ZIRHLAMA HESAPLAMALARI

KILAVUZU

RSGD-KLV-006

TÜRKİYE ATOM ENERJİSİ KURUMU

 Zırhlama Hesaplamaları Kılavuzu
TAEK RSGD-KLV- 006

İÇİNDEKİLER

1. KILAVUZUN AMACI................................................................................................................................... 1
2. TANIMLAR .................................................................................................................................................. 1
3. ZIRHLAMA HESAPLAMALARINDA KULLANILAN PARAMETRELER ....................................................... 1
3.1. Tasarım Dozu (P) ............................................................................................................................... 1
3.2. Mesafe (d) ......................................................................................................................................... 2
3.2.1. Radyoloji, endüstriyel x-ışını radyografi / x-ışını radyoskopi cihazları ile yapılan
uygulamalarda; ................................................................................................................................... 2
3.2.2. Radyoterapi uygulamalarında;.............................................................................................. 3
3.2.3. Nükleer tıp ve yataklı tedavi uygulamalarında, araştırma/kalite kontrol/radyofarmasi
laboratuvarında, siklotron ve endüstriyel gamagrafi cihazında; ............................................... 3
3.3. Meşguliyet Faktörü (T)...................................................................................................................... 4
3.4. Kullanma Faktörü (U) ....................................................................................................................... 4
3.4.1. Radyoloji ve endüstriyel X-ışını radyografi uygulamalarında;........................................... 4
3.4.2. Nükleer tıp ve yataklı tedavi uygulamalarında, araştırma/kalite kontrol/radyofarmasi
laboratuvarında ve siklotron ve endüstriyel gamagrafi cihazında; .......................................... 4
3.4.3. Radyoterapi uygulamalarında;.............................................................................................. 4
3.5. Yarı Kalınlık Değeri (HVL) ve Onda Bir Kalınlık Değeri (TVL) ...................................................... 5
3.5.1. Radyoloji ve endüstriyel radyografi uygulamalarında; ..................................................... 5
3.5.2. Radyoterapi uygulamalarında;.............................................................................................. 5
3.6. Gama Sabitleri ve Hasta Doz Hızı (Г) ............................................................................................ 6
3.7. Uygulama Türüne Göre İkincil Engel Hesabında Kullanılan Parametreler ............................ 7
3.7.1. Radyoloji ve endüstriyel radyografi uygulamalarında; ..................................................... 7
3.7.2. Radyoterapi uygulamalarında;.............................................................................................. 7
3.8. İşyükü (W) ........................................................................................................................................... 7
3.8.1. Radyoloji uygulamalarında;.................................................................................................... 8
3.8.2. Endüstriyel radyografi ve skopi uygulamalarında; ............................................................. 8
3.8.3. Endüstriyel gamagrafi uygulamalarında; ............................................................................. 8
3.8.4. Radyoterapi uygulamalarında;.............................................................................................. 8
3.8.5. Nükleer tıp ve yataklı tedavi uygulamalarında; ................................................................. 9
3.8.6. Siklotron ile F-18 üretim uygulamalarında; ......................................................................... 10
3.9. Zayıflatma (geçiş) Faktörü (k) ...................................................................................................... 11
3.10. Zırh Malzemesi Yoğunlukları ........................................................................................................ 11
4. HESAPLAMALAR ..................................................................................................................................... 12
4.1. Tıbbi Radyoloji ve Endüstriyel Uygulamalarda Zırhlama Hesaplamaları .............................. 12
4.1.1. Birincil engel hesabı ................................................................................................................ 12
4.1.2. İşyükü hesabı ............................................................................................................................ 12

i
 Zırhlama Hesaplamaları Kılavuzu
TAEK RSGD-KLV- 006
4.1.3. İkincil engel hesabı ................................................................................................................. 16
4.2. Nükleer Tıp, Yataklı Tedavi ve Endüstriyel Gamagrafi Uygulamalarında Zırhlama
Hesaplamaları ........................................................................................................................................ 17
4.2.1. TVL Yöntemi ile hesaplama [5] ............................................................................................. 17
4.3. Radyoterapi Uygulamalarında Zırhlama Hesaplamaları ........................................................ 21
4.3.1. Lineer hızlandırıcı, siberbıçak, gamabıçağı ve Co-60 teleterapi için hesaplama [2, 3]
.............................................................................................................................................................. 21
4.3.2. Brakiterapi için hesaplama [10] ........................................................................................... 23
4.3.3. Tomoterapi için hesaplama [11] .......................................................................................... 23
4.3.4. Simülatör ve CT-simülatör için hesaplama [3] ................................................................... 24
4.4. Hızlandırıcı, Radyoizotop Üretim veya Hazırlama Tesisleri Zırhlama Hesaplamaları ........... 24
4.4.1. Siklotron odası nötron hesabı [12] ........................................................................................ 24
4.4.2. FDG üretim ünitesi (hücreler, kalite kontrol lab, atık odası, vb) hesabı [5] .................. 28
4.4.3. Radyoizotop jeneratörü üretimi/radyofarmasötik hazırlama üniteleri (hücreler, kalite
kontrol lab., atık odası vb.) hesabı [5] ........................................................................................... 28

ii
 Zırhlama Hesaplamaları Kılavuzu
TAEK RSGD-KLV- 006

1. KILAVUZUN AMACI

Bu kılavuz, radyasyon kaynaklarının kullanılacağı, imal edileceği veya bulundurulacağı

radyasyon uygulamalarının yürütüldüğü yapılar ve radyasyon tesisleri için mimari projelerin
radyasyon güvenliği yönünden uygunluğunun değerlendirilmesinde izlenen zırhlama
hesaplamaları yöntemini ve kullanılan parametreleri açıklamak amacıyla hazırlanmıştır.

2. TANIMLAR

Bu kılavuzda geçen;

a) Birincil engel: Radyasyon demetinin doğrudan yönlendirildiği engeli,

b) Gama sabiti (Г): Birim aktivitenin birim mesafedeki doz hızını,

c) İkincil engel: Radyasyon demetinin doğrudan yönlendirilmediği, ancak sızıntı ve saçılan

radyasyonun yönlenebileceği engeli,

ç) İşyükü (W): Radyasyon kaynağından haftalık ışınlama süresince bir metre mesafede maruz
kalınan ışınlanma miktarını,

d) Kullanma faktörü (U): Birincil radyasyon demetinin ilgilenilen engele yönlendirilme oranını,

e) Mesafe (d): Birincil ve ikincil ışınlamaların hesaplanmasında radyasyon kaynağının

bulunduğu konumdan itibaren zırhlaması yapılacak alana olan uzaklığı,

f) Meşguliyet faktörü (T): Engelin arkasındaki alanın meşgul edilme oranını,

g) Onda bir kalınlık değeri (TVL): Radyasyon demeti şiddetini onda bir değerine düşüren
zırhlama malzemesine özgü kalınlığı,

ğ) Tasarım Dozu (P): Zırhlama hesaplamalarında esas alınan doz sınırını,

h) Yarı kalınlık değeri (HVL): Radyasyon demeti şiddetini yarı değerine düşüren zırhlama
malzemesine özgü kalınlığı,

ı) Zayıflatma (geçiş) faktörü (Kux, Bn, k vb.): Hesaplanan işyükünün tasarım dozu miktarına
düşürülme oranını

ifade eder.

3. ZIRHLAMA HESAPLAMALARINDA KULLANILAN PARAMETRELER

3.1. Tasarım Dozu (P)

Radyasyon görevlilerinin çalıştıkları radyasyon alanları; radyasyondan korunmaya ilişkin

önlemlerin alındığı ve giriş çıkışların kontrol altında tutulduğu alanlardır. Radyasyon görevlileri
için etkin doz ardışık beş yılın ortalaması 20 mSv’i, herhangi bir yılda ise 50 mSv’i geçemez. Ancak
bu kişilerin görevleri gereği birden fazla radyasyon kaynağından ışınlanmaya maruz
kalabileceği göz önüne alınarak, radyasyondan korunma sisteminin optimizasyon prensibine
uygun ilave sınırlamalar uygulamak üzere zırhlama hesaplamalarında bu alanlardaki tasarım
dozu yıllık 5 mSv, haftalık 100 µSv olarak kabul edilir [1, 2].

1
 Zırhlama Hesaplamaları Kılavuzu
TAEK RSGD-KLV- 006

Toplum üyesi kişilerin (bölüm dışı hastalar, ziyaretçiler ve radyasyon uygulamaları ile ilgili
çalışmayan diğer personel) bulundukları alanlar radyasyon uygulaması yapılan ünitenin
çevresindeki ve/veya üniteden bağımsız alanlardır. Bu kişiler için etkin doz yılda 1 mSv’i
geçemediğinden bu alanlarda haftalık tasarım dozu 20 µSv alınır.

Nükleer tıp ünitelerindeki çekim odaları bir radyasyon kaynağının bulunduğu odaya bitişik ise
görüntüleme cihazının görüntü kalitesinin bozulmaması amacıyla bu odalarda haftalık tasarım
dozu 20 µSv alınır. Ünite içinde bulunan muayene, rapor, dinlenme, eğitim vb. odalarda bölüm
dışı hastanın/personelin bulunabileceği göz önüne alınarak haftalık tasarım dozu 20 µSv alınır.

Tablo 1. Alanlara göre tasarım dozları

Tasarım
Alanlar
Dozları
Teşhis/tedavi cihazı bulunan oda, yataklı tedavi odası,
kumanda ünitesi*/paravan*, PET/nükleer tıp ünitesinde
Radyasyon
bulunan enjeksiyon+hasta bekleme odası, radyoaktif 100 Sv/hafta
alanları
hasta bekleme odası, efor odaları, hasta (10 mrem/hafta)
tuvaleti/banyosu, radyofarmasi araştırma/kalite kontrol
laboratuvarları, radyoaktif atık odası.
Nükleer tıp görüntüleme cihazı odası, ofis, rapor odası,
danışma/hasta kayıt alanı, laboratuvar, poliklinik,
doktor/hemşire/muayene odası, ameliyathane, yoğun
bakım ünitesi, çocuk oyun alanı, mesken, işyeri/dükkân,
Toplum üyesi
derslik, boş oda, kafe/restoran, mutfak, çamaşırhane,
kişilerin 20 Sv/hafta
hasta gözlem odası, bekleme yapılan salon/koridor,
bulunabilecekleri (2 mrem/hafta)
konferans/eğitim salonu, personel dinlenme odası,
alanlar
tuvalet, depo, asansör, hasta karşılama/geçiş koridoru,
bahçe/avlu, teknik oda, bina içi merdiven, arşiv, otopark,
trafiğe açık cadde/sokak/yol, yangın merdiveni,
çatı/teras, soyunma kabinleri
* Radyasyon görevlisinden başka personelin bulunmadığı durumlarda

3.2. Mesafe (d)

Birincil ve ikincil ışınlamaların hesaplanmasında radyasyon kaynağının (x-ışını tüpü, hasta

masası/yatağı, radyoaktif maddenin bulunduğu hücre/çalışma alanı, izomerkez vb.)
bulunduğu konumdan itibaren zırhlaması hesaplanacak meşgul edilen alana (duvar, tavan,
taban, kapı, statif, paravan, gözetleme penceresi vb.) olan uzaklığı olarak tanımlanmıştır.
Yapılan duvar hesaplamalarında mesafeye 30 cm eklenir [2].

3.2.1. Radyoloji, endüstriyel x-ışını radyografi/x-ışını radyoskopi cihazları ile yapılan

uygulamalarda;

Tüpe yakın olan duvar mesafesi tüpten itibaren, diğer duvarların mesafesi ise masa ortasından
itibaren alınır.

2
 Zırhlama Hesaplamaları Kılavuzu
TAEK RSGD-KLV- 006

Tablo 2. Cihazlara göre birincil ve ikincil X-ışını demetine maruz kalan engeller
Birincil Engel İkincil Engel
Cihaz
Taban Tavan Duvarlar Taban Tavan Duvarlar
Grafi (tek tüplü/çift Tüplü) X - X* - X X
Akciğer grafi/ araç içi - - X* X X X
Mamografi - - - X X X
Kemik yoğ. ölçümü** X - - - X X
Anjiyografi X* X* - X X X
Skopi (C/O/U kollu) - - - X X X
Tomografi - - - X X X
Panoramik röntgen*** - - - X X X
Periapikal röntgen - - X* X X -
Endüstriyel radyografi X* - X* - X -
* Çekim pozisyonunda birincil ışına maruz kalırsa.
** Kemik yoğunluğu ölçümü cihazının “pencil beam” tipi olması durumunda zırhlama hesabı yapılmaz. Cihazın “fan”
tipi olması durumunda zırhlama hesabı yapılır. Hesaplamalar taban birincil, duvarlar ve tavan ikincil olarak yapılır.
*** Sefalometrik çekim yapılması durumunda sefalometrik çekim yapılan duvar birincil olarak hesaplanır.

3.2.2. Radyoterapi uygulamalarında;

Birincil engel hesaplarında duvardan izomerkeze (kolimatörün dönme ekseni ile gantrinin
dönme ekseninin kesim noktasına) olan mesafeye cihazın teknik kataloğunda verilen SAD
(kaynak-eksen mesafesi) değeri eklenir, verilmediği durumlarda SAD 1 m alınır. İkincil engel
hesaplarında ise izomerkezden meşgul edilen en yakın noktaya olan mesafe alınır.

Şaşırtma koridoru duvar kalınlığı hesabı yapılırken, izomerkez ile kapı girişine en yakın nokta
arasındaki mesafe alınır.

3.2.3. Nükleer tıp ve yataklı tedavi uygulamalarında, araştırma/kalite kontrol/radyofarmasi

laboratuvarında, siklotron ve endüstriyel gamagrafi cihazında;

Tüm alanlarda duvar mesafeleri oda ortasından itibaren hesaplanır. Ancak aşağıdaki
durumlarda radyoaktif kaynağın bulunduğu duvarlara en yakın nokta göz önüne alınır.
 Çekim odalarında; görüntüleme cihazının konumu belli ise hasta masasının duvara en
yakın olduğu noktadan, “gantri”nin arkasına gelen duvar hesabında ise “gantri” ortasına
olan mesafe kabul edilir.
 Sıcak oda/radyofarmasi laboratuvarı/kalite kontrol laboratuvarında; bitişik alanların
meşguliyeti göz önüne alınarak çalışma tezgâhından veya oda ortasından itibaren alınır.
 Yataklı tedavi odalarında hasta yataklarından, enjeksiyon odasında enjeksiyon
koltuğundan, radyoaktif hasta bekleme odası bekleme koltuklarından ve efor odasında
koşu bandından itibaren, bu pozisyonların belli olmaması durumunda duvara en yakın
konumdan alınır.
 Radyoaktif atık bekletme odasında atıkların konulabileceği duvara en yakın konumdan
alınır.
 Radyoaktif hasta tuvaletlerinde klozet ve lavabodan itibaren alınır.
 Endüstriyel gamagrafi cihazında kaynaktan itibaren alınır.
 Siklotron cihazında hedeften itibaren alınır.

3
 Zırhlama Hesaplamaları Kılavuzu
TAEK RSGD-KLV- 006

3.3. Meşguliyet Faktörü (T)

Tablo 3. Alanlara göre meşguliyet faktörleri [1]

Meşguliyet
Alanlar
Faktörü
Kumanda ünitesi/paravan/sıcak hücre, ofis, rapor odası, danışma/hasta
kayıt alanı, laboratuvar, poliklinik, doktor/hemşire/muayene/yataklı tedavi
T= 1
odası, teşhis/tedavi cihazı bulunan oda, ameliyathane, yoğun bakım
(Tam meşguliyet)
ünitesi, çocuk oyun alanı*, mesken*, işyeri/dükkan*, PET enjeksiyon odası,
derslik, boş oda, kafe/restoran, şaşırtma koridoru.
T= 1 / 2 Nükleer tıp enjeksiyon odası, efor odası, mutfak**, çamaşırhane**, hasta
(Yarım meşguliyet) gözlem odası**
Bekleme yapılan salon/koridor, konferans/eğitim salonu, personel dinlenme
T= 1 / 5
odası, araştırma/kalite kontrol/sıcak oda/radyofarmasi laboratuvarı, yataklı
(Kısmi meşguliyet)
tedavi hasta odası.
T= 1 / 8
Kontrollü alandaki koridorlara açılan kapılar.
(Kısmi meşguliyet)
T=1 / 20 Tuvalet, depo**, havalandırma boşluğu, baca çıkışı, asansör, hasta
(Aralıklı karşılama/geçiş koridoru, morg, bahçe/avlu, teknik oda, bina içi merdiven,
meşguliyet) hasta soyunma kabini, arşiv**, otopark**.
T=1 / 40 Radyoaktif atık odası, trafiğe açık cadde/sokak/yol, yangın merdiveni,
(Nadir meşguliyet) çatı/teras.
* Radyoterapi uygulamalarında mevzuat gereği izin verilmez.
** Tam meşgul edilmesi durumunda T=1 alınır.

3.4. Kullanma Faktörü (U)

3.4.1. Radyoloji ve endüstriyel X-ışını radyografi uygulamalarında;

Tablo 4. Birincil radyasyon demetinin düştüğü engelin kullanım faktörü [1]

Cihaz Duvarlar Taban Tavan
Sadece grafi - 1 -
Sadece akciğer grafi 1 - -
Grafi+akciğer grafi 1/2 1/2 -
Kemik yoğunluk ölçümü - 1 -
Periapikal röntgen 1 - -
1
Endüstriyel radyografi 1
1/4*
* X-ışınının tüm duvarlara yönlendirilmesi durumunda

Saçılan radyasyon ve sızıntı radyasyonuna karşı yapılan engeller için U= 1 alınır.

3.4.2. Nükleer tıp ve yataklı tedavi uygulamalarında, araştırma/kalite kontrol/radyofarmasi

laboratuvarında ve siklotron ve endüstriyel gamagrafi cihazında;

Kullanma faktörü U=1 alınır.

3.4.3. Radyoterapi uygulamalarında;

 Lineer hızlandırıcı, teleterapi, simülatör cihazlarında birincil ışının gördüğü alanlar için
kullanım faktörü U=1/4, ikincil ışının gördüğü alanlar için kullanım faktörü U=1 alınır.
 Brakiterapi cihazında bütün alanlar birincil ışın demetine maruz kalır ve kullanım faktörü
U=1 alınır.
 BT simülatör ve gamabıçağı cihazlarında bütün alanlar ikincil ışın demetine maruz kalır ve
kullanım faktörü U=1 alınır.

4
 Zırhlama Hesaplamaları Kılavuzu
TAEK RSGD-KLV- 006
 Siberbıçak cihazında birincil ışın demetine maruz kalan duvarlar, taban için kullanım
faktörü U=1/20 ve ikincil ışın demetine maruz kalan tavan için kullanım faktörü U=1 alınır
[2,3].

3.5. Yarı Kalınlık Değeri (HVL) ve Onda Bir Kalınlık Değeri (TVL)

TVL ile HVL arasındaki bağıntı; 1 HVL  0,3 TVL şeklindedir.

3.5.1. Radyoloji ve endüstriyel radyografi uygulamalarında;

Tablo 5.1. X-ışınları için HVL ve TVL değerleri [3]

Maksimum Tüp Kurşun (mm) Beton (cm)
Gerilimi (kV) HVL TVL HVL TVL
50 0,06 0,17 0,43 1,5
70 0,17 0,52 0,84 2,8
100 0,27 0,88 1,6 5,3
125 0,28 0,93 2,0 6,6
150 0,30 0,99 2,24 7,4
200 0,52 1,7 2,5 8,4
250 0,88 2,9 2,8 9,4
300 1,47 4,8 3,1 10,4
400 2,5 8,3 3,3 10,9
500 3,6 11,9 3,6 11,7

3.5.2. Radyoterapi uygulamalarında;

Tablo 5.2. Birincil radyasyon demeti için TVL değerleri [2]

Maksimum Enerji Kurşun(cm) Beton (cm)
(MV) TVL TVL1* TVLe*
6 5,5 37 33
10 5,6 41 37
15 5,7 44 41
18 5,6 45 43
20 5,5 46 44
25 5,2 49 46
* İki farklı TVL değeri olması geçiş eğrilerindeki eğim farklılığından kaynaklanmaktadır.

Tablo 5.3. Sızıntı radyasyonu için TVL değerleri

Maksimum Enerji Kurşun(cm) [4] Beton (cm) [2]
(MV) TVL TVL1* TVLe*
6 4,5 34 29
10 4,6 35 31
15 4,7 36 33
18 4,7 36 34
20 4,9 36 34
25 5,1 37 35
* İki farklı TVL değeri olması geçiş eğrilerindeki eğim farklılığından kaynaklanmaktadır.

5
 Zırhlama Hesaplamaları Kılavuzu
TAEK RSGD-KLV- 006

Tablo 5.4. Saçılan radyasyon için TVL* değerleri [2]

Beton (cm) Kurşun (cm)
Maksimum Enerji (MV)
TVL TVL1** TVLe**
6 26 3,8 4,4
10 28 4,3 4,5
15 31 -- --
18 32 -- --
20 33 -- --
25 36 -- --
* Maksimum korunmanın sağlanması için saçılan radyasyonun 30 derecedeki değerleri alınmıştır.
** İki farklı TVL değeri olması geçiş eğrilerindeki eğim farklılığından kaynaklanmaktadır.

Tablo 5.5. Radyoaktif kaynakların TVL değerleri [3, 5, 6]

TVL Değeri
Radyoizotop
Kurşun (cm) Beton (cm)
Tc-99m 0,10 6,6
I-131 1,10 18,0
Ga-68 1.66 17.6
Ge-68 3.7 -
Lu-177 0.21 9.0
In-111 0.3 -
F-18 1,66 17,6
Ir-192 2,00 14,7
Cs-137 2,16 15,7
Co-60 4,00 20,6

3.6. Gama Sabitleri ve Hasta Doz Hızı (Г)

Tablo 6.1. Radyoaktif kaynaklar için gama sabitleri [5, 6, 7]

Gama Sabiti Г
Radyoaktif Kaynak
(µSv.m2/MBq.saat)
Tc-99m 0,019
I-131 0,059
Ga-68 0,145
Ge-68 0,145
Lu-177 0.0076
In-111 0,087
Tl-201 0,012
F-18 0,143
Ir-192 0,125
Cs-137 0,088
Co-60 0,351

Tablo 6.2. Radyoaktif kaynak için hasta doz hızı [6]

Hasta Doz Hızı Г
Radyoaktif Kaynak
(µSv.m2/MBq.saat)
F-18 0,092

6
 Zırhlama Hesaplamaları Kılavuzu
TAEK RSGD-KLV- 006

3.7. Uygulama Türüne Göre İkincil Engel Hesabında Kullanılan Parametreler

3.7.1. Radyoloji ve endüstriyel radyografi uygulamalarında;

Tablo 7.1. ‘I’ , ‘a’, ‘dsca’ ve ‘F’ değerleri [3]

Uygulama Türü I (mA) a* dsca(m) F (cm2)
100 kV skopi 5 0,0013 0,45 400
125 kV skopi 4 0,0015 0,45 400
150 kV skopi 3,3 0,0016 0,45 400
100 kV grafi 5 0,0013 0,8 1000
125 kV grafi 4 0,0015 0,8 1000
150 kV grafi 3,3 0,0016 0,8 1000
200 kV X-ışını tedavi** 20 0,0019 0,5 400
250 kV X-ışını tedavi** 20 0,0019 0,5 400
300 kV X-ışını tedavi** 20 0,0019 0,5 400
* 90 derecedeki değerler alınmıştır.
** Endüstriyel uygulamalarda da bu parametreler kullanılır.

3.7.2. Radyoterapi uygulamalarında;

Tablo 7.2. ‘a’ değerleri [2]

Maksimum Enerji
a (x 10-3)*
(MV)
6 2,77
10 3,18
18 2,53
24 2,74
* Maksimum korunma sağlanması için 30 derecede saçılan radyasyon
değerleri alınmıştır.

3.8. İşyükü (W)

Kuruluş tarafından işyükü belirtilmediği durumlarda hesaplamalarda ortalama çalışma koşulları

göz önüne alınarak aşağıdaki işyükleri kullanılır.

7
 Zırhlama Hesaplamaları Kılavuzu
TAEK RSGD-KLV- 006
3.8.1. Radyoloji uygulamalarında;

Tablo 8.1. Cihaz cinsine göre işyükleri

Çekim
Seçilen Maks.Tüp Günlük
Başına İşyükü
Cihaz Tüp Voltajı Akımı Hasta
Işınlama (mA.dak/hafta)
(kVp) (mA) Sayısı
Süresi*
Grafi/ çift tüplü
120 120 1 s** 100 3000
grafi
Akciğer grafi
100 80 1 s** 50 1000
(araç)
Mamografi 35 100 1 s** 30 750
Kemik yoğ.
100 5 5 dak. 15 1800
ölçümü
Anjiyografi 140 14 12 dak. 6 5000
Skopi (C/O/U
100 13 12 s 50 650
kollu)
ESWL ile Skopi 100 13 48 s 10 500
Tomografi 140 250 8s 30 5000
Panoramik
80 10 20 s 15 250
röntgen
Periapikal röntgen 70 10 5s 30 125
* Haftada 5 gün çalışıldığı varsayılır.
** Bir hasta için en fazla 3 çekim yapıldığı varsayılır.

3.8.2. Endüstriyel radyografi ve skopi uygulamalarında;

Tablo 8.2. Cihazlara göre işyükleri

Seçilen Tüp Maksimum Tüp Haftalık Toplam İşyükü
Cihaz
Voltajı (kVp) Akımı (mA) Işınlama Süresi* (mA.dak/hafta)
Endüstriyel radyografi 300 5 30 saat 9000
Endüstriyel radyoskopi 160 3 30 saat 5400
* Haftada 5 gün çalışıldığı varsayılır.

3.8.3. Endüstriyel gamagrafi uygulamalarında;

Tablo 8.3. Radyasyon kaynağına göre işyükleri

Aktivite Miktarı Kullanım Süresi İşyükü
Alan (MBq) (saat/hafta) (µSv. m2/hafta)
Ir-192 Co-60 Ir-192 Co-60 Ir-192 Co-60
Çekim Odası 5,55 x 106 1,11 x 106 5 25 3,47 x 106 9,74 x 106
* Haftada 5 gün çalışıldığı varsayılır.

3.8.4. Radyoterapi uygulamalarında;

Tablo 8.4. Cihazlara göre işyükleri

Maksimum
Günlük Hasta İşyükü
Cihaz Fraksiyon Dozu
Sayısı (Gy/hafta)
(Gy)
Lineer Hızlandırıcı (≤ 10MV) [3] 50 4 1000
Lineer Hızlandırıcı (> 10MV) [2] 50 2 500
60C0 kaynaklı Teleterapi [3] 32 3,75 600
Siberbıçak [2] 8 12,5 500
Gammabıçağı 4 20 400
* Haftada 5 gün çalışıldığı varsayılır.

8
 Zırhlama Hesaplamaları Kılavuzu
TAEK RSGD-KLV- 006

Intraoperatif lineer hızlandırıcı, Intraoperatif x-ışınlı tedavi cihazı vb. cihazlar için yerinde
yapılacak radyasyon ölçüm değerlerine göre zırhlama hesabı yapılır. Bu nedenle, bu tip
hareketli cihazlar için proje onayı aranmaz.

Tablo 8.5. Brakiterapi kaynağına göre işyükleri*

A İşyükü
Cihaz
(MBq) (Gy.m2/hafta)
192Ir kaynaklı HDR brakiterapi 3,7x105 1,850
137Cskaynaklı LDR brakiterapi 1,85 x105 0,326
60Co kaynaklı LDR brakiterapi 7,2 x104 0,505
* Haftada 5 gün günde 4 saat çalışıldığı varsayılır.

Tablo 8.6. Simülasyon cihazına göre işyükleri*

Maksimum İşyükü
Cihaz Tüp Gerilimi (mA.dak/hafta)
(kVp)
CT Simülatör 140 5000
Simülatör 150 2000
* Haftada 5 gün çalışıldığı varsayılır.

3.8.5. Nükleer tıp ve yataklı tedavi uygulamalarında;

Tablo 8.7. SPECT ve SPECT/CT ünitelerinde radyasyon alanlarına göre işyükleri

Tc-99m Kullanım CT
İşyükü
Alanlar Miktarı Süresi İşyükü
(µSv. m2/hafta)
A (MBq)* (saat/hafta) (mA.dak/hafta)
Sıcak oda /radyofarmasi 7030
37000 10 -
laboratuvarı
Enjeksiyon odası 1110 40 844 -
Radyoaktif hasta bekleme 8440
11100 40 -
odası
Görüntüleme odası 1110 40 844 2000
Efor odası 1110 10 211 -
Radyoaktif hasta tuvaleti 1110 15 317 -
40 1406**
Radyoaktif atık yeri 1850 -
168 5905***
* Aktivite miktarları uygulama türüne göre farklı radyoizotoplardan gelen katkılar göz önüne alınarak belirlenmiştir.
Hasta sayısı göz önüne alınarak kabul edilen maksimum aktivite miktarlarında değişiklik yapılabilir.
** Yan alanın haftada 5 gün (40 saat) kullanıldığı varsayılır.
*** Yan alanın haftada 7 gün (168 saat) kullanıldığı varsayılır.

9
 Zırhlama Hesaplamaları Kılavuzu
TAEK RSGD-KLV- 006

Tablo 8.8. PET ve PET/CT ünitelerinde radyasyon alanlarına göre işyükleri

Kullanım
Aktivite İşyükü CT İşyükü
Alanlar Süresi
A (MBq)* (µSv. m2/hafta) (mA.dak/hafta)
(saat/hafta)
F-18 Sıcak oda / 1058
740 10 -
Radyofarmasi laboratuvarı
Ga-68 Sıcak oda / 2683
1850 2 -
Radyofarmasi laboratuvarı
Enjeksiyon- bekleme odası 555 40 1697 -
Görüntüleme odası 555 40 1119 4000
Radyoaktif hasta tuvaleti 555 10 322 -
40 211***
Radyoaktif atık yeri ** 37 -
168 889****
* Alanlarda kullanılan aktivite ve uygulama türüne göre farklı radyoizotoplardan gelen katkılar göz önüne
alınarak belirlenmiştir. Hasta sayısı göz önüne alınarak kabul edilen maksimum aktivite miktarlarında değişiklik
yapılabilir.
** Atık odası bulunması durumunda
*** Yan alanın haftada 5 gün (40 saat) kullanıldığı varsayılır.
**** Yan alanın haftada 7 gün (168 saat) kullanıldığı varsayılır.

Tablo 8.9. Yataklı I-131, Lu-177, In-111 vb tedavi ünitelerinde radyasyon alanlarına göre
işyükleri
Kullanım
Aktivite İşyükü
Alan Süresi
A (MBq)* (µSv. m2/hafta)
(saat/hafta)
Sıcak oda 7400 1 437
40 14680 *

İyot tedavi odası*** 6220**** 61650**

168 (yan alanın yataklı tedavi
odası olduğu durumlarda)
40 1519*
Lütesyum tedavi odası*** 5550
168 6378**
40 15451*
İndiyum tedavi odası*** 5550
168 64900**
40 437*
185 1834**
Radyoaktif atık yeri
168 (yan alanın yataklı tedavi
odası olduğu durumlarda)
* Haftada 5 gün (40 saat) kullanıldığı varsayılır.
** Haftada 7 gün (168 saat) kullanıldığı varsayılır [8].
*** Hastanın kullandığı tuvalet ve banyolar oda içinde değerlendirilir.
**** 800 MBq’in üstünde I-131 radyoaktif maddesi verilen hastaların vücuttaki radyoaktivite miktarının 600 MBq’in ve
hastadan 1 metre uzaktaki doz hızının 30 µSv/saat’in altına düşmesi için ortalama 4 günde taburcu olduğu varsayılarak,
4 günün ortalama aktivite miktarı 7400x 0.84= 6220 MBq olarak hesaplanmıştır [9].

3.8.6. Siklotron ile F-18 üretim uygulamalarında;

Tablo 8.10. Radyasyon alanları ve üretim hücreleri için işyükleri*

F-18 Miktarı Kullanım Süresi İşyükü
Alan
A (MBq)* (saat/hafta) (µSv m2/hafta)
Üretim hücreleri 296000 120 5080000
Kalite kont. lab. 185 12 317,5
40 2116,5
Radyoaktif atık yeri 370
168 8888,9
* Haftada 5 gün çalışıldığı varsayılır.

10
 Zırhlama Hesaplamaları Kılavuzu
TAEK RSGD-KLV- 006

3.9. Zayıflatma (geçiş) Faktörü (k)

Tablo 9. F-18 için hesaplanan k değerlerine karşı gelen kalınlıklar [6]

k
Kalınlık
Kurşun (mm) Beton (cm)
0 1,0000 1,0000
1 0,8912 0,9583
2 0,7873 0,9088
3 0,6905 0,8519
4 0,6021 0,7889
5 0,5227 0,7218
6 0,4522 0,6528
7 0,3903 0,5842
8 0,3362 0,5180
9 0,2892 0,4558
10 0,2485 0,3987
12 0,1831 0,3008
14 0,1347 0,2243
16 0,0990 0,1662
18 0,0728 0,1227
20 0,0535 0,0904
25 0,0247 0,0419
30 0,0114 0,0194
40 0,0024 0,0042
50 0,0005 0,0009

3.10. Zırh Malzemesi Yoğunlukları

Tablo 10. Hesaplamalarda kullanılan zırh malzemelerinin yoğunlukları (gr/cm 3) [2]

Kurşun Beton Çelik
11.35 2.35 7.87

11
 Zırhlama Hesaplamaları Kılavuzu
TAEK RSGD-KLV- 006

4. HESAPLAMALAR

4.1. Tıbbi Radyoloji ve Endüstriyel Uygulamalarda Zırhlama Hesaplamaları

4.1.1. Birincil engel hesabı

X ışınları için zayıflatma (geçiş) faktörü;

2
P.d pri
K ux 
W .U .T
P: Tasarım dozu. Tablo 1’den bakılır.
dpri: X-ışını tüpü ile birincil engel arasındaki mesafe. 3.2’de ifade edildiği şekilde alınır.
T: Meşguliyet. Tablo 3’den bakılır.
U: Kullanma faktörü. Tablo 4’den bakılır.
W: İşyükü.

4.1.2. İşyükü hesabı

4.1.2.1. Radyoloji uygulamalarında;

Kuruluş tarafından cihazın maksimum tüp akımı, çekim başına ışınlama süresi, günlük veya
haftalık hasta sayısı ve hasta başına çekim sayısı verildiği takdirde işyükü aşağıdaki şekilde
hesaplanır.

W (mA.dak/hafta) = mak. tüp akımı (mA) x çekim başına ışınlama süresi (dak) x hasta başına
çekim sayısı x haftalık hasta sayısı

İşyükünün kuruluş tarafından verilmediği durumlarda Tablo 8.1’deki hesaplanmış işyükü

değerleri kullanılır.

4.1.2.2. Endüstriyel radyografi ve skopi uygulamalarında;

Kuruluş tarafından cihazın maksimum tüp akımı ve haftalık toplam ışınlama süresi verildiği
taktirde işyükü aşağıdaki şekilde hesaplanır.

W (mA.dak/hafta)= mak. tüp akımı (mA) x haftalık ışınlama süresi (dak)

İşyükünün kuruluş tarafından verilmediği durumlarda Tablo 8.2’deki hesaplanmış işyükü

değerleri kullanılır.

Radyoloji ile endüstriyel radyografi ve skopi uygulamalarında işyükleri hesaplanırken radyasyon

kaynağından 1 m mesafe referans alınır. Geçiş faktörü hesaplamalarının ters kare kanunu ile
uyumlu olması için verilen denklemlerdeki d değerleri 1 m2’ye bölünür.

Birincil engel kalınlıkları, hesaplanan Kux değeri Şekil 1, Şekil 2 ve Şekil 3’te verilen grafikte yerine
konularak kurşun ve beton cinsinden bulunur.

12
 Zırhlama Hesaplamaları Kılavuzu
TAEK RSGD-KLV- 006

Şekil 1. 50-150 kV Aralığı için Kurşun Kalınlıkları [3]

13
 Zırhlama Hesaplamaları Kılavuzu
TAEK RSGD-KLV- 006

Şekil 2. 200-400 kV Aralığı için Kurşun Kalınlıkları [3]

14
 Zırhlama Hesaplamaları Kılavuzu
TAEK RSGD-KLV- 006

Şekil 3. 50-400 kV Aralığı için Beton Kalınlıkları [3]

15
 Zırhlama Hesaplamaları Kılavuzu
TAEK RSGD-KLV- 006

4.1.3. İkincil engel hesabı

4.1.3.1. Saçılma hesabı;

Saçılan radyasyon için zayıflatma faktörü;

P. 400
Kux ( saçılma )  2
d sca 2
.dsec .
a.W .T F
İkincil engel hesabında U=1 alındığından eşitlikte gösterilmemiştir.
dsca: X-ışını tüpü ile saçıcı arasındaki mesafe. Tablo 7.1’den bakılır.
dsec: Saçıcı ile engel arasındaki mesafe. 3.2’de ifade edildiği şekilde alınır.
a: 1 metredeki saçılan ışınlamanın gelen ışınlamaya oranıdır. Enerji ve saçılma açısına bağlı a
değerleri Tablo 7.1’den bakılır.
F: Saçıcı üzerindeki alan boyutu. 400 cm 2’lik fantom yüzeyinde enerji ve saçılma açısına bağlı
olarak bulunan uygulama türüne bağlı a ve F değerleri Tablo 7.1’den bakılır.

İkincil engel kalınlıkları, saçılan için hesaplanan K ux değeri Şekil 1, Şekil 2 veya Şekil 3’te verilen
grafikte yerine konularak kurşun ve beton cinsinden bulunur.

4.1.3.2. Sızıntı hesabı;

Sızıntı radyasyonu için zayıflatma faktörü;

2
P.d sec .600.I
Blx 
W .T
I: Tüp akımı. Tüp potansiyeline göre Tablo 7.1’den bakılır.

Şekil 4’den Blx değerine karşılık gelen HVL ve TVL sayıları okunur.

Şekil 4. Blx Değerine Karşılık Gelen HVL ve TVL Sayıları [3]

16
 Zırhlama Hesaplamaları Kılavuzu
TAEK RSGD-KLV- 006

N: HVL sayısı ve n: TVL sayısı olmak üzere HVL ve TVL değerleri Tablo 5.1’den alınır. N ve n ile
çarpılarak sızıntı engel kalınlığı (SL) bulunur.

SL=N (HVL) veya SL=n (TVL)

Bulunan sızıntı ve saçılan kalınlık değerleri arasındaki fark 1 TVL’den küçük ise büyük olan değere
1 HVL ilave edilir. İki değer arasındaki fark 1 TVL’e eşit veya 1 TVL’den büyük ise büyük olan
değer kullanılır.

4.2. Nükleer Tıp, Yataklı Tedavi ve Endüstriyel Gamagrafi Uygulamalarında Zırhlama

Hesaplamaları

4.2.1. TVL Yöntemi ile hesaplama [1, 2, 5]

İşyükü;
W  . A.t
A: Alanlarda bulunacak bir seferde kullanılan aktivite miktarı (MBq)
t: Aktivitenin alanda haftalık bulunma süresi (saat)
: Gama sabiti (µSv.m2/MBq.saat). Tablo 6.1’den bakılır.

Kuruluş tarafından verilmediği durumlarda Tablo 8.3, 8.7, 8.8 ve 8.9’daki hesaplanmış işyükü
değerleri kullanılır.

Zayıflatma faktörü;
P.d 2
k 
W .T .U
P: Tasarım dozu (µSv/hafta). Tablo 1’den bakılır.
d: Mesafe (m). 3. 2’de ifade edildiği şekilde alınır.
T: Meşguliyet faktörü. Tablo 3’den bakılır.
U: Kullanma faktörü. Madde 4.b’ye göre alınır.

Onda bir kalınlık değeri;

1
n  log( )
k
n: TVL sayısı
Zırh Kalınlığı= n x TVL

İlgili radyoaktif kaynak için Tablo 5.5’de verilen kurşun ve beton TVL değerleri kullanılarak engel
kalınlığı hesaplanır. Bu hesaplama yöntemine ‘TVL Yöntemi’ denir.

Hesaplamalarda kullanılan zırh malzemelerinin yoğunlukları, Tablo 10’da verilmiştir.

4.2.1.1. SPECT ve endüstriyel gamagrafi üniteleri

Radyasyon kaynağı içeren tüm odalar TVL Yöntemi ile hesaplanır.

4.2.1.2. SPECT-CT ünitesi [1, 2, 5]

Radyasyon kaynağı içeren tüm alanlar TVL Yöntemi ile hesaplanır.

17
 Zırhlama Hesaplamaları Kılavuzu
TAEK RSGD-KLV- 006

Görüntüleme odasında ayrıca CT için kurşun ve beton kalınlıkları radyoloji uygulamalarındaki

zırhlama hesabına göre yapılır. SPECT hesabında herhangi bir zırh kalınlığı bulunmadığı
durumda yalnızca CT hesabı sonuçları göz önüne alınır.

Hem SPECT’te hem de CT’de zırh çıkması durumunda; nihai zırh kalınlığı aşağıda ifade edildiği
şekilde bulunur:

Kurşun hesabı: CT hesabında bulunan beton kalınlığı SPECT’te bulunan beton kalınlığından
çıkarılır. Çıkan beton değerinin ne kadar kurşuna karşı geldiğini bulmak için; CT’de bulunan
beton ve kurşun kalınlıklarından orantı kurularak kurşun kalınlığı bulunur. Bulunan değer SPECT
kurşun kalınlığına eklenir. Toplam kurşun kalınlığı zırh kalınlığını verir.

Beton Hesabı: SPECT ve CT hesabı sonucu çıkan en yüksek beton kalınlığı zırh kalınlığını verir.

Radyasyon Alanında Birden Fazla Radyoizotopun Bulunması Durumu:

Radyasyon alanında birden fazla radyoaktif kaynağın bulunması durumunda her bir
radyoizotopun zırh kalınlığına yapacağı katkı aşağıdaki şekilde hesaplanır.

U .T .H 0
1/ k  F 
P
A.
H0 
d2
U= Haftalık açıkta kaldığı sürenin toplam çalışma saatine oranı
T=Yan alanın meşguliyet faktörü
d=1 m
Tasarım dozu= 0,5 µSv/saat

Haftalık
Kullanılan
Radyo açıkta
miktar U T H0 F
izotop kaldığı
(MBq)
süre (saat)
Tc-99m 18500 5 0,125 1 351,5 87,87
I-131 740 5 0,125 1 46,66 10,92
Tl-201 740 5 0,125 1 8,88 2,22

Örnek Hesap:

Kalınlık en yüksek F’e göre bulunur.

Kalınlık=log(F) x TVL=log (87,87) x 6,6 cm=12,82 cm
Kalınlık tahmini olarak bir miktar yükseltilir ve yeni kalınlığın uygun olup olmadığı test edilir.
Yeni kalınlık 14 cm olsun.
Yeni F’ler bulunur. F=alog(yeni kalınlık/TVL)

Fgerekli
Radyoizotop F U.T.H0 U.T.H0/F
(F x 2,53)
Tc-99m 131,82 43,93 0,33 µSv/saat 333,68
I-131 5,98 5,45 0,91 µSv/saat 15,13
Tl-201 56,23 1,11 0,02 µSv/saat 142,33
Toplam: 1,26 µSv/saat

18
 Zırhlama Hesaplamaları Kılavuzu
TAEK RSGD-KLV- 006

Bulunan doz hızının izin verilen doz hızına orana 1,26 µSv/saat /0,5µSv/saat=2,53
En yüksek F’e göre kalınlık değeri bulunur.
Kalınlık=log(F)x TVL=log (333,68) x 6,6 cm=16,65 cm
Bulunan son kalınlık değeri 20 cm olması durumu aşağıdaki tablo ile test edilir.

Radyoizotop F U.T.H0/F
Tc-99m 1071 0,04
I-131 12,88 0,42
Tl-201 316 0,003513
Toplam 0,47 µSv/saat

Tablo 8.7’de verilen Tc-99m radyoaktivite miktarları saptanırken diğer radyoaktif kaynakların
katkıları da göz önüne alınmıştır.

4.2.1.3. PET/PET-CT ünitesi [6]

Sıcak oda/radyofarmasi laboratuvarı ve atık odasında spesifik gama sabiti, diğer alanlarda
hasta doz hızı değerleri kullanılır.

İşyükleri bulunduktan sonra zırhlama hesapları TVL Yöntemine göre yapılır.

İşyükü Hesapları:

a. Sıcak Oda;

İşyükü;
W  . A.t

b. Görüntüleme Odası;

İşyükü;
W  .N w . A0 .t I .RtI

: Hasta doz hızı (µSv.m2/MBq.saat). Tablo 6.2’den bakılır.

Nw =haftalık hasta sayısı=80 hasta (bir enjeksiyon odası olduğu durumda 40 hasta)
Ao= Hastada kalan aktivite miktarı (334 MBq.h)
tI= Çekim süresi (yaklaşık 30 dak.)
Rtu= Çekim süresi boyunca azaltma faktörü =0.91

A0  A.e 0.693.tu / T1 / 2 Rtu

A= Enjeksiyon aktivite miktarı (555 MBq )

tu= Hastanın enjeksiyon yapıldıktan sonraki bekleme süresi (yaklaşık 50 dak.)

Rtu  1,443.(T1/ 2 / tu )(1  e 0.693.tu / T1 / 2 )

Rtu= Enjeksiyon sonrası azaltma faktörü=0.85

Görüntüleme odasında ayrıca CT için kurşun ve beton kalınlıkları radyoloji uygulamalarındaki

zırhlama hesabına göre yapılır. PET hesabında herhangi bir zırh kalınlığı bulunmadığı durumda
yalnızca CT hesabı sonuçları göz önüne alınır.

19
 Zırhlama Hesaplamaları Kılavuzu
TAEK RSGD-KLV- 006

Hem PET’te hem de CT’de zırh çıkması durumunda; nihai zırh kalınlığı aşağıda ifade edildiği
şekilde bulunur:

Kurşun hesabı: CT hesabında bulunan beton kalınlığı PET’te bulunan beton kalınlığından çıkarılır.
Çıkan beton değerinin ne kadar kurşuna karşı geldiğini bulmak için; CT’de bulunan beton ve
kurşun kalınlıklarından orantı kurularak kurşun kalınlığı bulunur. Bulunan değer PET kurşun
kalınlığına eklenir. Toplam kurşun kalınlığı zırh kalınlığını verir.

Beton Hesabı: PET ve CT hesabı sonucu çıkan en yüksek beton kalınlığı zırh kalınlığını verir.

c. Enjeksiyon Odası;
W  .N w . A.t.Rt

Nw= Haftalık hasta sayısı (40 hasta)

A= Enjeksiyon aktivite miktarı (555 MBq )
t= Enjeksiyon yapıldıktan sonra hastanın odada geçirdiği süre (yaklaşık 60 dak.)
Rt=Bekleme süresi boyunca azaltma faktörü =0.83

ç. Radyoaktif Hasta Tuvaleti;

Hasta tuvaletinin enjeksiyon odası dışında bulunduğu durumlarda aşağıdaki şekilde hesaplama
yapılır.
W  .N w . A.t.Fu .Ru .0.80

Fu  e0.693.t / T1/ 2

A= Aktivite miktarı 555 MBq

t= Bir hastanın tuvaleti kullanma süresi (yaklaşık 15 dak. )
Fu= 0.827 (1/2 saatteki bozunum)
Ru = 1.443 ( 110/15 ) [e -0.693 15/110] =0.95 ( hasta başına 120/8 =15 dak.)

Eşitlikteki 0.80 çarpanı: Bir hastadaki aktivitenin vücuttan %15 veya 20’si atıldığı varsayılır.

d. Radyoaktif Katı Atık Yeri;

Bulunduğu durumlarda aşağıdaki şekilde hesaplama yapılır.

İşyükü;
W  . A.t
Bulunan k değeri Tablo 9’da yerine konarak kurşun ve beton kalınlıkları bulunur veya TVL sayısı,
ilgili radyoaktif kaynak için Tablo 5.5’de verilen kurşun ve beton TVL değerleri kullanılarak engel
kalınlığı hesaplanır.

4.2.1.4. I-131 yataklı tedavi üniteleri [5, 7, 8, 9]

Hastaya tedavi amaçlı verilecek olan I-131’in belirli bir süre veya hasta taburcu oluncaya kadar
ortalama µSv/h olarak hastanın çevreye yayacağı radyasyon doz şiddetinin hesaplanması;

t t

1 .
H 0 (0)   H 0 (0).2 T1 / 2 dt
t0

20
 Zırhlama Hesaplamaları Kılavuzu
TAEK RSGD-KLV- 006

Bir hastanın 4 günde taburcu olduğu kabul edilir. 4 günün ortalaması hastanın 1 metrede
yayacağı doz miktarı;
4 gün t

1
H 0 (0)   H
T1 / 2
0
(0).2 dt
4 gün 0

4 gün
T1/ 2
H 0 (0)  H 0 (0) (1  2  T1 / 2 )
4 gün. ln 2
4 gün
8 gün
H 0 (0)  H 0 (0) (1  2  8 gün )
4 gün. ln 2

4 gün
8 gün
H 0 (0)  H 0 (0) (1  2  8 gün )
4 gün. ln 2

H 0 (0)  H 0 (0).0,84

4 günün ortalama azaltma oranı 0,84 bulunur [9]. Hastaya verilen 7400 MBq aktivite miktarı bu
oranla çarpıldığında 6220 MBq bulunur. İşyükü hesabında bu değer kullanılır.

Ayrıca yan alanın 24 saat kullanılan alan olması veya günde 8 saat kullanılan alan olması
dikkate alınarak işyükleri ayrı ayrı hesaplanır. Tablo 8.9’dan bakılır.

Radyasyon kaynağı içeren tüm odalar TVL Yöntemi ile hesaplanır.

4.3. Radyoterapi Uygulamalarında Zırhlama Hesaplamaları

4.3.1. Lineer hızlandırıcı, siberbıçak, gamabıçağı ve Co-60 teleterapi için hesaplama [2, 3]

4.3.1.1. Birincil Engel Hesabı;

Zayıflatma (geçiş) faktörü;

P.(d  SAD ) 2
Bbir 
W .U .T
P: Tasarım dozu (µSv/hafta). Tablo 1’den bakılır.
d: İzomerkezden meşgul edilen en yakın alana olan mesafe (m).
SAD: Kaynak-eksen mesafesi (m). 3.2.2’de ifade edildiği şekilde alınır.
W: İşyükü (Gy/hafta)

İşyükü Hesabı:

Kuruluş tarafından haftalık hasta sayısı ve hasta başına verilen maksimum fraksiyon dozu
belirtildiği taktirde işyükü aşağıdaki şekilde hesaplanır.

W (Gy/hafta) = haftalık hasta sayısı x hasta başına verilen maksimum fraksiyon dozu (Gy)

İşyükü kuruluş tarafından verilmediği durumlarda Tablo 8.4’deki hesaplanmış işyükü değerleri
kullanılır.

21
 Zırhlama Hesaplamaları Kılavuzu
TAEK RSGD-KLV- 006

Soğrulan doz miktarı “Gy birimi” gama ışınları, x-ışınları ve beta parçacıkları için eşdeğer doz
miktarı “Sv birimi” ile aynı alınır.

U: Kullanım faktörü. 3.4.3’den bakılır.

T: Meşguliyet faktörü. Tablo 3’den bakılır.

Lineer hızlandırıcı, siberbıçak, gamabıçağı ve Co-60 teleterapi için işyükleri hesaplanırken

radyasyon kaynağından 1 m mesafe referans alınır. Geçiş faktörü hesaplamalarının ters kare
kanunu ile uyumlu olması için verilen denklemlerdeki d değerleri 1 m 2’ye bölünür.

n: TVL sayısı;
1
n  log( )
Bbir
t: Zırh kalınlığı;
t  n.TVL
Kalınlık hesabı yapılacak malzemenin iki farklı TVL değeri olması durumunda;

t  TVL1  (n 1)TVLe

TVL, TVL1 ve TVLe değerleri Tablo 5.2’den bakılır.

4.3.1.2. İkincil Engel Hesabı;

Sızıntı radyasyonu için zayıflatma faktörü;

P.d 2
Bsıı 
10 3.W .T

1
n  log( )
Bsıı

t: Zırh kalınlığı;
t  n.TVL
Kalınlık hesabı yapılacak malzemenin iki farklı TVL değeri olması durumunda;

t  TVL1  (n  1)TVLe

TVL, TVL1 ve TVLe değerleri, Tablo 5.3’den bakılır.

Saçılan radyasyon için zayıflatma faktörü

P 400
Bsaç  2
d sca .d 2
a.W .T F
İkincil engel hesabında U=1 alındığından eşitlikte gösterilmemiştir.

dsca: Radyasyonun kaynağından saçıcıya olan mesafe (m).

a: 1 metredeki saçılan ışınlamanın gelen ışınlamaya oranıdır. a değerine Tablo 7.2’den bakılır.
F: Saçıcı üzerindeki alan boyutu (cm2). Maksimum korunmanın sağlanması için kolimatörün
maksimum açılma alanı alınır.

22
 Zırhlama Hesaplamaları Kılavuzu
TAEK RSGD-KLV- 006

n: TVL sayısı;
1
n  log( )
Bsaç
t: Zırh kalınlığı;
t  n.TVL
Kalınlık hesabı yapılacak malzemenin iki farklı TVL değeri olması durumunda;

t  TVL1  (n  1)TVL2
TVL, TVL1 ve TVL2 değerleri Tablo 5.4’den bakılır.

Bulunan sızıntı ve saçılan kalınlık değerleri arasındaki fark 1 TVL’den küçük ise büyük olan değere
1 HVL ilave edilir. İki değer arasındaki fark 1 TVL’e eşit veya 1 TVL’den büyük ise büyük olan
değer kullanılır.

4.3.2. Brakiterapi için hesaplama [10]

Zayıflatma faktörü;
P.d 2
B
W .T
d: kaynak ile meşgul edilen en yakın alana olan mesafe (m).

İşyükü (Gy/hafta);
W  106 . A.t
: Gama sabiti (µSv.m2/MBq.saat) Tablo 6.1’den bakılır.
A: Kaynak aktivitesi (MBq)
t: ışınlama süresi (saat/hafta);
1
n  log( )
B
Zırh kalınlığı;
t  n.TV
TVL değerleri Tablo 5.5’den bakılır.

4.3.3. Tomoterapi için hesaplama [11]

Doz hesabı;
D2 / D1  (d1 )2 /( d2 )2

Zırhlanması istenen duvar yönünde d1 (m) mesafesindeki doz değeri D1 (Sv/s) Şekil 5’den
alınarak izomerkezden meşgul edilen en yakın alana olan d 2 (m) mesafesindeki doz değeri D2
(Sv/s) hesaplanır.

23
 Zırhlama Hesaplamaları Kılavuzu
TAEK RSGD-KLV- 006

Şekil 5. Tomoterapi Cihazı Etrafında Değişik Noktalarda Ölçülen Doz Eşdeğeri Hızları [11]

Zayıflatma faktörü;
B  P /( D2 .T )
P: Tasarım dozu (Sv/s);
1
n  log( )
B
t: Zırh kalınlığı;
t  n.TVL
Kalınlık hesabı yapılacak malzemenin iki farklı TVL değeri olması durumunda;

t  TVL1  (n  1)TVLe
TVL, TVL1 ve TVLe değerleri Tablo 5.2’den bakılır.

4.3.4. Simülatör ve CT-simülatör için hesaplama [3]

Radyoloji ve endüstriyel radyografi uygulamalarında kullanılan hesaplama yöntemlerine göre

yapılır.

4.4. Hızlandırıcı, Radyoizotop Üretim veya Hazırlama Tesisleri Zırhlama Hesaplamaları

4.4.1. Siklotron odası nötron hesabı [12]

4.4.1.1. Birincil Engel Hesabı;

7 H m .d 2
Bn  2.8 x10
 0T

Bn=Zayıflatma faktörü (rem.cm2)

Hm = Tasarım dozu (mrem/saat), Tablo 1’den birim dönüşümü yapılarak alınır.

24
 Zırhlama Hesaplamaları Kılavuzu
TAEK RSGD-KLV- 006
Sabit = 2.8x10-4 saat /s x 10-3 rem/mrem
d= Hedefin meşgul edilen alana olan uzaklığı
T= Meşguliyet faktörü;
Vn
0 
4. .r 2
Vn = Nötron üretim hızı (n.s-1)
Ф0 = Nötron akım hızı: Kaynağın 1 cm yarıçapından 1 m uzakta 4 π’lik katı açıda nötron ışın
demetine 00 açıda nötron yayılma hızı (m2. cm-2.s-1)
r=100 cm

B değerleri Şekil 7’de yerine konarak beton plaka değerleri g/cm 2 cinsinden bulunur. Duvar
kalınlığı ise beton plaka değerinin kullanılan beton yoğunluğuna bölünmesi ile cm cinsinden
hesaplanır.

4.4.1.2. İkincil Engel Hesabı;

7 H m .d i2
Bnr  2.8 x10
 so .T

di = Kaynakla ilk engel arasındaki mesafe (m).

d = Birincil engel ile ikincil engel arasındaki mesafe (m).
A = Saçılan hedefin alanı (1m2 kabul edilir).
αn = Yansıma katsayısı: Nötron enerjisine uygun olarak Şekil 6’den bulunur.

 so   0 . n . A / d 2

Фso = İkincil engel için nötron akım hızı (m2.cm-2.s-1)

B değerleri Şekil 7’de yerine konarak beton plaka değerleri g/cm 2 cinsinden bulunur. Duvar
kalınlığı ise beton plaka değerinin kullanılan beton yoğunluğuna bölünmesi ile cm cinsinden
hesaplanır.

25
 Zırhlama Hesaplamaları Kılavuzu
TAEK RSGD-KLV- 006

Şekil 6. Nötron İçin Yansıma Katsayıları [12]

26
 Zırhlama Hesaplamaları Kılavuzu
TAEK RSGD-KLV- 006

Şekil 7. Nötron Enerjisine Göre Beton Kalınlıkları [12]

27
 Zırhlama Hesaplamaları Kılavuzu
TAEK RSGD-KLV- 006

4.4.2. FDG üretim ünitesi (hücreler, kalite kontrol lab, atık odası, vb) hesabı [5]

İşyükü;
W  . A.t
A: Alanlarda bulunacak bir seferde kullanılan aktivite miktarı (MBq)
t: Aktivitenin alanda haftalık bulunma süresi (saat)
: Spesifik gama sabiti (µSv.m2/MBq.saat). Tablo 6.1’den bakılır.

Kuruluş tarafından verilmediği durumlarda Tablo 8.10’daki hesaplanmış işyükü değerleri

kullanılır.

Zayıflatma (geçiş) aktörü;

P.d 2
k 
W .T .U
P: Tasarım dozu (µSv/hafta). Tablo 1’den bakılır.
d: Mesafe (m). Madde 3.2.3’de ifade edildiği şekilde alınır.
W: İş yükü (µSv m2/hafta). Tablo 8.10’dan bakılır.
T: Meşguliyet faktörü. Tablo 3’den bakılır.
U: Kullanma faktörü. Madde 3.4.2’de ifade edildiği şekilde alınır.

Onda bir kalınlık değeri;

1
TVLn  log( )
k
TVLn: TVL sayısı
Zırh Kalınlığı= TVLn x TVL

Radyasyon kaynağı içeren tüm hücreler ve odaların zırh kalınlıkları Tablo 5.5’de verilen kurşun
ve beton TVL değerleri kullanılarak hesaplanır.

Hesaplamalarda kullanılan Zırh malzemelerinin yoğunlukları Tablo 10’da verilmiştir.

4.4.3. Radyoizotop jeneratörü üretimi/radyofarmasötik hazırlama üniteleri (hücreler, kalite

kontrol lab., atık odası vb.) hesabı [5]

Radyoizotop jeneratörü üretimi/radyofarmasötik hazırlama ünitelerindeki iş yükleri maksimum

aktivite ve çalışma koşullarına TVL Yöntemi kullanılarak hesaplanır.

28
 Zırhlama Hesaplamaları Kılavuzu
TAEK RSGD-KLV- 006

KAYNAKÇA

[1] Structural Shielding Design for Medical X-Ray Imaging Facilities, NCRP Report No.147, 2004.
[2] Structural Shielding Design and Evaluation for Megavoltage X- and Gamma-Ray
Radiotherapy Facilities, NCRP Report No.151, 2005.
[3] Structural Shielding Design and Evaluation For Medical Use of X Rays and Gamma Rays of
Energies up to 10 MeV, NCRP Report No.49, 1976.
[4] Patton H. McGinley, Shielding Techniques Radiation Oncology Facilities, Medical Physics
Publishing, 1998.
[5] S. R. Cherry, J. A. Sorenson, M. E. Phelps, Physics in Nuclear Medicine, 3rd Edition, 2003.
[6] M. T. Matsen et al, AAPM Task Group 108:PET and PET/CT Shielding Requirements, 2005.
[7] Strahlenschutzregeln für den Umgang mid umcshlossenen radioaktiven Stoffen in der
Medizin – Therapaeutische Anwendung, DIN (Deutsches Institut für Normung) 6804, 1993.
[8] Berechnung der Abschirmung von I-131Therapie-Patientenzimmern, Merkblatt L-07–03,
Bundesamt für Gesundheit, Abteilung Strahlenschutz Sektion Aufsicht und Bewilligungen
[9] Nuklearmedizinische Betriebe - Regeln für die Errictung und Ausstattung, ÖNORM S 5224,
2005.
[10] Radiation Protection in the Design of Radiotherapy Facilities, IAEA Safety Report Series
No.47, 2006.
[11] Chester R. Ramsey, Rebecca Seibert, Stephen L. Mahan, Dharmin Desai, and Daniel
Chase, Out-of-field dosimetry measurements for a helical tomotherapy system, Journal of
Applied Clinical Medical Physics, Vol 7, No 3, 2006.
[12] Radiation Protection in the Design Guidelines for 0,1-100 MeV Particle Accelerator Facilities,
NCRP Report No.51, 1977.

29