sürede müdahale edilmesi sağlamaktır.
Türk turizminde tam anlamıyla bu planlama süreci, 1982 yılında yürürlüğe giren 2634
sayılı Turizm Teşvik Kanunu ile başlamış, Türk turizmi bir ivme kazanmış ancak sonrasında
belirli turizm mekânlarını ile sınırlı kalmıştır. Bu durum, Türkiye’de turizm talebinin coğrafi
dağılışında bölgesel eşitsizliklere neden olduğu gibi, kalkınma planındaki hedeflenenler ile
günümüz turizm talebinin aynı doğrultuda ilerleyememesine neden olmuştur.
Bu kapsamda, öncelikle 1980-2015 yılları arasında Türkiye’de işletme belgeli
tesislerdeki turizm talebinin, yıllara göre zamansal ve mekânsal dağılımı CBS ortamında
haritalandırılmıştır. Sonrasında, Turizmin Kalkınma Planları ile konaklama sayılarının illere
göre mekânsal dağılımı arasında ilişki kurulmuştur. Sonuçta; geçen 35 yıllık süreçte, turizm
talebinin ülke geneline orantısal dağılmadığı görülmektedir (Aktürk ve Sarı 2018).

4
BİRİNCİ 5 (BEŞ) YILLIK KALKINMA PLANI (1963 – 1967)
1. Birinci Beş Yıllık Kalkınma Planı, 16 Ekim 1962 tarihli ve 77 sayılı Uzun Vadeli
Planın Yürürlüğe konması ve Bütünlüğünün Korunması hakkındaki Kanun hükümlerine
uygun olarak Türkiye Büyük Millet Meclisi Plan Karma Komisyonu, Cumhuriyet Senatosu ve
Millet Meclisinde görüşülmüştür. 21 Kasım 1962 tarihinde onaylanmış ve 3 Aralık 1962
tarihli ve 11272 sayılı Resmi Gazetede yayınlanmıştır (sbb.gov.tr).
Turizmin hızla gelişmesini sağlamak için gerekli temel harcamalar ve reklâm
yapılacaktır. Yapılacak yatırımlarda geceleme tesislerine önem verilecektir (DPT, 1963:425).
Turizme ayrılan kaynakların sınırlı olması sebebiyle yurdun turizme elverişli bölgelerinden
özellikle turist çekme kabiliyeti yüksek ve kısa zamanda netice alınabilecek bölgelerde
çalışmalar yoğunlaştırılacaktır. Dış turizmin geliştirilmesine paralel iç turizmin de
geliştirilmesi teşvik edilecektir (DPT, 1963:428). Türkiye'nin bütün turizm işlerini gerekli
yetki ve imkânlarla yürütmek üzere bir teşkilât en kısa zamanda kurulacaktır (DPT,
1963:427). Turistlere yönelik gümrük ve kambiyo işlemleri basitleştirilecek, tanıtıma yönelik
danışma büroları açılacaktır (DPT, 1963:428). Bu plân döneminde turizm gelirlerinin turizm
giderlerinden daha yüksek olması sağlanacaktır (DPT, 1963:510).
TURİZM
1.Ana İlkeler, Hedefler ve Metot:
a. Türkiye, bugün yabancı ülkelerde yükselen gelir seviyelerine paralel olarak gelişen
turizmden, ödeme bilançosu açığının kapatılmasında geniş ölçüde yararlanmak zorundadır.
Yurdumuzun tabiî ve tarihî imkânları bunu gerçekleştirmeye elverişlidir. Yabancı ülkelerde
gelişen bir turizm hareketi ve gittikçe Türkiye'ye doğru kayan bir talep mevcuttur. Turizmin
geliştir il meşinde ana ilke bu potansiyeli kısa zamanda yurdumuza çekebilmek ve bunun için
de gerekli yatırımları yapmaktır.
b. Turizmde talep, geçmişte yurdumuza gelen turist sayısının gösterdiği eyilimin alınacak
tedbirlerle düzeltilmesi yolu ile tahmin edilmiştir.
c. Bugün turistler yurdumuzda ortalama olarak dört gün kalmakta ve 60 dolar
bırakmaktadırlar. Plân dönemi sonunda ortalama 6 gün kalmalarının ve 100 dolar -
bırakmalarının sağlanabileceği kabul edilmiştir.
d. Önümüzdeki beş yılda kaynakların sınırlı olması sebebiyle yurdun turizme elverişli
bölgelerinden ancak bir kısmının geliştirilmesi mümkün olacaktır. Bu bakımdan semeresiz bir
dağınıklığın önlenmesi için çalışmalar turist çekme kabiliyeti yüksek olan ve kısa zamanda
netice alınabilecek bölgelere teksif edilecektir. Bunun dışında turizm yönünden gelişmiş ve
gelişmekte olan bazı merkezler de ele alınacaktır (sbb.gov.tr).
2. Bugünkü Durum:
a. 1961 yılında Türkiye'ye 129 bin turist gelmiş ve 7,5 milyon dolar döviz bırakmışlardır.
b. Turistlere 1961 yılında sağlanan geceleme imkânları ve buralarda bir yılda kalanların sayısı
Tablo: 336 da gösterilmiştir. Tabloda gösterilen geceleme imkânları toplamının ancak yüzde
30 u dışardan gelen turistlere arz edilebilir durumdadır. Geriye kalanları iç turistler ve iş
adamları kullanmaktadır (sbb.gov.tr).

5
TABLO: 336 — Bölgelere göre geceleme imkânları ve kalanların sayısı (1961) (sbb.gov.tr)
Otel adedi Oda adedi Yatak adedi Bir yılda kalanların
Bölgenin Adı (1) (2) (3) toplamı (4)
Marmara 114 3.545 6.886 526.506
Ege 34 1.214 2.068 331.605
Antalya 7 193 408 33.425
Çukurova- Hatay 22 644 1.111 121.415
İç Anadolu 76 3.115 4.947 499.471
Doğu Karadeniz 5 178 265 26.000
Genel Toplam 258 8.889 15.685 1.538.422

3. Talep Projeksiyonu ve Yatırımlar:

a. Son on yılda belirli bir çaba gösterilmediği halde yılda yüzde 12 artan turist sayısının,
önümüzdeki yıllarda yapılacak yatırımlar ve geniş propaganda çalışmalarıyla yılda yüzde 20
artabileceği kabul edilmiştir. Bu artışlar Tablo: 237 de, 1967 yılında yaratacakları yatak
ihtiyacı da Tablo: 338 de gösterilmiştir (sbb.gov.tr).
TABLO: 337 — Turist sayısı 1962, 1963, 1967

1962 (Aded) 1963 (Aded) 1987(Aded) İndeks (1962=100)

Turist sayısı 166.000 200.000 415.000 250

TABLO: 338 — Turist için 1967 de yatak ihtiyacı

(Bin aded)
Toplam yatak ihtiyacı Yeni yatak ihtiyacı
a) Toplam (b+c+d+e) 24,9 22,2
b) Marmara 10,1 8,0
c) Ege 7,3- 6,7
d) Antalya 3,8 1,7
e) Diğer 3,7 1,8

b. 1963 -1967 döneminde turizmdeki yatırımlara önem verilecek ve yurdumuzda bu sanayiin

hızla gelişmesini sağlamak için gerekli temel harcamalar yapılacaktır. Bu arada refelâm ve
propaganda harcamalarına da büyük önem verilecektir. Tablo: 339 da yapılacak yatırımlar ile
propaganda harcamaları gösterilmiştir (sbb.gov.tr).
c. Turizmle ilgili projelerden önemlileri şöylece sıralanabilir:
(1) Tatil köyleri ve kamplarının kurulması,
(2) Turizmle ilgili bazı deneme projeleri,
(3) Millî parklar kurulması,
(4) Balkanlar, Yunanistan, İtalya ve İsrail ile yurdumuz arasında her çeşit ulaştırma
imkânlarının artırılması,
(5) “Hac yolu” adlı turistik yolun tamamlanması (sbb.gov.tr).

6
TABLO: 339 — Turizm yatırımları ve propaganda harcamaları (1963 - 1967) (sbb.gov.tr)
Toplam
yatırım 1963 1964 1965 1966 1967
(1) (2) (3) (4) (5) (6)
Oteller 380,5 73,0 67,5 73,0 78,5 88,5
Moteller 45,2 6,0 6,2 9,0 10,5 13,5
Pansiyonlar 7,6 0,8 1,0 1,5 2,0 2,3
Lokanta ve
46,4 2,6 7,3 9,2 11,3 13,0
eğlence yerleri
Tatil köyleri ve
74,5 9,0 13,0 17,5 16,0 19,0
kamplar
Plajlar 10,8 1,6 1,8 2,1 2,4 2,9
Sağlık turizmi 55,5 11,1 11,1 11,1 11,1 11,1
Turistik değerler 124,1 23,9 24,8 25,8 26,3 23,3
Avcılık 1,0 0,5 0,5 --- --- ---
Hatıra eşyası 15,0 2,5 3,0 3,0 3,0 3,5
Eğitim 22,5 4,5 4,5 4,5 4,5 4,5
İdame 43,9 7,0 7,5 8,0 10,0 11,4
Toplam 827,0 145,5 148,2 164,7 175,6 193,0
Propaganda
150,0 30,0 30,0 30,0 30,0 30,0
harcamalar

4. Gelir ve Yaratılan Katma Değer:

Turizmin Birinci Beş Yıllık Plân döneminde sağlayacağı döviz ve millî gelirde
yaratacağı değer Tablo: 340 da gösterilmiştir (sbb.gov.tr).
TABLO: 340 — Turizm gelirleri ve yaratılan katma değer (sbb.gov.tr)

Turizm geliri
Her turistin Milyon dolar Katma değer
bıraktığı $ En az Milyon. TL.
Yıllar (1) (2) En çok
1962 60 10,0 76,2
1963 65 13,0 99,4
1967 100 41,5 325,0

5. Tedbirler:
a. Turist çekmek üzere Türkiye'nin çok iyi propagandası yapılmalıdır. Bu propaganda bu
konuda tecrübeli yabancı reklâm müesseseleri ile işbirliği yapılarak sağlanacaktır. Ayrıca
gereken ülkelerde bir «Turist Eğilimleri Araştırması» ve turizmle ilgili görülecek diğer
araştırmalar yaptırılacaktır. Buna paralel olarak dış turizmin gelişmesi bakımından öncülük
görevi olan iç turizmin de geliştirilmesi teşvik edilecektir.
b. Türkiye'nin bütün turizm işlerini gerekli yetki ve imkânlarla düzenli olarak yürütmek üzere,
bir teşkilât en kısa zamanda kurulacaktır.

7
c. Şehir ve kasabalarda turizm ile ilgili kurum ve kuruluşların katıldığı bir «Turizmi
Geliştirme Kurulu» kurulması teşvik edilecektir. Bu kurul, o çevrenin turizm gelişmesini
planlayacak, proje yapılmasını teşvik ve yapılan işleri kontrol edecektir. Bu kurulların
çevredeki kaynaklan harekete getirmekte başarı gösterdiği yerlere Devlet desteklemesinde her
bakımdan öncelik tanınacaktır.
d. Turistlerin yurdumuzda kalmalarını kolaylaştırıcı tedbirler alınacak, özellikle gümrük ve
kambiyo İşlemleri basitleştirilecek, danışma büroları açılacak, turistlerin gezi ve
dinlenmelerini kolaylaştırıcı hizmetler düzenlenecektir.
e. Turizm Bankasının bünyesi ıslah edilecek, dayanak ve imkânları süratle geliştirilerek
turistik tesislere yeterli ve turizm sanayinin gereklerine uygun krediler vermesi sağlanacaktır.
f. Yasa ve tüzüklerin turizmin gelişmesini engelleyen hükümleri değiştirilecektir.
g. Yurdumuzda belli zamanlarda ve yerlerde festivaller de ikinci beş yıllık plân döneminde bir
olimpiyat tertiplenmesi için gerekli inceleme ve araştırmalar yapılacaktır.
h. Yeni yapılacak turizme elverişli otel ve motellere bir süre için bina vergisinden muafiyet
tanınması imkânları araştırılacaktır.
i. Kamu kesimindeki dinlenme kamplarından turistlerin faydalanma imkânları aranacaktır.
j. Eğitim ve halk eğitim programlarında bölgedeki turistik eserlerin tanıtılması ve
benimsetilmesi hususları göz önünde tutulacaktır.
k. Turistik tesislerin kurulduğu yerlerde turistlerin ihtiyaçlarını karşılayacak yiyecek, içecek
ve hatıra eşyasının mahallî gayretlerle üretimi ve satışı arzı desteklenip düzenlenecektir.
l. Turizme ve turistik maksatlarla geliştirilmeğe elverişli tabiat değerlerinin kullanılışını tayin
etmek ve bu gibi yerlerde spekülâsyona mâni olmak için ilgili makamlara gerekli yetkileri
veren kanuni hükümler getirilecektir (sbb.gov.tr).
Değerlendirme
Görünmeyen kalemlerde plân bakımından en önemli unsur turizmdir. Turizm ve
yolculuk gelirleri plânın turizmle ilgili bölümünde de gösterildiği gibi, gerçekleştirilecek
tanıtma çabalarıyla bağıntılı bir şekilde gelecek turist sayısında, turistin ortalama süresinde ve
bırakacağı ortalama dolar miktarında elde edilecek artışlar ve yapılacak yatırımlar göz önünde
bulundurularak hesaplanmıştır. Turizm ve yolculuk giderlerinin gelir artışına paralel olarak
artacağı ve 1963 te 20 milyon dolardan 1967 de 28 milyon dolara yükseleceği kabul edilmiştir
(sbb.gov.tr).
İKİNCİ 5 (BEŞ) YILLIK KALKINMA PLANI 1968 – 1972
Turizmin İkinci Beş Yıllık Plan döneminde önemli bir gelir kaynağı olması
beklenmektedir (DPT, 1968:93). Turizmin emek yoğun bir sektör olması istihdam seviyesini
yükseltecektir (DPT, 1968:602). Bu durumu destekleyecek olan turizm eğitimi yeterli duruma
getirilememiş (DPT, 1968:594) ve birinci plan döneminde turizm alanında hedef alınan
gelişmeler sağlanamamıştır (DPT, 1968:31). Çeşitli kamu ve özel sektör kuruluşları arasında
turizm alanındaki koordinasyon henüz sağlanamamıştır (DPT, 1968:594). Turizm gelirleri,
yabancı turist sayısı ve ortalama tüketimin artırılması amaçlanmıştır.

8
 Turizm sektöründe yapılması öngörülen yatırımlar öncelikle konaklama tesislerine ve
konaklama kapasitesinin artırılmasına ayrılacaktır. İkinci Plan döneminde turizm politikasının
temel ilkesi yasal ve finansal kolaylıklarla kitle turizminin geliştirilmesidir. Konaklama
kapasitesi, kitle turizmine yönelecek tesisler şeklinde ve turistik potansiyeli yüksek belirli
bölgelerde kurulacaktır. Büyük kapasiteli tatil siteleri yatırımları özellikle desteklenecektir
(DPT, 1968:299).
TURİZM
1. İlkeler ve Gelişmeler:
1.1. İlkeler:
İkinci Beş Yıllık Kalkınma Planında izlenecek turizm politikasının temel ilkeleri şunlardır.
(a) İkinci Plan süresince turizmin ekonomik, sosyal ve kültürel fonksiyonlarından tam olarak
yararlanılacaktır.
(b) Özellikle dış turizm gelirleri, yabancı turist sayısı ve ortalama tüketimleri artırılarak
yükseltilecek ve iç turizm hareketleri geliştirilecektir.
(c) Turizm yatırımları turistik potansiyeli yüksek bölgeler içindeki belli yörelerde (Yerlerde)
yoğunlaştırılacak, kitle turizmine uygun konaklama ve ulaşım imk‚nları sağlanacak, bu
yatırımlar kredi yoluyla, mali ve hukuki tedbirlerle desteklenerek, fiziki plana göre
yapılmaları gerçekleştirilecektir
(d) Sektördeki fiyat politikası uluslararası rekabet şartlarına göre düzenlenecektir.
(e) Sektördeki teşkilatlanma yeniden düzenlenecek, turistik tanıtmaya ve kredi politikasına
yeni bir yön verilecektir.
(f) Turizm sektöründeki yatırım politikasında altyapı tesisleri ve buna yardımcı imkânlar,
örnek tesisler kamu sektörünce ele alınacak, diğer turistik yatırımlar özel sektörce yapılacaktır
(sbb.gov.tr).
1.2. Gelişmeler ve Sorunlar:
Birinci Beş Yıllık Kalkınma Planında turizm tesis yatırımlarının özel sektör
tarafından, altyapı yatırımlarının ise kamu sektörünce yapılması; Marmara, Ege ve Antalya
bölgelerinin öncelikle ele alınması turizm politikasının ilkeleri olarak belirtilmişti.
Birinci Beş Yıllık Kalkınma Planında turizm sektörüne, her yıl toplam yatırımların
yüzde 1,4 oranındaki bir bölümünün ayrılması öngörülmüştür. Fakat yıllık programlarda bu
oran yükseltilmiş ve ortalama olarak yıllık toplam yatırımların yüzde 2,04 ¸ turizm sektörüne
ayrılmıştır. Bu yatırımlar planlı dönemin ilk üç yılında ortalama olarak yüzde 81 oranında
gerçekleşmiştir.
Birinci Planda tanımlanan hedefler ilk üç yılda genel olarak gerçekleşmişlerse de,
öngörülen tedbirler, uygulamadaki aksaklıklar nedeni ile zamanında alınamamıştır. Nitekim
beklenen talep artışı gerçekleşmiş, Planda 1967 yılı için öngörülen yabancı turist sayısına
1966 yılında yaklaşık olarak erişilmiş, ancak dış turizm gelirlerinin tümünün resmi
kanallardan yurda girmesi sağlanamamış; ayrıca sektördeki arz kapasitesi, nitelik ve nicelik
yönlerinden gerekli gelişmeyi gösterememiştir.

9
 Bugünkü duruma göre, çeşitli kamu ve özel sektör kuruluşları arasında turizm alanında
çok gerekli koordinasyon henüz sağlanamamış bulunmaktadır. Turizm tanıtması ticari nitelik
taşımamakta, politik ve kültürel tanıtmadan ayrı olarak yürütülmemektedir. Turizm eğitimi ve
öğretimi çalışmaları, turizm kredisi politikası için gerekli örgütlenme tam olarak
kurulamamış, turizmi teşvik edici mali ve hukuki tedbirler yeterli duruma getirilememiştir
(sbb.gov.tr).
2. İkinci Beş Yıllık Plan Hedef ve Tahminleri:
2.1. Talep ve Üretim Hedef Ve Tahminleri:
2.1.1.Turist sayısı:
İkinci Beş Yıllık Kalkınma Planı döneminde yerli turist sayısında beklenen gelişmeler
Tablo 392 de gösterilmiştir. Buna göre iç turizm hareketlerinde, İkinci Plan döneminde yılda
yüzde 10 oranında bir artış olacağı tahmin edilmektedir. Yurt dışına çıkan vatandaşların sayısı
ile ilgili tahminler de aynı tabloda yer almaktadır. Pasif dış turizm hareketlerinin yılda
ortalama olarak yüzde 10 oranında artacağı tahmin edilmiştir.
İkinci Beş Yıllık Kalkınma Planı döneminde Türkiye'ye gelecek yabancı turist sayısı
tahminleri Tablo 392 de gösterilmiştir. Bu turistlerin sayısında yılda yüzde 25 oranında bir
artış beklenmektedir (sbb.gov.tr).
2.1.2 Turizm gelir ve giderleri:
İç turizm gelir tahminlerinin yapılmasında yerli turist sayısı ve gecelemesi
projeksiyonlarından yararlanılmış ve bu turistlerin geceleme başına 1965-1969 yılları arasında
40 TL. 1970-1972 yıllarında ise 50 TL, tüketimde bulunacakları kabul edilmiştir.
Dış turizm gelirleri, yabancı turist sayısı projeksiyonları temel alınarak ve her bir
turistin ortalama olarak 1965 -1967 yılları arasında 8 gün, 1968 -1970 arasında 9 gün ve 1971
-1972 arasında da 10 gün yurdumuzda kalacağı varsayımına göre hesaplanan geceleme
sayılarına dayanılarak bulunmuştur. Yabancı turistlerin yapacakları tüketim harcamaları için
1965 -1967 yıllarında geceleme başına yaklaşık olarak 6 dolar, 1968 -1969 da 8 dolar, 1970-
1972 de 9 dolar sarf edecekleri kabul edilmiştir (sbb.gov.tr).
TABLO: 392 - Talep Tahminleri (Yerli ve Yabancı Turist Sayısı)
1967 I. Plan %
1963 Tahmini artış 1968 1969
(1) (2) (3) (4) (5)
Yerel turist
860,0 1.260,0 10 1.400,0 1.530,0
sayısı
Yurt dışına
çıkan 84,4 225,0 27,5 247 272,0
vatandaşlar
Gelen yabancı
155,0 470,0 32,0 588,0 735,0
turist sayısı
Toplam talep
yeril ve
1.015,0 1.730, 14,2 19.880 2.265,0
yabancı turist
sayısı

10
 Endeks II. Plan
1970 1971 1972 1972 yıllık %
(6) (7) (8) 1967=100 artış
Yerel turist
1.680,0 1.850,0 2.000,0 159 10
sayısı
Yurt dışına
çıkan 300,0 330,0 363,0 162 10
vatandaşlar
Gelen yabancı
920,0 1.150,0 1.435,0 305 25
turist sayısı
Toplam talep
yeril ve
2.600,0 3.000,0 3.435,0 195 14,7
yabancı turist
sayısı

Dış turizm giderleri ise, yurt dışına çıkan Türk vatandaşlarının sayısı ile ilgili
projeksiyonlara dayanılarak tahmin edilmiştir.
Yukarıdaki kabullere dayanılarak hesap edilen iç ve dış turizm gelir ve gider
tahminleri ve net turizm gelirleri Tablo 393 de gösterilmiştir.
3. Yatırımlar:
3.1. Gerekli Kapasite:
İkinci Beş Yıllık Kalkınma Planı döneminde kurulması gereken yeni konaklama
kapasitesi, mevcut kapasite, gelecek yabancı turist sayısı tahminleri ve iç turizm
hareketlerinde beklenen gelişmeler göz önüne alınarak hesaplanmıştır.
Yapılan hesaplar 1964 yılı sonunda, Türkiye'de 41878 yataklı bir konaklama
kapasitesinin iç ve dış turizme hizmet ettiğini ortaya koymuştur. Bu konaklama kapasitesinin
ne ölçüde artırılması gerektiği, yıllara ve beklenen yerli ve yabancı turist sayısına göre tespit
edilmiş ve Tablo 394 de gösterilmiştir. Tablo 395 ise her yıl için ayrı ayrı yatak kapasitesi
ihtiyacını ortaya koymaktadır.
Tablo 396 da konaklama tesisleri kapasitesi, tesis sınıf ve tiplerine göre ayrıntılı olarak
gösterilmiştir. Yapılan hesaplamalar ve izlenecek turizm politikasına göre, tesis yatırımlarının
yüzde 87 sinin “kitle turizmine” uygun işletmelere (3 ve 4. sınıf oteller, motel, pansiyon,
kamp ve tatil köyü) ayrılması gerektiğini ortaya koymuştur. Yeni kapasitenin, turistik yönden
zengin bölge yerlerde yoğunlaştırılması da öngörülmüştür (sbb.gov.tr).
1967 I. plan
1963 tahmini % artış 1968 1969
(1) (2) (3) (4) (5)
İç turizm geliri TL 200,0 285,6 17,4 415,1 456,6
Dış turizm giderleri TL 184,5 270,0 405,0 450,0
Dış turizm giderleri $ 20,5 30,0 8,4 45,0 50,0
Dış turizm geliri TL 69,3 216,0 405,0 495,0
Dış turizm geliri $ 7,7 24,0 34,0 45,0 55,0

11
 Toplam turizm geliri TL 269,3 601,6 23,0 820,1 951,6
Net dış turizm geliri TL -115,2 -54,0 27,0 0 45,0
Net dış turizm geliri $ -12,8 -6,0 0 5,0
TABLO: 393 - Turizm Gelir ve Giderleri

Endeks 1972 II. plan yıllık

1970 1971 1972 1967=100 ½ artış
(5) (7) (8) (9) (10)
627,9 690,7 759,7 198 15,8
495,0 540,0 585,0
55,0 60,0 65,0 10,0
693,0 990,0 1.215,0 540 32
77,0 110,0 135,0
1.320,9 1.680,7 1.974,7 323 24,5
198,0 450,0 630,0 --- ---
22,0 50,0 70,0

TABLO: 394 - Yerli ve Yabancı Turistler İçin Gerekli Yatak Projeksiyonu

Çekim 1968 1969 1970 1971 1972
Bölgeler (1) (2) (3) (4) (5) (6)
Akdeniz 210 34.648 40.680 51.091 61.199 73.798
Ege 210 12.101 15.949 22.556 30.032 40.137
Marmara 210 7.069 9.904 14.792 18.996 28.742
İç Anadolu 180 23.882 26.062 20.020 31.642 34.368
Doğu
180 1.893 3.267 2.864 3.559 4.421
Anadolu
Gaziantep
Diyarbakır 180 1.893 3.267 2.894 3.559 4.421
Doğu
180 3.046 3.536 4.290 5.094 6.109
Karadeniz
Toplam --- 84.532 102.665 127.537 154.081 191.996

TABLO: 395 - Yıllık Yatak İhtiyacı

Mevsim başında
Toplam yatak 1964 sonunda Yapılması gerekli hazır bulun-
Yıl projeksiyonu mevcut yatak miktar durulacak yatak
(1) (2) (3) (4)
1968 84.532 41.878 42.651 42.654
1969 102.666 41.878 60.787 18.133

12
 1970 127.537 41.878 85.659 24.872
1971 154.081 41.878 112.203 26.544
1972 191.996 41.878 150.118 37.915
TABLO: 396 - Konaklama Tesisleri Sınıf ve Tiplerine Göre Yatak Projeksiyonu
OTEL
I. Sınıf II. Sınıf III. Sınıf IV. Sınıf
%3 %10 %15 %15
(1) (2) (3) (4)
1968 1.279 4.265 6.398 6.398
1969 543 1.813 2.719 2.719
1970 746 2.487 3.730 3.730
1971 796 2.654 3.981 3.981
1972 1.077 3.791 1.387 5.387

MOTEL
I. Sınıf II. Sınıf Ev pansiyon Kamp Diğer Toplam
%10 %10 %10 %12 %15 %100
(5) (6) (7) (8) (9) (10)
4.265 4.265 4.265 5.121 6.398 42.654
1.813 1.813 1.813 2.181 2.719 18.133
2.487 2.487 2.487 2.988 3.730 24.872
2.654 2.654 2.654 3.189 3.981 26.544
3.791 3.791 3.791 6.513 5.387 37.915

3.2.Yatırım Programı:
İkinci Beş Yıllık Kalkınma Planı döneminde turizm sektöründe yapılacak yatırımlar,
temel turizm yatırımları; tamamlayıcı turizm yatırımlar; altyapı, mahalli hizmetler ve
ulaştırma yatırımları olarak üç bölümde ele alınmıştır. Turizm yatırımlarının yıllara göre
dağılımı Tablo 397 de gösterilmiştir. Turizm yatırımlarının bölgelere dağılımı ise Tablo 399
da gösterilmiştir (sbb.gov.tr).
4. Politika Tedbirleri:
İkinci Beş Yıllık Kalkınma Planı döneminde turizm sektöründe öngörülen yatırımların
gerekli seviyeyi bulmaları ve beklenen gelişmeyi sağlamak için aşağıda sıralanan genel
politika tedbirlerinin alınması gereklidir.
(a) Turizm ve Tanıtma Bakanlığının sadece turizm sektör¸ ile uğraşmasını sağlayacak şekilde
teşkilatlanması gerçekleştirilecek bugünkü kuruluş kanununda gerekli değişiklikler
yapılacaktır.
(b) İkinci Beş Yıllık Plan döneminde Türkiye'nin turizm tanıtması sadece Turizm ve Tanıtma
Bakanlığı tarafından ve gerekli durumlarda diğer kamu kuruluşları ile işbirliği sağlanarak
yapılacaktır.
TABLO: 397 - Yıllara Göre Turizm Sektörü Yatırımları

Yıllar Tesis Lokanta Eğlence – Tıbbi Tarihi ve Toplam

13
 rekreasyon arkeolojik
tesisleri turizm değerler
yatırımları yatırımları yatırımları yatırımları yatırımları
1968 520,0 100,0 25,0 15,0 36,0 716,0
1969 220,0 40,0 25,0 15,0 36,0 336,0
1970 310,0 58,0 25,0 15,0 36,0 444,0
1971 340,0 62,0 25,0 15,0 36,0 478,0
1972 460,0 90,0 25,0 15,0 36,0 626,0
5 yılık
1.870,0 350,0 125,0 75,0 180,0 2600,0
Toplam

TABLO: 398 - Turizm Sektör¸ Yatırımları Tamamlayıcı Harcamalar

Alt yapı ve Turizmle
Eğitim mahalli ilgili ticaret
yatırımı ve Tanıtma hizmetler hizmetleri
Yıllar giderleri giderleri yatırımları yatırımları Toplam
1968 20,0 6.0 200,0 11,0 237,0
1969 14,0 9,0 200,0 13,0 236,0
1970 15,0 12,0 200,0 20,0 247,0
1971 17,0 16,0 200,0 25,0 258,0
1972 18,0 20,0 200,0 30,0 268,0
Toplam 84,0 63,0 1.000,0 99,0 1.246,0

TABLO: 399 - Turizm Sektör¸ Yatırımlarının Bölgesel Dağılımı

Beş yıllık
1963 1969 1970 1971 1972 toplam
Bölgeler (1) (2) (3) (4) (5) (6)
Marmara 200,0 75,0 100,0 75,0 150,0 600,0
Ege 142,0 47,0 135,0 204,0 232,0 760,0
Akdeniz 300,0 170,0 170,0 160,0 200,0 1.000,0
İç Anadolu 30,0 20,0 15,0 15,0 20,0 100,0
Doğu Anadolu 12,0 7,0 7,0 7,0 7,0 40,0
Gaziantep
12,0 7,0 7,0 7,0 7,0 40,0
-Diyarbakır
Doğu
20,0 10,0 10,0 10,0 10,0 60,0
Karadeniz
Toplam 716,0 336,0 444,0 478,0 626,0 2.600,0

(c) Turizm faaliyetlerinin gelişebilmesi için çevre sağlığı ve gıda kontrolüne önem verilecek,
bu amaçla soğuk hava zincirinin kurulması için gerekli çalışmalar yapılacaktır.
(d) Kamu sektörü elindeki turistik işletmelerin aynı elden yönetilmesi ve belirli bir işletme
politikasının izlenmesi için “Turizm İşletmeleri Kurumu” kurulacak veya mevcut örgütlerden
birine bu görev verilecektir.

14
(e) Turizm kredileri arttırılacak, sadece bu konuda çalışacak bir teşekkülün kurulması
sağlanacak ve turizm sektöründeki kredi politikası bu örgütçe yürütülecektir. Turistik öncelik
bölgeleri arasında farklı faiz oranlan uygulanmasına da çalışılacaktır.
(f) Çeşitli kamu kuruluşları tarafından yürütülen turizm eğitimi ve öğretimi çalışmalarının
koordine halde ele alınabilmesi için bir “Turizm Eğitimi ve Öğretimi Milli Merkezi”
kurulacaktır.
(g) İkinci Beş Yıllık Plan süresinin başlarında Türkiye'nin turizm yönünden fiziki planı bütün
turistik öncelik bölgelerini kapsayacak şekilde tamamlanacak, turizm yatırımları bu plana
uygun olarak gerçekleştirilecektir.
(h) İkinci Plan döneminde uluslararası alanda ve özellikle Akdeniz ülkeleri ile ortak turizm
tanıtması konusunda çeşitli işbirliği imkânları aranacaktır.
(i) İkinci Beş Yıllık Kalkınma Planı döneminde tabu, tarihi ve arkeolojik değerlerin, anıt ve
eserlerin korunması, değerlendirilmesi, onarımı çalışmalarında Planda öngörülen belgelere ve
turistik konaklama tesislerinin yoğunlaştırılacağı yerlere öncelik tanınacaktır.
(k) Yıllık programların hazırlanışında ulaştırma ve turizm faaliyetleri arasındaki bağıntı daha
ayrıntılı olarak ele alınacaktır (sbb.gov.tr).
5. İkinci Beş Yıllık Kalkınma Planının Etkileri:
5.1. Ödemeler dengesi etkisi:
Dış turizm gelirlerinin Türkiye'nin ˆdemeler dengesi yönünden beklenen etkisi Tablo
393 de gösterilmiştir. Yapılan tahminlere göre dış seyahat gelir - giderleri farkı 1968 yılından
itibaren artan bir şekilde net gelir sağlayacak ve sektörün ödemeler dengesine olan olumlu
etkisi 1972 yılında net 70 milyon dolan (630 milyon TL.) bulacaktır (sbb.gov.tr).
5.2. İstihdam etkisi:
İkinci Plan döneminde uygulanacak turizm programının, özellikle turizm endüstrisinin
el emeği yoğun, otomasyon imkânlarının çok sınırlı olarak uygulanabileceği bir sektör oluşu
nedeniyle istihdam seviyesini geniş ölçüde yükselteceği beklenmektedir. Nitekim turizm
sektöründe, 1968-1972 döneminde sınırlı iş hacmi olarak 40 milyon günlük ve devamlı iş
hacmi olarak ta 150 bin kişilik bir istihdam etkisinin ortaya çıkacağı tahmin olunmaktadır.
(sbb.gov.tr).

TABLO: 400 - Turizm Sektör¸ Gelir Tahminleri

Gelir
İç turizm Dış turizm Toplam
(1) (2) (3)
1968 415 405 820

15
 1969 457 495 952
1970 628 693 1.321
1971 690 990 1.680
1972 760 1.215 1.975
1968-1972
2.950 3.798 6.748
toplamı

Değerlendirme
Turizm konusundaki faaliyetler çok yönlü olarak modern turizm sanayii anlayışı
içinde ele alınacak; bu gaye ile gerekli yatırım ve organizasyon çalışmalarına öncelik
verilecek; Batı ve Orta Avrupa'dan güney ve güney doğuya doğru kayma eğiliminde olan
turist akımından özellikle faydalanmak için gerekli konaklama kapasiteleri hızla artırılacaktır.
Bu konuda özel sektör desteklenecek, gerekirse kamu sektörü yatırımcı olarak önderlik
edecektir. (sbb.gov.tr).
ÜÇÜNCÜ BEŞ (5) YILLIK KALKINMA PLANI 1973-1977
Türkiye'miz üçüncü Beş Yıllık Kalkınma Planını yürürlüğe koymaya
hazırlanmaktadır. Planlı kalkınma artık yalnız bir Anayasa gereği olmaktan çıkmış, milletçe
benimsenen bir siyaset aleti haline gelmiştir. Geride bıraktığımız yıllar, geçmişi daha iyi
değerlendirmek, milli potansiyelimizi artarak geleceğe ait hedefler tespit etmek ve bu
hedeflere varmak için daha iyi kaynak tahsisi yapmak hususunda, bize değerli tecrübeler
kazandırmıştır.
Şuna eminiz ki üçüncü Kalkınma - Planı ve bu Planı dayandırdığımız uzun dönemli
Strateji, Türkiye'nin ihtiyaçlarını karşılama ve milli ülküyü gerçekleştirmede tecrübelerden
yararlandığı için, daha güvenebileceğimiz bir araç haline gelmiştir.
Şimdiye kadar kamuoyumuz planlı kalkınmayı gayri safi milli hasılamızın yıllık artış
hızını esas alarak izlemiştir. Bu hızın, planlarda, geçen 10 yıl için yılda ortalama yüzde 7
olarak tespit edildiğini biliyoruz. Bu hıza ulaşmak için tarım gelirinin yılda yüzde 4, sanayi
gelirinin yüzde 12 ve hizmetlerin yüzde 6,5 civarında ortalama hızlarla artması gerekiyordu.
Türkiye, geçen 10 yıllık dönem içinde esas hedefi sağlayarak yüzde 7 ortalama kalkınma
hızını gerçekleştirmiştir (sbb.gov.tr).
TURİZM
1. PLANLI DÖNEMDE GELİŞMELER:
Planlı dönemde turist sayısı, turizm gelirleri ve konaklama tesisleri kapasitesindeki
gelişmeler Plan hedeflerinin altında kalmıştır. Bununla birlikte turist sayısı ve turizm
gelirlerinin artış hızları dünyadaki ortalama gelişme hızlarından fazla olmuştur (122).
Türkiye'ye gelen yabancıların sayısı Birinci Plan döneminde yılda ortalama yüzde 23,7
İkinci Planın ilk dört yılında ortalama yüzde 12,7 artmış ve 1971 de 926 tun kişiye ulaşmıştır.
Turizmden sağlanan gelirler ise aynı dönemlerde sırasıyla yılda ortalama yüzde 9,7 ve
yüzde 48,0 oranlarında gelişerek 1971 de 63 milyon dolara yükselmiştir. Buna karşılık yurt
dışına çıkan vatandaşlar sayısı Planlı dönemde yılda ortalama yüzde 25,7, turizm ve dış
seyahat harcamaları ise yüzde 9,9 oranlarında artmıştır. 1971 yılında yurt dışına çıkan

16
vatandaş sayısı, işçiler hariç, 471 bin kişi, dış seyahat harcamaları ise 42 milyon dolar
olmuştur. Bu gelişmeler 476, 477, 478 numaralı tablolarda belirtilmiştir (sbb.gov.tr).
TABLO: 476 - Türkiye'ye Gelen Yabancılar (Kişi)
Plan
Turistler Ekskürsiyonistler Diğerleri Toplam hedefi
Yıllar (1) (2) (3) (4) (5)
1962 172.867 (a) --- 25.361 198.228 ---
1967 345.677 174.810 68.568 574.055 (b) 415.000
1972 1.100.000
570.000 441.000 89.000 1.435.000
(c)
Kaynak: Devlet istatistik Enstitüsü ve Devlet Planlama Teşkilatı
(a) Bu sayıya ekskürsiyonist dâhildir.
(b) 1967 yılı Hatay girişi dâhil değildir,
(c) 1972 yılı tahminlerinde Planlı dönemde gerçekleşen artış ortalaması (Yüzde 18,7) esas
alınmıştır.
TABLO: 477 - Yurt dışına çıkanlar (Kişi)

1962 1967 1972 (a)

Çıkış nedeni (1) (2) (3)
Turizm --- 49.080 120.000
Hac (b) --- 34.612 20.000
Çalışma (c) --- 40.820 262.000
Diğer (d) --- 13.350 50.000
Toplam işçiler --- 137.862 452.000
11.185 8.855 128.000
GENEL TOPLAM 47.535 146.717 580.000
Kaynak: Devlet İstatistik Enstitüsü ve Devlet Planlama Teşkilatı
(a) 1972 yılı Programı
(b) Merkez Bankası kaynaklarına göre
(c) Yurt dışında çıkan işçilerin ve ailelerinin Türkiye'ye gelişleri nedeni ile ve diğer sebeplerle
yaptıkları çıkışlar.
(d) Eğitim, ticaret amacıyla seyahat, resmi geziler ve göç (sbb.gov.tr).

TABLO: 478 - Turizm ve dış seyahat gelir ve giderleri

1962 1967 1972
Gerçekleşme Plan Gerçekleşme Plan Tahmin

17
 (1) (2) (3) (4) (5)
GELİRLER
Turistler 7,3 --- 11,8 --- ---
Diğerleri 1,0 --- 1,4 --- ---
TOPLAM 8,3 48,0 13,2 135,0 75,0
GİDERLER
Turistler 8,7 --- 10,2 --- ---
Diğerleri 9,3 --- 16,6 --- ---
TOPLAM 18,0 28,0 26,8 65,0 55,0
NET 9,7 20,0 13,6 70,0 20,0
Kaynak: Maliye Bakanlığı ve Devlet Planlama Teşkilatı
Kamu yatırımları, bazı örnek tesisler dışında, genellikle alt yapı ve tamamlayıcı
yatırımlara yönelmiştir, özellikle Birinci Plan döneminde Devlet tarafından yapımına
başlanılan büyük kapasiteli otel ve tatil köyleri yatırımları tamamlanmış ve işletmeye
açılmıştır. İkinci Plan döneminde konaklama tesisleri yapımı daha çok özel kesim tarafından
ele alınmış ve bu girişim teşvik tedbirleri ile desteklenmiştir.
Öte yandan turizm faaliyetlerinin Türkiye'nin her tarafına dağılmasının alt ve üst yapı
bakımından bazı verimsiz yatırımlara sebep olacağı saptanmış; bu nedenle yatırımların
öncelik bölgelerinde yoğunlaştırılması ilkesi benimsenmiştir. Uygulamada Akdeniz, Göreme,
Uludağ, Güney Ege ve kısmen Marmara bölgelerinde fiziksel Planlama çalışmalarına
girişilmiştir.
İkinci Plan döneminde turizm politikasının ilkesi kitle turizminin geliştirilmesi
olmuştur. Son yıllarda özellikle fiziksel planlan tamamlanmış alanlarda kitle turizmi
amaçlarına uygun tesislerin kurulması için teşvik tedbirleri getirilmiştir. Ancak, turizm
sektörünün finansmanında kredi ihtiyacı tam olarak karşılanamamıştır.
İkinci Plan döneminde yılda ortalama yüzde l4 oranında bir hızla artan belgeli tesisler
kapasitesi 1971 yılında 31.235 yatağa ulaşmıştır. Otel ve motellerin büyük bir kısmı Marmara
Bölgesinde yoğunlaşmıştır (Tablo 479, 480).
Turizm hizmetleri için yetiştirilen personel nicelik ve nitelik bakımından yetersiz
kaldığı gibi yetiştirilen elemanların tamamının da ihtisas alanlarında çalışmaları
sağlanamamıştır (sbb.gov.tr).
2. Uzun Dönemde Gelişme Hedefleri: (1972-1987)
1183. Turist talebi ülke içi ve ülke dışı ekonomik, sosyal ve politik faktörlere çok fazla
bağlıdır. Bu nedenle turizm sektöründeki gelişmeleri tahmin etmek, özellikle uzun dönem için
oldukça güçtür. Buna rağmen gerek turist sayısı gerek turizm gelir ve giderleri uzun dönem
için belli varsayımlara dayalı olarak tahmin edilmiştir (Tablo 481).
Turist sayısının 1982 de 3,3 milyon, 1987 de 6,3 milyon kişiye, net turizm gelirlerinin
ise 1982 de 212 milyon dolara, 1987 de 342 milyon dolara ulaşacağı tahmin edilmektedir
(sbb.gov.tr).

TABLO: 479 - 1971 yılında belgeli tesisler

18
 Cinsi Sınıfı Adedi Oda Yatak
Lüks 7 1.564 2.632
1. Sınıf 9 1.008 1.865
Oteller 2. Sınıf 27 2.208 4.002
3. Sınıf 63 3.145 5.504
4. Sınıf 92 3.425 6.062
1. Sınıf 25 1.230 2.371
Moteller 2. Sınıf 37 1.325 2.732
Diğer 8 428 838
1. Sınıf 7 UG 286
Pansiyonlar 2. Sınıf 14 241 455
3. Sınıf 13 160 358
A. Sınıf 3 1.144 2.248
Tatil köyleri
B. Sınıf 2 180 436
Oberjler 6 232 518
2. Sınıf 4 106 272
Kamplar
3. Sınıf 10 110 224
Özel 1 209 432
TOPLAM 331 16.851 31.235
Kaynak: Turizm ve Tanıtma Bakanlığı.
TABLO: 480 - Belgeli ve Toplam Tesislerin Bölgesel Dağılımı (Yatak Yüzde Olarak)

Bölgeler Belgeli tesisler Toplam tesisler

Marmara 47,6 33,1
Ege 24,0 9,8
Akdeniz 3,4 8,5
İç Anadolu 13,8 19,1
Diğer 6,2 29,5
TOPLAM 100,0 100,0
Kaynak: Turizm ve Tanıtma Bakanlığı
TABLO: 481 - Uzun Dönem Gelişme Perspektifleri

Gelen Gelirler Giderler Net gelirler

yabancılar (Milyon $) (a) (milyon $) (b) (Milyon $)
(Kişi) (a) (2) (3) (4)
1972 1.100.000 75,5 55,0 20,0
1977 2.026.000 186,6 101,6 85,0
1982 3.263.000 375,7 163,6 212,1
1987 5.255.000 605,0 263,4 341,6

(a) 15 yıllık perspektif içinde üçüncü Plan döneminde gelen yabancıların sayısının yılda
ortalama yüzde 13 artacağı. 1978 den sonra oranın ortalama yüzde 10 olacağı; turizm

19
gelirlerinin üçüncü Plan dönemimde yılda ortalama yüzde 20, 1977 - 1982 döneminde yüzde
15, 1982 -1987 döneminde yüzde 10 artacağı varsayılmıştır.
(b) Turizm giderlerinin üçüncü Plan döneminde yılda ortalama yüzde 13, 1977-1982
döneminde yüzde 10 artacağı varsayılmıştır.
3. Uluslararası Karşılaştırmalar:
Son on yılda dünyada turist sayısı yılda ortalama yüzde 9 oranında artarak 1970
yılında 168 milyon kişiye; turizm gelirleri ise yılda ortalama yüzde 9,8 artarak aynı yılda 17,4
milyar dolara ulaşmıştır. Turizm hareketleri Avrupa'da yoğunlaşmaya devam etmektedir.
1970 yılında dünyada turistlerin yüzde 75 i Batı Avrupa'ya gitmiş ve turizmden en fazla gelir
sağlayan ülkeler Avrupa ülkeleri olmuştur.
Uluslararası turizm, hava yolu ulaştırmasında kaydedilen gelişmelere paralel olarak
hızla gelişmiştir. Bu arada havayolu çarter (dolmuş) seferleri özellikle Kuzey Avrupa ile
Akdeniz ülkeleri arasındaki turist trafiğini yoğunlaştırmıştır.
Gelecek on yılda dünyada turist sayısının ve gelirlerinin bugünküne oranla bir misli
artacağı tahmin edilmektedir (125). ÷te yandan, Avrupa vb. özellikle Akdeniz ülkelerinin
turist çeken ülkeler olarak ˆnemlerini devam ettirmeleri, ayrıca çarter taşımacılığının yeni bir
hız kazanması beklenmektedir.
Türkiye'de ise turizm gelişmelerinin dünya, ortalamalarının üstünde olacağı tahmin
edilmektedir. Türkiye turizminin bugünkü durumunun turizmde gelişmiş bazı ülkeler ile
karşılaştırmaları Tablo 482 de verilmiştir, (sbb.gov.tr).
TABLO: 482 - Turist «eken Başlıca ülkeler ve Türkiye {a} (1970 yılı itibariyle)

Turizm harcamaları (Milyon $)

Ülkeler Turist sayısı Gelirler Giderler Net

(1) (2) (3) (4)
İspanya 24.105 1.680,7 113,0 1.567,7
Kanada 14.188 1.192,0 1.410,0 ---218,0
İtalya 14.188 1.638,6 726,9 911,7
Yugoslavya 26.001 274,6 112,7 161,9
A.B.D. 13.167 2.318,0 3.916,0 ---1.598,0
Fransa 13.700 1.191,5 11.056,8 134,7
İngiltere 6.730 1.040,0 924,0 116,0
Portekiz 1.586 222,0 08,0 124,0
Yunanistan 1.407 193,6 05,3 138,3
Türkiye 725 51,6 47,8 3,8
Kaynak: Tourisme international et politigue du tourisme dans les pays de “OECD” 1971
Paris.
(a) Sınır kamularında yapılan rölüve ile tespit edilen yabancı sayısı

4. Üçüncü Plan Hedefleri:

20
4.1. Turizm ve Dış Seyahat Gelir Ve Giderleri:
Bu dönemde turist sayısı ve gelir - gider tahminlerinde uzun dönemdeki faktörler
dikkate alınmıştır. Üçüncü Plan döneminde Türkiye'ye gelecek turist sayısında ve yurt dışına
gidecek vatandaş sayısında yılda ortalama yüzde 13, buna karşılık turizm gelirlerinde yüzde
20, giderlerinde ise yüzde 13 oranında artış olacağı tahmin, edilmektedir (Tablo 483, 484)
(sbb.gov.tr).
4.2. Yatırımlar:
Üçüncü Plan dönemi başında yaklaşık olarak 72000 yatak olan konaklama tesisleri
kapasitesinin dönem sonunda 126 000 yutağa çıkarılması hedef alınmıştır. Gerek bu
kapasitenin yaratılması, gerek alt yapı için toplam yatırım ihtiyacının 4,5 milyar TL olacağı
tahmin edilmektedir (Tablo 485, 486).
Üçüncü Plan döneminde konaklama tesisleri yatırımlarının öncelik bölgelerinde
yoğunlaştırılmasına devam edilecek ve kurulacak tesislerin kapasite ve nitelikleri itibariyle
kitle turizminin gereklerine uygun olmalarına dikkat edilecekti (sbb.gov.tr).
TABLO: 483 - Yurdumuza Gelen Yabancılar ve Yurt Dışına çıkan Vatandaşlar (000) Kişi
Toplam Yurt dışına
Turistler Ekskürsıyonistler Diğerleri gelenler çıkanlar
(1) (2) (3) (4) (5)
1972 570 441 89 1.100 672
1973 644 498 101 1.243 760
1974 728 563 113 1.404 859
1975 823 636 127 1.586 970
1976 930 718 144 1.792 1.096
1977 1.050 811 165 2.026 1.238
1973-77
4.175 3.226 650 8.051 4.923
Toplamı
Not: Üçüncü Plan döneminde yurdumuza gelen yabancıların ve yurt dışna gidenlerin sayısının
yılda ortalama yüzde 13 artacağı varsayılmıştır.
Mevcut ve yapılması planlanan konaklama tesislerinin alt yapı ihtiyacı fiziksel
planlara uygun olarak karşılanacaktır. Öncelik bölgelerinde alt yapı yatırımları hava alanı
yapımı, karayollarının iyileştirilmesi, yerleşmelerin su, elektrik ve kanalizasyon tesislerinin
yapımı ve yat yanaşma yerleri inşaatına yönelecektir. Ayrıca milli park yatırımları ile tarihi
eserlerin onarımı tamamlayıcı yatırımlar içinde ele alınmaya devam edilecektir (sbb.gov.tr).
4.3. Turizm Eğitimi ve İşgücü
Üçüncü Plan döneminde kurulması öngörülen tesislerin yetişmiş personel ihtiyacının
27 000 kişi olacağı tahmin edilmektedir. Personel yetiştirilmesi ve istihdamı olanaklarının
sağlanması için yeni bir program hazırlanacaktır (sbb.gov.tr).
5. İlkeler ve Tedbirler:
(1) Yatırımların, tanıtma faaliyetlerinin, sektörün tüm organizasyonunun ve kamu denetiminin
kitle turizmi esaslarına uygunluğu sağlanacaktır.

21
(2) Turizmi yatırım ve işletmeciliğinde dış ve iç turizm talebine uygun biçimde özel sektör
esas alınacaktır. Kamunun yatırımı ve işletmeciliği öncü ve örnek tesislere veya yabancı
yatırımlara özel milli sektörün kifayetsizliği ölçüsünde eşlik amacına yönelecektir,
(3) Turizmin hızla geliştiği alanlarda, arazı kullanımını ve tesis - alt yapı ilişkilerini
düzenlemek, otel ve rekreasyon tesislerinin düzensiz gelişmesini önlemek amacıyla fiziksel
planlama çalınmalarına devam, edilecektir. Turizm alt ve üst yapı yatırımlarının fiziksel
planlara uygun olarak yapılması sağlanacaktır. Fiziksel planların yapılması ve
uygulanmasında imar ve İskân Bakanlığı ile Turizm ve Tanıtma Bakanlığı arasında işbirliği
sağlanacaktır.
(4) Kıyıların turistik ve milli park niteliğindeki alanların toplum yararına kullanılmasını ve
korumasını sağlayacak mevzuat hazırlanacaktır. Toplum yararına kullanmada öncelik fiziksel
planlan yapılmış veya turizmin hızla geliştiği yörelere verilecektir.
(5) Turizm sektörünün kredi ihtiyacının Turizm Bankası yanında genel banka sisteminden
karşılanması olanakları da hazırlanacaktır. Kredi uygulamasında yatırımların turistik önceliği
olan bölge ve merkezlere yöneltilmesini sağlamak için özendirici tedbirler alınacaktır.
(6) Turizm faaliyetlerinin bütünü içinde sosyal turizmin gelişmesine önem verilecektir Bu
gelişim tatillerin yayılması tedbirleriyle birlikte temin edilerek sosyal turizm faaliyetlerine
iştirak eden kamu turistik konaklama tesislerinin dış turizme de hizmet etmek suretiyle kamu
personelinin bu tesislerde geçirecekleri tatillerin maliyetlerinin düşürülmesi olanakları
geliştirilecektir. Ayrıca iç turizmin milli bütünlüğe katkısını sağlamak amacıyla ülke içi
turizm teşvik edilecektir.
(7) Turistik konaklama tesisleri personel eğitiminin başarıya ulaştırılması gayesiyle eğitimin
akademik eğitim yerine beceriye dönüşmesi sağlanacak konaklama tesislerinde resmi eğitim
görmüş personel istihdamı sağlamak yanında bu personelin yıl boyunca istihdamını sağlayıcı
tedbirler de alınacaktır (sbb.gov.tr).
TABLO: 484 - Dış Turizm Seyahat Gelir ve Giderleri (Milyon $)
GELİRLER
Turist Eksürsiyonist Diğer Toplam Giderler Net
(1) (2) (3) (4) (5) (6)
1972 53,1 18,3 3,6 75,0 55,0 20,0
1977 132,1 45,5 9,0 186,6 101,6 85,0
Not: Üçüncü Plan döneminde turizm ve dış seyahat gelirlerinin yılda, ortalama yüzde 20,
giderlerinin ise yüzde 3 artacağı varsayılmıştır. 1972 yılı tahmininde her ekskürsiyonistin
ortalama 35 dolar harcayacağı kabul edilmiştir.
TABLO: 485 – Üçüncü Plan Dönemde ve Turtam Yatırımları
1971 Fiyatlarıyla
Milyon TL Yüzde
(1) (2)
1. Alt yapı yatırımlar (a) ve tamamlayıcı yatırımlar 1.500 83,4
2. Konaklama tesisi yatırımları 3.000 66,6
Toplam yatırımlar 4.500 100,0
(a) Kurum ve özel sektör yatırımları toplamı

22
TABLO: 486 - Turizm yatırımları (a) (1971 fiyatlarıyla, Milyon TL.)

Gerçekleşme Tahmin
Birinci Plan İkinci Plan Üçüncü Plan
(1) (2) (3)
1.218,2 3.267,7 4.600,0

TABLO: 487 - Üçüncü Plan Döneminde Konaklama Tesisleri Yatırımları Bölgesel Dağılımı

1972’de 1972’de
tesis Üçüncü tesislerin
kapasitesi Planda tas kapasite
(a) Yüzde yatırımları(b) Yüzde dağılımı Yüzde
(Yatak) dağılımı (Yatak) dağılımı (Yatak) dağılımı
Bölgeler (1) (2) (3) (4) (5) (6)
Marmara 84.500 47,6 10.890 20,0 45.390 35,8
Ege 17.390 24,0 13.615 25,0 31.005 24,4
Akdeniz 6.090 8,4 21.780 40,0 27.870 22,0
Diğer 14.490 20,0 8.165 15,0 22.655 17,8
TOPLAM 72.470 100,0 54.450 100,0 126.920 100,0

(a) 1972 de tesis kapasitesi belgeli ve belgeli olmadığı halde belirli standartları haiz tesisler
yatak kapasitesini kapsamaktadır. Yüzde dağılımı ise belgeli tesislerin dağılımıdır Diğer grup
tesislerin aynı yüzdelerle dağıldığı var sayılmıştır.
(b) Bu kapasite üçüncü Plan dönemi sonunda ulaşılması gereken belirli standartta yatak
kapasitesini göstermektedir.
Değerlendirme
Turizm sektöründe yatırımlar kullanılmayan kapasite yaratmaksızın öncelikle
turistlerin geldikleri bölgelerde yoğunlaştırılacak ve bu yatırımların diğer bölgelere
kaydırılması turist akımına paralel olarak geliştirilecektir, öte yandan tarihi değerleri koruma
amacını güden yatırımlar, doğal olarak, öncelikle ele alınacaktır.
Turizm sektöründe yabancı sermaye yatırımları fiziksel planlan yapılmış bölgelerde,
kitle turizmine ve dış turizme dönük olacaktır. Tamamlanmış tesislerin mülkiyetinin yabancı
firmalara devrine izin verilmeyecektir.
Turizm yatırım ve işletmeciliğinde dış ve iç turizm talebine uygun biçimde özel sektör
esas alınacaktır. Kamunun yatırımı ve işletmeciliği öncü ve örnek tesislere veya yabancı
yatırımların özel milli sektörün kifayetsizliği ölçüsünde eşlik amacına yönelecektir.
Turizm potansiyeli selektif biçimde ve fiziksel planlara göre yer altı ve yer üstü tarihi
değerler titizlikle korunarak geliştirilecek ve turizmin planlara uygun gelişimini
gerçekleştirmek için deniz ve göl sayılarının toplum yararına kullanılması sağlanacaktır
(sbb.gov.tr).
23
DÖRDÜNCÜ BEŞ (5) YILLIK KALKINMA PLANI 1979-1983
Turizm
Turizm alanında kamunun elindeki turistik tesislerin dış turizme açılması yolları
aranacaktır (DPT, 1979:243). Kamu kuruluşlarına ait kamplar ve dinlenme tesislerinden daha
geniş kitlelerin yararlanması gerçekleştirilecektir (DPT, 1979:243). Gençliğin ulusal ve
uluslararası turizm etkinliklerine daha geniş ölçüde katılabilmesini sağlayacak düzenlemeler
getirilecektir (DPT, 1979:287). Kitle turizmine yönelik büyük turistik konaklama tesislerinin
yapımına öncelik verilerek konaklama kapasitesinin artırılmasına çalışılacaktır. Bu kapsamda
en az 500 yataklı olması koşuluyla yabancı yatırımlar özendirilecektir (DPT, 1979:243).
Yatak kapasitesindeki yetersizlik ve turizm tesislerindeki fiyatların yüksekliği iç talebi
yurt dışında tatil geçirmeye özendirmektedir (DPT, 1979:430). Kırsal ve kentsel dinlenme
bölgelerinin saptanması, tarihi çevrenin ve önemli savaş alanlarının, korunması suretiyle iç ve
dış turizme yönelik değerlendirilmesi çalışmalarına hız verilecektir (DPT, 1979:297). Ev
turizmi özendirilecektir (DPT, 1979:660). Bu plan döneminde turizm eğitimi politikası
yeniden gözden geçirilerek ülke gereksinimini karşılayacak biçimde turizm eğitimi
yaygınlaştırılıp hızlandırılacaktır (DPT, 1979:432).
1. Üçüncü Plan Döneminde Gelişmeler:
1973 yılında başlayan ekonomik durgunluk ve petrol bunalımı, dünyada olduğu gibi
Türkiye'de de turizm hareketlerini sınırlamış bunun sonucu olarak III. Plan döneminde turizm
gelirleri istenen düzeye ulaşamamıştır. 1973te yüzde 13,0 olan turizm gelirlerinin dışsatım
gelirlerine oranı 1977'de yüzde 12 olmuştur. (Tablo 234).
Turizm gelir-gider dengesi 1976 yılından başlayarak açık vermiştir. Dış turizm
giderlerinde alınan önlemlerle 1978 yılında dengenin olumlu yönde gelişeceği, bu yolla
turizmin ödemeler dengesine katkıda bulunacağı beklenmektedir.
Türkiye'ye gelen yabancılar sayısında yüzde 14,3'lük bir artışla dünya ortalaması
üstünde gelişme sağlanmasına karşın, 2,3 milyon olan Plan hedefine ulaşılmamış ve 1,7
milyon kişide kalınmıştır. Yurt dışına çıkan vatandaşlar sayısı ise Plan hedefini aşmış, yılda
yüzde 4,6 artarak 1977 yılında 1,5 milyon kişiye ulaşmıştır. (Tablo 235) (sbb.gov.tr).
TABLO: 234 — III. Plan Donemi Dışsatım ite Turizm Gelirlerinin, Dışalım ile Turizm
Giderlerinin Karşılaştırılması
Turizm Turizm
gelirleri/mal giderleri /
Mal Turizm dışsatımı Turizm dışalım
dışsatımı gelirleri oranı Dışalım giderleri oranı
(000 $) (000 $) Yüzde (000 $) (000 $) Yüzde
1973 1.317.082 171.479 13,0 2.086.215 93.005 4,5
1974 1.532.182 193.684 12,6 3.777.559 151.997 4,0
1975 1.401.075 200.861 14,3 4.738.558 154.954 3,3
1976 1.960.214 180.456 9,2 5.123.647 207.893 4,1
1977 1.753.026 204.877 11,7 5.796.277 268.528 4,6

24
TABLO: 235 — Amaçlarına Göre Türkiye'ye Gelen Yabancılar ile Yurt Dışına Çıkan
Vatandaş Sayıları ve Plan Hedefleri
Türkiye’ye gelen yabancılar

Yıllar Turistler Günübirlikçiler Diğerleri Toplam Plan hedefi

1962 189.482 - 9.359 189.841 -
1967 337.572 175.507 60.976 574.055 415.000
1972 540.861 397.991 32.567 953.419 1.435.000
1977 1.141.416 450.000 70.000 1.661.416 2.026.000
Yurt dışına çıkan vatandaşlar

Yıllar Turizm Hac Çalışma Diğer Toplam Plan hedefi

1962 25.960 5.635 7.535 8.405 47.535 -
1967 56.198 10.544 57.382 6.016 130.140 225.000
1972 82.751 33.011 670.361 16.512 802.635 672.000
1977 550.000 100.000 750.000 145.800 1.545.800 1.238.000
Kaynak: Devlet İstatistik Enstitüsü, Turizm ve Tanıtma Bakanlığı
TABLO: 236 — III. Plan Döneminde Turizm Gelir ve Giderleri

Yurt
Yurda dışına
giren çıkan
yabancı vatandaş
Yurda Yurt dışına başına başına
gelen çıkan Turizm Turizm döviz döviz
yabancı vatandaşla gelirleri giderleri harcaması harcaması
Yıllar sayısı r (000 $) (000 $) ($) ($)
1972 953.419 802.635 103.725 59.333 84,2 57,2
1973 1.338.206 943.741 171.479 93.005 128,1 98,5
1974 1.110.298 1.186.228 193.684 151.997 174,4 128,1
1975 1.540.904 1.397.425 200.861 154.954 130,3 110,8
1976 1.675.846 1.412.391 180.456 207.893 107,6 147,2
1977 1.661.416 1.545.800 204.877 268.528 123,3 173,7

III. Plan döneminde yabancı turist başına döviz harcaması yılda yüzde 8 oranında
artarak 123,3 dolar olmuş, buna karşılık yurt dışına çıkan vatandaş başına döviz harcaması
yılda yüzde 25 dolayında artarak 173,7 dolara ulaşmıştır. (Tablo 236)
Aynı dönemde konaklama kapasitesi de plan hedeflerine ulaşamamış, belgeli
tesislerde yatak adedi yılda ortalama yüzde 10,2 oranında artarak 50 379'a ulaşmıştır.
Buraya kadar sıralanan olumsuz gelişmelerin sonunda dış seyahat gelirlerinde de
beklenen gelişme sağlanamamıştır. 1972 yılında 103,7 milyon dolar olan turizm gelirleri 1977
yılında 204,9 milyona ulaşmıştır. Yıllık artış oranı düzde 14,6'dır.

25
 Dış turizm gelirlerinde hedefe ulaşmadaki yetersiz gelişmeye karşılık, dış turizm
giderleri beklenenden daha hızlı artmıştır. 1972 yılında 59,3 milyon dolar olan turizm
giderleri yılda yüzde 35,2 oranında artarak 1977 yılında 268,6 milyon dolara ulaşmıştır.
(Tablo 237)
Bu dönemde iç turizm hacmi 4 milyon kişi dolayına ulaşmıştır. Yatak kapasitesindeki
yetersizlik ve turizm tesislerindeki fiyatların yüksekliği iç talebi yurt dışında tatil geçirmeye
özendiren nedenlerin başında gelmiştir (sbb.gov.tr).
2. Hedefler:
Turizm gelirlerinde yılda ortalama yüzde 23,0, turizm giderlerinde de ortalama yüzde
4,1 artış öngörülmüş, IV. Plan dönemi sonunda 468 milyon dolarlık net döviz geliri
sağlanması planlanmıştır. (Tablo 238).
IV. Plan dönemi sonunda ülkeye gelen yabancı sayısı 13 942 bin kişiye, turizm
gelirleri ise 2 418 milyon dolara ulaşacaktır. Aynı dönemde ülke dışına çıkan vatandaş
sayısının 8 935 bin kişide, turizm giderleri toplamının da 1,027 milyon dolarda tutulması
öngörülmüştür.
Bu plan döneminde belgeli tesislerin kapasitesinde 40 000 yataklık bir artış
sağlanarak 1983'te 95 000 yatağa ulaşılması planlanmıştır. Öngörülen bu kapasiteyi
gerçekleştirmek için toplam olarak 18,3 milyar liralık yatırım yapılacaktır. Bunun 9,5 milyar
liralık kısmının özel kesim 8,8 milyar liralık kısmının da kamu tarafından gerçekleştirilmesi
öngörülmüştür.
IV. Plan döneminde konaklama tesisleri yatırımlarının turizmde öncelikli yörelerde
yoğunlaştırılması ve kitle turizmi gereklerine uygun tesisler kurulması esas alınmıştır. Bu
dönemde fiziksel planlama çalışmaları ile birlikte bu çalışmaların istenilen yönde ve sürede
sonuçlanmasını da sağlamak üzere “Organize Turizm Bölgeleri” nin geliştirilmesine
başlanacaktır (sbb.gov.tr).
TABLO: 237 — III. Plan Döneminde Turizm ve Dış Seyahat Gelir ve Giderlerinde
Gelişmeler
III. Plan Yıllık
Ortalama Artış

Gerçekleşme III. Plan Gerçekleşme Plan

1972 Hedefi 1977 hedefi Gerçekleşen
1. Gelirler
Turistler 99,5 178,5 201,8 12,3 15,1
Diğerleri 4,2 36,8 3,1 54,4 -6,0
Toplam 103,7 215,3 204,9 15,7 14,6
2.
Giderler
Turistler 36,3 249,3 47,0
Diğerleri 23,0 19,3 1,7
Toplam 59,3 105,9 268,6 12,3 35,2
3. Net 44,4 109,4 -63,7 19,8

26
TABLO: 238 — IV. Plan Dönemi Turizm Gelir - Giderleri, Yurda Gelen Yabancı Sayısı
Yurt Dışına Çıkan Vatandaş Sayısı Hedefleri (+)
Yurt dışına
Yurda gelen Turizm çıkan Turizm
yabancı gelirleri vatandaş giderleri
--- Net
Yıllar sayısı (000 $) sayısı (000 $) + (000 $)
1977 1.661.416 204.877 1.545.800 268.528 --- 63.651
1978 1.910.600 248.400 1.592.200 183.100 + 65.300
1979 2.178.100 315.800 1.640.000 188.600 + 127.200
1980 2.461.300 369.200 1.708.800 196.500 + 172.700
1981 2.756.600 454.800 1.780.600 204.800 + 250.000
1982 3.087.700 586.650 1.860.700 214.000 + 372.650
1983 3.458.300 691.600 1.944.500 223.600 + 468.000
1979 – 1983
13.942.000 2.418.050 8.934.600 1.027.500 +1.390.530
toplamı
(+) 1977 yılında ülkeye gelen yabancı başına 123,3 dolar olan harcamanın 1983'de 200,0
dolara çıkarılacağı 1977'de 173,7 olan yurt dışına çıkan vatandaş harcamasının IV. Plan
döneminde 115,0 dolara düşürüleceği varsayılmıştır.
3. İlkeler ve Politikalar:
(1) Sektörün işleyişi öncelikle kitle turizmi ilkesine göre düzenlenecektir. Kitle turizmi,
özellikle turistik önceliği olan yörelerde, ülkenin altyapı ve turistik üst yapısına koşut olarak
geliştirilecek; altyapı ve turistik üst yapı kitle turizminin gereklerini karşılayacak düzeye
gelinceye kadar bireysel turizm ile kitle turizmi bir arada değerlendirilecektir.
(2) Turizm yatırım ve işletmeciliğinde kamunun etkinliği artırılacak; özel kesim, yabancı
sermaye ve küçük tasarrufların yatırımlara dönüştürülmesi özendirilecektir. Bu yolla özellikle
konaklama kapasitesinin artırılmasına çalışılacaktır.
(3) Uluslararası optimal büyüklüklerin altında olmamak koşulu ile yabancı turizm
yatırımcılarının yatırımları, sermaye paylarına bakılmaksızın özendirilecektir. İşletme
aşamasında önemli ölçüde döviz girdisi sağlayacak yabancı işleticilerin ülkedeki turistik
tesisleri işletmesine izin verilecektir. Yabancı uyruklu personel çalıştırılmasında kolaylıklar
getirilecektir.
(4) Kamu kuruluşlarına ait kamplar, dinlenme tesisleri ve turistik yörelerdeki eğitim
tesislerindeki yatak kapasitelerinin tek merkezden yönetimi ve bu tesislerden daha geniş
kitlelerin yararlanması sağlanacaktır. Nitelikleri dış turizme açılmaya uygun olanların kapsam
içinde yönetilmesi öncelikle ele alınacaktır. Bu kampların iç turizme dönük kullanımlarında
kâr amacı gütmeden işletilmeleri sağlanacak; yeni kurulma hali dışında, kuruluş bütçelerinden
işletme maliyetlerini ve idame yatırımı gereklerini karşılamak üzere herhangi bir yardım
yapılmayacaktır.
(5) Tek bir merkez tarafından yönetilen ve denetlenen yatak kapasitesinin etkin bir biçimde
pazarlanabilmesini sağlamak amacıyla TC. Turizm Bankası AŞ, Türk Hava Yollan ve Devlet

27
Hava Meydanları ve Limanlar Genel Müdürlükleri arasında işbirliği yapılacak; mevsim içi
uçak filosunun artırılması ile «charter» seferleri düzenlenecek; sefer fiyatlarının
saptanmasında Turizm ve Tanıtma Bakanlığının görüşü alınacaktır.
(6) Çalışanların, dinlence ve tatil gereksinimini karşılamak için gerekli önlemler alınacaktır.
(7) Deniz, göl ve nehir kıyılarının kamu yararlarına kullanılmasını sağlamak, ikinci konut
yapımım önlemek amacıyla yasal düzenlemelere ilişkin çalışmalar sonuçlandırılacaktır.
(8) Her turiste ve günübirlikçilere, Türkiye'de kalacağı gün başına, önceden belirlenecek
miktarlarda döviz bozdurma zorunluluğu getirilecektir.
(9) Bireysel, dış turizmin gereksinmeleri göz önünde bulundurularak ana güzergâhlar üzerinde
belirli aralıklarla servis çekirdekleri oluşturulacak ve bunların Turizm ve Tanıtma
Bakanlığının sürekli denetimi altında işlerliği sağlanacaktır.
(10) Yılın belirli aylarında yığılma gösteren talebin dengeli dağılımını sağlamak amacıyla
yönlendirici önlemler alınacak ve gerekli yatırımlar yapılacaktır.
(11) Giriş kapılarındaki yığılmaları önlemek amacıyla her türlü önlem alınacak, turist ve işçi
geçiş işlemleri kolaylaştırılacaktır.
(12) IV. Planın genel ve mesleki eğitim ilkeleri çerçevesinde turizm eğitimi politikası yeniden
gözden geçirilerek ülke gereksinimini karşılayacak biçimde yönlendirilecek ve ilgili
kuruluşlar arasındaki eşgüdüm Turizm ve Tanıtma Bakanlığınca sağlanacaktır.
(13) IV. Planda saptanan politikalara ilişkin veri toplama ilkelerine uygun olarak, turizm
istatistikleri geliştirilecek ve gerekli eşgüdüm sağlanacaktır (sbb.gov.tr).
Değerlendirme
Türkiye'nin doğal ve tarihsel zenginlikleri ve konumu, kitle turizminin kısa sürede ve büyük
ölçüde gelişmesine olanak verecek ve ülkemize yüksek döviz geliri sağlayacak biçimde
değerlendirilecektir. Kıyılarla başka doğal ve tarihsel zenginlikler toplum yararına uygun ve
turizme de katkıda bulunacak biçimde korunup kurtarılacaktır.
Turizm alanındaki atılımlarda zaman yitirmemek için, var olan kamu kuruluşlarıyla özel
kuruluşlardan en verimli biçimde yararlanılacaktır; ev turizmi özendirilecek ve turizm eğitimi
yaygınlaştırılıp hızlandırılacaktır. Planlanan yerlerde tümleşik turizm merkezlerinin
geliştirilmesine ve büyük turistik konaklama tesislerinin yapımına öncelik verilecektir.
Turizmin ve turistik altyapıların geliştirilmesi için uluslararası işbirliğini genişletme ve
yabancı sermayeden yararlanma olanakları aranacaktır (sbb.gov.tr).
BEŞİNCİ BEŞ (5) YILLIK KALKINMA PLANI 1985-1989
Turizm
Beşinci Beş Yıllık (1985-1989) Kalkınma Planı, 16 Ekim 1962 tarihli 77 sayılı Kanun
gereğince, Türkiye Büyük Millet Meclisi Genel Kurulunun 13/7/1984 tarihli 90 ıncı
birleşiminde onaylanmıştır. Devlet özellikle konferans, termal, yat ve kış turizmleri için
turizm alt yapısını geliştirmeye ağırlık verecektir (DPT, 1984:198). Üst yapının geliştirilmesi,
yatak kapasitelerinin artırılması ve özellikle işletmecilik eğitimi konuları Devletçe
desteklenecek ve yabancı sermaye teşvik edilecektir (DPT, 1984:42).
28
 Söz konusu kalkınma planı döneminde izlenecek turizm politikaları şunlardır (DPT,
1984:120):
1) Türkiye'nin tabii, tarihi, arkeolojik ve kültürel varlığı, kış, av ve su sporları, festival,
sağlık ve gençlik turizmi potansiyeli, ekolojik dengeyi koruma, çevreyi temiz tutma ve
güzelleştirme ilkeleri doğrultusunda değerlendirilecektir.
2) Türkiye, OECD ve OPEC ülkelerinin yanısıra Balkanlar ve Üçüncü Dünya Ülkeleri
ile turistik ilişkilerini geliştirecektir.
3) Kitle turizmine önem verilirken bireysel turizm de ihmal edilmeyecektir.
Çalışanların en uygun şartlarda tatil yapmaları ve dinlenmeleri sağlanacaktır.
4) Doğal ve kültürel çevre değerlerini kapsayan turizm kaynakları envanteri
çıkarılacaktır.
5) Turizm Bankası’nın doğrudan yatırım yapması yerine kredi kullandırması tercih
edilecektir.
1. Hedefler
Dış turizm gelirlerinde yılda ortalama yüzde 14.2 giderlerinde ise yüzde 18.9 artışla V.
Plan dönemi sonunda, 540 milyon dolarlık net döviz geliri sağlanması hedef alınmıştır.
Dönem sonunda Türkiye'ye gelecek turist ve ziyaretçi sayısı yılda yüzde 10.8 artışla 3
milyon kişi, yurt dışına gidecek vatandaş sayısının ise yılda ortalama yüzde 3.5 artışla 2
milyon 500 bin kişi dolayında olacağı tahmin edilmektedir. Belgeli konaklama tesisleri
kapasitesinin, inşa halindeki tesislerin yaratacağı ilave 38.000 yatak ile V. plan dönemi
sonunda 100.000 yatağa ulaşması beklenmektedir (sbb.gov.tr).
2. İlkeler ve Politikalar
(1) Türkiye'nin tabiî tarihi, arkeolojik ve kültürel varlığı, kış, av ve su sporları, festival, sağlık
ve gençlik turizmi ile mevcut diğer turizm potansiyeli, ekolojik dengeyi koruma, çevreyi
temiz ve sağlık tutuma ve güzelleştirme ilkeleri doğrultusunda değerlendirilecektir.
(2) Türkiye, OECD ve OPEC ülkelerinin yanısıra Balkan ve Üçüncü Dünya Ülkeleri ile
turistik ilişkilerini geliştirecektir.
(3) Kitle turizmine öncelik verilecek ancak bireysel turizm de ihmal edilmeyecektir.
Çalışanların en uygun şartlarda tatil yapmaları ve dinlenmeleri sağlanacaktır.
(4) Turizm hareketleri ile ilgili istatistik verilerin yetersizliği dikkate alınarak, yurda gelen
yabancılar ve işçi aileleri ile yurt dışına çıkan vatandaşlar konusunda ayrıntılı ve güncel
bilgilerin toplanmasında modern teknik imkânlardan yararlanılacak, iç turizm hareketleriyle
ilgili bilgiler de sağlanmaya çalışılacaktır.
(5) Doğal ve kültürel çevre değerlerinin turizm amaçlı kullanımından koruma stratejileri ile
turizm geliştirme stratejilerinin entegrasyonu sağlanacaktır. Turizm kaynakları envanteri ile
fiziksel planlama çalışmalarında ilgili kamu kuruluşları, bilim kurumları, gönüllü kuruluşlar
ve özel sektör kurumları arasında işbirliği sağlanacaktır.
(6) Turizm Bankasının doğrudan yatırım yapması yerine fonların kredi olarak kullandırılması
tercih olunacaktır (sbb.gov.tr).
29
TABLO: 81 — V. plan dönemi turizm gelir - giderleri yurda gelen yabancı sayısı, yurt dışına
çıkan vatandaş sayısı ve denge
Yurda gelen Turizm gelirleri Yurt dışına çıkan
Yıllar yabancı sayısı (000 $ ) vatandaş sayısı
1984 1.800.000 452.400 2.100.000
1985 2.000.000 510.000 2.150.000
1986 2.200.000 579.200 2.250.000
1987 2.400.000 661.600 2.350.000
1988 2.700.000 759.400 2.450.000
1989 3.000.000 878.000 2.500.000

Yurda gelen Yurt dışına çıkan

Turizm giderler Denge yabancı başına vatandaş başına
(000 $) (000 $) döviz harcaması döviz harcaması
142.400 310.000 251,3 67,8
166.300 343.700 255,0 77,3
197.100 382.100 263,3 87,6
235.000 426.000 275,7 100,0
281.400 478.000 281,3 114,9
338.000 540.000 292,7 135,2
TABLO: 82 — AMAÇLARINA GÖRE ÜLKEMİZE GELEN YABANCILAR
Günübirlikçile
Yıllar Turistler r Diğerleri Toplam
1978 1.167.853 394.114 82.210 1.644.177
1983 1.138.255 405.589 81.255 1.625.099
1984 1.298.250 411.750 90.000 1.800.000
1989 2.163.750 686.250 150.000 3.000.000
TABLO: 83 — AMAÇLARINA GÖRE YURT DIŞINA ÇIKAN VATANDAŞ SAYILARI
Yıllar Turistler Hac Çalışma Diğerler Toplam
1978 644.412 47.680 645.150 161.103 1.498.345
1983 1.021.892 35.797 686.000 255.473 1.998.162
1984 1.088.000 40.000 700.000 272.000 2.100.000
1989 1.200.000 50.000 950.000 300.000 2.500.000

Değerlendirme
Turizmde, 2634 sayılı Kanun gereğince belirlenen turizm alan ve merkezlerinin
geliştirilmesi öncelik taşımaktadır. Devlet; konferans, termal, yat ve kış turizmleri için
altyapıyı geliştirmeye ağırlık verecek; bunun için Güney Antalya Projesine benzer altyapı
projeleri hazırlanıp uygulanacaktır. Üst yapının geliştirilmesi, yatak kapasitelerinin
arttırılması ve özellikle işletmecilik eğitimi konulan Devletçe desteklenecek ve yabancı
sermaye teşvik edilecektir.

30
 Turizm bankasının doğrudan yatırım yapması yerine, fonlarını kredi olarak
kullandırması tercih olunacaktır. Turizm sektörünün ulaştırma sorunlarına cevap verecek
tedbirler, turizm sektörü ile koordinasyon yapılarak uygulamaya konulacaktır (sbb.gov.tr).

ALTINCI BEŞ YILLIK KALKINMA PLANI 1990 – 1994

TURİZM
Turizm sektörüne ayrılan kamu kaynakları öncelikle eğitim ve teknik altyapının
geliştirilmesine tahsis edilecektir (DPT, 1989:352). Turizm alt ve üst yapısının nitelik ile
niceliğinin yükseltilmesine ağırlık verilecektir. Mevcut tesislerde doluluk oranlarını artırıcı ve
faaliyet mevsimini yılın tamamına uzatıcı önlemler alınacaktır(DPT, 1989:3).
İnsanlığın mirası durumundaki doğal güzelliklerin ve kültürel değerlerin korunması ve
turizme açılması teşvik edilecektir (DPT, 1989:39). Bu kalkınma planı döneminde izlenecek
turizm politikaları şunlardır (DPT, 1989:281-282):
1) Turizmin çeşitlendirilmesi amacıyla kış, av ve su sporları ile festival, sağlık,
gençlik, kongre, termal, golf turizmini daha cazip hale getirecek teşvik politikaları
geliştirilecektir.
2) Turizm sektörüne hizmet verenlerin sayıca yeterli düzeye getirilmesi, bilgi ve
becerilerinin artırılması sağlanacaktır. Eğitilmiş personel açığının kapatılması amacıyla
otelcilik ve turizm meslek liselerine ağırlık verilecektir.
3) Yerli seyahat acentalarının tur operatörlüğü teşvik edilecektir.
4) Turistik tesis işletmeciliği geliştirilecek, küçük kapasiteli tesisler ve aile pansiyon
işletmeciliği teşvik edilecektir.
5) Toplumun en uygun şartlarda tatil yapması sağlanacaktır.
1. Hedefler
1989 yılında 2.910 milyon dolar olacağı tahmin edilen turizm gelirinin Plan
döneminde yılda ortalama yüzde 13,6 oranında artarak 1994 yılında 5.514 milyon dolara.
1989 yılında 440 milyon dolar olacağı tahmin edilen turizm giderinin ise yılda ortalama yüzde
18,4'lük bir artışla. 1994 yılında 1.026 milyon dolara ulaşması beklenmektedir. Böylece VI.
Plan dönemi sonunda net döviz geliri 4.488 milyon dolar olacaktır.
Türkiye'ye gelecek turist ve ziyaretçi sayısının Plan döneminde yılda ortalama yüzde
8,2 artarak 5,0 milyon kişiden 7,4 milyon kişiye, yurt dışına çıkacak vatandaş sayısının ise
yılda ortalama yüzde 4,8 artarak 2,2 milyon kişiden 2,8 milyon kişiye ulaşacağı tahmin
edilmektedir.
V. Plan dönemi sonunda 145 bin yatak olacağı tahmin edilen belgeli konaklama
tesisleri kapasitenin, inşa halindeki ve proje aşamasındaki tesislerin tamamlanmasıyla VI.
Plan dönemi sonunda 350 bin yatağı aşması beklenmektedir (sbb.gov.tr).
2. İlkeler ve Politikalar

31
 Sektörde kış, av ve su sporları ile festival, sağlık, gençlik, kongre, termal, golf ve 3.
yaş turizmini daha cazip hale getirecek teşvik politikaları geliştirilecektir.Turizm sektörüne
doğrudan veya dolaylı olarak hizmet verenlerin sayıca yeterli düzeye getirilmesi ve eğitilmek
suretiyle bilgi ve becerilerinin artırılması sağlanacaktır. Turizm alt ve üstyapısının nitelik ve
niceliğinin yükseltilmesine önem verilecektir.
İnsanlığın kültür ve tabiat mirası durumundaki değerler etkin şekilde korunacak, çevre
ile kültür peyzajı ilkeleri esas alınarak turizm faaliyet ve yatırımları planlanacak ve
uygulanacaktır.
Charter taşımacılığı geliştirilecek ve yerli seyahat acentalarının tur operatörlüğü teşvik
edilecektir. Mevcut tesislerde doluluk oranlarını artırıcı, faaliyet mevsimini uzatıcı ve nitelik
yükseltici önlemler alınacaktır.
Doğal güzelliklerin ve kültürel değerlerin korunmasına öncelik verilecek, belirli
sahaların korumaya alınarak turizme açılması teşvik edilecektir. Turistik tesis işletmeciliği
geliştirilecek, küçük kapasiteli tesisler ve aile işletmeciliği teşvik edilecektir. Toplumun en
uygun ve sağlıklı şartlarda tatil yapması sağlanacaktır (sbb.gov.tr).
TABLO: 189 — Turizm Sektöründe Gelişmeler
YILLIK ORT.
ARTIŞ %
1984 1988 1989 1994 V. Plan VI. Plan
Gerçekleşme Gerçekleşme Tahmin Plan Hedef Dönemi dönemi
Yurda
Gelen
2.117.094 4.172.727 5.000.000 7.400.000 18,8 8,2
Yabancı
Sayısı
Yurtdışına
Çıkan
2.071.189 2.114.780 2.220.000 2.800.000 1,4 4,8
Vatandaş
Sayısı
Turizm
548 2.355 2.910 5.514 39,6 13,6
Geliri
Turizm
277 358 440 1.026 9,7 18,5
Gideri

Değerlendirme
Turizm alt ve üst yapısının nitelik ve niceliğinin yükseltmesine ağırlık verilecektir.
Mevcut tesislerde doluluk oranlarını artırıcı, faaliyet mevsimini uzatıcı ve nitelik yükseltici
önlemler alınacaktır.Turizm sektörüne ayrılan kamu kaynaklan öncelikle eğitim ve teknik
altyapının geliştirilmesine tahsis edilecektir. Uluslararası charter taşımacılığı geliştirilecek ve
yerli seyahat acentalarının tur operatörlüğü teşvik edilecektir.Mevcut tesislerde, doluluk
oranları artıcı, faaliyet mevsimini uzatıcı ve nitelik yükseltici önlemler alınarak turizm
sezonunun yılın tamamına yayılması sağlanacaktır. Sektörde arz yetersizliği bulunan kış, golf,
sağlık, 3. yaş, kongre, termal ve gençlik turizmini daha cazip hale getirmek için teşvik
tedbirleri geliştirilecektir (sbb.gov.tr).

32
YEDİNCİ BEŞ YILLIK KALKINMA PLANI 1996 – 2000
Turizm
Bu plan döneminde konaklama yatırımları yavaşlatılmış, altyapı ve yenileme
yatırımları özendirilmiştir. Tanıtım ve pazarlama çalışmalarının teşvik edilmesine öncelik
verilmiştir. Turistik tesis inşaatlarının kaynak sorunu nedeniyle uzun sürmesi sektörü olumsuz
yönde etkilemektedir. Ayrıca turizmi çeşitlendirememekten kaynaklanan sorunlar da devam
etmektedir (DPT, 1995:162).
1. Mevcut Durum
Sektörde 1989 yılında 146 bin olan Turizm Bakanlığı'ndan belgeli yatak sayısı, VI’ncı
Plan dönemi sonunda 314 bine ulaşmıştır. 1989 yılında ülkemize gelen 4,5 milyon turist 2,6
milyar dolar döviz bırakırken, 1994 yılında ülkemizi 6,7 milyon turist ziyaret etmiş ve turizm
geliri 4,3 milyar dolar olarak gerçekleşmiştir.
VI. Plan dönemindeki olumlu gelişmelere karşın, Akdeniz çanağındaki ülkelerle
kıyaslandığında yatak kapasitesi, teknik altyapı (kanalizasyon, su, yol, çöp toplama ve imha,
arıtma), tanıtım ve pazarlama, turizm eğitimi, ulaştırma (hava, deniz ve kara taşımacılığı), tur
operatörlüğü, seyahat acentalığı gibi önemli konularda yetersizliklerin sürdüğü görülmektedir.
Altyapının finansmanına mahalli idarelerin ve kullanıcıların etkin olarak katılımının
sağlanamaması ve kamu finansman imkânlarının kısıtlı olması nedenleriyle Akdeniz-Ege
Turizm Altyapısı ve Kıyı Yönetimi (ATAK) Projesi programlanan şekilde yürümemektedir.
Diğer taraftan yat limanlarının yetersizliği ve inşaatlarının kaynak sorunu nedeniyle uzun
sürmesi sektörü olumsuz yönde etkilemektedir.
Ayrıca turizmin çeşitlendirilememesinden kaynaklanan sorunlar da devam etmektedir.
(sbb.gov.tr).
2. Amaçlar, İlkeler ve Politikalar
Rekabet gücü yüksek ve verimli bir turizm ekonomisinin geliştirilmesi, yerel halkın ve
turistlerin turizmden beklentilerinin karşılanması, doğal ve kültürel değerlerin
zenginleştirilerek sürekliliğinin sağlanması sektörün temel amaçlarıdır.
VII. Plan döneminde turizm gelirlerinin 2000 yılında 10,3-13,8 milyar dolara
ulaşması, böylece VII. Plan dönemi sonunda net turizm gelirinin 8,5-11,9 milyar dolar
seviyesinde gerçekleşmesi beklenmektedir.
Türkiye'ye gelecek turist ve ziyaretçi sayısının VII. Plan döneminde 13-17 milyon
kişiye, yurtdışına çıkacak vatandaş sayısının ise 4,5-4,8 milyon kişiye ulaşacağı tahmin
edilmektedir.
Turizm Bakanlığı’ndan belgeli konaklama tesisleri yatak kapasitesinin, inşa halindeki
ve proje aşamasındaki tesislerin tamamlanmasıyla VII. Plan dönemi sonunda yaklaşık 800 bin
olması, belediyeden belgeli tesislerle birlikte toplam yatak sayısının 1,3 milyon yatağa
ulaşması beklenmektedir.
VII. Plan döneminde mevcut üst yapılardan daha etkin yararlanılması ve doğal
sermayenin korunması esas olacaktır.

33
 Turizmin mevsimlik ve coğrafi dağılımını iyileştirmek ve dış pazarda değişen tüketici
tercihleri de dikkate alınarak yeni potansiyel alanlar yaratmak amacı ile golf, kış, dağ, yayla,
termal, sağlık, yat, karavan, kruvaziyer, kongre ve eğlence turizmini geliştirme faaliyetlerine
devam edilecektir.
Turizm hareketlerinin yoğunlaştığı bölgelerde yerel yönetimlerin ve halkın turizm ile
ilgili kararlara katılması sağlanacaktır.
Sektörde fiziki planların amaçlarına yönelik olarak uygulanmasına özen gösterilecektir.
Talep yapısındaki yeni eğilimlere bağlı olarak sektörde küçük ölçekli işletmelerin
gelişmesine öncelik verilecektir.
Yerli tur operatörlüğünün yaygınlaştırılmasına çalışılacak, tanıtma ve pazarlama
faaliyetlerinin geliştirilmesi ve uygulanması için yeni finansman kaynaklarının
oluşturulmasına kamu kesiminin yanı sıra, özel sektörün katılımı da sağlanacaktır.
Turizm üst yapısının yeterli bir altyapı ile bütünleşmesi için gerekli düzenleme ve
teknik önlemlere ağırlık verilecek, Akdeniz-Ege Turizm Altyapısı ve Kıyı Yönetimi (ATAK)
projesinin hızla uygulanması için gerekli düzenlemeler yapılacaktır.
Kullanan öder-kirleten öder ilkesi uyarınca kamu eliyle yapılacak teknik alt yapının
finansmanına kullanıcıların katılımı sağlanacaktır.
Turizm sektörünün uzun vadeli ve sağlıklı gelişmesini sağlamak amacına yönelik
dinamik ve stratejik TUSAP Ana Planı uygulamaya geçirilecektir.
Sektörde hizmet kalitesinin yükseltilmesi için sertifikasyon sistemine geçilmesi
sağlanacaktır.
Öncelikli bölgelerde mevcut ikinci konutların pazarlanmasına yönelik organizasyonlar
geliştirilecektir (sbb.gov.tr).
TABLO: 36- Turizm Sektöründeki Gelişmeler
Yıllık Ortalama Artış
(%)
1989 1994 1995 2000 VI. Plan VII. Plan
Gerçekleşme Gerçekleşme Tahmin Tahmin Dönemi Dönemi
Yurda
Gelen 13.00 –
4.459 6.671 7.750 8,4 10,9-17,0
Vatandaş 17.000
Sayısı
Yurt
Dışına
4.500 –
Çıkan 2.464 3.435 3.500 6,9 5,2-6,5
4,800
Vatandaş
Sayısı
Turizm
Geliri 10.300 –
2.557 4.321 4.500 11,1 18,0-25,1
(Milyon 13,800
$)
Turizm 565 866 900 1.800 – 8,9 14,9-16,1

34
 gideri
(Milyon 1.900
$)

3. Hukuki ve Kurumsal Düzenlemeler

Turizm Bakanlığı'nın ekonomik, sosyal, kültürel ve teknolojik değişikliklere hızla
ayak uydurabilecek dinamik bir yapıya kavuşturulması için Turizm Bakanlığı Teşkilat
Kanunu çıkarılacaktır.
Gümrük birliğinin getireceği koşullar içinde uluslararası pazarda rekabet gücüne sahip
bir yapı oluşturmak amacıyla seyahat acentalarını bir meslek disiplini içine almak ve
otokontrol mekanizması oluşturmak üzere Türkiye Seyahat Acentaları ve Seyahat Acentaları
Birliği Yasası günün koşullarına uygun hale getirilecektir.
Uluslararası pazarda rekabet gücünü koruyacak ve fiyat ayarlamalarını disipline
edecek bir yapı oluşturmak üzere Türkiye Turistik Otelciler ve İşletmecileri Birliği Yasası
çıkarılacaktır.
Deniz turizmi ile ilgili faaliyetlerin koordinasyonu ve sağlıklı bir yapıya
kavuşturulabilmesi için Deniz Turizmi Birliği Yasası çıkarılacaktır.
Mahalli kaynakların daha verimli kullanılması, meslek üyeleri arasında mesleki
işbirliği ve otokontrolün sağlanması amacıyla Pansiyon İşletmeleri ve Türkiye Pansiyon
İşletmecileri Birliği Yasası çıkarılacaktır.
Turist rehberliği mesleğine mensup olanların ortak sorunlarına çözüm bulmak, mesleki
etkinliklerini artırmak, seyahat acentaları ve birbirleri ile olan ilişkilerini meslek disiplini
altında düzenlemek amacıyla Rehberler Birliği Yasası çıkarılacaktır (sbb.gov.tr).
Değerlendirme
Bu plan döneminde konaklama yatırımları yavaşlatılmış, altyapı ve yenileme
yatırımları özendirilmiştir. Tanıtım ve pazarlama çalışmalarının teşvik edilmesine öncelik
verilmiştir. Turistik tesis inşaatlarının kaynak sorunu nedeniyle uzun sürmesi sektörü olumsuz
yönde etkilemektedir. Ayrıca turizmi çeşitlendirememekten kaynaklanan sorunlar da devam
etmektedir (DPT, 1995:162).
SEKİZİNCİ BEŞ YILLIK KALKINMA PLANI 2001 – 2005
1.TURİZM
Uzun Vadeli Strateji ve Sekizinci Beş Yıllık (2000-2005) Kalkınma Planı, 30.10.1984
tarihli ve 3067 sayılı Kanun gereğince, Türkiye Büyük Millet Meclisi Genel Kurulunun
27.6.2000 tarihli 119 uncu Birleşiminde onaylanmıştır (sbb.gov.tr).
Turizme yönelik tanıtım ve pazarlama konusunda bir reform ihtiyacı mevcuttur (DPT,
2000:166). Turizmin, potansiyeli olan ancak bugüne kadar yeterince ele alınmamış bölgelere
yayılmasına yönelik tedbirler alınacaktır (DPT, 2000:167).
1.1. Mevcut Durum

35
 Türkiye 1980íli yılların ikinci yarısından başlayarak, hızlı bir hamle ile dünyaca
tanınan ve bilinen bir tatil ve gezi ülkesi durumuna gelmiştir. 1995-1998 yıllarını kapsayan
dönemde Türk turizminin uluslararası turizm geliri içindeki payı yüzde 1,4 ten yüzde 1,6 ya;
yabancı turist sayısı 7,7 milyon kişiden, 9,7 milyon kişiye yükselmiştir. 1995-1998
döneminde ülkemizde turist sayısının yüzde 26,2, turizm gelirlerinin ise yüzde 45 arttığı
görülmektedir. Turist sayısı ve döviz gelirlerindeki bu artışla Türkiye, dünyada en çok turist
kabul eden ülke sıralamasında 12ínci, gelirlerde ise 8íinci sıraya yükselmiştir. 1998 yılında
ülkemize gelen turist sayısı 9,7 milyon kişi, turizm geliri ise 7,2 milyar dolar olarak
gerçekleşmiştir.

1999 yılında yaşanan deprem felaketi ve konjonktürel nedenlerle ülkemize 7,5 milyon
turist gelmiş ve turizm gelirleri bir önceki yıla göre yüzde 27,8 oranında bir azalma ile 5,2
milyar dolar olarak gerçekleşmiştir. 2000 yılında ülkemize gelen turist sayısının 9 milyon
kişiye, turizm gelirinin ise 7,2 milyar dolara yükseleceği tahmin edilmektedir.
1999 sonu itibarıyla Turizm Bakanlığından belgeli yatak kapasitesi 312 bindir.
Belediye belgeli otellerdeki 354 bin yataklık kapasitenin yanı sıra ikincil konutlar ve yatırım
aşamasındaki 254 bin yatakla birlikte ülkemizdeki toplam yatak kapasitesinin bir milyonun
¸zerinde olduğu tahmin edilmektedir. 2000 yılında Turizm Bakanlığından belgeli yatak
sayısının 350 bine, belediye belgeli yatak sayısının ise 360 bine ulaşacağı tahmin
edilmektedir. Sektörde 4030 seyahat acentası faaliyet göstermektedir.
Ülkemizde son yıllarda yatak kapasitesindeki hızlı artışa ve kaydedilen ˆnemli
gelişmelere rağmen, tanıtım ve pazarlama konusunda bir reform ihtiyacı mevcuttur.
Yatay ve dikey entegrasyonlarla aşırı ölçüde büyüyen bazı yabancı tur operatörlerinin
fiyat ve koşulları tek taraflı belirlemelerine sektörde son yıllarda sıklıkla rastlanmaktadır. Bu
durum ülkemiz turizmi için olumsuz sonuçlar doğurmaktadır.
Turizm açısından önemli merkezlerdeki ulaşım altyapısının, öncelikle de hava
alanlarının geliştirilmesi konusu ˆnemini korumaktadır.
Turizm eğitiminde henüz mesleki belgelendirme sistemine geçilememiş olması hizmet
kalitesini etkilemektedir.
Turistik yerleşim alanlarında ˆnemli bir sorun olarak ortaya çıkan çevre kirlenmesi ve
altyapı eksikliklerinin giderilmesi için başlatılan, Akdeniz-Ege Turizm Altyapısı ve Kıyı
Yönetimi (ATAK) Projesinin uygulanmasında, yeni bir finans modelinin yaratılamayışı
nedeniyle fazla bir mesafe alınamamıştır.
Gelibolu Yarımadası Tarihi Milli Parkı Kanunu yürürlüğe girmiştir (sbb.gov.tr).
1.2. Amaçlar, İlkeler ve Politikalar
Turizm ülkemiz için dış pazarlarda rekabet gücü en yüksek sektörlerden birisidir.
Öncelikle turizm sektörünün direncini artırıcı önlemler alınarak; kriz dönemlerinde ayakta
kalabilen, kendi kaynağını yaratabilen ve özdenetim yapabilen sağlıklı bir yapıya
kavuşturulması sağlanacaktır.

36
 Değişen tüketici tercihlerini dikkate alarak geliştirilecek yeni alanlarla turizm
mevsiminin yılın tamamına ve turizmin, potansiyeli olan ancak bugüne kadar yeterince ele
alınmamış bölgelere yayılmasına yönelik tedbirler alınacaktır.
Sektörle ilgili tüm yatırımların doğal, tarihsel ve sosyal çevreyi kollayıcı, koruyucu ve
geliştirici bir yaklaşım içinde olmasına azami ˆzen gösterilecektir.
Dünya turizm gelirlerinden alınan pay artırılacaktır. 2005 yılında turizm gelirlerinin
11,6 milyar dolara ulaşması beklenmektedir.
Türkiye’ye gelecek turist ve ziyaretçi sayısının VIII. Plan dönemi sonunda 13,6
milyon kişiye, yurtdışına çıkacak vatandaş sayısının ise 8,5 milyon kişiye ulaşacağı tahmin
edilmektedir.
Turizm Bakanlığından belgeli konaklama tesisleri ve belediye belgeli yatak
kapasitesinin VIII. Plan dönemi sonunda 751 bin olması, inşa halindeki ve proje aşamasındaki
tesislerin tamamlanmasının yanı sıra kamu kampları ve ikinci konutlardaki turizme açılan
yataklarla birlikte, toplam yatak kapasitesinin 1,2 milyona ulaşması beklenmektedir.
Mevcut kapasiteler kullanılıncaya kadar turizm teşviklerinde ağırlık öncelikle,
pazarlama alanına, hava ulaştırmasına ve toplam kalite iyileştirilmesine verilecektir.
Turizm hareketlerinin yoğunlaştığı bölgelerde yerel yönetimlerin ve halkın turizm ile
ilgili kararlara katılması sağlanacaktır.
Kullanan Öder-Kirleten Öder ilkesi uyarınca kamu eliyle yapılacak fiziki altyapının
finansmanına kullanıcıların katılımı sağlanacaktır.
Akdeniz-Ege Turizm Altyapısı ve Kıyı Yönetimi (ATAK) Projesi kapsamına
girebilecek projelerin yürütülmesinde, idari ve mali sorunların çözümlenmesi ve Hazine
garantisine gerek duyulmayacak bir model çerçevesinde proje uygulamasının hızlandırılması
sağlanacaktır.
Talep yapısındaki yeni eğilimlere bağlı olarak sektörde küçük ölçekli işletmelerin
gelişmesine öncelik verilecek ve bunların KOBİ statüsünde değerlendirilmeleri sağlanacaktır.
Turizm eğitimi ve kalitesinde standardizasyonu, verimlilik ve iş kalitesinin gelişmesini
ve istihdam için gerekli beceri düzeylerinin belirlenmesini sağlayacak belgelendirme sistemi
getirilecektir.
Turizme yönelik arazi kullanım planlarını yapma, yaptırma, onama sürecini yeniden
tanımlayan, yetkileri belirleyen ve etkin bir denetim sistemi getiren bir yasal düzenleme
yapılacaktır.
Turizm sektörünün uzun vadeli ve sağlıklı gelişmesini sağlamak amacına yönelik
dinamik ve stratejik Turizm Sektör¸ Ana Planı (TUSAP) uygulamaya geçirilecektir.
AB’nin tek pazar uygulamasının beraberinde getireceği muhtemel talep azalması ve
diğer konjonktörel dalgalanmalara karşı sektörün gücünü artırmak ¸zere, dış pazarlarda
optimum talep dağılımı yaratılacaktır.
Turizmin mevsimlik ve coğrafi dağılımını iyileştirmek ve dış pazarlarda değişen
tüketici tercihleri de dikkate alınarak yeni potansiyel alanlar yaratmak amacıyla golf, kış, dağ,

37
termal, sağlık, yat, kongre turizmi ve eko turizm ile ilgili yönlendirme faaliyetleri
sürdürülecektir.
Ekolojik yönden aşırı duyarlı Milli Park alanlarında sürdürülebilir turizm gelişimi için
gerekli düzenlemeler yapılacaktır (sbb.gov.tr).
1.3. Hukuki ve Kurumsal Düzenlemeler
Turizm Bakanlığının sosyal, kültürel ve teknolojik değişikliklere hızla ayak
uydurabilmesini sağlamak ¸zere Turizm Bakanlığı Teşkilat ve Görevlerine İlişkin Kanun
Tasarısı çalışmaları tamamlanacaktır.
Seyahat acentalarını bir meslek disiplini içine almak ve özdenetim yapabilen bir
yapıya kavuşturmak ¸zere, Türkiye Seyahat Acentaları ve Seyahat Acentaları Birliği Yasası
günün koşullarına uygun hale getirilecektir.
Uluslararası pazarda rekabet gücüne sahip bir yapı oluşturmak amacıyla Turistik
Otelciler ve Turizm İşletmecileri Birliği Kanunu çalışmaları tamamlanacaktır.
Deniz turizmi ile ilgili faaliyetlerin eşgüdüm¸ ve sağlıklı bir yapıya kavuşturulması
için Deniz Turizmi Birliği Kanun Tasarısı çalışmaları tamamlanacaktır. Turist rehberliği
mesleğine mensup olanların mesleki etkinliklerini artırmak ve bir meslek disiplini altında
örgütlenmelerini sağlamak ¸zere Türkiye Turist Rehberleri Birliği ve Turist Rehber Odaları
Kanunu Tasarısı çalışmaları tamamlanacaktır (sbb.gov.tr).
Tablo: 33 – Turizm Sektöründeki Gelişmeler
Yıllık Ort. Artış (%)
VII. Plan VIII. Plan
1995 1991 (1) 2000 (2) 2005 (2) Dönemi Dönemi
Yurda
Gelen
7.727 7.484 9.000 13.600 3,1 8,6
Yabancı
Sayısı
Yurt
Dışına
Çıkan 3.981 4.756 5.000 8.500 4,7 11,2
Vatandaş
Sayısı
Turizm
Geliri 4.957 5.203 7.200 11.627 7,8 10,1
(Milyon $)
Turizm
Gideri 911 1.471 1.850 3.690 15,2 14,8
(Milyon $)
(1) Gerçekleşme Tahmini
(2) Tahmin
Mahalli kaynakların daha verimli kullanılması, meslek ¸yeleri arasında işbirliği ve
özdenetimin sağlanması amacıyla Pansiyon İşletmeleri ve Türkiye Pansiyon İşletmecileri
Birliği Kanunu Tasarısı çalışmaları tamamlanacaktır.

38
Yat Turizmi Yönetmeliği yeniden düzenlenecektir.
2. TANITMA
2.1. Mevcut Durum
Ülke tanıtımında kişi, topluluk ve kuruluşların belli bir tutum ve davranışa
yönlendirilememiş olması, sektörde kaynak ve insan gücü israfına yol açmaktadır.
Ağırlıklı olarak kamu kurum ve kuruluşları tarafından yürütülen tanıtım faaliyetlerinde
yeterli etkinlik sağlanamamaktadır.
Özellikle dış tanıtımda kamu ve özel kesimin ortak bir plan ve program dâhilinde
koordineli bir şekilde faaliyet göstermeleri temin edilememiştir (sbb.gov.tr).

2.2. Amaçlar, İlkeler ve Politikalar

Tanıtma faaliyetlerinin süreklilik içerisinde; yurt içinde vatandaşları milli ilke ve
hedefler doğrultusunda bütünleştiren, serbest, doğru ve çift yönlü bilgi dolaşımını sağlar.
Yurt dışında ise Türkiye’nin, kültürel birikimini, tarihi zenginliklerini, dünya
kamuoyuna anlatarak yanlış ve olumsuz imajları ortadan kaldıran ve bütün bunları bir
koordinasyon içinde geliştirerek ülkemizin tanıtımıyla birlikte bu faaliyetten ekonomik
faydayı da sağlayacak bir çerçeveye kavuşturulması temel amaçtır.
Türkiye hakkında olumlu bilinçlenme ve bilgilendirmenin temini için uluslararası
siyasi, kültürel, ekonomik, ticari ve turistik ilişkilerin geliştirilmesi çabalarına tüm kamu ve
özel kesim kuruluşları ile meslek ve sivil toplum örgütlerinin bir koordinasyon içinde katılımı
sağlanacaktır.
Vatandaşlarımızın ülke değerleri ve tanıtma öğeleri konusunda yaygın eğitim sistemi
içerisinde eğitilmeleri sağlanarak yurtiçinde ve yurtdışında fahri tanıtma elçileri haline
gelmeleri temin edilecektir.
Yurtdışındaki vatandaşlarımızın bulundukları ülkelerde Türkiye’nin tanıtılması
açısından yararlı olmaları sağlanacaktır. Türkiye’nin tanıtımında teknolojik imkânlardan çok
yönlü olarak yararlanılacaktır.
Tanıtma etkinliklerinin belirli bir amaç doğrultusunda yapılabilmesi ve etkin bir
koordinasyon ve verimlilik içerisinde uygulanabilmesini sağlamak için; ilgili kamu kurumları
ile özel kuruluş, meslek odaları, dernek ve vakıflardan oluşan bir Kurulun yapılanmasına
gidilecekti (sbb.gov.tr).
2.3. Hukuki ve Kurumsal Düzenlemeler
Başbakanlığa bağlı Tanıtma Fonu Kurulu yeniden yapılandırılarak; tanıtma ile ilgili
kamu, özel kuruluş, meslek odaları ve vakıflardan oluşacak bir kurul haline getirilecektir
(sbb.gov.tr).
Değerlendirme

39
 Dünya turizm gelirlerinden alınan payın artırılması temel hedeftir. Değişen tüketici
tercihlerini dikkate alarak geliştirilecek yeni alanlarla turizm mevsiminin yılın tamamına ve
turizmin potansiyel bölgelere yayılmasına yönelik tedbirler alınacaktır.
Sektörle ilgili tüm yatırımlar, doğal, tarihsel ve sosyal çevreyi koruyucu ve geliştirici
bir yaklaşımla ele alınacak, işgücünün niteliğinin iyileştirilmesine ve turizm işletmelerinde
uluslararası standartlara uyuma öncelik verilecektir.
Tanıtma faaliyetlerinin sürekli ve koordineli bir şekilde; yurtiçinde vatandaşları milli
ilke ve hedefler çerçevesinde bütünleştiren, serbest, doğru ve çift yönlü bilgi akışını sağlayan;
yurtdışında ise Türkiye’nin kültürel birikimini, tarihi zenginliklerini dünya kamuoyuna
anlatarak, yanlış izlenimleri ortadan kaldıran bir çerçeveye kavuşturulması temel amaçtır
(sbb.gov.tr).

DOKUZUNCU BEŞ (5) YILLIK KALKINMA PLANI 2007 – 2013

2007-2013 dönemini kapsayan Dokuzuncu Kalkınma Planı, değişimin çok boyutlu ve
hızlı bir şekilde yaşandığı, rekabetin yoğunlaştığı ve belirsizliklerin arttığı bir döneme
rastlamaktadır (sbb.gov.tr).
Ülkedeki refah ve gelişmişlik dengesizliklerini azaltıcı doğrultuda turizm
potansiyelinin değerlendirilmesi gereği devam etmektedir. Turizmin mevsimlik ve coğrafi
dağılımını iyileştirmek için turizm potansiyeli olan ancak bugüne kadar yeterince ele
alınmamış yörelerde turizm geliştirilerek ekonomik ve sosyal kalkınma sağlanacaktır (DPT,
2006:81).
Bu kapsamda Dokuzuncu Kalkınma Planı, “İstikrar içinde büyüyen, gelirini daha adil
paylaşan, küresel ölçekte rekabet gücüne sahip, bilgi toplumuna dönüşen, AB’ye üyelik için
uyum sürecini tamamlamış bir Türkiye” vizyonu ve Uzun Vadeli Strateji (2001-2023)
çerçevesinde hazırlanmıştır (sbb.gov.tr).
1. Turizm
Turizm, yarattığı katma değer, istihdam ve döviz geliri bakımından Türkiye
ekonomisinde son 20 yılda önemli atılım gösteren sektörlerden biri olmuştur. Türk turizminin
uluslararası turizm geliri içindeki payı 2000 yılında yüzde 1,6 iken 2005 yılında yüzde 2,9’a
ulaşmıştır. Aynı dönemde yabancı turist sayısı 10,4 milyon kişiden, 21,1 milyon kişiye
artarken, turizm geliri ise 7,6 milyar dolardan 18,2 milyar dolara yükselmiştir. Turist sayısı ve
döviz gelirlerindeki bu artışla Türkiye, dünyada en çok turist kabul eden ülke sıralamasında
12, gelirlerde ise 8. sırada yer almaktadır.
2000 yılında 352 bin olan Kültür ve Turizm Bakanlığından belgeli yatak kapasitesi,
2005 yılında 450 bine, 350 bin olan belediye belgeli yatak sayısı ise 400 bine yükselmiştir.
Yatırım aşamasında ise 260 bin yatak bulunmaktadır. Sektörde 4.825 seyahat acentası faaliyet
göstermektedir.
Ülkemizde son yıllarda yatak kapasitesindeki hızlı artışa ve kaydedilen önemli
gelişmelere rağmen tanıtım ve pazarlama konusunda yapısal bir reform gereği

40
hissedilmektedir. Turizm eğitiminde henüz mesleki belgelendirme sistemine geçilememiş
olması ise hizmet kalitesini olumsuz etkilemektedir.
Turizm gelirlerinin Dokuzuncu Kalkınma Plan dönemi sonunda 36,4 milyar dolara,
ziyaretçi sayısının 38 milyona, yurtdışına çıkacak vatandaş sayısının ise 15 milyona ulaşacağı
tahmin edilmektedir (sbb.gov.tr).
2. Turizm Hedefleri

2006 2013 2007 – 2013*

Turist Sayısı, Milyon Kişi 23,0 38,0 7,4
Turizm Gelirleri, Milyar $ 19,6 36,4 9,3
* Yıllık ortalama yüzde artış oranıdır.
Dokuzuncu Kalkınma Planı dönemi sonunda belgeli toplam yatak sayısının 950 bin
olması, inşa halindeki ve proje aşamasındaki tesislerin tamamlanması ve ikinci konutlardaki
turizme açılan yataklarla birlikte, toplam yatak sayısının 1,3 milyona ulaşması
beklenmektedir.
Turizm sektörü, ülkedeki refah ve gelişmişlik dengesizliklerini azaltıcı doğrultuda
yönlendirilecek, turizm potansiyeli olan ancak bugüne kadar yeterince ele alınmamış
yörelerde turizm geliştirilerek ekonomik ve sosyal kalkınma sağlanacaktır (sbb.gov.tr).
Değerlendirme
Sektörle ilgili tüm yatırımların doğal, tarihsel ve sosyal çevreyi kollayıcı, koruyucu ve
geliştirici bir yaklaşım içinde olmasına azami özen gösterilecektir.Sektörde yeni kapasite
yaratmanın yanı sıra mevcut ürünün niteliğinin yükseltilmesine ağırlık verilecek, yeni
aktörlerin, tanıtım, pazarlama, altyapı, turizm eğitimi ve çevre konularında görevleri ile
kamunun turizm sektöründeki rolü yeniden tanımlanacaktır.
Turizmin mevsimlik ve coğrafi dağılımını iyileştirmek ve dış pazarlarda değişen
tüketici tercihleri de dikkate alınarak yeni potansiyel alanlar yaratmak amacıyla varış noktası
yönetimine ağırlık verilerek golf, kış, dağ, termal, yat, kongre turizmi ve ekoturizm ile ilgili
yönlendirme faaliyetleri sürdürülecektir. Türkiye’nin fiyat, hizmet kalitesi ve jeotermal
kaynaklar açısından rekabet üstünlüğü göz önüne alınarak, sağlık hizmetleri turizmi
desteklenecektir. Mevcut kapasiteleri, karlılık sağlayacak fiyat ve doluluk oranlarında
dolduracak talep yaratılıncaya kadar, turizm teşviklerinde pazarlama alanına, hava
ulaştırmasına ve toplam kalite iyileştirilmesine öncelik verilecektir.
Turizm hareketlerinin yoğunlaştığı bölgelerde yerel yönetimlerin ve kullanıcıların
turizmle ilgili kararlara ve kamu eliyle yapılacak fiziki altyapının finansmanına katılımı
sağlanacaktır. Turizm sektörünün uzun vadeli ve sağlıklı gelişmesini sağlamak üzere Turizm
Sektörü Ana Planı hazırlanacaktır. Turizm eğitimi ve kalitesinde standardizasyonu, verimlilik
ve iş kalitesinin gelişmesini ve istihdam için gerekli beceri düzeylerinin belirlenmesini
sağlayacak belgelendirme sistemi getirilecektir (sbb.gov.tr).
ONUNCU BEŞ (5) YILLIK KALKINMA PLANI 2014-2018
Turizm

41
 2014-2018 dönemini kapsayan Onuncu Kalkınma Planı, ülkemizin 2023 hedefleri
doğrultusunda, toplumumuzu yüksek refah seviyesine ulaştırma yolunda önemli bir kilometre
taşı olacaktır.
Plan, küresel ekonomide geleceğe dönük risklerin ve belirsizliklerin sürdüğü, dünya
ekonomisinde değişim ve dönüşümlerin yaşandığı, yeni dengelerin oluştuğu, gelişmiş ve
gelişmekte olan ülkeler arasında güç dengelerinin yeniden şekillendiği bir ortamda
hazırlanmıştır.
Onuncu Kalkınma Planı; yüksek, istikrarlı ve kapsayıcı ekonomik büyümenin yanı sıra
hukukun üstünlüğü, bilgi toplumu, uluslararası rekabet gücü, insani gelişmişlik, çevrenin
korunması ve kaynakların sürdürülebilir kullanımı gibi unsurları kapsayacak şekilde
tasarlanmıştır.
Planda, ülkemizin ekonomik ve sosyal kalkınma süreci bütüncül ve çok boyutlu bir
bakış açısıyla ele alınmış, insan odaklı kalkınma anlayışı çerçevesinde katılımcı bir yaklaşım
benimsenmiştir (sbb.gov.tr).

1. Durum Analizi
2007-2012 döneminde ülkemizde yabancı ziyaretçi sayısı yıllık ortalama yüzde 8,2
oranında artarak 31,8 milyon kişiye, revize edilen istatistiklere göre turizm geliri yıllık
ortalama yüzde 7,9 oranında artarak 29,4 milyar dolara ulaşmıştır.
Türkiye, 2012 yılında dünyada en çok turist kabul eden ülke sıralamasında 6’ncı,
gelirlerde ise 12’nci sırada yer almıştır.
2006 yılında 509 bin olan Kültür ve Turizm Bakanlığından belgeli yatak kapasitesi,
2012 yılında 716 bine, 396 bin olan belediye belgeli yatak sayısı ise 505 bine yükselmiştir.
Yatak sayısı açısından Dokuzuncu Kalkınma Planında hedeflenen 950 bin belgeli
yatak sayısı aşılmış ve 2012 yılında 1,2 milyon yatak kapasitesine ulaşılmıştır.
Türkiye’de turizm ağırlıklı olarak kitle turizmine dayanmaktadır. 2007-2012
döneminde ziyaretçi başına harcama ortalama 784 dolar seviyesinde seyretmiştir. Sektörde
tanıtım ve pazarlamanın iyileştirilmesi, tanıtımın finansmanına özel sektörün daha fazla
katılımı önemini korumaktadır. Ayrıca, mesleki belgelendirme sistemiyle ilgili başlatılan
çalışmaların sektörün tüm çalışanlarını kapsayacak şekilde yaygınlaştırılması ihtiyacı
bulunmaktadır.
Sürdürülebilir turizmin özendirilmesi amacıyla, 2008 yılında çevreye duyarlı
konaklama tesislerinin standartları belirlenmiş ve belgeleme çalışmalarına başlanmıştır.
Turizm merkezlerinde artan yapılaşma, altyapı eksikliği ve çevre sorunlarının giderilmesi,
yatırımların turizm odaklı gelişme planlarına uyumunun sağlanması önem arz etmektedir.
Dünyadaki eğilimler, bireylerin eğitim ve refah düzeyindeki yükselmenin artarak
devam edeceğini ve turizmde deneyimli gezgin grubunun büyüyeceğini göstermektedir. Turist
tercihleri kutuplaşacak, yenilik ve çeşitlilik talebi artmaya devam edecek, konfor ve macera
motifleri ağırlıklı hale gelecektir. Bu kapsamda, turizmin çeşitlendirilmesi ve hizmet
kalitesinin yükseltilmesi önem taşımaktadır.

42
 Türkiye’nin mevcut tarih, doğa ve kültür varlığını; sağlık turizmi, kongre turizmi, kış
turizmi, kruvaziyer turizmi ve kültür turizmiyle bütünleştirerek turizm sektörünü geliştirme
potansiyeli bulunmaktadır.
Plan döneminde özellikle sağlıklı yaşama yönelik kaplıca, SPA ve benzeri imkânlar ile
sağlık altyapısının değerlendirilerek, sağlık turizminin geliştirilmesi önem arz etmektedir
(sbb.gov.tr).
2. Amaç ve Hedefler
Turizmde nitelikli işgücü, tesis ve hizmet kalitesiyle uluslararası bir marka haline
gelinmesi; daha üst gelir grubuna hitap edecek şekilde turizm ürün ve hizmetlerinin
çeşitlendirilmesi ve iyileştirilmesi; turizm değer zincirinin her bileşeninde kalitenin artırılması
ve sürdürülebilirlik ilkesi çerçevesinde bölgesel kalkınmada öncü bir sektör haline gelinmesi
temel amaçtır.
Sektörde, doğal ve kültürel değerlerin koruma-kullanma dengesinin gözetilmesi ve
nitelikten ödün vermeden sürdürülebilir bir büyümenin gerçekleştirilmesi hedeflenmektedir
(sbb.gov.tr).

Tablo 28: Turizmde Gelişmeler ve Hedefler

2006 2012 2013 2018 2014-2018*
Ziyaretçi Sayısı 23.149 36.778 38.500 48.300 4,6
Yabancı Ziyaretçi
19.820 31.782 33.500 42.000 4,6
Sayısı
Turizm Geliri (Milyon
18.594 29.351 32.000 45.000 7,1
$)
Turizm Gideri (Milyon
3.271 4.593 4.990 8.000 9,9
$)
Ziyaretçi Başın
803 798 831 932 2,3
Ortalama Harcama ($)
Kaynak: 2006 ve 2012 yılı verileri TÜİK ve Kültür ve Turizm Bakanlığına aittir. 2013 ve
2018 yılı verileri Onuncu Kalkınma Planı tahminleridir.
(*) 2014-2018 dönemi yıllık ortalama artışı göstermektedir.
3. Politikalar
Sağlık turizmi başta olmak üzere, kongre turizmi, kış turizmi, kruvaziyer turizmi, golf
turizmi ve kültür turizmine ilişkin altyapı eksiklikleri tamamlanarak pazarın çeşitlendirilmesi
sağlanacak ve alternatif turizm türlerinin gelişimi desteklenecektir.
Turizm türleri bütüncül bir şekilde ele alınarak “Varış Noktası Yönetimi” kapsamında
yeni projeler hayata geçirilecektir.
Pazardaki ve müşteri profilindeki gelişmeler sürekli izlenerek dış tanıtım faaliyetleri
etkinleştirilecektir.
Turizm hareketlerinin yoğunlaştığı bölgelerde yerel yönetimlerin, STK’ların ve halkın
turizmle ilgili kararlara katılımı artırılacaktır.

43
 Turizm sektöründe işgücü kalitesi artırılarak, nitelikli turizm personeliyle turiste daha
yüksek standartlarda hizmet sunumuna önem verilecektir.
Çevreye duyarlı ve sorumlu turizm anlayışı kapsamında sürdürülebilir turizm
uygulamaları geliştirilecek, turizmin sosyokültürel ve çevresel olumsuzlukları azaltılacaktır
(sbb.gov.tr).
Değerlendirme
Turizmde nitelikli işgücü, tesis ve hizmet kalitesiyle uluslararası bir marka haline
gelinmesi, daha üst gelir grubuna hitap edilmesi temel amaçtır (Kalkınma Bakanlığı,
2013:114). Planlı dönemlerin başından bugüne kadar turizm sektöründe önemli ilerlemeler
sağlanmıştır.
Mesleki belgelendirme sistemiyle ilgili başlatılan çalışmaların sektörün tüm
çalışanlarını kapsayacak şekilde yaygınlaştırılması ihtiyacı bulunmaktadır (Kalkınma
Bakanlığı, 2013:113). Sürekli olarak yabancı turist sayısı ve turizm geliri artmasına rağmen
turist başına elde edilen gelir seviyesinin düşüklüğü devam etmektedir (Kalkınma Bakanlığı,
2013:22). Örneğin uzun dönemde artması beklenen sağlık harcamalarına istinaden sağlık
turizminin geliştirilmesi fırsatı vardır (Kalkınma Bakanlığı, 2013:11). Dünyadaki eğilimler
doğrultusunda turizm talebinin konfor ve macera motifleri ağırlıklı hale gelmesi
beklenmektedir (Kalkınma Bakanlığı, 2013:114).
ON BİRİNCİ BEŞ (5) YILLIK KALKINMA PLANI 2019-2023
Turizm
Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sisteminin ilk kalkınma planı olan On Birinci Kalkınma
Planı (2019-2023), uzun vadeli bir perspektifle ülkemizin kalkınma vizyonunu ortaya
koyarak, milletimizin temel değerlerini ve beklentilerini karşılamak, ülkemizin uluslararası
konumunu yükseltmek ve halkımızın refahını artırmak için temel yol haritası olacaktır.
15 yıllık bir perspektifin ilk beş yıllık dilimi olarak tasarlanmış olan Kalkınma Planı,
her alanda topyekûn bir değişim ve atılımın başlatılarak, uzun vadeli bir perspektifte kesintisiz
bir şekilde kararlıkla uygulanmasını öngörmektedir.
Plan döneminde ekonominin yapısı uzun vadede istikrarı ve sürdürülebilirliği
sağlayacak şekilde dönüşüme tabi tutularak, eğitim hamlesiyle beşeri sermayenin, milli
teknoloji hamlesiyle teknoloji ve yenilik kabiliyetinin artırılması hedeflenmektedir.
Kalkınma Planı, her alanda rekabetçiliği ve verimlilik artışını sağlamaya
odaklanmıştır.
Plan, istikrarlı ve güçlü ekonomi, rekabetçi üretim ve verimlilik, nitelikli insan ve
güçlü toplum, yaşanabilir şehirler ve sürdürülebilir çevre ile hukuk devleti, demokratikleşme
ve iyi yönetişim gelişme eksenleri olmak üzere beş temel eksenden oluşmaktadır.
Tüm eksenler açısından nihai olarak “daha fazla değer üreten, daha adil paylaşan, daha
güçlü ve müreffeh Türkiye” vizyonunun gerçekleştirilmesi amaçlanmaktadır.
Bu yaklaşımla, imalat sanayiinde belirlenen öncelikli sektörler başta olmak üzere yerli
üretimin artırılması ve sanayileşmenin hızlandırılması öngörülmektedir.

44
 Öncelikli sektörlere ilaveten tarım, turizm ve savunma sanayii kalkınma planında
öncelikli gelişme alanları olarak belirlenmiştir (sbb.gov.tr).
1. Amaç
Değişen tüketici eğilimleri ile teknolojik gelişmeler doğrultusunda turizmin
çeşitlendirilmesi ve geliştirilmesi, sezon süresinin uzatılması, hizmet kalitesinin yükseltilmesi
ve daha fazla harcama eğilimi olan ziyaretçinin ülkemize çekilmesi ile konaklama süresi ve
konaklama dışı harcamaların artırılması, her bir destinasyon özelinde ve odaklı anlayış
çerçevesinde sektörde dönüşümün gerçekleştirilmesi ve koruma-kullanma dengesi gözetilerek
ekonomik ve sosyal kalkınmaya katkı sağlanması temel amaçtır (sbb.gov.tr).
2. Politika ve Tedbirler
Mevcut kaynak pazarlarımızın güçlendirilmesi, geliştirilmesi ve bunun yanı sıra yeni
kaynak pazarların yaratılması yoluyla ziyaretçi sayısı artırılacaktır.
Başta uzak doğu ülkeleri olmak üzere dünyada yükselen pazar konumundaki
ülkelerden ülkemiz için yeni kaynak pazarlar oluşturmaya yönelik çalışmalar yürütülecektir.
Ana kaynak pazarımız olan ülkelerin seçilmiş şehirlerinden konaklama kapasitesinin
yüksek olduğu turistik bölgelerimize başlatılan doğrudan tarifeli uçuş seferleri ve
düzenlendiği bölgelerin sayıları artırılacaktır.
Turizmin tanıtımı ve yatırımların artırılması için özel sektörün finansman temininde ve
karar süreçlerinde yer aldığı Türkiye Turizm Tanıtım ve Geliştirme Ajansı kurulacaktır.
Başta ana ve yükselen hedef pazarlar olmak üzere yurt dışında algı ve imaj
araştırmaları yapılarak bu kapsamda yönetim planları hazırlanacaktır.
Artan turist sayısını karşılamak üzere yatırım sürecindeki 212.038 yatağa ilaveten Plan
döneminde yatak kapasitesi 300.000 artırılacaktır.
Risk ve kriz durumlarından sektörün etkilenmemesi için risk ve kriz yönetim planları
hazırlanacaktır.
Daha fazla gelir bırakan turizm çeşitlerinin geliştirilmesi, konaklama süresinin
uzatılması, konaklama dışı harcama alanlarının yaratılması ve harcama eğilimi yüksek
ziyaretçilere ulaşılması yoluyla kişi başı harcama artırılacaktır.
Gastronomi, golf, sağlık, kruvaziyer, düğün, inanç, kongre ve alışveriş gibi daha fazla
gelir bırakan turizm çeşitlerine yönelik talebin yüksek olduğu pazarlar tespit edilecek ve bu
ülkelerden ziyaretçi sayısının artırılmasına ilişkin çalışmalar yürütülecektir.
Ortalama konaklama süresini artıracak ve turizmin yılın tamamına yayılmasını
sağlayacak sağlık turizminin geliştirilmesi için tanıtım ve yatırım faaliyetleri yürütülecektir.
İçerdiği farklı kullanımlarla turizm çeşitliliği sunan, bütüncül planlanmış turizm
kentleri hayata geçirilerek ziyaretçilerin konaklama süreleri artırılacak, alışveriş, eğlence ve
sportif faaliyetlerle konaklama dışı harcamaları artırılacaktır.
Büyük ölçekli turizm yatırımlarının gerçekleştirilmesine yönelik planlama ve arazi
tahsis çalışmaları yapılacak, sürdürülebilir bir anlayışla turizmin çeşitlendirilmesi ve sezonun
uzatılması amacıyla turizm altyapı yatırımları gerçekleştirilecektir.
45
 Turizm değerlerimiz destinasyon bazında gruplandırılarak tanıtılacaktır.
Deniz turizmine katkı sağlamak üzere, talebe ve doğal özelliklere uygun
projelendirilmiş yat limanlarının yapılabilir bulunması halinde KÖİ modeli ile hayata
geçirilmesi sağlanacak, Plan döneminde başlanacak yat limanı yatırımları ile yat bağlama
kapasitesinde yaklaşık 4.500 yatlık kapasite artışı gerçekleştirilecektir.
İstanbul’u kruvaziyer seyahatin başlangıç - bitiş noktası yapmak amacıyla yeni bir
kruvaziyer liman yapılacaktır.
Harcama eğilimi yüksek ziyaretçi trafiğini artırmak üzere ana turistik destinasyonlara
business class ve comfort class uygulaması yaygınlaştırılacak ve sefer sayıları artırılacaktır.
Turistik tren seferleri uygulamaya alınacaktır.
Turizm sektörüne ilişkin dağınık haldeki mevzuat günümüzün ihtiyaçlarına göre
gözden geçirilmek suretiyle sektörü ilgilendiren tüm hususlara ilişkin Turizm Temel Yasası
çıkarılacak; turizm hizmetlerinin çeşitlendirilmesi, yatırımların desteklenmesi, turizm
işletmeciliğinin teşvik edilmesi ve sektör üzerindeki maliyetlerin azaltılması sağlanacaktır.

Her bir destinasyon özelinde ve odaklı anlayış çerçevesinde; planlama hiyerarşisi

gözetilerek yatırım planlaması dâhil turizmin gelişimi ve yönetimi bütüncül olarak ele
alınacak; çevreye duyarlı ve sorumlu turizm anlayışı ile sürdürülebilir turizm uygulamaları
geliştirilecektir.
Destinasyon bazında strateji, master plan ve fiziki planlar hazırlanacak ve projeler
yürütülecektir.
Kıyı alanlarının turizm sektörünün talepleri ile entegre bir şekilde koruma-kullanma
dengesi dikkate alınarak bütünleşik yönetimi ve planlaması yapılacaktır.
Koruma kullanma dengesi gözetilerek turizm alanlarının taşıma kapasiteleri tespit
edilecek ve alanlar buna göre yönetilecektir.
Turizm bölgelerindeki içme suyu, kanalizasyon, katı atık bertaraf ve atık su arıtma
altyapı yatırımları gerçekleştirilecektir.
Sürdürülebilir turizm anlayışı çerçevesinde; çevreye duyarlı turizm tesislerinin
sayısının artırılması ve niteliklerinin geliştirilmesine yönelik mevzuat düzenlemesi
yapılacaktır.
İklim değişikliğinin turizm sektörü üzerindeki etkilerinin tespitine yönelik çalışmalar
yapılacaktır.
Turizm sektöründe daha yüksek standartlarda hizmet sunumu sağlanacaktır.
Kültür ve Turizm Bakanlığı ile Milli Eğitim Bakanlığı arasında imzalanan protokol
çerçevesinde yürütülecek uygulamalı eğitim programı ile turizm sektörünün ihtiyacı olan
nitelikli ara eleman ihtiyacı karşılanacaktır.

46
 Turizm sektörü çalışanları için Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından düzenlenen
eğitim programlarına sektörün daha fazla katılım sağlamasına yönelik çalışmalar yürütülecek
ve talebi karşılayacak şekilde eğitimler verilecektir.
Nitelikli personel istihdamını kolaylaştırmak ve personelin barınma ihtiyacının daha
konforlu ortamlarda karşılanması için tesislere personel lojman alanı tahsis edilecektir.
Renovasyon yoluyla tesislerdeki fiziki şartların iyileştirilmesine yönelik hukuki
düzenlemeler yapılacak ve uygulamaya konulacaktır.
Turizm hizmetlerinde kullanılacak olan tesislerin standartlarının yükseltilmesini
sağlamak üzere tesislerin belgelendirilmesine ilişkin sistem yeniden düzenlenecektir.
Başta internet tabanlı uygulamalar olmak üzere turizm sektörünün paylaşım
ekonomisinden daha etkin faydalanabilmesine yönelik düzenlemeler yapılacak, sektördeki Ar-
Ge faaliyetleri ile teknolojiye dayalı uygulamalar desteklenecektir.
Turizmde dijitalleşme oranları ve sektörün dijitalleşme konusuna yatkınlığı araştırması
yapılacaktır.
Turizm sektöründe ürün geliştirme, tanıtım ve pazarlamada kullanılmasına yönelik
büyük verinin toplanması ve analizi çalışması yürütülecektir.

Teknoloji destekli olarak ziyaretçi deneyimini artırıcı projeler geliştirilecektir.

Yurt dışı menşeli mobil ve internet uygulamalarına yönelik mali hususlar başta olmak
üzere ülkemiz mevzuatının uyumlaştırılması sağlanacaktır.
İç turizmi ölçme sistemi kurulacaktır.
Uygulama farklılıklarını ve bürokratik zorlukları ortadan kaldırmak üzere turizm
yatırım süreci elektronik ortama taşınacak ve yatırımcıya iş yapma kolaylığı getirilecektir
(sbb.gov.tr).
Tablo 21: Turizm Sektörü Hedefleri
2018 2023
Turizm Geliri (Milyon $) 29,5 65,0
Ziyaretçi Sayısı (Milyon) 46,1 75,0
Yabancı ziyaretçi sayısı (Milyon) 39,5 67,7
Ziyaretçi Başına Ortalama Harcama ($) 647 867
Ortalama Konaklama Süresi (Gece) 9,8 10,0
Ziyaretçi Başına Gecelik Gelir ($) 66 86,7
Kaynak: 2018 yılı verileri TÜİK ile Kültür ve Turizm Bakanlığına aittir. 2023 yılı verileri On
Birinci Kalkınma Planı tahminleridir.
Sonuç ve Öneriler
Türkiye için turizm, dış pazarlarda rekabet gücü en yüksek sektörlerden biridir.
Örneğin turistik alışverişe yönelik halı, deri, konfeksiyon, mücevherat ve el sanatları
ürünlerine fazlasıyla sahiptir (Özel İhtisas Komisyon Raporu, 2007:14). Bu sektörde hizmet
vermeye istekli genç, dinç, dinamik ve iyi eğitim almış insan kaynaklarına sahiptir.

47
 İncelenen beşer yıllık kalkınma planlarında turizm sektörüne yönelik işaret edilen
politikalar şu başlıklar altında özetlenebilir:
1) Çok isabetli bir tespitle, turizmin hızla gelişme yollarından birinin reklâm
harcamaları (DPT, 1963:425) ve tanıtım (DPT, 1963:428) olduğuna ilk kalkınma planında
itibaren diğer kalkınma planlarında (DPT, 1968:593) işaret edilmiştir. Bu kalem halen turizm
faaliyetlerinde önemini korumaktadır.
2) Turizmin çeşitlendirilmesine yönelik olarak devlet özellikle konferans, termal, yat,
av, su sporları kış ve gençlik turizmi gibi faaliyetleri geliştirmeyi teşvik etmektedir (DPT,
1984:198).
3) Turist sayısı, geceleme süresi ve ortalama harcama miktarını artırmak suretiyle
turizm gelirlerini yükseltme (DPT, 1963:510; DPT, 1968:299) çabaları her zaman için doğru
bir yaklaşımdır.
4) Kitle turizmi dikkate alınarak öncelikle gelişme potansiyeli olan bölgelerde
konaklama tesisi yatırımlarının teşvik edilmesi (DPT, 1963:428; DPT, 1968:299), her zaman
için kıt kaynakların rasyonel kullanımında doğru politikalardır.
5) Alt yapı tesislerinin yapımı kamu kesimince, üst yapı tesisleri özel kesim tarafından
yapılması (DPT, 1972:204) liberal ekonomi uygulamalarından biridir.
6) Tarihi eserlerin restore edilerek korunması, turistik özelliğe sahip orman alanları,
deniz, göl ve nehir kıyılarının kamu yararına kullanımı (DPT, 1979:243) ideal
uygulamalardır. İkinci beş yıllık kalkınma planında çevre sağlığı ve gıda kontrollerinin
önemine işaret edilmesi (DPT, 1968:593), doğru evrensel değerde tespitlerdir.
7) Dış turizmin geliştirilmesine paralel, kamu çalışanlarına tatil imkânları sunularak iç
turizmin de canlandırılması (DPT, 1979:243; DPT, 1984:120), doğru hedef kitlenin
seçildiğinin bir göstergesidir.
8) Kalkınma planlarında işaret edilen Akdeniz ülkeleri, OECD, OPEC ülkeleri,
Balkanlar, Yunanistan, İtalya ve İsrail ile Türkiye arasında ulaştırma imkânlarının artırılması
suretiyle turizmin canlandırılması (DPT, 1963:427; DPT, 1968:593; DPT, 1984:120) yönünde
alınan tavsiye karar, bugün de geçerliliğini korumaktadır. Dolayısıyla kalkınma planında
turizm politikasını tespit eden komisyon üyelerinin konunun önemine vakıf olduklarını
göstermektedir.
9) İlk kalkınma planından itibaren her kalkınma planında turizm personeli eğitimine
işaret edilmesi (DPT, 1963:427; DPT, 1972:713; DPT, 1979:432; DPT, 1989:281) dikkate
değer başka bir politikadır. Bugün Türk üniversitelerinde gerek önlisans ve gerekse lisans
seviyesinde turizm eğitiminin üst seviyelerde olması bir tesadüf sonucu değildir.
10) Dördüncü beş yıllık kalkınma planında ev pansiyonculuğunun özendirilmesine
işaret edilmiştir (DPT, 1979:660). Ev pansiyonu işletmeciliği bugün bile kırsal kalkınmayı
gerçekleştirmekte kullanılabilecek bir araç olma vasfını sürdürmektedir.
İncelenen kalkınma planlarında işaret edilen hususlar dikkate alınarak turizm
sektörünü geliştirmeye yönelik öneriler şu başlıklar altında toplanmıştır:

48
 1) Turizm faaliyetleri, doğal ve kültürel değerler ülke çapında çeşitlendirilerek yılın
oniki ayına yayılmalıdır.
2) Turistlerin talep ve beklentilerine cevap verilmeli, hizmet kalitesi artırılmalı, çevre
temizliğine önem verilmelidir.
3) Turizm yatırımlarına yönelik teşvikler devam etmelidir.
4) Turizm faaliyetlerinde maliyetleri düşürmek için Katma Değer Vergisi ve Özel
Tüketim Vergisi oranları azaltılmalıdır.
5) Turizmde tanıtım ve pazarlama kanalları çeşitlendirilmelidir.
6) Avrupalı ve Rus turiste bağımlılığı azaltmak üzere başta Arap ülkeler ile Çin ve
Japonya gibi yeni ülkeler hedef pazar seçilmelidir. Böylece ipek yolu turizmi başlatılabilir
(İlkin ve Dinçer, 1991:105)
7) Turizmin gelişmesini sağlayan başlıca faaliyetler olarak fuarlar, kongreler,
festivaller ve spor ön plana çıkmaktadır (Sezgin, 2001:73-74). Yazılı ve görsel basın ile
birlikte sosyal medya yoluyla kamuoyuna bu tür organizasyonların ülke çapında tanıtımı ve
duyurusu yapılmalıdır.
8) Köy ve ormana dayalı eko turizm faaliyetlerine yönelik olarak ev pansiyonculuğu
özendirilip yaygınlaştırılmalıdır.
9) Bir girişimcilik türünü oluşturan seyahat acenteliği ve tur operatörlüğü ülke çapında
teşvik edilmelidir. Bu tür eğitimler öncelikle halk eğitim merkezleri bünyesinde
yaygınlaştırılmalıdır.
10) Turizm sektörünün siyasi ve toplumsal olaylara, doğal afetlere, savaş ve terör
olaylarına, salgın hastalıklara ve ekonomik krizlere karşı oldukça hassas olduğu hiçbir zaman
unutulmamalıdır. Sonuç olarak Türkiye sahip olduğu turizm potansiyelini harekete
geçirebildiği ölçüde uluslararası turizmde söz sahibi olacaktır (Y. Akça 18.12.21).
Kaynakça
http://www.bilgitoplumu.gov.tr/wp-content/uploads/2015/01/Sekizinci_Kalkinma_Plani.pdf
https://www.hmb.gov.tr/
https://www.ktb.gov.tr/
https://www.sbb.gov.tr/kalkinma-planlari/
https://www.sbb.gov.tr/wp-content/uploads/2021/12/Birinci_Bes_Yillik_Kalkinma_Plani-
1963-1967.pdf
https://www.sbb.gov.tr/wp-content/uploads/2021/12/Ikinci_Bes_Yillik_Kalkinma_Plani-
1968-1972.pdf
https://www.sbb.gov.tr/wp-content/uploads/2021/12/Ucuncu_Bes_Yillik_Kalkinma_Plani-
1973-1977.pdf
https://www.sbb.gov.tr/wp-content/uploads/2021/12/Dorduncu_Bes_Yillik_Kalkinma_Plani-
1979-1983.pdf

49
https://www.sbb.gov.tr/wp-content/uploads/2021/12/Besinci_Bes_Yillik_Kalkinma_Plani-
1985-1989.pdf
https://www.sbb.gov.tr/wp-content/uploads/2021/12/Altinci_Bes_Yillik_Kalkinma_Plani-
1990-1994.pdf
https://www.sbb.gov.tr/wp-content/uploads/2021/12/Yedinci_Bes_Yillik_Kalkinma_Plani-
1996-2000.pdf
https://www.sbb.gov.tr/wp-content/uploads/2021/12/Dokuzuncu_Kalkinma_Plani-2007-
2013.pdf
https://www.sbb.gov.tr/wp-content/uploads/2021/12/Onuncu_Kalkinma_Plani-2014-2018.pdf
https://www.sbb.gov.tr/wp-content/uploads/2021/12/On_Birinci_Kalkinma_Plani-2019-
2023.pdf
https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/621646#:~:text=%C3%9Clke
%20ekonomisinde%20turizmin%20%C3%B6n%20s%C4%B1rada,k%C4%B1sa%20s
%C3%BCrede%20m%C3%BCdahale%20edilmesi%20sa%C4%9Flamakt%C4%B1r.
Aktürk M. (2017). Türkiye’deki Konaklama İstatistiklerinin İllere Göre Mekânsal Analizi
(Yayımlanmış Yüksek Lisans Tezi). Isparta: Süleyman Demirel Üniversitesi. Sosyal Bilimler
Enstitüsü.
Sezgin, O.M. (2001). Genel Turizm ve Turizm Mevzuatı, 2.Baskı, Detay Yayıncılık, Ankara
Turizm Özel İhtisas Komisyon Raporu (2007), T. C. Başbakanlık Devlet Planlama Teşkilatı
Yayın No: 2727, Ankara.
T.C. Başbakanlık Devlet Planlama Teşkilatı Müsteşarlığı (1963). Birinci Beş Yıllık Kalkınma
Planı (1963- 1967), Ankara. http://ekutup.dpt.gov.tr/plan1.pdf (erişim tarihi 18.12.2021)
T.C. Başbakanlık Devlet Planlama Teşkilatı Müsteşarlığı (1968). İkinci Beş Yıllık Kalkınma
Planı (1968- 1972), Ankara. http://ekutup.dpt.gov.tr/plan2.pdf (erişim tarihi 30.04.2016)
T.C. Başbakanlık Devlet Planlama Teşkilatı Müsteşarlığı (1984). Beşinci Beş Yıllık Kalkınma
Planı (1985– 1989), Yayın No: 1974, Ankara. http://ekutup.dpt.gov.tr/plan/plan5.pdf (erişim
tarihi 01.05.2016)
T.C. Başbakanlık Devlet Planlama Teşkilatı Müsteşarlığı (1989). Altıncı Beş Yıllık Kalkınma
Planı (1990– 1994), Yayın No: 2174, Ankara. http://ekutup.dpt.gov.tr/plan/plan6.pdf (erişim
tarihi 01.05.2016)
T.C. Başbakanlık Devlet Planlama Teşkilatı Müsteşarlığı (1995). Yedinci Beş Yıllık
Kalkınma Planı (1996– 2000), Ankara. http://ekutup.dpt.gov.tr/plan/vii/plan7.pdf (erişim
tarihi 01.05.2016)
T.C. Başbakanlık Devlet Planlama Teşkilatı Müsteşarlığı (2000). Sekizinci Beş Yıllık
Kalkınma Planı (2001–2005), Ankara. http://ekutup.dpt.gov.tr/plan/viii/plan8str.pdf (erişim
tarihi 01.05.2016)
T.C. Başbakanlık Devlet Planlama Teşkilatı Müsteşarlığı (2006). Dokuzuncu Kalkınma Planı
(2007–2013), Ankara. http://ekutup.dpt.gov.tr/plan9.pdf (erişim tarihi 01.05.2016)

50
https://tr.wikipedia.org/wiki/Kalk%C4%B1nma_plan%C4%B1
YAŞAR AKÇA https://www.avekon.org/papers/1801.pdf

51