FELSEFEDIII{YASI

2010/lSaI:51 YILDAIKI KIEZYAYIMLAI\IR ISSN130l-0875

S!hibi
Ttuk FelscfcDemegiAdma
BaSkanProl Dr. Necari ONBR

Sorunrru Y.a lderi M0dltrl

Prof Dr. Ahl}et INAM

Yaa Kurulu
ProflDr.N.cati ONER
Pmf. Dr. A.bllet INAM
Prof Dr Mun zs KORLAELqI
Prcf. Dr. H0seyinCazi TOPDEMIR
Prof. Dr, kmail KOZ
Dof. Dr Erdal CENCIZ
"
Yard. Dog. Dr. Fulya BAYRAKTAR

F€lsef€Dlbrys$ Hskemli Bir Dcrgidir.

"
FelsefeD0nyasl20{X y rnda! itibaretrPHILOSOPHER'S
INDEX ve TUBrIAI/ulakbim tarrfinda! dizinletrmektedir.

YazrgmaADRESI
P.K 2l Yeni$ehir/Ankam
Tel & Fax 0 31223154,f0

Fiyab: 15T-( KDV Dahil)

BarftaHesapNo: VahfBaDkKlz ay rubesi:00158007288336451

Dizgi vc Br3lo
Tnddyc DiyanetVakfi
Ystn Matbaactl* ve TicarctlslcfiDesr
Alnreri Bulvan 1256Sokat No: 11YeniMahalle/ANKARA
Tel0 3123549l 3l (Pbx) Far:0 3123549132
 Felsele DnnyBL 2010/1,Sayt5I

KANT'IN ODEV SINIFI-ANDIRMASINII\{ FELSEFI ETKISI tTZERiNE

Sed.tYAZICI'
AsI YAACI"

Kant'rn ahlak felsefesiniDele$irilerindenbiri onun herbangibir igerik

vermemesi,Sadece eyleminbigimselko$uluylailgilenmesinoktasrDda olmu$tur-Bu
elegtirilerinhakllg veya haksEhF konusundaadil bir deSerlendirme yapmaya
irnkanverendayaoaklardan biri onuntdev smrflandrmasmda yatmaktadu-gnnkii
Kant,enbaitaahlaklelsefesinin bir amagsegimiile ilgili degil,eyleminkendisiylo
ilgili oldugutemelaynmmdatrhareketeder.Amacrnsegimikiginin igsel6zgarse-
Qimiile iligkilidirki bu segimba;kalantamfindanzorladsmaz. Ancak,eylemler
batkalanyls da ili$kili oldugu igin dr$al zorlamayatabidirler. Bu nedenleKant
kendi kuramrmdrgsaliizgiirliikle, yani, eyleminbigimselkoguluylasrmrlandrarak
temelleDdirmeye 9al4r. Bunuyaparkenbatka tiir elik ddevlerinoldugununda far-
kmdadr. Onm 6devsrnrllandrrmasr kendi kuramryladiger ahlakkuramlanarasrn-
daki farkrntemelinidea9*9a ortayakolanaktadr.
Kant'E ahlalqfelsefesinintemel kalramlanndanbiri olan ttzgtrluk, onun
Mk ve erdemdoktrinindedevar olanbir koquldul.Ancalqerdemdoktrini i9 ttzgur-
lilgfi kapsarkenhak atdevleridr$ atzgtulUEiikapsamaktadr.Bu aynm, mod€mitz-
gil iik kuramlanndapozitif dzgihllk ile negatitdzgilrliik a],nmrnauygundiitmek-
1edir.Gelenekselolarah liberalizmnegatifiizgikliikle ijzde$tutulmqtur. Libemlle-
rin Kant'm siyasetfelsefesinicazipbulmalannrnen 6nem1inedenideonunbireysel
dzerkliEeverdigi merkezikonumdur.Pozitif v€ negatif62g rlilk aynmhrn iinemli
bir boyutudevletile birey arasrndakiili$kidenegatifdzgiidugemldahaleninsmrla-
n somnudur.Bu iki dzgilrlilk bigiminindahasomutbigimdeyatandlF 9au$maalanr
sosyalve ekonomikhaklarkonusundaortayagrkar.Kant'm 6devsrruflandrmasrve
bu srnrflan&marunalayandrFdlgiit ve ilkeler baa libertaryandii$iiniirlertarafindaD
sosyalve ekonomikhaklannbir hak kategorisiolarakgorillemeyeceEi, sadeceer-
'
Do9.Dr., C@io$nanpajaOniv4ncsi, Egnim Fakdhesi
Ydd. Doq.Dr.,GdiosmanpaiaUnile6itesi,EEi$mFakijllcs
16
 FelsefeDnnyasl

dem ddevleri olarak kabul edilmesi gerektigi yitnilndeki gdrnfle benzer normatif
temeli payla$[. Ancak, d€vl€tin yuntatlanna karir pozitif)rilkiimllililkleri agrsudan
dn$nnnldffgnnde,Kant bu ddevleri hak ddcvleri olarak ele ah. Bu rik y[kiimlflliik-
l€rin bireye miidahal€ olup olmadrF sorununu daha iyi g6slermek igin konuyt
Rawls, Noick ve Kant\tr gdrtl$leri etrafinda ele aldrk. Odev ''ijkilmliiliikleri ile
sosyal ve ekonomik haklann stat{lsii sonrnu ilk bakrtta baglantlsE gibi g6.dinsede
aslmda normatif temel agrundanyaloadan iligkilidir. Bu ili$ki siyasetfelsefesindeki
goEu konunun ahlaki temellendirmeye dayandlEmr gdstermesi baklmmdan da il-
gm9tf.
Bu gal$manm birinci amacr Kant'm slnlfla.ndllmasmdabelirleici olan dl-
gttleri aqkla}arak ddev tnrlerinin tasrdr& etik deger ve sorumluluklann ne oldugu-
nu ortaya koymaktr. ikinci olarak Kantln hak ddevi ve erdemddevi a],nmrnrn
felsefi e&il€rini izleyerek 6zeilikle yirminci yiizylda sosyal ve ekonomik haklar
kotrusundaki tarh$maya olu$ordugu kuramsal temeli gdstemekir. Sosyal ve eko-
nomik haklann hak yi rnmliiliigil tem€linde deEil, €rdcrn yiikiirnlllilgii temelinde
tanrtlanabileceEi gdrilgil Kantln hak tidevleri ve erdem ddevleri ayflmlnda kullan-
drF tjlgiltlerle a).nl temele dayamr. Buna kar$lD,devletin pozitif ),ilk tr illilEil agr-
sDdan dfltiiniildilgilnde, Kant'm kendisi bu rtu 6devleri erdem )r[kiimlUliiBU olarak
degil bir hak yiikomliiliiEii olarak gddr v€ dolayh da olsa bireyler iizerine miidaha-
leyi metnr gdriir.

2. ErdemDoktrini ve Ilrk Doktrinl

Kant,Ahlak MetafaiEi'bde"ErdemDoktrini"ni bdlUmiiniingiri$in€bir
termirolojik hahrlaha il€ ba$la!.Antikgagda"etik"iDgeoelolarakahlakdoktrinini
veyadigeradrylaOdevdoktrininiifadeetliginibelinerek dahaso -attdevdoktini
sisteminin"hak doktrini sisrcmi"ve "erdemdoktrini sistemi"olarakikiye a].nldrgr-
m belirtir. Bu aynmdaKantln "etik" sdzctlgilnilerdemdoktrhi sistcmianlamrnda
kullandrgn belirtnek gerekir.'Kan! hak doktrini ile erdemdoktrinisistemleri
ansndaki fark *tyle a9ddar:
"Hak dohini d$sal dzgiirliigiln bigimsel ko$uluyla
(maksimievrenselyasaolarakyap aDdrSsaldzgiirliigiirt
kendisiyletutarhlgt yani, Hakla ilgilidir. Ancalq elik
bundandahail€ri giderve bir *oru sunar;kendiniDesnel
olarakzorunlubir amagolaraksunanSaltskhn amactnr;
'Bu yada dr elit sOzc0go
il. ddcm doktrini Kdr'm kdl.drE! gibi .s a.lamh klllan acstrr.

17
,"!

FelsefeDii tasl

yani, insan sitz konusu oldulunda, ona sahip olmanm bir

6devolduguamagsunar.'t
ozgiir segimin bigimsel ve maddi kosullan aynmrna gi;re erdem dollrini
€n batta segim duumuyla ilgilidir. Edem iidevi zomnlu olarak igsel (etik) yasama-
ya tabi iken, hak itdevi drssal (hukuki)'yasamaya tabidir. Hak ijdevleri diger ki$i
veya kitilerin yerine getirmek iizere zorlanabileceEid$sal odevleri kapsarken,€tik
ddevlerde ki$i temelde ba*a biri tarafindan bir $eyi yapmaya veya yapmamaya
zorlanamaz.rBu ajrrmln tefiell bit eJlemi g.ryekle$tirmek ile anad, sahip olmak
arasndaki nomatif farldan kalmaklanmaktadr. Kant'a gitre, "arag olarak bir amaca
y1nelmiq ol \ eJlemleri gergekle$tirm€kigin ba$kalan tarafindan smrlandmlabili-
rim, ama bir amacasahip olmak igin ba;kalan tarafindan higbir zaman slndandln-
larnam,sadeceben kendimbir teyi ketdi amac.nrapabilinu.'i Bunun ifindir ki.
kendi ahlak felsefesini hak kuramr temeli ijzerine kuran Ka 'a gitre ahlahn temel
sorusu'Nasrl eylemde bulunmalyrm?" sorusudur.Al akm temel konusunu "Nasrl
bir kigi olrnahym?" veya'Nas ya$amahym?" sorusu olamk ortaya ko]'rnak igsel
dzgiirliik ala ile ilgili oldugu igin bireye bir mtidahale geroldirir ki bu da Kant'm
ahlakfelsefesinde me*ezi rol oynayaDdzerklikilkesineaykndlr. Bu itncelilqileri-
ki bttliimlerde de gajrccegimizgibi, negatif itzgiirliige pozitif dzgilrliikten daha fazla
ttnem ver€n liberal ahlak ve siyasetfelsefesini doErudanetkilemigti.
Kant'a giire amacn 6deveilitkisi iki Fekildediigiinnlebilir-Bunlardanbi-
rincisi bir amaqlaba$layrpildeve uygm eylemlerin naksimhi arattrrabilir. lkincisi
ise, ttdeve uygun eylemledn maksimi ile batlayrp kendisi 6dev olan amacr amyabi-
lir. Kant'a grire hak doktrini birinci yolu segerkenerdem doktrini ikincisiyle iliiki-
lidir. Demek ki, ertem ildevleri ile hak ttdevleri arasrndakien genel aynm birincisi-
nin amaca,ikincisir n ise eylemeilifkin olmasrdr."Sadecea)m zamandabir ttdev
olan amdf erdemddeviolarakadlandrnlabilir.5 Hak ddevlerirse.drtsaldzgiirliigun
bigimsel ko$uluyla ilgiljdi(. KaAt, Ahlak Metajizi'i'nin Hak Doldrini b}ft'Jnnde illJ
gesit hak olduFrnu belirtir. Birincisi, apriori ilkelere daylnan doEal hak, ikincisl
yasa ko),ucunun iradesinde gtkznpozitif hak.6

1!.Knnr, The Metaphyicso.Inufotk lranslatedby

, Mrry Cregor,Canbridge 1991.Budan soBa
t$aca n-1Oolek belinilecek, 380.
3 Kanfia etik-huloki a)flm igin baktu,
O. Nell, ,.l.rina On Pnnciple: A, Esa! ok Kabtia,
,/r,'d, New York 1975,1975. s.44-
4 Mo iti.
'Mo 383.
oMo 237.

l8
 FelsefeDnnyas'

Erdem ve Hak ddevleri farkh ilkelerden kaynaklanmaktadr. Birincisi er-

dem doldritridn )4lce ilkesinden grkar: "Herkesin sahip olacaElevrenselyasa olacak
sekilde.amacrnmaksimineuygunbifimde eylemdebuluD."7Hak ddev)eriise Hak-
kln ewensel yasasrndanglkanlll. "Dl$sal olarak dyle dalran ki, se9iminin atzgiir
kullanrmr ayr zamandae\rrenselyasayauygun olarak herkesin tjzgUrlitgilyle birlit-
te var olabilsin"s Buna gitrc, e.dem 6devleri katekorik olmahnna karth sentetiktir-
ter; giinkii.bu ddevlerdrtsalitzgilrlilklendahafazla bir tey isteyerekbu dzgdrlnkle,
evrensel yasayauygun olarak, itdevin amacrmbirle$tirirler.' Hak ddovleri is€ anali-
tjktirler; giinloi, bu ddevler drgsal dzgiirluk kavramrntn bi9imsel ifadcsinden baska
bii geydegildirler.Hak ilkesi sadecebelli eylemlerind$sal olank yerinegetirilme-
sini emrede*en erdemilk€si iqseltutumlan,yani ahlakiamaglann€lde edilmesini
emrcder. Bu aynmda da gdrillec€gi iizere, hak odevl€ri belli €ylemlerin nas y€rine
getirilec€Eine ilitkin olmasrnakartm €rdem ddevleri belli arnaglannpeSindeko$ma
6devleridir.
Anlafrlacagr ilzere, erdem doktrini sistemi, yani Kant\n kullandtEr anlam-
da etjk, "€ylemlerinyasasrnr deEil,sadeceeylemlerinmalsimleriniverir."'' Kant'n
maksimi eylemin tjznel ilkesi anlamhda l'.iullandrgmr hatrrla$ak,bundan erdem
ddevlerini gergekle$tirirken yasayr uygulamatlabir serbestligiD sdz konusuolduEu
sonucu crkar. Qiinkil "yasa tam olarak ne gekilde alavranlacaEDrve {idev olan ama-
cln gergeklestirilmesi igin ne kadar yapacagrmrzremretrnez."rr ote yandan, erdem
doktrini hak dokrininin normatif smrlandrrmasma tabidir. Yani, erdem 6devlerinin
ne kadar, nasrl ve ne gekilde yerine getirileceEinebireysel lercihe g6rc karar veril
mesinekar5n, eylembir k€z segildillensonrasrfahlaki eylemolmaslbakmrndan
hak doktrininetabidir.Nell'in de belirttiEigibi birjne yardm etmeyekararverebili
riz ama bunu yalan stjyleyerek, htrszl ( yaparak veya bagkabirinin hakkrm gifne-
yerekyapamayz.r'?
Kant iki itdev sistemi arasmdaki farh bu $ekilde belirttiken sonra €rdem
bdevl€ri iizerine daha aynntrh bir tekilde srnrflandma yapar. Ona gdre kitinin hem
kendine, hem de batkalaflna kar$r 6devleri vardr ki bunlar aynr zamanda amag
olarak itdevdirler.K€ndinekar$ itdevlerinbafmda"kisinh kendi yetkinligi" .tdevi

' Mo395.
t Mo231.
eMo 396.

" MO390
'':N"tt,tszs,..sl.

l9
 FelseleDrtntdtl

gelir." Kifi yetkinligi bir kitinin kendi kapasitesini geligtirmeyi (ki bunlann en
biiyiign anlamadr) ifade €der vc ddevin tilm gerckliliklerini yerine getirmek igin
ki$inin kendi istencini geli$timeyi igerir. lnsan kendini hayvanhk dununundan
insanhkdurumuna,istencinisaf erdem egilimi olacak duzeye,'iikselecek$ekilde
yeti$tirmelidir. Oyle ki, ahlak yasasmm kendisi eylemin dilrtiistl olsun, b6ylccc
ddevden dolay eylemdc bulunabilsin.raDemek ki Kant'a g6re, erdem iidevlerinde
hem kendimize hem de ba$kslinna karfl yerine getirmek dunrmunda oldugumuz
iidevler sdz konusudur. Ama bu itdevler, amag olmalan bahmrndan Mevdirler.
$unu d6 wrgulamakta yarar var ki, Knnt'a gdre, erdem ddevleri batkalanna veya
kendinekarprodevlerolabilirken,tilm hak ddevleribarkalanDakarsr ddevlerir;-
nlmlar.
Bu nollada Kant'm erdem kuramt ve diEer kuramlardan farklnl daha iyi
anlamak igin onun antikgag erdem yaklaglmtna getirdigi ele$tiriden sdz etmckte
yaftr var. Kant, Erdem Doldrini'nde bi yandan kendi kuramrmn tanmladrg hak
6devlerinin erdem ddevlerinden farkml agrklarken, tite yandan antik Yunan erdem
anlayrima ydnelik baz elegirilerde bulunur. Ona gOrc antikgag erdem anlayr$t Su
iig temel noktaalahatahdr:
L Tek erdem giiriitil: Sadecebir erdem ve kusu (veya erdemsizlik)
vardr.
2. Alhn orta gdrii$ii: Erd€m her biri kusur olan iki a$ln u9 arasmdaorta
yola gtjre davranmakrr.
3, Deneyimgdr[$ii: Erdem(6megin akrll rk) deneyimdenaigrcnilmeli-
dir.r5
Kant\n bi.inci gdrirSekartr gilana nedeni her kavramm rasyonel bilgi a.ra-
crhFyla yalnzca tek bir ahlaki kan saElayacagtdugilncesinedayanmaktadu.Buna
gdre, farkll erdemleri nihai bir amag gibi tek bir kalramdan glkarmak ya g€gersiz
bir kand sunmakrr ya da iki ya da daba fazla ddevin kalnagmr kangtrmakr.r6
Kant bu hataya hangi antikqag filozoinun d0qtiigiinii belirtmese dc bu kar grkr-
$lndaD muhtemelen tilm erdemleri iyi kavrammdan grkarmaya gahgan Platon'u
kastettigini anhyo.uz.
Kant, Aristotglcs'in erdefi eri iki agm u9 anBrnda orta yol olarak gdren
yakla$rmm)nda yanh$ oldugunu ileri silrer. Ona gdre erdemle kusur veya erdernsiz-

tt Mo385.
" MOla1 .
,t Mo4os.
* MO404.

)0
 FelseleDitntasl

lik amsmdaki fark belli bir makimi takip etme derecesindedegil, maksimin ozel
nit liEinde (yasayla olan iliqkisinde) aranabilir. Ancalg KaDt'm bu yorumu Aristo-
teles'in €rdem yaklaim'nr doEru olarak yansltmaz;gtnkit Aristoteles'in€rdemi
orta yol olarak g6ren yakla$rm aritmetik ortalama deEildir. Aristoteles'e gttre er-
dem, dognr zamanda,dogru yerde, dogru kigiye, uygun Olgiid€ve uygun duyguyta
hareketetmekirrT
UgUncUgdrilte kar$r g'ktt konusundaise Kant erdemin ahlaki bir gilg oldu-
Errnuve insanm egilihlerinin 0stesindengelebilme kapasitesinielde etrne).oklimlii-
hgilniin olduguna itaret eder. Bunu elde edebilmenin yolu '?hlak duygusunu zen-
ginle$tirmek (ahlak yasasr dilgnncesi), igimizdeki salt rasyonel yasamn onurunu
hem dtl$ilnerek hem de edenleri uygulamakla olur.r8 Aristoteles gibi Kant erdem-
Ierin elde edilmesindc dii$nrmenin ve pratigin dnemini kabul €der. Ancak yine de
o, ahlakl deneysel temele dayandnnanh onu zonmlu olmaktan gtkararak olumsal
yaptrEm ve an akla dayanmaktanuzakla$hrdrlr ileri silrer. Daha kesin bir ifa-
deyle, Kant'a gijrc kitinin ahlaki kapasitesi yasaya gtt.e deEerlendirilmelidir ki bu
degerlendirmedeneyimsel bilgid€n tamamenbagtmslz olsun.
3. Yetkin (Dar) ve Yetkin Olmsyrn (cenit) odevler
Kant'm 6dev kuramDda bir eylemin ahlaki degeri onun yetkin veya yetkin
olmayanya da dar veya geniq ddev olup olmamasrylayakmdanilgilidir. Kendi
ifadesiyle:
"Yetkin olJnayan aidevler yalmzca erdem 6devleridir
Onlann yerine getirilmesi yararldr (=+a); ancak yerin€
getiril€memesi kendinde bir kusurluk deEil (:a); daha
ziyade yalnrzcaahlaki delerde bir eksiklikir (:o)."''
Buna g6rc, yotkin ddevler sltz konusu oldugunda belli bir eylemi yerine ge-
tirmekl€ yiik0mlilyiiz. OmeEin, birisinden aldrgrnz belli bir miktar para',r zamanr
geldiginde 6deme yilhiml0ltiEihnilziin olmasr gibi. Yetkin olmayan tid€vler duru-
mundaise temel dlgii sadecemakime gdre dawanmakd€Eildir.Bu durumda,yar-
drmseverlik maksimine gdre dawanmamE gerekmesin€kartm kime ve ne dlqnde
yardrmedecegimizkendiraldirimizebaghdrr.

"Ansrolll6, Nikonakhot a Eti\ Cert n Saffet Babiir, Arkd 1997; Ari$otclcdtc erdemti
d.!,ra!!9ldd! duypnun yen konusu igjtl brkD'r, Asl' Yercr, an Inquiry Concemias the
Place of EnotioN k ynh'e Ethiq (A Cmpoison Betwq An$ote ard Kant), ODltr Fekele
Bdliinil. yaynlarnanq doktora tei.
'" Mo397.
'" Mo 390.

21
 FelsefeDtthrasl

Dar ve genig ddevlerle yetkin ve y€lkin olmayan devler birbirleriyle ili$ki-

lendirildiginde ahlaki sorumlul-tk aFsndan ortaya tttyle bir durum g*maktadtr
"Odev ne kadar geni$se... kitinin o kadar ye&in olmayaneylem yiikilmlulilBil
vardrr; dar tidev€ yaklaitrkga (Hak ddevleri) ki$inin erdemli eylemi o kadar yelkin-
dir."?oau don odev gegidininbirbirlerindenfarkrm ve aralanndakiiligkiyi dahaiyi
anlama! igin konu,,u Kant'n kendimizeve bagkalannaka4r lidevlerimiza)'nml
ilzerindensiirdtrrelim.
Kant, kendin€ karF atdevleriagrklarken yetkin ve yetkin olmayan ddevler
aynm yapar.Yulanda da i$ar€tetilimiz gibi, kenalinekar$ryetkin ddevlerarasmala
insanin Mdece canh varl* olmasrndankaynaklanan odevler (kendini koruma, ttlrle-
ri koruma,yagamdanzevk alma kapasiresinikoruma),'!rahlaki bir varl& olmasrd-
dan kaynaklananatd€vler;kendi vicdant bakrmrndanddevleryer alrr. Her Deyden
ttnceiruan,ahiakibir varhk olabilmekigin dogalve ahlaldyetkinliEinigeli$tirmeli-
dir. Ancak Kant, al$kanhFn ahlaki kapasiteyi geli$tirmek igin uygun bir etkinlik
olmadrErnrdti$ilntir;gtlnkil "al$ksnlk olu$turmanmmaksimin dl$rndavarhgmr
siirdurenbir egiljm gelistimek oldugunu,bunull da bir d gnDceilkesi degil,du''um
mekanizmasr"" oldugunu iled sorcr Bneyin kendi kapasitesini geli$tirmek amacr
bir 6dev olmaklabirlikte geni$ltkumliiluk gerektirenbir atdevdir.Cnnku,Kant'n
da beiirttiEi gibi "higbir rasyonelilke, bir kitjnin kapasitesinigeli$timek igin ne
kadar ileri gideceEi konusunda tam olarak bir $ey emrctmez." Demek ki, kendini
yetkinle$tirmekonusunda'tylem igin bir akrl yasasrdegil, sadeceeylemlerinmak-
simi igin bir yasa sdz konusudur."23 Bu nedenle,kendi kapasitesinigeli$tirmek
yetkin ohnayan bir €rdem ddevidir Gtirilldilgil gibi Kant aynr trdev tiiriiniin hem
dar ve yetkin, hem de geni$ ve yetkin olmayan 6dev olabilecegini ifade €diyor.
Yani, insanrnkendi ahlaki yetkinligini gelittirmek bu iki ddev niteliEi bakrmhdar
her iki ijdev kategorisine girebilmektedir. Bu nol-tadaki ayflmr iyi anlamak gerekir:
'Kendine kartr bu 6dev onun niteliEi
baklmtndandar ve yetkindir; ancak,insan
dogasnmzatrfhgmdandolayr,onunderecesibalamtndangeni$ve yetkin olmayan-
drr."'?a
Kanl'a giire kiginin kendine katr ddcvinin ka),na& kendi yeikinligi iken
ba$kalannakar$r odevinin ka)'naF bir amag olamk onlann mutlulugudur. Dolay-

- Mo 390.
'' Mo 420.

22

I
L--
j
 FelseleDnnrasr

sryla,ba$kalanna ka$l ddevlerimizinbatnda "ba$kalannnrnuth ugu" ttdevigelir.

Slrf insan olmalanndan dolayr baikalanna karyr sahip oldugumuz €rdem itdevleri
ise saygr ve sevgi iidevleridir. Sayg atdevibatkala 1ln insan onum igin kendideEe-
rini iistiin gitrmeyi snl andrmann maksimi olarak anla$rlr. Sevgi atdeviise iyilik-
le onayaqrkanya'drm5e!erlik maksimiolarakdiitijniilmelidir.T'Saygr ddevinindar
ve yetkin olmasrna kartn sevgi 6devi geniq ve yetkin olmayan itdevdir- Her iki
tidev genel 6dev tiirii olamk erdem ddevleri arasmdaoldugu igin Kant'm en ba$a
yaptrF aynma g6re bu aidevlergenif v€ yetkin olmayan itdev kategorisi igindedir.
Ancak, saygr ddevinin dar ddev o{masr sevgi ttdevine gdTedir: "Demek ki, saygr
erdem6devi olmasnakar$msevgi odeviylekar$rla$trnldrEmda dal olaraknit€len-
dirilir: sevgiddevi rsegcxit ddev olarakdijtUnUliir.16 Bu aynmdagdrillecegiilTere
cidevlerinbirbirinekarqrgdreliliEiKant'm 6d€v stntflaDdrrmasrnda rol o''nayanbir
dlCiittiir.
Erdemddevlerininhangi temelde"genig"veya "dar" olamk srmflandnldr-
EL yetkin dd€vlerinerdematdevleriigindenasrlvar olabileceEisorusuKant yorum-
culan arasmdaen fazla tarhsrlansorulararasmdayer almrqtr. Yetkin-yetkinolma-
yan ddevlerle dar-geni$ ddev lilrlerini bire bi e$legtirmekbak iidevlerinin yetkin
ddevlerle,erdemddevlerinide yetkin olmayanddevlerle6zde$oldugudiigiiDcesin€
yol agabilir. Ancak, gdrdiigUmtlz tizere, bityle bir iizde$legime Kant'm "Erdem
Doktdni'hde verdigi srruflandrmaya uymaz. qunkii, Kant bu bdlilmde erdem dok-
rinini "kendine karFr6devler" ile "ba$kasrnakar$ratdevl€r"olnak iizere ikiye a''rra-
ftk her ikisini de yetkin ve yetkin olmayan tidevler oLBak iizere yeniden ikiye ayr-
nr- Bu aynm alrm zamandaerdematdevlerjiginde yetkin ddevlerinolabileceEini
gdsterm€kedi. Omelin, kendinekargrddevler ama9itdev olmaklabirlikte saygr
ddevi ile intihardansakrnmagibi belli eylemleriyapmaveya yapmamayaka4rhk
gelenitdevleryetkin ddevlerdir.Demekki, Kant srklkla yetkin itdevleridar ddev-
lerle, yetkin olmayan atdevleri de genig ijdevlede gogu k€z iirtii$ecek ;ekilde kul-
lanmrt olmasna kartm bu iki ddev tiirlerinin kiimeleri bire bir drrutmezler.
Onora Nell bu dummun Kant'rn 6dev L-urammdabir gelifki yamtmadrgrnr
savunur. qeli$ki olduBuu sanrnakKant'n darlgenif a),nmlrll iki anlamdakullandr-
Fnr gormemelden kaynaklanrnaktadr. Her $eydenttnceKant'rn kuramrndadd€vler
dar tnlcijmliiliik 5devlei veya genis ))iikinlijliik }devleri olabilirler. Bunlardan bi
rincisi belli eylemleri yapma veya yapmamayr ifade ederken, ikinci riir ddevler

: 5M o 4 ? 3 ,

23
 FelsefeD{inyarl

,tkilmlii oldugumuz belli amaglan kapsarlar.'' Dar veya geni$ yiikilmliiliik ger€k-
rirmesi ewenseladaletrlkesindenveya Erdeminilk ilkesindenqrkrpq'lanadrgma
baElrdr- Dahas', Nell'e gdre, Kant ddev kawamrnt dar gereklilik ya da genit gerek-
/r7it anlamrndakullanrr'8 Dar gereklilik odevleri, belti eylemleri yapma veya yap-
mamaklayerine getirilenddevlerikapsarken;geni$gereklilik itdevleri,b€lli amag-
larailj$kin belli eylemveyauygulamalansegmekvoyayerinegetirmeklegergekles-
tirilen odevleriifade eder.Dahakesin ifadesiyle.kendimi7ekar5r),ijkilmlulijk afr-
srndan kedirnize kartl dar olan ddevler vardrr ki bunlarm bazrlan gereklilik bakl-
mrndan dar, ba"rlan da geni$tir. Omegin, kendini koruma dar ,'ilkiimhhk i9€rir,
gilnkii kendimizekarlr yektin bir ddevdir.Belli eyl€mleribenirnsemeyi gereklirdigi
ifrn a) n, Tamanda Bereklilikbak,mrndan da dardrr.Ahlakikapasitemi/i gelirlirmek
de dar 'tkijmlillilk igerir,giinlil kendimizekarsr yetkin ttdevdir.Belli yaklafrmlan
ve amaglanbenimsemeyive yerinegetirmeyigerekirdigi igin gerekljlik bakrmrn-
dan dardr.
Ne var ki, Schaller'inde belirftiEigibi, NeU'in bu g.tzijmiisaltteminolojik
bir segimemi yoksagergektekavrarnsalbir altma mr dayanmaktadrsorusuaglk
degildir." BuradakiamacrmrzbuDundoEmluEunutartr$makdegitdir.Aqrk olan $u
ki, Kantln en ba$takiikili aynmrndayetlin olmayanve g€nit ddevleroiaraknitele-
n€n erdem ddevlerininitinde yetkin ve dar 6dev gegitleribulunmakta&r.Yetkin
olmayanitdevlerigindeddevinbigimselve maddiydnii yeni bir aynmatemelolu9-
turmaktadr. Kendinekargr ttdevlerinilkesini ara9hmnKant, ister yiikUmlu olan,
isterseyiikiimlii yapanolsun,bu ilkenin atzneagtsrndan degil ttdevidnesDesiagrs'n-
dan olabilec€Eini;insanmbedenve ruh olamk iki cevh€resahip olsa bile bunun
hiCbir farkllk yaralmayacagm belirttiken sonm 9u aynml yapar:
"Demek ki, kendine kar$r atdevlerintek nesn€laynmr
kendinekartr ddevlerdeneyin bipimsel,neyin maddi ol-
dugu aynmrdrr. Bunlardan birincisj smrlandrncr
(negative)odevlerdir,ikincisi genigleticidir(kendimize
kar9rpozitif ddevler).Negatifatdevlerdogasmmamacrna
kar$ldawanmasmr yasaklarve sadeceahlakiolarakken-
dini korumazomnlulugunuifade eder;pozjtifttdevlerki
amacmrbelli bir segimnesnesiyapmasm emrederler,

" Nctl, t975,s.52-53-

':t Nelt, 1975,s. 52-53.
It walter E. Schaller, Kanr's Archil.cronicof Dulics' Philosoplry and Phehodetoloeical
Resea.ch,48 (2), s. 305.

24
 Febefe Diiryasl

kendini yetkinlettirmesi ile ilgilidir. Yapma veya yap-

mama olarak olsun, h€r ikisi erdeme aittir, aDcakerdem
odevleri olarak ona aittirler.'io
Bu a),nmdada gdrlidiiEii gibi, keodine kar$ritdevlerde ddevin bigirnsel ydnu
onun yetkinlifini, maddi yiina d€ yetkin olmayar ytnilnu ifade etrnekiedir. Yetkin
olmayan ddevler iginde de ddevlerin doEmdanbir eylemi yapmak veya yapmamak
gibi ahlak yasasmabigimsel bakmdan uyma veya uj,rnama durumu olabileceEi igin
bu iidevler yeikin ve dar ddevler olarak nitelendidlmelledir. Ozetle inelemek ge-
rckirse, Kant'n aidevkuramrnda erdem ddevleri belli amaglafl segmeyi ifade eder-
ken, hak ddevleri belli eylemleri yapmayr veya yapmamayrgereldirir. Erdem itdev-
leri geni$yiikiiml iikler olabildikleri igin kigiye ttzgtir segimigin serbestlik tanrlar.
Bunakar$ln.hak ddevlenbijyle bir serbestliktanrmazlar.'rKendimizekar$lddevler
yetkin veya yetkin olmayan olabilir. Bigimsel yitn onun yiiki.imliiliignnii tanmlar.
Om€Ein kendimizi korumamz ve ahlaki kapasitemizi geli$ti.memiz gerekir. Ancak
kendini koruma veya geli$tirme maddi olarak farkh olabilecegi igin bu ydniiyle
geDiganlamda ddev kategorisine girerler. Buna g6re, kendini korumak veya kapasi-
tesini geli$tirmek bigimsel aqldan yetkin olmakh bntlce maddi bakrmndan genif
ddevdir.

3 0M o 4 t 9 .
3rYctkin olmayd ddevl€rd€kildb.stlik koNsuDdadahaaynnnlr ar*lma igiD bahM, Mmia
W. BNn, KMttdn Ethics WilhoutApologr',lthaca 1995; N. Shtrli a Maki'tg A Necesitr of
vi ue: Aristotle @rl Kart O, yi ue, Canbtidge 1997;'l1'ffiasE-Hill, Diqzity an.l Prrcrical
Reasonin rant\ Morul meory, Itbacadd London, 1992-
 FelsefeDtinyqsl

Ba*alannaKary
Odevlerimiz

Sekil l; Kant'm dd€vsmflan&rmasl

Yukandaki agrklamatanrnrzdogrultusunda$ekil I'in Kantln 6dev smlflan-

drrmaslnl ana hatlanyla verdigini dijiinityoruz. Bu bdliimiin genel bir ttzetirli ver- '
mek ve Kant'm ddev smflandrmasnda normatif agrdantemel aldF olgutleri daha
a9* bigimde g6stermek arnaoyla da vardrgrms sonuglan tdyle srralayabiliriz.
Kant'a gdre bir ddevin yeikin veya yetkin olmayan, dar veya genif ddev olma$ $u
dzellifine veya iizelliklerine 96rc smflandmh:

26
 FelseleDwatl

l odevio hakodeviveyaerdemddeviolu9u'
ilgitiolu5u'
2. Odevhdrssalatzglirliitveyai93cldzgtlr)ilkle
3. Odevinbiramagveyaeyl€mbakkrnds olu$u'
4. ddeviniiznesiveYanesnesl
ydnu'
5. odevinmaddivdniiveyabigimsel
6. Odevinniielikveyaderecesi

4. Kart'm Etkisi
temelkavmmlanndan
Daha6ncebelimigimiz gibi, Kant ahlakfelsefesinin
bir dn-koiuldur' Ancat' €rd€m
biri olan dzglrliik her iki ode'ndokttinindeuar olan
nak doktsinioindr$ ozgitrliigeka4rlk gelmesi modem62-
iiti"i" io -t*"C",
aynmna uygun.dii$mek-
ailrlirk kuramlanndapozitif dzgitrlflk ile negalifitzgilrliik
i.in. i<"'t;,"]a." t,o'nandlnnasrndan g*an sonupahlakidegerbak'mr"datrdr$al
pozitifveoegalif6zgtr-
irniirtupi:na*u on".ti oldugud[tilncesidir'Bu dncelik'
itnernlikatkrsrolanBerlin'in
*?l*".rn u-.*^"t*tmus,rida ve yayg'ntagmasrnda
Kawami'batLltnr
i.*irul *r"r"wa" d; belirlevicidir'Berlin" lki Ozgfirliik
t"gatif dzg rlfigu ki$inin eylemve seqimlerinde dtgerjnsan-
i"f".".-a",
"ui"*
iu."" ,ju*u-"., ,,"ru miialahaleedilmemesiolaraktanlrnlar'Pozitif dzgiirlilk ise
kendininefendisiolma-
Liui.i. t""ai *"*1"" tdre eylemdebulunmaslyani kendi
ulattran amglan
f.rnoo iglo klqi, yaamdaki amaglan ve isteklorini'bunlara
"rirr. ailiyle ifadeetmekgereki$€'bu segim'dogrudan eylemin
t"r;J *q*.'f*t;-
segimidir ki igsel
i"rJi.i a"L , betli evlernierlegertekleien amaqve hedeflerin
olarakbelirlenirler.
ve d$sal 62-
Betlh'in pozitif ve negatifdzgorluka){lm|nm igsel6zgiirl0t
goriisleriDden krsaca bahset-
siirlilk aynmyla olan ilistirini gttnermekigin onun
alsin€
;;; ;il; Berlin'ir genelLacr bu iki 6zeiirl0k tldtrrn saruldrgrnrn
a.Al,-zzyflatan vo hanabirbirleriyle9at!$aD fi avfl 6zg[rlilk--
iiJn"ii"*ur** 'ltst ben"
,it* gO"".."k ir. Onagdr€bu gatr$ma poitif itzgorbt-tebetr'in
aynhdq alt ben
tln' Jarat yaEaargrSerilimdenkaynaktanmalladr'Bu
* la,"fatg*.
've bedisemeta'
vasavan len'i, yun; d.neFet "Psikolojikben"iifadeederkeuiist
b€n'
ii'if.".t la"uf"veya gerfekben"ckartrhkgelir'Berlin'egtirebu iisl
"nfu*au ve eyl€mde L:u-
antikgagdangiiniimlze degingetenekselolarak,dilde, diltiinced€
genelisien9ve ortakiyi
ru.fu.ti, titii"yf", ,tfo.ta,rkla, devletle,kuttilrle; bazend€
glii i"r'" uri^ir.'-r'raada dzde$lettirilmittir' Bttvle olunca'"itzsiirliik dokhini
ditnust{ve despotiz-
iiu.^t t"qluoog ot"o 9"y, zamanlaotoriteve baskrdokfinine

27
 i
I
FelsafeDlnyasl

min en sevdik silahr oldu.'"' Bunun temel nedeni,yalnEca metafizikselanlamda

ideal bir atzgiirluk aramaktandegil, ay zamandadzgitrliikle 62g rltlglin ko$ullarmt
tizde$le$tirmektenkaynaklaMaktadlr. Ozgiirhk ba$ka ley, 6zgurliigiin ko$ullan
ba$ka ieydir. Ozgilrliik, klasik dn$ihilrlerce engellerin ortadan kaldnlmaslndan
ziyade,gogunluklakurumsalyasambigimlerininpozitif e&inlitleriyle itzdeslest!
rilmigtir.sr Berlin segimini negatif dzgilrliikten yana ko),inuf olsa da amacr pozitif
ozgilrliigiin degerini Maltmak deEildir. Ona gdre negatif ve pozitif dzgiirliik aynr
ra
$eyotmasada her ikidlgtrliik "kendindeamagtr.
Geleneksel olaEk, liberalizm negatif ttzgiflukle dzde$ tutulmu$ur. Libe-
rallerin Kant'ln siyasetfelsefesinicazipbulmalaflntnen tjncmli nedederindenbiri
de onun bjreysel dzerkliEe yiikledigi merkezi koNmdur. Negatif dzgflrliigiin pozitif
dzgiirliiEe giire tjncelikli dulumu insan haklan kuramnda negatif haklan ifade eden
sivil ve siyasihaklarkar$$lndapozitif haklanifad€ edensosyalve ekonomikhakla-
m gdre dnemli ve atncelikli oldugu gitrU$iinii destekler. Dahas! bazr liberal veya
libertaryanlar sosyal ve ekonomit haklann hak yiildimliiluEii deEil, aDcak erdem
yiikiimliiluEii olarak gatriilebileceEinisalunur. Bu diitiinilrlere giire, dognrdan veya
dolayh olarak bireyierin nzerine herhangi bir ytjkiimlillilk yilklemek onlann negatif
629 rltklerine mildahaleyi gerektirir. Bu baElamda, pozitif ve negatif dzgtulilk
aynmrnm dnemli bir bo),utu devlet ile birey amsmdaki ili$kide negatif 6zgtirltige
midahalenin srmrlan sorr]nudur. Bu iki dzgnrhk bigiminin daha somut bigimde
ya$andrF qall$ma alanr soryal ve ekonomik haklar konusunda ortaya 9|kar. Bu
bdliimde gdstermeyegal$tlglnE gibi, Kantln itdev shrflandrmasr ve bu srnrflan-
dr.manu dayandr& itlgiit ve ilkeler sosyal ve ekonomik haklann bir hak kategorisi
olamk goriilemeyecegi ydniindeki iddiayr destekliyorgdrllnsede Kantln kendisi
bdyle bir sonucavarmaz. Ne de tiim liberaller sosyal ve ekonomik haklar konusun-
da ay gdnbtedir. Bu gitriitiimilzil destekl€mek igin, sosyal ve ekonomik haklar
konusundaki lanrtmayr yansrttrktan sonra tartrtmayr John Rawl ve Roben
Nozick'in yaklagrmrile Kantln kendi pozisyonunun ne oldugunu gdsterereksiirdii-
relim.
Gijniimiizde irlsan haklan konusunda bir yandan artan bir ewensellesme
eEilimi gtizlenirken ijte yandan konuya iligkin ulusal ve uluslararasrdiizeyde itnemli

" lsaiab Bcrlin, Fod tsa),J o, 1.,,e4,, Oxford Univmity Prc$, Oxford, 1969,s. xliv.

! A. g. e-, s. xlix. Berli!'in 6zgErlokanlayttr

il. libenl ve cunhuiycrri 6zg{rl[k a8hd.ki fark
ve bederlik konusurdabaklnlz, Scdlt Yaac! "Arina, lsparra ys da libcnl Clbhuiyertitik"
LiberulDi4iince,2003,29,ss.I l5-129.

28
 FelseleDilnyasl

tarh$malarada tan* oluyonrz. Bu tartr$malarmdnemli bir hsmr insan haklan ihlal-

lerinden degil, tam da insan haklan kuramlannm kendisinden kaynaklanmaktadr.
Butrun dnemli bir nedeni, insanhaktarmm dinamik bir gelitme siirecine sahip olma_
srdr. Gergeklende bugin, erl aandan kuramsal agldan, bazr insan haklan konusun_
da ),itzy dncesinden,bazrlannda elli yrl tjncesind€ndiger bazrlannda da irmi }1I
6nc€sinden oldukga farkh ve geligmig durumdayz Bu dinamik geli$m€, bazeD
insan haklan enflasyonu olarak da nitelendirilmekte; n€lerin insaDhaklo sayllacagF
na yitnelik tilgiit geli$tirme tartrtmasl devam etmeLledir. Bu nedenle, insan haklan
kategorileri arasnda sosyal ve ekonomik haklar konusundaki tart$manln 6nemi
felsefi ve kuramsal agrdan biiyilk dlgiide zayrflamrt olmakla birlikte literatilrde
varhEm slirdiirmektedir.
Sosyal ve ekonomik haklann statiisiin€ iligkin iart$mann dzilnde a) iosan
haldannn temelde n€gatif haklar oldugu; b) Pozitif haklatn ewensel olamayacagu
c) birioci kugak ya da sivit ve siyasi haklann siiin oldugu; d) sosyal ve ekonomik
haklann sivil v€ siyasi haklan zaydattrgr veya engellediEi gttrii$leri yatar.'" BuD-
lardansonuncusuna g6re sosyalve ekonomikhak olarakgdsterilenddevlerashnda
6znesizkisilerin dzDesizkigilerekar$tyilkitmlilluEijnntann ar.36ornegin, ihtiyacr
olanlam yardrm yiikiimliiliign sdz konusu olduEundabvzd^ kimin, kime ve he ka'
dar sorumlululunun old$gu belirsizdir. Dikkat edilirse bu giirib Kant'ln erdem
ddevleri konusundaki alnmmdaki dlgfltle ayntdr. Bu tnr yardrmlar erdem davranr$-
lan olarak gdriilebilir amabneyl€rc a9lk bir yilkiimlilliit yiiklemek onlann eyleml€-
rine ve bireysel dzerkliklerine mldahale etmeyi ger€kirdigi igin ahlaki bakrmdan
temelsizdir.
sosyal ve ekonomik haklara ydnelik bu elegtirinio bit bagkabigimi Nozick
tarafitrdan saurnulur. Nozick'e gttre, "tilm dagrlmcr adalet ilkeleri kallba sokulmu$
ilkelerdir. Hepsi de allali erdene veya ihtiyaglara veya madinal katk veya kiginin
ne kadar 9ok gaba gtistereceEineveya devam eden $eylerin aElrl dl toplamlna vs.
dayanmaktadrr."s? Nozick'in ele$tirisiflekonu olan kuramlar,ba$taRawls'un hak_
kaniyet olarak adalet kumfi[ olmak iizere, tilm daEltrctveya dadlnmq adalet kuram

35BahrE, Oktly Uy8ljn, "KtuescllerFe ve Ozgtrlok ' r.k4e TotLttulan,2o0l ,28, es.9l-104.
Bu iddialdda ilgili da,llaalmtfi a9*lama v. ka$t yan lf ifin balotrla David Be.th.m, D"-
nob6i v.lDah Ha|lan ,'lnikcsi: Bilal C.![Ln, Libcnc: Antm,larihsiz.
16Batsz, David Beclharr DnokrEi ve ltan Haklurt,'nrkgesi: Bilal ceaian, Libene: Ank-

r? Roben Nozick, /{ra4iDe et ve Utopt , Tltrkqcsi: AIiqaD Ottay, lstanbll lslanbul Bilgi
Yaytnlan,2007,s.211.
Univereitesi

29
 FelsefeDfrnyasr
I
ve yaklasrmlaDdr. Bilindi9i gibi Rawls, hakka ilet olarak adalet k'.llaml iki 6zel
ilkey€dayandrr:
Birinci llke: Hq bircy, digerleridn benzer dzglirlflk sistemine uygun
en genig dzgllrlitkler sistemindeetit hakka sahiptit
lkinci llke: Sosyalve ekonomik etitsizlitler dyle dilzenleDmeliki;
a) bu e$itsizlikler en az avantajh olanlann en fazla yaranna olmah ve
b) toplumdaki giirev ve mevkiler adil fi$at e$itligi kogullannda herke-
se aqrkolmaldf.rl
Rawls'a gdre bu iki adalctilkesinin etkili bir tekilde uygulandr&bir top-
lum iyi ve adaletli bir toplumdur. Birinci ilke ttzgilrliiklerin nasrl anla$rlmasrg€r€k-
tiEini, ihinci ilke ise temel iyiliklerin nasrl dagrt acaErnailigkin bir dilzenlemeyi
dngiiriir-Rawls, bdyle bir diizentemede, toplumsalve doEal€titsizliklerin ahlaki
bakmdan keyfi olduuannr dii$iioerek temel iyiliklein en az avanrajlt olanlann en
fazla yamnna olacak $ekilde dagrilmasr gerckigini savunur.
Nozick, bu tiir dag rcr adalet kummlanm kahba sokulmu$ adalet kuramlan
olarat gijriir ve onlan uygulamanh insar ann ya$amlannave haklanna miidahale
etrneden miin*iln olmadgmr sa!,unur. Kendi yaklatlmnr tarihsel adalet kuramr
ilkeleri iizerine kuran Nozick, bir teyi hak etmenin veya yetkilenmenin [9 kogulu
oldugunu ileri siirer:
l Bir miilk adil olarakeldeedilmisse,
2. Adil olarak elde edilen bu miilk adil olarak degi9{oku5 edilmi$se,
3. l. ve 2. kosullaryerinegetirilmi$se.re
Ona gore, dag'tct adaletilkeleri bir geyeyetkilenmedetadhsel kotullan
gtirmezlikten gelerek usule ve yaplya odaklanarakkalDla$mlg bir adalet anlay$Da
dayanrlar. Btiyle olunca, tiim dogal yeienekler ortak bL millkiyet gibi gdriindiiEii
igin herkesin batkasrnrn bu bireysel yetenegi ilzerin€ hakkr olur. Nozick, bu ka4r
Crkr$lnl$u dmek nzedndentemell€ndirmeye gal$rr:
"$imdi farz edelim ki, wih Chamberlein,basketboltakrmlannm
almak istedigi ve pesinde ko$tugu bir oyurcudur. (Yine farz ede-
lim ki sdzlegmelerbir yrl silrmehe ve oluncular istedikleri gjbi
dalTanabilmektedir.) Bir takmla $dyle bir sdzlegmeimzalyor:
Kendi sahasrndayap acak her maqta satllan bilet batna yirmi beg
sent alacaktlr. Sezon ba;Lyor ve insanlar lleqe itinde maga geli-
yorlar. Biietlerini satm ahyorlar v€ her d€fasnda biletlere atdedik-

3' r. k wb. / meo,r ofJusnce,MA: Hdlrd

Unive6ity Press,1971,s. 302.
'" Au i*eleln *rsltrtoamS ifadcsi igir
baknE Noick,2007, s. 205.

30
 Felsek Diinyasl

leri paramnyirmi be9sentiniuzerineChamberlein'inismidn ol-

dugu dzel bir Lutuyaatlyorlar.Bu insadar onu oynark€nse).ret-
mektendolayl gok mutludurlarve ddedikleriijcrete degmektedir.
Farz edelimki, bL sezonbo)'uncabir milyon ki$i maglanizler ve
Cahmberlain250.000dolarkazanr."
Nozick'in bumdasordugutemelsorus6zkonusubasketbolcubu parqa ne-
denhaketmemig olsunki? Bu insanlardncekidurumlarnds @l durumunda) gelir-
lerini adil biginde €lde etmi$lerse,kazanglanornbir hsmmr gtinilllu olarak
Chamb€rlein'iselretnek igin onaaktanyorlarsa@2 dunrmu)bu durumdaadaletsiz
olanbir $eysdzkonusumudur?Noziclq bu drneklzerinden iDsanlanndoEalyete-
nekleriyleveya kiisel ugra$ve becerileriyleelde etkilerini orak mal v€ya servet
olarskgijr€Dher tilr kahplaqm$dagrtroadaletsisteminininsanlaramiidahaleetn€-
denbu amacmtgergeklettircmeyecegmi sal,rlnul:
"Ister maa$la.aveyabelli bir miktannnz€rindekimaa$lara getiriler
vergilendime yoluyla yap sln veya isteNeneyin nercdengcldiEi
ve nereyegittiginin beui olnadrgr biiyiik bir sosyalkap kullanrla-
mk yaprlsm,alaErtlmcladaletinkalba sokulmusilkeleri, digcr iF
sanlanneylemlerinindiizenekonmasmgerekirir. Herhangibiri-
nin gall$masrnm sonuglannael ko]'rnak,onunsaatl€riDe el koyma-
ya ve onu ba$kafaaliyetlereydneltmeyedenkdU9er.EEerinsanlar
sizi belli bir siire herhangibir kartll $iz gallgmayazorluyorlarsa,
sitn ne yapacagrnrza ve yaptrgmEi$in siziDkararlannrzd$nda
hangiamaglara hizmetedeceginize kamrveriyorlardemektir'io
Nozick'eg6re,daglhcladaletilkeleri"insanlann, eylemlerinin ve emek-
lerininbatkalanlar?fiDdan sahiplenilmesini kumm-lsttrnr."arOysa,ona gitre,bir
kitinin kendi doEalyeteneklerinden dolay tamaden6zgih imde sonucukazanlan
bir gelirini hi9 bir devletin dagrtmahakkr ve izoi yoktu. Buna kartm Rawls'un
adaletkurammdabir toplumdaberaberya$ayaninsanlarkendikaderlerinibir ajlgu-
de payla$mslardr.Bir kifiye hak ettiEioivermekigin adaleti$birlikgi bi yaprge-
rckirir. Bununigin vergi politikalanylabir devl€tgerekliolduguodainsanlaramll-
dahaleeder:Rawls'agore,vergilerv€ belli smrlamalarilkeselolamk ijncedenttD-
gdrUlebilirteylerdir giinkii mal ve miilkler belli devir ve ye dendagrtllnlnyap a-

'd Nozick a-g. c., s.229.

" Nozick,a. s. c. , !. 229.

3I
 FelseleDrnyasl

caFnm bilinmesi ko$uluna g6re elde edilir.a2 Rawls'un kuramrnda temel yapryr
diizenleyen adalet ilkelerinin en basta bu kogula gore dilzenlendigi bilindigi igin
insanlar bdyle bir durumun olacagrve olmasr gerektigi iizerine zaten anlafmrtlardr.
Buada Rawls ve Nozick'in adalet anlay$larmm karyrlaqbrmasn! yaprnak
amacmda degiliz. Bircy ag$mdan dUtf,ndflgumiizde, Nozick'in gdritgfl Kantln
aynrDrndandestek alr. Kant da bircysel agrdan kaLplattmlDrt bir erdem 6devi
anlayr$l ba$kalannamttdahaleetme olarak gdritr. Ancak, devlet igind€ genel ada-
let ve pozitif yiik0mliiliikler agrsmdandii$iinUldiigiinde Kant'ln kendisi Nozick gibi
deEit, Rawls gibi dt$finmektedir- Bu tilr pozitifltkiimlnhkleri hak doktrini iginde
g6rcn Kant tityle sityler:
"Halkn genel istenci kendini ebedi bir qekilde davam ettirecek bi-
gimde toplumda kendini birlegtirmistir; bu amatla toplumda ke ilri
idame ettiremeyenflyeleri desteklemekigin bu isteng devletir dahili
otoritesine kendini teslim eder, Devlet olmanm gerekgcsiyle,yiJne-
tim en dogal ihtiyaglan bile kars ayamayanlann grda ihtiyaclnr
karslladak igin zenginleri srnrrlamaotoritesine sahiptir. Zeqinlerin
devlete kary sorumlulugu vardf, g[nkl onlann devleti koruma ve
kollamaya varl* borglan vardrr ki yatamak igin buna ihtiyaglan
vardr; d€vlet kendi yurtta9lan idame ettirmede desteklemehakkF
m bu yilkiirnlulilk tlzerine dayandrnr. Bu, devtetin ihtiyaglafl igin
d€gil (9iltrt ii o zengindir) halkm ihtiyaglafl i9in, ya millkiyete veya
),urnaglann ticaretine vergi yilklemekle, ya da fonlar kurarak veya
onladan faiz kullanarak yaprlabilir. (Burada sadecedevletir halka
ka$r hakkmr konuttugumuz igin) devlet bunu sadecegdnullti kalkF
larla delil zorlamaile yapacakrr.'{3

Kant, benzeri dlizenlemclerl€ yap an katkrlann toplamnrln fakirlerin sayNlyla alta-

cagrm kabul etsc de, elettirilertu aksine, bu dummu 'fakirligi, tenbel birinin bir
teyi elde etrnenin aracl yapmadtEm ve halkfi omuzlanna adaletriz bir 'ilk 'ilkl€-
medigini'# sdyler. Gdruldttgii gibi Kant, amagolmalan bakrmmdatrerdem ddevle-
rirtu ta$idrg ahlaki deger ve bunlara kar$fit gelen )'ikiiml0ltikleri belirlerken ko-
nuyu tamamenbireysel ahlak agrsndan ele almakadr. Bir€y agrsrfan erdem alav-

azJ. Ra\ils, Silosal

Liberulin, Tiirkgesi: M. F. Bilgin, htanbul lstanbul Bilgi oniversir.si ya-
y r d . 2 0 0 7 , s -l l 2 .
.) Mo 126

32
 Felsek Dtnyosl

mnr$laflolamk gatriil€! bu aid€vlerd€vlet igin pozitif yulurnluliiklerdir v€ bak

6devlerind€olduEugibi &$salzorlamayatabidir. Yukandakimetinselk8nlt bu yo-
rumu aqikCadesteklemektedir. Eger6yleyse,devletag$Indanamagolan ddevlerdc
tlpkl hak ddevle.i gibi ay statilyesahiptir.Nozick'in alGinoKant bu amaglanD
yerin€getirilmesindedlssalzorlamayrdzerklik ve dzgiirlilk smElamaslolarakgdr-

ABSTRACT
Kant's general taxonomy of duties includes substantial claims that
normatively rnd theorctically it fromothermoraltbeories.
differcntiates Basinghis
rnoml lheory on a conceptiotrof fught, he also madea geteral classificationof
severalduties\rdthiheir corresponding moral worth.The g€nemlaim ofthis study
is to identiry the basicprincipl€sandcriteriathat detennineKaDt'sclassificationof
duties. Anotheraim is to tmcesomeinplicatiols andellectsofKant's conception
of duti€sin th€ contemporarydiscussiotrof socialand economicrights. we aryue
that the normativebasisofthe aryumentagainstsocialandeconomicrights is very
similar to that of the principlesKant usesin his classificationof dutics.However,
ftom the rcsponsibility of the state, Kant imposeslegitimate obligationsover
individuals, albeitindirectly.
Key Words:Ethics,Dury,Kant,SocialandEconomic Rights,Nozick.

Krynakqe
Aristotel€s(I997). Nttomakhos'aEtik. qeviren SaffetBablir,A).ra9:Ankara.
Baron, Marcia W. (1995). Kantian Ethics lyilhout Apolog), Comell Unive$ity
Press: Ithaca.
Beetham,David. ltzihsiz). Demokrasive InsanHaklan, Tlkkiesi: Bilal Canatan,
Liberte:Ankara.
Berlin, Isaiah(1969)."iki Ozgtrluk Ka!'rEmr",FoIr Essayson Libertr iglnde,Ox-
ford UniversityPress:oxford.
Hill, ThomasE. (1992).Dignity and PmcticalReasonin Kant'sMoral Theory,
Comell UniversityPress:IthacaandLondoD.
l<An\ l. (1982\.Ahldk MetdfziEininTenelendirilnpsi. Tiirkgesi:ionna Kuguradi.
HacettspeUniversitesiYayrnlan:Ankam.
Kant I. ( l99l). TheMetaphyicsof Morals, translatedby Mary Gregor,Cambridge
UnivcEity Prcss:Cambddge.
Nell, Odora(1975).lcring On Principle: An Essayon KantianEthics, Coln'I,bia
 FelsefeDinya.Nl

Udve6ity Pres:New Yorlc

Nozick, Robert.(2007),{narti, Devlei w Otopya,ftr*Cert: Ali$anOktay,lstanbul
Bilgi OniversitesiYeymlan:lstanbul.
RAwls, John09?t). I l,ieory ofJtstice,Hryvatd UniversityP!es:MA.
Rawls,John,(2007).Siasal Liberalizm,TlkkgesiiM. F. Bilgin, lsta$ul Bilgi Uni-
versitesiYalrlant istanbul.
Schaller, W. E. (1987). 'Kant's Architectonic of Dttlie!' Philosoplry and
Phenomenologhal Research,48 (2), s. 299-314.
Sherman,N. (1997).Mafrrg A Necessityof lliltue: Aistotle and Kant O htTue,
CambridgeUniversiryPres:Cambridge.
Uygua Oktay,(2001)."Koresellefmeve Ozgtuliik" FelsefeTafitnalan, 28,s. 9l-
104.
Yaacr, AslL (2005).An Inquiry Co&erniogthe Placeof Emotiomin Virtue Ethics
(A ComparisonBetweenAristode ad KaDt), ODT:OFelsefeB\lfrnii, ya-
ymlanmamqdoktoratezi.
Yaac], Sedat,(2003)."Atina, lsparh ya da liberal C\fnhuriyetgiJik'Liberat Dfi-
;iince,29,s. ll5-129.

34