T.C.

Başbakanlık
Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Y üksek Kurumu
Atatürk Kültür Merkezi Yayını: 402
Araştırma-İnceleme: 83

ISBN: 978-975-16-2370-6
İLESAM: 2011.06.Y-0143.392

Prof. Dr. Hakkı ACUN

Osmanlı İmparatorluğu
SAAT KULELERİ
@Atatürk Kültür Merkezi 2011
Birinci Baskı • 1000 Adet

Atatürk Kültür Merkezi

G.M.K. Bulvarı 133, 06570 Maltepe - Ankara
Tel : O 312. 231 23 48 - 232 22 57
Belgegeçer : 232 43 21
e-posta : www.mrks@akmb.gov.tr
lntemet : www.akmb.gov.tr

Kapak ve İç Sayfa Tasarımı

Grafiker•
Grafik-Ofset Matbaacılık Reklamcılık
Sanayi ve Ticaret Ltd. Şti.
1. Cadde 1396. Sokak No:6 06520 Balgat /Ankara
Tel: O 312. 284 16 39 (pbx) •Faks: O 312. 284 37 27
E-mail: grafiker@grafiker.com.tr
Web: www.grafiker.com.tr

Baskı ve Cilt
Sanyıldız Ofset Ltd. Şti.
İvogsan Ağaç İşleri Sanayi Sitesi
523. Sokak No: 31, Ostirn-Ankara
Tel: O 312. 395 99 95 •Faks: O 312. 394 77 49
E-mail: sariyildizofset@hotmail.com • Web: www.sariyildizofset.com

Acun, Hakkı (1950- )

Osmanlı İmparatorluğu saat kuleleri / Hakkı Acun. - Ankara: Atatürk

Atatürk Kültür Merkezi, 2011.

xiv, 268 s.: fotoğ., hrt., çizim; 24 cm. - (AKD T Y K Atatürk Kültür Merkezi
yayını; 402. Araştırma - İncelem: 83)

Bibliyografya: 262- 268 ss.

ISBN: 9789751623706
1. SAAT KULELERİ
2. OSMANLI İMPARATORLUGU - SAAT KULELERİ
3. OSMANLI İMPARATORLUGU - ESKİ YAPILAR
2. DÜNYA - SAAT KULELERİ
3. DÜNYA - ESKİ YAPILAR
I. E.a. II. Dizi
956.101
lçind@kiler
•

İçindekiler/ iii

Önsöz/ xi

1- GİRİŞ! 1
il- SAAT KULELERİNİN TARİHÇESİ! 2
A- Saatlerin Çeşitleri ve Konumları/ 5
B- Saat Kulelerinin Çalışma Düzenleri/ 7

IIl- TÜRKİYE SAAT KULELERİ/ 13

1. Adana Saat Kulesi / 13
2. Amasya Saat Kulesi / 15
3. Ankara Saat Kulesi/ 16
a- Ankara Atatürk Orman Çiftliği Müdüriyet Binası Saat Kulesi/ 17
4. Antalya Saat Kulesi/ 18
5. Ayvalık (Balıkesir) Saat Kulesi/ 19
6. Balıkesir Saat Kulesi/ 20
7. Bayburt Saat Kulesi/ 21
8. Bergama (İzmir) Saat Kulesi/ 22
9. Bilecik Saat Kulesi/ 23
10. Bolu Saat Kulesi/ 24
11. Bozcaada (Çanakkale) Saat Kulesi/ 26
12. Burdur Saat Kulesi/ 27
13. Bursa Saat Kulesi/ 28
14. Çanakkale Saat Kulesi/ 29
15. Çankırı Saat Kulesi/ 31
16. Çorum Saat Kulesi/ 32
17. Erzurum Saat Kulesi/ 34
18. Gerede (Bolu) Saat Kulesi/ 35
19. Göynük (Sakarya) Saat Kulesi/ 36
iV f-1 a k k ı A c u n

20. Gümüşhacıköy (Amasya) Saat Kulesi/ 37

21. İskenderun Adliye Sarayı Saat Kulesi/ 38
22. İstanbul Tophane (Nusretiye Camii) Saat Kulesi/ 39
a- Yıldız Sarayı Saat Kulesi/ 40
b- Dolmabahçe Saat Kulesi/ 44
c- Deniz Hastanesi Saat Kulesi/ 47
d- Haydarpaşa Lisesi Saat Kulesi/ 48
e- Sirkeci Garı Saat Kulesi/ 49
f-Boğaziçi Üniversitesi Saat Kulesi/ 51

/
g- Etfal (Çocuk) Hastanesi Saat Kulesi/ 52
h- Bakırköy Ruh ve Sinir Hastalıkları Hastanesi Saat Kulesi/ 53
i- Büyükada Saat Kulesi/ 54
j- Çatalca Hükümet Konağı Saat Kulesi/ 55
23. İzmir Saat Kulesi/ 57
a- Şirinyer Eski Amerikan Koleji Saat Kulesi/ 60
b- Basmahane Demiryolları Saat Kulesi/ 61
24. Kastamonu Saat Kulesi/ 62
25. Kayseri Saat Kulesi/ 63
26. Kocaeli (İzmit) Saat Kulesi/ 64
27. Kütahya Saat Kule/ 65
28. Ladik (Samsun) Saat Kulesi/ 66
29. Maden (Elazığ) Saat Kulesi/ 67
30. Mersin Saat Kulesi/ 69
31. Merzifon (Amasya) Saat Kulesi/ 70
a- Merzifon Amerikan Koleji Saat Kulesi/ 71
32. Mudurnu (Bolu) Saat Kulesi/ 72
33. Muğla Saat Kulesi/ 73
34. Niğde Saat Kulesi/ 75
35. Osmaniye Saat Kulesi/ 76
36. Safranbolu (Karabük) Saat Kulesi/ 77
37. Samsun Saat Kulesi/ 78
38. Siirt Saat Kulesi/ 79
39. Sinop Saat Kulesi/ 80
40. Sivas Jandarma Binası Saat Kulesi/ 81
41. Sivrihisar (Eskişehir) Saat Kulesi/ 82
42. Sungurlu (Çorum) Saat Kulesi/ 83
43. Şanlıurfa Saat Kulesi/ 84
44. Tarsus (Mersin) Saat Kulesi/ 85
45. Tokat Saat Kulesi/ 86
46. Vezirköprü (Samsun) Saat Kulesi/ 87
47. Yenişehir (Bursa) Saat Kulesi/ 88
48. Yozgat Saat Kulesi/ 89
a- Yozgat Hamidiye Saatli Çeşmesi/ 90
49. Zile (Tokat) Saat Kulesi/ 91
 O s m a n l ı i m p a r a t o r l u ğ u S a a t K u l ele r i V

A- YOK OLAN SAAT KULELERİ I 92

50. Altınoluk Beldesi (Edremit - Balıkesir) Merkez Camii Saat Kulesi/ 92
51. Bartın Saat Kulesi/ 94
52. Beypazarı (Ankara) Saat Kulesi/ 94
53. Diyarbakır Saat Kulesi/ 95
54. Edirne Saat Kulesi/ 96
55. Erbaa (Tokat) Saat Kulesi/ 97
56. Erzincan Askeri Ortaokul Saat Kulesi / 97
a- Dördüncü Ordu Evrak Mahzeni Saat Kulesi/ 97
57. Eskişehir Saat Kulesi/ 98
58. Gelibolu (Çanakkale) Saat Kulesi/ 99
59. Havza (Samsun) Saat Kulesi/ 99
60. İstanbul Kumkapı Saat Kulesi/ 100
61. İzmir Aya Potini Kilisesi Saat Kulesi/ 100
62. Kastamonu Kumandanlık Binası Saat Kulesi/ 100
63. Konya Saat Kulesi/ 101
64. Küre (Kastamonu) Saat Kulesi/ 101
65. Manisa Saat Kulesi/ 102
66. Mardin Saat Kulesi/ 103
67. Mecitözü (Çorum) Saat Kulesi/ 104
68. Sakarya (Adapazarı) Saat Kulesi/ 104
69. Sivas Saat Kulesi/ 104
70. Tekirdağ Saat Kulesi/ 105
71. Trabzon Saat Kulesi/ 105
72. Van Saat Kulesi/ 105

C- YENİ YAPILAN SAAT KULELERİ I 106

1- Alaca (Çorum) Saat Kulesi/ 106
2- Ankara, Aşağıeğlence Parkı Saat Kulesi/ 106
3. Bahadın (Sorgun-Yozgat) Saat Kulesi/ 106
4. Boyabat (Sinop) Saat Kulesi/ 107
5- Çerikli (Kırıkkale) Saat Kulesi/ 107
6- Esenli (Yozgat) Kasabası/ 107
7- Gaziantep Hükümet Konağı Saat Kulesi/ 107
8- Gerze (Sinop) Saat Kulesi/ 108
9- Karabük Saat Kulesi/ 108
10- Nevşehir Saat Kulesi/ 108
11- Ondokuzmayıs (Samsun) Kasabası Saat Kulesi/ 108
12- Şefaatli (Yozgat) Saat Kulesi/ 109
13- Ürgüp (Nevşehir) Saat Kulesi/ 109
14- Yerköy (Yozgat) Saat Kulesi/ 109
VI Ha k k ı Acun

iV- BUGÜNKÜ SINIRLARIMIZ DIŞINDA KALAN SAAT KULELERİ I 111

A. ARNAVUTLUK/ 111
1- Akçahisar (Kruje) Saat Kulesi/ 111
2- Berat Saat Kulesi/ 112
3- Elbasan Saat Kulesi/ 112
4- Gjirokastra Saat Kulesi/ 113
5- İşkodra Saat Kulesi/ 114
6- Kavaje Saat Kulesi/ 115
7- Peçin (Maçin) Saat Kulesi/ 116
8- Tiran Saat Kulesi/ 116

B. BOSNA-HERSEK/ 119
1- Akhisar (Prusac) Saat Kulesi/ 119
2- Aşağıtuzla (Tuzla) Saat Kulesi/ 120
3- Banja- Luca Saat Kulesi/ 102
4- Bihaç (Bihke) Saat Kulesi/ 121
5- Çayniçe Saat Kulesi/ 122
6- Foça Mehmet Kukaviç Paşa Saat Kulesi/ 122
7- Graçanitsa Saat Kulesi/ 123
8- Gradaçaç Saat Kulesi/ 124
9- Hilivne (Livno) Hacı Ahmet Bey Camii ve Saat Kulesi/ 125
10- Mağlay (Sukiye) Çarşı Camii Saat Kulesi/ 126
11- Mostar Saat Kulesi/ 127
12- Nevesinye Saat Kulesi/ 129
13- Poçitel Saat Kulesi/ 130
14- Prozor Saat Kulesi/ 131
15-Saray-Bosna (Sarajevo) Saat Kulesi/ 132
16- Teşne (Teşanj) Saat Kulesi/ 133
17- Travnik Saat Kulesi/ 134
a- Yukarı Çarşı Saat Kulesi/ 135
18- Trebinye Saat Kulesi/ 135
19- Ustulçe (Stolaç) Saat Kulesi/ 136
20- Üsküpye Vakfı (Gornji Vakuf) Saat Kulesi/ 136
21- Vak-ı Kebir (Donji Vakuf) Saat Kulesi/ 137
22- Vratnica Saat Kulesi/ 137
23- Yayçse (Jajce) Saat Kulesi/ 137

C. BULGARİSTAN I 139
1-Aydos Saat Kulesi/ 139
2- Bansko Saat Kulesi/ 139
3- Berkofça (Berkovitsa) Saat Kulesi/ 140
4- Blagoevgrad (Cuma-i Bala) Saat Kulesi/ 141
 O s m a n 1 ı i m p a r a t o r 1 u ğ u S a a t K u 1 e 1 eri VI1

5- Byela Saat Kulesi/ 142

6-Dupnica (Stanke Dimitrograd) Saat Kulesi/ 142
7-Elena Saat Kulesi/ 143
8- Eskicuma (Tırgoviste) Saat Kulesi/ 143
9- Etropol Saat Kulesi/ 144
10- Filibe (Plovdiv) Saat Kulesi/ 145
11-Gabrova Saat Kulesi/ 146
12- Hasköy (Haskova) Saat Kulesi/ 147
13-İslimye (Sliven) Saat Kulesi/ 147
14-Kalifarevo Köyü Saat Kulesi/ 148
15-Karlova Saat Kulesi/ 148
16- Karnabad (Karnobat) Rakkas Sinan Bey Saat Kulesi/ 149
17-Kızanlık (Kazanlık) Saat Kulesi/ 150
18- Köstendil Saat Kulesi/ 150
19-Melnik Saat Kulesi/ 150
20-Orhaniye (Botevgrad) Saat Kulesi/ 151
21- Pazarcık (Hacıoğlupazarı =Dobriç=Tolbuhin) Saat Kulesi/ 152
22- Peştera Saat Kulesi/ 152
23-Pleven (Plevne) Saat Kulesi/ 153
24-Pravadi (Provadya) Saat Kulesi/ 154
25- Rakitova Saat Kulesi/ 154
26-Razgrad (Hezargrad) Saat Kulesi/ 154
27-Ruscuk (Ruse) Saat Kulesi/ 155
28-Selviyevo Saat Kulesi/ 155
29-Silistre Saat Kulesi/ 156
30-Sofya Saat Kulesi/ 156
31- Şumnu (Schumla= Şumen) Saat Kulesi/ 157
32-Tırnova (Veliko Tarnova) Saat Kulesi/ 159
33- Travna Saat Kulesi/ 159
34-Varna Saat Kulesi/ 160
35-Vize Saat Kulesi/ 160
36-Vratsa Saat Kulesi/ 161
37-Yanbolu (Janbol) Saat Kulesi/ 161
38-Yenipazar (Novipazar) Saat Kulesi/ 162
39-Ziştovi (Sviştov) Saat Kulesi/ 162
40-Zlatica Saat Kulesi/ 163

D. CEZAYİR/ 165
1-Annabe Saat Kulesi/ 165
2-Elada Saat Kulesi/ 166
3-Cezayir Saat Kulesi/ 167
Vl l l H akkı Acun

E. FİLİSTİN! 169
1- Nablus Saat Kulesi/ 169
2- Kudüs Saat Kulesi/ 171

F. IRAK/ 173
1- Bağdat : a- İmam-ı Azam Külliyesi Saat Kulesi/ 173
b- Osmanlı Sarayı ve Kışlası Saat Kulesi/ 173
2-Samana Saat Kulesi/ 173
3- Zor (Deyrizor) Saat Kulesi/ 173

G. İSRAİL! 175
1- Akka Saat Kulesi/ 175
2-Hayfa Saat Kulesi/ 176
3- Safed Saat Kulesi/ 176
4- Yafa Saat Kulesi/ 177

H. KARADAG / 179
1- Bar (Starigrad) Saat Kulesi/ 179
2- Podgorica (Titograd) Saat Kulesi/ 180

1. KOSOVA/ 183
1- Ferizoviç (Ferizay Ureşevaç) Saat Kulesi/ 183
=

2-Gilan Saat Kulesi/ 184

3- İpek (Peja = Peç) Saat Kulesi/ 184
4- Mamuşa Saat Kulesi/ 185
5- Mitroviça Saat Kulesi/ 187
6- Priştine/ 187
, a- f{ükümet Konağı Önündeki Eski Saat Kulesi/ 187
b- Bugünkü Saat Kulesi/ 188
7- Prizren/ 188
a- Kaledeki Saat Kulesi/ 189
b- Şehir İçindeki Saat Kulesi/ 189
8- Rahovça Saat Kulesi/ 190
9- Vulçıtrın (Vushtri) Saat Kulesi/ 191

J. LİBYA I 195
1- Trablusgarb Saat Kulesi/ 195

K. LÜBNANI 197
1- Beyrut Saat Kulesi/ 197
2- Trablus (Tripoli) El - Tel Saat Kulesi/ 198

L. MACARİSTAN / 199
1- Budapeşte (Budin) Saat Kulesi/ 199
 O s m a n l ı i m p a r a t o r 1 u ğ u S a a t K u 1 e 1 er i IX

M. MAKEDONYA I 203
1 -Doyuran Saat Kulesi/ 203
2-Gostivar Saat Kulesi/ 204
3-İştip (Ştip) Saat Kulesi/ 206
4-Kalkandelen (Tetova) Saat Kulesi/ 207
5-Koçana Saat Kulesi/ 207
6- Köprülü (Veles) Saat Kulesi/ 208
7-Kratova Saat kulesi/ 210
8- Kumanova Saat Kulesi/ 211
9- Manastır (Bitola) Saat Kulesi/ 211
10-Negotino Saat Kulesi/ 213
11-Ohri Saat Kulesi/ 214
12-Palanka Saat Kulesi/ 215
13- Pirlepe (Prilep = Kriva Palanka) Saat kulesi/ 216
14- Radovişte Saat Kulesi/ 218
15- Resne Saat Kulesi/ 218
16-Üsküp (Skopye) Saat kulesi/ 218

N. MISIRI 223
1-Kahire Mehmet Ali Paşa Camii Saat Kulesi/ 223

O. ROMANYA I 225
1-Tamışvar (Temesvar -Timişoara) Saat Kulesi/ 225

P. SIRBİSTAN 227
1-Belgrat Saat Kulesi/ 227
2-Niş Saat Kulesi/ 228
3- Novisad (Fruşka Gora) Saat Kulesi/ 229

R. SURİYE/ 231
1- Halep Saat Kulesi/ 231
2- Hama Saat Kulesi/ 233
3- Hamidiye Kazası Saat Kulesi/ 233
4-Şam Saat Kulesi/ 233

S. SUUDİ ARABİSTAN I 235

1- Mekke Saat Kulesi/ 235

T. YUNANİSTAN/ 237
1- Anabolu (Nauplia) Saat Kulesi/ 237
2- Atina Saat Kulesi/ 237
3-Dimetoka (Didimotiho) Saat Kulesi/ 237
4-Florina Saat Kulesi/ 238
X Ha k kı A c un

5- Grebene (Grevena) Saat Kulesi/ 239

6- Gümülcine (Komotini) Saat Kulesi/ 240
7- İskece (Yenice = Xanthi) Saat Kulesi/ 241
8- Karaferye (Veria = Bepolıa) Saat Kulesi/ 242
a-Ağustos (Naussa) Saat Kulesi/ 244
9- Kavala Saat Kulesi/ 245
10- Kozana (Kozanı) Saat Kulesi/ 245
a- Serfice Saat Kulesi/ 246
11- Livadeia Saat Kulesi/ 246
12- Narda Saat Kulesi/ 246
13- Selanik Saat Kulesi/ 247
14- Serez (Siroz) Saat Kulesi/ 248
a- Demirhisar (Temurhisar) Saat Kulesi/ 248
15- Tırhala (Trıkala) Saat Kulesi/ 249
16- Veroia Saat Kulesi/ 250
17- Yanya Saat Kulesi/ 250
a- Yanya Kalesi'deki Saat Kulesi/ 251
18- Yanya Lorus Kasabası Saat Kulesi/ 251
19- Yenice Vardan (Giyaniça) Saat Kulesi/ 251
20- Yenişehir (Larisa) Saat Kulesi/ 252
21- Girit Adası/ 252
A- Hanya (Hania) Saat Kulesi/ 252
22- Rodos Saat Kulesi/ 252

V- YURT DIŞINA HEDİYE OLARAK GÖNDERİLEN SAAT KULELERİ/ 257

1- Meksika, Meksikociti Saat Kulesi/ 257
2- Hindistan Bombay Saat Kulesi/ 258
3- İtalya Venedik Saat Kulesi/ 258

VI- DEGERLENDİRME I 259

VII- BİBLİYOGRAFYA/ 262

 1- Giriş
s m a n l ı İ m p a ratorlu ğ u Saat Ku le leri i lk
O d efa b u ça lışma i le g e n i ş b i r a ra şt ı rm a ­
ya ko n u teş k i l e d e re k b i li m ka m u oyu-
n a ta n ıt ı lm a kta d ı r. Saat Ku leleri h a k k ı n d a b u ­
g ü n e k a d a r ya p ı la n yayı n la r, b i r m a ka le h a c m i ­
ne b i le va rmaya n k ı sa tanıtma yaz ı la rı n d a n i b a ­
ret k a l m ı şt ı . 1 K. Ö z d e m i r'in 1993 s o n la r ı n d a ve
b i z i m de 1 994 başla r ı n d a yayı m la d ı m ız 2 kita pla­
rı m ı zla Anadolu Saat k u le le ri i ç i n yete rli sayı la­
b i lecek yayı n la r olm uştu. Os ma n lı İ m p a ratorlu­
ğu coğrafyas ı i ç i n Ek re m H a k k ı Ayve rd i'nin ya ­
yı m la m ış o ld u ğ u B a lkan kita p l a r ı , R a if Vırmiça,
M e h met l b ra h i m g i l ve N eva l Ko n u k ' u n yayım­
la m ış o ld u ğ u Kosova kita b ı ve Tu leşkov' u n B u l­
g a ri sta n saat ku leleri i ç i n yaz d ı ğ ı k ita p ve m a ­
ka le le r kon u n u n ayd ı n la n m a s ı i ç i n son d e re­
ce ö n e m li yayı m la rd ı r.3 B u n u n la b e ra b e r şe h i r
ta ri h le r i n d e ve m o n o g rafile r i n d e saat k u le le ri
h a kk ı n d a yete rsi z d e o lsa b i r ta k ı m b i lg i le r b u l­
m a k m ü m kü ns e d e , 4 b u t ü r kayıtla r ın çoğ u n lu­
ğ u bu h u s u sta sessiz ka lmayı terc i h etm işle rd i r.
H a lb u k i saat k u le le ri , d evri n i n m i ma ri g e le n e ğ i
v e zevki n i e n ya l ı n ta rzda a ks etti re n ya p ı la r ola­
ra k ş ü p h es i z daha g e n iş bir i lg iye lay ık öze lli k­
ler taş ı m a kta d ı r.
Kien itz 1963, 2 - 3: $apolya 1 969. 1 O 1 1 : Cayırdag 198 1 , 2:
-
Gezgör 1987, 1 24 - 1 28: Ü lker 1 990, 9 - 1 4: Acun 1 990, 1 6 -
20: Acun 1 99 1 , 66 - 69.
2 Kemal 1 993: Acun 1 994.
3 Ayverdi 1-3 / 1 98 1 ; Ayverd i 4/1982: Tu leşkov 1 989: Acun
1994: Vırmiça 1999: İ b ra h i m g i l 2006.
4 Baykal 1950 , 1 43; Eyice 1 965, 65 - 66: Eyice 1 970, 28 1 : Go­
odwin 197 1 , 4 1 9 ; Önder 1 971, 490 - 491: Ci nliog lu 1 973, 47;
Eyice 1 977, 1 2 1 4 / 44 - 1 2 1 5 / 157: Alt u n 1 98 1 , 435.
Ç alışm a m ı z ı n a m a c ı , h e m b i l i m çevre leri,
h e m m a h a lli k a m u oyu ve m ü lki i d a re a m i rle­
ri nce i h m a l ed i le n ve bazen y ı kt ı r ı l m a k s u retiyle
ke n d i le ri n d e n i z b ı ra k ı lmayan b u ya p ı la r ı n Ana­
d o lu ve O sm a n lı İ m p a ratorlu ğ u coğrafya s ı n d a
ne z a m a n v e n a s ı l yayıld ı ğ ı n ı tespit etm ek, m i ­
m a ri öze lli k le ri n i i ncele m e k , işleyişi v e i fa etti­
ğ i fo n ks iyo n h a k k ı n d a b i l g i ve re re k , m ü ke m m e l
olmasa b i le d e rli toplu olmaya özenen b i r belge
h a li n d e b i li m ka m u oyu na s u n a b i lm e kti.
Size s u n d u ğ u m u z kata lo g u m uzda; Ana d o lu ' d a
b u l u n a n la rı ; aya kta o la n la r, y o k o la n la r, ye n i ya ­
p ı la n la r o lma k üzere ü ç a n a başlı kta i n ce led i k .
Aya kta o la n 64, y o k o l a n 2 4 , ye n i ya p ı la n 1 4 ta n e
s a a t k u lesi b e l i rle d i k . İ sta n b u l H ayda rpaşa G a rı ,
İ sta n b u l Ü n ive rs itesi ka p ı s ı , G a latasa ray Lises i ,
Ç i çe k Pa saj ı g i b i g i riş a l ı n l ı kla rında saati b u lu ­
n a n k a m u ya p ı la r ı n ı [Yozgat Saatli Çeşmesi h a ­
riç ] e le a l ma d ı k. Ya l n ı z çatı s ı n d a n veya ya n la rı n ­
d a n ku leva rl ç ı k ı ntı ya pan eserleri d e saat k u les i
başlı ğ ı a lt ı n d a ta n ıttı k .
B u n la rd a n aya kta o la n la rı a lfa beti k b i r s ı ra
i le ve rere k yeri n d e g ö rü p i n ce led i k . Yo k, o la n
saat k u le le r i n d e n bazı la rı n ı n İslam Ta ri h , Sa­
nat ve K ü lt ü rü Araştı r m a la rı M e rkezi [ I R CICA]
Arşivi ' n d e fotoğ rafla rı n ı b u ld u k.
B u g ü n s ı n ı rları m ı z d ı ş ı n d a , fa kat eski­
den O s m a n l ı i m p a ratorlu ğ u s ı n ı rla rı ı ç ı n ­
d e o la n ; Arnavutluk'ta 8 , Bosna-H e rsek'te 24,
B u lg a rista n ' d a 40 , Cezayi r' d e 3 , Filist i n ' d e 2 ,
l ra k ' d a 4, İ s ra i l' � e 4, Ka ra d a ğ ' d a 2, Kosova ' d a
1 1, L i bya ' d a 1, L ü b n a n ' d a 2 , M a c a ri sta n ' d a 1,
Ma kedonya ' d a 1 6, M ı s ı r' d a 1 , R o m a nya ' d a 1 ,
;
Sı rbista n ' d a 3 , Su riye ' d e 4, S u u d i Ara bi sta n ' d a 1
2 H akkı Acun
ve Yu n a n i sta n ' da 26 olma k üzere topla m , 23 d e ­
ğ i ş i k ü lkede [An a d o lu d a h i l) 260 s a a t k u lesi be­
lirle d i k . B u yö re le rd e n Filist i n , I ra k , l s ra i l, Kara­
d a ğ , Li bya , Lü b n a n ve M ı s ı r' d a k i k u lele ri ye r i n ­
de i n ce le me fı rsatı b u la ma d ı ğ ı m ı z g i b i , B o s n a ­
H ersek Yu n a n i stan v e B u lg a ri sta n ' d a k i k u le le r­
de n b a z ıla rı n ı g ö re m ed i k.
B u ld u ğ u m u z k a d a rı n ı sizle re saat k u le leri­
n i i s i m le riyle , b a z ı la rı n ı k ı sa a ç ı k la ma la rıyla a k­
tarm aya çalışt ı k. Ayrıca b u la b i ld i ğ i m i z yö rele ri n
Türkçe eski i s i m le ri n i ve rmeye gayret g öste rd i k .
Yöre le ri n d a ğ ı n ı klı ğ ı , yayı n la r ı n çoklu ğ u ve
çeşitli d i ld e ya z ı lmas ı , çalışma m ı zda en b üyü k
zo rlu k olara k karşı m ı za ç ı km ı ştı r. B u n a ra ğ m e n
Ana d o lu d ı ş ı n d a tespit etmiş o ld u ğ u m uz saat
k u le le ri n i n çoğ u n u yeri n d e g ö rü p i ncele m e fır­
satı b u ld u k. inceleye m e d i ğ i m i z ya p ı la rı ise ya ­
yı n la rd a n ta k i p e d e re k be lirle d i k. Ta k d i r e d e rsi­
n iz k i b u kada r d a ğ ı n ı k ve çok d eğ iş i k yö re d e ça ­
lış m a k bazı yayı n la rı ve ya p ı la r ı g ö re m e m e m ize
n e d e n o la b i li r.
B irçok ş e h i rleri m iz i n s e m b o lü h a l i n e g e len
saat k u le leri, b ö lge ayırt e d i lm e ks i z i n Ana d o lu
ve O s m a n l ı i m p a ratorlu ğ u coğ rafya s ı n a d a ğ ı la -
ra k yayg ı n b i r k a m u h iz m eti a racı h a l i n i a lm ışt ı r.
N e va r ki b u ya p ı la r ı n bütü n A n a d o lu ve O s m a n lı
i m pa rato rlu ğ u sat h ı n a d a ğ ı lm ı ş o lm a s ı , yöre- ·
le rin tek tek e le a lı n m ı ş o l m a s ı , a ra ştı rma m ı ­
zı g ec i kt i re n v e g ü ç leşt i re n b i r fa ktö r o l m u ştu r.
Kata lo g d a a lfa beti k b i r s ı ra i le yer a la n h e m e n
b üt ü n ya p ı la r ha k k ı n d a i htiya ç d uyu la n k ü t ü p h a ­
n e v e a rşiv kayıtları i ç i n Yı ldı z Sa rayı n d a b u lu ­
n a n l slam Ta ri h , S an at ve Kü lt ü rü Ara ştı rma la rı
M e rkezi [ I R C I CA] ve Va k ı fla r G e n e l M ü d ü rlü ğü
Arşivi n d e n , Türk Ta ri h Kuru m u v e M i lli
Kütü p h a n e kayıtla r ı n d a n i stifa d e e d i lm i ş ve bu
e s n a d a özelli kle şehi rleri konu a la n a ra şt ı rm a ­
la r ya n ı n d a S a l n a m eler d e d i k ka tle g ö z d e n ge­
ç i ri lm i şti r. Anca k b u ça lışmada m utla ka b u lu n ­
m a s ı g e reklili ğ i n e i n a n d ı ğ ı m , il. Abd ü lh a m it ' i n
Saat Ku le leri h a k k ı n d a yayı n la d ı ğ ı irade metni
iç in Başbaka n lı k Arşivi n d e yeterli ça lışma fı rs a ­
tı b u la ma d ı ğ ı m ız ı d a itiraf etme liyi m .
B u ça lışma i ç i n ş u n u söyle m e k m ü m k ü n d ü r.
E linizdeki b u kita p O sm a n lı i m p a rato rlu ğ u Saat
Kule le ri ' n i n top luca yer a ld ı ğ ı ve ta n ı t ı ld ı ğ ı i l k
kayn a kt ı r.
1 1- Saat
Kulelerinin
Tarihçesi

T
e s p it e d i le n b i r b a ş la n g ı ca g ö re , zama­
n ı gö st e re n a let o la ra k ta n ı m la n a n saat;
g ü n eş, k u m , ya ğ ve s u i le işleye n e n i lkel
şekliyle , M . Ö . 3000 - 2000 le rd e M ez o pota mya ,
M ı s ı r, H i n d ista n ve Ç i n ' d e k u lla n ı lm ı şt ı r. 5 B u n ­
la rd a n e n yayg ı n ı g ü neş saatle ri d i r. G ü neş saat­
leri n i n , Akd e n i z H avza s ı , M ı s ı r ve M ezopota m ­
ya g i bi g ü n eş ı ş ı ğ ı n ı n b o l g ö rü n d ü ğ ü o rta k u şa k­
ta ç ı k ı p g e liştiğ i d ü ş ü n ü l m e kte d i r. G ü n eş saat­
le ri , özel olara k hazı rla n m ı ş bir m i l g ölges i n i n ,
g ü n eşin g ö rü len h a reket i n e uyg u n o la ra k, yine
özel o la ra k h a z ı rla n m ı ş m e rm e r, taş veya m a­ Foto: N. Çam
d e n i b i r z e m i n [ ka d ra n ) üzeri n d e k i h a re ketleri­
n e g ö re va ktin tayi n i n e ya raya n c i h a z la r o la ra k
ta rif e d i l m e kted i r. 6
R o m a lıla r ı n d a g ü neş saati ya ptı kları n ı b i l­
me kteyiz. N e va r k i b u n la r ı n h i ç b i ri lslam g ü ­
n e ş sa atleri k a d a r tefe rruatlı v e h a ssas d e ğ i l d i r.
İ s la m iyet'le b i rli kte O r u ç ve Beş V a kit N a m azın
e m red i lme si , ü ste l i k b u i b a d etlerin va kitle sıkı
s ı k ıya b a ğ lı o lması M ü s l ü m a n la rı , b i lhassa ö ğ le ,
i k i n d i v e şafa k va kitle ri n i n başla ma s ı v e bitme­
si a n la r ı n ı tespit etmeye sevk etmişt i r. Diğer d i n ­
lerd e p e k v u rg u la n m aya n özellikten d o layı , g ü ­
n e ş saatle ri İ s la m Ü lkel er i n d e d a h a tefe rruatlı
ve hassas i m a l e d i lm işt i r. 7
G ü n eş saatle ri Anadolu Selç u klu ve O s m a n l ı
D ö n e m le ri n d e d e g e li ş i m i n i s ü rd ü re re k va rlı ğ ı n ı
20.yy. başına k a d a r d eva m etti rmişti r.

5 Kien itz 1 963. 1 ; Ruska 1 967, 2, 3 ; D izer 1 986, 1 3 .

6 Cam 1990, 1 , 4.
7 Cam 1990, 4.
4 Ha kkı A c u n
Za m a n ı n tayi n i ya l n ı z güneş saatle r i n e mün­
h a s ı r d e ğ i ld i ; o n u n la p a ra le l b i r gelişme g öste­
re n Astro lop ve R u b u tahtasıyla d a za m a n ı ö lç­
mek müm kündü. M e ka n i k saatle r i n te m e li­
ni oluşt u ra n , güneş, k u m , ya ğ ve s u saatle riyle
R u b u Ta htası ve Astro lo p Aletleri yeri n i za m a n ­
l a d a h a g e l i ş m i ş meka n i k saatle re b ı ra k m ı şt ı r.
G e lişmiş b i r saat h a k k ı n d a e n eski b i lg iyi,
E i n h a rat"ı n An n a les' i n d e n ö ğ re n iyo ru z. B u ra ­
d a 8 0 6 - 8 0 7 senesi n d e , Alm a n İ m p a ratoru Bü­
yük Ka rl [ C h a rlem a g n e ] a çok güzel b i r su saati
götürdüğü yaz ı lı d ı r. 8 Saatler h a k k ı n d a k i e n eski
ve ö nemli kayna kd a n b i ri s i de, D iya rb a k ı r' da Ar­
tu klu h a n e d a n ı na 25 yı l h i z m et e d e n , İ s m a i l b .
E l - Razzaz E l - Cezeri ' n i n , 1 205, 1 206 d a yaz­
mış o ld u ğ u " Kita b fi M a ' rifet E l - H ıyel El - H e n-
Kienitz 1963, 1 ; Ruska 1 96 7. 3 ; Zettersteen 1 977, 305; Üçok
1979, 1 06 ; D izer 1986, 15; Bayra kdar 1 989, 1 08 d e Harun
Reşid"in $arlman ·a g ö n d erd i g i saatin tabiatı hakkında tar­
tışmala r va rd ı r. Bazı ları s u i le çalışan bir saat, bazı la rı da
mekanik bir saat o l d u g u n u söylerler. H e r halüka rda tari­
hin bize gösterd i g i n e g ö re , i lk m e ka n i k ve agı rlı kla çalışan
saatin m u cidi M üslü m a nlard ı r. d er.
desiye ·· a d lı kita b ı d ı r. 9 E l Cezeri, b u m i nyatür­
lü eseri n d e , gayet u staca ya p ı lm ı ş maym u n , fil,
cellat, yaz a r ve d avu lcu g i b i s u sa atleri ve m eka ­
nik a letlerin ya p ı lışı n ı ayrı ntı lı olara k kayd e d e r.
O s m a n lılar D ö n e m i n d e , m e ka n i k saatler ve
saatya p ı m ı n a d a i r b i l i n e n i lk ça lışma, 111. M u rat' ı n
[ 1 5 74- 1 595] zama n ı n d a , İ sta n b u l. d a d evri n i n e n
ö n e m li ra sath a n e le ri n d e n b i ri n i k u r u p o n u en
m o d e rn a letlerle d o nata n Ta kiyüd d i n ' i n [ 1 526
- 1 585] k a le m e a ld ı ğ ı , "Alat - ı Rasa d iye Li Zic
- i Ş e h i n şa h iye, S i d ret Ül - Münte h a ve M eka-
nik Saat Ko n strüksüyo n u na D a i r E n Pa rla k Yı l­
d ı zla r" a d lı üç ayrı eseri d i r. B u ese rle rd e n b i r i n ­
c i s i n d e [Alat - ı Rasad iye ' d e ]. d o k u z a letten söz
e d i li r k i , so n u n c u s u bir saatt i r. 1 0
Saatle r h a k k ı n d a so n u ç ola ra k ş u n u ra hatlık­
la söyleye b i li ri z ; saatleri n g e li şi m i n d e İslam Me­
d e n iyet i n i n payı büyüktür.
Ruska 1 96 7. 3; Asla napa 1 984, 365 - 366; Dizer 1 986, 15;
Ö n ey 1 992, 1 79.
10 Tekeli 1 966, 2 - 3 ; Ad ıva r 1 970, 88 - 90; D i z e r 1 990, 30 - 34.
56. 64. 66.
 Osmanlı İmparatorluğu Saat K u l eleri 5

A- SAATLERİ N ÇEŞİTLERİ VE KON U M LAR!

Saatle ri fo n ks iyon la rı b a kı m ı n d a n 3 g u ru ba ayı r­
m a k müm kün dür.1 1
1 - C e p Saatleri
2- Ev Saatle ri
a - M a sa Saatleri
b- Aya klı Saatler
3- K u le Saatleri
Şe h i rleri ve kasa b a la rı süsleye n b i re r a n ıt ve
sembol olan saat k u le le r i , ke ntin en yükse k te­
pesi n e , ya da her ye rd e n g ö rüle b i le n m eyd a n la ­
ra d i k i li rd i . B u ya p ı la rı mevkile ri n e g ö re üçe ayı ­
ra b i l i riz.
1 - M eyd a n la rd a yer a la n la r
2- Ya m a ç ve tepelerde ye r a la n la r
3 - B i r ya p ı üze ri n d e yer a la n la r
Şa rk § le m i saati g e liştirme şeref i n e h a k ka ­
za n m ışsa da, k u le saati ya p m a g e le n e ğ i Batı lı­
la rca g e rçek leşt i ri lm işti r. Ta ri h leri çok eski d i r.
Avr u p a ' d a Xlll. yy. d a n i t i b a re n İ n g i ltere West-

11 Tekeli 1966, 4 de rasat saatleri n i de g u ruba a lm ıştır . Yozgat Çapa n o ğ lu C a m i i Saati

6 H a kk ı A c u n
m i n i ster ve lt a lya Pa d u a ' da saat k u le le ri i lk
örne k le rd e n d i r. 1 2 B u sa atler ki lise ve s a ray k u ­
leleri n d e g ö rülmeye başla r. X IV. yy. d a a strono­
mik s a n atsal saatler k u lla n ı lmaya başla n m ış­
t ı r. İ ta lya ' da De' D o n d i ' n i n 1 348 i le 1 362 s e n e le­
ri a ra s ı n d a ve Fra nsa ' d a H e n ri d e Vic k ' i n Fra nsa
Kra lı V. C h a rles i ç i n 1 36 0 d a i nşa etmiş o l d u kla ­
r ı saatler b u n la r ı n i l k ö r n e k le ri d i r. 1 3
Saat k u lesi ya p m a g e le n e ğ i Avru p a ' d a XIV.
yüzyı ld a yayg ı n la ş m ı şsa d a , O s m a n l ı Top ra k la rı ­
n a , Kien itz'e g ö re , Ka n u n i S u lta n Süleym an D ö ­
n e m i n de n ( 1 520-1 566 ] h e m e n s o n ra , XVI . yüz­
y ı l ı n s o n ları n d a başla d ı ğ ı ka b u l e d i li r.14 K i e n itz ' i n
b u f i k ri n i , XVI . yüzyı lda ya p ı la n B a nya lu ka Fe rhat
Paşa C a m i i saat k u lesi ( 1 577] 1 5 ve Ü s küp Saat
k u le s i d estekler. 1 593 d e Ü s küp'ü gezen b i r Türk
Yaz a r ı , ş e h i rd e k i saat k u lesi n i g avu rla rı n ( gayri
12 Özdemir 1 994, 89.
13 Kienitz 1 963, 2 ; Tekeli 1 966 - 4.
14 Kienitz 1 963, 2.
15 Ayverd i 1 956, 2 1 5; Kienitz 1 963, 3 ; Ayverdi 1 98 1 , 4 1 .
müs l i m le ri n ] b i n a la rı a ra s ı n d a saym ışt ı r. 1 6 B u
tarihten 6 7 y ı l s o n ra , H . 1 0 7 1 / M . 1 660 - 1 66 1 d e
Ü s küp ' e g e le n Evliya Ç e le b i ' d e saat k u le s i n d e n
söz e d e r. 1 7
Saat k u lesi ya p m a g e le n e ğ i n i n O s m a n lı To p ­
ra kla r ı n a XVI . yüzyı l so n la rı n d a yayı ld ı ğ ı fikri­
n i i ki seya ha t n a m e d a h a destekle r. 1 553 - 1 555
ta rihle ri a ra s ı n d a O s m a n lı Top ra kla r ı n d a b u lu ­
n a n Seyya h H a n s D e rn schwa m , '' . . . B u ra d a n e
b i r ki lise ça n ı , n e d e k u le saati va rd ı . " 1 8 d iye yaz­
m a kta d ı r. 1 H az i ra n 1 560 d a 1 . Fe rd i na nt ' ı n e l­
ç i s i olara k Ka n u n iye g ö n d e ri le n O g i e r G h is e l i n
Vo n B u sbec k ise, ... .. h i ç b i r m i llet başkala r ı n d a n
g ö rdükleri fayd a lı şeyleri Türkler kada r b e n i m ­
s e m e z ve o n d a n ya ra rla n ma z . " d iyere k saat k u ­
lesi n i n O s m a n l ı la rd a b u l u n ma d ı ğ ı n d a n şaş k ı n ­
lıkla s ö z e d e r. 19
XVI . yüzy ı l ı n s o n la rı n d a O sma n lı hayatı n a g i -
16 D izer 1 990, 66.
17 Evliya Çelebi V , 1 984, 383; Ayverd i 1 956, 1 62- 1 63.
18 De rnschwam 1 987, 5 1 , 57.
19 Kien itz 1 963, 1 ; B u sbecg 1 977, 1 26 .
 Osmanlı İ m paratorluğu Saat Kuleleri 7

re n saat k u le s i ya p m a g e le n e ğ i , XVlll. ve XIX.

yüzyı lda bat ı d a n d o ğ uya d o ğ ru g i d e re k a rt m ı ş ­
t ı r. S a a t Ku le le ri n i n A n a d o lu i çleri n e v e O sm a n ­
l ı i m p a ratorlu ğ u coğra fya s ı n ı n ta m a m ı n a yayıl­
ması n ı n e n ö n e m li sebebi ise, il. Abdülha m it ' i n

-[
ta hta ç ı k ış ı n ı n 2 5 . s e n eyi d evriyesi n d e [ 1 901 l. ---'l�'ll---*.--- Saat Çanı
va li lere saat k u lesi ya p ı m ıyla i lg i li g ö n d e rd i ğ i ��--"':.:ıl""' '6"-I---- Saat Tokmağı
İrade' d i r. 20 �l'.f:i::::!\t!'..--J.--- Saat Makinası
Saat Köşkü +-+--- Saat Kadranı

8- SAAT KULELERİNİN ÇALIŞMA DÜZENLERİ

H e r yerd e n ra hatlı kla g ö rüle b i lme s i i ç i n ku leva rl
şeki ld e ya p ı la n saat k u le le ri g e n e l o lara k ; kai­
d e , g övde ve k ö ş k b ö lümle ri n d e n o lu ş u r. Ka i d e
bölümün d e , b i r o d a , o d a i ç i n d e k u le n i n üzeri n e
ç ı k m a k i ç i n b i r m e rd iven y e r a lı r. B u oda bazen
m uva kk ith a n e o la ra k düzen le n m i şt i r. Bazen de
bu ka i d e üze ri n d e çeşme b u lu n u r.
Kule n i n i k i n c i b ö lümü olan g övde i ç i n d e , köşk
b ö lümüne ç ı k a n m e rd iven ye r a l ı r. M e rd ive n ya
"Z" şekli n d e , ya d a s p i ra l ş e k i ld e k u le n i n iç d u ­
varla rı n ı d o la ş a ra k y u ka rı d o ğ ru ç ı k a r. Gövde­
nin o rta b ö lümü n d e , saatin a ğ ı rlı kla r ı n ı n ra hat­
ça aş ağ ı yu ka rı d o ğ ru i n i p ç ı km a sı için boşlu k
b ı ra k ı lm ışt ı r.
Saat k u les i n i n e n son katı köşkün b u l u n d u ğ u
kıs ı m d ı r. Köşkün i ç i n d e s a a t mekan izması va r­
d ı r. Saat m e k a n izması üzeri n d e küçük b i r saat
b u lu n u r. B u saat, yukarı bir m i lle b a ğ la n ı r. Bu
m i l k u le n i n d ı ş ı n d a k i s a a t ka d ra n la rı üzeri n d e

20 $apolyo 1 969, 1 1 . B i z başba k a n l ı k a rşivi n d e yaptı ğ ı m ız

araştırma da, E. B. $apolyo ' n u n saat ku leleri n i n ya p ı m ıyla
ilgi li ifa d e ettiğ i fermana rastlaya m a d ı k. Bu metnin, G ü n ­
düz 2004, 1 24 d e Ferman olmad ı ğ ı '"irade-i Sen iyye" old u ­
ğ u n u beli rtir. B iz, s a a t ku lesi ya p ı m ıyla i lg i li b i r İra d e ' n i n
old u ğ u n u bu İra d e " n i n Sultan il. Abd ü lh a m it ' i n tahta ç ı k ı ­
ş ı n ı n 25. yıl d ö n ü m ü kutla m a la rı çerçeves i n d e n önce ol­
d u ğ u n u ; Başbaka n lı k Devlet Arşivi, H. 1 304 [ M . 1 88 6 - 1 887]
tarih ve Dosya No; 1 405, Gömlek No; 50"den öğ ren iyoruz.
Fakat m u htemele n b u İra d e Sultan il. Abdülhamit"in ta h ­
t a ç ı kışı n ı n 2 5 . y ı l d ö n ü m ü kutlamala rı ç e rçevesi n d e tek­
ra rla n mış o lmalıdır. Öztuna 1 978, 94; Çakmak 2000, 2 de
"Pa d işahların tahta çıkışı bütün O s m a n lı ü lkesi n d e toplar
atıla rak i la n edili rd i ." ; Özcan 1 993, 1 08 - 1 1 4, "İsta n bul' da
tella lla r vasıtasıyla ve top atışlarıyla ila n e d i le n c ü lus vila­
yetlere d e g ö nd erilen ferman larla ha lka d uyu ru lurd u . Bu
haber adet olduğu üzere d ost ve komşu h ü k ü m d a rla rına
da elçiler vasıtasıyla tebliğ edilir ve bu d evletlerd en d e teb­
rik heyetleri g e li rd i ." $eklindeki verd i kleri bilgilerden ş u n u
çıkartabiliriz. S u lta n il. Abd ü lh a m it ' i n tahta çıkışın ı n 2 5 . yıl
d ö n ü m ü kutla m a la rı çerçevesin d e valiliklere g ö n d erdiği
ferm a n da yap ı lması g ere ken işlerde n b iris i n i n d e saat ku­
lesi old u ğ u ifa d e e d i lmiş olmalıdır. Bu konuyla ilgili d a h a
g e n i ş b i l g i i ç i n b k z . Çakmak 2000.
8 Hakkı Acun
b u l u n a n a kre p ve ye l kova n ı h a reket etti ri r. Ay­
rıca y uk a r ıd a k i ça n ı n tokma ğ ı n ı çalışt ı r ı r. Saat
m e k a n izması n ı n ça rkları a ra s ı n d a b u l u n a n i k i
m a k a raya s a rı lı, u çla r ı n d a a ğ ı rlıkla rı b u lu n a n i ki
çelik h a la t va rd ı r. B u h a latla r ı n u c u n d a k i a ğ ı rlık­
la rın a ş a ğ ı -yu ka rı i n i p çı kmasıyla saatin k u ru la­
ra k çalışması s a ğ la n ı r. 21 B i r i n c i m a k a raya s a rı lı
h a lat ve a lt ı n da k i a ğ ı rlık saatin çalışması n ı , i k i n ­
c i m a k a raya s a rı lı h a lat ve a ğ ı rl ı k tokma ğ ı n ça na
vurmas ı n ı sağlar.
Saat köşkünün tepe s i n d e b i r ça n ye r a l ı r. B u
ça n ı n üzeri bazen b i r k u b b e veya küla h la ö rtü­
lüdür. Ça n ı n sesi n i n u za k la ra d uyu ru lm ası i ç i n
ke n a rla r ı n d a p e ncere veya a ç ı k lı kla r b ı ra k ı lm ış­
t ı r. _ Saat ka d ra n la rı o lmaya n ya lnız sesiyle saa­
tin kaç o ld u ğ u n u d uyu ra n daha a z g e lişm iş ço­
ğ u n lu kla Ba lka n la rd a ka rş ı m ıza çıkan saat ku­
leleri d e va rd ı r.
Saat ku leleri n d e b u l u n a n saatle r i n o rta k özel­
likle ri şöyle s ı ra la n a b i li r ; saatler h e r saat başı
saat sayısı kada r veya saat başı tek vuruş ya pa­
c a k s e k i l d e i m a l e d i l m i s le rd i r. Bazı saatle r her
, ,
saat b a ş ı saat sayı s ı n a i lave o la ra k h e r ya rım
saatte ç a la rlar. B a z ı la rı n da ise, h e r saat başı n ­
d a k i vu r uş la r b i r - i k i d a k i ka a ra i le tekra r e d i ­
l i r. Büyük a ğ ı rlı kla rla ça lışa n sa atler, öze lli kleri ­
ne g ö re , h afta lık o n beş günlük veya aylı k o la ra k
21 Mekanik b i r saatin çalışma d ü z e n i i ç i n b kz. M eyer 1 97 1 .
k u ru la bi l i r. H e r ku le n i n b i r veya d a h a ç ok saat
ka d ra n ı n a ve ça na sa h i p o l m a s ı , bir başka o r­
ta k özellikt i r.
1 92 5 Yılı n d a M i la d i yıl ve Alafra ng a saat uyg u ­
la m ası n d a n s o n ra , saatler b u esasa g ö re aya r­
la n a ra k , Eza n i saat s i ste m i k a ld ı rı l m ı şt ı r. Ala­
tu rka saatler H i c ri - Ka m e ri ta kvi m e g ö re günün
başla n g ı c ı Gün eş" i n batış a n ı d ı r ve b u a n da saat
1 2 d i r. Gün , i k i Gün eş batışı a ra s ı n d a 2x 1 2 p a r­
çaya b ö lün müştür ve b u uyg u la m a ; eza n i saat
= a latu rka saat= g u ru b l saat o la ra k a d la n d ı rı ­
lı r. O sm a n lı d a , öze lli k le 1 9 . yüzy ı l ı n başla r ı n ­
d a n itibare n Batı ülkeleriyle k u ru la n tica ri. as­
keri ve p oliti k ala nla rd a k i ya k ı n iliş k i ler, Batı t i p i
(zeva li saat] kavra m ı n ı n ö n ce d evlet yö n et i m i n e ,
p e ş i s ı ra t o p l u m yaşa n t ı s ı n a g i rm e s i n e n e d e n
o l m u şt u r. B u na g ö re , g ü n G re g o rya n ta kvi m i n ­
d e d e ta n ı m la n d ı ğ ı üzere gece saat 1 2" d e baş­
la r ve 24 saat süre r. 22 N is a n 1 9 1 2 t a ri h li B a b ı a li
d a h i liye nezareti n i n yayı n la d ı ğ ı ta m i m , a lafra n ­
ga ve a la t u rka saat s iste m le ri n i n b i r a ra d a k u l­
la n ı lm a sı n ı n ya ratt ı ğ ı soru nları d i le getirmekte
ve hem o rd u d a hem d e mülki d a i re le r ve v i la ­
yetle rd e Alafra n g a saatin kulla n ı lm a s ı n ı zoru n ­
l u k ı lm a kta d ı r. C u m h u riyetin ilan ıyla Ara l ı k 1 92 5
ta ri h i n d e n so n ra a lafra n g a Saat m e m le keti n tek
resm i saati o l u r. 23
1 928 d e Lat i n H a rf ve Sayı la rı n ı n ka b u lü üze ­
ri n e , b a z ı saat ku lelerd e b u lu n a n b i ri Lat i n , d i ­
ğ e ri Ara p ra ka mlı o la n saatlerin s a a t ka d ra n la rı
m u h afaza ed i lm i şt i r.
22 G ü n düz 2004, 1 22.
23 G ü n d üz 2004, 1 24, 1 26.
 r/
,O
[t\
.
�-�
\1 .. 'ı
,, .. ,
ıı.....,....
.,

LJWıııı
',4 Klbrıe
A mım
K

�-� (1
b �
ş�nı.
�.

N i

�-�
••
o
1
r:n

3
.. /
"'
.!1'"' '" ' , /o.11� t.ı
:::ı

f
, ;' \\
3
'/ ı��,-./� )
\j" "'
/
flld•nlyA "O

Trablu / ·x
t
"'
...,

A b

4
r a s a n o
Sin•
'I
:2

!\� Y:J ı\ � \:··.,..

I
c
•••
'• (fa<
c

"'
(/)

l �
'� ··' . / \
'·

/ �

. ';\,_"".
\
· ..
?":

'\�
/
\\ A.. ·· .., ...\ c

\ '\,: �
M
t5t7 (" ,,
(,
(1)
1556 s
, ro
.,_'
{,_. . , � \ ', �.

m�\
'

\
·
.
15'7
\,\
,

.......
.
..

\
.
..
.. _
..

' \ \
,!
... .."
.

,\.
--0
Yonıon
..
' · ..................... � ............. ,.,.,,,.,,,,, '
10 H a k k ı Acu n

KÜTAHYA

KONYA
 Osmanlı i mparatorluğu Saat K uleleri 11

El siv�s
llıni. ,)
ifali.

ŞANLIURFA

1 GÜNÜMÜZE GELEN SAAT KULELERİ jfifil YENi YAPILA:N SAAT KU!LELERi

�
ifta r YOK OLAN SAAT KULELERi
1 11- Türkiye
Saat Kuleleri

1 - ADANA SAAT KULESİ

Saat K u le s i , U lu C a m i Ma h a llesi n d e , H ü kü m et
C a d d e s i üze ri n d e d i r. Kita besi yokt u r. Ada n a Va ­
lisi Abi d i n Paşa 24 ta rafı n d a n 1 882 y ı l ı n d a ya p­
t ı rı lm ıştı r. Z a ma n ı n B e le d iye R e i s i H a c ı Yu n u s
Ağa " n ı n d a b üy ü k e m e ğ i va rd ı r. Fra n s ı z işga­
li s ı ra s ı n d a E rm e n i le r taraf ı n d a n ta h r i p e d i lm iş,
1 925 y ı lı n d a Alma nya ' d a n bir makine getirtile rek
yeri ne ko n m u şt u r. 1 93 5 Yılı n d a da üzerine, ya n­
g ı n ve be n ze ri o la ğ a n ü stü h a lleri n d uyu rulması
için de s i re n [ca nava r d ü d ü ğ ü ] yerleştiri lmişti r. 25
Kule n i n Ş e h ba l D e rgisi ' n d e b i r de res m i va rd ı r. 26
Kule , t u ğ la d a n ka re prizma şekli n d e , 35 m . ye
ya k ı n yü kseklikte d i r. B i r o ka d a r da temel d e ­
ri n li ğ i o ld u ğ u s öyle n i r. Ku le n i n üzerine ç ı ka n ve
temele i n e n b i r m e rd ive n i va rd ı r. En ü stte ça n ı n
a s ı ld ı ğ ı ba ldaken şekli n d e köşkü b u lu n u r. B a l­
d a k e n i n ö rü le n d ö rt b i r ta rafı n d a saat ka d ra n ­
la rı ye r a lı r.

Saat, her ya r ı m ve ta m sa atlerde ça la r, d a i ­

24 İ n ö n ü 1 / 1 946, 7 7 ; Larou sse 1 / 1 969, 42; Meh met Tah i r
2 / 1 972. 4 7 ; Pa la 1 / 1 988, 3 1 0 ; A c u n 1 994, 7 ; Bay 2006, re ler v e resm i g ö revliler b u n a g ö re i ş e başlar ve
40; Abi d i n Paşa [ 1 843 - 1 908), Arnavutluk H a n e d a n ı n d a n bit irird i . Za m a n ı n şai rleri n d e n Fa n i Efe n d i , k u le­
.
Abidin D i n o ' n u n oğlud u r. İ lk g örevi n e İsta n b u l da silahşör
olara k başla d ı . Sonra Kaymakamlık, M utasa rrıflı k, Va li­ yi ş u d ö rtlü kle a n la t ı r. 2 7
lik ve Vezirlik g i b i devlet hizmetleri n d e b u l u n d u . il. Abdül­ " B i r m uazza m eserd i r k i , m i s li yok, nazi ri yo k
hamit Devr i n i n ayd ı n vezirlerin d e n d i r. 1 878 d e D iyarbakır,
Elazığ ve Sivas i lleri, 1 879 da Sela n i k Valili ğ i n e ve aynı yıl Z a h i re n saat ç ala r, m a n e n h ü kü met sesle n i r.
ha riciye nazırlığına atanmıştı. 1 880 d e Ada na, 1 883 d e tek­ Ol A b i d i n e eyle r d ua;
ra r Sivas, 1 886 da Ankara Valili ğ i n d e bulu n d u . 1 908 d e Yıl­
dız Sarayındaki b i r toplantıda a n i d e n ö ld ü . Edebi ya n ı d a Ç ü n kü , a n d a n ruz-u şeb va kt-i i ba d et sesle ­
bulunan Abid i n Paşa, Mesnevi 'yi dilimize çevirm işti. Arna­ n i r. "
vutça, Arapça, Farsça, Fra nsızca ve Rumca bilirdi.
25 Altay 1 965, 28 ; $apolyo 1 969, 1 1 ; Talay 1 99 1 , 332 ; Özdemir
1 993, 1 68 ; Acun 1 994, 7.
26 $eh bal 15 / 1 329, 366, resim 373; Konuk 1 998, 1 52 . 27 Yurt 1 / 1 98 1 , 56; Acu n 1 994, 7.
 /
/
I

/
/

il
 Osm a n l ı i m paratorluğu Saat Kuleleri 15

2- AMASYA SAAT KULESİ

Saat K u le s i , 1 865 yı l ı n d a Ama sya Mutasarrıfı
Z iya Paşa ta rafı n d a n ya ptı r ı l m ı şt ı r. 28 K u le ya p ı l­
d ı ğ ı yı l ya n g ı n g e ç i rm işti r. 29 1 940 Yılı Ş u bat ayı n ­
da Amasya Va lisi Ta lat Ö n ce l' i n ye n i kö p rü ya p ı ­
m ı s ı ra s ı n da " d a h a s a ğ l a m b i r saat k u lesi ya p­
t ı ra ca ğ ı m" sözüyle , ö n ü n d e k i N e rg i s Köprüsüy­
le b i rli kte y ı kt ı r ı l m ı ştı r. 30 H . 1 282 / M. 1 865 - 1 866
tari h li Saat Ku les iyle i l g i li bir belgede, k u le n i n
ya n g ı n g e ç i rd i ğ i n i ve Merzifon saat ku lesi i ç i n
getirt ile n saat i n Ama sya 'ya getirilmesi i ç i n e m i r
ve rild i ğ i yaz ı lı d ı r. 3 1 Ku le , Va li H üseyi n Po roy d ö ­
n e m i n d e , Esnaf ve Sa natka rla r Kre d i ve Kefa let
Kooperatifleri B i rli k le ri Merkez B i rli ğ i ' n i n kat k ı ­
la rıyla, eskisi n i n b i r kopya s ı ola ra k ye n i d e n ya p­
t ı rı la ra k 1 8 H az i ra n 2 0 0 2 d e a ç ı lm ıştır. 32
Kule , yuva rla k g övdeli m i n a re b i ç i m i n d e­
d i r. Pete k k ı s m ı a h ş a pta n ve köşeleri p a h la n ­
m ı ş ka re p la n lı d ı r. Ka re n i n h e r yüzü n d e yuva rla k 1. H. Akansel' den
ka d ra n l ı saatle r yer a l ı r.

28 Akyüz 1 964,2,3,29; M e h met Ta h i r 2/1 972.444.445; Larous­

se 1 2/ 1 9 73 , 947-948; K u rg a n 1 984,50 1 -504; G ö ç k ü n 1 987,
4 ; B rita n n ica 22/ 1 990,604; Acu n 1 994, 30. Ası l adı. Abdül­
hamit Ziya e d d i n olan Ziya Pasa. 1 825 d e İsta n bul'da dog­
d u ve 1 880 d e Adana'da vefat etti. Bat ı l ı laşma d ö n e m i
T ü r k Ede biyat ı n ı n öncüleri n d e n o l a n Ziya P a s a . Osman­
lı S a i r, yazar ve d evlet adamla rı n d a n d ı r. Erzurumlu Fe­
rid e d d i n Efen d i ' n i n ogludur. Ögrenimini ta mamla d ıktan
sonra 1 86 1 d e Kıbrıs, 1 863 te Ama sya M utasarrıflıkların­
da bulundu. 1 865 te Yeni Osmanlılar C e m iyeti a d lı gizli ör­
g üte kat ı l d ı . Kaçtı kları Lo n d ra 'da N a m ı k Kemal ile birlik­
te 1 868 d e H ü rriyet Gazetesini yayı m lamaya başla d ı . 1 87 1
d e İst a n b u l'a d ö n d ü . 1 877 d e i l . Abdülha mit' i n merkezden
uzaklaşt ı rmasıyla Vezirlik rütbesiyle Su riye valilig i n e . a r­
d ı n d a n da Konya ve Adana va liliklerine ata n d ı . N a m ı k Ke­
mal ve $i nasi i le bi rli kte çagdaş Türk e debiyat ı n ı n k u rucu­
s u n d a n biriyd i . H a ra bat, Zafername ve Veraset M ektu p la rı
gibi eserleri vard ır.
29 Başba kanlık Devlet Arşivi, Ta ri h ; 23 /L H . 1 282, Dosya No;
350, Gömlek No; 50.
30 Demiray 1 954, 1 07 ; Akyüz 1 964,3 , 2 9 ; Yu rt 1 / 1 98 1 ,500;
Aka nsel 1 99 1 , 5 ; Acun 1 994, 40; Menç 2007, 65 - 68; Ayrı­
ca kulenin I R C I CA Arşivi 90597/2 n u ma rada kayıtlı fotog­
rafı vard ı r. Başba k a n l ı k Arşivi, Kot ; A . M KT. M H M , Dosya
N o ; 350, Gö m lek N o ; 50. Bize bu bilgileri g ö n d e re n O rha n
Sa kin'e teşekkür ederim.
31 Başba ka n l ı k Arşivi, Kot; A . M KT. M H M , Dosya N o ; 350,
Gömlek N o ; 50 D E h. 1 282 / M . 1 865 tari hli bir belg e . Bize
bu bilg i leri göndere n O rhan Sakin'e teşekkür ederim.
32 Amasya Va lisi H üseyi n Poroy, eski saat kulesinin yeri n e bir
saat k ulesi ya ptı rmayı p la n lar. Bizi Amasya'ya davet ede­
rek saat kulesi yapılmadan nasıl olma l ı d ı r d iye fikri m izi
sorm uştu . Biz d e bilgilerimizi mimar a rkadaşlara aktara­
rak bir saat k u lesi n i n nasıl ya pı lması g erektigi hakkında
bilgi vermişti k.
16 Hak k ı A c u n

. \.i
.,..

/..,. "�· -

3 - AN KARA SAAT KULESİ

Ku le, Anka ra d ı ş ka les i n i n H isar K a p ı s ı üzeri n d e
y e r a l ı r. Kuzeydeki d i kd ö rt g e n g i riş k a p ı s ı üze­
ri n d e kita besi va rd ı r.
1- S u lt a n ü 'z-za m a n H a z ret-i Abd ü l h a m i d H a n - ı
Sa n i asr-ı ci h a n b a n i le ri n d e
2- Va li-i Vata-şa n - ı vi layet d evletlu S ı rrı
Paşa ' n ı n a s a r- ı H i m m et-i
3 - Ve izzet lü e l H a c S ü leym a n Refi k Efe n d i ne- C . Kabaoğ lu' ndan
z a retiyle . . . . . . . . . . .
i ş b u saat vaz k ı l ı n d ı , s e n e 1 302.
g övdeli ve 9 m. y ü kseklikte d i r. G ü n eybatıya , ş e h ­
Kita besi n e g ö re k u le , A nkara Va lisi S ı r­
re bakan c e p h e s i n d e 1 m . ça p ı n da b i r s a a t k a d ­
rı Paşa ' n ı n 33 gayretle ri , H a c ı S ü leym a n Refi k
ra n ı i le batı c e p h e d e küç ük a hşa p b i r b a lko n u
Efe n di ' n i n g özeti m i n d e 1 302 / M . 1 884 de ya p ı l­
va rd ı r. Ç a n ı n ı n ü ze ri n d e Lo u i s E d e l t a rafı n d a n
m ı şt ı r.
1 884 d e , Stra s b u rg " d a ya p ı l d ı ğ ı yaz ı lı d ı r.
Ku le , köşele ri d a r, ke n a rları g e n i ş , sekizg en
Saat k u les i n i n i s m i n e ilk d efa R u m i 1 308- 1 309
ta ri h li Ankara S a l n a m e s i n d e rastla n m a kta d ı r. 34
33 La rousse 1 1 / 1 973, 278; Parma ksızoğlu 1 980, 534; Acu n 1 9 77 Y ı l ı n a k a d a r h iç d u rm a d a n çalışan saat,
1 994, 8 ; S ı rr ı Paşa !Ka ndiye 1 784 - İsta n b u l 1 89 5). G i rifli ba k ı m sı z l ı kta n ötürü u z u n b i r s ü re ça lışma m ış­
Sa lih Efendi ' n i n Oğ, l u 'dur. Öğre n i m i n i t a m a m ladıktan son­
ra Yanya ve Ayd ı n m e ktu pçu m uavinliği nde, Prizren ve t ı r. K u le 2006 y ı l ı n d a restore ed i l m işt i r.
Tuna m ektupçuluğu nda b u l u ndu. B ihke, İzvornik. Karesi
M utasa rrıflı kla rı n a ; Kasta m o n u , A n ka ra [ 1 882) Sivas, Ada­
n a , Diya rba k ı r ve Vezaretle Bağdat [ 1 889) va liliklerine ta­
yin edildi. S a i r Leyla Hanım ile evlendi. Yazarlığı ve şairli­
ğ i vardır. Eserleri, $erh - i Akaid Terc ü m esi. N a kd ü ' l Ke­ 34 Ankara 1 308, 236; Acu n 1 994, 8, ayrıca Ankara Saat K u le­
lam [sözü n değeri!. Arai Millet [ M i llet Reyleri) ve N u rü'l s i n i n I RC I CA Fotoğraf Arşivinde, 90431 / 47 de kayıtlı eski
H üda 'dır. b i r resmi va rdır.
 Osman lı i m paraLorluğu Saat Kuleleri 17

a- AN KARA ATATÜRK ORMAN ÇİFTLIGI

MÜDÜRİYET Bİ NASI SAAT KULESİ
Kule , Ata t ü rk Orm a n Ç iftli ğ i M ü d ü riyet B i n a s ı ' n ı n
g i rişi üzeri n d e yer a lı r. M ü d ü riyet b i n as ı n ı n n e
zaman ve k i m ta rafı n d a n ya p ı ld ı ğ ı h a k k ı n d a b i l­
g i sa h i b i o la ma d ı k . Anca k b u ra d a k i g ö revli le rin
ifa d e s i n e g ö re 1 92 5 le rd e ç iftli kteki diğer b i n a ­
la rla b i rli kte ya p ı lm ı ş o la b i leceği d i le getirm iş­
tir. H atta b u b i n a n ı n ya k ı n ı n d a b u l u n a n Gazi Ç ift­
lik B i n a s ı 1 92 6 da ya ptı rı ld ı ğ ı 35 b i l i n d i ğ i n e g ö re
bu b i n a n ı n d a ayn ı tari hte ve çalışa n la r ı n m esa i ­
y e uym a la rı i ç i n ya ptı r ı l m ı ş o la b i leceği d ü ş ü n ü l­
m e kte d i r. B u b i n a n ı n çatıs ı ü z e ri n e , k a re pla n lı
b i r saat köşkü ve o n u n d a üzerine yi n e k a re
pla n lı saat ka d ra n lı saat m e k a n i z m a s ı ye rleşti­
ri lmişt i r. Ka d ra n ü z e ri n d e k ü ç ü k s a a t ça n ı va r­
d ı r. U z u n b i r s ü re d i r çalışmaya n saat k u lesi , ça­
lışt ı rı lm ası için bizim ya ptığ ı m ız ri ca m ız üzerine
b u g ü n kü Ata t ü rk Orm a n Ç iftliği M ü d ü rü Ö m e r
B ü lent Arslan ta rafı n d a n ta m i r etti r i le re k ça lış­
tırılm ıştı r.

35 Aslanoğlu 200 1 . 36. 225.

18 Hakkı Acun

. ..-

Foto: R. M. Rıefstahl

başı şekli n d e k i b a ro k d ö n e m özellikli k u b be s i n ­

d e n , 11. Abd ü lh a m i t D ö n e m i n d e ya p ı lm ı ş o la bi le­
ceğ i n i ta h m i n etm e kteyiz. 37
Ka l ı n s u r kütlesi üzeri n d e yü ksele n saat k u le­
si, ka re g övdeli d i r. Gövd e n i n a ltı n d a b i r, üzeri n ­
de ü ç s ı ra s i l m e b u lu n u r. B u si lmeler a ra s ı n d a
d ö rt c e p h e d e b i re r s a a t k a d ra n ı ye r a lı r. E n ü st­
4- ANTALYA SAAT KU LESİ
teki i k i s i lm e a ra s ı n d a i s e , o rta d a b üyü k iki ya n ­
Saat K u lesi, şehrin m e rkez i n d e k i , ka le
d a k ü ç ü k sivri kem e rli pencere g ö rü lü r. B u n u n
K a p ı s ı mevk i i n d e , d ı ş s u rla r üzeri n d e ye r a l ı r.
üzeri n d e d e d e n d a n lı b i r ü st ö rtü va rd ı r.
K i m ta rafı n d a n ve n e z a m a n i nşa e d i ld i ğ i b i l i n ­
B u g ü n saat k a d ra n la rı ve saatler i , e le ktro n i k
m e mekte d i r. Ya pt ı ğ ı m ı z a raştı rmala rda ya p ıy­
saat ta k ı la ra k yen i le n m i ştir. Eski saat mekan iz­
la i lg i li yaz ı lı b i r kayda rastla n m a m ı şt ı r. 36 Ya l n ı z
m a s ı n d a n ya l n ı z ca n ı ka lm ı stı r. C a n üzeri n d e 1
1 94 1 d e yayı n la n a n R . M . R ı efsta h l' ı n kita b ı n d a ­ I I I

ça rm ı hta H z . İsa , o ra n s şekli d e H z . Meryem ve

k i saat k u les iyle i lg i li Fotoğ raf d a , k u le n i n soğ a n
b i r aziz k a b a rt m a s ı i le G re kçe yaz ı la r va rd ı r.

36 Özd e m i r 1 993, 1 73 ; Acu n 1 994, 9 , Antalya M üzesi ndeki 40

I C n u m a ralı tescil fişin d e , k u l e n i n XIX. yy. da ya pılmış ola­ 37 R ı efstahl 1 94 1 , Fotoğraf 7 9 ; Kienitz 1 963, 4; Acun 1 994, 9
bileceği kayıtlıdır. da kulenin yalnız ismi g eçer.
 Osm a n l ı İ mparatorluğu Saat K u l eleri 19

5- AYVALIK (BALIKES İ R) SAAT KULESİ

Eski Ayva lı k ' ı n m erkezi n d e , m i ma ri ü s lu b u n d a n
XIX. yüzyı la ta ri h le n e b i le n , Ag i o s Ya n i s Kilisesi
b u g ü n kü a d ıyla , Saatli Cami d iye b i l i n e n bir ya pı
yer a l ı r. B u ya p ı Yu n a n i ş g a li n d e n so n ra 1 928 ler­
de m i h ra p, m i n be r ve m i n a re i lavesiyle ca m iye
çevri lmişt i r. C a m i o ld u kta n s o n ra ça n k u les i n i n
üzeri n e b i r b lo k i lave e d i le re k k u le n i n i ki yüzü n e
yuva rla k ka d ra n lı b i re r s a a t ko n m u şt u r. 38

Foto : O. Saban

38 Acun 1 994. 1 0 Bu yapıyla i lgili hiç b i r bilg iye sahip o la m a ­

d ı k. Yeri nde yaptıgımız a raştırm a d a n . yuka rıd a ki ka n ıya
va rdık. Foto : O. Saban
20 Ha kk ı Acu n

6 - BALI KES İ R SAAT KU LESİ

Saat Ku les i , şeh ri n m e rke z i n d e , B e lediye Parkı
i ç i n d eki bir ya m aç üzeri n d e yer a l ı r. G i ri ş ka p ı ­
sı üzerindeki Tü rkçe kita be d e n , ya p ı n ı n H . 1 243 /
M . 1 82 7 d e S i listre Va lisi G i ridizade M e h met Paşa 39
ta rafı n d a n , Ga lata K u lesi n i n b i r benzeri ol a ra k
ya p ı l d ı ğ ı ve 1 3 1 3 / M . 1 89 7 d e d e p re m i n d e yı k ı ld ı ­
ğ ı ve M utasa rrıf Ö m e r Ali Bey ta rafı n d a n b u g ü n ­
kü k u le n i n i n şa e d i ld i ğ i yaz ı lı d ı r. 40

39 Larousse 8 / 1 972, 546; Acun 1 994, 1 O d a ; G i ri d izade Meh­

m et Paşa, Türk Devlet adamı, Balı kesir müteselli m i , 1 82 9
d a M iri m i ra n rütbesiyle M a raş v e N igbolu m utasa rrıfı
o l d u . Sonra vezirlikle Silistre Va lilig i n e tayin edildi. 1 844
yılı n d a tekrar g ö revi i a d e e d i lerek Bozok ve M us u l valisi
oldu. 1 855 d e Gözleve M u h a rebesinde öld ü .
40 Talay 1 99 1 , 3 3 2 ; Özdemir 1 993, 1 75 ; Acu n 1 994, 1 0 ; Ç a k ­
m a k 2000, 6 1 ; da saat k u les i n i n , Sultan i l . Abdülhamit"in
25. cülus yıld ö n ü m ü kutla m a ları çerçevesinde açılışının
ya pıldıgı yazı lıd ı r. Ayrıca Arşivde saat k u lesi i le i lgili bilgi
vard ı r. Başbakanlık Devlet Arşivi, Tari h ; 2 1 /R/1 3 1 8 , Dos­
ya No; 1 376, G ö m lek No; 1 3 1 8/R-26 ve Başbaka n lı k Devlet
Arşivi, Tari h ; 1 8/Ca/1 3 1 8 , Dosya N o ; 4 1 0 , G ö m lek N o ; 52.
 Osmanlı i mparatorluğu Saat K uleleri 21

Saat K u le s i , kesm e ta şta n ya p ı lm ı ş , k a re p riz­

ma [2 X 2 m.] ş e k li n d e , ya klaşı k o la ra k 2 0 m .
yü kse k l i kte d i r. Yatay i k i s ı ra s i l m e g övdeyi üçe
b ö le r. G e n i ş o la n o rta b ö l ü m d e , ' S' şekli n d e k i
k ü ç ü k konso lla r üzeri n e otu ra n d ö rt b i r ta rafta
b i re r b a lko n ve i nce u z u n d i kd ö rtgen p e n ce re ­
l e r y e r a l ı r. Ü st bölü m d e , h e r c e p h e d e , yuva rla k
k a d ra n lı b i re r saat b u lu n u r. Saati, saat b a ş ı n d a
i k i kez, b u ç u k la rd a b i r k e z ça n ı çalar. S a a t m e ­
ka n iz m a s ı Fra n s ı z m a lı d ı r. 68 basama klı m e rd i ­
ve n li k u le n i n , e n ü stte i n ce a hşa p d i re k le r üzeri­
n e o t u ra n so ğ a n başı şekli n d e k u b be li bir köşkü
va rd ı r. Ku le n i n 1 325 ta r i h li H ü dave n d i g a r Sa ln a ­
m e s i n d e41 v e I RC I CA Arşiv i n d e42 fotoğrafı va rd ı r.
H e r i k i Fotoğ ra f i le b u g ü n kü g ö r ü n tü s ü a ra sı n d a
h i ç b i r fa rk yokt u r.
7- BAYBU RT SAAT KULESİ
K u le , şe h ri n meyd a n ı n d a d ı r. Saat k u le s i , Ka m i l
Bey' i n b e led iye başka n l ı ğ ı s ı ra s ı n d a , 30 E k i m
1 923 d e ya p ı m ı n a ka ra r a l ı n m ış , 29 Eki m 1 924
de b it irilmişt i r. 43 K u le n i n i n şas ı n a Ta b u r Köylü
M u h ittin U sta ba şla m ı ş , R i ze ' li İ b ra h i m U sta b i ­
tirmiştir.
2 1 m . U z u n l u ğ u n d a , m i n a re g ö rü n üşü nde­
k i k u le , çokg e n ka i d e li , a r m u d i p a b u çlu , sekiz­
g e n gövd e li ve şerefe li d i r. Şerefe ü ze ri u zatıla ­
ra k üzeri k u b b eyle ö rt ü lü b a ldaken şekli n d e b i r
köşk e l d e ed i lm işti r. Ka re p la n lı köşk k ı sm ı n ı n
h e r yüzü n d e yuva rla k k a d ra n lı sa atleri va rd ı r.
Batıya a ç ı la n yuva rla k kemerli b i r k a p ı s ı va rd ı r.

41 H ü d eva n d i g a r 1 325; Acun 1 994. 1 O.

42 Acun 1 994, 1 O : I R C I CA Fotoğ raf Arşivi, 779 - 73 / 1 ve 6 nu­
marada kayıtlı b i r resmi va rd ı r.
43 Karakoyu nlu 1 990, 466; Acun 1 994, 1 0; Özdemir 1 993, 1 76 :
Özdemir 1 994. 93.
22 H a kkı Acun

8- BERGAMA SAAT KULESİ - B a reka lla h p e k ra s i n o ld ı b u a l i yi rle r

Eski H ü kü met Ko n a ğ ı b u g ü n Polis Karakolu [ H . 1 28 1 ! M . 1 864 - 1 865]44
o la n ya p ı n ı n , k ı rma çat ıs ı üzeri n d e n saat k u lesi K u le n i n B e rg a m a M üzes i n d e k i [ Enva nter
yükselir. Ka re prizma g övd e l i a h şap k u le , 2-3 m. N o: 2, H a rita N o: 20. K. 111 . 1 / 1 00 0 ] kayd ı n d a ,
yüksekliğ i n d e ve soğ a n başlı k ü la h lı d ı r. Ya p ı n ı n H ü kü m et Ko n a ğ ı n ı n 1 9 . yy. d a Kaym a ka m Ke m a l
i k i kat a ra s ı n d a ki a l ı n lı ğ ı n d a i k i p a rça lı , yağ ­ Bey ta rafı n d a n ya ptı r ı ld ı ğ ı ya z ı l m a kta d ı r. 45
lı b oya i le h a rfle r i n ü z e ri n d e n acem ice g i d i le rek
yaz ı lm ı ş p e k o k u n a maya n bir kita besi va rd ı r.
1 - Pek g üzel i n şa o l u n d u b u b i n a vü h a n e le r 44 Bu kita be Prof. D r. Recep Topa rlı tarafı n d a n o k u n m u ş ve
b i n a n ı n girişine asılan levha üzerine kita b e n i n O s m a n lıca
- H ayr- ba h şa -yı uyu n o ld ı b u a l i yi rle r ve g ü n ü m ü z Türkçesi ile metni yazılarak asılmıştır.
2 - Az g ayretle h isab itdi b u zat tari h i n i 45 Acu n 1 994, 1 1 .
 Osmanlı i m paratorluğu Saat K u l eleri 23

9- BİLECİK SAAT KULESİ

Saat Kulesi, ş e h re h a k i m b i r tepe üzeri n d e , b u ­
g ü n k ü Anadolu Lisesi n i n ba hçesi n d e ku ru l­
muştu r. G i riş k a p ı s ı üzeri n d e ki Tü rkçe kita be­
den: S u lta n i l . Abd ü lh a m it za m a n ı n d a 1 90 7 y ı ­
lında E rt u ğ r u l M utasarrıfı M u sa Kaz ı m B ey tara­
f ı n d a n ya ptı r ı ld ı ğ ı n ı ve 1 987 d e B i le c i k Va lisi Ad i l
Yaz a r' ı n resto re ett i rd i ğ i n i ö ğ re n iyoruz. 46
Kule, yu ka rı d a n a şa ğ ı d o ğ ru g e n işleye n d ö rt
d i kd ö rtgen p rizm a d a n o l u ş u r. Altta n i k i kat, kö­
şeleri kesme, c e p h e le ri m o loz ta şta n , üst kat­
la r da a hş aptan ya p ı lm ışt ı r. En a ltta yuva rla k ke­
merli ka p ı i le o n u n üzeri n d e ayn ı b i ç i m li pencere
yer a l ı r. i ki n c i kat üzeri n e otu ra n b a lko n u va rd ı r.
Balkon ü ze ri n d e k i a hş a p b a lko n , d ö rt cep h e s i n ­
de b i re r ka re ka d ra n lı s a a t y e r a l ı r. Ü z e r i p i ra m i­
d a l k ü la h la ö rtü l ü d ü r. 1 325 Ta rih li H ü dave n d i g a r
saln a m es i n d eki res mi i le b u g ü n kü g ö rü ntüsü
a ra s ı n d a pek fa rk yo ktu r. 47

46 Acun 1 994, 1 1 ; Özdemir 1 993, 1 77 ; Özd e m i r 1 994, 93; Bi le­

cik 2006, 27. •
.. _ ... . : ..,.. .
47 Acu n 1 994, 1 1 . .ı
24 Ha kk Ac u n
ı
. '
1 O- BOLU SAAT KULESİ
S a a t k u lesi e s k i d e n h i s a r ın b a t ı u c u n d a ye r a l­
m a ktayd ı . Ki m ta rafı n d a n ve n e z a m a n ya p ı ld ı ­
ğ ı kesi n o la ra k b i li n m e m e kted i r. Fa kat S . Eyi ce
" ... Ş e h ri n to p o ğ ra fya s ı n ı a n lata n M o rdtma n n ,
h öyü ğ ü n ü stü n d e ve b atı u c u n da b i r saat k u ­
lesi g ö rm üştü r. B u n u n kita besi n d e 1 836 ta ri­
h i va rd ı r. An ca k b u tari h i n d o ğ ru lu ğ u n d a n şüp­
he e d i l i r. Ç ü n kü yu karıda işaret e d i ld iğ i g i bi
1 8 1 0 ' d a B o lu ' d a n geçen Bozok'lu O s m a n Şa­
k i r Efe n d i ' n i n ya ptı ğ ı ren kli res i m d e b u saat k u ­
les i a ç ı kça işaret o lu n m u şt u r. " d iyere k k u le­
n i n 1 8 1 0 ' d a n ö n ce ya p ı ld ı ğ ı n ı b e l i rt i r. 48 Bir B o lu
S a ln a m e s i ' n d e ; B o l u lu ve B o lu Voyvodası H a c ı
Ah met Paşa · n ı n H . 1 200 / M . 1 785- 1 786 ta ri h i n ­
de vezaretle C i d d e Va lisi o l d u ğ u fa kat o raya g it-
48 Eyice 1 975. 7.
m e d e n H . 1 2 1 1 I M. 1 796- 1 797 ta ri h i n d e ö le re k
Ü s k ü d a r ' d a k i N O h Ka p ı s ı M eza rlı ğ ı n a defne­
d i ld i ğ i , ş i m d i k i m e kteb - i s u lta n rn i n b u l u n d u ğ u
m a h a lle ya k ı n a h ş a p b i r saat k u lesi i nşa v e b i r
ça la r saat celb etti ğ i b e l i rt i li r. 49
B o lu h a lkı n ı n b i rk ı s m ı ise, k u le n i n ve m u ­
va kkith a n e n i n il. M a h m ut ta rafı n d a n ya ptı r ı ld ı ­
ğ ı s öyler.
K u le n i n ta m i riyle i lg i li Bolu M üteselli m i M az­
h a r Paşa ·ya a it Başba k a n l ı k D evlet Arşivi ' n d e H .
1 253 / M . 1 837- 1 838 ta rih li i k i belge va rd ı r. 50
Kule , ka re prizma g övd e l i ve üzeri ayd ı n lı k fe­
n e rli k u b beyle ö rtü lü d ü r.
49 Bolu 1 92 1 . 4 1 4.
so Başb a k a n l ı k Devlet Arşivi ' n d e Bolu Saat Ku lesi i le ilgili. H.
1 253 tarih. Dosya N o ; 680. Gö mlek No; 331 68 ve 3 3 1 68/A.
iki belge vard ır.
 Osmanlı İ m paratorluğu Saat K u leleri 25

Bolu ve Saat Kulesi [ M . Z. Konra pa ' d a n l

Bolu ve Saat Ku lesi [ M . Peçe n e k ' i n Alb ü m ü n d e n ]

I R C I CA Arşivi n de k i fotoğ ra f ı n a g ö re , k u le n i n B u g ü n B o lu Yıld ı r ı m C a m i i ' n i n kuzeyba t ı s ı n ­

şehre bak an yüz ü n d e yuva rla k saat k a d ra n ı yer d a k i p a rk i ç i n d e ye n i ya p ı lmış küç ük b i r s a a t ku­
a lı r. 5 1 les i va rd ı r. K u le kaidesinde, mermer üzeri n e ya ­
z ı lm ı ş Tü rkçe kita be s i n d e , Prof. D r. H a li s D u m a n
tarafı n d a n 1 989 y ı l ı n d a ya p ı t ı rı ld ı ğ ı ya z ı l m a kta­
51 Acun 1 994, 40; I R C I CA Arşivi 90786 / 7 n u m a rada kayıtlı fo­
toğrafı va rd ı r. d ı r.
26 Hakk ı Ac u n

1 1 - BOZCAADA (ÇANAKKALE) SAAT KULESİ

B ozcaada [ B o h ç a a d a ] . Ç a n a kkale i l i n e bağ lı b i r
i lçe m e rkez i d i r. Ada n ı n ka raya uzaklı ğ ı 6 k m . d i r.
Tü rkiye ' n i n ü ç ü n c ü büyük a d a s ı d ı r. Ada n ı n n üf u ­
su 1 500 - 2000 c iva rı n d a i ke n tu rizm p ota nsiye­
li n e d e n iyle yaz ı n bu n üf u s 5000 ka d a r ç ı km a k ­
ta d ı r. Ada d a kalesi b a şta o l m a k ü z e re çok sayı­
d a Türk D ö n e m i n e ait eser va rd ı r. B u n u n d ı ş ı n d a
a d a n ı n G ayr-ı M üslü m M a ha llesi ' n d e ye r a la n ve
g i ri ş k a p ı s ı üzeri n d e 1 86 7 ta ri h i yaz ı l ı olan b i r ki­
li s e s i b u l u n u r. Ki lise n i n ya n ı n d a n d ö rt aya k üze­
ri ne o tu ra n ve d ö rt katlı , hem saat k u le s i , hem
ça n k u lesi o la n bir k u le yükselir. Saat K u lesi n i n ,
k i lise i d a re c i le ri n ce b e l i rt i ld i ğ i g i b i ki lise i le b i r­
li kte ya p ı ld ı ğ ı , fa kat d a h a s o n ra ta h ri bata u ğ ­
ra d ı ğ ı , b u n u n üzeri n e , b i ri n c i kat ı n kem e r ki­
lit taş ı n a ça kılan Tü rkçe tabela d a n k u le n i n Baş­
bakan Tayyi p E rd oğ a n ' ı n ta limatıyla 08 H a z i ra n
2 0 0 7 ta ri h i n d e b üyük ta m i rat g e ç i rd i ğ i n i ö ğ ren­
me kteyiz.
B i rb i ri n e d ö rt yuva rlak ke m e rle b a ğ la n a n ve
p rofi lli d ö rt aya k ü ze ri n e otura n d ö rt katlı k u le ­
n i n , i ki n c i v e ü ç ü n c ü katla rı n d a d e m i r korku lu k­
lu ba lkonla rı b u l u n u r. Son kat ı n d a ise d ö rt yö n ­
d e yuva rlak k a d ra n lı saatler g ö rü l ü r. S a a t köşkü
i ç i n d e ç a n ı ve saat me k a n izması yer a l ı r. Köş k ü n
üze ri d e m i r kafesli ku b b e m si b i r ö rtü i le k a p a ­
t ı l m ıştı r.
 O sm a n l ı i m parato r l u ğ u Saat K u l eleri 27

1 2- BURDUR SAAT KULESİ

Kule , Ulu Caminin kuzeyi n d e k i Ala ca ­
paza rı ' n d a d ı r. Eski k u leyi , Ko nya Va lisi A h m et
Tevfi k Paşa, ta h m i n e n 1 83 0 ta ri h i n d e ya pt ı r­
mışt ı r. B u k u le , 1 330 / M . 1 9 1 4 d e p re m i n d e yı­
k ılmış ve ye n i d e n ayn ı yeri n e b u g ü n k ü k u le , Eş­
raftan Kahya o ğ lu Hacı Ali D e m i r ta rafı n d a n , taş­
ç ı ustas ı N u ri Fazlı 'ya 1 936 - 1 937 yı lla r ı n d a i n şa
ettirilmiş, 52 d a h a so n ra 1 9 7 1 D e p re m i n d e şere­
fe n i n üzeri z a ra r görmüş ve 1 988 d e Ahmet G ü n ­
görmez tarafı n d a n resto re ett i r i lmiştir. 53
Sarı kesm e taşta n ya p ı la n ve 33 m . yüksekli­
ğ i n d e ki ya p ı , 4 X 4 m . boyutla r ı n d a ka re kaide­
li ve sekizgen g övd e li d i r. Sekizg e n g övde, ka re
ka i d e n i n köşele ri p a h la na ra k o lu şt u r u lm uştu r.
Aşa ğ ı d a n yu karı d o ğ ru i n ce le n g övd e , yatay s i l­
melerle beş kata bölü n m ü ştü r. En ü stte h e r yü­
zeyd e d i kd ö rtg e n p e n ce re le ri olan k u b b eyle ö r­
tülü b i r o da i le o n u n i k i a lt ı n d a h e r c e p h e d e b i ­
re r yuva rlak k a d ra n lı s a a t y e r a lı r. Saat ka d ra n ­
ları n ı n a ltı n d a şerefe b u lu n u r.

52 Burdur 1 955- 1 05 ; Sapolyo 1 969, 1 ; Özdemir 1 993, 1 82 ;

Acun 1 994, 1 1 - 1 2.
53 Özdemir 1 993, 1 82 ; Acu n 1 994, 1 1 - 1 2; B u rd u r M üzesi , En­
va nter No; 1 500-0/1 .3.
28 Ha k k ı Ac u n

1 3- BURSA SAAT KULESİ

Saat Kulesi, Top h a n e S e mt i n d e , O s m a n ve O r­
h a n Gazi Tü rbe le ri n i n kuzeyi n d eki p a rk i ç i n d e
ye r a l ı r.
K u le , Va li R eşit M ü mtaz Paşa 54 ve B e led iye
Reisi M e h m et E m i n Bey za m a n ı n d a , 2 Ağ ustos
1 904 de ya p ı m ı n a başla n m ış, 31 Ağ u stos 1 905
g ü n ü ta m a m la na ra k töre n le a ç ı l m ı şt ı r. 55 Ku le n i n
yeri n d e d a h a ö n ce Abd ü laziz D ö n e m i n d e [ 1 86 1
- 1 876] ya p ı lm ı ş b i r saat k u lesi d a h a va rd ı . 5 6 Ta ­
lay, ya k ı n za m a n la ra kada r R a m a z a n d a top atı­
ş ın d a k u lla n ı la n ve a d ı n ı semte veren t o p u n ta­
r i h i i s e 1 85 5 lere S u lta n Abd ü la z i z d evri n e ç ı k­
t ı ğ ı n ı yazar.57 Eski k u le , k a re p la n lı ve d ö rt kat­
lı d ı r. i ki n ci ve ü ç ü n c ü katı n d a b i re r ba lkon yer
a l ı r. Ü ç ü n c ü katta , ş e h re b a ka n yüzü n d e yuva r­
la k k a d ra n lı b i r saati b u lu n u r. Bu k u le n i n ne za­
m a n ve nasıl y ı k ı ld ı ğ ı h a k k ı n d a b i r b i lg iye sa h i p
değ i li z .
B u g ü n k ü saat k u le s i , 3 3 m . yüksekliğ i n d e ve
kesm e taşta n ya p ı lmışt ı r. Gövd e s i n d e k i beş p ro ­
fi lli s a ç a k k u leyi, a şa ğ ı d a n yukarı d o ğ ru a lt ı par­
çaya b ö le r. Her kat ı n d ö rt c e p h es i n d e yuva rla k
ke m e rl i d i kd ö rtg e n p e n c e re le r yer a l ı r. En üst
k a t ın h e r yüz ü n d e yuva rla k k a d ra n lı b i re r saat
b u lu n u r. O n u n ü ze ri n d e ise, bir s i re n [ca n ava r
d ü d ü ğ ü ] va rd ı r. Ku leye , ö n ü n d e d ö rt basa m a k l ı
m e rdive n i o la n , yuva rla k ke m e rli b i r ka p ı d a n ç ı ­
k ı lı r. 8 9 B a s a m a klı a hş a p m e rd ive n li d i r. A ğ ı rlık­
la rla ça lışa n saatin ça n ı n ı n ça p ı 90 c m . d i r.
1 325 Ta r i h li H ü d ave n d i g a r Sa ln a m e s i n d e ,
ş i m d i k i g ö r ü n tü s ü n d e n p e k fa rklı o lm ayan b u ­
g ü n kü k u le n i n b i r resm i va rd ı r. 58

54 Parmaksızoğlu 27/1 978,294; Acun 1 994, 1 2 ; Reşit M ü mtaz

Paşa [ İ st a n b u l 1 856- 1 926). İsta n b u l· da ilk ö ğ re n i m i n i ta­
m a m la d ı . 1 869 Yılında, Divan-ı H ü mayun Kale m i " n e çerağ
e d i l d i . 1 89 1 de Dahiliye müsteşarlı ğ ı na tayin e d i ld i . 1 904
Eylü lünde H üdave n d i g a r Vali liğine nakled ild i . B u rsa Va li­
liği en başarılı d ö n e m i d i r. Öyle ki, Bursa Vali liğinden ay­
rıld ığ ı n d a n C u m h u riyet Devrin e kadar şehird e h i ç b i r i m a r
faa liyeti olm a m ıştır. Belli b a ş l ı caddeler o n u n zamanında
a ç ı lmış ve pa rkelerle ka pla n m ıştı r. 1 92 0 d e Damat Ferit
Paşa Kabinesine D a h i liye Nazırı ola ra k a l ı n m ı ştır. 1 926 da
d a vefat etmişt i r.
55 Bayka l 1 950 - 5 5 ; B u rsa 1 956, 459; Acun 1 994, 1 2.
56 Acun 1 994, 1 2, I RC I CA Fotoğ raf Arşivi, 90752 / 28.
57 Talay 1 99 1 , 332 d e verd i ğ i 1 855 tari h i n d e ta htta Abdülaziz
1 1 86 1 - 1 876) d e ğ i l, Abdülmecit vard ı r [ 1 839 - 1 86 1 ) .
58 Hüdave n d i g a r 1 325,56 ; Acun 1 994, 1 2.
 Osm a n l ı i mparatorluğu Saat Ku leleri 29

1 4- ÇANAKKALE SAAT KULESİ

Saat Kulesi . şeh i r m e rkez i n d e i k i soka k a ra s ı n ­
d a d ı r. Ka i d e s i n d e y e r a la n e s k i d e n yaz ı s ı s i l i n e n
ve b u g ü n te k ra r ya z ı l m ı ş olan ç e ş m e üzeri n d e
b i r kitabesi va rd ı r. 59 Kitabeye g ö re ;
1 - P i r Ş e h i n şa h ı n z ü la l- i h i m met i eyled i reyya n
mü lkü m i lleti
Bare k Alla h u hazret-i A b d ü l h a m i d o ld u h e r
fe rd i n m e d a r- ı raveti
2- Ya ilahi sen b a ğ ı ş la m i llete işti m a l etti c i h a ­
n e n i ğ m eti
M u nteş i r e nva ri şavi s e raser h e rkez i n a rt­
ma kta m e s u d iyeti
3- O m a ka rrı h e m işe h ayr e n d i ş e n i n o la h e r y ı l
ö m rü n ü n h e r saati
B u n d a saat va r, b u rc u n d a va r nazı ra , çeşme
va r, ayi n e va r k ı ld i k kati
4- B i rd e afatı sava ı kta n m a s u n eyle m e k üzre
ko n u ld u a leti
B a h u s u s etti C e m i l Paşa g i b i b u n d a n g ayri­
turi çok h izmeti
5- Hazreti M evla m ü e ss e r eylesin n i ce u m ra na lış ı n ı n ya p ı ld ı ğ ı , ya pt ıra n ı n ı n da C e m i l Paşa ol­
h a li h a s leti d u ğ u d u r. Anca k bazı yayı n la rd a k u le n i n ; Ç a ­
H a me ra n o l zevkı a ş ü k ra n eyle ast i ka n ı n na kkale Konsolosu veya tü cca r İt alya n Vita lis
işte b u d u r h i m m eti G a pt i ro le ' n i n 1 0 . 0 0 0 a lt ı n g ö n d e re re k , za m a n ı n
6- Aleti tezyin eyley i p tari h i n i s öyle ya h u g e ldi Va lisi taraf ı n d a n ya ptı rı ld ı ğ ı yazı lı d ı r. 61 E ğ e r b u
eş ref saati b i l g i d oğ ru o lsa i d i kita b e d e b e l i rt i li rd i . S a a t k u ­
Sene 1 3 1 3 Keteb e h u Recep Yesari lesi n i n ya p ı m ı i le İta lya n ko nsolo s u n i lg i le n d i ri l­
Kule , 1 3 1 3 / M. 1 89 7 - 1 898 ta ri h i n d e , i l . Ab­ mesi n i n n e d e n i , ko nsolos u n Ç a n a k ka le s u de­
d ü lhamit D ö n e m i n d e , Cemil Paşa ta raf ı n ­ pos u n u ve s uyo lla rı n ı n ya p ı lması için pa ra gön­
dan ya ptı r ı l m ı şt ı r. 60 1 89 6 Ta ri h li Se rvetifu n u n d e rd i ğ i s u d e po s u n d a k i kita beden a n laşı lma kta ­
Derg i s i ' n i n 253 sayı s ı n ı n 293 sayfa s ı n d a saat d ı r. Yi n e S erfetifu n u n D e rg i s i ' n d e yayı m la n a n fo ­
k u lesi n i n bir fotoğrafı i le b u foto ğ rafın a lt ı n d a , toğ rafta k u le n i n d ö rt katlı o ld u ğ u fa kat b u g ü n kü
" Kale -i s u lta n i ' d e ye n i s a a t k u le s i " d iye yaz ı s ı k u le n i n ise beş katlı o ld u ğ u d u r. İ lave e d i le n b u
va rd ı r. S a a t k u le s i n i n kita besi n d e k u le n i n 1 897- katın ne z a m a n i lave e d i ld i ğ i h a k k ı n d a b i r b i lg i
1 898 tari h i yaz ı lı d ı r. Söz kon u s u d e rg i 1 896 ta­ sa h i b i o la m a d ı k. B u g ü n kü saat k u lesi , 4 ,5 x 4 , 5
ri h li d i r. B u i ki ta ri h fa rkl ı l ı ğ ı bize şunu d ü ş ü n ­ m . boyutla r ı n d a kare p la n lı , a ş a ğ ı d a n yuka rıya
d ü rmekte d i r. Saat k u lesi n i n 1 89 6 i nşa e d i l d i ­ d o ğ ru i n ce le n b i r g ö r ü n üşe s a h i pt i r. 20 m . u z u n ­
ğ i , 1 897- 1 898 da d a kitabesi n i n yaz ı ld ı ğ ı v e a ç ı - lu ğ u n d a k i k u le n i n g övdesi d i kd ö rtgen s i lm elerle
beşe b ö lü n m üşt ü r. En üstte ça n ı n a s ı l d ı ğ ı çok­
g e n g övdeli k u b b e li bir köşk yer a l ı r. Onun a l­
59 Canakka le'yi Ka lkınd ı rm a Daya nışma ve G üze lleşti rme
Derneği [ CAKAD ER) tarafı n d a n ; eskiden kazınara k sili n ­ t ı n d a , d ö rt yö n d e yuva rla k kadra n lı saat b u lu ­
m e k istenen kitabesi üzeri n d e n g i d i le rek tekrar yazılmış n u r. Saatin a k rep ve yel kova n ı yılan şekli n d e
ve kita b e n i n g ü n ü müz Türkç e 'siyle açıklaması yazılmıştır.
60 Ça moğlu 1 962, 2 1 ; Kurt m a n 1 9 9 1 , 1 7 1 ; Özdemir 1 993, 1 85
- 1 86 ; Acu n 1 994, 1 3 de kule, Ç a n a kkale Konsolosu veya
tüccar İtalya n Vita lis G a ptirole ' n i n 1 0.000 a ltın g ö ndere­ 61 Camoğlu 1 962, 2 1 ; Kurtman 1 99 1 , 1 7 1 ; Özde m i r 1 993, 1 85
rek, z a m a n ı n Va lisi tarafı n d a n ya ptırıld ı ğ ı yazı lıd ı r. - 1 86 : Acun 1 994, 1 3 .
 30 Hakkı Ac u n

ya p ı l m ı şt ı r. i ki ve ü ç ü n c ü katla r­
da b i rer, hafif s ivri ke m e rli ayd ı n l ı k
p e n cere le ri i le i ki n c i katta b i r bal­
ko n u va rd ı r. E n a ltta g ü n ey c e p h e ­
d e b i r ka p ı , ku zeyd e basama klı s i l­
m e li çeş m e n i şi g ö r ü l ü r. Ç e ş m e n i n
m e rm e r k u rn a s ı , a sla n yeleli ayna
taşlı lü lesi va rd ı r. Kita b e d e a d ı g e ­
çen ayn a n ı n , çeş m e aynataşı ü z e -
,
r i n d e , kita be n i n a lt ı n d a ki b os l u kta '
yer a lm ası g e re k i rd i . , �

I'
!I'
!�
1

�
'I
I
I

:ı

[1
!

Foto : A. Arbaş"ta n
 Osma n l ı İ m paratorl uğu Saat K u leleri 31

1 5- ÇAN KIRI SAAT KULESİ

Saat K u lesi , u lu ca mi ya k ı n ı n d a ki G ü d ü k M i na­
re Soka ğ ı ' n ı n üzeri nd e d i r. Etrafı n ı çevi ren evler
arasında kaybo lmuşt u r. B u radaki i lk saat Kule­
si, 1 869 yılında Ha cı Efe ' n i n Be led iye Başka n lı ­
ğı s ı rasında ya ptı rı lmıştı r. 62 B u g ü n kü saat k u le­
si ise, ö ncele ri D i k i c i le r Arasta s ı ' n d a K ı b ı rla rı n
dükka n ı n ı n ö n ü n d e i ke n , 1 948 y ı l ı n d a Beled iye
Başka n ı H a li m Bayra m taraf ı n d a n b u g ü n kü ye ri­
ne taşı n m ışt ı r. Saati l sviç re ' d e ya p ı lm ış, S u lta n i l .
Abd ülhamit ta raf ı n d a n İ nebolu yolu i le Ç a n k ı rı 'ya
gönde ri le n k u le S u lta n i l . Abd ü lh a m it' i n 25. c ü ­
l u s yı ld ö n ü m ü kutla m a la rı çerçevesinde 1 3 1 6 /
M . 1 90 1 ta ri h i n d e ya p ı la ra k a ç ı lm ıştır. 63
B i r platform üzeri n e k u r u la n k u le , ya klaşık
ola rak 1 5 m . yükseklikt e , 2 , 3 x 2 , 3 m. boyutla­
rı nda ka re p la n lı , d i kd ö rtg e n g övd e l i d i r. Üstte
bir balko n u ve d ö rt yö n d e yuva rla k ka d ra n lı b i ­
rer saat ye r a l ı r.
Saat kad ra n la rı üzeri n d e yuva rla k a ç ı klı kla r
va rd ı r. Saati 2 4 saatte b i r kurulur. Zi n c i rli d i r. Ç a n ı
i k i tokmaklı ve 1 6 kg . a ğ ı rlığ ı n d a d ı r. Ya rı m ve ta m
saatle rde ça la r. Üzeri k u rş u n ö rtülü kubbelidir.

Ça n k ı rı Araşt ı r m a la rı Arşivi n ' d e n

62 Akansel 1 99 1 , Ç a n k ı rı Saat Ku lesi bahsinde; kulenin ya pı­

lış tarihi o la ra k i l . Abdülhamid döneminde 1 860 tari h i n d e
ya ptırıld ı ğ ı n ı yazar. H a lb u ki bu tarihte, S u ltan Abdülm ec it
[ 1 839- 1 86 1 ) başta d ı r. Ayrıca k u le hakkı n d a , Ç a nkırı Bele­
d iye Başkanlı ğ ı n ı n 9.7. 1 992 tarih ve 59- 643 sayılı yazısın­
da d a ; kulenin il. Abdülhamit Döneminde 1 866 da yaptı­
rıld ı ğ ı belirtili r. B a hsedilen 1 866 tari h i n d e Sultan Abdü­
laziz [ 1 86 1 - 1 876) başta d ı r. H e r iki kayna kta d a ya ptıra n ı
yanlış verilmiştir. H . l3 1 O / M . 1 894- 1 89 5 Tari h li Kastamo­
nu Vilayet-i Salna mesi, s. 4 1 6 d a , Ç a n k ı rı ese rleri tek tek
sayı ld ığı halde, saat kules i n d e n hiç ba hsedi lmem esi d e il­
gi nçtir. Bu a rada k u le hakkında istediğimiz bilg iyi g ö n d er­
me nezaketinde b u l u n a n Ç a n kırı Beled iye Baskan Yard ı m ­ ..
cısı M üştak Uzya pan B eyefen d i 'ye teşekkürlerim izi s u n a ­
r ı z. . ; Ö z d e m i r 1 994, 93 de, ilk s a a t kulesi n i n 1 869 ta ri h i n ­
de yaptırıld ı ğ ı n ı , b u g ü n k ü n ü n i s e i l . Abdülhamit D ö n e m i n ­ A pn
de 1 90 1 tari h i n d e ya ptırıld ı ğ ı n ı yazar.
63 Özdemir 1 993, 1 88 ; Özd e m i r 1 994, 93; Ç a k m a k 2000, 64.
32 Hakkı Ac u n

1 6- ÇORUM SAAT KULESİ

K u le şehrin me rkez i n d e d i r. G ü n eye a ç ı la n yu ­
va rla k keme rli k a p ı s ı ü z e ri n d e kita be ye r a l ı r.
1 - Ş e h i n şa h - ı z a m a n Abd ü l h a m i d H a n - ı ke­
re m ka r ı n
2- Fe rma n - ı ki ra m ı n d a n H a sa n Paşa -yı b i h e m ­
ta
3- B ü t ü n evkat ı n ı vakf eyledi i hya -i hayrata
4- M uvaffa k eylesu n h e r d e m a n ı a m a li n e M ev-
la
5- Bu saat k u lesi ez c ü m le hayrat-ı g ü z i n i n d e n
6- Ya p ı ld ı yü m n - ü evfe rle b u şe h ri eyle d i i hya
7- Ç ı k u p b i r va kt-i eşrefd e yaz ı ld ı b a b ı n a ta ri h
8- B u m i kat-i ce l i li ya p d ı b a k Lütfi H a s a n Paşa ,
1312
Kita bede n , k u le n i n 1 3 1 2 / M . 1 896 da Beşiktaş
M u hafızı Ç o ru m lu Ye d i -Sekiz H a s a n Paşa tara­
fın d a n ya p t ı rı ld ı ğ ı a n la ş ı lm a kta d ı r. 64
Ta lay, saat k u les i n i n i l . Abd ü lh a m i t ' i n d i rek­
tifle riyle Beşi kta ş M u hafızı Ye d i -Sekiz H asa n
Paşa ta rafı n d a n ya ptı r ı ld ı ğ ı n ı ve kita besi d e H at­
tat M e h met N u ri Efe n d i ta rafı n d a n yaz ı ld ı ğ ı n ı
beli rt i r. 6 5
Sarı kes me ta şta n ya p ı la n m i n a reye b e n zeye n
saat k u le s i , 28 m . yüksekli ğ i n d e , h e r ke n a rı 3 . 9 0
m . u z u n lu ğ u n d a , s e k i z g e n ka i d e l i , 2 4 köşeli g öv­
d e li ve kare prizma petekli d i r. Üzeri k u rş u n k u b ­
beyle ö rt ü lü d ü r. D ö rt b i r ta rafı n d a s a a t ka d ra ­
n ı va rd ı r. Şe refeye , yuva rla k ke m e rli ka p ı d a n , 8 1
ba s a ma k lı m e rd ive n le ç ı k ı l ı r. 66

64 Özd emir 1 993, 1 89 : G ü rsel 1 997, 66-68 d e : Hasan Paşa H .

1 247/1 83 1 - 1 832 tari h i n d e Corum"da d o g d u . Babası kılıç
ustası H a c ı Mustafa Aga " d ır. Askere gidene kadar babası­
.
nın ya n ı n d a ça lıştı . Corum d a sanatı ve avcılıg ıyla ü n ya p­
t ı . Kırım Sava s ı ' n d a ki g österd i g i yararlıktan d o layı onbası­
lıga yükseld i . Sonra çavusluga ve Daha sonra da m ü lazım
s a n i li g e yükseld i . B u n d a n sonra Corum·a g e l d i . K e n d i isle­
riyle m eşg u l olmaya basla d ı . İ ki sene sonra B a lı kesir' deki
eskıya l ı g ı temizle d i g i i ç i n S u ltan A b d ü laziz tarafı n d a n Be­
ş i ktaş Za btiye Ta b u r Aga lı g ı ' n a atandı. B u rada gösterd i g i
başa rıdan d o layı m i rliva lıga terfi etti. H . 1 294/M. 1 877 tari­
h i n d e ki C ı ra g a n Sa rayı ' n d a k i karışıklıklar sırasında S u ltan
M u rat'ı kolundan s ü rü k leye n Ali Suvav i ' n i n basına sopa
vurarak öldürd ü . B u o layd a n s o n ra Beşiktaş M u hafızı u n ­
va n ı veri ld i . 1 320/M. 1 90 2 Besiktas 'ta eceliyle öld ü . Bar­
ba ros Türbesi ' n i n ya n ı n a defn o ld u . S o n ra mezarı b u ra d a n
kald ı rı lm ıştır.
65 Talay 1 99 1 , 333.
66 Acun 1 994, 1 5 - 1 6 : G ü rsel 1 997, 347.
 Osma n l ı İ m p a ratorluğu Saat K u l eleri 33

Çorum Saat K u lesi ve D i b i n d e k i Tu zcu D ü kk a n ı [ 1 920 ler) [ Foto : Ç o r u m B e lediye Arşivi ' n d e n )
34 Hakkı Acun

1 7- ERZURUM SAAT KULESİ

iç kale su rla rı üzerinde yü ksele n k u le , ya n ı n d a ­
ki mesc i d i n m i n a resi olara k ya p ı lm ı şt ı r. M i na re
g övd e s i n d e k i kita beden a n la ş ı ld ı ğ ı na g ö re , Sal­
tu klu H ü kü m d a rı E m i r M u za ffer G a zi za m a n ı n ­
da ( 1 1 24 - 1 1 32] inşa e d i lm işti r .67
M i n a reye saatin n e z a m a n ko n u ld u ğ u kesi n
olara k b i l i n m iyo rsa d a , Riter' i n s eya hatname­
sinden H . 1 259 / M . 1 843 d e n önce k u le d e bir saat
b u l u n d u ğ u ta h m i n e d i liyor. H . 1 299 / M . 1 88 1 yı­
lında i l . Abd ü lh a m it za m a n ı n d a M ü ş i r M u stafa
Paşa ' n ı n , 3 . d efa ki E rz u ru m Va l i li ğ i n d e k u le n i n
g ü n ey ta rafı n d a k i kita b e n i n b i r k ı s m ı s ö k ü le re k
bu raya saat k a d ra n ı ye rleştirilmiştir. B u i ş i s a ­
atç i A h m et U sta ve B a ba s ı g e rçe kleşti rm i şt i r. 68
Kırım Savaşı s ı ra s ı n d a ( 1 853 - 1 856] R u s la r k u ­
len i n e s k i saat i n i s ö k ü p göt ür m ü şle r. D a h a s on­
ra l n g i ltere H ü k ü m et i 1 877 ta ri h i n d e Lo n d ra ' d a
ya p ı la n b u g ü n kü saati h e d iye etm i şt i r. 6 9
Saat K u le s i , ka re taş kaid eli , t u ğ la yuva rla k
g övd e li d i r. G övde üzeri n d e , ü stte kita b e , a ltta
b eyaz b i r şerit i le kita b e üze r i nd e t u ğ la d a n ya ­
p ı l m ı ş p rizm at ik ü ç g e n d i li m le r i n e ra st la n ı r. E n
üstte ise, s a a t ye rleşt i ri lirken ya p ı la n , i ki şer­
li g u ru p lar h a l i n d e k i süt u n la r üzerine otura n
k u b b e li a hşap b i r köşk ye r a l ı r. Sütu n la r ı n üze­
ri , kubbe saça ğ ı n d a n y u ka rı d o ğ ru taşa n , a le m
şekli n d e k i s ü s le rle beze n m i şt i r. Ku leye , kuzeye
a ç ı la n köşe d e k i ka p ı d a n ç ı k ı lı r. B u g ü n saat k a d ­
ra n ı yo ktu r.

67 Konya lı 1 960 , 1 43 ; Asla n a pa 1 973.25-26 ; Acun 1 994. 1 6 .

68 Konya lı 1 960. 1 43 ; Talay 1 99 1 . 333; Başka bir kayn a kta; Ol­
çaytu 1 938. 1 2 ; Acun 1 994. 1 6 d a Erz u r u m Saat Kule s i n i .
Vali Ala e d d i n Bey' i n 1 799 da ya ptırd ı ğ ı yazı lıd ı r.
69 Konya lı 1 960. 1 43 ; Acun 1 994. 1 7.
 Osma n l ı İ m paratorluğu Saat K u leleri 35

1 8- GEREDE (BOLU) SAAT KULESİ

Kule, Kiti rler M a ha lles i ' n i n şeh ri n m e rkezi n ­
deki h ü k ü m et ko n a ğ ı ya k ı n ı n d a k i ya ma çta ye r
a l ı r. Kim ta rafı n d a n ve n e z a m a n ya pt ı r ı ld ı ğ ı bel­
li d e ğ i l d i r. 7° Fa kat h a lk a ra s ı n d a 1 88 2 d e d ö n e ­
m i n kaym a ka m ı ta rafı n d a n ya ptırıld ı ğ ı söyle n i r. 7 1
Saat k u le si, a h ş a p , 2 . 2 x 2 , 2 m . b oyutla r ı n d a ka re
prizma g övd e l i , ya k la ş ı k o la ra k 1 2 m . yükseklik­
ted i r. Ku leye , d oğ uya a ç ı la n bir ka p ı d a n 58 basa­
ma klı m erd ive n le ç ı kı l ı r. Ya p ı n ı n g ü n ey ce p h e n i n
üzeri n d e k a re k a d ra n lı b i r saati va rd ı r. Ka d ra n ı ­
n ı n ka re o lma s ı ya k ı n b i r tarihte, ta m i r ett i ri ld i ­
ğ i n i d ü şü n d ü rm e kte d i r.

70 Acun 1 994. 1 7 ; I RC I CA Fotoğraf Arşivi n d e ça lışan Geredeli

Emekli Albay Edip Özka l e ' n i n ifa d e s i n d e n , ku le n i n 1 938 de
var olduğ u n u a n lıyoruz.
71 Özdemir 1 993, 1 78 ; Özd e m i r 1 994, 9 4 ; Ü n lü o l 2000, 253 de,
Saat kules i n i n 1 882 tari h i n d e Ahmet Usta t a rafından ya p ı l­
d ı ğ ı n ı yazar.
36 H akkı Ac u n

1 9- GÖYN Ü K (SAKARYA) SAAT KULESİ

Ş e h ri n ya m a c ı n d a yer a la n saat k u le s i . G öyn ü k
Kayma ka m ı H u rşit B ey ta rafı n d a n , K u rt u l u ş Sa­
vaş ı n ı n a n ıs ı n a zafer a n ıtı ve saat k u lesi o la ra k
1 923 - 1 9 24 lerd e ya ptı r ı l m ı ştı r. 72 1 984 d e n son ra
resto re ed i lm i şt i r.
Aşa ğ ı d a n yu k a rı d oğ ru i n ce le n k u le , 1 O - 1 2
m . yüksekli ğ i n d e , a lt ı g e n g övdeli ve ü ç katlı d ı r.
Ç o kg e n taş b i r k a i d e ü ze ri n e otu ru r, h e r kat ı n ­
da gövd eyi çepeçevre sara n b i r b a lko n u va rd ı r.
Ü ze ri a lt ı g e n s ivri k ü la h la ö rtü lü d ü r. E n ü st ka ­
t ı n şe h re b a k a n yüzü n d e yuva rla k saat kad ra n ı
i le d i ğ e r c e p h e le rd e yuva rla k a ç ı k lı kla r y e r a lı r.
B i r ve i k i n c i katın ceph eleri n d e yuva rla k kemer­
li penc ere le r g ö r ü l ü r.

72 Akansel 1 99 1 . Göyn ü k Saat Kulesi Bahsi; Acun 1 994, 1 7;

Özde m i r 1 993, 1 80 ; Özdemir 1 994, 93.
 Osmanlı i m paracorluğu Saat K uleleri 37

2 0 - G Ü M Ü Ş H A C I K Ö Y ( A M ASYA) S AAT
KULESİ
Saat Kulesi, şeh ri n m e rkezi n d e k i Kö prülü M e h ­
met Paşa · n ı n 1 669 yılı n d a ya ptı rd ı ğ ı a ra sta n ı n
doğu g i riş k a p ı s ı ü z e ri n d e d i r. K u le , Ya nya · l ı M us ­
tafa Paşa · n ı n O ğ l u Kaym a k a m Ali R ı za B ey ta­
rafı nda n 1 9 0 0 yı l ı n d a ya ptı rı lm ı şt ı r. E s k i d e n a h ­
şa pta n ve d a h a kısa boylu o ld u ğ u b i li n i r. 73 1 9 70
lerden s o n ra d e ğ i ş i k liğe u ğ ra t ı la ra k yuva rla k
gövdeli, i n ce u z u n m i n a re g ö rü n ü m ü a lm ı ştı r.
Gövde üzeri n d e şerefesi va rd ı r. Şerefe üzeri n d e ­
k i pete k ka re p la n lı v e h e r yüzü n d e yuva rla k saat
kadra n la rı yer a l ı r. Ü z e ri p i ra m i d a l k ü la h la ö r­
tülü d ü r. Gövd e s i ve peteğ i beto n d a n ya p ı lmıştır.
Ya k ı n b i r tari hte k u le n i n tekra r eski g ö rü n ü ­
münde tekra r ya p ı ld ı ğ ı n ı ö ğ re n d i k .

( '

Eski Saat Ku lesi [ G . Goodwi n ' d e n l

73 Goodwin 1 97 1 , 3 6 1 ; Erken 1 983,293; Tuğ lacı 1 985, 1 39 ;

Acu n 1 994, 1 8; Özdemir 1 993, 1 70 : Özd e m i r 1 994, 9 3 d e ,
kulenin i l k yap ı lış tarihi olarak 1 88 1 tari h i n i verir.
2 1 - İSKE N D ERUN AD LİYE SARAYI SAAT
KULESİ
1 925 Ta ri h i n d e , Fra n s ı z i ş g a li s ı ra s ı n d a ya p ı la n
ve PTT b i nası olara k k u lla n ı la n , şe h ri n m e rke­
z i n d eki bu b i n a , bölgen i n 1 939 d a Anavata n a ka­
tı lmasıyla Ad liye Sa rayı o lm u ştu r.
G ü n ey-kuzey d o ğ ru ltus u n d a d i kd ö rtgen
P la n lı ya p ı n ı n kuzeybatı köşesi n d e b i r saat ku­
les i yer a lı r. Ku le , köşed e n 40 - 50 c m . çatı d a n
2 . 5 - 3. m . kada r d ı ş a rı d o ğ ru ta şa ra k k u le g ö r ü ­
n üşü kaza n m ıştı r. Ü z e ri bası k p i ra m i d a l k ü la h la
ö rt ü lü k u le n i n , ku zey ve batı ü st köşesi ne yuva r­
la k k a d ra n lı saatler yerleştirilm i şti r. Saat üze­
rinde, Lyo n " d a ya p ı ld ı ğ ı ve C h a rvet M a rka o ld u ­
ğ u ya z ı lı d ı r. 74

74 Acun 1 994, 1 8, Ya p ı n ı n fotografı n ı ve bilgilerini saglaya n İs­

kenderun Ta pu ve Kadostro M ü d ü rü Sayın Arslan Uçar·a
teşek k ü r ed eriz.
 Osm a n l ı imparatorlugu Saat K uleleri 39

22- İSTAN B U L TOP HAN E ( N USRETİYE

CAM İ) SAAT KU LESİ
Saat K u le si, Top h a n e Kışlası ö n ü n d e ve i l .
M a h m u t ' u n ya ptırd ı ğ ı N us retiye C a m i n i n [ 1 822
- 1 826) g ü n ey i n d e b u lu n m a ktad ı r. 75 Eskiden de­
n i z ken a r ı n d a o ld u ğ u b i l i n m e kted i r. 76 Ya p ı m ı n
ka i d es i n d e k i g ü n ey p e n ce re üzerindeki t u ğ ra ­
d a n , k u le n i n , H . 1 264 / M . 1 848 - 1 849 d a S u lta n
Abd ü lmecit t a rafı n d a n ya pt ı rı ld ı ğ ı a n la ş ı l m a kta­
d ı r. Goodwi n , ya p ı n ı n m i m a rı n ı n B a li B a lya n ol­
d u ğ u n u ö n e s ü rer. 77
Aşa ğ ı d a n yu ka rı d o ğ ru i n ce le n , ya kla ş ı k ola­
ra k 1 5 m . yü ksekli ğ i n d e k i k u le , saçak ş ekli n de k i
üç s ı ra yatay s i l m eyle d ö rt kata b ö lü n m üştür. E n
a lt katı n köşe le ri n d e i ki ş e rli sütu n la r k ı rı k saç a­
ğ ı taş ı r. Sütu n la r a ra s ı n d a yuva rla k kem e rli ka­
p ı d a n k u leye ç ı k ı l ı r. i ki n c i kat ı n köşe le ri n d e , bi­
rinci katta o ld u ğ u g i b i i ki ş e rli sütu n yeri n e üze­
ri yivli s i l m e le r getirilmiştir. S i l m e le r l o n i k baş­
lı kla rla ta ç la n d ı rı lm ı şt ı r. Si lmele ri n o rta s ı n d a k i
d i kd ö rtgen p e n c e re le r i n ü s t köşele ri k ü ç ü k kon ­
sollarla, üzeri s e ğ m e n t kemerli saça kla taçla n ­
d ı rı lm ı şt ı r. Ü ç ü n c ü katın d a p la n la n ı ş b a k ı m ı n ­
dan d i ğ e r i k i kata b e n ze d i ğ i g ö rü lü r. Köşele ri n d e
ka bartma şekli n d e bitkisel s üs le m e le r i le o rta­
sında yuva rla k ke me rli pencere le r yer a l ı r. Pe n ­
cere keme rleri s i l m e li d i r. Ü z e ri k u b b eyle ö rt ü l ü ,
dörd üncü kat ise, o rta s ı n d a yuva rla k s a a t ka d ­
ra n la rı i le kenarla rı n d a vo lütlü konsolla r b u l u ­
n u r. Ko nsolla r ın üzeri n d e ,b i re r yuva rla k t o p var­
d ı r. Saat ka d ra n la rı n ı n a lt ı n d a ko rnet m otifle ­
ri ne rastla n ı r. Tü m s ü s le m e le r Am p i r özelli kli­
d i r. Eski d e n d ö rt ceph esi n d e saat va rke n , b u n ­
la rdan i kisi s ö k ü l m ü ştü r. Ka la n saat ka d ra n ı n ı n
üzeri n d e Eski Tü rkçe "Zen it'' o ku n u r. Saati ça ­
lışmamakta d ı r.

75 Goodwi n 1 97 1 ,4 1 9 ; Eyice 1 977, 1 2 1 4/1 2 2 ; Acu n 1 994, 1 8 ;

Acun 2004, 1 03 .
76 Acun 1 990,21 ; A c u n 1 994, 1 8 d e . 1 877 tarihli Sivas Kanga­
lagası Konag ı n da resmi va rdır. Ayrıca I R C I CA Fotograf a r­
şivinde 9081 8/24 n u m a rayla kayıtlı eski b i r fotografı bulu­
nur. Acu n 2004, 1 03.
77 Goodwin 1 97 1 ,4 1 9 ; G ü lersoy 1 983, 1 647 d e Ku leyi ya n lış
olarak i l . M a h m ut yaptı rd ı , der; Acun 1 994, 1 9 ; Acu n 2004,
1 03 ; Özdemir 1 994, 93 de k u leyi 1 849 tari h i n d e yan lış ola­
rak Sulta n i l . Abdülhamit' i n ya ptırdıgını yazar.
S ivas Kan g a l Ağası Konağ ı ' ndaki Resim
40 Hakkı Acu n

A- YILDIZ SARAYI SAAT KU LESİ 1 - Ta rh - ı U lv- i şa h i nşa h l olan bu ku lle d e

Saat Ku lesi, H a m i d iye C a m i i n i n avlus u n u n k u ­ - O ld u m iz a n - ı h ava h i km et l n ü may - ı itila
zeybatı köşesi n d e y e r a l ı r. 78 K u le n i n g ü n eye a ç ı ­ 2- N a kş o l u n s u n ta k ı n a M u hta r b u ta ri h - i ta m
la n ka p ı s ı ve d i ğ e r yönlerdeki penc ere Üze rleri n ­ - Ku lle - i sa'at teva z u n g a h m iz a n u l - h ava .
d e kita b e le r g ö rü lü r. 1 308 (Ab d ü ' d da l e l - H a c M u h a m m e d N azif g a ­
1 - Şa h e n şa h - ı c i h a n Abd ü l- h a m i d h a n eyle d i fa re le h u ]
ı nşa
- M ü ke m m e l ku lle - i sa'at bu b i nayı refi ' ü z re
2- Te maşa eyleyüp ta ri h i n i ya zd ı K u lu M u hta r
- Ya p ı ld ı k u lle - i s a ' at b u nev ta rz-ı b e d i ' ü zre .
1 308 [ M u h a m met N azif gafa re le h u ]

, r
....

Kuzey Cephe

: �

��_Jff) v�&- �Ci�l.-&

' '

Batı Cephe

78 Öz 1 965,29; A c u n 1 994. 1 9 ; A c u n 2004. 1 03 .


1 - H a k a n - ı k uvvet- b a h ş - i d i n ya ptı b u sa'at k u ­
.lesin . laş ı ld ı ğ ı n a g ö re , s a a t k u le s i , 1 3 08 / M . 1 890- 1 89 1
- i la n iç ü n l s la m a h e p evkat-ı h a m s ta 'ati
2- Ta ri h i ne M u hta r eder e h li temaşa s e rferO
- S u ltan H a m i d etd i b i n a b u c i lve g a h ı s a ' a t i .
1 308 [ M u ha m m e d N azif g a fa re le h u ]
1 - 0 l u r h e r s a ' at mes'ut a h d i n d e H a m i d H a n ı n
- Ta n i n - e n d a z - ı eza n - ı c i h a n ava z e - i şevket
2- Bu m i kat-ı b e d i i ya ptı ta ri h i n d e d i M u ht a r
- Ya p ı ld ı tarz-ı a li d e m u s a n n a ku lle-i sa'at
1 308. [ M u ha m m e d N azif g afa re le h u ]
Doğu Cephe
Güney Cephe
Osmanl ı i mparatorluğu Saat Ku leleri 41
Kita belerd e n ve k a p ı üzeri n d e k i t u ğ ra d a n a n ­
y ı l ı n d a S u ltan i l . A b d ü l h a m it ta raf ı n d a n ya ptı­
rı lmışt ı r. H a ttın h a k k a k ı , M e h met N azif, m et­
n i M a k a m - ı Va layı Seraskeri Reisi G i rit' li A h ­
met M u htar [ 1 847- 1 9 1 O] ta rafı n d a n yaz ı lm ışt ı r. 79
K u le n i n üzeri n e ko n u la n Tü rkçe ta b e la d a , k u le ­
n i n 1 884 - 1 886 ta ri h le ri a ra s ı n d a i l . S u ltan Ab­
d u lh a m i t ta rafı n d a n m i m a r Sa rkis B a lya n · a ya p ­
tırıldı yaz ı l ı d ı r. B i z kita bede geçen tari h i n d a ha
d o ğ ru o ld u ğ u n u d ü ş ü n m ekteyiz. K u le n i n ya p ı l­
d ı ğ ı d ö n e m d e n ka lma b i r res m i va rd ı r. 80
..., J
79 Aka nsel 1 99 1 , Yıldız Sa rayı Saat Ku lesi Bahsi; Talay 1 99 1 ,
330; Özdemir 1 993, 206-207; Acun 1 994, 2 1 ; Acu n 2004,
1 03 .
ao A c u n 1 994, 2 1 ; I R C I CA Fotoğraf Arşivi, 7 7 9 - 6 7/ 1 O ve 1 9 n u ­
m a rada kayıtlı d ı r ; A c u n 2004, 1 03 .
42 Hakk ı Acun
Ta kri ben 2 0 m. ya k ı n yüksekliğe s a h i p o la n
k u le , a şa ğ ı d a n yu ka rıya d o ğ ru i n celen ka re p riz­
ma g övd e li d i r. Gövd e , fistolu ve m u ka rnaslı yatay
s i lm ele rle üç p a rçaya b ö lü n m ü şt ü r. i lk üç kat ı n
köşeleri i ç b ü key p a h la n a ra k , köşele re , u ç la ­
r ı k u m saati m otifli sütü n ce le r getirilmiştir. E n
ü st katta , d ö rt c e p h e d e d i li m li ke m e rli pence­
re le r yer a l ı r. Üzeri k u b b eyle ö rtü lü d ü r. Kubbe­
nin a ltı n d a ki ü ç ü n c ü katta , g ü n ey ve kuzey yö n ­
d e yuva rla k s a a t k a d ra n la rı i le termometre ve
..
.
(:';:;
----
b a ro m etre le r ye r a l ı r. D o ğ u ve b atı c e p h e le r­
d e g ü l pencere le r g ö rü lü r. En a ltta g ü n eye a ç ı ­
la n s ivri ke m e r a lı n lı klı d i kd ö rtgen b i r ka p ı b u ­
lu n u r. Ayn ı c e p h e g i ri ş i n d e , kita b e üzeri n d e i l .
A b d ü l h a m it' i n t u ğ ra s ı g ö r ü l ü r. Ka p ı n ı n b i ç i m i
d i ğ e r c e p h e le rd e penc ere şe kli nde tekra r e d i l­
m işti r. B i r ve i k i n c i kat a ra s ı n d a , a lt katla rı m u ­
ka rnaslı ü ç g e n a lı n lı kla r va rd ı r. Kü la h üzeri n ­
d e n rüzg a rg ü lü yü kselir. Son katı s a a t oda s ı olan
k u le , 1 993 yılında ta m i r e d i lm i şt i r.
Osmanl ı i m paratorluğu Saat K uleleri 43
44 Hakkı Acun

b- DOLMABAHÇE SAAT KULESİ

Saltanat ka p ı s ı i le Bezm-i Ale m Va lide S u lta n
C a m i i a ra s ı n d a yer a la n Saat k u lesi n i n sa ray
ko m p leksiyle b i rli kte 1 842 - 1 854 ta ri h le ri a ra ­
s ı n d a Abdü lmecit ta rafı n d a n ya pt ı rı l d ı ğ ı i le ri s ü ­
rü lü rse d e , 8 1 k u le n i n ya p ı m ı na i l . Abd ü lh a m it" i n
em riyle 1 308 / M . 1 890 d a başla n d ı ğ ı , 1 3 1 2 /
M . 1 894 d e ta m a m la n d ı ğ ı b i l i n i r. 1 9 78 - 1 9 79 82 ve
2009 s e n e leri n d e ta m i r e d i l i r. Ta lay, b i z i m g ö ­
re med i ğ i m i z "26 Şevva l s e n e 3 1 2 / 9 N i s a n S e r
kat i p H az ret-i Ş e h riya rı Ta h s i n " ya z ı l ı b i r kita be­

,���.
d e n b a h se d e r. 83 Bi z ise ya l n ı z saat i n ça n ı üzeri n ­ �
d e ; " Pa u l C a r n i e r A Paris 1 894" yazı s ı n d a n baş­
ka kita b eye rastla m a d ı k . K u le n i n va kti b i ld i rm e ­ '

n i n ya n ı n da , mete o ro loj i k rasatla rı n ya p ı lm ası \" � ·· -

ı

f
i ç i n b a ro m et re ve termo metre i le ya n g ı n k u lesi
g ö revi g ö rmesi için ya p ı l d ı ğ ı n d a n söz e d i l i r.
S u lt a n Abd ü laziz' i n s a lta natı [ 1 86 1 - 1 876] s ı ra ­
s ı n d a , B ayı ld ı m Ba h çesi n i n a rka s ı rt ı n a ya p ı lması
d ü ş ü n ü le n Aziziye C a m i i n i n , Abd ü laziz' i n ta htta n
i n d i ri lmes iyle ya rıda ka la n ca m i d e n a rta ka la n
taş la rla saat k u lesi ya p ı lmışt ı r. 84 Kayna kla rd a ,
k u le n i n m i m a rı o la ra k , D ol m a b a h ç e Sa rayı ' n ı n
m i m a r a i le s i , B a lya n la r ' ı n i s m i ve rilir.

.
....
_._..._ � ----�-
·-·
L, *'1·"'
"

D o mabahçe Sa rayı A rşivi 'nden

81 Eyice 1 955. 1 1 O; Kien itz 1 963.4: Cezar 1 97 1 . 1 1 3 ; Goodwin

1 97 1 .4 1 9 : Sözen 1 975 , 343: Talay 1 99 1 . 330 - 331 : Acun
1 994. 2 1 ; Acun 2004, 1 03 - 1 04.
82 Gezgör 1 987, 1 24: Talay 1 99 1 , 33 1 : Özdemir 1 993. 201 :
Acun 1 994. 2 1 ; Acun 2004, 1 03- 1 04 ; D o lma bahçe 2005,
232 - 233 ; Başbaka nlık Devlet Arşivi. Tari h ; 10 /S/ H . 1 3 1 0,
Dosya N o : 66. Gö mle k N o : 63.
83 Talay 1 99 1 , 331 : Acun 2004, 1 03 - 1 04 .
84 G e z g ö r 1 98 7 . 1 24: Acun 1 994, 2 1 : Acun 2004, 1 03 - 1 04.
 Osmanlı imparatorluğu Saat K u l eleri 45

va rd ı r. Saati Fra ns ı z m a lı d ı r. Saat k.a d ra n la rı n ı n

a lt ı n d a , köşeleri yuva rla t ı l m ı ş p a rm a k l ı klı b a l­
kon ye r a l ı r.
Yu ka rıya , b i r ç e k i rd e k etrafı n d a d o la n a n 94
basama klı taş m e rd ive n le rle ç ı k ı l ı r. Ü ç kat ı n ze­
m ini d e taşta n ya p ı lm ı ş Avru pa pa rke le rle kap­
lı d ı r.
Süt u n başlı kla rı n d a , ka p ı ve p e ncere a l ı n lı kla ­
r ı n d a sil m e ve saçakla rd a g i rla ntlar, k ı r ı k d a llar,
çi çekle r ve k a rt u ş la rd a , "S" ve " C" k ıvrı mlı Ba­
ro k ve Am p i r öze llikli süsle m e le rle karş ı laşı rı z.

Aşa ğ ı d a n yuka rı d o ğ ru i n ce le n d ö rt katlı b u

kule, ya kla ş ı k o la ra k 3 1 m . yükseklikte d i r. 1 2 X
1 2 m . ö lç ü le ri n d e , 6 basama klı m e rd ive n le ç ı ­
k ı lan b i r p latfo rm üzerine ot u r u r. 8.50 X 8 . 5 0 m .
boyutla rında ka re p la n l ı d ı r. P latfo rm u n köşele­
rinde yuva rla k te k n e l i , i ki katlı f ıs kiye ler g ö r ü ­
lür. Köşele rd eki çift s ü tu n la r o rta s ı n a , yuva rla k
keme rli , k uzeyd e ka p ı , d i ğ e r yö n le rd e penc ere
a ç ı lmıştır. Ka p ı ve s i m et ri ğ i n d e k i pencere a l ı n ­
lı klarında Osma n lı D evlet a rma s ı va rd ı r. Pencere
alınlı k ları n d a yuva rla k b a ro m etre le r yer a l ı r. B u
barometre üzeri n d e ; 1 Ka s ı m 1 928 d e ka b u l e d i ­
len harf devri m i n d e n ö n ce k u lla n ı lm ı ş : 'Fırttna -
Rüzgar, Yağmur - Mütehavvil [Kararsız, değişken)
- Eyi Hava - Sabit Hava " şeklinde Lat i n h a rfli ya ­
z ı lar görülür. Sütunlar yivli ve korent başlı klı d ı r.
Küp şekli ndeki ka i d e le r ü ze ri n e otu ra ra k d a lg a ­
l ı saça ğ ı taşı rla r. i ki n c i kat b i ri n c i kat ı n tekra rı ­
d ı r. Üç ve d ö rd ü n c ü kat ı n d i ğ e r katla rd a n fa rkı,
köşelerde k i s üt u n la r ı n yeri n i s i l m e le r a lm ıştı r.
Ayrıca üç ü ncü katta ki pencere le r d i kd ö rtge n d i r.
Dörd ü n cü katı n h e r yüz ü n d e b i re r saat ka d ra n ı
46 H akkı Acun

Domabah çe Saat Kules i ' n i n Z e min Faya nsları

48 Hakkı Acun
d- ESKİ HAYDARPAŞA LİSESİ SAAT KULESİ
Eskiden l sta n b u l" luların mesire yeri olan bu
semte, M i m a r Alexa n d re Va lla u ry ve Raimondo
o ·a ra n co ' n u n p rojeleri ne göre, Haydarpaşa 'da yeni
b i r t ıb bıye binası inşa olundu [ 1 892- 1 902]. 1 903-
1 904 de Tı bb ıye b u raya taş ın d ı ve 30 yıl sonra 1 933
de Beyazıt'ta ki binasına geçti ve H ayda rpaşa 'daki
bina ise, 1 934 yılından itib a re n lise binası o ldu. Taş­
la rı n ı n bazılarının ltalya'dan g etirti ld iği söylenen
ya p ı n ı n 52 ku rna lı büyük b i r hamamı da va rd ı r. 86
D e n ize p a ra le l uza n a n d i kd ö rtg e n b i r plan
g ö stere n ya p ı n ı n o rta ka p ı s ı n ı n i ki ken a rı n d a ­
ki ku leva rf' ç ı k ı ntılar üzerine yuva rla k s a a t ka d ­
ra n la rı ye rleşt i ri lm işti r. S a a t ka d ra n la rı k u le­
n i n d ö rt bir t a rafı nda yer a l ı r. K ule lerin o rta s ı n ­
da d evlet a rm ası i le a lt ı n d a 1 3 1 8 / M . 1 902- 1 9 03
ta ri h li b i r kita besi va rd ı r.
86 Eyice 1 977, 1 2 1 4/ 1 1 6; Sözen 1 984, 1 1 ; Acun 1 994, 23; Acu n
2004, 1 04.
 Osman l ı imparatorluğu SaaL Kuleleri 49

e- Sİ RKECİ GARI SAAT KULESİ

R u m e li D e m i ryo lla rı n ı n [ 1 869-1 887] başla n g ı ­
c ı n d a b u lu n a n i sta syo n a i lk eta pta k ü ç ü k ö lçekli
geçici b i n a la r ya p ı lmıştı. Ş i rketin Alma n la r tara­
f ı n d a n satı n a l ı n m a s ı n d a n s o n ra [ 1 887] , gar bi­
n a s ı , M i m a r Aug u st C a rl Fri e d r i c h J a sm u nd ta­
rafı n d a n 1 889 - 1 890 d a ya p ı lmıştır. B i n a n ı n batı
ce phe si n i n çatı saça ğ ı ya k ı n ı n d a 1 307 ve 1 890
ta r i h i yaz ı lı d ı r. O rta b ö lü m ü n a l ı n l ı ğ ı n d a d a S u l­
ta n i l . Abd u l h a m i t ' i n b i ra z s i li n m i ş t u ğ rası b u ­
lu n m a kta d ı r.

r=jt

�· ��_
-_,...._ __
50 Hakkı Acun

Yatay d i kd ö rtgen p la n l ı d ı r. O rta b ö l ü m d e ­

ki g i rişi n i ki ya n ı n d a , e s k i d e n sivri k ü la h lı , ş i m ­
d i k u b beli b i re r k u le y e r a l ı r. Ü ç katlı k u le n i n i k i ­
ş e r d ı ş yüzeyi n d e , üzeri n d e Pa u l G a r n i e r yaz ı ­
l ı d i k d ö rtg e n saat k a d ra n la rı va rd ı r. 87 Ç a n ı sekiz
aya k lı köşk i ç i n d e yer a l ı r. Ya p ı n ı n h e r iki d ı ş yü­
zünde b i re r p e n ce re g ö rü l ü r. Altta ki pence re le r
a rm u d i , ü stte ki i s e yuva rla k ke m e rli d i r.

87 Söze n 1 984, 1 1 : Acun 1 994, 23: Acun 2004, 1 04: Yavuz 2008,
1 96 - 1 97, 205.
 Osmanlı İ m paratorluğu Saat K uleleri 51

f- ETFAL ( Ç O C U K) H ASTA N E S İ SAAT

KULESİ
Şişli ' d e k i , Etfa l [ Ço c u k] H a sta nesi b a h çesi i ç i n ­
d e mesc i d i n ya n ı n d a d ı r. S a a t k u les i n i n g i riş k a ­
p ı s ı ü z e ri n d e t u ğ ra l ı b i r kita b e va rd ı r.
1 - Zi n et -i efza -yı m a ka m - ı m u a lla-yı h i lafet-i
İ sla m iyye e rfke- p i ra -yı s a lta nat-ı sen iyye - i
2 - 0sma n iyye es- S u lta n i b n ü ·s - s u lta n es-su lta n
el-Gazi
3 - Ab d ü l h a m i d Han-ı s a n f' hazretleri e şrefle ri n ­
d e n i ş b u mescid - i ş e rif ve saat k u lesi
4- Ü çyüz yirmi beş sene-i h i criyyes i ş e h ri Rece­
b i n d e i n şa k ı l ı n m ı şt ı r. 88
Kita b e s i n e g ö re mescit ve k u le i l . Abd ü lh a mit
tarafı n d a n , Receb H. 1 32 5 / Ağ u stos M. 1 90 7 y ı l ı n ­
d a , m i m a r M e h m et Ş ü krü B ey ' e ya ptı rılmışt ı r. 89
4,30 x 4,30 m. boyutla rı n d a ka re p la n lı ve 20 m .
u z u n l u ğ u n d a ki k u le n i n , d ö rt c e p h es i n i n o rta s ı n ­
d a i n c e u z u n b oyda n b oya a ltlı üstlü p enc ere le r
y e r a l ı r. K u le n i n üzeri n d e b i r ba lkon b u lu n u r. Ya ­
p ı n ı n üzeri, d ö rt köşesi k u leva ri ç ı k ı nt ı lı k u bbey­
le ö rt ü lü d ü r.

88 Bu kita beyi okuyan Prof. Dr. M. Akkuş ve Ooç. D r. A.

D ü n d a r"a teşekkür ederim.
89 Eyice 1 977, 1 2 1 4 / 1 23 kitabe tari h i n i yan lış olarak 1 897-
1 898 o la ra k vermiştir; Acun 1 994. 23; Recep 1 325 / Ağus­
tos 1 907 bkz. Dağlı - Üçer V/ 1 997. 336 - 337; Özdemir
1 993, 202 - 203; Acun 2004, 1 04.
52 Hakkı Acu n

g- BOGAZİÇİ Ü N İVERSİTESİ SAAT KULESİ
Saat k u le s i , eski R o b e rt Ko lej i , ş i m d i ki B o ğ a z i ç i
Ü n ive rsite s i ' n i n ba h çe s i n d e k i ye n i b i n a n ı n [XIX.
yy. sonu - XX. Ba ş ı] o rta s ı n d a öne ve yu ka rı d o ğ ­
r u taşa n ku leva rı b i r ç ı k ı ntı ya p a r. K u le , yatay s i l-
m e le rle ü ç kata bölü n m üştü r. Alt kat ı n b a h çeye
b a ka n yüzü n d e , i n ce u z u n ü ç d i kd ö rtg e n , i k i n ­
c i kat ı n yuva rla k ke m e rli i kiz pencere leri va rd ı r.
Üst kat ı n o rta k ı s m ı n d a yuva rla k k a d ra n lı saa­
ti g ö r ü l ü r.

Foto : C . Ender
 Osm a n l ı i mparatorl uğu Saat Kuleleri 53

h- BAKI RKÖY RUH VE S İ N İ R HASTALIKLA­

RI HASTANESİ SAAT KULESİ
Saat k u lesi S u ltan M e h m et R eşat ta rafı n d a n
1 9 1 2- 1 9 1 4 ta ri h leri a ra s ı n d a ya ptı r ı l m ı şt ı r. 9 0
Ya p ı , h a sta n e n i n b a h ç e s i n d e k i mescid i n çat ı s ı
üzeri n d e n , k u le ş e k li n d e yükselmekte i ke n 8 - 1 O
se n e k a d a r ö n ce mescitin resto rasyo n u s ı rası n ­
d a ka ld ı rı l m ı ş , b a h çe s i n e atı lmıştır. K u le sekiz­
g e n p la n lı . g e n iş saça k l ı d ı r. Ku le n i n bir yüz ü n ­
d e , s a a t k a d ra n ı n ı n yerleşt i rild i ğ i yuva rla k, d i ğ e r
c e p h e le rd e d i kd ö rtg e n pencere le r ye r a lı r.

Foto : A. Ç a pa no ğ lu
54 1-1 a k k ı A c u n

Foto : Ö . Barışta

ı- BÜYÜ KADA SAAT KU LESİ la ra k üç yö n d e yuva rla k ka d ra n l ı " M aye r·· ma rka
Ad a n ı n me rkez i n d e yer a la n saat k u le n i n , is­ saat yerleşt i ri lmiştir. Gövde üzeri ne i n ce u z u n
kele b i n a sıyla b i rli kte ya p ı ld ı ğ ı n ı d ü şü n m e kte­ d i kdörtgen pencere le r a ç ı l m ı şt ı r. Pencere ca m ­
yiz. Ku le n i n ve i skele b i nası n ı n kitabesi o lma­ la rı ç i ç e k v e d a lla rla vitray tekniğ iyle sü sle n m i ş ­
masına karşı n ; 1 33 1 /1 9 1 2 d e ya p ı la n Bosta n ­ ti r.
cı i skele b i n a s ı i le çağdaş o la b i leceğ i n i ta h m i n
et m e kteyiz. 9 1 Ya k ı n b i r ta rihte resto re ed i lmiştir.
Saat k u lesi, sekizgen g övd e li , g e n i ş saça klı ,
sivri p i ra m i d a l k ü la h lı d ı r Saçak a ltı k a l ı n laştı rı-

91 B a rışta 1 985,285; Acun 1 994, 23; Acu n 2004, 1 04.


Foto : E. Köse
Foto : E. Köse
j- ÇATALCA H Ü KÜ M ET KONAGI SAAT K U ­
LESİ
Ş e h i r m e rkezi n d e , Ka le i ç i m a h a lles i " n d e eski
bir h ü kü m et konağı ye r a l m a ktad ı r. B u g ü n j a n ­
d a rma b ö l ü k ko m u ta n l ı ğ ı o la ra k k u lla n ı la n b i n a ,
yatay d i kd ö rt g e n p la n l ı , i ki kat l ı , kesme taşta n
ya p ı lm ı ştı r. B i n a n ı n , eksen i n d e i k i taraflı ya n d a n
ç ı kı la n m e rd ive n leri ve ü çg e n a lı n lı klı b i r g i rişi
va rd ı r. B u g i riş üzeri n d e yü kselen bir saat k u lesi
g ö rü lü r. Saat k u le s i , ya klaşı k o la ra k 2 m . u z u n ­
luğ u n d a k a re prizma g övd e li d i r. Ku le n i n g i riş
Osman l ı im paratorluğu Saat K uleleri 55
Foto : E . Köse
Foto : E. Köse
cephesi yö n ü n e , yuva rla k k a d ra n lı b i r saat yer­
leşt i rilm işt i r. Saat Ka d ra n ı p rofi lli bası k yuva rla k
kemerli d i r. Ke m e ri n ya n la r ı n d a s i l m e le r ye r a l ı r.
S ilm e ü stleri n d e i ns a n maskları b u lu n u r.
B i r yayı n d a XIX. yüzyı la ta ri h le n d i ri le n 92 b i n a ­
n ı n b i ç i m i , g ö rü ntüsü v e p rofi lli beze m e lerin­
d e n XIX. yüzyı lın s o n u i le XX. yüzyı lın başla rı n a
tarih le n d i ri li r. 93
92 Çata lca 20 1 0, 58.
93 Çata lca H ü kü m et Konağ ı ' n ı n Fotoğ rafla rını Gönderen Sa­
yın E. Köse"ye teşekkür ederi m .
 Osm a n l ı i m pa ra Lorl uğu Saat Ku leleri 57

23- İZMİR SAAT KULESİ

Esk i d e n Sa rı kışla' n ı n ö n ü n d e k i , b u g ü n k ü K o n a k
M eyda n ı n d a ye r a la n S a a t Ku les i , 1 90 1 yı l ı n d a i l .
A b d ü l h a m it ' i n ta hta ç ı kış ı n ı n 2 5 . y ılı d olayı sıyla ,
l z m i r Va lisi, Eski Sa d raza m la rd a n Kı b rıs'lı Ka m i l
Paşa , O ğ l u B a h riye M i rliva s ı S a i d Paşa ve B e le­
d iye Re isi Eşref Paşa ' dan o l uşa n b i r i nşaat ko­
m i syo n u t a rafı n d a n ya ptı r ı l m ı şt ı r% K u le n i n ya ­
p ı m ıyla meş h u r Sa d razam Küç ü k Sa i t Paşa ' n ı n
h i ç i lgisi yokt u r.9 5 K u le n i n ya p ı m ta ri h i n d e İ z m i r
Va lisi Ka m i l Paşa ' d ı r.9 6 O d ö n e m d e K ü ç ü k S a i d
Paşa [ 1 8 Teşri n i l 1 90 1 ] a ltı n c ı d efa s a d a rete
getirilmiştir. 97 Kule n i n b u h eyet t a rafı n d a n ya ptı ­
rıld ı ğ ı n ı be lirte n , b u g ü n To p ka p ıs a rayı Saat Sek­
siyo n u 1 1 n u m a ra l ı vitri n d e saat k u les i n i n som
g ü m ü ş ma keti va rd ı r. M a ket i le i l g i li : B a ş b a k a n ­
lık Arşivi , Ka m i l Paşa Evra k ı , 86/1 3 1 2 1 O n u m a ra­
da: " M a bey-i H ü mayü n - ı M ü lü k a n e Başkitabet-i
Aliyyesi n e ; Fa h rü 's-selat i n - i Aza m ve li n i ' met-i
b i - i mti n a n Pa d işa h ı m ız Efe n d i m iz H a z retle ri n i n
c ü lü s - ı m eya m e n m e ' n u s - ı h i lafet p e n a h i le ri n i n
yi rmi beşi nci s e n e - i d evriyye s i n i m ü zekkir olm ak
üzere lzmir Ş e h ri n d e i n şa olu n m a kd a olan şa­
d ı rva n lı saat k u les i n i n g ü m üşten i ' m a l ett i ri le n
a lt u n i le m üzeyye n mo d e li me z k u r k u le n i n i n ­
şaat komisyo n u aza s ı n d a n D a i re - i Be led iye Re­
isi Eşref Paşa ve M a h d u m - ı komteri yave ra n - ı
h a z ret-i ş e h riya r i d e n S a i d b e n d e le ri n e tevd i a n
i rsa ' k ı lı n m a ğ la , z i k r o l u n a n m o d e l i n h a k-i pay-i !.:mi: Saat Kul�sr·n:n :0:011osi.
h ü mayu n - ı m ü lü k a n eye ' a rz ve takd i m i b a b ı n ­
N. Ü lker' d e n
d a , i ra d e , hazret-i m e n le h ü ' l- e m ri n d i r. 1 O M a rt
s e n e [ 1 3 1 7] yaz ı l m ı şt ı r ! " [ 23 M a rt 1 90 1 ] . i nşaat
To p k a p ı s a rayı 53/64 n u m a ra lı enva nte rle kayıt­
ko m i syo n u üyesi B e le d iye Reisi Eşref Paşa ve
lı ve 90 c m . yü ksekli ğ i n d e d i r. 99 M a keti n m e rd i ­
Ka m i l Paşa ' n ı n O ğ lu Said Paşa e liyle g ö n d e ri l­
ve n le ri n i n d üşey yüzeyleri n d e Fra n s ı zca kita be­
m e s i n e d a i r e m i r m ü sved d esi b u lu n m a kta d ı r. 98
den eserin İ z m i r ' li S. Raym o n d Pere ' n i n k u le n i n
Saat K u le si n i n m a keti, l sta n b u llu Kuyu m c u Z i n ­
m i m a rı o l d u ğ u n u a n l ıyo ruz. 1 00
g u lli U sta ta rafı n d a n 1 308/1 902 d e ya p ı lm ı şt ı r,
Ku leyle büyük b i r b e n ze rlik gösteren m a ketin
d ö rt cephesi n e küçük l svi ç re saati monte e d i l­
94 Pakalın 1 947,856; G ü ltekin 1 952,60; Baykara 1 974.43 ; Ü l­ m i şti r. Saatle r a lt ı g ü n d e b i r ku rulu r. C e p h e le r­
ker 1 99 0 ; Talay 1 99 1 , 333; Özdemir 1 993. 208-209; Acun
d e O sm a n lı Arm a s ı ve i l . Abd ü lh a m it ' i n t u ğ ra s ı
1 994, 24.
95 Ülker 1 99 0 . 1 1 ; Acun 1 994. 24. b u lu n m a kta d ı r. Arm a n ı n üze ri kıymetli taşla rla
9 6 Paka l ı n 1 947,855 - 856; Oku rer 1 9 70, 1 1 1 , 1 30 ; Larousse 6 beze n m işti r. M a keti n süsle m e leri n d e a lt ı n ya l-
/ 1 9 71 ,833; Türk 2 1 / 1 9 74, 1 80 ; Yurt VI / 1 98 1 .4435 ; Acun
1 994. 24.
97 Kuratu n 1 0/ 1 96 7,84; Türk 28/1 980,52; Acun 1 994. 24.
98 Başbaka n lı k Devlet Arşivleri Y. PRK. U M . Dosya 53. G ö m lek 99 C ığ 1 9 78,8; Ö ng e 1 988,37; Ü lker 1 99 0 , 9 ; Acun 1 994, 24.
67, Vesika 1 ; Ü lker 1 990,9; Çakmak 2000, 84; Acun 1 994. 24. 1 00 Sonat 1 988,23; Ü lker 1 990 . 1 1 ; Ac u n 1 994, 24.
58 Hakkı Ac u n
Foto : H . Ç a p a n oğ lu
d ı z d a k u lla n ı lm ıştı r. Portal ke m e rle ri n i n üze­
ri n i çepeçevre d o laşa n kitabe şöyle d i r. '" Fa h r-i
sela t i n - i izam S u ltan A b d ü l h a m i d H a n - ı Sa n i
Efe n d i miz h a z ret leri n i n c ü l u s - ı h ü mayü n la rı n ı n
25.sene-i d evriyyesi n i m üz e k k i r olma k üzre İz­
mir Ş e h ri nd e i nşa o l u n a n şad ı rva n l ı saat k u lesi­
n i n atebe-i sen iyye Ce n a b - ı m ü l u ka n eye t a k d i m
k ı lı n a n temsi li m ü cesse m e d i r. S en e 1 3 1 8'" . Ku ­
le n i n I R C I CA Arşivi n d e b i r fotoğ rafı va rd ı r. 101
D ö rt basa m a klı haç b i ç i m i n d e bir p latform
üzeri n d e k u ru la n saat K u le s i , 2 5 m . yüksekli­
ğ i nd e , d ö rt katlı ve sekizgen k a i d e li d ir. Sekizge­
nin dar ke na rla rı n d a , d ö rd e r k üç ü k s üt u n üzeri­
ne otu ra n s e b i lle r ye r a l ı r. At n a lı ke m e rli, b a l­
d a ke n b i ç i m li sebi llerin üçer çeşmesi ve k u rn a s ı
i le o rtas ı n d a fıskiyeleri va rd ı r. F ı skiyelerd e n b u ­
g ü n i k i tanesi y o k o lm u ştu r. Ba lda ke n lerin ü z e ­
ri n i a le m li k u b b e le r ö rter. S eb i ller a ra s ı n d a ki
g e n i ş d ö rt c e p h e d e , a t n a lı kemerli, d e m i r şe­
b e ke li b i re r a ç ı klı k b u lu n u r. B u n la rd a n d e n ize
b a k a n ta rafta k i ka p ı d ı r. i çe ri s i 66 b a s a m a k l ı d ı r.
C e p h elerin ve sebi llerin üzeri n i çepe çevre d o ­
laşa n fistolu b i r saça k g ö rü l ü r. Platfo rm b eyaz
m e rm e rd e n , d iğ e r bölü m le r kesme taşta n ya p ı l­
m ı ştır. Sekizgen k a i d e üzeri n d e süt u n lu b i r g a ­
leri ve
[ N . Ü lker' d e n ) o n u n da üzeri n d e , köşe le ri p a h ­
la n m ı ş k a re prizma g övd e yü kselir. Za rif başlı k ­
lı. k ü ç ü k k a i d e li süt u n la r b i r b i r i n e ü ç d i li m li ke­
m e rle rle bağ la n ı r. G a leri ve çeş m e le rd e k u l la n ı ­
la n yeşi l ve p e m b e re n kli s ü t u n l a r M a rs i lya ' d a n
getirt i lm i şt i r. 1 0 2 Sütu n la rı n başlı kla rı n d a v e kö­
şeleri n d e bitkisel sü sle m eler yer a l ı r. Saça ğ ı ka­
i d e saçağ ıyla ayn ı d ı r.
Gövde n i n d ö rt b i r tarafı n d a , o rta ye r i n d e a ç ı l­
m ı ş at n a lı kem erli küç ü k b a lko n u ms u p e n ce re­
le r görül ür. 1 03 B u n u n üzeri n d e , d o ğ u b a t ı yö n le ­
ri n d e b i re r O sm a n lı Arma s ı , k u zey v e b a t ı yö n ­
le ri n d e i s e i l . Abd ü l h a m i t ' i n t u ğ ra la rı k a b a rt ­
ma o la ra k ya p ı lm ı ştı r. 1 04 1 5 H a z i ra n 1 92 7 Ta r i h
ve 1 05 7 Sayı lı '" M i lli ve R esm i B i n a la rd a B u lu na n
Tu ğ ra ve M e d h iyelerin Ka ld ı rı lm a s ı '" h a kk ı n d a k i
ka n u n la b u ra d a ki t u ğ ra ve a rm a la r kald ı rı l m ı ş
yerle ri n e ay y ı l d ı z kaba rtm as ı ya p ı lm ışt ı r.
G övde üzeri, i çle ri beş kollu yı ld ı zla rla d o ld u ­
rulm u ş ba klava d i l i m li k a b a rt m a la rla bezen-
1 01 A c u n 1 994, 2 5 ; I R C I CA Fotoğraf Arşivi 93805/9 n u m a rada
kayıt lıd ı r.
102 Ü lker 1 990, 1 1 ; Acun 1 994, 25.
1 03 Acu n 1 994. 26: Pektaş 2002, 289 de. İzmir saat k u lesindeki
atnalı ve d i li m li kemerlerin Magrib etkisi old u ğ u n u belirtir.
1 04 Ü lker 1 99 0, 1 3 d e ve Ayrıca bu kabartmala rı kulenin eski
fotoğrafları ile Topkapı Sarayı " n d a ki m a ketin d e n a n lıyo­
ruz.; Acun 1 994. 2 6 .
 O s m a n l ı i m parato rl uğu S a a t Kuleleri 59

m i şt i r. Gövd e n i n üst bölü m ü ü ç s ı ra m u ka rnasla

g e n i ş leti lm i ş ve d ı ş yüz ü n e d ö rt a d et 75 c m . ça­
p ı n - da saat ko n u lm u şt u r. Saat i n i Alm a n i m pa­
rat o ru il. Wi lhem h e d iye et m işti r. 1 05 Saatin ana
m e ka n i k b ö l ü m ü özel ya p ı lm ı ş d e mi r köşe bent­
le r ve d ö k ü m aya kl a r üzeri n e ot u rt u lm u şt u r. 22
D işli ça rkt a n oluşm u şt u r. Bazı p a rça la rı üze­
ri n d e 1 9 0 1 t a ri h i g ö r ü l m e kte d i r. Her b i ri 5-6 kg.
o la n ve ç e l i k h a latla ra b a ğ lı i k i a ğ ı rl ı k h aftad a
b i r m e ka n i k ko lla y u ka rıya çekilir. 1 06
O n i k i k ü ç ü k sütu n üzeri n e ot u ra n d ö rd ü n ­
c ü kat, g övd e d e n d a h a d a rd ı r. Üzeri n i h i la l i a le ­
m i o la n m e t a l k u b be ö rt e r. B u b ö l ü m d e , saatin
ş i m d i ça lışmaya n ça n ı b u l u n m a kta d ı r. K u le n i n
e n ü stte ki b u b ö lü m ü 1 9 74 d e p re m i n d e y ı k ı l m ı ş
ve 1 9 76 d a t e k ra r o n a rı lm ışt ı r.
Saat K u les i n i n , sütu n l u g a lerili , kat kat o lu ş u ,
a ltta köşe le ri n d e s e b i llerin b u l u n u şuyla b i ç i m
b a k ı m ı n d a n , Aya Fot i n i Kilises i n i n [XVl l . yy. d a n
s o n ra ] ya p ı l m ı ş 1 07 ça n v e s a a t k u le s i ne be nzer.
Ayrıca saat k u lesi n i n köşe le ri n d e yer a la n çeş­
m e le ri n , b a ld a ke n b i ç i m le ri n i n l z m i r Şa d ı r­
va n a lt ı Ca m i s i n i n [ 1 636 da ya p ı l m ı ş , 1 8 1 5 de
ö n e m li bir ta m i r g ö r mü ş ] kasn a ğ ı n d a k i b a ld a ­
ke n le rd e n esi n le n d i ğ i n i söyleye b i li ri z . 1 08

105 Yurt Vl/1 981 ,4435; Acun 1 994, 26.

1 06 Ülker 1 990. 1 3 ; Acun 1 994, 26.
107 Baykara 1 9 74. 52 d e İzmir' deki ki lisele r ya n g ı n veya zelze­
led e n kurt u la mayı p , hiç b i risi n i n ya pısı XVl l . yy. d a n g e riye
g i d emez; Acun 1 994. 2 6 . §
1 08 Baykara 1 974, 47; S ö z e n 1 9 75, 3 0 8 , 3 1 0 - 3 1 2, 326; Acu n
1 994, 2 6 .
60 1-1 a k k ı A c u n

..
.

Foto : İ . H . Aka nsel

a- İ Z M İ R, Ş İ R İ NYER ESKİ A M E R İ KAN KO­ Kara rg a h ı o la ra k k u l la n ı lm ı şt ı r. 1 0 9

L EJ İ (6. ATAF KARARGAH I ) SAAT KULESİ
Ş i ri nyer' d e k i b u g ü n k ü 6. ATAF Ka ra rg a h b i n a ­
s ı , 1 9 1 2 d e A m e ri ka n Kolej i o la ra k ya p ı l m ı şt ı r.
1 938 e ka d a r o k u l, 1 93 5 - 1 9 5 2 t a ri h le ri a ra s ı n ­
d a K ı z ı lç u llu Köy E n st i t ü s ü , 1 9 5 2 - 1 9 53 t a ri h leri
a ra s ı n d a LSE Ka ra rg a h ı , 1 4 Ekim 1 9 53 den g ü ­
n ü m ü z e ka d a r d a 6 . ATAF [ N ato K o m u ta n l ı ğ ı ]
Yatay d i kd ö rtgen p la n lı , i k i katlı b i n a n ı n g i riş
k a p ı s ı d i kd ö rt g e n şekli n d e d ışarı d o ğ ru taşa ra k ,
yuka rı da d ö rt katlı ku leva ri ç ı k ı nt ı ya p a r. Katla r
a ra s ı n d a yatay si lm eler g öze çarpar. E n üstte üç
yö n d e yuva rla k k a d ra n lı saatle r g ö rü l ü r.
1 09 Akansel 1 99 1 . a d ı geçen yer; Acun 1 994, 27: Yıldırım 200 1 .
4 1 9 - 420.
 Osmanlı i m paraLorluğu SaaL Kuleleı·i 61

Foto : H. Ç a p a n o ğ lu

b- İZMİR, BASMAN E D E M İ RYO LLARI SAAT

KULESİ
Ne za m a n ve k i m ta rafı n d a n ya ptı r ı ld ı ğ ı kesi n
olara k b i l i n meye n saat k u les i n i n , l n g i lizle r tara ­
fı n d a n 1 866 yılı n d a ya ptırılan 1 35 k i lo m etre li k iz­
m i r - Ayd ı n D e m i r Yo lu ' n u n i nşa s ı s ı ra s ı n d a veya
d a h a s o n ra C u m h u riyeti n i lk yılla r ı n d a ya p ı l d ı ğ ı ­
n ı ta h m i n etmekteyiz. D i kd örtg e n p rizma şekli n ­
d e ki k u le , yatay s i lmele rle ü ç kata bölü n m üşt ü r.
En üst kat ı n ca d d eye b a k a n yüzü n d e , d i kd ö rtgen
çerçeve içine a lı n m ı ş yuva rla k kadra n lı ve Ro­
me n R a ka m lı bir saat yer a l ı r. 1 1 0

1 1 0 Acun 1 994. 27.

 62 1-1 a k k ı A c u ıı

24- KASTAMONU SAAT KULESİ

Saat Ku lesi, ş e h r i n d o ğ u s u n d a ki ya m aç üze­
rinde yer a lı r. Kasta m o n u Va lile ri n d e n Abd u r­
ra h m a n N u retti n Paşa , 1 1 1 şe h re büyük b i r saa­
t i n a l ı n ma s ı için vi layet me cli s i ve B e led iye mec­
lis i n d e n o rta k bir k a ra r a ld ı rd ı . B e d e li b e le d i ­
yed e n k a rşı la n m a k ü z e re lsta n b u l·a saat s i p a ­
rişi n d e b u lu n u ld u v e d a h a so n ra s a a t k u lesi­
n in t e me li 26 Ağ u stos 1 885 [ 1 302) ta ri h i n d e atı l­
d ı ve d a h a so n ra d a b i t i ri ld i . Saati de Avru p a . d a n
getirti l mi şt i r. 1 1 2 K u le , 2 0 0 2 ta ri h i n d e resto re e d i ­
le re k çevre d üz e n i ya p ı l m ı şt ı r.
5 , 60x5,60 m . boyutla r ı n d a kare k a i d e üzeri n d e
1 3 m . yü ksele n k u le , a ç ı k sarı ve a ç ı k yeş i l kes­
me ta şta n ya p ı lmışt ı r. K u le n i n ş e h re b a k a n yü­
z ü n d e Ara p R a ka m lı yuva rla k saat ka d ra n ı va r­
d ı r. Ya n yü zlerd e ise, yuva rla k a ç ı k l ı kla r g ö rü l ü r.
Saat yö n ü n d e yuva rla k ke m e rli b i r k a p ı i le d ö rt
yö n d e yuva rla k ke m e rli g e n iş p e n ce reler b u lu ­
n u r. i çten i k i katlı olan ya p ı n ı n i k i n c i katı n d a saat

I' a ks a m ı ve o n u n üzeri n d e d e ça n ı yer a l ı r. K u le­

n in üzeri p i ra m i d a l k ü la h la ö rtülü d ü r.

111 Kastamonu 1 3 1 0,320; Türk 1/1 968,46 ; Acu n 1 994, 28; Eski
2000. 24-25 de, Abdurra hman Nurettin Pasa ( 1 833- 1 9 1 2) ; i l .
Abdülhamit devrin i n Adliye Nazırı v e Vezirlerindendir. Ger­
miyanoğulları ailesin e mensuptur. Eski Valilerden Kütahya ' lı
Hacı Ali Paşa " n ı n oğludur. Kayma kamlık ve mutasarrıflıklar­
da bulunmuş, 1 872 de Prizren Va liliğine yükselmiştir. Birçok
valiliklerde dolaştıkta n sonra Kasta monu Valiliğine getiril­
miştir. Abdurra h m a n Paşa 9 yıl bulunduğu Kasta monu· da iyi
bir ad bırakmıştır. 1 9 1 2 yılında vefat etmiştir.
112 Kasta m o n u 1 3 1 0,350; Sapolyo 1 96 9, 1 1 de k u le n i n ya p ı m
tari h i n i ya nlış olarak 1 89 1 verir.; Talay 1 99 1 , 3 3 5 ; Acun
1 994. 27; Acar 1 995, 92-93; Eski 2000, 25, 35.
 Osm a n l ı İ mparatorluğu Saat K u leleri 63

25- KAYS ERİ SAAT KULESİ

Saat k u le s i , şe h ri n m e rkez i n d e k i C u m h u riyet
meyd a n ı n d a yer a l ı r. Çayı rd a ğ ' a g ö re , k u le ve
bitişiğ i n d e k i m uva k kith a n e 1 3 24/M . 1 906 yı lı n ­
d a , Kayse ri M utasarrıfı H ayda r B ey z a m a n ı n d a
ya pt ı rı lm ı şt ı r. 1 3 Eki m 1 924 yılı n d a Atat ü rk ' ü n
Kayseri 'ye i k i n c i kez g e li ş i n d e Eşi Latife H a ­
n ı m i le b i rli kte muva k kith a n e d e otu rmuş h a l k ı n
şi kayetle ri n i d i n le m işt i r. 1 1 3
K u le n i n u stası Tavlu s u n ' lu Sa li h U sta o l u p , 26
li raya mal o lmu şt u r. 1 1 4
B u eseri n ya p ı lış ta ri h i A h m et R e m z i Akyü re k
tarafı n d a n b i r ş i i rle belirti lmiştir.
G e re kt i Kayseri ş e h r i n d e b i r z i ba ça la r sa 'at
M ü n e b b i h o lma ğ a evkat-ı h a lk ı rCı z u şeb h a la
C e n a b - ı M ir Haydar b e n d e - i şa h - ı kerem per-
ve r
M uvaffa k o l d u o ls u n k a d r- i ca h ı a n - b e - a n b a la
M ü cevh e r sa ' ate benzetti R e m z lyazd ı tari h i n
Ya p ı l d ı m evki ' i n d e kas ru saat- h a n e p e k a ' la "
1 324. 1 1 5
Ka re prizma şekli n d e , ya kla ş ı k 1 O m . yü ksek­
liğ i n d e ki k u le , yatay s i l m e le rle ü ç kata b ö lü n ­
m ü ştü r. Köşelerde katla rı boyd a n boya kat e d e n
d i kd ö rtg e n s i l m e le r va rd ı r. E n üst katta , d ö rt
yö n d e saat ka d ra n la r ı b u lu n u r. Üzeri p i ra m i ­
d a l k ü la h la ö rt ü lü d ü r. K ü la h ı n üzeri d i kd ö rt g e n
şe kli n d e a ç ı kt ı r. Kü la h ı n üzeri n d e E s k i Tü rkçe
olara k ; şa rk, g a rp , ce n u p ve ş i m a l yaz ı lı yö n le­
te üç ve saat başı n d a d a d ö rt d efa vu rur ve b u n ­
ri g ö stere n o kla r ve rüzg a rg ü lü b u l u n u r. Ku leye
d a n so n ra d a saat k a ç i s e o kada r vu r u rd u . Saa­
doğ uya a ç ı la n yuva rla k ke me rli ka p ı d a n g i ri l i r. i ç
ti hafta da bir k u ru l u rd u .
yüzü s i li n d i r şekli n d e o l u p , o rta s ı m i n a re g i bi b i r
çekird e k etrafı n d a d o la n a n m e rd ive n le ü st kata
ç ı k ı l ı r. Altta b i r b o d r u m katı va rd ı r. Ku le n i n biti­
şiğ i n d e üçgen a l ı n lı k lı bir m uva kkith a n e yer a l ı r.
M uvakkit h a n e n i n h e r ce p h es i n d e yuva rla k ke­
m e rli g e n iş p e n c e re le ri va rd ı r.
K u le n i n saati a ğ ı rlık la rla çalışır. Ş i m d i ç a l­
maya n saat i n ça n ı , eski d e n b i r i n c i çeyrekte b i r,
i k i n c i çeyre kte [ya r ım sa atte) i k i , ü ç ü n c ü çeyre k-

1 13 Cayırdağ 1 98 1 , 1 ; Talay 1 99 1 , 335; Özde m i r 1 993, 2 1 2 ; Acun

1 994, 28; Çakmak 2000, 59 da saat kulesi n i n , S u ltan i l .
Abdülhamit'in 2 5 . cülus yı ld ö n ü m ü kutla m a ları çerçeve­
s i n d e temeli n i n atıldığı yazılı d ı r.
1 14 Erkiletlioğlu 1 996, 236.
1 15 Mazıoğlu 1 987. 239; Erkiletlioğlu 1 996, 236.
64 Hakkı Acun

26- KOCAELİ (İZM İT) SAAT KULESİ

B u g ü n k ü tre n istasyo n u n u n ku zey- d oğ u s u n d a k i
t e p e üzeri n d e ye r a la n saat k u lesi n i n , ü ç tara ­
fı n d a k i sebi lle r i n a lı n l ı ğ ı n d a ve ka p ı üzeri n d e ­
ki ç o k zor o k u n a n kita b e le ri va rd ı r. B u n la rd a n
b a t ı ta rafta k i .. 1 3 1 8 B e led iye etti i n şa b u k u le
i le çeşme-i Seyyit Ka m e riye .. yazı l ı d ı r. O rta kat­
ta , her c e p h e d e yuva rla k kartuşlar i ç i n d e , ya rısı
s i li n m i ş i l . Abd ü lh a m it ' i n t u ğ ra s ı g ö r ü l ü r. Ku le ,
1 308 / M . 1 902- 1 903 Ta ri h i n d e , İ z m i t M utasarrıfı
M u sa Kaz ı m Bey ta rafı n d a n , M i m a r Vedat B ey'e
ya p t ı r ı lm ı ştı r. 1 1 6 G i riş k a p ı s ı n ı n ya n ı n d a k i Türk­
çe Kita be d e n , k u le n i n 1 970 de S E KA ta rafı n d a n
resto re e d i l d i ğ i a n la ş ı l m a kta d ı r.
Köşeleri çifter sütu n lu , ke na rla rı s e b i lli k a re
k a i d e li d i r. S ebi ller, s i l m e li bası k yuva rla k ke­
m e rli niş şekli n d e d i r. Profi lli b i re r teknesi b u ­
lu n u r. S e b i lli k a i d e üzeri n d e n yüksele n , köşe­
le ri p a h la n m ı ş, kare prizma g övde yer a l ı r. Ka i ­
d e i le gövde a ra s ı n d a ba lkon va rd ı r. Gövde yatay
üç s i l m eyle d ö rt kata bölü n m ü ş , üzeri p i ra m i ­
d a l k ü la h la ö rt ü lmüşt ü r. G e n i ş saça klı k ü la h ı n
a ltı n d a , d ö rt yö n d e yuva rla k b i re r saat ka d ra n ı
ye r a l ı r. Ç eşme üzeri n d e , köşe le rd e ve g övd e d e ­
ki p e n c e re üzeri n d e N eo- Kla s i k Ü s lu p lu s ü sle­
m e le r g ö rü lü r.

1 16 Sözen 1 984,6 6 ; Tuğlacı 1 985, 1 76 ; Özdemir 1 993, 2 1 3 ; Acu n

1 994, 27.
Foto : T. Aksoy
 O s m a n l ı İ m paraLorluğu Saat Ku leleri 65

27- KÜTAHYA SAAT KULESİ

Eskid e n Ali Paşa M a ha llesi ' n d e , 30 Ağ ustos
O rta o k u lu ' n u n a rka s ı n d a ye r a la n saat ku le­
s i , XIX. yy. s o n la rı n a d o ğ r u , Küta hya Va lisi Fuat
Paşa ta rafı n d a n ya ptırı lmışt ı . 1 9 75 den ö n ce yık­
tı rıla ra k yeri n e B e le d iye Ç a rş ıs ı ya p ı l m ı şt ı r.117
Ku le daha s o n ra Küta hya B e led iyes i ' n ce 2005
yı l ı n d a eskisi n i n bir benzeri o la ra k ye n i d e n i n şa
ett i r i lm işti r. 1 1 8
Ka re p la n lı ü ç katlı k u le n i n ü z e ri k ü la h la ö r­
t ü lü d ü r. Katları b i r b i ri n d e n yatay s i l m e le r ayı rır.
Ayrıca h e r katta b i re r yuva rla k ke me rli pence­
re ler i le ü st k a t ın h e r cephesinde, yuva rla k kad­
ra n lı b i re r saat yer a l ı r. K u le , 21 m . yü kseklikte,
kes me taşta n ya p ı lm ışt ı r.

--
--:---

�� :
�
L

--
± -4.. _:_.._�- -�

Foto : M . Tu nçel

117 La rousse 7 / 1 972.73 6 ; Altun 1 98 1 .435.465.686; Özd e m i r

1 993. 2 1 6.
1 18 Bize bu bilgileri g ö n d eren müze asista n ı Sayın S e h i m e
Ata bey"e teşekkür ed eriz.
66 1-1 a k k ı A c u n

28- LAD İ K (SAMSUN) SAAT KULESİ

Saat k u lesi, şehrin m e rkez i n d e k i b i r tepe üze­
ri n d e d i r. D i kd ö rt g e n basık kaş ke m e rli k a p ı s ı
üzeri n d e k i Tü rkçe " Kaym a k a m Reşit 1 889" ya ­
z ıda n , k u le n i n 1 889 ta ri h i n d e La d i k Kaym a k a m ı
Reşit Bey ta rafı n d a n ya p t ır ıld ı ğ ı a n laşı lma kta d ı r.
1 943 ta ri h i n d e d e p re m d e saat köşkü z a ra r g ö r­
mü ş d a h a so n ra resto re e d i lm işt i r. 1 1 9
30 m . yü kse k li ğ i n d e k i k u le , çokgen ka i d e li ,
yuva rla k g övd e li ve şerefe l i d i r. M i n a re g ö rü n ü ­
m ü n d e k i k u le n i n , k a re prizma ş e k li n d e k i pete­
ğ i n i n d ö rt yüzü n d e , yuva rla k saat ka d ra n la r ı ye r
a l ı r.

1 19 Akyüz 1 964,3 , 2 9 ; Özdemir 1 993, 22 1 ; Acun 1 994, 29 da Ziya

Paşa · n ı n Amasya ile beş kazası nda [ La d i k , Merzifo n , Me­
citözü, Havza ve Zile . d e ] yaptırdığı 6 h ü kü m et konağı ve 6
saat kulesinden söz e d i lir. Fakat b izim kanaati m ize g öre,
Lad i k Saat Kulesi, g i rişi üzeri n deki yazıya g öre, Ziya Pasa
Saat kulesini yaptırmaya karar verir fa kat bitirmeden
Amasya · d a n ayrı lır. Onun üzerine K u le de, Kayma k a m Re­
şit Bey tarafı ndan tam a m la n ı r.
 Osm a n l ı i m p a raLOrluğu Saat Kuleleri 67

29- MAD EN (ELAZIG) SAAT KULESİ

G ü n ü m üz d e E la z ı ğ , eskid e n D iya rba k ı r i li n e
b a ğ lı o la n i lçe m e rkez i n d e , b i r saat ku les i yer
a lm a kta d ı r. 1 2° Ku le , i lçe n i n ya m a c ı n da eski H ü ­
k ü m et Ko na ğ ı ' n ı n ya n ı n d a d ı r. 121 Ya p ı , b u g ü n ye­
ri n d e o lmaya n kita b e s i n e g ö re ta ri h le n d i ri l i r.
1 - Ş e h e n - şa h - ı b f'- m ü d a n f' ve liyy-i n i ' m et i m i z
S u ltan Abd ü lh a m i d - i Sa n i Efe n d i m iz
2- H a z retle ri n i n bedayi - ı a sa r m ü lCı ka n e le ri n d e n
saat- ı eya m ı e rba b - ı h ayata i la n

1 20 Acun 1 994, 43 de, yayı m la d ı g ı m ı z M a d e n Saat Kulesi ' n i ,

Y o k O la n S a a t Ku leleri başlı g ı a ltında i ncelemiştik. S ö z ko­
nusu kitapta, kulelerin tüm Anadolu'ya yayılması n e d e n iy­
le g i d e m e d i g i m i z e n d e r yerlerden b i risi de M a d e n İ lçesi
idi. G i d e m e d i g i m iz bu yerlerin belediyelerine (02. 7. 1 992
tari h li] m e ktupla r g ö n d e re rek i lçelerindeki eserin yeri n d e
d u ru p d u rm a d ı g ı hakkında b i l g i sorm uştuk. B u m ektup­
larım ıza bazı beled iyeler cevap bile vermem işti. B u n la r­
d a n b irisi d e M a d e n İ lcesi i d i . B u n u n üzerine M a d e n · i t a n ı ­
ya n la ra e s e r hakkında bilgi sormuştuk. Eserin yeri n d e o l­
m a d ı g ı hakkında bilg i ler almıştı k. Daha s o n ra kita b ı m ızda
ku leyi, Yo k O la n Eserler başlıgı a lt ı n d a i ncelemiştik. Bize
verilen bi lg i le rd e n bi risi d e Maden İ lçesi " n d e saat kulesi­
nin olma d ı g ı , bir kilisenin ça n kules i n i n oldugu şeklinde
idi. Hatta b u bi lgiyi dogrulaya n D iya rba k ı r Kültür ve Ta biat
Varlıkla rı n ı Koru ma Kurulu M ü d ü rlüg ü ' n ü n ; $anlıurfa'da
ya ptıgı 22.4. 1 994 - 1 70 toplantı tarihi ve 22. 4 . 1 994 - 1 448
karar tarih ve no·su olan karard a ; " ... Maden İ lçesi, Kapa­
lı cezaevi ya n ı n d a yer alan Ta rihi Kilise b i n a s ı n ı n Koru n ­
m a s ı g e re kli K ü lt ü r Varlı g ı özelligi g österd i g i n d e n . . . · · tes­
cil edildigi belirtilir. Kilise d e n i le n H ü kümet b i na s ı n ı n ya ­
n ı nd a k i saat ku lesin i d e kilise n i n çan k u lesi old u g u şekliy­
le biliniyordu ve bu şekilde tescil edi lmişti. Bizim ve yerel
gazeteci Lütfi Erg e n e " n i n i kazı ile söz konusu olan ya p ı n ı n
H ü kü m et Kona g ı , ya n ı ndaki kulenin d e saat kulesi old u ­
g u , bizim yayı n ı m ı z kayna k gösterile re k ; Toplantı Ta ri hi ve
N o ; 1 1 .04.2002-298, Karar Ta rih i ve N o ; 1 1 .04.2002- 2843
karar i le Saat Ku lesi olarak, D iya rba k ı r K ü lt ü r ve Ta biat
Varlı klarını Koruma Kurulu M ü d ü rlügü"nce tescil edilmiş­
t i . D u ru m b u hald e iken Sayın Lütfi Erg e n e " n i n ka rdeşiyle
Maden Saat Kulesi ile ilg i li g ö rüşme yapmak için o d a m ı ­
z a g eldig i n d e s a a t kulesi n i n yok olma d ı g ı n ı yeri nde d u rd u ­
g u n u belirti nce, kendisine uya rısı i ç i n teşek k ü r ett i g i m i v e
yen i yayı n ı m d a uyarıları n ı n d i k kate alı n a ra k yayı n lanaca­
gını belirtm emize rag m e n , Sayı n Erg ene. Gelincik a d lı b i r
d e r g i d e b izim yayı n ı m ıza atıfta b u l u n a ra k pek hoş olma­
yan b i r ifad e ile saat kulesi n i n yok olma d ı g ı n ı ayakta d u r­
d u g u n u d i le g etiri lm iştir. Söz konusu yazar acaba bizim
yayın ı m ız yayı n la n m ad a n b u n u n saat kulesi old u g u n u bili­
yor m uyd u ? B i liyor ise, bizim yayı n ımızdan ö n c e niçin yayın
ya pma d ı . I Yine de Sayın Erg e n e ·ye M a d e n İ lçes i ' n i g ö rme­
m e vesile old ugu için tekrar teşekkür ederi m .
121 H ü kü m et kona g ı n ı n girişinin batıs ı n d a ki pencere yuvarlak
kemerinin kilit taşı üzeri n d e 1 309 /M. 1 89 1 - 1 892 tari h i ya­
zılı d ı r. H ü k üm et konagı m u hte melen b u tari hte yap ı l m ı ş
olmalı d ı r. Erg e n e 1 995, 25, 46; E r g e n e 2 0 0 0 , 9 da h ü k ü m et
konag ı n ı n 1 895 ta ri h i n d e ya p ı ld ı g ı n ı , bir kayna k g österme­
den yaza r.
68 J-1 a k k ı Acu n

3 - l ç ü n M utasarrı f - ı Liva H ayri B ey k u lları n ı n

h i m m eti ve a h a li n i n n a kd gayretle riyle b u
4 - Hava li d e i l k d efa o l ma k üzere b i n ü çyüz o n
yedi s e n e - i h i c riyes i n d e i nşa olu n d u . 1 22
Kita b e s i n e g ö re saat k u lesi, i l . Ab d ü lh a m i t ' i n
za m a n ı n d a H . 1 3 1 7 / M . 1 899 - 1 900 ta ri h i n d e
M utasa rrıf H ayri B ey ta ra fı n d a n ya p t ı rı l m ı şt ı r. 1 2 3
Köşe leri p a h la n m ı ş k a re p la n lı ü ç katlı k u le­
nin üzeri n i eskiden g e n i ş saça klı bir kubbe ö r­
terd i . Ku le n i n b u g ü n saçak ve ku b besi yı k ı lm ı ş ,
kita besi s ö k ü l m ü ş v e saati y o k e d i l m i şt i r. Ya p ı ,
D iya rb a k ı r ese rleri n d e sı kça g ö rd ü ğ ü m ü z g ri ve
b eyaz taşta n re n k a lma şı ğ ı te k n i ğ i i le ya p ı lm ış­
t ı r. B a s ı k yuva rla k kem e rli g i riş ka p ı s ı n ı n üze­
ri , yed i d i li m li h a fifletme keme rli d i r. Saat köş­
k ü n ü n her c e p h e s i n d e yuva rla k saat k a d ra n la r ı -

n ı n ye rleşt i r i ld i ğ i yuva la r g ö rü lü r. K u le n i n b i r i n ­
1 22 Başba k a n l ı k Devlet Arşivi, Tari h ; 07/M/1 3 1 7, Dosya N o ; 38,
G ö m lek No; 77; Serveti F ü n u n 1 3 1 5 , 84; Ergene 2000, 1 0. ci kat ı i le i k i n c i katı a ra s ı n d a kalı n b i r s i l m e va r­
1 23 Diya rba kır 1 3 1 9 , 5 9 ; Acun 1 994, 43 da saat kulesinin i l . d ı r. Gövd e , k a i d e d e n köşke d o ğ ru i n ce l i r, köşk­
Abd ü lhamit'in tahta g e ç i ş i n i n 2 5 . seneyi d evriyesin d e , D i ­
ya rba kır Va lisi H alit Bey t a rafın d a n 1 3 1 7 / M . 1 89 9 - 1 900 ta­
te kalı n la ş ı r.
rihinde ya ptırıld ıgı yazılmakt a d ı r.
 Osmanlı i ınparaLOl'luğu SaaL Ku leleri 69

30- M ERS İ N SAAT KULESİ

i sta syo n C a d d esi ü z e ri n d e k i saat k u lesi, ltalya n
Kato lik Kilises i n i n ayn ı za m a n d a ç a n k u lesid i r.
Ki liseye g i riş in g ü n ey ya n d uva rı n d a k i ca m e k a n
i ç i n d e, k i lise n i n , S u lta n Ab d ü lmecit ' i n izn iyle
1 853 de ya p ı m ı n a başla n m ış , 1 898 de b itirile re k
i b a d ete a ç ı l d ı ğ ı yazı l ı d ı r.
D o ğ u - batı d o ğ ru lt u s u n d a b a z i l i k a l g ö rü n üşe
sa h i p kilise n i n g ü n ey-bat ı s ı n d a çan ve saat ku­
lesi yer a l ı r. Ka re p la n lı üzeri k ı rma çatıyla ö rt ü ­
l ü d ü r. Gövde d üz ve d işli s i l m e le rle ü ç kata bö­
l ü n m ü şt ü r. Son i k i k a t serbest k u le g i b i çatı d a n
yu ka rıya d o ğ ru yükselir. i l k i k i kat sivri u ç l u i k i ­
ş e r m a z g a l pe n ce reyle , e n ü st katta [ d o ğ u h a riç )
he r yö n d e yuva rla k k a d ra n lı saatler ye r a l ı r. 1 24

124 Acun 1 994. 29 - 30.

70 Hakkı Acun

3 1 - M ERZİFON (AMASYA) SAAT KU LESİ

Saat K u lesi, şe h ri n m e rkezi n d e k i , Ç e le b i
M e h m et ' i n em riyle , M e h m et M e m i ş O ğ l u E b u ­
b e k i r ta rafı n d a n ya ptırılan m e d rese n i n g i riş ka­
pısı üzeri n d e n yü kselir. K u le , H. 1 282 / M. 1 866
da Ama sya M utasa rrıfı Ziya Paşa ta rafı n d a n
ya ptı r ı l m ı şt ı r. 1 25
Ta ç ka pı üzeri n d e n yüksele n , s i li n d i ri k g övde­
li, t u ğ la d a n ya p ı lm ı ş m i n a reyi a n d ı ra n saat k u ­
les i n i n petek k ı s m ı a h şa pta n d ı r. İ ki katlı pete ğ i n
köşele ri p a h la n m ı ş p r i z m a şekli n d e d i r. H e r yü ­
zünde yuva rla k ka d ra n lı b i re r saat ye r a lı r. Üzeri
k u b b eyle ö rt ü lü d ü r. i ki n c i kat ı n d ö rt yüzü n d e
ça n ı n sesi n i n iyi d uy u la b i lmesi i ç i n yuva rla k ke­
m e rl i b i re r p e n c e re a ç ı l m ışt ı r. Ku leye, g i riş ey­
va n ı n ı n i ç i n e a ç ı la n ya n la rd a ki k ü ç ü k ka p ı la rd a n
ç ı k ı l ı r.

1 25 Akyüz 1 964,3,29; $apolyo 1 969, 1 1 ; Goodwin 1 97 1 ,4 1 9 ; Er­

ken 1 983,3 1 7; Acun 1 994, 30; Özdemir 1 994, 93 yukarı­
daki b i lg i leri verirler; Talay 1 99 1 , 334 ise, saat ku lesi i l .
A b d ü l h a m i f i n tahta ç ı k ı ş ı n ı n 30. yıld ö n ü m ü m ü nasebetiy­
le i n şa e d i lm iştir, d iye beli rtir.

a- M E R Z İ F O N ( A M ASYA) A M E R İ KA N
K O L E J İ S AAT K U L E S İ
Doğ u - batı d o ğ r u lt u s u n d a yatay d i kdörtg e n
· p la n l ı , i k i katlı k ı rma çat ı lı ya p ı n ı n , bat ı s ı n d a k i
m ü şte m i latı o la ra k k u lla n ı la n b ö lü m ü n üzeri n ­
d e , 1 9 1 9 da a h şa pta n ya p ı l m ı ş b i r k u le ye r a lı r.
Ku le , çatı üz e ri n d e n yü ksele n k a re kesitli ve d ö rt
aya k üzerine otura n p i ra m i d a l k ü la h l ı d ı r. D ö rt
O s m a n l ı İ m paratorluğu Saat K u leleri 71
c ephes i n d e yuva rla k s a a t k a d ra n ı ye r a l ı r. Ko lej ,
1 863 d e a ç ı lm ı ş b i r teoloj i o k u lu i ke n , 1 886 da
ko lej d ü zeyi n e u laşm ışt ı r. 1 26
1 26 Polat 1 988, 642,644; Koca baş 1 989 , 1 93 ; Aka n se l 1 99 1 . 5 ;
A c u n 1 994. 30. B u arada saat k u lesinin varlı g ı n ı b i z e bildi­
ren, aziz d ostum Sadi Bayra m · a da teşek k ü r ederiz.
72 Hakkı Acun

32- MUDURNU (BOLU) SAAT KULESİ

Saat k u lesi, ş e h ri n d o ğ u s u n d a ki ya m a ç üzeri n ­
d e k u ru lm uşt u r. K u le n i n k i m tarafı n d a n ya ptı rı l­
d ı ğ ı b i li n m e m e s i n e k a rşı n , a h şap o la n i l k k u le ,
1 890 - 1 89 1 yı l ı n d a ya p ı lm ı şt ı r. B u k u le 1 9 00 ta­
ri h i n d e ya n m ı ş d a h a so n ra b u g ü n k ü k u le , 1 905
ta ri h i n d e ya p t ı r ı l m ı ştı r. Ye n i ya p ı la n ku le 1 9 63-
1 964 le rd e tekra r ya n m ış , M u stafa K ı rk ı k tara­
fı n d a n o n a rı l m ı şt ı r. 127 M u d u rn u B e led iye Baş­
ka n l ı ğ ı o d a s ı n d a b u l u n a n 1 329 / M . 1 9 1 3 - 1 9 1 4
tari h li şeh ri n g e n e l g ö rü n ü ş ü n ü gösteren b i r fo ­
toğra fta , k a re prizma şek liyle k u le d e g ö rü lm e k­
ted i r.
K u le , ya k la ş ı k o la ra k 3 x 3 m . boyutla r ı n d a
kare p r i z m a g övd e lid i r. Doğ uya a ç ı la n d i kd ö rt­
g e n kapısı va rd ı r. Ka p ı d a n ·· r ş e k l i n d e k i 30 ba­
s a m a klı a hş a p m e rd iven le rd e n ü ç yö n d e k i saat
k a d ra n la rı n ı n b u l u n d u ğ u yere ç ı k ı lı r. Saati 4
g ü n d e b i r k u r u l u r.
K u le , 2005 Yı l ı n d a a hş a p b i r za rf i ç i n e a l ı n m ı ş ,
ü ç k a t l ı h a le geti rile re k i k i ba lkon ilave e d i lm iş­
t i r.

1 27 Özdemir 1 993, 1 8 1 ; Özd e m i r 1 994, 93.

 Osm a n l ı İ ın p a rn Lo ı'l u ğ u SaaL K u l el e r i 73

33- M UGLA SAAT KULESİ ları b u raya yerleşt i ri lm işti r. H e r katı n cephesi n e ,
Ş e h ri n m e rkezi n d e k i saat k u le s i , g i riş k a p ı s ı ve sivri veya yuva rla k ke m e rli d i kd ö rtgen p e n ce re­
çeşm esi üzeri n d e k i kita beye g ö re ta ri h len d i rilir. le r a ç ı l m ı şt ı r. E n a ltta ki p e n c e rele r d i ğ e rle ri n ­
1 - Sa h i b ü l hayr H a c ı S ü leym a n Efe n d i d e n d a h a büyükt ü r. K u le n i n ya n ı n da ve o n a b i ­
Yi ne d e ryayı itas ı n ı i k h a n ett i z u h u r tişik o la ra k Kule n i n b a n i s i H a c ı S ü leym a n Efe n ­
2 - B a h u s u s a kta r- ı ezha r va kti n i i la n i ç i n d i ta rafı n d a n ya pt ı rı la n kita beli b i r çeşm e va rd ı r.
B u m a h a lle b i r m uva k kit h a n e ya ptı bi k u s u r 1 - Ka d ı zade H a c ı S ü leym a n Efe n d i zü lkerem
3- Be lde m izde mi sli n a m esb u k k e b i r ç an saati c uy- u c ü d a oldu d e ryayı i nayette n reva n
Avru pada n celb e d i nce h erkese verd i s ü ru r 2- B u s e b i li fis e b i li lla h ya pı nca b i r s e b i l
4- Ka lmadi h i ç i htiyaç cep saati taşı maya teşn e g a n - ı Kerbela erva h ı old u şa d ı m a n
Aksi avaz i le a le m va kti ett i ş u u r
5 - H e m ziya şevkile b u l d u m ü cevh e r ta ri hi
Geldi meyd a n a m uva k kitha n e bi evs a - ı vufu r
6- H a rre re h u l s ma i l H a k k ı 1 30 1 fi Şaba n 1 28
Kita be n i n a ltı n d a p e k iyi o k u n a maya n kıs­
m ı , İ . H .Aka nsel, "' M i nte la m izi M u stafa Vasfi"' ve
"'Ya ptı b u metin d iva rı Kosta n t i n O ğ lu F i lva ri ..
diye o k u m u şt u r. 1 29
Kita be m et n i n d e n k u le , 1 3 0 1 / M . 1 885 tari h i n ­
d e , H a c ı S ü leym a n Ağa 1 30 ta rafı n d a n ,
M i m a r Kosta ntin O ğ lu Filva ri ·ye ya p tırılm ı ş­
t ı r. Kita be metn i n i "' D e d e İ s m a i l H a k k ı Efe n d i . . 131
1
yaz m ışt ı r.
Saat K u le s i , a şa ğ ı d a n yuka rıya d o ğ ru k ü ç ü ­
le n k a re p la n lı v e beş katlı d ı r. K u leye a hşap me­
d ive n le rle ç ı k ı lı r. G i riş k a p ı s ı g ü n eye a ç ı la n a lt
"'� /
kat, m u va k kit h a n e olara k k u l la n ı lm ışt ı r. Ü ç ü n ­
c ü , d ö rd ü nc ü v e b eş i n c i kat ı n köşeleri p a h la n ­
m ı şt ı r. D ö rd ü n cü kat ı n üzerine s o n ra d a n u z u n ca
b i r kat d a h a i lave ed i lere k yuva rla k saat k a d ra n -

1 28 Acu n 1 994, 3 1 - 32. H . H üseyin Ayd o g d u taraf ı n d a n , M a rt

1 980 d e , Saat K u lesi h a kkında bu bilgiler d e rlenerek kule­
nin a ltı n d a ki saatçiye b ı ra k ı lm ıştır.
1 29 Akansel 1 99 1 , M u g la Saat Ku lesi Bahsi; Acun 1 994, 32.
130 A c u n 1 994, 3 2 ; H . H üseyi n Ayd o g d u " n u n d e rlemesi n d e n .
K u l e n i n b a n i s i H a c ı Sü leyman Efe n d i , 1 8 1 O da M ugla· da
d o g m uştur. 1 87 1 Yı lı n d a k u ru l a n M u g la Beled iyes i n i n ilk
başka n l ı g ı n ı ya p m ıştır. Karısı Pembe Hatu n · la g ittikleri
Haç d ö n ü ş ü n d e , Sam Sehri n d e g ö rd ü kleri saat k ulesin i n
.
ayn ısı n ı ya ptı r m ı ş v e aynı y ı l i ç i n d e ka rısı, Pembe H a t u n da
M u g la M e m leket Hasta nesini inşa etti rmiştir. H a c ı Sü ley­
m a n Aga 1 890, Karısı Hacı Pembe H a t u n " d a 1 90 1 yılında
vefat etmiştir.
1 31 H . H üseyi n Ayd o g d u " n u n d erle mesi n d e n . Kit a b e n i n H at­
tat ı . Dede İ s m a i l Hakkı Efe n d i , 1 83 1 d e Ara p kir . d e dog­
muş, B u rsa · d a tahsil g ö rd ü kten s o n ra M u g la ·ya g elmiştir.
Uzun yıllar h ü kü met d a i resin d e m u hasebe başkatibi o la ­
r a k vazife g ö rm ü ş , M u g la R ü ştüyes i " n d e h o c a l ı k ve S a h i d i
M evlevi ha nesi " n d e d e neyzen l i k ya p m ıştır. 1 906 Yılında ö l ­
m üştür. Ö n c e Sahidi M eza rlı g ı · n a s o n ra 1 937 d e Y e n i Me­
zarlıga defnedilm iştir.
74 H akkı Acu n

,.-.. �-­ --·-

- ,..

-----·----
---- ------ -·- -·-·-

·-
� l" I
--- --- ---._._,.,_...,....,

1 ---. l
,,,.,.
..,.... -. - �------ -- ------
-- - ----·-

_.....,,.
...
' .. ..
_
--- - ·

ı
·- --
/"

- -- - --- ·---.;__-�-·�
- .;- � �.
·i.
.
�
t

3- B u s e b i l i n kase kase n ü ş o ld u kça suyu kat­

resince ecr-i na-ma'dCıt vire hem müstean
4- Ya p ı lı n ca bu s e b i l hem d e d i tari h i n Ziya e n
g ü zel mevk i i d e o ld u b u s e b i l ey teş n e g a n
H a rra re l sm a i l H a k k ı sene 1 3 02 . . . . . M u stafa
Va sfi.
 Osmanlı i mparatorl uğu Saat K uleleri 75

34- NİGDE SAAT KULESİ

Ka le b u rc u ü z e ri n d e n yü kse le n saat k u lesi, Ziya
Paşa ta rafı n d a n 1 866 ta ri h i n d e ya ptı r ı l m ı şt ı r. 132
1 32 2 [ 1 904) ta ri h li Konya S a l n a m e 's i n d e ,
N i ğ d e ' d e k i eserler t e k t e k sayı lı rken .. ... m ü ­
ced d e d e n ya p ı lm ı ş b i r saat k u le s i " d iyere k
saat k u les i n d e n d e b a h s e d i l i r. B u b i lg i d e n k u ­
le n i n ye n i d e n ya p ı ld ı ğ ı yaz ı lı d ı r. Ye n i ya p ı la n k u ­
leye Avru p a ' d a n g e t i ri le n s a a t v e e d eva t ı n g ü m ­
rü k res m i n d e n m u af tutu lmas ı na d a ir bi rbel­
g e va rd ı r. 133 1 32 2 ta ri h li Salna m e ' d e ise i s m i
geçer. 134 K u le , 4 1 m . Yü kse k li ğ i n d e , s e k i z g e n
k a i d e li v e sekizgen g övd e li d i r. Ka i d e gövd e d e n
d a h a k alı n d ı r. Gövde ü ze ri n d e d e m i r p a rm a klık­
lı şe refe ye r a l ı r. Şe refe üzeri n d e köşeleri i çe ri
d o ğ ru kavi sli k ü b i k b i r kütle ve b u n u n d a üzeri n ­
d e d ö rt sütu n u n taşı d ı ğ ı b i r köşk b u lu n u r. Köş­
k ü n üze ri o n g e n kas n a k lı k u b b eyle ö rt ü lü d ü r.
Yuva rla k saat k a d ra n ı k ü b i k kütle n i n şe h re b a ­
k an yüzü n d e d i r.

1 �
O 2 m.
M . Özkarc ı ' d a n

1 32 Sapolyo 1 96 9 , 1 1 ; Konya 1 306, 1 25 ; Özde m i r 1 993. 2 1 9 ; Öz­

d e m i r 1 994,93; Acu n 1 994. 33 de, Salnamede, N i ğ d e ' d eki
eserler tek tek sayı l d ı ğ ı halde saat k ulesin d e n h i ç b a h se­
d i lmez. Ayrıca N i ğ d e Belediye Başka nlığ ı n ı n mektubumu­
za ceva ben g ö n d erd i ğ i ; 1 7. 7 . 1 992 tari h ve 1 27-51 -66/32
sayılı yaz ı s ı n d a ku leyle i lgi li b i lg i n i n Belediye ve M üze
a rşivleri n d e o l m a d ığ ı n ı öğrendik. Kendilerine bu ilgi­
d e n d o layı teşekkür ed eriz. Talay 1 99 1 , 335 d e , kulenin i l .
Abd ü lh a mit"in tahta geçişinin 3 0 . yıl d ö n ü m ü n d e ; Özkar­
cı 2 00 1 , 2 1 1 de ise. kaynak gösterm e d e n saat k u lesin i n
1 90 1 - 1 90 2 d e yaptırıld ı ğ ı n ı yazar.
133 Başba k a n l ı k D evlet Arşivi . Tarih 2 1 /Ra/H. 1 3 1 5 , Dosya N o ;
1 7. G ö m lek N o ; 1 32 1 /Ra-06.
1 34 Konya 1 32 2 . 327; Konya 1 332. 2 1 5.
35- OSMANİYE SAAT KULESİ
B a n i s i , ya p ı m ta ri h i ve b i ç i m i h a k ­
k ı n d a b i l g i sa h i b i o la m a d ı ğ ı m ı z saat
k u lesi Eskios m a n iye [ C e bel-i B ere­
ket ] ' d e yer a l m a ktayd ı . Başba ka n l ı k
Arşivi " n d e kayd ı b u lu n a n saat k u lesi
m u hte m e len S u lt a n i l . Abd ü lha mit' i n
25. c ü l u s yıld ö n ü m ü kutla m a la rı çer­
çeves i n d e ya p ı lm ı ş olma lıd ı r. 13 5
B u g ü n O s m a n iye ' n i n m e rkez i n ­
d e , Ye dioc ak M a ha lle s i, D o ktor A h ­
m e t Alka n C a d d esi üzeri n d e ye r a la n
ye n i ya p ı la n saat k u lesi va rd ı r. B u k u le
1 998 - 1 999 yı lla r ı n d a za m a n ı n beledi­
ye baş k a n ı Ş ü k rü Bey ta rafı n d a n ya p ­
t ı rı lmışt ı r. Ku le , kare prizma g övd e­
li ü ç katlıd ı r. Ü ze ri sivri k ü la h la ö rt ü ­
lü d ü r. Aç ı k sa rı kesme ta şta n ya p ı la n
ve d ö rt aya k üzeri n d e yükselen k u le ,
yatay s i lm e le rle üç kata b ölü n m ü şt ü r.
O rta katta yuva rla k ke m e rli a ltlı ü stlü
i kişer p e n cere yer a l ı r. Ü st katta her
cephede yuva rla k ke m e rli saat kad­
ra n la rı g ö rülü r.
 Osma n l ı i ın p a raLorluğu SaaL K u leleri 77

36- SAFRAN BOLU (KARABÜK) SAAT KULESİ

Saat Ku le s i , şeh ri n ka le m evki i n d e , h e r yö n d e n
gö rüle b i le n , ya k la ş ı k 1 2. m . yükseklikt e, kare
[4.65x4.65 m . l prizma g övd e li d i r. Ş e h re baka n
yüz ü n d e yuva rla k [ 1 . 2 0 m . l kad ra n lı b i r saat yer
a l ı r. Saat köşk ü n e , 7 p a rçalı Z" şekli n d e 42 b a ­
..

s a m a k l ı a hşa p m e rdive n le ç ı kı l ı r. Ü stte h e r cep­

h e d e d i kd ö rt g e n i kişer pe ncere b u lu n u r. Ü ze ri
k ı rma çatıyla ö rt ü l ü d ü r. 7 G ü n d e b i r k u ru la n
saat, z e m bereksiz olu p , saati çalışt ı ra n a ğ ı rl ı k
68 kg . , ç ana vuruş ya pt ı ra n a ğ ı rl ı k 1 0 9 kğ . d ı r. 1 36
Ç a n ı 1 797, Geo Sıtar m a rkalı saati 1 7 1 7 [saat
üzeri n d e k i Ara p ra ka m la r ı n a b a k ı ld ı ğ ı n d a tari­
hi 1 8 1 8 şekli n d e o k u m a k d a m ü m k ü n d ü r. ) ta ri h ­
li d i r.
K u le , İ l Özel İ d a resi' nce 1 999 y ı l ı b a ş ı n d a res­
tore e d i l m işt i r. 1 37
K u le n i n h a lk a ra s ı n d a i zzet M e h m et Paşa ta ­
rafı n d a n ya ptı r ı ld ı ğ ı söyle n i r. Sa d ra z a m i zzet
M e h m et Paşa · n ı n , H . 25 Receb 1 2 1 2 / M . 1 3 O c ak
1 798 1 38 ta ri h li zeyl vakfiyesi n i n Tü rkçe çevi ri s i n i n
1 7 . sayfa s ı n d a , "Zefe ra n bolu Kasa b a s ı n d a ka i n
C a m i i Şe rifi mezku r d e r u n u n d a vaz ' eyle d i ğ i m
iya d ta b i r o lu n u r b i r ke b i r saat i le kas a b a - i mez­
b u re kal' a s ı n a m ü ce d d e d e n vaz o lu n ma s ı i ra d e
o l u n a n d i ğ e r b i r keb i r saatin led e ' l- i ktiza ta ' m i r
ve term i m leri i ç ü n saatç i l i k fe n n i n d e m a h i r ve
m i kate a li m b i r kimse saatçi tayin o l u n u p b e h e r
yevm va kt-i g u ru b d e z i k r o lu n a n saat le ri k u ru b
ve led e ' l- hace ta m i r ve term i m d a h i i d ü p g a lle - i
va kfı m e z k u ru m d a n yevmi o n beş a kçe vazifeye
m utasa rrıf ola . . . . . .. 1 39 şe kli n d e veri le n b i l g i le rd e n
k ale d e k i s a a t k u le s i n e ko n u lm a k ü z e re b i r saat
a l ı n d ı ğ ı n ı , b u saatle r i n aya r ve b a k ı m la rıyla , sa­
atç i l i k mesleğ i n d e n a n laya n b i r i n i n tayi n e d i l­
rr:ı esi n i ö ğ re n m e kteyiz . 140 B u g ü n ise 45 y ı ld ı r sa-

136 B u b i lg i ler 1 96 5 d e n beri saati çalıştıran v e bakımını yapan

İsmail Ulu kaya · d a n a l ı n m ıştır.
1 37 D e n iz 2006, 63.
1 38 Biz; Ac u n 1 994 a d lı yayı n ı mızın s. 34 d e . vakfiye tari h i n i , M . ate b a ka n , ta m i r e d e n ve aya rlıya n l s m a i l U l u ­
1 796 şekli n d e sehven ya n lış yazmışız. Daglı - Ü ç e r 1 997,
25 d e , 1 798 olma lıyd ı . B u ya n lışlık Deniz 2006, 64 d e d e be­
kaya Beyefe n d i d i r. Ku le 1 9 99 Ta ri h i nde resto re
lirtilm iştir. e d i lmişt i r.
1 39 Va kıflar Genel M ü d ü rlügü Arşivi , S a d razam E l Haç İzzet
M e h met Pasa Vakfı. 25 Receb 1 2 1 2 . N o ; 1 624 sayı lı vakfi­
ye n i n T ü rkçe çevirisinin 1 7. sayfas ı n d a saat ku lesiyle ilgili
bilgi vardı r. l ı g ı n ı bize bild i re n Sayı n Hocam Prof. Dr. G ü nsel Renda ·ya
1 40 İzzet Paşa Vakfiyes i n d e ki saat kulesiyle i lg ili b i lg i n i n var- Teşekkü r e d e riz.
78 Ha kkı Acu n

37- SAMSU N SAAT KULESİ

B u g ü n ism i n i ve rd i ğ i meyd a n d a ye n i ya p ı lm ı ş
b i r saat k u lesi va rd ı r. Bu k u le n i n , üzeri n e ç a k ı ­
la n levhadaki b i l g i le rd e n : e s k i s a a t k u les i n i n b i r
kopyesi o la ra k , 0 1 . 0 9 . 2000 - 3 0 . 0 1 . 200 1 tari h le­
ri a ra s ı n d a S a m s u n B üyü k Şe h i r B e led iyesi ta­
rafı n d a n ya ptı r ıld ı ğ ı , 1 6 . 50 m . yü ksekli ğ i n d e ve
2 m. ça p ı n da o ld u ğ u , eski saat k u lesi n i i s e , i l .
Abd ü lh a mi t, B e lç i ka a s ı llı b i r Fra n s ı z m ü h e n ­
d i se 1 886- 1 887 tari h i n d e ya pt ı rd ı ğ ı , 26 . 1 1 . 1 943
de k i büyük d e p re m d e h a s a r g ö re rek, yı k ı ld ı ğ ı
yazı l ı d ı r.
Ö z d e m i r. k i m ta rafı n d a n ve n e za m a n ya p ı l­
d ı ğ ı n ı b e l i rt m e d e n eski ku leyi XIX. yy. so n u n a
tarih ler. 141
Ya p ı , kare k a i d e li ve çokgen g övdeli d i r. Ü stte
b i r şerefe i le k u b b e n i n ü ze ri n d e ayd ı n lı k fe n e ­
r i g i b i b i r ça n köşkü y e r a lı r. K u le şerefesiyle b i r­
li kte m i n a re g ö rü n ü ş ü n e sa h i pt i r. 1 42

Foto : A.Şen d u r

Za m a n ı n d a s a a t k u les i n i n ya n ı n d a ya n g ı n g ö ­
zetle m e k u lesi olara k d a g ö rev ifa etmişt i r.
Eski k u le n i n yı kı lışıyla b i rli kte, es kiyi a n d ı ra n
b u g ü n k ü k u le ya p ı la na k a d a r Sa m s u n lu M i m a r
Foto : İ . H . Aka n s e l" d e n Kem a l Ta n e r ta rafı n d a n p l a n ı çizi le n ve beton d i ­
re k g i bi g ö rü n e n başka b i r ye n i saat k u lesi ya ­
1 41 Özdemir 1 993, 220; Özdemir 1 994, 93.
p ı la ra k saatleri l svi ç re ' d e n getirti li p yeri n e kon­
1 42 Acu n 1 994, 44. m u şt u .
 Osma n l ı İ m paratorluğu Saat K uleleri 79

38- S İ İ RT SAAT KULESİ

Vi layet ko n a ğ ı ö n ü n d e yer a la n saat k u lesi , 1 9 74
- 1 9 75 le rd e ya p ı lm ı şt ı r. 30 - 35 m . yüksekli ğ i n ­
d e d i r. Eskiden U lu C a m i n i n d o ğ u s u n d a , 1 905 yı­
lı n d a bir saat k u lesi ya p ı lm ı ştı. 1 43 N e zaman yı­
k ı ld ı ğ ı n ı b i le m e d i ğ i m iz k u le , ka re prizma g övde­
li, aşa ğ ı d a n yu ka rıya d oğ ru i n cele n ve üzerinde
s ivri k ü la h ı o la n b i r ya p ıyd ı . Eski k u le yı k ı lı nca
saati, 1 9 77 de ya p ı la n ye n i k u leye na k le d i lm işt i r.

Foto : T. Yu rtsev

143 Köprülü - Ü na ld ı 1 983, 1 9; Acun 1 994, 44; Özdemir 1 994, 93. Foto : Kö prülü- Ü naldı
80 1-1 a k k ı A c u ıı
39- S İ N O P SAAT KULESİ
K u le , 1 90 1 ta ri h i n d e S u lta n i l . Abd ü lh a m it' i n za­
m a n ı n d a ya ptı rı l m ı ştı r. 1 44 Ş e h ri n merkezi n d eki iç
1 44 Özd e m i r 1 994, 9 3 : Kasta m o n u 1 3 1 0 ,422 de S i n o p " u n t ü m
eserleri t e k tek sayı lmasına ka rsın. saat k u lesi n d e n h i ç
ba hsedilmez ç ü n k ü kule bu t a rihten sonra ya p ı lm ıştır:
Acu n 1 994, 34.
kale b u rçla r ı n d a n b i risi üzeri n d e ye r a l ı r. Ka re
p rizma şekli n d e yükselen k u le n i n ü zeri n d e d ö rt
c e p h e d e yatay d i kd ö rtgen pencere g ö rü l ü r. Ya p ı ­
n ı n üzeri d e n d a n la rla kale b u rcu g ö rü n ü m ü n ü
a lm ı şt ı r. K u le n i n , d ö rt yö n d e k i d i kdörtgen saat
kadra n la rı n d a n ve k u ru luş b i ç i m i n d e n ya k ı n ta­
ri h le rd e ta m i r ettirild i ğ i n i ta h m i n etme kteyiz.
 O s ın a ıı l ı i ın p a rn LO l'l u ğ u S a a L K u l e leı·i 81

4 0 - S İ VAS J A N D A R M A B İ N AS I S AAT
K U L ES İ
J a n d a rma b i n a s ı şe h ri n m e rkez i n d e , h ü k ü m et
k o n a ğ ı i le ayn ı m eyd a n ı payla şan ve o n u n b a ­
t ı s ı n d a y e r a la n b i r b i n a d ı r. D o ğ u - b a t ı v e k u ­
zey - g ü n ey ist i ka m eti n d e u za n a n T ' p la n lı b i r
ya p ı d ı r. T ' n i n g ü n ey- k u zey k o l u d o ğ u b a t ı ko­
l u n d a n d a h a u z u n d u r. L n i n g ü n eyd o ğ uya ba­
.. ..

k a n köşesi n d e n sekizgen ü ç katlı ku leva rl şe k i l­

d e saat k u lesi yü kselir. i kiz ço k p e n ce reli b i n a ­
n ı n ko lla rı t e k katlı, o rtaya d oğ ru köşesi i k i katlı ,
köşesi ü ç katlı d ı r. Katla r yatay s i lme le rle b ö lü n ­
m ü ştü r. K u le n i n serbest o l a n ü ç ceph esi n d e yu­
va rla k ke m e rli p e n ce re le r b u lu n u r. Ya p ı n ı n üze­
ri n i ko n i k b i r çat ı kapa t ı r. Saçak a lt ı n d a yuva r­
la k saat k a d ra n ı n ı n yeri a ç ı l m ıştır. Eski h ü k ü m et
k o n a k la r ı ve res m i b i n a la r ı n a lı n lı k la r ı n a saat
ko n u lm a s ı n a s ı kça ra stla d ı ğ ı m ıza g ö re , m u hte­
m e le n b u raya bir saat ko n u lm u ştu r veya ko n u ­
laca k t ı . K u le n i n a lı n lı ğ ı n da b i r kitabe va rd ı r.
Kita besi :
1 - B i ri n c i sat ı r ı n ya z ı s ı kaz ı n m ı ş
2- . . . . v e devletlu Reşit Akif Paşa
3 - H az retleri n i n va li li ğ i za m a n ı n d a j a n d a rma
d a i resi bina k ı lı n d ı . 1 45 1 326
Kita besi n e g ö re b i n a 1 326 / M. 1 9 08 tari h i n ­
de Sivas Va lisi Reşit Akif Paşa tarafı n d a n ya p ­
t ı rı lm ıştır. Kita b e yaz ı sı n ı n üzeri n d e b i r sat ı r­
lı k boşlu k va rd ı r. M u htemele n b u boşlu kta i l .
Abd ü lh a m i t ' i n i s m i ya z ı l m ı ş ke n ayn ı tarihte ta h ­
ta n i n d i ri lmesi n e d e n iyle veya p a d i şa h ı n i s m i ya ­
z ı ld ı ğ ı i ç i n kazı n m ı ş o l m a lı d ı r. 146

145 D e n izli 1 998, 1 75 - 1 76 .

146 1 5 Hazira n 1 927 Res m i C e ri d e ' n i n 2 6 2 9 . ncu sayfas ı n ­
d a , Tü rkiye C u m h u riyeti D a h i li n d e B u l u n a n B i lu m u m
Mebani-i Resm iye v e M i lliye üzeri n deki Tu ğ ra v e M e d h i ­
yelerin Kaldırılması H a k k ı n d a ; Ka n u n ; 28 M a y ı s 1 927. Ka­
nun Na; 1 057. B u tarih ve sayılı k a n u n u n ya n lış yo ru m la n ­
masına daya n a ra k b i r çok e s e r t a h rip e d i l m iş veya kitabe­
leri kazı n m ıştır. H. Denizli ' d e n
82 H akkı Acun

41 - SİVRİH İSAR ( ESKİŞE­ Saati, ta m ve ya r ım saatle r­

H İ R) SAAT KULESİ
Kuzeyd e , şeh re h a k i m k a ­
ya lıklar üzeri n d e yükselen
saat k u le s i , Kaym a k a m M a h ­
m u t Bey ve B e le d iye R e i s i Y ü ­
zü g ü llü H a c ı M e h m et Efe n - r��!t�a=
' =����
d e 1 d a ki k a a ra lı kla i k i kez saat
k a d a r vuru r. Ağ ı rlı kla ça l ı şı r ve
hafta d a b i r kez k u ru lu r.
Ku le , kare prizma g övd e l i , 1 2
m . yü ksekli ğ i n d e , d e m i r p a r­
ma klıklı şerefe li d i r. Ü z e ri a le m ­

r
d i za m a n ı n d a 1 3 1 6 / M . 1 90 0 ,
l i k u b b eyle ö rt ü l ü d ü r. E n ü stte
y ı l ı n d a ya p ı lm ı şt ı r. 147 1 3 1 8 Al
a na hta r d e l i ğ i şekli n d e a ç ı k l ı ­
M . 1 90 2 - 1 903 Ta ri h li An ka -
ğ ı i le şe h re b a ka n g ü n ey yüzü n ­
ra Sa ln a m es i n d e d e saat k u - '
: d e ye n i ya p ı lm ı ş yuva rla k saat
lesi n i n 1 3 1 6 d a ya p ı l d ı ğ ı n ı ve
saatı n ı n Avru p a ' d a n g et i rt i l- �·;
k a d ra n ı va rd ı r. Ku leye, a rka ta­
d i ğ i yazı lı d ı r. 1 48 rafı n d a ki sekiz basa m a klı m er­
d ive n le d i kd ö rt g e n ka p ı d a n g i ­
rilir.
1 47 Özalp 1 960. 1 76 ; Acun 1 994, 35.
1 48 Anka ra 1 3 1 8, 1 55 ; Acun 1 994, 3 5 .
 Osm a n l ı İm parato r l uğu Saat K u leleri 83

42- SUNGU RLU (CORUM) . SAAT,

Ku le 2 008-2009 · ta ri h le ri a ra s ı n ­
:'
KULESİ d a resto re e d i l m i şt i r. M i m a rı Yoz­
Ş e h i r m e rkez i n d e k i k u le , 1 89 1 y ı ­ gat Saat K u les i n i ya p a n , Yoz g a t ' lı
l ı n d a Kaym a k a m Ç a p a n o ğ lu E d i p a k i r U sta ' d ı r.
B ey 149 ta ra f ı n d a n ya p t ı rı lmıştır. 1 5 0 Ya p ı , 2 , 5 x 2 , 5 m . boyut la r ı n ­
d a kare p la n l ı , p r i z m a gövd e lid i r.
1 9 m . u z u n l u ğ u n d a k i g övd e , s i l­
149 Öztuna 1 989, 604; Oğuz 1 99 1 , 6 - 9; Abdül­
m e le rle sekiz kata b ö lü n m ü şt ü r.
kad iroğll,l 1 994, 53 - 55; Çapanoğ lu 1 999,
3 1 ; Acun 1 994, 35; Acun 1 / 2005, 50, Ve­
i ki n c i kat h a ri ç h e r katta yuva rla k
zir M ehmet Cela leddin Pasa oğlu Hasan kemerli k ü ç ü k p e n c e reler yer a l ı r.
Bey, oğlu Osman N u ri Bey, oğlu Edip Bey, Kesm e taşta n ya p ı l a n k u le n i n en
.
1 859 da Yozgat'ta doğdu. Tahsilini Yozgat
ü st katı n d a , d a lg a lı saç aklı a hşa p
ibdidal ve rüstlye mektepleri i le Demir­
li Medrese 'de tamamladı. Tahrirat ka­ b i r köş k, onun a ltı n d a , d ö rt yön d e
lemindeki memuriyetiyle devlet hizmeti­ yuva rla k saat ka d ra n ı v e o n u n d a
ne girdi. Daha sonra sırası ile evrak me­
a ltı n d a , d e m i r p a r m a k l ı k lı ba lkon
m urlu ğ u . mu hasebe bas-katipliği ve m a l
m ü d ü rlükleri i l e Ara pkir [ 1 302). İskiliR
b u l u n u r. Saatle r 50 kg . l ı k kova la r­
[ 1 0 . 1 0 . 1 3 1 2 - 1 6 .9. 1 3 1 5) . Sung urlu [ 1 302 la çalı ş ı rd ı . B u g ü n e lektro n i k b i r
sonrası ve 1 7. 9. 1 3 1 5 - 8.6. 1 3 1 8) . Akdağ ­ m e k a n i z maya b a ğ la n m ı şt ı r. Ku le­
madeni [ 1 3 . 6. 1 3 1 8 - 1 5. 1 0. 1 323). Kes­
ye, kuzeye a ç ı la n yuva rla k ke m e rli
kin [0 1 . 1 0. 1 323 - 28. 9. 1 324), Osman­
cık, Aksehir, Zile kaymaka m lı kları Kayse­ ka p ı d a n , a h ş a p m e rd ive n le rle ç ı ­
ri , Dersi m , Corum, Yozgat, Nablus [ 1 0. 1 0. k ı l ı r.
1 328 - 1 2. 0 1 . 1 328), İçel [24. 0 1 . 1 328 - 27.
H a lk a ra s ı n d a saat m e k a n iz­
1 1 . 1 329) ve tekra r Yozgat [ 1 908) mutasar­
rıflıklarında bulundu. Bulunduğu her yer­ m ası n ı Ç o ru m lu l b ra h i m U sta i s­
d e yararlı isler ya par, imara önem verird i . m i n d e b i ri s i n i n ya ptı ğ ı n ı , Ç a n ı ­
i l . MesrCıtiyet'in ilan ıyla Ankara m illetveki­ n ı i s e , Amasya ' d a g ö rev ya p a n b i r
li seçildi. Edip Bey baslangıçta destekledi­
ği İttihat ve Terakki Fırkası'nı daha sonra
Alm a n Konsolos ta rafı n d a n h e d iye
elestirmeye basladı. Günden g ü n e a rtarak e d i ld iğ i söyle n i r.
devam eden bu tenkit, o n u n mebusluktan
azledilmesi i le yen i bir safha kaza n d ı . Bu­
nun üzeri ne bütün m e m u riyetleri ve me­ geçer; Corum 1 973, 1 39 ; Özdemir 1 993,
busluğu elinden alınan Edip Bey, Yozgat'a 1 9 1 ; Acun 1 994, 35.
döndü ve İtilaf ve H ürriyet Fırkası'na g ir­
d i . İyi yetismis sair ru h lu birisi olan Edip
Bey, 1 920 yılındaki Çapanoğlu olayları se­
bebi i le Kayseri' de i kamete mecbur edildi.

;Af�����ij�jj�
1 925'te Kayseri'de vefat etti.
1 50 #nk � ra 1 325, 3 1 0 da k u le n i n ya lnız a d ı
' r
..
 43- ŞAN LIU RFA SAAT KULESİ
Eski b i r ki lise n i n yeri n e ya p ı la n U lu C a m i [ 1 1 9 1
d e n ö n cel avlu su n u n kuzeybatı köşesi n d e yer
a la n sekizgen p la n lı ve 24 m . u z u n l u ğ u n d a k i
k u le, H a ç l ı la r D ö n e m i n d e n kala n ki lise n i n ç a n
k u lesi d i r. 1 51 Ku le n i n üzeri n e , k i m ta rafı n d a n ve
n e za m a n ya p ı ld ı ğ ı b i l i n m eye n b i r saat ku le­
si i lave e d i l m i şt i r. 1 92 7 U rfa s a l n a m es i n d e , U lu
C a m i ve Ana M e kte b i n i g ö stere n Foto ğrafla rd a ,
k u le n i n üzeri n d e s a a t g ö rü l m e m e kte d i r. 1 52 Fa ­
kat 1 945 ta ri h i n d e k i Şa n lı u rfa ' n ı n b i r res m i n ­
..
d e k u le üzeri n d e k i saati g ö r m e kteyi z. 1 53 H e r i k i
kayn a k ka rş ı laştı rıld ı ğ ı n d a , s a a t i n 1 92 7 i le 1 945
a ra s ı n d a ya p ı ld ı ğ ı n ı söyleye b i li ri z. Fa kat Özde­
mir ise, k u le n i n 1 90 1 - 1 90 2 ta ri h i n d e ya ptı r ı ld ı ­
ğ ı n ı ya za r. 1 54
B u k ü ç ü k k u le , g e n iş saça klı ve sivri k u b b e ­
li d i r. D ö rt b i r ta rafı n d a yuva rla k ka d ra n lı saat­
ler ye r a lı r.

151 Asla n a pa 2 / 1 973, 1 6, 1 8 ; Acu n 1 994, 36.

1 52 U rfa 1 927.87. 1 45 ; Acu n 1 994, 36.
1 53 Alpay 1 945,384 - 385; Acu n 1 994, 36 ve Saat ku lesi n i n ya p ı ­
m ıyla i lg i li U rfa Belediyesi n e yazd ı ğ ı m ı z m e ktu ba; 4.8. 1 992
Tarihli ve 1 34/92 Sayı i le verilen ceva pta. saat k u lesi n i n ya­
p ı m ıyla ilgili hiç b i r tarih veri lmem iştir. B u arada mektu­
b u m uza ceva p verme lütfunda bulunan U rfa Bele d iyesi
yetkililerine d e teşe kkür e d e riz.
1 54 Özd e m i r 1 994, 93.
 Osm a n l ı i m paratorl uğu Saat K uleleri 85

44- TARSUS ( M E RSİN) SAAT KULESİ

R a m a za n o ğ u lla rı ' n d a n P i ri Paşa ' n ı n O ğ l u l b ra ­
h i m Bey z am a n ı n d a , H . 9 8 7 / M . 1 5 79 d a ya p ı la n
U lu C a m i n i n reva klı avlu su n u n kuzeyd o ğ u kö­
şes i n d e ki eski m i n a re ka i d e s i üzeri n d e b i r saat
k u lesi yer a l ı r. 1 55
K u le , Ta rs u s' u n eski kaym a ka m la rı n d a n Z iya
B ey ta rafı n d a n 1 89 2 - 1 893 yı l ı n d a ya ptı r ı l m ı şt ı r.
1 O M ayıs 1 893 ta ri h li Se rvet- i F ü n u n D e rg i s i n ­
d e fotoğrafı va rd ı r. 1 5 6 Ç o kg e n k a i d e li eski m i n a ­
re üzeri n d e yüksele n , ya kla ş ı k olara k 1 O m . yü k­
seklikte, sekizg e n g övd e li d i r. Gövd e n i n d ö rt yüzü
daha g e n i şt i r. Ü stte bir b a lko n , b a lko n u n d a üze­
ri n d e geniş yüzle rd e yuva rla k saat k a d ra n la rı
va rd ı r. D ö n e r m e rd ive n le rle çı k ıla n saati n m a ki­
ne si i k i a ğ ı rl ı kla çalı ş ı r.

Foto : K. Ç a p a n o ğ lu

1 55 N üzhet 1 329.769; Altay 1 965,99; Tunçel 1 98 9 , 1 94; Acu n

1 994, 3 6 ; Özdemir 1 994. 93.
1 56 Altay 1 965, 1 02 ; Ç ı plak 1 9 68,3 1 2 ; Yüksel 1 99 1 ,202; Özde­
mir 1 993, 1 98- 1 99 ; Acun 1 994, 3 6 ; Başba kanlık Arşivi, Kot ;
D H . M KT, Dosya N o ; 340, G ö m lek N o ; 4 1 de saat k u lesi n i n
yap ı ld ı g ı yaz ı l ı d ı r. B ize bu b i lg i leri g ö nd eren Orhan S a k i n ' e
teşek k ü r ederim.
86 Hakkı A cu n

45- TOKAT SAAT KULESİ

Saat k u lesi , i l . Abd ü lh a m it" i n ta hta ç ı k ı ş ı n ı n 25.
nci sen esi a n ı s ı n a , M uta sa rrıf B e k i r Paşa ' n ı n ve
B e led iye R e i s i Enver Bey' i n g ayretle riyle 1 90 2 d e
ya ptı rı l m ı şt ı r. 1 57 G ü neyd eki g i riş k a p ı s ı ü ze ri n d e ­
k i boş m e r m e r Levh a d a k i yaz ı la rı kazı n m ı ş ya l n ı z
1 3 1 7 / M . 1 90 1 - 1 90 2 ta ri h i ya zı lı d ı r.
Ü ç g e n a lı n lı klı b i r m uva kkitha n es i b u lu n a n ,
3 3 m . yü kse k li ğ i n d e k i kare k a i d e li k u le , a şa ğ ı ­
d a n yu ka rıya d o ğ ru i n ce le n sek i zg en g övdeli d i r.
Gövde üzeri n d e k i yatay s i l m e le r ya p ıyı beş kata
b ö le r. En ü st katta b i r b a lko n , o n u n da ü zer in d e
d ö rt yö n d e yuva rla k saat ka d ra n ı yer a l ı r.

1 57 C i n lioglu 1 973.47; Talay 1 99 1 . 335 ; Özdemir 1 993, 226;

Acun 1 994, 3 6 ; Ç a k m a k 2000, 60 d a , saat ku lesi n i n , Sultan
i l . Abdülhamit'in 25. c ü lus yıld ö n ü m ü kutla m a ları çerçeve­
sinde temelinin atıld ı g ı yazı lıd ı r.
 Osm a n l ı İ mparatorluğu Saat K uleleri 87

46- VEZİ RKÖPRÜ (SAMSUN) SAAT KULESİ

Ş e h ri n m e rkez i n d eki saat k u le s i , ka p ı s ı üzeri n ­
d e ki kita beye g ö re ta ri h le n d i ri l i r.
1 - l ş b u sa ·at k u lesi ve . . . . . . şevket lu
- "Ab d ü l h a m i d H a n Sa n i Efe n d i m iz h a z retleri­
nin za m a n ı n d a i nşa e d i ld i .
2 - Ve a " z ı m . . . . . . . . . . . d evlet lu
- Reşit Akif Paşa H a z retleri n i n Siva s Vi layeti Va ­
lili ğ i n d e
3 - Kayı m a ka m - ı kaza A h m e d Reşit Efe n d i n i n
- . . . H i m e m [ H ü kü m ra n ? ] p e ru ru siyle tavs i ' a n
vüc uda g et i ri l m işti r
4- fi 2 1 Eyl ü l S e n e 1 32 2
- fi 1 6 Şa ' b a n - e l m uazza m s e n e 1 324.
Saat K u les i , i l . Abd ü l h a m it' i n sa lta na t ı n d a , S i­
vas Va lisi Re ş i t Ak i f Pa ş a ' n ı n d ö n e m i n d e , Kay­
m a ka m A h m et Reşit Efe n d i ta rafı n d a n 1 32 2 -
1 3 24 / M . 1 906 - 1 9 08 tari h le ri a ra s ı n d a g e n i ş­
leti le re k ye n i d e n ya p ı l m ı şt ı r. H a lk a ra s ı n d a , ku­
le n i n Kö prü l ü le r za m a n ı n d a ya p t ır ıld ı ğ ı söyle n i r.
1 5 m . yüksekliğ i n d e k i saat k u le s i , sekizgen
k a i d e l i , yuva rla k g övd eli ve şerefeli m i n a re g ö ­
rü n ü ş ü n d e d i r. Petek ço kg e n g övd e l i d i r. Ku leye
70 basa maklı m e rd ive n le ç ı kı lı r. D ö rt yüzü n d e
yuva rla k s a a t ka d ra n la rı va rd ı r. Saati 1 0 0 k i lo g ­
ra m l ı k a ğ ı rlı kla ç a l ı ş ı r. 1 5 8

-�

1 58 Özde m i r 1 993, 222; Acun 1 994. 37 - 38.

4 7 - Y E N İ Ş E H İ R ( B U R SA) SAAT
KULESİ
Saat Kule s i , şe h ri n m e rkezi n d ek i C u m ­
h u riyet a la n ı n d a ye r a l ı r. Ya p ı , Kaym a ­
kam N e c m ed d i n B ey v e B e led iye Reisi
M e h m et Gökgöz ' ü n za m a n ı n d a m üte­
a h h it H a li l B a lc ı · ya 1 93 5 - 1 936 ta ri h le ­
r i n d e ya ptı rılm ışt ı r. M i m a rı İ n e g ö l' lü İ b ­
ra h i m U sta ' d ı r. Saati n i , yuva rla k ka d ­
ra n la rd a i s m i ya zı la n N u ri Körü sta n
u sta ya p m ı ştı r. 1 59
E s k i d e n b u saatin yeri n d e S u ltan 11.
Abd ü lh a m i t ta rafı n d a n 1 906 ta ri h i n d e
b i r saat k u lesi i n şa ett i ri l m i ş b u k u le
Yu n a n i şg a li s ı ra s ı n d a çok z a ra r g ö r ü n ­
ce ş i m d i k i k u le ya ptırılmışt ı r. 1 60
Ka re gövd e n i n köşeleri p a h la n a ra k
sekizgen o luşt u ra n k u le , sekiz katlı ve
1 8 m. boyu n d a d ı r. Kesme taşt a n ya p ı l­
m ı ştı r. O rta s ı n d a b i r b a lko n , e n ü stte d e
a h şap b i r köşk b u l u n u r. Köş k ü n a lt ı n d a
d ö rt yö n d e s a a t ye r a lı r.

1 59 B u rsa 1 956.459 ; Yıldız 1 990.40 yukarıdaki bil­

giyi veri r ; Talay 1 99 1 . 334 ise. saat kulesini i l .
Abd ü lh a m it'in tahta ç ı k ı ş ı n ı n 3 0 . yıld ö n ü m ü
.
m ünase betiyle Hazine-i H assa d a n hed iye ola­
ra k ya ptırılm ıştı r. M a a lesef bazı kayıtla rda ya n­
lış bilgi verilm ekted i r. d iye yazar.
1 60 Özdemir 1 993. 1 84
 O s m a n l ı İmpara Lo r l uğu Saat Kuleleri 89

48- YOZGAT SAAT KULESİ

Ya p ı şeh ri n m e rkez i n d e yüksele n k a re prizma
gövdeli uzun bir k u le d i r. K u leyi , H. 1 3 1 5 / M. 1 897
y ı l ı n d a Tevfi kizade A h m et Bey' i n 1. O ö n e m 1 61 , be­
led iye başka n lı ğ ı s ı ra s ı n d a ya ptı r ı l m ı şt ı r. M i m a­
rı Şa k i r U sta ' d ı r. 162 Şa k i r U sta 1 89 1 tari h i n d e ,
Ç a p a n o ğ l u Ed i p Bey ' i n M utas a rrıfl ı ğ ı s ı ra s ı n d a
S u n g u rlu . d a b i r s a a t k u lesi ya p t ı rd ı ğ ı yayı n la rd a
yaz ı lı d ı r. 1 63 Yozgat s a a t k u lesi 1 897 tari h i n d e ya ­
p ı ld ı ğ ı n a göre S u n g u rlu saat k u lesi ö r n ek a lı n a ­
ra k 6 s e n e so n ra ya p ı lmışt ı r.
K u le , yatay s i l m e le rle a lt ı kata bölü n m üşt ü r.
Ü st k ı s m ı ş e refe g i b i balko n la çevri lmiştir. Üze­
ri n i ça n ş e kli n d e bir k ü la h ö rter. K ü la h ı n a ltı n d a ,
h e r yüzeyd e [ Foto : 1 9 70 ler) b i r saat kad ra n ı ye r
a lı r. Ç a n ı 288 kg. a ğ ı rlı ğ ı n d a d ı r. Ça n ı n t o p u sekiz
p a rça 282 kg . saatin t o p u , 5 p a rça 5 0 kg . a ğ ı rlı k­
tad ı r. Ça n ı n ı yu ka rıya , i k i k ı r m ı z ı lira k a rş ı lı ğ ı n ­
d a H a m a l K ö r M usa ç ı k a rt m ıştır. 1 64 H e r ya rı m ve
ta m saatle rd e ispatlı olara k ça la n saat i n üzeri n ­
de [ N o rez "J u ra ' ve L. D . O d o b ey G a d et) yazı lı d ı r.
Ku leye k uzeyd eki yuva rla k kemerli ka p ı d a n g i ri ­
lir ve z i kzak şekli n d e k i a h ş a p m e rd ive n le rle ç ı ­
k ı l ı r. Şe refe n i n a lt ı n d a a şa ğ ı d o ğ ru h e r katta k ü ­
ç ü k yuva rla k kemerli b i r p e n cere b u l u n u r.

1 61 Cansız 1 996, 1 5 - 1 6 ; Acu n 2005, 200; Biz saat kulesi n i n ba­

nisi Tevfikizade Ahmet Bey' i n 1 897 - 1 898 ve 1 908 - 1 909
tarihle ri a rası nda iki defa beled iye başka n ı o ld u g u n u bili­
yoruz.
1 62 Başba k a n l ı k Devlet Arşivleri, Tarih 03/Ca/1 3 1 5, Dosya N o ;
377, G ö m le k N o ; 1 4 ; Koç 1 963, 47 - 48; Özdemir 1 993, 229-
230; Acu n 2005, 200. Yozgat Saat Kulesi b i rçok yayı n la rda
ya nlış o la ra k 1 908 tari h i n d e yaptı rıld ı g ı belirtilir. Ş a p o lyo
1 969, 1 1 ; Ac u n 1 98 1 , 6 6 5 ; Acun 1 99 1 , 6 9 ; Acun 2005, 200.
Bizi b u ya n lışa götüren Şemseddin S a m i 1 3 1 6, 48 1 2 ; Şem­
seddin Sami 1 996, 48 1 3 d e , Şemse d d i n Sami'nin Ka m u s ü ' l
Ala m ' d a , Yozgat'taki eserlerin t ü m ü , y a n i köprüle r v e çeş­
meler d e yazı lmış olmasına rag m e n saat kules i n d e n bah­
sed ilmez. Yine Ankara 1 320, 2 1 9 de, Yozgat'taki eserler tek
tek sayı ld ı g ı halde saat kulesi n d e n söz e d i lmez. Fakat An­
ka ra 1 325, 230 de, saat ku lesi n d e n ayrı ntılı bir şekilde bah­
sedi lmesi . Ayrıca saat ku lesini yaptıra n Tevfikizade Ahmet
Bey' i n il. Beled iye başka nlıgı 1 908 - 1 909 tarihle ri a ra s ı n ­
da o l m a s ı v e H a m i d iye Ceşmes i ' n i n saatli o la ra k ya p ı lma­
sı da bu tarihe kadar Yozgat'ta saat k u lesinin olm a d ı g ı n ı n
bir g österg esi ola ra k , k u le n i n ya pılış tari h i n i ya nlış o la ra k
1 908 ka b u l etmiştik.
1 63 Ankara 1 325, 3 1 0 ; Corum 1 973, 1 39 ; Acun 1 994, 3 9 ; Acun
2005, 200.
1 64 Acun 1 99 1 , 6 9 ; Acun 1 994, 38; Acu n 2005, 200 B u bilgiler,
saat k u lesi n i n a ltındaki saatçi N iyazi Taflı oglu ' n d a n a lı n ­
m ı ştır.
90 1-1 a k k ı A c u n

a- YOZGAT, HAM İ D İYE SAATLİ ÇEŞ M ESİ

Çeşme, Ç a p a n o ğ l u C a m i i n i n doğu h a z i resi d ı ş
d uva r ı n d a yer a lı r. Ç eşm e n i n t a r i h i kaz ı n m ış­
t ı r. Kaz ı n m ı ş o l m a s ı n a ra ğ m e n o rta a lı n l ı kta b i r
k a rtuş i ç i n d e " S e n e 1 9 Ağ u stos 1 3 1 6 " [ M . 0 1
Kas ı m 1 90 0 ) yazısı v e ta r i h i o k u n m a ktad ı r. Ç a ­
p a n o ğ l u C a m i i n i n d o ğ u s u n d a , ça rşıya b a ka n y ü ­
z ü n d e , h a z i reye bit işik o la ra k , i l . Abd ü lha m i t ta ­
rafı n d a n , 1 90 1 tari h i n d e , ta hta ç ı kı ş ı n ı n 2 5 . s e n e ­
yi d evriye s i n d e saatli ç e ş m e d iye ya ptı r ı l m ı şt ı r. 165
1 32 5 Ankara Sa ln a m esi . n d e b i r resm i va rd ı r. 166
Ya r ı m s i li n d i ri k gövd e l i , i k i ke n a rı d a r cephesi
geniş çeş m e n i n g övdesi boyu n a p rofi lli s i lme­
le rle beşe, yatay p rofi lli s i lm e le rle de ü çe b öl ü n ­
m üştü r. E n ü stte sivri ke m e rli b i r n i ş i ç i n d e y u ­
va rla k k a d ra n lı b i r saati va rd ı . [Saat z a m a n za­
man ko n u l u p tekra r sökü lmekte d i r) . Saatli n i ş i n
köşele ri n d e b i re r yuva rla k g ü neş se m bo llü s ü s ­
le m e le r y e r a l ı r. S a a t i n a lt ı n d a k i b ö lü m d e , Ad a ­
let, Eşitli k v e Ö z g ü rl ü k s e m b o l ü o la n ; ç a p ra z k ı ­
lıçlar, fla m a la r, terazi v e a y yıld ı zla rd a n oluşa n
b i r O s m a n lı a rm a s ı m otifi yer a lm a ktayd ı . B u ­
n u n la b i rli kte çeşme ü z e ri n d e k i t ü m yaz ı ve m o ­
tifler kasıtlı b i r ş e k i lde kazı lm ı şt ı r. Arma n ı n a l­
t ı n d a ise b i r kuşak şekli n d e " B es m ele " yaz ı ­
s ı , üzeri n d e ta ri h v e a lt ı n d a aya klı b i r k u p a şekli
g ö rü l m e kted i r. En a lt k ı s ı m d a ise, ü ç ö n d e b i re r
d e ya n d a o l m a k üzere b e ş çeş m e o lu ğ u i le l ü le­
s i b u lu n u r. Beyaz kesme taşta n ya p ı lm ışt ı r. Taş­
la rı n ı n Sa rıkaya ' n ı n Aza pbaşı köyü n d e n g et i rt i l­
d i ğ i köy h a lk ı n ca söyle n i r.
D ö n e m i n i n A n a d o lu · d a ki en g ü zel ve e n b ü ­
yü k s ü s le m e li çeşmeleri n d e n b i risi d i r.
H a m i d iye çeşmesi g i b i ü z e ri n d e saat b u lu n a n
sa atli çeşmeye, b u g ü n yı k ı lm ı ş olan ve H a m i d i ­
y e Saatli Çeşmesi i le ayn ı tarihte ya p ı la n D iya r­
b a k ı r h ü k ü m et ko n a ğ ı ö n ü n d eki Saatli Çeşme­
d e karş ı la ş ı l m a kta i d i . 1 6 7 Ayrıca İsta n b u l D ol m a ­
ba hç e, Ç a n a k ka le , l z m i r, l z m it, M u ğ la v e Mek­
s i ka gibi saat k u le le ri n i a lt k ı s ı m la rı n d a ç eşm e
b u l u n m a ktad ı r. 1 68

1 65 Acun 1 98 1 , 660; Özd e m i r 1 993, 1 60 ; Ac u n 1 994, 3 9 ; Çak-

m a k 2000,60, 66; Ac u n 2005 , 1 95 .
1 66 Ankara 1 325. 2 2 9 - 2 3 0 ; A c u n 2005, 1 95 .
1 67 Acu n 1 994, 40, Çizim 5 ; Ac u n 2005 , 1 95 .
1 68 B u k o n u h a k k ı n d a d a h a g e n i ş b i l g i i ç i n b kz . Acun 1 994.
49- ZİLE (TO KAT) SAAT KULESİ
Saat Kulesi , kale n i n ş e h re b a k a n ka p ı s ı ü ze ri n ­
de y e r a l ı r. 1 875 Yılı n d a Z i le 'ye g e le n Z iya Paşa ,
ka le i ç i n deki a skerli k şu besi n i ve o k u l b i n a s ı n ı
ya ptırmış, ka pı ü ze ri n d eki ku leyi d e saat kule s i ­
n e d ö n ü şt ü rm ü şt ü r. 169
Ka le i ç i n d e k i eski ca m i n i n m i n a resi o ld u ğ u n u
ta h m i n etti ğ i m iz k u le , yuva rla k g övdeli ve t u ğ la ­
d ı r. Ş erefe d e n yu ka rı s ı a h şa ptan ya p ı lm ı şt ı r. B u ­
g ü n saati yokt u r.
Ya p ı n ı n kita besi n i n To kat M ü zesi n d e o ld u ğ u
söyle n m e kte d i r. Fa kat To kat M üz es i n de ya ptığ ı ­
m ı z a raştırmada kita beye ra stlaya m a d ı k.

1 6 9 Akyüz 1 964. 3, 29; Yavi 1 986. 1 63 ; Acun 1 994, 3 9 ; Özd e m i r

1 994, 93.
 A -Yo k O l a n
S a a t Kulele ri
50- ALTINOLUK BELDESİ (EDREMİT - BA­
LIKESİR) M ERKEZ CAM İ İ SAAT KULESİ
B a l ı ke s i r ' i n Ed re m it l lçes i ' n e bağlı olan bu b e l­
d e , ye n i ve eski o l m a k üzere i ki yerleşim ye r i n ­
d e n oluşma kta d ı r. B i z i m s ö z ko n usu edeceğ i m i z
s a a t k u lesi , Eskia lt ı n o l u k B e ldesi ' n i n m e rkez i n ­
d e y e r a la n M e rkez C a m i i ' n i n g i rişi üzeri n d e n
y ü ks el me kte i d i .
C a m i n i n h a r i m e g i ri ş k a p ı s ı üzeri n d e b i r k i ­
tabesi b u lu n u r. Kita b e n i n i lk sat ı r ı n d a " S a'at- i
b u rc - ı şerefle o ld u b u ca m i ' b i na" c ü m lesi geç -
m e kted i r ki S u lta n i l . Abd ü lh a m it d ö n e m i n d e
ca m i ya p ı lı rke n [ 1 302 / M . 1 884- 1 885) saat k u ­
lesi i le b i rli kte ya p ı ld ı ğ ı a n la ş ı l m a kta d ı r. C a m i ­
n i n i n cele n d i ğ i n d e , son cemaat yeri n i n o rta k u b ­
besi n i n s i li n d i ri k g övdeli o ld u ğ u v e b u g övd e n i n
s o n cemaat yeri n i n i k i n ci kat ı n d a , ya n i ma hfilde
s i li n d i ri k gövde şekli n d e yü kseld i ğ i g ö rü lm ekte­
d i r. Fa kat b u g ü n s i li n d i ri k bu gövde çat ı n d a n yu­
karı ç ı k m a m a kta d ı r. Aslı n d a üçgen a l ı n l ı ğ ı n üze­
ri n d e n y u ka rı d o ğ ru s i li n d i ri k g övdeli k u le şek­
li n d e ta şm a lıyd ı . Ama b u g ü n m a hfildeki k u leva rf'
 Osm a n l ı i m paratorluğu Saat K uleleri 93

Son C e maat Ye ri n i n Ku leva r f 'O rta Kubbes i n i n M a hfildeki G ö r ü n ü ş ü ve İ ki Penceresi

g ö r ü n ü ş i le son cemaat k u b be s i n d e n başka sa­

atle i l g i li her h a n g i şeye rast la n m a m a kta d ı r.
Aca ba ca m i kita be s i n d e g e çe n saat k u lesi ca m i ­
n i n ta m i ri s ı ra s ı n d a kald ı rı ld ı m ı ? Yo ksa h i ç ya ­
p ı l m a d ı m ı ? B e lli o l ma m a kta d ı r.
1 - H a z ret-i S u lta n - ı H a n a Abd ü l h a m ld ' i n sayesi
S a ' a t - i b u rc - ı şe refle o ld u b u ca m i ' b i n a
2- 'Ali h i m mette b u ld u ç ü n a ha lis i h e m in
Fi - s e b fli lla h b u yolda eyle d i le r hoş seza
3- Fa h r- ı Alem b a d i - i i ' m a r ı n a o ls u n şefi
M az h a r- ı feyz- i e b e d k ı ls ı n C e n a b - ı K i b riya
4- Söyle d i m tarfh-i m e n k Ot i ş b u m a ' b e d d a rı n a
i şte b u ca m i ' ce ma ' a t le n a ma z k ı l bl- riya
1 30 2 . 1 70
C a m i n i n s o n cemaat yeri n i n ku leva ri k u b b e ­
s i n i n m a h f i ld e n g örüşü v e i k i p e n c e re si b u ra d a
ku leva rl b i r saat k u les i n i n g övdesi o la b i leceğ i n i
a kla g etirmekte d i r.

1 70 Kita beyi o kuya n d ostu m Prof. Dr. C e m a l Ku rnaz'a teşek­ C a m i n i n Son Cemaat Yeri n i n Ku leva rf' O rta Kubbesi ve
kür ederim. İ k i Ya n Pen ce resi
94 Hakkı Acun

5 1 - BARTI N SAAT KULESİ

B a rt ı n ' d a b i r saat k u les i n i n va rlı ğ ı n ı yö re n i n yaş­
l ı la rı n d a n ö ğ re n m e kteyiz . Fa kat b a n i s i , ta ri h i ve
b i ç i m i h a k k ı n d a yeterli b i lg iye sa h i p o la m a d ı k .

52- BEYPAZARI (AN KARA) SAAT KULESİ

Şeh ri n m e rkez i n d e , ça rşı i ç i n d e k i S u lu ( N a s u h
Paşa] H a n ' ı n ( 1 6 1 3) 171 g i rişi üzeri n d e y e r a lm a k­
tayd ı . Yaz ı lı kay n a k l a rd a i s m i g e ç m eyen k u le n i n
n e za m a n v e k i m ta rafı n d a n ya pt ı r ı ld ı ğ ı belli ol­
m a m a kla b i rli kte kapı üzerindeki ta m i r kita be­
sinde;
[ Kaym a k a m M e h me d H u rş i d Bey' i n [ h a s r- ı ]
h i m m etiyle ta m i r
Ve tecdid o l u n a n S u lu H a n f i s e n e 1 339 m i m
s e n e 1 336 h a . ] 1 72
İ s m i g e çe n Kay m a k a m H u rşit [ B et] Bey tara ­
f ı n d a n H . 1 336- 1 339 / M . 1 9 1 8- 1 92 0 ta ri h i n de
h a n ta m i r etti ri li rken ya p ı lm ı ş o lma lı d ı r.
Saat K u lesi, g i ri ş k a p ı s ı ü z eri n d e k i 1 73 , kı rma
çatı l ı , h ı m ı ş d uva rlı o d a n ı n ü z e ri n d e n k a re p riz­
ma şekli n d e 4- 5 m . yükselir. K u le n i n kırma ça­
tısı ü z e ri nd e n d e yi n e k ü ç ü k ça n ı n a s ı l d ı ğ ı k u le
yü kse li r. Saat k u lesi tek yüzlü ve yuva rla k ka d ­
ra n l ı d ı r. K u le n i n n e z a m a n o rta d a n ka ld ı rı l d ı ğ ı
h a k k ı n d a b i r b i lg iye s a h i p d e ğ i li z .

•'•
..

1 71 Erken 1 983. 5 0 2 - 504; $ener 1 997, 1 9 - 2 1 ; Bozkurt 2004, : ···

1 74 - 1 78. .
. ·. ,. .

1 72 Bozku rt 2004. 1 76.

1 73 Bozkurt 2004. 1 77 de. saat k u lesinin g i riş kapısı üzerin­ . .
. '

. · ·.... .. .
deki m esci d i n d o g us u n d a ki yıkık bölümün yeri n d e ya p ı la n
ya p ı n ı n çatıs ı n a b i r saat ku lesi oturt u lm u stur. d iye yazar.
Fakat saat ku lesi n i n fotog rafına b a k ı ld ıg ı n d a . kulenin tam
ka p ı üzeri nd e old ug u görülmekted i r.
 Osmanlı i m paratorluğu Saat Kuleleri 95

53- DİYARBAKI R SAAT KULESİ

i l . Abd ü lh a m it' in tahta ç ı kışı n ı n 25. y ı lı m ü n a ­
sebetiyle Sa nayi m e kte b i ya n ı n d a b i r saat k u le­
si [saatli çeş m e l ya p t ı rı lmıştır. 1 74 Saatin I RC I CA
Arşivi n d e b i r res m i va rd ı r. 1 75
Ka re pla n lı ve d ö rt köşes i n d e s ü t u n la rı ola n
çeş m e n i n o rta s ı n d a k ü ç ü k b i r k u le ve üzeri n d e
d e yuva rla k ka d ra n lı saati yer a l ı r.
Diya rb a k ı r' d a b u sa atli çeş meden başka, b u ­
g ü n yı k ı la n v e X I X . yüzyı la tari h le n e n b i r ki lise
ça n k u lesi üzeri n d e d e saate rastla n m a ktayd ı .

,
.

F. M . H a lifeo ğ l u Arşivi ' n d e n

1 74 Diya rba k ı r 1 3 1 9. Fotoğraf; Acun 1 994, 40.

1 75 I R C I CA Arşivi 779 - 23 / 1 n u marada kayıtlı fotoğrafı va rd ı r.
96 Hakkı Acun

54- EDİRNE SAAT KULESİ

Ş e h i r merkez i n d e k i , R o m a i m p a ratoru H a d ri a ­
n u s ( 1 1 7 - 1 38] za m a n ı n d a i nşa ett i ri l d i ğ i b i l i n e n
kale n i n M a kedo nya b u rcu ü ze ri n e b i r s a a t k u lesi
i nşa e d i lm i şti r. Ku le n i n bir kita besi va rd ı r.
M u hy i - i m ü lk ü m i le l H a z ret-i S u lta n H a m i d
K i m H ü d a k ı lm a d a zat ı n n i ce h ayra a let
İ şte bu hayrı da va li H a c ı İ zzet Paşa ve rd i
Tes i s e d e la let le b u şe h re z ln et yaz d ı
İtma m ı n a h a f ı z G ü h erl b i r ta ri h ve rd i
B u ş e h re şeref Ku lede e l - h a k saat 1 303
Kita besine g ö re saat k u lesi, Va li H a c ı i zzet
Paşa ta rafı n d a n H . 1 303 / M . 1 886 da ya pt ı r ı l­
m ıştı r. İ lk ya p ı ld ı ğ ı n d a a hş a p o l a n k u le , 1 3 1 O /
M . 1 894 d e y ı ktı r ıla ra k taş ve t u ğ la d a n ya p ı lm ış­
t ı r. Daha s o n ra ve ri le n bir ra p o r s o n u c u ç i rk i n
g ö r ü n ü ş a rz ett i ğ i i ç i n [ ? 1 ) , 1 9 53 d e d i n a m itle n e ­
re k yı kt ı rı l m ı şt ı r. 1 76 Ku le n i n I R C I CA Arşivi n d e fo ­
toğrafı va rd ı r. 1 77
Kule , yuva rla k b u rç ü zerinde yü kselen beş kat­
lı ve a şa ğ ı d a n yu ka rı d o ğ ru i n ce li r. Köşele ri p a h ­
la n m ı ş o la n k u le n i n h e r cephes i n d e b i re r yuva r­
la k kemerli pencere le ri va rd ı r. Saat k u les i n i n b u ­
g ü n ya lnız üzeri n d e yükseld i ğ i k u lesi kalmışt ı r.

�
- ·

176 Eyice 1 96 5 , 6 5 ; O n u r 1 972, 1 99 - 2 0 1 ; Talay 1 99 1 , 333; Acun

1 994, 4 1 ; Bi la r?, 40 - 4 1 .
1 77 I RC I CA Arşivi 904 - 25 / 7 n u m a rada kayıtlı fotoğ rafı vard ı r.
Ayrıca $ehbal, Sayı ; 30 [ 1 5 Teşrinisani 1 326). 1 06 bkz. Ko­
nuk 1 998, 31 de, Edirne Saat Ku lesi' n i n fotoğ rafı var. Fo­
toğ rafın altında Yan g ı n k u lesi old u ğ u beli rtilir.
Foto : A.Cemal
 Osmanlı i m paratorluğu Saat K u l eleri 97

55- ERBAA (TO KAT) SAAT KULESİ

H ü k ü m et ko n a ğ ı ya k ı n la r ı n d a o ld u ğ u n u ta h m i n
ett i ğ i m i z saat k u le s i , S u lt a n i l . Abd ü lh a m it za ­
m a n ı n d a , Ziya Paşa ta rafı n d a n 1 90 1 - 1 902 tari­
h i n d e ya ptı r ı l m ı şt ı r. 1 78 K u le n i n b i ç i m i h a k k ı n d a
yeterli b i lg iye sa h i p o la m a d ı k.

56- ERZİNCAN ASKERİ ORTAO KUL SAAT

KULESİ
1 939 da B üy ü k d ep re m d e yı k ı l a n b u a h şap saat
k u le s i , Eski E rz i n ca n " d a k i Askeri O rta O k u l u n
m ü d ü riyet b i n as ı üzeri n d e b u lu n uyo rd u . D i kd ö rt­
g e n kesitli üç katlı i d i . E n ü st katı n ı n d ö rt cep­
h e s i n d e yuva rla k saat k a d ra n la rı yer a lıyord u . 1 79
B u ya p ı n ı n 1 30 7 / M . 1 89 1 - 1 89 2 d e H a m i d iye k ı ş­
lasıyla b i rli kte ya p ı ld ı ğ ı n ı söyleye b i li riz. 180

a- E RZİNCAN D Ö RD Ü N CÜ ORDU EVRAK

MAHZENİ SAAT KULESİ
1 939 d a yı k ı la n a h ş a p saat k u le s i , Evra k M a hze­
ni [As keri S i n e m a ] g i rişi ü z e ri n d e yü ks e l m e ktey­
d i . Ah şa pta n ya p ı la n bu k u le , Askeri O rta O ku lu n
Saat k u le s i n d e n fa rkı , i k i katlı o lmas ı d ı r. 1 81 Ku le­
nin I R C I CA Arşiv i n d e fotoğrafı b u lu n m a kta d ı r. 182

1 78 Özdemir 1 994, 93.

1 79 Akansel 1 99 1 , 24; Özd e m i r 1 993, 1 96 ; Acun 1 994, 41 .
180 $ahin 1 987, 3 1 5 .
18 1 Akansel 1 99 1 , 24; Acu n 1 994, 4 1 .
182 I RC I CA Arşivi 9 1 1 2 1 /3 n u ma rada kayıtlı fotog rafı va rdır.
Foto : 1. H. Akansel
98 Hakkı Acun

Va k ı fla r Genel M ü d ü rlü ğ ü Arşivi ' n d e n

57- ESKİŞE H İ R SAAT KU LESİ

B u g ü n yeri n d e o lmaya n saat ku lesi , O d u n pa ­
zarı ' n d a ki M evlevi Te kkes i ' n i n g i rişi üzeri n de n
yükselme kteyd i . K u le , k a re prizma gövd e l i , üze­
ri k u b b eyle ö rt ü lü ve b o l p e n ce reli köş kü o la n
b i r ya p ıyd ı . 1 83
Saat k u les i n i n k a i desi n i n d ı ş ı n da ü st k ı sm ı n ı n
1 9 28 yı l ı n d a d e p re m d e yı k ı ld ı ğ ı b i l i n m e kte d i r.
1 93 0 tari h li foto ğ rafda k u le n i n k a i d e -
sı g ö rü l m e kted i r. 184 D a h a s o n ra Ku rşu n l u Ca­
m i i k ü l liyesi n i n i lk resto ra syo n u s ı rası n d a h a ra p
o lan sema h a n e n i n a h ş a p ceph esi ve k u le yo k
e d i lm iştir.
1 94 0 ' lı yı lla rd a ke rva n s a ray ya n ı n d a k i i ma­
reti n bacası yükse lti le re k s a a t k u lesi b u raya
n a k le d i l m i şt i r. 185 K u le , k u b b e kasnağ ı n a ya sla n ­
m ı ş yuva rla k b i r ka i d e ü z e ri n e otu ra n d i kd ö rt-

183 Atu k 2002. 9 . g e n p l a n l ı a hşa p b i r ya p ı d ı r. K u le n i n ü ze ri g e n iş

1 84 1 76 Vakıflar G e n e l M ü d ü rlüğü Arşivi ndeki Eskişe h i r saat
-
saça k lı beşik çatı i le ö rt ü l ü d ü r. Saça ğ ı n a lt ı n d a
k u lesi n i n fotoğ raf bilg i le ri nd e n .
185 Ö z ü d oğru 2003, 1 00, fotoğraf 4. ka re k a d ra n lı saat b u lu n u r.
 Osmanlı i m paratorluğu Saat K uleleri 99

M . İ rd esel"den

58- GELİBOLU ( ÇANAKKALE) SAAT KULESİ

Saat k u le s i , eski telg ra fh a n e n i n ya n ı n d a i d i . 186
S u lta n i l . Abd ü lh a m it ' i n 2 5 . c ü lu s Y ıld ö n ü m ü
k u t la m a la rı çe rçevesi n d e 1 90 1 Ta ri h i n de ya p ı l­
m ıştı r. Ç a n a k k a le sava şları s ı ra s ı n d a ç o k za­
ra r g ö r m ü şt ü r. 187 N e za m a n yı k ı ld ı ğ ı b i li n m eyen
ya p ı , ku leva ri u za n ı r ve beş - a ltı katlı d ı r.

59- HAVZA (SAMSUN) SAAT KU LESİ

Z iya Paşa ' n ı n Ama sya Va l i l i ğ i s ı ra s ı n d a , H av­
za H ü kü met K o n a ğ ı ve saat k u les i ya ptı rd ı ğ ı
b e l i rt i l i r. 188 Ku le n i n b i ç i m i ha k k ı n d a yeterli b i lg i ­
ye s a h i p o la m a d ı k.
- .
1
'1 .

·/
' 1.

,:..
�- �
..... _

' ·::ı
1 86 İ rd esel 1 983. 1 48 ; Acu n 1 994, 4 1 .
187 Talay 1 99 1 . 334 d e S ü leyma n Paşa Türbesi i le Çatalca Sa­
nayi Me ktebi ve b u saat ku lesi ya p ı m ı için m üştereken
hazine-i Hassa ' d a n 2876 k u ruş harca n m ıştır; Özdemir
1 993. 1 87.
188 Akyüz 1 964. 2 9 ; Acu n 1 994. 4 1 .
1 00 Hakkı Acun

60- İSTAN BUL KU M KAPI SAAT KULESİ 62- KASTAMO N U KU MAN DAN LIK Bİ NAS I
S u lta n i l . Abd ü l h a m it" i n 25. cü lus yıld ö n ü m ü Gİ RİŞİ ÜZER İ N D EKİ SAAT KULESİ
kutla m a la rı çerçeve s i n d e , l sta n b u l Ku m k a p ı Ku m a n d a n lı k b i n a sı n ı n g i riş k a p ı s ı ü zeri n d e k ü ­
B a lı kç ı la r meyd a n ı n · d a , esnaftan topla n a n p a ra ç ü k b i r s a a t k u lesi yü kselir. B u k u le , S u lta n i l .
i le ya p ı la n b i r çeşme ve b i r saat k u les i n i n a ç ı l ı ­ Abd ü lh a m it " i n 25. c ü lu s yıld ö n ü m ü kutla m a la ­
şı ya p ı l d ı . 1 89 Saat k u l'e si b u g ü n yeri n d e g ö rü lm e ­ r ı çerçeve s i n d e ya ptı r ı l m ı şt ı r. 1 9 2 B i n ayı , M i rliva
m ekte d i r. [Tu ğ g e n e ra li H ü seyi n H üs n ü Paşa ya ptı rm ışt ı r.
I R C I CA Arşiv i n d e b i r res m i va rd ı r. 1 93
6 1 - İ Z M İ R AYA FOTİ N İ Kİ LİSESİ SAAT
KU L ES İ
XVl l . yy. d a n s o n ra ya p ı ld ı ğ ı n ı b i l d i ğ i m i z ki­
lise saat k u lesi ayn ı zamanda kili se n i n ça n
k u les i d i r. 1 9 0 İ k i kat s ü tu n lu g a leri üzeri n d e yük­
s e le n k u le , l z m i r Saat Ku les i n e b e n z e r. K u le n i n
I R C I CA Arşivi n d e fotoğrafı va r. 1 9 1

Ku m a n d a n l ı k B i nası · n ı n E s k i B i r Resmi

189 Çakmak 2000, 57, 83. 1 92 Ç a k m a k 2 0 0 0 , 64.

1 90 Acun 1 994,42. 1 93 Acun 1 994, 42; I RC I CA Arşivi 90406/1 n u m a rada kayıtlı fo­
191 I RC I CA Arşivi 93805/3 n u m a rada kayıtlı fotog rafı va rdır. tog rafı va rd ı r
 O s m a n l ı i m paratorl uğu Saat K uleleri 1 01

1�
63- KONYA SAAT KULESİ
Alaa d d i n Te pes i n d e k i B iz a n s Ki lises i n i n o rta
1 •• • • 1
k u b besi üze ri n e , s u ltan Abd ü laziz d ö n e m i n d e ,
Ko nya Va lis i , B u rd u r' lu A h m et Tevfik Paşa ta­
rafı n d a n , H . 1 289 / M . 1 872 y ı l ı n d a b i r saat k u le­
s i ya ptı rılm ışt ı r. 194 Kule 1 92 1 d e bele d iye ta rafı n ­
d a n y ıktı rılm ış-tır. 1 95
Ku b be üstü n e d ö rt köşe a hş a p b i r o d a ya p ı l­
m ı ş b u n u n da tepesine y i n e a hşa pta n esas saat
k u lesi i n şa e d i lm işt i r. Kule n i n d ö rt ce p hesin­
1
••
d e s aat k a d ra n ı b u lu n uyord u . Ku le n i n v e a lt ı n ­ -
._ -· - -

d a k i köşkü n d ı şa rı i le b a ğ lantısı i s e , b i n a n ı n d a ­
m ı n d a n y u karı ç ı k a n tek meyilli a h ş a p b i r m e rd i ­
1 ·---
---
_ ı,
1

ve n le sağla n m ışt ı . 1 96 I R C I CA Arşivi n d e v e Ş e h ba l

D e rg is i ' n d e saat k u les i n i n res m i va rd ı r. 1 97
64- KÜRE ( KASTAMONU) SAAT KULESİ
Kim ta rafı n d a n ve ne z a m a n ya ptı rı ld ı ğ ı h a k k ı n ­
1 94 Konya 1 303, 1 60 ; Konya 1 3 1 7. 6 1 ; Konya 1 322. 6 7 ; Konya
1 332. 1 69 ; Eyice 1 970, 281 ; Ö nd e r 1 97 1 .490,49 1 ; Özd e m i r d a b i lg i sa h i b i o la m a d ı ğ ı m ı z s a a t k u lesi , 1 886 y ı ­
1 993, 2 1 5 ; Acu n 1 994. 42.
l ı n d a ç ı k a n b üyük ya n g ı n da ya n m ı ş . 1 98
1 95 Ö n d er 1 97 1 , 49 1 ; Acun 1 994, 42.
1 96 Eyice 1 970.28 1 . Fotoğraf 1 4 - 1 7; Acun 1 994, 42.
1 97 I RC I CA Arşivi, 779-77/2 n u m a ra d a kayıtlı fotoğ rafı vard ı r;
Ş e h b a l 1 329, 348; Kon u k 1 998, 1 48 . 1 98 Eski 2000, 3 1 .
1 02 1-1 a k k ı A c u n

65- MAN İSA SAAT KULESİ

Saat k u lesi, U lu C a m i n i n ( 1 366] ku zey k a p ı s ı n ı n
batı ü st köşes i n d e yü kseli r. Avluya g i riş ta ç ka­
p ı s ı n ı n köşesi n d e yuva rla k b i r k a i d e üzeri n e otu­
ra n , d ö rt sütu n lu b a ld a ke n g ö rü n ü şlü d ü r. Saat
k a d ra n ı yo ktu r. Ya l n ı z ça n ı va rd ı r. Ta h m i n e n 1 600
le rd e ya p ı lm ışt ı r.
C u m h u riyet d ö n e m i n e k a d a r ç a l ı ş m ı şt ı r. Ağ ı r­
lı k la i ş leye n saat vu r uş la rıyla saatin kaç o ld u ğ u ­
n u b i ld i ri rd i . 1 99
U lu C a m i n i n ku zeyi n d e o n a , 5-6 m . uza klı k­
ta, 1 9 75 d e Tu rizm d e r n e ğ i ta rafı n d a n ya ptırıla n ,
ya k la ş ı k o la ra k 8- 1 O m . yükse k l i kte b i r k u le va r­
d ı r. Ku le n i n k a i d esi n i n kuzey i n e , d a h a ö n c e d e n
M utasa rrıf M e h met Tevfi k Bey' i n 1 33 1 - 1 332 / M .
1 9 1 5 - 1 9 1 7 ta ri h leri a ra s ı n d a ya p t ı rd ı ğ ı çeş m e
ya p ı ştı rı lm ı ştı r. 200

199 M a n isa 1 932,96 d a n sonraki U lu C a m i res m i n e b kz . ; Köklü

1 983, 1 3 ; Ö zd e m i r 1 993, 2 1 7; A c u n 1 994, 43; Acun 1 99 9 , 36,
60.
200 Acun 1 999, 620 - 62 1 .
 Osma n l ı i m paratorluğu Saat K uleleri 1 03

66- MARDİ N SAAT KULESİ

Saat k u les i n i n , Su lta n 11. Ab d ü lha m it' i n 25. c ü ­
lus yı ld ö n ü m ü kutla m a la rı çerçeve s i n d e temeli­
nin a t ı ld ı ğ ı yaz ı l ı d ı r. 20 1 Saat K u les i n i n ya p ı l ı p ya ­
p ı l m a d ı ğ ı ya p ı l d ı ise n e z a m a n yı k ı ld ı ğ ı h a k k ı n d a
b i lg i sa h i b i o la ma d ı k . Ama b u g ü n C u m h u riyeti­
m i z i n 80. y ılı kutla m a la rı çe rçeve s i n d e ye n i b i r
saat k u lesi ya ptı r ı l m ı şt ı r. B u g ü n k ü Polis Evi ya ­
k ı n ı n d a , N usayb i n ve K ı z ı ltepe yolu ayrı m ı nd a k i
kavşa kğ ı n o rta s ı n d a ye r a l ı r. Kesme taşta n ya p ı ­
la n k u le , i k i katlı v e d i li m li k u b b e li d i r. Gövd e s i n ­
d e K u f f o la ra k Keli m e - i Tevhit Yaz ı lı d ı r.

20 1 Çakmak 2000, 68.

1 04 1-1 a k k ı A c u n

67- M ECİTÖZÜ (ÇORU M ) SAAT KULESİ len i n 1 803 tari h i nd e Sivas Va lisi Ala e d d i n Paşa
H ü seyin H ü sa med d i n Bey, " Ziya Paşa ' n ı n Amas­ ta rafı n d a n , 210 D e m i re l ise, 1 8 1 4 yı l ı n d a ya pt ı rı l­
ya Va lili ğ i s ı ra s ı n d a M ecitözü ' ne b i r h ü k ü m et ko­ d ı ğ ı n ı yaz a r. 211 K u le n i n va kıf d e ğ i rmyatay, 1 3 1 8 /
n a ğ ı i le b i r saat ku les i ya p mayı p la n la m ış , fa kat M . 1 9 0 2 - 1 9 03 ta ri h i n d e Va k ıfla r i d a resi t a rafı n ­
Amasya ' d a n tayin o l u n ca 202 ; M e c itözü Kayma­ d a n e l ko n u la ra k ki raya veri lmiş, kira c ı da d e ­
ka m ı İ s k i l i p li İ sma i l K e m a l Bey 1 3 1 2 / M. 1 894 ğ i rmen i h a ra p e d e rek s a a t i n v e d e ğ i rm e n in yok
de ye n i b i r h ü kü met ko n a ğ ı ve b i r saat k u lesi o lm a s ı n a n e d e n o lm u ştu r. 21 2
ya p t ı r m ı şt ı r. " d e r203 Fa kat Ziya Paşa 1 863 Ara ­ Yu karı iç ka les i n i n e n yüksek n o ktas ı n d a n
lık ayı n d a n 1 86 5 Ara l ı k ayı n a k a d a r Amasya Va ­ yü kselen saat k u lesi, m o loz ta şta n ya p ı l m ı ş
l i l i ğ i ya p m ı şt ı . 204 Ali Ka raca ise, " Ça pa n o ğ l u Ah­ k a re k a i d e l i , a h şa pt a n ya p ı lm ı ş ç okg e n g övd e­
met Ş a k i r Paşa M ecitözü ' n ü teftişi s ı ra s ı n d a ka ­ li d i r. Aşa ğ ı d a n yu ka rı d o ğ ru i n celen ü ç kat l ı d ı r.
za n ı n ö n celi kli i ht iya cı olan b i r h ü k ü m et kona ğ ı ­ K u le n i n I R C I CA Arşiv i n d e fotoğ rafı va rd ı r. 2 1 3
n ı ya ptırmak i ç i n fa a liyete g eçti . D evletin katk ı ­
sı ve h a lkta n sa ğ la n a n p a ra i le 1 4 M ayıs / 2 7 H a ­
z i ra n 1 3 1 4 [ 2 6 M ayıs / 9 Te m m u z 1 899) t a ri h i n ­
d e h ü kü m et ko na ğ ı n ı n ya p ı m ı n a başla d ı , 8 Te m ­
mu z 1 3 1 5 / 20 Tem m u z 1 899 ta m a m la d ı . " d e r. 205
B u i k i kayn a ğ ı n ka rş ı la şt ı rılması n d a n so n ra M e ­
citözü H ü k ü m et ko n a ğ ı n ı A h m et Ş a k i r Paşa ' n ı n
ya ptı rd ı ğ ı n a k a n a a t g e t i rd i k . Ç ü n kü Ali Ka raca
H ü kü m et ko n a ğ ı için h a rc a n a n p a ra n ı n m i kta rı­
n ı b i le yayı n ı n d a b e l i rtm işt i r. 206

68- SAKARYA (ADAPAZARI) SAAT KULESİ

Saat k u lesi, S u ltan i l . Abd ü l h a m i t H a n ' ı n e m riy­
le va li Ab i d i n Paşa za m a n ı n d a 1 879 - 1 882 yı lla rı
a ra s ı n d a i n şa e d i lmi şt i r. 207 Ku le n i n şeh i rd e ye ri
h a k k ı n d a b i r b i lg iye sa h i b i o la m a d ı k .

69- SİVAS SAAT KULESİ

To p ra ktepe d e n i le n şeh rin yu ka rı s ı n da k i ıç ka­
le n i n e n yü ksek n o kta s ı n d a yü kselen ku le, 208 Foto : F. Ab u rşu - S ivas Saat Ku lesi

O lcayt u .ya g ö re, Siva s Va lisi Ala e d d i n Paşa ta­

rafı n d a n ya p t ı r ı l m ı ş ve o n a Kı zı lhisar a d ı n ­
lilik yaptıgı n ı , Abdü lmecit' i n d a m a d ı o ld u g u n u , kızı H i be­
d a b i r d e ğ i rme n va kfetmiştir. 209 O . Ceyla n , k u - tulla h Su lta n ' la evle n d i g i n i ve 1 748 d e ö l d ü g ü n ü yazar. Fa­
kat b iz, Alaed d i n Paşa ' n ı n 1 803 Sivas ve sonra E rz u ru m 'da
[ Konya lı 1 960, 556 da Ala e d d i n Paşa n ı n b i rinci kez 1 79 9 ,
i k i n c i k e z 1 802 tari h i n d e E rzurum va lisi o l d u g u n u yaza r] .
2 02 Akyü z 1 964, 3 , 29. va li old u g u n u ve 1 830 da M a latya ' d a öld ü g ü n ü , Ceylan
2 03 H üseyin Hüsameddin 1 986, 3 1 9 ; Çakmak 2000, 6 1 d a saat 1 988, 73-74 den ög reniyoruz. Olcaytu 1 938, 1 2, 1 5 de Ala­
k u les i n i n , S u ltan i l . Abdülhamit'in 25. c ü lus yı ldö n ü m ü e d d i n Paşa ' n ı n Abdülmecit'in d a m a d ı o l d u g u n u belirtme­
kutla m a l a rı çerçevesinde temelinin atıld ı g ı yazı lıd ı r. sine ka rşı n biz; Ulu çay 1 980, 1 1 4 d e Abdülmecit' i n böyle b i r
20 4 Akyüz 1 964, 2 . k ı z ı olmad ı g ı n ı , bu isimle l.Abdülnamit'in b i r kızı o l d u g u n u
205 Ka raca 1 993, 1 1 6 ; A c u n 2005, 3 5 7 - 360. v e Ala e d d i n P a ş a i le evle n d i g i n i bi liyoruz. Kayn akların kar­
206 Ka raca 1 993, 1 1 6 de, 1 1 5 . 000 Ku ruşa mal olan ve 80 şılaştırılması s o n u c u n d a , O lçaytu 'nun tarih ve bilgi leri ka­
bin kuruşu h a lkı n ianesi i le 35 bin kuruşunun kaza mal rıştı rd ı g ı n ı ö g ren iyoruz. Buna g ö re, Saat Kulesi XIX. yy. tın
s a n d ı g ı ' n d a n ka rşı la nma sıyla b i r h ü kü met konagı ya p ı m ı n ı başla rında ya ptırılmış olmalıdır.
t e m i n etti. 21 0 Ceylan 1 988, 73, 79.
20 7 Talay 1 99 1 , 332. 21 1 D e m i re l 200, 1 2, 1 56 .
208 Van Berchem 1 9 1 7, 2 ; Acun 1 994, 44. 21 2 O lçaytu 1 938, 1 2 - 1 3.
2 09 O lçaytu 1 938, 1 2, 15 d e Ala e d d i n Paşa ' n ı n 1 740 Sivas'ta Va- 21 3 I RC I CA Fotog raf Arşivi , 90428/ 1 -f d e kayıtlı fotografı vard ır.
 Osmanlı i m paratorluğu Saat Ku leleri 1 05

70- TEKİ RDAG SAAT KULESİ

Saat K u lesi , R ü ste m Paşa C a m i i n i n [ 1 533 ] ve
b u g ü n k ü aya kta o la n , ka re g övdeli ku leva r� k i ­
tabe li çeş m e n i n ya k ı n ı n d a y e r a lıyo rd u . Ö zdem i r
b u k u leyi , X IX. yy. s o n u n a ta ri h le r v e 1 9 1 2 d e yı­
k ı ld ı ğ ı n ı be li rt i r. 214
Ç o kg e n g övdeli k u le n i n te p es i n d e k ü ç ü k b i r
ç ı kı nt ı b u lu n u rd u . 2 1 5 Ku le n i n 1 949 da o lma d ı ğ ı ­
n ı b i r kayna kta n ö ğ re n m e kteyiz. 216

Foto : C . N e m lioğlu - Tra bzon Saat Kulesi

pesi n d e saat köşkü b u l u n u r. Köşkün h e r c ep h e­

71 - TRABZON SAAT KULESİ s i n d e yuva rla k k a d ra n lı b i re r saat g ö r ü l ü r. K u ­
Saat k u lesi, Ke me rkaya M a h a llesi , M e ktep
le n i n tepes i n i m i ğfer g i b i sivri b i r k u b be ö rter. 21 7
Soka k 'ta Ayos G ri g o ryos [ M etro p o lit] Ki lisesi ' n i n
[ 1 863] ç a n k u lesi ü z e ri n d e yer a l ı r. K u le , aşa ğ ı ­
72- VAN SAAT KULESİ
d a n yu ka rıya d o ğ ru d a ra la n d ö rt kat l ı d ı r. Katla­
Eski Saat K u lesi n i n yeri n e 1 9 78 le rd e ye n i d e n b i r
rı b i rb i ri n d e n s i l m e le r ayı rı r. H e r c e p h e d e yuva r­
saat k u lesi ya p ı lm ı şt ı r. 218
lak kemerli g e n i ş p e n ce re le r yer a l ı r. K u le n i n te-

21 7 Saat ku lesi ; N e m lioglu 2005, 27 deki, 1 920 öncesi n e ta ri h ­

21 4 Özde m i r 1 994, 93. l e n e n yaglıboya b i r tabloda g ö rü lm ekte d i r. Kilise K u rtuluş
215 I R C I CA Fotograf Arsivi, 9041 8/37-38 d e kayıtlı fotog rafı Savaşı s ı rası nda Pontuscu la r ı n üssü o l d u g u i ç i n k u le i le
vard ır. birli kte yıktırıld ı g ı n ı Prof. Dr. Haşim Karpuz b e li rtmekte­
216 Çevik 1 949, Fotog raf 1 7 d e , R üstem Paşa C a m i i ve civa rı­ d i r.
nın 1 9 1 2 deki g ö rü n üşü yer a lm a kta d ı r. ; Acun 1 994, 45. 218 Akansel 1 99 1 , Van Saat Ku lesi B a h si . ; Acun 1 994, 45.
 18 Ve ni Va1p ı l a n
...

Sıaıat K u l ı·l e r i1

1 - ALACA (ÇORUM) SAAT KULESİ

K u le , C u m h u riyet Ala n ı n ı n o rta s ı n d a , çeli k b i r
konstrüksiyon i le ya p ı l m ışt ı r. 21 9

2- AN KARA AŞAGIEGLENCE PARKI SAAT

KU LESİ
K u le , Etlik Aşa ğ ı e ğ le n ce Parkı i ç i n d e , Keç iö­
re n B e le d iye Başka n ı Tu rg ut Alt ı n o k d ö n e m i n ­
d e 2 0 0 7 yılı n d a , l zm i r s a a t k u les i n i n b i r benze­
ri o la ra k ya p ı lmaya başla m ı ş , 2008 yılı n d a biti­
ri lmişt i r.

3- BAHADI N (YOZGAT - SORGUN) KASABA­

Si SAAT KULESİ
Kasa ba n ı n o rta s ı n d a yer a la n saat k u lesi, Yoz­
gat i lçe ve ka sa b a la rı n d a moda h a li n d e ya p ı l­
m aya b a şla m ıştı r. Ya p a n usta n ı n veya B e led iye
başka n la rı n ı n zevkle r i n e g ö re tasa rla n m a kta d ı r.
Ç o ğ u n u n e s i n kayn a ğ ı Yozgat saat k u lesi d i r. B u
k u le , k a re prizma g övd e l i , i ki z p e n ce re li köşk­
lü ve sivri k ü la h l ı d ı r. Kesm e taştan yeni ya p ı la n
k u len i n d ö rt ce p h esi n d e ü stte b i re r saat ka d ra n ı
yer a l ı r. Eskiye özle m o la ra k a lg ı la n a n k u le , 7 - 8
m . yü kse kli kted i r. 220

21 9 Acun 1 994 45.

220 Acun 2005 , 572.

4- BOYABAT (Sİ N O P) SAAT KULESİ
Ka le n i n karş ı s ı n d a k i pa rk i ç i n d e yer a la n k u le ,
çokgen g övd e li v e m i n a re g ö r ü n ü ş ü n d e d i r. 221
5- ÇERİ KLİ (KIRI KKALE) KASABASI SAAT
KULESİ
Sa rı kesme ta şta n ya p ı la n k u le , l z m i r saat k u le­
s i n i n bir ben z e ri o la ra k ya p ı lm ı şt ı r. Ya p ı m ı 1 99 1
de ta m a m la n m ışt ı r. 222
Osmanl ı imparatorluğu Saat Kuleleri 1 07
6 - E S E N L İ ( Y O Z G AT ) KAS A B A S I S AAT
KULESİ
Kasa b a n ı n m erkez i n d e yer a la n saat k u lesi , lşa­
damı B i la l Şa h i n ta rafı n d a n 1 994 y ı l ı n d a ya ptı rı l­
m ı ştı r. Yozgat saat k u lesi n i n bir benze ri o la ra k
kes m e taşta n ya p ı lm ı şt ı r.
7- GAZİANTEP ESKİ H Ü KÜ M ET KONAGI
SAAT KULESİ
H ü kü m et kona ğ ı n ı n ya n ta raf ı n d a n k u leva rl şe­
kilde yü kselen bir saat k u lesi va rd ı r.
1 08 Hakkı Acu n

8- GERZE (Sİ NOP) SAAT KULESİ 1 0- N EVŞEH İ R SAAT KULESİ

Şehrin me rkez i n d e beto n d a n ya p ı lm ı ş k u le Ş e h ri n m e rkez i n d e yer a la n k u le kes m e ta şta n
şekli nd e d i r. 223 ya p ı l m ı şt ı r.

1 1 - O N D OKUZMAYIS KASABASI (SAMSUN)

SAAT KULESİ
Kasa b a n ı n m e rkez i n d e ye r a la n k u le , kesme
taşta n m i n a re b i ç i m i n d e ya p t ı r ı l m ı şt ı r.

9- KARABÜ K SAAT KULESİ

Şe h ri n kuzeybat ı s ı n d a k i tepe ü zeri n d e yer a la n
saat k u le s i , köşele ri p a h la n m ış kare k a i d e üze­
rinde yü kse lir. Yuva rla ğa ya k ı n çokg en g övd eli­
d i r.
3 N isan 1 98 7 d e D e m i r- Çe l i k Fa brikala rı n ı n
5 0 . k u ru luş yı ld ö n ü m ü a d ı n a ya p ı lm ı şt ı r. Ç e l i k
ko nstrü ksiyo n ü z e r i a l ü m i ny u m k a p la m a d ı r.224

223 Acun 1 994, 46.

224 Ac u n 1 994, 46 Y u k a rıdaki bilg i ler, Adatepe 1 DO.Yı l İ lkokulu
Ö ğ retmeni Yunus Sayı m ' d a n a l ı n m ıştır.

1 2- ŞEFAATLİ (YOZGAT) SAAT KULESİ
Saat k u lesi , şe h ri n Yozgat g i ri ş i n d e , köprü ya ­
k ı n ı n d a d ı r. 1 99 0 la rd a ya p ı l m ı şt ı r. Ka re prizma
g övd e l i , ş e refe li ve beş katlı d ı r. En ü st kat ı n her
cep h e s i n d e d i kd ö rtgen saat k a d ra n la rı b u l u n u r.
Eski saat ku le le ri n e benzetile rek ya p ı lm ıştı r. 225
1 3- Ü RG Ü P ( N EVŞE H İ R) SAAT KULESİ
Ş e h ri n m e rkez i n d e ye r a l a n k u le , kesm e taşta n
ya p ı l m ıştı r.
225 Acu n 1 994. 46; Acu n 2005, 596.
Osmanlı i mparatorluğu Saat Ku leleri 1 09
1 4- YERKÖY (YOZGAT) SAAT KULESİ
Saat k u lesi , 1 985 - 1 986 t a r i h le ri a ra s ı n d a be­
led iye başka n ı Abd u lka d i r Uya r ' ı n başka n l ı ğ ı s ı ­
ras ı n d a ya pt ı rı lm ı şt ı r. Ye n i ya p ı la n saat k u le le­
ri a ra s ı n d a en m u hteşem ola n ı d ı r. 30 m. ka d a r
yü kse klikte, kesm e taştan ya p ı l m ı ş ü ç katlı d ı r.
Ka re k a i d e i le o n u n üzeri nde sütu n lu b i r g a le ­
r i v e üzeri n d e yü kselen k u le d e n o l u ş u r. E n ü stte
sivri k ü la h ö rtülü b i r köşk b u l u n u r. 226
226 Acu n 1 994, 46; A c u n 2005, 635.
 YUGOSLAVİA

..
imli
İŞKODRA
•

Jl
ili
JI. I KRUJE

imli •TİRAN
I K.AVAJE

.1. 1 ELBASAN

ili
ARNAVUTLUK

JI. .1.
ili, ı MEÇİN
I BERAT

o
ili

Jl
ili ,
GJIROKASTRA
i V- S ı n ı rl a rı m ız
D ı ş ı n d a Ka l a n
Saat Ku l e l e ri

A- ARNAVUTLU K
1 - AKCAH İSAR ( KRUJ E ) SAAT KULESİ
l ra n ' ı n kazası olan ş e h i rd e , b a n i s i ve tari h i h a k­
k ı n d a b i lg i sa h i p o la m a d ı ğ ı m ı z b i r saat k u lesi
va rd ı r.
Ş e h ri n ya m a c ı n d a k i ka le i ç i n d e ye r a lı r. Ka re
p la n lı , k ı rma çat ı lı d ı r. Saat k a d ra n ı o lmaya n
k u le , m o loz taşta n ya p ı lm ıştı r. K u le n i n e n ü st ü n ­
d e k i saat köşkü , d i kdörtgen i k i pencere i le d ışa­
rı a ç ı l m a kta d ı r. 227

Yoı.... Guidc lo Al�

227 A d h a m i 1 97 1 , 8 8 ; Ayverdi 4 / 1 982. 387. 405-406 fotograf

3-4.
112 Hakkı Acu n

2- BERAT SAAT KULESİ

B u g ü n ye ri n d e o lmaya n fa kat Evliya Ç e le b i ' n i n
seya hatnames i n d e s ö z e d i len saat k u lesi n i n , 228
ba n is i , ya p ı m ta ri h i ve b i ç i m i h a k k ı n d a b i l g i sa ­
h i b i o la m a d ı k .

3- ELBASAN SAAT KULESİ

1 6 70 de Evliya Ç e le b i ' n i n b a h settiği k u le , H ü n ka r
C a m i i ' n i n ya kı n ı n d a d ı r .22 9 B u k u leden başka kale
su rla rı ü z e ri n d e yü kselen b i r saat k u lesi d a h a
va rd ı r.
Ka le s u rla rı üzeri n d e yü kselen b u g ü n kü saat
k u les i n i n şe h re b a k a n yö n ü n d e yuva rla k ke m e r­
li b i r ka p ı s ı ve ka p ı üzerindeki Osma n lı ca , i k i s ı ra
a ltı satı rlık, n et olara k fotoğ rafı n ı çekemed i ğ i ­
m i z O s m a n lıca kita b e n i n i lk sat ı r ı n d a S u lta n i l .
Abd ü lha m i d ' i n i s m i ve son sat ı r ı n d a sene 1 3 1 5
tari h i b i r kita besi va rd ı r.
Ş e h e n şa h - ı c i h a n Abd ü l h a m i d h a n - ı kerem
fe rman Ya p ı ld ı saye - i lütf u n a işbu saat-i z fba

Çü zevk- ı n a z ma maliksin refika söyle ta ri h i n

Ta m a m , b i n ü çyüz o n b e ş g u rresi n d e etd i le r
i n şa Sene 1 3 1 5 . 230
Kita b e n i n ya n ı n d a Arnavutça so n ra d a n taş
üzeri n e kaz ı n a ra k kötü bir şekilde ya z ı lm ı ş ve
1 899 tari h li b i r kita be i le g övd esi ne s o n ra d a n
ça k ı l m ı ş b i r levha va rd ı r. Ku le n i n gövdesine ça­
k ı la n Arnavutça levha üzeri n d e ise; " 1 899 Y ı l ı ­
n ı n i lkba h a rı n da b e le d iye n i n kat k ı la rıyla Elba­
s an ş e h i r saat k u lesi inşa e d i lm işt i r. Saat k u le ­
si n i n yüksekli ğ i 3 0 m . d i r. 4 . 0 7 x 4 . 0 7 m . boyut­
la rı n da kare p la n l ı d ı r. " ya z ı lı d ı r. B u kita bele rd e n
saat k u les i n i n S u ltan i l . Abd ü lh a m i t d ö n e m i n d e
v e 1 3 1 5 / M . 1 899 ta ri h i n d e ya ptı rı ld ı ğ ı a n la ş ı l­
m a kta d ı r.
K u le n i n en üstü n d e i kiz pencere le rle d ı şa a ç ı ­
lan çan köş kü b u lu n u r. H e m e n o n u n a lt ı n d a ,
d ö rt yön d e yuva rla k saat kadra n la rı y e r a l ı r.

228 Ayverdi 4 /1 982, 393; Acun 1 994, 47.

229 Ayverdi 4 / 1 982,397-399; Kiel 1 990 , 1 29 - 1 3 1 ; Ac u n 1 994,
46.
230 Tura n - İ bra h i m g i l 2004, 45.
 Osm a n l ı İ m pa ratorluğu SaaL K u leleri 113

Your Guide to All:tania

4- GJ İ RO KASTRA SAAT KULESİ

Ta ri h i ve b a n isi h a k k ı n d a b i r b i l g iye sa h i p ola­
m a d ı ğ ı m ı z saat k u le s i , ş e h r i n tepesi n d eki ka ­
le n i n b u rç la r ı n d a n b i ri ü z e ri n d e n yükselir. Ya k­
laş ı k o la ra k 6 7 m. uzu n lu ğ u n d a k i k u le , ka re
-

p la n lı , kirpi saça klı ve k ı rma çat ı l ı d ı r. D ö rt cep­

hesi n d e yuva rla k ka d ra n lı, Romen ra k a m l ı saat­
ler yer a lı r. Ya p ı n ı n kale b u rcuyla b i rleşt i ğ i ka i ­
d e d e , yuva rla k keme rli i k i z p e n ce re leri va rd ı r k i ,
b u rası s a a t ça n ı n a s ı ld ı ğ ı m e ka n d ı r. Ka le b u r­
cu i ç i n d e k i m e rd ive n le rle ç ı k ı la n k u le n i n kaide­
si k ü ç ü k kes m e taşta n , g övdesi t u ğ la d a n ya p ı l­
m ıştı r.

Your Guide to Aıbania

114 Hakkı Acun
5- İŞKODRA (ŞUKODER) SAAT KULESİ
Ta ri h i ve b a n isi h a k k ı n d a b i r b i lg iye sa h i p o la ­
mad ı ğ ı m ı z saat k u le s i , şeh rin m e rke z i n d e k i , b i r
ya p ı n ı n ya n ı n d a y e r a l ı r. Ya k la ş ı k o la ra k 1 4 - 15
m . u z u n l u ğ u n d a k i k u le , sekizgen p l a n lı d ı r. D ö rt
ce p h e s i n d e yuva rla k k a d ra n l ı , saatle ri n yerleş-
Foto : M . İ b ra h i m g i l
t i r i l d i ğ i b o ş l u k l a r g ö r ü l ü r. Ya p ı n ı n ü zer i nd e k a le
b u rç la rı n d a k i g i b i , d e n d a n lı , m i n a re şerefesi g i b i
g ö rü le n b i r taç yer a l ı r. Taç ı n a lt ı n d a m u ka rn a sa
benzer ve b i r b i ri n e yuva rla k keme rle rle b a ğ la n ­
m ı ş k ü ç ü k konso lla ra ra stla n ı r. Gövde ü zeri n d e
m a z g a l pen cere leri va rd ı r. Yuva rla k ke m e rli ve
k i lit taşı d ı şarı ta şı rıla ra k v u rg u la n m ı ş b i r ka p ı ­
d a n k u leye ç ı k ı l ı r. K u le n i n m e rd iven le ri m i n a re
m e rd iven le r i n e benzer. Saat Ku lesi g ri ren kli k ü ­
ç ü k kesme taş la r la ya p ı lm ı ştı r.
Yen i ya p ı ld ı ğ ı i z le n i m i ve re n k u le n i n eski ol­
d u ğ u yöre h a lkı n ca söyle n m e kted i r. B u n a g ö re
g i riş ka p ı s ı n ı n ki lit taşı n ı n d ışarı d o ğ ru taşı r ı la ­
ra k vu rg u la n ması i l . Abd ü lh a m it d ö n e m i ya p ı ­
la r ı n a benzem esi b a k ı m ı n d a n k u le n i n b u g ü n k ü
g ö r ü n ü ş ü n d e n en e rken XIX. yy. s o n la rı nd a veya
XX. yy. b a ş ı n d a ya p ı lm ı ş o la b i leceğ i n i a kla g et i r­
m e kte d i r.
 Osmanlı imparatorl uğu Saat Kuleleri 115

6- KAVAJ E SAAT KULESİ

Saat k u lesi, B üyü k [ K u b b e li ] C a m i n i n ya n ı n d a d ı r.
Ku le n i n g övd es i n i n a lt ta rafı n d a , ü çg e n a lı n lı k­
lı b i r n i ş içeri s i n d e " B a re k a lla h , 1 23 2"' yaz ı lı b i r
kita besi va rd ı r. Ya p ı n ı n kita be s i n e g ö re k u le , H .
1 232 / 1 8 1 6- 1 8 1 7 ta ri h i n d e ya ptı r ı l m ı şt ı r. 231 Ka re
prizma g övdeli k u le , Kuzey Afri ka m i n a re le r i n e
be n ze r. K u le , p e k d ü z g ü n o lma ya n a ç ı k sa rı kes­
me taşta n ya p ı lm ı şt ı r. G övd e ü z e ri n d e h a t ı l şek­
l i n d e beyaz kesme taştan ya p ı lm ı ş şeritler va r­
d ı r. Bu taşla r ın b a z ı la rı ü z e ri n d e h i la l şeklinde
ay, k ı l ı ç ve k u ş şekli n d e ka b a rtma f i g ü rler va rd ı r.
K u le n i n i ç m e ka n ı n ı m a z g a l pencere le r ayd ı n la ­
t ı r. Saat köşkü eski d e n b a ld a ke n g i b i a ç ı k i ken
b u g ü n ö rü le re k kapat ı l m ı şt ı r. Ku le n i n en üst ka ­
t ı n d a b i r ba lkon ve b a l ko n u n o rtası n d a n yü kse­
len ve yuva rla k saat ka d ra n la r ı n ı n ye r a ld ı ğ ı d e ­
lik g ö r ü l ü r.

23 1 Baçe 1 980, 347; Kiel 1 990, 1 57 ; Acu n 1 994, 47; T u ra n ­

İ bra h i m g i l 2004, 83.
Foto : M. l b ra h i m g i l
116 Hakkı Acun

7- PEÇİ N ( MAÇİ N) SAAT KULESİ

Abd u rra h m a n Paşa C a m i i [ 1 666 - 1 667] ku bbesi
üzeri nden yü ksele n k u le , Cafer Sa d ı k Paşa tara­
f ı n d a n 1 834 de ya ptı rı lm ı şt ı r. 232

8- TİRAN SAAT KULESİ

Saat k u lesi, şe h rin m e rkez i n d eki l s ke n d e rbey
M eyda n ı ' n d a b u lu n a n E d h e m Bey C a m i i ' n i n ya ­
n ı n d a d ı r. C a m i n i n temeli M o lla Bey ta ra f ı n d a n
H . 1 20 7 / M . 1 79 2 - 1 793 ta r i h i n d e atılm ış, d uva r­
la rı n ı n b a d a n a s ı , s ü s le m es i ve m i n a re s i n i ta­
m a m la n m a d a n H. 1 22 2/ M. 1 807- 1 808 d e M o l­
la Bey ölmüş. D a h a s o n ra o ğ lu H a c ı E d h e m Bey,
m i n a resi n i , bada n a s ı n ı ve s ü s le m e le ri n i ya p­
t ı ra ra k ca m iy i , H. 1 236/M . 1 820- 1 82 1 ta ri h i n d e
ta m a m latm ıştır. 233
Saat k u le s i , ca m i i n şaatı ta m a m la n d ı kta n ,
ya n i 1 820 ta ri h i n d e n son ra Et h e m Bey' in s e rve­
tiyle ya p ı m ı n a başla n m ı ş , h a l k ı n ya rd ı m ıyla biti­
rilmişt i r. Ku le, ca m i n i n g ü n eydoğ u s u n d a , ona 20
m . u za klı kta d ı r. Ya p ı 3 , 68 x 3 , 60 m . ebatla r ı n d a
ka re p la n lı p i ra m i d a l k ü la h lıd ı r. 234 İ ki katlı sayı­
la b i len k u le n i n çan ı n ı n a s ı ld ı ğ ı bölü m ü n k ü la h ı ,
o rta da i k işer sütu n a , köşelerde kare aya kla ra
otu r u r.
B u n u n a lt ı n d a yuva rla k saat k a d ra n la rı n ı n
b u l u n d u ğ u yuva rla k l a r b u lu n u r. Ku le n i n b u bö­
lü m ü n ü n 1 928 d e k i ta m i ri s ı ra s ı n d a saat kad­
ra n la rı da Lati n ra ka m lı h a le g eti rilm işt i r. Saat
köş k ü n ü n a lt ı n d a , k u leyi çepeçevre d o la n a n b i r
ba lkon b u lu n u r. Ba lko n a h e r ce p h e d e k i yuva rla k
ke m e rli ka p ı la rla ç ı k ı l ı r. Ba lkon alt ı n d a ki göv­
d e n i n içi m a z g a l p e n ce re le rle ayd ı n latılı r. Ku le­
ye yuva rla k ke m e rli b i r ka p ıyla g i ri l i r. Ka p ı çev �
resi d i kd ö rtgen b i r çe rçeve i le çe rçeve le n mi. şti r.

232 Kiel 1 990. 204 - 207; Acu n 1 994, 47; Atmaca 2005, 1 7- ·1 s . .

233 Ayverdi iV / 1 982, 387 - 88; Yenişehirliog lu 1 989, 1 5 ; Kiel.

1 990. 1 28 - 29; Acun 1 994, 47.
234 M e ksi 1 977. 1 42 - 1 43 ; Atmaca 2005, 2 1 .
Osma n l ı i m paratorluğu Saat Kuleleri 117
 HIRVATİSTAN

Bihaç
• il
ilıni � • Banja Luka
iffili
ıa
imli •

Teşne (feşanJ)
.

191, .ml J!!lf_ SIBİST.ı

iınlı ·Yayce e
ımıı rmrı ��
•zen ıc I
:rravnik lu;ıl a
•
.

.ıı
1!!!f
ti
lıRıı • DonJ· i Vakuf
· ,

VRAlNICA
.

1
. •

.a
ill!li
Akhisar (Prusac)• Gornji Vakuf fi
'l!i_· Prozor
RVATİSTAN a SARAYEVO
*
L�ı B Q SNA - HER S EK
-�':ayn�
ll
.

imü • F0�
Mostar m.
ilıni .
ı;.
•
. ... ifs1! Nevesinje
l9J.
arını . Stolac
_

mı

PoçıteT•
-

KARADA�
· �
 Osman l ı i mparatorluğu Saat Kuleleri 119

B- BOSNA- H E RSEK C U M H U R i ­ l
YETi

1 - AKH İSAR (PRUSAC) SAAT KU LESİ

Saat k u lesi , PrusaC ş e h r i n d e k i ka le n i n h e m e n
a ltı n d a d ı r. Bosna H e rse k " i n u lusal a n ıtı statü­
s ü n d e d i r. Ş e h re g e le n Evliya Ç e le b i , ya p ıyla i lg i li
b i lg i vermed i ğ i n e g ö re, XVl l . yy. o rta s ı n d a n son ra
ya p ı l m ı ş olma lı d ı r. Ç a n ı 1 633 ta ri h li d i r. 235
Ya p ı , ya k la ş ı k o la ra k 4x4 m . b oyutla r ı n d a
ka re p la n lı , 1 O metre u z u n lu ğ u n d a aşağ ı d a n yu ­
ka rı d oğ ru d a ra la n p ri z m a l g övdeli p i ra m i d a l
k ü la h lı d ı r. Ku le n i n içerisi n d e " z " şekli n d e a h ş a p
m e rd iven le ri va rd ı r.23 6

�- §
•JiEiiF- .

;>
J ,,,.--
J90
J

JJO

........ �..

lii ;;;

E . H . Ayverd i " d e n

..
2 3 5 Ayverdi 2/1 9 8 1 .8-9. resim 2 8 ; http ;//bs.wi kipedia.org/wiki/
-
Prusa%C4 %80 ka_sa hat-kula. t

23 6 Ayverdi 2/1 9 8 1 ,8-9, resim 28 ; http ;//bs.wi kipedia.org/wiki/

Prusa%C4 % 8 D ka_sa hat-ku la .
1 20 1-1 a k k ı A c u n

2- AŞAG ITUZLA SAAT KU LESİ

Es kiden l zvo r n i k sanca ğ ı n a b a ğlı Tu zla -yı z i r ka­
zası ism iyle a n ı la n Aşağ ıtuzla ' da bir saat ku lesi­
n i n b u lu n d u ğ u n u v e b u k u le n i n H . 1 2 74 / M . 1 857
- 1 258 ta ri h i n d e ta m i r etti ri l d i ğ i n i kayn a kla rd a n
b i liyoruz. 237 B u g ü n Tuz la -yı z i r v e Tu z la -yı B a la
o la ra k a d la n d ı rı la n kazalar b i rleşt i ri le re k g ü n ü ­
m ü zde Tu z la ş e h ri n i o lu ştu rma kta d ı r.

3 - BANJAL U CA ( BANJA - L U CA) SAAT

KULESİ
Ç a rş ı içerisi n d e ye r a la n saat k u lesi n i n kesin
ya p ı lış tari h i n et olara k b i l i n m e m e kte d i r. Anca k
ya p ı n ı n Fe rhat Paşa So ko loviç d ö n e m i n d e [ 1 5 74
- 1 588] k u ru la n Bosna s a n ca k beyliğ i d ö n e m i n ­
de ya n i 1 6 . yüzyı lda ya p ı l m ı ş o la b i leceği d ü ş ü ­
n ü lm e kted i r. Banya Luka'da Ferhat Paşa Camisi'nin şadırvanı ı;e saat kulesi.

Fe rhat Paşa C a m i i [ 1 5 79] ya k ı n ı n d a k i saat k u ­ Foto : A. Araslı

les i ; E. H . Ayverd i ' y e g ö re Fe rhat Paşa tarafı n­
d a n Ca mi i i le b i rli kte ya p t ı rı lmıştı r. 238
K u le , Fe rhat Paşa C a m i i ve Ba nya Lu ca ça r­
ş ı s ı n d a ye r a la n d iğ e r O sm a n lı ya p ı la rıyla b i r
k ü l liyeyi o lu ştu ruyo rd u . Fe rhat Beyin va kfiye­
si göz ö n ü n d e b u l u n d u ru la ra k , saat k u lesi ta h ­
m i n e n 1 587 yı l ı n d a i n şa e d i lm işt ir. Va kfiye d e yer
a la n bazı b i lg i le re g ö re , Ba nya Luca saat ku le­
s i n i n Bosna H e rsek'te e n eski saat k u le o ld u ğ u
a n laşı lm ışt ı r. 239
Te k m e ka n lı saat k u le n i n 3 . 2 0 x 3.30 m . e b a ­
d ı n d a d ü z g ü n olmaya n b i r k a re p la n ı va rd ı . Ya p ı ­
n ı n d uva rla rı k a l ı n v e ha nta l d ı . i lk şekliyle 1 4.40
metre u z u n l u ğ u n d a o la n saat k u le n i n üst kı s­
m ı 1 969 y ı l ı n d a n s o n ra i lave e d i lm işti . D o layı­
sıyla k u le n i n yü kse k l i ğ i 1 8.89 m et reye u la ş m ı ş­
t ı . Ya p ı k ı rma çatı i le ö rt ü l m üştü. G i rişi, g ü n ey­
doğ u ta rafı nda ye r a lıyord u ve b i rkaç d efa o n a ­
rılmışt ı . Yuva rla k keme r i n üzeri n d e e s k i sivri ke­
m e ri n t u ğ la izleri g·örün üyo rd u . Ya p ı n ı n dış cep­
h e le ri kesme taş, i ç k ıs ı m la rı ise m o loz ta şta n
ya p ı l m ı şt ı . Saat k u le ya p ı ld ı ğ ı n da " a la t u rca" ça -

237 Başba k a n lı k Arşivi, Ta ri h ; 1 274, Kot; A. M KT . N Z D , Dosy a

N o ; 239, G ö m lek N o ; 54 bize bu bilgile ri g ö n dere n Orhan
Sa kin ' e teşekkür e d e ri m .
23 8 Ayverd i 1 956 , 2 1 5 ; Kien itz 1 963, 3 ; Ayve rdi 2/1 98 1 , 2 3 , Fo­
toğ raf 6 1 ; Acun 1 9 94, 49.
239 http ;//bs .wi ki ped i a . o rg/wi ki/Ba nj a l u % C 4 %80 ka_sa h a t ­
kula ; Anonim 2006, 49.
 Osm a n l ı i m paratorluğu Saat Ku leleri 121

lışıyord u . i l . D ü nya sava ş ı n ı n başla r ı n a k a d a r

s a a t b a ş ı n d a çala n b i r s a a t i vard ı . Saati n ü z e ­
ri n d e ··sa li o me B a rtol Pad ova n a n n o d o m i n i m ­
d i "' yaz ı lıyd ı . H a rfler b a s itçe kaz ı l m ı şt ı . Ç a n 1 50 1
t a r i h liyd i . 240
i lk ya p ı ld ı ğ ı yı lla rd a n b u ya n a , saat k u le s i , g ö ­
rü n ü ş , boyut, öze lli kle u z u n l u k kon u s u n d a d e ­
ğişikliğe u ğ ra m ışt ı r. 1 9 .yüzy ı l e s n a s ı n d a t u ğ ­
l a i le ya p ı la n ü st k ı s ı m la rı e k le n m işt i r. Ya p ı n ı n
bu şekli Avu st u rya - M a ca ri sta n d ö n e m i n d e n ka­
lan bir fotoğ raft a n g ö rü le b i l m e kted i r. B u d e ğ i ­
ş i k li ğ i n a ma c ı b i l i n m e m e kte d i r. B u i lave i n şaat
s o n ra s ı n d a ya p ı n ı n u z u n lu ğ u 2 2 . met re olmuş­
t u r. Saat k u le n i n çat ı s ı a lt ı n d a b o rd ü r şekli n d e
süsle m e d etayla rı y e r a lm ıştı r. 1 9 75 yılı n d a B a n ­
y a L u k a b e le d iyesi n i n ş e h i rle ş me p la n ı ka psa­
m ı n d a saat k u les i n i n ye n i d e n o n a rı m ı ve ya p ı lış
a m a c ı n a h izmet etmesi ö n g ö rü lm üşt ü . 241
1 99 2 - 1 9 95 yı lla r ı n d a k i iç savaş esn a s ı n d a
S a a t k u le s i , Ferhat Paşa c a m i siyle b i rli kte 1 993
yı l ı n d a S ı rp i kt i d a rı n ı n a l d ı ğ ı b i r ka ra rd a n so n ra
y ı k ı lm ışt ı r. B u o layı n g e rçekleşmesi n d e n b u g ü ­
n e k a d a r, ya p ı la r ı n y ı k ı m ı n d a n s o ru m lu o la n la r
h a k k ı n d a s o ruşturma a ç ı lm a m ışt ı r. K ü lt ü r m i ­
ras ı d ü şü n cesizce yı k ı la n b i r o lay o la ra k Bosna
h a lk ı ta rafı n d a n k ı n a n m ışt ı r. 242
Saat k u les i n i n o n a r ı m ı h e n ü z ya p ı lm a m ı şt ı r.
Ancak b u ya p ı n ı n o n a rı m ı , Fe rhat Paşa kü lliyesi
kapsa m ı n d a ya p ı la b i leceği d ü ş ü n ü lmekte d i r. 243

4- B İ H KE [Bİ HAÇ) SAAT KULESİ

Oc ak - K u le d e n i le n b i r ya p ı ü z e ri nd e n yükse­ Foto : E. H. Ayverd i
le n saat k u lesi şe h ri n m e rkez i n d e yer a l ı r. O ca k­

tli
k u le Osma n lı ö n ces i n d e ya p ı l m a s ı n a ka rşı n sa­
ati Osm a n lı d ö n e m i n e a itti r. Ka re p ri z m a l g öv­
d e li üç katlı d ı r. Katla rı b i rb i ri n d e n s i l m e le r ayı­

rnı
rı r. En ü stte ki i ki kat ve üçüz p e n ce re a rası n d a ,
d ö rt yö n d e yuva rla k saat ka d ra n la rı g ö rü lü r. 244
1 1
!

240 http ;//bs. wi k i p e d i a . o rg/wi ki/Ba nja l u % C 4 % 8 D ka_sa h at­

k u la .
241 http ;//bs .wi k i p e d i a . o rg/wi ki/Ba nja l u % C 4% 8 D ka_sa hat­
kula.
242 http ;//bs . w i ki ped i a . o rg/wi ki/Ba nja l u % C 4 % 8 D ka_sa h a t ­
kula .
243 http ;//bs .wi ki p e d i a . o rg/wi ki/Ba nja l u % C 4 %80 ka_sa h a t ­
kula .
244 Ayverdi 2/1 981 ,48,59, Fotoğ raf 90, 9 2 ; Acun 1 994, 49.
1 22 Ha kkı Acu n

5- ÇAYNİÇE SAAT KULESİ 6- FOÇA M E H M ET KU KAVİC PAŞA SAAT

Saat k u le s i , ça rşı i ç i n d e k i S i n a n Bey C a m i i ve
Tü rbesi ' n i n ya k ı n la r ı n d a , çok katlı , p ri z m a l
gövdeli s ivri k ü la h l ı d ı r. K u le n i n , k i m ta raf ı n ­
d a n ve n e z a m a n ya p ı ld ı ğ ı h a k k ı n d a b i lg i sa h i ­
b i o la m a d ı k. 245
KULESİ
M e h m et Paşa Ku kavitsa saat k u lesi a d ıyla da
b i l i n e n Foça saat k u lesi , 1 844 y ı l ı n d a ta m i r e d i ­
lip saatin ve ça n ı n ı n m üzeye kald ı rı la ra k ye n i b i r
saat ko n d u ğ u v e 1 9 54 de tekra r elden g e ç i ri ld i ğ i
b i l i n i r. Ç a n ı 1 637 ta ri h i n i taş ı r. Saat k u lesi 3 , 2 0
x 3 , 2 0 m . boyutla r ı n d a kare p la n lı , 20 m . u z u n ­

l u ğ u n da aşa ğ ı d a n yuka rı d o ğ ru i n ce le n prizma

gövd e li d i r. Yuva rla k ke m e rli küçük g i riş ka p ı ­
s ı i le d ö rt yö n d e sivri ke m e rli p e n c e re l i d i r. P e n ­
cere i ç le ri n e yuva rla k saat ka d ra n la rı ye rleşti ri l­
m i şti r. Ku le m o loz taşta n ya p ı lm ı şt ı r. 246
2005 yılı n d a n b u ya n a B o s n a - H e rse k ' i n u lusa l
a n ıt la r liste s i n d e yer a l m a kta d ı r. 247

Foto : E. H. Ayve rd i

246 Ayverdi 2/1 98 1 , 1 37 , 1 53 - 1 54 , Fotograf , 2 1 7 ; Acun 1 994, 49.

245 Ayverdi 2/1 981 , Fotograf 1 46 ; Acu n 1 994, 49. 247 http ;//bs.wi kipedia.org/wi ki/Fo%C4%8Danska_sa hat-kula.
 Osmanl ı imparator l uğu Saat K u leleri 1 23

7- G RAÇAN İTSA SAAT KULESİ

Bu ya p ı G raça n itsa ça rşıs ı n ı n merkezi n d e ,
B u d i n ' li A h m et Paşa y a d a d iğ e r a d ıyla Ç a r­
ş ı C a m i i n i n ya k ı n la rı n d a b u l u n m a kta d ı r. Saat
k u le si 1 686 dan s o n ra , ya n i 1 7. yüzyılda inşa
e d i lm i şt i r. 248 Bçısn a - H e rs e k ' i n u lu s a l a n ıtı
statüsü n d e d i r. 249
Ya p ı 3.60 x 3 . 6 0 m . e b a d ı n d a k a re p la n lı , 2 7
m . u z u n lu ğ u nd a d ı r. Taş m a lz e m eyle i n ş a a t e d i ­
l e n k u le n i n d uva rla rı 80. cm ka lı n l ı ğ ı n da d ı r. Ç a n
k u le si n i hatı rlatan saat k u le s i b i r ya na eğ ri l­
m i ş d u ru m d a d ı r. Bu n e d e n le d e G raçan itsa h a l­
k ı ta rafı n d a n " Eğ ri Kule"' o la ra k a d la n d ı rı lm ış­
t ı r. Saat k u le kı rma çatı i le ö rtü lm üştü r. Çatı­
nın me rkez k ı s m ı n d a , 70-80 cm. civa r ı n d a ç ı k ı n ­
tı ya p a n b i r bacası va rd ı r. Çatı n ı n a lt kısı m la r ı n ­
d a , saatle ri n ta k ı ld ı ğ ı ye rlerd e d a i resel a ç ı klı k la r
m evcutt u r. Ya p ı n ı n g i rişi batı ta rafta b u lu n ma k­
tad ı r. Saat k u le n i n i ç k ı s m ı n d a 60 c m g e n iş li ğ i n ­
d e b o d u r b i r a hş a p sütun b u l u n m a kta d ı r. Kule ­
n i n s a a t i , i lk ya p ı ld ı ğ ı za m a n la rda " a latu rca" ça ­
lışıyord u . i l . D ü nya sava ş ı n a k a d a r ke n d i a m a ­
c ı d o ğ ru lt u s u n d a h izmet vermişt i r. Avust u rya ­
M a ca rista n i d a re s i d ö n e m i n d e ise s ı ğ ı n a k ola­
ra k ku lla n ı l m ı şt ı r. 250
Ta rih boyu n ca b üy ü k d e ğ i ş i kli klere u ğ ra m ış­
t ı r. G ra ça n itsa m e d reses i n d e koru n a n Ara p­
ça b i r belgeden ö ğ re n i ld i ğ i n e g ö re , saat k u le ­
s i 1 8 1 2 y ı l ı n d a i lk d efa ta m i r e d i l m i şt i r. 1 952 y ı ­
l ı n d a yen i d e n o n a rı lm ıştır. B u o n a rı m esnası n d a
çatı d e ğ işti ri lmi ş , sütun ları ta m i r e d i le re k saat­
le r t a k ı l m ı şt ı r. So n o n a r ı m ı 2 003 y ı l ı n d a G raça­
n itsa B e le d iye s i ta rafı n d a n g e rçekleşm işt i r. i ç
m e ka n ı n da taşıyı c ı sütu n la rı o n a r ı l m ı şt ı r. Saat­
le r b i rkaç d efa ta kı lmışt ı r. 1 878 yılı n d a Avustu r­
ya lıla r saatle ri Viya n a ' d a n g et i rt m işti r. 1 95 2 yı­
lın da saatler bir daha t a k ı lm ıştı r. S on saatle­
ri 1 97 0 yılında ta k ı l ı p 1 986 yı l ı n d a ta m i rat i ç i n
s ö k ü l m ü ş le rd i r. B u saatler b i r d a h a yerle ri n e
ko n u lm a m ışt ı r. 251

248 Ayverdi 2/1 9 8 1 . 1 63, Fotoğraf 237; Acun 1 994, 50.

249 http ;//bs.wi ki pe d i a . o rg/wi ki/Gra %C4%8Da n i% C4%8Dka_
sa hat- kula.
250 http ;//bs .wiki pedia . o rg/wi ki/G ra%C4 %8Dan i % C 4 %8D ka_
sa hat-kula.
25 1 Ayverdi 2/1 9 8 1 . 1 63 ; Acun 1 994, 50; http;//bs.wikipedia.org/
1 24 1-1 a k k ı A c u ıı

Foto : E : H. Ayve rd i

8- G RADAÇAÇ SAAT KULESİ yılı n d a H ü seyi n Ka pta n G radaşçevi ç ta rafı n d a n

G ra d a çats saat k u le s i , ş e h ri n eski bölü m ü n d e ya pt ı rı lm ışt ı r. 252 B o s n a H e rsek ' i n u lu s a l a n ı ­
yer a la n k a le n i n i ç i n d e ye r a l m a kta d ı r. tı stat ü s ü n d e o la n k u le , 5 , 5 x 5 , 5 m . ebatla rı n ­
K u le n i n yuva rla k ke me rli g i riş ka p ı s ı üzeri n ­ d a kare p la n lı ve 2 1 . 50 m . uzu n lu ğ u n da a ş a ğ ı ­
d e 30 x 4 0 c m . ebatla r ı n d a b e ş satırlık b i r kita ­
d a n yuka rıya d o ğ ru d a ra la n p r i z m a g övd e l i d i r.
be si va rd ı r.
K u le n i n yuva rla k ke m e rli g i riş ka p ı s ı i le en ü stte
1 - Saat b i na s ı
2- . . . . . . . . . . . . . .
. . .. .
a h ş a p b i r köşkü va rd ı r. Saat k a d ra n la rı o lmaya n
3- Ka p u d a n b i n O s m a n k u le n i n köşk a lt ı n d a , h e r c e p h e d e b i re r ol m a k
4 - Ka p u d a n kala - ı G ra d a çaçe üzere yuva rla k ke m e rli p e n c e re le ri va rd ı r. 253
5- 1 240 sene
Kita b e s i n e g ö re ya p ı , H. 1 240 / M. 1 824- 1 825
252 Ayverdi 2/1 9 8 1 , 1 67.
253 Ayve rdi 2/1 98 1 , 1 67, Fotoğ raf 237; Acun 1 994, 50; - http ;//
bs.wi k i p e d i a . o rg/wi ki/Gra da %C4%8Da %C4%8Dka
wiki/G ra%C4 %8Da ni%C4 %8D ka_sa hat-kula. sahat-kula.
 Osm a n l ı İmpa ratorluğu Saat Ku leleri 1 25

9- H I LIVN E ( L İVN O ) HACI AH M ET B EY

CAM İ İ VE SAAT KULESİ
Livn o Saat K u le s i , şe h ri n e n g üz e l ve e n b ü ­
yü k ya p ı s ı o la n D u kat o ğ lu H a c ı A h m et Bey
C a m i i ' n i n ya n ı n d a ye r a lm a kta d ı r. 254 C a m i n i n d i ­
ğ e r i s m i " G lavitsa" d ı r. Ya p ı , ş e h ri n O s m a n lı la ­
r ı n e l i n e g e ç m es i n de n s o n ra , ö nceleri Azi z Luka
k i lises i n i n b u l u n d u ğ u m e ka n d a i nşa e d i lm i ştir.
Bu ta ri h i kü. lliye, Livno ş e h ri n e h a k i m o la n B a ­
şaykovats Te pesi üzeri n d e ya p ı l m ı şt ı r. Saat k u ­
les i ve ca m i , Livn o ' n u n e s k i k ı s m ı n d a d a h a d o ğ ­
rusu Yu ka rı ş e h i r [ Fe h ra ] mevki i n d e y e r a lm ak­
ta d ı r. D u kata r ca m i s i , Os ma n lı d ö n e m i n d e n ka­
la n e n g ö sterişli ese rle rd e n b i ri d i r. Ya p ı h a k k ı n ­
d a Livno şeh rin ü n lü şa i r v e yaza rı R a p ko O r­
m a n " B la g o p o d k u p o lo m " [ K u b b e Alt ı n da B i r Foto : E : H. Ayve rd i
M i ras] i s i m l i kita b ı n da şöyle yaz m ışt ı r: "Yüzyıl­
la r boyu n ca yaşa d ı ğ ı m ız ta ri h izle ri miz üzeri n d e
belli d i r. " Yazar, Livno şe h ri nd e b i r za m a n la r 1 7,
g ü n ü m üz d e i se sadece b i r t a n e ka la bi lm i ş ca ­
m i le rin a ra s ı n d a H a c ı A h m et B ey C a m i i ' n e özel
yer ve ri lmişt i r. Saat k u lesi üzerindeki saat, ü l­
kede d i ğ e r saatle ri n ç ı kt ı ğ ı z a m a n d a o rtaya ç ı k ­
m ışt ı r. B u saate g ö re , Livno h a lkı g ü n l ü k işleri ­
n i d üze n liyord u . Saat g ö revi n i n e z a m a n yit i rd i ğ i
ko n u s u n d a b i l g i m i z yokt u r. D e ğ i ş i k söyle nti le re
g ö re , saat Avu st u rya - M a ca rista n O rd u s u a s ke r­
leri ta rafı n d a n sö k ü l ü p , h a t ı ra o la ra k ü lkele ri n e
g ö t ü r ü l m ü şt ü r. C a m i i le saat k u le s i 1 960 yı lla­
rın da o n a rı l m ı şt ı r. Son sava ş ı n sona e rd i ğ i nd e ,
h a s a r g ö re n ya p ı la r g ö n ü llü M üs l ü m a n h a l k ı ta­
rafı n d a n verilen m a d d i d e stekle o n a rı lm ışt ı r. 255
Aşa ğ ı d a n y u ka rıya d o ğ ru i n celen ve saat kad­
ra n ı olmaya n k u le , p i ra m id a l bir k ü la h la ö rt ü l ü ­
d ü r. Ku le n i n e n ü st katı n d a , h e r c e p h e s i n d e yu ­
va rla k ke m e rli i k i ş e r p e n ce resi b u l u n a n b i r köş­
k ü va rd ı r.

254 Ayverdi 2/1 9 8 1 . 1 77, 1 94 , Fotoğraf 259; A c u n 1 994, 50.

255 http ;//bs.wi kipedia. org/wi ki/Livanjska_sa hat-kula ; Ano-
n i m 2006, 345. Foto : E: H . Ayverdi
1 26 H akkı Acun

1 0- MAG LAY (SU KİYE) ÇARŞISI CAM İ İ SAAT

KULESİ
M a ğ lay saat ku lesi , şehrin eski b ö l ü m ü n d e yer
a lma kta d ı r. 256 B u saat k u le n i n i nşaat ı n ı n bitiş ta­
ri h i 1 7 Ekim 1 697 y ılı d ı r. Saati n bakı m ı ve ona­
rı m la rıyla Uzeyi rbegoviç a i lesi i lg i le n d i ğ i n e g ö re ,
bu a i le ta rafı n d a n ya p ı lm ı ş o la b i leceği d üş ü n ü l­
mekted i r. 20 .yüzyı lın i ki n ci ya rısında saatin ta m i ­
ratıyla M a g lay saatçisi M a h m ut Conli i lg i len iyo r­
d u . Uzeyi rbegoviç a i lesi n i n son fe rd i M u staybeg
U zeyi rbegovi ç ' i n eşi, ilk ·soya d ı Osmanbegoviç
o lan Vasfı H a n ı m d ı . Vasfı H a n ı m ı n vas iyetini ye­
rine getire re k , M ustaj beg ve en iştesi Osman beg
Osmanbegoviç, Zagre b 'ten saat k u le için çan a l­
m ışla rd ı r. Ya p ı n ı n d uva rla rı 3 m etre civa rı n d a d ı r.
Yü kse kliği 1 7. 1 O metre d i r. [Arka ce phesi ise 1 4. 77
metre d i r] Ce p h ele rin o rtasında d i key eksende
açı klı kla r mevcutt u r. B u a ç ı klı kla rdan i ç kısım­
daki merd ive n le r ayd ı n latılmışt ı r. B u aç ı klıkla r ı n
üzerinde, cep h e lerin ü s t k ı s ı m la rı n da 50 c m . ge­
n işliğinde yuva rla k kem erli b i re r pencere a ç ı k l ı ğ ı
d a h a va rd ı r. S a a t k u lesi o ld u kça iyi görünü mde­
dir ancak saat mekanizması ça lışma m a kta d ı r. 257

Foto : E: H . Ayverd i

256 Ayverdi 2/1 9 8 1 , 224, Foto g raf 347; Acu n 1 994, 50.
257 http ;//bs.wi ki ped ia .o rg/wi ki/Ma g lajska_sa hat-kula .
 Osman l ı im paratorluğu Saat K u l eleri 1 27

1 1 - MOSTAR SAAT KULESİ

B raç a Bayat C a d d es i ' n d e ; iyi koru n m u ş , eski b i r
saat k u lesi m evcutt u r. G e ç m i ş i h a k k ı n d a ya lı n ız
Evliya Ç e le b i ' n i n Seya h atn a m e s i n d e b i lg i va rd ı r.
Ke n d i s i b u saat k u les i n i tasvir e d e rke n , Kazzaz­
lar Ç a rş ı s ı ' n d a b u l u n d u ğ u ve ça n sesi n i n ü ç sa­
atlik m esafe d e n işitild i ğ i n b e l i rt m e kted i r.
M o sta r ' d a k i saat k u les i n i n i nşaatı n a d a i r
M o sta r'lı Z i n eta [Ziyn et] Ş u ka l i ç ' d e n aşa ğ ı d a ki
h a lk t ü rk üs ü n ü n b i r va ryasyo n u n u kayd ett i k :
Mahallek i hanımlar arasında
Şariçkadın yemin e tti
Dinim ve imanım hakkı için.
ve şehr-i Ramazan hakkı için
Mostar 'da birer mektep, minare
ve b üyük saat kulesi yap tıracağım ki
Sesi düzlük Bişça,
Velagiç ve Blagay şehri, ötesinden işitilsin
Şayet Bişina olmasaydı
Nevesinye dahi işitirdi.
B u t ü rküye g ö re , saat k u lesi n i Şariç a i lesine
me n sup b i r h a n ı m ya pt ı rm ışt ı r. B üyük b i r i hti­
m a le g ö re Tsa ri n a M a h a l les i ' n d e b u l u n a n bir
ca m i d e ayn ı h a n ı m ı n ese riyd i . Silah ya p m a k iç in
1 9 1 7 yılı n d a s a a t k u les i n d e k i çan a lı n m ış. fa kat
g ü n ü m üze k a d a r başkası ye rleşt i ri lm e m işti r.
Saat k u lesi b u g ü n d evletin h i m ayesi a ltı n d a d ı r. 258
Ka re prizma g övd eli sivri k ü la h lıd ı r.
Saat k u les i n i n n e za m a n ve k i m i n ta rafı n d a n
ya p ı ld ı ğ ı kesi n olara k b i l i n m e m e kted i r. Ta h m i ­
n e n Fat m a Şa ri ç ' i n va k ıf eseri d i r. Ya p ı h a kk ı n ­
d a g ü n ü m üze u la ş a n e n e s k i yaz ı l ı kayıt, 1 636
ta ri h li l b ra h i m Ş a ri ç va kfiye si d i r. B u va kfiyeye
g ö re , saat k u le n i n 1 636 yı l ı n d a n ö n ce ya p ı l d ı ğ ı
ta h m i n e d i l m e kte d i r. Fa kat başka b i r kayna kta
da k u le n i n , Fatma ka d ı n Sa riç ta rafı n d a n 1 664
de i nşa e d i ld i ğ i yaz ı l m a kta d ı r. 259
.ı Saat k u le s i , 1 6 . m . yü kse k li ğ i n d e d i r. Eski saat
1 926 y ı l ı n a ka d a r k u lla n ı m d ayd ı . 1 98 1 yı l ı n d a ise
ya p ı la n o n a rı m d a ye n i saat t a k ı lm ışt ı r. Saat k u ­
lesi a ra la r ı n d a a h ş a p m e rd ive n le b i rb i ri n e b a ğ -

258 Hasandediç 1 968, 232, Fotog raf 42; Acun 1 994, 50.
259 Ayverdi 2/1 981 , 249.258, Fotog raf 400; Basler 1 987,94;
Acun 1 994, 50.
Foto : M. İ b ra h i m g i l
1 28 1-1 a k k ı Acu n

lı ü ç k ı s ı m d a n o l u ş m a kta d ı r. D ı ş g ö rü ntü s ü priz­

ma şekli n d e d i r. P i ra m i d a l çatı i le ö rt ü l m üştü r.
Kesm e taşta n ya p ı la n k u le n i n d uva r kalı n lı ğ ı 75
cm. d i r. Fatma Şari ç " i n yı k ı la n ca m i s i n i n m i n a ­
res i i le Poçitel saat ku lesiyle b e n z e r özelli k le­
ri va rd ı r. Ka re p la n lı d ı r. Bir kena rı n ı n u z u n lu ­
ğ u 3.45 metre d i r. Uca d o ğ ru d a ra l m a kta d ı r. K u ­
le n i n 1 2 m . yüksekli ğ i n d e d ö rt c ep h eyi k uşata n
b i r s i l m e ve b u n u n üzeri n d e sivri ke m e rli p e n ce­
re a ç ı k l ı k la r ı b u lu n m a kta d ı r. Ya p ı n ı n b u k ı s m ı n a
ça n ye rleşti ri lm işt i r. Çatı n ı n d ö rt köşesi n d e k ü ­
ç ü k ebatlı d ö rt köşeli p i ra m it le r b u lu n m a kta d ı r.
Saat k u le yerli u sta la r t a rafı n d a n ya p ı l m ı şt ı r. Ya ­
p ı d a D u b rovn i k , D a lm açya ' d a n g e le n G oti k etki­
le r g ö rü l m e kted i r. 260
Saat k u lesi tarih boyu n ca b i rçok d eğişikl i ğe
u ğ ra m ışt ı r. 1 838 yı l ı n d a ye n i çan getirilmiştir.
1 9 1 7 y ı l ı n d a Avu stu rya lılar ça n ı ç e k i p , k u leyi a s ­
keri h izmetle r i ç i n k u lla n m ışlard ı r. 1 9 1 9 y ı l ı n d a
M o star· lı b i r tü cca r s a a t i o n a rm ı şt ı r. B u şekilde
saat 1 926 y ı l ı n a kadar ç a l ı ş m ı şt ı r. 1 1 . D ü nya Sa­
vaş ı e s n a s ı n d a [ 1 943] saat batı t a ra fta yer a la n
b i r evi n üzerine d üş m ü şt ü r. 1 945 yılı n d a ku leye
b i r k a p ı ya p ı la ra k ki lit vu rulmuşt u r. 1 9 78 y ı lı n d a
ç a n k ı s m ı n d a o n a rı m ya p ı la ra k ayn ı yılda k ü lt ü r
a n ıtı statüsü n ü a lm ışt ı r. 261
1 993 y ı l ı n d a ya p ı batı ve g ü n ey c e p h e s i n d e b ü ­
y ü k h a s a r g ö r m ü şt ü r. Ayrıca, saat m e k a n i z m a s ı
a rızala n m ı ş ve çatı sı ç ö k m ü şt ü r. i ç k ı s ı m la r ı n d a
m e rd iven leri d e h a s a r g ör m ü şt ü r. 262
1 998 y ı lı ve 1 99 9 yılı n ı n i lk ayla r ı n d a ya p ı n ı n
o n a rı m ı ya p ı l m ı şt ı r. Ye n i saat m e k a n i z m a s ı , i ç
m e ka n ı n ayd ı n latı lması v e ça n k u lesi n i n d ö rt ta­
rafta ki a ç ı klı kla ra k u ş la rd a n ko ru n m a la rı a m a ­
c ıyla t ü l p e rde i le k a p la n m ı şt ı r. 263

2 60 http ;//bs.wi ki ped ia .arg/wi ki/Masta rska_sa hat-kula .

2 61 http ;//bs.w i ki p e d ia .a rg/wi ki/M asta rska_sa hat-kula.
2 62 http ;//bs. wiki pedia .arg/wiki/Masta rska_sa hat- kula.
2 63 http ;//bs.wi ki pedia.arg/wi ki/Masta rska_sa hat-kula.
 Osm a n l ı i mparatorluğu Saat Kuleleri 1 29

1 2- N EVES İ NYE SAAT KULESİ

N evesi n şe h ri n i n me rkez i n d e , H a c ı Ve liyü d ­
d i n C a m i i ' n i n ya n ı n d a b u lu n ma kta d ı r. Bos­
n a H e rse k ' i n u lu s a l k ü lt ü r a n ıt ı d ı r. Evliya Ç e le­
b i Seya ha t n a m e s i n d e yer a lm ıştı r. D o layı sıyla
1 664 yılı ö n ces i n d e ya p ı ld ı ğ ı d ü ş ü n ü lm ekted i r. 264
Ç e le b i , şe h ri n m ü ezz i n le ri n i n bu saate g ö re
eza n la rı o k u d u k la rı n ı ya z m a kta d ı r. Saat k u le­
nin i nşa ta ri h i n et o la ra k b i l i n m e m e kted i r. An­
ca k, N evesi n ' d e 1 469 yı lı n d a n iti b a re n O s m a n l ı
ese rle ri n i n i nşa e d i ld i ğ i n e g ö re bu ya p ı d a Bos­
na H e rse k ' i n e n eski ya p ı la rı n d a n b i ri olma i ht i ­
m a li va rd ı r. 1 89 1 yı l ı n d a saatle re ta k ı la n k a d ra n ­
la r ü ç [Türk, R o m a , Ara p ] ra ka m lıyd ı . 1 980 yılı n ­
d a i s e ta k ı la n ye n i saatle r Ara p ra ka m la rı g ö s ­
term e kteyd i . 2 0 0 1 y ı l ı n d a o n a rı lm ışt ı r. 265

264 Ayverd i 2/1 98 1 . 265. fotoğraf 4 1 1 Acu n 1 994. 50.

265 http ;//bs.wikipedia.o rg/wiki/Nevesinjska_sahat-kula .
1 30 Hakkı Acun

Foto : A. Ara s lı

1 3- POÇİTEL ( POÇİTELY) SAAT KU LESİ

Saat k u le Ş i ş m a n l b ra h i m Paşa C a m i i ya k ı n la­
r ı n d a b u lu n m a kta d ı r. Bosna H e rse k ' i n u lu s a l
a n ıtı statüsü n d e d i r. Evliya Ç e le b i Seya ha t n a m e ­
s i n d e ye r a l m a d ı ğ ı i ç i n 1 664 yılı s o n ra s ı n d a i n şa
e d i l d i ğ i d ü ş ü n ü lmekte d i r. Ya p ı kare prizma g ö ­
rü ntüsü n d e , p la n ı 3 .2 2 x 3 . 2 6 metre d i r. Yüksek­
liği 1 6. m . o la n ya p ı n ı n c e p h e le ri ve p i ra m i d a l
ö rtüsü taşta n ya p ı lm ı ştı r. Ya p ı n ı n ö rtüsü a lt ı n ­
da d ö rt c e p h e d e sivri ke m e rli p enc ere a ç ı klı k la ­
rı mevcutt u r. 266

266 Kienitz 1 963,2-3; Ayverdi 2/1 98 1 ,280; Ka rpat 1 992,30; Acu n

1 994, 50; http ;//bs.wi kipedia . o rg /wiki/Po%C4%8Diteljska_
sa hat-kula.

1 4- PROZOR SAAT KULESİ
Ç a rş ı C a m i i ' n i n h e m e n ya n ı n d a ye r a la n saat
k u le si, 1 700 y ı l ı n d a i n şa e d i l m i şt i r. Ya p ı , ya n ı n ­
d a k i ca m i i i le N u h Efe n d i ' n i n va kıf eseri d i r. Ya p ı ­
n ı n p la n ı 4. x 4 m . e ba d ı nd a b i r k a re d i r. P i ra m i ­
d a l ö rtüsü va rd ı r. Yü ksekliği 20 metre d i r. il. D ü n ­
ya Savaşı e s n a s ı n d a İta lya n la rı n saati g ö t ü rd ü k-
Osma n l ı İmparatorluğu Saat K u l eleri 131
leri n e i lişki n h a lk a ra s ı n d a söyle n t i le r m evcut­
t u r. 1 942 ve 1 943 yılla rı n d a Prozor şehri n i n b o m - .
b a rd ı m a n ı esna s ı n d a ya p ı n ı n -d uva rla rı yeri n d e n·
oyn a m ı şt ı r ve b u o layd a n s o n ra saat k u lesi k u l­
la n ı m d a n ç ı km ı şt ı r. 267
267 Ayverdi 2/1 98 1 ,286 ; Acun 1 994, 50; Prozorska_sahat-kula.
132 1-1 a k k ı A c u ıı

1 5- SARAY- BOSNA SAAT KULESİ

Saat k u le s i , şeh ri n o rta s ı n d a , Ba şça rş ı d e n i ­
len ye rd e , G a z i H üs rev B ey a d ıyla a n ı la n ca m i ,
m e d rese, t ü rb e , bed este n , h a n i ka h , h a n v e h a ­
m a m d a n oluşan b üyü k b i r kü lliye i ç i n d e y e r a l ı r.
Kule, ca m i n i n [ 1 530- 1 53 1 ] ku zeybatı köşesi n d e ­
ki i m a reti n bitiş i ğ i n d e n yükselir. Saat k u le s i , XVI .
yy. s o n u i le XVl l . yy. başla rı na ta ri h le n d i ri li r. 268
Ya p ı , 1 69 7 fela ket i n d e n s o n ra 1 762 d e o n a rı lm ı ş­
t ı r. D a h a s o n ra 1 83 1 de i k i d efa h a s a r g ö r m ü ş
1 834 d e ta m i r e d i lm işti r. 269 1 875 lerd e s a a t k u le ­
s i n i n ü st k ı s m ı ye n i le n m i ş v e s a a t m e k a n i z m a ­
s ı n ı Lo n d ra tücca rla rı n ı n g et i rd i ğ i l n g i li z ya p ı m ı
b i r saat ta k ı l m ıştı r. Bu ta m i r s ı ra s ı n d a te p e d e k i
Ak C a m i i ya n ı n d a a hşap v e y ü k s e k b i r s a a t k u ­
lesi ya p ı lı p e s k i saatin b u raya kon d u ğ u n u fa kat
yükse k l i ğ i n d e n d o layı yı k ı l ı r e n d i şesiyle s ö k ü l ü p
saati ca m iye n a k lolm uşt u r. 2 70
K u le n i n Saati , g ü n ü m üz d e d e " a laturca "
ça l ı ş m a kta d ı r. 27 1
Saat köşk ü n e k a d a r köşele ri p a h la n m ı ş k a re
p riz m a l g övdeli 30 m . yü ks e k li ğ i n d e k i ya p ı n ı n e n
ü st katı n d a s a a t köşkü b u l u n u r. Köşkü n h e r y ü ­
z ü n d e yuva rla k kem e rli i ki z penc ere le r g örü l ü r.
Pencere lerin a lı n lı kla rına yuva rla k, Ara p ra ka m ­
l ı saat k a d ra n la rı ye rleşt i ri l m i şt i r. O n u n üzeri n ­
d e ise, yuva rla k ke m e rli d a h a k ü ç ü k ü çe rli a ç ı k ­
lıklara rastla n ı r. S a a t k u les i n i n ü zeri n i , ken a r­
la rı saça klı p i ra m i d a l b i r k ü la h kapatı r. K u le n i n
t u ğ l a d a n ya p ı l m ı ş g övdesi ü z e r i n d e beş s ı ra b e ­
ya z i n ce taşla ya p ı lm ı ş yatay b i le z i k le re ra stla n ı r.

268 Ayyverd i 1 956, 205, Fotog raf 1 02 ; Kien itz 1 963, 3; Ayverdi 2
/ 1 98 1 , 322, 3 54, Fotograf 5 3 1 ; Basler 1 987, 94; Acun 1 993,
296 - 297; Acu n 1 994, 50.
269 Ayyverdi 1 956, 205, Fotograf 1 02 ; Kien itz 1 963, 3 ; Ayverdi 2
/ 1 98 1 , 322, 354, Fotograf 531 ; Basler 1 987, 94; Acun 1 993,
296 - 297; Acu n 1 994, 50.
270 Kienitz 1 963, 3; Ayverdi 2 / 1 98 1 , 354; Acun 1 993, 296 -
297; Acun 1 994, 50.
27 1 http ;//bs.wi ki ped ia .org/wi ki/Sa raj evska_sa hat-kula ; Ano­
n i m 2006, 86.
1 6- TEŞ N E (TEŞANJ) SAAT KULESİ
Saat k u lesi 1 7 .yüzyı lda ( 1 703 ten s o n ra ] ; kale
eteğ i n d e k i Teş n e ça rş ı s ı n ı n g e lişt i ğ i d ö n e m i n ­
d e ya p ı l m ı şt ı r. 272 B o s n a H e rs e k . i n u lu sa l a n ı ­
tı g eç i c i liste s i n d e yer a lma kta d ı r. K u le 3 , 2 0 x
3 , 2 0 m . boyutla r ı n d a ka re p rizma g övd e li ve
272 Ayverdi 1 956, 2 1 3 ; Kienitz 1 963, 3 ; Kreşevlja koviç 1 980, 2 1 1 ;
Ayverdi 2/1 9 8 1 , 4 1 O , 433, Fotog raf 703 ; Acun 1 994, 50.
1 8 ,5 metre yü ksekli ğ i n d e d i r. Ya p ı , Fe h i m B ey
S m a i lb e g ovi ( i n h e d iyesid i r. İ lk ya p ı l d ı ğ ı z a m a n ­
la rda k u le n i n saati .. a latu rca . . , 1 890 yı lı n d a n
l sonra i s e Viya na . d a n getirt ile n saatiyle a lafra n -
ga siste m i n e g ö re ça lış ıyo rd u . 273
273 http ;//bs.wikipedia.org/wiki/Te%C5%A 1 a njska_sahat­
k u la ; Anonim 2006, 87.
1 34 l-1 a k kı Acun

1 7- TRAVN İ K, YU KARI (M USALLA'DAKİ)

SAAT KULESİ
Saat k u lesi Aşa ğ ı Şeh i rd e , şe h ri n eski b ö lü m ü n ­
d e b u lu n ma kta d ı r. Ya p ı n ı n ta m o la ra k n e za m a n
ya p ı ld ı ğ ı b i li n m e m es i n e ra ğ m e n XVl l l . yy. i k i n c i
ya r ı s ı n d a ya p ı ld ı ğ ı kuvvetle m u ht e m e l d i r. B a n i ­
si m e ç h u l d ü r. Ku le n i n k a p ı s ı üzeri n d e k i i k i ki­
ta beden i k i d efa o n a rı m g ö rd ü ğ ü a n la ş ı l m a k ­
ta d ı r. 1 8 1 1 ta ri h li b i ri n ci o n a r ı m kita besi n d e n
ku le n i n , saati n i n d e ya n ı p k ü l o ld u ğ u n u , H a n e­
d a n d a n B o s n a lı vezi r H i lmi l b ra h i m Paşa tara­
f ı n d a n ye n i d e n ya p ı ld ı ğ ı n ı ö ğ re n m e kteyiz. i ki n ­
ci o n a rı m ı i s e , H . 1 230 / M . 1 8 1 4 - 1 8 1 5 ya ptı ­
r ı l m ı şt ı r. Yu ka rı d a n aşağ ıya d o ğ ru g e n i ş leye n
saat k u le s i , a ltta 4, 1 Ox4, 1 O m . , ü stte 3 , 64x3 , 64
m . ö l ç ü leri n d e k a re prizma şekli n d e ve 1 5 ,30 m .
yü ks e k li ğ i n deci i r. 274

Foto : M. l b ra h i m g i l

Travn i k ş e h ri n i n g ravü rleri n d e , k u le n i n b i rkaç

d efa o n a rı ld ı ğ ı g ö rü l m e kte d i r. 1 878, 1 89 2 yı lla ­
r ı n d a ya p ı la n o n a r ı m la rd a n s o n ra 1 903 yı lı n d a ki
ya n g ı n da çat ı s ı ya n a n ku le n i n ta m a m e n o n a rı l­
m a s ı n d a n so n ra g ü n ü m üz d e k i g ö rü ntüsü n ü ka­
za n m ı şt ı r. Ku le n i n ş e h re b a ka n tek yüzü n d e yu ­
va rla k saat ka d ra n ı va rd ı r. 1 992 i le 1 995 yı lla rı
a ra s ı n d a ki çat ı ş m a la r esna s ı n d a k u le h a s a r g ö r­
m ü ştü r. B u savaşta n so n ra te kra r o n a rı lm ı ştı r. 275

275 h t t p ;//bs . wi ki p e d i a . o rg/wi ki/T ravn i% C4 %8 D ka_sa h a t ­

274 Ayve rd i 2 / 1 98 1 , 446; Acun 1 993, 296; Acu n 1 994, 50. k u la na tv1 u%C 5%A 1 a l i .
 Osmanlı imparatorluğu Saat K uleleri 1 35

a- M E H M ET KU KAV İ Ç PAŞA (YU KARI 1 8- TREBİNYE SAAT KU LESİ

ÇARŞ l ' DAKİ ) SAAT K U L E S İ Ka le i ç i n d e , şeh ri n eski b ö lü m ü n d e ye r a la n
Travn i k ş e h ri , B o s n a - H e rsek'te i k i s a a t k u le­ saat k u lesi, ResGl Bey-za d e O s m a n Kaptan ta­
s i o la n tek ör n e kt i r. Ş e h i rd e k i i k i n c i saat k u le­ rafı n d a n 1 8. yüzyılda ya ptı rı lm ıştır. B i r eve yas ­
si, 4, 2 0x4,20 m. ebatla r ı n d a ka re p rizma g övde­ la n a n k u le , 3 , 70x3 , 70 m . boyutla r ı n d a ka re p riz­
li, kesm e taştan ya p ı l m ıştı r. K u le , Travn i k ' i n Yu ­ ma g övdeli ve 1 8 m . u z u n lu ğ u n d a d ı r. 1 9 1 7 den
ka rı Ç a rş ı s ı ' n d a , Ali B ey C a m i i ' n i n g ü n eyi n d e d i r. b e ri ça lışmaya n kule n i n te pesi d a ntel g i b i işle­
G i riş k a p ısı ü z e ri n d e k i a ltı sat ı rlık ta m i r kita be­ n e re k taçla n d ı rı lmışt ı r. 278 Kesme taşta n ya p ı la n
sinden saat k u les i n i n , H. 1 233 1 M. 1 8 1 7- 1 8 1 8 k u le n i n saat ka d ra n la rı yokt u r. Ç a n ı n a sı l d ı ğ ı te­
tari h i n d e , Ü s kü p ' lü S ü leym a n Paşa b i n M u sta­ p e d e ki köşkü n d ö rt yön ü n d e b i re r yuva rla k ke­
fa b i n l b ra h i m Pa ş a ta rafı n d a n ta m i r ettirildiği m e rli penc ere le r b u l u n u r.
a n la ş ı l m a kt a d ı r. 276
Ta h m i n e n , 1 8. yüzyı lda M e h m et Paşa Ku ka­
vitsa ta rafı n d a n ya p ı lm ı ştı r. 1 8 1 7 y ılı n d a ki ona­
r ı m esnasında d ö rt taş ıy ı c ı sütun ü z e ri n d e d u ­
ra n a hşa p k ı rma çatı s ı i lave e d i l m i şt i r. B u b ö l ü m
ça n la r i ç i n k u lla n ı lm ı şt ı r. 1 856 yılı n d a k i ya n g ı n ­
d a n s o n ra , ya p ıyı temelden H a c ı Ali Bey H a s a n ­
p a ş i ç o n a rm ı şt ı r. 1 4 H az i ra n 1 9 73 y ı l ı n d a k u le y ı ­
k ı l m ı şt ı r. 1 97 7 y ı l ı n d a yen i d e n o n a rı lm ışt ı r. 277

Travn i k M e h met Kukaviç Paşa Saat Ku lesi

276 Ayverdi 1 956. 2 1 5 ; K i e nitz 1 963. 4; Ayverdi 2 / 1 98 1 . 446;

Acun 1 993. 296. fotoğ ra f 3; Acun 1 994. 50.
277 http ;// b s .w i k i ped i a . o rg/wi ki/T ravn i % C 4 % 8 O ka_s a h a t ­ 278 Ayverdi 2 / 1 98 1 . 449 ; http ;//bs.wi k i p e d i a . o rg/wiki/Treb i nj ­
k u la_u_Gornjoj % C4%80ar% ; A n o n i m 2006. 351 . s k a _sa hat-kula .
1 36 H a I< k ı A c u n
1 9- USTULÇE (STOLAÇ=STOLATS) SAAT
KULESİ
Kule n i n ya ln ı z d uva rla rı kalm ı ş . 2 79 Sto lats saat
k u lesi, H ü n ka r C a m i i ' n i n 50 m etre ya k ı n ı n d a , k ı ­
ra ath a n e n i n ya n ı n d a y e r a lıyo rd u . Evliya Ç e le b i
Seya h at n a m es i n d e y e r a lm a d ı ğ ı n a g ö re 1 664 yı ­
l ı n d a i n şa e d i ld i ğ i d ü ş ü n ü l m e kte d i r. 1 . D ü nya S a­
va şı n ı n b a ş la n g ı c ı n a k a d a r " a lat u rca " ça lı şıyo r­
d u . Avu stu rya lılar, i ç i n d e n ça n ı çeke rek, k u le­
yi a s ke ri h i z m et lerd e k u lla n m ı şla rd ı r. Ç an k u le­
si i l . D ü nya Sava şı başla m a d a n evve l yı kı lm ı şt ı .
Ad ı b i li n m eyen b i r şa h ı s ta rafı n d a n , s a a t k u le n i n
o n a rı m ı i ç i n ta ksitli ö d e n mesi şa rtıyla 20 şevva l
1 1 82 H icri [2 7 Şu bat 1 769] y ı l ı n d a 50 k u ruş b a ­
ğ ı ş la n m ışt ı r. 1 206 H icri [ 1 79 1 /1 792] yı l ı n d a E m i n
Ağa Ya şa rbe g oviç b u va kfı n m ütevve lisi o la ra k
saat k u le n i n o n a rı m ı i çi n 1 00 ku ruş ve rm işt i r.
B u evra k la r saat k u lesiyle i lg i li e n eski belgele r­
d i r. 1 838 yılı n d a H afız Paşa R i zva n be goviç b u k u ­
le n i n ça n k ıs m ı n ı o n a rm ı şt ı r. G ü n ü m ü zde ku lla­
n ı m d a d e ğ i l d i r. 280
Saat k u lesi kare prizma gövd e li, p i ra m i d a l
k ü la h lı d ı r. Kü la h ı n a lt ı n d a g e n i ş yuva rla k ke­
m e rli p e n cere le ri b u lu n u r. Köşk saça k lı bir s i l­
m e i le g övd e d e n ayrı lı r. Saça ğ ı n a ltı n d a yuva rla k
k a d ra n lı saat ye ri g ö rü lü r.
279 Ayve rdi 2/1 981 , 482; Acun 1 994, 5 1 .
280 http ;//bs.wikipedia.org/wiki/Stola%C4 %80ka_ sa hat-kula .
20- ÜSKÜ PYE VAKFI (GORNJİ VAKU F) SAAT
KU LES İ
G o rnyiva kuf saat k u lesi Strm i ca tepesi n i n ete­
ğ i n d e , ça rş ı n ı n ya k ı n la r ı n d a b u l u n m a kta d ı r. Ya p ı
1 7 1 O y a da 1 7 1 1 yı lla r ı n d a i n şa e d i lm i şt i r. U z u n ­
l u ğ u 9 m etre d i r. Ka idesi 3 . 55x3 . 5 5 metre boyut­
la r ı n d a ka re pla n lı d ı r. Ahşa p çatı lı d ı r. 1 949 y ı l ı ­
n a k a d a r " a la t u rca " , o yıld a n s o n ra ise g ü n d e i k i
d efa ça la ra k Avru pa saati n e g ö re ç a lı şıyord u . 281
1 950 i le 1 953 yı lla rı a ra s ı n da Bosna H e rsek K ü l­
t ü r An ıtla rı Ko r u m a K u ru m u t a rafı n d a n o n a rı l­
m ı şt ı r. B u yı lla rda saat çalışm ıyo rd u . Saat k u le
i le i lg i l i b i lg i le re lva n Fra n o Yu k i ç i si m li seyya ­
h ı n ese rleri n d e rastla n ı lm ı ştı r. Seyya h , k u le n i n
saat m e ka n iz m a s ı n ı n D u b rovn i kli le rd e n a lı n d ı ­
ğ ı n ı yaz m ı şt ı r. 282
Ku le , kare p rizma gövdeli i k i k a d e m e l i , saçak­
lı, p i ra m i d a l k ü la h l ı d ı r. Saça k a lt ı n d a her yüzde
b i re r d i kd ö rt g e n p e n ceresi va rd ı r. Saat ka d ra ­
n ı yo kt u r. M o loz taşta n ya p ı la n k u le n i n yuva rla k
ke m e rli, b i r k a p ı s ı va rd ı r.
281 Ayverdi 2/1 9 8 1 , 476; Acu n 1 994, 50; http ;//bs.wikipedia.
-
o rg/wi ki/Gornj ova kufska _sa hat-kula .
282 http ;//bs.wik i p e d i a . o rg/wiki/Go rnjova kufska _ sa hat-kula.

2 1 - VAKF-1 KEBİR (DONJİ VAKU F) SAAT
KULESİ
XVl l l . a s ı rd a ya p ı l d ı ğ ı b i l i n iyorsa da b a n isi
m e ç h u ld ü r. 1 9 1 7 d e n beri çalışma m a kta d ı r. 1 72 0
d e d ö kt ü r ü le n ça n ı Sa ray- B o s n a M üzesi ' nd e
ko ru n ma kta d ı r. 1 95 7 d e ta m i r e d i lm i şt i r. K u le
3 , 25x3 , 2 5 m . ö lçü s ü n d e ka re p ri z ma g övd e l i , 1 O
m . yükseklikte d i r. 1 9 77 d e t e k ra r ta m i r e d i ld i ğ i
be lli olma kta d ı r. 283
Şe h ri n tepes i n d e yer a la n k u le n i n tek yüzü n ­
d e yuva rla k ka d ra n lı saati b u l u n u r. K u le n i n üze­
ri saça k l ı p ra m i d a l k ü la h la ö rt ü l ü d ü r.
Foto : M . İ bra h i m g i l
283 Ayverdi 2/1 9 8 1 ,487. 498 - fotoğ raf 822; Acu n 1 994, 5 1 .
Osma nlı İ m paratorluğu Saat Ku leleri 137
22- VRATNİCA SAAT KULESİ
Vrat n i ca saat k u lesi Sa ray- B o s n a semtle ri n ­
d e n Vrat n i k'te 1 874 yı l ı n d a i n şa e d i l m işti . Ahşa p
m a lzemesi n d e n ya p ı l m ı ş o ld u ğ u n d a n d o layı yı­
k ı l m ı şt ı r. Vratn ica saat k u lesi B o s n a H e rs e k 'te,
O sm a n lı la r tarafı n ca s o n ya p ı la n saat k u le ­
siyd i . Saat k u lesi k i m i n tarafı n d a n ya ptırıld ı ğ ı
b i l i n m e m e kted i r. 284
23- YAYÇSE (JAJCE) SAAT KULESİ
Saat k u lesi iç kale n i n g i riş k a p ı s ı üzeri n d e yer
a l ı r. XVl l . yy. da ya p ı lm ı ş a m a saat i n i n ne za m a n
t a k ı ld ı ğ ı b i li n m em ekte d i r. 1 8 1 8 d e Avu stu rya lı
çetele ri n e l i n e d üşen ş e h r i n saat k u les i n i n ça n ı ,
Sv. Luka Kilisesi ' n i n ça n ı d ı r d iye sökü lm ü şt ü r. 285
Saat k a d ra n ı olmaya n k u le i ri kare p rizma g övde
k ı rma çat ı lı d ı r. M o loz taşta n ya p ı lm ı şt ı r.
Foto : M . İ bra h i m g i l
284 h t t p ;// b s . w i ki p e d i a . o rg/wi k i/Vra t n i % C 4 % 8 0 ka_sa h a t ­
kula.
285 Ayverd i 2/1 9 8 1 . 520; Acun 1 994, 5 1 .
 ROMANYA

a. VRATSA 1l 1-. - i a
ŞUMNU 1.
SVİSHTOV 1• BYALA RAZe
lı�ll
GRAD S.
i. DOBRİH
PAZARCJV_,.,,,..
iınli.
a.
KALİFERAVO il 1. a.
PLEVEN YENİ PAZAR
1 . &.
iınlie TJRGOVİŞTE
a TRAVNA
a
SEVLİ EVO VELİKO TIRNAVO
JI. BOTEVGRAD ETROPOL A. i. ELENA
S.

ilınlt 1. ZlLATİC A ll il.

GABROVO
l���E Al . RAKİTOVO BU LG ARİ STA N iınli.
SLİVEN
l.DUPN İCA J.ll 1. KIZANLIK a.YANBOLU
ıl. iın"Jie PLOVDİV
PEŞTERA 1.
KARLOVA 1.
HASKOVO
a a• BANSKO
_
B. MELNIK
TÜRKİYE
 Osmanlı i mparatorl uğu Saat K u leleri 1 39

C- BU LGARiSTAN

1 - AYDOS SAAT KULESİ

Ayd os Şe h ri ç a rş ı s ı n d a ; 1 5 R e b i ü ' l- evve l 1 233 /
M . 23 Oc ak 1 8 1 8 ta ri h i n d e , ka p ı c ı ba ş ı la r ı n d a n El
- H a c Yusuf Ağa ta rafı n d a n bir saat k u lesi ya ptı­
rı ld ı ğ ı n ı ve o raya senelik 3 0 g u ruş yevm iye i le b i r
muva kkit tayi n e d i ld i ğ i n i b e li rten b i r va kıf kayd ı
va rd ı r. 286 Ya pt ı ğ ı m ı z a raştı rma la rd a b u saat k u ­
les i n i n b u g ü n va rlı ğ ı h a k k ı n d a yeterli b i r b i lg iye
s a h i p o la m a d ı k.

2- BANSKO SAAT KULESİ

Şe h ri n m e rkezi n d e yer a la n saat k u lesi , 1 865 ta­
ri h i n d e ya p t ı r ı l m ı ştı r. Kule 5.20 x 5.20 m. boyut­
la rın da k a re p la n lı prizma g övd e l i d i r. Gövde üze­
ri n d e yuva rla k ke m e rli geniş p e n ce re le rle b a l­
dak e n planlı çan köşkü oluşt u ru lm uşt u r. Ç a n ı
1 83 5 ta ri h li ki lised e n getirilm işt i r. 287 Ç a n köş kü­
n ü n üzeri n d e d e sekizgen p la n l ı , h e r yüzde ü ç ­
g e n a l ı n l ı k l ı , a hş a p d i rekli k ü ç ü k b i r k u le d a h a
va rd ı r. Ç a n köşkü n ü n a lt ı n d a d ö rt c e p h e d e de
yuva rla k ka d ra n lı s a a t yerleri va rd ı r. Saat kad­
ra n la rı n ı n b u lu n d u ğ u ye ri n a lt ve ü stle ri s i lm e ­
le rle vurg u la n m ı şt ı r.
Ku le , köşele ri kes me taşta n g övdesi m o loz
taşta n ya p ı lmışt ı r. Gövde üzeri n d e i ç m e k a n ı ay­
d ı n lata n m a z g a l pencere le r va rd ı r. 288

- --

286 Vakıflar Genel M ü d ü rlüğü Arşivi ' n d e , 631 N o lu d efterin 29.

sayfasında 1 2. sırasında kayıtlı Aydos'da, "el-Hac Yusuf
Ağa Vakfı, 1 5 R e b i ü ' l-evvel 1 233".
287 Stoykov 1 965, 359.
288 Üstteki Fotoğ raf http//www . b u lgariaski .com/img/46_6.
j p g ' d e n a l ı n m ıştı r. Foto : M . İ b ra hi m g i l
1 40 H a kk ı Acu n

3- BERKOFÇA (B ERKOVİTSA) SAAT KULESİ

Ku le n i n g i riş k a p ı s ı n ı n üzeri n d e , saçak a lt ı n d a
1 1 78 tari h i yaz ı lı d ı r. B u ta ri h e g ö re k u le , H . 1 1 78
/ M . 1 764- 1 765 y ı l ı n d a ya p t ı r ı l m ı şt ı r. 28 9 Ya p ı , ka­
lı n g övd e li , ya kla ş ı k o la ra k 1 2- 13 m . yü kse kli­
ğinde ve k a re p la n lı d ı r. Ku leye d i kd ö rt g e n şek­
lindeki ka p ı d a n g i ri l i r. K u le n i n üzeri n d e g e n i ş
saçaklı b i r ö rt ü ye r a l ı r. Ö rtü ü ze ri n d e , g övd e d e n
d a h a i n ce , d i re k le r ü zeri n e otu ra n , sekizg e n , y u ­
va rla k g e n i ş saçaklı sivri k ü la h lı a h şap b i r ça n
köşkü b u lu n u r. Ku le n i n saat ka d ra n la rı yokt u r.
Saati ça n ı n vuru şla rıyla b i ld i rir.
K u le, m o loz taşta n ya p ı lm ı şt ı r. Ta şla r a ra ­
s ı n d a , ya p ıyı çepeçevre k uşata n a h ş a p hatı lla ra
rast la n ı r. 2 90

�-
,

289 Ü m it 2000, 2 0 ; Tu leşkov 1 994, 50. ·=

..
·=
=
�.
==<=
===
=====-
2 90 Üstteki Fotog raf http//www . b u l g a riaski.co m ' d a n a l ı n m ış­
tır.
 Osm a n l ı i m paraLorl uğu Saat K u l eleri 141

4- BLAGOEVGRAD (CU MA-İ BALA) SAAT

KULESİ
K u le n i n ne z a m a n ve kim ta rafı n d a n ya ptırıld ı ğ ı
h a k k ı n d a kes i n b i r b i lg iye s a h i p o la m a d ı k . Fa kat
B e rkofça Saat Ku les i ' n e b e nzerliği n e d e n iyle 1 8.
yy. d a ya p ı ld ığ ı n ı ta h m i n etmekteyiz. Ya p ı , k a re ­
y e ya k ı n d i kd ö rt g e n p la n lı ve ya kla ş ı k o la ra k 1 5
m . yüksekli ğ i n d e d i r. Ü ç b ö l ü m d e n o lu şan k u le ­
n i n , ya k la ş ı k o la ra k 8 m . lik a lt k ı s m ı , m o loz taş­
ta n ya p ı lm ı ştı r. O n u n üzeri, g e n i ş saçaklı ya kla­
şık o lara k 4 m . li k k ı s m ı , ya n i , saat köş kü a h ­
şaptan i nşa e d i lm işti r. Çatı s a ça ğ ı a ltı n d a , d ö rt
cep h e d e d i kd ö rtg e n saat ka d ra n la rı va rd ı r. Çatı
üze ri n d e n k ü ç ü k s ivri k ü la h lı, a h ş a p ç a n k u le­
si yü kse lir.

Foto : M . İbrahim gil

1 42 Hakkı Acun
5- BYELA SAAT KULESİ
Ş e h ri n m e rkez i n d e yer a la n ve b a n i s i b i l i n m eyen
saat k u lesi 1 872 yılı n d a ya pt ı rı lm ı şt ı r. 2 9 1 Ü ç kat­
lı k u le n i n e n u z u n g övd eye sa h i p a lt kat ı , ka re
prizma şekli n d e d i r. O n u n ü ze ri nd e ve o n d a n
d a h a i n ce g övdeli sekizgen p la n lı s a a t köşkü b u ­
l u n u r. Sekizgen i n h e r yüzü n d e , yuva rla k ke m e r­
li n işle r yer a l ı r. N işleri n d ö rt yüzü n d e yuva rla k
ka d ra n lı saatler b u lu n u r. Saat köşk ü n ü n d a lg a lı
b i r saça ğ ı ve k o n i k b i r ö rt ü s ü va rd ı r. Ö rtü üzeri n ­
d e ayd ı n l ı k fe n e ri g i b i ça n k u lesi g ö r ü l ü r.
291 Tuleşkov 1 994.5 1 .
6- DUPN İCA (STAN KE DİM İTROVGRAD)
SAAT KULESİ
B a n i s i b i l i n m eye n k u le n i n , b i r kayna kta , 1 79 2 -
1 8 1 3 y ı l ı n d a , 2 92 başka b i r kayna kta d a 1 782 ta ri ­
h i n d e ya ptı rı ld ı ğ ı yazı lı d ı r. 2 93
Ku le , ka re p rizma g övdeli kı rm a çatı lı d ı r. Ç a ­
t ı n ı n üzeri n d e n d ö rt d i re k ü z e r i n e o t u ra n , g e ­
n i ş saça lı, sivri k ü la h lı k ü ç ü k çan k u lesi b u lu ­
n u r. Saat köşkü n ü n d ö rt c e p h esi n d e , ka re ka d ­
ra nlı saatle r g ö r ü l ü r.
Ya p ı m o loz taşta n , üzeri n d e k i saat ve ça n köş­
kü a h şa pta n ya p ı lm ı şt ı r. İ ç m e ka n ı mazga l p en­
cere le r ayd ı n la t ı r.
2 9 2 Akansel 1 99 1 ; Acun 1 994, 47; Ü m it 2000, 20.
293 Tuleşkov 1 994, 50.
 Osma n l ı i m paratorluğu Saat Kuleleri 1 43

7- ELENA SAAT KULESİ

B i r m a n a st ı r ı n b a h çe si n d e yer a la n ve b a n i si b i ­
l i n m eyen k u le , 1 8 1 2 yı l ı n d a ya ptırı lmıştır. 294 Ü ç
kat l ı , 2 2 , 70 m . yüksekliğ i n d e ve a şa ğ ı d a n yu­
ka rıya d o ğ ru d a ra la n ya p ı , kare prizma g övd e ­
li d i r. Alt katı m o loz taştan ya p ı la n k u le n i n saat
köşkü ve çan k u lesi g övd e d e n d a h a i n ce ve a h ­
şa pta n ya p ı lm ı ştı r. Katla rı b i rb i ri n d e n saçaklar
ayı rır. Saat köşkü sekizgen planlı ve tek y ü z ü n ­
d e yuva rla k s a a t ka d ra n ı a ç ı klı ğ ı va rd ı r. Ç a n k u ­
lesi s ivri k ü la h l ı d ı r. Ahşa p m e rd ivenli i ç m e k a n ı
m a z g a l pencere le r ayd ı n lat ı r.

8- ESKİCUMA (TI RGOVİSTE) SAAT KULESİ

K u le , 1 864- 1 868 ta ri h le ri a ra s ı n d a Tu n a Vila­
yeti va lisi M ithat Paşa ' n ı n e m ri i le 1 866 y ı l ı n d a
ya pt ı rı lm ıştı r. 295

294 Ü m it 2000, 20; Akansel 1 99 1 ; Acu n 1 994. 47; Tu leşkov

1 994, 50.
295 Akansel 1 99 1 ; Acun 1 994, 48; Ü m it 2000. 20.
1 44 1-1 a k k ı A c u ıı

9- ETRO POL SAAT KULESİ

Banisi b i l i n m eyen k u le , 1 71 O yılında
ya ptı rı l m ı şt ı r. 2 9 6 Ya p ı , 1 9 ,30 m yü ksekli kte, kare
p rizma g övd e l i ve i k i katlı d ı r. M o loz taşta n ya p ı ­
la n gövde üzeri n d e a hşa p hatı lla ra ra st la n ı r. Ya ­
p ı n ı n b i r köşesi n d e d i kdörtgen g i ri ş k a p ı s ı i le s a ­
ça k a lt ı n d a yuva rla k s a a t ka d ra n ı ye r a l ı r. Gövde
üzeri n d e d i kd ö rtgen m a z g a l penc ere le r i le s a ­
çak a lt ı n d a k ü ç ü k yatay d i kd ö rtgen pencere le r iç
m e ka n ı ayd ı n la t ı r. K u le n i n köşk ü n e " Z" şekli n­
deki a hşap m e rd ive n le rle ç ı k ı lı r. G övd e n i n üze­
ri n d e i k i kat lı, saat ve ça n köş kü yer a lı r. Saat
köşkü , ka re p la n lı , ana g övd e d e n daha i nce, g e ­
n i ş saçaklı v e kısa gövd e l i d i r. Ç a n köşkü i s e , s e­
kiz a h ş a p d i re k üzerine otura n ba ldaken planlı
ve üzeri s ivri bir k ü la h la ö rtü lüd ü r. 297

--L-
1

29 6 Stoykov 1 965, 359; Ü m it 2000, 20; Tu leskov 1 994, 50.

297 Üstteki Fotoğ raf http//www. b u lg a riaski . c o m ' d a n a lı n m ış­
tır.
 Osmanlı İmpara torl uğu SaaL Kuleleı' i 1 45

1 0- FİLİBE (PLOVDİV) SAAT KULESİ

Saat k u le si, şe h ri n e n yüksek yeri olan Saat
Tepesi ' n d e b u lu n u r. K u le n i n g i riş k a p ı s ı üzeri n ­
d e g övd e d e yed i satı rlı k b i r kita besi va rd ı r.
1 - M u h a m m e d ü n Resulu lla h M a şa lla h 1 22 7
2 - B a re k -Alla h i ş b u s a a t o l d u tecd ıa - i b i n a
3 - Say olu n d u m ü messileyi k u s u r et meye b a h a
4- Afe ri n o ls u n b i le üsta d ı na s u d u r ( ?]
5- Böyle b i r k u ley-i saat ya p d ı za m a n i ç ü n eda
6- Ta ' m lr e d i n ce seyyi da itm a m ı n a ta ri h d i d i m
7- B i n i ki y ü z yi r mi yed i o ld u b u saat b i n a
K u le n i n i l k ya p ı lışı XVI . yy. s o n u i le XVl l . yy. b a ­
ş ı n a ta ri h le n d i ri l i r. 298 A m a kita b e s i n e g ö re , k u le
H . 1 227 / M . 1 8 1 2 ta ri h i n d e ye n i le n m işt i r. 299
Ya p ı , k a re b i r k a i d e üzeri n e ot u ru r. Ya p ı n ı n bu
k a i d e ü z e ri n d e yer a la n yuva rla k kem erli bir k a ­
p ı s ı va rd ı r. Ku le n i n k a i d es i ü z e ri n d e n sekizg e n
g övd esi yükselir. Gövd e n i n ü z e ri ka l ı n laşt ı rı la ra k
a lt k ı s ı m la rı yuva rla k n işler h a l i n d e s ü s le n m i ş­
t i r. En ü stte ise s e k i z d i re k üzeri n e otura n ça n
köşkü b u lu n u r. Köşk ü n ü ze ri g e n i ş saça klı sivri
k ü la h la ö rt ü lü d ü r. Saat k u les i n i n saat k a d ra n la­
rı yo ktu r. Sesiyle s a a ti belirle r.

Foto : M . l brah i m g i l

- ;;;; ;.... . .-
.-- a-�
· ·
.. _,,
..:. \
-
. ,-
:,z. _ ........_......
.:..-... :..._

. ;-::_ - -
� �· .... - ;

298 Ayverdi IV/ 1 982, 32; Akansel 1 99 1 ; Acun 1 994. 47; Tuleş­
kov 1 994, 5 1 .
299 Tura n - İ b ra h i m g i l 2004, 1 79 de kulenin 1 808 tari h i nd e ya p ­
tırıld ı ğ ı yazı l ı d ı r. Foto : M . İ b ra h i m gil
 1 46 H akkı Acun

1 1 - GABROVA SAAT KULESİ

Ş e h ri n m e rkez i n d e yer a la n k u le , iki s ı ra beş sa­
t ı rlık kita besi n e g ö re ta ri h le n d i ri l i r.
1 - . . . . . . . . ı d e rıza n ı z . . . . . . . . . . . . o l
a- . . . . . m a ' m O ru ka s d ı p a ş a [ ?) . . . . . . . . . . . . . . . . .
2- B u n u d a R a h ovitce s a ' at i n d e n m a ' a d a
a - Sa m i ' fh i rşa d ı n a ka rln e - i g ayr va d e o l
3- Payd a rı m i ra h u rı evve l Fevzi Ağa
a- Ve b u d a Tı rn ova evkafı n d a n M u ra d - ı evve l
4- D evlet- i eyya m - i ö m rü n h a k k e d e h e r d e m
ziya d e
a - l zzet-i r i f at b u la d ü nya d a ve u kb a d a o l
5- H a kpayi n b O s i d ü p h a f f k u l u n d e rd i n e te' h f'r
a - İ ş i d ü b e n sa h i b i n e d a i m d u a d a ol. 1 229
Kita besi n e g ö re saat k u le s i , 1 . Ah ı rla r E m i ri
Fevzi Ağa ta rafı n d a n , H . 1 229 / M . 1 8 1 3 ta ri h i n ­
d e ya ptı r ılmışt ı r. 300

K u le , i k i katlıd ı r. Altta ki g övde ka re p la n lı g e ­

D
n i ş saçaklı d ı r. O n u n üzeri n de s a a t köşkü y e r a l ı r.
Köşk d a h a i n ce ve çokg e n g övd e l i , g e n i ş saça k­
lı d ı r. Bir yüzü n d e d i kd ö rt g e n saat k a d ra n ı va r­
®
20 d ı r. Saat köşkü n ü n üzeri n d e sekiz d i re k üzeri n e
G . Stoykov· d a n otu ra n , g e n i ş saça klı v e sivri k ü la h lı ç a n k u les i
b u lu n u r. K u le n i n g i riş k a p ı s ı d i kd ö rtgen şekli n ­
d e o l u p g övdesi m o loz ta şta n ya p ı lm ı şt ı r. G övde
300 Akansel 1 99 1 ; A c u n 1 994, 4 7 ; Ü m it 2000. 2 0 ; Tuleskov
1 994, 50. ü z e ri n d e m a z g a l p e n ce re le r g örülü r.

1 2- HASKOVO SAAT KU LESİ
B a n i s i h a k k ı n d a yeterli b i lg iye sa h i p o la m a d ı ­
ğ ı m ız k u le , 1 8 1 5 - 1 820 yı lı n d a ya ptırılm ı ştı r. 301
Resmi b i r b i n a n ı n g i rişi n d e n yü ksele n k u le , kare
prizma ş e k li n d e d i r. E n ü stte s ü t ü n lu b i r köş­
kü va rd ı r. Köş k ü n a lt ı n d a her c e p h e d e yuva rla k
ka d ra n lı b i re r saati b u lu n u r.
Foto : Y. Z. Ac u n
301 Ü mit 2000, 20; Tuleşkov 1 994,50.
Osmanl ı i m paratorluğu Saat K uleleri 1 47
1 3- İSLİ MYE (SLİVEN) SAAT KULESİ
B a n isi ve ta r i h i h a k k ı n d a yeterli b i lg iye sa h i p
o la m a d ı ğ ı m ı z k u le , kare prizma g övd e l i d i r. M o ­
loz taşta n ya p ı la n k u le n i n gövd esi n d e a hşa p h a ­
tı llara rastla n ı r. G övde üzeri n d e g e n iş s a ça k l ı ,
üzeri k ü la h la ö rt ü lü , sekizgen a h şa p saat köşkü
b u lu n u r. Köşkü n d ö rt yö n ü n d e yuva rla k k a d ra n lı
saatle ri va rd ı r. Saatleri n olma d ı ğ ı d i ğ e r yö n le rd e
d i kd ö rt g e n p e n ce re a ç ı klıkları g ö r ü l ü r.
1 48 Hakkı Acu n

1 4- KALİFAREVO KÖYÜ SAAT KULESİ

Saat k ulesi, Tırnova ·ya b a ğ lı Ka lifa revo Köyü ' n ü n
o rta s ı n d a ye r a l ı r. B a n i s i ve ya p ı m ta ri h i h a k k ı n ­
d a b i lg i sa h i b i o la m a d ı ğ ı m ı z k u le , aşağ ı d a n y u ­
ka rıya d o ğ ru d a ra la n k a re prizma g övd e li d i r. M o ­
loz ta şta n ya p ı lm ı ş , d i kd ö rtgen g i riş ka p ı s ı v e " S"
şekli n d e a h şa p m e rd ive n le ri o la n ku leyi m a z g a l
pencereler ayd ı n latır. G övd e n i n ü z e ri n d e , g övde­
d e n daha i n ce sekizgen p la n lı saat k u lesi köşkü
ye r a l ı r. Köş k ü n yüz ü n d e yuva rla k ka d ra n lı saa­
ti va rd ı r. Ayrıca köş k ü n üzeri n d e , d ö rt ağaç d i re k
üzeri n d e otu ra n , s ivri k ü la h lı çan köşkü b u lu n u r.

. . . . ,_

1 5- KARLOVA (KOLAROVGRAD) SAAT KULESİ

B a n i s i h a k k ı n d a b i lg i sa h i b i o la m a d ı ğ ı m ı z saat
UJ []
k u le s i , 1 762 yı l ı n d a 3 02 Stoykov'a g ö re ise, 1 835
ya ptı r ı l m ı şt ı r. 303 Ya p ı , ka re ka i d eli, s ekizgen g öv­
d e l i ve 1 9 . 7 5 m uzu n lu kta d ı r. Gövde üzerinde
g e n i ş b i r saçağı va rd ı r. Saça k a ltı nda d ö rt cep­
h e d e d i k d ö rtgen b i re r p e n ce re ye r a lı r. M o loz
taşta n ya p ı la n k u le n i n üzerinde, yuva rla k i nce u
g övd e l i , s e k iz a hş a p d i re k üzerine oturan ve s iv­
ri k ü la h lı çan köşkü b u lu n u r.

30 2 Kienitz 1 963. 3 : Ü m it 2000. 2 0 ; Acu n 1 994. 47; Tuleskov

1 994. 5 1 .
303 Stoykov 1 965, 358. G. Stoykov'dan
 Osman l ı i m paratorl uğu Saat K u l eleri 1 49

Foto : A. Kılcı - Ka rlova Saat K u lesi

1 6- KAR NABAD ( KA R N O BAT) RAKKAS

S İ NAN B EY SAAT KULESİ
Osma n lı h a m a m ı ya n ı n da ye r a la n k u le , k i m liği
h a k k ı n d a bilgi s a h i b i o la m a d ı ğ ı m ı z Rakkas S i n a n
Bey ta raf ı n d a n 1 70 1 yı lın d a ya ptı rılm ışt ı r. 304 Ya p ı ,
kare k a i d e li , sekizg e n g övdelidir. Gövde üzeri n d e
g e n i ş b i r saçağı va rd ı r. Gövd e üzeri n d e i k i cephe­
de d i kd ö rtgen mazgal pencere le re rastla n ı r. Mo­
loz taşta n ya p ı l a n k u le n i n köşele ri kesme taşla rla
si lme şekli nd e belirg i n leşt i ri lmişti r. Ku leye g i riş,
üzeri yuva rla k hafifletme ke merli ve d i kd örtgen
şeklin deki k a p ı da n olur. Ya p ı n ı n ü z e r i n d e, gövde­
d e n d a h a i nce, s e k i z g e n p la n l ı s a a t ve çan köş­
kü b u lu n u r. Saat köşkü n ü n h e r d ö rt yüzü n d e es­
kiden yuva rla k saat k a d ra n la rı n ı n otu rd u ğ u a ç ı k­
lıkla r va rd ı r. B u g ü n b u a ç ı k lı kla r kapatılmış, o n u n
yeri n e d iğ e r d ö rt yön d e d i kd örtg e n saat kadra n ­
la rı getirilmiştir. Pira m i d a l k ü la h la ört ü lü ça n
köşkü n ü n üzeri , büyü k yuva rla k kemerli pence­
reler şekli n d e dışa açı lmışt ır

30 4 Ü m it 2000, 20. Foto : M. İ b ra h i m g i l

1 50 1-1 a k k ı A c u n

1 8- KÖSTEN D İ L SAAT KULESİ

Eski şe h ri n m e rkezi n d e yer a la n saat k u les i n i n
b a n isi v e ta r i h i h a k k ı n d a b i lg i sa h i p o la m a d ı k.
Ku le ka re prizma g övdeli ve kırm a çat ı lı d ı r. Ya k­
la ş ı k olara k 20 m . yüksekli ğ i n d e ve m o loz taş­
ta n ya p ı lm ı ş k u le n i n saat köşk ü n d e ve g övd e si n ­
d e d i kd ö rt g e n p e n c e re le ri va rd ı r.

�
o
_u_�j-
.

Foto : M . l b ra h i m g i l

1 7- KIZAN LIK ( KAZANLI K) SAAT KULESİ

B a n is i , ta ri h i , aya kta o l u p olm a d ı ğ ı ve b i ç i m i G. Koj u h a rov' d a n

h a k k ı n d a b i lg i sa h i b i o la m a d ı ğ ı m ı z s a a t k u lesi­
nin ta m i ri i le i lg i li Ba ş ba ka n lı k Devlet Arşivi ' n d e 1 9- M EL N İ K SAAT KULESİ
H . 1 264 / M . 1 847 - 1 848 ta ri h li b i r belge va rd ı r. 305 B a n isi ve b i ç i m i h a k k ı n d a yete rli b i lg iye sa h i p
o la m a d ı ğ ı m ız k u le , 1 70 1 yı lı n d a ya ptı r ı l m ı şt ı r. 3 06

30 5 Başba kanlık Devlet Arşivi. Tari h ; 1 4 /B H. 1 264. Dosya No;

1 75. Gömlek N o ; 9462. 306 Ü m it 2000, 20.
 Osma n l ı i m paraLorluğu Saat K u l eleri 1 51

2 0 - O R H A N İ Y E ( B O T E V G R A D ) S AAT
KU LESİ
Ş e h ri n m e rkezi n d e k i k u le , Tu n a Vi layeti va li­
s i M ithat Paşa ' n ı n e m ri i le 1 866 y ıl ın d a ya ptı rı l­
m ıştı r. Ya p ı 30 m . yü ksekli kte d i r. 307 Ü ç katlı k u le­
nin e n u zu n o la n a lt kat ı , 5 . 1 3 x 5 . 1 3 m . boyutla­
rı n d a k a re p la n lı , m o loz taşta n ya p ı lm ı ş , yer yer
t u ğ la la ra d a rastla n ı r. D i kd ö rt g e n bir g i riş ka p ı s ı
i le iç m e ka n ı ayd ı n lata n m a z g a l p e n c e re le ri va r­
d ı r. K u le n i n o rta katı d a lg a lı g övdeli ve saçaklı­
d ı r. Ü ç ü n cü kat ise, sekizgen g övdeli ve i k i kat­
lıd ı r. Sekizg e n g övdeli saat köşkü ü z e ri n d e se­
kiz d i re k üz e ri n e otu ra n k u b b e m s i sivri k ü la h lı
ç a n köşk ü ye r a l ı r. i ki n c i ve ü ç ü n cü kat ı n üzeri
beyaz b a d a n a lı olduğu için m a lzemesi h a k k ı n ­
d a b i l g i sa h i b i o la m ıyoruz. Ancak b ü y ü k o la s ı lı k­
la a h şa p o lma lı d ı r.

G . Stoykov"dan

307 Stoykov 1 965, 3 5 8 : Akansel 1 99 1 : Acu n 1 994, 47; Ü m it

2000 , 20. Foto : M. İ bra h i m g i l
1 52 1-1 a k k ı Ac u n

2 1 - PAZARCIK ( HACIOGLU PAZARl=DOBRİÇ

=TO LBU H İ N ) SAAT KULESİ

Saat k u lesi eskiden b i r kerva n s a rayı n avlu s u n ­

d a , b u g ü n ş e h i r m eyd a n ı d a y e r a lı r. Aya n l b ra ­
h i m Ağa ta rafı n d a n ya ptı r ı l m ı şt ı r. 308 B i r kayn a k
k u le n i n , 1 74 1 yı lı n d a , 3 0 9 başka b i r kayn a k d a
1 658 d e n ö n ce ya ptı rı ld ı ğ ı n ı yaza r. 3 1 ° K u le ka reye
ya k ı n d i kd ö rtgen p la n lı , prizmal g övd e li d i r. Ya k­
la ş ı k o la ra k 20 m. u z u n lu ğ u n da k u le n i n g övde­
si m o loz taşta n ya p ı lm ı ştı r. Köşk k ı s m ı s ıva lı ol­
d u ğ u i ç i n ya p ı m m a lzemesi h a k k ı n d a b i lg i sa­
h i b i o la m a d ı k a m a mu hte m e len a h şa pta n ya p ı l­
m ı ş o l m a lı d ı r. Köşkü n üzeri n d e b i r b a lko n u ve
ba lko na a ç ı la n d ö rt b i r ya n d a k a p ı s ı ve g e n i ş sa­
ça ğ ı va rd ı r. Ba lkon a ltı n d a d ö rt c e p h e d e yuva r­
la k k a d ra n lı saatle r g ö rü l ü r. Ö rtü üstün d a , aya k­
la r üzeri n d e taşı n a n ça n ı ve s ivri k ü la h ı b u lu n u r.

22- PEŞTERA SAAT KULESİ

Şeh ri n en yü ksek te p e s i n d e yer a la n ve b a n i s i i le
b i ç i m i h a k k ı n d a yeterli b i lg iye sa h i p o la m a d ı ğ ı ­
m ı z k u le , 1 7 1 O tari h i n d e n ö n ce ya ptı r ı l m ı şt ı r. 3 1 1
Foto : A. Kılcı
Ya p ı k a re prizma g övd e l i , 1 4 m yü ksekli ğ i n d e ve
m o loz ta şta n ya p ı l m ı şt ı r. Kule n i n üzeri n d e çok­
gen g övd eli, g e n i ş saça klı bir saat köşkü b u l u ­
n u r. Köş k ü n s a a t i yuva rla k k a d ra n lı d ı r.

• :.!· ·
� -. o .•.-- .- .. o
-· . "-· . -· .
-.
-- .,.,
. :·- --_ :-· .-
. •· -·
"'

-- :'.? lJ

.- Qa :- :,,-. -_-:
o
•-c •8 .: :..-;.
-
.
.-.a c - •
..
•

. m mq- • -.-- • o

o
-
·

···-- .·o . ...- --·

-
.•

.- ..; .: · ·· · ·
:• :··
�:-!- -· 8
--
CI

o
o: ::_�-
-
.- - · . .
-
. · - _.
- . .· . .- - .­ ©
. -

- -
.= . -
.- . ·­
- . .
-

-: ;' :.• 30 8
- �-
T u leşkov 1 994,53-54.
·• --
:.•
. .. ·.:.
: -- f 30 9 Ü m it 2000, 20 .
. .-
•

·· -----
·.
-- s
•
31 0
· ·· •. :.
Ayverdi IV/1 982, 3 2 ; Aka nsel 1 99 1 ; Acun 1 994, 47; Tuleş­
�
·� kov 1 994, 50.
� 31 1 Tu leşkov 1 994,50.
 Osman l ı i ın paraLorluğu SaaL K u l eleri 1 53

Şeh i rd e var olan başka b i r saat kulesi d e b e ­

led iye b i n a sı n ı n g i rişi n d e y e r a l ı r. G i ri ş i n üzeri n ­
d e d i kd ö rt g e n prizma şekli n d e yü ksele n kule n i n
b i n a i le bi rli kte ya p ı ld ı ğ ı n ı ve e s k i o ld u ğ u n u d ü ­
ş ü n m ekteyiz. Fa kat tari h i h a k k ı n d a kes i n b i r b i l­
g iye sa h i p olama d ı k . Ku le n i n üzeri n d e b i r saat
köşkü i le g i riş cephes i n d e d i kd ö rtgen bir saat
ka d ra n ı b u lu n u r.

VG M Arşivi ' n d e n

23- PLEVN E ( PLEVEN) SAAT KU LESİ

Ş e h r i n m e rkez i n d e yer a la n k u le n i n b a n i ­
si v e ya p ı m ta ri h i h a k k ı n d a yete rli b i lg iye sa­
h i p o la ma d ı k. 312 Ama şe h ri n XX. Yüzy ı l ı n baş­
la r ı n a a it bir fotoğ rafta saat k u les i n i g ö rmek
m ü m k ü n d ü r. 313 K u le , kısa ve kalı n g övd e l i d i r.
Ka re b a ld a ke n , prizma g övd e li k u le n i n g övde ­
s i n d e k i s i lm eyle i kiye ayrı lmıştır. B a l d a ke n i n
aya kla rı b i rb i ri n e yuva rla k ke me rle rle b a ğ la n ­
m ıştı r. G övde ü ze ri n d e ço kg e n , g e n i ş p e n ce reli
k u b b e li d i r. Köş k ü n a lt ı n d a saat k a d ra n ı n ı n yer­
leşt i ri ld i ğ i yuva rlak a ç ı k l ı k la r va rd ı r.

31 2 Akansel 1 99 1 ; Acun 1 994, 47.

313 Kiel 2007. 302.
Foto : Y. Z. Acu n
1 54 H a k k ı A c u ıı

24- PRAVADİ (PROVADYA) SAAT KULESİ K u le , aşa ğ ı d a n yukarı d o ğ ru d a ra la n ka re priz­

Prava d i şehri, B u lg a rista n ' ı n kuzeyd o ğ u ­
s u n d a Va rna şeh ri ya k ı n ı n d a d ı r. Saat Şeh ri n
merkez i n d e d i r. 314 Ki m ta rafı n d a n , n e z a m a n ya ­
p ı ld ı ğ ı ve b i ç i m i h a k k ı n d a b i lg i e d i n e m e d i k .
2 5 - RAKİTOVA SAAT KULESİ
B a n i s i ve tari h i h a k k ı n d a b i lg i sa h i b i o la m a d ı ­
ğ ı m ı z k u le , çokgen g övdeli ve i ki katlı d ı r. i ki n c i
katı mu hte m e le n a h şa p , sekizgen pla n lı v e sivri
k ü la h lı d ı r. Yüksekliği 1 8. 60 m. d i r.
ma g övd e li d i r. Gövd e n i n köşele ri n d e d i kd ö rt g en
s i l m e le r va rd ı r. Ya p ı n ı n ka i d esi yatay b i r s i l m e
i le g övd e d e n ayrı lmışt ı r. Ka i d e üzeri n d e yuva r­
la k kemerli ku leye g i riş yer a lı r. Ya p ı n ı n g övdesi
üzeri n d e b üyü klü k ü ç ü klü d i kd ö rt g en p e n ce re­
ler iç m e ka n ı ayd ı n latm a kta d ı r. Ahşa pta n ya p ı l­
m ı ş olan k u le n i n köşkü , sekizgen b i r ka id e üze­
ri n e otura n , sekiz d i rekle taşı n a n , d a lg a lı saçaklı
bir kubbe i le ö rt ü lm üşt ü r. Sekizgen ka i d e n i n i k i
yüzü n d e yuva rla k saat ka d ra n la rı g ö r ü l ü r.

G.Stoykov' d a n Razgra d Saat Ku lesi

26- RAZGRAD (H EZARG RAD) SAAT KULESİ

Saat k u le s i , l b ra h i m Paşa ve A h m et Bey C a ­
m i i a ra s ı n d a , şe h ri n m e rkez i n d e ye r a lı r. Kule ,
baz ı kayna kla rda 1 764 y ı l ı n d a ya pt ı rı l d ı ğ ı 3 1 5 , g öv­
d e s i n d e b u lu n a n ta b e la üzeri n d e ise 1 864 ta ri­
hi yaz ı lm a s ı n a k a rş ı n , başka kayn a k la rda i l . Ab­
d ü lh a m it Han ta rafı n d a n ya pt ı rı ld ı ğ ı beli rt i l i r.3 1 6

314 K ie l 1 / 2007, 340.

31 5 Yavaşov 1 930, 1 50 ; Ü m it 2000, 20; Tu leşkov 1 994. 50;
Tura n- İ bra h i m g i l 2004, 1 85.
31 6 Kien itz 1 963. 3 ; Ayve rdi 4 /1 982, 52, Fotog raf 7 2 ; Akansel
1 99 1 ; Talay 1 99 1 . 334 - 335; Acun 1 994. 47.

Razgra d Saat Ku lesi

 Osm a n l ı i m p a ratorluğu Saa t K u leleri 1 55

27- RUSCUK ( RUSE) SAAT KULESİ

B a n i s i h a k k ı n d a yeterli b i lg iye sa h i p o la m a d ı ğ ı ­
m ı z k u le , 1 7 1 O ta ri h i n d e n ö n ce ya ptırılmışt ı r. 317
B i r b i naya ya s la n a ra k yükselen k u le , ka re p riz­
m a g övd e li d i r. Gövde üzerinde geniş pencereli
saat köşkü yer a l ı r. Gövde i le köşkü b i rb i ri n d e n
p rofi lli si lm e le r ayı r ır. Köş k ü n a lt ı n d a k are k a d ­
ra nlı v e d ö rt c e p h e d e b i re r s a a t g ö r ü l ü r.

28- SELVİYEVO SAAT KULESİ

Ban isi k u le, bir kaynakta 1 764 yılında, 3 1 8 baş­
ka bir kayn a kta da 1 777 yı lında ya ptırıld ı ğ ı
yaz ı lm a kta d ı r.31 9
M o loz taşta n ya p ı l m ı ş k a re p rizma g övd e l i k u ­
le n i n , g övd e s i n d e m a z g a l p e n cereler ye r a l ı r. Ya ­
p ı n ı n üzeri n d e a hşa pta n ya p ı lm ı ş , ç o kg e n g öv­
d e l i ve d a lg a lı s a ça klı saat köş kü ye r a l ı r. Saat
köşk ü n ü n üzeri n d e yuva rla k k a d ra n l ı saat b u lu ­
n u r. Köş k ü n üzeri n d e , g övdesi d a h a i n ce ve yi ne
a h şa pt an ya p ı l m ı ş , d a lg a lı saça klı , üzeri k u b ­
beyle ö rt ü lm ü ş , g e n i ş p e n ce re li ça n köşkü b u ­
lu n u r.
VGM Arşivi " n d e n , Ruscuk Saat Ku lesi

31 7 Tuleskov 1 994,50.
31 8 Ümit 2000, 20.
31 9 Tu leskov 1 994,50.
1 56 1-1 a k k ı A c u n

29- Sİ LİSTRE SAAT KULESİ 30- SO FYA SAAT KULESİ

B a n is i h a k k ı n d a yeterli bi lg iye sa h i p o la ma d ı ­
ğ ı m ı z k u le , 1 808 yılı n d a ya ptı r ı lm ışt ı r. 3 20 Eski b i r
fotoğ rafta k u le , çokgen g övd e l i , parm aklıklı b a l­
kon lu saat köş k lü d ü r. Ba lkon üzeri n d e n sekiz
a hşa p d i re k li a r m u d i k u b beli ça n köşkü yükselir.
K u le , ça rş ı iç i n d e , B u ğ d ay Pazarı ya k ı n ı n da ye r
a l ı r. Ya p ı , esnafla r b i rliği tarafı n d a n 1 882 tari h i n ­
de ya pt ı rı l m ı şt ı r. 3 2 1 Ç okgen g övdeli m i n a re g ö rü ­
n ü şlü b i r k u le d i r. Ş e refe d e n i le b i lecek bölü m ü n
üzeri n de n ça n ı n a s ı ld ı ğ ı soğ a n başlı ku b beli ve
aya klı b ö l ü m va rd ı r.

Foto : N . Ko n u k Foto : L. To n ev

32 0 Ü m it 2000. 20. 3 21 T o n ev 1 965. 200. 205.

 Osma n l ı imparatorluğu Saat Ku leler i 1 57

3 1 - Ş U M N U (SC H U M LA) SAAT KULESİ

Saat k u lesi n i n ya n ı n d a yer a la n Saat C a m i i b u ­
g ü n yokt u r. Saat C a m i i H . 9 8 8 / M . 1 580 d e i n şa
o lu n m u şt u r. Ya n ı n d a k i Ç a la r Saat ve K u lesi
H . 1 0 1 2 / M. 1 604 yılında ya p ı lm ı ştı r. Kuruc u­
su Tutı cıza d e Ha cı Ö m er'd i r. D ö rt köşe li, taşta n
m a m u l olan k u le n i n üzeri n de ki saate iç eriden
ç ı k ı l m a kta d ı r. C a d d eye n a z ı r c e p h e s i n d e çeş­
me a l ı n lı ğ ı n da bir kita b e va rd ı r. Kita be s i n i Yet i m i
yaz m ı şt ı r. 322 Kita b e şöyle d i r :
B a re ke lla h z e h i b i r k u l 1 e - i s e n g i n b i n a
Ale m -efra z - ı fe le k tarz-ı h oş-aye n d e- n ü ma
La n e s i n d e n i d i p ava z - ı h u ru s - ı fe le k!
U mayı n Kafta ava z ı n işitse Anka
Se rs e ri g e l d i d a l§ l e h li çak-sin e
Eşref-i saat-ı evkata k u l a k tutsa seza
H a k ka b u li le fe ra h n a k i d e sa h i b - h ayrı
O ld u tevfik a n a b öyle eser-i m üstesna
K u rd u ü sta d a n a b i r t u rfe m ü cessem saat
Kod u bir name k i m a n e n d i b u l u n ma z asla
H a b beza m u ' cize-i H az ret-i Peyg a m ber-i H a k
G ü n - be g ü n şevk i le Yusuf d eyü itme kte n i d a 323
B ı ra k u p d eyri g e le mesci d e p uya n e d e re k
S e h e rf' n a ' rezen o ld u kca m ü ez z i n -asa
N a m d a ş - ı ş e h - i i k lf'm - i risa let ki a n u n
Saat- i bahtı karf'n - i ş e ref-i s a ' d o la ta
Ç a l ı n u p k u s g i b i şe h re letafet virdi
Saldı afaka aceb g u lg u le - i h ü s n - i s a d a
Z ö h re o l s a a t ra kkas o la g e rd u n - ı çerhi
Kase - i d e h r a n a ca m tas o la h u rşi d - i H u da
N e g üze l ku lle - i n ev tekye ki s a n tıfl g i bi
Alm ı ş a g u ş u n a b i r çeşme-i Z ü b evd e - eda
Va kti t ari h - i Ye timi g i b i m evz u n ols u n
Penç n evbet ça la m ü ' m i n le re g ü lb a n g - i sala

322 Ayverd i 4/1 982, ·1 1 1 , Fotoğraf 1 46 ; Acun 1 994. 47; Ümit

2000, 20; Sakelariev 2000, 4 d e saat k u lesinin kita besi nde­
ki şiir üzerine yazı yaş m ı ştır.
323 Keskinoğlu 1 968, 1 32 de, "'Yusuf kelimesi ebced hesab ıyla
1 56 ra ka m ı n a teka b ü l eder. Saat 1 d e n 1 2 kadar 78. diğer
d evrede d e 78 defa olmak üzere 24 saat zarfında 1 56 d efa
çalmış olu r ki, bu Yusuf kelimesine d e n k g e lir. Buna teva­
fuk d e rler. An"aneye g öre Hz. Yusuf M ı s ı r"da zindandayken
vakti bilmek için saat icat etmiştir. B u n u n la şair ona işaret
ed iyor.'" yazar. Fakat b u rada 1 2 ra ka m ı n ı hari ç tutmak ge­
rektiğ i n i Keskinoğlu belirtmemiştir.
1 58 Ha k k ı A c u ıı

:er324 �· ,� : 3��� -��

r 1 ..
1 0 1 2 Tutıcizad� Hacı ö - .ğ- ; a rd , -

.
Ku le, ka re p la n l ı , prizma g övde,liö i r. Göv- m e ke� e ri b u lu n u r. K � m � rl'� Ciz·e rc-fn d e , g öv-
.,�- ·-
desi kes m e ta şta n ya'p ı lm ı şt ı r. Ku leye yuva r- .:- � .eye oyu lmuş a ltı ta ne kare oyu k g ö rü l ü r. B u
�
la K. kemerli b i r kapıyla g i ri l i r. K u le n i n c a d d e '.:' '" yu kla r m u hte m e le n g e n i ş b i r saça ğ ı t a şıya ��
ye baka �· yüzü n d e B a ro k s ü slem la r ı n g i rd i ğ i yerler olm alı d ı r.
,m e yer a lı r. Çe ş me , taşkı a rı � �. e
K u Le
b
" S " kıvrı m lı � ka rt u şlu R isel beız;-m elid i r. - a şa .ı;ı��n ya p ı ış, sekiz � en saat köşk 1ü i k i n c i
b i r gövde g i b i yü 1ka d ra -
tte. ko nsolluİ b i r saça-
n ı yo kt u r. O n � n d a ü , ri n d e sekiz a hşC3 p·d i re k ....!

.� � l
üzerine otura rı , g e n i ş s ça klı ça n ı n ası lı o ld'u -
kü la h g ö r. ü l ü r.
...c
------ ..... _ ....
 O s ma n l ı İ m pa raLOrluğu Saat Ku leleı'i 1 59

32- TIRNOVA (VELİ KO TARNOVA) SAAT

KULESİ
B a n isi ve b i ç i m i h a k k ı n d a b i lg i s a h i b i ola m a ­
d ı ğ ı m ı z saat k u le s i , 1 872 y ı l ı n d a ya p ı lm ı şt ı r.325

33- TRAVNA SAAT KULESİ

Te k gözlü b i r kö p rü ya n ı n d a ye r a la n ve b a n i s i
h a k k ı n d cı b i lg i s a h i b i o la m a d ı ğ ı m ı z s a a t k u ­
les i , 1 8 1 3 yılı n d a ya ptı rı l m ı şt ı r. 326 Ku le , 5.60 x
5 . 6 0 m . boyutla rı n d a ka re p la n lı, 2 1 m . u z u n ­
l u ğ u n d a prizma g övd e li d i r. Gövd esi m o loz
taşta n ya p ı l mış , taşla r a ra s ı n d a a h şa p h a t ı l­
lara ra stla n ı r. Ya p ıya d i kdört g e n b i r ka p ı d a n
g i rilir. Gövde ü z e ri n d e , i k i n c i g övde g i b i sekiz­
gen saat köşkü yer a l ı r. Köş k ü n bir yüz ü n d e
yuva rla k saat kadra n ı va rd ı r.
Saat köşkü ü z e ri n d e d i re kle r üzeri n d e ta ­
ş ı n a n sivri k ü la h l ı , saçaklı ça n köşkü b u lu ­
n u r. Ku le n i n ya n ı n d a 1 835 t a ri h li b i r çeş m e
y e r a l ı r.

Foto : A. Araslı
1 60 1-1 a k k ı A c u n

34- VARNA SAAT KULESİ

XVl l l . Yüzy ı ld a O sm a n lı d ö n e m i n d e va rlı ğ ı b i l i n e n
s a a t k u le s i , b u g ü n tiyatro b i n a s ı n ı n a rkas ı n da k i
b a h ç e d e i d i . Ş e h re h a k i m b i r ko n u m d a yerleş­
tirild i ğ i i ç i n itfaiye k u lesi olara k k u lla n ı lıyord u .
K u le , ya 1 828 d e , ya d a K ı r ı m Şavaş ı [ 1 856) ta h ­
ri bata u ğ ra m ışt ı . 1 888 Yı l ı n d a ye n i le n m es i n e ka ­
ra r veri lmişt i . Va rna B e le d iyesi m i m a r S . D i mit­
ri evi c h ' i g ö revle n d i rd i . O n a rı m ı i k i y ı l s ü rd ü . Sa­
ati İ n g i lt ere ' d e n a lı n d ı . 327 Kule n i n üzeri n d e ki ki­
tabede,

35- VİZE SAAT KULESİ

B u g ü n yeri n d e o lmaya n k u len i n , b a n i s i ve b i ç i m i
h a k k ı n d a b i lg i sa h i b i o la m a k . S a a t k u lesi i le i l­
g i li H . 1 32 5 / M . 1 90 7 ta rih li b i r belge va rd ı r. Bel­
g e d e ; Vize kasa bası ' n d a k i k i li s e n i n şimal ve ce­
n u p köşele ri n d e ça n ve saat k u les i i n şa e d i lme­
siyle i lg i li bilgi va rd ı r. 328

327 Varna Saat Ku lesi n i n m etni .. www. B u lg a ria Sa hat K u la ' d a n

a lı n m ıştır.
328 Başbaka n l ı k D evlet Arşivi. Ta ri h ; H. 1 2 / R / 1 325. Dosya
N o ; 7 1 . G ö m le k No ; 1 325 / R- 1 2.
Va rna Saat Kulesi Foto : Y. Z. Acun
 O s m a n l ı i mparatorluğu Saat Kuleleri 161

-ı-- •• -t
r.:
j ı----;o--;---rr-�

I ��
G . Koj u h a rov"dan, Vratsa Saat Kulesi
l ._____
·=

36- VRATSA (VRACA = İVRACA) SAAT KULESİ
K u rt Paşa ta rafı n d a n k u le o la ra k ya p t ı rı la n eser
daha s o n ra saat k u le s i n e çevri lmişt i r. G ü n ü ­
m ü z d e M esci Saat K u le s i i s m iyle a n ı la n ve saat
k u le si o la ra k k u lla n ı la n ya p ı , 3 29 1 764 ta ri h i n d e n
ö n ce ya ptı r ı l m ı şt ı r. 33° K u le , kes me taştan ya p ı l­
m ı ş , 9 . 85 x 1 0 . 2 0 m . boyutla r ı n d a ka reye ya ­
k ı n d i kd ö rtge n p la n lı , 1 3 .40 m . yüksekli ğ i n d e ü ç
katlı ve üzeri k u b b eyle ö rtü lü d ü r. D uva rla r ı n ı n
k a lı n l ı ğ ı 1 .80 m . d i r. 33 1
37- YAN BOLU (JAN BOL) SAAT KULESİ
B i ç i m i h a k k ı n d a b i lg i sa h i bi o la m a d ı ğ ı m ı z saat
ku lesi , H . 1 235 / M . 1 8 1 9 - 1 92 0 de M ı s ı r Va li­
s i M e h met Ali Paşa ' n ı n kava s ba ş ı s ı Hacı A h m et
b i n Ö m e r Ağa tarafı n d a n ya ptı rı l m ı şt ı r. 33 2

329 Koj u h a rov 1 965, 1 53 - 1 54. 33 1 Koj u h a rov 1 965. 1 53 - 1 54.

330 Akansel 1 99 1 ; Acun 1 994. 48 ; Tu leşkov 1 994.50. 332 Ayverdi 4 / 1 982. 1 30; Acu n 1 994, 48.
1 62 J-1 a kkı Acu n
38- YEN İPAZAR (NOVİ PAZAR) SAAT KULESİ
B a n i s i h a k k ı n d a b i lg i sa h i b i o la m a d ı ğ ı m ı z saat
k u lesi, 1 826 yı l ı n d a ya p t ı r ı l m ı ştı r. 333
Aşa ğ ı d a n yuka rıya d o ğ ru i n celen k u le d ö rt
katlı d ı r. En a lt katı k a re p la n lı , g e n i ş s a ç a k l ı ,
ya k la ş ı k o la ra k 3 , 5-4 m . yüksekli ğ i n d e , ka hve ­
re n g i kesme taşta n ya p ı lmıştır. G i rişi yuva rla k
ke me rlid i r. O n u n ü z e ri n d e yer a la n i k i n c i katı,
a lt ı g e n p la n lı ve beya z kesme ta şta n i n şa e d i l­
m i şt i r. Ü çü n c ü kat s e k i z g e n p la n lı beyaz kesme
taşta n ya p ı l m ı ş saat köş k ü d ü r. Kö şkün ü ç cep­
h esi n d e yuva rla k k a d ra n lı saatleri va rd ı r. H e r
üç katta iç m e ka n ı ayd ı n lata n mazgal p e n ce re­
le r ye r a l ı r. Saat köşkü n ü n ü z e ri n d e d e a h şa ptan
ya p ı lm ı ş ça n ı n a s ı ld ı ğ ı k u lesi b u l u n u r. Çan k u le­
s i , çokg e n p la n lı , a h şa p d i re k le r üzeri n d e ta ş ı ­
n a n k u b b e l i d i r.
333 Ü m it 2000, 20.
39- ZİŞTOVİ (SVİŞTOV) SAAT KULESİ
Ya p ı n ı n i ki kitabesi va rd ı r.
1- S a h i b " e l- h ayrat ve l" h a se n a t
2- H ü seyi n Ağa b i n A l i
3- Voyvod a S iviştovi [?) s e n e 1 1 79 .
B i ri n c i kita beye g ö re , saat k u les i , H . 1 1 79 /M .
1 765 ta ri h i n d e Voyvo da H ü seyi n Ağa ta rafı n d a n
ya ptı r ı l m ı şt ı r. 334 Ku le n i n yuva rla k ke m e rli g i ri ş
ka p ı s ı üzeri n d e b i r i n c i kita b e n i n ya n ı n d a d i k ­
d ö rt g e n şekli n d e i k i n ci b i r k ita besi d a h a va rd ı r.
1- B e l d e n ü n r ü k n - i a z a m ı H a c ı A b d u llah Ağa
2- K ı l d ı rı h let d a r- ı d ü nya d a n i la d a r ü ' l- b e k a
3- Eyle d i s ü l ü s ü n d e lsa · saatin ta ' m ı'ri n i
4- Bu s e b e b d e n kim ferahya b [?) o la ruhu d a i ma
5- Pür-harab olmuş iken t a ' m ı'r-i a s a rı i le
6- Öyle m a ' m Cı r o l d u zı' ba g ö rme m i ş mislin feta
7- Ey Ş e fi k l k ı l m ü c e d d e d C ev h e rı' ta r i h i n i
.
8- G en c - i i hs a n h e rç i ta m ir o l d u s a a t r Cı ş e n a .
i k i n c i kita b e s i n e g ö re k u le , H a c ı A b d u lla h Ağa
tarafı n d a n , H . 1 276 / M . 1 859- 1 960 ta ri h i n d e ta­
mir ettirilmişti. Ku le , kare prizma g övd e l i , maz­
g a l p e n ce relid i r. Ya p ı n ı n köşele ri b üyü k , g övd esi
k ü ç ü k kesme taşta n i n şa o l u n m u ş, geniş saça k­
lı d ı r. G övde üzeri n d e n a h şa pta n ya p ı lm ı ş , g e n i ş
saça k l ı , sekizgen g övdeli saat köşkü yükselir.
Saat köşkü n ü n ü ze ri n d e ise, d ö rt d i rek ü zeri n e
otu ra n sivri k ü la h lı ça n ı n a s ı ld ı ğ ı b ö l ü m va rd ı r.
M . l b ra h i m g i l' d e n
334 Kienitz 1 96 3 , 3 ; Ayverdi IV/1 982, 1 39 , Fotoğraf 1 96 ; Acu n
1 994, 4 7 ; Ü m it 2000, 2 0 ; Tuleşkov 1 994, 54.
 Osman l ı i m para Lorluğu Saat Ku leleri 1 63

40- ZLATİCA SAAT KULESİ

B a n i s i h a k k ı n da b i lg i e d i n e m e d i ğ i m i z saat k u le­
s i , 1 777 yılı n d a ya ptı rı l m ı şt ı r. 335 Kule , k a re p riz­
ma g övd e l i , mazga l p e n ce re l i d i r. Gövde üzeri n d e
a h şa p hatı lla ra ra stla n ı r. G övd e n i n s a ça k a ltı n ­
d a yuva rla k saat k a d ra n ı yer a l ı r. B u ra d a ki saat
köş k ü n e · ·r ş e k li n d e k i a hşa p m e rd iven le rle ç ı ­
k ı l ı r. Gövd e n i n ü z e ri o l u k lu k i re m it ö rt ü l ü k ı r­
ma çatı lıyla ö rtü lü d ü r. Çatı ü z e ri n d e n d ö rt a h ­
ş ap d i re k ü ze ri n e otu ra n s ivri k ü la h lı ç a n köş­
k ü yükselir. 336

.:..
-+

G . Stoykov· d a n

335 Ü mit 2000, 2 0 ; Tu leşkov 1 994, 50.

336 Üstteki Fotoğraf http//www. b u lg a riaski.co m ' d a n a l ı n m ış­
t ı r.
İ S PANYA >

C EZAYİ R

N U ER
 Osmanlı i mparatorluğu Saat Ku leleri 1 65

D- CEZAYi R

1 - AN NAB E SAAT KULESİ

1 5 1 9 d a Yavuz S u lta n Selim d ö n e m i n d e O s m a n ­
lı n üfuzuna g i ren Cezayi r, 1 830 ta ri h i n e kada r
O s m a n l ı h a k i m iyet i n d e k a lmışt ı r. 337 B u d ö n e m i n
ö n e m li şe h i rleri n d e n b i ri s i d e An n a b e " d i r.
Saat k u le s i , şeh ri n m erkezi n de ki k ü l liye
(ca m i+tü rbe] şekli n d e ya p ı la n İ z m i rli Salih Bey
C a m i i ' n i n [ 1 792] ya n ı n d a yer a l ı r. K u le , yuva r­
la k g övdeli Ana d o lu m i n a re le ri n e benzeye n m i ­
n a reyle b i rli kte 1 79 2 d e ya ptı r ı l m ı şt ı r. B u m i n a re
Cezayi r ' d e , Türk üslu b u n d a ya p ı la n i k i [An n a b e
v e S i d i Ketta n i ] m i n a re d e n b i risi d i r. 338
C a m i n i n d uva rı n ı n b i r köşe s i n d e n yü ksele n
s a a t k u le si, köşeleri p a h la n m ı ş ka re p la n lı d ı r.
H e r c e p h e s i n d e d i li m li atn a lı ke m e ri ve a lt ı n d a
k ü ç ü k i kiz pe n ce resi y e r a l ı r.

Foto : M . Tütü n c ü

337 B u k o n u d a d a h a fazla bilgi i ç i n bkz. Ka h ra m a n 1 993. 486 Kem er ka rn ı n d a eski d e n h e r cep h e s i n d e yu­
- 489.
va rla k saat k a d ra n ı va r i ken b u g ü n ya lnız bir ke­
M. Tütü n c ü , ··cezayir"de Türk Eserleri 1 . ad ıyla E. Ü. Ed.
.
338
Fak. Sanat Tarihi Böl. D üzenlemiş old u ğ u , X I . O rtaçağ­ n a rı n d a b u l u n u r. Ya p ı n ı n d e n d a n lı fistolu bir sa­
Türk Dönemi Kazı ve Sanat Tarihi Araştırmaları Sempoz­
yumu. 1 7- 1 9 Ekim 2007 İzmir"de b u bilgile ri tebliğ h a l i n ­ çağı, tonoz ö rt ü s ü ve üzeri n d e n yü ksele n Ay şek­
d e sunacakt ı r . Tebliğ i n i s u n m a d a n bu bilgi v e fotoğ rafları lindeki a le m i g ö r ü l ü r.
bize g ö n d ermiştir. Kendisine ya rd ı mlarından d o layı bir kez
daha teşek k ü r ederim.
1 66 Hakkı Acun

\·
\\

Foto : M .Tütü ncü

2- B LADA SAAT KULESİ D a r s o k a k la r a ra sı n d a yer a la n ca m i n i n sekiz­

Akd e n iz k ıyıs ı n d a ye r a la n B la d a Ş e h ri , eski­ g e n g övd eli şerefeli ve sekiz d i li m li k u b b eyle ö r­
d e n Türk G a rn i zo m.J' n u n b u l u n d u ğ u ö n e m li as­ t ü lü b i r m i n a resi va rd ı r. Saat b u m i n a re n i n g öv­
keri ve t i c a ri bir m e rkezd i . Şe h ri n m e rkez i n d e d e s i n e yerleşt i r i l m i şt i r.
H a n efi C a m isi [ 1 709] i si m li b i r ca m i b u lu n u r. 339

339 Bu bilgi ve fotoğ raflar, C ezayi r'de Türk Ya p ı la rı üzeri n e

a raştı rmalar y a p a n M e h m et Tütü n c ü ' den a l ı n m ıştı r. Ken­
disine teşekkür ederi m .
 Osma n l ı İ m paratorluğu SaaL K uleleri 1 67

Foto : M .Tütü ncü

3- CEZAYİR SAAT KULESİ Ya p ı , k a re prızma g övdeli ü ç katlı d ı r. Katla r

Cezayi r D evleti ' n i n başkenti olan ayn ı i s i m li şe­
h i rd e b i r saat k u lesi b u lu n m a kta d ı r. Saat k u le­
s i şe h ri n m e rkez i n d eki C a m i i Cedit veya Ye n i çe­
ri C a m i i d iye a n ı la n ve H. 1 070 / M. 1 6 59 t a ri h i n -
d e ya p ı la n ca m i n i n ya n ı n d a ye r a l ı r. 34 0
b i rb i ri n d e n s i l m e le rle ayrı l m ı şt ı r. Saçakları fis­
to lu ü ç ü n c ü kat ı n o rta s ı n d a yuva rla k k a d ra n ­
lı saatle r y e r a lı r. B u kat ı n üzeri n d e , a d eta d ö r­
d ü n c ü kat g i b i k ü ç ü k ku leva ri ç a n yeri b u lu n u r.

340 Bu bilg i ve fotoğraflar, Cezayi r' d e Türk Ya p ı ları üzeri n e

a raştırmala r ya pan M e h m et Tüt ü n c ü ' d e n a l ı nm ıştır. Ken­
disine teşekkür ederim.
 1
1

' .I"- •

ıl
l' il 1 1 • '
.ı

AKDENtZ
/

ı
1

İ S T İ üRD ON
J

1
1� Fİ L N
". , •
-- �
, .

. - .J
}
(

ı
l ...

J
{

l
l
 Osm a n l ı İ m paratorluğu Saat Ku leleri 1 69

. . .

E- Fi LiSTi N

1 - NABLUS SAAT KULESİ

S u lta n i l . A b d ü l h a m i t ' i n 25. c ü lus y ıld ö n ü m ü
kutla ma la rı çerçeve s i n d e , N a b lu s'a b i r saat ku­
les i n i n ya p ı m ı tasa rla n a ra k i nşa e d i lm i ş ve bu­
nun için saat k u les i n i n p la n ve dış g ö rü n üş ü n ü n
ç i z i m i 2 5 Te m m u z 1 3 1 6 ta ri h i n d e ya p ı lm ı şt ı r. 341
Arşivd eki bu b e l g e d e n k u le n i n , ka re b i r kaide
üze ri n e ot u rd u ğ u n u 4x4 m . boyutla rı n d a kare
p la n lı ve 26 .2 5 m . yüksekliğ i nd e o ld u ğ u n u ö ğ ­ 1
�I
•

ı
re n iyoruz. Ku le n i n g i ri ş k a p ı s ı üzeri n e i se aşağ ı ­ •J .
1

d a k i kita be n i n yaz ı lması i ç i n p la n ı n ya n ı n a yaz ı l­ "fı

--..ı 1
1
d ı ğ ı n ı g ö rüyo ruz. 1
1

N a b l u s H a life - i b i m a d a n ı [ ?) S u lta n Abd ü l­

h a m i d H a n - ı sa n i efe n d i m iz hazretle ri n i n C ü ­
l u s m eya m i n m e ' n u s h a z reti h i lafet - p e na h ı la ­
rı n ı n yi r m i b e ş i n c i s e n e - i Devriye- i m ü beccilesi­
n i tezka ra ve ta ' z i m e n te'sis olunan saat kule s i ­ ,,
'ı
l

d i r. 1 9 Ağustos 1 3 1 6 . 1
,_,-.ı
1 1
Ku le n i n b u g ü n ka p ı s ı üzeri n d e Ara pça aşa ğ ı ­ 1

d a k i kita be metni b u l u n m a kta d ı r. 1 1

1 - M ea s i rü ' l- h ayr b a ld u ' l- c u lO s

1 a - E ş re kat e d - d ü nya b i - h a ke' l-şu m O s
2 - Ve ka n e m i n c ü m let i h u z a e l- b i n a
2a- Li-saatin k a d cü liyet ke ' l- a rO s i
3- Fe ' l - y O h y l S u lta n ü ' l-ve r l g a vs ü n a
3a- Abd ü l h a m i d e l- fe rd tacü ' r- ru O s
4 - Fi ' i d i h i e l-fa d ıyyı kad ü ns iyet
4a- Zi kra li -yevm i n f i h i tayyi b u ' n - n ufOs
5- M en a k l ka d ussiset erh iva r O m iye 1 3 1 6
5a- H ic riye 1 3 1 8 b i ' l- e m n i fi fad iyyi ' i d u 'l-culOs. 342
P la n ı n ya n ı n d a ki kita b e met i n i i le b u metin
içerik o l a ra k b i rb i ri n e benzer. M et n i n a lt ı n d a k i t
1
t a r i h 1 9 Ağ ustos 1 3 1 6 i k e n , k a p ı üzeri n d e k i 1 3 1 8 1
1 '
d i r. B u ta ri h le rd e n k u le n i n temeli n i n 1 3 1 6 / M . 1

1 898 at ılm ış, 1 3 1 8 / M . 1 90 1 ta ri h i n d e d e bitiril­

!
m i ş o ld u ğ u n u a n lıyo ruz. :ı
"I
1

34 1 Başbakanlık Devlet Arşivi ; Y. MTV 206 /1 27 n u m a ra lı belge­

den bu n ları ö ğ re niyoruz. B u belgeyi bize g ö n d e ren Başba­
ka n l ı k Devlet Arşivleri Genel M üd ü rü Sayın Ooç. D r. Yusuf
Sar'ı nay'a ve belgeyi okuyan Doç. D r. M u stafa Alka n ' a te­
şekkür ederim.
342 B u kitabeyi o kuya n Doç. Dr. Abd ü lkad i r D ü n d a r' a teşe k k ü r
ederim.
1 70 H a kk ı Acu n

Ş e h ri n m e rkez i n d e yer a la n saat k u le s i , etra ­

fı parmaklı kla rla çevri li b i r k a i d e ü ze ri n d e n yü k ­
s e le n d ö rt katlı b i r k u le d i r. G i ri ş i , ü ç d i li m li a l ı n ­
lı k lı ve a l ı n l ı k i ç i n d e t u ğ rası b u lu n a n d i kd ö rt­
g e n şekli n d e d i r. O n u n üzeri n d e sütu n la r üzeri­
n e otu ra n ü ç d i li m li ke m e rli i kiz bir p e n ce re i le
o n u n üzeri n d e d ö rt yö n d e b i r b a l ko n u b u lu n u r.
B a lkon üzeri n d e y i n e ü ç d i li m li ke m e rli p e nce­
re ler i le en ü stte yuva rla k k a d ra n lı saatle r yer
a l ı r. K u le d e n d a n la rla taçla n d ı rı lm ı ş , d i re ğ i n
ü ze ri bayra kla taçla n d ı rı lm ışt ı r.
B u g ü n kü k u le i le y u k a r ı d a ç izi m i n i verd i ğ i ­
m i z k u le a ra s ı n d a p e k fa rk l ı lı k yokt u r. Ya l n ı z o rta
katta ki k ü ç ü k balko n la r ya p ı lm a m ı ş, ayrıca saat
k a d ra n la r ı n ı n üzeri n d e k i d ö rt aya k l ı ça n ı n a s ı l­
d ı ğ ı bölü m i lave e d i l m i şt i r. 343

Foto : M .Tütü n c ü

(( �t 1)

cl:..)=.Pj..�1 j.� ���� �� �'J.t. ·�

·.:.-r.�f� �(.f � �.P�;� j.a� ıJ"�
...

)-ı.:--J.t .:.. \..... �w_,ı�n�;ı � �:l: �-� ��J' ,

�oJ
J

343 http ;// u p l o a d . w i k i m e d i a . o rg/wi k i p e d i a /c o m m o n s/f/fO/

Shchem_clock.jpg
 Osma n l ı i m paratorluğu Saat K u leleri 1 71

2- KUDÜS SAAT KULESİ

Filist i n ve l s ra i l a ra s ı n d a yer a la n b i r d ü nya
ş e h ri olan Ku d ü s'te b u g ü n y ı k ı l m ı ş olan b i r
saat k u lesi va rd ı . Bu k u le 1 4 m . yüksekliğ i n ­
d e , Ku d ü s' ü n eski şe h i r s u rla rı n ı n Yafa k a p ı s ı
ya k ı n ı n d a Alman K i l i s e s i ' n e bitişik i d i . Başba­
k a n l ı k Arşivi ' n d e k u le n i n H . 1 32 5 / M. 1 90 7-
1 908 ta .ri h i n d e 11. Abd ü lh a m it d ö n e m i n d e ya p ­
t ı rı lm ası i ç i n te m e li n i n a t ı ld ı ğ ı b e l i rt ilm es i n e
ka rşı n , 344 k u le n i n 1 899 va r o ld u ğ u , 345 Arşivde
b e l i rtilen 1 32 5 d e i s e b u ku leye b i r b a lko n i la ­
v e e d i ld i ğ i fotoğ rafla rd a g ö r ü lme kte d i r. 346 B u
fa rklı t a ri h le re ra ğ m e n k u le n i n S u lta n i l . Ab­
d ü lh a m it ta rafı n d a n ya ptırı ld ı ğ ı n ı ta h m i n et­
m e kteyiz . Y i n e a rş ivd e k i b i lg i le rd e n saat k u ­
les i n i n , 1 92 2 y ı l ı n d a l n g i lizler ta rafı n d a n s u r­
la ra ya kışma d ı ğ ı b a h a n es iyle y ıktı rı ld ı ğ ı n ı öğ­
re n me kteyiz .

344 Başbakanlık Arşivi, Kot ; Y . P R K. U M , Dosya N o ; 80,

Gömlek N o ; 69 bize bu bilgi leri g ö nd eren Orhan
Saki n ' e teşekkür ederi m .
34 5 K u d ü s 2009 , 1 65, 1 66, 1 76.
346 K u d ü s 2009, 1 82.

Foto : Ç a m lıca B a s ı m Yayı n Fotoğraf Arşivi ' n d e n , 1899

 -

TÜRKİYE

Musul
• Erbil'
•
• Deyrizor
•
.il
•

e Süleymanıye
imli
Kerkük
iRAN
RİYE
J!l Samarra
.-.�
ı�u .

IRAK '
•
Kerbela

..
•
Necef

SUUDİ ARABİSTAN
 Osman lı i mparatorluğu Saat Kuleleri 1 73

F- I RAK

1 - BAÖDAT
a- İ MAM-1 AZAM KÜLLİYESİ SAAT KULESİ

Kü lliye Ka n u n i S u lta n S ü leym a n tarafı n d a n

o n a rı l m ı ş ve i laveler ya p ı lm ışt ı r. S o n o n a r ı m ı
i s e , S u lta n Abd ü la z iz ' i n a n nesi Pertevniya l Va ­
lide S u lta n ' ı n H . 1 2 9 1 / M . 1 8 74 yı lı n d a em riyle
olm uşt u r. 347
Kü lliye n i n s o n o n a r ı m d a ya ptırıld ı ğ ı n ı ta h m i n
etti ğ i m i z saat k u lesi, k ü lliye n i n köşes i n d e , s i ­
li n d i ri k g övde li b i r ya p ı d ı r. G övd e n i n e n ü st ü n ­
d e d ö rt yö n d e yuva rla k ka d ra n lı saatler g ö rü lü r.

b- OSMAN LI SARAYI VE KIŞLASI SAAT

KULESİ
Foto : F. Ye nişe h i rlioğlu
D ic le N e h i r ke n a r ı n d a k i Os ma n lı Sa rayı ve kışla­
sı S u ltan Abd ü laziz d ö n e m i n d e , H . 1 285 / M. 1 868
de ya pt ı rı lm ıştı r. 348 Bu t o p l u l u ğ u n ya n ı n d a saat
k u le si b u lu n u r. Saat k u le s i , üç kat ka re prizma
g övd e li d i r. Katları b i rb i ri n d e n ko nsolla r ı n taş ı d ı ­
ğ ı g e n i ş si lmele r ayı r ır. Ü ç ü n cü katta saat köş­
k ü b u lu n u r. Saat köşkü n ü n h e r yüzeyi n d e ka re
ç e rçeveler i ç i n e a l ı n m ış yuva rlak saat kad ra n la ­
rı va rd ı r. Saat köş k ü n ü n üzeri n d e d e , h e r yüz ü n ­
d e yuva rla k ke m e rli büyük p e n cere le ri olan ç a­
nın ye r aldığ ı b ö l ü m g ö rü l ü r.

2- SAMARRA SAAT KULESİ

B u g ü n h a la aya kta d u ra n ve b i r ka p ı üze r i n ­
d e yü ksele n i k i katlı b i r k u le g ö rü n ü ş ü n d e d i r. 349
K u le n i n ü zeri n d e aya kla r üzeri n d e taşı n a n ç an
k ö ş k ü b u lu n u r.

3- ZOR ( D EYRİZOR) SAAT KULESİ '

�
O s m a n lı d ö n e m i n d e ö n ce leri H a lep vi layeti n e •

b a ğ lı iken d a ha so n ra m ü st a k i l s a n c a k h a l i n e
getirilm işt i r. 35° F ı rat N e h ri kıyı s ı n d a o l a n ş e h ri n
i ç i n d e ; H . 1 336 / M . 1 92 0 t a ri h i n d e i nşa e d i lmeye
başla n a n saat k u lesi i ç i n g e rekli saatin b u l u n a ­ Foto : F. Yenişehirlioğlu, Osmanlı Sarayı ve Kışlası Saat Kulesi
b i leceği yeri n v e fiatı n ı n b i ld i ri lmesi i le i lg i li b i r
b e l g e va rd ı r. 351 K u le n i n yeri n d e olup olmad ı ğ ı ,
b a n i s i v e b i ç i m i h a k k ı n d a b i lg i sa h i b i o la m a d ı k.
347 U luçam 1 989, 23; Yen i s e h i rlioğlu 1 989, 3 9 ; Acun 1 994, 52.
348 Yenise h i rlioğlu 1 989, 42; I R C I CA Fotoğraf Arşivi 904 1 1 / 1 2
- b ; Acu n 1 994, 52.

349 I RC I CA Fotoğ raf Arşivi 9041 1 /9 - d; Ac u n 1 994, 52. 351 Başba k a n l ı k Devlet Arşivleri ; Tari h ; H . 06 / S / 1 336, Dosya
350 Tek i n - Bas 2003, 1 1 6. N o ; 5, Gömlek No ; 1 39 .
 SURİYE

\KDENİZ

İSRAİL

ÜRDÜN

MISIR
 Osmanlı İ m paratorluğu Saat K uleleri 1 75

. .

G- ISRAI L

1 - AKKA SAAT KULESİ

B i r b i n a üzeri n d e n yü ksele n saat k u le s i üzeri n ­
d e O s m a n lı D evlet a rm a s ı v e kita besi va rd ı r.
1 - S u lta n . . . . . . . . ? . . . . . . . . ? Gazi Abd ü l h a m i d H a n - ı
Sa n i p a d i şa h ı m ız efe n d i m iz h a z retle ri n i n
2 - Yi rm i be ş i n c i s e n e - i d evriyye- i c ü lu s - ı h ü m a ­
yu n - ı h i l.afet p e n a h i le ri n i m ü bteci le n v e tekri­
m e n m utasa rrıfı evve l ? C e m i l Paşa ku lla rı n ı n
nezareti
3 - Ve b e le d iye re isi Ahmed N u ri Efe n d i h i m m eti
i le n işa n e - i u bu d iyyet o la ra k i nşa e d i le n Ha­
m i d iyye ? saat k u le s i d i r. 35 2
Kita besi n e g ö re saat k u le s i ; S u lt an i l .
A b d ü l h a m i t H a n z a m a n ı n d a o n u n tahta ç ı k ı ş ı n ı n
2 5 . ci s e n es i [ M . 1 90 1 ] k u t la m a la rı çe rçeve s i n ­
d e , M utasa rrıf C e m i l Paşa n e z a ret i n d e , bele d i ­
y e reisi Ah m et N u ri Efe n d i ' n i n ya rd ı m la rıyla ya ­
p ı lm ı şt ı r.
Yatay d i kd ö rtg e n b i r b i n a ü z e ri n d e n yü kse­
le n saat k u lesi ; aşağ ı d a n yu ka rıya d oğ ru d a ra ­
la n ka reye ya k ı n d i kdörtgen p la n lı d ı r. i lk i ki katı
b i n a b ü nyes i n d e d i ğ e r beş katı serbestti r. Katla ­
rı b i rb i r i n d e n saça k lı yatay s i lmele r ayı rır. B i na
b ü nyes i n d e k i i k i n ci kat ı n d a ü ç d i li m li ke m e rli
p e n ce re n i n a lt ı n d a , d i kdörtgen b i r çerçeve i ç i n ­
d e Osm a n lı Devlet Arm a s ı , pe ncere n i n üzeri n ­
d e m e r m e r üzeri n e ü ç satı r yaz ı lm ı ş b i r k ita be­
si va rd ı r. B i n a ü z e ri n d e n yü ksele n i lk kat ı n d a ­
ki i kiz p e n ce re ü z e ri n d e , köşeleri yuva rla t ı la ra k
y u m uşat ı l m ı ş yatay d i kdörtg e n b i r k a rtuş yer
a l ı r. O n u n üze r i n d e k i i ki n c i , ü ç ü n c ü ve en ü stte­
k i b e ş i n c i katla r d a i ki z p e n ce re li d i r. D ö rd ü n cü Foto : M. Tütü ncü

kat ı n o rtas ı n da yuva rla k k a d ra n lı , Lati n ra ka m lı

saat b u l u n u r. D i ğ e r c e p h eleri n d e d e Ara p ve R o ­
m e n ra k a m l ı k a d ra n la rı b u lu na n saatle r i n va rlı­
ğ ı n ı ya p ıyı g ö rm e d i ğ i m i z için ta h m i n etm e kteyiz.
Saat kadra n la rı n ı n ü st köşele ri n d e yı ld ızları o r­
ta k ayla r yer a l ı r. E n ü stte d e ke n a rla rı yivli s i l ­
m e li bas ı k b i r k ü la h ı va rd ı r.

3 52 Tütüncü 2006, 227 - 228, lig. 1 3 1 - 1 33 .

1 76 H akkı Acun

2- HAYFA SAAT KULESİ

Saat k u lesi, b u g ü n Polis M e rkezi o la ra k kulla n ı ­
lan ve kita besi n e g ö re , Su lta n i l . Abd ü lh a mit ta­
rafı n d a n H. 1 304 / M. 1 886 - 1 887 ta ri h i n d e ya pt ı ­
rı la n a skeri d e po n u n bitişi ğ i n d e ye r a l ı r. 353
Ku le n i n eski g i riş ka p ı s ı üzeri n d e kita besi va r­
d ı r.
1 - ld u h a d a b i - h a ms i k u d at-ı
- Ba'de ' i ş rln el- · a m m - ı seid
2- Ez-h avve ff m a ka lı sa lavat
- Fe ' l-ye ' i ş S u lta n u n a Abd ü ' l- h a m ld
Se n e 1 3 1 6 354
Kita b e s i n e g ö re saat k u le s i , H . 1 3 1 6 / M . 1 898- Ba lko n lu kat ı n üzeri n d e saat yerleri boş yuva r­
1 899 ta ri h i n d e S u lt a n i l . Ab d ü lha mit ta rafı n d a n laklar b u lu n u r. En ü st kat d e m i r p a rm a k l ı kla rla
ya pt ı r ı lm ı şt ı r. cevri le re k k ü c ü k b i r t era s kat olusturulmust u r.
I 1 I I

K u le , k a re prizma şekli n d e yü kseli r. Alt katta

sivri ke m e rli b i r g i riş k a p ı s ı g övd e n i n o rta s ı n d a
i k i z p e n ce reli d e m i r p a r m a k lı b i r balko n u i le b u ­
n u n üzeri n d e e n i n e saçaklı s i lm e lerle ayrı lm ış
üç k a tı d a h a va rd ı r. G i riş k a p ı s ı üze r i n d eki ke­
mer tepes i n d e , d i kd ö rt g e n s i l m e le rle ç erçeve­
le n m is i k i b ö l ü m l ü üc sat ı r kita besi b u lu n u r.
. '
3- SAFED SAAT KULESİ
S u ltan i l . Abd ü lha m it H a n zama n ı nda o n u n ta hta
ç ıkışı n ı n 25. ci senesi [ M . 1 90 1 ] kutla m a la rı çer­
çevesin de, ya ptırı ld ı ğ ı n ı ta h m i n etti ği miz saat ku ­
les i , resm i b i r b i n a n ı n köşesi n d e yer a l ı r. Kule,
b üyü k s i li n d i ri k bir ka ide üzeri n d e n yü kseli r. Kare
prizma g övde li ku le n i n gövd esi yatay ü ç si lme i le
d ö rt kata bölünen kule, kesme taşta n ya p ı lmışt ı r.
Gövd e n i n ü ç ü n c ü katında yuva rla k kad ra n lı saat
g ö rü lü r. Köşkü n üzeri n d e ise, d i kd örtg en g e n i ş
p e n ce re le r b u lu n u r. D i kd ö rtgen b i r ka pısı o la n
k u le n i n içi n i mazgal pencere le r ayd ı n latır.

Foto : M . Tütü ncü

353 Tütüncü 2006. 225 - 226.

354 Tütü n cü 2 0 0 6 , 2 2 9 . fig . 1 34 - 1 34a. Foto : M . Tütü ncü
 O s m a n l ı i mparatorluğu Saat K uleleri 1 77

4- YAFA SAAT KULESİ

S u lta n i l . Abd ü lh a m i t' i n 25. c ü lu s y ı ld ö n ü m ü
kutla ma la rı çerçevesi nd e , Yafa b e le d iye b a h çe ­
s i n d e 1 8 m . yü ksekli ğ i n d e tasa rla n a n b i r saat
k u les i n i n temeli atı ld ı . 355 K u le 1 90 1 ta ri h i n d e
b i t i r i l d i . 356 K u le ü ç b a s a m a klı b i r ka i d e üzerine
k u r u l m u ş , köşe le ri kava l s i l m e li , k a re p la n lı , ü ç ­
g e n a lı n lı klı v e sivri k ü la h lı d ı r. Yatay s i l m e le rle
ü ç kata bölü n m ü şt ü r. H e r katta yuva rla k kemer­
li p e n cere le ri va rd ı r. G i riş k a p ı s ı yuva rla k ke m e r­
li d i r. Ka p ı üzeri n d e k i o rta kat p e n ce re a lı n lı ğ ı n d a
S u lta n i l . Abd ü lha m it' i n t u ğ ra s ı b u l u n ma kta d ı r.
Üstteki ü ç g e n a lı n lı kla r ın o rta s ı n d a d ö rt yö n d e
yuva rla k kad ra n lı saatler b u lu n u r.

355 Ç a km a k 2000. 67.

356 Bayhan 2006. 33.
Foto : M . Tüt ü n c ü
 l
l
(
_J
;NA HERSEK
ı-

....

SIRBİSTAN

KARADA(;
 Osm a n l ı i m paratorluğu Saat Kuleleri 1 79

H . KARADAG

1 - BAR (STARİGRAD) SAAT KULESİ

B a r Şeh ri , Ad riyati k kıyı s ı n d a ö n e m li b i r l i m a n
kentid i r. E s k i d e n l ş ko d ra Sa n ca ğ ı na b a ğ lı i d i .
Saat k u le s i , şeh ri n e s k i ye·rleşi m yeri n d e k a le
i ç i n d e b u lu n u r. M u hte m e le n li m a n d a k i h a re ket­
leri ta k i p etm e k ü z e re b i r g özetlem e k u lesi ola­
ra k i n şa e d i le n ya p ı , d a h a s o n ra k i d ö n e m le rd e
saat k u lesi o la ra k k u lla n ı lm ı ştı r. K u le n i n XIX. yy.
d a ya p ı l d ı ğ ı ta h m i n e d i lm e kte d i r. 357
Pek m u ntaza m o lmaya n kesme taştan ya p ı ­
la n v e aşa ğ ı d a n y u ka rı d oğ ru d a ra la n k u le , ka re
p rizm a g övd e l i d i r. K u le n i n köşkü yuva rla k ke­
m e rli d ö rt p e n ce re i le b a ld a ke n şekli n i a lm ı ş­
t ı r. Pe n ce re le ri n a ltı n d a d ö rt cep h e d e ra ka m la ­
rı çizgi i le b e l i rtilmiş saatler va rd ı r. Köş k ü n üzeri
sekizgen kasnaklı kubbe i le ö rtü lmüştür.

Foto : M . İ b ra h i m g i l

357 Tura n - İ bra h i m g i l 2004. 444 - 447.

1 80 H akk ı Acu n

Foto : M . İ b ra h i m g i l

2- PODGORİCA (TİTOGRAD) SAAT KULESİ h i p o la n k u le n i n , g övd e s i n d e iç m e ka n ı ayd ı n la ­

Ş e h r i n m e rkezi n d e yer a la n saat k u lesi, m o loz
taşta n ya p ı la n , k a re prizmal g övdeli saat k u le­
s i n i n b a n i s i ve ta ri h i h a k k ı n da yeterli bir b i lg iye
sa h i p o la m a d ı k. 358 Gayet s a d e b i r g ö rü n üşe sa-
ta n m a z g a l pe nc ere le r i le e n ü sttek i köşk b öl ü ­
m ü n d e , yuva rla k kemerli b üyü k p e n ce re le r yer
a l ı r. Ya p ı n ı n saçak a lt ı n d a yuva rla k ka d ra n l ı , Ro­
m e n ra ka m lı bir saat yer a lı r.

358 Ayverdi 2/1 98 1 ,282, fotograf 438; Acun 1 994, 50.

 Osmanlı i m paratorluğu Saat K u l e leri 1 81

Foto E. Yı ld ı z
 BULGARİSTAJ\
SIRBi STAN
.

*
* PRiSTİNE
�

KOSOVA

• fERİZOViÇ
•
MA�v1 UŞi\
• PIZİZREN

•
Rl\ OVÇA
RNAVUTLUK
. . .
. .

' · .

MAKEDONYA .
1 - FERİZOVİ(?. (F.�İ3'Y =UREŞEVAÇ) SAAT
KULESİ
Ş ehir merkezinde, M etuş Kraşniçi Caddesi üzerin­
de, büyü k cami i le ki lise a rasındadır. Asli fon ksi­
yon u n u ne zaman kaybetti belli olmaya n saat ku­
lesi, g ü n ü m üzde ya nında yer aldığı Sırp O rtodoks
Kilise's i n i n çan kulesi o la ra k kulla n ı lmakta d ı r.
Kim ta rafı ndan ve ne zaman ya ptı rı ld ığ ı belli ol­
maya n kule XIX. yy. başı na ta ri h lend i ri lmektedi r.359
Ka reye ya k ı n d i kd ö rt gen p ri z m a şekli n d e , 2 7
m . o la n s a a t k u le s i , s i l m e le rle d ö rt kata b ö l ü n ­
m üştü r. B i r ve i k i n c i kat ı n h e r ceph e s i n d e b i re r
yuva rlak kemerli pencere i le ü ç ü n c ü katta h e r
c e p h e d e o rtas ı d a h a büyük ü ç lü penc ere yer a l ı r.
Ü ç ü z penc ere üzeri n d e saat ka d ra n la rı n ı n yer­
leşti rd i ğ i yuva rla klar g ö r ü l ü r. En ü stte h e r ke­
n a rı n d a i k i z pencere leri b u lu n a n saatin ve ça n ı n
y e r a ld ı ğ ı köşk b u lu n u r. Köşkü n üzeri k u b b eyle
ö rt ü lü d ü r. D ı ş c ephesi sıva n m ıştı r.

...

35 9 Ayverdi 3/ 1 98 1 , 224; Vırmiça 1 999, 369; Vırmiça 20 04 795;

Bay 1 03/2003, 43; İ bra h i m g i l 206, 204.
1 84 1-1 a k k ı ı\ c u ıı

2- G İ LAN SAAT KULESİ

B u g ü n k ü Ş ehza d e H a n ı m C a m i i ' n i n ya k ı n ı n d a
g ü n eyd oğu yö n ü n d e i d i . 1 9 1 2 O s m a n lı la r ç e k i ­
li rken va r o la n S a a t Ku les i , 1 92 2 d e yı k ı lm ıştı r. 360

3- İ PEK (PEC) SAAT KULESİ

İ pe k ke n t i n d e iki ta n e saat k u lesi va rd ı r. 361 H. 1 2 9 1
/ M . 1 874 ta rih li Prizre n Vi layeti S a l n a m es i ' n d e
i k i saat k u les i n d e n ba h sed i lmesi n e ra ğ m e n , H .
1 3 1 4 / M . 1 896 Kosova S a l n a m es i ' n d e İ pek'teki
ese rle r tek tek sayı lı rken saat k u les i n d e n h iç
söz e d i lmez. 362 B u b i lg i le r ı ş ı ğ ı n d a h e r i k i saat
k u les i n i n de yı k ı ld ı ğ ı n ı veya s a l n a m eye yaz ı lm a ­
sı n ı n u n ut uld u ğ u n u söyleye bi liriz. B u g ü n ya l n ı z
teme lleri ka la n v e Abdu lrezza k C a m i i ' n i n ya n ı n ­
d a b u lu n a n saat k u le s i n i n , kita besi va rd ı r.
H o ş n a za r k ı ls u n g ö re n le r b u ced i d b ü nya d ı n a
H a k n a s fb itsin e re n le r ya d i g a r evla d ı n a
Sa h i b i n d e n raz ı olsun d a i ma lütf-i C e lil
M a ka m ı p ü r- n işan o ls u n hoş g e le n le r zat ı n a
P e s , m i ' ma r- ı m ü ce lla eyleye n Arif§
Afe ri n o ls u n sad hezar h i c riya ü sta d ı na
S e n e 1 320 Sene 1 3 1 8 Rumi
Abdü lrezza k Efe n d i taraf ı n d a n ya pt ı r ı ld ı ğ ı ta h -
m i n e d i le n saat k u lesi kita b e s i n e g ö re H . 1 320 /
M . 1 90 2 ta ri h i n d e i n şa e d i lm i şt i r. 363
K u le , ka re prizma g övd eli ü ç katlı d ı r. E n g e n iş
o la n a lt kat m o loz ta şta n , d a h a i n ce o la n ü st kat
a hşa pta n ya p ı lm ıştı r. En ü stte ise, ü ze ri boğ u m ­
l u sivri k ü la h lı saat k a d ra n la rı n ı n y e r a ld ı ğ ı k ü ­
ç ü k b i r kat d a h a va rd ı r.

B a y' d a n 1 1 7 , 2 0 0 5 ' d e n

360 Vırmiça 1 999, 325; Vırm i ça 200 1 , 795.

361 Vırm i ça 200 1 , 795; İ b ra h i m g i l 2006, 955 - 956.
362 Kosova 1 3 1 4, 29 4.
3 63 Prizren 2005, 67.
i p e k Saat K u lesi
 Osm a n l ı İ m p a ı· a Lo ı· l uğu SaaL K u l e leri 1 85

4- MAM UŞA SAAT KULESİ

M a m uşa ; Prize n ' e b a ğ lı , o n a 1 6 km. uza k l ı kta,
Tü rkleri n e n yoğ u n o ld u ğ u bir kasa b a d ı r. Saat
k u le s i , kasaba n ı n ca m i avlusu i çe ri s i n d e çeşme
i le b i rli kte yer a l ı r. Es k i d e n b u avlu içerisi n d e y ı ­
k ı la n m e d rese d e b u l u n m a ktayd ı . 36 4
Saat k u lesi yuva rla k ke m e rli g i riş ka p ı s ı üze­
ri n d e k i , iki s ı ra beş satırlık kita b e s i n e g ö re ta ­
ri h le n d i ri l i r.
1- Alla hu tea la itdi h i d ayet
Kıldı m uzaffer oldu saadet
2- S e m e n d re "nin na kus-ı küfrü n
M a h m u d Paşa h e m a ld ı g a n i met
3- Hayr- ı n iyetle ya ptırmas ı n a
Ma m uşa i ç i n eyledi h i m met
4- İ kblil-i ö m rü olsu n ziyade
İtd i kte efla k-i devre azimet
5- B i r hoşça ç ı ktı n a z ı m i le ta rih
" İ la m - ı evkat ola bu saat" fi ş e h r- i Ramaza n sene
1 23 0365
Kita besi n e g ö re saat k u lesi ; R a m a z a n 1 230
/ Ağ u stos 1 8 1 53 66 tari h i n d e , M a h mut Paşa ' n ı n
S e m e n d i re ' d e yapt ı ğ ı savaşta n so n ra elde ett i ğ i
g a n i m et le ya p t ı rd ı ğ ı a n la ş ı l m a kta d ı r.
M a h m ut Paşa Prizre n Ka lesi ' n d e k i ca m i si n i n
i nşaat ı n d a n o n ü ç y ı l ö n ce, ka le n i n kente b a k a n
d uva r ı n d a b i r s a a t k u lesi ya ptırd ı ğ ı , b u s a a t ku­
lesi i le M a m u şa ve R a h ovça ' d a k i saat kulele ri n e
d e , M o ra , Se m e n d i re ' d e 1 8 1 3 y ı l ı n d a ist i la c ı la­
ra ka rş ı yü rütt ü ğ ü savaşta g a n i met olara k a l d ı ­
ğ ı ü ç ça n ı ta ktı rd ı ğ ı b i l i n m e kte d i r. M a m uşa Saat
Kule si ' n i n ça n ı ; M a h m ut Paşa ta rafı n d a n , sa­
va şta n s o n ra S e m e n d i re ' d e k i bir ki li se d e n alı­
n a ra k M a m uşa köyü n e g eti r il mi şt i r. Osm a n lı ' n ı n
b u t o p ra kla rd a n çe k i lmes i n d e n so n ra , S ı rp­
lar ta raf ı n d a n ça n la rı sökü le re k a l ı n m ı şt ı r. Ma­
m u şa h a l k ı , b u o lay üzeri n e saat k u les i n e ye n i
b i r ça n sa tın a l m ışt ı r. Fa kat M a m uşa lı la r a lı ­
n a n b u ça n ı n ses i n i n eskisi g i b i olma d ı ğ ı n ı d uya ­
ra k ü z ü l m ü şlerd i r. Saat k u le s i i çe ri s i n d e parça ­ ka d ra n ı o lmaya n k u les i n i n yüksekli ğ i 1 5 m . ya ­
la n m ı ş saatin m e ka n iz m a s ı h a le n d u rm a kta d ı r. k ı n , ka reye ya k ı n d i kd ö rtgen p la n lı d ı r. M o loz taş­
Ku le 1 990 yılı na ka d a r h izmet ve rmişt i r. 367 Saat tan ya p ı la n d i kd ö rt g e n prizma gövd eli saat k u le­
si k ı rma çatıyla ö rtü lm üşt ü r. Çatı üzeri n d e n yük­
s e le n ve ça n ı taşıyan b i r ç ı kı ntı d a h a va rd ı r. Ku­
364 Vırmiça 1 999, 2 0 0 - 2 0 2 ; Vırmiça 200 1 , 7 9 5 ; Turan - İbra­ leye yuva rla k ke m e rli ka p ı d a n g i ri lerek içte n a h ­
h i m g i l 2004, 267; İbra h i m g i l 2006, 846-849.
3 65 Vırmiça 1 999, 202; İ bra h i m g i l 2006, 847. Her iki yayı nda da şap b i r m e rd ive n le ç ı k ı lm akta d ı r. Ayrıca saat k u ­
kitabe tari h i 1 230 olmasına karş ı n 1 23 1 yazı lmıştır. lesi n i n saati n i ça lışt ı ra n a ğ ı rlı kla rı n ı n i n d i ğ i i k i
366 Oaglı- Ü çer 1 997,63; Vırmiça 1 999, 202; İ b rah i m g i l 2006,
metre d e ri n li ğ i n d e b i r bodrum katı b u lu n m a k­
847.
367 Vırm iça 1 999, 200-202; İ b ra h i m g i l 2006, 847. ta d ı r.
1 86 H akkı Acu n

A 1

-11 ---- ---1ı_-

392

:[> 1

! 1
ı--

1
1

I�

i-1'
1
1

:f.> 1 !
-11'----- ---11-
401
Prizren Eski Eserler K u r u m u Arşivi ' n d e n
 Osmanlı İ m paratorluğu Saat K u leleri 1 87

6- MİTROVİÇA SAAT KULESİ

Şeh i rd e b i r saat k u les i n i n va rlı ğ ı n ı b i lm e kteyiz . 368
Ama ; H . 1 3 1 4 / M . 1 89 6 Kosova Sa l n a m es i " n d e
M it roviça · d a k i eserle r t e k t e k sayılı rken saat k u ­
lesi n d e n h i ç s ö z e d i lmez. 369 Bu b i lg i le r ı şı ğ ı n da
saat k u les i n i n 1 89 6 ta ri h i n d e n s o n ra ya ptırıld ı ­
ğ ı n ı söyleye b i li riz.
Saat k u le s i , Ga z i l sa B ey C a m i i ya n ı n da i d i . il.
D ü nya Savaşı ' n a k a d a r aya kta olan ya p ı , k a l ı n l ı
i n ce li i k i katlı v e m o loz taşta n ya p ı lm ışt ı . 370

7- PRİŞTİ N E SAAT KULESİ

B u g ü n kü Kosova · n ı n başkenti o la n Prişti­
n e 700 . 0 0 0 ' d e n fazla n üfusuyla ü lke n i n e n b ü ­
y ü k kentid i r. N üfusu n u n % 9 0 ' d a n faz la s ı
M üs l ü m a n " d ı r.
Prişt i n e kenti n d e i ki ta n e saat k u lesi va rd ı r. 371
B i ri s i b u g ü n m ü ze o la ra k k u lla n ı la n h ü kü m et
k o n a ğ ı ö n ü n d e k i ve yok o la n saat k u le s i , d i ğ e ­
ri fati h S u lta n M e h m et C a m i i g ü n eyi n d e aya kta
o la n saat k u le s i .

A- H ÜKÜMET Bİ NASI Ö N Ü N D EKİ ESKİ

SAAT KULESİ
H . 1 3 1 4 / M. 1 89 6 Kosova Salna mesi n d e
Prişt i n e " d e k i eserle r t e k t e k sayı lı rken 1 saat
k u les i n d e n söz e d i li r. 372 B u g ü n yeri n d e olmaya n
bu saat k u les i n d e n b a h s e d i ld i ğ i n i d ü ş ü n m e kte­
yiz. B u b i lg i le r ı ş ı ğ ı n d a çalar saat 1 896 ta ri h i n ­
d e n ö n ce ya p ı lm ı ş o lm a lı d ı r.
Saat k u lesi ka re prizma g övdeli i k i katlı d ı r.
Ya kla ş ı k o la ra k 3 0 m . civa r ı n d a olan b u k u le n i n
2 0 m . ka d a r o l a n k ı s m ı m o lo z taşta n , d a h a i n ce
o la n i k i n c i g övd e n i n üzeri ise m u htem elen a h ­
şa pta n ya p ı l m ıştı r. Ahşap k u le n i n üzeri n d e d e
ça n ı n a s ı l d ı ğ ı sivri k ü la h lı k ü ç ü k k u le b u lu n u r.
Katla rı b i rb i ri n d e n ayı ra n g övde le r üzeri n d e sa­
ça kla r ye r a l ı r. 373

368 Vırmiça 200 1 , 795.

; 369 Kosova 1 3 1 4. 294.
370 Vırmiça 1 99 9 . 305.
371 Vırmiça 200 1 . 795.
372 Kosova 1 3 1 4. 1 97; Saat kulesiyle ilgili a rşivde bilgi va r­
d ı r. Başba kanlık Devlet Arşivi . Tari h ; 07/L/ 1 3 1 7, Dosya N o ;
1 99 . G ö m lek N o ; 1 5.
373 Vırmiça 1 999, 259-260 ; İ b ra h i m g i l 2006, 546-547.
Priştine Saat K u lesi
1 88 Hakkı Acun

8- BUGÜN AYAKTA O LAN SAAT KULESİ

Fati h C a m i i ' n i n k ı b le ce phesinde ve ona 1 5 20 -

m. uza k lıkta d ı r. Kule , 1 904 yı lın da ya ptı rı lm ı şt ı r.

Fa kat kim ta rafı n d a n ya ptı rı ld ı ğ ı b i l i n mez. 374 Ku le ,
1 955 yılı n d a Fati h Ca mi i i le b i rlikte o n a rı lm ı şt ı r. 375
Saat k u lesi a lt ı g e n p la n lı , i ki katlı ve 25 m .
yü ks e k li kted i r. U z u n o l a n b i ri n c i k a t ı m o loz taş­
ta n , i k i n ci ve o n u n ü z e ri n d e ki ça n ı n takı ld ı ğ ı k ı ­
s ı m tu ğlad a n ya p ı l m ı şt ı r. Tuğ la b ö l ü m le r a lt ı g e n
b a ld a ke n p la n lıd ı r. M o loz taş ı n d a n ya p ı l m ı ş g öv­
d e n i n ve yuva rla k ke m e rli beş kat k ü ç ü k pence­
re le rin kena rla rı s i l m e le rle v u rg u la n m ı şt ı r. M o ­
loz taş g övd e i le t u ğ la g övd e a ra s ı n d a e n i n e , kat ı
beli rleyen s i lme va rd ı r. Tu ğ la köş k ü n a lı n lı k la ­
rı ü ç g e n ş e k li n d e d i r. K u le n i n köşk kısm ı n d a yu­
va rla k s a a t ka d ra n la rı g ö r ü l ü r. B u g ü n ça lışma­
ya n k u leye , yuva rlak k e me rli bir ka p ı d a n g i rile­ Priştine Saat Kulesi
re k i çteki m e rdive n le rle çı k ı l ı r.

8- PRİZREN
Pri z re n Şe h ri , Kosova ' n ı n i k i n c i b üyük şeh rid i r.
Şar D a ğ la rı etekle ri n d e k u ru l m u şt u r. Kent, d a ğ a
ya s la n ma s ı v e k a le eteğ i n d e k u ru lu ş u b a k ı m ı n ­ 'SZ - ,, 7'

Fıl ı
d a n B u rsa v e M a n i sa 'ya b e n zer. 1 999 d a k i s a ­
vaşta n s o n ra ka ç k ı n la rla b i rli kte ş e h ri n n üf u ­ _· ,.. ·

s u 2 0 0 . 000 üzeri n e ç ı k m ışt ı r. Kosova ' n ı n k ü l­

t ü r ve t i ca ret m e rkezi o la n ve O sm a n lı d ö n e m i n ­
d e Pe rz e r i n i s m iyle d e a n ı la n b u kent, X I V. yy. = '6 �f

d a S ı rbista n ' ı n başkentiyd i . 2 1 H a z i ra n 1 455 de

Fat i h S u lta n M e h met ' i n ko m u ta n ı Evre nos Bey
O ğ lu Ahmet Bey ta rafı n d a n fet h e d i len ke n t , 3 1
E k i m 1 9 1 2 ta ri h i n e k a d a r Os m a n lı h a k i m iyet i n d e
kalm ı şt ı r. B u s ü re z a rfı n d a şeh i r, ca m i le r i , tekke
ve türbeleri, h a n ve h a m a m la rı i le b i r T ü rk Ş e h ­
r i h üviyeti kaza n m ı şt ı r. 376
P rizre n Kenti n d e i ki ta n e saat k u lesi va r­
d ı r. B i risi kale s u rla rı üzerinde d i ğ e ri şeh i r
i ç i n d e k i Şe m sett i n Ahmet Bey H a m a m ı ' n ı n
üzeri n d e d i r. 377

374 Vırmiça 1 999. 260.

375 Ayverdi 3/1 981 , 1 77 - 1 78. 207-fotog raf 1 249: Vırmiça 1 99 9 .
260: T u r a n - İ b ra h i m g i l 2004. 253: İ b ra h i m g i l 2006, 547.
376 Özerg i n 1 968. 76. 9 1 ; İ b ra h i m g i l 1 99 9 , 6 - 8; İ b ra h i m g i l
2 0 0 6 , 8 5 3 - 856.
�oo
377 Özerg in 1 968, 76. 9 1 ; İ b ra h i m g i l 1 999. 6 - 8 : Vırmiça 200 1 .
795 ; İ b ra h i m g i l 2006, 853 - 856.
Prişti n e Saat Kulesi

A- KALEDEKİ SAAT KULESİ
Saat K u lesi Prizre n Ka lesi s u rla rı üzerinde b u ­
lu n m a ktayd ı . B u g ü n yeri n d e o lmayan k u le n i n
üze ri n d e k i kitabesi aşağ ı d a veri lmiştir.
Z i h i lutf ıssı M evla k i m e d e r m ü ' m i nlere i k ra m
M ü ca h i d i n e n u s retle b e h e r sa'at k ı l u p i n ' a m
Be ligra d u S e m e n d re h e m m u zatatı n ice kıla '
O lu p fet h i n e m e ' m u r e mr i le çok ' a sker-i İsla m
Liva - i P ü rzerin va lisi M a h m u d paşay-ı zi-şan
M u ra d - ı padişah ü zre çe k ü p S ı rb ü stine a ' la m
N i ce küffa r-ı S ı r b ' u n u rd ı la r a · n a k ına şemşir
' l ya lleri esir o lu p , dahi ma lla rı iğtinam [?]
B i - ' av n i le m üyess e r old ı çün feth i Beligra d ' u n
M ücerred niyyet- i hayrile Paşay- ı z ü ' l- i htişa m
Se me nd re ' d e g a n i met a ld ı ğ ı nakus-i a ' layı
Hasin b u rcunda sa· at vaz' e d ü p vakti kıla i ' la m
Ş ü k ü r b i r eşref- i s a ' a t b u l u p N u ri d e d i tari h
B ü lend-sada, ced i d sa 'at eder isal fera h - peya m
Kita b e s i n e g ö re saat k u les i ; Prizre n M utas a r-
rıfı M a h m ut Paşa 378 ta rafı n d a n [ kita b e n i n s o n
satırı n d a ki e b ce d hesa b ı n a g ö re ] . H . 1 23 1 / M .
1 8 1 6 ta ri h i n d e ya ptı r ılmış ve kitabesi şai r N u ri
ta rafı n d a n yaz ı lm ışt ı r. 379 H . 1 3 1 4 / M . 1 896 Koso­
va Sa lna me s i ' n d e ese rle r tek te k sayı lı rken bu
saat k u lesi n i n i s m i d e geçer_ 380
B- Ş E H İ R İÇİN DEKİ SAAT KULESİ
Saat k u le s i , şe h ri n kuzeybatı s ı n d a k i Körağa
M a ha lles i ' nd e , S a ra ç h a n e Soka k'ta , fet i h s o n ­
ras ı ca m iye çevrilen = C u ma C a m i i [ B o g o ro d i ça
Levişka Ki lisesi] ya k ı n ı n d a ki Ş e m se d d i n A h m et
B ey H a m a m ı ü z e ri n d e yer a lı r.
B u ra d a k i saat k u les i n i n n e z a m a n ya p ı l d ı ğ ı
h a kk ı n d a kes i n b i r b i lg iye s a h i p d e ğ i li z . H . 1 3 1 4
/ M . 1 896 Kosova Sa lna me si ' n d e Prizre n ' d e k i
eserle r t e k t e k sayılı rken k a le d e k i s a a t k u les i n -
3 78 Özerg i n 1 968. 8 6 d a ; Bay 93/2003, 43; M a h m ut Pasa. Priz­
ren m utasarrıflı ğ ı n d a bulunmuş olan Tah i r Paşa ' n ı n oğlu­
d u r. Babasının vefatı s ı ra s ı n d a Prizren m utasa rrıfı ( 1 809
- 1 836) i d i . M a h m ut Pasa, Sofya ve N iş valili kleri nde d e b u ­
l u n m u ş ve e m ri a ltı ndaki b i rli klerle Mora ' daki savaşlara
katılmış, 1 8 1 3 yılında Kam a n iça'da vuku bulan savaşta ya­
ra rlık g östermişti r. M a h m u t Paşa b u savaşlar sırasında
Semendire'yi i ht i la lcile rd e n geri almış ve b u şehirde bu­
l u n a n b i r k i liseden çıkardığı büyük b i r çanı, Prizren ka lesi
s u rlarındaki saat k u lesine taktırmıştı. Kulenin kitabesi n d e
b u olayla r a n latılmaktadır.
379 Özergi n 1 968. 85- 86; Vırmiça 1 999. 1 4 1 .
380 Kosova 1 3 1 4. 263.
Osm a n l ı İmparatorluğu Saat K uleleri 1 89
d e n söz e d i l i p d e b u saat k u le s i n d e n ba hsed i l­
m e m es i a kl ı m ı za ac aba ş e h i r i ç i n d e ki b u k u le o
z a m a n yok m u ? i d i veya ese rle r sayı lı rken u n u ­
t u lm uş m uyd u ? b i li n m e m e kte d i r. 381
N i koliç 382 , i lk ta h m i n i n d e saat k u les i ve h a ­
m a m ı n XVI . yy. d a ; i ki n c i ta h m i n i n d e h a m a m ı n
d a h a eski o ld u ğ u n u saat k u lesi n i n de d a h a s o n ­
r a ya p ı ld ı ğ ı n ı ; Ayve rd i b u g ü n kü s a a t k u lesi n i n i l .
M a h m ut d ö n e m i n e a it o ld u ğ u n u 383 : V ı r m i ça saat
k u les i n i n n e z a m a n ya p ı l d ı ğ ı h a k k ı n d a b i r b i lg i
verm ez. 384 Baska b i r eseri n d e Vırm ica v e İ b ra -
, ,
h i m g i l385 ; " 1 6 1 O d a n ö n ce Fra nsızlar ta rafı n d a n
ya ptırıla n a hşa p b i r k u le n i n va r o ld u ğ u n u b i li n ­
m ekte d i r. 1 9.yy. ' ı n s o n la r ı n d a Ş a i p Paşa ' n ı n kar­
deşi Eşref Paşa, a h şa p olan eski ku leyi yı kt ı rı r
ve b u g ü n k ü saat k u le s i n i i n şa ett i r i r. K u le n i n te­
pesine g özetle m e yeri i le b i r de çan ta ktı r ı r. 1 9 1 2
d e d e o z a m a n ki Prizre n rei s i H a c ı R ıfat Efe n ­
d i , bu ça n ı söktü rü r. B u ta ri hten so n ra ku leye
b i r d a h a ne saat ne d e can k u lesi ta k ı l m ı st ı r Z a -
.
, ,
m a n la büyük ta h ri bata u ğ raya n ya p ı , 1 9 72- 1 9 75
yı lla rı a ra s ı n d a ya p ı l a n resto ra syon s o n ras ı n d a
h a m a m la b i rli kte m üzeye d ö n üştü rü l m ü şt ü r. B u
restora syon d a k u le n i n yıkı la n ü st k ı s m ı t a m a m ­
la n m ışt ı r. S a a t k u les i n i n yü kse k li ğ i 26 m . d i r. " b u
b i lg i le ri veri r.
Kule , 4 . 70 x 4 . 70 m . boyutla r ı n d a k a re p la n l ı
v e i ki katlı d ı r. İ ki n c i k a t ı k u le n i n üzerindeki ça n
köşkü n ü n b u l u n d u ğ u yerd i r. Köşkün üzeri kı rma
çatı i le g övd eye otu rd u ğ u yer ise g e n i ş saçak­
la ö rt ü lü d ü r. Kesme taştan ya p ı la n k u le n i n g öv­
de üzerinde inc e, d ö rt d i kd ö rt g e n , ça n köş k ü n ­
d e ise b i re r i k iz pencere b u lu n u r. Ayrıca g övde­
nin a lt kısm ı n d a d a lg a lı saça k ile ü st k ı s m ı n d a
kava l s i l m e le r y e r a l ı r. Ku leye, h a m a m ı n [ m ü ze ­
n i n ) b i r h ü c res i n i n i ç i n d e k i "z" şekli n d e ki a hşa p
m e rd ive n le rle ç ı k ı lı r.
K u le n i n g övdesi üzeri n d e k i g e n i ş ve d a lg a l ı
s a ç a k l a r i le d a lg a lı s i lm ele r b a ro k öze lli k le r ta ­
ş ı d ı ğ ı i ç i n , Ayve rd i ' n i n k u leyi , S u lta n i l . M a h m ut
D ö n e m i n e tari h le n d i rm esine katılma ktayız.
381 Kosova 1 3 1 4. 263.
382 N i koliç 1 998. 209.
383 Ayverdi 3/ 1 98 1 , 2 1 0.228-fotoğraf 1 290; Bay 2003. 43.
384 Vırmiça 1 998. 1 7.
385 Vırmiça 1 998, 1 7 - 22; Vırmiça 1 999. 1 42 ; İ b ra h i m g i l 2006,
843.
1 90 Hakkı Acun
 Osmanlı i m paratorluğu Saat K uleleri 191

Ra hovça Saat K u lesi

1 92 H ak k ı Acun

9- RAHOVÇA (RAHOVEÇ) MAH M UT PAŞA

SAAT KULESİ
R a h ovça , Prizre n ' d e n 27 km. u za k l ı kta b i r ka ­
sa b a d ı r. S aat k u le s i , kasa b a n ı n m e rkezi n d e k i
Yu ka rı M a h a lle ' d e ye r a l ı r.
K u le , yuva rla k ke m e rli g i riş k a p ı s ı ü ze ri n d e ­
k i , t e k satı rlı k sene v e ta rih yaz ı lı kita b e s i n e g ö re
ta ri h le n d i ri l i r. 36 x 43 c m . Boyutla r ı n d a , "Sene
1 206" yaz ı lı kita besi n e g ö re ku le H. 1 206 / M .
1 79 1 - 1 79 2 tari h i n d e ya ptı rı lm ı şt ı r. 386
Saat k u les i n i n , k i m i n ta rafı n d a n ya ptırıld ı ­
ğ ı h a k k ı n d a b i r b i lg iye sa h i p d eğ i li z . A m a h a lk
ta rafı n d a n " M a h mut Paşa Saat K u les i " a d ıy­
la a n ı ld ı ğ ı n d a n , M a h m ut Paşa ' n ı n ya p tı rd ı ­
ğ ı d ü ş ü n ü lmekte d i r. Anca k, M a h m ut Paşa ' n ı n ;
Sait Paşa ' d a n s o n ra 1 80 9 ' d e Prizren m utas a r­
rıflı ğ ı na g eti ri ld i ğ i ve 29 Ağ ustos 1 836 'ya k a d a r
bu g ö revd e b u l u n d u ğ u b i l i n m e kted i r. M a h m ut
Paşa, Prizre n Ka lesi iç inde ve M a m uşa Köyü ' n d e
[ 1 230/1 8 1 5- 1 8 1 6 ] ' d a b i re r saat k u lesi i n şa ett i r­
m işt i r. R a h ovça ' d a k i saat k u lesi Paşa ' n ı n i n şa
ett i rd i ğ i d i ğ e r saat k u le le r i n d e n , 24 yıl ö n ce ya p ­
t ı rı l m ı şt ı r. B u n e d e n le Saat k u lesi n i n d a h a ö n ce
ba şka b i r kişi ta rafı n d a n i nşa etti r i ld i ğ i ve M a h ­
m ut Paşa tarafı n d a n ku leye b i r ç a n t a k ı ld ı ğ ı
d üş ü n ü lmektedi r. 38 7
B u g ü n ça lışmaya n saat k u le s i , evle rle çev­
ri lmişt i r. Ku le, plan ve d ı ş g ö r ü n ü ş ü a ç ı s ı n d a n ,
M a m uşa S a a t Kules i ' n e b e n z e m e kted i r. Saat
k a d ra n ı o lmaya n k u les i n i n yüksekli ğ i , 1 4. 5 0 m.
civa rı n d a d ı r. M o loz taştan ya p ı l m ı ş olan d i kd ö rt ­
g e n p r i z m a g övd e ; kırm a çat ı lı d ı r. Çatı n ı n o rta­
s ı n d a n , d e m i rd e n d ö rt ayak ü ze ri n d e ça n ı n ta­
Bozo rJvei S { + 7.90 m)
k ı ld ı ğ ı k u lesi yü kse l m e kte d i r. Ç a n ı n ı n M a h m u t
Paşa ' n ı n , S e m e n d i re ' d e n g a n i met o la ra k a l d ı ­
Bozo nlveH 4 { + 6.10 m) ğ ı v e bu raya takt ı rd ı ğ ı b i l i n m e kte d i r Anca k, ça n
d a h a s o n ra la rı k u le d e n a l ı n m ı şt ı r. G ü n ü m üz d e
ça n ı n n e re d e o ld u ğ u b i l i n m e m e kted i r. Ku leye
Boza nlvell 3 { + 4.50 m)
yuva rla k ke m e rli b i r k a p ı d a n g i ri le rek, içten s p i ­
ra l b i r a h şa p m e rd ive n le ç ı k ı lm a kta d ı r.
Boza nlveıı 2 ( + 2.70 m)

Boza nive� ı ( • 0.80 m)

. -. 386 Vırmiça 200 1 , 79 5 ; İbra h i m g i l 2006. 847.

Prizren Eski Eserle r K u r u m u Arşivi ' n d e n 38 7 Vırmiça 2 00 1 , 79 5 ; Bay 99/2003, 43; İ b ra h i m g i l 2006, 847.
 Osman l ı İ mparatorluğu Saat K uleleri 1 93

1 0- VULÇITRIN (VIÇITI RIN) SAAT KULESİ

Ç a rşı Ca m i i ' n i n ya n ı n d a yer a lma ktayd ı . Kim ta ­
rafı n d a n ve n e za m a n ya p ı ld ı ğ ı b i l i n m eyen ku­
len i n a hş a ptan o ld u ğ u v e M a muşa saat k u lesi­
n e çok benze d i ğ i n i söyleyeb i li riz. Saat kad ra n ı
o lmaya n ku le n i n ça n ı n ça l ı n d ı ğ ı n a d a i r 1 830 ta­
ri h li bir belge va rd ı r. Ayrıca ça n ı üzerinde " 1 764
Ya n M oldva n " yazd ı ğ ı n ı b i liyo ruz. 388 Söz kon u s u
o la n i ki ta rih d üşü n ü ld ü ğ ü n d e , k u le n i n b u i ki
tari h a ra s ı n d a ya ptı rı ld ı ğ ı n ı söyleyebiliriz. Fa ­
kat H . 1 3 1 4 / M . 1 896 Kosova Saln a m e s i ' n d e
Vulçıtrı n ' deki eserler t e k t e k sayı ld ı ğ ı h a ld e
saat k u les i n d e n h i ç söz e d i lmemesi i lg i n çt i r. 389
 .. 1

A DENİL

•*
TU N U S _ Darn a h
•

iJ!!li TRABL US • B i ngazi

.T9bru k
a Körfezi
•
S u rt

MiS
7

. sabha

S A H A R A

N İ J E RYA

ÇAD
' .\ '
 Osman l ı i mparatorluğu Saat Kuleleri 1 95

. J - Lİ'BYA la r ve o �d u kça g e n i ş b i r sa h ayı ka psa r. İ ç i n d e ·

eski ve d a r soka kla r, evler, ca m i le r, m e d rese,
o k u l, h a m a mlar, t ü rb e ler, eski konsolukla r,
TRAB LUSGARP SAAT KULESİ ·
ki lise ve çok sayı d a ça rşı i le bazı ya p ı la r b u tu - ·

Tra b lusgarp, ü lke n i n batı s ı n d a Akd e n i z' kıyı s ı ­

.na k u ru lmu ş ö ne m li b i r lima n kenti d i r. N üfusu
bir m i lyo n u aşan kentin ku ruluşu n u n Fen i ke •
lile re kada r i n d i ğ i ka b u l e d i li r. E s k i a d ı n ı n O EA
o ld u ğ u sa n ı li r. Tra blusg a rp eski kent [ M �d i � a ]
v e yen i kent o l m a k ü z e re başlıca i ki bölü m d e n
oluşur. Eski kentin başla n g ı c ı n d a k a le , b u rç ve
n u r. Osma n l ı n ı n izlerine M ed i n a ' d a ra hatlık­
la gözle m le n e b i lir. Ya p ı la r iç inde yü ksekliği i le
d i k kati çeken eser M e i d a n Essaaf daki [Saat
M eyd a n ı ! saat k u les i d i r. K u le n i n ya n taraf ı n ­
d a S u k J::ttürk [Tü rk Ç a rşısı] va rd ı r. S u ltan. i l .
.
Abd ü lh a m if i n ya ptı rd ı ğ ı ç a rşı n ı n 39o ya n ı n d a ,
Saat M eyd a n ı ' n ı n ki saat k u lesi, 1 87 1 Yı l ı nd a

""·ı 1 •
'su rla r yer a l ı r. M ed i n a , k a le n i n ya n ı r:ı d a n . a:ş- O sm a h b Va lisi Ali Paşa ta rafı n d a n ya p t ı r ı l m ı ş­

�·ı ·:9/ .,,.,.,

,'$, t ı r. K u le , k a re p ri z m a l g övdeli, ü ç katlı d ı r. Kat­
la rı b i r b i ri n d e n g e n iş saçak g i b i $ i lm e le r ayı­
� ·�y
,� --·
rı r. Her katta b i re r d i kd ö rtgen pencere b u lu ­
�
, n u r. E n ü stte sivri k ü la h lı ö rtü saça ğ ı n ı n a lt ı n ­
a , �yuva rla k saat k a d ra n la rı n ı n yerleşt i rild i ğ i
• I
ft
\.a c ı. �·�...kla r va rd ı r. Alt katı n ve b i rinc i kat ı n kö-
..'.�eleri n d e i kişe rli s ü t u n l a r g ö rü lü r.

, �e �390 Acun 1 9 94, 53 ; I RC I CA Fotoğraf Arşivi, 90788 / 1 a - 1 7 b.

,
.. .
� � ı.
·�:

, '

Foto : F. M ü d errisoğlu
 l

'
1

Tripoli •
ÇD:ablus) 1 H İ '
Hermel
.

� /("

I
f LÜBNAN e
v­
v

\. v- .,
j Q �
Q
/ < Baalbek jf(
•.. .. .
J ounıe •
V-
< <'f(

'tc
.. .-
_BEYRUT '<l
O •
q;q_;

Jl­ v Zahie

-,IOl
·

H_;ıl
( SURİYE
Sidon � e Jazzi n
.
e
./ Ez Zahran i
"

Tire
UNDOF
•

J
BÖLGESİ
Naku ra / GOLAN
,
e·
� TEPELERİ
•
.
 Osma n l ı i m paratorluğu Saat K u leleri 1 97

K- LÜBNAN

1 - BEYRUT SAAT KU LESİ

B üyü k Kışla ' n ı n b a h ç e s i n d e yer a la n ve b a n i s i ,
ya p ı m tari h i , b i ç i m i v e ayakta o l u p o l ma d ı ğ ı h a k ­
k ı n d a b i lg i s a h i b i o la m a d ı ğ ı m ız saat k u les i n i n
ya p ı m ıyla i lg i li , B a ş b a ka n lı k D evlet Arşivi ' n d e H .
1 3 1 5 / M . 1 89 7 - 1 898 ta ri h li b i r b e lg e va rd ı r. 39 1
Ku le b u ta rihten s o n ra ya p ı l m ı ş olma lı d ı r.
Saat ku les i n i n i nşaat h a li n d e k i b u g ö rü ntüsü
Se rvet-i F ü n u n d e rg i s i n d e ye r a l ı r. 392 K u le , kare
k a i d e li , d i kd ö rtgen g i ri ş ka p ı l ı , atn a lı ke m e rli
i kiz pe n c e reli d i r. Kesme taşta n ya p ı lm ıştı r. D ö rt
katlı d ı r. i ki n c i kat d iğ e r katla rda n d a h a u z u n ve
o rta s ı n d a , d ö rt yö n d e k ü ç ü k ba lko n la r b u l u n u r.
Ü ç ü n c ü katta d ö rt c e p h e d e yuva rla k k a d ra n lı
saatle r va rd ı r. En ü stteki d ö rd ü n c ü kat ise, i kiz
pe n c e re le rle d ı şa a ç ı lı r v e d işli ü çg e n saça kla
ta ç la n d ı rı lm ı şt ı r.

Foto : M. B ü lent Va rlı k

39 1 Başba ka n l ı k Devlet Arşivi. Tarih H . 1 3 1 5. Dosya N o ; 1 67,

G ö m le k No; 200.
39 2 Servet-i Fünun . n u m a ra 3 9 5 , 68.
1 98 Hakkı Acun

2- TRABLUS (TRİPOLİ) ELTEL

SAAT KULESİ
Kule, S u lta n i l . Abd ü lha m it ' i n
2 5 . c ü l u s y ıld ö n ü m ü kutla ma la ­
r ı çerçeve s i n d e ya ptı r ılmışt ı r. 393
Ka re prizma g övd e li ve s i l m e le r­
le beş kata b ö lü n m ü ş b i r k u le­
d i r. B i ri n c i kat ı n d a g e n i ş bir sa­
ç a k i le d ö rd ü ncü katı n d a b i re r
ba lkon y e r a l ı r. D ö rt c e p h e s i n d e
yuva rla k ke me rli p e n ce reler i le
e n ü stte yuva rla k saat ka d ra n la ­
r ı b u l u n u r.

393 Başbakanlı k Devlet Arşivi, Tarih; 24/N

Ca/1 3 1 8, Dosya No; 206, Gömlek N o ;�,- ·
1 27. Yenişehirlioğlu 1 989, 84; Acun 1 994,
52; I RC I CA Fotoğ raf Arşivi 90408 / 7.

Foto : F. M ü derrisoğlu
Osmanlı imparatorluğu Saat K uleleri 1 99
 -
-'
____ _..
;

,-·
.
_.· __
•,
.

1
."U RYA

* BU DAPEŞTE
�;�...
../·- ·

MACARİSTAN
.
1 r'
�

' { '�._�
.
.
_. ···
'·
'·· ROMANYA

l l RVATİSTAN /'
•.

·,� '
 Osman l ı i m paratorl uğu Saat K u leleri 201

L- MACARiSTAN

1 - BUDAPEŞTE (BUDİN) SAAT KULESİ

B u d a peşte kalesi i ç i n d e yer a la n M atias Kilise­
s i , B u d i n ' i n fet h e d i lm esiyle b i rli kte S u ltan Sü­
leyman = Feth iye C a m i i i s m iyle ca m iye çevri l­
m iş, m i h ra p . m i n be r ve b i r m i n a re i lave e d i l­
m i şt i . M i n a re, ki lise k a p ı s ı kena rı n d a n yü ksel­
m e kte ve saat k u lesi m i n a re g övd e s i n d e yer
a lm a ktayd ı . 394 Saat k u les i n i n ya p ı m ta ri h i ve ba­
nisi h a k k ı n d a bir b i lg iye s a h i p o la ma d ı k . Ka le
i ç i n d e k i B u d i n ' i n son Os ma n lı Va lisi vez i r Ab­
d u rra h ma n Abd i Paşa ' n ı n mezar kita be s i n d e n
1 45 yıllık O s m a n l ı h a k i m iyet i n i n 1 686 senesi n d e
sona e rd i ğ i n i ö ğ re n m ekteyiz. B u n a g ö re eser bu
tarihten ö n ce ya p ı lm ış o lma lı d ı r.

394 Ayverdi 1 / 1 98 1 , 1 02 ; Acun 1 994, 48.

 SIRBİSTAN
BULGARİSTAN
K. Palan� ilm
Q

il
itınl
Kratova
•

• i9i
Koçana

ı.
Veles· .1
Radoviş
l:içevo MAKEDONYA-·,;ı·"
�

-
Ne:otino
lU Ustru mca
· ·
•

1
• ohri

YUNANİSTAN 1
f

EGE
DENİZİ
 Osmanl ı İ m paratorl uğu Saat K u leleri 203

M - MAKEDO NYA
1 - ESKİDOYRAN (DOYU RAN ) SAAT KULESİ
Eskidoyra n [ D oy u ra n ) kasa b a s ı , i s m i n d e n de a n ­
laş ı la c a ğ ı ü z e re ta m a m e n Türk d ö n e m i n d e k u ­
ru lan b i r ye rleşim ye ri d i r. B u g ü n ya rısı yı k ı k olan
saat k u le s i , Doyra n ' ı n m e rkez i n d e v e h a m a m ı n
ya k ı n ı n d a k i yüksek b i r tepe üzeri n d e k u ru lm u ş ­
t u r. S a a t k u les i n i n kita besi yokt u r. Kim tarafı n ­
d a n v e n e z a m a n ya p ı ld ı ğ ı h a k k ı n d a b i r bi lg iye
s a h i p d e ğ i liz. To movs k i - Ko rn a kov ·· . . . b i r efsa n e ­
y e g ö re D oyra n · ı fet h e d e n b i r Os ma n l ı ko m u ta n ı
ta rafı n d a n ya pt ı rı lm ı şt ı r. " d iye yaz a r.395 O sm a n ­
lı coğ rafya s ı n a saat k u le leri n i n yayı lışı d i k ka­
te a lı n d ı ğ ı n d a Doyra n ' ı n fet h i n d e n [XV. yy. ) s o n ­
r a ya p ı l m ı ş o l m a s ı m ü m k ü n d e ğ i ld i r. K u le , taş
ve t u ğ la k u lla n ı m ı n d a n d o layı e n erken XVl l . yy.
d a ya p ı lm ı ş o lma lı d ı r.
Saat k u le s i , 4.95 m . yüksekli ğ i n d e , 4. 1 5 x 4. 1 5
c m . ö lç ü le ri n d e 1 m . li k k a re b i r k a i d eye sa h i p ­
t i r. Ka i d e n i n üzeri n d e k i k ı s m ı n köşele ri p a h la n ­
m ı ştı r. D o ğ u cephesi n d e g i rişi b u l u n a n saat k u ­
lesi n i n d uva rla rı ; köşe lerd e kesme taş, a ra la r­
da m o loz taş i le d üzensiz a ra l ı k la rla ye rleşti ril­
miş i k işer s ı ra t u ğ la d a n oluşan a lm a ş ı k t e k n i ğ i
i le ö r ü l m ü şt ü r. Ku le n i n g i riş k a p ı s ı ü st kısm ı n ­
d a k i d uva rla r b üyü k ö lç ü d e y ık ı lmışt ı r. Gövd e n i n
d o ğ u v e g ü n ey c e p h e leri n d e m a z g a l p e n ce re le r
g ö r ü l ü r.
.
1 ı --: --·"· ' -
==t==ı.: , �ı. -
r
'
1.

Foto : M. İ bra h i m g i l
2.
K u le n i n iç kısm ı n d a a h ş a p k i rişle r va rd ı r. Saat
K u lesi ' n i n ya n ı n da e s k i d e n b i r cami d e b u lu n ­
d u ğ u , çevre sa k i n le ri ta rafı n d a n ifa d e e d i lm işti r.
1.
D ü nya Sava ş ı ' n d a [ 1 9 1 4 - 1 9 1 5) ha s a r g ö re n
saat k u lesi h a la b u şeki lde d u rm a kta d ı r. 39 6

395 Tom ovski 1 959,33; Pavlov 1 999, 1 7, çizi m ; 2 1 -23, fotoğ raf
29-30. 39 6 Pavlov 1 999, 1 7.
204 1-1 a k k ı A c u ıı

2- GOSTİVAR SAAT KULESİ

Gostiva r, ş e h i r m e rkez i n d e , l b ra h i m a d lı b i r kişi
ta rafı n d a n ya ptı rı la n Saat C a m i si ' n i n ya n ı n d ad ı r.
K u le n i n , yuva rla k ke m e rli, ü ç basama klı m e rd i ­
ven le ç ı k ı la n k a p ı s ı üzeri n d e , i ki s ı ra d ö rt sat ı rl ı k
b i r kita besi va rd ı r.
1 - İ s m a i l Ağa İ b n - i el-hac Yu suf Ağa ' n ı n m u hte­
re m ı
H üs n - ü h u s - u p a k ı kat ı n d a n ceyn - i hayrat
b i n a etti
2- Tüva n g e r k a l b ı n a b i r d e m t u l u ' et m i şti o n u n
- O d e m e k ki i bt i d a e d i p o yezda n b i nayı ett i k
rıza
3- B i n a i le esa s ı n ı eyleyu p te 'yi d
- M ü ce rred lutf-ı h a k k ı i le b u n u örnek b i n a etti
dahi
4 -Ta ri h i n i o l b e n d e s i a rif z iya h ı k i m
- K ı lı p re n g i n asiya ı n b i n a s ı n a ş ü b h e- i i n ra . 397
Kita besine g ö re ya p ı ; l sm a i l Ağa ta rafı n d a n ,
e b ced hesa b ı n a g ö re , H . 1 1 53/ M . 1 740- 1 74 1 ' d e
ta m i r ett i r i l d i ğ i a n la ş ı l m a kta d ı r. H . 1 3 1 4 / M .
1 896 Kosova Sa lnamesi ' n d e Gostiva r· d a k i eser­
le r tek tek sayı lı rken b i r saat k u le s i n d e n d e söz
e d i li r. 398

1.

2.

iı!l
ı:
I!

1
M a ke d o nya Eski Eserleri Koru m a Kuru lu Arşivi ' n d e n

397 Ayverdi 3 / 1 98 1 , 38: A c u n 1 994, 5 1 : Pavlov 1 99 9 , 1 1 .

398 Kosova 1 3 1 4, 279: Ayverd i 3/ 1 98 1 , 38: Turan - İ b ra h i m g i l
2004, 3 9 5 .
 Osmanlı İ mparatorluğu Saat Kuleleri 205

Saat K u le s i , 24.20 m. yü ks e k li ğ i n d e , 5 . 6 0 x
5 . 6 0 m . ö lç ü le r i n d e k a re p la n l ı d ı r. 6 m . li k b i r
yü kse kli kte ki ka i d e d e n s o n ra köşesi p a h la n a ­
ra k sekizgen g övd eye g e ç i lm e kted i r. Pa h la n a n
köşeler i k i ü ç g e n çatıyla ö rtülm üşt ü r. B i r i nc i
D ü nya Sava ş ı ' n d a k ı s m e n y ı k ı l m ı ş olan g övde­
nin ü stü ayn ı p la n la a hşap g övde i le ça n k ı s m ı n a
kada r d eva m etm e kte d i r. B u n u n üzeri n e b i r ç a n
ye rleşt i ri lm i şti r. S a a t k a d ra n ı n ı n ye rleştirild i ğ i
a köşkü g e n i ş saçaklı v e ü ç yön d e yuva rla k k a d ­
ra n lı d ı r.
Saat K u lesi kesme ve m o loz taş ı n d a n ö r ü l­
m üştü r. B a lkan Savaşla r ı n d a saat k u les i n i n ça n
k ı s m ı yıkı lm ışt ı r. 1 95 0 'le rd e ya p ı b i r o n a rı m d a n
g e ç m işt i r. 1 986'da ya p ı n ı n ça n k ı s m ı yen i d e n
d ü z e n le n m işti r. 399

�....;::::s 399 Pavlov 1 99 9 . 1 2.

M a ke d o nya Eski Eserleri Koruma Kurulu Arşivi ' n d e n
206 H akkı Acu n

3- İŞTİP (ŞTİP) SAAT KULESİ

Saat k u lesi, ş e h i r m e rkezi n e ya k ı n b i r ye rd e , Oti­
na N e h ri ' n i n sağ ya kası n d a ye r a l ı r. Ku le , XVI .
yüzyı l d a n kalma b i r k u le n i n d eğ işti rilmesi i le
XIX. yy. d a saat k u lesi h a l i n e g e t i ri lm i şt i r. 400
Saat k u le s i , 6 , 7x6 , 7 m. boyutla r ı n d a kare
p la n lı ve 1 8,25 m . yü ksekli ğ i n d e d i r. Ya p ıya g i ri ş
d o ğ u yö n ü n d e d i r. Ku le n i n köş k ü n e i ç d uva rla rı
h e lozon şekli n d e d o laşa n a h ş a p m e rd iven le rle
o l u r. Ya p ı n ı n sadece d o ğ u c e p h e s i n d e ü ç fa rk­
lı seviyed e m a z g a l pe ncereler b u lu n u r. Eskid e n
k u le n i n saçak a lt ı n d a d ö rt c e p h e d e yuva rla k ke­
m e rli i kişer p e n ce resi o ld u ğ u n u d uva rd a ka la n
izle rd e n a n la m a ktayı z . 1 9 9 1 d e resto rasyo n u ya ­
p ı la n k u le , m o loz taşta n ya p ı lm ı şt ı r. 40 1

M a kedo nya Eski Ese rleri Koru m a Ku r u lu Arşivi ' n d e n

400 D i m ovska 1 992. 1 37 ; Pavlov 1 999, 1 4.

401 D i m ovska 1 992, 1 37 ; Pavlov 1 99 9 , 1 4.

4- KALKAN DELEN [TETOVA) SAAT KULESİ
Bazı kayn a kl a rd a b u ra d a b i r saat k u les i n i n va r­
l ı ğ ı n d a n söz e d i l i r. 402 Bu k u le Saat C a m i i ' n i n ya ­
k ı n ı nd a d ı r. M a ke d o nya e s k i , Eski Ese rle r ve M ü ­
zele r G e n e l M ü d ü rü B e h ü c i d d i n Şeha b l ta rafı n ­
d a n yeri tespit e d i le re k 2006 n ı n başla rı n d a b u
yerd e kazı ya p ı l ı p t e m e lleri o rtaya ç ı ka rt ı lm ışt ı r.
D a h a s o n ra b u raya ayn ı k u le n i n ya p ı lac ağı bize
ifa d e e d i lmişti.
H. 1 3 1 4 / M . 1 896 Kosova Salna mesi ' n d e
Kalka n d e le n ' d e k i ese rle r t e k t e k sayı lı rken b i r
s a a t k u le s i n d e n s ö z e d i li r. 403 B u b i lg i le r ı ş ı ğ ı n ­
d a ç ala r saat 1 896 ta ri h i n d e n ö n ce ya p ı lm ı ş o l­
m a lı d ı r.
5- KOÇANA SAAT KULESİ
Bazı kayn a k la rd a b u ra d a b i r saat k u lesi n i n va r­
l ı ğ ı n d a n söz e d i li r. H . 1 3 1 4 / M . 1 896 Kosova
Sa lna mesi ' n d e Koça n a ' da k i ese rle r tek tek sa-
402 Akansel 1 99 1 : Acun 1 994, 5 1 .
�3 Kosova 1 3 1 4. 276.
Osman l ı i m paratorluğu Saat K u leleri 207
yı l ı rke n bir büyük çala r saatten de b a h s e d i l i r. 404
B u b i lg i le r ı ş ı ğ ı n d a çalar saat 1 896 tari h i n d e n
ö n ce ya p ı l m ı ş olm a lıd ı r.
B u g ü n şeh ri n o rta s ı n d a yer a la n saat k u les i,
b a k ı m s ı z lı ktan ye r yer yı k ı kt ı r. K u le , 6 .50 x 6.50
m . ö lç ü le ri n d e k a re p rizma gövd e l i d i r. B u g öv­
de üzeri n e m i n a re g i b i sivri k ü la h lı ve d ö rt a h ­
ş a p d i re ğ i n taş ı d ı ğ ı ça n ı n a s ı l d ı ğ ı k ü ç ü k b i r k u le
i lave e d i lm i şti r. M o loz taşla rla ya p ı l m ı ş k u le n i n
g övd es i n d e m a z g a l p e n ce re le r i le saçak a lt ı n d a
b i re r v e g i riş cephesi n d e i k i d i kd ö rt g e n p e n ce re
yer a lı r. Saat k a d ra n ı b u l u n mayan k u le n i n g i rişi
d i kd ö rt g e n şekli n d ed i r. 405
Bazı yayı n la rd a , b u saat k u lesi n i n ö n ce le ri b ey
k u lesi o ld u ğ u n u d a h a so n ra il. D ü nya Sava şı s ı ­
ra s ı n d a saat k u lesi n e d ö n üştü r ü ld ü ğ ü yaz ı l ı r. 406
404 Kosova 1 3 1 4. 1 59 .
40 5 Ayverdi 3/1 981 , 85: Acun 1 994, 5 1 .
406 D i m ovska 1 984. 1 07: Pavlov 1 99 9 , 1 6 .
 Osman l ı İ mparawrl uğu Saat K u l eleri 209

ka rı d oğ ru , 5 . 5 5 x 5 . 5 5 m . k a d a r d a ra lm a kta d ı r. 408 •
.,...-
1 •.
::
... i� 1
Gövd e n i n ü z e ri n d e , b i rbi rle ri n e ü stte b a s ı k yu­ 1. 2.
r 'I
+-'---
...--
-1':-�i..- --�
va rla k ke me rle rle , a ltta a hşa p korkulu kla bağ­
la n a n sekiz d i re k ü ze ri n e ot u ra n b i r saat köş­ 1
l
ı
k ü yer a l ı r. Köşkü n üzeri k ır ma çatıyla ö rt ü l ü d ü r.
1
}
B u çatı üzeri n d e n ça n ı n takı ld ı ğ ı ve sekiz d i re k
üzeri n e otu ra n b i r k u le d a h a yükselir.
- -
K u le n i n g övdesi m o loz taşta n i n şa e d i lm i şt i r. 1=1 'F:' 1 :; 1
k L
B e li rli a ra l ı kla rla a hş a p hatı l k u lla n ı lm ı şt ı r. M a ke d o nya Eski Eserleri Ko ruma Ku rulu Arşivi ' n d e n

it
�
ffi:'dl
il
i' '

====:, '

M a k e d o nya Eski Eserleri K o r u m a Ku ru lu Arşivi ' n d e n

408 Ayve rdi 3/1 98 1 , 9 2 : D i m ovska 1 992, 1 36 : Pavlov 1 999, 1 2 -

1 3 : Tura n - İ b ra h i m g i l 2004. 391 .
210 Hakkı Acun

7- KRATOVA (M USTAFA BEY) SAAT KULESİ

Saat kulesi n i n kita besi yo ktu r. Fa kat H. 1 3 1 4 /
M . 1 896 Kosova S a l n a m es i ' n d e Kratova ' d a k i
eserle r t e k t e k sayı lı rke n b i r ç ala r sa atten söz
e d i l i r. 409 B u b i lg i le r ı ş ı ğ ı n da saat k u le s i , 1 896 ta­
ri h i n d e n ö n ce ya p ı lm ı ş o lm a lı d ı r.
K u le , 8,0x8,5 m . boyutla r ı n d a ka reye ya k ı n d i k­
d ö rtg e n p la n l ı , 1 9 , 5 0 m . yüksekli ğ i n d e d ö rt kat­
lı d ı r. G i riş ka p ı s ı batı yö n ü n d e d i r. Ku leye, topra k
kayma s ı s o n u c u b u g ü n d o ğ u yö n ü n d e k i a ç ı klık­
ta n g i ri lm e kted i r. Ku le n i n birinci ve ikinci kat ı ­
n a taş, yuka r ı s ı n a ise a h ş a p m e rd ive n le rle ç ı kı­
lı r. Ku le n i n e n yü ksek k a tı d ö rd ü n c ü katı d ı r. Saat
m e ka n izması n ı n b u l u n d u ğ u bu kat ı n ü z e ri k u b ­
beyle ö rt ü lü d ü r. K u b b e s i v e p a n d a ntifleri a lç ı i le
süsle n m i şti r. Ya p ı n ı n çatıs ı 1 92 1 d e k i o n a rı m ı n ­
d a d e li n e rek saat k a d ra n ı n ı n ye rleştirild i ğ i k ü ­
ç ü k b i r k u le şekli n e g eti ri l m i şt i r. 4 10

1. 2.
_,......

�r
,.
ı:
ı:..
J:::'.:; --� . · -=t
i r
ı: ]j '
I'

.Ul
,/

3. 4.

Köşeleri kesme taş, g övdesi m o loz taştan ya ­

p ı la n k u le n i n h e r c e p h es i n i n i k i n c i veya ü ç ü n cü
katla r ı n d a d üzensiz p e n ce re a ç ı klı kla rı b u l u n ­
m a kta d ı r. S a a t k u lesi n i n d ö rd ü n c ü kat ı n d a i k i
M a ke d o nya Eski Ese rle ri K o r u m a Ku ru lu Arşi vi ' n d e n
balko n u n y e r a l d ı ğ ı söyle n m e kte d i r. 4 1 1

40 9 Kosova 1 3 1 4, 1 65 .
41 0 Pavlov 1 999, 1 5. 41 1 Pavlov 1 999, 1 5.
 O s m a n l ı İ m paratoı' l uğu Saat Ku leleri 21 1

8- KUMANOVA SAAT KULESİ

Saat k u lesi n i n kita besi yo ktu r. Fa kat H . 1 3 1 4 /
M . 1 896 Kosova S a ln a m e s i n d e K u m a n ova ' d a k i
ese rle r tek tek sayı l ı rken s a a t k u le s i n d e n d e söz
e d i l i r. 4 1 2 B u g ü n ye ri n d e o lmaya n saat kule s i , yu­
ka rı d a k i b i lg i le r ı ş ı ğ ı n da 1 896 ta ri h i nd e n ö n ce
ya p ı l m ı ş o lma lı d ı r.

9- MANASTI R SAAT KULESİ

Kule , İ s h a kiye C a m i i [ 1 506 ] i le Yen i [ Ka d ı M a h ­
m ut] C a m i ya k ı n ı n d a d ı r. 4 1 3 Kes i n o lara k ya p ı m
ta ri h i b e lli d e ğ i l d i r. Fa kat R e m z i C a n ova ; 1 664 d e
M a h m u t Za i m B ey b i r d ü k ka n ı n 1 50 Akçe değe­
r i n d e k i k i ra s ı n d a n vazgeçere k şeh ri n saat k u ­
les i n d e k i saati k u ra n v e b a kı m ı n ı ya p a n usta­
ya ö d e d i ğ i n e d a i r b i r b e lg e n i n va rlı ğ ı n d a n söz
e d e r.4 1 4 B a ş b a ka n lı k D evlet Arşivi ' n d e saat kule­
s i n i n ye n i d e n ya p ı lm a s ıyla i l g i li H . 1 253 ve H . 1 254
/M . 1 837 - 1 839 ta ri h li üç belge va rd ı r. 4 1 5 Ayrı ca,
Ayverd i k u le n i n XIX. yy. d a o n a rı m g ö rd ü ğ ü n ü ve
ç an kıs m ı n ı n o z a m a n ya p ı ld ı ğ ı n ı b e l irtir. 4 1 6
Saat k u le s i , aşa ğ ı d a n yukarı d o ğ ru d a ra la n
k a re p rizma [ 5 , 8 0 X 5 , 80 m . ] g övd eli, ya k la ­
ş ı k o la ra k 22 m . yüksekliğ i n d e b i r ya p ı d ı r. Ku­
zeye a ç ı la n g i ri ş i yuva rla k ke m e rli d i r. i çerisi dö­
ner m e rdive n li d i r. i ki ya n ta rafta m a z g a l pe nce­
re le r m e rd iven leri ayd ı n la t ı r. Köşk kısmı i ki kat­
lıd ı r. Gövd e d e n i k i s ı ra d i kd ö rtg e n s i lm e i le ay­
rılm ışt ı r. Alt kat ı n köşeleri b eyaz s i li n d i ri k s ü ­
tu n ce le rle v u rg u la n m ı ş, g övd e d e n b i raz k ü ç ü k
k a re p la n lı d ı r. D ö rt yüzü n d e d e R o m e n ra k a m l ı
yuva rla k s a a t k a d ra n la rı y e r a l ı r. Ka d ra n la rı n i k i
ta rafı n d a d a başlı klı b i re r kava l s i l m e b u lu n u r.
Köş k ü n a h şa p o l a n i k i n c i katı sekizgen b a ld a ­
k e n p la n l ı d ı r. Etrafı ba lkon g i bi d e m i r p a rm a k­
l ı k la çevri l m i ş , b u n u n ü ze ri n e saat i n ça n ı yer­
leştirilmiştir. Ku b b e n i n ü z e ri n e de 1 989 b i r h a ç
ko n u lm u şt u r v e g övd esi ü z e r i n e d e s a a t k u le­
si i le i lg isi o lm aya n bir tabela a s ı lm ı şt ı r. Ta bela

41 2 Kosova 1 3 1 4, 1 45.
41 3 Ayverdi 3 / 1 98 1 . 1 09 ; Yen i ş e h i rlioglu 1 989. 1 96 ; Karpat
1 992. 30; Acu n 1 994. 5 1 .
4 1 4 C a n ova 1 996. 1 O. Bu g a zetedeki bilgiyi b ize veren sayın
Prof. Dr. M u stafa İ s e n ' e teşekkür ederim.
4 1 5 Başbakanlık Devlet Arşivi. H . 1 253. Dosya N o ; 1 32 1 . Göm­
lek N o ; 5 1 6 1 1 ; H . 1 254 tari h li . Dosya N o ; 59 1 . G ö m le k N o ;
2 9 0 1 v e H . 1 254. Dosya N o ; 5 8 9 . Gömlek N o ; 28969.
4 1 6 Ayverdi 3 / 1 98 1 . 1 09 .
212 Hakkı Acun

üz e ri n d e ; " H a lk K u rtuluş Sava ş ı n d a M a na stı r' ı n

[ B itola ' n ı n ] d ü ş m a n d a n k u rtu luşu i ç i n h ayat ı ­
n ı kaybetmiş ka h ra m a n savaşç ı la rı n ı n a n ı s ı n a .
Sizle r i n hatı ra n ız ı g ü n ü m ü z h a lk la r ı n a a ktarı­
yo ruz. Sosya li z m i n koru n m a s ı n d a katkısı olan
b u sava ş çıla r ın h a t ı ra s ı çoktur. M a n a st ı r [ B ito la ]
B e le d iye s i " yaz ı lı b u levha ça k ı la ra k saat ku lesi
s iya s i a ma çla r i ç i n k u lla n ı lm ı şt ı r. 417
1 830, 1 9 1 1 , 1 93 5 , 1 95 0 , 1 96 5 ve 1 99 2 yılla rı n ­
d a o n a rı m g ö re n saat k u les i ' n i n 1 9 1 1 'd e k i o n a ­
rı m ı g e n i ş ça plı ya p ı lm ı şt ı r. 1 92 5 y ı l ı n a k a d a r ye­
r i n d e o la n saatin m e k a n i z m a s ı , 1 93 6 ' d a Alm a n ­
la r ta rafı n d a n yen i s i h e d iye e d i lm e k s u retiyle
değ işti rilmiş ve eski me k a n i z ma m o n o p o l b i n a ­
s ı n a taşı n m ı şt ı r. 1 95 0 ' d e çan k ı s m ı n ı n tepesi n e
ko m ü n istle r i n s e m bolü o la n yıld ı z e k le n m i şt i r.
1 96 5 ' d e Almanya · n ı n " Ko rta g e " şi rketi ta rafı n ­
d a n saat m e k a n i z m a s ı te k ra r değ işt i ri lm işti r. 418
K u le n i n a lt k ı s m ı i n ce kesme taş, üzeri taş ve
· t u ğ la ka rı ş ı m ı n d a n ya p ı lm ı ştı r. Ye r yer d e d ev­
ş irm e m a lz e m e le re de rastla n ı r. Ç a n ı n ta k ı ld ı ­
ğ ı [ M a ked o nya Eski Ese rleri sekizgen k ı s ı m t u ğ ­
layla ö rü lm üştü r.
Saat k u les i n i n saati e s k i d e n h e r o n beş d a k i ­
ka d a b i r, h e r ya rım saatte i k i , h e r k ı rk b e ş d a ­
k i ka d a ü ç v e h e r saatte s a a t ka çsa o kada r ça n ı
ç a la rm ı ş . 41 9

4. 'E:
�§i' 5. =.'&�

M a kedo nya Eski Ese rleri Koruma Kurulu Arşivi ' n d e n

41 7 Makedonca o la n b u yazıyı o kuya n Y . Doç. D r. M e h met

İ b ra h i m gil' e teşekkür ederim.
41 8 Pavlov 1 99 9 , 6 ; Turan - İ bra h i m g i l 2004,364.
41 9 Canova 1 996, 1 0 .

1 0- N EGOT İ N E SAAT KULESİ
Ş e h i r m e rkez i n d e yer a la n saat k u le s i , g i riş
ka p ısı kemer köşe l i ğ i n d e k i iki p a rç a lı kita be­
s i n e g ö re ta r i h le n d i ri l i r. Kemer köşeli ğ i n d e ­
k i ü sttek i kita be s i n d e : ··sa h i b ü ' l- hayrat Ta ­
h i r Abdi Ağa ·· . ya n d a ki kita be s i n d e i s e ; ··sene
1 225" yaz ı lı d ı r. Her i k i kita be d e n a n la ş ı ld ı ğ ı ­
n a g ö re s a a t k u le s i ; H . 1 22 5 / M . 1 8 1 O tari h i n ­
d e Ta h i r A b d i Ağa ta rafı n d a n ya ptı rı l m ı şt ı r. 420
420 Ayverd i 3/1 981 , 1 29 . 1 66- fotoğraf 1 1 1 5 ; Acun 1 994, 5 1 ;
Pavlov 1 999. 1 8, fotoğ raf 33 -34.
Saat Kula - Negotlno
Osmanlı İ m paratorluğu Saat K u leleri 213
Ya p ı , a ltı g e n p la n lı , 3 . 40 ça p lı d a i re i ç i n e
otu ra n 1 5 m . yüksekli ğ i n d e d i r. S a a t i n yerleş­
tirild i ğ i ü st k ı s m ı a h şa p ya p ıya s a h i pt i r. An­
ca k g ü n ü m üz d e b u bölüm yı k ı lm ıştı r. K u le n i n
b a t ı yö n ü n d e b a s ı k kemerli g i rişi va rd ı r. D u ­
va rla rı m o loz taşta n ya p ı lm ı şt ı r. 1 9 1 2 Yı l ı nd a
ö rtüsü yı k ı la n k u le n i n b u g ü n gövdesi aya kta
kala b i l m işt i r. 42 1
421 Ayverdi 3/1 98 1 , 1 29 ; Pavlov 1 999, 1 8 , fotoğraf; 3 1 -34.
214 Hakkı Acun

1 1 - O H Rİ SAAT KU LESİ
E . H. Ayverd i , 422 Saat k u les i n i n o lm a d ı ğ ı n d a n
b a h sed e r. Anca k k u le b u g ü n O h ri ' n i n D e boy M a ­
h a lle s i n d e k i h a k i m b i r tepesi ü zeri n d e b u lu n ­
m a kta d ı r. B u g ü n k ü g ö rü nt ü s ü n d e n ya k ı n b i r za­
m a n d a resto ra syo n g eç i rd i ğ i a n laşı lm a kta d ı r.
Saat k u les i n i n n e za m a n ve k i m ta rafı n d a n
ya ptı rı ld ı ğ ı kesi n o la ra k b i li n mez. Fa kat ça n ı
üzeri n d e k i O sm a n lıca kita besi ; "Te m a m [?]
sa h i b " ü l- h ayrat l ske n d e riye li Çavuşza d e S ü ley­
m a n Ağa fi . . [?] Recep e l-şerif Sene 1 1 28"" bize
.

büyük bir i p u cu veri r. 423

M a ked o nya Eski Ese rleri Ko ruma Kurulu Arşivi ' n d e n

422 Ayverdi 3 /1 981 , 1 46 ; A c u n 1 994, 5 1 .

423 Plevneş 1 988, 286; Pavlov 1 999, 8 , fotograf 9,. H e r iki kay­
n a kta da H . 1 1 28 tari h i , M. 1 7 1 6 olması g erekirken ya nlış
bir şekilde 1 726 ola ra k çevri lmiştir. B kz. D a g lı IV/ 1 997, 480
- 48 1 .
 Osm a n l ı i m paratorluğu Saat Kuleleri 215

1�1 l "' I
406

r - - - - -- - - - - - - - - - -- - - - - - - - ı 1.
1 1
: 1
1
1
1
1
1
1

'
1 1
1 1
1 1
1 1
1 1

1�+- - .L.-)1
1
aı
1
1 � 1
1 1

:
1
1
1 1
1 1
1 1
L---- -- - - - - - - - - - - - - - ---- - - - .J

.- - - - - - - - ------- - - - - - - - - - - - - · : 2.
1
1
1
1 1
1

1
1
- 1 1
1
1
�
1
1 ti 1
1
1 1
1 1
1 1
1
1
1

\-4--
1 a
1 s 1

1
Fl-
- �
-t· - - +- -ti 1
1 1
1
o 1
- � 1
1 1
Ol) 1

:
L - - -- - - - - ---------- - - - - - - _J
1
r.izi

M a kedonya Eski Ese rle ri Koruma Ku ru lu Arşivi ' n d e n

ıı
ıı
1 ayd ı n la t ı r. Ya p ı m o loz taşta n inşa e d i lm istir. K u­
� ---l...
_ _____ _J
Kita b e s i n e g ö re ; O h ri saat k u lesi , H . 1 1 28 / M .
1 7 1 6 ta ri h i n d e İ s ke n d e riye li Çavuşzade Sü ley­
m a n Ağa ta rafı n d a n ya ptı r ı l m ı ş veya bu ta ri h le­
re ya k ı n b i r t a r i h te ya p ı la n saat k u lesine S ü ley­
m a n Ağa bu ça n ı h e d iye e d e re k saatin ça lışm a­
sın ı s a ğ la m ı ş o lm a lı d ı r.
K u le , 1 2,30 m . yü ksekli ğ i n d e , 4, 06x4, 06 m .
boyutla r ı n d a ka re prizma g övdeli d i r. İ ki katlı a h ­
şa p b i r köskü va rd ı r. Alt katı sacaklı v e se h re ba-
, ' '
Ku le g övd e s i n d e k i m a z g a l pencere le r i ç m e k a n ı
le n i n a h şa pta n ya p ı l m ı ş k ü la h kısm ı 1 965 yı l ı n ­
d a ya n g ı n g e ç i rm işti r. 1 9 79 da O h ri K ü lt ü r Va r­
lıkla r ı n ı Ko ru ma K u ru m u ta rafı n d a n restore
ed i lm i şt i r. 424
1 2- PALANKA SAAT KULESİ
Saat k u lesi n i n kita besi yo ktu r. Fa kat H . 1 3 1 4 /
M . 1 896 Kosova Salna mesi ' n d e Pala n k a ' d a k i
ese rler t e k t e k sayı lı rken b i r ç a l a r sa atte n söz
ed i l i r. 425 B u g ü n ye ri n d e o lm aya n b u çala r saa ­
tin saat k u lesi o la b i lece ğ i n i d ü ş ü n m ekteyiz . B u
b i l g i le r ı ş ı ğ ı nd a ç a la r saat, 1 896 ta ri h i n d e n önce

k a n d o ğ u yü z ü n d e yuva rla k k a d ra n lı saati b u - ya p ı l m ı ş o l m a lı d ı r.

lu n u r. B u g ü n ça lışmaya n , R o m e n ra ka mlı s a a ­
tin üzerine g e le n s a ç a k kavi s len d i ri lm işt i r. Ku­ 424 Pavlov 1 999. 9 .
leye , g ü n eye a ç ı la n d i kd ö rtgen b i r kapı i le g i ri l i r. 425 Kosova 1 3 1 4, 1 55.
216 Hakkı Acun

1 3- Pİ RLEPE (PRİ LEP) SAAT KULESİ

Şeh i r m e rkez i n d e yer a la n saat k u les i, g i ri ş ka ­
p ı s ı üzeri n d e yer a la n beş sat ı rl ı k kita b e s i n e
g ö re ta ri h le n d i ri l i r.
1 - Ya h u
2- Sa'atin ça ld ı ğ ı evkat d eğ i ld i r h e r g a h
3- M ü d d et - i ö m r g e ç i p g itti ğ i n e eyle r a h
4- H a ri k ı n vu k u ' ı s a ' a t i n tecd i d - i s e n e 1 2 75
5- H a rre reh u Ahmed S ı rrı bu ta ş ı n vaz ' ı sene
1 280. 426
Ayrıca k u le g i ri ş i n i n ta m a rkası n d a d ö rt satı r
yaz ı lı kita beli b i r çeşme yer a l ı r.
1 - Ba re ka lla h b u çeşm eyi ic ad etti Voyvod a Sa i d
Ağa
2- H a s beten lillah b i n a s ı n tecd i d etti Voyvoda
Esa d Ağa
3- İ kisi n i n c ü rm i n 'afv et ey cenab ( Foto : M. İ b­
ra h i m g ill
- ı k i b riya
4- S ene 1 24 1 , s e n e 1 252 ta ' m i r.
S ene 1 3 1 4 M ütea m m i d i n 427
H e r i k i kita b e n i n ka rş ı laştı rılmas ı n da n ; çeş­
m e kita besine g ö re ; çeşme ve ku le n i n H. 1 24 1 /
M . 1 82 5 - 1 826 ta ri h i n d e Voyvod a S a i d Ağa tara­
fı n d a n ya ptı rıld ı ğ ı , H. 1 252 / M. 1 836 - 1 83 7 Voy­
vod a Esa d Ağa ta rafı n d a n ta m i r ett i ri ld i ğ i 1 3 1 4 /
M . 1 896 - 1 89 7 d e tekra r ta m i r e d i ld i ğ i ; k u le n i n
kita b e s i n e g ö re d e , k u le n i n ü st ta rafı n ı n ya n d ı ğ ı ­
n ı , H . 1 275 / M . 1 858 - 1 859 da saati n i n , b e ş s e n e
s o n ra da H . 1 280 / M . 1 863 - 1 864 ta ri h i n d e kita ­
besi n i n ko n d u ğ u n u a n lıyoruz. 428
Ku le, 38,76 m . yüksekli ğ i n d e , a şa ğ ı d a n yuka­
rı d o ğ ru i n ce len a lt ı g e n prizma g övd e l i d i r. Yuva r­
la k ke m e rli b i r g i rişi ve g i ri şi n a rkası n d a k a re
p la n lı b i r çeşmesi b u l u n u r. Ku leye m i n a re g i bi
d ö n e r m e rd ive n le ç ı k ı l ı r. M o loz taş g övde üze­
ri n d e a ç ı la n mazgal p e n ce re le r m e rd ive n leri
ayd ı n latı r. Gövd e n i n üzeri n d e , köşk a lt ı n d a yu­
va rla k ke m e r a l ı n l ı klı d i kd ö rtg e n p e n ce re le r i le
o n u n h e m e n üzeri n d e yuva rla k saat ka d ra n la rı ­
n ı n yeri va rd ı r. Saatle ri yokt u r. Ara p ra ka m lı saat

426 Ayverdi 3 /1 9 8 1 , 1 53 ; İbrahimgil 2002, 1 1 77

427 Ayve rd i 3/1 981 , 1 53 ; İ b ra h i m g i l 2002, 1 1 79 .
428 Ayverdi 1 956, 1 66 ; Ayverdi 3/1 9 8 1 , 1 52 , 1 53 d e Kita bede
tarihi ya nlış vermiş ve son satırı o k u m a m ıştı r, 200;
Yenişehi rli o g lu 1 989,20 1 ; Turan - İ b ra h i m g i l 2004, 389.
Foto : M . l b ra h i m g i l
 Osman l ı i mparatorluğu Saat Ku leleri 21 7

f
t.rı
G> C E SM E
(
r
1
!
1
5 ı .
l

o ô {)
/
il! <-") I
<:) /
/

y
"") /

1
/
l l! 2 L 79 l 11 2 l"'
1
r ..

J 30 3

5�/� .
ıı::
>

1 -
o 2 3 4

l
ı E. H . Ayverd i ' d e n
1
-t k a d ra n la rı 1 920 yılı n d a yerleştirilm işt i r. D a h a
1
ö n ceki d ö n e m d e i s e s a a t va kitle ri çan sesleri n i n
sayıs ıyla belirle n i rd i . 42 9 Saat, köş k ü n a lt kat ı n ­
d a ü ç yö n d e d i r. Köş k ü n a lt kat ı , köşe leri çift s ü ­
Peçija reska · d a n t u n lu g e n i ş saça klı b a ldaken p la n l ı d ı r. Ü st katı
ise, a lt ı g e n b a ld a ke n pla n lı ve 1 8 d i rek üzerine
otura n s ivri k ü la h lı d ı r. Kule n i n 1 992 d e k i o n a r ı ­
m ı n d a ça n k u le s i n d e b üyük d e ğ i ş i k li k ya p ı lm ı ş,
k ü la h ı n üzeri n e bir h a ç ko n u lm uştu r. 430
Saat k u les i n i n g ü neyd oğu d uva r ı n a bitişt i ri l­
m i ş çeş m e , 2, 1 5x 1 ,95 m. boyutla r ı n d a ka reye
ya k ı n d i kd ö rtgen p la n lı üzeri soğa n başı k u b be­
l i d i r. Ku b b e n i n üzeri n d e m u htem e le n b i r ay yıl­
dız b u lu n ma ktayd ı . Köşeleri s ütu ncele rle vurg u ­
la n m ı ş ü ze ri p a h la n m ı ş d a lg a l ı saça k l ı d ı r. Eski­
den üç c e p h e li ve kurnalı olan çeşm e n i n , b u g ü n
suyu a k a n b i r çeşmesi b u l u n m a kta d ı r

42 9 Pavlov 1 99 9 . 1 O .
Foto : M . İ b ra h i m g i l 430 Pavlov 1 99 9 , 1 1 .
218 Hakkı Acun

1 4- RADOVİŞTE SAAT KULESİ 1 6- ÜSKÜP SAAT KULESİ

H . 1 3 1 4. / M. 1 89 6 Kosova Salna m esi ' n d e
R a d ovişte ' d e k i eserle r t e k t e k sayı lı rken b i r ça­
la r sa atten söz e d i li r. 43 1 B u g ü n yeri n d e o lmaya n
bu ça la r saatin saat k u lesi o la b i lece ğ i n i d ü ş ü n ­
m e kteyiz. B u b i lg i le r ı ş ı ğ ı n d a çala r s a a t 1 896 ta ­
ri h i n d e n ö n ce ya p ı lm ı ş o lm a lı d ı r.
1 5- RES N E SAAT KU LESİ
1 90 5 Ta ri h li b i r yay ı n d a rast la d ı ğ ı m ı z ve b u ­
g ü n yeri n d e o lmaya n , k i m ta raf ı n d a n v e ne z a ­
m a n ya ptırıld ı ğ ı n ı tespit e d e m e d i ğ i m i z s a a t k u ­
lesi , Resne ç a rş ı s ı i ç i n d e ye r a lm a ktayd ı 43 2 .
D ü kkanlar a ra s ı n d a n yü ksele n k a re p rizma g öv­
d e l i ve ü ç g e n a lı n lı k lı köş klü d ü r. Köşkün üzeri n ­
d e a h şa p d i re kle r ta rafı n d a n taşı n a n , sivri k ü ­
la h l ı v e a y y ıld ı z a le m li b i r ça n k u lesi yükselir.
Saat k a d ra n ı n ı n g ö rü lmed i ğ i k u le n i n g övd e s i n ­
d e m a z g a l p e n ce re le r y e r a l ı r.
..::.
.
Saat k u le s i , şe h re h a k i m t epedeki S u ltan M u ra t
Cam ii avlu s u n u n ku zeyd o ğ u s u n d a b u lu n u r. K u­
le n i n k i m tara f ı n d a n ve n e z a m a n ya p ı l d ı ğ ı h a k ­
k ı n d a kes i n b i r b i l g iye sa h i p d e ğ i li z .
S a a t Kules i n i ; L. Bog oevi ç , 1 566- 1 572 t a r i h ­
leri a ra s ı n a 433 ; A . Stoya n ovs ki v e A. M atkovs k i ,
1 5 73 ta ri h i n d e Ü s k ü p ' ü ziya ret e d e n s eyya h F i l i p
D ifre n - Ka n e ' d e n " s a a t i n h e r s a a t başı [ Fra n s ı z
u s u l ü ] ça ld ı ğ ı " b i lg is i n i a kta ra ra k b u tari hten ö n ­
.
cele ri n e ta ri h le r. 434 Ayrı c a , . . . . . B ü t ü n şe h i rd e sesi
d uyula n ve saati Fra n s ı z usulüne g ö re çalışan b i r
saat k u lesi va rd ı r. Saati M a ca rista n Z i g etva r' d a n
getirilmiştir. Saatle bi rli kte b u ra d a n iyi m a a ş
a la n b i r ustas ı d a g e t i rtilmiştir. Tü rklerin saat­
leri ç ok sevm iş o l m a s ı n a ra ğ m e n , bütün ü lke­
d e sadece bu saat va rd ı r. Şe h i r p la n ı n d a n a n la ­
ş ı lac ağı g i b i saat k u les i n i n yeri n i n d e ğ i ş m e d i ğ i
v e yeri n d e d a h a e s k i b i r ya p ı o la b i leceği i ht i m a ­
li va rd ı r. C a m i i le k u le a ra s ı n d a 67 a d ı m u za k­
lık va rd ı r. Saat k u lesi n i n eski foto ğ rafı na b a k ı ld ı ­
ğ ı n d a , 1 689 y ı lı n d a ki Avustu rya yı k ı m ı nd a n önc e,
eski k u le n i n ye n i k u leden daha k ı sa o ld u ğ u g ö ­
rü lmekte d i r. " D iye yaz a r. 435 E . H . Ayve rd i , Evli ­
ya Ç e le b i Seya ha t n a m e s i n d e b a h sett i ğ i n e g ö re ,
en az üç y ü z s e n e ve d a h a öncele re a it o ld u ğ u ­
n u i nşa t e k n i ğ i n d e n ta h m i n etmekte d i r. 436 Avus­
t u rya lı kom uta n P ikolo m i n i ' n i n 1 689 kısa s ü re­
li Ü sküp'ü istilası s ı ra s ı n d a şe h i rd e k i b i rç ok ya p ı
o ld u ğ u g i b i saat k u lesi d e ta h ri p olm uşt u r. 437
K u le d e , kes m e taşta n ya p ı l m ı ş ka re b i r ka i ­
d e d e n i ri b a d e m li yi n e taşta n sekizgen g övd e­
ye g e ç i l m e kte, b i r silm eden s o n ra t u ğ la d eva m

MJ
· ·�
etmekte d i r. Ahşa p olan ü st k ı s m ı n , Ü s k ü p N a ­
z ı rı Ali H ıfzı Paşa za m a n ı n d a , H . 1 230 / M . 1 8 1 4.
ye n i ya p ı ld ı ğ ı b i l i n i r. Ka i d e m evcuttu a hşa p k ı s ­
{
m ı n yeri n e , Ya hya Kemal Beyatlı ' n ı n B a b a s ı , B e ­
- "' · -"\ led iye R e i s i 1 bra h i m N a c i Bey ta rafı n d a n , H . 1 3 1 7
1\ıes-11 oı.. '
1l u.-r
'
�;ı.\ . �
' -
' -. .
.
J.. ,.ı . "" -.,
� -

433 Bogoeviç 1 998, 26; Pavlov 1 99 9 , 4.

434 Stoyanovski 1 989, 2 1 7-2 1 8 ; Matkovski 1 99 1 , 2 0 9 ; .
431 Kosova 1 3 1 4, 1 49 . 435 Stoyanovski 1 989, 2 1 7- 2 1 8 .
432 D u rh a m 1 905, 95 - 96. Bu yayı n d a n bizi haberd a r e d e n 436 Ayverdi 1 956, 1 62 ; Ayverd i 3/1 9 8 1 ,300, Fotograf 1 456; Acun
meslektaşım Prof. D r. M e h met T u n ç e l " e çok teşekkür 1 994, 5 1 .
ederi m . 437 Eyice 1 963, 28.
 Osm a n l ı i m paratorl uğu Saat K u leleri 219

M a kedo nya Eski Eserleri Koru ma Kurulu Arşivi ' n d e n

H . 1 3 1 4 / M . 1 896 Kosova S al n a m es i ' n d e
Ü s k ü p'teki eserler t e k t e k sayı lı rken saat k u le ­
s i n d e n d e s ö z e d i li r. 44 1
K u le n i n saati, ta m i r e d i lmesi b a h a n es iyle
1 960 la rd a yeri n d e n s ö k ü le re k o rta d a n kayb e d i ­
lir. N i h ayet 2 0 0 8 M a rt ' ı n d a Tü rkiye, T ü rk i ş B i rli­
ğ i ve Kalk ı n ma Başka n lı ğ ı ' n ca [Tİ KA] 5000 E u ro
veri le rek ye r i n e b i r saat ta k ı la ra k ta m i r ett i r i l­
m i şti r.
39 .80 m . Yüksekli ğ i n d e ki saat k u les i, b i rç ok
kez ta m i r ed i lm e s i n e ra ğ m e n asli şekli n i b ü ­
/ M . 1 889 d a Se la n i k tuğlasıyla ş i m d i ki t u ğ la be­ yük o ra n d a m u ha faza etmişt i r. 5 ,4x5,4 m . boyut­
d e n ya p ı lm ıştı r. 438 la r ı n d a kes m e taşta n ya p ı l a n kare p la n lı kaide­
Saat k u lesi b u g ü n k ü s o n şekli n i , 1 903 yılı n­ nin ü st köşeleri p a h la n a ra k i k i i ri ü ç g e n le rle ka­
d a D e b reli H ü seyi n U sta ta raf ı n d a n a l m ı şt ı r. 439 patılm ış ve k a re sekizgene d ö n üşt ü rü lm üşt ü r.
1 90 2 - 1 903 Yılı n d a l sviçre · d e n g eti ri le n yen i saat Sekizgen gövd e , i k i k a d e m e l i d i r. Altı kesme taş
t a k ı lm ıştı r. 440 üzeri t u ğ la d a n ya p ı l m ışt ı r. Tu ğ la gövd e n i n baş­
la n g ı c ı n d a kes m e taşta n gövd eyi kuşatan bir bi­
lez i k g ö rü l ü r. Tu ğ la gövde üzerine d e m i r korku-
438 Ayverdi 1 956. 1 62 ; Eyice 1 9 63, 28; Ayverdi 3/1 981 ,300, Fo­
toğraf 1 456.
439 Elezoviç 1 930, 1 80 - 1 8 1 ; Pavlov 1 99 9 , 5 .
440 Bogoeviç 1 998, 27; Pavlov 1 999, 4. 441 Kosova 1 3 1 4, 1 24.
luklu, ba lko n l u b i r köşk ve bol p e n c ereli i ki ka ­
d e meli ça n ı n a s ı ld ı ğ ı k ı s ı m i le e n ü stte s o ğ a n
başlı b i r k ü la h ye rleşt i ri lm iştir. B a lko n u n a lt ı n ­
d a , d ö rt yö n d e yuva rlak saat k a d ra n la rı n ı n yer­
leşt i ri ld i ğ i a ç ı k lık g ö rü lü r. Tu ğ la g övd e n i n üze-
ri n d e küçük d i kd ö rtg e n , kesm e taş g övde üze­
ri n d e mazgal p e n c ereler yer a l ı r. Ku leye beş b a ­
s a m a k lı m e rd ive n i le ç ı k ı l a n yuva rla k kemerli
b i r ka p ı d a n g i ri l i r. K u le n i n üze ri n e ise, " Z" şek­
lindeki korkulu klu a h şa p m e rd iven le rle ç ı k ı l ı r.
 fL SUDİ
�� \ARABİSTAl'

MISIR

'
'
. , --
 Osm a n l ı imparatorluğu Saat Kuleleri 223

N - M ISI R

1 - KAH İRE, M E H M ET ALİ PAŞA CAM İ İ SAAT

KULESİ
M e h m et Ali Paşa ' n ı n 442 e m riyle H. 1 246 / M .
l830 yılı n d a ca m i n i n i n şa s ı n a başla n m ı ş o l u p
Paşa ' n ı n vefat ettiği H . 1 265 / M . 1 848 sen esi­
n e kada r kesi ntisiz d eva m etmiştir. B u s ı ra ­
d a ca m i n i n ka ba i n şa atı t a m a m la n m ış, s ü s ­
le m e le ri e k s i k ka lm ışt ı . H i div 1 . Abbas H i lm i
Paşa ' n ı n e m riyle d a h a s o n ra , b i n a n ı n s ü sle m e ­
le ri , m e r m e r işle m e leri, g ü m ü ş şa m d a n la rı ve
M e h met Ali Paşa ' n ı n ka b r i n i kuşata n p i r i n ç p a r­
Foto : M . Tu nçel
m a k lı k ya p ı lmışt ı r. H . 1 270/ M . l854 ' te H i d iv
M e h met Sa i d Paşa m ü b a re k gecele rd e ca m i ­
d e mevli d l e r terti p etti v e b a z ı kita b e leri n d e d e ­
ğ iş i kli kle r g e rçekleşti rd i . H . 1 280 / M . l863 ' ten
s o n ra H i div lsmail Paşa ta rafı n d a n bakır d ö k ­
m e ye n i ka p ı la rı ya ptı rı ld ı , l b ra h i m R üşd ü Efe n d i
h attıyla tez h i p li M us h a fla r h e d iye e d i l d i , m i n be­
ri n ya k ı n ı n a S u lta n Abd ü la z iz ' i n M ıs ı r'a g e ld i ğ i n ­
d e n a m a z k ı lm a s ı i ç i n b i r m a k s u re v e tuvalet­
le r ya ptırıld ı . H. 1 29 6 / M. 1 87 9 ' d a avlu n u n m e r­
m e rleri n i n yen i len mesi ve k u b b e le ri n i n k u rş u n ­
la rı n ı n değ işti rilmesi Tevfik Paşa ta rafı n d a n g e r­
çe kleştirildi. 1 93 1 - 1 93 9 yı lla rı a ra sı n da Kra l Fa ­
ru k ı · i n e m riyle ca m i n i n k u b b e le ri i le o n la rı ta­
şıya n ke m e rleri e ld e n g e ç i ri lm i ştir. 443
Avlu n u n kuzeybatı reva kı o rta s ı n d a iki ke m e r­
li bölü m ü ka psaya n saat k u lesi H . 1 264 / M . 1 845
s e nesi n d e Fra ns ı z Kralı L u ı s P h i li p tarafı n d a n
a rm a ğ a n e d i l m işt i r. 444

442 Bayh a n 1 997, 1 26 M e hmet Ali Paşa H . 1 1 82 / M . 1 768 se­

nesinde Yunan ista n · ı n Kavala şehri n d e d ü nyaya gelmiştir.
Babası şehrin yöneticisi olan M e h met Ali, i le ri gelen hoca­
la rdan d ersler ala ra k yetişti ve Osmanlı ordusuyla çeşit­
li seferlere katı ld ı . Daha sonra ticaretle meşgu l olan Paşa
1 798'de Fransızların Mısır'ı işg a li üzerine k u rulan Osma n lı
ordusuna katıld ı. Fransız istila s ı n ı n kald ı rılması n d a n son­
ra M ıs ı r'daki yönetim boşlu g u n u iyi degerlen d i ren M e h m et
Ali Paşa 1 805'ten iti baren M ısır·ı önce vali, sonra H i d iv ola­
ra k yönetmeye başla d ı . 1 848'de vefat etti, ancak onun so­
y u n d a n devlet a d a m ları M ı sır'ı 1 952'ye kad a r yönetti ler.
443 Bayhan 1 997, 1 26.
444 Bayhan 1 997, 1 28 , Fotog raf 350.
 UKRAYNA

v1ACARİSTAN

.MOLDO�A

�
� ROMANYA
* ·, ·�·
.
- �,�
· TİMEŞVAR

KOSOVA
'\

BULGARİSTAN
'
 Osmanlı İmparatorluğu Saat K uleleri 225

O- R O MANYA

1 - T İ M EŞVAR (TEM ESVAR - TİMİŞOARA)

SAAT KULESİ
Saat k u le s i : Ahşa pta n ya p ı l m ı ş Ta m ışva r k a lesi­
n i n . kuzeyd e k i i k i katlı ve ü ç ü n c ü kapısı olan H o ­
roz k apıs ı ü z e r i n d e yer a lı rd ı . H o roz k a p ı s ı d e n il­
mesine n e d e n . saat k u le s i ü z e ri n d e k i , rüzga rla
d ö n e re k yön b e li rten ve ses ç ı ka rta n b i r h o ro z u n
b u l u n m a s ı d ı r. Ka le i ç i n d e k i b i r kita b e 1 639 ta­
r i h lid i r. M u htem e le n k a le d e b u ta ri h le r a ra s ı n ­
d a ya p ı l m ı ş olma lı d ı r. K a p ı ü z e ri nd e k i s a a t k u le­
s i ise k i m ta rafı n d a n ve n e z a m a n ya p ı l d ı ğ ı ve bi­
ç im i hak kın d a b i r b i lg iye sa h i p o la m a d ı k. 445
B u g ü n yer i n d e o lm aya n k a le n i n b u l u n d u ğ u
ye rde b i r m üze v e ka leye a it b i rkaç t o p v e m e ­
z a r taşları va rd ı r.
Foto : M . l b ra h i m g i l

445 Ayverd i 1 / 1 98 1 , 60 - 6 1 .
 m. ROMANYA
--�
ifHli e.NOVİSAD
A
imli *
B OSNA B ELGRADE /

HERSEK

SIRBiSTAN
•

s.
iUi . NİŞ

KOSOVA

MAKEDONYA
 Osmanl ı i m pa ratorl uğu Saat Kuleleri 227

P- SI RBİSTAN

1 - B E LGRAT SAAT KULESİ

B e lg rat Ka le s i ' n i n l sta n b u l Ka p ı s ı ü zeri n ­
d e n yü kselen saat k u lesi, ka re ka i d e li sekiz­
g e n g övd e l i d i r. 446 Ka re ka i d e n i n köşe leri p a h la ­
n a ra k sekizgen g övde oluştu rulmuştur. G övde­
nin üze ri n d e , saat köşkü n ü n a lt ı n d a k i bölü m ü n
d ö rt c e p h e s i n d e yuva rla k ke m e rli g e n i ş pence­
reler yer a lı r. Saat köşkü n ü n d ö rt yüzü n d e y u ­
va rla k kad ra n l ı saatler i le d iğ e r d ö rt c e p h esi n ­
d e d i kd ö rtgen p e n c e re le r b u l u n u r. K u le n i n üze­
ri n i d a lg a lı bir k ü la h ö rter.
Foto : M . İ b ra h i m g i l

Foto : A. O . Uysal

446 Ayverdi 3/1 9 8 1 , 2 1 , fotoğraf 8 9 8 ; A c u n 1 994, 5 1 .

 228 Hakkı Acu n

.: ı

. �=.

� •'

..•'

· . ,••

. .. . .
Foto : M . İ b ra h i m g i l

2- N İŞ SAAT KULESİ k ü la h i le ö rt ü ld ü ğ ü n ü b i li n i r. Zd ravkovi ç "e g ö re ,

Saat k u lesi, N iş Kalesi i ç i n d e , d e b boy i le Kale i ç i
C a m i a ra s ı n d a b u l u n m a kta d ı r. B u g ü n ya lnız te­
m e li k a l a n k u le n i n eski d e n k a le i ç i n d e k i evle r
a ra s ı n d a Ka le i çi C a m i i ya n ı n d a b u lu n m a ktayd ı .
Ya p ı , k a re p la n lı ve ç a n k ı sm ı n ı n a h şa p b i r ko ns­
tru ksiyo na sa h i p o ld u ğ u ve ü stü n ü n a hşap b i r
S u lta n 1 1 1. A h m et ' i n 1 723 y ı l ı n d a k a leyi g e n iş
ça plı b i r o n a r ı m d a n g e ç i rd iğ i s ı ra d a , saat k u le ­
s i n i d e i n şa ett i ğ i b e li rt i l m e kte d i r. 447
447 Zd ravkoviç 1 964, 3 9 ; Ayve rdi 3 / 1 98 1 , 1 33.
 Osm a n l ı İ m paratorluğu Saat Kuleleri 229

3- NOVİSAD ( FRUŞKA GO RA) SAAT KU LES İ

S ı rb i sta n ' ı n Fruşkan G o ra Bölgesi n d e N ovisad
Şe h ri yer a lı r. B u ş e h ri n eski yerleşim ye ri is e,
Peterva ra d i n Ka lesi n i n b u lu n d u ğ u ye rd i r. Ka le­
n i n i ç i n d e k i m ta rafı n d a n ve ne za m a n ya ptırı l­
d ı ğ ı n ı b i le m e d i ğ i m iz bir saat k u lesi b u l u n u r. Bu
k u le O sm a n lı d ö n e m i n d e az k u lla n ı ld ı ğ ı için k u ­
le n i n o d ö n e m d e n k a l ı p ka lma d ı ğ ı h a k k ı d a kes i n
b i r b i lg iye sa h i p ola m a d ı k .
Ka le su rla rı üzeri n d e n yü ksele n k u le , k a re
p rizma gövdeli ve i k i katlı d ı r. i ki n c i katı n d a ç a n
y e r a l ı r. Ç a n ı n tepesi n d e r ü z g a r g ü lü ve a le m e
benzer sü sle m e b u lu n u r. S a a t k a d ra n la rı g övd e­
n i n o rta s ı n d a b u lu n u r.
 . .. -.......
.. -

'I
t
..- .. .
..� ,,._

(
l
. TURKIYE
ı.. 1

.�
/'* -- .
:. ! i
•
..,.-

e HALEP , -
/'
.1
, , ..

J1
.a imli
--

I t

·�
imlie HAMA
SURİYE
,,,.

Jl
·.......f;

,ÜBNA
-�

ile1i
{ r
• HAMIDNE

* ŞAM
•
I �
ifül -ı IRAK
�� u;;ı
· .

�
�ISRA ÜRDÜN
J
 Osmanlı İ mparatorluğu Saat K u l eleri 231

R- SU RİYE

1- HALEP SAAT KULESİ

Ku le , H a le p ' i n B a b El-Fa ra dj s e mti n d e , m i lli k ü ­
t ü p h a n e n i n k a rşısı n da k i m eyd a n ı n o rta s ı n da ye r
a l ı r.
Ya p ı n ı n ü ç c e p h e d e k i ta b e s i va rd ı r. Kuzey
ve batı c e p h e d e k i le r Tü rkçe, g ü n ey c e p h e d e k i
Ara pça ' d ı r. .
1 - C e n n etme ka n S u lt a n S ü leym a n H a n - ı evvel
hazretleri n i n d o k u z yüz
2- Kı rk ta ri h i n d e b u ra d a i nşa b uyu rd u k la rı çeş­
me - i şerif h a ra b o lm u ş i d i .
3- Seri r - i a ra - yı şevket ve şa n · u s - S u lta n i b n i
·s - S u lta n e s S u lta n
4- E l - Ga z i Abd ü l h a m i d H a n sa n i h a z retle r i n i n
a h d - i h ü mayu n la r ı n d a
5 - Ve 1 3 1 7 s a l - i b a h rin d e b i r saat k u lesi
232 H a kkı Acu n

}-

6- İ lavesiyle m ü ceddeden b i n a ve i hya e d i lm işt i r.

N a m a k a h u Sad ı k 1 3 1 7 448
Ya p ı n ı n kita besi n d e n ; Ka n u n i S u lta n
Sü leym a n ' ı n H . 940/M. 1 533- 1 534 t a ri h i n d e ya p ­
t ı rd ı ğ ı çeş m e n i n h a ra p olmasıyla S u lt a n i l . A b ­
d ü lh a m i t tarafı n d a n ç eşm e üzeri n e 1 3 1 7 / M .
1 900 tari h i n d e b i r saat k u lesi ya ptı rı ld ı ğ ı n ı
ö ğ re n iyo ru z . 449 K u le n i n , g ü n ey ve k u zey c e p h e ­
s i a lt ı n d a çeşme izle ri g ö rü l ü r. G ü n ey cep h e n i n
ü st tarafı n d a saat ka d ra n ı n ı n b u l u n d u ğ u yerd e
Ara pça : " Et - tevkitu ' l - Ara b i - Ara pça Va kit" ya ­
z ı lı d ı r.
K u le n i n , taş konsolların taşı d ı ğ ı s a ça ğ ı o la n
g i riş ka p ı s ı doğ uya a ç ı lı r. Ya p ı , aşa ğ ı d a n yu k a r ı ­
ya d o ğ ru d a ra la n k a re p la n lı ve i k i katlı d ı r. Katla ­
rı b i rb i r i n d e n d ö rt c e p h eyi d o laşa n balkon ayı r ı r.
Balko n u ko nsollar ta ş ı r. Ü z e ri n i k ü resel b i r k u b ­
be ö rter. 45° Kesme taşta n ya p ı la n v e ç o k süslü
o la n ya p ı n ı n a lt kat ı n d a , her c e p h e s i n d e saçak­
lı b i re r p e n ce re i le üstte yuva rla k saat k a d ra n la ­
r ı b u lu n u r. Saat köş kü n ü n köşele ri n d e b i re r s i ­
ya h sütu n ko n m u şt u r. Ka d e m eli s o ğ a n başı şek­
l i n d e k i k u b b e n i n tepesine b i r rü z g a rg ü lü yerleş­
t i ri lm işti r.

448 B u kitabeyi o kuya n Ooç. Dr. Abd ü lk a d i r O ü n d a r' a teşek k ü r

ederim.
449 Acun 1 994, 52; Ç a k m a k 2000, 66 da saat kulesi n i n ve çeş­
m e n i n , Sulta n i l . Abd ü lh a mit'in 25. cülus yıld ö n ü m ü kutla­
m a la rı ç e rçevesi nde a ç ı l ı ş ı n ı n ya p ı ld ı ğ ı n ı yazar.
450 H a lep 1 32 2 , 222; Yenişehi rlioğlu 1 989, 1 34 ; I RC I CA Fotoğ­
raf Arşivi, 90573 / 32.
 Os m a n l ı i m p a ra t o r l u ğ u S a a t K u l e l e r i 233

2- HAMA SAAT KU LESİ

H a ma ş e h ri ' n i n m e rkez i n d e yer a la n saat k u ­
les i n i n , k i m ta raf ı n d a n n e za m a n v e h a n g i ta­
ri hte ya p ı ld ı ğ ı h a k k ı n da yeterli bir b i l g iye s a h i p
o la m a d ı k. 451 Ku le , atnalı keme rle r üzeri n e otu ­
ra n , priz mal g övdeli ve o rta b ö lü m ü n d e yuva r­
la k saat k a d ra n ı yer a la n b i r ya p ı d ı r. Saat kad­
ra n ı n ı n a lt ve ü st ü n d e ü çe rli a ç ı k l ı k l ı b i re r ke­
mer g ö rü l ü r.

3- HAM İ D İYE KAZASI SAAT KULESİ

S u lta n i l . Abd ü l h a m it' i n 25. c ü l u s y ıld ö n ü m ü
ku tla ma la rı ç e rçeve s i n d e ya pt ı r ı la n saat k u lesi
ve çeşm e n i n a ç ı lış ı ya p ı ld ı . 452 B u saat k u lesi ve
çeş me h a k k ı n d a b u g ü n e k a d a r h e rh a n g i b i r ya ­
y ı n i le s a ğ lı klı b i r b i lg iye u la şa m a d ı k .

4- ŞAM SAAT KULESİ

S u lta n i l . Abd ü l h a m it' i n 25. c ü l u s y ıld ö n ü m ü
kutla m a la rı ç e rçeves i n d e ; H i caz D e m i ryolu n u n
i nşaat ı n a başla n d ı ğ ı ve h ü k ü met d a i resi ö n ü n ­
d e b i r saat k u lesi i le çeş m e n i n a ç ı lı ş ı n ı n ya p ı l­
d ı ğ ı yaz ı l ı d ı r. 453

Foto : Y. Z. Ac u n , H a m a Saat Kulesi

45 1 B u saat ku lesi h a kkında bize bilgi ve fotoğ raf ı n ı veren sa­

yın Yusuf Ziya Acu n · a teşekkür ederi m .
4 52 Ç a k m a k 2000, 5 9 .
453 Ç a k m a k 2000. 59; B ı çakçı 2003, 1 8.
\IAN
/ !

I RAK

' Ü RDÜN/

___/

. . \ KATıAR
.r

S U U D i ARAB i STAN
· /
1
'-''Y':- ("
t....
:L_..... ...
�

....____ -.$:/-
B I RLESIK ARAP
E M i RLiKLERi

'
'· !
-- ·
i

...,
'
\

/\ . J
I
\ ,�� · )��
-
"'

/ C-_;;>

S- S U U D İ ARABİSTAN
1- M EKKE SAAT KULESİ
B u g ü n yeri n d e o lmaya n ve Ka b e ' n i n reva kla rı
üze ri n d e n yü ksele n k u le n i n , k i m ta rafı n d a n ve
n e z a m a n ya p ı ld ı ğ ı h a k k ı n d a b i l g i sa h i p o la m a ­
d ı k a ma m u hte m e le n S u lt a n i l . Abd ü lh a m i t D ö ­
n e m i n d e ya p ı lm ı ş o lma lı d ı r. 454
454 Kulenin Fotoğrafı Qad e e m . com sitesinden a l ı n m ıştır.
Osm a n l ı i m paratorluğu Saat K u leleri 235
Saat k u le s i , Köşe le ri p a h la n m ı ş k a re p la n lı ve
üç katlı d ı r. Katla rı b i rb i r i n d e n yatay sil m ele r ayı­
r ı r. Yuva rla k ke m e rli bir k a p ı s ı b u lu na n k u le n i n ,
i k i n c i katı n ı n üzeri n d e yuva rlak k a d ra n lı b i r sa­
ati va rd ı r. Çan köşkü geniş a ç ı klı klı yuva rla k ke­
m e rli d i r. Kule n i n üzeri n i , o rtası sivri b i r k u b b e
ö rter.
 BULGARİSTAN

� lı�u • -1
• um .- J.I TÜRKİYE
İsk ç:Gümüjin�
*
e �M
.
-

ifill -
iı
�.ai e
Didimotiho
�

EGE DENİZİ

··­ TÜRKİYE
i i
lın
Livadeia
. il
� �

illi
*ATİ NA

"
- -

il
imli
Rodos
Adası V

AKDENİZ
 Osma n l ı İ m paratorl uğu Saat Kuleleri 237

Y- YU NAN iSTAN
T.
.
.:;. .
.

1 - ANABOLU ( NAUPLİA) SAAT KULESİ

Saat k u le s i , şeh ri n ya m a c ı n d a k i kale i ç i n d e n
yü ks e l i r. 455 K u le , ka re prizma g övd e l i , i k i katlı d ı r.
. .
i ki n ci katı saat köş k ü d ü r. i k i katı b i rb i ri n d e n g e -
n i ş b i r s i l m e ayı rı r. P ra m i d a l k ü la h lı s a a t k u lesi­
n i n şe h re b a k a n yüzü n d e yuva rla k ka d ra n lı saati
va rd ı r. Ayrıca köş k ü n her ce p h es i n d e geniş p e n ­
cere le r g q rü l ü r.

2- ATİ NA SAAT KULESİ

B a n i s i ve ya p ı m t a ri h i h a k k ı n d a b i r b i lg i sa h i p
o la m a d ı ğ ı m ı z saat k u le s i , I RC I CA Arşivi " n d e k i
foto ğ rafı n d a n A n t i k b i r k u le ka l ı ntı sı üzeri n d e Foto : E. H. Ayverd i
ye r a ld ı ğ ı n ı ö ğ re n m e kteyiz. 456

3- D İ M ETOKA (DİDİ MOTİ H O) SAAT KULESİ

U z u n kö p rü i lçe m i z i n 20 k m . bat ı s ı n d a s ı n ı rı m ı ­
z ı n ya k ı n ı n d a yer a la n kasa b a , Osm a n lı d ö n e ­
m i n d e ö n e m li b i r me rkez o l a ra k ka rş ı m ıza ç ı ­
kar. 1 362 Yılı n d a 1. M u rat ta rafı n d a n fet h e d i le n
v e E d i rn e ' d e sa ray ta m a m la n ı n caya k a d a r fi i len
O s m a n lıya başke ntlik ya p m ış, şe h ri n tepesi n d e -
b u l u n a n b i r kalesi va rd ı r. 457 B u g ü n y ı k ı n t ı la rı b u ­
l u n a n ka le n i n etekle r i n d e b i r s a a t k u lesi y e r a l ı r.
B a n i s i ve ya p ı m ta ri h i h a k k ı n d a b i r b i lg i sa­
hip o la m a d ı ğ ı m ı z saat k u le s i , m u htemelen Os­
m a n lı d ö n e m i n i n s o n la rı n d a ya p ı lm ı ş o l m a lı d ı r.
1 32 7 [ 1 9 0 9 ) ta ri hli E d i rn e Vi layeti S a l n a m es i ' n d e Di metoka Saat Kulesi Foto : A. Kılcı
ese rle r t e k t e k sayı lm a s ı n a ra ğ m e n saat k u le­
s i n d e n hiç ba hsedi lmez. 458 B u d a b i ze k u le n i n
D i metoka kasabası n ı n 1 9 1 3 d e e l i m i z d e n ç ı ka na
kada rki d ö n e m d e , ya n i 1 909 - 1 9 1 3 ta ri h le ri a ra ­
s ı n d a ya ptırıld ı ğ ı n ı söyleye b i li riz.
K u le , ü ç basamaklı b i r kaide ü z eri n d e yükse­
le n k a re p rizma g övd e li d i r. Şe h re b a kan yüzü n d e
yuva rla k ka d ra n lı b i r saati b u l u n u r. S a a t i n b u ­
l u n d u ğ u köşk a h ş a pta n ya p ı lm ışt ı r. Köş k ü n üze­
ri n d e ise ça n ı n b u l u n d u ğ u yükselti göze ça rpa r.

455 Ayve rdi 4 / 1 982, 243 de, Saat ku lesi i le i lgili bilgi yok yalnız,
248 d e fotog raf 1 2 1 c var.
456 Acu n 1 994, 48; I R C I CA Fotog raf Arşivi 90227/8 d e bir resmi
var.
457 Kıel 1 994, 305 - 308; Çam 2000, 3 1 .
4 58 Kıel 1 994, 305 - 308. Foto : A. Kılc ı
238 ı-ı a k k ı A c u n

/''____
�

N . Kon u k Arş. ' d e n

4- FLORİ NA SAAT KULESİ

Kule , şe h ri n m e rkezi n d eki Ya k u p Bey C a m i i ya ­
k ı n la r ı n d a yer a lm a ktayd ı . N e za m a n ya p ı ld ı ğ ı ve
yı k ı l d ı ğ ı h a k k ı n d a b i lg i sa h i b i o la m a d ı ğ ı m ız ya p ı ,
k a re prizma g övd e li d i r. 459 Gövde üzeri n d e i k i s ı ra
yatay s i lme b u l u n m a kta d ı r. Köşk k ı s m ı a h ş a p
ola n k u le n i n ça n ı , d ö rt aya k üzeri n e otu ra n b i r
k u ru lu ş ta rafı n d a n taş ı n m a kta d ı r. G i riş kıs m ı n ı n
ö n ü n d e m uva kkith a n e o ld u ğ u n u ta h m i n ett i ğ i ­
m i z kı rma çat ı lı b i r m e ka n ye r a lm a kta d ı r.

459 Konuk 201 O. 1 8.

 Osma n l ı i m paratorluğu Saat Ku leleri 239

\ t 1 'J' .,.. 1 (\ \ ' ti

L
� \_J . J .

Fot o : N . K o n u k

5- GREBENE (G REVENA) SAAT KULESİ ü st k ı s m ı t u ğ la d a n i nşa e d i l m i ştir. G övde üzerin­

Saat k u lesi, E left h e ri a s M eyda n ı ' n d a , Eth n i kis
Antista s i s So ka ğ ı ' n d a başı n d a b u lu n u r. N e za­
m a n ve k i m ta raf ı n d a n ya p ı ld ı ğ ı h a k k ı n d a bilgi
sahibi o la m a d ı ğ ı m ı z ya p ı , 1 99 5 d e p re m i n d e ha­
sar g ö r m ü ş ve b u g ü n ta m i r ett i ri lm e kted i r. Al­
t ı g e n gövdeli k u le , a şa ğ ı d a n y u k a rı d o ğ ru d a ra­
lı r. Ka idesi ü ç s ı ra t u ğ la ve ü ç s ı ra m o loz taşta n ,
d e küçük yuva rla k a ç ı klı klar i le yuva rla k ke m e rli
pencere le r g ör ü l ü r. S ivri k ü la h lı , a ltı aya k üzeri­
ne otura n ça n ı i le a ltı nda yuva rla k k a d ra n lı saa­
ti yer a l ı r. 46° Külah üzeri n d e küçük bir u ç a k m a ­
keti b u lu n u r.
46 0 Kon u k 2 0 1 0. 35 -36.
240 1-1 a k k ı A c u n

6- GÜM Ü LCİNE (KOMOTİ N İ ) SAAT KULESİ

Saat Kulesi, Eski M eyve Pazar' n ı n o rta s ı n d a , Ek­
mekcioğlu Ahmet Paşa [Ye n i ] C a m i i ' n i n g ü n e ­
yi n d ed i r. Ku le n i n ca d d eye b a ka n d o ğ u yüzü n d e
d i kd ö rt g e n k ü ç ü k b i r kita besi va rd ı r.
1 - Ş e h i n şa h - ı keremver H az ret-i Abd ü l h a m i d
Han'ın
U luvv- u - h i lafet i ma sruft u r d a i m mese rrata
2- B u bala ku leyi ya ptı rd ı saat celb-i mevki ' etd i
Kaviye n i htiya c ı va rd ı ş e h r i n böyle meb naya
3- B u n u e m retti Abd u lka d i r Ke m a li Paşa ·ya
k i m ya ' n i
Liva d a h ü s n - i icra -yı h ü k ü met eyleye n zata
4- Sada verd i bu saat lutf- ı s u lta n i d e n afa ka
O l u r elbed d e l i l - i asar-ı h ayriyye ke m a lata
5- Bu tarih seli m - i ta m d ı r saat g i bi i rfa n
B u saatden vata n e h li h e p a ğ a h old u evkate
1 30 2 461

Kita besine g ö re kule , 1 302 / M . 1 884- 1 885 ta ­

r i h i n d e i l . Abd ü lh a m i d D ö n e m i n d e, Va li Abd ü l­

I}
kad i r Kemali Paşa ta rafı n d a n ya ptı rı l m ıştı r. 462
1 99 7 - 1 998 Ta ri h i nde o n a rı la ra k sıva n m ı şt ı r. Ka re
... . 1
•

b i r b lo k üzeri n d e yü kselen d ö rt katlı kare p riz­

ma gövdeli, ya klaşık ola ra k 40 m . yükseklikted i r.
; Katla rı b i rb i ri n den kademeli silmele r ayı rı r. Ü st­
- --=-&
teki a hşa p köşk h a riç, her katta basık yuva rla k
ke merli pen cereler ye r a l ı r. Köşkü n a lt ı n d a , h e r
yüzd e yuva rla k saat kad ra n la rı va rd ı r. Köşk, on
d i rek üzeri ne otu ra n denda n lı a lı n lı k lı d ı r. Kule n i n
köşeleri ve pencere ke n a rla rı silmele rle belirg i n ­
=----­ leşti rilmişt i r. Alt kat ı n köşeleri d ö n e m i n i n özelli ğ i
'
o la ra k d i ş l i b i r şe k i ld e d i r. Açı k sarı b i r sıva i le s ı ­
va n a n k u le n i n d uva r ö rg üsü g ö rü lmemekted i r. 463

461 Ayverdi 4 / 1 982. 222. 223; Bıçakçı 2003. 1 47- 1 48 . Ayrıca
bu kita be metnini tekrar okuyarak kontrol eden Prof. Dr.
M. Akkuş ve Doç. Dr. A . D ü n d a r·a teşekkür e d e ri m . Ayrı­
ca bazı eksi klerle bera b e r bu kita beyi, Ta lay 1 99 1 . 334 de
o k u m u ştur.
462 Kien itz 1 963.4; Ayve rd i 4/1 982. 222. Fotog raf 79; Acu n
1 994. 48; Tura n - İ bra h i m g i l 2004. 504; Dou kata 2008, 323;
Abdulka d i r Kemali Paşa M utasa rrıf olmuş, mi ri mlran rüt­
besini a lmış, 1 308 d e Kosova , sonra M usul ve 1 3 1 O da Ela­
ziz Valisi olup o sene başında ölmüştür. B ı ça kçı 2003 de,
saat kulesi n i n ya p ı m ı n a 2 1 Ekim 1 884 ta ri h i n d e başla n d ı ­
g ı n ı ve 1 0 E k i m 1 885 tari h i n d e bitirild i g i n i yaza r.
463 Acun 1 994, 48; I RC I CA Fotograf Arşivi 9041 8/55 d e bir res­
mi var.
 Osmanlı i m paratorl uğu Saat Kuleleri 241

7- İSKECE (YENİCE = XANTHİ) SAAT KU LESİ

Şeh i r m eyd a n ı n d a ye r a la n saat k u les i n i n 1 9 72
ta ri h i nd e kasıtlı olara k ta h ri p e d i le n bir kita be­
si va rd ı . 464
1 - H a n e d a n - ı beldeden H a c ı E m i n Ağa 'yı H a k
2 - S a h i b ' ü l - h a y r o lm a ğ a k ı l d ı m u va ffa k
her zaman
3- i şte ez c ü m le b u h avzı h e m bu a ta saatı
4- Eyle d i i h las ve i ke n bi rle evkat-ı za m a n
5- Ö yle saat ki d u ru b - ı p ü r-ta n in i o lm a ğ ı n
6 - Velve le-e n d a z e n h a - i d est- ü ya ba n e resa n
7- Essa la h a n o ld u şe h re s ima e h l-i k u ra
8- O kuya ş i m d e n g e rü der saat h e m a n
9- To p i le ta b la d a ha cet ka lm a d ı , şe h r- i s ıya m
1 O- Va kt-i iftar sa h u ru b i ld i rir saat h e m a n
1 1 - H e r d a kika h ayr i le b a n i s i ya d o l m a k seza
1 2- B i r eserd i r ki u m u m nefi g ü n d e n de aya n
1 3- Ya k ı ş ı r tari h - i cevh e r d e n s e Sa d ı k d o ğ r u s u
1 4- B l- b e d e l b i r h ayr-ı va kf oldu bu saat h e r za-
m a n 1 224
Kita besine g ö re saat k u lesi H . 1 224 / M . 1 809-
1 8 1 O ta ri h i n d e Hacı E m i n Ağ a ta rafı n d a n ya p ­
t ı r ı l m ı ş t ı r. Eski d e n k u le n i n ya k ı n ı n d a Paz a rye ri
C a m i i a d ıyla a n ı la n b i r ca m i va rd ı . B u c a m i , B u l­
g a r işg a li s ı ra s ı n d a ya k ı la ra k ta h ri p e d i lm i şt i r.
D a h a so n ra k i yıllard a Yu n a n yö net i m i n ce ca m i
yeri n e ya k ı n b i r yerd e b i r k i lise i n şa e d i l m i şt i r. 465
Kule kare b i r k a i d e ü ze ri ne otura n p ri z m a l g öv­
d e l i , i k i katlı ve ya kla ş ı k olara k 25-30 m. yüksek­
likted i r. B i ri n c i kat ke n a rla rı kalın s i lm e l i , kade­
m e li g e n i ş saçaklı ve u z u n ca d ı r. B i ri n c i kat ı n
üzeri n d e s a a t köşkü b u lu n u r. Köşkü n h e r c e p ­
h e s i n d e b i re r ba lko n v e ba lko n la r üz eri n d e , y u ­
va rla k saçaklar a lt ı n d a , d ö rt c e p h e d e saat k a d ­
ra n la rı y e r a l ı r. Ka d ra n la rd a k i ra ka m l a r Ara p ve
Lati n ra ka m la rı d ı r. Ü ze ri k u b b eyle ö rt ü l ü , köş­
kün köşele ri n d e n k ü ç ü k köşe k u le leri yükselir.

4 64 Kien itz 1 963.4; Ayverdi 4/1 982.227. Fotog ra f 93 de ku leyi

XIX. yy. so n u XX. yy. başına tari h ler; Acu n 1 994. 48; B ı çakçı
2003. 1 97- 1 98 d e kita bes i n i n isti nsahı ve o k u n uşu va rd ı r.
46 5 Bıçakçı 2003. 1 96 .

'
'
242 H a kkı Ac u n

8- KARAFERYE (VE RİA=BEPOIA) SAAT

KULESİ
Kim ta rafı n d a n , n e za m a n ya p ı ld ı ğ ı ve yı k ı ld ı ­
ğ ı h a k k ı n d a b i lg i sa h i b i o la m a d ı ğ ı m ı z saat k u ­
les iyle i lg i li Ka ra ferya M uva kkiti Seyyi d l s m a i l
Efe n d i ' n i n 2 9 Z 1 266 / 5 Ka s ı m 1 850 tari h li R u ­
m e li kaza skeri n e yaz d ı ğ ı b i r tez k i re b u l u n m a k ­
ta d ı r. K u le , h ü k ü m et ko n a ğ ı ö n ü n de y e r a lm ak­
tayd ı . Ayn ı yer b ug ü n d e Sa a t Ku lesi M eyd a n ı is­
miyle a n ı lm a kta d ı r. 466 Ya p ı , kare p la n lı d ı r. Yüksek
basamaklı m e rd ive n le ç ı k ı la n ve yuva rla k ke­
m e rli b i r ka p ı s ı va rd ı r. M o loz ta şta n ya p ı la n ge­
n iş saça klı g övd e n i n üzeri n d e k i köşk k ı s m ı a h ­
şaptan ya p ı lm ı ştı r. Köşkü n ü z e ri n d e d ö rt aya k­
la taşı n a n ve s ivri k ü la h la ö rt ü lm ü ş ça n ı b u l u n ­
m a kta d ı r. Gövde üzeri n d e yatay hatı lla ra rast­
la n ma kta d ı r.

466 Kon u k 201 0, 64, 1 07, 1 08. N. Kon u k Arş . " d e n

Osmanlı İ mparatorluğu Saa t Kuleleri 243
244 H a kkı Acu n

a- AGUSTOS (NAUSSA) SAAT KULESİ

Na ussa, Osma n lı D evleti yö neti m i n d e , Sela n i k
Vi layet i ' n e bağ lı b i r kaza m e rkezi i d i . G ü n ü m ü z­
de l mathia i l i , Ve ria 'ya bağlı b i r kasa b a d ı r. Saat
k u lesi, D i ma rh i a s S o ka ğ ı 30 n u m a ra d a yer a lı r.
K u le n i n lentolu d i kd örtg e n k a p ı s ı üzeri n d e b u ­
lu n a n O s m a n lıca ve R u mca yaz ı l m ı ş b i r kita b e ­
si va rd ı r. . -" '· . ' '

""
- 1 3 1 1 Senesinde - .

- Körki i ntas k i rci i n şa eyle d i . .. . � rı

� .
Yeo rg i o s Anasta s i o u Kyrtsis
ı.
� - · . :\.
.
·� :\ r�::2l \

i n şa etti 1 895.
Kita b e s i n e g ö re k u le , Yeo rg i o s Anasta s i o u
Kyrtsis ta rafı n d a n 1 89 5 ta ri h i nd e , i l . Abd u lh a m it
d ö n e m i n d e ya ptı r ı l m ı şt ı r. 467

fiflP n or ANA I T A L ! O'�· KYP1lf\

A N H f E. I P EN 1 89 5

Kesme taşla ya p ı la n k u le , e n i n e s i l m e le rle

ü ç kata b ö lü n m üşt ü r. K u le n i n üzeri n d e b i r b a l­
kon ve ça n köşkü va rd ı r. Köşk ü n a lt ı n d a yuva rla k
saat k a d ra n ı g ö rü lü r. D e m i r p a r m a k l ı klı korku­
Foto : N . Ko n u k
l u ğ u o la n bir ba lkon u n u n b u lu n ma s ı , b i ze bu
k u le n i n ya n g ı n k u lesi o la ra k d a k u l la n ı lm ı ş ola­
46 7 Kon u k 201 O . 1 20 - 1 26. b i leceğ i n i hatı rlatma kta d ı r.
 Osm a n l ı İ m pa ra torluğu Saat Kuleleri 245

9- KAVALA SAAT KULESİ

Ya p ı n ı n b i ç i m i h a k k ı n d a b i lg i sa h i b i o la m a d ı ­
ğ ı m ı z saat k u le s i , Ka n u n i S u lta n S ü leym a n ' ı n
s a d raza m ı M a kt u l l b ra h i m Paşa ' n ı n ya ptırd ı ğ ı
C a m i i ' n i n (XVI . yy. o rta la rı] ya n ı n d a i d i . 468

1 O- KOZANA ( KOZAN I ) SAAT KULESİ

Ku le o rij i n a li n d e , Az iz N i ko la Kilises i ' n i n çan k u ­
lesi o l a ra k 1 855 ta ri h i n d e i n şa e d i l m işt i r. 1 867
yı l ı n d a do ğ.u c e p h e s i n e saat yerleşti ri le re k , h a l­
k ı n h i z m et i n e s u n ulm u şt u r. D o ğ u ceph esi n i n i k i
yeri n d e 1 855 ta ri h i ya zı lı d ı r. B i ri n c i s i , g i riş üze­
ri n d e k i , etrafı s i lmeli d i kd ö rtg e n , içi boş, kita be
iç inde , d i ğ e ri d a h a a şa ğ ı d a b u l u n m a kta d ı r. Boş
o la n k ita be i ç i n d e o rij i n a li n d e bir O s m a n lıca yaz ı
b u l u n d u ğ u ta h m i n e d i lm e kted i r. Ç ü n k ü b u ra d a ­
k i 1 855 yaz ıs ı n ı n , a ltta y e r a la n 1 855 e g ö re s o n ­
ra d a n yaz ı ld ı ğ ı a ç ı kça a n la ş ı lm a kta d ı r. 46 9
Ka re p la n lı o l a n k u le , yatay a ltı s i lme i le yed i
kata ayrı l m ı şt ı r. D o ğ u cephesi üzeri n d e i k i kat­
lı kuş evi va rd ı r. 1 939 d a yed i n c i kat i lave e d i le­
re k d ö rt c e p h eye saat yerleşt i ri l m i şt i r. E n ü stte ­
ki ç a n k u les i n i n etrafı d e m i r p a r ma klı k la çevri ­
le re k ya n g ı n g özetle m e ye ri o la ra k d ü ze n le n m i ş
o ld u ğ u n u ta h m i n etm e kteyiz.

Foto : N . K o n u k

468 Akansel 1 99 1 ; Ac u n 1 994, 4 8 ; B ı ç a kcı 2000, 222-223.

46 9 Kon u k 20 1 0 , 1 86 - 1 88.
Foto : N. K o n u k
246 H a k k ı A c u ıı
a- SERFİCE SAAT KULESİ
Baş b a ka n lı k Os ma n lı Arşivi ' n d e k i b i r belgeye
g ö re Serfi ce ' d e b i r saat k u lesi n i n va rlı ğ ı n ı öğ­
re n m e kteyiz . Bu belge d e ; " 8 Ra 1 32 7 / 30 M a rt
1 9 09 da Serfice M utasa rrıfı i ke n maa rife g e l i r
sağla m a k a m a c ıyla ya ptırılan d ü k ka n la rı n b i t i ­
şi ğ i n d e ki ku leye ya rı ü c ret i n i vere re k ça n ve saat
g ö n d e re n Belçi kalı M ü h en d i s M ösyö [ M o ns i e u r)
Ş a rl R o p e ro ' n u n beşi nci rütbeden M ec i d iye N i­
şa n ı i le ta ltif e d i lme si n i n G ü m ü lc i n e M utasa rrıfı
Celal B ey ta rafı n d a n ta le p e d i ld iğ i b i ld i ri lm e kte­
d i r. .. yaz m a kta d ı r. 470
470 Konuk 20 1 0 , 223.
1 1 - LİVADEİA SAAT KU LESİ
B e n a k i M üzes i n d e b u lu n a n eski b i r karpos­
talda şe h ri n ya m a c ı n d a ku leva ri yü kse le n b i r
saat k u lesi g ö rü lü r. Saat k u lesi XVl l l . Yüzyı lda
ya p ı l m ı ş t ı r. 471
1 2- NARDA KASABASI SAAT KULESİ
B a n i s i ve b i ç i m i h a kk ı n d a b i l g i sa h i b i o la m a d ı ğ ı ­
m ı z s a a t k u lesi, Evliya Ç e le b i Seya h a t n a m es i ' n d e
a d ı geçer. B u n a g ö re k u le XVl l . yy. d a ya p ı lm ış ol­
m a lı d ı r. Ya p ı , Beya z ı t C a m i i karşıs ı n d a d ı r. 472
47 1 Tsaka 2008. 95.
472 Ayverdi 4/1 982. 2 9 9 ; Acu n 1 994. 48.
 Osm a n l ı İ m pa ra torluğu S a a t K u leleri 247

Foto : L. Sa m ba n o p o u lo u

1 3- S ELAN İ K SAAT KULESİ

Sela n i k'te b u g ü n yeri n d e olmaya n i ki saat k u ­
lesi va rd ı r. B i ri n c i s i , Yen i [ H a m i d iye] C a m i n i n
[ 1 3 1 9/ M . 1 90 1 - 1 9 0 2 ] . s o n cemaat yeri n i n kö­
şeleri n d e ye r a la n saat k u le s i . 473 D i ğeri Sela­
n i k Vi layet Ko na ğ ı ' n a bitişik Saatli [Selim Paşa]
C a m i ' n i n son cemaat ye ri köşesi ya k ı n ı n d a k i
s a a t k u lesi d i r. 474 B u ca m i b i r a ra a rkeoloj i m üze­
s i o lara k k u lla n ı lm ı ştı r.
H a m i d iye [Ye n i l C a m i i saat k u le le r i, çatı se­
Foto : E. H . Ayve rd i
viye s i n d e 4-5 m. yü ksele n k a re p rizma gövde­
li k u le le ri n ü z e ri her yüzü n d e yuva rla k k a d ra n -
lı saatler yer a l ı r. K u le lerin üzeri n d e soğan baş­
lı k u b b eleri va rd ı r.
473 Ayverdi 4/1 982, 262, Fotoğraf 1 58 : Ye nişehiroğlu 1 989,238:
Sa m ba nopoulou, 2008, 226 - 228 her i ki kayna kta H a m i d i ­ Saatli C a m i 'ye bitişik saat k u le s i , k a re prizma
y e C a m i i ile Saatli C a m i i birbiriyle karışt ı rm ışla rd ı r: A c u n
1 994. 4 8 : B ı ç a kçı 2003, 335.
g övdeli sivri k ü la h lı d ı r. Küla h ı n a ltı n d a d ö rt cep­
474 B ı ç a kçı 2003. 341 . h e d e yuva rla k k a d ra n lı saatler g ö r ü l ü r.
248 H a k k 1 A c LI n
N . Ko n u k Arşivi n ' d e n . Dem i rhisa r Ka sabası
1 4- S EREZ (Sİ ROZ) SAAT KULESİ
Su lta n i l . Abd ü lh a m it ' i n 25. c ü lu s yı ld ö n ü m ü kut­
la m a la rı çerçeve s i n d e ya p ı la n saat k u lesi ; tre n
i stasyo n u n u n so n u n d a ca d d e ü z e ri n d e i d i . Ku le
be led iye tarafı n d a n ta m i r e d i lm i şt i r. 475 B u bel­
g e n i n d ı ş ı n d a ; N. Ko n u k , 1 668 yılı n d a S ere z ' d e n
g eçen Fra n s ı z R a h i p Rob ert De D re u x ' d a n n a k­
le n ş u n la rı yaz m a kta d ı r. .. . . . k u le şe h ri n m e rke­
z i n d e ve kare p rizma g övd e li d i r. Saat b a ş ı n d a
çalar. " 476 B u i k i b e lg e d e n k u le n i n 1 668 yılı n d a n
ö n ce var o ld u ğ u n u , so n ra yı k ı ld ı ğ ı n ı veya ta h ri p
o ld u ğ u , d a h a s o n ra i s e i l . Abd u lh a m it' i n 2 5 . c ü -
475 Çakmak 2000, 65.
47 6 Kon u k 201 O , 3 1 4.
lus y ı ld ö n ü m ü kutla m a la rı çerçevesi n d e ye n ı ­
d e n ya p ı ld ı ğ ı n ı öğ re n m e kteyiz .
a- D E M İ R H İ SA R ( T E M U R H İ S A R ) SAAT
KULESİ
S erez' i n bat ı s ı n d a ye r a la n ve b u g ü n S ı d e rokast­
ro a d ıyla a n ı la n kasaba n ı n yı k ı k bir kale s i va rd ı r.
B u ra d a d e m i r m a d e n i n ç ı k m as ı n d a n d o layı b u
i s m i a lm ı şt ı r. 477
B u fotoğraf ı n sol ü st g ö rü n ü ş ü n d e b i r ca m i ve
ya k ı n ı nd a b i r k u le g ö r ü l m e kted i r ki m u hteme­
le n bu k u le saat k u lesi olma l ı d ı r. Ku le yuka rı d a n
aşağ ı d o ğ ru g e n i ş leye n ü ç katlı b i r g ö r ü n üşe sa­
h i pt i r.
477 Kon u k 201 O, 350.
1 5- TIRHALA (TRIKALA) SAAT
KULESİ
Evliya Ç e le b i Tırha la k a le s i n i a n la ­
t ı r ke n ; " ... b u o rta h i s a rd a o n a d et
n efer evle r i , b i r ca m i i le b i r y ü k ­
s e k saat k u lesi va r k i s a a t i n sesi
bir m e r h a le yerd e n d uy u lu r. " d e r.478
G ü n ü m üz d e ise, o l d u kça g ö rkem­
li yen i ya p ı l m ı ş bir saat k u le s i bu­
lu n u r. Kule aşağ ı d a n yu karı doğ­
ru k ü ç ü le n k a re p la n lı b i r k u led i r.
M o loz taşta n ya p ı la n k u le n ·
kat ı n d a d a b i re r balko n u
Saat köşkü n ü n d ö rt t a rafı
va rlak ka d ra n lı saatle r b u t

478 Evliya Çelebi 1 982, 47; Ko n u k 201 0 , 4 .

'
250 1-1 a k k ı A c u ıı

1 6- VEROİA SAAT KULESİ

Şeh ri n me rkez i n d e , ya p ı m tari h i ve biçi m i h a k ­
k ı n d a b i lg i sa h i b i olama d ı ğ ı m ı z ve 1 930 la ra
ka d a r aya kta olan b i r saat ku lesi n i n va rlı ğ ı n ı
b i liyo ruz. 479 B u g ü n ise a k i beti h a k k ı n d a yeterli
b i lg iye a h i p o la m a d ı k .

1 7- YANYA SAAT KULESİ

Şeh i r m e rkez i n d e , H ü k ü m et ko n a ğ ı , As keri
H asta n e , Kış la s ı ve saat k u lesi b i rlikte bir külliye
o lu şt u ru r. Kışla, i l . M a h m u t ta rafı n d a n 1 827 d e
ya ptı rı l mışt ı r. 480 Saat k u le s i , H . 1 3 1 9 / M . 1 903-
1 904 ta ri h i n d e biti ri lerek k u le n i n bir fotoğrafı
B a b - ı a li "ye g ö n de r i l m i şt i r. 481
-- - - - --------�

Foto : A. Ç aycı

Ya nya Saat Kulesi, A. Konto g i o rg i ' d e n

Saat k u le s i , kare p la n lı yü kse kçe b i r kaide­

nin köşe le ri n d e yükselen d ö rt s ü t ü n ye r a l ı r. Bu
süt u n la r yuva rla k keme rle rle b i rb i r i n e b a ğ la n ı r.
Gövd e n i n o rtas ı n d a p a r m a k l ı k lı b i r ba lko n g ö­
r ü l ü r. B a lko n u n hem en üzeri n d e , d ö rt c e p h e d e ,
yuva rla k ka d ra n lı b i re r s a a t b u l u n u r. S a a t köş­
kü üzeri n d e ise, yi n e d ö rt i n ce s ü t u n ü zeri n d e
yü kse len v e üze ri ayd ı n lı k fe n e rli ç a p ra z tonoz
ö rt ü lüd ü r. 482
479 Androudis 2008, 61 .
480 Ayve rdi 4/1 982, 296 ; Ac u n 1 994, 49; Kontogiorgi 2008, 1 77.
481 Başbaka nlık Devlet Arşivi , Ta ri h ; 01/ B / 1 3 1 9 . Dosya No; 482 Acu n 1 994, 49; I R C I CA Fotog raf Arşivi 779-73/85 de bir fo­
421 . G ömlek N o ; 1 . tografı var; Bıçakçı 2003, 400.
 Osma n l ı i m p a ı'atorluğu S a a t K u leleri 251

a- YANYA KALESİ'NDEKİ SAAT KU LESİ

Saat k u lesi Ya nya Ka les i ' n i n g i riş k a p ı s ı ya n ı n ­
d a ki k u le y ü kselt i le re k ş e h re b a ka n yü z ü n e yu­
va rla k bir saat k a d ra n ı ye rleşt i ri lm i şt i r. K u le n i n
üzeri n d e saat köşkü b u lu n u r. Ku lesi n i n ya p ı m
tari h i i le i lg i li h e rha n g i b i r b i lg iye u laşa ma d ı k.

1 8- YANYA, LO RUS KAZASI SAAT KU LESİ

Kaza m e rkez i n d e , m a s rafı h a l k ı n ya rd ı m ıyla
ka rş ı la n aca k 4 m. g e n i ş li ğ i n d e , 1 2 m. yüksek­
li ğ i n d e b i r saat k u les i n i n ya p ı m ı i çi n , S u lta n i l .
Abd ü lh a m it ' i n 25. c ü lu s yı ldö n ü m ü kutla m a la rı
çerçeve s i n d e te m eli a t ı lm ı şt ı r. 483

1 9 - YE N İ C E VA RDARI ( G İYA N İ ÇA) SAAT

KULESİ
Ah m et Bey C a m i i n i n a rka s ı n d a kare kaidesi kala n
k u leyi , Yen ice Va rd a rı ' n ı n k u rucusu Evreneso ğ u l­
la r ı n d a n Şerif Ahmet Bey, a n nesi-babası ve t ü m
gaziler a d ı n a H . 1 1 6 7/1 753 - 1 754 d e ya ptı rm ı şt ı r. 484
D e n i lmesin e karş ı n 1 706 ta ri h li b i r belgede; "'Ye­
n ice Va rd a r'da merh u m Evre n os Bey mebna o la n
saat şiddet-i şitaiyede m ü n ka li o lu p b i r vec i h le ta­
m i ri ka b u l eyle m e k saat-i mezburda saatçi o la n
Foto : A. Çaycı Esseyit Abd u lla h e h l-i i li m ve fa k i rü ' l h a l olma ğ la
yevm-i isneyn ve ta m i rde b i r s u re-i Yas i n ve sair
eyya mda b i r s u re- i m ü lk ti lavet etmek ü zre evla ­
d iyet üzre m ütevellile ri olan Sü leyma n ve Yu suf
a rzla rıyla buyru ldu 1 706"' b u n la r yazı lı d ı r. 485 Şid­
detli rüzga rd a n za ra r g ö re n saat k u lesi n i n ta m i r
edildiği belirtile re k , k u le n i n 1 754 tari h i n d e n ö n ce
ya p ı ld ı ğ ı na işa ret e d i lmekted i r.
K u le , ka re [6 x 6 m . ) prizma gövde li , 1 5 m .
yüksekli ğ i n d e , k ı rma çatıyla ö rt ü l ü d ü r. Ku leye,
g ü n eye a ç ı la n yuva rla k ke m e rli bir ka p ı d a n g i ­
ri le re k a h şap m e rd ive n le rle yuka rı çan ı n ı n b u ­
l u n d u ğ u ye re ç ı k ı l ı r. Ya p ı n ı n 5 m . ka d a r a lt k ı s m ı
kes.m e taşta n , yukarısı t u ğ la d a n i n şa e d i lm iş­
t i r. iç m e ka n ı mazgal pencere le r ayd ı n latı r. K u le
Alma n la r ı n Yu n a n ista n · ı i ş g a li s ı ra s ı n d a h a s a r
g ö rm ü şt ü r. 486

483 Ç a k m a k 2000, 66.

484 Ayverd i 4/1 982, 304, Fotog raf 238; Ac u n 1 994, 49; A n d rou­
d ı s 2008, 6 1 ; Kara g ia n n i 2008, 295.
48 5 Va kıfla r Genel M ü d ü rlügü 1 1 92 Nolu H u rufat Defteri , sayfa
37 deki bu bilgi leri B ize veren meslekta şım Prof. Dr. H a lit
Ça l·a çok teşe kkür ederim.
Foto : F. Kara g i a n n i 486 Kara g i a n n i 2008, 295.
252 1-1 a k k ı A c u n

:i·;���;�i�
ı: _- ::

:.: .

(Palyou ngas i l , 2 0 0 7 , 538

20- YEN İŞ E H İ R ( LARİSA) SAAT KULESİ

Saat k u le s i , Gazi H a s a n Bey Kö p rü s ü ya k ı n ı n ­
dayd ı . Ku le h a k k ı n d a en eski b i lg iye Evliya Ç e le­
b i Seya h a t n a m esi ' n d e ra st la ma ktayız. "' . . . saat­
li C a m i i ' n i n ya n ı n d a ki yü ksek bir b i n a d a bir çan
saati olup bir m e rha le m esafe d e n sesi d uyulu r. ..
d e r. 487 K u le , h e r b i r cephesi 3 . 1 O m . o l a n a lt ı g e n
p la n lıyd ı . 1 836 yılı n d a , Seyyi d Ta h i r Efe n d i t a ra ­
fı n d a n ta m i r e d i lm işti r. B u ta m i ri b e l i rten b i r ki­
tabesi b u lu n m a ktayd ı . 1 88 1 d e ku led e bazı ta m i ­
rat v e i lave ler ya p ı l ı r. 1 928 d e d e b i r ta m i ra t g ö r­
m ü ş ve 1 94 1 d e p re m i n d e d e yı k ı lm ı ştı r. Ya k ı n za­
m a n d a , eski tiyatro d a k i kazı ça l ı ş m a la rı s ı ra s ı n ­
da teme lleri b u l u n m uşt u r. B u g ü n k u le d e n h i ç b i r
iz kalma m ı ştı r. 488

(Palyoungas il, 2007, 539)

487 Ayverdi 4/1 982, 3 1 2 ; Evliya Ç e lebi 1 982,42; Acun 1 994, 48;
Konuk 2 0 1 0 , 451 -452.
488 Konuk 2 0 1 0 , 451 -452.
N . Ko n u k Arşivi ' n d e n
 Osma n l ı i m pa ratorluğu Saat K uleleri 253

2 1 - G İ RİT ADASI - HANYA SAAT KU LESİ

Saat k u le s i , G i rit Ad a s ı ' n ı n b i r şeh ri ve O s m a n ­
lı d ö n e m i n i n S a n c a k m e rkezi H a nya ' d a y e r a l ı r.
Ya p ı , b u g ü n k i li seye çevri len S u ltan 1. l b ra h i m
[ H ü n ka r) C a m i i s o n cemaat ye ri n i n k uzeyd o ğ u
köşe s i n d e b u lu n u r.489 C a m i , S u lta n 1. İ b ra h i m ta ­
rafı n d a n [ 1 640 - 1 648) ya ptırılmıştır. C a m iye 1 872
ta ri h i n d e H ocazad e Şakir Ali Ağa ta rafı n d a n b i r
m i kta r p a ra va kfe d i lm işti r. 490 Saat k u le s i , m u h ­
te m e le n b u ta rihte ya p ı lm ı ş o lm a lı d ı r.
C a m i n i n köşesi n d e n yü kse len k u le , ü ç katlı­
d ı r. Katla r b i r b i r i n d e n saçaklı s i lm e le rle ayrı l ı r.
Kare p rizm a g övd eli ya p ı n ı n a lt kat ı n ı n h e r yü­
z ü n d e yuva rla k ke m e rli p e n cere le r b u lu n u r. Ku­
le n i n iki ve ü ç ü n c ü katla rı aya kla r üzeri n d e yü k­
selir. Ya p ı n ı n üzeri k u b b eyle ö rtü lmüştür. K u b ­
b e saça ğ ı n ı n a lt ı n d a yuva rla k ka d ra n lı s a a t b u ­
lu n u r.

22- RODOS (RHODES=RODİ) SAAT KULESİ

Ka le i ç i n d e , l i m a n a h a k i m b i r tepede, S ü leym a­
n iye Cam ii ya k ı n ı n d a ki s a a t k u lesi k a i d esi n d e k i
i k i s ı ra yed i satı rlı k kita b eye g ö re tari h le nd i ri l i r. 49 1

- Bu bala h ayr i le şad etti ru h - ı Ahmed Ağa 'yı

2 - B i nası b u rc -ı a kre pten metin oldu m ü n a s i pt i r
- Ç a l u p verse fe lek m i kat-ı m i h r- i a le m -a rayı
3- E h a li va kti i d ra k etti kçe b e h e r saat
- H ü da va r ets i n o l a safla şa h - ı d a d -fermayı
Foto : M . İ b ra h i m g i l
4- Safa d a n ta b - ı safvet oyn a d ı m a n e n d e - i ra kkas
- B u lu n ca ter aya rı tam iki tari h - i z ibayı
1 - C i h a n ı tutdu H a n Abd ü lme ci d ' i n siyt ü i h s a n - ı 5- R o d o s'ta oldu ç ok d i l-cuy bu a l l k u lle- i saat
- Gelü p b u b eld eye şevketle etm i şti temaşayı - Fe le k d uyd u sada-yı lutf-ı A h m et Fet h i Paşa 'yı
2- B u saat k u lı s i n ya ptı h e m a n şü k ra n e - i m u - 1 268.
kaddem
Saat k u le s i , kita b e s i n e g ö re. Top h a n e M ü ş i ­
- E d ü p h u b b - ı vata n Teşvi k A h m e t Fet h i Paşa'yı
ri R o d os'lu A h m et Feth i Paşa ta rafı n d a n H . 1 268
3 - K ı l ı p i lh a k - ı va kıf va li d - i va lası n a i l h a k
/ M . 1 852 d e ya pt ı rm ı ştı r. 492 Yuva rla k kem e rli g i ­
riş ka p ı s ı b u lu n a n v e b i r ya p ı üzeri n d e n yü ksele n
489 Akansel 1 99 1 : Acun 1 994, 4 9 : Ç a m 2000, 4 1 : B ı çakçı 2003.
94.
490 B ıçakçı 2003, 94. 492 Balducci 1 945, 1 75 , şekil 1 43 : Acun 1 994, 4 9 : Ç a m 2000,
491 Çam 2000. 279: Kon u k 2008. 1 44 - 1 45 . 279: Kon u k 2008, 1 44 - 1 45.
254 Hakkı Acun
Foto : M . İ b ra h i m g i l
k u le , a şa ğ ı d a n y u ka rı d o ğ ru d a ra la n k a re priz­
ma g övdeli ü ç katlı d ı r. Katla rı b i rb i r i n d e n k ı rı k
saça k oluşt u ra n si lmeler ayı r ır. Alt katın köşe­
le ri n d e saça ğ ı taşıya n i k i şe rli sütu n la r b u l u n u r.
Saça kların üzeri n d e i ki ş e rli taş toplar yer a l ı r. İ k i
ve ü ç ü n cü katla r ı n köşele ri n d e başlı k lı s i l m e le r
g ö rü l ü r. Ü ç ü n cü kat ı n e n ü st ü n d e , d ö rt yön d e
yuva rla k saat k a d ra n la rı va rd ı r. S a a t k a d ra n la ­
rı n ı n tepesi n d e , ü ç g e n a lı n lı klı s i l m e ler , a lt ı n da
küç ü k i ki z , o rta katta d i kd ö rt g e n p e n ce re le r b u ­
lu n u r.
 Osm a n l ı i m parato r l uğu Saat K u le l eri 255

. ··tt;..

J ,, ,: -·

R o d o s Saat Kulesi Foto : M. l b ra h i m g i l

•

r· -

BİRLEŞİK DEVLETLERİ
"
I
'
AMERİKA
\ _jr--- -
�l
__

MEKSİKA KÖRFEZİ

'
l_,..
I
\ MEKSİKA
ıKYANUS .,,

..
'
\

"
. 1*
MEKSIKO CITY

'
BEi
,----- '-HODl
GUATEMALA
,,,,..._,,_
V-- V u,rt D 11 I Hlıi
::;.'

HreceM ye O l ıaıra k Gönıde,r UJe,rtı1

Sa1 1ı t K uılıelı1e1rri

1 - M E KSİKA SAAT KULESİ

M e ksi ka ' n ı n k u r u luşu n u n 1 00. y ı lı m ü nase­
betiyle , S u ltan Reşat ta rafı n d a n , Eylü l 1 9 1 O d a
İ sta n b u l' d a h a z ı rlatı la ra k M e ks i ka ' ya h e d iye e d i ­
len k u le başkent M exico C ity' n i n B o liva r C a d d es i
kavşa ğ ı n d a d i ki lm i şt i r. G övdesi üzeri n d e 'La Co­
Lonia Otomana a Mexico, Sep tembre de 7 9 10 " ya ­
z ı lı d ı r. Saat k u lesi ka re b i r ka i d e üzeri n e otu ra n
k a re p ri z m a g övd e l i i k i katlı , k ü ç ü k k u b be li ve
ya klaşı k o la ra k 8 1 O m . yü ksekli kte d i r. 493 K u le­
-

n i n , b i ri n c i kat ı n ı n köşes i n d e ve i k i ya n ı n d a , ko­

rent başlıklı ü ç lü d em et sütu n la r va rd ı r. Sütu n ­
la r b i rb i r i n e , a l ı n lı kları f istolu s ü s l ü at na l ı ke­
m e rle rle b a ğ la n ı r. Ya p ı n ı n ka re g övdes i n i n b i r
yüzeyi n d e d i kd ö rtgen, p a rm a klı klı d e m i r k a p ı
b u l u n u r. B i ri n c i k a t ı n tü m yüzeyi sarı v e ka hve­
re n g i t o n l u , g e o m etrik m otifli ç i n i le rle ka p lı d ı r.
M u htemele n Tü rk m otifli g e ç O s m a n l ı ç i n i le­
riyd i . B i rinc i katı n saça ğ ı g e n i ş ve ka d e m e li d i r.
i ki n c i kat b i ri n c i kattan d a h a k ü ç ü k ve k ı sa d ı r.
Ya ln ızca h e r yüzeyi n d e yuva rlak k a d ra n lı saatler
b u lu n u r. Kad ra n ı n o rta s ı n d a , a kre p ve ye lkova ­
n ı n ç ı kt ı ğ ı ye rd e ay ve yı ld ız m otifi yer a l ı r. Saatin
ra ka mları iki ta rafta Ara p , d i ğ e r i k i cephede ise
Latin ra ka m l ı d ı r. Saat ka d ra n la rı n d a n g i riş ka p ı ­
sı üzeri n d e k i n i n yüzeyi n d e [? . M e ks i ka] yaz ı lı d ı r.
.

Saat kad ra n la r ı n ı n üzeri n d e ise, g e n i ş b i r saçak

i le ü z e ri n d e k ü ç ü k bir k u b b e ye r a l ı r. Ku b be üze­
rinden aşa ğ ı d a n yuka rıya d o ğ ru k ü ç ü le n ü ç ta n e
s a a t ça n ı i le tokma kla rı d i k kat çeker.

493 Akansel 1 99 1 ; Acu n 1 994. 53.

258 H akkı Acun

2- H İ N DİSTAN BOM BAY SAAT KULESİ

I RC I CA Fotoğ raf Arşivi n d e bu saat k u le le ri n i n d e
fotoğ rafla rı n ı n b u l u n m as ı ; M e ks i ka 'ya d i k i le n
s a a t k u lesi g i b i b u ş e h i rle re d e , belli a m a ç i ç i n
g ö n d e ri le re k d i ki ld i kleri n i ta h m i n etm e kteyiz. 494

3- İTALYA VEN E D İ K SAAT KULESİ

I R C I CA Fot o ğ ra f Arş ivi n d e bu saat k u le le ri n i n d e
fotoğ rafla rı n ı n b u lu n m a s ı ; M e ksi ka 'ya d i ki len
saat k u lesi g i b i bu ş e h i rlere de, b elli amaç i ç i n
g ö n d e ri lerek d i k i ld i k le ri n i ta h m i n etm e kteyiz . 495

494 I R C I CA Fotograf Arişivi, 9 1 434 / 1 ve 1 6 ; Acun 1 994, 53.

495 I RC I CA Fotog raf Arişivi, 9 1 382 / 96; Acun 1 994, 53.
 s m a n lı İ m p a ratorluğ u [Anadolu d a h i l]
O
coğ rafya s ın d a , Saat Ku leleri üzeri n e ya ptı­
ğ ı m ız b u a ra ştırmada, Anadolu ' d a ; ayakta
[se rbest] 47, b i r ya p ıya bağla n a ra k ku leva rf'şekilde
yü ksele n 1 7, yo k ola n 24, yen i ya p ı la n 1 4 ve s ı n ı r­
ları m ı z d ış ı n d a , Arnavutlu k'ta 8, Bosn a - H e rsek'te
24, B u lg a ri sta n ' da 40, Cezayir'de 3 , Filistin 'de 2,
l ra k'da 4, l sra i l' d e 4, Kara d a ğ ' d a 2 , Kosova'da
1 1 , Li bya 'da 1 , Lübnan'da 2 , M a ca rista n'da 1
M a kedonya ' d a 1 6, M ıs ı r' d a 1 , Ro manya ' d a 1 ,
S ı rbista n ' d a 3 , Su riye ' d e 4, S u u d i Ara bista n ' d a 1
ve Yun a n ista n ' da 26 olma k üzere to p la m , 23 değ i ­
ş i k ü lkede 2 6 0 saat k u lesi belirle d i k . B u n u n ya n ı
s ı ra H i n di sta n , ltalya ve M eksi ka 'ya hed iye ola ra k
g ö n d e ri len 3 eser ele a l ı n m ıştı r. Resmi b i n a la rı n ,
H ayda rpaşa G a r ı , G a latasa ray Lisesi ve Ç içe k Pa­
saj ı g i b i res m i ve sosya l b i n a la rı n a l ı n lı kla rında
yer a la n saatli b i n a la r ele a l ı n m a m ışt ı r.
Ana d o lu saat k u le le ri n i sizle re ta n ıtı rke n ; b i r
k ı sm ı n ı n ya p ı l ı ş tari h leri n i n b i l i n m e mesi veya
b i rb i ri n e ç o k ya k ı n olması n e d e n iyle , ya p ı la rı
k ro n o loj i k b i r s ı raya koyma yeri n e , ş e h i rleri h a rf
s ı ra s ı n a d iz e rek a n latt ı k .
B u n la rd a n Alt ı n olu k [ Ed re m it), A n k a ra , B e r­
g a m a , Ç a n a k ka le , Ç o ru m , l sta n b u l Yıld ı z Sa rayı,
Etfa l H a sta n e s i , M uğ la , Sivas J a n d a rma B i n as ı
v e Vez i rkö prü saat k u leleri n i n orij i n a l kita b e le ri
va rd ı r. K u le le rd e n e n eskisi 1 79 6 tari h li Safra n ­
b o l u , B a lı ke s i r [ 1 827] . B u rd u r [ 1 830] ve Top h a ­
n e [ 1 848) Sa at Ku lelerid i r. Ç oğ u n u n m i ma rı b i -
. .
li n m e m es i n e k a rş ı n , l sta n b u l Y ı l d ı z , Bayb u rt, iz-
m i r, l zmit, Top h a n e , S u n g u rlu ve Yozgat saat k u ­
le le ri n i n m i m a rları belli d i r.
B u ya p ı la r z a m a n ı göstere n a letleri taş ı m a la . -
.
rı ya n ı n d a ; Ç a n a kkale , D o l m a b a h çe , l z m it ve i z-
m i r Saat Ku leleri n d e o ld u ğ u g i b i kai d ele ri n d e ­
ki çeşmelerle s e b i l ; D o l m a b a h ç e , Kayseri , M u ğ­
la , To kat ve Yozgat saat k u le le ri n i n a ltla r ı n d a k i
o d a la rla d a , m uva kkitha n e g ö revle ri n i n ya n ı s ı ra
öze lli kle, Ç a n kı rı , Ç o ru m , S a m s u n , S u n g u rlu ve
Yozgat g i b i balkonu b u lu n a nlar ya n g ı n ku lesi ve
sisli puslu h ava la rd a yön g öste ric i , ayrıca bazı la­
rı n ı n üzeri n d e taş ı d ı kla rı ( rü z g a rg ü l ü , b a ro m et­
re g i b i ] değişi k h ava o layla r ı n ı ö lçen a letler ta şı ­
m asıyla d a , çok fon ksiyo n l u ya p ı la r o la ra k ku lla ­
n ı lm ı ş la rd ı r.
Saat K u le le ri n i n d i ğ e r b i r g ö revi d e , d i n ve
d evlet işle ri n i n ayrı lmas ı n a , Devlet D a i re le ri n i n
Eza n i Saat yer i n e , Batı d a o ld u ğ u g i b i G ü n e ş Sa­
atiyle çalışma d ü z e n i n e g e ç g i rm e s i n e n e d e n ol­
m uştu r. Ayrıca zeng i n ve a ri stokratla r ı n c ep le ­
ri n d e b u l u n a n saatler, s a a t k u le le ri n i n ya p ı m ıy­
la o rta s ı n ı f ve fa ki rle ri n de c ebine g i rm i ş, ayrı­
ca ya p ı l d ı kları şe h ri de ayrı ca lıklı ve kı s ka n ı la ­
ca k b i r kent h a li n e g et i rm işti r.
O s m a n lı kayna kları n d a , C u ma N a ma z ı k ı lı ­
n ı r, pazarı d u rur, d iva n ı ( kadısı] b u l u n u r, h a m a ­
m ı olu r şekli n d e tarif ed i le n ş e h i rle r, b üyü k c a ­
m i le r etrafı n d a g e l i ş i rd i . O rta d a ca m i , etrafı nd a
pazaryerleri ve tica ret ya p ı la r ı , o n u n etrafında
ise m a h a lleler o l u rd u . Ke n a r ve köşele ri n d e b i ­
nektaşla rı o l a n taş kald ı r ı m döşeli [Tü rk Kald ı ­
rı m ı ] . d a r soka klı m a h a lle lerin sokakla rı u lu ca ­
m iye [ m e rkeze) a ç ı lı rd ı . M a ha lleler a ra s ı n d a k ü ­
ç ü k mesc itler, mescit ya n ı nda h a z i re le ri i le b a ­
zen ç ı kmaz sokaklar v e k ü ç ü k m eza rlı kla r yer
a lı rd ı . M a h a lle le r a ra s ı n d a soku [ d i bek) ve kuyu
260 Hakkı Acun
[ çeşme] boşlu k la rı n ı n ya n ı n d a meyd a n g e le n e ­
ğ i yoktu. O n u n yeri n i pazarye rleri d o ld u ru rd u .
Osmanlı d ö n e m i n d e u lu ca m i le r etrafı n d a geli­
şen şe h i r, d ü z yerleşim ye rle ri n d e, saat kule le­
ri m eyd a n l a rda yer a la ra k Avru p a " d a k i m eyd a n
g e le n e ğ i n i b u şekilde g e ç d ö n e m O s m a n l ı coğ­
rafya s ı n a d a taşı m ışlard ı r.
Ya p ı la rı ko n u m la r ı n a g ö re ; meyd a n la rd a , ya ­
maç ve tepele rd e , b i r ya p ı üzeri n d e ye r a la n la r
o l m a k üzere ü ç a n a g u ru ba ayı rm ıştık. B u n la r­
d a n An kara , Anta lya , Ayva lık, B e rg a m a , E rzu-
. .
ru m , G ü m üş h a c ı köy, l s k e n d e ru n , l sta n b u l D e n i z
H a sta n e s i , S i rkeci G a rı , H ayda rpaşa Lisesi, Ba­
k ı rköy Ru h Si n i r H asta lıkları H a sta n e s i , Çata lca
H ü kü m et Ko n a ğ ı , l z m i r Şi ri nye r Eski Am eri ka n
Ko lej i , B a s m a n e Tre n i stasyo n u , M e rsi n , M e r­
zifon Ameri k a n Ko lej i , S ivas J a n d a rma B i n a s ı ,
Şa n l ı u rfa , S i n o p , Ta rsu s v e Z i le Saat K u le le ri b i r
ya p ı üzeri n d e ye r a la n g u ru b a g i re rle r.
B i le c i k , B u rs a , Göyn ü k , Kasta m o n u , M u d u r­
n u , Safra n bolu ve Sivri h is a r saat k u le leri ise, b i r
ya maç üzeri n d e k u ru la n l a rd ı r. H e r i k i g u ru b u n
d ı ş ı n da k a la n la rda m eyd a n la rı i ş g a l e d e rle r.
Amasya , B i le ci k , Bozca a d a [ Ç a n a kkale] Kü­
tahya , O s m a n iye, Samsun ve S i i rt Saat K u le le­
ri ye n i d e n eski g ö rü n üş ü n e benzer şekilde ya ­
p ı lm ı şla rd ı r.
Z a m a n ı n m i ma ri üslu b u n u [ B a ro k , Rokoko,
Am p i r, Eklekti k ve N eo k la s i k Üslup] iyi bir şe­
k ilde ya n sıta n saat k u le le ri , genel olara k sade
taş ya p ı la rd ı r. B u n la rd a n .To p h a n e , Yıld ı z S a ra -
. B u g ü n aya kta o la n N a b lus'ta ki k u le n i n Başba­
y ı, D o l m a b a h çe , l z m i r ve l z n i k Saat K u le leri en
süslü o la n la rı d ı r.
Ana d o lu d ış ı n d a , Os ma n lı i m p a ratorlu ğ u coğ­
rafya s ı n d a ye r a la n d i ğ e r ü lke le rd e k i saat ku­
le leri n e g e l i n c e ; b i z i m tesp itleri m ize g ö re ,
Arnavutlu k'ta 8 ta ne saat k u lesi va rd ı r. B u n la r­
d a n Elbasan ve Kravaj e saat k u le le ri kita beli­
d i r. Kravaj e ' n i n kita b e s i n d e ya lnız ta rih yazı l ı d ı r.
Arnavutl u k 'ta k i e n eski saat k u lesi Elbasa n ' d a ki
k u le d i r. B u ra d a ki k u le le r u z u n l u k la rıyla d i kkat
çe kerler.
Bosna - H e rsek'te, b i z i m ye r i n d e ve kayna kla r­
d a n tesp itleri m i ze g ö re 24 saat k u lesi b u lu n ma k­
ta d ı r. B u n la rd a n e n eski o la n ı B a nj a lu ca ' d a k i
Fe rhat Paşa S a a t K u lesi ' d i r. 1 5 79 ta ri h li olan
b u k u le Os ma n lı İ m p a rato rlu ğ u ' n u n , Ü s k ü p 'ten
s o n ra en eski ve Sa ray- Bosna saat k u lesi i le b i r-
li kte d e Bosna - H e rs e k ' i n e n g üzel k u le le ri d i r.
Bosna - H e rsek'teki k u le le ri n çoğu saat k a d ra n ­
ları o lm aya n ya p ı la rd ı r. B u n la r saati ya l n ı z vu­
ruşla rıyla b i ld i ri rle r. Kita besi olan tek saat ku­
les i G ra daçaç Saat Kulesi [ 1 824] ' d i r. Va kfiye ­
le rd e a d ı g eçen saat k u le le ri ise, Ba nya luca ve
M osta r' d ı r.
B u lg a rista n yeri n d e en a z i n celeme ya pt ı ğ ı m ız
ü lkelerd e n b i ri s i d i r. B u ra d a b i z i m a ra şt ı rma la ­
rım ı za g ö re 40 saat k u lesi tespit ett i k . Ya p ı la r ı n
ç o ğ u ticaret yolu üzeri n d e k i yerle ş i m yerle ri n ­
d e ka rş ı m ıza ç ı k a r. B u k u le le rd e n B e rkofça [ta­
ri h kita b e s i , 1 76 5 ] . Filibe [ 1 8 1 2 ] . G a b rova [ 1 8 1 3] .
Ş u m n u [ 1 604] ve Z i ştovi [ 1 859] Saat K u le le ri n i n
kita b e le ri va rd ı r. B u n la rd a n e n esk i s i , 1 604 ta ­
ri h li ve e n g ü zeli o la n Ş u m n u Saat K u les i ' d i r. Ay­
rıca bu k u le n i n k a i d e s i n d e B u lg a ri sta n ' d a ki ku­
le le r iç inde h i ç b i ri s i n d e olmaya n çeşme yer a l ı r.
B u lg a rista n ' d a k i saat k u le le ri n d e n B e rkofça ,
Blag o evg ra d , E le n a , G a b rova , Etro p o l, Ka lifa re­
vo , Ka rn a bat, Köste n d i l , Peşte ra ve Z latica Saat
K u le le ri n i n p la n la rı va rd ı r. Yine bu ü lken i n k u le ­
le ri n i n b i rçoğ u n u n s a a t ka d ra n la rı yokt u r.
Cezayir' d e 3 ta n e saat k u lesi va rd ı r. B u n la r ı n
h i ç b i ri s i n i n orij i n a l kita b e le ri yo ktu r. Ya n la r ı n ­
d a k i ca m i lerin ta ri h le r i n e g ö re tarih len d i ri l i rler.
En eski ta ri h li ve e n büyük o la n ı 1 65 9 ta ri h l i Ce­
zayi r saat k u les i d i r.
Filist i n ' d e 2 ta n e kita b e li saat k u les i va rd ı r.
kanlık Arşivi ' n d e p l a n ı va rd ı r. B u p la n ı n başke nt­
ten ç i z i le re k o raya g ö n d e ri lmesi bize bazı k u le ­
leri n p la n la r ı n ı n başke ntten ç i z i le re k g ö n d e ri l­
d i ğ i n i a kla g eti rm ekte d i r.
l ra k 'ta 4 saat k u lesi tespit ettik. B u n la rd a n e n
g ü zeli O s m a n lı S a rayı v e Kışlası S a a t K u lesi ' d i r.
l sra i l' d e 4 saat k u lesi tespit ett i k b u n la rd a n
Akka v e H ayfa saat k u le le ri n i n kita b e le ri b u l u n ­
m a kta d ı r.
Kara d a ğ ' d a 2 , Kosova ' d a 1 1 saat k u lesi tes­
pit ett i k . Bu k u le le rd e n i pe k , M a m u ş a , P ri zre n
ve R a h ofça [ya l n ı z tarih kita besi] saat k u le leri­
nin kita b e le ri va rd ı r. M a m uşa , R a hofça ve Priş­
tine saat k u le le ri n i n p l a n la rı ç ı k a rt ı lm ı şt ı r. Bu
k u le le rd e n ; G i la n , İ pek, M itrovi ça , Prişti n e [eski
o la n ı ] . Prizre n [ k a led e k i ] ve Vu lçıtrı n saat ku-

leleri g u n u m üze kada r g e le m e m i şt i r. B u ya p ı ­
la rd a n , e steti k v e b i ç i m i b a k ı m ı n d a n e n g üzeli
Prizre n ' d e k i k u le d i r.
L i bya ' d a 1 ta n e , L ü b n a n ' d a 2 ta n e O sm a n ­
lı d ö n e m i n e a it s a a t k u le s i b u l u n u r. B u n la rd a n
B eyruft a k i s a a t k u le s i e n g üze lleri n d e n b i ri s i d i r.
M a ked o nya ' da 1 6 ta n e saat k u lesi b u lu n u r.
B u n la rd a n G ostiva r ve P i rle p e Saat k u le leri n i n
kita b e le ri va rd ı r. Ayrıca yı k ı la n Ka lka n d e le n , Ko­
ça n a , K u m a n ova , N eg ot i n o , Pa la n ka , R a d oviç­
te ve Resne saat k u le le ri n i n p l a n la rı yokt u r. D i ­
ğ e rleri n i n p la n la rı va rd ı r. O s m a n l ı İ m p a ratorlu­
ğu saat k u le le ri i ç i n d e e n eski ta ri h li o la n ı Üs­
küp Saat K u les i ' d i r.
M ıs ı r ve R o m a nya ' d a 1 , S ı rb ista n 1 , Su riye ' d e
4, S u u d i Ara b i sta n ' d a 1 saat k u lesi va rd ı r. B u k u ­
le le rd e n e n g üzeli, a lt ı n d a b i r çeşmesi o la n H a ­
le p Saat K u lesi ' d i r.
Yu n a n i sta n ' d a d a 2 6 ta n e saat k u lesi va rd ı r.
B u n la rd a n G ü m ü lc i n e , İ skeçe ve R o d os saat ku­
leleri n i n kita b e leri b u l u n u r. B u ya p ı la rd a n e n
g üzeli Ya nya S a a t K u les i ' d i r.
O s m a n lı Coğ rafya s ı " n d a yer a la n k u le le rd e n
Arnavutluk, Bosna - H e rsek, B u lga rista n , Kosova
ve M a ked o nya saat k u le le ri h a k k ı n d a yeterli d e ­
n i le b i lecek d ü zeyd e yay ın va rd ı r.
XIV. yy. Başları n d a Avru p a ' d a o rtaya ç ı ka n saat
k u le le ri ya p m a g e le n e ğ i n i n O s m a n l ı To p ra kla rı­
n a , XVI . yy. son la rı n d a g i rd iğ i n i ve XVl l l . yy. d a n
son ra yayg ı n la şt ı ğ ı n ı b e l i rtm iştik. Avru p a ' d a n bu
k a d a r g e ç bi r tari hte Ana d o l u ' d a yayı lmas ı n ı b i r
k a ç n e d e n e b a ğ laya bi li riz. B u n la r ı n e n b a ş ı n ­
d a , m uva kkitha n e le ri n b u l u n m a s ı d ı r. İ sla m Ü l­
kele ri n d e e rken ta ri h le rd e n b e ri b u lu n d u ğ u a n ­
laş ı la n muva kkitha n e ler, saat aya r ı n ı n ya p ı l d ı ğ ı
eza n v e n a ma z va kitle ri n i n h a lka duyuru ld u ğ u
ye rle rd i . A h m et H a ş i m ta rafı n d a n Müslüman Sa­
ati de d e n i le n N a ma z va kitle riyle de g ü n ü n beş
�a kt i n d e h a lka saatin eza n la d uyurulması d ı r. 496
i ki n c i n e d e n i , k u le saatle ri n i n , i lk za m a n la rd a
i k i saatte n başlayı p e n d a k i k o la n la rı nd a b i le ,
g ü n d e ya r ı m saate ya k ı n b i r h ata g ö r ü l m ü ş , fa ­
kat b u n u telafi etme ça ba la rı i le k a rş ı laşılma-
496 M uvakkithanelerin g ö revleri h a k k ı n d a d a h a g e n iş bilgi i ç i n
b k z . Erg i n 1 939, 25 - 26: Sayılı 1 960, 24 - 25, 1 27 : $apol­
yo 43 / 1 969, 1 0 - 1 1 : Ü nver 1 954. 254 - 256; Renda 1 974.
1 82 - 1 83
Osmanlı i m paratorluğu Saat K uleleri 26 1
m ıştı r. B i l i n d i ğ i g i b i a kşa m n a m a z ı i le yatsı a ra ­
s ı n d a , e n kısa g ü n d e ya kla ş ı k o la ra k 1 .2 0 d a k i ­
k a l ı k b i r z a m a n va rd ı r. B öyle b i r saatle faa liyet­
te b u l u n u lu rsa i k i n a m a z s ü resi n i n b i rb i ri n e ka­
rışması i ht i m a li b u lu n u r. 497 Diğer bir nedeni d e ;
İ s la m Ü lkeleri n d e n a m a z va kitle ri g e rçek g ü ­
n e ş saatine g ö re d üz e n le n m i ş ve ayrı ca a latu rka
saat a d ı ve rilen b i r d üzen kulla n ı lm ı şt ı r. Bu d ü ­
z e n e g ö re g ü neş batt ı ğ ı a n d a a latu rka saat ta m
o n i k iyi g öste ri r. M e ka n i k saatler i se t a n ı m l a na n
o rtala m a g ü neş saatine g ö re ça lışı rlar. Şu h a l d e
o rtalama g ü neş saati n e g ö re ça lışa n saati, a la ­
tu rka saate g ö re ça lıştı rma i ç i n , h e r g ü n g ü ne­
ş i n batı ş ı n d a saati o n i k iye aya r etm esi g e re k i r
v e b u i ş evde k u lla n ı la n m e ka n i k saatle rd e ko­
layca ya p ı l ı r. H a lb u k i k u le saatle ri n i h e r g ü n g ü ­
n e ş batışı n a g ö re aya r etm e k p e k kolay d e ğ i ld i r.
Ya b a n c ı la r ı n ya zd ı ğ ı g i b i , k u le saatleri n i n ku lla ­
n ı lm a m a s ı , Eza na ve m ü ezzi n le ri n a leyh i n e b i r
d u ru m g ö rü lm esi n d e n kayn a k la n m a m a kta d ı r.
O d ö n e m d e k u le saatle ri n k u lla n ı lm a s ı , yaşa m ı
d ü z e n leyecek p ratik b i r y o l değ i ld i . 498
S on D ö n e m O sm a n lı toplu m u n a , Anadolu 'ya
g e le n ye n i li k le r yeteri kada r a n la t ı la m a m ışsa ,
h e r z a m a n tepkile ri n e yol a ç m ışt ı r. Fayd a s ı n a
i n a n ı la n b i r ye n i li k va rsa , ona d a övg ü le r yağ d ı r­
m ı şt ı r. [ B kz . Ada n a Saat K u lesi i ç i n Fa n i Efe n d i '
n i n d ö rtlü ğ ü n e ]
T ü rk To p lu m u s a a t k u le le ri n i n fayd a la r ı n a o
ka d a r i n a n m ıştı r k i , m o d a s ı geçsede Ala ca , A n­
ka ra H a m a m ö n ü ve Aşa ğ ı e ğ le n ce Pa rkı , B a ­
h a d ı n [Sorg u n -Yozgat] . B oya bat, Ç e ri k l i , Esen­
li [Yozgat] . Gaziantep, G erze, Kara bü k , N evşe ­
h i r, O n d o kuz mayıs [Sa m su n ] . Şefaatli [Yozgat] .
Ü rg ü p [ N evşe h i r] ve Yerköy [Yozgat] i lçele ri n d e
saat k u lesi ya p a ra k bu g e le n e ğ i n g ü n ü m ü z d e d e
d eva m etti ğ i n i g östermiştir. H atta b a z ı yerle ş i m
ye rleri n d e h a la ya p ı lmaya d eva m etmekte d i r.
Saat k u le leri n i n g elece ğ i h a k k ı n d a üç d i le ğ i ­
m i z va rd ı r. B i ri n c i s i , i lg i li res m i ku ru luşla r ı m ı z ı n
bu ya p ı la r ı n d a ta ri h i e s e r o ld u ğ u n u tes c i l e d e ­
rek koru m a a lt ı n a a lm a l a rı n ı ; i ki n c i s i , i l m i çalış­
m a la rd a d a b u ese rleri n g öz a rd ı e d i lm e m es i n i ,
ü ç ü n c ü s ü i s e , ça lışmaya n saatle ri n i n ça lışt ı rı la ­
ra k g e lecek nesi lle re a kta rı lm a sı d ı r.
497 Tekeli 1 966, 5.
498 D izer 1 990, 67.
Abdulka d i roğlu 1 994 : A. Abd ulka d i roğlu - Feri d u n
H a k a n Özka n , Yozgat Meşhurları, Ankara , 1 994.
Aca r 1 995 : H. Aca r, Kastamonu, Ankara 1 9 95.
Acu n 1 98 1 : H . Acu n , "Yozgat ve Yöresi Türk Devri
Yap ı ları", Vakıflar Dergisi, Xl l l [ 1 98 1 ] . s. 435-7 1 5.
Acu n 1 990 : H . Ac u n , " Clock Towers i n Tu rkey" , /mage,
Sayı : 33 [ 1 990] . s. 1 6-20.
Acu n 1 /1 990 : H . Ac u n , "A Fine Home i n Sivas The
Ka ngalağası Ma nsio n "' , lmage, Sayı : 35 [ 1 990] .
s. 20-22.
Ac u n 1 99 1 : H . Ac u n , "'Az Ta n ı n a n Anadolu Saat
Kule leri"' , Kültür ve Sanat, 9 [ M a rt 1 99 1 ) . s. 66-
69.
Acu n 1 99 2 : H . Acu n , "Az B i li n e n Saat Ku leleri miz"' ,
İlgi, Say ı : 6 8 [ 1 99 2 ]. s . 28-3 1 .
Ac u n 1 993 : H . Ac u n , "'Saray- Bosna ve Travn i k Saat
Kuleleri "' , X Vakıf Haftası Kitabı, [An kara 1 993].
s. 295-298.
Acun 1 994 : H. Acu n , Anadolu Saat Kuleleri, Anka ra
1 994.
Acu n 1 999 : H. Acu n , Manisa 'da Türk Devri Yapıları,
Anka ra 1 999.
Acu n 2004 : H . Acu n , "' İsta n b u l' u n Saat Kuleleri"',
Zaman İçinde İstanbul, Sayı : 51 [Ekim 2 004] .
1 02 - 1 06.
Acu n 2005 : H . Acu n , Bozok Sancağı 'da [Yozgat İli} Türk
Mimarisi, Ankara 2005.
Ac u n 1 / 2005 : H. Acu n , Tüm Yönleri ile Çapanoğulları
ve Eserleri, Anka ra 2005.
Ad h a m i 1 97 1 : S . Ad h a m i , La Fondation de la Citadelle
de Kruje et Ses Principales Reconstructions
Monumentet 1, Tira n 1 9 7 1 .
Ad ıvar 1 970 : A. A. Ad ıva r, Osmanlı Türklerinde İlim,
lsta n b u l 1 970.
Aka nsel 1 99 1 : 1. H . Aka nsel, Tarihi Saat Kuleleri,
[Yayı n la n m a m ış Derle m e ] . İ z m i r 1 99 1 .
Akyüz 1 964 : K. Akyüz, "'Ziya Paşa ' n ı n Amasya
M utasa rrıflı ğ ı S ı rasındaki O layla r"' , Belgeler /,
Anka ra 1 964.
Alpay 1 945 : B. Alpay, "' U rfa İ li Coğ rafya s ı " , Aylık
Ansiklopedi, C. 1 [ N isan 1 945]. s. 384-385.
Altay 1 9 65 : M. H. Altay, Adım Adım Çukurova. Ada n a
1 965.
Altun 1 98 1 : A. Alt un , "'Kütahya ' n ı n Türk Devri M i m a risi
[ B i r Deneme)" , Kütahya, ! İ sta n bul 1 98 1 - 1 982].
s . 1 7 1 -700.
And roudis 2008 : P. Androudis, "'Secula r Otto m a n
Arc h itectu re i n G reece"' , Ottoman Architecture
in Greece, Atin a [?) 2008, s. 5 1 -65.
Ankara 1 308 : Ankara Vilayet-i Salnamesi, Anka ra ,
R u m i 1 308- 1 309.
Ankara 1 3 1 8 : Ankara Vilayet-i Salnamesi, Anka ra 1 3 1 8.
Anka ra 1 325 : Ankara Vilayet-i Salname-i Resmisi 1325
Sene-i Hicriyesine Mahsus. Ankara 1 325.
Anonim 2006 : Ano n i m , Bosna i Hercegovina, Sa rajevo
2006.
As la n a pa 1 973 : O . Asla n a pa , Türk Sanatı, İsta n b u l
1 973.
Aslanapa 2/1 973 : O . Asla n a p a , Türk Sanatı, C . 1 1 ,
l sta n b u l 1 974.
Asla n a p a 1 984 : O. As la n a pa , Türk Sanatı, İsta n b u l
1 984.
Asla n oğlu 2001 : İ. Asla n o ğ l u , Erken Cumhuriyet
Dönemi Mimarlığı, Ankara 200 1 .
Atm a ca 2005 : T. Atmaca, .. Za ma n ı n D u rd u ğ u M e ka n :
H a cı Ethem B ey C a m ii ve Saat Kulesi , Avrasya ..
Bülteni, Sayı :41 [Ara l ı k 2005] . s. 1 6-22.
Atu k 2002 : A. Atu k , 101 Eskişehir, Ankara 2002.

Ayverd i 1 9 56 : E . H . Ayverd i , ··Yu goslavya "d a T ürk
Abideleri ve Va kıfla rı " , Vaktflar Dergisi, Say ı : 1 1 1
[ 1 956] , s . 1 5 1 -224.
Ayve rd i 1 / 1 981 : E. H. Ayverd i , Avrupa 'da Osmanlı
Mimari Eserleri, [ R o ma nya Maca rista n ] . C . 1 , 1 .
ve 2. Kita p , l sta n b u l 1 98 1 .
Ayve rdi 2/1 981 : E. H . Ayverd i , Avrupa 'da Osmanlı Mimari
Eserleri, [Yugoslavya ] , C . 1 1 , İsta n b u l 1 98 1 .
Ayve rdi 3/1 98 1 : E. H . Ayverdi , Avrupa 'da Osmanlı Mimari
Eserleri, [Yugoslavya] , C . 1 1 1 , İsta n b u l 1 98 1 .
Ayverdi 4/1 982 : E . H . Ayverd i , Avrupa 'da Osmanlı
Mimari Eserleri, [ B u lg a rista n , Yu na nista n ,
Arnavutlu k ] . C . IV, İsta n bu l, 1 982.
B a çe 1 980 : A. Baçe - A. M e ksi - E. R ıza - G. Ka ra ı skaj
- P. Thomo, Historia Arkitektures Shqiptare (Nja
fillimit deri ne V 7 9 7 2), Tira n 1 980.
B ald u cci 1 945 : H . Ba lducci [ Ç ev. C. Rodoslu l , Rodos 'ta
Türk Mimarisi, Anka ra 1 945.
B a rı şta 1 985 : Ö . Ba rı şta , " İ sta n b u l Son İ m p a ratorluk
Dönemi Ya p ı la r ı n d a S ü s Kubbesi i le Taçlan­
d ı rı lm ı ş İs ke le B i n a la rı " , Vakıflar Dergisi, XIX
[ 1 985] , s. 285 -294.
Basler 1 987 : D. B asle r- A. Begic- D. Ç e liç- Z.
Kaj ma kovi ç , The Art in Bosnia and Herzegovina,
Sa rajevo 1 987.
B ay 2003 : " P ri zren Saat Ku lesi " , Bay, Say ı : 9 2 [2003 ] ,
s. 43 .
Bay 93/2003 : " M a h mut Paşa Saat Ku lesi [ Ka le Saat
Ku les i ) " , Bay, Sayı : 93 [2003 ] , s . 43.
B ay 99/2003 : " M a h m ut Paşa Saat Ku lesi [ R a h ovça
Saat K u lesi)" , Bay, Sayı : 99 [2003 ] , s. 43.
Bay 1 03/ 2003 : " Fe rizovik Saat Ku lesi '' , Bay, Sayı : 1 03
[2003 ] . s. 43 .
B ay 2004 : "Vu lçitrın Saat Ku lesi'" , Bay, Sayı : 1 1 3
[2004] , S . 43.
Bay 2005 : " İ pek Saat Ku lesi'', Bay, Say ı : 1 1 7 [2005] ,
s . 67.
B ay 2006 : "Ab i d i n Paşa " , Bay, Say ı : 1 32 [2006] , s. 40.
Bayha n 1 997 : A. A. B ayh a n , Mısır'da Osmanlı Devri
Mimarisi, [Yüzüncü Yı l Ü n ive rsitesi Sosya l
B i l i m le r E nstitüsü Arkeoloj i Ve Sanat Ta rihi
Ana bilim D a lı Sanat Ta ri h i B i l i m D a lı 'n d a
Ya p ı la n Yayı m la n m a m ı ş Doktora Tez i ] , Va n
1 997.
Bayha n 2006 : A. A. Bayh a n , " İ sra il / Yafa ' d a ki Osma nlı
M i mari Eserleri Üzerine Gözle m ler", Güzel
Sanatlar Enstitüsü Dergisi, Say ı : 1 7 [ E rz u ru m
2006], S . 1 5-42.
Bayka l 1 950 : K. Bayka l , Bursa ve Anıtları, B u rsa 1 950.
Osman l ı İ m paratorluğu Saat K uleleri 263
Bayka ra 1 9 74 : T. Bayka ra , lzmir Şehri ve Tarihi, lzmir
1 974.
Bayra kdar 1 989 : M. Bayra kdar, İslam 'da Bilim ve
Teknoloji Tarihi, [2. Baskıl , Anka ra 1 989.
Bıça kçı 2003 : 1. B ı çakç ı , Yunanistan 'da Türk Mimari
Eserleri, l sta n b u l 2003.
B i lecik 2006 : . . . . . . . . , Bilecik Kültür Envanteri, lsta n b u l
2006.
B i rta n n ica 2 2/1 990 : "Ziya Paşa " , Ana Britannica Genel
Kültür Ansiklopedisi, C. 22 [ 1 990] , s. 604.
Bolu 1 92 1 : N . Kılıç- A. Kaya p ı n a r- B. Kaya - F. Kılıç-L.
Kaya p ı nar, Bolu Livası 7 92 7 - 7 925 Senesi,
Salnamesi (Giriş-Metin- Tıpkıbasım-Dizin], Bolu
2008.
Bogoeviç 1 998 : L. Ku m ba racı-Bogoeviç, Osmanliski
Spomenici Vo Skopje, S kopje 1 998.
Bozkurt 2004 : T. Bozkurt, Beypazarı 'ndaki Türk Devri
Yapıları, Ankara 2004.
B u rd u r 1 955 : Anon i m , Burdur, l sta n b u l 1 955.
B u rsa 1 956 : Ano n i m , " B u rsa Saat Ku lesi", Bursa
Ansiklopedisi, B u rsa 1 956, s.459.
B usbecg 1 977 : O . C . d e B usbecg [Çev. A. Kurutluoğlul,
Türkiye 'yi Böyle Gördüm, İsta n b u l 1 977.
Canova 1 996 : R . Canova , " H a lep Uza ksa Arş ın
B u ra dad ı r " , Birlik Gazetesi, 26 Ekim 1 99 6 .
Cansız 1 996 : İ . C a n sı z , Şer'iyye Sicillerine Göre XIX.
Yüzyıl Sonlarında Yozgat Sancağı, Ankara
1 996 [Gazi Ü nive rsitesi Sosya l B i l i m le r
Enstitüsü Ta rih Ana bilim D a l ı ' nda ya p ı l m ı ş ve
yayı m la n m a m ış Do kto ra Tezi ] , s. 1 5- 1 6.
Ceyla n 1 988 : O. Ceyla n , Sur ve Kaleleri ile Tarihte
Sivas, S ivas 1 988.
Ceza r 1 97 1 : M . Cezar, Sanatta Batıya Açılış ve Osman
Hamdi, İsta n b u l 1 97 1
C i n lioğ lu 1 973 : H . C i n lioğ lu , Osmanlılar Zamanında
Tokat, Dörd ü ncü Kısı m , To kat 1 973.
Çakmak 2000 : S . Çakmak, Sultan il. Abdülhamid 'in
25. Cülus Yıldönümü Kutlamaları, lsta n b u l
[ M a rmara Ü n iversitesi, Türkiyat Araştı rmala rı
Enstitü s ü ' n d e , Ya ptı rılan ve Yayı m la n m a m ı ş
Yüksek Lisa ns Tez i] 2000.
Ça m 1 990 : N. Çam, Osmanlı Güneş Saatleri, Ankara
1 990.
Ça m 2000 : N. Çam, Yunanistan 'daki Türk Eserleri,
Ankara 2000.
Çamoğlu 1 962 : Ş . Çamoğlu, Çanakkale Boğazı ve
Savaşları, l sta n b u l 1 962.
Çata lca 2 0 1 O : An o n i m , İstanbul Çatalca İlçesi Kültür
ve Tabiat Varlıkları Envanteri, İ sta n b u l 2 0 1 O [ ? ) .
264 Hakkı Acun
Ç ayırdağ 1 98 1 : M . Çayı rd a ğ , " Ka p a kta ki Kon u " ,
Kayseri Kültür, Sayı : 2 [ M ayıs 1 98 1 ] , s. 2 .
Çapanoğlu 1 999 : A . Ç a pa n o ğ l u , Orta Anadolu Ayak­
lanmaları, Yozgat İsyanı, [Ye r ve Ta ri h Beli rtil­
memiş Baskıya H a z ı r H a le Geti rilmiş Kita p ] .
Ankara 1 999 olmalı.
Çevi k 1 949 : H. Çevi k, Tekirdağ Tarihi Araştırmaları.
lsta n b u l 1 949.
Çığ 1 978 : K. Ç ı ğ , "Topkapı Sa rayı Saat Seksiyon u " ,
Sanat Dünyamız, Sayı : 1 2 [Ocak 1 978]. s. 2-8.
Ç ı p la k 1 968 : M . N. Ç ı plak, /çel Tarihi, Ankara 1 968.
Çorum 1 973 : 1 973 Çorum il Yıllığı, Ankara 1 973.
Çorum 1 897 : 1897'den 1 979 'a Çorum, Geçmiş Zaman
Halleri, [ i l . Baskı] Çorum 2009.
Dağlı 1 99 7 : Y. Dağlı-C. Üçer, Tarih Çevirme Kılavuzu,
iV. C i lt, Anka ra 1 997.
D e m i ray 1 954 : A. D e m i ray, Fotoğraflı Amasya, Anka ra
1 954.
D e m i rel 2000 : Ö. D e m i rel, Sivas Şehir Haya tında
Vakıfların Rolü, Ankara 2000.
Deniz 2006 : Ş . Deniz, "Safra n bolu Saat Ku les i " , Tarih
ve Düşünce, Sayı : 69 [ Eylül-Ekim -Kasım 2006 ] .
s. 62-65.
Den izli 1 998 : H . Denizli, Sivas Tarihi ve Anıtları, Sivas
1 998 [ ? ] .
D ernschwam 1 98 7 : H . De rnsc hwa m [Çev. Y. Ö n e n ] .
İstanbul ve Anadolu ya Seyahat Günlüğü, Ankara
1 987.
D i m ovska 1 992 : M. D i movs ka- Ç o lovi ç , "XIX. Yüzyı l
Sonunda M a kedonya ' d a Ya p ı lmı ş O la n Saat
Ku le leri", Bildiri Kitabı (Uluslar Arası Yapı ve
Yaşam '92}, .1 2- 1 7 Mayıs Ya p ı Fua rı , Kongre ,
B u rsa 1 992.
Dimovska 1 984 : M . Dimovska- Çoloviç , "S red n ovekovna
Kula - Koça n i " , Kulturno Nasledstvo, IX [Skpje
1 984) . S. 1 07- 1 1 2.
D iya rba k ı r 1 3 1 9 : Salname-i Vilayet-i Diyarbakır,
D iya rba k ı r H . 1 3 1 9 / R . 1 3 1 7.
D izer 1 986 : M . Dizer, " İ s la mda ve Osma n l ı la rda
Saat", Bilim Birlik Başarı, Say ı : 44 [ İ z m i r 1 986] .
s. 1 3- 1 6.
D izer 1 990 : M . D izer, Takiyüddin. Ankara 1 990.
D olmaba hçe 2005 : An o n i m , Dolmabahçe Sarayı,
Ankara 2005.
Dou kata 2008 : S . D o u kata, ''Ye n i M osque", Ottoman
Architecture in Greece, Ati n a [? ] 2008, s. 3 2 1 -
323.
D u rham 1 905 : M . E. D u rh a m , The Burden of The
Balkans, La ndon 1 905.
Elezoviç 1 930 : G . Elezovi ç , "Tu rski Spomenici Vo
Skopj e " , GSND. knj . V l l -Vl l l , S kopj e 1 930.
Ergene 1 995 : L. Erg en e, Geçmişten Günümüze Bakır
fvladen, Maden 1 995.
Ergene 2000 : L. Erg en e, "Gelinçik D iyo r k i : Ta rih i m ize
Sa h i p Ç ı ka lım " , Gelincik, Yıl: 1 , Sayı : 1 [23 M a rt
2000] . s. 8 - 1 O .
Erg i n 1 939 : O . Erg i n , Türk Şehirlerinde İmaret Sistemi,
lsta n b u l 1 939.
Erken 1 983 : S . Erken, Türkiye 'de Vakıf Abideler ve
Eski Eserler [ i l . B a s : ] . Ankara 1 983.
Erk i letlioğ lu 1 996 : H. Erkiletlioğ lu, Osmanlılar
Zamanında Kayseri, Kayseri 1 996.
Eski 2000 : M. Eski, Kastamonu Valileri 1838-2000,
An ka ra 2000.
Evliya Ç e lebi 1 982 : Evliya Ç e le b i , Seyahatnamesi, 8,
l sta n b u l 1 982.
Evliya Çeleb i V/1 984 : Evliya Ç e le b i , Seyahatnamesi,
5-6, l sta n b u l 1 984.
Eyi ce 1 955 : S . Eyice, /stanbul. Petit Guide a Travers
Les fvlonuments Byzantins et Turcs, lsta n b u l
1 955.
Eyi ce 1 963 : S . Eyi ce, " Ü sküp"de T ürk D evri Eserleri " ,
Türk Kültürü, Sayı : 1 1 , Anka ra : [ Eylül 1 963] . s .
20-30.
Eyice 1 965 : S . Eyice, " B izans D evri nde Ed i rn e ve Bu
D evre Ait Eserle r'' , Edirne. Edirne 'nin 600. Fetih .
Yıldönümüne Armağan Kitabı, Ankara 1 965, s.
39- 76.
Eyice 1 9 70 : S . Eyice, " Konya Alaedd i n Te pesin d e
S elç u k lu Öncesine Ai t B i r Eser: Eflatu n
Mesci d i , Sanat Tarihi Yıllığı, i V [ 1 9 70- 1 97 1 l . s.
..
269-302.
Eyice 1 975 : S . Eyice, "Ta ri hte B o lu " , Türkiye Turing
ve Otomobil Kurumu Belleteni, Sayı : 47 / 326
[ M ayıs- Hazi ra n 1 975] . s. 1 - 1 9.
Eyice 1 97 7 : S. Eyi ce, " İsta n bu l. u n Ta ri h i Eserle ri " ,
İslam Ansiklopedisi, C . 5/2 [ 1 977] . s . 1 2 1 4 / 44-
1 2 1 5 / 1 57.
Gezg ö r 1 987 : V. Gezgör, " Dolmabahçe Saat Kules i "
fvlilli Saraylar, Sayı 1 [ 1 987 ]. s. 1 24- 1 28 .
Goodwin 1 97 1 : G . Goodwi n , A History' o f Ottoman
Architecture. Lo ndon 1 97 1 .
Göçg ü n 1 987 : Ö . Göçg ü n , Ziya Paşa 'nın Hayatı,
Eserleri, Edebi Şahsiyeti ve Bütün Şiirleri,
Ankara 1 987.
G ü le rsoy 1 983 : Ç . G ü lersoy, "Son 400 Yı lda To p h a n e
Semt i " , V/11. Türk Tarih Kongresi (Ankara 1 1 - 12
Ekim 1 976}, Kongreye Sunulan Bildiriler, C. 1 1 1 ,
Ankara 1 983, s . 1 637- 1 650.

G ü lteki n 1 952 : H . G ü lte k i n , İzmir Tarihi, İ z m i r 1 952.
G ü n d ü z 2004 : D . G ü n d ü z , ""Alaturka Saatten
Alafran g a Saate Geçiş, Osmanlı " n ı n M e k a n i k
Saatle B u luşması·· , Zaman İçinde lstanbul,
Sayı : 5 1 [Ekim 2004) . 1 20 - 1 26.
G ü rsel 1 997 : M . S . G ü rsel. Çorum 7 997, Çorum
Ağ ustos 1 997, 1 1 1 .
H a lep 1 322 : 7322 Sene-i Hicriyesine Mahsus,
Sa/nameyi Vilayet-i Halep, H a le p 1 322.
Hasa n d e d i ç 1 968 : H. Hasandediç [ Ç ev. İsmail Ere n ] .
"' M osta r" ı n T ü rk Devri Kü ltü re l ve Ta rihi
Anıtla rı·· . Vakıflar Dergisi, Sayı : Vl l [ 1 968). s.
2 1 5- 234.
H ü dave n d i g a r 1 325 : 7325 Sene-i Hicriyesine Mahsus
Hüdavendigar Vilayet - i Salname-i Resmisi 7325
Hicri, B u rsa 1 325.
H ü seyin H üsameddin 1 986 : Abdi-zade Hüseyin
H üsameddin [Sadeleştire n : A.Yı lmaz - M. Akkuş).
Amasya Tarihi, Ankara 1 986.
. .
l b ra h i m g i l 1 999 : M . Z. l bra h i m g il, "" B a lka n la r ve
Kosova"daki Tü rk Kü lt ü r M i rası m ı z ı n D ü n ü
B u g ü n ü "" , Vakıf ve Kültür, Sayı : 4 [ 1 999). s. 6-8.
İ b ra h i m g i l 2002 : M . Z. İ b ra h i mg il, " Pi rle pe"de
Osma n lı Dönemi Ya p ı la rı ve Tü rk Sanatın d a k i
Yeri'" , X/11. Türk Tarih Kongresi [Ankara, 4 - 8 Ekim
7 999}, Anka ra 2002, s. 1 1 73 - 1 1 80 .
. .
l b ra h i m g i l 2006 : M . Z. l bra h i m g i l - N eva l Kon u k,
Kosova "da Türk Mimari Eserleri, 1 - 1 1 , Ankara
2006.
İ n ö n ü 1 / 1 946 : "Abi d i n Paşa , İnönünü Ansiklopedisi,
..
C . I [An kara 1 946). s.77.
İ rdesel 1 983 : M. İ rd esel, Gelibolu yu Tan1yalım, [3.bas.]
İsta nb u l 1 983.
Ka h ra m a n 1 993 : K. Ka h ra m a n , "Cezayi r, Osman­
lı Dönemi'', Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklo­
pedisi, C. 7 [ İ sta n b u l 1 993). s. 486-489.
Ka ra ca 1 993 : A. Ka raca, Anadolu /slahatı ve Ahmet
Şakir Paşa [7838- 7 999}, İsta n b u l 1 993.
Ka ra g i a n n i 2008 : F. Ka ra g i a n n i , " Clock Tower of
G i a n n itsa , Ottoman Architecture in Greece,
..
Ati na [?] 2008, s. 295.
Ka ra koyu n lu 1 990 : S . Ka ra koyu n l u , Bayburt Tarihi,
Anka ra 1 990.
Karpat 1 992 : K. H . Karpat, " B a lka n la r'' , Türkiye
Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 5 [İ sta n b u l
1 992). s. 25-32.
Ka pusuzoğlu 1 997 : E . Ka p u suzoğlu, Yozgat, Yozgat
1 997.
Kasta m o n u 1 3 1 O : Kastamonu Vilayet-i Salnamesi
H. 7 3 7 O, Kasta m o n u 1 3 1 0.
Osmanlı i mparatorluğu Saat Kuleleri 265
Keskin oğlu 1 968 : O . Keskinoğlu, " B u lg a ristan· daki
Bazı Türk Va kıfla rı ve Abidele ri "" , Vakıflar
Dergisi, Sayı : Vl l [ 1 968). s. 1 29 - 1 37.
Kiel 1 990 : M . Kiel, Ottoman Architecture in Albania,
7385- 7 9 72, l sta n b u l 1 990.
Kıel 1 994 : M. Kiel, " D imeto ka"" , Türkiye Diyanet Vakfı
İslam Ansiklopedisi, C . 9 [ 1 994) . s. 305-308.
Kiel 2007 : M . Kiel, " Plevn e " , Türkiye Diyanet Vakfı
İslam Ansiklopedisi, C . 34 [2007). s. 302-303.
Kiel 1 / 2007 : M. Kiel, " P rava d i " , Türkiye Diyanet Vakfı
İslam Ansiklopedisi, C . 34 [2007). s. 339-340.
Kien itz 1 963 : F. K. Kien itz, "" Osman isc h e U ht u rme, Ein
Stück Kult u rgeschichte a u s Alten Tü rkischen
Stadte n " , Mitteillungen, D e utsch Tu rkische
G esllschaft E. V. , H eft 54 [ B o n n 1 963). s. 2-5.
Koca başoğlu 1 989 : U . Koca başoğlu, Kendi Belgeleriyle
Anadolu 'daki Amerika, İ sta n b u l 1 989.
Koç 1 963 : F. Koç , Bütün Yönleriyle Yozgat, Anka ra
1 963.
Koça n kovska 1 995 : V. Koça n kovska, "Saat Kula Vo
B itola ·· . Zbornik Na Trudovi, 1 2- 1 3- 1 4, B itola
1 992- 1 995, s. 44-65.
Ko n u k 1 998 : N . Ko n u k, Şehbal Mecmuastnda Mimari İle
İlgili Makalelerin Günümüz Alfabesiyle Okunuşu,
Anka ra : G. Ü . Fen - E d b . Fak. Arkeoloj i -Sanat
Ta ri h i Ana bilim Dalı, Lisa ns Tezi, 1 988.
Kon u k 2008 : N. Konuk, Midilli Rodos, Sakız ve
İstanköy'de Osmanlı Mimarisi, Anka ra 2008.
Kon u k 20 1 0 : N. Konuk, Yunanistan 'da Osmanlı
Mimarisi, /., Ankara 20 1 0.
Konya 1 303 : Konya Vilayet-i Salnamesi, Ko nya : O n
Dokuzuncu D efa H icri 1 303.
Konya 1 3b6 : Konya Vilayet-i Celi/esi Salnamesidir,
Konya : H i c ri 1 306, R u m i 1 308.
Konya 1 3 1 7 : Konya Vilayet-i Salnamesi, Konya : Yirmi
Sekizinci Defa H i c ri 1 3 1 7.
Konya 1 32 2 : Konya Vilayet-i Salnamesi, Konya , H i c ri
1 322.
Konya 1 332 : Salname-i Vilayet-i Konya, l sta n bu l :
Sene-i H icryye- Şemsiye 1 332, S e n e - i Ma liye
1 330.
Ko nya lı 1 960 : İ . H . Konya lı, Erzurum Tarihi, İsta n b u l
1 960.
Koj u h a rov 1 965 : G . Koj u h a rov, " B ı lg a rska G racanska
Arhitektu ra .. Kratka İstorija na Bılgarskata
Arhitektura. Sofia 1 965.
Ko ntog iorg i 2008 : A. Kontogiorg i , " C o m p lex Division
of l o a n n i n a "" , Ottoman Architecture in Greece,
Atin a [?] 2008, s. 95.
266 Hakkı Acun
Konra pa 1 964 : M . Z. Ko n rapa, Bolu Tarihi, Bolu 1 964
(Kita b ı n İ ç i n d e 1 9 60 Ta rihi Yaz ma kta d ı r.].
Kosova 1 3 1 4 : 7896 [hicri 73 74) Kosova Vilayeti
Salnamesi, l sta n b u l 2000.
Köklü 1 983 : N. Köklü , "Saru h a n lı la r Devri n d e M a n isa
(3]"', Manisa, (Ara l ı k 1 983]. s. 5-29.
Köprü lü - Ü na l d ı 1 983 : İ . Köprü lü - U . Ü na ld ı , " S i i rt
U lu C a m i i ve M i naresi", Rölöve ve Restorasyon
Dergisi, 5 ( 1 983 ] , s. 1 9-36.
Kreşevlj a koviç 1 952 : H. Kreşevlj a koviç , Sahat Kule U
Bosni i Hercegovini, Naşe Sta rine, iV, Sa rajevo
1 9 52.
Kreşevlj a koviç 1 980 : H. Kreşevlj a kovi ç , Kapetanije u
Bosnii Hercegovini, Svjetlost - Sa rajevo 1 980.
Kura n 1 0/1 967 : E . Kura n , "Sa . i d Paşa " , İslam
Ansiklopedisi, C . 1 00 ( 1 967] . s. 82-86.
Kurg a n 1 984 : Ş . Kurg a n , "Ziya Paşa ", Türk Ansiklope­
disi, C. 33 (An kara 1 984] . s. 5 0 1 - 504.
Kurtman 1 99 1 : N. Kurt m a n , "Çana kkale Eserlerinden
Ö rn e k ler", V/11. Vakıf Haftası Kitabı, (An kara
1 99 1 ] . s. 1 7 1 - 1 78.
La ro u sse 6 / 1 9 7 1 : " Ka m i l Paşa ( M eh med ] K ı b rıslı ",
Meydan Larousse, C . 6 ( 1 9 7 1 l . s. 833.
La ro u sse 1 / 1 969 : "Ab i d i n Paşa " , Meydan Larousse,
C. 1 ( 1 969] s. 42.
La rousse 8/1 9 72 : " M e h met Paşa G i ri d izade", Meydan
Larousse, C. 8 ( 1 97 2 ]. s. 546 .
Larou sse 1 1 / 973 : "Sı rrı Paşa G i ritli", Meydan
Larousse, C . 1 1 ( 1 9 73 ] . s. 278.
Laro u sse 1 2/1 9 73 : " Ziya Paşa ", Meydan Larousse,
C. 1 2( 1 9 73 ] . s. 947-948.
M a n isa 1 93 2 : Ano n i m , Manisa Vilayeti Hakkmda,
M a n isa 1 932.
M atkovski 1 99 1 : A. M atkovski, Makedonija Va De/ata
Na Stranskite Patepisci, 1 37 1 - 1 777, Skopj e
1 99 1 .
M a zıoğlu 1 987 : H . Mazıoğlu, Ahmed Remzi Akyürek ve
Şiirleri, Ankara 1 98 7
M e h met Ta h i r 2/1 972 : B u rsalı M eh m et Ta h i r ( Haz.
A. F.Yavuz-İ.Özenl. "Ab i d i n Paşa (Preveze lil" ,
Osmanlı Müellifleri, C. 2 ( 1 972]. s.4 7.
M e h m et Ta h i r 2/1 972 : B u rsalı M e h met Ta h i r ( H az .
A. F.Yavuz - İ . Öze n l . " Ziya Paşa (Ab d ü ' l - H a m i d
Ziya Paşa ]" , Osmanlı Müellifleri, C . 2 ( 1 972] , s .
444-445.
M eksi 1 977 : A. M e ksi - G. Fracheri , Arhitecture et
Restaura tion de la Mosque de Haxhi Ethem Bey
a Tirane, Monumentet, S. 74, Tira n 1 977.
Menç 2007 : H . M e n ç , Fotoğraflarla Geçmişte Amasya
[7850- 7 950), (2. Baskı ] , Amasya 2007.
M eyer 1 97 1 : W. M eyer, Topkapı Sarayı Müzesindeki
Saatlann Kata/agu, l sta n b u l 1 9 7 1 .
M ijatev 1 99 1 : P. M ijatev (Çev. Y. Yücel], Macaristan ve
Bulgaristan 'da ki Türk Sanat Eserleri, Ankara
1 99 1 .
N i koliç 1 998 : S . C . N i koliç, Prizren Ortaçağdan Modern
Çağa Kadar Şehircilik ve Mimarlık, Prizre n 1 998.
N ü zhet 1 329 : M. N üz h et , " Ramaza n o ğ u lları ", Tarih -/
Osmanı Encümeni Mecmuası, C . I [ 1 329].s. 769.
Oğuz 1 99 1 : M. Ö . Oğuz, "Çapanoğlu Ed i p Bey" , Bozok,
Yıl: 1 , Sayı : 7 ( Eylü l 1 99 1 ] . s. 6-9.
O k u rer 1 970 : M. O k u rer, Kurtuluştan Kurtuluşa lzmir,
İzmir 1 9 70.
O lçaytu 1 938 : İ. O lçaytu, "Sivas kalesi ndeki Saat",
Ortayayla, No: 1 5 (Ağ ustos 1 938]. s. 1 2- 1 5.
O n u r 1 972 : O . O n u r, Edirne Kitabeleri, İ sta n b u l 1 9 72.
Önder 1 9 7 1 : M . Ö n d er, Mevlana Şehri Konya, ( i l . B a s . ] .
Ankara 1 97 1 .
Ö n g e 1 988 : Y. Ö n g e, "Türk M i marlı k Sanatı nda M a ket
ve M a ketçi lik", Kültür ve Sanat, Sayı : 1 [Ara l ık
1 988]. s. 32-37.
Ö n ey 1 992 : G . Ö n ey, Anadolu Selçuklu Mimari
Süslemesi ve El Sanat/an, (3. Baskıl. Ankara
1 992.
Öz 1 965 : T. Öz, İstanbul Camileri, C . 1 1 , İ sta n b u l 1 965.
Özalp 1 960 : T. Öza lp, Sivrihisar Tarihi, Eskişeh i r 1 960.
Özca n 1 993 : A. Özca n , " C ü lu s", Türkiye Diyanet Vakfı
İslam Ansiklopedisi, C. 8 ( 1 993], s. 1 08- 1 1 4.
Özd e m i r 1 994 : K. Özdemir, "Osma n lı'd a Batı lılaş­
ma n ı n Kentsel S i m g e le r i : Saat Ku leleri " , Art
Decor, Eylül 1 994. 89-94.
Özdemir 1 993 : K. Özdem i r, Ottoman Clocks And
Watches, l sta n b u l 1 993.
Özerg i n 1 968 : M. Kem a l Özerg i n - H asan Ka leşi -
İsmail Ere n , " Prizren Kita beleri " , Vaktflar
Dergisi, Sayı : v ı ı ( 1 968]. S . 75-96.
Özkarcı 2001 : M. Özka rc ı , Niğde 'de Türk Mimarisi,
Ankara 200 1 .
Özüdoğ ru 2003 : Ş. Özüdoğru, "Antik Devşirme
M a lzeme Ku lla n ı la n Bir Çeşm e n i n D üş ün d ü r­
d ü kleri" , Vll. Ortaçağ ve Türk Dönemi Kazı
ve Sanat Tarihi Araştırma/an Sempozyum u
Bildirileri [7-8- 9 Nisan 2003), s. 98- 1 0 1 , 232-
234.
Öztuna 1 978 : Y. Öztu n a , Büyük Türkiye Tarihi, C. Vl l l ,
lsta n b u l 1 9 78.
Öztuna 1 989 : Y. Özt u n a , Devlet ve Hanedanlar, Türkiye
[7074- 7 990), C . 2, Ankara 1 989.
Paka l ı n 1 947 : M. Z. Paka lı n , " Ka m i l Paşa, M e h m et",
Ay/Jk Ansiklopedi, C .3 ( 1 947]. 855-856.

Pala 1/1 988 : İ . Pala, ..Abidin Paşa [ 1 843 - 1 906]"", Türk
Ansiklopedisi, C . I [ İ st. 1 9881. s. 3 1 O.
Parmaksızoğlu 27/1 978 : İ . Parmaksızoğlu , '' Reşit
M ü mtaz Paşa '' , Türk Ansiklopedisi, C .2 7
[An k . 1 978]. s. 294.
Pa rmaksızoğlu 28/1 980 : 1. Pa rmaksızoğlu, .. S ı rrı
Paşa '' , Türk Ansiklopedisi, C.28 [An kara 1 980].
S . 534.
Pavlov 1 999 : Z. Pavlov, Makedonya 'daki Saat Kuleleri,
Ankara : Gazi Ü n iversitesi, Sosya l Bilimler
Enstitüsü, Arkeo loj i-Sanat Ta ri h i Ana Bilim
D a lı Seminer Ça lışması , 1 999.
Pektaş 2002 : K. Pektaş, Tunus'ta Osmanlı Mimari
Eserleri, Ankara 2002.
Perçija revs ka 1 99 7 : V. Perç ij a revska, "Saat Ku lata Vo
Prilep"', Kulturno Nasledstvo, XXl l -XXl l l [ 1 995
/1 996] . Skopj e 1 997, s. 205 - 223.
Plevneş 1 988 : V. Plevneş, " Konzerva cija
Rekonstru kcija Na Saat Ku la Vo O h rid .. , Lihnid
Br 6, O h rid 1 988.
Polat 1 988 : İ. Polat " Osma n lı İ m p a ratorlu ğ u na Açı la n
Ameri k a n O k ulları Ü zeri n e B i r İ n celeme'' ,
Belleten, Say ı : 203 [Ağ u stos 1 988]. s. 627-652.
Prizren 2005 : ... . . . . . " İ pek Saat Kulesi " , Bay Aktüel
Kültür Sanat, Yıl: 1 2, Sayı : 1 1 7, Prizren 2005, 6 7.
Renda 1 97 4 : G . Ren d a , "Amasya 1 1 . B eyazıt
Kü lliyesindeki M uva kkit h a n e " , Sanat Tarihi
Yılllğı, VI [ 1 97 4- 75]. s. 1 8 1 -206.
R ıefsta h l 1 941 : R . M eyer R ı efsta h l, Cenubu Garbi
Anadolu 'da Türk Mimarisi, l sta n b u l 1 94 1 .
R u ska 1 96 7 : J. Ruska, " Saat'' , İslam Ansiklopedisi,
C . 1 0 [ 1 967] . s. 2-3.
Sa kela riev 2000 : 1. Sakela riev, "Saat Ku lesi -Yi ğ itlik
ve Şii r'', Şumen: Şumenci Gazetesi, l zd a n i e za
K u lt u ra i opştesven J ivot, Sayı : 1 , Mayıs 2000,
s. 4.
Sa mbanopoulo u 2008 : L. Sambanopoulo u , "Yeni
Mosq ue [or Old Archaeolog ica l M u seu m ] '',
Ottoman Architecture in Greece, Ati n a [?] 2008,
s. 226-228.
Sayı lı 1 960 : A. Sayı lı, Observatory in İslam, 1 960.
Serveti Fü n u n 1 3 1 5 : " Resimlerimiz . . Servet-i Fünun
.
Mecmuası, Sayı : 474 R. 30 M a rt 1 3 1 5 [ 1 1 N isa n
1 899]. s. 84.
Sonat 1 988 : G. Sonat, " i l . Abd ü l h a m i d ' e H ed iye
Ed i le n G ü müş M aketler'' , Sanat Dünyamız,
Sayı : 37 [Te m m u z 1 988]. s. 23.
Sözen 1 9 75 : M. Sözen ve G u ru b u , Türk Mimarisinin
Gelişimi ve Mimar Sinan, lsta n b u l 1 9 75.
Osman l ı imparatorlugu Saat K u l eleri 26 7
Sözen 1 984 : M . Söze n , Cumhuriyet Döneminde Türk
Mimarlığı, İsta n b u l 1 984.
Stoya novski 1 989 : A. Stoya novski, Makedoniya Vo
Tursvoto Srednovekovie, Skopye [Üsküp} 1 989.
Stoykov 1 965 : G . Stoykov, " O pştestven i i K ultovni
Zgra d i " , Kratka İstorija na Bllgarskata
Arhitektura, Sofia 1 965.
Şah i n 1 987 : T. E. Şahin, Erzincan Tarihi, C . 1 1 , Erz i n ca n
1 987.
Şapolyo 43/1 969 : E. B . Şapolyo, " M uva kkithanele r'' ,
Önasya, Sayı : 43( M a rt 1 969]. s. 1 0- 1 1 .
Şapolyo 1 969 : E. B . Şapolyo, " Saat Kule lerimiz'' ,
Önasya, Sayı : 44 ( N isan 1 9691. s. 1 0- 1 1 .
Şehbal 1 329 : . . . . Şehbal, ( İ sta n bu l] , 1 Ş u bat 1 329, s.
348.
Şehbal 1 5/1 329 : .... Şehbal, [İsta n bul ], 1 5 Ş u bat 1 329,
366, Resim 373.
Şemse d d i n Sa mi 1 3 1 6 : Ş . Sa m i , Kamusü 'l- Alam, C .
V I , lsta n b u l 1 3 1 6.
Şemse d d i n Sami 1 996 : Ş. Sa m i , Kamusü 'I- Alam, C .
VI, Ankara 1 996.
Şener 1 997 : Y. Şen er, Beypazan, Tarihte ve Bugün,
Ankara 1 997.
Ta lay 1 99 1 : A. Ta lay, Eserleri ve Hizmetleriyle Sultan
Abdülhamid, l sta nb u l 1 99 1 .
Tekeli 1 966 : S. Te keli, 1 6.Asırda Osmanlllarda Saat ve
Taküyüddin 'in Mekanik Saat Konstrüksüyonuna
Dair En Parlak Y!ldızlar, Ankara 1 966.
Tek in - Baş 2003 : R . Tekin - Y. Baş, Osmanll Atlası,
İ sta n b u l 2003.
To movski 1 9 59 : K. Tomovski - O . Kornakov, Za Nekoi
Spomenici Od Jugoistoçna Mkedonija, Kulturno
Nasledstvo V. Skopj e 1 959.
Ton ev 1 96 5 : L. Ton ev, " Selişta " , Kratka İstorija na
B!lgarskata Arhitektura, Sofia 1 965.
Tsa ka 2008 : K. Tsa ka , " Livadeia i n The Ottom a n
Peri o d " , Ottoman Architecture in Greece, Atina
(?] 2008, s. 95.
Tu ğ lacı 1 985 : P. Tu ğ la c ı , Osmanlı Şehirleri, lsta n b u l
1 985.
Tuleşkov 1 994 : N . Tuleşkov, " Osma n lı Yolları Üzerindeki
Saat Kuleleri Avru pa ' n ı n Hed iyesid ir.. , Bulgarsko
Arhitekturno Nasledstvo, Sayı: 1 (Sofya 1 9941. s.
50-58.
Tu ncel 1 989 : G. Tu ncel, " Ra maza n o ğ u lları n ı n M i m a ri
Eserlerinden Adana ve Ta rsus U l u C a m i leri'' ,
2. Mersin Milli Kültür ve Eğitim Sempozyumu
Bildirileri, Ankara 1 989.
268 Hakkı Acun
Tu ra n - İ b ra h i m g i l 2004 : Ö . Tu ra n - M . l b ra h i m g i l,
Balkanlardaki Türk Mimari Eserlerinden
Örnekler. Ankara 2004.
Türk 1 /1 968 : ... ... "Abd u rra h m a n N u rett in Paşa ", Türk
Ansiklopedisi. C. 1 [ 1 9681. s. 46.
Tü rk 2 1 / 1 974 : " Ka m i l Paşa. Kıbrıslı M e hmed
[ Lefkoşe 1 832- 1 9 1 3]" , Türk Ansiklopedisi, C . 2 1
[ 1 9741 . s . 1 80.
Tü rk 2 8/1 980 : " Sa id Paşa, K ü ç ü k M e h m e d " , Türk
Ansiklopedisi, C.28 [ 1 9801. s. 52.
Tütüncü 2006 : M. Tütüncü, Turkish Jerusalem
(7 57 7- 7 9 7 7} Ottoman lnscrıptions from Jerusalem
and Other Palestinian Cities, Haarlem 2006.
U luçam 1 989 : A. U lu ça m , lrak "taki Türk Mimari
Eserleri, Ankara 1 989.
U lu çay 1 980 : M . Çağatay U lu çay, Padişah Kadtnları ve
Kızları, Anka ra 1 980.
Un a t 1 974 : F. R . U nat, Hicri Tarihleri Miladi Tarihe
Çevirme Kılavuzu. An kara 1 97 4.
U rfa 1 927 : Anonim, Urfa Salnamesi, l sta n b u l 1 927.
Ü çok 1 979 : B . Ü çok, İslam Tarihi, Emeviler - Abbasiler,
İsta n b u l 1 979.
Ü lker 1 990 : N. Ü lker, " İz m i r Saat Kulesi" , Lale, Sayı :
7 [ 1 9901. s. 9- 1 4.
Ü m it 2000 : ... . . . . , "Saat Ku leleri " , Ümit, Yıl: 5, Sayı : 30
[Şum n u , M a rt-Nisan 20001. s. 20.
Ü n lüol 2000 : K. Ü n lü o l, " G erede"de Tari h � Tu rist ik
M eka n la r v e Mesire Yerleri", Geçmişten
Günümüze Gerede, Gerede 2000, s. 249 -256.
Ü nver 1 954 : S . Ü nve r, .. Sur Les C a d ra n s Sola i res
H o rizo nta ux et Ve rtica ux en Tu rg u ie ·- , Archives
lnternationales d · Histoire des Sciences, 28-29
[ 1 9 54) ' s. 254-256.
Va n Berc h e m 1 9 1 7 : M m . M. Va n B e rc h e m - Ha lil
E d h e m , Materiaux Pour Un Corpus lnscriptionum
Arabicaum. Le Caire 1 9 1 7.
Vırmiça 1 998 : R. Vırmiça, Kosova Hamamları, P rizren
1 998.
Vırmiça 1 999 : R . Vırmiça, Kosova "da Osmanlı Mimari
Eserleri 7, Ankara 1 999.
Vı rmiça 200 1 : R . Vırmiça, "Geçm işten G ü n ü m üze
Kosova"da Osma n lı M i m a ri Eserleri",
Balkanlar'da Kültürel Etkileşim ve Türk Mimarisi
Uluslararası Sempozyumu Bildirileri (7 7- 7 9
Mayıs 2000, Şumnu-Bulgaristan}, C . 2 , Anka ra
200 1 , S. 78 1 - 798.
Yavaşov 1 930 : 1 . Yavaşov, Razgrad. Negovato
Arkeologicesko i İstoriçesko Mina/o, Çast /, Sv.
7 7 0, Sofia 1 930.
Yavi 1 986 : E. Yavi, Tokat [Komana} , İsta n b u l 1 986.
Yavuz 2008 : M. Yavuz, "Aug ust Ca rl Frie d rich
Jasmund ve M im a ri Faa liyetleri " , A Ü. Güzel
Sanatlar Enstitüsü Dergisi, Sayı : 2 1 , [ E rzurum
2008) s. 1 87-209.
Yen işeh irli oğlu 1 989 : F. Ye n iş e hirlioğ lu, Türkiye
Dıştndaki Osmanlı Mimari Yapiları, Ankara 1 989.
Yı ld ı rı m 2001 : N. Yı ld ı rı m , Yaşayan Tarihi ve Kültürel
Askeri Yapılar. Ankara 200 1 , 41 9-420
Yıldız 1 990 : B. Yıldız, Ankara, Bursa, Sivrihisar ve
Yenişehir Saat Kuleleri,_I G . Ü . Gazi Eğitim
Fa k ü ltesi, Resim - İş Eğiti m i B ö lü m ü ,
Basılma mı ş Lisans Tez i ) . An kara 1 990.
Yozgat 1 973 : Yozgat İl Yıllığı, Ankara 1 9 73.
Yozgat 1 99 1 : Yozgat il Yıllığı, Ankara 1 99 1 .
Yu rt 1 /1 981 : "Ad a n a " , Yurt Ansiklopedisi, C . I [ 1 98 1 ) .
S . 56.
Yu rt 1 /1 98 1 : "Amasya " , Yurt Ansiklopedisi. C.I [ 1 98 1 1 .
S. 500.
Yurt Vl/1 98 1 : " İzmir", Yurt Ansiklopedisi, C.VI. [ 1 98 1 ) .
s.4435.
Yüksel 1 99 1 : M. Yüksel, Çukurova "da Türk İslam
Eserleri ve Kitabeler, [ i l . Bas.). İsta n b u l 1 99 1 .
Zettersteen 1 977 : K.V. Zetterstee n , " Ha r u n ü rreşid "" .
İslam Ansiklopedisi, C .5/1 [ 1 9771. s.304-305.
Zd ravkoviç 1 964 : İ. Zd ravkoviç, İzbor Gradze İslamske
Arhitekture u Jugoslavlj"a, Be o g ra d 1 964.