1

Jak poprawnie napisać

sprawozdanie z ćwiczeń
laboratoryjnych z fizyki?
Sprawozdania należny oddać na kolejnych zaj˛eciach laboratoryjnych. Każde
opóźnienie powoduje obniżenie oceny za sprawozdanie o 0, 5 jednostki oceny.
Sprawozdania z pierwszych kilku ćwiczeń zawieraja˛ zwykle różne usterki
i bł˛edy, które prowadzacy
˛ zaj˛ecia omawia ze studentem.
Ważne jest by ten poczatkowy
˛ okres, gdy sprawozdania zawieraja˛ bł˛edy,
skrócić do minimum.
Student dostaje swoje sprawozdanie do poprawy i na nast˛epnych zaj˛eciach
ponownie przedstawia je prowadzacemu ˛ do oceny. Jeśli nadal sa˛ usterki –
cykl si˛e powtarza, aż wykona sprawozdanie poprawnie. Dostaje wówczas
ocen˛e pozytywna,˛ ale oczywiście niższa˛ niż student, który przez te cykle nie
przechodził.
Popraw˛e należny wykonać w taki sposób, by poprzedni stan sprawozdania
był widoczny, czyli poprzez skreślenia i zapisy obok, czy dodatkowe załaczniki.
˛
Nie wolno stosować korektorów czy podmieniania stron.

1. Sposób opracowania sprawozdania

Sprawozdanie poza strona˛ tytułowa˛ musi zawierać nast˛epujace
˛ elementy:
1. Tabelk˛e lub tabelki pomiarowe z zatwierdzonymi przez prowadzacego
˛
ćwiczenia wynikami pomiarów (wraz z podpisem dyżurujacego
˛ pracow-
nika obsługi technicznej).
2. Wzory według, których prowadzi si˛e obliczenia wyznaczanych wielkości.
3. Objaśnienia wyst˛epujacych
˛ w ćwiczeniu symboli wielkości fizycznych
(ewentualnie krótki opis metody).
4. Wykresy badanej zależności, z uwzgl˛ednieniem, ewentualnie, metody
najmniejszych kwadratów.
5. Obliczenia zawierajace
˛ podstawienia wartości mierzonych wielkości
z uwzgl˛ednieniem działań na jednostkach.
6. Wynik końcowy.
7. Dyskusja wyniku i wnioski.

dr inż. Ireneusz Owczarek CMF – 2012

 2

2. Treść sprawozdania
2.1. Wyniki pomiarów
W tej cz˛eści powinny znaleźć si˛e: tabelk˛e lub tabelki z zatwierdzonymi przez
prowadzacego
˛ ćwiczenia wynikami pomiarów (wraz z podpisem dyżurujacego ˛
pracownika obsługi technicznej). Tabelki pomiarowe powinny być wykonane
wg wzoru znajdujacego ˛ si˛e w instrukcji do ćwiczenia (lub można zastosować
swój własny). Powinny tu również znaleźć si˛e wartości bł˛edów pomiarowych,
klasy i zakresy pomiarowe mierników analogowych, formuły określajace ˛ bł˛edy
(niepewności) pomiarowe mierników cyfrowych i zapis wszelkich istotnych
informacji dotyczacych
˛ warunków wykonywania pomiarów.
W tej cz˛eści ćwiczenia należy opisać wszystkie spostrzeżenia dokonane pod-
czas pomiarów; moga˛ one dotyczyć na przykład zachowania si˛e przyrzadów, ˛
niestabilności wskazań, trudności w odczycie, itp.

2.2. Wstep
˛ i opis metody pomiaru
Wst˛ep powinien zawierać zwi˛ezły opis podstaw fizycznych badanego zja-
wiska. Nie powinien on przekraczać kilku-kilkunastu zdań, a zawierać przede
wszystkim cel wykonywanego ćwiczenia oraz podstawowe wzory opisujace ˛
badane zjawisko i wykorzystywane w obliczeniach. Nie należy przepisywać
wst˛epów z instrukcji do ćwiczenia, ani umieszczać kilkustronicowych wypisów
z Wikipedii, encyklopedii i ksia˛żek naukowych.
Schemat pomiarowy powinien być czytelny i przejrzysty, a przede wszystkim
rzeczywisty. Nie należy zamieszczać zdj˛eć z instrukcji do ćwiczenia lub
układu pomiarowego.
Jeśli układ pomiarowy zawiera przyrzady,
˛ to pod schematem układu musi
si˛e znaleźć informacja o tych przyrzadach
˛ (typ, klasa dokładności, zakres
pomiarowy, dokładność odczytu).

2.3. Obliczenia
W tej cz˛eści ćwiczenia należy przedstawić obliczenia prowadzace
˛ do wyzna-
czenia szukanej wielkości. Wyniki pomiarów najlepiej przedstawić w formie
tabel, w których mierzone wartości sa˛ przeliczane na wartości w jednostkach
podstawowych układu SI, zawieraja˛ obliczenia wielkości od nich zależnych,
itp.
Przeprowadzone obliczenia rachunkowe powinny być na tyle dokładne, aby
nie wpływały na końcowy wynik pomiaru.
Wskazówki, jakimi należy kierować si˛e w obliczeniach:

dr inż. Ireneusz Owczarek CMF – 2012

 3

1. Nie można stosować do wyników pośrednich reguł przewidzianych dla

zapisu końcowego wyniku pomiaru. Potrzebne w dalszych obliczeniach
wyniki powinny mieć stosownie wi˛eksza˛ dokładność zapisu.
2. Obliczenia niepewności powinny być prowadzone z dokładnościa˛ co
najmniej do 5 lub 6 cyfr znaczacych.
˛
Jeśli do obliczeń wykorzystywane sa˛ programy komputerowe (OPRA, LOG-
GER PRO), to do sprawozdania należy dołaczyć
˛ ODPOWIEDNI wydruk umoż-
liwiajacy
˛ sprawdzenie poprawności obliczeń.

2.3.1. Zasady tworzenia wykresów

Obliczenia cz˛esto kończa˛ si˛e prezentacja˛ graficzna˛ wyników w postaci wy-

kresu, który ułatwia analiz˛e wyników i powinien być wykonany na papierze
milimetrowym.
Sporzadzaj
˛ ac
˛ wykres należy stosować si˛e do poniższych reguł:
• Rodzaj wykresu winien być dostosowany do prezentowanego zagadnie-
nia.
• Osie wykresu należy opisać przedstawiajac
˛ symbol i jednostk˛e wielkości
fizycznej, pami˛etajac
˛ o tym, że powinny to być jednostki podstawowe
układu SI (lub ich wielokrotności).
• Punkty pomiarowe należy zaznaczyć wyraźnie i jednoznacznie (w postaci
miniatur prostych figur geometrycznych – krzyżyk, kółko, trójkat).
˛
• Punktów pomiarowych nie wolno łaczyć
˛ ze soba˛ (by nie powstała linia
łamana). Należy dopasować punkty pomiarowe wykresem znanej zależ-
ności (pomi˛edzy punktami pomiarowymi poprowadzić lini˛e gładka).
˛
• Układ współrz˛ednych musi posiadać podziałk˛e. Skal˛e wykresu należy
tak dobrać, by był on przejrzysty i dobrze wykorzystywał powierzchni˛e
papieru.

dr inż. Ireneusz Owczarek CMF – 2012

 4

Rysunek 2.1: Zależność wzglednej

˛ zmiany okresu drgań wahadła matematycznego od ampli-
tudy drgań.

2.3.2. Współczynniki w równaniu prostej

Celem dopasowania prostej do zbioru punktów doświadczalnych jest nie

tylko uzyskanie efektu wizualnego, ale przede wszystkim uzyskanie wartości
parametrów a i b opisujacych
˛ prosta˛
y = ax + b,
oraz ich bł˛edów (niepewności pomiarowe) ∆a i ∆b.
Metoda graficzna polega na wykonaniu wykresu, a nast˛epnie na wykreśleniu
prostej tak, by odległości prosta – punkty eksperymentalne były średnio jak
najmniejsze.

Rysunek 2.2: Zależność oporu żelaza od temperatury. Na wykresie pokazano interpretacje

graficzna˛ współczynników a i b w równaniu prostej.

dr inż. Ireneusz Owczarek CMF – 2012

 5

Metoda najmniejszych kwadratów jest najpowszechniej stosowana˛ metoda˛

analityczna.˛ Swoja˛ nazw˛e zawdzi˛ecza kryterium jakości dopasowania – takiego
doboru parametrów prostej, by suma kwadratów różnic wartości eksperymen-
talnych yi i obliczonych axi + b była jak najmniejsza
n
X
2
S = [yi − (axi + b)]2 = min.
i=1

Rozwiazanie
˛ odpowiedniego układu równań pozwala znaleźć wartości szu-
kanych współczynników oraz ich bł˛edów bezwzgl˛ednych:
a= ⇒ ∆a =,
b= ⇒ ∆b =,
oraz współczynnika korelacji r =.

2.4. Wynik końcowy

Należy przedstawić wartości liczbowe wyznaczonych wielkości wraz z ich
niepewnościami, odpowiednio zaokraglone
˛ i zapisane w odpowiedni sposób:
• Bład
˛ pomiarowy (w zapisie wyniku końcowego) należy zaokraglić ˛ do
jednej lub co najwyżej dwóch cyfr znaczacych.
˛
• Wynik pomiaru (lub obliczeń) zaokragla
˛ si˛e do tej pozycji dziesi˛etnej,
na której znajduje si˛e pierwsza od prawej cyfra zaokraglonego
˛ bł˛edu
pomiarowego (zapisać wynik z taka˛ sama˛ dokładnościa˛ jak zapisano
bład).
˛
Przykład: Jeżeli bład
˛ pomiarowy przyspieszenia ziemskiego zaokraglony
˛ do
4 cyfr znaczacych
˛ ma postac:
m
∆g ∼
= 0, 3869... 2 ,
s
to prawidłowo zaokraglony
˛ bład
˛ pomiaru przyspieszenia ziemskiego:
m
∆g ∼
= 0, 4 2 .
s
Obliczona wartość przyspieszenia ziemskiego :
m
g∼
= 9, 6791... 2 ,
s
i wartość zaokraglona
˛
m
g∼= 9, 7 2 .
s
Końcowy wynik pomiarów zapisuje si˛e w postaci:
m
gz = g ± ∆g = (9, 7 ± 0, 4) .
s2

dr inż. Ireneusz Owczarek CMF – 2012

 6

2.5. Dyskusja wyników i wnioski

Końcowa cz˛eść sprawozdania powinna zawierać dyskusj˛e wyników (wraz
z bł˛edami) oraz porównanie otrzymanych wartości z wartościami tablicowymi
(źródłem informacji moga˛ być tablice fizyczne, encyklopedie, poradniki, itp.).
Dyskusja obejmuje porównanie wyników z wartościami teoretycznymi oraz
opis niepewności i ich wpływ na wyznaczona˛ wartość. Tutaj należy przeanali-
zować możliwe przyczyny, zaproponować wyjaśnienie zaobserwowanych róż-
nic.
Ponadto należy:
• przeanalizować warunki w jakich wykonywano pomiary i ocenić ich
wpływ na uzyskane wyniki,
• rozważyć możliwości usprawnienia pomiarów, zwi˛ekszenia ich dokład-
ności,
• przedstawić ewentualne inne uwagi dotyczace
˛ ćwiczenia.

dr inż. Ireneusz Owczarek CMF – 2012