‫آزمایش ‪: 4‬‬

‫تاریخ آزمایش‪5/8/88:‬‬
‫تعیین مقاومت مجهول به وسیله پل‬
‫وتستون و پل تار‬
‫هدف آزمایش‪:‬‬
‫شناسایی پل وتستون و اندازه گیری مقاومت مجهول به روش پل وتستون‬

‫وسایل مورد نیاز‪:‬‬

‫‪ 2‬مقاومت ‪ 1000‬اهمی و یک مقاومت ‪ 1943‬اهمی ‪ 3 ،‬مقاومت مجهول ‪ ، Rx‬رئوستا ‪ ،‬گالوانومتر ‪ ،‬یک‬
‫رشته سیم مقاومت دار ‪ ،‬منبع جریان مستقیم (با ولتاژ قابل تغییر) ‪ ،‬سيم های رابط‬

‫تئوری آزمایش‪:‬‬
‫پل وتستون طرحی است که برای اولین بار توسط فیزیکدان انگلیسی چارلز وتستون در سال ‪1833‬‬
‫پیشنهاد شده است و برای تعیین دقیق مقدار مقاومت های مجهول به کار می‌رود‪ .‬در این طرح دو مقاومت‬
‫‪ R1‬و ‪ R2‬معلوم و یک مقاومت متغیر معلوم (معموالً برای این کار جعبه مقاومت یا رئوستا به کار می‌رود‬
‫که به وسیله آن می‌توان مقاومت های معلومی را در مدار قرار داد) و مقاومت مجهول ‪ Rx‬مطابق شكل به‬
‫هم بسته می شوند‪ .‬این چهار مقاومت دو به دو به صورت سری به یکدیگر متصل شده‌اند‪ .‬سپس دو‬
‫مجموعه ‪ ،‬به صورت موازی بین دو نقطه ‪ A‬و ‪ B‬قرار گرفته اند و ‪ A‬و ‪ B‬به صورت سری با یک مولد‬
‫به هم وصلند‪.‬‬

‫بین ‪ C‬و ‪ D‬گالوانومتری بسته شده است که اختالف پتانسیل بین ‪ C‬و ‪ D‬را نشان می‌دهد‪ .‬مقدار مقاومت‬
‫متغیر را آن قدر تغییر می‌دهیم تا عقربه گالوانومتر روی صفر قرار گیرد‪ .‬بنابراین بین دو نقطه ‪ C‬و ‪D‬‬

‫‪1‬‬
 ‫اختالف پتانسیلی وجود ندارد یعنی این دو نقطه هم پتانسیل می‌باشند ‪ ،‬این حالت را تعادل پل می‌گویند‪.‬‬
‫شدت جریان در مقاومت های ‪ R1‬و ‪ Rx‬باهم و ‪ R2‬و ‪ R3‬نیز با هم برابر است‪.‬‬

‫‪VA - VC = VA - VD → RxI1 = R2I2‬‬

‫‪VB - VC = VB - VD → R1I1 = R3I2‬‬

‫از تقسیم طرفین این دو رابطه بر هم نتیجه می‌شود‪:‬‬

‫‪Rx/R1 = R2/R3 → Rx = R1R2/R3‬‬

‫چون مقدار مقاومت های ‪ R1‬و ‪ R2‬و ‪ R3‬معلوم هستند ‪ ،‬مقدار مقاومت ‪ Rx‬به دست می‌آید‪ .‬مقاومت ‪Rx‬‬
‫(مقاومت مجهول) می‌تواند هر یک از چهار مقاومت مذکور باشد‪.‬‬

‫شرح آزمایش‪:‬‬
‫آزمایش الف‪ :‬ابتدا مداري مطابق شكل باال مي بنديم كه در آن مقاومت هاي ‪ R2‬و ‪ R3‬مساوي و برابر‬
‫‪ 1000‬اهم انتخاب شده اند‪ .‬به جاي ‪ Rx‬مقاومت مجهولي را كه مي خواهيم مقدار آن را اندازه بگيريم ‪،‬‬
‫قرار مي دهيم ‪ .‬سپس رئوستا را روي صفر تنظيم و منبع تغذيه را روشن مي كنيم ‪ ،‬پس از مشاهده‬
‫انحراف عقربه گالوانومتر مقدار رئوستا را تا حدي تغيير مي دهيم كه عقربه گالوانومتر روي صفر بايستد‬
‫‪ .‬مقاومت رئوستا را يادداشت و برابر ‪ R1‬فرض می کنیم ‪ .‬حال با استفاده از رابطه روبرو ‪ Rx‬را محاسبه‬
‫‪Rx = R1R2/R3‬‬ ‫مي كنيم‪.‬‬

‫آزمایش ب (پل تار)‪ :‬ابتدا مداري مطابق شكل زير مي بنديم ‪ .‬سپس‬
‫مقاومت مجهول را به جاي ‪ Rx‬گذاشته و سيم رابط مرتبط به‬
‫گالوانومتر را به پل تار (پل تار سيمي به اندازه يك متر كه به مدار‬
‫وصل شده است) وصل می کنیم و‌ در نقاط مختلف روی تار حرکت‬
‫مي دهيم‪.‬‬
‫در نقطه اي كه عقربه گالوانومتر روي صفر ايستاد ‪ ،‬طول سيم را‬
‫از سمت چپ و راست مي خوانيم و به ترتيب ‪ L1‬و ‪ L2‬مي ناميم‪( .‬‬
‫‪) Ω 1943 = R‬‬
‫حال با جايگذاري در رابطه روبرو مقدار مقاومت مجهول را مي‬
‫يابيم ‪Rx = RL1/L2 .‬‬

‫نتایج آزمایش‪:‬‬

‫آزمایش الف‪:‬‬
‫ش(‪R1)Ω‬ش‬ ‫ش(‪R2)Ω‬ش‬ ‫ش(‪R3)Ω‬ش‬ ‫ش(‪RX)Ω‬ش‬
‫ش)‪Rx(1‬‬ ‫‪2730‬‬ ‫‪1000‬‬ ‫‪1000‬‬ ‫‪2730‬‬

‫‪2‬‬
 ‫ش)‪Rx(2‬‬ ‫‪4760‬‬ ‫‪1000‬‬ ‫‪1000‬‬ ‫‪4760‬‬
‫ش)‪Rx(3‬‬ ‫‪5540‬‬ ‫‪1000‬‬ ‫‪1000‬‬ ‫‪5540‬‬

‫آزمایش ب‪:‬‬

‫ش(‪R)Ω‬ش‬ ‫ش(‪L1)cm‬ش‬ ‫ش(‪L2)cm‬ش‬ ‫ش(‪RX)Ω‬ش‬

‫ش)‪Rx(1‬‬ ‫‪3280‬‬ ‫‪45‬‬ ‫‪55‬‬ ‫‪2683.7‬‬
‫ش)‪Rx(2‬‬ ‫‪3280‬‬ ‫‪58‬‬ ‫‪42‬‬ ‫‪4529.5‬‬
‫ش)‪Rx(3‬‬ ‫‪3280‬‬ ‫‪64‬‬ ‫‪36‬‬ ‫‪5831.1‬‬

‫سؤاالت‬
‫‪ -1‬در آزمایش الف چرا براي دقت بيشتر در پيدا كردن ‪ Rx‬به جاي ‪ Rx‬از جعبه مقاومت ديگري استفاده‬
‫مي كنيم ؟‬
‫زیرا در این صورت خطاهای مربوط به اندازه گیری و محاسبه مقدار مقاومت از بین می رود‪.‬‬

‫‪ -2‬رابطه ‪Rx = RL1/L2‬را اثبات كنيد ‪.‬‬

‫با توجه به رابطه ‪ Rx = R1R2/R3‬واز آنجایی که سیم پل تار سیم مقاومت دار است و مقدار مقاومت آن‬
‫برابر ‪ R = ρL/A‬است و نیز ثابت بودن ‪ ρ‬و ‪ A‬در طول سیم ‪ ،‬داریم‪:‬‬

‫(‪)Wheateston Bridge‬‬ ‫پل وتستون‬

‫تاریخچه‪ :‬آنچه امروزه به نام مدار پل وتستون معروف است‪ ،‬نخستین بار در سال ‪ 1833‬توسط ساموئل‬
‫هانتر کریستی (‪ )Samuel Hunter Christie‬توصیف شد‪ ،‬اما کاربردهای زیاد این مدار توسط‬
‫چارلز وتستون (‪ )Charles Wheateston‬اختراع شد ‪ ،‬به همین خاطر این مدار عموماً به نام پل‬
‫وتستون معروف شد‪ .‬امروزه پل وتستون یک روش بسیار درست و حساس برای اندازه گیری دقیق مقادیر‬
‫مقاومت ها می‌‌باشد‪.‬‬

‫ساختمان مدار پل وتستون‪ :‬مدار پل وتستون از چهار مقاومت ‪ R1‬و ‪R2‬و ‪R3‬و ‪ R4‬تشکیل شده است‪.‬‬
‫اساس کار مدار پل وتستون اینگونه است که ولتاژ ورودی به دو قسمت تقسیم می‌‌شود‪ .‬جریان خروجی از‬

‫‪3‬‬
 ‫هر دو ولتاژ تقسیم شده ‪ ،‬تشکیل می‌‌گردد‪ .‬در فرم کالسیک مدار پل وتستون یک گالوانومتر (ماده بسیار‬
‫حساس به جریان مستقیم) در بین ورودی و خروجی ولتاژ نصب می‌‌شود‪.‬‬

‫اگر ولتاژ تقسیم شده طوری باشد که دقیقا نسبت ‪ R4 = R1R2/R3‬برقرار باشد‪ ،‬در این صورت گفته‬
‫می‌‌شود که پل در حالت تعادل است‪ .‬در این صورت گالوانومتر هیچ جریانی را نشان نمی‌‌دهد‪ .‬اگر چنانچه‬
‫یکی از مقاومتها ‪ ،‬حتی به اندازه بسیار کوچک ‪ ،‬تغییرکنند‪ ،‬در این صورت تعادل به هم خورده و عقربه‬
‫گالوانومتر جریانی را نشان می‌‌دهد‪ .‬پس گالوانومتر مقیاسی برای نشان دادن شرط تعادل است‪.‬‬

‫طرز کار پل وتستون‪ :‬فرض کنید یک ولتاژ ‪ dc‬به اندازه ‪ ε‬به مدار پل اعمال شود‪ .‬در اینجا نیز یک‬
‫گالوانومتر برای نشان دادن شرط تعادل بین دو نقطه ولتاژ ورودی و خروجی نصب شده است‪ .‬مقادیر‬
‫مقاومتهای ‪ R2‬و ‪ R3‬دقیقا معلوم هستند‪ ،‬اما ‪ R1‬یک مقاومت متغیر است که به راحتی قابل تغییر است‪ .‬به‬
‫جای ‪ R4‬یک مقاومت مجهول که آن را با ‪ Rx‬نشان می‌‌دهیم‪ ،‬قرار داده شده است‪ .‬ولتاژ ‪ ε‬اعمال می‌‌شود و‬
‫مقاومت متغیر ‪ R2‬به گونه‌ای تنظیم می‌‌شود که گالوانومتر جریانی را نشان ندهد‪.‬‬
‫بنابراین با توجه به اینکه مقادیر مقاومتهای ‪ R2‬و ‪R3‬معلوم هستند و ‪ R1‬را نیز خودمان تغییر داده‌ایم ‪ ،‬لذا‬
‫از رابطه ‪ Rx = R1R2/R3‬مقدار مقاومت مجهول تعیین می‌‌شود‪ .‬در صورتی که هر چهار مقاومت‬
‫یکسان باشند‪ ،‬مدار خیلی حساس خواهد بود‪ .‬گفتنی است مدار پل وتستون در هر حالت بسیار عالی کار‬
‫می‌‌کند‪.‬‬

‫کاربرد مدار پل وتستون‪:‬‬

‫پل وتستون دارای کاربردهای بسیار زیادی است و اشاره به تمام کاربردهای آن مقدور نیست‪ .‬بنابراین تنها‬
‫به چند مورد خاص در اینجا اشاره می‌‌کنیم‪ .‬چارلز وتستون کاربردهای زیادی از مدار پل وتستون را‬
‫خودش اختراع کرد و کاربردهای دیگری نیز بعد از او توسعه یافته‌اند‪ .‬امروزه یکی از کاربردهای‬
‫عمومی ‌مدار پل وتستون در صنعت استفاده از آن در حسگرهای بسیار حساس است‪.‬‬

‫در این دستگاه ها مقاومت درونی بر اساس سطح یعنی از کرنش (یا فشار یا دما و ‪ )...‬تغییر می‌‌کند و به‬
‫عنوان مقاومت نامعلوم ‪ Rx‬عمل می‌‌کند‪ .‬همچنین به جای اینکه با تغییر دادن مقاومت ‪ R1‬در مدار تعادل‬
‫ایجاد شود ‪ ،‬به عوض گالوانومتر از مداری که می‌‌تواند میزان عدم تعادل در پل را بر اساس تغییر‬
‫کرنش یا شرایط دیگر اعمال شده بر حسگر کالیبره کند ‪ ،‬استفاده می‌‌شود‪.‬‬

‫دومین کاربرد مدار پل وتستون ‪ ،‬استفاده از آن در نیروگاه های الکتریکی برای توزیع دقیق خطوط قدرت‬
‫است‪ .‬روشی که بسیار سریع و دقیق بوده و نیاز به تعداد زیادی تکنسین در زمینه‌های مختلف ندارد‪.‬‬

‫‪4‬‬