Surowce wybielające w kosmetyce

Surowce wybielające w kosmetyce wykorzystywane są do celów estetycznych, które nie

ograniczają się jedynie do zabiegów upiększających. Pomagają one w maskowaniu takich
przypadłości jak melanodermia, piegi lub przebarwienia pozapalne (PIH) 1. Wszystkie wymienione
schorzenia spowodowane są nadmierną produkcja melaniny w skórze. Widoczne są wtedy, w różnych
miejscach ciała, ciemniej zabarwione punkty lub obszary. Z wykorzystaniem surowców wybielających
można wypłynąć na proces produkcji melaniny i ograniczyć jej powstawanie.

Kolor skóry jest determinowany obecnością czterech różnych pigmentów: oksyhemoglobiny

(czerwony), zredukowanej hemoglobiny (niebieski), karotenoidów (żółty) i melaniny
(pomarańczowy/czarny). Melaninę produkują melanosomy (część melanocytów). Melanocyty
transportują powstałą melaninę do keratynocytów. Melanosomy chronią DNA przed zniszczeniem
jakie może być wywołane przez promieniowanie ultrafioletowe, dlatego kolor skóry jest zależny od
czynników wewnętrznych (liczba i rozkład melanosomów), ale również warunków zewnętrznych
(światło słoneczne)1,2.

Kluczowym enzymem obecnym w procesie syntezy melaniny jest tyrozynaza (TYR). TYR
kontrolowany jest przez MITF (czynnik transkrypcji mikroftalimii), który jest głównym regulatorem
całego procesu melanogenezy. Poza MITF są również inne stymulatory melanogenezy np.: α −MSH .
Właśnie ten hormon wiąże się z MC1R (receptor melanokortyny-1), co powoduje wzrost szybkości
tworzenia melaniny. W celu zahamowania produkcji melaniny związek wybielający skórę może
reagować m.in. z TYR (zatrzymanie katalizatora uniemożliwia syntezę melaniny) lub MC1R
(inhibicja prekursora α -MSH)

Opisane w tej pracy wybrane inhibitory produkcji melaniny wykorzystują różne mechanizmy i
charakteryzują się różną skutecznością jak i skutkami ubocznymi.

Hydrochinon (p-dihydroksybenzen) jest związkiem występującym naturalnie w roślinach i

jedzeniu (m.in. w kawie). Hydrochinon charakteryzuje się bardzo dużą skutecznością w wybielaniu
skóry. W większości leczy się nim przede wszystkim malanodermię i PIH. Jednym z jego
proponowanych mechanizmów jest inhibicja tyrozynazy. Z powodu swojej podobnej do TYR budowy
hydrochinon może być alternatywnym substratem. Powstający w reakcji hydrochinonu ROS (ang.
Reactive oxygen species), jest najprawdopodobniej odpowiedzialny za efekty uboczne, którymi w
przypadku długotrwałego używania hydrochinonu mogą być m.in. podrażnienia skóry; przebarwienie
paznokci, a nawet utrudnienie gojenia ran, neuropatia, trimetyloaminuria (zespół rybiego zapachu;
objawia się nietypowym zapachem potu i moczu – przypomina zapach wydzielany przez ryby) oraz
alkaptonuria (występowanie czarno-niebieskiego zabarwienia w miejscach nakładania hydrochinonu).
Hydrochinon powoduje odwracalną depigmentacje skóry, dlatego jest on długotrwale stosowany, w
celu utrzymania pożądanego zabarwienia skóry, co prowadzi do wymienionych skutków ubocznych. Z
tego powodu kosmetyki zawierające hydrochinon zostały zakazane na terenie UE, USA i innych
krajów.2,3

Rtęć występuje jako surowiec wybielający w postaci soli organicznych i nieorganicznych. Tak
jak w przypadku hydrochinonu oddziałuje ona z prekursorem (TYR). Rtęć bardzo szybko przenika
przez skórę i wytwarza efekt wybielenia przez wyparcie jonu miedzi z prekursora. Ta metoda
wybielania skóry należy do bardzo niebezpiecznych. Do bezpośrednie efektów ubocznych: miejscowe
odczucie pieczenia, niebiesko-czarna pigmentacja skóry. Rtęć jest przede wszystkim wydalana przez
nerki. Oznacza to, że przy wielokrotnym użytkowaniu mogą wystąpić powikłania (np.
nefrotoksyczność – toksyczny wpływ na nerki, brązowe przebarwienie soczewki oka, osłabienie
mięśni). Ponad to, rtęć jest przenoszona przez łożysko i mleko matki co może prowadzić do
upośledzeń czynności nerek i układu nerwowego u noworodka. Z tego powodu również produkty
zawierające rtęć zostały zakazane na terenie UE, USA i innych krajów. 2,4

Kwas kojowy jest związkiem chemicznym występującym w jedzeniu. Powstaje podczas

fermentacji różnych gatunków grzybów m.in. Aspergillus. Ma bardzo dobre właściwości chelatujące
w stosunku do jonów Cu2+ i Fe3+ oraz wyłapujące wolne rodniki. Podobnie jak dwa poprzednie
związki chemiczne kwas kojowy działa jako inhibitor reakcji syntezy melaniny reagując z jej
prekursorem TYR. Jego działanie polega na chelatowaniu jonu miedzi należącego do TYR. Jego
wykorzystanie w kosmetykach jest jednak ograniczone z powodu podrażnień skóry spowodowanych
jego cytotoksycznością, a także z powodu jego niestabilności w czasie przechowywania. 4 W celu
poprawy jego możliwości jako inhibitora syntezowano wiele różnych pochodnych kwasu kojowego.
Jedną z nich jest pochodna KA-F-NH 2 (kwas kolojwy – amid fenyloalaniny) wykazująca silniejsze
właściwości hamujące produkcje melaniny (w przypadku aminokwasów zawierających pierścień
aromatyczny inhibicja TYR wyniosła ponad 90%, dla porównania wydajność dla samego kwasu
kojowego wynosi ok. 18%) oraz dużo dłuższy czas działania (nawet do 3 miesięcy). 5

Kortykosteroidy, to naturalne hormony wytwarzane przez korę nadnercza. Są bardzo

efektywne w przypadku leczenia hiperpigmentacji (m.in. melanodermii). Mechanizm ich działania nie
polega na oddziaływaniu z TYR, a z prekursorem α -MSH. Prowadzi to do mniejszej aktywacji
MC1R, co powoduje zmniejszoną stymulację produkcji pigmentu. Pozytywne działanie
kortykosteroidów jest krótkotrwałe i przez to często prowadzi do uzależnień, przy używaniu tych
związków przez dłuższy okres. Obserwowane są również różnego rodzaju komplikacje związane z
użytkowaniem tego rodzaju związków wybielających. Jedną z nich jest steroidowe zapalenie
mieszków włosowych (najczęściej występujące w dolnej części pach). Pojawiają się również bardzo
szerokie i wyraźnie zarumienione rozstępy. Efektem długiego stosowania może być również zespół
Cushinga, który poza otyłością może prowadzić do takich powikłań jak nadciśnienie i cukrzyca. 6
Ryzyko pojawienia się skutków ubocznych wzrasta przy stosowaniu środków o coraz wyższej
skuteczności i sile działania. Kosmetyki zawierające kortykosteroidy są nielegalne na terenie UE,
USA i innych krajów. Są jednak w niskich stężeniach stosowane pod opieką specjalistów w przypadku
wspomnianych wcześniej schorzeń wywołujących hiperpigmentację. Pomimo nielegalności, w ciągu
ostatnich kilku lat obecność kortykosteroidów została wykryta w kilkudziesięciu kremach dostępnych
w krajach należących do Unii Europejskiej.2.7

Kwas askorbinowy (witamina C) i jego pochodne. Na syntezę melaniny wpływa

wystawienie skóry na światło słoneczne. Powoduje to powstanie reaktywnych form tlenu (ROS)
działających jako sygnał do rozpoczęcia/przyspieszenia melanogenezy. Kwas askorbinowy posiada
właściwości wyłapujące ROS. Przez to spowalnia on lub wstrzymuje produkcje melaniny, co skutkuje
efektem wybielenia skóry. Jego dużą wadą jest bardzo szybki rozkład w roztworach wodnych. Z tego
powodu, zamiast kwasu askorbinowego stosuje się jego pochodne np. fosforan magnezowy askorbylu
(MAP, ang. Magnesium L-ascorbyl-2-phosphate). Jest on stabilny w wodzie (głównie w roztworach
obojętnych i zasadowych). Obecne w skórze fosforany metabolizują MAP do kwasu askorbinowego,
co uniemożliwia zachodzenie zależnej od światła UV melanogenezy. 3 Dużą zaletą stosowania jako
związków wybielających pochodnych kwasu askorbinowego jest brak skutków ubocznych. Produktem
reakcji MAP jest kwas askorbinowy (witamina C). Wadą jest konieczność stosunkowo częstego
nakładania produktu w celu utrzymania pożądanego efektu.

Podsumowując, w kosmetyce wykorzystywanych jest wiele substancji wybielających o bardzo

różnych mechanizmach działania, czasach działania i znanych skutkach ubocznych. Wiele substancji
dające najlepsze wybielenie skóry mogą być wykorzystywane jedynie w celach leczniczych pod
ścisłym nadzorem lekarzy. Skutki uboczne opisane dla niektórych z tych związków spowodowały ich
delegalizację w UE, USA i innych państwach na całym świecie. Niestety cały czas ich obecność
wykrywa się w kosmetykach dostępnych ogólnie lub pochodzących z nielegalnego handlu. Często
podawane są nieprawdziwe dane dotyczące zawartości poszczególnych surowców wybielających
(zamiast deklarowanego w dużej ilości kwasu kojowego obecny jest np. hydrochinon). Istnieje wiele
innych bezpieczniejszych substancji wybielających, a z każdym następnym rokiem powstają kolejne.
Ich skuteczność i czas działania wzrastają, a efekty uboczne są kolejno eliminowane. Taki postęp
może pozwolić w przyszłości pozwolić na całkowite wyeliminowanie związków takich jak
hydrochinon również w terapiach leczniczych oraz zastąpienie ich nowszymi i zdrowszymi
związkami.
1
Qian, W.; Liu, W.; Zhu, D.; Cao, Y.; Tang, A.; Gong, G.; Su, H; Natural skin-whitening compounds for the treatment od
melanogenesis, Experimental and therapeutic medicine (2020)
2
Desmedt, B.; Courselle, P.; De Beer, J.O.; Rogiers, V.; Grosber, M.; Deconinck, E.; De Paepe, K.; Overview of skin whitening
agents with insight into the illegal cosmetic market in Europe, European Academy of Dermacology and Venerology (2016)
3
Barel, A.O.; Paye, M; Maibach, H.I.; Handbook of Cosmetic Science and Technology. Third Edition (2009)
4
Couteau, C.; Coiffard, L.; Overviw of Skin Whitening Agents: Drugs and Cosmetic Products; Cosmetics (2016)
5
Noh, J.; Kwak, S.; Seo, H.; Seo, J.; Kim, B.; Lee, Y.; Kojic acid – amino acid conjugates as tyrosinase inhibitors; Bioorganic &
Medicinal Chemistry Letters (2009)
6
Olumide, Y.M.; Akinkugbe, A.O.; Altraide, D.; Complications of chronic use of skin lightening cosmetics; International
Journal od Dermatology (2008)
7
Gimeno, P.; Maggio, A.-F.; Bancilhon, M.; Lassu, N.; Gornes, H.; Bernier, C.; Lempereur, L.; HPLC-UV Method of
identfication and Sreening of Hydroquinone, Eters of Hydroquinone and Corticosteroids Possibly Used as Skin Whitening
Agents in Cosmetic Products; Journal of chromatographic science (2016)