Więźby dachowe

1. Rodzaje drewnianych więźb dachowych

W budownictwie ogólnym rozróżnia się dwa rodzaje drewnianych konstrukcji więźb

dachowych, chronologicznie starsze ciesielskie i nowsze inżynierskie, tzw. wiązary dachowe.

Więźby ciesielskie (rys. 1) stosowane są głównie w drobnokubaturowych budynkach

miejskiego i wiejskiego budownictwa mieszkaniowego, w obiektach usługowych oraz w budynkach
gospodarczych o rozpiętości przekrycia do 12.0 m. Cechuje je łatwość przekrywania także
budynków o rzutach rozczłonkowanych i przenikających się połaciach, również takich w których
podstawa dachu znajduje się na różnych poziomach.

Wady więźb ciesielskich wynikają głównie ze stosowania przegubowego, podatnego na

odkształcenia typu złączy, a także z ograniczenia praktycznej stosowalności układów statycznie
wyznaczalnych. Słabość ta w zakresie drobnokubaturowego budownictwa nie ma jednak
praktycznego znaczenia.

Rys. 1. Przykłady wiązarów ciesielskich: A – jętkowy jednostolcowy, B – jętkowy dwustolcowy,

C – płatwiowo-kleszczowy, D – wieszarowy ze ścianką kolankową

Więźby inżynierskie (rys. 2) stosowane są zazwyczaj w budynkach halowych. Ich

stosowanie obejmuje szeroki zakres rozpiętości przęsłowych od szop, wiat i budynków
barakowych bądź pawilonowych po wielonawowe hale przemysłowe i różnego przeznaczenia
budowle użyteczności publicznej, o rozpiętości sięgającej nawet 20 m.
 Rys. 2. Przykłady wiązarów inżynierskich: A, B – system kratownicowy trójkątny, C – system kratownicowy

dwutrapezowy, D – system skrzynkowy

2. Więźby ciesielskie najczęściej stosowane w budownictwie tradycyjnym

2.1. Więźba krokwiowa

Wśród najpospolitszych dachów dwuspadkowych najstarszym, konstrukcyjnie najprostszym

ustrojem dachów ciesielskich jest więźbo krokwiowa (rys. 3). Składa się ona z par krokwi opartych
dołem na belkach ściągowych, tworzących jednocześnie nośna konstrukcję stropową. Elementami
usztywniającymi całość konstrukcji umieszczone w płaszczyznach połaci dachowych wiatrownice.

Rys. 3. Konstrukcja więźby krokwiowej opartej na belkach ściągowych

 Ze statycznego punktu widzenia wiązar krokwiowy jest trójprzegubowym, statycznie
wyznaczalnym układem rozporowym(rys. 4). Krokwie pracują na zginanie i ściskanie osiowe, zaś
belki ściągowe na zginanie i rozciąganie od sił rozpierających z krokwi. Złącza krokwi z belkami
muszą zapewnić przenoszenie rozporu; stąd ich spotykana nazwa belek ściągowych lub krócej –
ściągów.

Rys. 4. Wiązar krokwiowy: A – pierwowzór w postaci konstrukcji namiotowej, B – Rozkład sił

wewnętrznych, C – schemat rozwiązania konstrukcyjnego

Obecnie, w związku z coraz powszechniejszym stosowaniem w budownictwie tradycyjnym

konstrukcji żelbetowych, więźbę krokwiową powszechnie opiera się murowanych ścianach
kolankowych, odpowiednio wzmocnionych za pomocą żelbetowych słupków i wieńczącego
wieńca, stanowiącego podparcie murłatów (rys. 5)

Rys. 5. Więźba krokwiowa oparta na ścianie kolankowej: 1 – krokiew, 2 – murłat, 3 – wiatrownica z taśm

stalowych, 4 – wieniec żelbetowy, 5 – strop, 6 – ściana kolankowa

 Obliczeniowa długość krokwi (liczona górą po wierzchołek dachu) zazwyczaj nie przekracza
4.5 m. Odstępy między wiązarami zależą od rodzaju pokrycia i wynoszą od 0.7 m przy ciężkim
kryciu dachówką do ponad 1 m przy kryciu lekkim. Stateczność więźby w kierunku podłużnym,
równoległym do kalenicy, zapewniają ukośne tężniki, zwane wiatrownicami połaciowymi,
wykonane z desek o gr. 28-45 mm lub specjalnych taśm stalowych. Więźby krokwiowe posiadają
pochylenie połaci zazwyczaj większe niż 40 ° i rozpiętość do 7.0 m.

2.2. Więźba jętkowa – odmiana bezstolcowa

Więźba jętkowa jest stosowana wtedy, gdy rozpiętość między ścianami zewnętrznymi jest
większa niż 7,0 m i stosowanie więźby krokwiowej przestaje być ekonomiczne. W więźbie
o konstrukcji jętkowej każda para krokwi połączona jest jętką, czyli belką stężającą dwie
krokwie (rys. 6).

Rys. 6. Konstrukcja więźby jętkowej

Wiązary jętkowe należą do ustrojów jednokrotnie statycznie niewyznaczalnych. Jętka

pracuje jak pośrednia podpora sprężysta krokwi przy obciążeniu symetrycznym (rys. 7 A), co
pozwala na zwiększenie rozpiętości krokwi przy działaniu sił pionowych. Jętka przenosi również
siły poziome od naporu wiatru z krokwi połaci nawietrznej na krokwie połaci przeciwległej,
włączając je do współpracy przy przenoszeniu tego obciążenia (rys. 7 B). Rozpiętość dachów
jętkowych zazwyczaj nie przekracza 10 m, a minimalny zalecany kąt nachylenia połaci wynosi 35°.
 Rys. 7. Wiązar jętkowy: A – rozkład sił wewnętrznych, B – odkształcenia pod obciążeniem jednostronnym

Wiązar jętkowy należy do grupy wiązarów rozporowych, wymaga zatem podparcia krokwi
zapewniającego przejęcie siły poziomej, w postaci belek ściągowych (rys. 6), zamocowania murłat
na wieńcach stropu (rys. 8) lub na ścianek kolankowych (rys. 9), zabezpieczonych przed
rozsunięciem poprzez wykonanie dodatkowego wieńca żelbetowego pod murłatem i stężenia jego
słupkami żelbetowymi z wieńcem stropu nad ostatnią kondygnacją.

Rys. 8. Więźba jętkowa oparta na stropie żelbetowym

 Rys. 8. Więźba jętkowa oparta na ścianie kolankowej: 1 – krokiew, 2 – murłat, 3 – jętka, 4 – wiatrownica

z taśm stalowych, 5 – strop, 6 – wieniec żelbetowy, 7 – ściana kolankowa

2.3. Więźba jętkowa typu stolcowego

W budynkach wymagających przekrycia o większej rozpiętości (nawet do 12 m), wykonuje
się więźby jętkowe typu stolcowego z jedną (rys. 10), dwiema (rys. 11), a nawet trzema ramami
stolcowymi.

Rys. 10. Konstrukcja wiązara jętkowego jednostolcowego opartego na stropie żelbetowym

 Rys. 11. Konstrukcja wiązara jętkowego dwustolcowego opartego na stropie żelbetowym

Rys. 12. Konstrukcja wiązara jętkowego z dwiema ramami stolcowymi: A – schemat konstrukcji,
B – szczegół oparcia jętki na oczepie
 Więźby o rozpiętości 7.5 – 9 m podpierane są jedną ramą stolcową, natomiast więźby
o rozpiętości 9 – 12 m podpierana jest dwiema ramami stolcowymi.

Na rysunkach 13 i 14 pokazano konstrukcję wiązara jętkowego z jedną i dwiema ramami

stolcowymi opartego na ścianach kolankowych.

Rys. 13. Konstrukcja wiązara jętkowego z jedną ramą stolcową opartego na ścianie kolankowej:

1 – krokiew, 2 – murłat, 3 – słup, 4 – miecz, 5 – jętka, 6 – oczep, 7 – podwalina, 8 – strop,

9 – wieniec żelbetowy, 10 – ściana kolankowa

 Rys. 14. Konstrukcja wiązara jętkowego z dwiema ramami stolcowymi opartego na ścianie kolankowej:

1 – krokiew, 2 – murłat, 3 – słup, 4 – miecz, 5 – jętka, 6 – oczep, 7 – podwalina, 8 – strop,

9 – wieniec żelbetowy, 10 – ściana kolankowa

2.4. Więźba płatwiowo-kleszczowa

Stosowana jest zarówno w przypadku stromych jak i łagodnych pochyleń połaci

dachowych. Konstrukcja więźby polega na oparciu wszystkich krokwi na płatwiach – poziomych
belkach podpartych słupami i stężonych z nimi za pomocą mieczy. W wiązarach pełnych kleszcze
obejmują z obu stron krokiew i słup (rys. 15). Ramy stolcowe mogą być pionowe, leżące
(pochylone w kierunku kalenicy) lub kozłowe (pochylone w kierunku okapu).

Wyróżnia się dwa typy wiązarów:

 Pełne – rozmieszczone co 3 – 5 m, które składają się z dwóch krokwi, pary

kleszczy, płatwi i dwóch słupów usztywnionych mieczami.
 Pośrednie – składające się z dwóch krokwi i podpierających płatwi.
 A

Rys. 15. Konstrukcja wiązara płatwiowo-kleszczowego z dwiema ramami stolcowymi:

A – schemat konstrukcji, B – szczegół oparcia krokwi na płatwi

O ile w więźbie krokwiowo-jętkowej krokwie tworzące konstrukcję dachową pozostają

w równowadze dzięki zapewnionemu przenoszeniu od nich rozporu przez konstrukcję podparcia
więźby (rys. 16 A, B), to w więźbie płatwiowo-kleszczowej zakłada się że krokwie na wszystkich
podporach spoczywają swobodnie (rys. 16 C, D, E).
 Rys. 16. Oparcie krokwi na podporach: A, B – w więźbach krokwiowo-jętkowych,

C, D, E – w więźbach płatwiowo-kleszczowych

Na rysunkach 17, 18 i 19 pokazano schematy konstrukcji więźby płatwiowo-

kleszczowej, odpowiednio z jedną, dwiema i trzema ramami stolcowymi.

Rys. 17. Więźba płatwiowo kleszczowa z jedną ramą stolcową, oparta na ścianach kolankowych
 Rys. 18. Więźba płatwiowo kleszczowa z dwiema ramami stolcowymi, oparta na ścianach kolankowych

Rys. 19. Więźba płatwiowo kleszczowa z trzema ramami stolcowymi, oparta na ścianach kolankowych

Na rysunku 20 pokazano elementy konstrukcyjne więźby płatwiowo-kleszczowej

według kolejności ich montażu.
Rys. 20. Elementy więźby płatwiowo-kleszczowej wg kolejności ich montażu: a) etap pierwszy:

1 – murłat, 2 – słup, 3 – miecz, 4 – płatew, 5 – podwalina; b) etap drugi: 6 – krokiew

koszowa, 7 – krokiew narożna, 8 – krokiew w wiązarze pełnym, 9 - kleszcze

c)

d)

Rys. 20 cd. Elementy więźby płatwiowo-kleszczowej wg kolejności ich montażu: c) etap trzeci:

10 – deska kalenicowa, 11 – wymian, 12 – krokiew koszowa lukarny, 13 – krokiew

w wiązarze „pustym”, 14 – kulawka, 15 – krokiew narożna; d) etap czwarty:

16 – deska kalenicowa lukarny, 17 – krokiew lukarny, 18 – płatew lukarny, 19 – słup

lukarny
2.5. Konstrukcja lukarn
2.5.1. Lukarna o konstrukcji drewnianej z dachem pulpitowym
Najprostszym typem lukarny jest lukarna z dachem pulpitowym (rys. 21).

Rys. 21. Konstrukcja lukarny z dachem pulpitowym

Ścianka frontowa lukarny (wykonana z belki podparapetowej, dwóch słupków i oczepu)

ustawiona jest na wymianie miedzy krokwiami. Krokwie lukarny oparte są na wymianie pomiędzy
krokwiami dachu i na oczepie zamykającym konstrukcję ściany frontowej. Trójkątne ścianki
boczne stanowią wypełnienie pomiędzy płaszczyzną połaci dachowej a płaszczyzną utworzoną
przez podniesione ściany lukarny. Należy tak usytuować lukarnę aby ilość załamań w poszyciu
wnętrza poddasza była jak najmniejsza. Ścianki kolankowe poddasza i ścianka frontowa lukarny
powinny znaleźć się w jednej płaszczyźnie, a przejście sufitu w skosy dachowe – w jednej linii
z przejściem sufitu w skos dachu nad lukarną.
2.5.2. Lukarna o konstrukcji drewnianej z dachem dwuspadowym
Lukarny tego typu (rys. 22) należą do najbardziej rozpowszechnionych w budownictwie
tradycyjnym.

Rys. 22. Konstrukcja lukarny z dachem dwuspadowym

Na konstrukcję lukarny składają się: ściana frontowa lukarny ustawiona na wymianie

między krokwiami (wykonana z belki podparapetowej, dwóch słupków i oczepu), trójkątne ścianki
boczne oraz krokwie stanowiące konstrukcję dwuspadowego dachu (oparte na oczepach
bocznych oraz desce kalenicowej). Ścianka frontowa lukarny o konstrukcji drewnianej może być
wykonana zarówno w licu ścian zewnętrznych jak i w płaszczyźnie cofniętej ścianki kolankowej.
Zalecane jest takie usytuowanie lukarny, aby jej sufit znajdował się na tym samym poziomie
co sufit całego poddasza (podwieszony pod kleszczami lub pod jętkami w dachu jętkowym).
Związane jest to z wzajemnym usytuowaniem kleszczy w wiązarach dachu i oczepów bocznych
lukarny.
2.5.3. Lukarna z murowaną ścianą frontową
Ściana czołowa lukarny może być murowana (rys. 23) , będąc przedłużeniem zewnętrznej
ściany budynku lub mieć konstrukcję drewnianą, niezależną od ściany budynku.

Rys. 23. Konstrukcja lukarny z murowaną ścianą frontową

Murowana ściana czołowa lukarny może być przekryta tworzącymi okapy połaciami daszku,
jak i wychodzić ponad te połacie. Lukarna może przerywać lub nie przerywać ciągłości połaci
dachowych przy okapie i co za tym idzie ciągłości orynnowania.
Prezentowana konstrukcja daszku lukarny z murowaną ścianą czołową oparta jest na
ścianie zewnętrznej oraz wymianie pomiędzy krokwiami. Konstrukcję pod boczne, trójkątne
ścianki lukarny wykonuje się na dodatkowych krótkich krokwiach opartych od góry na wymianie,
a z boku zamocowanych za pomocą klocków dystansowych do krokwi. Uzyskanie równej
powierzchni sufitu na całym poddaszu i w lukarnie wymaga dostosowania poziomu oczepu
w lukarnie do poziomu kleszczy w wiązarach pełnych dachu.
2.5.4. Daszek drewniany nad wejściem do budynku
Na rysunku 24 pokazano drewnianą konstrukcję małego daszku typu krokwiowego
wykonanego np. nad wejściem do budynku.

Rys. 24. Konstrukcja małego daszku typu krokwiowego, dowiązanego za pomocą

przystawionych krokwi koszowych – 1 do krokwi dachu podstawowego – 2