Bài giảng Maple - Chương 2 - Thực hành tính toán trên Maple - 1151803

Ch−¬ng 2
Thùc hµnh tÝnh to¸n trªn

Maple
2.1. tÝnh to¸n sè häc vµ ®¹i sè th«ng dông .......................................... 14

2.1.1. TÝnh to¸n víi sè nguyªn ...................................................................... 14
TÝnh giai thõa .............................................................................................................. 14
T×m −íc sè chung lín nhÊt (gcd)................................................................................ 14
T×m béi sè chung nhá nhÊt (lcm) ............................................................................... 14
Ph©n tÝch mét sè ra thõa sè nguyªn tè........................................................................ 15
T×m çc sè nguyªn tè tr−íc vµ sau mét sè cho tr−íc ................................................. 15
T×m nghiÖm nguyªn cña ph−¬ng tr×nh........................................................................ 15
T×m th−¬ng vµ phÇn d− ............................................................................................... 16
TÝnh theo c«ng thøc truy håi....................................................................................... 17
2.1.2. TÝnh to¸n víi çc sè thËp ph©n ......................................................... 20
VÒ ®é chÝnh x¸c cña çc phÐp tÝnh sè häc.................................................................. 20
TÝnh gi¸ trÞ cña biÓu thøc sè häc ................................................................................ 21
TÝnh tæng cña h÷u h¹n vµ cña v« h¹n çc sè h¹ng ..................................................... 21
TÝnh tÝch cña h÷u h¹n hoÆc v« h¹n thõa sè ................................................................ 22
2.1.3. TÝnh to¸n víi sè phøc .......................................................................... 23
2.1.4. TÝnh to¸n theo Modul .......................................................................... 24

Çc tÝnh to¸n Modul th«ng th−êng............................................................................. 24
Gi¶i ph−¬ng tr×nh víi Modul ...................................................................................... 26
2.1.5. Khai triÓn, ®¬n gi¶n vµ ph©n tÝch biÓu thøc ®¹i sè .......................... 27
Khai triÓn biÓu thøc ®¹i sè.......................................................................................... 27
Ph©n tÝch ra thõa sè..................................................................................................... 28
PhÐp ®¬n gi¶n biÓu thøc.............................................................................................. 28
Tèi gi¶n ph©n thøc ...................................................................................................... 29
G¸n tªn cho biÓu thøc vµ g¸n trÞ cho biÕn .................................................................. 29
ChuyÓn ®æi d¹ng cña biÓu thøc................................................................................... 30
2.1.6. §Þnh nghÜa hµm sè .............................................................................. 31
Hµm sè th«ng th−êng.................................................................................................. 31
Hµm tõng khóc............................................................................................................ 31
11
2.1.7. Gi¶i ph−¬ng tr×nh vµ hÖ ph−¬ng tr×nh ............................................... 32
Gi¶i ph−¬ng tr×nh ®¹i sè (cã hÖ sè b»ng sè hoÆc b»ng ch÷). ..................................... 32
Gi¶i ph−¬ng tr×nh v« tû ............................................................................................... 33
Gi¶i hÖ ph−¬ng tr×nh ................................................................................................... 33
2.1.8. Gi¶i bÊt ph−¬ng tr×nh .......................................................................... 34
2.2. VÏ ®å thÞ vµ çc vÊn ®Ò liªn quan ..................................................... 35

2.2.1. VÏ ®å thÞ trong mÆt ph¼ng ................................................................. 35
VÏ ®å thÞ hµm th«ng th−êng ....................................................................................... 35
VÏ ®å thÞ hµm Èn......................................................................................................... 37
Çc tuú chän c¬ b¶n trong lÖnh vÏ ®å thÞ ................................................................... 38
Mét sè thÝ dô minh häa............................................................................................... 41
2.2.2. VÏ ®å thÞ trong kh«ng gian 3 chiÒu................................................... 42
VÏ ®å thÞ hµm 2 biÕn................................................................................................... 42
VÏ ®−êng møc cña çc hµm 2 biÕn............................................................................. 44
VÏ ®−êng èng trong kh«ng gian 3 chiÒu ................................................................... 46
2.2.3. VËn ®éng cña ®å thÞ ........................................................................... 46
2.3. TÝnh to¸n trong ®¹i sè tuyÕn tÝnh ................................................... 48

2.3.1. Çc phÐp to¸n trªn vect¬ vµ ma trËn .............................................. 48
T¹o vect¬ vµ ma trËn .................................................................................................. 48
So s¸nh hai ma trËn ..................................................................................................... 50
TÝnh tæng cña hai ma trËn (lÖnh ®¸nh gi¸ ma trËn tæng)............................................ 51
Nh©n ma trËn............................................................................................................... 51
TÝnh tÝch trong cña ma trËn vµ vÐc t¬ (lÖnh innerprod).............................................. 52
TÝnh tÝch vÐc t¬ (tÝch trùc tiÕp) b»ng lÖnh crossprod ........................................... 53
TÝnh tÝch v« h−íng cña hai vÐc t¬ (lÖnh dotprod) ...................................................... 53
2.3.2. TÝnh gi¸ trÞ riªng vµ vect¬ riªng cña ma trËn.................................... 54
TÝnh ®a thøc ®Æc tr−ng ................................................................................................ 54
TÝnh gi¸ trÞ riªng vµ vÐc t¬ riªng cña ma trËn............................................................. 54
TÝnh gi¸ trÞ riªng vµ vÐc t¬ riªng cña ma trËn sè........................................................ 55
2.3.3. TÝnh h¹ng, tÝnh ®Þnh thøc vµ tÝnh ma trËn ng−îc.............................. 56
T×m h¹ng cña ma trËn ................................................................................................. 56
TÝnh ®Þnh thøc vµ ma trËn ng−îc cña ma trËn ............................................................ 57
2.3.4. Gi¶i ph−¬ng tr×nh ®¹i sè tuyÕn tÝnh.................................................... 57
ThiÕt lËp ma trËn tõ ph−¬ng tr×nh vµ ng−îc l¹i .......................................................... 57
Gi¶i ph−¬ng tr×nh ®¹i sè tuyÕn tÝnh ............................................................................ 59
2.3.5. T×m c¬ së cho kh«ng gian vect¬ ....................................................... 60
T×m hä vÐc t¬ c¬ së ..................................................................................................... 60
T×m c¬ së cho kh«ng gian vÐc t¬ sinh bëi çc dßng (cét) cña ma trËn...................... 61
T×m c¬ së cho h¹ch cña ma trËn ................................................................................. 61
T×m c¬ së trùc chuÈn cña kh«ng gian sinh bëi mét hä çc vÐc t¬ ............................. 61
12
2.4. PhÐp tÝnh vi ph©n vµ tÝch ph©n .......................................................... 62
2.4.1. PhÐp tÝnh giíi h¹n................................................................................ 62
TÝnh giíi h¹n cña hµm sè t¹i mét ®iÓm ...................................................................... 62
TÝnh giíi h¹n theo h−íng (tr¸i hoÆc ph¶i) .................................................................. 63
2.4.2. TÝnh ®¹o hµm cña hµm sè mét biÕn ................................................. 63
TÝnh ®¹o hµm bËc nhÊt................................................................................................ 63
Çc vÝ dô minh ho¹ ..................................................................................................... 64
TÝnh ®¹o hµm cÊp cao ................................................................................................. 65
2.4.3. TÝnh vi ph©n hµm nhiÒu biÕn, hµm vect¬ vµ ma trËn hµm ............. 66
PhÐp tÝnh ®¹o hµm cña hµm nhiÒu biÕn ...................................................................... 66
TÝnh ®¹o hµm cña mét hµm vÐc t¬.............................................................................. 67
TÝnh ®¹o hµm cña mét ma trËn hµm ........................................................................... 67
2.4.4. Hµm Èn vµ ®¹o hµm cña nã.............................................................. 68
Hµm Èn v« h−íng ........................................................................................................ 68
Hµm Èn vÐc t¬ ............................................................................................................. 70
2.4.5. PhÐp tÝnh tÝch ph©n ............................................................................. 72
TÝnh tÝch ph©n x¸c ®Þnh .............................................................................................. 72
TÝnh tÝch ph©n kh«ng x¸c ®Þnh ................................................................................... 74
TÝnh tÝch ph©n suy réng .............................................................................................. 76
2.4.6. Khai triÓn hµm sè thµnh chuçi ........................................................... 76
2.5. Ph−¬ng tr×nh Vi ph©n vµ VËt lý to¸n ............................................... 78

2.5.1. Gi¶i ph−¬ng tr×nh vi ph©n th−êng ...................................................... 78
Çc ph−¬ng tr×nh vi ph©n th«ng th−êng ..................................................................... 78
Çc tuú chän trong gi¶i ph−¬ng tr×nh vi ph©n ............................................................ 79
Ph−¬ng tr×nh vi ph©n víi çc hµm ®Æc biÖt................................................................. 80
2.5.2. Gi¶i hÖ ph−¬ng tr×nh vi ph©n th−êng ................................................ 81
Gi¶i hÖ ph−¬ng tr×nh vi ph©n th−êng .......................................................................... 81
Çc tuú chän trong gi¶i hÖ ph−¬ng tr×nh vi ph©n ....................................................... 82
VÏ ®å thÞ nghiÖm cña hÖ ph−¬ng tr×nh vi ph©n .......................................................... 84
2.5.3. Gi¶i ph−¬ng tr×nh ®¹o hµm riªng ...................................................... 86
Gi¶i ph−¬ng tr×nh ®¹o hµm riªng................................................................................ 86
VÏ ®å thÞ nghiÖm cña ph−¬ng tr×nh ®¹o hµm riªng.................................................... 86
PhÇn nµy giíi thiÖu nh÷ng chñ ®Ò tÝnh to¸n th«ng dông nhÊt. Qua ®©y chóng ta
sÏ mau chãng n¾m b¾t ®−îc ph−¬ng thøc lµm viÖc víi Maple, ®Ó råi tù m×nh kh¸m
ph¸ vµ t×m hiÓu vÒ kh¶ n¨ng tÝnh to¸n tuyÖt vêi cña Maple. Çc tÝnh to¸n chuyªn
ngµnh s©u h¬n sÏ ®−îc ®Ò cËp trong phÇn tÝnh to¸n thùc hµnh trªn m¸y cña çc gi¸o
tr×nh cho tõng bé m«n.
13
2.1. tÝnh to¸n sè häc vµ ®¹i sè th«ng dông
2.1.1. TÝnh to¸n víi sè nguyªn

MAPLE lµ mét c«ng cô m¹nh, cho phÐp tÝnh to¸n víi nh÷ng sè lín.
§Ó thùc hµnh tÝnh to¸n, tr−íc tiªn h·y ®−a vµo mét côm xö lý (b»ng chøc n¨ng
Insert/Execution Group/After Cursor). Sau khi hiÖn ra dÊu nh¾c " [>" th× ®−a lÖnh tÝnh
to¸n vµo. Víi nh÷ng tÝnh to¸n sè häc th«ng th−êng, c©u lÖnh còng chÝnh lµ biÓu
thøc tÝnh to¸n. ThÝ dô, ®Ó tÝnh (32).(1213) ta ®−a vµo sau dÊu nh¾c biÓu thøc m« t¶
phÐp tÝnh nµy (nh¾c l¹i r»ng phÐp nh©n ký hiÖu lµ dÊu sao (*) vµ phÐp luü thõa biÓu
thÞ b»ng dÊu mò (^), cßn dÊu chÊm phÈy (;) biÓu thÞ kÕt thóc cña c©u lÖnh). Sau khi
cho thùc hiÖn lÖnh th× viÖc tÝnh to¸n sÏ ®−îc thùc hiÖn vµ ta sÏ nhËn ®−îc ngay ®¸p
sè:
[>32*12^13;
3423782572130304
Maple biÕt lµm rÊt nhiÒu phÐp to¸n ®Æc biÖt, trong ®ã cã
TÝnh giai thõa

ThÝ dô TÝnh 99! nh− sau
[>99!;
9332621544394415268169923885626670049071596826438162146859296
3895217599993229915608941463976156518286253697920827223758251
1852109168640000000000000000000000
T×m −íc sè chung lín nhÊt (gcd)

ThÝ dô T×m −íc sè chung lín nhÊt cña 2 sè 157940 vµ 78864 b»ng c©u lÖnh sau:
[>gcd(157940,78864);
212
T×m béi sè chung nhá nhÊt (lcm)

ThÝ dô T×m béi sè chung nhá nhÊt cña 2 sè 18230 vµ 3224 b»ng c©u lÖnh sau:
[>lcm(18230,3224);
29386760
DÜ nhiªn, cã thÓ t×m béi sè chung nhá nhÊt cña nhiÒu sè:
14
[>lcm(24,15,7,154,812);
267960
Ph©n tÝch mét sè ra thõa sè nguyªn tè

ThÝ dô Ph©n tÝch sè 122333444455555666666777777788888888999999999 ra
thõa sè nguyªn tè b»ng c©u lÖnh cã có ph¸p nh− sau:
[>ifactor(122333444455555666666777777788888888999999999
);
(3)(12241913785205210313897506033112067347143)(3331)
Nh− vËy, ta ®· t×m ®−îc "cña hiÕm" - mét sè nguyªn tè lín (trªn 40 ch÷ sè !!!).
Muèn thiÕt lËp l¹i tÝch cña çc thõa sè nµy ta dïng lÖnh bung tÝch trªn ra
(Maple hiÓu ngÇm ®Þnh ký hiÖu (%) lµ chØ biÓu thøc ngay tr−íc ®ã, trong çc phiªn
b¶n cò ký hiÖu nµy lµ dÊu nh¸y kÐp):
[>expand(%);
122333444455555666666777777788888888999999999
T×m çc sè nguyªn tè tr−íc vµ sau mét sè cho tr−íc

T×m sè nguyªn tè ®øng tr−íc sè nguyªn a cho tr−íc b»ng lÖnh
prevprime(a);
ThÝ dô:
[>prevprime(122333444455555666666777777788888888
999999999);
122333444455555666666777777788888888999999893
T×m sè nguyªn tè ®øng sau sè nguyªn a cho tr−íc b»ng lÖnh nextprime(a);
ThÝ dô:
[>nextprime(122333444455555666666777777788888888999999999
);
122333444455555666666777777788888889000000069
T×m nghiÖm nguyªn cña ph−¬ng tr×nh

Gi¶i ph−¬ng tr×nh ®Ó t×m nghiÖm nguyªn b»ng lÖnh isolve víi có ph¸p nh−
sau
[>isolve(eqns,vars);
Trong ®ã: eqns - tËp çc ph−¬ng tr×nh hoÆc mét ph−¬ng tr×nh
15
vars - tËp çc tªn biÕn v« ®Þnh
Thñ tôc isolve gi¶i ph−¬ng tr×nh trªn tËp çc sè nguyªn, cho phÐp t×m mäi Èn
v« ®Þnh tham gia trong çc ph−¬ng tr×nh.
TËp tªn çc biÕn v« ®Þnh (vars) ®−îc sö dông ®Ó biÓu diÔn nghiÖm, cã gi¸ trÞ
nguyªn. NÕu ta kh«ng chØ râ çc biÕn nµy, hoÆc ®−a kh«ng ®ñ, th× ch−¬ng tr×nh sÏ
tù t¹o ra çc tªn _N1, _N2... NÕu ta khai b¸o thõa (nhiÒu h¬n sè biÕn v« ®Þnh thùc
tÕ) th× còng kh«ng sao, ch−¬ng tr×nh sÏ kh«ng ®éng ch¹m ®Õn çc biÕn thõa.
NÕu kh«ng cã nghiÖm nguyªn (hoÆc MAPLE kh«ng cã kh¶ n¨ng t×m nghiÖm)
th× m¸y th«ng b¸o NULL.
ThÝ dô
[>isolve(3*x-4*y=7);
{ y = 2 + 3 _N1, x = 5 + 4 _N1 }
[>isolve(x+2*y+3*z=4,{a});
{ y = _N2 , x = 4 − 3 a − 2 _N2 , z = a }
[>isolve(x+y+z=0,{a,b,c,d});
{ z = a, y = b, x = −a − b }
[>isolve(x^2+y^2=z^2,{u,v});
_N3 ( −v2 + u 2 ) _N3 ( v2 + u 2 )
{x = ,z= ,
igcd( −v + u , v + u , −2 v u )
2 2 2 2
igcd( −v + u 2, v2 + u 2, −2 v u )
2
_N3 v u
y = −2 }
igcd( −v2 + u 2, v2 + u 2, −2 v u )
T×m th−¬ng vµ phÇn d−

LÖnh : irem - t×m phÇn d− nguyªn
iquo - t×m th−¬ng nguyªn
Có ph¸p: irem(m,n) irem(m,n,'q')
iquo(m,n) iquo(m,n,'r')
Tham biÕn: m,n - biÓu thøc
q,r - tªn
NÕu m vµ n lµ hai sè nguyªn th× lÖnh irem tÝnh phÇn d− cña m khi chia cho n ,
vµ nÕu cã sù tham gia cña biÕn thø ba 'q' th× nã sÏ ®−îc g¸n cho th−¬ng. T−¬ng tù,
lÖnh iquo tÝnh th−¬ng khi chia m cho n vµ nÕu cã sù tham gia cña biÕn thø ba 'r'
th× nã ®−îc g¸n cho phÇn d−.
NÕu m vµ n kh«ng ph¶i c¶ hai lµ nh÷ng sè nguyªn th× irem kh«ng x¸c ®Þnh.
16
ThÝ dô Muèn t×m phÇn d− cña 23 cho 4 ta dïng lÖnh
[>irem(23,4,'q');
3
vµ th−¬ng cña phÐp chia nµy biÕt ®−îc nhê lÖnh

[>q;
5
Ng−îc l¹i, ta cã thÓ thùc hiÖn çc lÖnh sau ®Ó ®¹t cïng môc ®Ých
[>iquo(23,4,'r');
5
[>r;
3
Khi kh«ng cã biÕn thø 3

[>irem(-23,4);
-3
[>irem(23,-4);
3
[>iquo(-23,-4);
5
[>irem(x,3);
irem( x, 3 )
TÝnh theo c«ng thøc truy håi

Nhê MAPLE, b¹n cã thÓ tÝnh gi¸ trÞ cña çc biÓu thøc theo c«ng thøc truy håi
nh− tÝnh sè h¹ng tæng qu¸t cña d·y Fibonachi. Muèn tÝnh theo c«ng thøc truy håi,
b¹n h·y vµo lÖnh
[>rsolve(eqns, fcns);
Trong ®ã, eqns lµ ph−¬ng tr×nh hoÆc tËp çc ph−¬ng tr×nh, fcns lµ tªn hµm hoÆc
tËp tªn çc hµm mµ lÖnh rsolve ph¶i t×m.
17
ThÝ dô T×m c«ng thøc cho hµm f(k) theo c«ng thøc truy håi
f( n ) = −3 f( n − 1 ) − 2 f( n − 2 )
víi gi¸ trÞ ban ®Çu bÊt kú

[>rsolve(f(n)=-3*f(n-1)-2*f(n-2),f(k));
( 2 f( 0 ) + f( 1 ) ) ( -1 )k + ( −f( 0 ) − f( 1 ) ) ( -2 )k
NÕu muèn cã c«ng thøc cña f(k) víi gi¸ trÞ ban ®Çu cho tr−íc th× ta ph¶i khai b¸o
gi¸ trÞ Êy vµo eqns
[>rsolve({f(n)=-3*f(n-1)-2*f(n-2),f(1..2)=1},{f});
{ f( n ) = −3 ( -1 )n + ( -2 )n }
ThÝ dô TÝnh sè h¹ng f(n) cña d·y Fibonachi

f( n ) = f( n − 1 ) + f( n − 2 )
víi ®iÒu kiÖn ban ®Çu f(1)=1, f(2)=1
[>rsolve({f(n)=f(n-1)+f(n-2),f(1)=1,f(2)=1},{f});
n n
  1 − 1 5   2   −1 − 1 5   − 2  
    5 − 1     
 5   + 5  5 + 1  
 f( n ) = 5 −1 5 +1 
 
[>simplify(%);
( −n ) ( −n )
4 5 2n ( ( 5 + 1 ) ( -1 )n − ( 5 − 1 ) )
{ f( n ) = − }
5 ( 5 − 1) ( 5 + 1)
ThÝ dô TÝnh sè h¹ng f(n) theo c«ng thøc truy håi

n
f( n ) = 3 f  + 5 n
2
[>rsolve(f(n) = 3*f(n/2) + 5*n, f(n));
  ln( 2 ) + 1  
ln( n )
 ln( 3 )   ln( 3 ) 
 ln( 2 )   ln( 2 )    2  
f( 1 ) n +n  −  3 
15 + 10

Muèn cã c«ng thøc t−êng minh cña biÓu thøc truy håi ta ph¶i lµm hai b−íc sau
B−íc 1. G¸n tªn cho biÓu thøc truy håi
18
B−íc 2. T×m c«ng thøc tæng qu¸t b»ng lÖnh rsolve.
ThÝ dô Gi¶i ph−¬ng tr×nh
f( n + 1 ) = 3 f( n ) − 2 f( n − 1 )
víi ®iÒu kiÖn ban ®Çu
f( 1 ) = 2, f( 2 ) = 3
B−íc 1. G¸n tªn reqn (ph−¬ng tr×nh truy håi) cho biÓu thøc truy håi ®· cho
[>reqn:=f(n+1)=3*f(n)-2*f(n-1);
reqn := f( n + 1 ) = 3 f( n ) − 2 f( n − 1 )
B−íc 2. Gi¶i ph−¬ng tr×nh víi ®iÒu kiÖn ban ®Çu f(1)=2,f(2)=3
[>rsolve({reqn,f(1)=2,f(2)=3},f(n));
1 n
2 +1
2
KÕt qu¶ tÝnh to¸n truy håi cã thÓ cho ta mét hµm ®Æc biÖt.
ThÝ dô T×m y (n) , biÕt y( n ) = n y( n − 1 ) , y( 0 ) = 1
[>rsolve({y(n) = n*y(n-1), y(0)=1}, y);
Γ( n + 1 )
Trong ®ã Γ(.) lµ hµm GAMMA ®· quen biÕt trong Gi¶i tÝch To¸n häc.
Maple cã thÓ gi¶i ph−¬ng tr×nh truy håi phi tuyÕn.
ThÝ dô Gi¶i ph−¬ng tr×nh truy håi
y( n ) y( n − 1 ) + y( n ) − y( n − 1 ) = 0, y( 0 ) = a
[>rsolve({y(n)*y(n-1)+y(n)-y(n-1)=0,y(0)=a},y);
a
1+na
MAPLE còng cã thÓ gi¶i hÖ ph−¬ng tr×nh truy håi.

ThÝ dô Gi¶i hÖ
(n + 1)
y( n + 1) + f( n ) = 2 +n
f( n + 1 ) − y( n ) = n − 2 + 3
n

y( k = 1 .. 5 ) = 2 − 1, f( 5) = 6 ;
k
19
[>rsolve({y(n+1)+f(n)=2^(n+1)+n,f(n+1)-y(n)=n-2^n+3,
y(k=1..5)=2^k-1,f(5)=6},{y, f});
{ y( n ) = 2n − 1, f( n ) = n + 1 }
2.1.2. TÝnh to¸n víi çc sè thËp ph©n

VÒ ®é chÝnh x¸c cña çc phÐp tÝnh sè häc
B¹n cã thÓ thùc hiÖn çc phÐp to¸n sè häc trªn çc sè thËp ph©n (víi dÊu phÈy
®éng) víi ®é chÝnh x¸c theo ý muèn. Trong thùc tÕ, MAPLE cã thÓ xö lý çc sè víi
hµng tr¨m ngh×n ch÷ sè.
Muèn tÝnh gi¸ trÞ cña ®¹i l−îng P chÝnh x¸c tíi m con sè, ta sö dông lÖnh
evalf(P,m).
ThÝ dô Ta h·y tÝnh sè Pi chÝnh x¸c ®Õn 500 ch÷ sè thËp ph©n
[>evalf(Pi,500);
3.141592653589793238462643383279502884197169399375105820974944
5923078164062862089986280348253421170679821480865132823066470
9384460955058223172535940812848111745028410270193852110555964
4622948954930381964428810975665933446128475648233786783165271
2019091456485669234603486104543266482133936072602491412737245
8700660631558817488152092096282925409171536436789259036001133
0530548820466521384146951941511609433057270365759591953092186
1173819326117931051185480744623799627495673518857527248912279
381830119491
Muèn tÝnh sè e ta h·y l−u ý r»ng Maple coi nã lµ gi¸ trÞ cña hµm sè mò exp(x)
t¹i ®iÓm x=1.
ThÝ dô TÝnh sè e víi ®é chÝnh x¸c lµ 40 ch÷ sè
[>evalf(exp(1.0),40);
2.718281828459045235360287471352662497757
Maple hiÓu vµ lµm viÖc trªn tÊt c¶ çc hµm ®Æc biÖt mµ chóng ta cã trong gi¸o tr×nh
gi¶i tÝch.
ThÝ dô TÝnh gi¸ trÞ cña hµm Gamma t¹i ®iÓm 2.5,
[>evalf(GAMMA(2.5));
1.329340388
Chó ý Ch÷ GAMMA trong dßng lÖnh lµ tªn riªng chØ hµm sè ga-ma (®· biÕt trong
ch−¬ng tr×nh gi¶i tÝch) nªn ph¶i viÕt hoa theo ®óng tªn qui ®Þnh cña hµm sè nµy.
20
TÝnh gi¸ trÞ cña biÓu thøc sè häc
TÝnh chÝnh x¸c çc phÐp to¸n sè häc lµ kh¶ n¨ng m¹nh cã tÝnh nguyªn t¾c cña
MAPLE.
Çc phÐp chia vµ khai c¨n trong tÝnh to¸n kh«ng bÞ ®æi sang çc ph©n sè thËp
ph©n (gÇn ®óng) t−¬ng ®−¬ng. Kh¶ n¨ng nµy cho phÐp tr¸nh ®−îc sai sè khi lµm
trßn.
230 3
ThÝ dô BiÓu thøc kh«ng bÞ ®æi sang sè thËp ph©n mµ vÉn gi÷ nguyªn gi¸
320
trÞ ®óng cña nã:
[>(2^30/3^20)*sqrt(3);
1073741824
3
3486784401
Tuy nhiªn, MAPLE cã ®Çy ®ñ kh¶ n¨ng cung cÊp gi¸ trÞ xÊp xØ cña biÓu thøc nµy
d−íi d¹ng sè thËp ph©n víi dÊu chÊm ®éng (víi ®é chÝnh x¸c tuú ý ta chän, mÆc
®Þnh lµ 10 ch÷ sè thËp ph©n). Muèn lµm ®iÒu nµy ta dïng lÖnh lÖnh evalf(.)
(®¸nh gi¸ biÓu thøc trªn ®©y), cô thÓ lµ:
[>evalf(%);
.5333783739
Trong ®ã (%) lµ kÝ hiÖu “biÓu thøc tr−íc ®ã”, mµ trong çc phiªn b¶n Maple tõ
R4 trë vÒ tr−íc th−êng ®−îc k hiÖu lµ (“).
TÝnh tæng cña h÷u h¹n vµ cña v« h¹n çc sè h¹ng

1.Bµi to¸n tÝnh tæng h÷u h¹n
Ta sÏ tiÕn hµnh çc b−íc sau:
B−íc 1. LÊy dÊu nh¾c "[>" (b»ng viÖc vµo chøc n¨ng Insert/Execution
group/After cursor) råi ®−a vµo dßng lÖnh cã có ph¸p nh− sau:
[>Sum(f(i),i=m..n);
Trong ®ã, Sum lµ viÕt t¾t cña tæng, f(i) lµ sè h¹ng thø i cña tæng, i=m..n cã
nghÜa lµ i ch¹y tõ m ®Õn n. Sau khi cho thùc hiÖn lÖnh nµy, m¸y sÏ cho ta c«ng
thøc biÓu diÔn tæng cÇn tÝnh.
B−íc 2. Muèn tÝnh gi¸ trÞ cña tæng, l¹i lÊy dÊu nh¾c míi " [>" vµ ®−a vµo lÖnh
[>value(%);
NghÜa lµ "gi¸ trÞ cña biÓu thøc (tæng) trªn ®©y". Sau khi cho thùc hiÖn lÖnh, trªn
mµn h×nh sÏ hiÖn gi¸ trÞ tæng cÇn tÝnh.
21
10
1+ i
ThÝ dô Muèn tÝnh tæng ∑1+ i
i =1
4
, b¹n h·y vµo hai lÖnh sau vµ Ên "Enter", m¸y sÏ
cho ngay kÕt qu¶ :

[>Sum((1+i)/(1+i^4),i = 1 .. 10);
1 +i
10
∑
i=1 1 + i4
[>value(%);
51508056727594732913722
40626648938819200088497
2. TÝnh tæng v« h¹n

Thao t¸c gièng hÖt nh− trªn, chç kh¸c duy nhÊt lµ thay chØ sè n b»ng ch÷
infinity (v« h¹n).
∞
1
ThÝ dô Muèn tÝnh tæng v« h¹n ∑k
k =1
2
ta còng sö dông hai lÖnh sau ®©y:
[>Sum( 1/(k^2),k = 1 .. infinity);

∞
1
∑ k2
k=1
[>value(%);
1 2
π
6
Chó ý Muèn cã kÕt qu¶ nhanh, b¹n thay ch÷ S (hoa) trong ch÷ "Sum" b»ng ch÷ s
th−êng, m¸y sÏ ®−a ta ®Õn th¼ng ®¸p sè (bá qua c«ng ®o¹n biÓu diÔn c«ng thøc) .
[>sum( 1/(k^2),k = 1..infinity);
1 2
π
6
Chó ý Bµi to¸n 2 chÝnh lµ bµi to¸n tÝnh tæng cña chuçi, mét bµi to¸n khã trong gi¶i
tÝch to¸n häc vµ ta sÏ cã dÞp thùc hµnh kü h¬n trong phÇn tÝnh to¸n thùc hµnh víi bé
m«n Gi¶i tÝch.
TÝnh tÝch cña h÷u h¹n hoÆc v« h¹n thõa sè

Thao t¸c gièng hÖt phÇn trªn, chØ thay ch÷ "Sum" (tæng) b»ng ch÷
"Product" (tÝch).
22
10
i 2 + 3i − 11
ThÝ dô Muèn tÝnh tÝch ∏
i= 0 i+3
ta vµo hai lÖnh sau vµ Ên "Enter", m¸y sÏ cho
biÓu thøc cña tÝch cÇn tÝnh vµ ®¸p sè.

[>Product((i^2+3*i-11)/(i+3),i=0..10) ;
+ 3 i − 11
10 2
∏i i +3
i=0
[>value(%);
-7781706512657
40435200
∞

1 
ThÝ dô Muèn tÝnh nhanh tÝch ∏ 1 − n
n= 2
2 

ta vµo lÖnh sau (dïng "product" thay cho
"Product") vµ Ên "Enter", m¸y sÏ cho ngay ®¸p sè (bá qua c«ng ®o¹n biÓu diÔn
b»ng c«ng thøc),
[>product((1-1/n^2),n=2..infinity) ;
1
2
NhËn xÐt: TÝch v« h¹n liªn quan mËt thiÕt víi tæng v« h¹n vµ cã nhiÒu c«ng thøc
thó vÞ. Dïng MAPLE, b¹n cã thÓ dÔ dµng tÝnh ®−îc çc tÝch ®ã.
∞
1
ThÝ dô (C«ng thøc Euler ) TÝnh ∏  1 − 4 n 2 
n=1  
[>product(1-1/(4*n^2),n = 1 .. infinity) ;
2
π
2.1.3. TÝnh to¸n víi sè phøc

MAPLE cho phÐp thùc hiÖn tÝnh to¸n víi sè phøc. Ch÷ I (hoa) ®−îc dïng
lµm ký hiÖu chØ ®¬n vÞ ¶o.
3+5I
ThÝ dô TÝnh
7+4I
[>(3+5*I)/(7+4*I);
41 23
+ I
65 65
23
B»ng lÖnh "biÕn ®æi f vÒ d¹ng to¹ ®é cùc" convert(f,polar) b¹n cã thÓ dÔ
dµng biÕn ®æi sè phøc f vÒ d¹ng to¹ ®é cùc (r,θ), trong ®ã r lµ m«®un vµ θ lµ
argumen cña sè phøc trong biÓu thøc.
[>convert((3+5*I)/(7+4*I),polar);
1 23
polar 2210, arctan  
 65  41  
2.1.4. TÝnh to¸n theo Modul

Çc tÝnh to¸n Modul th«ng th−êng
TÝnh modul m trªn tËp sè nguyªn
LÖnh : e mod m víi çc d¹ng riªng:
modp(e,m) - lÊy biÓu diÔn d−¬ng cña e theo modul m (trong tËp gi¸ trÞ tõ 0
®Õn) m − 1 ;
mods(e,m) - lÊy biÓu diÔn ®èi xøng cña e theo modul m
m −1 m
(trong tËp gi¸ trÞ tõ [ ] ®Õn [ 2 ] )
2
Trong ®ã: e - biÓu thøc ®¹i sè
m - sè nguyªn kh¸c 0
To¸n tö mod tÝnh gi¸ trÞ biÓu thøc e trªn tËp sè nguyªn modul m . Nã hîp
nhÊt viÖc tÝnh to¸n trªn tr−êng sè h÷u h¹n vµ çc phÐp tÝnh sè häc ®èi víi ®a thøc,
ma trËn trªn tr−êng h÷u h¹n, kÓ c¶ phÐp ph©n tÝch ra thõa sè.
ViÖc Ên ®Þnh modp hay mods ®−îc thùc hiÖn th«ng qua biÕn m«i tr−êng
`mod` (gi¸ trÞ modp ®−îc xem lµ mÆc ®Þnh).
Khi tÝnh q n mod m , trong ®ã q lµ sè nguyªn, th× kh«ng nªn sö dông có
ph¸p 'hiÓn nhiªn' nh− q^n mod m, bëi v× phÐp luü thõa sÏ chuyÓn sè thø nhÊt thµnh
sè nguyªn (cã thÓ lµ rÊt lín) tr−íc khi rót gän theo modul m. Thay vµo ®ã, nªn
dïng to¸n tö tr¬ (inert) &^, nghÜa lµ q&^n mod m. Trong d¹ng ®ã, luü thõa sÏ
®−îc biÕn ®æi khÐo lÐo theo phÐp lÊy mod. T−¬ng tù Powmod(a,n,b,x) mod m tÝnh
Rem(a^n,b,x) mod m ( a vµ b lµ nh÷ng ®a thøc cña x) kh«ng cÇn tÝnh a^n mod m.
Nh÷ng phÐp to¸n modul sè häc kh¸c ®−îc biÓu diÔn d−íi d¹ng tù nhiªn cña
chóng.
i+j mod m; i-j mod m; i*j mod m;
j^(-1) mod m; i/j mod m;
Trong ®ã i/j mod m ®−îc hiÓu lµ i*j^(-1) (modul m).
ThÝ dô TÝnh
24
[>12 mod 7;
5
[>modp(12,7);
5
[>mods(12,7);
-2
[>5*3 mod 7;
1
[>11+5*3 mod 7;
5
[>(11+5*3)^(-1) mod 7;
3
[>1/(11+5*3) mod 7;
3
[>1/3 mod 7;
5
[>5&^1000 mod 23;

9
Khi biÓu thøc e kh«ng ph¶i lµ mét sè, mµ lµ mét ®a thøc th× phÐp lÊy modul cña
nã ®−îc hiÓu lµ phÐp lÊy modul cña tÊt c¶ çc hÖ sè cña ®a thøc.
ThÝ dô TÝnh
[>a := 15*x^2+4*x-3 mod 11;
a := 4 x2 + 4 x − 3
Nh− ®· nãi, theo mÆc ®Þnh th× phÐp lÊy modul lu«n sö dông biÓu diÔn d−¬ng
(modp). Muèn chuyÓn sang dïng biÓu diÔn ®èi xøng th× ta dïng lÖnh
[>`mod` := mods:
[>b := 3*x^2+8*x+9 mod 11;
25
b := 3 x2 − 3 x − 2
vµ lÖnh nµy chØ cã hiÖu lùc trong côm xö lý cã nã tham gia mµ th«i. ThËt vËy:
[>3*x^2+8*x+9 mod 11;
3 x2 + 8 x + 9
Çc phÐp to¸n kh¸c: t×m −íc sè chung lín nhÊt, ph©n tÝch ra thõa sè (víi c¶ sè
vµ ®a thøc),... còng ®−îc thùc hiÖn theo ph−¬ng thøc th«ng th−êng (ngo¹i trõ mét
kh¸c biÖt nhá lµ çc lÖnh trong phÐp tÝnh víi modul ®−îc b¾t ®Çu víi ch÷ hoa). Mét
®iÒu dÔ nhËn ra lµ kÕt qu¶ cña phÐp tÝnh theo modul lu«n "kh¸c th−êng". ThÝ dô:
[>gcd(a,b);
1
[>Gcd(a,b) mod 11;

x+5
[>factor(x^3+2);
x3 + 2
[>Factor(x^3+2) mod 5;
( x2 + 2 x − 1 ) ( x − 2 )
[>Expand(%) mod 5;
x3 + 2
Gi¶i ph−¬ng tr×nh víi Modul

LÖnh : msolve - gi¶i ph−¬ng tr×nh trong Z theo mod m
Có ph¸p: msolve(eqns,vars,q) hoÆc msolve(eqns,q)
Tham sè: eqns - tËp çc ph−¬ng tr×nh (hoÆc mét ph−¬ng tr×nh)
vars - tËp çc tªn biÕn
q - sè nguyªn
LÖnh msolve gi¶i çc ph−¬ng tr×nh eqns trªn çc sè nguyªn (theo mod q).
Nã gi¶i theo mäi Èn bÊt ®Þnh cã trong çc ph−¬ng tr×nh.
NÕu nghiÖm lµ v« ®Þnh, th× hä çc nghiÖm ®−îc biÓu thÞ th«ng qua çc biÕn cã
tªn ®−îc cho trong tËp tªn biÕn vars , vµ nÕu nh− vars bÞ bá qua th× ®−îc thay thÕ
26
b»ng çc tªn mÆc ®Þnh toµn côc _NN1, _NN2, _NN3,.. Nh÷ng tªn nµy kh«ng
trïng víi çc Èn v« ®Þnh vµ ®−îc phÐp lÊy mäi gi¸ trÞ nguyªn.
ThÝ dô
[>msolve({3*x-4*y=1,7*x+y=2},19);
{ x = 15, y = 11 }
[>msolve(2î=3,z,19);
{ i = 13 + 18 z }
[>msolve(8î=2,17);
{ i = 3 + 8 _NN1~ }
[>msolve(8î=2,u,17);
{i = 3 + 8 u}
[>msolve(sum(x[i],i=1..9),3 );
x[3] = 2x[1]+2x[2]+2x[7]+2x[4]+2x[5]+2x[6]+2x[8]+2x[9], x[4] = x[4], x[5] =

x[5], x[6] = x[6], x[7] = x[7], x[9] = x[9], x[1] = x[1], x[2] = x[2], x[8] = x[8]
NÕu ph−¬ng tr×nh kh«ng cã nghiÖm trªn çc sè nguyªn (mod m) th× ta sÏ
kh«ng nhËn ®−îc kÕt qu¶ nµo.
ThÝ dô
[>msolve(x^2=3,5);
(Ph−¬ng tr×nh nµy v« nghiÖm)
2.1.5. Khai triÓn, ®¬n gi¶n vµ ph©n tÝch biÓu thøc ®¹i sè
Khai triÓn biÓu thøc ®¹i sè
MAPLE cã thÓ khai triÓn çc nhÞ thøc.
ThÝ dô Khai triÓn nhÞ thøc ( x + y )15 . C«ng viÖc nµy ®−îc tiÕn hµnh nh− sau:
B−íc 1. §−a vµo dßng lÖnh g¸n tªn cho biÓu thøc cÇn khai triÓn:
[>expr:=(x+y)^15;
Trong ®ã expr lµ viÕt t¾t cña ch÷ " biÓu thøc", dÊu ":= " thay cho ®Þnh nghÜa (v×
vËy, dßng lÖnh trªn cã nghÜa nh− lµ : "biÓu thøc expr ®−îc ®Þnh nghÜa b»ng
(x+y)^15 " ).
Sau khi cho thùc hiÖn lÖnh, m¸y hiÖn biÓu thøc mµ ta sÏ khai triÓn, tøc lµ
27
expr := ( x + y )15
B−íc 2. TiÕp tôc ®−a vµo lÖnh:

[>expand(expr);
(nghÜa lµ: " Khai triÓn biÓu thøc expr "). Sau khi cho thùc hiÖn lÖnh m¸y hiÖn
d¹ng khai triÓn cña biÓu thøc.
x15 + 15 yx14 + 105 y 2 x13 + 455 y 3 x12 + 1365 y 4 x11 + 3003 y 5 x10 + 5005 y 6 x9
+6435 y 7 x8 + 6345 y 8 x 7 + 5005 y 9 x 6 + 3003 y10 x5 + 1365 y11 x 4 + 455 y12 x3
+105 y13 x 2 + 15 y14 x + y15
Ph©n tÝch ra thõa sè

PhÐp to¸n nµy thùc chÊt lµ ng−îc cña phÐp khai triÓn nãi trªn. B¹n cã thÓ dïng
nã ®Ó kiÓm tra çc tÝnh to¸n ®· thùc hiÖn ë trªn. LÖnh ph©n tÝch mét ®a thøc ra thõa
sè lµ factor(.). ThÝ dô, ta ph©n tÝch ®a thøc sau ®©y ra thõa sè
x4 − 10 x3 + 35 x2 − 50 x + 24
b»ng lÖnh
[>factor(x^4-10*x^3+35*x^2-50*x+24);
(x − 1) (x − 2) (x − 3) (x − 4)
Chó ý §a thøc ®¹i sè lu«n ®−îc hiÓu lµ cã hÖ sè nguyªn, cho nªn m¸y chØ t×m
nh÷ng thõa sè lµ ®a thøc nguyªn mµ th«i. Muèn t×m nh÷ng ®a thøc kh«ng nguyªn
th× tèt nhÊt lµ dïng çch gi¶i ph−¬ng tr×nh ®Ó t×m nghiÖm. Çc tÝnh to¸n nµy sÏ
®−îc xem xÐt sau.
PhÐp ®¬n gi¶n biÓu thøc

B»ng lÖnh simplify (®¬n gi¶n ho¸) MAPLE cã thÓ ¸p dông çc ®ång nhÊt
thøc ®Ó ®¬n gi¶n rÊt nhiÒu biÓu thøc to¸n häc cång kÒnh, thÝ dô çc biÓu thøc
l−îng gi¸c
ThÝ dô Muèn ®¬n gi¶n biÓu thøc l−îng gi¸c
cos( x )5 + sin( x )4 + 2 cos( x )2 − 2 sin( x )2 − cos( 2 x )
ta dïng lÖnh:
[>simplify(cos(x)^5+sin(x)^4+2*cos(x)^2-2*sin(x)^2-
cos(2*x));
Sau khi cho thùc hiÖn lÖnh m¸y hiÖn biÓu thøc ®· ®¬n gi¶n lµ
cos( x )5 + cos( x )4 .
28
Tèi gi¶n ph©n thøc
Tèi gi¶n ph©n thøc còng lµ ®−a nã vÒ d¹ng chuÈn t¾c (normal), tøc lµ gi¶n −íc
çc thõa sè chung cña tö sè vµ mÉu sè. Muèn lµm viÖc nµy ta sö dông lÖnh
normal . ThÝ dô, ta tèi gi¶n ph©n thøc
x3 − y3
x2 + x − y − y2
b»ng lÖnh sau ®©y:

[>normal((x^3-y^3)/(x^2+x-y-y^2));
Sau khi cho thùc hiªn lÖnh lµ sÏ thÊy ngay kÕt qu¶
x2 + y x + y2
x+1+y
G¸n tªn cho biÓu thøc vµ g¸n trÞ cho biÕn

NÕu mét biÓu thøc cång kÒnh mµ ®−îc dïng ®i dïng l¹i nhiÒu lÇn th× tèt nhÊt
lµ g¸n cho nã mét çi tªn, ®Ó mçi lÇn sö dông ®Õn nã ta kh«ng mÊt c«ng viÕt l¹i (vµ
còng ®ì nhÇm lÉn). ThÝ dô, ta g¸n cho biÓu thøc (41x 2 + x + 1) 2 (2 x −1) çi tªn lµ
expr1 (biÓu thøc 1) b»ng lÖnh
[>expr1:=(41*x^2+x+1)^2*(2*x-1);
2
expr1 := ( 41 x 2 + x + 1 ) ( 2 x − 1 )
vµ sau ®ã ta cã thÓ tho¶i m¸i tiÕn hµnh mäi phÐp to¸n trªn nã.
ThÝ dô, ta cã thÓ khai triÓn nã b»ng lÖnh expand vµ, cïng mét lóc, l¹i cã thÓ
g¸n cho biÓu thøc kÕt qu¶ mét çi tªn kh¸c, thÝ dô nh− lµ expr2 (biÓu thøc 2), víi
lÖnh:
[>expr2:=expand(expr1);
expr2 := 3362 x 5 − 1517 x 4 + 84 x 3 − 79 x 2 − 1
vµ cã thÓ thiÕt lËp ph©n thøc víi tö sè lµ mét ®a thøc nµo ®ã (thÝ dô : x 2 + x + 1 vµ
mÉu sè lµ biÓu thøc trªn, víi lÖnh:
[>phanthuc:=(x^2+x+1)/expr2;
x2 + x + 1
phanthuc :=
3362 x 5 − 1517 x 4 + 84 x 3 − 79 x 2 − 1
29
Muèn g¸n mét gi¸ trÞ cho biÕn cña mét biÓu thøc ta dïng lÖnh subs (viÕt t¾t cña tõ
substitution - thay thÕ), thÝ dô ta cã thÓ tÝnh gi¸ trÞ cña biÓu thøc 2 t¹i x = 1
b»ng lÖnh g¸n cho biÕn x gi¸ trÞ b»ng 1, cô thÓ lµ:
[>subs (x=1, phanthuc);
3
1849
DÜ nhiªn, gi¸ trÞ ®−îc g¸n cho biÕn sè còng cã thÓ lµ mét biÓu thøc (vµ khi Êy ý
nghÜa cña tõ "thay thÕ" cµng trë nªn s¸ng tá), thÝ dô
[>subs(x=x+y,phanthuc);
( x + y )2 + x + y + 1
3362 ( x + y )5 − 1517 ( x + y )4 + 84 ( x + y )3 − 79 ( x + y )2 − 1
ChuyÓn ®æi d¹ng cña biÓu thøc

LÖnh convert (chuyÓn ®æi) cho phÐp ta ®−a çc biÓu thøc vÒ nh÷ng d¹ng ®Æc
biÖt x¸c ®Þnh tr−íc.
a x2 + b
ThÝ dô, ta biÕn ®æi biÓu thøc vÒ d¹ng tæng çc ph©n thøc
x ( −3 x 2 − x + 4 )
riªng (partial fractions) nhê çc lÖnh sau ®©y:
Khai b¸o biÓu thøc
[>my_expr:= (a*x^2+b)/(x*(-3*x^2-x+4));
a x2 + b
my_expr :=
x ( −3 x 2 − x + 4 )
ChuyÓn ®æi biÓu thøc võa khai b¸o vÒ d¹ng tæng çc ph©n thøc riªng:
[>convert(my_expr,parfrac,x);
1 b 1 16 a + 9 b 1 a + b
− −
4 x 28 3 x + 4 7 x−1
Ta còng cã thÓ biÓu diÔn hµm cot(x) qua d¹ng hµm sè mò (exp)
[>convert(cot(x),exp);
2
(I x )
I ((e ) + 1)
2
(I x )
(e ) −1
30
2.1.6. §Þnh nghÜa hµm sè
Hµm sè th«ng th−êng
MAPLE cung cÊp nhiÒu ph−¬ng tiÖn ®Ó x¸c ®Þnh hµm sè. Çch thø nhÊt lµ
dïng ký hiÖu mòi tªn ->, gièng nh− kÝ hiÖu to¸n häc th«ng th−êng.
1
ThÝ dô Muèn x¸c ®Þnh hµm sè x → x2 + ta ®−a vµo lÖnh sau:
2
[>f:=x->x^2+1/2;
1
f := x → x2 +
2
1
NghÜa lµ: " Hµm f ¸nh x¹ x vµo x 2 + ".
2
Sau khi ®· ®Þnh nghÜa, ta cã thÓ tÝnh gi¸ trÞ cña hµm f t¹i çc ®iÓm tuú ý (lµ sè
x = 2 hoÆc lµ ký hiÖu h×nh thøc ( x = a + b ) b»ng çc lÖnh sau:
[>f(2);
9
2
[>f(a+b);
1
( a + b )2 +
2
Mét ®iÓm kh¸c c¬ b¶n gi÷a ®Þnh nghÜa hµm sè nh− trªn vµ phÐp g¸n tªn (ë môc
tr−íc) lµ gi¸ trÞ cña hµm sè ®−îc tÝnh trùc tiÕp (chø kh«ng ph¶i b»ng lÖnh thay thÕ).
Còng cã thÓ sö dông lÖnh unapply ®Ó chuyÓn mét biÓu thøc vÒ hµm sè
[>g:=unapply(x^2+1/2,x);
1
g := x → x2 +
2
L−u ý r»ng ®©y còng kh«ng ph¶i lµ lÖnh g¸n tªn cho biÓu thøc, v× trong lÖnh g¸n tªn
kh«ng cã ch÷ unapply, vµ kÕt qu¶ cña lÖnh g¸n tªn kh«ng cã mòi tªn ¸nh x¹ tõ
x ( x -> BiÓu thøc).
Hµm tõng khóc

Mét ph−¬ng ph¸p phæ biÕn ®Ó ®Þnh nghÜa hµm sè lµ ®Þnh nghÜa hµm sè míi
th«ng qua çc hµm sè ®· biÕt. Çch ®¬n gi¶n nh−ng ®em l¹i líp hµm v« cïng phong
31
phó vµ ®a d¹ng lµ chia miÒn x¸c ®Þnh ra mét sè m¶nh, trªn mçi m¶nh ta cho hµm
nhËn gi¸ trÞ cña mét hµm nµo ®ã ®· biÕt tr−íc. Çc hµm nh− vËy th−êng ®−îc gäi lµ
hµm tõng khóc. Nã ®−îc x¸c ®Þnh b»ng lÖnh piecewise(.).
ThÝ dô Hµm tõng khóc:
 x − 1 x ≤ -1
2
 1− x x≤1
f := 
 sin( x − 1 )
 otherwise
 x
®−îc x¸c ®Þnh b»ng lÖnh
[>f:=piecewise(x<=-1,x^2-1,x<=1,-abs(x)+1,sin(x-1)/x);
Sau khi cho thùc hiÖn lÖnh, ta sÏ ®−îc c«ng thøc nh− ë trªn.
2.1.7. Gi¶i ph−¬ng tr×nh vµ hÖ ph−¬ng tr×nh

Gi¶i ph−¬ng tr×nh ®¹i sè (cã hÖ sè b»ng sè hoÆc b»ng ch÷).
ThÝ dô Gi¶i ph−¬ng tr×nh
a x2 13 x2 13 a x 10 x 5 a
x3 − + = + −
2 3 6 3 3 .
B−íc 1. Sö dông lÖnh eqn:= ®Ó x¸c ®Þnh ph−¬ng tr×nh cÇn gi¶i:
[>eqn:=x^3-a*x^2/2+13*x^2/3=13*a*x/6+10*x/3-5*a/3;
1 13 13 10 5
eqn := x3 − a x2 + x2 = a x + x − a
2 3 6 3 3
B−íc 2. Gi¶i ph−¬ng tr×nh b»ng lÖnh solve(eqn,{x})

[>solve(eqn,{x});
2 1
{ x = -5 }, { x = }, { x = a }
3 2
Ta cã thÓ chØ dïng mét lÖnh solve (gi¶i) vµ cã ngay ®¸p sè.
ThÝ dô Gi¶i ph−¬ng tr×nh chøa dÊu gi¸ trÞ tuyÖt ®èi (abs):
(( z + z + 2 ) 2 − 1) 2 = 9
[>solve(abs((z+abs(z+2))^2-1)^2=9,{z});
{ z = 0 }, { z ≤ -2 }
32
ThÝ dô Gi¶i ph−¬ng tr×nh l−îng gi¸c
[>solve(arccos(x)-arctan(x)=0,{x});
1
{x = −2 + 2 5 }
2
Gi¶i ph−¬ng tr×nh v« tû
Ph−¬ng tr×nh x 4 − x 3 + x 2 − x + 1 , khã mµ gi¶i ®−îc b»ng mÑo, nh−ng thËt dÔ

dµng khi ta dïng lÖnh
[> solve(x^4-x^3+x^2-x+1,{x});
1 1 1
{x = − 5+ − I 2 5+ 5 }
4 4 4
1 1 1
{x = + 5− I 2 5− 5 }
4 4 4
1 1 1
{x = + 5+ I 2 5− 5 }
4 4 4
1 1 1
{x = − 5+ + I 2 5+ 5 }
4 4 4
MÆc dï lµ phøc t¹p, nh−ng nghiÖm cña nã vÉn lµ nh÷ng sè v« tû "nhËn ra
®−îc", tøc lµ cã thÓ biÓu diÔn ®−îc qua çc sè v« tû ®· biÕt (ë ®©y I lµ ký hiÖu ®¬n
vÞ ¶o). Tuy nhiªn ®iÒu nµy kh«ng ph¶i lóc nµo còng x¶y ra. Nãi chung, víi mét
ph−¬ng tr×nh bÊt kú, nghiÖm cña nã th−êng lµ nh÷ng sè v« tû "l¹ ho¾c", vµ cã thÓ
kh«ng biÓu diÔn ®−îc qua çc ký hiÖu s½n cã. Khi Êy th× chØ cßn çch lµ cho nã mét
çi tªn nµo ®ã (nh− ta ®· tõng lµm víi sè e, sè π,...) vµ ta cã thÓ nhËn biÕt çc sè v«
tû míi nµy th«ng qua çc ®¸nh gi¸ xÊp xØ thËp ph©n cña chóng (víi møc ®é chÝnh
x¸c tuú ý).
Tuy nhiªn, khi gÆp ph¶i mét ph−¬ng tr×nh siªu viÖt, viÖc tÝnh to¸n nghiÖm
th−êng rÊt khã kh¨n, nªn Maple th−êng chØ cho ta 1 nghiÖm nµo ®ã. Muèn cã ®Çy
®ñ çc nghiÖm, ta ph¶i biÕt çch "chØ dÉn" cho m¸y. Xin xem chi tiÕt trong môc:
Gi¶i ph−¬ng tr×nh vµ ph−¬ng ph¸p ®å thÞ (Ch−¬ng 5).
Gi¶i hÖ ph−¬ng tr×nh

ThÝ dô Gi¶i hÖ 5 ph−¬ng tr×nh bËc nhÊt 5 Èn:
a + 2 b + 3 c + 4 d + 5 e = 41
5 a + 5 b + 4 c + 3 d + 2 e = 20
3 b + 4 c − 8 d + 2 e = 125
a+b+c+d+e=9
8 a + 4 c + 3 d + 2 e = 11
B−íc 1: Vµo çc lÖnh x¸c ®Þnh çc ph−¬ng tr×nh cña hÖ:
33
[>eqn1:=a+2*b+3*c+4*d+5*e=41;
eqn1 := a + 2 b + 3 c + 4 d + 5 e = 41
[>eqn2:=5*a+5*b+4*c+3*d+2*e=20;
eqn2 := 5 a + 5 b + 4 c + 3 d + 2 e = 20
[>eqn3:=3*b+4*c-8*d+2*e=125;
eqn3 := 3 b + 4 c − 8 d + 2 e = 125
[>eqn4:=a+b+c+d+e=9;
eqn4 := a + b + c + d + e = 9
[>eqn5:=8*a+4*c+3*d+2*e=11;
eqn5 := 8 a + 4 c + 3 d + 2 e = 11
B−íc 2: Gi¶i hÖ ph−¬ng tr×nh theo mäi Èn a,b,c,d,e.

[>solve({eqn1,eqn2,eqn3,eqn4,eqn5},{a,b,c,d,e});
{ b = 3, e = 16, d = -11, c = -1, a = 2 }
2.1.8. Gi¶i bÊt ph−¬ng tr×nh

ThÝ dô Gi¶i hÖ gåm 3 bÊt ph−¬ng tr×nh:
1
x2 < 1 , y2 ≤ 1 , x + y <
2
b»ng mét lÖnh trùc tiÕp
[>solve({x^2<1,y^2<=1,x+y<1/2},{x,y});
1
{ x + y − < 0, -1 ≤ y, y ≤ 1, -1 < x, x < 1 }
2
Còng cã thÓ gi¶i bÊt ph−¬ng tr×nh qua 2 b−íc (víi mét b−íc x¸c ®Þnh ph−¬ng tr×nh)
4
ThÝ dô Gi¶i bÊt ph−¬ng tr×nh theo Èn x (víi tham sè m ): x + m + < 10
+
x m
[>ineq:=(x+m+4/(x+m)<10);
4
ineq := x + m + < 10
x+m
34
[>solve(ineq,{x});
{ x < −m }, { 5 − 21 − m < x, x < 5 + 21 − m }
MAPLE cã thÓ xÐt çc bÊt ph−¬ng tr×nh phøc vµ tÝnh gi¸ trÞ Bool cña biÓu thøc nhê
sö dông lÖnh is (lµ)
ThÝ dô XÐt xem sè phøc 2 −1 − I −1 + I cã b»ng 0 hay kh«ng?

[>expr:=2*sqrt(-1-I)*sqrt(-1+I);
expr := 2 −1 − I −1 + I
[>is(expr=0);
false
2.2. VÏ ®å thÞ vµ çc vÊn ®Ò liªn quan
2.2.1. VÏ ®å thÞ trong mÆt ph¼ng

Mäi viÖc tÝnh to¸n ®Òu ®−îc tiÕn hµnh trong côm xö lý (Execution Group), cho
nªn tr−íc tiªn ph¶i ®−a nã vµo (b»ng chøc n¨ng Insert/Execution Group/After Cursor).
Çc tÝnh to¸n víi ®å ho¹ th−êng yªu cÇu bé nhí lín, cho nªn ta nªn "lµm s¹ch bé
nhí" b»ng lÖnh:
[>restart;
Sau ®ã ta n¹p çc gãi chøc n¨ng chuyªn dông cho vÏ ®å thÞ, b»ng çc lÖnh
[>with(plots);
[>with(plottools);
Khi thùc hiÖn mçi lÖnh nµy ta sÏ thÊy xuÊt hiÖn b¶n thèng kª çc chøc n¨ng chuyªn
dông cña nã. ViÖc n¹p çc lÖnh nµy lµ b¾t buéc tr−íc khi vÏ ®å thÞ. NÕu kh«ng,
ch−¬ng tr×nh sÏ kh«ng lµm viÖc chuÈn x¸c.
C«ng cô vÏ ®å thÞ hai chiÒu cña MAPLE cho phÐp b¹n vÏ ®å thÞ cña çc hµm
phøc t¹p, t¹o ra çc ®å thÞ theo tham sè, theo to¹ ®é pha, to¹ ®é cùc,... B¹n cã thÓ vÏ
®å thÞ çc hµm cho d−íi d¹ng Èn, nghiÖm cña ph−¬ng tr×nh vi ph©n vµ quü tÝch. B¹n
còng hoµn toµn kiÓm so¸t ®−îc çc ph«ng sö dông cho tiªu ®Ò, nh·n hiÖu hoÆc çc
v¨n b¶n kh¸c trong çc ®å thÞ cña b¹n.
VÏ ®å thÞ hµm th«ng th−êng

Ta vÏ ®å thÞ cña hµm y = f ( x) b»ng dßng lÖnh cã có ph¸p nh− sau:
[>plot(f(x),x=a..b,y=c..d,title=àbcd`);
35
Trong ®ã çc tham biÕn biÓu thÞ r»ng ta vÏ phÇn ®å thÞ cña hµm f ( x) n»m trong
h×nh ch÷ nhËt lµ tÝch §Ò-çc cña miÒn x¸c ®Þnh [a,b] vµ miÒn gi¸ trÞ [c,d] , vµ
ngoµi ra cßn chua thªm trong b¶n vÏ mÈu tiªu ®Ò "abcd". (NÕu kh«ng cho gi¸ trÞ
cña tham sè c, d th× ch−¬ng tr×nh sÏ tù ®éng x¸c ®Þnh miÒn gi¸ trÞ cña hµm (¶nh
cña miÒn x¸c ®Þnh ®· cho) vµ g¸n gi¸ trÞ biªn cña miÒn nµy vµo cho çc tham sè
c, d )
ThÝ dô VÏ ®å thÞ hµm sè y = x2 sin(x)+x trªn ®o¹n [-4,4] b»ng lÖnh
[>plot(x^2*sin(x)+x,x=-4..4);
Cã thÓ vÏ ®å thÞ cña nhiÒu hµm (trªn cïng mét miÒn x¸c ®Þnh vµ miÒn gi¸ trÞ),
vµ cho mçi ®å thÞ mét mÇu kh¸c nhau.
ThÝ dô VÏ ®å thÞ cña 2 hµm y = x 2 (mµu ®á) vµ y = sin( x) (mµu xanh) trong
miÒn x¸c ®Þnh lµ ®o¹n [-2, 2] :
[>plot([x^2,sin(x)],x=-2..2,color=[red,blue]);
Cã thÓ kh¼ng ®Þnh r»ng Maple vÏ ®−îc mäi ®å thÞ cña hµm sè cho bëi biÓu thøc
gi¶i tÝch, kÓ c¶ hµm tõng khóc lÉn hµm chøa gi¸ trÞ tuyÖt ®èi. Tuy nhiªn, cÇn ph¶i
l−u ý r»ng nã th−êng tù ®éng nèi tÊt c¶ çc ®iÓm víi nhau thµnh ®−êng liÒn, kÓ c¶
sin( x + x 2 )
t¹i nh÷ng ®iÓm mµ hµm gi¸n ®o¹n. ThÝ dô, hµm sè f ( x) = chøa dÊu gi¸
x
trÞ tuyÖt ®èi ë mÉu sè vµ gi¸n ®o¹n t¹i ®iÓm x = 0.
sin( x + x 2 )
ThÝ dô VÏ ®å thÞ hµm f ( x) = b»ng lÖnh
x
36
[>plot(sin(x+x^2)/abs(x),x=-2..2);
Muèn tr¸nh t×nh tr¹ng ®å thÞ bÞ nèi liÒn trong tr−êng hîp hµm gi¸n ®o¹n ta ®−a vµo
tham sè "discont=true", cô thÓ lµ
[>plot(sin(x+x^2)/abs(x),x=-2..2,discont=true);
VÏ ®å thÞ hµm Èn
Mét líp hµm thó vÞ lµ líp çc hµm Èn, ®−îc cho bëi mét ph−¬ng tr×nh 2 Èn:
f ( x, y ) = 0 . D−íi mét sè ®iÒu kiÖn nhÊt ®Þnh, ph−¬ng tr×nh nµy x¸c ®Þnh mét hµm
sè y = h( x) . Tuy nhiªn ta cã thÓ vÏ ®å thÞ cña hµm nµy (mµ kh«ng cÇn gi¶i ph−¬ng
tr×nh) b»ng lÖnh implicitplot (l−u ý lµ lÖnh chØ lµm viÖc sau khi n¹p gãi
ch−¬ng tr×nh vÏ with(plots), xin ®õng quªn). Có ph¸p tæng qu¸t lµ:
[>implicitplot(f(x,y)=0, x=a..b,y=c..d);
ThÝ dô VÏ ®−êng cong x 2 − y 2 − x 4 + y 3 = 0 b»ng lÖnh
[>implicitplot(x^2-y^2-x^4+y^3=0, x=-1..1,
y=-0.5..1.5);
37
CÇn l−u ý r»ng çc tÝnh to¸n xÊp xØ th−êng chØ cho ta mét h×nh ¶nh gÇn ®óng víi
thùc tÕ. Khi cho ®é chÝnh x¸c cµng cao th× h×nh ¶nh cµng trung thùc, nh−ng thêi
gian tÝnh to¸n sÏ cµng l©u, cho nªn ng−êi ta th−êng chän chÕ ®é mÆc ®Þnh lµ ®é
chÝnh x¸c "võa ph¶i". Trong thÝ dô trªn, víi chÕ ®é chÝnh x¸c mÆc ®Þnh ta thÊy ®å
thÞ gåm 2 phÇn rêi nhau, kh«ng dÝnh nhau t¹i ®iÓm (0,0), mÆc dï râ rµng vÒ mÆt lý
thuyÕt nã ph¶i ®i qua ®iÓm nµy. Muèn cã h×nh vÏ trung thùc h¬n, ta cÇn t¨ng ®é
chÝnh x¸c lªn cao h¬n (b»ng tuú chän ®Æt sè ®iÓm vÏ nhiÒu h¬n, xem thªm phÇn
giíi thiÖu vÒ çc tuú chän trong lÖnh vÏ ®å thÞ). Trong thÝ dô nµy, nÕu ta sö dông
tuú chän numpoints=1000 th× sÏ thu ®−îc kÕt qu¶ nh− ý. Ng−êi ®äc h·y tù m×nh
thùc hiÖn lÖn sau ®Ó xem kÕt qu¶
[>implicitplot(x^2-y^2-x^4+y^3=0, x=-1..1, y=-0.5..1.5,
numpoints=1000);
Hµm hiÓn y = f( x ) còng cã thÓ ®−îc xem lµ mét tr−êng hîp riªng cña hµm Èn (v×
cã thÓ viÕt thµnh y − f( x ) = 0 ), cho nªn lÖnh vÏ ®å thÞ hµm Èn còng cã thÓ ®−îc
dïng ®Ó vÏ ®å thÞ hµm hiÓn.
Râ rµng, tÊt c¶ çc ®−êng cong quen biÕt trong bé m«n H×nh gi¶i tÝch (ph¼ng)
®Òu ®−îc cho bëi çc ph−¬ng tr×nh 2 Èn bËc 2, cho nªn lÖnh vÏ ®å thÞ hµm Èn cho
phÐp vÏ mét çch dÔ dµng tÊt c¶ çc ®−êng cong lo¹i nµy.
x2 y 2
ThÝ dô VÏ Ellip + = 1 còng chÝnh lµ vÏ ®å thÞ mét hµm Èn. Ta vµo lÖnh:
4 9
[>implicitplot(x^2/9 +y^2/4 =1,x=-4..4,y=-2..2);
Çc tuú chän c¬ b¶n trong lÖnh vÏ ®å thÞ

Có ph¸p tæng qu¸t cña lÖnh vÏ ®å thÞ lµ
[>plot(expr, range, options);
Trong ®ã:
expr lµ biÓu thøc biÓu diÔn 1 hay nhiÒu hµm sè (tuú thuéc vµo viÖc ta vÏ 1
hay nhiÒu ®å thÞ trong mét b¶n vÏ); ngoµi ra nã còng cã thÓ lµ mét cÆp hµm
x = x(t ), y = y (t ) ®ãng vai trß biÓu diÔn cho 1 hµm th«ng qua tham sè. CÇn hÕt søc
cÈn thËn ®Ó tr¸nh nhÇm lÉn khi vÏ ®å thÞ cña 2 hµm riªng biÖt víi viÖc vÏ ®å thÞ cña
1 hµm biÓu diÔn d−íi d¹ng tham sè bëi mét cÆp hµm. §Ó ph©n biÖt chóng, ta h·y ®Ó
ý nh÷ng kh¸c biÖt "tÕ nhÞ" trong 2 lÖnh vÏ ®å thÞ d−íi ®©y:
[>plot([sin(t),cos(t)], t=-Pi..Pi);
38
[>plot([sin(t),cos(t),t=-Pi..Pi]);
vµ ch¼ng khã kh¨n l¾m ta còng cã thÓ ph¸t hiÖn ra sai kh¸c c¬ b¶n trong 2 dßng
lÖnh trªn lµ ë viÖc dïng dÊu ngoÆc vu«ng ®Ó nhãm çc hµm. Çch thø nhÊt biÓu thÞ
2 hµm riªng biÖt cã chung mét miÒn x¸c ®Þnh, vµ khi thùc hiÖn lÖnh nµy ta cã b¶n
vÏ 2 ®å thÞ d−íi ®©y:
[>plot([sin(t),cos(t)], t=-Pi..Pi);
Çch thø 2 biÓu diÔn mét hµm d−íi d¹ng tham sè (b»ng çc hµm t−¬ng øng víi
tõng to¹ ®é), vµ khi thùc hiÖn lÖnh nµy ta thu ®−îc:
[>plot([sin(t),cos(t),t=-Pi..Pi]);
range lµ tham biÕn x¸c ®Þnh vïng vÏ ®å thÞ. Th«ng th−êng nã ®−îc cho bëi çc
®o¹n sè thùc h÷u h¹n (nh− ta ®· thÊy trong çc thÝ dô trªn). Còng ®«i khi nã chÊp
nhËn c¶ çc kho¶ng v« cïng, vµ khi Êy tû lÖ kÝch th−íc ë mét sè vïng cña b¶n vÏ sÏ
buéc ph¶i (tù ®éng) thay ®æi sao cho phï hîp víi çch biÓu diÔn trong b¶n vÏ.
ThÝ dô LÖnh
[>plot(sin(x), x=0..infinity);
cho ta b¶n vÏ víi tû lÖ kÝch th−íc (däc theo trôc x) co rÊt m¹nh khi tiÕn ra v« vïng.
39
Trong tr−êng hîp ta bá qua tham biÕn range th× ch−¬ng tr×nh tù ®éng lÊy gi¸ trÞ
mÆc ®Þnh lµ x=-10..10
options lµ tæ hîp cña nh÷ng tuú chän hÕt søc phong phó. Mçi kh¶ n¨ng tuú chän
®−îc cho d−íi d¹ng mét ®¼ng thøc víi vÕ tr¸i lµ mét çi tªn vµ vÕ ph¶i lµ mét gi¸
trÞ. Cô thÓ lµ:
1) ViÖc cho Èn hoÆc hiÓn thÞ çc trôc cña hÖ to¹ ®é (d−íi çc d¹ng kh¸c nhau)
®−îc thùc hiÖn b»ng tuú chän axes víi 1 trong 4 gi¸ trÞ cã thÓ chÊp nhËn ®−îc lµ
none, normal, boxed, frame.
2) ViÖc t« mµu cho ®å thÞ ®−îc thùc hiÖn bëi tuú chän color víi çc gi¸ trÞ lµ
tªn çc mµu th«ng dông nh−: red, blue, green,...
3) Chän lo¹i ®−êng (liÒn, hay ®øt ®o¹n) ®Ó biÓu diÔn ®å thÞ b»ng tuú chän
linestyle víi çc gi¸ trÞ lµ çc sè tù nhiªn (0 vµ 1 cho biÓu diÔn ®−êng liÒn, 2 cho
®−êng ®øt ®o¹n,...).
4) Chän sè l−îng ®iÓm ®Ó sinh ®å thÞ b»ng tuú chän numpoints víi gi¸ trÞ lµ
sè tù nhiªn. Theo mÆc ®Þnh, numpoints = 50. §iÒu nµy cã nghÜa lµ sè l−îng ®iÓm
®Ó sinh ®å thÞ kh«ng thÓ Ýt h¬n lµ 50. (Sè l−îng ®iÓm sinh thùc tÕ th−êng lín h¬n
h¼n sè ®iÓm tèi thiÓu mµ ta qui ®Þnh trong tuú chän nµy, nhÊt lµ khi ®å thÞ cã ®é
cong lín). Khi sè ®iÓm qui ®Þnh cµng lín th× ®å thÞ cµng chÝnh x¸c, nh−ng còng ®ßi
hái thêi gian tÝnh to¸n cµng nhiÒu.
5) Tuú chän style cho phÐp ta biÓu diÔn ®å thÞ b»ng line (®−êng) hay point
(®iÓm). Trong tr−êng hîp sau ta tiÕp tôc dïng tuú chän symbol ®Ó chän çch biÓu
diÔn çc ®iÓm d−íi d¹ng: circle (vßng trßn), cross (g¹ch chÐo), box (hép vu«ng),
hay diamond (h¹t kim c−¬ng).
6) Tû lÖ co gi·n trªn çc trôc to¹ ®é ®−îc x¸c ®Þnh bëi tuú chän scaling víi
çc gi¸ trÞ lµ unconstrained (kh«ng bÞ rµng buéc) hoÆc constrained (bÞ rµng buéc,
tøc lµ çc trôc ph¶i cã cïng ®é dµi ®¬n vÞ).
7) Chän hÖ to¹ ®é ®Ó vÏ ®å thÞ b»ng tuú chän coords, mÆc ®Þnh lµ hÖ to¹ ®é §Ò
-cac, nh−ng ta còng cã thÓ chän hÖ to¹ ®é kh¸c theo ý muèn.
§Ó minh ho¹ kh¶ n¨ng biÓu diÔn ®å thÞ cña Maple qua nh÷ng chøc n¨ng tuú chän
nªu trªn, ta cho m¸y vÏ ®å thÞ hµm sè sau ®©y trong hÖ to¹ ®é cùc:
[>s := t->100/(100+(t-Pi/2)^8):
r := t -> s(t)*(2-sin(7*t)-cos(30*t)/2):
plot([r(t),t,t=-Pi/2..3/2*Pi],numpoints=2000,
coords=polar,axes=none);
40
Mét sè thÝ dô minh häa
B¹n ®äc h·y tù m×nh thùc hiÖn çc lÖnh d−íi ®©y ®Ó thÊy râ thªm kh¶ n¨ng ®å
ho¹ cña Maple.
[>plot(sin(1/x)*exp(-x),x=.15..1.15);
[>plot(sin(x)+sin(5*x),x=-1..4);
[>plot({sin(x),x-x^3/6+x^5/120},x=-4..4);
[>plot({sin(x),x-x^3/6+x^5/120},x=-4..4, style=POINT);
[>plot(sum((-1)î*abs(x-i/10),i=0..30),x=-1..4);
[>plot(sum((-1)^(i)*abs(x-i/10),i=0..30),x=-1..4,
numpoints=500);
[>disp:=20*exp(-
1/20*t)*sin(1/20*399^(1/2)*t)/399^(1/2);
[>plot(disp,t=0..100);
[>plot([disp,vel,t=0..6*Pi]);
[>s:=taylor(sin(x),x=0);approx:=convert(s,ratpoly);
plot({approx,sin(x)},x=-Pi..Pi,axes=BOXED);
[>plot([sin(3*t),cos(5*t),t=0..2*Pi],axes=FRAME);
[>a:=2; b:=3; f:=(x+1)*(x-1)*(x-2)/x;
g:=f(a)+f(a)/(a-b)*x-f(a)/(a-b)*a-f(b)/
(a-b)*x+f(b)/(a-b)*a/x;
h:=f-g;
[>plot({h(x),f(x),g(x)},x=-3..4,axes=BOXED);;
[>p1:=plot(sin(x),x=-Pi..Pi,style=LINE,color=RED):
41
[>p2:=plot(cos(x),x=-Pi..Pi,style=LINE,color=BlUE):
[>p3:=plot(sin(x)+cos(x),x=-Pi..Pi, style=POINT,
color=BLACK):
[>t1:=textplot([-1,sin(-1),'sin(x)'],color=RED,
align={BELOW,RIGHT});
[>t2:=textplot([2.2,cos(2.2),'cos(x)'],color=BLUE,
align={BELOW,LEFT});
[>t3:=texplot([Pi/4,sin(Pi/4)+cos(Pi/4),
'sin(x)+cos(x)'],color=BLACK,align={ABOVE,RIGHT});
[>display([p1,t1,p2,t2,p3,t3]):
[>with(plots,polarplot);
[>polarplot({sin(t),cos(t)},t=0..3.14);
[>with(plots,conformal);
[>conformal(z^2,z=-2-2*I..2+2*I,-3-3*I..3+3*I);
[>conformal((z-1)/(z+1),z=-2-2*I..2+2*I,-3-
3*I..3+3*I,grid=[21,21],numxy=[81,81]);
2.2.2. VÏ ®å thÞ trong kh«ng gian 3 chiÒu

VÏ trong kh«ng gian 3 chiÒu míi thùc sù lµ mét thÕ m¹nh cña Maple, mµ
chóng ta kh«ng thÓ nµo s¸nh ®−îc. Có ph¸p vÏ ®å thÞ trong kh«ng gian 3 chiÒu
hoµn toµn t−¬ng tù nh− vÏ trong mÆt ph¼ng, chØ thay lÖnh plot b»ng lÖnh
plot3d. Còng nh− vÏ ®å thÞ trong mÆt ph¼ng, tr−íc hÕt ta cÇn n¹p çc gãi chøc
n¨ng më réng, chuyªn dông cho vÏ ®å thÞ, b»ng çc lÖnh
[>with(plots);
[>with(plottools);
VÏ ®å thÞ hµm 2 biÕn

MAPLE cã thÓ vÏ çc ®−êng cong vµ çc mÆt ba chiÒu. Ta cã thÓ vÏ çc mÆt
cho d−íi d¹ng Èn hoÆc tham sè, còng nh− nghiÖm cña ph−¬ng tr×nh vi ph©n. Ta cã
thÓ thay ®æi h×nh ¶nh cña mÆt cong theo nhiÒu ph−¬ng diÖn, thÝ dô: ®æi gãc nh×n,
¸nh s¸ng vµ mµu s¾c, l−íi ®iÓm vÏ,...
ThÝ dô Ta h·y cho m¸y vÏ mét vµi mÆt cong mµ ta kh«ng thÓ nµo vÏ ®−îc b»ng thñ
c«ng. ThÝ dô, ta vÏ mÆt cong
z = x 2 cos( y ) + y 2 cos( x ) − x y sin( y ) sin( x )
b»ng lÖnh
42
[>plot3d(x^2*cos(y)+y^2*cos(x)-x*y*sin(y)*sin(x),
x=-10..10,y=-10..10,grid=[50,50]);
Trong ®ã tuú chän grid cho phÐp ®Æt l−íi ®iÓm thÝch hîp víi ®é chÝnh x¸c mµ ta
chän. Tuú chän nµy t−¬ng tù nh− viÖc chän sè ®iÓm vÏ (numpoints) trong khi vÏ
®−êng cong (mµ ta ®· giíi thiÖu ë phÇn trªn). Vµ trong thùc tÕ, nÕu trong lÖnh vÏ
mÆt ta ®−a vµo tuú chän numpoints th× m¸y vÉn hiÓu vµ tù ®éng sinh ra l−íi ®iÓm
(grid) vu«ng, víi sè ®iÓm trªn mçi c¹nh b»ng phÇn nguyªn cña c¨n bËc 2 cña sè
®· cho.
Muèn chÕ t¸c l¹i ®å thÞ ®· vÏ, ta kÝch chuét vµo vïng ®å thÞ, sÏ thÊy xuÊt hiÖn
thªm mét thanh c«ng cô (ngay phÝa d−íi çc thanh c«ng cô s½n cã trªn giao diÖn
cña Maple). Ta cã thÓ dÔ dµng thay ®æi gãc nh×n, mµu s¾c, ¸nh s¸ng vµ nhiÒu thuéc
tÝnh kh¸c cña ®å thÞ nhê thanh c«ng cô míi hiÖn ra nµy.
T¹i nh÷ng ®iÓm hµm tiÕn ra v« cùc, ®å thÞ ®−îc biÓu diÔn nh− nh÷ng çi gai.
( x3 − 3 x y2 + 2 ) x + y ( 3 x2 y − y3 )
ThÝ dô MÆt cong z = 2 2
cã mét sè ®iÓm cùc (t¹i ®ã
( x3 − 3 x y2 + 2 ) + ( 3 x2 y − y3 )
hµm tiÕn ra v« cïng). DÔ thÊy r»ng mÆt cong nµy liªn quan mËt thiÕt tíi ®−êng cong
®¹i sè ta ®· vÏ trong thÝ dô trªn (chÝnh x¸c h¬n, ®−êng cong ®¹i sè chÝnh lµ mét
1
®−êng møc cña mÆt cong nµy, t−¬ng øng víi gi¸ trÞ z = − ). Nh− vËy, Maple cho
6
mét çch nh×n bao qu¸t h¬n vÒ ®−êng cong ®¹i sè.
[>plot3d(((x^3-3*x*y^2+2)*x+y*(3*x^2*y-y^3))/((x^3-
3*x*y^2+2)^2+(3*x^2*y-y^3)^2),x=-3..3,y=-3..3,
grid=[50,50]);
43
Cã thÓ vÏ nhiÒu mÆt cong trªn mét b¶n vÏ. Maple cã thÓ tÝnh tÊt c¶ çc nÐt
khuÊt do çc ®å thÞ che nhau.
cos( x 2 + y 2 ) 1 2x2 + y2
ThÝ dô VÏ 2 mÆt cong c¾t nhau z = ;z = −
x2 3 19
1+
8
[>plot3d({sin(sqrt(x^2+3*y^2))/(1+x^2/8),1/2-
(2*x^2+y^2)/19},x=-3..3,y=-3..3,grid=[41,41],
orientation=[-26,71]);
VÏ ®−êng møc cña çc hµm 2 biÕn

Mét ph−¬ng ph¸p rÊt phæ biÕn ®Ó m« t¶ cÊu tróc mÆt cong (trong kh«ng gian 3
chiÒu) lµ dïng tËp hîp çc ®−êng møc (trong kh«ng gian 2 chiÒu). NÕu biÕt ®−îc
bøc tranh vÒ çc ®−êng møc, ta dÔ dµng h×nh dung ra d¸ng ®iÖu biÕn thiªn cña hµm
theo mäi h−íng, vµ còng dÔ dµng t×m ra çc ®iÓm cùc trÞ cña nã.
ViÖc vÏ tõng ®−êng møc cña çc hµm 2 biÕn cã thÓ quy vÒ viÖc vÏ ®å thÞ hµm
Èn. Nh−ng çch nµy kh«ng thuËn tiÖn ®èi víi viÖc vÏ mét tËp hîp nhiÒu ®−êng møc
kh¸c nhau. Muèn thùc hiÖn ®iÒu nµy mét çch dÔ dµng, ta dïng lÖnh
contourplot. §©y còng lµ mét mÆt m¹nh cña Maple vµ cã thÓ t×m thÊy nhiÒu kh¶
n¨ng øng dông trong kü thuËt. Sè l−îng ®−êng møc th−êng ®−îc mÆc ®Þnh lµ 8.
NÕu muèn cã bøc tranh trung thùc h¬n ta cã thÓ t¨ng sè l−îng ®−êng møc b»ng tuú
chän contours = sè l−îng, nh−ng sè ®−êng cµng nhiÒu th× tÝnh to¸n cµng l©u.
ThÝ dô Ta vÏ bøc tranh ®−êng møc cña mÆt cong
z = x 2 cos( y ) + y 2 cos( x ) − x y sin( y ) sin( x ) ,
44
®· vÏ ë trªn, víi l−îng ®−êng møc lµ 30.
[>contourplot(x^2*cos(y)+y^2*cos(x)-*y*sin(y)*sin(x),
x=-6..6,y=-6..6,grid=[40,40],contours=30);
Víi sè l−îng ®−êng møc cho tr−íc, m¸y tù ®éng sinh çc ®−êng møc b»ng çch
ph©n ®Òu trôc z ®Ó lÊy møc, vµ v× vËy nã th−êng sinh qu¸ nhiÒu ®−êng møc t¹i n¬i
hµm t¨ng nhanh (nh− t¹i l©n cËn çc cùc trong mÆt cong ë vÝ dô sau), ®ång thêi bá
r¬i nhiÒu ®−êng møc t¹i çc vïng hµm biÕn thiªn chËm (mµ ta l¹i cã thÓ cÇn quan
t©m). Muèn tr¸nh hiÖn t−îng nµy, ta cã thÓ chØ ®Þnh trùc tiÕp tËp çc ®−êng møc
cÇn vÏ, th«ng qua viÖc dïng tuú chän contours = danh s¸ch çc møc cÇn vÏ ®−êng.
B»ng çch nµy, ta cã ®−îc bøc tranh ®−êng møc kh¸ râ rµng cho mÆt cong víi 3 cùc
®· vÏ ë trªn:
[>contourplot(((x^3-3*x*y^2+2)*x+y*(3*x^2*y-
y^3))/((x^3-3*x*y^2+2)^2+(3*x^2*y-y^3)^2),x=-3..3,y=-
3..3, grid=[100,100],contours=[-1,-0.8,-0.6,-0.5,-
0.4,-0.35,-0.3,-0.25,-0.2,-0.15,-0.1666,-0.1,-
0.05,0,0.05,0.1, 0.15,0.2,-0.25,0.3,
0.33333,0.35,0.4,0.5,0.6,0.8,1]);
NÕu ®Ó ý, ta thÊy trong sè çc ®−êng møc cã mét ®−êng gièng nh− ®−êng cong
®¹i sè ta ®· vÏ ë trªn. §ã chÝnh lµ ®−êng møc øng víi gi¸ trÞ z=-0.1666 (tøc lµ xÊp
45
1
xØ cña gi¸ trÞ z = − ). Nh− vËy, bøc tranh ®−êng møc lµm ta cã ®−îc çi nh×n bao
6
qu¸t vÒ chÝnh ®−êng cong ®¹i sè vµ çc ®−êng xung quanh nã.
Ngoµi ra, chÝnh bøc tranh ®−êng møc còng thÓ hiÖn mét çch râ rµng lµ t¹i çc
®iÓm cùc mÆt cong kh«ng chØ cã 1 mµ lµ 2 çi gai, tøc lµ hµm tiÕn ra v« cïng vÒ c¶
2 phÝa (H×nh ¶nh 3 chiÒu kh«ng thÓ hiÖn râ ngay ®iÒu nµy, nh−ng b»ng çch ®æi
sang gãc nh×n thÝch hîp, ta sÏ thÊy ®óng lµ nh− vËy).
VÏ ®−êng èng trong kh«ng gian 3 chiÒu

§−êng èng lµ mét d¹ng mÆt cong kh¸ ®Æc biÖt. Nã th−êng x¸c ®Þnh bëi mét
®−êng cong sinh t©m (tøc lµ ®−êng ch¹y däc theo trôc t©m èng) vµ b¸n kÝnh cña
vßng trßn thiÕt diÖn t¹i mçi ®iÓm. NÕu çc b¸n kÝnh t¹i mäi ®iÓm ®Òu b»ng nhau th×
ta cã èng th«ng th−êng (nh− çc lo¹i èng cao su dÉn gas, dÉn n−íc,...). Trong
tr−êng hîp tæng qu¸t, thiÕt diÖn èng t¹i çc ®iÓm kh¸c nhau cã thÓ kh¸c nhau, vµ
khi Êy b¸n kÝnh cña thiÕt diÖn sÏ lµ mét hµm sè thay ®æi theo ®iÓm t©m cña thiÕt
diÖn. Nh− vËy, ®Ó vÏ èng ta cÇn 2 d÷ liÖu: ph−¬ng tr×nh ®−êng dÉn t©m, vµ hµm b¸n
kÝnh thiÕt diÖn. Khi cã 2 d÷ liÖu nµy, ta cã thÓ vÏ èng b»ng lÖnh tubeplot.
ThÝ dô VÏ ®−êng èng víi ®−êng dÉn t©m lµ
[ x(t ) , y (t ) , z (t ) ] = [10cos(t),10sin(t),0]
vµ cã b¸n kÝnh thiÕt diÖn (thay ®æi) lµ:
R (t ) = 2 + cos(7t ) ,
b»ng lÖnh tubeplot cã có ph¸p nh− sau:
[>with(plots):tubeplot([10*cos(t),10*sin(t),0,t=0..2*Pi
, radius=2+cos(7*t),numpoints=120,tubepoints=24]);
2.2.3. VËn ®éng cña ®å thÞ

VËn ®éng cña ®å thÞ thùc chÊt lµ sù biÕn thiªn cña ®å thÞ theo tham sè. Nh−
vËy, ta cÇn vÏ hµng lo¹t ®å thÞ (øng víi çc gi¸ trÞ t−¬ng øng cña tham sè) vµ cho
hiÓn thÞ liªn tiÕp nhau. B¹n cã thÓ sö dông tÝnh n¨ng nµy ®Ó m« t¶ qu¸ tr×nh diÔn ra
trong thÕ giíi thùc, trong ®ã th«ng tin thay ®æi theo thêi gian. ViÖc nµy ®ßi hái bé
46
nhí cµng lín cµng tèt, cho nªn ta cÇn "lµm s¹ch bé nhí" tr−íc khi b¾t ®Çu c«ng
viÖc, b»ng lÖnh :
[>restart;
Sau ®ã ta n¹p çc gãi chøc n¨ng më réng, chuyªn dông cho vÏ ®å thÞ, b»ng çc
lÖnh
[>with(plots);
[>with(plottools);
ThÝ dô Ta h·y vÏ ®å thÞ hµm sè y=t*sin(t*x) khi x nhËn gi¸ trÞ trong kho¶ng [
−π ...π ], vµ quan s¸t sù thay ®æi cña ®å thÞ (mµu xanh l¸ c©y) khi t thay ®æi
trong kho¶ng [-2..2].
[>animate(t*sin(x*t),x=-Pi..Pi,t=-2..2,color=blue);
Khi cho thùc hiÖn lÖnh th× trªn mµn h×nh sÏ hiÖn ®å thÞ øng víi mét gi¸ trÞ t nµo
®ã. (L−u ý r»ng lóc nµy m¸y ph¶i lµm viÖc víi mét hä rÊt nhiÒu ®å thÞ cho nªn khèi
l−îng tÝnh to¸n lµ rÊt lín, xin h·y kiªn nhÉn nÕu tèc ®é cña m¸y tÝnh cña b¹n ch−a
ph¶i lµ cao).
NÕu b¹n sö dông çc phiªn b¶n Maple míi lªn th× khi di chuét vµo khu vùc ®å
thÞ vµ nhÊn nót bªn tr¸i, b¹n sÏ thÊy xuÊt hiÖn côm chøc n¨ng "multimedia" (ë ngay
phÝa d−íi çc thanh c«ng cô cña Maple), vµ b¹n cã thÓ sö dông çc nót quen thuéc
ë ®©y ®Ó ®iÒu khiÓn sù vËn ®éng cña ®å thÞ.
NÕu b¹n sö dông çc phiªn b¶n Maple cò h¬n th× h·y di con trá chuét lªn vïng
®å thÞ vµ bÊm nót tr¸i cho hiÖn ra khung bao ®å thÞ. BÊm nót ph¶i cña chuét cho
hiÖn ra b¶ng lÖnh ®iÒu hµnh. Muèn xem xÐt sù vËn ®éng cña ®å thÞ (theo thêi gian
t ) th× vµo chøc n¨ng Animation/ Play. Theo mÆc ®Þnh, ®å thÞ vËn ®éng 1 chu
kú (1 vßng) råi dõng l¹i. Ta cã thÓ cho nã chuyÓn ®éng liªn tôc b»ng çch chän
chøc n¨ng Animation/ Continuous. Khi ®å thÞ ®ang chuyÓn ®éng mµ muèn
dõng th× còng lµm t−¬ng tù, nh−ng sö dông chøc n¨ng Animation/Stop .
Trong kh«ng gian 3 chiÒu ta còng thÓ quan s¸t sù vËn ®éng cña ®å thÞ phô
thuéc tham sè víi çc thñ tôc t−¬ng tù nh− trªn, chØ cã mét thay ®æi nhá lµ thay
lÖnh animate b»ng lÖnh animate3d
47
ThÝ dô Ta vÏ ®å thÞ hµm sè z = cos(tx)sin(ty ) khi x, y nhËn gi¸ trÞ trong kho¶ng
[ −π ...π ], vµ quan s¸t sù thay ®æi cña ®å thÞ khi t thay ®æi trong kho¶ng [1..2]
b»ng dßng lÖnh sau ®©y
[>animate3d(cos(t*x)*sin(t*y),x=-Pi..Pi,y=-
Pi..Pi,t=1..2);
2.3. TÝnh to¸n trong ®¹i sè tuyÕn tÝnh

§©y lµ chñ ®Ò tÝnh to¸n hay gÆp nhÊt trong kü thuËt, vµ v× thÕ nã rÊt réng lín.
Trong tµi liÖu nµy, ta kh«ng cã ®iÒu kiÖn ®i hÕt çc vÊn ®Ò cÇn thiÕt, mµ chØ ®iÓm
qua mét sè chñ ®Ò cã tÝnh chÊt minh ho¹. B¹n ®äc quan t©m chñ ®Ò tÝnh to¸n nµy,
cã thÓ xem kü h¬n trong çc chuyªn môc tÝnh to¸n thùc hµnh cña gi¸o tr×nh §¹i sè
tuyÕn tÝnh.
2.3.1. Çc phÐp to¸n trªn vect¬ vµ ma trËn

Tr−íc tiªn, ta cÇn n¹p gãi c«ng cô linalg (®¹i sè tuyÕn tÝnh).
[>with(linalg):
T¹o vect¬ vµ ma trËn

Muèn khai b¸o mét vect¬ ta dïng lÖnh vector.
ThÝ dô
[>u := vector(2, [1,2]);
u := [ 1, 2 ]
48
[>v := vector(3, [1,2,3])
v := [ 1, 2, 3 ]
Muèn t¹o ma trËn ta sö dông mét trong çc lÖnh sau ®©y:
Có ph¸p: matrix(L)
matrix(m,n)
matrix(m,n,L)
matrix(m,n,f)
matrix(m,n,lv)
Tham sè: L- b¶ng danh s¸ch (ThÝ dô 1) hoÆc b¶ng çc vÐc t¬ dßng cña ma trËn
(xem thÝ dô 2).
m,n - nh÷ng sè nguyªn d−¬ng (sè dßng vµ cét).
f - hµm ®−îc sö dông ®Ó t¹o çc phÇn tö ma trËn (xem thÝ dô 4)
lv - danh s¸ch hoÆc vÐc t¬ çc phÇn tö
Mét çch kh¸c ®Ó t¹o ma trËn lµ dïng lÖnh array (t¹o m¶ng). Trong lÖnh
matrix, hai sè m,n chØ sè hµng vµ sè cét cña ma trËn, çc phÇn tö cña ma trËn
®−îc x¾p xÕp trong mét b¶ng L (trong mãc vu«ng) theo thø tù tõ tr¸i sang ph¶i,
çch nhau mét dÊu phÈy (xem thÝ dô d−íi ®©y). B¶ng L cã thÓ lµ b¶ng çc vÐc t¬
dßng ®−îc xÕp theo thø tù t¨ng dÇn (xem thÝ dô thø hai).
VÐc t¬ ®−îc coi lµ ma trËn mét dßng, cho nªn còng cã thÓ ®Þnh nghÜa nã b»ng
mét trong çc lÖnh matrix, array.
ThÝ dô Muèn t¹o ma trËn vu«ng cÊp bèn mang tªn lµ A, ta dïng phÐp ®Þnh nghÜa
vµ lÖnh t¹o ma trËn matrix
[>A:=matrix(4,4,[-26,-28,89,-456,104,258,
-770,3132,40,88,-226,1109,2,1,-4,26]);
 -26 -28 89 -456

104 258 -770 3132
A := 
 40 88 -226 1109
 
 2 1 -4 26
H·y l−u ý çc có ph¸p t¹o t¹o ma trËn kh¸c nhau trong çc vÝ dô d−íi ®©y:
ThÝ dô
[>matrix([[5,4],[6,3]]);
 5 4

 6 3
ThÝ dô
49
[>matrix(2,2,0);
 0 0

 0 0
ThÝ dô
[>f := (i,j) -> x^(i+j-1):
[>A := matrix(2,2,f);
x x2 
A :=  2 
 x x3 
a − a + 4 a + 1 a
2
ThÝ dô T¹o ma trËn B =  b»ng hµm array
 a 3 + 1 a 3 + 2 4
[>B:=array([[a^2-a+4,a+1,a],[a^3+1, a^3+2,4]]);
a − a + 4 a + 1 a
2
B :=  3
 a + 1 a 3 + 2 4
Cã thÓ trùc tiÕp t¹o ma trËn b»ng lÖnh linalg[matrix]

x y z
ThÝ dô NhËp ma trËn  
a b c 
[>linalg[matrix](2,3,[x,y,z,a,b,c]);
 x y z

 a b c 
So s¸nh hai ma trËn

Muèn so s¸nh hai ma trËn xem chóng cã b»ng nhau hay kh«ng ( tøc lµ tÊt c¶
çc phÇn tö cïng vÞ trÝ t−¬ng øng cña chóng ph¶i b»ng nhau), ta dïng lÖnh equal.
Chó ý Hai ma trËn ph¶i cïng sè chiÒu nh− nhau míi cã thÓ so s¸nh ®−îc.
ThÝ dô
[>A := array( [[2,1],[1,2]] );
2 1
A :=  
1 2
[>B := array( [2,1,1,2] );

B := [ 2, 1, 1, 2 ]
50
[>equal(A, B);
Error, (in equal)arguments must be both matrices or
both vectors
M¸y b¸o lçi: trong equal hai ®èi sè ph¶i cïng lµ ma trËn hoÆc vÐc t¬.
So s¸nh A víi C
[>C := matrix(2,2, [2,1,1,2]);
2 1
C :=  
1 2
[>equal(A, C);
true
TÝnh tæng cña hai ma trËn (lÖnh ®¸nh gi¸ ma trËn tæng)
1 −3 2  2 5 6
ThÝ dô TÝnh tæng cña hai ma trËn A =  vµ B = 
3 −4 1  1 2 5
B−íc 1. NhËp A
[>A:=array([[1,-3,2],[3,-4,1]]);
1 -3 2
A :=  
3 -4 1
B−íc 2. NhËp B
[>B:=matrix(2,3,[2,5,6,1,2,5]);
2 5 6
B :=  
1 2 5
B−íc 3. TÝnh tæng cña A vµ B b»ng lÖnh evalm (®¸nh gi¸ ma trËn)
[>A+B;
A+B
[>evalm(%);
3 2 8
4 -2 6
Nh©n ma trËn
ThÝ dô Nh©n 2 ma trËn b»ng lÖnh multiply .
51
B−íc 1. Khai b¸o ma trËn A
[>A:=array([[2,-1,3,4],[3,-2,4,-3],[5,-3,-2,1]]);
2 -1 3 4
A := 3 -2 4 -3
 
5 -3 -2 1
B−íc 2. Khai b¸o ma trËn B

[>B:=matrix(4,3,[7,8,6,5,7,4,3,4,5,2,1,1]);
 7 8 6

5 7 4
B :=  
 3 4 5
 
2 1 1
B−íc 3. Nh©n A víi B b»ng lÖnh multiply

[>multiply(A,B);
26 25 27
17 23 27
 
16 12 9
Ta cã thÓ nh©n nhiÒu ma trËn trong cïng mét lÖnh, m¸y sÏ thùc hiÖn phÐp nh©n
tõ tr¸i sang ph¶i.
ThÝ dô
[>A := array( [[1,2],[3,4]] ):
[>B := array( [[0,1],[1,0]] ):
[>C := array( [[1,2],[4,5]] ):
[>multiply(A, B, C);
 6 9
16 23
DÜ nhiªn, ta cã thÓ nh©n ma trËn víi vect¬ (cã sè chiÒu t−¬ng thÝch).
TÝnh tÝch trong cña ma trËn vµ vÐc t¬ (lÖnh innerprod)

LÖnh innerprod tÝnh tÝch trong cña mét d·y çc ma trËn vµ vÐc t¬. ChiÒu
cña ma trËn vµ vÐc t¬ ph¶i t−¬ng thÝch víi nhau trong phÐp nh©n.
ThÝ dô
[>u := vector(2, [1,2]);
52
u := [ 1, 2 ]
[>v := vector(3, [1,2,3])

v := [ 1, 2, 3 ]
[>A := matrix(2,3, [1,1,1,2,2,2]);

1 1 1
A :=  
2 2 2
[>innerprod(u, A, v);
30
[>w := vector(3, [3,2,1]);

w := [ 3, 2, 1 ]
[>innerprod(v, w);
10
TÝnh tÝch vÐc t¬ (tÝch trùc tiÕp) b»ng lÖnh crossprod

TÝch vÐc t¬ cña 2 vÐc t¬ u=(u[1],u[2],u[3]), v=(v[1],v[2],v[3]) lµ mét vÐc t¬ cã
to¹ ®é lµ (u[2]*v[3]-u[3]*v[2],u[3]*v[1]-u[1]*v[3],u[1]*v[2]-u[2]*v[1])
[>v1 := vector([1,2,3]);
v1 := [ 1, 2, 3 ]
[>v2 := vector([2,3,4]);
v2 := [ 2, 3, 4 ]
[>crossprod(v1,v2);
[ -1, 2, -1 ]
TÝnh tÝch v« h−íng cña hai vÐc t¬ (lÖnh dotprod)

Có ph¸p lÖnh: dotprod(u,v);
hoÆc: dotprod(u,v,'orthogonal');
trong ®ã u,v ph¶i lµ nh÷ng vec-t¬ cã cïng ®é dµi.
TÝch v« h−íng cña hai vÐc t¬ trªn tr−êng sè phøc lµ tæng cña çc tÝch gi÷a u[i] vµ
liªn hîp cña v[i] (víi i ch¹y theo ®é dµi cña vÐc t¬) . NÕu trong lÖnh dotprod cã
53
thªm biÕn 'orthogonal'th× tÝch v« h−íng ®−îc tÝnh nh− lµ tæng cña çc tÝch
u[i]*v[i]. Trªn tr−êng sè thùc hai ®Þnh nghÜa tÝch v« h−íng trªn trïng nhau, v× liªn
hîp cña sè thùc lu«n b»ng chÝnh nã.
ThÝ dô
[>u:= vector([1,x,y]);
u := [ 1, x, y ]
[>v:= vector([1,0,0]);
v := [ 1, 0, 0 ]
[>dotprod(u,v);
1
2.3.2. TÝnh gi¸ trÞ riªng vµ vect¬ riªng cña ma trËn

TÝnh ®a thøc ®Æc tr−ng
LÊy matrËn ®Æc tr−ng b»ng lÖnh charmat
ThÝ dô
[>A := matrix(3,3,[1,2,3,1,2,3,1,5,6]);
 1 2 3

A :=  1 2 3
 
1 5 6
[>charmat(A,lambda);
λ − 1 -2 -3 

 -1 λ−2 -3 
 
 -1 -5 λ − 6
LËp ®a thøc ®Æc tr−ng cña ma trËn b»ng lÖnh charpoly

[>charpoly(A,lambda);
λ3 − 9 λ2
TÝnh gi¸ trÞ riªng vµ vÐc t¬ riªng cña ma trËn

1 −3 3
ThÝ dô TÝnh vÐc t¬ riªng cña ma trËn M= 3 −5 3
 
6 −6 4
B−íc 1. X¸c ®Þnh ma trËn M b»ng lÖnh
54
[>M:=matrix(3,3,[1,-3,3,3,-5,3,6,-6,4]);
 1 -3 3
M :=  3 -5 3
 
 6 -6 4
B−íc 2. X¸c ®Þnh vÐc t¬ riªng b»ng lÖnh
[>eigenvects(M);
[ 4, 1, { [ 1, 1, 2 ] } ], [ -2, 2, { [ -1, 0, 1 ], [ 1, 1, 0 ] } ]
KÕt qu¶ cña lÖnh eigenvects ®−îc x¾p xÕp nh− sau: sè ®Çu tiªn trong mçi
mãc vu«ng cña dßng lµ gi¸ trÞ riªng, sè thø hai lµ béi ®¹i sè cña gi¸ trÞ riªng, vµ
cuèi cïng lµ tËp çc vÐc t¬ c¬ së cña kh«ng gian riªng øng víi gi¸ trÞ riªng ®ã. Mçi
mãc vu«ng øng víi mét gi¸ trÞ riªng cña ma trËn.
TÝnh gi¸ trÞ riªng vµ vÐc t¬ riªng cña ma trËn sè

Tªn hµm: Eigenvals - TÝnh çc gi¸ trÞ riªng/vÐc t¬ riªng cña ma trËn sè
Tr×nh tù gäi: Eigenvals(A,vecs)
Eigenvals(A,B,vecs)
Tham sè: A,B lµ ma trËn cña çc sè thùc hoÆc ¶o.
ThÝ dô
[>A := array([[1,2,4],[3,7,2],[5,6,9]]):
[>B := array([[1,2,3],[1,2,3],[2,5,6]]):
[>evalf(Eigenvals(A));
[ -.8946025434, 13.74788901, 4.146713483]
[>lambda := evalf(Eigenvals(A,vecs));
λ := [ -.8946025434, 13.74788901, 4.146713483]
[>print(vecs);
 .946575123 .3592673648 -.2987282688

-.2818195168 .4346670837 .7371720079
 
-.3074361518 .9276415841 -.6035890728
[>v1 := linalg[submatrix](vecs, 1..3, 1..1);
55
 .946575123 
v1 := -.2818195168
 
-.3074361518
[>evalm(A &* v1) = evalm(lambda[1]*v1);
-.8468085176 -.8468085126
 .2521164474 =  .2521164565
   
 .275033148   .2750331633
[>vecs := 'vecs';
vecs := vecs
[>evalf(Eigenvals(B,vecs));
[ 9.321825413, .43 10-8, -.3218253805]
[>print(vecs);
-.4286091784 .9434028232 .7693450018

-.4286091788 -.46 10-9 .7693450120
 
-.9031974612 -.3144676070 -.8518765905
[>C := array([[10,2,1],[-2,12,3],[1,0,8]]);
10 2 1
C :=  -2 12 3
 
 1 0 8
[>evalf(Eigenvals(A,C));
[ 1.215689291, -.1061957639, .4006484610]
2.3.3. TÝnh h¹ng, tÝnh ®Þnh thøc vµ tÝnh ma trËn ng−îc

T×m h¹ng cña ma trËn
TÝnh h¹ng cña ma trËn A b»ng lÖnh rank(A)
ThÝ dô
[>A := matrix(3,3, [x,1,0,0,0,1,x*y,y,1]);
 x 1 0
A :=  0 0 1
 
x y y 1
56
[>rank(A);
2
TÝnh ®Þnh thøc vµ ma trËn ng−îc cña ma trËn

TÝnh ®Þnh thøc cña ma trËn A b»ng lÖnh det(A) vµ tÝnh ma trËn ng−îc cña
A b»ng lÖnh inverse(A)
ThÝ dô
B−íc 1. Khai b¸o ma trËn
[>A:=matrix(3,3,[1/2,-1/3,2,-5,14/3,9,0,11,-5/6]);
 1 -1
2 
 2 3 
 14 
A :=  -5 9 
 3 
 -5 
 0 11
 6 
B−íc 2. TÝnh ®Þnh thøc cña ma trËn b»ng lÖnh det

[>det(A);
-2881
18
B−íc 3. TÝnh ma trËn ng−îc b»ng lÖnh inverse

[>inverse(A);
1852 -391 222 


2881 2881 2881
 75 15 261 
 
2881 5762 2881
 990 
99 -12 
2881 2881 2881

2.3.4. Gi¶i ph−¬ng tr×nh ®¹i sè tuyÕn tÝnh

ThiÕt lËp ma trËn tõ ph−¬ng tr×nh vµ ng−îc l¹i
Tªn hµm: linalg[geneqns] - LËp ph−¬ng tr×nh tõ çc hÖ sè cña ma
trËn
linalg[genmatrix]- LËp ma trËn tõ ph−¬ng tr×nh
Có ph¸p lÖnh: geneqns(A,x)
57
geneqns(A,x,b)
genematrix(eqns,vars)
genmatrix(eqns,vars,flag)
genmatrix(eqns,vars,b)
Tham sè: A,B - ma trËn
x - tªn hoÆc mét danh s¸ch tªn çc Èn
b - vÐc t¬ vÕ tr¸i cña ph−¬ng tr×nh
eqns - tËp hîp hoÆc danh s¸ch çc ph−¬ng tr×nh
vars - tËp hîp hoÆc danh s¸ch çc biÕn
flag- tªn (tù chän) "flag"
M« t¶: Hµm geneqns sinh ra mét hä çc ph−¬ng tr×nh tõ hÖ sè cña ma trËn.
NÕu cã biÕn thø ba biÓu thÞ vÐc t¬ vÕ ph¶i b th× nã sÏ ®−îc ®−a vµo ph−¬ng tr×nh.
Ng−îc l¹i th× vÕ ph¶i ®−îc coi b»ng 0.
Hµm genematrix sinh ma trËn tõ çc hÖ sè cña hÖ ph−¬ng tr×nh tuyÕn tÝnh. NÕu
cã biÕn thø ba"flag" th× vÐc t¬"vÕ ph¶i" ®−îc ®−a vµo cét cuèi cïng cña ma trËn.
ThÝ dô
[>eqns := {x+2*y=0,3*x-5*y=0};
eqns := { x + 2 y = 0, 3 x − 5 y = 0 }
[>A := genmatrix(eqns,[x,y]);
1 2
A :=  
3 -5
[>geneqns(A,[x,y]);
{ x + 2 y = 0, 3 x − 5 y = 0 }
[>geneqns(A,x);
{ x1 + 2 x2 = 0, 3 x1 − 5 x2 = 0 }
[>eqns:={x+2*z=a,3*x-5*y=6-z};
eqns := { x + 2 z = a, 3 x − 5 y = 6 − z }
[>A:=genmatrix(eqns,[x,y,z],flag);
1 0 2 a
A :=  
3 -5 1 6
58
[>A:=genmatrix(eqns,[x,y,z],'b');
1 0 2
A :=  
3 -5 1
[>print(b);
[ a, 6 ]
[>geneqns(A,[x,y,z],b);
{ x + 2 z = a, 3 x − 5 y + z = 6 }
Gi¶i ph−¬ng tr×nh ®¹i sè tuyÕn tÝnh

ThÝ dô Gi¶i ph−¬ng tr×nh ®¹i sè tuyÕn tÝnh Ax=u,
B−íc 1. Khai b¸o ma tr©n A
[>A:=array([[3,-2,-5,1],[2,-3,1,5],[1,2,0,-4],[1,-1,-4,9]]);
3 -2 -5 1
2 -3 1 5
A := 
1 2 0 -4
 
1 -1 -4 9
B−íc 2. Khai b¸o vect¬ u

[>u:=vector([3,-3,-3,22]);
u := [ 3, -3, -3, 22 ]
B−íc 3. Gi¶i ph−¬ng tr×nh Ax=u

[>linsolve(A,u);
[ -1, 3, -2, 2 ]
Trong nhiÒu bµi to¸n gi¶i ph−¬ng tr×nh, ta ph¶i lµm çc phÐp biÕn ®æi ma trËn.
MAPLE cã nhiÒu phÐp biÕn ®æi ma trËn. D−íi ®©y lµ çc vÝ dô minh ho¹ çch dïng
çc phÐp biÕn ®æi Êy. Xin h·y trë vÒ phÇn: Çc phÐp to¸n cÊu tróc trªn ma trËn ®Ó
hiÓu çc lÖnh d−íi ®©y.
ThÝ dô Gi¶i ph−¬ng tr×nh A x=u, trong ®ã
[>A:=array([[4,-3,2,-1],[3,-2,1,-3],[2,-1,0,-5],[5,-3,1,-
8]]);
59
4 -3 2 -1

3 -2 1 -3
A :=  
2 -1 0 -5
 
5 -3 1 -8
[>u:=vector([8,7,6,1]);
u := [ 8, 7, 6, 1 ]
b»ng lÖnh
[>linsolve(A,u);
M¸y kh«ng cho kÕt qu¶. Ph−¬ng tr×nh ®· cho kh«ng cã nghiÖm, v×
[>det(A);
0
DÔ dµng kiÓm tra r»ng h¹ng cña ma trËn A b»ng 2, trong khi ®ã ma trËn më réng cã
h¹ng lµ 3.
2.3.5. T×m c¬ së cho kh«ng gian vect¬

T×m hä vÐc t¬ c¬ së
T×m çc vÐc t¬ c¬ së cho mét hä vÐc t¬ b»ng lÖnh basis
ThÝ dô Cho mét hä V çc vÐc t¬, h·y t×m trong ®ã mét c¬ së cho kh«ng gian vÐc t¬
c¨ng trªn V.
[>v1 := vector([1,0,0]):
[>v2 := vector([0,1,0]):
[>v3 := vector([0,0,1]):
[>v4 := vector([1,1,1]):
[>basis({v1,v2,v3});
{ v1, v2, v3 }
[>basis([v3,v2,v1] );
[ v3, v2, v1 ]
[>basis({v1,v2,v3,v4});
{ v1, v2, v3 }
60
[>basis({vector([1,1,1]),vector([2,2,2]),vector([1,-1,1]),
vector([2,-2,2]),vector([1,0,1]),vector([0,1,1])} );
{ [ 2, 2, 2 ], [ 2, -2, 2 ], [ 0, 1, 1 ] }
T×m c¬ së cho kh«ng gian vÐc t¬ sinh bëi çc dßng (cét) cña ma trËn
ThÝ dô T×m c¬ së cho kh«ng gian vÐc t¬ sinh bëi çc dßng (cét) cña ma trËn
 1 0 0

0 1 0
A =  
 0 0 1
 
1 1 1
[>A:=array([[1,0,0],[0,1,0],[0,0,1],[1,1,1]]);
 1 0 0

0 1 0
A :=  
 0 0 1
 
1 1 1
[>basis(A,'rowspace');
[ [ 1, 0, 0 ], [ 0, 1, 0 ], [ 0, 0, 1 ] ]
[>basis(A,'colspace');
[ [ 1, 0, 0, 1 ], [ 0, 1, 0, 1 ], [ 0, 0, 1, 1 ] ]
T×m c¬ së cho h¹ch cña ma trËn

T×m hä vÐc t¬ c¬ së cho h¹ch cña ma trËn A b»ng lÖnh kernel(A)
ThÝ dô T×m h¹ch cña
 1 2 3

A =  1 x 3
 
0 0 0
[>A := array([[1,2,3],[1,x,3],[0,0,0]]):
[>kernel(A);
{ [ -3, 0, 1 ] }
T×m c¬ së trùc chuÈn cña kh«ng gian sinh bëi mét hä çc vÐc t¬
T×m c¬ së trùc chuÈn b»ng lÖnh GramSchmidt
61
ThÝ dô T×m c¬ së trùc chuÈn cña kh«ng gian vÐc t¬ sinh bëi mét hä çc vÐc t¬
[>u1:=vector([2,2,2]);
u1 := [ 2, 2, 2 ]
[>u2:=vector([0,2,2]);
u2 := [ 0, 2, 2 ]
[>u3:=vector([0,0,2]);
u3 := [ 0, 0, 2 ]
[>GramSchmidt([u1,u2,u3]);
 [ 2, 2, 2 ],  -4, 2, 2 , [ 0, -1, 1 ] 

  3 3 3  
2.4. PhÐp tÝnh vi ph©n vµ tÝch ph©n
2.4.1. PhÐp tÝnh giíi h¹n

TÝnh giíi h¹n cña hµm sè t¹i mét ®iÓm
Có ph¸p cña lÖnh t×m giíi h¹n hµm sè f(x) tai ®iÓm a lµ
[>limit(f(x),x = a);
Trong ®ã f ( x) lµ biÓu thøc ta cÇn t×m giíi h¹n vµ a lµ ®iÓm t¹i ®ã cÇn tÝnh giíi
h¹n (nÕu a lµ ∞ th× ta viÕt x= infinity ). Sau khi cho thùc hiÖn lÖnh, chØ cÇn
chê mét chót lµ sÏ cã ngay ®¸p sè.
ThÝ dô TÝnh giíi h¹n
sin( 2 x )2 − sin( x ) sin( 4 x )
lim
x→0 x4
[>limit(((sin(2*x))^2-sin(x)*sin(4*x))/x^4,x=0);
6
MAPLE cã thÓ tÝnh giíi h¹n t¹i v« h¹n.

ThÝ dô TÝnh
2x+3
lim
x→∞ 7x+5
[>expr:=(2*x+3)/(7*x+5);
62
2x+3
expr :=
7x+5
[>Limit(expr,x=infinity);
2x+3
lim
x→∞ 7x+5
[>value(%);
2
7
TÝnh giíi h¹n theo h−íng (tr¸i hoÆc ph¶i)

ThÝ dô
[>Limit(tan(x+Pi/2),x=0,left);
lim −cot( x )
x → 0-
[>value(%);
∞
[>Limit(tan(x+Pi/2),x=0,right);
lim −cot( x )
x → 0+
[>value(%);
−∞
V× giíi h¹n tr¸i vµ ph¶i kh«ng b»ng nhau cho nªn kh«ng tån t¹i giíi h¹n.
2.4.2. TÝnh ®¹o hµm cña hµm sè mét biÕn

TÝnh ®¹o hµm bËc nhÊt
LÖnh tÝnh ®¹o hµm bËc nhÊt cña hµm mét biÕn cã có ph¸p nh− sau:
[>diff(f(x),x);
Trong ®ã f ( x) lµ hµm sè vµ x lµ biÕn sè mµ ta cÇn tÝnh ®¹o hµm. §õng quªn
chÊm phÈy (;) ë cuèi dßng lÖnh. Sau khi cho thùc hiÖn lÖnh, ta chØ cÇn chê mét chót
lµ sÏ cã ngay ®¸p sè.
63
ThÝ dô TÝnh ®¹o hµm cña y = x 2 x 2 + 1
[>diff(x^2*sqrt(x^2+1),x);
x3
2 x x2 + 1 +
x2 + 1
Muèn biÓu diÔn qu¸ tr×nh nµy mét çch t−êng minh (qua çc c«ng thøc quen biÕt)
ta thùc hiÖn çc thao t¸c sau ®©y:
B−íc 1. X¸c ®Þnh hµm sè b»ng dßng lÖnh cã có ph¸p nh− sau:
[>f:= x -> BiÓu thøc cña x
B−íc 2. ThiÕt lËp c«ng thøc biÓu diÔn ®¹o hµm cña f ( x) theo biÕn x b»ng dßng
lÖnh cã có ph¸p nh− sau:
[>Diff(f(x),x);
B−íc 3. TÝnh ®¹o hµm vµ gäi nã lµ f-phÈy b»ng lÖnh tÝnh gi¸ trÞ biÓu thøc trªn :
[>f_prim:=value(%);
B−íc 4. NÕu gi¸ trÞ thu ®−îc lµ cång kÒnh th× cã thÓ rót gän b»ng lÖnh :
[>simplify(%);
Çc vÝ dô minh ho¹
ThÝ dô TÝnh ®¹o hµm cña y = 5 x 3 − 3 x 2 − 2 x −3
[>f:=x->5*x^3-3*x^2-2*x^(-3);
2
f := x → 5 x3 − 3 x2 −
x3
[>Diff(f(x),x);
∂  3 2
 5 x − 3 x2 − 3 
∂x  x 
[>f_prim:=value(%);
6
f_prim := 15 x2 − 6 x +
x4
ThÝ dô TÝnh ®¹o hµm cña
cos( x) 2
y=
sin(2 x)
64
[>f:=x-> ((cos(x))^2/sin(2*x));
cos( x )2
f := x →
sin( 2 x )
[>Diff(f(x),x);
∂ cos( x )2
∂x sin( 2 x )
[>f_prim:=value(%);
cos( x ) sin( x ) cos( x )2 cos( 2 x )
f_prim := −2 −2
sin( 2 x ) sin( 2 x )2
[>simplify(%);
cos( x )2
2
−1 + cos( 2 x )2
TÝnh ®¹o hµm cÊp cao

Ng−êi ta ®Þnh nghÜa ®¹o hµm cÊp 2 cña hµm 1 biÕn lµ ®¹o hµm cña hµm sè thu
®−îc sau phÐp lÊy ®¹o hµm cÊp 1, cho nªn phÐp lÊy ®¹o hµm cÊp 2 cã thÓ thùc hiÖn
dÔ dµng th«ng qua 2 lÇn dïng lÖnh lÊy ®¹o hµm bËc nhÊt. Tuy nhiªn, c«ng viÖc nµy
cã thÓ thùc hiÖn mét çch ®¬n gi¶n h¬n nhê dïng mét dßng lÖnh cã có ph¸p nh−
sau:
[>diff(f(x),x,x);
hoÆc viÕt d−íi d¹ng kh¸c lµ
[>diff(f(x),x$2);
T−¬ng tù nh− vËy ta lÊy ®¹o hµm cÊp k cña hµm f b»ng 1 lÖnh cã có ph¸p lµ
[>diff(f(x),x$k);
ThÝ dô
[>diff(x^4+x*sin(x),x,x);
12 x2 + 2 cos( x ) − x sin( x )
[>diff(x^4+x*sin(x),x$2);
12 x2 + 2 cos( x ) − x sin( x )
[>diff(x^4+x*sin(x),x$4);
24 − 4 cos( x ) + x sin( x )
65
2.4.3. TÝnh vi ph©n hµm nhiÒu biÕn, hµm vect¬ vµ ma trËn
hµm
PhÇn nµy liªn quan ®Õn tÝnh to¸n trªn vect¬ vµ ma trËn, cho nªn ta cÇn ph¶i n¹p
gãi c«ng cô ®¹i sè tuyÕn tÝnh tr−íc khi tiÕn hµnh c«ng viÖc.
[>with(linalg):
PhÐp tÝnh ®¹o hµm cña hµm nhiÒu biÕn

ThÝ dô TÝnh vi ph©n cho hµm nhiÒu biÕn
f( x, y, z ) = 4 x z − 5 y x3
a) X¸c ®Þnh hµm f b»ng lÖnh
[>f:=4*x*z-5*y*x^3;
f := 4 x z − 5 y x3
b) TÝnh gradient cña f b»ng lÖnh grad

[>gradf:=grad(f,[x,y,z]);
gradf := [ 4 z − 15 y x2, −5 x3, 4 x ]
c) TÝnh hesian cña f b»ng lÖnh hessian

[>hessian(f,[x,y,z]);
−30 y x −15 x 4

2
 −15 x2 0 0
 
 4 0 0
d) TÝnh divergence cña gradf b»ng lÖnh diverge

[>diverge(gradf,[x,y,z]);
−30 y x
e) TÝnh Laplacian cña f b»ng lÖnh lapf

[>lapf:=laplacian(f,[x,y,z]);
lapf := −30 y x
ThÝ dô TÝnh hessian cho hµm

x2 y + 3 x y2
[>hessian(x^2*y + 3*x*y^2, [x,y]);
66
 2 y 2 x + 6 y
2 x + 6 y 
6 x 
TÝnh ®¹o hµm cña mét hµm vÐc t¬

ThÝ dô TÝnh vi ph©n cho mét hµm vÐc t¬
v = [4 x − 3 yx 3 ,7 xyz 2 + 5 y 3 , 4 x 2 y 2 + 2 x]
a) X¸c ®Þnh tr−êng v trªn çc biÕn x,y,z b»ng lÖnh vector
[>v:=vector(3,[4*x-3*x^3*y,7*x*y*z^2+5*y^3,
4*x^2*y^2+2*x]);
v := [ 4 x − 3 y x3, 7 x y z 2 + 5 y3, 4 x2 y2 + 2 x ]
b) TÝnh Jacobian cña v b»ng lÖnh jacobian

[>jacobian(v,[x,y,z]);
4 − 9 y x −3 x3
2
0 
 7 y z 2 
7 x z + 15 y 14 x y z
2 2
 
8 x y2 + 2 8 y x2 0 
c) TÝnh curl (hoÆc lµ rota) cña v b»ng lÖnh curl

[>curlv:=curl(v,[x,y,z]);
curlv := [ 8 y x2 − 14 x y z, −2 − 8 x y2, 7 y z 2 + 3 x3 ]
d) TÝnh vector Laplacian b»ng lÖnh vectlap

[>vectlapv:=map(laplacian,v,[x,y,z]);
vectlapv := [ −18 y x, 30 y + 14 y x, 8 y2 + 8 x2 ]
e) TÝnh divergence cña v

[>graddivv:=grad(divv,[x,y,z]);
graddivv := [ 0, 0, 0 ]
TÝnh ®¹o hµm cña mét ma trËn hµm

ThÝ dô TÝnh ®¹o hµm cña ma trËn hµm
sin( x ) x + x + 3
2
 e x .
 cos( x2 ) 
67
[>A:=linalg[matrix](2,2,[sin(x),x^2+x+3,exp(x),cos(x^2)
]);
sin( x ) x + x + 3
2
A :=  x
 e cos( x2 ) 
[>map(diff,A,x);
cos( x ) 2x+1 
 ex 
 −2 sin( x2 ) x
ThÝ dô TÝnh ®¹o hµm cho ma trËn ®−îc x¸c ®Þnh theo c«ng thøc sau
[>f:=(i,j)->x^(i+j-1):
[>A:=matrix(2,2,f);
x x2 
A :=  2 
 x x3 
[>map(diff,A,x);
 1 2 x 
 2 x 3 x 2
 
2.4.4. Hµm Èn vµ ®¹o hµm cña nã

Líp hµm Èn lµ mét trong nh÷ng líp hµm rÊt quan träng cña gi¶i tÝch to¸n häc.
Ta kh«ng cã ®−îc c«ng thøc biÓu diÔn nã mét çch t−êng minh (th«ng qua çc hµm
®· biÕt) mµ chØ biÕt ®−îc ph−¬ng tr×nh biÓu diÔn mèi quan hÖ gi÷a chóng vµ çc
biÕn ®éc lËp. MÆc dï kh«ng "nh×n thÊy" nh÷ng hµm nµy (mét çch trùc diÖn),
nh−ng ta vÉn cã thÓ lµm viÖc trªn chóng mét çch tho¶i m¸i nh− víi mét "®èi t−îng
hiÓn". Cã ®−îc nh− vËy lµ nhê ®Þnh lý vÒ sù tån t¹i cña hµm Èn, mét trong nh÷ng
®Þnh lý ®−îc xem lµ then chèt nhÊt trong Gi¶i tÝch to¸n häc.
Hµm Èn v« h−íng
Hµm Èn (v« h−íng) ®−îc x¸c ®Þnh bëi 1 ph−¬ng tr×nh f(y,x)=0, trong ®ã y lµ
biÕn phô thuéc 1 chiÒu (hµm) vµ x lµ biÕn ®éc lËp (nãi chung lµ vÐc t¬). Sù tån t¹i
cña hµm Èn y=y(x) vµ tÝnh kh¶ vi cña nã ®−îc b¶o ®¶m b»ng ®Þnh lý hµm Èn.
LÖnh lÊy ®¹o hµm cña hµm sè nµy cã có ph¸p nh− sau:
implicitdiff(f,y,x) - LÊy ®¹o hµm cña y theo (mét) biÕn x
implicitdiff(f,y,x1,...,xk) - LÊy ®¹o hµm riªng (bËc k) cña y
theo bé biÕn (x1,...,xk), vµ trong tr−êng hîp ®Æc biÖt khi x=x1=x2=...=xk th× c©u
lÖnh trªn cã nghÜa lµ lÊy ®¹o hµm bËc k theo biÕn x.
68
Çc thÝ dô minh ho¹:
[>f:=y-x^2/z;
x2
f := y −
z
[>implicitdiff(f,y,x);
x
2
z
[>implicitdiff(f,y,z);
x2
−
z2
[>implicitdiff(f,y,x,z);
x
−2
z2
[>f:=x^2+y^3=1;
f := x2 + y3 = 1
[>implicitdiff(f,y,x);
2 x
−
3 y2
[>implicitdiff(f,x,y);
3 y2
−
2 x
0
[>implicitdiff(f,y(x),x);
2 x
−
3 y2
[>implicitdiff(f,y,x,x);
69
2 3 y3 + 4 x2
−
9 y5
0
[>implicitdiff(f,z,x);
FAIL
[>f:=a*x^3*y-2*y/z=z^2;
y
f := a x 3 y − 2 = z2
z
[>implicitdiff(f,y(x,z),x);
a x2 y z
−3
a x3 z − 2
[>implicitdiff(f,y(x,z),x,z);
a x 2 ( −2 y + z 3 )
−6
a 2 x6 z 2 − 4 a x3 z + 4
[>implicitdiff(f,y(x),x);
a x2 y z
−3
a x3 z − 2
Hµm Èn vÐc t¬
Hµm Èn vÐc t¬ ®−îc x¸c ®Þnh bëi hÖ ph−¬ng tr×nh {f1,...,fm}, trong ®ã mçi fi
lµ mét ph−¬ng tr×nh theo çc biÕn phô thuéc {y1,...,yn} (çc hµm Èn) vµ çc biÕn
®éc lËp x1,...,xk . Çc ®iÒu kiÖn vÒ sù tån t¹i cña hµm Èn vÐc t¬ ®−îc qui ®Þnh bëi
®Þnh lý hµm Èn. LÖnh lÊy ®¹o hµm cña hµm Èn vÐc t¬ cã có ph¸p nh− sau:
LÊy ®¹o hµm cña mét sè thµnh phÇn {u1,...,ur} trong vÐc t¬ hµm {y1,...,yn} theo
biÕn x
implicitdiff({f1,...fm},{y1,...yn},{u1,...ur},x)
LÊy ®¹o hµm riªng (cÊp k) theo côm biÕn x1,...,xk cña çc thµnh phÇn {u1,...,ur}
trong vÐc t¬ hµm {y1,...,yn}
implicitdiff({f1,...fm},{y1,...yn},{u1,...ur},x1,...,xk)
trong ®ã:
70
f,f1,...,fm - çc biÓu thøc ®¹i sè hoÆc çc ph−¬ng tr×nh
y,y1,...,yn - çc biÕn phô thuéc (tªn çc hµm)
x,x1,...,xk - tªn çc biÕn mµ ta cÇn lÊy ®¹o hµm (riªng)
u,u1,...,ur - nhãm çc hµm mµ ta sÏ lÊy ®¹o hµm
Çc thÝ dô minh ho¹
ThÝ dô 1
[>f := y^2-2*x*z = 1;
f := y2 − 2 x z = 1
[>g := x^2-exp(x*z) = y;
(x z)
g := x 2 − e =y
[>implicitdiff({f,g},{y,z},y,x);
x
2 (x z)
ye +1
[>implicitdiff({f,g},{y,z},{y,z},x);
(x z)
 2yx−ye z−z x 
 D( z ) = , D( y ) = 2 
+ 1 
(x z) (x z)
 x (y e + 1) ye
[>implicitdiff({f,g},{y(x),z(x)},{y,z},x,notation=Diff);
(x z)
 ∂ 2yx−ye z−z ∂ x 
 ∂x z = , y=2
∂x 
+ 1 
(x z) ( x z )
 x (y e + 1) ye
ThÝ dô 2
[>f:=a*sin(u*v)+b*cos(w*x)=c;
f := a sin( u v ) + b cos( w x ) = c
[>g:=u+v+w+x=z;
g := u + v + w + x = z
[>h:=u*v+w*x=z;
h := u v + w x = z
[>implicitdiff({f,g,h},{u(x,z),v(x,z),w(x,z)},u,z);
71
−a cos( u v ) u + b sin( w x ) x u − b sin( w x ) x + a cos( u v ) u x
x ( −b sin( w x ) v + b sin( w x ) u − a cos( u v ) v + a cos( u v ) u )
[>implicitdiff({f,g,h},{u(x,z),v(x,z),w(x,z)},{u,v,w},x);
v ( −w + x ) w u ( −w + x )
{ D1( v ) = − , D1( w ) = − , D1( u ) = − }
(v − u) x x x ( −v + u )
[>implicitdiff({f,g,h},{u(x,z),v(x,z),w(x,z)},
{u,v,w},x,notation=Diff);
∂ v ( −w + x )  ∂  w ∂ u ( −w + x )
{  v  = − ,  w  = − ,  u  = − }
 ∂x z ( v − u ) x  ∂x z x  ∂x z x ( −v + u )
[>implicitdiff({g,h},{u(x,z),v(x,z),w(x,z)},
{u,v,w},z);
D2( u ) x − D2( u ) v + 1 − x −D2( u ) v + u D2( u ) − u + 1
{ D2( u ) = D2( u ), D2( v ) = − , D2( w ) = }
x−u x−u
L−u ý r»ng ë ®©y chØ cã 2 ph−¬ng tr×nh, cho nªn hµm Èn vect¬ ph¶i gåm 2 thµnh
phÇn. Cho dï ta khai b¸o 3 (thõa 1), m¸y vÉn chØ cho 2 hµm Èn thùc sù (v vµ w), vµ
ngÇm ®Þnh cho hµm cßn l¹i u lµ hµm tù do (bÊt kú).
[>implicitdiff({f,g,h},{u(x,z),v(x,z)},u,z);
FAIL
M¸y b¸o lçi v×, víi 3 ph−¬ng tr×nh, hµm Èn vect¬ ph¶i cã 3 thµnh phÇn, ta ®· khai
b¸o thiÕu mét thµnh phÇn.
2.4.5. PhÐp tÝnh tÝch ph©n

TÝnh tÝch ph©n x¸c ®Þnh
TÝnh tÝch ph©n x¸c ®Þnh cña hµm f ( x) trªn ®o¹n [ a, b ] b»ng dßng lÖnh cã có
ph¸p nh− sau:
[>int(f(x),x = a..b);
Sau khi cho thùc hiÖn lÖnh ta cã ngay ®¸p sè.
ThÝ dô TÝnh tÝch ph©n
1
⌠
 1


dx
 x 2
− 5 x+6
⌡0
b»ng lÖnh sau

[>int(1/(x^2-5*x+6),x=0..1);
72
2 ln( 2 ) − ln( 3 )
vµ muèn biÕt gi¸ trÞ gÇn ®óng cña nã ta dïng lÖnh

[>evalf(%);
.287682072
(trong ®ã % lµ ký hiÖu ngô ý chØ biÓu thøc ngay tr−íc ®ã).

Muèn cã c«ng thøc m« t¶ mét çch t−êng minh qu¸ tr×nh tÝnh to¸n tÝch ph©n,
ta sö dông "lÖnh tr¬":
[>Int(1/(x^2-5*x+6),x=0..1);
1
⌠
 1


dx
 x −5x+6
2
⌡0
vµ sau ®ã x¸c ®Þnh gi¸ trÞ cña biÓu thøc trªn b»ng lÖnh
[>value(%);
2 ln( 2 ) − ln( 3 )
Sau ®©y lµ mét vµi thÝ dô cã thÓ thùc hiÖn ®−îc ngay, ®Ó ng−êi ®äc lµm quen
víi c«ng viÖc (l−u ý r»ng khi kÕt qu¶ lµ mét biÓu thøc cång kÒnh th× ta cã thÓ rót
gän (®¬n gi¶n) b»ng lÖnh simplify ®· biÕt):
ThÝ dô TÝnh tÝch ph©n
π
⌠
 e
(2 x )
sin( x )2 dx

⌡0
[>Int(exp(2*x)*sin(x)^2,x=0..Pi);
π
⌠
 e
(2 x )
sin( x )2 dx

⌡0
[>value(%);
1 (2 π ) 1
e −
8 8
Cã thÓ sö dông lÖnh evalf (®¸nh gi¸) ®Ó tÝnh xÊp xØ cña ®¹i l−îng trªn
[>evalf(%);
66.81145700
MAPLE chøa hµng tr¨m çc h»ng sè vµ çc hµm ®Æc biÖt trong nhiÒu lÜnh vùc
cña to¸n häc, khoa häc vµ kü thuËt, thÝ dô: Hµm sai sè (Error Function- erf(x)),
h»ng sè Euler, tÝch ph©n mò (exponential Integral-Ei(x)), hµm TÝch ph©n Elliptic
73
(Elliptic Integral Function- EllipticF(k,z), hµm Gamma - Γ( x) ), Hµm Zeta-(s), Hµm
Delta Dirac, çc hµm Bessel vµ Bessel suy réng,... Tuy nhiªn, dï víi kho ký hiÖu
lín ®Õn ®©u ch¨ng n÷a, Maple còng kh«ng thÓ biÓu thÞ ®−îc hÕt çc lo¹i sè v« tû vµ
çc hµm ®Æc biÖt gÆp ph¶i trong qu¸ tr×nh tÝnh to¸n. Do ®ã, ta chØ cã çch nhËn biÕt
çc sè v« tû "l¹ ho¾c" qua çc xÊp xØ cña nã nhê lÖnh evalf(). ThÝ dô sau ®©y lµ
thªm mét minh ho¹ cho ®iÒu nµy
[>int(sqrt(exp(2*x)+(cos(x))^2+1),x=0..Pi);
π
⌠

(2 x )
 e + cos( x )2 + 1 dx
⌡ 0
[>value(%);
M¸y kh«ng ®−a ra kÕt qu¶ (gi¸ trÞ cña biÓu thøc trªn), v× ®©y lµ mét sè v« tû
kh«ng biÓu diÔn ®−îc qua çc sè ®· biÕt. Tuy nhiªn, ta cã thÓ nhËn biÕt nã b»ng
lÖnh ®¸nh gi¸ xÊp xØ thËp ph©n
[>evalf(%);
22.81198552
TÝnh tÝch ph©n kh«ng x¸c ®Þnh

§Ó thùc hµnh t×m tÝch ph©n bÊt ®Þnh, h·y ®−a vµo dßng lÖnh cã có ph¸p nh−
sau:
[>int(f(x),x);
Trong ®ã f ( x) lµ biÓu thøc d−íi dÊu tÝch ph©n. Sau khi cho thùc hiÖn lÖnh th× viÖc
tÝnh to¸n sÏ ®−îc thùc hiÖn vµ chØ cÇn chê mét chót lµ sÏ cã ngay ®¸p sè.
ThÝ dô
[>int((3*x^2+3*x+3)/(x^3-3*x+2),x);
3
ln( 2 + x ) − + 2 ln( −1 + x )
−1 + x
Muèn cã biÓu thøc t−êng minh cña tÝch ph©n bÊt ®Þnh, ta ®¸nh çc dßng "lÖnh tr¬"
cã có ph¸p t−¬ng tù nh− trªn, nh−ng thay ch÷ i (th−êng) b»ng ch÷ I (hoa) nh−
sau:
[>Int(1/(x^2-5*x+6),x);
⌠
 1

 dx
 x −5x +6
2
⌡
vµ ®Ó cã ®−îc biÓu thøc gi¸ trÞ cña tÝch ph©n nµy ta dïng lÖnh:
74
[>value(%);
−ln( x − 2 ) + ln( x − 3 )
vµ khi thÊy kÕt qu¶ cã vÎ cång kÒnh ta h·y "rót gän" b»ng lÖnh simplify(%);
®· quen biÕt.
Trong tr−êng hîp nguyªn hµm lµ mét hµm "ch−a tõng thÊy bao giê" (nghÜa lµ
kh«ng thÓ biÓu diÔn qua nh÷ng hµm sè mµ ta ®· biÕt) th× m¸y chØ cho ra c«ng thøc
tÝch ph©n (nh− kÕt qu¶ cña mét lÖnh tr¬) vµ lÖnh value(%) ch¼ng ®em l¹i cho ta
th«ng tin g×. Nh− thÕ kh«ng cã nghÜa lµ m¸y "bã tay", mµ ng−îc l¹i, nã vÉn lµm
viÖc "kh«ng chª vµo ®©u ®−îc", miÔn lµ ta biÕt çch b¶o nã cho xem kÕt qu¶ d−íi
d¹ng kh¸c (chø kh«ng ph¶i lµ cho xem biÓu thøc biÓu diÔn qua çc hµm quen biÕt
nh− ta vÉn th−êng lµm). ThÝ dô, nguyªn hµm cña hµm sè sau ®©y kh«ng thÓ biÓu
diÔn ®−îc qua çc hµm sè ta biÕt:
[>int(sin(x)/(x+sqrt(x)),x);
⌠
 sin( x )


dx
 x+ x
⌡
Nh−ng ta biÕt r»ng nguyªn hµm nµy tån t¹i, vµ theo ®Þnh lý Newton-Leibnitz th× nã
biÓu diÔn ®−îc d−íi d¹ng tÝch ph©n x¸c ®Þnh víi cËn lµ biÕn sè. Cã nghÜa, nã lµ mét
hµm f (t ) x¸c ®Þnh nh− sau:
[>f(t):=int(sin(x)/(x+sqrt(x)),x=0..t);
t
⌠ sin( x )
f( t ) := 
 dx

 x+ x
⌡0
Ch−¬ng tr×nh tÝnh to¸n cho ta biÕt mäi th«ng tin vÒ hµm nµy, ®Çy ®ñ vµ phong phó
nh− bÊt kú mét hµm quen thuéc nµo kh¸c. ThÝ dô ta cã thÓ b¶o m¸y cho xem gi¸ trÞ
cña hµm t¹i bÊt kú ®iÓm nµo, hoÆc h¬n thÕ, ta cã thÓ b¶o m¸y vÏ cho ta ®å thÞ cña
hµm
[>plot(f(t),t=0..10);
75
Nh− vËy ta ®· ®−îc chøng kiÕn mét sù kiÖn cã tÝnh b¶n chÊt lµ: TÝch ph©n x¸c
®Þnh chÝnh lµ c«ng cô ®Ó tÝnh nguyªn hµm, chø kh«ng ph¶i lµ ng−îc l¹i (nh− l©u
nay nhiÒu ng−êi nhÇm t−ëng vµ dån mäi søc lùc cho viÖc tÝnh nguyªn hµm th«ng
qua çc lo¹i mÑo mùc, tiÓu x¶o,...).
TÝnh tÝch ph©n suy réng

Thao t¸c gièng nh− tÝnh tÝch ph©n x¸c ®Þnh, chØ l−u ý khai b¸o cËn
"x=a..infinity" thay cho "x=a..b" .
[>int(x/(x^4+1),x=0..infinity);
1
π
4
2.4.6. Khai triÓn hµm sè thµnh chuçi

Trong phÇn nµy ta chØ ®Ò cËp ®Õn viÖc khai triÓn hµm sè thµnh chuèi luü thõa
(chuçi Taylor). VÊn ®Ò khai triÓn hµm thµnh chuçi l−îng gi¸c (chuçi Fourier) ®ßi
hái ph¶i chuÈn bÞ thªm mét sè kiÕn thøc vÒ lËp tr×nh trªn Maple, cho nªn sÏ ®−îc ®Ò
cËp trong çc ch−¬ng sau (vµ trong gi¸o tr×nh chuyªn ngµnh Gi¶i tÝch).
Ng−êi ta thiÕt lËp ®a thøc xÊp xØ mét hµm sè f ( x) trong l©n cËn mét ®iÓm
b»ng çch lÊy "phÇn chÝnh" cña chuçi Taylor cña hµm f t¹i ®iÓm nµy. V× vËy, vÊn
®Ò khai triÓn hµm sè thµnh chuçi cã ý nghÜa rÊt quan träng. MAPLE lµ mét c«ng cô
hoµn h¶o vÒ lÜnh vùc nµy. Nã cho phÐp khai triÓn víi bËc xÊp xØ rÊt cao, nh−ng
trong çc tÝnh to¸n th«ng th−êng (khi ta kh«ng chØ thÞ râ bËc xÊp xØ) th× bËc ®−îc
mÆc ®Þnh lµ 6.
ThÝ dô Ta khai triÓn hµm sin(4 x)cos( x) thµnh chuçi t¹i ®iÓm x = 0 nh− sau.
X¸c ®Þnh biÓu thøc (còng cã nghÜa lµ g¸n tªn cho) hµm sin(4 x) cos( x)
[>expr:=sin(4*x)*cos(x);
expr := sin( 4 x ) cos( x )
Khai triÓn biÓu thøc (expr) thµnh chuçi t¹i ®iÓm x = 0 vµ g¸n cho nã çi tªn
approx1 (xÊp xØ 1) b»ng lÖnh cã có ph¸p nh− sau (bËc xÊp xØ mÆc ®Þnh lµ 6):
[>approx1:=series(expr,x=0);
38 3 421 5
approx1 := 4 x − x + x + O( x6 )
3 30
LÊy phÇn chÝnh (®a thøc) lµm c«ng cô xÊp xØ (®Æt tªn cho ®a thøc nµy lµ poly1) :
[>poly1:=convert(approx1,polynom);
38 3 421 5
poly1 := 4 x − x + x
3 30
76
VÏ ®å thÞ cña biÓu thøc ban ®Çu vµ ®a thøc xÊp xØ cña nã trªn cïng mét hÖ to¹ ®é
(®Ó dÔ dµng so s¸nh ®é chÝnh x¸c cña xÊp xØ, t¹i l©n cËn gèc) :
[>plot({expr,poly1},x=-1..1,y=-2..2);
Cã thÓ thay bËc xÊp xØ (tõ 6 ) thµnh 12 bëi lÖnh:

[>Order:=12;
Order := 12
vµ thiÕt lËp ®a thøc xÊp xØ víi bËc chÝnh x¸c cao h¬n, theo thñ tôc nh− trªn. KÕt qu¶
lµ ta sÏ cã mét ®a thøc bËc cao h¬n vµ xÊp xØ tèt h¬n h¼n (h·y tù kiÓm nghiÖm b»ng
vÝ dô sau)
[>approx2:=series(expr,x=0);
38 3 421 5 10039 7 246601 9 6125659 11
approx2 := 4 x − x + x − x + x − x + O( x12 )
3 30 1260 90720 9979200
[>poly2:=convert(approx2,polynom);
38 3 421 5 10039 7 246601 9 6125659 11
poly2 := 4 x − x + x − x + x − x
3 30 1260 90720 9979200
[>plot({expr,poly2},x=-1..1,y=-2..2);
77
2.5. Ph−¬ng tr×nh Vi ph©n vµ VËt lý to¸n
Muèn tiÕn hµnh gi¶i ph−¬ng tr×nh vi ph©n, ta cÇn n¹p gãi c«ng cô chuyªn dông
cho lÜnh vùc nµy b»ng çc lÖnh sau
[>with(DEtools):
Mét b¶n thèng kª çc chøc n¨ng cña "gãi c«ng cô nµy" sÏ xuÊt hiÖn sau khi lÖnh
®−îc thùc hiÖn.
Ghi chó
1. Ký hiÖu D(y) lµ phÐp t×m ®¹o hµm bËc nhÊt cña hµm y.
2. Ký hiÖu D(D)(y)(x) lµ phÐp t×m ®¹o hµm bËc hai cña y theo x.
3. Ký hiÖu D@@k cã nghÜa lµ D ®−îc kÕt hîp víi chÝnh nã k lÇn.
2.5.1. Gi¶i ph−¬ng tr×nh vi ph©n th−êng

Çc ph−¬ng tr×nh vi ph©n th«ng th−êng
ThÝ dô Gi¶i ph−¬ng tr×nh vi ph©n y "+ 5 y '+ 6 y = 0
(2)
(D )( y )( x ) + 5 D( y )( x ) + 6 y( x ) = 0
víi ®iÒu kiÖn ban ®Çu: y (0) = 0, y '(0) = 1 .
B−íc 1. Ta ra lÖnh g¸n diff_eq1 cho ph−¬ng tr×nh cÇn gi¶i:
[>diff_eq1:=D(D(y))(x)+5*D(y)(x)+6*y(x)=0;
(2)
diff_eq1 := ( D )( y )( x ) + 5 D( y )( x ) + 6 y( x ) = 0
(Sau khi cho thùc hiÖn lÖnh trªn mµn h×nh sÏ hiÖn ph−¬ng tr×nh vi ph©n cÇn gi¶i).
B−íc 2. NhËp ®iÒu kiÖn ban ®Çu b»ng lÖnh
[>init_con:=y(0)=0,D(y)(0)=1;
init_con := y( 0 ) = 0, D( y )( 0 ) = 1
Sau dÊu (;) ®¸nh lÖnh [Enter] sÏ hiÖn ra c«ng thøc m« t¶ ®iÒu kiÖn ®Çu
B−íc 3. Gi¶i ph−¬ng tr×nh vi ph©n b»ng lÖnh dsolve :
[>dsolve({diff_eq1,init_con},{y(x)});
( −2 x ) ( −3 x )
y( x ) = e −e
78
Sau khi cho thùc hiÖn lÖnh trªn mµn h×nh sÏ hiÖn c«ng thøc nghiÖm cña ph−¬ng
tr×nh vi ph©n cÇn gi¶i.
ThÝ dô Gi¶i ph−¬ng tr×nh x 2 y "+ 5 y ' = 0 .
[>dsolve(x^2*diff(y(x),x,x)+5*diff(y(x),x)=0,y(x));
5
  x  5 
y( x ) = _C1 + _C2  x e   + 5 Ei 1, −  
  x 
Çc tuú chän trong gi¶i ph−¬ng tr×nh vi ph©n

Kh«ng ph¶i ph−¬ng tr×nh nµo còng cã nghiÖm d−íi d¹ng biÓu thøc gi¶i tÝch
th«ng th−êng, cho nªn kh«ng cã g× ®¸ng ng¹c nhiªn khi ta thÊy MAPLE "kh«ng
chÞu" cho ta kÕt qu¶ ®èi víi mét sè ph−¬ng tr×nh nµo ®ã. H·y xem xÐt
ThÝ dô Gi¶i ph−¬ng tr×nh y '+ y 5 x = sin( x) .
[>dsolve(diff(f(x),x)+f(x)^5*x=sin(x),f(x));
Sau khi ra lÖnh gi¶i (Ên phÝm [Enter] ), ta thÊy m¸y cã ch¹y nh−ng råi kh«ng ®−a ra
kÕt qu¶ g×. Tuy nhiªn, xin ®õng thÊt väng, MAPLE vÉn lµm viÖc "kh«ng chª vµo
®©u ®−îc" nÕu nh− ta biÕt lÖnh cho nã lµm viÖc mét çch hîp lý.
LÖnh gi¶i ph−¬ng tr×nh vi ph©n cã có ph¸p tæng qu¸t lµ
[>dsolve(deqns,vars,keyword);
trong ®ã phÇn keyword cho phÐp ta x¸c ®Þnh ph−¬ng ph¸p gi¶i cïng d¹ng biÓu
diÔn nghiÖm. Çch biÓu diÔn mÆc ®Þnh lµ "chÝnh x¸c " (exact). NÕu chän çch biÓu
diÔn nghiÖm nh− vËy ta sÏ kh«ng ph¶i cho gi¸ trÞ ë phÇn keyword. NÕu çch biÓu
diÔn Êy kh«ng thµnh (nh− ta thÊy trong vÝ dô trªn ®©y), hoÆc kh«ng ph¶i lµ ý ta
muèn, th× ta cã thÓ yªu cÇu m¸y cho ta mét trong çc çch biÓu diÔn sau ®©y:
Víi keyword ®−îc cho d−íi d¹ng type = series th× m¸y sÏ cho
ta nghiÖm d−íi d¹ng chuçi.
Víi keyword ®−îc cho d−íi d¹ng type = numeric th× m¸y sÏ sö
dông çc ph−¬ng ph¸p sè vµ cho ta nghiÖm d−íi d¹ng mét hµm t−îng
tr−ng mµ cã thÓ ®¸nh gi¸ ®−îc gi¸ trÞ sè cña nã t¹i bÊt kú ®iÓm nµo (cã
mét khèi l−îng khæng lå çc ph−¬ng ph¸p sè gi¶i ph−¬ng tr×nh vi ph©n,
b¹n ®äc quan t©m xin xem trong gi¸o tr×nh tÝnh to¸n chuyªn ngµnh
ph−¬ng tr×nh VËt lý - To¸n).
Víi keyword ®−îc cho d−íi d¹ng ouput = basic th× m¸y sÏ cho
ta tËp hµm c¬ së mµ tËp nghiÖm ®−îc c¨ng trªn ®ã (nh− mét bao tuyÕn
tÝnh). NÕu ph−¬ng tr×nh kh«ng ph¶i lµ thuÇn nhÊt th× m¸y sÏ cho ta thªm
mét nghiÖm riªng, ®Ó mäi nghiÖm bÊt kú ®Òu cã thÓ biÓu diÔn qua tËp
nghiÖm c¬ së vµ nghiÖm riªng nµy.
Th«ng th−êng, nghiÖm cã thÓ ®−îc cho d−íi d¹ng mét hµm Èn (tøc lµ mét
ph−¬ng tr×nh th«ng th−êng biÓu thÞ mèi liªn hÖ gi÷a hµm sè y vµ biÕn
79
phô thuéc x , kh«ng cã sù tham gia cña çc ®¹o hµm), hoÆc d−íi d¹ng çc
biÕn phô thuéc tham sè. NÕu ta muèn b¾t nã ph¶i cho ta nghiÖm d−íi
d¹ng hiÓn (tøc lµ mét hµm sè cña y theo x ) th× ta cho keyword d−íi
d¹ng explicit=true. (V× kh¶ n¨ng nµy th−êng khã x¶y ra nªn
ng−êi ta th−êng cho gi¸ trÞ mÆc ®Þnh lµ explicit=false ).
Muèn biÓu diÔn ®−îc nghiÖm th«ng qua çc hµm ®Æc biÖt kiÓu
Dirac(.), Heaviside(.),... th× ta ph¶i sö dông keyword lµ
method=laplace .
Trong vÝ dô trªn, nghiÖm cña ph−¬ng tr×nh lµ mét hµm kh«ng biÓu diÔn ®−îc
qua çc hµm th«ng th−êng, cho nªn m¸y kh«ng ®−a ra ®−îc biÓu thøc nµo. §iÒu
nµy còng t−¬ng tù nh− khi gÆp mét sè v« tû míi, ch−a cã ký hiÖu biÓu diÔn. NÕu
nh− víi s« v« tû míi ta th−êng yªu cÇu m¸y cho biÕt xÊp xØ thËp ph©n, th× trong t×nh
huèng nµy ta cã thÓ yeu cÇu m¸y cho ta nghiÖm xÊp xØ d−íi mét d¹ng nµo ®ã,
1
th«ng th−êng lµ d¹ng chuçi. ThÝ dô víi ®iÒu kiÖn ®Çu lµ f (0) = , ta lÊy nghiÖm
2
d−íi d¹ng chuçi b»ng lÖnh:
[>dsolve({f(0)=1/2,diff(f(x),x)+f(x)^5*x=sin(x)},
f(x),series);
1 31 977 4
f( x ) = + x2 − x + O( x6 )
2 64 12288
Çc thÝ dô minh ho¹ cho chuyªn môc nµy (®èi víi 1 ph−¬ng tr×nh vi ph©n còng
®ång thêi lµ ®èi víi hÖ ph−¬ng tr×nh vi ph©n) xin xem trong phÇn gi¶i hÖ ph−¬ng
tr×nh vi ph©n th−êng.
Ph−¬ng tr×nh vi ph©n víi çc hµm ®Æc biÖt

MAPLE cã thÓ hiÓu vµ lµm viÖc víi rÊt nhiÒu hµm ®Æc biÖt, thÝ dô hµm Delta
Dirac.
ThÝ dô Gi¶i ph−¬ng tr×nh vi ph©n bËc 4 cã tham gia hµm Delta Dirac
106 y (4) = Dirac(t − 2) − Dirac(t − 4)

víi bèn ®iÒu kiÖn biªn:
y (0) = 0, y (5) = 1, y '(0) = 0, y "(5) = 1 .
B−íc 1. G¸n tªn diff_eq2 cho ph−¬ng tr×nh cÇn gi¶i:
[>diff_eq2:=10^6*(D@@4)(y)(t)=Dirac(t-2)-Dirac(t-4);
(4)
diff_eq2 := 1000000 ( D )( y )( t ) = Dirac( t − 2 ) − Dirac( t − 4 )
B−íc 2. NhËp ®iÒu kiÖn ban ®Çu b»ng lÖnh
[>bound_con:=y(0)=0,y(5)=1,D(y)(0)=0,(D@@2)(y)(5)=1;
(2)
bound_con := y( 0 ) = 0, y( 5 ) = 1, D( y )( 0 ) = 0, ( D )( y )( 5 ) = 1
80
B−íc 3. Gi¶i ph−¬ng tr×nh vi ph©n b»ng lÖnh
[>solution:=dsolve({diff_eq2,bound_con},{y(t)});
1 1 1
solution := y( t ) = − Heaviside( t − 2 ) + Heaviside( t − 4 ) + t Heaviside( t − 2 )
750000 93750 500000
1 1 2 1 2
− t Heaviside( t − 4 ) − t Heaviside( t − 2 ) + t Heaviside( t − 4 )
125000 1000000 500000
1 3 1 3 2374997 2 17249969 3
+ t Heaviside( t − 2 ) − t Heaviside( t − 4 ) − t + t
6000000 6000000 12500000 375000000
B−íc 4. CÊt gi÷ kÕt qu¶ vµo biÕn solution nhê lÖnh subs
1 1 1
expr := − Heaviside( t − 2 ) + Heaviside( t − 4 ) + t Heaviside( t − 2 )
750000 93750 500000
1 1 2 1 2
− t Heaviside( t − 4 ) − t Heaviside( t − 2 ) + t Heaviside( t − 4 )
125000 1000000 500000
1 3 1 3 2374997 2 17249969 3
+ t Heaviside( t − 2 ) − t Heaviside( t − 4 ) − t + t
6000000 6000000 12500000 375000000
[>expr:=subs(solution,y(t));
B−íc 5. VÏ nghiÖm cña ph−¬ng tr×nh vi ph©n

[>plot(expr,t=0..5);
2.5.2. Gi¶i hÖ ph−¬ng tr×nh vi ph©n th−êng

Gi¶i hÖ ph−¬ng tr×nh vi ph©n th−êng
ThÝ dô Gi¶i hÖ ph−¬ng tr×nh vi ph©n th−êng bËc hai (kh«ng cã ®iÒu kiÖn ban ®Çu)
sau
 y "( x) = z ( x)

 z "( x) = y ( x)
B−íc 1 G¸n tªn sys (viÕt t¾t cña ch÷ system - hÖ) cho hÖ ph−¬ng tr×nh cÇn gi¶i:
[>sys:=(D@@2)(y)(x)=z(x),(D@@2)(z)(x)=y(x);
sys := ( D 2 )( y )( x) = z ( x), ( D 2 )( z )( x) = y ( x)
81
B−íc 2 Gi¶i hÖ ph−¬ng tr×nh vi ph©n b»ng lÖnh
[>dsolve({sys},{y(x),z(x)});
1 1 1 1
{ y ( x) = _ C1e ( − x ) + _ C1e x + _ C1 cos( x ) − _ C 2e − x +
4 4 2 4
1 1 1 −x 1 1
_ C 2e + _ C 2 sin( x) + _ C 3e + _ C 3e x − _ C 3 cos( x)
x
4 2 4 4 2
1 1 1
− _ C 4 sin( x ) + _ C 4e x − _ C 4e − x ,
2 4 4
1 1 1 1 1
z( x) = _ C1e −x + _ C1e x − _ C1cos(x) − _ C2 sin(x) + _ C2e x
4 4 2 2 4
1 1 1 1 1
− _ C 2e − x + _ C 3e − x + _ C 3e x + _ C 3 cos( x) − _ C 4e − x
4 4 4 2 4
1 1
+ _ C 4e x + _ C 4 sin( x)}
4 2
MAPLE cã thÓ biÕn ®æi mét hÖ ph−¬ng tr×nh vi ph©n th−êng bËc cao vÒ hÖ
ph−¬ng tr×nh vi ph©n bËc nhÊt b»ng lÖnh convertsys. H¬n n÷a, lÖnh dsolve
cña MAPLE cßn cã thÓ gi¶i rÊt nhiÒu ph−¬ng tr×nh vi ph©n b»ng ph−¬ng ph¸p sè.
Çc tuú chän trong gi¶i hÖ ph−¬ng tr×nh vi ph©n
Còng t−¬ng tù nh− ®èi víi gi¶i (mét) ph−¬ng tr×nh vi ph©n th−êng, ta cã nhiÒu
kh¶ n¨ng biÓu diÔn nghiÖm vµ nhiÒu ph−¬ng ph¸p gi¶i hÖ ph−¬ng tr×nh vi ph©n.
VÊn ®Ò nµy ®· ®−îc tr×nh bµy cô thÓ trong môc gi¶i ph−¬ng tr×nh vi ph©n th−êng,
cho nªn kh«ng ®−îc nh¾c l¹i ë ®©y. §Ó n¾m vÊn ®Ò mét çch thuÇn thôc h¬n, ta h·y
xem xÐt thªm mét sè vÝ dô minh ho¹ (cho tr−êng hîp hÖ ph−¬ng tr×nh vi ph©n, mµ
còng lµ cho tr−êng hîp 1 ph−¬ng tr×nh vi ph©n).
ThÝ dô Gi¶i hÖ ph−¬ng tr×nh
 y '( x) = z ( x) − y ( x) − x

 z '( x) = y ( x)
y (0) = 0, z (0) = 1 ,
theo ph−¬ng ph¸p mÆc ®Þnh
[>sys:=diff(y(x),x)=z(x)-y(x)-x,diff(z(x),x)=y(x):
fcns:={y(x),z(x)}:
[>dsolve({sys,y(0)=0,z(0)=1},fcns);
  1  1 
  − ( 5 + 1 ) x   ( 5 − 1 ) x 

 z( x ) 1 5 e  2  1 2 
 = − 5 e + x + 1,
 5 5
 1  1 
 − ( 5 + 1 ) x   ( 5 − 1 ) x 
1  2  1 2 
y( x ) = − 5 e + 5 e +1
10 10
1   1 
 ( 5 − 1 ) x   − ( 5 + 1 ) x  
1 2  1  2  
− e − e 
2 2 
82
T×m nghiÖm d−íi d¹ng chuçi (víi ®iÒu kiÖn ®Çu lµ y(0) = 0, z(0) = 1)
[>dsolve({sys,y(0)=0,z(0)=1},fcns,type=series);
1 3 5 4 1 5
{ y ( x) = x − x 2 +
x − x + x + O( x 6 ),
2 24 15
1 1 1 1 5
z ( x) = 1 + x 2 − x 3 + x 4 − x + O ( x 6 )} .
2 3 8 24
T×m nghiÖm b»ng ph−¬ng ph¸p sè (víi ®iÒu kiÖn ®Çu nh− trªn) vµ cho biÕt gi¸ trÞ
cña nghiÖm t¹i çc ®iÓm x = 1, x = 1.5, x = 1.7 :
[> F:=dsolve({sys,y(0)=0,z(0)=1},fcns,type=numeric);
F:= proc(rkf45_x)...end
[>F(1);
[x = 1, y(x) = .343731408276753914, z(x) = 1.25897207653682308]
[>F(1.5);
[x = 1.5, y(x) = .237649509495644756, z(x) = 1.40935827136441327]
[>F(1.7);
[x = 1.7, y(x) = .163416733680997378, z(x) = 1.44974926864546538]
ThÝ dô Gi¶i ph−¬ng tr×nh bËc hai
y " = 2 x3 y, y (0) = 1, y '(0) = 1

b»ng ph−¬ng ph¸p sè (víi ch−¬ng tr×nh mang tªn dverk78 ) vµ cho gi¸ trÞ cña
nghiÖm vµ ®¹o hµm cña nã t¹i çc ®iÓm x=1, x=1.5, x=1.7 d−íi d¹ng b¶ng sè liÖu:
[>sys2:={(D@@2)(y)(x)=2*x^3*y(x),y(0)=1,D(y)(0)=1}:
[>s:=dsolve(sys2,{y(x)},type=numeric,
method=dverk78,value=array([1.0,1.5,1.7]));
  x , y ( x ) , ∂ y ( x )  
  ∂x  
 1.93603788311791480  
s :=   1. 2.17013243525314170
  1.50000000000000000 
4.26826796627041372 8.36391691654069902  
  
  1.69999999999999996 6.71039854665199442 17.2757972122874470  
Ta cã thÓ lÊy ra tõng sè liÖu cña b¶ng (ma trËn) nµy, thÝ dô nh−:
[>s[1,1][3];
∂
y( x )
∂x
83
[>s[2,1][2,3];
8.36391691654069902
ThÝ dô Gi¶i ph−¬ng tr×nh tuyÕn tÝnh (bËc 2, kh«ng thuÇn nhÊt)
2 xy "+ y '+ 3 y = x
vµ cho biÕt hÖ c¬ së cña tËp nghiÖm (cïng mét nghiÖm riªng).
[>dsolve(2*x*diff(y(x),x$2)+diff(y(x),x)+3*y(x)=x,
y(x),output=basis);
( 1/4 ) ( 1/4 )
  x cos( 6 x ) x sin( 6 x )  1 1 
  , , − 9 + 3 x 
 6 x 6 x  
VÏ ®å thÞ nghiÖm cña hÖ ph−¬ng tr×nh vi ph©n

Muèn vÏ ®å thÞ nghiÖm cña ph−¬ng tr×nh vi ph©n, ta n¹p gãi c«ng cô
[>with(DEtools):
vµ sö dông lÖnh
[>DEplot(deqns,vars,trange,inits,xrange,yrange,opts);
Trong ®ã:
deqns - b¶ng çc ph−¬ng tr×nh vi ph©n bËc nhÊt (hoÆc mét ph−¬ng tr×nh vi
ph©n bËc cao, cã thÓ qui vÒ hÖ bËc nhÊt).
vars - biÕn phô thuéc hoÆc b¶ng çc biÕn phô thuéc.
trange - miÒn thay ®æi cña biÕn ®éc lËp.
inits - ®iÒu kiÖn ban ®Çu x¸c ®Þnh ®−êng cong nghiÖm cÇn vÏ.
yrange - miÒn thay ®æi cña biÕn phô thuéc thø nhÊt.
xrange - miÒn thay ®æi cña biÕn phô thuéc thø hai.
opts - çc tïy chän (mµu, tiªu ®Ò, ®é ®Ëm nh¹t cña ®å thÞ,...).
ThÝ dô VÏ ®å thÞ cña nghiÖm cña hÖ ph−¬ng tr×nh vi ph©n
 x' = y − z

 y' = z − x
z' = x − y 2

víi ®iÒu kiÖn ban ®Çu x (0) = 1, y (0) = 0, z(0) = 2 , biÕn ®éc lËp t thay ®æi trong
kho¶ng [-2,2], biÕn phô thuéc y thay ®æi trong kho¶ng [-4,5], tïy chän: b−íc 0.05.
84
Ta cã thÓ cho Maple vÏ ®−êng cong trong kh«ng gian 3 chiÒu, nh−ng rÊt khã biÓu thÞ
®−îc tÝnh 3 chiÒu cña nã. Muèn cã çi nh×n râ h¬n, ng−êi ta th−êng xem xÐt çc h×nh
chiÕu cña nã lªn tõng mÆt to¹ ®é. ThÝ dô, ta vÏ h×nh chiÕu cña nghiÖm lªn mÆt x0z, khi Êy
nã lµ ®−êng cong biÓu diÔn mèi t−¬ng quan gi÷a 2 thµnh phÇn cña nghiÖm lµ z vµ x
(®−êng cong phô thuéc tham sè t víi hai thµnh phÇn to¹ ®é z(t) vµ x(t) ).
[>DEplot({D(x)(t)=y(t)-z(t),D(y)(t)=z(t)-x(t),D(z)(t)=x(t)-
y(t)*2},{x(t),y(t),z(t)},t=-2..2,[[x(0)=1,y(0)=0,z(0)=2]],
stepsize=.05, scene=[z(t),x(t)]);
Víi hÖ ph−¬ng tr×nh bËc nhÊt 2 Èn th× Maple cã thÓ vÏ c¶ tr−êng vect¬ biÓu diÔn
ph−¬ng tr×nh, vµ khi cho thªm ®iÒu kiÖn ®Çu th× nã sÏ vÏ c¶ nghiÖm tho¶ m·n ®iÒu
kiÖn ®Çu ®ã.
ThÝ dô VÏ tr−êng vect¬ biÓu diÔn hÖ ph−¬ng tr×nh vi ph©n (d¹ng Lotka-Volterra)
 x' = x(1 − y)

 y' = 0.3 y( x − 1)
víi biÕn ®éc lËp t thay ®æi trong kho¶ng [-7,7], vµ vÏ ®å thÞ cña 2 nghiÖm øng víi 2
®iÒu kiÖn ®Çu lµ
[x(0)=1.2, y(0)=1.2], [x(0)=1, y(0)=0.7],
(kÌm theo tiªu ®Ò: M« h×nh Lotka-Volterra) b»ng lÖnh
[>DEplot({diff(x(t),t)=x(t)*(1-y(t)),
diff(y(t),t)=0.3*y(t)*(x(t)-1)},[x(t),y(t)],t=-7..7,
[[x(0)=0.2,y(0)=1.2],[x(0)=1,y(0)=.7]],stepsize=.2,
title=`Lotka-Volterra model`);
85
2.5.3. Gi¶i ph−¬ng tr×nh ®¹o hµm riªng
MAPLE cã thÓ t×m ®−îc nghiÖm cña nhiÒu ph−¬ng tr×nh vi ph©n ®¹o hµm riªng
b»ng lÖnh pdesolve. Trong c«ng thøc nghiÖm, çc hµm bÊt kú ®−îc ký hiÖu lµ
_F1, _F2, v.v...
Trong çc lÖnh d−íi ®©y ký hiÖu D[1](U) lµ ®¹o hµm cña U theo biÕn thø nhÊt
vµ D[1,1,2,2,2] lµ ®¹o hµm hai lÇn theo biÕn thø nhÊt vµ ba lÇn theo biÕn thø hai,...
Gi¶i ph−¬ng tr×nh ®¹o hµm riªng

ThÝ dô Gi¶i ph−¬ng tr×nh D1, 1, 2, 2, 2( U )( x, y ) = 0 .
B−íc 1. G¸n tªn pde cho ph−¬ng tr×nh cÇn gi¶i:

[>pde:= D[1,1,2,2,2](U)(x,y) = 0;
pde := D1, 1, 2, 2, 2( U )( x, y ) = 0
B−íc 2. Gi¶i hÖ ph−¬ng tr×nh vi ph©n b»ng lÖnh

[>pdesolve(pde,U(x,y));
U( x, y ) = _F1( y ) + _F2( y ) x + _F3( x ) + _F4( x ) y + _F5( x ) y2
ThÝ dô Gi¶i ph−¬ng tr×nh ®¹o hµm riªng kh«ng thuÇn nhÊt
D1, 1, 2, 2, 2( U )( x, y ) = sin( x y )
[>pde:= D[1,1,2,2,2](U)(x,y)=sin(x*y);
pde := D1, 1, 2, 2, 2( U )( x, y ) = sin( x y )
[>pdesolve(pde,U(x,y));
 1 2 2 1 1 
x y Ci( x y ) − cos( x y ) − x y sin( x y )
 2 2 2 cos( x y ) 
 x y Si( x y ) + cos( x y ) + 
x x
U( x, y ) = − − +  x
 x 2 x 
+ _F1( y ) + _F2( y ) x + _F3( x ) + _F4( x ) y + _F5( x ) y2
VÏ ®å thÞ nghiÖm cña ph−¬ng tr×nh ®¹o hµm riªng.

ThÝ dô Gi¶i vµ vÏ ®å thÞ biÓu diÔn nghiÖm cña ph−¬ng tr×nh ®¹o hµm riªng
D1( z )( x, y ) + z( x, y ) D2( z )( x, y ) = 0
B−íc 1. G¸n tªn cho ph−¬ng tr×nh cÇn gi¶i
86
[>pde:=D[1](z)(x,y)+z(x,y)*D[2](z)(x,y)=0;
pde := D1( z )( x, y ) + z( x, y ) D2( z )( x, y ) = 0
B−íc 2. NhËp ®iÒu kiÖn ban ®Çu

[>ini:=[0,s,sech(s)],s=-5..5;
ini := [ 0, s, sech( s ) ], s = -5 .. 5
B−íc 3. VÏ mÆt cong nghiÖm nh− lµ hä ®−êng cong tham sè ho¸ trong kh«ng gian
ba chiÒu.
[>PDEplot(pde,z(x,y),ini,numsteps=[10,30],numchar=30,
basechar=true,method=internal,style=hidden);
87

Bài giảng Maple - Chương 2 - Thực hành tính toán trên Maple - 1151803

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Bài giảng Maple - Chương 2 - Thực hành tính toán trên Maple - 1151803

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Ch−¬ng 2

Thùc hµnh tÝnh to¸n trªn

2.1. tÝnh to¸n sè häc vµ ®¹i sè th«ng dông .......................................... 14

2.1.4. TÝnh to¸n theo Modul .......................................................................... 24

2.2. VÏ ®å thÞ vµ c¸c vÊn ®Ò liªn quan ..................................................... 35

2.3. TÝnh to¸n trong ®¹i sè tuyÕn tÝnh ................................................... 48

2.5. Ph−¬ng tr×nh Vi ph©n vµ VËt lý to¸n ............................................... 78

2.1.1. TÝnh to¸n víi sè nguyªn

TÝnh giai thõa

T×m −íc sè chung lín nhÊt (gcd)

T×m béi sè chung nhá nhÊt (lcm)

Ph©n tÝch mét sè ra thõa sè nguyªn tè

T×m c¸c sè nguyªn tè tr−íc vµ sau mét sè cho tr−íc

T×m nghiÖm nguyªn cña ph−¬ng tr×nh

T×m th−¬ng vµ phÇn d−

vµ th−¬ng cña phÐp chia nµy biÕt ®−îc nhê lÖnh

Khi kh«ng cã biÕn thø 3

TÝnh theo c«ng thøc truy håi

víi gi¸ trÞ ban ®Çu bÊt kú

ThÝ dô TÝnh sè h¹ng f(n) cña d·y Fibonachi

ThÝ dô TÝnh sè h¹ng f(n) theo c«ng thøc truy håi

MAPLE còng cã thÓ gi¶i hÖ ph−¬ng tr×nh truy håi.

víi ®iÒu kiÖn ban ®Çu

2.1.2. TÝnh to¸n víi c¸c sè thËp ph©n

TÝnh tæng cña h÷u h¹n vµ cña v« h¹n c¸c sè h¹ng

cho ngay kÕt qu¶ :

2. TÝnh tæng v« h¹n

[>Sum( 1/(k^2),k = 1 .. infinity);

TÝnh tÝch cña h÷u h¹n hoÆc v« h¹n thõa sè

biÓu thøc cña tÝch cÇn tÝnh vµ ®¸p sè.

2.1.3. TÝnh to¸n víi sè phøc

2.1.4. TÝnh to¸n theo Modul

[>5&^1000 mod 23;

[>Gcd(a,b) mod 11;

Gi¶i ph−¬ng tr×nh víi Modul

x[3] = 2x[1]+2x[2]+2x[7]+2x[4]+2x[5]+2x[6]+2x[8]+2x[9], x[4] = x[4], x[5] =

B−íc 2. TiÕp tôc ®−a vµo lÖnh:

Ph©n tÝch ra thõa sè

PhÐp ®¬n gi¶n biÓu thøc

cos( x )5 + sin( x )4 + 2 cos( x )2 − 2 sin( x )2 − cos( 2 x )

b»ng lÖnh sau ®©y:

G¸n tªn cho biÓu thøc vµ g¸n trÞ cho biÕn

expr2 := 3362 x 5 − 1517 x 4 + 84 x 3 − 79 x 2 − 1

ChuyÓn ®æi d¹ng cña biÓu thøc

Hµm tõng khóc

2.1.7. Gi¶i ph−¬ng tr×nh vµ hÖ ph−¬ng tr×nh

B−íc 2. Gi¶i ph−¬ng tr×nh b»ng lÖnh solve(eqn,{x})

Gi¶i ph−¬ng tr×nh v« tû

Ph−¬ng tr×nh x 4 − x 3 + x 2 − x + 1 , khã mµ gi¶i ®−îc b»ng mÑo, nh−ng thËt dÔ

Gi¶i hÖ ph−¬ng tr×nh

B−íc 2: Gi¶i hÖ ph−¬ng tr×nh theo mäi Èn a,b,c,d,e.

2.1.8. Gi¶i bÊt ph−¬ng tr×nh

{ x < −m }, { 5 − 21 − m < x, x < 5 + 21 − m }

ThÝ dô XÐt xem sè phøc 2 −1 − I −1 + I cã b»ng 0 hay kh«ng?

2.2. VÏ ®å thÞ vµ c¸c vÊn ®Ò liªn quan

2.2.1. VÏ ®å thÞ trong mÆt ph¼ng

VÏ ®å thÞ hµm th«ng th−êng

C¸c tuú chän c¬ b¶n trong lÖnh vÏ ®å thÞ

2.2.2. VÏ ®å thÞ trong kh«ng gian 3 chiÒu

VÏ ®å thÞ hµm 2 biÕn

VÏ ®−êng møc cña c¸c hµm 2 biÕn

VÏ ®−êng èng trong kh«ng gian 3 chiÒu

2.2.3. VËn ®éng cña ®å thÞ