Τύποι

Παραγώγισης *** Ολοκλήρωσης

Κανόνες Παραγώγισης και

f(x) f΄(x) ∫ f (x) Ολοκλήρωσης

0 0 C (f±g)'=f '±g'
1 0 X+C (f.g) '=f 'g+fg'
k 0 KX+C (cf) '=cf '

x2
X 1 +c (fν)'=νfν-1.f '
2
x n +1 ′
n . n-1 + c , n ≠ -1 ⎛f⎞ f ′g − fg ′
x nx n +1 ⎜ ⎟ =
⎝g⎠ g2

1 3 ′
2 2 ⎛1⎞ f′
x x +c ⎜ ⎟ =− 2
2 x 3 ⎝f⎠ f

ηµχ συνχ -συνχ+C ( f o g )′( x) = f ′( g ( x)) g ′( x)

συνχ -ηµχ ηµχ+C ∫ f ( x)dx = F ( x) + c

1
εφχ
συν 2 χ
-ln|συνx|+C ∫ f ′( x)dx = f ( x) + c
1
εφx+C ∫ λ f ( x)dx = λ ∫ f ( x)dx
συν x 2

1
σφχ − ln|ηµx|+C ∫ ( f + g )dx = ∫ fdx + ∫ gdx
ηµ 2 x

1
-σφx+C ∫ f ⋅ g ′dx = f ⋅ g − ∫ f ′ ⋅ gdx
ηµ 2 x

x x x
∫ f ( g ( x )) g ′( x ) dx = ∫ f (u ) du
e e e +C
u=g(x) , du=g'(x)dx

Aris Nikolaidis
 1
ln|x| Ειδικές Περιπτώσεις
x
1 ax + β 1 ax + β
ln|x|+C ∫ e dx = e +c
x a
αx
1
∫ ηµ ( ax + β ) dx = − aσυν (αx + β ) + c
αχ αχ.lnα +c
ln a
1
f(g(x)) f΄(g(x)) .g΄(x) ∫ συν (ax + β )dx = aηµ (αx + β ) + c

1 1
∫ ax + β dx = a ln ax + β + c
f΄(g(x)) .g΄(x) f(g(x))+C

n . n-1 . ν 1 (ax + β )ν +1
[f(x)] nf (x) f΄(x) ∫ (ax + β ) dx = +c
a ν +1

1
n.f n-1
(x) .f΄(x) [f(x)]n+C ∫ x dx = 2 x + c
f ′( x) 1 2 ax + β
f (x )
2 f ( x)
∫ ax + β dx = α
+c

dx 1
f ′( x) ∫ = εφ (αx + β ) + c
f (x ) +C συν 2 (αx + β ) a
2 f ( x)

dx 1
∫ = − σφ (αx + β ) + c
ηµ(f(x)) συν(f(x)) .f΄(x) ηµ 2 (αx + β ) a

συν(f(x)) .f΄(x) ηµ(f(x))+C

Μορφές Ολοκληρωµάτων που
συν(f(x)) - ηµ(f(x)) .f΄(x) αντιµετωπίζονται µε
ολοκλήρωση κατά παράγοντες
ax + β
ηµ(f(x)) .f΄(x) -συν(f(x))+C ∫ P ( x )e dx
f ′( x) ax + β
εφ(f(x)) ∫ ηµ ( kx + m ) e dx
συν f ( x)
2

Aris Nikolaidis
 f ′( x) ax + β
συν f ( x) 2 εφ(f(x))+C ∫ συν (kx + m)e dx

f ′( x)
σφ(f(x)) −
ηµ 2 f ( x) ∫ P( x)ηµ (αx + β )dx
f ′( x)
-σφ(f(x))+C ∫ P ( x)συν (αx + β )dx
ηµ 2 f ( x)
e f(x) ef(x) .f΄(x) ∫ P( x) ln(αx + β )dx
Μορφές Ολοκληρωµάτων που
ef(x) .f΄(x) ef(x)+C αντιµετωπίζονται µε αλλαγή
µεταβλητής

αf(x) αf(x) .lnα .f΄(x)

∫ f (ax + β )dx
θέτω u=αx+β Î dx=du/α
λ
∫ ηµ xσυν xdx
k
αf(x) .lnα .f΄(x) αf(x)+C

f ′( x)
ln|f(x)| ∫ ηµ k
xdx
f ( x)
f ′( x)
∫ συν xdx
k
ln|f(x)|+C
f ( x)

∫ f ( x, k − x )dx
2 2

u=kηµx

∫ f ( x, k + x )dx
2 2

u=kεφx , .. , t=συνx

∫ f ( x, x − k )dx
2 2
∫ f (ηµx, συνx)dx
∫ f (ηµx)dx ∫ f (συνx)dx
u=k/συνx

ax + β Για το ολοκλήρωµα
∫ f ( x, ax + β , γx + δ )dx
∫f ( x,ν ax + β )dx ∫ f ( x,ν γ x +δ
)dx
ρητής συνάρτησης
θέτουµε την αναλύουµε σε
θέτουµε πρώτα t = ax + β
θέτουµε αχ + β
t = ν αχ + β t =ν
γx + δ
άθροισµα «απλών και στην συνέχεια ονοµάζουµε u
κλασµάτων». την ρίζα που θα προκύψει …

Aris Nikolaidis
 ax + β
∫ f (e )dx
θέτουµε t=eαx+β

Σχόλια :
Για τα τριγωνοµετρικά ολοκληρώµατα χρειάζονται οι τύποι:

1)ηµ 2 x = 1 − συν 2 x 2)συν 2 x = 1 + συν 2 x

2 2
x
2εφ 4) 1 − εφ 2
x
3) 2
ηµx = συνx = 2
x x
1 − εφ 2 1 + εφ 2
2 2

Aris Nikolaidis
 33 34

4 ΟΛΟΚΛΗΡΩΜΑΤΑ 4.2 ΒΑΣΙΚΕΣ ΙΔΙΟΤΗΤΕΣ

k k

4.1 ΠΑΡΑΓΟΥΣΑ Ή ΑΝΤΙΠΑΡΑΓΩΓΟΣ 1… ∫ ∑ λi f i ( x) dx = ∑ λi ∫ f i ( x ) dx , λi σταθερές

i =1 i =1
ΣΥΝΑΡΤΗΣΗΣ
ποσότητες.
ΟΡΙΣΜΟΣ: Παράγουσα ή αντιπαράγωγος μιας
2… [ ∫ f ( x)dx ]’ = f(x)
συνάρτησης f(x) ορισμένη στο D(f) λέγεται η
συνάρτηση F(x) για την οποία ισχύει F′(x)=f(x). 3… ∫ f ' ( x)dx = f(x)+c, c σταθερή ποσότητα.

ΣΥΜΒΟΛΙΣΜΟΣ: F(x)= ∫ f ( x)dx = ∫ df (x) 4.3 ΒΑΣΙΚΑ ΟΛΟΚΛΗΡΩΜΑΤΑ

ΠΡΟΤΑΣΗ: Αν η f είναι συνεχής στο πεδίο 1… f(x)=0 ⇔ F(x)=c
ορισμού τότε υπάρχει η παράγουσα. 2… f(x)=a ⇔ F(x)=ax+c
ΠΡΟΤΑΣΗ: Αν F(x) και G(x) είναι διαφορετικές 3… f(x)=xk ⇔ F(x)= xk+1/(k+1)+c, k≠-1
παράγουσες μιας συνάρτησης f(x) τότε διαφέρουν 4… f(x)= ex ⇔ F(x)= ex+c
κατά μια σταθερά c δηλαδή: 5… f(x)= 1/x ⇔ F(x)=ln|x|+c
F(x)-G(x)=c. 6… f(x)= cos(x) ⇔ F(x)=sin(x)+c
ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΗ: Η ολοκλήρωση είναι η αντίθετη 7… f(x)= sin(x) ⇔ F(x)=-cos(x) +c
διαδικασία της παραγώγισης. 8… f(x)= 1/cos2(x) ⇔ F(x)=tan(x)+c
9… f(x)= 1/sin2(x) ⇔ F(x)=-ctan(x)+c
10… f(x)= 1/(1+x2) ⇔ F(x)=arctan(x)+c
2
11… f(x)= 1/ 1 − x ⇔ F(x)=arcsin(x)+c
12… f(x)= ax ⇔ F(x)= ax/ln(a)+c
 35 36

4.4 ΚΑΝΟΝΕΣ ΟΛΟΚΛΗΡΩΣΗΣ

4.4.2 ΠΑΡΑΓΟΝΤΙΚΗ ΟΛΟΚΛΗΡΩΣΗ
4.4.1 ΜΕΘΟΔΟΣ ΑΝΤΙΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ ΚΑΝΟΝΑΣ ΠΑΡΑΓΟΝΤΙΚΗΣ ΟΛΟΚΛΗΡΩΣΗΣ:

ΘΕΩΡΗΜΑ:Έστω f συνεχής στο D(f) και u=g(x) Έστω ότι θέλουμε να υπολογίσουμε ένα

με πεδίο τιμών R(g)=D(f) τότε ολοκλήρωμα ∫ f ( x)dx όπου η f μπορεί να γραφτεί

∫ f ( g ( x)) g ' ( x)dx = ∫ f (u )du =F(u)+c. ως γινόμενο δύο συναρτήσεων h1 και h2 (δηλαδή

ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΗ: Το παραπάνω θεώρημα μας f(x)=h1(x)h2(x) ) και η παραγουσα Η1 της

βοηθάει να απλοποιήσουμε τα ολοκληρώματα συνάρτησης h1 είναι εύκολα παραγωγίσιμη τότε

χρησιμοποιώντας τις παραγώγους των σύνθετων ∫ f ( x)dx = Η1(x) h2(x) - ∫ H ( x)h ' ( x)dx .
1 2

συναρτήσεων.
ΜΕΘΟΔΟΣ ΥΠΟΛΟΓΙΣΜΟΥ ∫ G ( x)dx :
ΒΗΜΑ 1: Γράφουμε την G(x) = f( g(x) )g′(x).
ΒΗΜΑ 2: Θέτουμε u=g(x).
ΒΗΜΑ 3: Υπολογίζουμε ∫ G ( x)dx =
ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΗ: f(u) πρέπει να είναι εύκολα
ολοκληρώσιμη.
ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΗ (Ι): Αν ∫ h ( x)h ' ( x)dx
1 2 είναι
εύκολα υπολογίσιμη τότε έχουμε υπολογίσει και το
∫ f ( x)dx .
ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΗ (ΙΙ): Ο κανόνας παραγοντικής
∫ f (u )du . ολοκλήρωσης συνεπάγεται από την ιδιότητα
[f(x)g(x)]′=f′(x)g(x)+ f (x)g′(x)
θέτοντας Η1=f και h2=g.
ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΗ (IIΙ): H h2′(x) πρέπει να είναι πιο
απλή συνάρτηση από την h2(x). H h1(x) επιλέγεται
ώστε να έχει εύκολα υπολογίσιμες παράγουσες.
 37 38

4.4.3 ΕΙΔΙΚΕΣ ΜΟΡΦΕΣ

4.4.4 ΟΛΟΚΛΗΡΩΣΗ ΡΗΤΩΝ
1… ∫ e p ( x ) dx = α-1eαx+bp(x)-α-1 ∫ e
ax + b ax + b
p ' ( x ) dx ΣΥΝΑΡΤΗΣΕΩΝ
όπου p(x) είναι πολυωνυμική συνάρτηση Οι ρητές συναρτήσεις αναφέρονται σε
2… ∫ sin( ax + b) p ( x) dx = συναρτήσεις που γράφονται σαν λόγος δύο
πολυωνύμων δηλαδή f(x)=p(x)/q(x).
=-α-1cos(αx+b)p(x)+α-1 ∫ cos( ax + b) p ' ( x)dx

3… ∫ cos( ax + b) p ( x)dx = ΜΕΡΙΚΑ ΒΑΣΙΚΑ ΟΛΟΚΛΗΡΩΜΑΤΑ ΡΗΤΩΝ

=α-1sin(αx+b)p(x)-α-1 ∫ sin( ax + b) p ' ( x)dx ΣΥΝΑΡΤΗΣΕΩΝ
1
4… ∫ f ( x) ln( g ( x))dx = 1… ∫ αx + β dx = α-1ln(αx+β) + c
f ( x)
= F(x)ln(x) - ∫ g ( x) g ' ( x)dx 1
2… ∫ (αx + β ) k dx = α-1 (αx+β)-k+1/(-k+1) + c
όπου f,g είναι ρητές συναρτήσεις.
x 1 (1 + x 2 ) − k +1 x
5… ∫e
αx + β
sin(γ + δx ) dx , ∫e
αx + β
cos(γ + δx ) dx 3… ∫ (1 + x 2 ) k = 2 − k + 1
dx + c, k≠-1

θεωρούμε σαν h1(x)=eαx+β και εφαρμόζουμε δύο x

4… ∫ 1 + x 2 dx = ln(1+x2)/2 + c
φορές τον κανόνα παραγοντικής ολοκλήρωσης.
1
5… ∫ 1 + x 2 dx = arctan(x) + c
 39 40

ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ ΟΛΟΚΛΗΡΩΣΗΣ ΡΗΤΩΝ

4.5 ΟΡΙΣΜΕΝΟ ΟΛΟΚΛΗΡΩΜΑ
ΣΥΝΑΡΤΗΣΕΩΝ
ΟΡΙΣΜΟΣ (κατά Riemann): Έστω f(x) είναι
ΒΗΜΑ 1: Ελέγχουμε αν ο βαθμός του p(x) είναι
συνεχής στο [a,b] και για οποιοδήποτε διαμερισμό
μικρότερου βαθμού από το q(x). Αν όχι διαιρούμε
του [a,b]= [a,x1]∪[x1,x2] ∪…∪[xk,b] με x0=a και
και προχωρούμε με το υπόλοιπο r(x) δηλαδή
xk+1=b και για οποιαδήποτε ξi∈[xi-1,xi] για i=1, …,
γράφουμε
n

p(x)/q(x) = k(x) + r(x)/q(x). k+1 τότε το όριο lim

δxi → 0
∑ f (ξ )δx ,
i =1
i i δxi=xi-xi-1
ΒΗΜΑ 2: Παραγοντοποιούμε την q(x).
ονομάζεται ολοκλήρωμα κατά Riemann και είναι
ΒΗΜΑ 3: Για κάθε παράγοντα (x-α)k γράφουμε
ίσο με F(b)-F(a).
Α1/(x-α) +Α2/(x-α)2 + … + Αk/(x-α)k. b
2 m
Για κάθε παράγοντα (x +bx+c) γράφουμε ΣΥΜΒΟΛΙΣΜΟΣ: ∫ f ( x)dx ή ∫ f ( x)dx
a [ a ,b ]
2 2 k
(Β1x+Γ1)/( x +bx+c) + … + (Β1x+Γ1)/( x +bx+c)
ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΗ (Ι): Το ολοκλήρωμα από το α
ΒΗΜΑ 4: γράφουμε το p(x)/q(x) σαν άθροισμα
έως το β είναι ίσο με το εμβαδόν που περικλείεται
των παραπάνω συντελεστών και βρίσκουμε τα Α1,
ανάμεσα στην f(x) και στην ευθεία y=0 (δηλαδή
Β1, Γ1 … Ακ, Βκ , Γκ .
τον άξονα των Χ).
ΒΗΜΑ 5: Υπολογίζουμε τα ολοκληρώματα με
ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΗ (ΙΙ): Το ολοκλήρωμα είναι στην
βάση τα βασικά ολοκληρώματα ρητών
ουσία επέκταση των αθροισμάτων σε συνεχή
συναρτήσεων.
διαστήματα.
 41 42

4.5.1 ΙΔΙΟΤΗΤΕΣ ΟΡΙΣΜΕΝΟΥ 4.6 ΓΕΝΙΚΕΥΜΕΝΟ ΟΛΟΚΛΗΡΩΜΑ

ΟΛΟΚΛΗΡΩΜΑΤΟΣ
4.6.1 ΠΡΩΤΟΥ ΤΥΠΟΥ ΓΕΝΙΚΕΥΜΕΝΟ
b k k b

1… ∫ ∑ λi f i ( x) dx = ∑ λi ∫ f i ( x ) dx , λ σταθερές ΟΛΟΚΛΗΡΩΜΑ
i =1 i =1
i
a a
ΟΡΙΣΜΟΣ: Έστω f(x) είναι συνεχής στο [a,+∞]
ποσότητες.
+∞
a
τότε το ολοκλήρωμα ∫ f ( x)dx ορίζεται σαν το όριο
2… ∫
a
f ( x ) dx =0 a

b
a b lim ∫ f ( x)dx = lim F (b) -F(a).
3… ∫
b
f ( x ) dx = − ∫ f ( x ) dx
a
b → +∞
a
b → +∞

Ανάλογα έχουμε:
4… Αν x1<x2<…<xk τότε
b b
xk

f ( x ) dx = ∑
k −1 xi +1
œ ∫ f ( x ) dx = lim ∫ f ( x)dx
∫
x1 i =1
∫
xi
f ( x ) dx −∞
a → −∞
a

+∞ b

5… Αν α<β<γ και f(x)≥0 για κάθε x τότε œ

−∞
∫ f ( x ) dx = lim lim
b → +∞ a → −∞ ∫ f ( x)dx = lim F (b) - lim F (a)
a
b → +∞ a → −∞
β γ

∫ f ( x)dx ≤ ∫ f ( x)dx
α α
. ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΗ: Αν τα παραπάνω όρια είναι ίσα
με ένα πραγματικό αριθμό τότε το αντίστοιχο
6… Αν f(x)<g(x) για κάθε α<x<β τότε
ολοκλήρωμα συγκλίνει διαφορετικά αποκλίνει.
β β

∫ f ( x)dx ≤ ∫ g ( x)dx
α α
.
 43 44

4.6.2 ΔΕΥΤΕΡΟΥ ΤΥΠΟΥ ΓΕΝΙΚΕΥΜΕΝΟ 4.6.3 ΕΛΕΓΧΟΣ ΣΥΓΚΛΙΣΗΣ

ΟΛΟΚΛΗΡΩΜΑ ΓΕΝΙΚΕΥΜΕΝΩΝ ΟΛΟΚΛΗΡΩΜΑΤΩΝ
ΟΡΙΣΜΟΣ: Έστω f(x) είναι συνεχής στο (a,b) και ΘΕΩΡΗΜΑ: Αν f(x) και g(x) είναι συνεχής στο
[1] xlim f ( x ) = ±∞ ή/και [2] lim f ( x ) = ±∞ τότε το
+ −
[a,+∞) και 0≤f(x)≤g(x) για κάθε x≥a τότε
→a x →b
+∞
b

ολοκλήρωμα ∫ f ( x)dx ορίζεται σαν το όριο (1) αν ∫ g ( x)dx

a
συγκλίνει τότε και το
a
+∞
b

t →a ∫
lim f ( x ) dx =F(b) - lim F ( x ) αν ισχύει η [1]
œ + +
∫ f ( x)dx
a
συγκλίνει.
t x→a

+∞
t

t →b ∫
lim f ( x ) dx = lim F ( x ) - F(α) αν ισχύει η [2]
œ − −
(2) αν ∫ f ( x)dx
a
αποκλίνει τότε και το
a x →b

+∞
t2

œlim lim
+
t → a t →b − ∫ f ( x)dx = lim F ( x) - lim F ( x)
− + αν ισχύουν ∫ g ( x)dx
a
αποκλίνει.
1 2
t1 x →b x→a

και η [1] και η [2].

ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΗ (Ι): Ανάλογα μπορούμε να ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΗ: Το παραπάνω θεώρημα μπορεί

ορίσουμε και συνδυασμούς Α και Β τύπου να γενικευτεί για όλα τα γενικευμένα

γενικευμένα ολοκληρώματα. ολοκληρώματα.

ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΗ (ΙΙ): Αν η συνάρτηση f είναι

ασυνεχής σε ένα σημείο x0∈(a,b) τότε
b x0 b

∫ f ( x ) dx = ∫ f ( x ) dx + ∫ f ( x ) dx
a a x0
 45 46

4.7 ΕΦΑΡΜΟΓΕΣ ΤΩΝ ΟΛΟΚΛΗΡΩΜΑΤΩΝ ΟΡΙΣΜΟΣ: Η παράγωγος της κατανάλωσης ως

ΣΤΙΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΕΣ ΣΥΝΑΡΤΗΣΕΙΣ dK
προς το εισόδημα, dE , ονομάζεται οριακή ροπή
4.7.1 ΣΥΝΑΡΤΗΣΕΙΣ ΕΣΟΔΩΝ ΚΑΙ προς κατανάλωση.
ΚΟΣΤΟΥΣ ΟΡΙΣΜΟΣ: Η παράγωγος της αποταμίευσης ως
Συνήθως δίδεται η συνάρτηση οριακών εσόδων (ή dA
προς το εισόδημα, dE , ονομάζεται οριακή ροπή
οριακού κόστους) και ζητούνται οι συναρτήσεις
ολικών ή μέσων εσόδων (ή κόστους) δηλαδή: προς αποταμίευση.
ΟΡΙΣΜΟΣ: Η παράγωγος του εισοδήματος ως
R(q) = ∫ MR (q ) dq και C(q) = ∫ MC (q )dq .
dE
προς την αποταμίευση, dA , ονομάζεται
4.7.2 ΣΥΝΑΡΤΗΣΕΙΣ ΚΑΤΑΝΑΛΩΣΗΣ,
ΑΠΟΤΑΜΙΕΥΣΗΣ ΚΑΙ ΕΘΝΙΚΟΥ πολλαπλασιαστής εθνικού εισοδήματος και
ΕΙΣΟΔΗΜΑΤΟΣ συμβολίζεται με k.

ΟΡΙΣΜΟΣ: Το εθνικό εισόδημα δίδεται σαν ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΗ: k=1/(οριακή ροπή προς αποταμίευση)
και k=1/(1-οριακη ροπή προς κατανάλωση).
άθροισμα του ποσού που καταναλώνουμε και του
ΕΡΜΗΝΕΙΑ: Για κάθε νομισματική μονάδα που
ποσού που αποταμιεύουμε δηλαδή:
αποταμιεύεται το εθνικό εισόδημα αυξάνει κατά k
ΕΙΣΟΔΗΜΑ = ΚΑΤΑΝΑΛΩΣΗ + ΑΠΟΤΑΜΙΕΥΣΗ
μονάδες.
[Ε = Κ + Α].
ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΗ: Αν παραγωγίσουμε την παραπάνω
dK dA
έκφραση προς το εισόδημα έχουμε: dE + dE = 1 .
 47

4.7.3 ΠΛΕΟΝΑΣΜΑ ΚΑΤΑΝΑΛΩΤΗ

ΟΡΙΣΜΟΣ: Πλεόνασμα καταναλωτή στο σημείο
(q0,p0) λέγεται το επιπλέον ποσό που διατίθεται να
πληρώσει ο καταναλωτής για προϊόντα που
πωλούνται πάνω από την τιμή p0 και δίδεται ως:
q0

CS= ∫ D ( q ) dq − p0 q0
−1
(i) αν η ζήτηση
0

περιγράφεται από τη σχέση p=D-1(q) ή

(ii) CS= ∫ D( p)dp

p > p0 , q > 0
αν η ζήτηση

περιγράφεται από τη σχέση q=D(p) .

4.7.4 ΠΛΕΟΝΑΣΜΑ ΠΑΡΑΓΩΓΟΥ

ΟΡΙΣΜΟΣ: Πλεόνασμα παραγωγού στο σημείο
(q1,p1) λέγεται το επιπλέον ποσό που διατίθεται να
χάσει ο παραγωγός προσφέροντας τα αγαθά του σε
τιμή μικρότερη από την τιμή p1 και δίδεται ως:
q1

(i) PS= p1q1 − ∫ S ( q ) dq

−1
αν η προσφορά
0

περιγράφεται από τη σχέση p=S-1(q) ή

(iii) PS= ∫ S ( p )dp

p < p1 , q > 0
αν η προσφορά

περιγράφεται από τη σχέση q=S(p) .