ΕΡΕΙΣΜΑ

ΠΕΡΙΟΔΙΚΗ ΕΚΔΟΣΗ ΛΟΓΟΥ ΚΑΙ ΤΕΧΝΗΣ

Περίοδος­Β΄,­τεύχος­49-50­(10-11)
Χανιά,­Άνοιξη-Καλοκαίρι­2020

Ιδιοκτήτης-Εκδότης-
Διευθυντής
Χρήστος­Μαχαιρίδης

Συνεργάτες:
Ανδριανάκης­Μιχάλης
Βαβουλές­Νίκος
Βουράκη­Ρούλα
Ζήκου­Χρυσούλα
Λεφάκης­Μανώλης
Λιμαντζάκης­Γιώργος
Λιναρδάκη­Χριστίνα
Μανούσακας­Μανώλης
Μαχαιρίδης­Φιντίας
Μπλαζάκης­Νίκος
Μπίσιας­Χάρης
Νικολακάκης­Δημήτρης
Πετρουλάκη­Βάσω
Πολυχρονάκης­Μιχάλης
Ροζάκης­Στέλιος
Σημανδηράκη­Ζαχαρένια
Σταυρουλάκης­Κώστας
Τσίβης­Γιάννης
Τσουκάτος­Γιάννης
Φουρναράκης­Κωνσταντίνος

Σελιδοποίηση
Έφη­Μικελάκη

Στοιχειοθέτηση κειμένων
Μαρία­Κορωνάκη

Κεντρική διάθεση
Βιβλιοπωλείο­και­εκδόσεις
Έρεισμα
Κ.­Σφακιανάκη­17­
Χανιά.­Τ.Κ.­73100
email:
chr.macherides@gmail.com

­6
 Π ε ρ ι ε χ ό μ ε ν α

Χανιά­1897­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­
­10 Βίκτωρ Μπεράρ

H­οδός­Κήπου­ή­περιπάτου­και­η 24 Μανώλης Μανούσακας

χαμένη­αρχιτεκτονική­της­κληρονομιά­

Χουσεϊνίδες,­ 66­ Γιώργος Λιμαντζάκης

η­δυναστεία­κρητικής­καταγωγής­
που­κυβέρνησε­την­Τυνησία­
για­δυόμιση­αιώνες­(1705-1957)­­­­­­­­

Άγνωστες­έρευνες­στο­Δικτυνναίο­ιερό­ 88 Γιάννης Χαιρετάκης

στις­αρχές­­του­20ου­αιώνα

Ο­Αρχιεπίσκοπος­Βορείου­και­ 104­­ Χάρης Μπίσιας

Νοτίου­Αμερικής­Ιάκωβος

Οι­παράδες­του­Ιούλιου 160 Διήγημα

του­Μάρκου­Μαριδάκη­­­­

Ανδρονίκη­Ζαχαριουδάκη­(Αλόη­Δρυός) 176 Ρούλα Βουράκη

«Γύμνασμα­ψυχής»,­«Αέρας­γίνε»,­
«Κατάστικτη»­(Ποιητικές­συλλογές)
Εκδόσεις­Έρεισμα­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­

Αρχαίες­καταβολές­ 190 Βιβλιοπαρουσίαση

σε­ένα­παραμύθι­του­Πόντου­­­­­­
του­Μιχάλη­Μιλιδάκη
Οι­δύο­κλέφτες­
της­Ρούλας­Βουράκη

Σχολιάζοντας­την­επικαιρότητα 210

­7
 Στην­ποιήτρια­Ανδρονίκη­Ζαχαριουδάκη­είναι­αφιερωμένο
αυτό­ το­ τεύχος­ του­ περιοδικού­ μας,­ ως­ ελάχιστη­ ένδειξη
σεβασμού­ και­ τιμής­ προς­ την­ φίλη­ που­ ταξίδεψε­ για­ την
γειτονιά­των­αγγέλων.­Σεβασμού­προς­την­γιατρό­που­υπηρέ-
τησε­με­αυταπάρνηση­τον­συνάνθρωπό­της,­και­τιμής­προς
την­ ποιήτρια­ που­ διακόνησε­ χωρίς­ αντιμισθίες­ το­ χώρο­ της
τέχνης­και­του­πολιτισμού.­Στο­ποιητικό­της­έργο­αναφέρεται
η­φιλόλογος­Ρούλα­Βουράκη.­«Όλη­μου­τη­ζωή­την­ξόδεψα»,
έγραφε­η­ίδια­αυτοβιογραφούμενη,­«στο­κυνήγι­του­Μινώταυρου
και­στην­προσπάθειά­μου­να­γλυτώσω­απ’­αυτόν.­Στη­δαιδαλώδη
πορεία­μου­άλλαξα­πολλές­πατρίδες,­υιοθετήθηκα­από­πολλές
μάνες­ και­ αναλώθηκα­ στην­ καταπολέμηση­ του­ ανθρώπινου
σημείωμα

πόνου».­
Στα­Χανιά­του­1897­μας­ταξιδεύει­το­κείμενο­του­Βίκτωρα
Μπεράρ,­ απόσπασμα­ από­ το­ βιβλίο­ του­ με­ τίτλο­ «Κρητικές
υποθέσεις»,­ που­ κυκλοφόρησε­ το­ 1995­ από­ τις­ εκδόσεις
Εκδοτικό

«Τροχαλία».­Ο­Βίκτωρ­Μπεράρ­(Victor­Bérard,­Μορέζ­1864­-
Παρίσι­1931)­ήταν­Γάλλος­φιλόλογος,­ιστορικός,­εθνολόγος,
πολιτικός,­διπλωμάτης­και­ελληνιστής,­οπαδός­της­ριζοσπα-
στικής­σοσιαλιστικής­Αριστεράς.­Το­1920­εξελέγη­γερουσιαστής.
Είναι­κυρίως­γνωστός­για­τη­μετάφραση­της­Οδύσσειας­του
Ομήρου­ στα­ Γαλλικά,­ αλλά­ και­ της­ προσπάθειάς­ του­ να
πραγματοποιήσει­το­ταξίδι­του­Οδυσσέα,­με­τη­βοήθεια­ενός
δικού­του­σύγχρονου­πλοίου­και­των­περιγραφών­του­Ομήρου.
Στην­οδό­Κήπου­ή­περιπάτου­και­στη­χαμένη­της­αρχιτε-
κτονική­κληρονομιά­αναφέρεται,­στο­κείμενό­του,­ο­ιστορικός
ερευνητής­ και­ συγγραφέας­ Μανώλης­ Μανούσακας.­ Η­ οδός
περιπάτου,­ σήμερα­ γνωστή­ ως­ οδός­ Τζανακάκη,­ συνδέεται
με­τη­δημιουργία­του­Δημοτικού­Κήπου,­από­τον­φιλοπρόοδο
Γενικό­Διοικητή­Ρεούφ­Πασά,­το­1870.
Ο­αρχαιολόγος­Γιάννης­Χαιρετάκης­γράφει­για­τις­άγνωστες
έρευνες­στο­Δικτυνναίο­ιερό,­στις­αρχές­του­εικοστού­αιώνα
και­για­τα­δύο­κολοσσιαία­μαρμάρινα­αγάλματα,­της­Αρτέμιδος
-­Δίκτυννας­και­του­αυτοκράτορα­Αδριανού,­που­αν­και­δια-

­8 ΕΡΕΙΣΜΑ
σώθηκαν­για­χιλιάδες­χρόνια,­από­τη­φθορά­του­χρόνου,­στην
αγκαλιά­ της­ γης,­ καταστράφηκαν­ από­ πυρκαγιά­ το­ 1934,
είκοσι­μόλις­χρόνια­μετά­την­ανακάλυψή­τους,­το­1913.
Ο­ιστορικός­Γιώργος­Λιμαντζάκης­αναφέρεται­στους­Χου-
σεϊνίδες,­ τη­ δυναστεία­ κρητικής­ καταγωγής­ που­ κυβέρνησε
την­Τυνησία­για­δυόμιση­αιώνες­(1705­–­1957).­
Ο­Μάρκος­Μαριδάκης­με­το­διήγημά­του­«Οι­παράδες­του
Ιούλιου»,­ μας­ ταξιδεύει­ στη­ θάλασσα­ των­ αναμνήσεών­ του,
μεταξύ­των­ηπείρων­του­μύθου­και­της­αλήθειας.
Ο­πολιτικός­επιστήμονας­Χάρης­Μπίσιας,­αναφέρεται­στη
ζωή­ και­ στο­ έργο­ του­ Αρχιεπισκόπου­ Βορείου­ και­ Νοτίου
Αμερικής,­ Ιακώβου.­ Έναν­ συναθλητή­ του­ Μάρτιν­ Λούθερ
Κινγκ,­ στον­ αγώνα­ της­ ισοτιμίας­ και­ του­ αλληλοσεβασμού
των­ Αμερικανών­ πολιτών.­ Η­ Κορρέτα­ Κινγκ­ σημείωνε­ ενθυ-
μούμενη­την­ανθρωπιστική­δράση­του­Ιακώβου:­«Σε­μια­εποχή
όπου­πολλοί­από­τους­εξέχοντες­θρησκευτικούς­ηγέτες­του
έθνους­ παρέμεναν­ σιωπηλοί,­ ο­ Αρχιεπίσκοπος­ Ιάκωβος­ με
θάρρος­υποστήριξε­το­Κίνημά­μας­για­την­Ελευθερία­και­προ-
χώρησε­δίπλα­στον­Μ.­Λ.­Κινγκ,­ενώ­συνέχισε­να­υποστηρίζει
την­ειρηνική­κίνηση­ενάντια­στην­φτώχεια,­το­ρατσισμό­και­τη
βία­σε­ολόκληρη­τη­ζωή­του».
Ο­αρχαιολόγος­Μιχάλης­Μιλιδάκης­επισημαίνει­τις­κατα-
βολές­ ενός­ αρχαίου­ μύθου­ όπως­ επιβιώνουν­ στο­ παραμύθι
του­Πόντου­«Οι­δύο­κλέφτες»,­που­εκδόθηκε­πρόσφατα­από
τις­εκδόσεις­«Έρεισμα».­Στους­δύο­κλέφτες­αναφέρεται­και­η
Ρούλα­Βουράκη­στο­κριτικό­της­σημείωμα,­απαντώντας­μεταξύ
των­άλλων­και­στο­ερώτημα:­«Πώς­γίνεται­ένας­αιγυπτιακός
μύθος­που­λαγοκοιμάται­στον­κόρφο­της­Ευτέρπης­του­Ηρο-
δότου­να­ξυπνά­ως­παραμύθι­στου­Πόντου­τ’­ακρογιάλι;»
Καλό­καλοκαίρι­και­να­μη­ξεχνάτε­ότι­ο­φίλος­που­δεν­θα
σας­πικράνει,­δεν­θα­σας­εγκαταλείψει­και­δεν­θα­σας­προδώσει
ποτέ,­είναι­ένα­καλό­βιβλίο.­Ένα­βιβλίο­που­θα­σας­συντροφεύει
στις­πιο­απίθανες­στάσεις,­στο­ταξείδι­της­ζωής­σας.­

ΑΝΟΙΞΗ - ΚΑΛΟΚΑΙΡΙ 2020 ­9

 IΣΤΟΡΙΑ

Χουσεϊνίδες, η δυναστεία
κρητικής καταγωγής
που κυβέρνησε την Τυνησία
για δυόμιση αιώνες (1705-1957)
του Γιώργου Λιμαντζάκη

66 ΕΡΕΙΣΜΑ
ΑΝΟΙΞΗ - ΚΑΛΟΚΑΙΡΙ 2020 67
ΙΣΤΟΡΙΑ
1
Ο Αλί αναφέρεται σε ορι-
σμένες πηγές ως Ali at-Turki
(Αλί ο Τούρκος), όμως ο χαρα-
κτηρισμός «Τούρκος» την
εποχή εκείνη δεν αφορά εθνική
ταυτότητα, αλλά το θρήσκευμα.
Σε κάποιες πηγές του ύστερου
19ου και του 20ου αιώνα ανα-
φέρεται ως Ali al-Yunani (ο
Έλληνας) λόγω καταγωγής, αν
και θα ήταν ακριβέστερο να
αναφέρεται ως Ali al-Giridi (ο
Κρητικός).
2
Οι κυβερνήτες της Τυνησίας
έφεραν παραδοσιακά τον τίτλο
του μπέη (bey). Πρόκειται για
τιμητικό τίτλο που μεταφρά-
ζεται ως «κύριος, κάτοχος»,
αν και θα μπορούσε να μετα-
φραστεί και ως «αντιβασιλέας»,
με την έννοια ότι ο «βασιλιάς»
και απόλυτος άρχοντας της
χώρας εξακολουθούσε να είναι
-τουλάχιστον τυπικά- ο εκά-
στοτε Οθωμανός σουλτάνος.
68
Λόγω της θέσης της η Κρήτη είχε ανέκαθεν στενές σχέσεις
με τον νότιο ελλαδικό χώρο, αλλά συχνά καλές σχέσεις και
με περιοχές πέραν αυτού, στα νότια, δυτικά και ανατολικά
της. Ήδη κατά τη ρωμαϊκή εποχή η Κρήτη αποτέλεσε μια
ενιαία επαρχία μαζί με την Κυρηναϊκή της Λιβύης (Provincia
Creta et Cyrenaica), ενώ τον 8ο αιώνα μουσουλμάνοι από
την Ανδαλουσία ίδρυσαν στο νησί το Εμιράτο της Κρήτης
(Emārāt Iqritiya), το οποίο κατέλυσε το 961 μ.Χ. ο Βυζαντινός
αυτοκράτορας Νικηφόρος Φωκάς. Στα νεότερα χρόνια, η
Κρήτη αποτέλεσε για δέκα περίπου χρόνια μετά την ελληνική
επανάσταση (1830-1840) κτήση της Αιγύπτου, αν και οι ευρω-
παϊκές δυνάμεις -ιδίως η Βρετανία- πίεσαν να «επιστραφεί»
στον Οθωμανό σουλτάνο, ώστε να την ελέγχουν καλύτερα.
Σε κάθε περίπτωση, η ιστορική πορεία της Κρήτης συνδέθηκε
αρκετές φορές με αυτή των απέναντι αφρικανικών ακτών,
άλλοτε κατά τρόπο αμφίδρομο κι άλλοτε μονομερώς. Σε
αυτή την τελευταία κατηγορία εντάσσεται και η ιστορία του
Αλί, ενός νεαρού κρητικού που εξισλαμίστηκε και αναζήτησε
την τύχη του στην Τυνησία, όπου ο γιος του Χουσεΐν ίδρυσε
μια δυναστεία που κυβέρνησε τη χώρα για δυόμιση αιώνες.
Από την Κρήτη στην Τυνησία
Ο άνθρωπος που συνέδεσε την ιστορία της Κρήτης με
της Τυνησίας γεννήθηκε ως χριστιανός στα μέσα του 17ου
αιώνα κάπου στη δυτική Κρήτη, αλλά δυστυχώς δε γνωρίζουμε
ούτε που ακριβώς ούτε ποιο ήταν το χριστιανικό του όνομα.
Γνωρίζουμε ωστόσο ότι εξισλαμίστηκε κατά τα πρώτα χρόνια
του Κρητικού Πολέμου (1645-1669) και απέκτησε το όνομα
Αλί.1 Όπως πολλοί συντοπίτες του που αντιμετώπιζαν οικο-
νομικές δυσκολίες την εποχή εκείνη, ο Αλί υπηρέτησε στον
οθωμανικό στρατό ως γενίτσαρος (yeniçeri), αλλά για λόγους
που μας είναι άγνωστοι έως σήμερα έφυγε από την Κρήτη
και εγκαταστάθηκε στο Ελ Κεφ της βορειοδυτικής Τυνησίας,
όπου εντάχθηκε στη φρουρά των Μουρατιδών ηγεμόνων της
χώρας.2 Εκεί γνώρισε την Χαφσιά από την φυλή των Σαρνί,
ΕΡΕΙΣΜΑ
 Αποτύπωση της πολιορκίας του Χάν-
δακα (1647-1669).
με την οποία απέκτησαν το 1675 τον Χουσεΐν. Όπως και ο
πατέρας του, ο Χουσεΐν υπηρέτησε στη φρουρά των μπέηδων
της Τυνησίας, αλλά σε αντίθεση με αυτόν εξελίχθηκε γρήγορα,
αναλαμβάνοντας σε μικρή ηλικία διοικητής μονάδας ιππικού
(ağa-i sipahiler) και στη συνέχεια υπεύθυνος του θησαυροφυ-
λακίου του μπέη (haznedar).
Λόγω της πρόσβασής του σε ένοπλους άνδρες και σε
χρήματα, ο Χουσεΐν έπαιξε καθοριστικό ρόλο στο πραξικόπημα
που οργάνωσε το 1702 ο αγάς των γενιτσάρων Ιμπραήμ
Σερίφ κατά του μπέη Μουράτ Γ΄ (1699-1702). Σε μάχη που
έγινε στο Ουάντι Ζάρκα ο Ιμπραήμ σκότωσε τον Μουράτ Γ΄,
καθώς και όλους τους άρρενες συγγενείς του, ώστε να εξα-
σφαλίσει τον θρόνο για τον εαυτό του. Ωστόσο, ο Ιμπραήμ
Σερίφ δεν κατάφερε να αποκτήσει τον πλήρη έλεγχο της
χώρας, καθώς ορισμένοι φύλαρχοι εξεγέρθηκαν, ενώ παράλ-
ληλα εισέβαλε από τα δυτικά ο ηγεμόνας της Αλγερίας Χατζή
Μουσταφά. Ο Ιμπραήμ Σερίφ έσπευσε να τον αντιμετωπίσει,
αλλά τον Ιούλιο του 1705 πιάστηκε αιχμάλωτος. Η αιχμαλωσία
και η μεταφορά του στο Αλγέρι δημιούργησε ένα «κενό εξου-
σίας» στην Τυνησία, το οποίο ο Χουσεΐν έσπευσε να εκμεταλ-
λευτεί αναλαμβάνοντας τη διοίκηση της οθωμανικής πολιτο-

ΑΝΟΙΞΗ - ΚΑΛΟΚΑΙΡΙ 2020 69

ΙΣΤΟΡΙΑ
Χάρτης του «Βασιλείου της Τυνησίας»,
Guillaume De L’Isle, Παρίσι, 1707.
3
Ibn Abi Dhiaf, Chroniques
des rois de Tunis et du pacte
fondamental, vol. II, 1990, σελ.
115.
70
φυλακής στις 10 Ιουλίου 1705 και ανακηρύσσοντας τον εαυτό
του μπέη δύο μέρες αργότερα.
Η παραμονή στην εξουσία αποδεικνύεται
πιο δύσκολη από την ανάρρηση σε αυτήν
Όταν ο ηγεμόνας της Αλγερίας έμαθε ότι ανέλαβε άλλος
ως μπέης της Τυνησίας, απελευθέρωσε τον Ιμπραήμ Σερίφ
με σκοπό να του δημιουργήσει προβλήματα, αλλά ο Χουσεΐν
έστησε ενέδρα στον Ιμπραήμ και έβαλε να τον δολοφονήσουν.3
Παρά ταύτα, και η δική του παραμονή στην εξουσία θα απο-
δεικνυόταν δύσκολη, καθώς οι γενίτσαροι άλλαξαν γνώμη και
επιχείρησαν να τον ανατρέψουν. Αντιλαμβανόμενος ότι χρει-
αζόταν συμμάχους για να παραμείνει στην εξουσία, ο Χουσεΐν
προσέγγισε τους ντόπιους ευγενείς (khassa) και το ιερατείο
ΕΡΕΙΣΜΑ
 Γιώργος Λιμαντζάκης

(ulama), διορίζοντας ως ανώτατο δικαστή της χώρας (qadi)

έναν οπαδό της σχολής Μαλικί (Mālikī) και όχι της σχολής
Χαναφί (Hanafi) που προτιμούσαν οι Οθωμανοί. Με τον τρόπο
αυτό ο Χουσεΐν έδειξε ότι παρά την ξένη καταγωγή του,
σκόπευε να υπερασπιστεί τα τοπικά συμφέροντα και όχι
αυτά των Οθωμανών ή των Αλγερινών ηγεμόνων. Αφού κατέ-
στειλε την εξέγερση των γενιτσάρων, ο Χουσεΐν καλλιέργησε
στενές σχέσεις με τους αξιωματικούς της οθωμανικής πολι-
Το οικόσημο της δυναστείας
τοφυλακής, ενώ συμπεριέλαβε στο υπουργικό του συμβούλιο των Χουσεϊνιδών (1705-1957)

(divan) άτομα χωρίς τοπικά ερείσματα, ώστε να μην μπορούν

να τον ανατρέψουν.

Ο μιναρές του τεμένους Ελ Τζεντίντ

(Νέο Τζαμί) που χτίστηκε με διαταγή
του Αλί το 1726.

ΑΝΟΙΞΗ - ΚΑΛΟΚΑΙΡΙ 2020 71

ΙΣΤΟΡΙΑ
4
Για περισσότερα σχετικά με
τα μνημεία αυτά, βλ. Ibn Abi
Dhiaf, Chroniques des rois de
Tunis et du pacte fondamental,
vol. II, 1990, σελ. 117-127.
5
Abun Nasr, A History of the
Maghrib, 1971, σελ. 180.
72
Έχοντας παγιώσει την εξουσία του, ο Χουσεΐν έδωσε
έμφαση στην αποκατάσταση της τάξης και της ασφάλειας σε
όλη τη χώρα, ενώ έδειξε ιδιαίτερο ενδιαφέρον για την ανάπτυξη
της γεωργίας, ενθαρρύνοντας την ελαιοκαλλιέργεια. Παράλ-
ληλα, ξεκίνησε και ολοκλήρωσε αρκετά δημόσια έργα, κυρίως
τζαμιά και μεντρεσέδες4. Με τα έργα αυτά ο Χουσεΐν έδωσε
δουλειά σε αρκετούς εργάτες και τεχνίτες, ενώ υπογράμμισε
την πίστη του και το ενδιαφέρον του για τις τέχνες και την
εκπαίδευση. Έτσι ενίσχυσε τη δημόσια εικόνα του, η οποία
αποδείχθηκε σημαντική στο να παραμείνει στην εξουσία το
1715, όταν ο καπουδάν πασάς (ο επικεφαλής του οθωμανικού
στόλου) κατέπλευσε στην Τύνιδα με έναν νέο διοικητή που
είχε επιλέξει ο σουλτάνος Αχμέτ Γ΄ (1703-1730) ως αντικατα-
στάτη του. Παρότι η «επίσκεψη» αυτή αποτελούσε ευθεία
αμφισβήτηση της εξουσίας του, ο Χουσεΐν δεν αντιτάχθηκε
στον Οθωμανό ναύαρχο, αλλά συγκάλεσε έκτακτο συμβούλιο
στο οποίο συμμετείχαν ανώτεροι διοικητικοί υπάλληλοι και η
στρατιωτική ηγεσία της χώρας. Το συμβούλιο αυτό αρνήθηκε
να δεχτεί την αντικατάσταση του Χουσεΐν, υποστηρίζοντας
ότι ήταν ιδιαίτερα ικανός και αποτελεσματικός ηγεμόνας.
Μετά από αρκετές πιέσεις, ο καπουδάν πασάς υποχώρησε
και δέχτηκε την ετυμηγορία του συμβουλίου, την οποία επι-
κύρωσε αργότερα και ο σουλτάνος, νομιμοποιώντας την
εξουσία του Χουσεΐν και των διαδόχων του.5
Οι Χουσεϊνίδες μεταξύ Αλγερινών,
Οθωμανών και Γάλλων
Έχοντας αντιμετωπίσει κάθε εξωτερική απειλή, ο Χουσεΐν
κυβέρνησε απερίσπαστος την Τυνησία για άλλα είκοσι χρόνια.
Η τελευταία απειλή που κλήθηκε να αντιμετωπίσει προήλθε
από την ίδια του την οικογένεια, όταν ο ανιψιός του Αμπούλ
Χασάν Αλί (επίσης γνωστός ως Αλί πασάς) αρνήθηκε να
δεχτεί τον γιο του Μοχάμεντ ως διάδοχό του και εξεγέρθηκε.
Με τη βοήθεια του ηγεμόνα της Αλγερίας, ο Αλί πασάς κατά-
φερε να καταλάβει την Τύνιδα και να γίνει μπέης της Τυνησίας
ΕΡΕΙΣΜΑ
 Γιώργος Λιμαντζάκης

(1735-1756), αλλά ο Χουσεΐν κατάφερε να διαφύγει στο νότο,

όπου συνέχισε να αντιστέκεται μέχρι το 1740, οπότε και σκο-
τώθηκε. Τον αγώνα κατά του Αλί πασά συνέχισε ο γιος του
Χουσεΐν, Μοχάμεντ αρ-Ρασίντ, ο οποίος διέφυγε για ένα
διάστημα στην Αλγερία, αλλά επέστρεψε το 1756 με έναν
νέο στρατό, νίκησε τον Αλί πασά και ανέλαβε μπέης της
Τυνησίας (1756-1759). Συμμαχώντας πότε με τον ένα αντίζηλο
και πότε με τον άλλο, οι Αλγερινοί κατάφεραν να αποσπάσουν
σημαντικά ποσά από τον εκάστοτε μπέη της Τυνησίας, ενώ η
επιρροή τους στη χώρα παρέμεινε ισχυρή για αρκετά χρόνια.
Αντιλαμβανόμενοι ότι οι επεμβάσεις αυτές λειτουργούσαν σε
βάρος της αυτονομίας και της οικονομίας της χώρας τους, οι
επόμενοι μπέηδες επιχείρησαν να περιορίσουν τα ερείσματα
αυτά, ενώ κατέβαλαν σοβαρές να αναζωογονήσουν την οικο-
νομία και να συγκροτήσουν αξιόμαχο στρατό που δεν θα
στηριζόταν στους γενίτσαρους, αλλά στη στρατολόγηση των
ντόπιων.
Ευρισκόμενοι υπό τη συνεχή πίεση των Αλγερινών, οι
μπέηδες της Τυνησίας δεν είχαν την «πολυτέλεια» να αμφι-
σβητήσουν τη σχέση υπαγωγής τους στην Κωνσταντινούπολη.
Στο πλαίσιο αυτό, συνέχισαν να αναγνωρίζουν την επικυριαρχία
του Οθωμανού σουλτάνου, ο οποίος ήταν ταυτόχρονα χαλίφης
(halife), δηλαδή επικεφαλής των απανταχού πιστών. Η διατή-
ρηση καλών σχέσεων με την Κωνσταντινούπολη βοηθούσε
τους μπέηδες να εξασφαλίσουν τη συνεργασία του εγχώριου
κλήρου, ενώ η αναγνώριση του οίκου των Χουσεϊνιδών από
τον σουλτάνο ενίσχυε τη νομιμοποίησή τους απέναντι στους
ντόπιους ευγενείς. Ωστόσο, τα πλεονεκτήματα αυτά δεν
έκαναν τους Χουσεϊνίδες πιστούς συνεργάτες της Πύλης
(Bab-i Âli) και του σουλτάνου. Αντιθέτως, οι μπέηδες χρησι-
μοποιούσαν έντεχνα τις διαφορές και εντάσεις στο εσωτερικό
της χώρας για να διαφοροποιηθούν από όσα έκανε ή πρόσταζε
ο σουλτάνος, καταφέρνοντας σε βάθος χρόνου να ενισχύσουν
την αυτονομία τους. Μια άλλη ενδιαφέρουσα πολιτική τους
ήταν ότι δεν προτιμούσαν Τυνήσιες ως γυναίκες τους, αλλά

ΑΝΟΙΞΗ - ΚΑΛΟΚΑΙΡΙ 2020 73

ΙΣΤΟΡΙΑ

Χαμουντά ιμπν Αλί (1782-1814)

σκλάβες ή πρώην σκλάβες ξενικής καταγωγής. Η προτίμηση

αυτή συχνά επεκτεινόταν και στην πλήρωση των διοικητικών
θέσεων, με αποτέλεσμα τη συγκρότηση μιας νέας κοινωνικής
τάξης, τα μέλη της οποίας ήταν γνωστά ως κούλουγλι (koulo-
ughli), δηλαδή «απόγονοι σκλάβων». Το κύριο χαρακτηριστικό
της ομάδας αυτής ήταν ότι τα μέλη της δεν μιλούσαν αραβικά,
όπως οι ντόπιοι, αλλά οθωμανικά τουρκικά (Osmanlı Türkçesi),
τα οποία οι Χουσεϊνίδες υιοθέτησαν ως γλώσσα της διοίκησης,
δημιουργώντας ένα σημαντικό εμπόδιο στην κοινωνική εξέλιξη
των ντόπιων.

74 ΕΡΕΙΣΜΑ
 Γιώργος Λιμαντζάκης

Στο τέλος του 18ου αιώνα και τις αρχές του 19ου, η
Γαλλική Επανάσταση και οι Ναπολεόντειοι Πόλεμοι προκάλεσαν
αυξημένη ζήτηση για γεωργικά και άλλα προϊόντα που
παρήγαγε η Τυνησία, δημιουργώντας ευκαιρίες πλουτισμού
για τους μπέηδες και τον περίγυρό τους. Ο Χαμουντά πασάς
(1782-1814) εκμεταλλεύτηκε έξυπνα τις ευκαιρίες αυτές,
καταφέρνοντας να ταυτίσει τη βασιλεία του με μια περίοδο
ευημερίας για μεγάλο μέρος του πληθυσμού της χώρας, ενώ
παράλληλα κατάφερε να απωθήσει επιτυχώς μια εισβολή
από την Αλγερία το 1807 και μια ακόμα εξέγερση των γενι-
τσάρων το 1811. Μετά τη διευθέτηση των ευρωπαϊκών υπο-
θέσεων στο Συνέδριο της Βιέννης το 1815, η Γαλλία και η
Βρετανία πίεσαν τον Μαχμούντ μπέη (1814-1824) να διακόψει
την υποστήριξη που παρείχε στους πειρατές των βορειοα-
φρικανικών παραλίων, με αποτέλεσμα την παρακμή της
τοπικής οικονομίας, αλλά και τη σημαντική μείωση των
εσόδων του ίδιου του μπέη. Η Τυνησία συνέχισε να αντιμετωπίζει
6
οικονομικά προβλήματα κατά τη δεκαετία του 1820, τα οποία Οι διομολογήσεις ήταν μια
σειρά προνομίων που κατά-
επιτάθηκαν μετά το 1830, καθώς ο μπέης Χουσεΐν Β΄ (1824- φεραν να εξασφαλίσουν τα
1835) αναγκάστηκε να αποδεχτεί την επέκταση της ισχύος ευρωπαϊκά κράτη τις οικονο-
μικές τους σχέσεις με την Οθω-
των οθωμανικών διομολογήσεων (capitulations) και στη δική μανική Αυτοκρατορία, τα οποία
του επικράτεια.6 ουσιαστικά ακύρωναν κάθε
απόπειρα μεταρρύθμισης και
εξορθολογισμού του οθωμα-
Το μεταρρυθμιστικό έργο των μπέηδων νικού κράτους. Το πρώτο
και οι αντιδράσεις δυτικό κράτος στο οποίο η
Οθωμανική Αυτοκρατορία ανα-
Στο μεταξύ, περιφερειακές εξελίξεις όπως η Ελληνική γνώρισε διομολογήσεις ήταν η
Επανάσταση, ο ρωσοτουρκικός πόλεμος των ετών 1828- Γαλλία (1535), ενώ ακολού-
θησαν η Αγγλία (1580), η
1829 και η κατάληψη της Αλγερίας από τη Γαλλία το 1830 Ολλανδία (1612), η Αυστρία
δημιούργησαν μια αίσθηση «πολιορκίας» σε αρκετούς μου- (1616), η Σουηδία (1737), η
Δανία (1746), η Πρωσία (1761),
σουλμάνους ηγέτες, ωθώντας τους να εφαρμόσουν φιλόδοξα η Ρωσία (1783) οι ΗΠΑ (1830)
μεταρρυθμιστικά προγράμματα για τον εκσυγχρονισμό του και η Ελλάδα (1856). Για περισ-
σότερα σχετικά με το ζήτημα
κράτους και της οικονομίας. Παρότι οι πρώτοι που αντιλή- αυτό, βλ. Maurits Van den
φθηκαν την ανάγκη αυτή ήταν ο Οθωμανός σουλτάνος Μαχ- Boogert, The capitulations and
the Ottoman legal system:
μούτ Β΄ (1808-1839) και ο αντιβασιλέας της Αιγύπτου Μοχάμεντ
Qadis, Consuls, and Beratlıs
Άλι (1805-1848), οι μπέηδες της Τυνησίας δεν έδειξαν λιγότερο in the 18th century, 2005.

ΑΝΟΙΞΗ - ΚΑΛΟΚΑΙΡΙ 2020 75

ΙΣΤΟΡΙΑ
Το λιμάνι της Λα Γκουλέτ (Χαλκ αλ
Ουάντι) έξω από την Τύνιδα στις αρχές
του 19ου αιώνα.
7
Ibn Abi Dhiaf, Chroniques
des rois de Tunis et du pacte
fondamental, vol. II, 1990, σελ.
160.
76
ζήλο. Ιδιαίτερα φιλόδοξος υπήρξε ο μπέης Αχμάντ A΄ (1837-
1855), ο οποίος υιοθέτησε ένα μεταρρυθμιστικό πρόγραμμα
που περιλάμβανε τη συγκρότηση τακτικού στρατού και ναυ-
τικού, την ίδρυση στρατιωτικών σχολών, την έκδοση χαρτο-
νομίσματος στο όνομά του και την κατασκευή ενός νέου
ανακτόρου. Όλα αυτά απαιτούσαν βέβαια σημαντικούς
πόρους, τους οποίους δε διέθετε η Τυνησία. Για να καλύψει
το κόστος των μεταρρυθμίσεων, ο Αχμάντ μπέης θεσμοθέτησε
ένα νέο φορολογικό σύστημα, το οποίο αποδείχτηκε ότι δεν
ήταν ούτε δημοφιλές ούτε αποτελεσματικό.7 Κατά συνέπεια,
ο Αχμάντ και οι διάδοχοί του αναγκάστηκαν σε αρκετές περι-
πτώσεις να προσφύγουν στον εξωτερικό δανεισμό, επιλογή
που έμελλε να επηρεάσει καταλυτικά την οικονομική και
πολιτική ανεξαρτησία της χώρας.
Ο Αχμάντ μπέης κατήργησε το δουλεμπόριο το 1841 και
τη δουλεία το 1846, αλλά ο διάδοχος του Μοχάμεντ Β΄
(1855-1859) προχώρησε ακόμα περισσότερο, εξαγγέλλοντας
στις 10 Σεπτεμβρίου 1857 ένα «Θεμελιώδες Σύμφωνο»
(Pacte Fondamental), γνωστό στα αραβικά ως «Όρκος της
Ασφάλειας» (Ahd El Aman). Με το κείμενο αυτό ο μπέης
εγγυήθηκε την «απόλυτη ασφάλεια» των αγαθών, των προ-
σώπων και της τιμής όλων των υπηκόων του χωρίς διακρίσεις
ΕΡΕΙΣΜΑ
 Αχμάντ Α΄ (1837-1855)

ΑΝΟΙΞΗ - ΚΑΛΟΚΑΙΡΙ 2020 77

ΙΣΤΟΡΙΑ

Μοχάμεντ Β΄ (1855-1859)

ως προς το θρήσκευμα, την εθνικότητα ή τη φυλή (Άρθρο 1),

την ισότητα όλων απέναντι στο νόμο και ως προς τη φορο-
λόγηση (Άρθρα 2 και 3) και την ελευθερία της πίστης όσων
ζούσαν στην επικράτειά του (Άρθρο 4). Με το ίδιο κείμενο
αναγνωρίστηκαν ως βασικές αρχές του κράτους η ασφάλεια,
η ισότητα και η ελευθερία, οι οποίες αποτυπώθηκαν στο
εθνόσημο της Τυνησίας που χρησιμοποιείται έως σήμερα.

78 ΕΡΕΙΣΜΑ
 Γιώργος Λιμαντζάκης

Οι μεταρρυθμίσεις συνεχίστηκαν κατά τα επόμενα χρόνια.

Το 1860 ο Μοχάμεντ Γ΄ ας-Σαντόκ (1859-1882) ίδρυσε
τυπογραφείο στην Τύνιδα, το οποίο ανέλαβε την έκδοση
πρώτης αραβόφωνης εφημερίδας στη χώρα, της ar-Ra’id at-
Tūnisi (Επίσημη Εφημερίδα της Τυνησίας). Λιγότερο από ένα
χρόνο αργότερα, ο Σαντόκ μπέης εκχώρησε το πρώτο σύν-
ταγμα στον αραβικό κόσμο, το οποίο βασίστηκε στο οθω-
μανικό διάταγμα του Γκιουλχανέ (Gülhane Hatt-ı Şerif) του
1839, αλλά προχώρησε πιο πολύ από αυτό, αναγνωρίζοντας
τη διάκριση των εξουσιών (εκτελεστική, νομοθετική, δικαστική)
και προβλέποντας τη δημιουργία νέων θεσμών για την εύρυθμη Το Θεμελιώδες Σύμφωνο του 1857
(Pacte Fondamental / Ahd El Aman).
λειτουργία τους. Η εξαγγελία του συντάγματος έγινε δεκτή
με ενθουσιασμό από τους ευρωπαίους προξένους και τους
ξένους εμπόρους που είχαν εγκατασταθεί στη χώρα, αλλά -
όπως και στην Οθωμανική Αυτοκρατορία- οι ντόπιοι μου-
σουλμάνοι δεν μοιράζονταν τον ενθουσιασμό αυτό. Ιδιαίτερα
η καθολική εφαρμογή του κεφαλικού φόρου (mejba) προκάλεσε
την αντίδραση όσων εξαιρούνταν μέχρι πρότινος από αυτόν,
ιδίως των στρατιωτικών, των δημόσιων υπαλλήλων και των
κληρικών. Η ογκούμενη δυσαρέσκεια εκδηλώθηκε το 1864
ως εξέγερση υπό τον Αλί μπεν Γεδάχεμ, για την καταστολή
της οποίας ο μπέης ανέστειλε το σύνταγμα και δανείστηκε
μεγάλα ποσά από ευρωπαϊκούς τραπεζικούς ομίλους με επαχ-
θείς όρους. Το αποτέλεσμα ήταν να διογκωθεί σημαντικά το
δημόσιο χρέος της Τυνησίας και η χώρα να κηρύξει πτώχευση
το 1869, λίγο αφού η διάνοιξη της διώρυγας του Σουέζ ανα- Το σημερινό εθνόσημο της Τυνησίας.
βάθμισε σημαντικά τη γεωστρατηγική θέση της χώρας.

Από τον διεθνή οικονομικό έλεγχο

στο καθεστώς του προτεκτοράτου
Όπως συνέβη και στην Ελλάδα και στην Οθωμανική Αυτο-
κρατορία, τον έλεγχο της οικονομίας ανέλαβε μια διεθνής
επιτροπή που αποτελούνταν από εκπροσώπους των ευρω-
παϊκών δυνάμεων, εν προκειμένω της Γαλλίας, της Βρετανίας
και της Ιταλίας. Η επιτροπή αυτή επιχείρησε να βάλει σε τάξη

ΑΝΟΙΞΗ - ΚΑΛΟΚΑΙΡΙ 2020 79

ΙΣΤΟΡΙΑ

Ο Μοχάμεντ Γ΄ ας-Σαντόκ μπέης (1859-

1882) και η συνοδεία του.
στα οικονομικά της χώρας, αλλά οι προσπάθειές της υπονο-
μεύτηκαν από την άρνηση των ευρωπαίων εμπόρων να
δεχθούν αύξηση της φορολογίας. Στο μεταξύ, η Ρωσία
ενεπλάκη το 1877 σε πόλεμο με την Οθωμανική Αυτοκρατορία,
ως αποτέλεσμα του οποίου κατέλαβε εκτεταμένα εδάφη στα
Βαλκάνια και στον Καύκασο. Η εξέλιξη αυτή θορύβησε τις
άλλες ευρωπαϊκές δυνάμεις, καθώς ήθελαν είτε να διατηρηθεί
η ακεραιότητα του οθωμανικού κράτους είτε να επωφεληθούν
και αυτές από τον περιορισμό του. Στο Συνέδριο του Βερο-
λίνου (13 Ιουνίου-13 Ιουλίου 1878) οι ευρωπαϊκές δυνάμεις
έφτασαν σε μια διευθέτηση πιο κοντά στη δεύτερη επιλογή,

80 ΕΡΕΙΣΜΑ
 Γιώργος Λιμαντζάκης

καθώς συμφώνησαν ότι η Γαλλία θα καταλάμβανε την Τυνησία,

η Βρετανία την Κύπρο, η Αυστροουγγαρία τη Βοσνία-Ερζε-
γοβίνη και η Ρωσία θα διατηρούσε τις επαρχίες Μπατούμ,
Καρς και Αρνταχάν στον Καύκασο, ενώ ότι η Ιταλία μπορούσε
να επεκταθεί στην Τριπολίτιδα (σημερινή Λιβύη).
Στον απόηχο των αποφάσεων αυτών, οι Γάλλοι επιχείρησαν
να διαπραγματευτούν με τον Σαντόκ μπέη την είσοδο των
στρατευμάτων τους στην Τυνησία, αλλά αυτός αρνήθηκε να
συνεργαστεί. Παραβλέποντας τις ενστάσεις του, οι Γάλλοι
τελικά εισέβαλαν τον Απρίλιο του 1881, με πρόσχημα το ότι
τα σύνορα της Αλγερίας δέχονταν συνέχεια επιδρομές από
ορεσίβιους ληστές που έβρισκαν καταφύγιο στην Τυνησία. Ο
γαλλικός στρατός συνάντησε ισχνή αντίσταση και προέλασε
μέχρι την Τύνιδα, αναγκάζοντας τον Σαντόκ μπέη να υπογράψει
τη Συνθήκη του Μπαρντό στο ομώνυμο παλάτι στις 12
8
Ως προτεκτοράτο ορίζεται
Μαΐου 1881.8 Με τη συνθήκη αυτή η Τυνησία έγινε γαλλικό
συμβατικά η χώρα ή εδαφική
προτεκτοράτο (Protectorat Français de Tunisie), δηλαδή περιοχή που διαθέτει δικές της
διατήρησε τους θεσμούς της και τον ηγεμόνα της, αλλά η αρχές, αλλά ελέγχεται αποτε-
λεσματικά από μία ή περισσό-
Γαλλία ανέλαβε τον πλήρη έλεγχο των εξωτερικών της υπο- τερες Δυνάμεις που αυτοαπο-
θέσεων και των οικονομικών της, ενώ απέκτησε το δικαίωμα καλούνται «προστάτιδες». Η
νομική διάκριση μεταξύ προ-
να διατηρεί στρατεύματα στην επικράτειά της. Υπό μια έννοια, τεκτοράτου και αποικίας είναι
η Γαλλία αντικατέστησε την Οθωμανική Αυτοκρατορία στα ότι το πρώτο εξακολουθεί να
αποτελεί υποκείμενο του Διε-
επικυριαρχικά δικαιώματα που η τελευταία είχε επί της Τυνη- θνούς Δικαίου, ενώ η αποικία
σίας, αν και στην πραγματικότητα οι Οθωμανοί δεν άσκησαν όχι.
9
Η Οθωμανική Αυτοκρατορία
ποτέ όσα δικαιώματα απέκτησαν οι Γάλλοι. Όπως ήταν ανα-
παραιτήθηκε επίσημα από κάθε
μενόμενο, η Οθωμανική Αυτοκρατορία αρνήθηκε να αναγνω- δικαίωμά της επί της Τυνησίας
με τη Συνθήκη των Σεβρών (10
ρίσει τη γαλλική κατάληψη της Τυνησίας και εξακολούθησε
Αυγούστου 1920), το Άρθρο
να τη θεωρεί οθωμανική ηγεμονία (emarat), απεικονίζοντάς 120 της οποίας ορίζει ότι «ανα-
τη αντίστοιχα στους οθωμανικούς χάρτες που εκδίδονταν γνωρίζει το γαλλικό προτεκτο-
ράτο επί της Τυνησίας και απο-
μέχρι το τέλος του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου.9 δέχεται όλες τις επιπτώσεις
Ακόμα πιο αρνητική ήταν η αντίδραση της Ιταλίας, η της αναγνώρισης αυτής. Η ανα-
γνώριση ισχύει αναδρομικά από
οποία είχε διεισδύσει οικονομικά στην Τυνησία κατά τα προ- τις 12 Μαΐου 1881. Τα τυνη-
ηγούμενα χρόνια και φαινόταν να προσβλέπει στην κατάληψή σιακά προϊόντα που εισάγονται
στην Τουρκία θα έχουν την ίδια
της. Η γαλλική επέμβαση απέκλεισε ένα τέτοιο ενδεχόμενο, αντιμετώπιση με τα γαλλικά
ενώ παράλληλα απέτρεψε τον έλεγχο του Στενού της Σικελίας προϊόντα».

ΑΝΟΙΞΗ - ΚΑΛΟΚΑΙΡΙ 2020 81

ΙΣΤΟΡΙΑ
Πίνακας του Anton von Werner που
αποτυπώνει την τελευταία σύσκεψη
των ευρωπαίων ηγετών στην Καγγε-
λαρία του Βερολίνου στις 13 Ιουλίου
1878.
10
Παρά τις προσπάθειες των
Γάλλων αξιωματούχων να εξευ-
μενίσουν τους Ιταλούς έμπο-
ρους και επενδυτές, οι σχέσεις
μεταξύ της γαλλικής και της
ιταλικής κοινότητας στην
Τυνησία εξακολούθησαν να
είναι κακές ακόμα και μετά την
εξομάλυνση των διμερών σχέ-
σεων το 1896. Λ. Φλιτούρης,
Αποικιακές Αυτοκρατορίες: η
εξάπλωση της Ευρώπης στον
κόσμο, 2016, σελ. 190.
82
από την Ιταλία και ενίσχυσε σημαντικά τη θέση και επιρροή
της Γαλλίας στην ανατολική Μεσόγειο, δίνοντας στο στόλο
της τη δυνατότητα να χρησιμοποιεί ως βάση το φυσικό λιμάνι
της Μπιζέρτας (Bizerte), το οποίο είχε κομβική θέση ανάμεσα
στη δυτική και την ανατολική λεκάνη της Μεσογείου. Απο-
φασισμένη να αντισταθεί ή έστω να αμφισβητήσει αυτή την
εξέλιξη, η Ιταλία προσέγγισε τη Γερμανία και την Αυστροουγ-
γαρία, με αποτέλεσμα τη συγκρότηση της Τριπλής Συμμαχίας
το 1882.10 Εμφανώς ανήσυχη για την εξέλιξη αυτή, η Γαλλία
επιχείρησε να ενισχύσει τον έλεγχό της επί της Τυνησίας με
τη Σύμβαση της Λα Μάρσα (8 Ιουνίου 1883), με την οποία
ανέλαβε να αποπληρώσει το διεθνές χρέος της, ώστε να
καταργηθεί η διεθνής επιτροπή χρέους και να περιοριστεί η
επιρροή των άλλων Δυνάμεων στη χώρα. Τη σύμβαση υπέ-
γραψαν εκ μέρους της Τυνησίας ο μπέης Αλί Γ΄ (1882-1902)
και εκ μέρους της Γαλλίας ο νέος Γενικός Διοικητής της
χώρας, Πωλ Καμπόν (Paul Cambon). Το πολιτικό καθεστώς
που διαμορφώθηκε αποτέλεσε πρότυπο για τις μετέπειτα
επεμβάσεις της Γαλλίας στον αραβικό κόσμο, ιδίως σε σχέση
με το Μαρόκο και τη Συρία.
ΕΡΕΙΣΜΑ
 Γιώργος Λιμαντζάκης

Η Τυνησία ανακτά την ανεξαρτησία της

αλλά η μοναρχία καταργείται
Η Τυνησία παρέμεινε γαλλικό προτεκτοράτο καθ’ όλο το
πρώτο μισό του 20ού αιώνα, αλλά προς τα τέλη του Β΄ Παγ-
κοσμίου Πολέμου άρχισε να γίνεται σαφές ότι οι ντόπιοι επε-
δίωκαν μεγαλύτερη συμμετοχή στην άσκηση της εξουσίας.
Το 1942 και ενώ η χώρα ακόμα βρισκόταν υπό την κατοχή
των Ιταλών και των Γερμανών, ο μπέης Μοχάμεντ Ζ΄ αλ-
Μονσέφ (1942-1943) ζήτησε από τη γαλλική κυβέρνηση του
Βισύ (η οποία συνεργαζόταν με τους Γερμανούς) την αποκα-
τάσταση της κυριαρχίας της Τυνησίας, εννοώντας τη λήξη
του καθεστώτος του προτεκτοράτου. Η κυβέρνηση του στρα-
τάρχη Πετέν αντιμετώπισε το αίτημα με ψυχρότητα και δεν

Μοχάμεντ Ζ΄ αλ-Μονσέφ (1942-1943)

ΑΝΟΙΞΗ - ΚΑΛΟΚΑΙΡΙ 2020 83

ΙΣΤΟΡΙΑ

απάντησε ποτέ, αλλά μετά την απελευθέρωση της χώρας και

το τέλος του πολέμου η κυβέρνηση των «Ελεύθερων Γάλλων»
του στρατάρχη Ντε Γκωλ τον κατηγόρησε για συνεργασία με
τη δωσίλογη κυβέρνηση και τον εκθρόνισε.
Ο τρόπος απομάκρυνσης του Μονσέφ μπέη τραυμάτισε
σοβαρά το γόητρο της Γαλλίας στην Τυνησία, αλλά και της
δυναστείας που απέτυχε να αποκαταστήσει την ανεξαρτησία
της χώρας. Σε μία προσπάθεια να αποκαταστήσει κάπως το
τελευταίο, ο διάδοχός του Μοχάμεντ Η΄ αλ-Αμίν (1943-
1957) διόρισε ως υπουργούς στην πρώτη του κυβέρνηση
υπέρμαχους της ανεξαρτησίας, στην πλειονότητά τους μέλη
του κόμματος Néo-Destour. Ωστόσο, διατήρησε άριστες
σχέσεις με τον στρατάρχη Ντε Γκωλ και τη γαλλική κυβέρνηση,
στάση που ενόχλησε πολλούς Τυνήσιους. Πολλοί θεωρούσαν
ότι ο αλ-Αμίν μπέης ήταν ανδρείκελο και ζήτησαν την επάνοδο
του Μονσέφ μπέη στον θρόνο, ενώ άλλοι έχασαν κάθε
εκτίμηση για τον θεσμό και υποστήριξαν ότι η Τυνησία έπρεπε
να γίνει κοινοβουλευτική δημοκρατία. Μετά τον θάνατο του
Μονσέφ μπέη το 1948, o αλ-Αμίν μπέης προσέγγισε τους
εθνικιστές υιοθετώντας το αίτημά τους για αυτοκυβέρνηση,
ασκώντας με τη στάση του αξιόλογη πίεση στη γαλλική
κυβέρνηση προς αυτή την κατεύθυνση. Ωστόσο, αναίρεσε
την πολιτική του και αποξενώθηκε και πάλι από τον λαό το
1954, όταν αποδέχτηκε τις συνταγματικές τροποποιήσεις
που πρότεινε η γαλλική κυβέρνηση ως ημίμετρο για να μην
αναγνωρίσει την ανεξαρτησία της Τυνησίας.
Μετά από αρκετές αμφιταλαντεύσεις, η Γαλλία ακύρωσε
τη Συνθήκη του Μπαρντό στις 20 Μαρτίου 1956, αποκαθι-
στώντας την ανεξαρτησία της Τυνησίας. Η χώρα έγινε
βασίλειο (Royaume de Tunisie) και ο αλ-Αμίν ο πρώτος
βασιλιάς της, αλλά η θητεία του ήταν σύντομη. Στις 31 Μαΐου
του ίδιου έτους η Συνέλευση της Τυνησίας αποφάσισε να
καταργήσει τον θεσμό της μοναρχίας και όλα τα προνόμια
και τις αρμοδιότητες που είχαν αποδοθεί στα μέλη της βασι-
λικής οικογένειας, με αποτέλεσμα ο βασιλιάς και η οικογένειά

84 ΕΡΕΙΣΜΑ
 Γιώργος Λιμαντζάκης

Μοχάμεντ Η΄ αλ-Αμίν (1943-1957)

του να γίνουν απλοί πολίτες. Ο αλ-Αμίν δεν αντιτάχθηκε στην

απόφαση αυτή, αλλά αντιθέτως, την προσυπέγραψε. Η αλλαγή
αυτή επισφραγίστηκε στις 25 Ιουλίου 1957, όταν η Τυνησία
ανακηρύχθηκε κοινοβουλευτική δημοκρατία και πρώτος πρό-
εδρός της ορκίστηκε ο Χαμίμπ Μπουργκίμπα (Habib Bourguiba).
Η εξέλιξη αυτή σηματοδότησε το επίσημο τέλος της μοναρχίας
στην Τυνησία, και ταυτόχρονα το τέλος της δυναστείας των
Χουσεϊνιδών.

ΑΝΟΙΞΗ - ΚΑΛΟΚΑΙΡΙ 2020 85

ΙΣΤΟΡΙΑ

Βιβλιογραφία
Driault Edouard, Το Ανατολικό ζήτημα: από τις αρχές
του έως τη Συνθήκη των Σεβρών, έτος α΄ έκδοσης 1921,
Εκδόσεις Ιστοριτής, Μέρος Α’ και Β’, Αθήνα, 1997.
Fitoussi Elie, Benazet Aristide, L’État tunisien et le pro-
tectorat français: histoire et organization (de 1525 à 1881), vol.
1, Rousseau & Cie., Paris, 1931.
Guellouz Azzedine, Masmoudi Abdelkader, Smida
Mongi,  Histoire générale de la Tunisie, tome III « Les temps
modernes », éd. Société tunisienne de diffusion, Tunis, 1983.
Hermassi Elbaki, Leadership and National Development
in North Africa. A comparative study, University of California,
1975.
Ibn Abi Dhiaf,  Présent des hommes de notre temps,
Chroniques des rois de Tunis et du pacte fondamental, vol.
II, éd. Maison tunisienne de l’édition, Tunis, 1990.
Ling Dwight, “The French Invasion of Tunisia, 1881”, The
Historian, vol. 22 (4), 1960, σελ. 396-412.
Mokhtar Bey,  De la dynastie husseinite et le fondateur
Hussein Ben Ali, 1705 - 1740, Tunis, 1993.
Nasr Jamil Abun,  A History of the Maghrib, Cambridge
University 1971.
Perkins Kenneth, A History of Modern Tunisia, Cambridge
University, 2004.
Φλιτούρης Λάμπρος, Αποικιακές Αυτοκρατορίες: η εξά-
πλωση της Ευρώπης στον κόσμο, γ΄ έκδοση, 2016.
Wesseling Henk, Divide and Rule: The Partition of Africa,
1880-1914 , μετάφραση Arnold J. Pomerans, Praeger,
Greenwood Publishing Group, 1997.

86 ΕΡΕΙΣΜΑ
Δρ. Γιώργος Λιμαντζάκης

Ο Γιώργος Λιμαντζάκης κατάγεται από τον Βάμο Αποκορώνου,

είναι πτυχιούχος του Τμήματος Τουρκικών και Σύγχρονων
Ασιατικών Σπουδών του Πανεπιστημίου Αθηνών και κάτοχος
μεταπτυχιακού τίτλου στις Διεθνείς και Ευρωπαϊκές Σπουδές
από το ίδιο πανεπιστήμιο. Έχει εργαστεί ως ερευνητής σε
προγράμματα των Πανεπιστημίων Yale και Columbia των
Ηνωμένων Πολιτειών, καθώς και στο πρόγραμμα “Joint
History Project” του Ιδρύματος για τη Δημοκρατία και τη
Συμφιλίωση στη ΝΑ Ευρώπη (CDRSEE). Το 2018 αναγορεύτηκε
διδάκτορας Ιστορίας & Πολιτικής Επιστήμης στο Πάντειο
Πανεπιστήμιο, με ερευνητικό αντικείμενο το Κρητικό Ζήτημα,
την πολιτική των ευρωπαϊκών δυνάμεων σε αυτό και τη μετα-
βίβαση της εξουσίας από τη μουσουλμανική στην χριστιανική
κοινότητα. Τα ερευνητικά του ενδιαφέροντα επικεντρώνονται
στη νεότερη και σύγχρονη ιστορία της Ελλάδας, της Τουρκίας,
των Βαλκανίων και της ευρύτερης ανατολικής Μεσογείου.

ΑΝΟΙΞΗ - ΚΑΛΟΚΑΙΡΙ 2020 87