Genelleşti̇ri̇lmi̇ş Kompleks Düzlemde Steiner Formülü Ve Holditch-Ti̇pi̇ Teoremler

T.C.
SAKARYA ÜNİVERSİTESİ
FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ
GENELLEŞTİRİLMİŞ KOMPLEKS DÜZLEMDE

STEINER FORMÜLÜ VE HOLDITCH-TİPİ
TEOREMLER
DOKTORA TEZİ
Tülay ERİŞİR
Enstitü Anabilim Dalı : MATEMATİK
Enstitü Bilim Dalı : GEOMETRİ
Tez Danışmanı : Doç. Dr. Mehmet Ali GÜNGÖR
Mayıs 2016
TEŞEKKÜR
Bu çalışmanın hazırlanmasında değerl• zamanını ayıran, her aşamasını t•t•zl•kle

değerlend•r•p, öner•ler•yle yol gösteren ve her konuda yardımlarını es•rgemeyen, her
zaman destek gördüğüm ve yanında çalışmaktan onur duyduğum danışman hocam
Sayın Doç. Dr. Mehmet Al• GÜNGÖR’e m•nnet ve şükranlarımı sunarım.
Çalışmalarım esnasında bana vak•t ayıran, özenle çalışmalarımı tak•p eden ve her
konuda yardımlarını es•rgemeyen, hocam Sayın Prof. Dr. Murat TOSUN ve Doç. Dr.
Soley ERSOY’a teşekkürü b•r borç b•l•r•m.
Çalışmalarım boyunca yardım gördüğüm çok kıymetl• a•leme ve her zaman yanımda
olan, eş•m Zeyyat ERİŞİR’e, gösterd•ğ• sabır ve anlayışından ötürü teşekkür eder•m.
TÜBİTAK B•l•m İnsan Destekleme Da•re Başkanlığına, "2211-Yurt İç• Doktora Burs
Programı" kapsamında doktora öğren•m•m sırasında verm•ş oldukları destekler •ç•n
teşekkürler•m• sunmayı b•r borç b•l•r•m.
Ayrıca bu çalışmanın madd• açıdan desteklenmes•ne olanak sağlayan Sakarya

Ün•vers•tes• B•l•msel Araştırma Projeler• (BAP) Kom•syon Bakanlığına (Proje No:
2014-50-02-023) teşekkür eder•m.
i
İÇİNDEKİLER
TEŞEKKÜR .............................................................................................................. i
İÇİNDEKİLER ......................................................................................................... ii
SİMGELER VE KISALTMALAR LİSTESİ…………………………………….... v
ŞEKİLLER LİSTESİ ............................................................................................. . vii
TABLOLAR LİSTESİ ........................................................................................... . viii
ÖZET.. ....................................................................................................................... ix
SUMMARY……………….. .................................................................................... x
BÖLÜM 1.
GİRİŞ .. ..................................................................................................................... 1
1.1. Literatür Özeti ........................................................................................ 1
1.2. Tezin Amacı ............................................................................................ 9
BÖLÜM 2.
TEMEL KAVRAMLAR .......................................................................................... 11
n
2.1. Öklid Uzayında Temel Kavramlar .................................................. 11
2.2. Kompleks Düzlemde Hareket ve Holditch-Tipi Teoremler ................... 15
2.2.1. Kompleks düzlemde hareket ........................................................ 15
2.2.2. Kompleks düzlemde Steiner alan formülü ve Holditch teoremi .. 18
2.2.3. Kompleks düzlemde doğrusal olmayan üç nokta için Holditch
teoremi........................................................................................ 22
2.2.4. Kompleks düzlemde Holditch-tipi teorem .................................. 25
2.2.5. Kompleks düzlemde doğrusal olmayan üç nokta için Holditch-
tipi teorem.................................................................................. 28
2.3. Hiperbolik Düzlemde Hareket ve Holditch-Tipi Teoremler.................. 29
2.3.1. Hiperbolik düzlemde hareket ...................................................... 29
2.3.2. Hiperbolik düzlemde Steiner alan formülü ve Holditch teoremi 32
ii
2.3.3. Hiperbolik düzlemde doğrusal olmayan üç nokta için Holditch
teoremi ..................................................................................... 35
2.3.4. Hiperbolik düzlemde Holditch-tipi teorem ................................. 38
2.3.5. Hiperbolik düzlemde doğrusal olmayan üç nokta için Holditch-
tipi teorem................................................................................. 40
2.4. Galile Düzleminde Hareket ve Holditch-Tipi Teoremler ....................... 42
2.4.1. Galile düzleminde hareket ........................................................... 42
2.4.2. Galile düzleminde Steiner alan formülü ve Holditch teoremi..... 44
2.4.3. Galile düzleminde doğrusal olmayan üç nokta için Holditch
teoremi ..................................................................................... 47
2.4.4. Galile düzleminde Holditch-tipi teorem ...................................... 50
2.4.5. Galile düzleminde doğrusal olmayan üç nokta için Holditch-tipi
teorem ........................................................................................ 52
BÖLÜM 3.
GENELLEŞTİRİLMİŞ KOMPLEKS SAYI SİSTEMİ VE BİR-PARAMETRELİ
DÜZLEMSEL HAREKET ..................................................................................... 55
3.1. Genelleştirilmiş Kompleks Sayılar ....................................................... 56
3.2. Genelleştirilmiş Kompleks Düzlemde Bir-Parametreli Düzlemsel
Hareket………………………………………………………..........…. 70
BÖLÜM 4.
GENELLEŞTİRİLMİŞ KOMPLEKS DÜZLEMDE STEINER ALAN FORMÜLÜ
VE HOLDITCH TEOREMİ ................................................................................... 80
4.1. Genelleştirilmiş Kompleks Düzlemde Doğrusal Üç Nokta İçin Steiner
Alan Formülü ve Holditch Teoremi ..................................................... 80
4.1.1. Genelleştirilmiş kompleks düzlemde Steiner alan formülü ........ 80
4.1.2. Genelleştirilmiş kompleks düzlemde karışık alan formülü ve
Holditch teoremi ......................................................................... 86
4.2. Genelleştirilmiş Kompleks Düzlemde Doğrusal Olmayan Üç Nokta İçin
Holditch Teoremi ................................................................................ 101
4.2.1. Genelleşt&r&lm&ş kompleks düzlemde Cauchy uzunluk formülü
……………..……………………………………………….... 101
iii
4.2.2. Genelleşt•r•lm•ş kompleks düzlemde Hold•tch teorem•n•n
genellemes• …………………………………………………… 104
BÖLÜM 5.
GENELLEŞTİRİLMİŞ KOMPLEKS DÜZLEMDE KUTUPSAL ATALET
MOMENTİ İÇİN HOLDITCH-TİPİ TEOREMLER ............................................ 115
5.1. Genelleştirilmiş Kompleks Düzlemde Doğrusal Üç Nokta İçin
Holditch-Tipi Teorem .......................................................................... 115
5.1.1. Genelleştirilmiş kompleks düzlemde kutupsal atalet momenti . 116
5.1.2. Genelleştirilmiş kompleks düzlemde Holditch-tipi teorem ..... 120
Holditch-Tipi Teorem ......................................................................... 133
BÖLÜM 6.
SONUÇLAR VE ÖNERİLER ............................................................................. 139
KAYNAKLAR ....................................................................................................... 141

ÖZGEÇMİŞ………………….. ............................................................................. 146
iv
SİMGELER VE KISALTMALAR LİSTESİ
A : Afin uzay
n
: n - boyutlu Öklid uzayı
n
: n - boyutlu reel vektör uzayı
V : Vektör uzayı
, : Öklid uzayında iç çarpım
d (,) : Öklid uzayında uzaklık
O (n) : Ortogonal grup
E, E¢ : Hareketli ve sabit kompleks düzlemler

E / E¢ : Kompleks düzlemde bir-parametreli hareket
{e1 , e2 } : Hareketli kompleks düzlemin baz vektörleri
{e1¢, e2¢ } : Sabit kompleks düzlemin baz vektörleri
q : Kompleks düzlemde bir-parametreli hareketin dönme açısı

q : Kompleks düzlemde bir-parametreli hareketin açısal hızı
H, H¢ : Hareketli ve sabit hiperbolik düzlemler
H / H¢ : Hiperbolik düzlemde bir-parametreli hareket
{h1 , h2 } : Hareketli hiperbolik düzlemin baz vektörleri
{h1¢, h2¢ } : Sabit hiperbolik düzlemin baz vektörleri
b : Hiperbolik düzlemde bir-parametreli hareketin dönme açısı
b : Hiperbolik düzlemde bir-parametreli hareketin açısal hızı
G , G¢ : Hareketli ve sabit Galile düzlemleri

G / G¢ : Galile düzleminde bir-parametreli hareket
{ g1 , g2 } : Hareketli Galile düzlemin baz vektörleri
{ g1¢, g2¢ } : Sabit Galile düzlemin baz vektörleri
v
g : Galile düzleminde bir-parametreli hareketin dönme açısı
g : Galile düzleminde bir-parametreli hareketin açısal hızı
p
: Genelleştirilmiş kompleks düzlem
M p (,) : p düzleminde çarpım
p
: p düzleminde modül
, p
: p düzleminde iç çarpım
p , ¢
p
: Hareketli ve sabit genelleştirilmiş kompleks düzlem
p / ¢
p : p düzleminde bir-parametreli düzlemsel hareket
{t1 , t2 } : Hareketli genelleştirilmiş kompleks düzlemin baz vektörleri
{t1¢, t2¢ } : Sabit genelleştirilmiş kompleks düzlemin baz vektörleri
qp : p düzleminde hareketin dönme açısı
qp : p düzleminde hareketin açısal hızı
Va¢ : p düzleminde hareketin mutlak hız vektörü
Vr¢ : p düzleminde hareketin relatif hız vektörü
V f¢ : p düzleminde hareketin sürüklenme hız vektörü
Q = ( q1 , q2 ) : p düzleminde bir-parametreli hareketin pol noktası
S = ( s1 , s2 ) : p düzleminde bi-parametreli hareketin Steiner noktası
FX : p düzleminde yörünge eğrisinin sınırladığı bölgenin alanı
FO : p hareketli düzlemin başlangıç noktasının çizdiği yörünge
eğrisinin sınırladığı bölgenin alanı

TX : p düzleminde hareket boyunca bir noktanın çizdiği yörünge
eğrisinin sınırladığı bölgenin kutupsal atalet momenti

TO : p düzleminin başlangıç noktasının çizdiği yörünge eğrisinin
sınırladığı bölgenin kutupsal atalet momenti
vi
ŞEKİLLER LİSTESİ
Şekil 1.1. Holditch halkası......................................................................................... 3

Şekil 2.1. Kompleks düzlemde hareket..................................................................... 16
Şekil 2.2. Hiperbolik düzleminde hareket................................................................. 30
Şekil 2.3. Galile düzleminde hareket........................................................................ 42
Şekil 3.1. Ordinary, dual ve double sayılar............................................................... 57
Şekil 3.2. p < 0 için birim çember........................................................................... 63
Şekil 3.3. p = 0 için birim çemberler (circle, cycle)................................................ 64
Şekil 3.4. p > 0 için birim çember........................................................................... 65
Şekil 3.5. Eliptik, parabolik ve hiperbolik açılar...................................................... 65
Şekil 3.6. Hiperbolik ve parabolik düzlemlerde genişletilmiş açısal ölçü................ 66
Şekil 3.7. p - trigonometrik fonksiyonların geometrik gösterimleri........................ 67
vii
TABLOLAR LİSTESİ
Tablo 3.1. Dokuz Cayley-Klein Geometrisi............................................................ 56
viii
ÖZET
Anahtar kelimeler: Genelleştirilmiş kompleks düzlem, bir-parametreli düzlemsel

hareket, Steiner formülü, Holditch-tipi teoremler
Bu tez altı bölümden oluşmaktadır.
2
Birinci bölümde; öncelikle, , Öklid düzleminde klasik Holditch teoremi ifade
edilmiştir. Daha sonra Holditch teoremi ve Holditch–tipi teoremler ile ilgili bazı
önemli çalışmaların genel bir değerlendirilmesi ile birlikte literatür özeti verilmiştir.
İkinci bölüm dört alt bölümden oluşmaktadır. İlk olarak Öklid uzayları ile ilgili bazı
temel kavramlar anlatılmıştır. Daha sonra, sırasıyla, kompleks, hiperbolik ve Galile
düzlemlerinde bir-parametreli düzlemsel hareket ve Holditch teoremi verilmiştir.
Üçüncü bölüm iki alt bölümden oluşmaktadır. İlk alt bölümde genelleştirilmiş
kompleks sayı sistemi tanıtılmıştır. Ayrıca, genelleştirilmiş kompleks sayı sisteminin
geometrik tanımı ve cebirsel özellikleri teoremler ile ifade edilmiştir. İkinci alt
bölümde genelleştirilmiş kompleks düzlemde bir-parametreli düzlemsel hareket
tanıtılmıştır.
Dördüncü ve beşinci bölüm bu çalışmanın orijinal kısmını oluşturmaktadır.

Dördüncü bölüm iki alt başlıktan oluşmaktadır. İlk olarak hareketli genelleştirilmiş
kompleks düzlemde verilen sabit bir noktanın sabit düzlemde çizdiği yörüngenin
alanı hesaplanarak doğrusal üç noktanın çizdiği yörünge alanları arasındaki ilişki
Holditch teoremiyle verilmiştir. Daha sonra genelleştirilmiş kompleks düzlemde
doğrusal olmayan üç nokta alınarak ilk kısımda verilen Holditch teoreminin bir
genellemesi elde edilmiştir. Beşinci bölümde ise; genelleştirilmiş kompleks
düzlemde verilen sabit bir noktanın çizdiği yörüngenin kutupsal atalet momenti
hesaplanmıştır. Son olarak doğrusal ve doğrusal olmayan üç nokta için Holditch-tipi
teoremler ispatlanmıştır.
Altıncı bölümde ise bu tezin bir değerlendirmesi yapılmıştır.
ix
THE STEINER FORMULA AND THE HOLDITCH-TYPE
THEOREMS IN THE GENERALIZED COMPLEX PLANE
SUMMARY
Keywords: The generalized complex plane, the one-parameter planar motions,

Steiner formula, Holditch-type theorems
This thesis consists of six chapters.
In the first chapter, primarily, the classical Holditch theorem in Euclidean plane 2
is expressed. Afterwards, summary of literature together with a general evaluation of
some significant studies reletad to the Holditch theorem and the Holditch-type
theorems is given.
The second chapter consists of four subsections. Firstly, some basic notions of n -
dimensional Euclidean space are given. Then, the one-parameter planar motions and
the Holditch-type theorems in complex, Galilean and hyperbolic planes are
introduced, respectively.
The third chapter consists of two subsections. In the first subsection, the generalized
complex number system is represented. Moreover, the geometric exposition and
algebraic properties of this generalized complex number system are expressed. In the
second subsection, the one-parameter planar motions in the generalized complex
plane are given.
The fourth and fifth chapters are the original part of this thesis. The fourth chapter
consists of two subsections. First of all, by calculating the area of orbit curve in the
fixed plane drawn by the fixed point in the moving generalized complex plane, the
Holditch theorem that gives the relationship between the orbit curves drawn by linear
three points is given. Then, by considering non-linear three points in generalized
complex plane, a generalization of the Holditch theorem, which was given in the first
subsection is obtained. In the fifth chapter, the polar moment of inertia of the orbit
curve drawn by the fixed point in the generalized complex plane is calculated.
Finally, the Holditch-type theorems for linear and non-linear three points are proved.
In the sixth chapter, an evaluation of this thesis has been made discussed.
x
BÖLÜM 1. GİRİŞ
1.1. Literatür Özeti
Fiziğin bir alt dalı olan mekanik, sistemlerin hareketini, harekete neden olan etkileri
ve sistemlerin denge durumlarını inceler. Mekanik; statik, kinematik ve dinamik
olarak üç bölüme ayrılır. Statik, sistemlerin denge durumlarını; kinematik, kuvveti
katmadan sistemlerin hareketini; dinamik ise hareketi değiştiren etkenleri inceleyen
bilim dalıdır.
Kinematikte göz önüne alınan temel büyüklükler uzunluk ve zamandır. Dinamikte

ise uzunluk, zaman ve kütle olmak üzere önemli olan üç temel büyüklük vardır.
Böylece kinematik, geometri ile dinamik arasında bulunan bir bilim olarak
adlandırılabilir.
Kinematik, sistemlere etki eden ve yer değiştirmesini sağlayan kuvvetleri göz önüne
almadan sadece sistemlerin nasıl hareket ettiğini, hareket boyunca nasıl bir yol
izlediğini, herhangi bir andaki yerini, hız ve ivmesinin ne olduğunu, herhangi bir
zaman aralığında çizdiği yörüngeyi, yörüngenin alanını ve momentlerini kısacası
sistemlerin geometrik özelliklerinin zamanla değişme şeklini inceleyen bilim dalıdır.
Kinematiğin bağımsız bir bilim olarak ele alınışı, bu bilim dalını ilk defa tanımlayan
ve ona bu adı veren André Marie Ampére’ye (1775-1836) dayanmaktadır.
Ampére’ye göre “Kinematik, sistemleri hareket ettiren kuvvetlerden bağımsız olarak
sistemlerin hareketleriyle ilgili söylenebilecek her şeyi kapsar. Hareket boyunca
oluşan alan, bu alanı oluşturmak için gerekli zaman ve bu alanla bu zaman arasında
bulunabilecek çeşitli bağlantılar gibi birçok hesaplama göz önüne alınarak kuvvetten
bağımsız hareketin tüm tasarımlarını inceler” [1].
2
Kinematikte bir-parametreli düzlemsel hareket birçok bilim adamı tarafından farklı

düzlem ve uzaylarda çalışılmıştır. Bunlardan temel olanları şu şekildedir. Müller,
[2]’de hem Öklid hem de kompleks düzlemde bir-parametreli düzlemsel hareketleri
tanıtmıştır. Ayrıca hareketli düzlemde herhangi bir noktanın hareketli ve sabit
düzlemlere göre ve düzlemlerin birbirine göre hızını hesap etmiştir. Benzer şekilde
ivmeleri hesap etmiştir. Lorentz düzleminde bir-parametreli düzlemsel hareket Ergin
[3] ve Görmez [4] tarafından çalışılmıştır. Ayrıca Ergüt ve ark. Lorentz düzleminde
bir-parametreli düzlemsel hareket ve kanonik sistemin geometrisi üzerine çalışmıştır
[5]. Ayrıca Ergüt ve ark. Lorentz ve kompleks düzlemlerde üstel hareketler için
çalışmaları mevcuttur [6, 7]. Daha sonra Yüce ve Kuruoğlu, hiperbolik düzlemde bir-
parametreli düzlemsel hareketleri tanıtmışlardır [8]. Galile düzleminde bir-
parametreli hareket ise Akar ve Yüce tarafından çalışılmıştır [9].
Genelleştirilmiş kompleks sayı sistemi ilk kez Yaglom tarafından
p = {( x, y ) : x + iy , x, y Î , i 2 = p Î }
şeklinde tanıtılmıştır [10]. 2004 yılında ise Harkin ve Harkin, bu çalışmayı göz
önüne alarak p Î için genelleştirilmiş kompleks sayı sisteminin bir-parametreli
ailesi üzerine çalışmışlardır [11].
Er$ş$r ve ark., p genelleşt$r$lm$ş kompleks düzlemde b$r-parametrel$ hareket $ç$n
çeş$tl$ çalışmalar yapmıştır [12, 13, 14, 15].
Ayrıca Gürses ve ark. genelleşt$r$lm$ş kompleks düzlem$n özel b$r hal$n$
j = { x + Jy : x, y Î , J 2 = p, p Î {-1, 0 1}} Ì
1 0,1 p
şekl$nde göz önüne alarak j düzlem$nde b$r-parametrel$ düzlemsel hareket$

çalışmışlardır [16].
3
Holditch teoremi kinematiğin önemli teoremlerinden biridir. Holditch teoremi ilk kez
Hamnet Holditch [17] tarafından aşağıdaki gibi ifade edilmiştir:
“Düzlemde sabit a + b uzunluklu bir AB doğru parçasının A ve B uç noktaları bir
k ovali boyunca bir defa hareket ettiğinde, AB doğru parçası üzerinde AX = a ve
XB = b olacak şekilde tespit edilen bir X noktası da genellikle konveks olması
gerekmeyen kapalı bir k X eğrisini çizer. Bu k ovali ile k X eğrisi arasında kalan
Holditch halkasının F yüzey alanı
F = p ab (1.1)
d#r. Burada F yüzey alanı, sadece X noktasının AB doğru parçasının uç

noktalarına olan uzaklıklarına bağlı olup k #le k X eğr#ler#nden ve hareketten
bağımsızdır.”
Şekil 1.1. Holditch halkası [17]
Bu klasik Holditch teoreminin en önemli noktası aradaki bölgenin alanının seçilen

eğriden bağımsız olmasıdır [17]. Dolayısıyla Holditch teoremi teknik uygulamaya
açık olması ve eğriden bağımsızlığı nedeniyle, eğriyi taşıyan düzlemin seçimleriyle
oldukça ilgi toplamış ve birçok bilim adamı tarafından farklı bakış açıları ile
çalışılarak değişik metotlar ile genelleştirilmiştir.
4
Ste•ner [18], b•r-parametrel• kapalı düzlemsel hareket altında hareketl• düzlemde

ver•len sab•t b•r X = ( x1 , x2 ) noktasının sab•t düzlemdek• ç•zd•ğ• yörünge eğr•s•n•n
sınırladığı bölgen•n alanını
FX = FO + p v ( x12 + x22 - 2 x1s1 - 2 x2 s2 ) (1.2)
şekl•nde bulmuştur. Bu formüle Ste•ner alan formülü den•r. Burada FO ; O = (0,0)
hareketl• düzlem•n or•j•n noktasının yörünge alanı, v ; hareket•n dönme sayısı ve

S = ( s1 , s2 ) Ste•ner noktası; hareket esnasında sab•t düzlemdek• hareketl• pol
eğr•s•n•n ağırlık merkez•d•r.
B•r-parametrel• kapalı düzlemsel hareket boyunca, Hold•tch [17] ve Ste•ner [18]

tarafından yapılan çalışmalar büyük ölçüde •lg• görünce k•nemat•k üzer•ne çalışan
b•rçok b•l•m adamı çeş•tl• çalışmalarla Hold•tch teorem•n• genellem•şlerd•r. Bu
çalışmalardan en temel olanları aşağıdak• g•b•d•r:
Blaschke ve Müller [19], Hold•tch teorem•n•n b•r genellemes•n• şu şek•lde verm•şt•r:
“B•r-parametrel• kapalı düzlemsel hareket boyunca b•r AB doğru parçasının

A = ( 0, 0 ) ve B = ( a + b, 0 ) uç noktaları, sırasıyla, k A ve k B kapalı eğr•ler•n• ç•zs•n.
Dolayısıyla A ve B noktaları •le doğrusal olmayan AX = a ve XB = b olacak
şek•lde b•r X = ( a, 0 ) noktası da kapalı fakat genell•kle konveks olması gerekmeyen
b•r k X eğr•s•n• ç•zer. O halde A , B ve X noktalarının ç•zd•ğ• yörünge eğr•ler•n•n
sınırladığı bölgeler•n alanları, sırasıyla, FA , FB ve FX olmak üzere bu alanlar

arasında
aFB + bFA
FX = - p vab (1.3)
a+b
5
şekl•nde b•r bağıntı vardır. Burada v ; b•r-parametrel• kapalı düzlemsel hareket•n

dönme sayısıdır.” Eğer burada özel olarak A ve B noktaları aynı yörüngey• ç•zer
( k A = kB ) ve AB doğru parçası oval üzer•nde b•r defa dolanırsa ( v = 1) , (1.3)
denklem•nden klas•k Hold•tch teorem• elde ed•l•r.
Her•ng [20], Hold•tch teorem•n•n b•r başka genellemes•n• şu şek•lde verm•şt•r:
“B•r-parametrel• kapalı düzlemsel hareket boyunca b•r AB doğru parçasının

A = ( 0, 0 ) ve B = ( a + b, 0 ) uç noktaları, sırasıyla, k A ve k B kapalı eğr•ler•n• ç•zs•n.
Bu durumda A ve B noktaları •le doğrusal olmayan b•r X = ( a, c ) noktası da b•r k X
kapalı eğr•s•n• ç•zerse A, B ve X noktalarının ç•zd•ğ• eğr•ler•n yörünge alanları,
sırasıyla, FA , FB ve FX olmak üzere bu alanlar arasında
aFB + bFA
FX = + ( c 2 - ab ) p v - cLAB (1.4)
a+b
şekl•nde b•r bağıntı mevcuttur. Burada v ; hareket•n dönme sayısı ve LAB ; AB doğru
parçasının zarf eğr•s•n•n uzunluğudur.” c = 0 olması durumunda (1.3) denklem• elde

ed•l•r.
Pottmann [21], Hold•tch teorem•n•n farklı b•r genellemes•n• şu şek•lde verm•şt•r:
“B•r-parametrel• kapalı düzlemsel hareket altında doğrusal olmayan A , B ve C

noktaları aynı F alanına sah•p k eğr•s•n• ç•zerse herhang• b•r X noktası da FX
yörünge alanına sah•p kapalı k X eğr•s•n• ç•zer. Bu durumda k ve k X eğr•ler•n•n

sınırladığı bölgeler•n alanları arasındak• fark
F - FX = p v ( r 2 - R 2 ) (1.5)
6
D
dir, öyle ki R , X ve O noktaları arasındaki uzaklık, r de ABC üçgeninin çevrel
çemberinin yarıçapıdır.” Ayrıca, Pottmann [21]’de hareketli düzlemdeki, doğrusal
olmayan A = ( 0, 0 ) , B = ( b, 0 ) , C = ( c, d ) ve X = ( x, y ) noktalarının çizmiş olduğu
yörünge eğrilerinin sınırladığı bölgelerin alanları arasındaki ilişkiyi
æ x c -b ö æ x cy ö y
FX = ç1 - + y ÷ FA + ç + ÷ FB + FC
è b bd ø è b bd ø d
(1.6)
æ c2 + d 2 bc ö
+ ç x 2 + y 2 - bx - y+ y ÷p v
è d d ø
olarak vermiştir.
Ek olarak, Pottmann [22], Holditch teoreminin farklı bir genellemesini aşağıdaki

şekilde vermiştir:
“ Ei / E ¢, ( i = 1, 2 ) kat etme sayıları aynı vi dönme sayılı bir-parametreli kapalı
düzlemsel hareketler olsun. O halde X iYi doğru parçalarının X i = ( 0, 0 ) ve
Yi = ( li ( a + b ) , 0 ) uç noktalarının çizdiği yörünge eğrileri, sırasıyla, k X ve kY olmak
üzere Z i = ( li a, 0 ) noktaları da Fi yörünge alanına sahip ki yörünge eğrilerini çizsin.
O halde Fi alanları arasındaki fark,
F1 - F2 = ( v2 l22 - v1l12 ) p ab (1.7)
şeklindedir.”
Bir-parametreli düzlemsel hareket boyunca verilen noktaların çizdiği yörünge

eğrilerinin sınırladığı bölgelerin alanları hesaplanırken yapılan işlemlere benzer
işlemler kullanılarak yörüngelerin kutupsal atalet momentleri hesaplanabilir.
Böylelikle Holditch [17] tarafından verilen klasik Holditch teoremine benzer olarak
kutupsal atalet momenti için Holditch-tipi teoremler verilebilir. Kutupsal atalet
7
momenti ile ilgili birçok çalışma yapılmıştır. Bunlardan temel olanları aşağıdaki
gibidir:
Müller [23], bir-parametreli kapalı düzlemsel hareket altında hareketli düzlemde

verilen sabit bir X = ( x1 , x2 ) noktasının sabit düzlemde çizdiği kapalı yörünge
eğrisinin sınırladığı bölgenin kutupsal atalet momentini
T = 2p ab (1.8)
şekl!nde hesaplamıştır. Ek olarak Müller, eş!t kutupsal atalet moment!ne sah!p

hareketl! düzlemdek! bütün sab!t noktaların geometr!k yer!n!n, merkez! Ste!ner
noktası olan b!r çember olduğunu bel!rtm!ş ve Hold!tch teorem!ne benzer b!r sonuç
verm!şt!r. Böylel!kle Müller, Hold!tch [17] ve Blaschke ve Müller [19] tarafından
ver!len alan formüller!ne benzer olarak kutupsal atalet moment formüller!
TX = TO + 2p v ( x12 + x22 - 2 x1s1 - 2 x2 s2 ) (1.9)
ve
aTB + bTA
TX = - 2p vab (1.10)
a+b
olarak hesaplamıştır.
Yukarıda bahsed!len çalışmalar ışığında düzlemsel homotet!k hareketler !le !lg!l!

b!rçok çalışma yapılmıştır. Bu çalışmalardan temel olanları şu şek!lded!r:
Tutar ve Kuruoğlu, [24] tarafından h homotet!k oranlı ve T per!yotlu kapalı

homotet!k hareketler !ç!n kapalı yörünge eğr!s!n!n Ste!ner alan formülünü ve
Hold!tch teorem!n!
FX = FO + h 2 ( t0 ) p v ( x12 + x22 - 2 x1s1 - 2 x2 s2 ) + x1m1 + x2 m2 (1.11)

8
ve
F = h 2 ( t0 ) p ab (1.12)
olacak şek"lde b"r-parametrel" düzlemsel homotet"k hareketler "ç"n "fade etm"şt"r.

1 1
Burada m1 = ò ( -2h hdu2 + u2 dh ) ve m2 = ò ( 2
hp2 dh + hd hp1dh - hdu1 - u1dh ) d"r.
2hp
2 2
Kuruoğlu ve Yüce [25], Blaschke ve Müller [19] tarafından ver"len çalışmanın

homotet"k hareketlerdek" karşılığını araştırmışlar ve
aFB + bFA
FX = - h 2 ( t0 ) p vab
a+b
sonucu elde etm"şlerd"r. Yukarıdak" denklemde h º 1 alınması durumunda (1.3)

denklem"nde ver"len formül elde ed"l"r.
Yüce ve Kuruoğlu [26], Her"ng [20] ve Pottmann [21] tarafından ver"len çalışmaların
homotet"k hareketlerdek" karşılığını araştırmışlar ve sırasıyla,
aFB + bFA -2h 2 ( t0 ) p vcLAB

FX = + ( c - ab ) h ( t0 ) p v -
2 2
,
a+b l
F - FX = h 2 ( t0 ) p v ( R 2 - r 2 )
ve
æ x c -b ö æ x cy ö y
FX = ç1 - + y ÷ FA + ç + ÷ FB + FC
è b bd ø è b bd ø d
æ c +d
2 2
bc ö
+ ç x 2 + y 2 - bx - y + y ÷ h 2 ( t0 ) p v
è d d ø
sonuçlarını elde etm"şlerd"r. Burada l = ò hdj d"r.

9
1.2. Tezin Amacı
Bu tez çalışmasının amacı kompleks, Galile ve hiperbolik düzlemlerin bir

genellemesi olan genelleştirilmiş kompleks düzlemde bir-parametreli düzlemsel
hareket için Holditch-tipi teoremleri vermektir. Böylelikle bu çalışmada kompleks
( p = -1) , Galile ( p = 0) ve hiperbolik ( p = 1) düzlemlerdeki Holditch-tipi
teoremler p Î için genelleştirilerek tek bir teorem olarak verilmiştir. Bu tez

çalışması aşağıda belirtilen dört adımda incelenmiştir.
1. Kompleks düzlemde bir-parametreli düzlemsel hareket için hareketli düzlem

üzerinde verilen sabit bir noktanın çizdiği yörüngenin kutupsal atalet momenti
Steiner noktası cinsinden Müller [23, 27] tarafından verilmiştir. Hiperbolik
düzlemde ise Holditch teoremi Yüce ve Kuruoğlu tarafından [28]’de
çalışılmıştır. Galile düzleminde henüz literatürde bu teoremle ilgili bir çalışma
mevcut değildir. Dolayısıyla ön çalışma olarak Galile düzlemindeki Holditch
teoreminin eşitliği bulunmuştur. Daha sonra bu çalışmalar göz önüne alınarak
kompleks, Galile ve hiperbolik düzlemlerin bir genellemesi olan
genelleştirilmiş kompleks düzlemde, bir-parametreli düzlemsel hareket altında
hareketli düzlemde verilen sabit bir noktanın sabit düzlemde çizdiği yörünge
alanı hesaplanmıştır. Ayrıca hareketli düzlemde sabit olan doğrusal üç nokta
için bu noktaların sabit düzlemde çizdiği yörüngelerin alanları arasındaki
ilişkiyi veren Holditch teoremi ispatlanmıştır. Son olarak genelleştirilmiş
kompleks düzlemde verilen Holditch teoremi ile ilgili bazı teorem ve sonuçlar
elde edilmiştir.
2. Genelleştirilmiş kompleks düzlemde bir-parametreli düzlemsel hareket

boyunca alınan bir doğrunun zarf eğrisinin uzunluğu hesaplanıp Cauchy
uzunluk formülü verilmiştir. Daha sonra doğrusal olmayan sabit üç noktanın
çizdiği yörüngelerin alanları arasındaki ilişki Holditch teoremi ile verilmiştir.
3. Genelleştirilmiş kompleks düzlemdeki bir-parametreli düzlemsel hareket

altında hareketli düzlemde verilen sabit bir noktanın çizdiği yörünge eğrisinin
sınırladığı bölgenin kutupsal atalet momenti hesaplanmıştır. Daha sonra
10
hareketli düzlemde sabit olan doğrusal üç noktanın sabit düzlemde çizdiği

yörüngelerin sınırladığı bölgelerin kutupsal atalet momentleri arasındaki
ilişkiyi veren Holditch-tipi teorem ispatlanmıştır. Böylece Holditch-tipi teorem
ile ilgili önemli teorem ve sonuçlar elde edilmiştir.
4. Son olarak genelleştirilmiş kompleks düzlemdeki bir-parametreli düzlemsel

hareket altında hareketli düzlemde sabit doğrusal olmayan üç noktanın sabit
düzlemde çizdiği yörüngelerin sınırladıkları bölgelerin kutupsal atalet
momentleri arasındaki ilişki, zarf eğrisinin uzunluğu cinsinden Holditch-tipi
teorem ile ispatlanmıştır.
BÖLÜM 2. TEMEL KAVRAMLAR
n
2.1. Öklid Uzayında Temel Kavramlar
Tanım 2.1.1. A, boş olmayan b•r cümle ve K c•sm• üzer•nde b•r vektör uzayı V
olsun. Eğer "P, Q Î A •ç•n
f : A´ A ® V
( P, Q ) ® f ( P, Q ) = PQ
şekl•nde tanımlanan b•r f dönüşümü, aşağıdak• •k• aks•yomu sağlıyorsa A

cümles•ne V •le b•rleşt•r•lm•ş b•r af•n uzay den•r.
1. "P, Q, R Î A için f ( P, Q ) + f ( Q, R ) = f ( P, R )
2. "P Î A ve "a ÎV için f ( P, Q ) = a olacak şekilde bir tek Q Î A noktası
vardır [29].
Burada A nın boyutu boyA = boyV olarak tanımlanır [29].
Tanım 2.1.2. K c•sm• üzer•nde •k• vektör uzayı V1 ve V2 olsun. V1 ve V2 •le b•rleşen
af•n uzaylar A1 ve A2 olmak üzere f : A1 ® A2 b•r dönüşüm olsun. P, Q Î A1 olmak

üzere
y :V1 ® V2
( )
PQ ® y PQ = f ( P ) f ( Q )
12
şekl nde tanımlansın. Burada y dönüşümüne f le b rleşen dönüşüm adı ver l r.

Eğer y dönüşümü l neer se f dönüşümüne b r af n dönüşüm den r [29].
Tanım 2.1.3. V = n
olmak üzere "OP = a Î n
ve "OQ = b Î n
vektörler ç n
f dönüşümü
f : A´ A ® V
( P, Q ) ® f ( P, Q ) = PQ = b - a
olarak ver ls n. O halde A = n

cümles ne V = n
n - boyutlu standart reel vektör
uzayı le b rleşt r lm ş b r af n uzay den r ve n - boyutlu standart reel af n uzay
olarak adlandırılır [29].
Tanım 2.1.4. V , n - boyutlu reel vektör uzayı ve A da V le b rleşt r lm ş b r af n

uzay olsun. Eğer V ; b r ç çarpım uzayı se A af n uzayına n - boyutlu b r Ökl d
n
uzayı den r ve bu uzay, le göster l r [29].
Tanım 2.1.5. n
, n - boyutlu standart reel vektör uzayında x = ( x1 , x2 ,.....xn ) ve
y = ( y1 , y2 ,..... yn ) herhang k vektör olmak üzere
, : n
´ n
®
n
( x, y ) ® x, y = å xi yi
i =1
n
şekl nde tanımlanan ç çarpıma ’de standart ç çarpım veya Ökl d ç çarpımı
den r.
n
Tanım 2.1.6. , n - boyutlu Ökl d ç çarpım uzayı V le b rleşt r lm ş b r Ökl d
uzayı olmak üzere "X , Y Î

n
çn
13
d: n
´ n
®
( X ,Y ) ® d ( X ,Y ) = Y - X
n
şekl nde tanımlanan d fonks yonuna Ökl d uzayında uzaklık fonks yonu ve
Y-X reel sayısına da X le Y noktaları arasındak uzaklık den r. Bu şek lde
tanımlı d uzaklık fonks yonu b r metr kt r. Bu metr k Ökl d metr ğ olarak

adlandırılır [29].
n n
Tanım 2.1.7. 1 ve 2 , sırasıyla, V1 ve V2 , n - boyutlu ç çarpım uzayları le
b rleşen b rer Ökl d uzayı olsunlar. B r
f: 1
n
® n
2
af n dönüşümü "a , b ÎV1 ç n
y (a ) ,y ( b ) = a , b
olacak şek lde b r
y :V1 ® V2
l neer dönüşümü le b rleş yorsa f ye b r zometr den r [29].
n
Tanım 2.1.8. n - boyutlu Ökl d uzayının zometr ler nden b r f olmak üzere
n
’dek b r { x1 , x2 ,......., xn } d k koord nat s stem ne göre f zometr s n n matr ssel
fades A Î O ( n ) , yan det A = ±1 olsun. O halde X , X ¢, C Î n

olmak üzere
é X ¢ù é A C ù é X ù
ê 1 ú = ê0 1ú ê 1 ú
ë û ë ûë û
14
veya
X ¢ = AX + C
n
yazılır. O halde f "zometr"s"ne , n - boyutlu Ökl"d uzayında b"r hareket den"r. f
hareket"ne, det A = 1 "se d"rekt hareket ve det A = -1 "se karşıt hareket den"r [29].
Tanım 2.1.9. n
, n - boyutlu Ökl"d uzayının b"r f "zometr"s" "ç"n f ( O ) = O
olacak şek"lde b"r O Î n

noktası varsa f hareket"ne O noktası etrafında n
’n"n
b"r dönmes" adı ver"l"r. Eğer hareket d"rekt hareket "se f hareket"ne d"rekt dönme,
karşıt hareket "se karşıt dönme den"r.
n
’de başlangıç noktası O olan b"r d"k koord"nat s"stem" { x1 , x2 ,......., xn } olsun.
f: n
® n
"zometr"s" O noktası etrafındak" b"r dönme "se f "zometr"s"n"n bu d"k
koord"nat s"stem"ne göre "fades"
X ¢ = AX
şekl"nded"r. Burada A Î O ( n ) ve X , X ¢ Î n
d"r [29].
Tanım 2.1.10. n
, n - boyutlu Ökl"d uzayının b"r f "zometr"s" ve "X Î n
"ç"n
f ( X ) = X + C olacak şek"lde b"r tek C = ( c1 , c2 ,......., cn ) Î n

noktası varsa f ye
n
’n"n C "le bel"rt"len b"r ötelemes" den"r.
n
’de başlangıç noktası O olan b"r d"k koord"nat s"stem" { x1 , x2 ,......., xn } olsun.
® "zometr"s" C = ( c1 , c2 ,......., cn ) Î
n n n
f: noktası "le bell" olan b"r öteleme
olmak üzere f ’n"n bu d"k koord"nat s"stem"ne göre "fades"
é X ¢ù é I n C ù é X ù
ê 1 ú = ê 0 1úê 1 ú
ë û ë ûë û
15
veya
X¢ = X +C
d r [29].
Tanım 2.1.11. E hareketl düzlem n n E ¢ sab t düzlem ne göre hareket B = E / E¢

le göster ls n. B hareket n n j dönme açısı ve u öteleme vektörünün b leşenler u1
ve u2 b r t reel parametres n n j = j ( t ) , u1 = u1 ( t ) , u2 = u2 ( t ) şekl nde sürekl
d ferens yelleneb len fonks yonları se B hareket ne b r-parametrel düzlemsel

hareket den r. Bu b r-parametrel hareket n t parametres , genell kle zaman olarak ele
alınmaktadır [29].
Tanım 2.1.12. u1 , u2 ve j ; b r t reel parametres n n sürekl d ferens yelleneb len
fonks yonları olmak üzere u1 = u1 ( t ) , u2 = u2 ( t ) ve j = j ( t ) fonks yonları aynı
t0 £ t £ t1 aralığında tanımlanmış olsun. O halde,
u j (t + T ) = u j (t ) , j = 1, 2
j ( t + T ) = j ( t ) + 2p v
bağıntıları sağlanacak şek lde en küçük b r T > 0 sayısı varsa x¢ = x - u denklem

le tanımlanan harekete T per yotlu ve v dönme sayılı b r-parametrel kapalı
düzlemsel hareket den r [2, 19].
2.2. Kompleks Düzlemde Hareket ve Holditch-Tipi Teoremler
2.2.1. Kompleks düzlemde hareket
Bu bölümde Müller [2] tarafından verilen kompleks düzlemde bir-parametreli

düzlemsel hareket verilmiştir.
16
Tanım 2.2.1. E ve E ¢ sırasıyla, {O; e1 , e2 } ve {O¢; e1¢, e2¢ } koord"nat s"stemler"ne
sah"p hareketl" ve sab"t "k" düzlem olsun. Hareketl" düzlemdek" herhang" b"r X
noktasının, sırasıyla, hareketl" ve sab"t s"steme göre "fadeler" x = x1 + ix2 ve
x¢ = x1¢ + ix2¢ olmak üzere
x ¢ = ( x - u¢ ) eiq
şekl"nde ver"len denkleme kompleks düzlemde b"r-parametrel" düzlemsel hareket

den"r [2].
Şekil 2.1. Kompleks düzlemde hareket [2]
Burada O ¢O = u¢ şekl"nded"r. Ek olarak, q açısı kompleks düzlemde E / E¢
hareket"n"n dönme açısıdır. Ayrıca, q dönme açısı, x , x ¢ ve u¢ fonks"yonları

tÎI Ì zaman parametres"ne bağlı sürekl" d"ferens"yelleneb"l"r fonks"yonlardır.
dq
t = 0 anında koord"nat s"stemler" çakışıktır. Ayrıca, = q = 0 olduğunda hareket
dt
ötelemeden "baret olacağından q ¹ 0 olarak alınmıştır [2].
17
Tanım 2.2.2. E hareketli kompleks düzlemde verilen bir X noktası için
dx
Vr¢ = = xeiq ,
dt
dx¢
Va¢ = = -ueiq + iq ( x - u ) eiq + xeiq
dt
ve
df x
V f¢ = = -ueiq + iq ( x - u ) eiq
dt
eş#tl#kler# #le ver#len hızlara, sırasıyla, relat#f, mutlak ve sürüklenme hızı den#r [2].
O halde aşağıdak# teorem ver#leb#l#r.
Teorem 2.2.3. Kompleks düzlemde bir-parametreli düzlemsel harekette bir noktanın

mutlak, sürüklenme ve relatif hız vektörleri arasındaki ilişki
Va¢ = V f¢ + Vr¢
şeklindedir [2].
Kompleks düzlemde hareketin pol noktaları sürüklenme hızının sıfır olmasıyla
karakterize edilir. Dolayısıyla OQ = q = ( q1 , q2 ) pol noktasının bileşenleri
u2 u1
q1 = u1 + , q2 = u2 - (2.1)
q q
olarak elde ed#l#r.

18
Ayrıca kompleks düzlemde b!r-parametrel! düzlemsel hareket!n sürüklenme hız

vektörü, pol noktasının yer vektörü c!ns!nden
V f¢ = iq ( x - q )eiq (2.2)
şekl!nde yazılab!l!r [2].
Böylece aşağıdak! teoremler ver!leb!l!r:
Teorem 2.2.4. QX pol ışını !le V f¢ sürüklenme hız vektörü kompleks düzlemde
b!rb!r!ne d!kt!r [2].
Teorem 2.2.5. Kompleks düzlemde V f¢ sürüklenme hız vektörünün uzunluğu !le
QX pol ışınının uzunluğu arasındak! !l!şk!
V f¢ = q QX
şekl!nded!r [2].
Teorem 2.2.6. Kompleks düzlemde b!r-parametrel! hareket boyunca sab!t ve

hareketl! düzlemlerdek! pol eğr!ler!n! ç!zen pol noktalarının hızları ve yay-
uzunlukları aynıdır [2].
Teorem 2.2.7. Kompleks düzlemde b!r-parametrel! hareket boyunca hareketl! ve

sab!t düzlemdek! pol eğr!ler! b!rb!r! üzer!nde kaymaksızın yuvarlanır [2].
2.2.2. Kompleks düzlemde Steiner alan formülü ve Holditch teoremi
Bu bölümde Müller [23, 27] tarafından ver!len hareketl! kompleks düzlemde, sab!t
b!r X noktasının sab!t düzlemde ç!zd!ğ! yörünge eğr!s!n!n sınırladığı bölgen!n alanı
19
ve bu alan •ç•n kompleks düzlemde b•r-parametrel• düzlemsel hareket altında

Hold•tch teorem• ver•lm•şt•r.
Teorem 2.2.8. X noktası hareketl• kompleks düzlemde sab•t b•r nokta olmak üzere
X noktasının ç•zd•ğ• yörünge eğr•s•n•n sınırladığı bölgen•n alanı
t t
11 11
( 1 2 2 1 ) ò [ x¢, dx¢]
2 tò0
FX = x ¢dx ¢ - x ¢ dx ¢ = (2.3)
2 t0
şekl•nded•r [30].
Tanım 2.2.9. P pol noktalarının hareketl• düzlemde ç•zd•ğ• pol eğr•s•n•n ağırlık
merkez•ne Ste•ner noktası den•r ve S = ( s1 , s2 ) olmak üzere
t1 t1
2a s1 = 2ò q1dq - ò du2
t0 t0
t1 t1
(2.4)
2a s2 = 2ò q2 dq - ò du1
t0 t0
şekl•nde hesaplanır. Ste•ner noktası •lk kez Jakob Ste•ner tarafından bulunmuştur [2,
18].
O halde aşağıdak• teorem ver•leb•l•r.
Teorem 2.2.10. E hareketl• kompleks düzlemde, sab•t b•r X noktasının sab•t

düzlemde ç•zd•ğ• yörünge eğr•s•n•n sınırladığı bölgen•n alanı
a
FX = FO +
2
(x1
2
+ x2 2 - 2 x1s1 - 2 x2 s2 ) (2.5)
d•r [27].
20
Bu formüle kompleks düzlemde Ste•ner alan formülü den!r.
Ş!md! özel olarak FX alanı sab!t kabul ed!ls!n. Bu durumda, (2.5) denklem! göz
önüne alınırsa aşağıdak! teorem ver!leb!l!r.
Teorem 2.2.11. Kompleks düzlemde b!r-parametrel! düzlemsel hareket boyunca aynı

FX alanına sah!p yörünge eğr!ler!n! ç!zen bütün X noktaları sab!t düzlemde b!r
çember üzer!nde bulunur. Bu çember!n merkez! Ste!ner noktasıdır [23].
E hareketl! düzlem üzer!nde sab!t X ve Y noktaları ver!ls!n. O halde XY doğru

parçası üzer!nde Z sab!t b!r nokta olmak üzere Z noktasının ç!zd!ğ! yörünge
eğr!s!n!n sınırladığı bölgen!n alanı, X ve Y noktalarının ç!zd!ğ! yörünge eğr!ler!n!n
alanları c!ns!nden !fade ed!ls!n.
Kompleks düzlemde b!r-parametrel! düzlemsel hareket !ç!n X , Y ve Z noktalarının

yer vektörler! arasındak! !l!şk!,
z¢ = l x¢ + m y¢ (2.6)
şeklinde yazılabilir. O halde (2.6) denkleminin diferensiyeli alınırsa,
dz¢ = l dx¢ + m dy¢ (2.7)
denklemi bulunur. Burada (2.3) denklemi, Z noktasının çizdiği yörünge alanı için
kullanılır ve (2.6) ve (2.7) denklemleri yardımıyla Bölüm 2.2.1.’deki işlemlere
benzer işlemler yapılırsa aşağıdaki teorem verilebilir.
Teorem 2.2.12. Kompleks düzlemde bir-parametreli düzlemsel hareket boyunca E
hareketli düzlem üzerinde sabit X ve Y noktaları verilsin. XY doğru parçası

üzerinde Z sabit bir nokta olmak üzere Z noktasının E ¢ sabit kompleks düzlemde
çizdiği yörünge eğrisinin FZ alanı,
21
FZ = l 2 FX + 2lm FXY + m 2 FY (2.8)
dir [23].
Burada verilen FXY ifadesi için aşağıdaki tanım verilebilir.
Tanım 2.2.13. Kompleks düzlemde bir-parametreli düzlemsel E / E¢ hareketi

boyunca verilen X ve Y noktaları için (2.8) denkleminde verilen FXY ifadesine
karışık alan formülü denir ve
a
FXY = FO +
2
(x y
1 1 + x2 y2 - ( x1 + y1 ) s1 - ( x2 + y2 ) s2 ) (2.9)
formülü !le hesaplanır [27].
Z noktasının E ¢ sab!t kompleks düzlemde ç!zd!ğ! yörünge eğr!s!n!n FZ alanı !ç!n

(2.8) ve (2.9) denklemler! kullanılır ve gerekl! düzenlemeler yapılırsa FZ yörünge
alanı,
a
FZ = l FX + m FY - lm d 2 (2.10)
2
denklem! !le ver!l!r.
Ş!md! X ve Y noktalarının aynı yörünge eğr!s! üzer!nde olduğu kabul ed!ls!n. Bu

durumda
FX = FY (2.11)
eş!tl!ğ! yazılab!l!r. O halde (2.10) ve (2.11) denklemler! kullanılırsa, l + m = 1 olmak

üzere
22
a
FX - FZ = lm d 2 (2.12)
2
denklem• bulunur. Böylece (2.12) denklem•nden aşağıdak• teorem ver•leb•l•r.
Teorem 2.2.14. Kompleks düzlemde, E / E¢ b•r-parametrel• düzlemsel hareket•
boyunca E düzlem•nde sab•t uzunluklu b•r XY doğru parçası üzer•nde sab•t b•r
nokta Z olsun. Bel•rl• b•r zaman aralığında XY k•r•ş• b•r k X eğr•s•n• ç•zerken Z
noktası da başka b•r kZ eğr•s• ç•zer. Bu •k• eğr• arasında kalan alan, hareket•n dönme
açısına ve X , Y , Z noktaları arasındak• uzaklığa bağlıdır [23].
2.2.3. Kompleks düzlemde doğrusal olmayan üç nokta için Hold"tch teorem"
Bu bölümde Blaschke ve Müller [19] tarafından Öklid düzleminde verilen bir

doğrunun zarf eğrisinin uzunluğu kullanılarak Hering [20] tarafından verilen
doğrusal olmayan üç nokta için Holditch teoremi yardımıyla kompleks düzlemde
verilen bir doğrunun zarf eğrisinin uzunluğu ve doğrusal olmayan üç nokta için
Holditch teoremi verilmiştir.
E ve E ¢ , sırasıyla, hareketli ve sabit kompleks düzlemler olmak üzere E / E¢ bir-

parametreli düzlemsel hareketi boyunca hareketli E düzleminde verilen sabit X ve
Y noktaları k X ve kY yörüngelerini çizsin. E hareketli düzleminin a3 normal
vektörü yardımıyla {a1 , a2 , a3} dik çatısı verilsin. O halde e1 ile a2 vektörleri
arasındaki açı y , e1¢ ile a2¢ vektörleri arasındaki açı y ¢ olmak üzere
a1 = - siny e1 + cosy e2
(2.13)
a2 = cosy e1 + siny e2
ve
a1¢ = - siny ¢e1¢ + cosy ¢e2¢

(2.14)
a2¢ = cosy ¢e1¢ + siny ¢e2¢
23
eşitlikleri yazılabilir. (2.14) denkleminin diferensiyeli alınırsa,
da1¢ = - ( cosy ¢e¢ + siny ¢e2¢ ) dy ¢

(2.15)
da2¢ = ( - siny ¢e1¢ + cosy ¢e2¢ ) dy ¢
elde edilir [19].
XY doğru parçası üzerinde olmayan E hareketli kompleks düzlemde sabit bir nokta
Z olsun. Bu durumda Z noktasının XY doğru parçasına uzaklığı c olmak üzere Z
ve X , Y noktalarının yer vektörleri arasındaki ilişki, vektörel işlemler yardımıyla
z = a x + b y + ca2 (2.16)
şeklinde yazılır. Aynı zamanda (2.13), (2.14), (2.15) ve (2.16) denklemleri göz önüne
alınırsa bu yer vektörlerinin sabit düzleme göre ifadeleri
z¢ = a x¢ + b y¢ + ca2¢ (2.17)
şeklinde elde edilir. (2.17) denkleminin diferensiyel alınırsa,
dz¢ = a dx¢ + b dy¢ + cda2¢ (2.18)
bulunur [19]. Kompleks düzlemde verilen bir g doğrusunun Hesse formundaki

denklemi
g º x1 cosy + x2 siny - r (2.19)
olmak üzere g doğru demetlerinin zarfının yay-uzunluğu
t1
L = ò rdj (2.20)
t0
24
eşitliği ile verilir. Burada r , g doğrusunun orijine olan uzaklığıdır. [19]. Ayrıca ( Q )
hareketli pol eğrisinin Q1Q2 doğru parçasının g doğrusu üzerine dik izdüşümünün
uzunluğu LQ olmak üzere
t1
LQ = ò ( r1 siny - r2 cosy ) dj (2.21)

t0
eş"tl"ğ" geçerl"d"r [19].
O halde (2.17), (2.18), (2.20) ve (2.21) denklemler" kullanılırsa kompleks düzlemde

doğrusal olmayan üç nokta "ç"n Hold"tch teorem" aşağıdak" g"b" ver"leb"l"r.
Teorem 2.2.15. Kompleks düzlemde, E / E¢ b"r-parametrel" düzlemsel hareket"

esnasında E kompleks düzlemde sab"t X ( 0, 0 ) ve Y ( a + b, 0 ) noktaları, sırasıyla,
FX ve FY alanlı k X ve kY yörünge eğr"ler"n" ç"zs"n. O halde XY doğru parçası
üzer"nde olmayan b"r Z ( a, c ) noktasının ç"zd"ğ" kZ yörünge eğr"s"n"n sınırladığı
bölgen"n alanı
bFX + aFY d
FZ = - ( ab - c 2 ) + cLXY (2.22)
a+b 2
dir. Burada LXY , X ve Y noktalarının oluşturduğu doğrunun zarf eğrisinin

uzunluğudur [20].
Eğer burada özel olarak c = 0 alınırsa (2.22) denklemi
bFX + aFY a
FZ = - abd 2 (2.23)
a+b 2
25
denklemine indirgenir. Bu formül ise (2.10) denkleminde verilen doğrusal üç nokta

için alan formülü ile aynıdır. Dolayısıyla (2.22) denklemi (2.23) denkleminin daha
genel halidir.
2.2.4. Kompleks düzlemde Holditch-tipi teorem
Bu bölümde Müller tarafından [23]’de ver#len hareketl# kompleks düzlemdek# sab#t

b#r X noktasının sab#t düzlemde ç#zd#ğ# yörünge eğr#s#n#n sınırladığı bölgen#n
kutupsal atalet moment#n# ve bu moment #ç#n Hold#tch-t#p# teorem# #fade edel#m.
Teorem 2.2.16. Kompleks düzlemde b#r-parametrel# düzlemsel b#r hareket boyunca

b#r X noktasının ç#zd#ğ# yörünge eğr#s#n#n sınırladığı bölgen#n kutupsal atalet
moment#
t1
TX = ò x¢ dq
2
(2.24)
t0
şekl#nded#r [23].
O halde (2.1), (2.4) ve (2.24) denklemler# göz önüne alınırsa aşağıdak# teorem
ver#leb#l#r.
Teorem 2.2.17. B#r-parametrel# düzlemsel hareket boyunca, E hareketl# kompleks

düzlemde ver#len sab#t b#r X noktasının sab#t düzlemde ç#zd#ğ# yörünge eğr#s#n#n
sınırladığı bölgen#n kutupsal atalet moment#
TX = TO + d ( x12 + x2 2 - 2 x1s1 - 2 x2 s2 ) (2.25)
d#r [23].
Ş#md# özel olarak (2.25) denklem#nde ver#len TX kutupsal atalet moment# sab#t kabul
ed#ls#n. Bu durumda (2.25) denklem#nden aşağıdak# teorem ver#leb#l#r.
26
Teorem 2.2.18. Kompleks düzlemde b•r-parametrel• düzlemsel hareket boyunca aynı

TX kutupsal atalet moment•ne sah•p yörünge eğr•ler•n• ç•zen bütün X noktaları sab•t
düzlemde, merkez• Ste•ner noktası olan b•r çember üzer•nde bulunur [23].
E hareketl• kompleks düzlem üzer•nde sab•t uzunluklu XY doğru parçası üzer•nde

Z sab•t b•r nokta olmak üzere X , Y ve Z noktalarının yer vektörler• arasındak•
•l•şk•,
z¢ = l x¢ + m y¢ (2.26)
şeklinde yazılabilir. Burada (2.24) denklemi, Z noktasının çizdiği yörüngenin

kutupsal atalet momenti için kullanılır ve Bölüm 2.2.2’deki alan hesaplamalarına
benzer işlemler yapılırsa (2.26) denklemi yardımıyla aşağıdaki teorem verilebilir.
Teorem 2.2.19. Kompleks düzlemde bir-parametreli düzlemsel hareket esnasında
sabit uzunluklu XY doğru parçasının X ve Y uç noktaları sabit düzlemde,

sırasıyla, k X ve kY yörünge eğrilerini çizerken X ve Y noktaları ile doğrusal Z
noktası da bir kZ yörünge eğrisi çizer. Bu yörünge eğrilerinin sınırladığı bölgelerin
kutupsal atalet momentleri, sırasıyla, TX , TY ve TZ olmak üzere bu momentler

arasındaki ilişki,
TZ = l 2TX + 2lmTXY + m 2TY (2.27)
şeklindedir [23].
(2.27) denkleminde verilen TXY ifadesine kompleks düzlemde E / E¢ hareketi için

karışık kutupsal atalet momenti denir ve
TXY = TO + d ( x1 y1 + x2 y2 - ( x1 + y1 ) s1 - ( x2 + y2 ) s2 ) (2.28)
27
şekl•nde bulunur [23].
O halde (2.27) ve (2.28) denklemler• kullanılır ve gerekl• düzenlemeler yapılırsa

kompleks düzlemde b•r-parametrel• düzlemsel hareket •ç•n Z noktasının ç•zd•ğ•
yörünge eğr•s•n•n sınırladığı bölgen•n kutupsal atalet moment• TZ , TX ve TY
momentler• c•ns•nden
TZ = lTX + mTY - lmd d 2 (2.29)
şekl•nde elde ed•l•r.
Ş•md• X ve Y noktalarının aynı yörünge eğr•s• üzer•nde olduğu kabul ed•ls•n. Bu

durumda
TX = TY (2.30)
eş•tl•ğ• yazılab•l•r. O halde (2.29) ve (2.30) denklemler• kullanılırsa aşağıdak• teorem

ver•leb•l•r.
Teorem 2.2.20. Hold•tch-T•p• Teorem: Kompleks düzlemde E / E¢ b•r-parametrel•

düzlemsel hareket• esnasında E düzlem•nde sab•t noktalar X ve Y olmak üzere bu
noktalardan oluşan XY doğru parçası üzer•nde sab•t b•r nokta Z olsun. Bel•rl• b•r
zaman aralığında XY k•r•ş• b•r k X eğr•s•n• ç•zerken Z noktası da başka b•r kZ eğr•s•
ç•zer. Bu •k• eğr•n•n ç•zd•ğ• yörüngeler•n TX ve TZ kutupsal atalet momentler•

arasındak• •l•şk•
TX - TZ = lmd d 2 (2.31)
d•r [23].
28
2.2.5. Kompleks düzlemde doğrusal olmayan üç nokta için Holditch-tipi

teorem
Bu bölümde, Yüce ve ark. [31] tarafından Öklid düzleminde verilen E / E¢ bir-

parametreli düzlemsel hareketi boyunca doğrusal olmayan üç nokta için verilen
Holditch-tipi teorem yardımıyla kompleks düzlemde Holditch-tipi teorem verilmiştir.
Hareketli E kompleks düzlemde verilen sabit X ve Y noktaları bir-parametreli

düzlemsel hareket boyunca k X ve kY yörünge eğrilerini çizsin. O halde E hareketli
kompleks düzlemin a3 normal vektörü yardımıyla tanımlanan dik çatı {a1 , a2 , a3 }
olmak üzere (2.14) ve (2.15) denklemlerinden
a1¢ = - siny ¢e1¢ + cosy ¢e2¢

(2.32)
a2¢ = cosy ¢e1¢ + siny ¢e2¢
ve
da1¢ = - ( cosy ¢e¢ + siny ¢e2¢ ) dy ¢

(2.33)
da2¢ = ( - siny ¢e1¢ + cosy ¢e2¢ ) dy ¢
yazılabilir [31]. Ayrıca (2.19), (2.20) ve (2.21) denklemleri göz önüne alınırsa
aşağıdaki teorem verilebilir.
Teorem 2.2.21. Kompleks düzlemde E / E¢ b$r-parametrel$ düzlemsel hareket$

esnasında, hareketl$ E düzlem$nde sab$t uzunluklu XY doğru parçasının uç
noktaları, sırasıyla, k X ve kY eğr$ler$n$ ç$zerken, X ve Y noktaları $le doğrusal
olmayan sab$t b$r Z noktası, kZ eğr$s$n$ ç$zer. Bu durumda k X , kY ve kZ yörünge
eğr$ler$n$n, sırasıyla, TX , TY ve TZ kutupsal atalet momentler$ arasında,
d
TZ = a TX + b TY +
2
(c 2
- ab d 2 ) + cLXY (2.34)
29
bağıntısı mevcuttur. Burada LXY , X ve Y noktalarının oluşturduğu doğrunun zarf

eğrisinin uzunluğudur [31].
TZ = lTX + mTY - dlm d 2 (2.35)
olarak indirgenir. Bu formül ise (2.29) denklemindeki doğrusal üç nokta için

kutupsal atalet momenti formülü ile aynıdır. Dolayısıyla (2.34) denklemi (2.35)
denkleminin daha genel halidir.
2.3. Hiperbolik Düzlemde Hareket ve Holditch-Tipi Teoremler
2.3.1. Hiperbolik düzlemde hareket
Bu bölümde Yüce ve Kuruoğlu tarafından [8]’ de verilen hiperbolik düzlemdeki bir-

parametreli düzlemsel hareket verilmiştir.
Tanım 2.3.1. H ve H ¢ , sırasıyla, {O; h1 , h2 } ve {O¢; h1¢, h2¢ } koord"nat s"stemler"ne
sah"p hareketl" ve sab"t "k" düzlem olmak üzere hareketl" düzlem"n I. bölges"nde
ver"len herhang" b"r X noktasının, sırasıyla, hareketl" ve sab"t düzlemlere göre yer
vektörler" x = x1 + jx2 ve x¢ = x1¢ + jx2¢ (j 2
= 1, j ¹ ±1) olmak üzere h"perbol"k
düzlemde b"r-parametrel" hareket
x ¢ = ( x - u¢ ) e j b
şekl"nde ver"l"r [8].

30
Şekil 2.2. Hiperbolik düzlemde hareket [32]
Burada O ¢O = u¢ olmak üzere b açısı h"perbol"k düzlemde H / H ¢ hareket"n"n

dönme açısıdır. Ek olarak b dönme açısı, x, x¢ ve u¢ fonks"yonları t Î I Ì
zaman parametres"ne bağlı sürekl" d"ferens"yelleneb"l"r fonks"yonlardır ve t = 0
db
anında koord"nat s"stemler" çakışıktır. Eğer = b = 0 "se hareket sadece
dt
ötelemeden "baret olacağı "ç"n hareket boyunca b ¹ 0 olduğu göz önüne alınır [8].
Ayrıca aks" bel"rt"lmed"kçe bundan sonrak" "şlemler h"perbol"k düzlem"n I. bölges"
göz önüne alınarak yapılmıştır.
Tanım 2.3.2. H / H ¢ hareketi boyunca hareketli hiperbolik düzlemde verilen bir X

noktası için
dx
Vr¢ = = xe j b ,
dt
dx¢
Va¢ = = -ue jb + j b ( x - u ) e jb + xe jb
dt
31
ve
df x
V f¢ = = -ue jb + j b ( x - u ) e jb
dt
eş!tl!kler! !le ver!len hızlara, sırasıyla, relat!f, mutlak ve sürüklenme hızı den!r [8].
O halde aşağıdak! teorem ver!leb!l!r.
Teorem 2.3.3. Hiperbolik düzlemde bir-parametreli düzlemsel hareket boyunca

düzlemin I. bölgesinde verilen bir noktanın mutlak, sürüklenme ve relatif hız
vektörleri arasındaki ilişki,
Va¢ = V f¢ + Vr¢
şeklindedir [8].
H / H ¢ hareketi boyunca hiperbolik düzlemde bazı noktaların sürüklenme hızları

sıfırdır. Bu noktalara bir-parametreli düzlemsel hareketin pol noktaları denir.
Dolayısıyla hiperbolik düzlemde pol noktasının bileşenleri OQ = q = ( q1 , q2 ) olmak
üzere
u2 u1
q1 = u1 + , q2 = u2 + (2.36)
b b
şekl!nde elde ed!l!r.
Ayrıca h!perbol!k düzlemdek! hareket boyunca sürüklenme hız vektörü pol noktası
c!ns!den
V f¢ = j b ( x - q )e j b (2.37)
şekl!nde yazılab!l!r.
32
O halde aşağıdak$ teoremler ver$leb$l$r.
Teorem 2.3.4. H / H ¢ hareket$ boyunca h$perbol$k düzlemde QX pol ışını $le V f¢
sürüklenme hız vektörü Lorentz anlamda b$rb$r$ne d$kt$r [8].
Teorem 2.3.5. H / H ¢ hareket$ boyunca h$perbol$k düzlemde V f¢ sürüklenme hız
vektörünün uzunluğu $le QX pol ışınının uzunluğu arasındak$ $l$şk$
V f¢ = b QX
şekl$nded$r [8].
Teorem 2.3.6. H / H ¢ hareket$ boyunca h$perbol$k düzlemde sab$t ve hareketl$

düzlemlerde, pol eğr$ler$n$ ç$zen pol noktalarının hızları ve yay-uzunlukları aynıdır
[8].
Teorem 2.3.7. H$perbol$k düzlemde b$r-parametrel$ hareket boyunca hareketl$

düzlemdek$ pol eğr$s$ sab$t düzlemdek$ pol eğr$s$ üzer$nde kaymaksızın yuvarlanır
[8].
2.3.2. Hiperbolik düzlemde Steiner alan formülü ve Holditch teoremi
Ş$md$ Yüce ve Kuruoğlu tarafından [28]’de ver$len h$perbol$k düzlemde sab$t b$r X
noktasının ç$zd$ğ$ yörünge eğr$s$n$n sınırladığı bölgen$n alanı ve bu alan $ç$n $fade
ed$len Hold$tch teorem$ ver$lm$şt$r.
Tanım 2.3.8. H / H ¢ hareket$ boyunca Q = ( q1 , q2 ) pol noktalarının hareketl$
düzlemde ç$zd$ğ$ pol eğr$s$n$n ağırlık merkez$ne Ste•ner noktası den$r ve

33
t1 t1
2a s1 = 2 ò q1d b - ò du2
t0 t0
t1 t1
(2.38)
2a s2 = 2 ò q2 d b - ò du1
t0 t0
şek•lde hesaplanır.
Teorem 2.3.9. H•perbol•k düzlemde b•r-parametrel• düzlemsel H / H ¢ hareket•

boyunca H hareketl• düzlemde ver•len sab•t b•r X noktasının sab•t düzlemde
ç•zd•ğ• yörünge eğr•s•n•n sınırladığı bölgen•n alanı
a
FX = FO +
2
(x
1
2
- x2 2 - 2 x1s1 + 2 x2 s2 ) (2.39)
d•r [28].
Bu formüle h•perbol•k düzlemde Ste!ner alan formülü den•r.
Ş•md• (2.39) denklem•yle ver•len FX alanı sab•t kabul ed•ls•n. Bu durumda aşağıdak•
teorem ver•leb•l•r.
Teorem 2.3.10. B•r-parametrel• düzlemsel H / H ¢ hareket• boyunca h•perbol•k

düzlem•n I. Bölges•nde, aynı FX alanlı yörünge eğr•ler•n• ç•zen bütün X noktaları
sab•t düzlemde b•r Lorentz çember• üzer•nde bulunurlar. Bu çember•n merkez•
Ste•ner noktasıdır [28].
H hareketl• h•perbol•k düzlemde sab•t uzunluklu XY doğru parçası üzer•nde sab•t

b•r nokta Z olsun. O halde, Z noktasının ç•zd•ğ• yörünge eğr•s•n•n sınırladığı
bölgen•n alanını hesaplamak •ç•n h•perbol•k düzlemde b•r-parametrel• H / H ¢
hareket• •ç•n X , Y ve Z noktalarının yer vektörler• arasındak• •l•şk•,
34
z¢ = l x¢ + m y¢ (2.40)
şeklinde verilebilir. Burada (2.40) denkleminin diferensiyeli alınırsa,
dz¢ = l dx¢ + m dy¢ (2.41)
denklemi bulunur.
O halde (2.3), (2.40) ve (2.41) denklemleri kullanılırsa aşağıdaki teorem verilebilir.
Teorem 2.3.11. H / H ¢ bir-parametreli düzlemsel hareketi boyunca, H hareketli

düzleminde verilen sabit uzunluklu XY doğru parçasının üzerinde sabit bir Z
noktasının H ¢ sabit düzleminde çizdiği yörünge eğrisinin FZ alanı
FZ = l 2 FX + 2lm FXY + m 2 FY (2.42)
şeklindedir [28].
Burada FXY formülü için aşağıdaki tanım verilebilir.
Tanım 2.3.12. H / H¢ hareketi boyunca H hareketli düzleminde (2.42)

denkleminde verilen FXY ifadesine hiperbolik düzlemde H / H ¢ hareketi için
karışık alan formülü denir ve
a
FXY = FO +
2
(x y
1 1 - x2 y2 - ( x1 + y1 ) s1 + ( x2 + y2 ) s2 ) (2.43)
formülü #le hesaplanır [28].
O halde h#perbol#k düzlemde H / H ¢ hareket# #ç#n aşağıdak# teorem ver#leb#l#r.

35
Teorem 2.3.13. Hold!tch Teorem!: H•perbol•k düzlemde H / H ¢ b•r-parametrel•

düzlemsel hareket• boyunca H düzlem•n•n I. bölges•nde sab•t X ve Y noktaları ve
XY doğru parçası üzer•nde sab•t b•r Z noktası ver•ls•n. Bel•rl• b•r zaman aralığında
XY k•r•ş• b•r k X eğr•s•n• ç•zerken Z noktası da başka b•r kZ eğr•s• ç•zer. Bu •k• eğr•
arasında kalan alan, hareket•n Lorentz anlamda dönme açısına ve X , Y , Z noktaları
arasındak• uzaklığa bağlıdır [28].
2.3.3. Hiperbolik düzlemde doğrusal olmayan üç nokta için Hold!tch teorem!
Bu bölümde Yüce [33] tarafından Lorentz düzleminde verilen bir doğrunun zarf
eğrisinin uzunluğu kullanılarak Yüce ve Kuruoğlu [34] tarafından verilen doğrusal
olmayan üç nokta için Holidtch teoremi hiperbolik düzlem için ifade edilmiştir.
H / H ¢ bir-parametreli düzlemsel hareketi boyunca H ve H ¢ , sırasıyla, hareketli ve

sabit hiperbolik düzlemler olmak üzere H düzleminin I. bölgesinde verilen sabit X
ve Y noktaları bir g doğru parçasını oluştursun. Hiperbolik düzlemin I. bölgesinde
verilen bu doğrusunun Hesse formundaki denklemi
g º x1 coshy + x2 sinhy - r = 0 (2.44)
şeklindedir. Burada ( r ,y ) ikilisi Lorentz anlamda Hesse koordinatları olmak üzere
r = r (y ) orijinden doğru parçasına olan uzaklıktır. (2.44) denkleminden y ye göre
diferensiyel alınır ve çözüm yapılırsa,
x1 = r coshhy - r sinhy
(2.45)
x2 = r sinhhy - r coshy
yazılab•l•r [33]. Ayrıca Lorentz hareket• •ç•n Cauchy Formülü
t1
L = ò ( r - r ) dy (2.46)
t0
36
şeklinde verilir [33]. O halde (2.45) ve (2.46) denklemleri yardımıyla hiperbolik

düzlemin I. bölgesinde verilen g doğrusunun zarf eğrisinin uzunluğu
t1
L = - ò qdy + LQ (2.47)
t0
olarak elde edilir. Burada q , Q pol noktasının doğruya olan uzaklığı ve LQ ise
LQ = ( -q2 sinhy + q1 coshy ) r

s
(2.48)
şeklinde olup ( Q ) hareketli pol eğrisinin Q1Q2 doğru parçasının g doğrusu üzerine
dik izdüşümünün uzunluğudur [33].
Diğer taraftan H hareketli düzleminin a3 normal vektörü ile birlikte {a1 , a2 , a3 } dik
çatısı verilsin. O halde, h1 ile a2 vektörleri arasındaki açı y ve h1¢ ile a1¢ vektörleri
arasındaki açı y ¢ olmak üzere
a1 = sinhy h1 + coshy h2
(2.49)
a2 = coshy h1 + sinhy h2
ve
a1¢ = sinhy ¢h1¢ + coshy ¢h2¢

(2.50)
a2¢ = coshy ¢h1¢ + sinhy ¢h2¢
denklemleri yazılabilir. (2.50) denkleminin diferensiyeli alınırsa,

37
( )
da1¢ = coshy ¢h1¢ + siny ¢h2¢ dy ¢
(2.51)
da¢ = ( sinhy ¢h ¢ + coshy ¢h ¢ ) dy ¢
2 1 2
elde edilir.
O halde aşağıdaki teorem verilebilir.
Teorem 2.3.14. H / H ¢ b!r-parametrel! düzlemsel hareket! boyunca H hiperbolik

düzlem!nde sab!t X ( 0, 0 ) ve Y ( a + b, 0 ) noktaları, sırasıyla, FX ve FY alanlı k X ve
kY yörüngeler!n! ç!zs!n. O halde XY doğru parçası üzer!nde olmayan b!r Z ( a, c )
noktasının ç!zd!ğ! kZ yörünge eğr!s!n!n sınırladığı bölgen!n alanı
( bFX + aFY ) - ( c 2 + ab ) - cLXY

1
FZ = (2.52)
a+b
şeklindedir. Burada LXY , X ve Y noktalarının oluşturduğu doğrunun zarf eğrisinin

uzunluğudur [34].
a
FZ = l FX + m FY - lm d 2 (2.53)
2
olarak indirgenir. Bu formül ise (2.42) denkleminde verilen doğrusal üç nokta için
alan formülü ile aynıdır. Dolayısıyla (2.52) denklemi (2.53) denkleminin daha genel
halidir.
38
2.3.4. Hiperbolik düzlemde Holditch-tipi teorem
Ş•md• Yüce ve Kuruoğlu tarafından [35]’de ver•len Lorentz düzlem•nde sab•t b•r X
noktasının sab•t düzlemde ç•zd•ğ• yörünge eğr•s•n•n sınırladığı bölgen•n kutupsal
atalet moment• h•perbol•k düzlem •ç•n elde ed•lm•şt•r. Ayrıca h•perbol•k düzlem •ç•n
b•r-parametrel• düzlemsel hareket boyunca Hold•tch-t•p• teorem ver•lm•şt•r.
Teorem 2.3.15. H / H ¢ , b•r-parametrel• düzlemsel hareket• boyunca hareketl•

h•perbol•k düzlem•n I. bölges•nde sab•t b•r nokta X olsun. O halde X noktasının
ç•zd•ğ• yörünge eğr•s•n•n sınırladığı bölgen•n kutupsal atalet moment•
t1
TX = ò x¢ dq
2
(2.54)
t0
d•r [35].
O halde Bölüm 2.3.2.’dek• alan formülü hesaplanırken yapılan •şlemlere benzer

•şlemler yapılır ve (2.36) ve (2.38) denklemler• göz önüne alınırsa aşağıdak• teorem
ver•leb•l•r.
Teorem 2.3.16. H / H ¢ b•r-parametrel• düzlemsel hareket• boyunca H hareketl•

düzlem•n I. bölges•nde ver•len sab•t b•r X noktasının sab•t düzlemde ç•zd•ğ•
yörünge eğr•s•n•n sınırladığı bölgen•n kutupsal atalet moment•
TX = TO + d ( x12 - x2 2 - 2 x1s1 + 2 x2 s2 ) (2.55)
Ş•md• özel olarak (2.55) denklem•ndek• TX kutupsal atalet moment• sab•t kabul
ed•ls•n. Bu durumda aşağıdak• teorem ver•leb•l•r.
39
Teorem 2.3.17. H / H ¢ b•r-parametrel• düzlemsel hareket• boyunca H h•perbol•k

düzlem•nde aynı TX kutupsal atalet moment•ne sah•p yörünge eğr•ler•n• ç•zen bütün
X noktaları sab•t düzlemde b•r Lorentz çember• üzer•nde bulunur. Bu çember•n
merkez• Ste•ner noktasıdır [35].
H hareketl• düzlem üzer•nde sab•t X ve Y noktaları ver•ls•n. XY doğru parçası

üzer•nde sab•t b•r nokta Z olmak üzere h•perbol•k düzlemde b•r-parametrel•
düzlemsel hareket •ç•n X , Y ve Z noktalarının yer vektörler• arasındak• •l•şk•, (2.40)
denklem•nden
z¢ = l x¢ + m y¢ (2.56)
şeklinde yazılabilir. Burada (2.54) denklemi, Z noktasının çizdiği yörüngenin

kutupsal atalet momenti için kullanılırsa (2.56) denklemi yardımıyla Bölüm
2.3.2’deki işlemlere benzer işlemler göz önüne alınırsa aşağıdaki teorem verilebilir.
Teorem 2.3.18. H / H ¢ bir-parametreli düzlemsel hareketi boyunca H hareketli
düzlemin I. bölgesinde sabit X ve Y noktaları verilsin. XY doğru parçası üzerinde

Z sabit bir nokta olmak üzere Z noktasının H ¢ sabit düzleminde çizdiği yörünge
eğrisinin sınırladığı bölgenin TZ kutupsal atalet momenti,
TZ = l 2TX + 2lmTXY + m 2TY (2.57)
dir [35].
Burada (2.57) denkleminde verilen TXY ifadesine hiperbolik düzlemde H / H ¢

hareketi için karışık kutupsal atalet momenti denir ve
TXY = TO + d ( x1 y1 - x2 y2 - ( x1 + y1 ) s1 + ( x2 + y2 ) s2 ) (2.58)
40
şekl•nde hesaplanır [35].
Ş•md• X ve Y noktalarının aynı yörünge eğr•s• üzer•nde olduğu kabul ed•ls•n. O

halde
TX = TY (2.59)
eş•tl•ğ• yazılab•l•r. Böylece (2.57), (2.58) ve (2.59) denklemler• göz önüne alınırsa
aşağıdak• teorem ver•leb•l•r.
Teorem 2.3.19. Hold•tch-T•p• Teorem: H•perbol•k düzlemde H / H¢ b•r-

parametrel• düzlemsel hareket• esnasında, H düzlem•n•n I. bölges•nde sab•t •k• nokta
X ve Y olmak üzere XY doğru parçası üzer•nde sab•t b•r nokta Z olsun. Bel•rl• b•r
zaman aralığında XY k•r•ş• b•r k eğr•s•n• ç•zerken Z noktası da başka b•r kZ eğr•s•
ç•zer. Bu •k• eğr•n•n ç•zd•ğ• yörüngeler•n kutupsal atalet momentler• arasındak• fark,
hareket•n dönme açısına ve X , Y , Z noktaları arasındak• uzaklığa bağlıdır [35].
2.3.5. Hiperbolik düzlemde doğrusal olmayan üç nokta için Holditch-tipi

teorem
Bölüm 2.3.3.’deki işlemlere benzer işlemler yapılarak hiperbolik düzlemde doğrusal

olmayan üç nokta için Holditch-tipi teorem verilebilir. H ve H ¢ , sırasıyla, hareketli
ve sabit hiperbolik düzlemler olmak üzere H / H ¢ hareketi boyunca hareketli H
düzleminin I. bölgesinde verilen sabit X ve Y noktaları k X ve kY yörüngelerini
çizsin. H hareketli düzleminin a3 normal vektörü yardımıyla kurulan dik çatısı
{a1 , a2 , a3} olmak üzere (2.50) ve (2.51) denklemlerinden
a1¢ = sinhy ¢h1¢ + coshy ¢h2¢

(2.60)
a2¢ = coshy ¢h1¢ + sinhy ¢h2¢
ve
41
( )
da1¢ = coshy ¢h1¢ + siny ¢h2¢ dy ¢
(2.61)
da¢ = ( sinhy ¢h ¢ + coshy ¢h ¢ ) dy ¢
2 1 2
yazılabilir.
O halde Bölüm 2.3.3.’deki alanlar için yapılan işlemlere benzer işlemler yardımıyla
Teorem 2.3.20. Hiperbolik düzlemde H / H ¢ b#r-parametrel# düzlemsel hareket#

esnasında H düzlem#n#n I. bölges#nde sab#t X ve Y noktaları ve XY doğru
parçasının dışında b#r Z noktası ver#ls#n. Bel#rl# b#r zaman aralığında H düzlem#nde
ver#len sab#t X ve Y noktaları k X ve kY yörüngeler# ç#zerken Z noktası da başka
b#r kZ eğr#s# ç#zer. Bu eğr#ler#n ç#zd#ğ# yörüngeler#n kutupsal atalet momentler#

arasındak# #l#şk#
d
TZ = a TX + b TY +
2
(c 2
- ab d 2 ) + cLXY (2.62)

uzunluğudur.
TZ = lTX + mTY - dlm d 2 (2.63)
olarak indirgenir. Bu formül ise (2.57) denkleminde verilen doğrusal üç nokta için
kutupsal atalet momenti formülü ile aynıdır. Dolayısıyla (2.62) denklemi (2.63)
denkleminin daha genel halidir.
42
2.4. Galile Düzleminde Hareket ve Holditch-Tipi Teoremler
2.4.1. Galile düzleminde hareket
Bu bölümde Akar ve Yüce [9] tarafından verilen Galile düzleminde bir-parametreli

düzlemsel hareket tanıtılmıştır.
Tanım 2.4.1. G ve G¢ , sırasıyla, {O; g1 , g2 } ve {O¢; g1¢, g2¢ } koord#nat s#stemler#ne
sah#p hareketl# ve sab#t #k# Gal#le düzlem# olsun. Hareketl# düzlemde ver#len herhang#
b#r X noktasının, sırasıyla, hareketl# ve sab#t s#steme göre #fades# x = x1 + e x2 ve
x¢ = x1¢ + e x2¢ ( e 2 = 0, e ¹ 0 ) ve O ¢O = u¢ olmak üzere
x ¢ = ( x - u¢ ) eeg
şekl#nde ver#len denkleme Gal#le düzlem#nde b#r-parametrel# düzlemsel hareket den#r

[9].
Şekil 2.3. Galile düzleminde hareket [9]
Ayrıca, g açısı Gal#le düzlem#nde G / G¢ hareket#n#n dönme açısıdır ve g dönme

açısı, x, x¢ ve u¢ fonks#yonları t Î I Ì zaman parametres#ne bağlı sürekl#
d#ferens#yelleneb#l#r fonks#yonlardır. Ek olarak, t = 0 anında koord#nat s#stemler#
43
dg
çakışık kabul ed!lm!şt!r. =g =0 olduğunda hareket ötelemeden !baret
dt
olacağından g ¹ 0 olarak alınmıştır [9].
G hareketl! Gal!le düzlem!nde ver!len b!r X noktası !ç!n aşağıdak! tanım

yapılab!l!r.
Tanım 2.4.2. G / G¢ hareketi boyunca G Galile düzleminde verilen bir X noktası

için relatif, mutlak ve sürüklenme hızları, sırasıyla,
dx
Vr¢ = = xeeg ,
dt
dx¢
Va¢ = = -ueeg + eg ( x - u ) eeeg + xeeg
dt
ve
df x
V f¢ = = -ueeg + eg ( x - u ) eeg
e
dt
şekl!nded!r [9].
O halde aşağıdak! teorem ver!leb!l!r.
Teorem 2.4.3. G / G¢ bir-parametreli düzlemsel hareketi boyunca hareketli Galile

düzleminde verilen bir noktanın mutlak, sürüklenme ve relatif hız vektörleri
arasındaki ilişki
Va¢ = V f¢ + Vr¢
şeklindedir [9].
44
Genel olarak bir-parametreli düzlemsel hareketler için pol noktaları sürüklenme

hızının sıfır olmasıyla karakterize edilir. Ayrıca hareketin belirli bir zaman aralığında
bu pol noktaları her iki düzlemde pol eğrilerini çizer. Fakat Galile düzlemindeki
hareketin özelliği nedeniyle pol noktaları yerine Galile düzleminde her t anında
sanal eksene paralel pol doğruları oluşur. Bu pol doğruları ise hareketin belirli bir
zaman aralığında pol doğru demetlerini oluşturur. O halde Galile düzleminde pol
doğrusunu oluşturan Q = ( q1 , q2 ) noktasının bileşenleri
u2
q1 = u1 + , q2 = q2 (g ( t ) ) , g Î (2.64)
qp
şekl#nde elde ed#l#r [9].
O halde aşağıdak# teorem ver#leb#l#r.
Teorem 2.4.4. G / G¢ b#r-parametrel# düzlemsel hareket# boyunca QX pol ışını #le
V f¢ sürüklenme hız vektörü Gal#le düzlem#nde b#rb#r#ne d#kt#r [9].
Teorem 2.4.5. G / G¢ b#r-parametrel# düzlemsel hareket# boyunca Gal#le düzlem#nde
V f¢ sürüklenme hız vektörünün uzunluğu #le QX pol ışınının uzunluğu arasındak#
#l#şk#
V f¢ = q QX
şekl#nded#r [9].
2.4.2. Galile düzleminde Steiner alan formülü ve Holditch teoremi
Bu bölümde l#teratürde bulunmayan Gal#le düzlem#nde b#r-parametrel# düzlemsel

hareket #ç#n Hold#tch teorem# #spatlanmıştır.
45
Tanım 2.4.6. G / G¢ b!r-parametrel! düzlemsel hareket! boyunca hareketl! Q pol

doğrularının hareketl! düzlemde ç!zd!ğ! pol doğru demetler!n!n ağırlık merkez! Gal!le
düzlem!nde Ste•ner doğrusu üzer!nde bulunur. Gal!le düzlem!ndek! hareket !ç!n
Ste!ner doğrusunun b!leşenler!
t1 t1
2a s1 = 2 ò p1dq - ò du2 , s2 = s2 (h ( t ) ) , h Î (2.65)

t0 t0
olarak tanımlanır.
O halde Bölüm 2.2.2. ve Bölüm 2.3.2.’de ver!len kompleks ve h!perbol!k

düzlemlerdek! alan formüller!ne benzer !şlemler yapılarak (2.64) ve (2.65)
denklemler! yardımıyla aşağıdak! teorem ver!leb!l!r.
Teorem 2.4.7. G hareketl! Gal!le düzlem!nde ver!len sab!t b!r X noktasının sab!t
düzlemde ç!zd!ğ! yörünge eğr!s!n!n sınırladığı bölgen!n alanı
a
FX = F0 +
2
(x1
2
- 2 x1s1 ) (2.66)
şekl!nded!r.
Bu formüle Gal!le düzlem!nde Ste!ner alan formülü den!r.
Ş!md! özel olarak FX alanı sab!t kabul ed!ls!n. Bu durumda (2.66) denklem! göz
önüne alınarak aşağıdak! teorem ver!leb!l!r.
Teorem 2.4.8. Gal!le düzlem!nde b!r hareket boyunca aynı FX alanına sah!p bütün
X noktaları sab!t düzlemde b!r Gal!le çember! (cycle) üzer!nde bulunur. Bu Gal!le
çember! Ökl!d düzlem!nde b!r parabole karşılık gel!r. Bu Gal!le çember!n!n (cycle)
tepe noktası Ste!ner doğrusu üzer!nde bulunur.
46
G hareketl• düzlem üzer•nde sab•t X ve Y noktaları ver•ls•n. XY doğru parçası

üzer•nde Z sab•t b•r nokta olmak üzere Gal•le düzlem•nde b•r-parametrel• hareket
•ç•n X , Y ve Z noktalarının yer vektörler• arasındak• •l•şk•
z¢ = l x¢ + m y¢ (2.67)
şeklinde verilebilir. Burada (2.67) denkleminin diferensiyeli alınırsa,
dz¢ = l dx¢ + m dy¢ (2.68)
denklemi bulunur.
O halde Bölüm 2.2.2. ve Bölüm 2.3.2.’deki alan işlemlerine benzer işlemler yapılırsa
Teorem 2.4.9. G hareketli Galile düzleminde verilen XY doğru parçası üzerinde

sabit bir Z noktasının G¢ sabit Galile düzleminde çizdiği yörünge eğrisinin
sınırladığı bölgenin FZ alanı, X ve Y noktalarının çizdiği yörünge eğrilerinin
sınırladığı bölgelerin alanları cinsinden
FZ = l 2 FX + 2lm FXY + m 2 FY (2.69)
şeklinde verilir.
Tanım 2.4.10. Galile düzleminde G / G¢ , bir-parametreli düzlemsel bir hareket

olmak üzere (2.69) denkleminde verilen FXY ifadesine Galile düzleminde karışık
alan formülü denir ve
a
FXY = FO +
2
(x y -(x
1 1 1 + y1 ) s1 ) (2.70)
47
şekl•nde hesaplanır.
Teorem 2.4.11. Hold•tch Teorem•: Gal•le düzlem•nde G / G¢ düzlemsel hareket•
boyunca G düzlem•nde sab•t X ve Y noktaları ve XY doğru parçası üzer•nde sab•t
b•r Z noktası ver•ls•n. Bel•rl• b•r zaman aralığında XY k•r•ş• b•r k X eğr•s• ç•zerken
Z noktası da başka b•r kZ eğr•s• ç•zer. Bu •k• eğr• arasında kalan alan, hareket•n
dönme açısına ve X , Y , Z noktaları arasındak• uzaklığa bağlıdır.
2.4.3. Galile düzleminde doğrusal olmayan üç nokta için Hold•tch teorem•
Bu bölümde literatürde bulunmayan ve ilerideki bölümlerde kullanmak üzere

hesaplanan Galile düzleminde bir-parametreli hareket boyunca doğrusal olmayan üç
nokta için Holditch teoremi verilmiştir.
G ve G¢ , sırasıyla, hareketli ve sabit kompleks düzlemler olmak üzere G / G¢

hareketi boyunca hareketli G düzleminde verilen sabit X ve Y noktaları k X ve kY
yörüngelerini çizsin. G hareketli düzleminin a3 normal vektörü ile birlikte
{a1 , a2 , a3} dik çatısı kurulsun. O halde, G hareketli düzleminin g1 , g2 koordinat
vektörleri ile a1 , a2 vektörleri arasındaki ilişkiyi yazmak için g1 ile a2 arasındaki açı
y olmak üzere
a1 = g2
(2.71)
a2 = g1 +y g2
bağıntısı yazılabilir. (2.71) denklemine benzer olarak sabit G¢ Galile düzleminde g1¢ ,
g2¢ koordinat vektörleri ile a1¢ , a2¢ vektörleri arasındaki ilişki

48
a1¢ = g2¢
(2.72)
a2¢ = g1¢ +y ¢g2¢
yazılabilir. Burada g1¢ ile a2¢ arasındaki y ¢ açısı Galile düzlemindeki hareketin
açısıdır. (2.72) denkleminin diferensiyeli alınırsa,
( )
da1¢ = g1¢ +y ¢g2¢ dy ¢
(2.73)
da¢ = (y ¢ g ¢ + g ¢ ) dy ¢
2 1 2
elde edilir.
Şimdi XY doğru parçası üzerinde olmayan G hareketli düzlemde sabit bir Z
noktası verilsin. Bu durumda Z noktasının XY doğru parçası üzerine izdüşüm

noktası R olmak üzere
OR = OX + XR (2.74)
OY = OX + XY (2.75)
XR = b XY , b Î (2.76)
ve
OR = a OX + b OY
O
ilişkileri göz önüne alınırsa,
z = a x + b y + ca2 (2.77)
49
yazılabilir. (2.77) denklemine benzer olarak x , y , z ve a2 yer vektörlerinin sabit
Galile düzlemine göre ifadeleri, sırasıyla, x¢, y¢, z¢ ve a2¢ olmak üzere
z¢ = a x¢ + b y¢ + ca2¢ (2.78)
eşitliği yazılabilir. Buradan (2.78) denkleminin diferensiyeli alınırsa,
dz¢ = a dx¢ + b dy¢ + cda2¢ (2.79)
elde edilir.
O halde Bölüm 2.2.3. ve Bölüm 2.3.3.’deki işlemlere benzer işlemler yapılırsa Galile
düzleminde bir-parametreli düzlemsel hareket boyunca doğrusal olmayan üç nokta
için Holditch teoremi aşağıdaki gibi verilebilir.
Teorem 2.4.12. Gal#le düzlem#nde G / G¢ b#r-parametrel# düzlemsel hareket#

esnasında G düzlem#nde sab#t X ve Y noktaları ve XY doğru parçası üzer#nde
olmayan sab#t b#r Z noktası ver#ls#n. Bel#rl# b#r zaman aralığında G düzlem#nde
ver#len sab#t X ve Y noktaları k X ve kY yörüngeler#n# ç#zerken Z noktası da başka
b#r kZ eğr#s#n# ç#zer. Bu eğr#ler arasında kalan alan
d
FZ = a FX + b FY +
2
(c 2
- ab d 2 ) + cLXY (2.80)

uzunluğudur.
Bu teorem Gal#le düzlem#nde doğrusal olmayan üç nokta #ç#n Hold•tch teorem•

olarak adlandırılır.
50
a
FZ = l FX + m FY - lm d 2 (2.81)
2
olarak indirgenir. Bu formül ise Galile düzleminde doğrusal üç nokta için alan
formülü ile aynıdır. Dolayısıyla (2.80) denklemi (2.81) denkleminin daha genel
halidir.
2.4.4. Galile düzleminde Holditch-tipi teorem
Bu bölümde l"teratürde bulunmayan Gal"le düzlem"ndek" sab"t b"r X noktasının

sab"t düzlemde ç"zd"ğ" yörünge eğr"s"n"n sınırladığı bölgen"n kutupsal atalet moment"
hesaplanmıştır. Daha sonra "se Gal"le düzlem"nde b"r-parametrel" hareket "ç"n
Hold"tch-t"p" teorem ver"lm"şt"r.
Teorem 2.4.13. X noktası hareketl" Gal"le düzlem"nde sab"t b"r nokta olmak üzere
X noktasının ç"zd"ğ" yörüngen"n kutupsal atalet moment"
t1
TX = ò x¢ dq
2
(2.82)
t0
şekl"nded"r.
(2.82) denklem" kullanılarak Bölüm 2.4.2’dek" alanlar "ç"n yapılan benzer "şlemler
kutupsal atalet moment" "ç"n yapılırsa aşağıdak" teoremler ver"leb"l"r.
Teorem 2.4.14. G hareketl" düzlemde ver"len sab"t b"r X noktasının sab"t düzlemde
ç"zd"ğ" yörünge eğr"s"n"n sınırladığı bölgen"n kutupsal atalet moment"
TX = TO + d ( x12 - 2 x1s1 ) (2.83)

51
şekl•nded•r.
Teorem 2.4.15. Gal•le düzlem•nde b•r hareket boyunca aynı TX kutupsal atalet
moment•ne sah•p yörünge eğr•ler•n• ç•zen bütün X noktaları sab•t düzlemde b•r
cycle (Ökl•d düzlem•nde parabol) üzer•nde bulunur. Bu Gal•le çember•n•n (cycle)
tepe noktası Ste•ner doğrusu üzer•nde bulunur.
G hareketl• düzlem üzer•nde X ve Y noktaları sab•t olmak üzere XY doğru parçası

üzer•nde sab•t b•r nokta Z olsun. Gal•le düzlem•nde b•r-parametrel• hareket •ç•n
X , Y ve Z noktalarının yer vektörler• arasındak• •l•şk•
z¢ = l x¢ + m y¢ (2.84)
olarak verilebilir.
Burada (2.82) denklemi, Z noktasının çizdiği yörüngenin kutupsal atalet momenti

için kullanılırsa (2.84) denkleminden aşağıdaki teorem verilebilir.
Teorem 2.4.16. Galile düzleminde bir-parametreli düzlemsel hareket boyunca G
hareketli düzlem üzerinde sabit X ve Y noktaları verilsin. XY doğru parçası

üzerinde Z sabit bir nokta olmak üzere Z noktasının G¢ sabit düzleminde çizdiği
yörünge eğrisinin TZ kutupsal atalet momenti
TZ = l 2TX + 2lmTXY + m 2TY (2.85)
şeklindedir.
Tanım 2.4.17. (2.85) denkleminde verilen TXY ifadesine Galile düzleminde G / G¢

hareketi için karışık kutupsal atalet momenti denir ve
52
TXY = TO + d ( x1 y1 - ( x1 + y1 ) s1 ) (2.86)
şekl"nde bulunur.
Ş"md" X ve Y noktalarının aynı yörünge eğr"s" üzer"nde olduğu kabul ed"ls"n. Bu

durumda
TX = TY (2.87)
eş"tl"ğ" yazılab"l"r. O halde (2.85), (2.86) ve (2.87) denklemler"nden aşağıdak" teorem

ver"leb"l"r.
Teorem 2.4.18. Hold•tch-T•p• Teorem: G / G¢ b"r-parametrel" düzlemsel hareket"
esnasında G düzlem"nde sab"t X ve Y noktaları ve XY doğru parçası üzer"nde
sab"t b"r Z noktası ver"ls"n. Bel"rl" b"r zaman aralığında XY k"r"ş" b"r k X eğr"s"n"
ç"zerken Z noktası da başka b"r kZ eğr"s" ç"zer. Bu "k" eğr"n"n ç"zd"ğ" yörünge
eğr"ler"n"n sınırladığı bölgen"n kutupsal atalet momentler" arasındak" fark, hareket"n
dönme açısına ve X , Y , Z noktaları arasındak" uzaklığa bağlıdır.
2.4.5. Galile düzleminde doğrusal olmayan üç nokta için Holditch-tipi teorem
Bu bölümde literatürde bulunmayan ve ön çalışma olarak hesaplanan Galile

düzleminde bir-parametreli hareket boyunca doğrusal olmayan üç nokta için
Holditch-tipi teoremi verilmiştir.
G ve G¢ , sırasıyla, hareketli ve sabit Galile düzlemler olmak üzere G / G¢ hareketi

boyunca hareketli G düzleminde verilen sabit X ve Y noktaları k X ve kY
yörüngelerini çizsin. G hareketli düzleminin a3 normal vektörü yardımıyla

y-x
= a1 vektörü ile birlikte {a1 , a2 , a3 } dik çatısı kurulsun. O halde G hareketli
d
düzleminin g1 , g2 koordinat vektörleri ile a1 , a2 vektörleri arasındaki ilişkiyi
53
yazmak için g1 ile a2 arasındaki açı y ve g1¢ ile a2¢ arasındaki açı y ¢ olmak üzere
(2.72) ve (2.73) denklemlerinden
a1¢ = g2¢
(2.88)
a2¢ = g1¢ +y ¢g2¢
ve
( )
da1¢ = g1¢ +y ¢g2¢ dy ¢
(2.89)
da¢ = (y ¢ g ¢ + g ¢ ) dy ¢
2 1 2
elde edilir.
Ayrıca XY doğru parçası üzerinde olmayan G hareketli düzlemde sabit bir nokta Z
olmak üzere (2.78) denkleminden
z¢ = a x¢ + b y¢ + ca2¢ (2.90)
eşitliği yazılabilir.
O halde aşağıdaki teorem verilebilir.
Teorem 2.4.19. G / G¢ b$r-parametrel$ düzlemsel hareket$ boyunca G düzlem$nde

sab$t X ve Y noktaları ve XY doğru parçası üzer$nde olmayan sab$t b$r Z noktası
ver$ls$n. Bel$rl$ b$r zaman aralığında G düzlem$nde ver$len sab$t X ve Y noktaları
k X ve kY yörüngeler$n$ ç$zerken Z noktası da başka b$r kZ eğr$s$n$ ç$zer. Bu
eğr$ler$n ç$zd$ğ$ yörüngeler$n kutupsal atalet momentler$ arasındak$ $l$şk$
d
TZ = a TX + b TY +
2
(c 2
- ab d 2 ) + cLXY (2.91)
54
şeklindedir. Burada LXY , X ve Y noktalarının oluşturduğu zarf eğrisinin

uzunluğudur. Görüldüğü üzere bu kutupsal atalet momenti Galile düzleminde
hareketin dönme açısına ve X , Y , Z noktaları arasındaki uzaklığa bağlıdır.
Bu teorem Gal#le düzlem#nde doğrusal olmayan üç nokta #ç#n Hold•tch-t•p• teorem

olarak adlandırılır.
TZ = lTX + mTY - dlm d 2 (2.92)
olarak indirgenir. Bu formül ise doğrusal üç nokta için verilen kutupsal atalet
momenti formülü ile aynıdır. Dolayısıyla (2.91) denklemi (2.92) denkleminin genel
halidir.
BÖLÜM 3. GENELLEŞTİRİLMİŞ KOMPLEKS SAYI SİSTEMİ
VE BİR-PARAMETRELİ DÜZLEMSEL HAREKET
Bir kompleks sayı x + iy şeklinde ifade edilir ve i imajiner birim olmak üzere
i 2 = -1 dir. Kompleks sayıları çalışan ilk bilim adamlarının İtalyan matematikçiler

Cardan (1501-1576) ve Bombelli (1526-1572) olduğu düşünülmektedir. 1545 yılında
Cardan “The Great Art” adlı bir çalışma yayınlamış ve bu çalışmada kübik ve kuartik
denklemleri çözmek için cebirsel bir formül tanımlamıştır. Fakat kompleks sayıları
detaylı olarak ele almamıştır. Bombelli ise Cardan’ın çalışmasından 30 yıl sonra
Cardan’ın formülüyle günümüzde kompleks sayılar olarak adlandırılan sayıları
tanıtmıştır. Daha sonra kompleks sayılar yardımıyla alternatif sayı sistemlerinin
oluşturulabileceği görülmüştür. İngiliz geometrici Clifford (1845-1879) i 2 = 1
kullanarak double kompleks sayıları (perplex sayılar, split-kompleks sayılar yada
hiperbolik sayılar) tanıtmıştır [36, 37, 38]. Clifford’un yaptığı double sayıların
mekaniğe uygulamaları, Öklid olmayan geometrilere uygulamalar tarafından
desteklenmektedir. Daha sonra Alman geometrici E. Study, kompleks sayılara i 2 = 0
olan başka bir birim ekleyerek “dual sayılar” olarak adlandırılan sayıları tanıtmıştır
[10].
Ökl$d, Gal$le ve M$nkowsk$ geometr$ler$n$ $ç$nde barındıran Cayley-Kle$n

geometr$s$ $lk kez Kle$n ve Cayley tarafından tanıtılmıştır [39, 40]. Daha sonra
Yaglom, Kle$n ve Cayley’$n çalışmalarını göz önüne alarak bu geometr$ler$, b$r
doğru üzer$nde ver$len $k$ nokta arasındak$ uzunluk ölçüsüne göre üçe ve $k$ doğru
arasındak$ açı ölçüsünü göre üçe (parabol$k, el$pt$k, h$perbol$k) ayırmıştır [41]. Bu
ayrım, açı ve uzunluk ölçüler$ne göre dokuz yol göster$r. Bu dokuz düzlem
geometr$s$ Tablo 3.1.’de ver$lm$şt$r.
56
İki nokta arasındaki uzunluğun ölçüsü
Eliptik Parabolik Hiperbolik

İki doğru arasındaki açının ölçüsü
El!pt!k Eliptik Geometri Ökl!d Geometr!s! Hiperbolik Geometri
Parabol!k Ko-Ökl!d Geometr!s! Galile Geometrisi Ko-m!nkowsk!an

(Ökl!d) Geometr!
Hiperbolik Ko-hiperbolik Geometri Minkowskian Geometri Double-hiperbolik

Geometri
Tablo 3.1. Dokuz Cayley-Klein geometrisi [41]
Genelleştirilmiş kompleks sayı sistemi ise Yaglom tarafından tanıtılmıştır [10]. Öklid
geometrisinde kompleks sayılar nasıl bir rol oynuyorsa genelleştirilmiş kompleks
sayılar da Cayley-Klein geometride o rolü oynar [10, 41]. Daha sonra ise Harkin ve
Harkin, bu çalışmayı göz önüne alarak genelleştirilmiş kompleks sayı sisteminin bir-
parametreli ailesi üzerine çalışmıştır [11].
Bu bölümde yukarıdaki çalışmalar göz önüne alınarak ilk olarak genelleştirilmiş

kompleks sayı sistemi tanıtılmıştır. Daha sonra bu sayı sistemi kullanılarak
oluşturulan düzlemde bir-parametreli düzlemsel hareket verilmiştir.
3.1. Genelleştirilmiş Kompleks Sayılar
Genelleşt!r!lm!ş kompleks sayı s!stem! x, y, q, p Î olmak üzere Z = ( x, y ) sıralı
!k!l!ler!nden oluşur. Burada i 2 y!ne b!r sıralı !k!l! olacak şek!lde i 2 = ( p, q ) şekl!nde
tanımlıdır ve bu sayı s!stem! özel olarak ord!nary, dual ve double sayıları !çer!r.
Ayrıca, p + q2 4 !fades!n!n negat!f, sıfır ve poz!t!f olduğu durumlarda

genelleşt!r!lm!ş kompleks sayılar, sırasıyla, ord!nary, dual ve double sayılara
!zomorftur (Şek!l 3.1.) [10].
57
double sayı
s•stem•
dual sayı
ord•nary sayı s•stem•
s•stem•
Şek•l 3.1. Ord•nary, Dual ve Double Sayılar [10]
Bu tezde genelleştirilmiş kompleks sayı sistemi özel olarak q = 0 , -¥ < p < ¥ ve
i2 = p Î olarak seçilmiştir ve aşağıdaki gibi tanımlanmıştır.
Tanım 3.1.1. reel sayılar cümlesi (+) ve (.) çarpma işlemlerine göre bir
cisimdir. O halde x, y Î olmak üzere Z = ( x, y ) ikilisine sıralı ikili denir.
Bu şekilde tanımlanan ´ cümlesi p ile gösterilsin. O halde
p = {( x, y ) : x, y Î , i 2 = p}
üzerinde iki iç işlem ve bir eşitlik şu şekilde tanımlanır.
Tanım 3.1.2. Z1 = ( x1 , y1 ), Z 2 = ( x2 , y2 ) Î p olmak üzere
Å: p ´ p ® p
iç işlemi
Z1 Å Z 2 = ( x1 , y1 ) Å ( x2 , y2 ) = ( x1 + x2 , y1 + y2 ) = ( x1 + x2 ) + i ( y1 + y2 )
58
şekl•nde tanımlanır ve p’dek• toplama •şlem• olarak adlandırılır.
Tanım 3.1.3. Z = ( x, y) Î p olmak üzere
ZÅX =Z
denkleminin çözümü olarak tanımlanan X genelleştirilmiş kompleks sayısına p
’de Å işleminin birim elemanı (etkisiz elemanı) denir ve 0 = (0,0) ile gösterilir.
Z ÅW = 0
denkleminde W ile gösterilen genelleştirilmiş kompleks sayıya p ’de Å işleminin
ters elemanı denir ve W = (- x, - y) ile gösterilir.
Önerme 3.1.5. p genelleşt•r•lm•ş kompleks sayı s•stem•nde toplama •şlem• •ç•n
aşağıdak• özell•kler geçerl•d•r.
Değ"şme Özell"ğ": Z1 Å Z2 = Z2 Å Z1 ,
B"rleşme Özell"ğ": Z1 Å ( Z 2 Å Z 3 ) = ( Z1 Å Z 2 ) Å Z 3 .
Teorem 3.1.6. ( p , Å ) •k•l•s• b•r abel grubudur.
Tanım 3.1.7. Z1 = ( x1 , y1 ), Z 2 = ( x2 , y2 ) Î p olmak üzere
M p (, ) : p ´ p ® p
59
iç işlemi
M p (Z1 , Z 2 ) = ( x1 x2 + py1 y2 ) + i( x1 y2 + x2 y1 ) (3.1)
şekl!nde tanımlanır ve p ’de çarpma olarak adlandırılır.
Bu çarpım alışılmış (ord!nary), dual ve double sayılar !ç!n özel olarak
p = -1 !ç!n Ord!nary Çarpım: ( x1 x2 - y1 y2 ) + i( x1 y2 + x2 y1 ),
p = 0 !ç!n Study Çarpım: ( x1 x2 ) + i( x1 y2 + x2 y1 ),
p = 1 !ç!n Cl!fford Çarpım: ( x1 x2 + y1 y2 ) + i( x1 y2 + x2 y1 )
şekl!nde yazılab!l!r [11].
M p (Z , Y ) = Z
denkleminin çözümü olarak tanımlanan Y genelleştirilmiş kompleks sayısına p ’de
M p (,) işleminin birim elemanı (etkisiz elemanı) denir ve 1 = (1, 0) ile gösterilir.
M p (Z , Z -1 ) = 1
denkleminde Z -1 ile gösterilen genelleştirilmiş kompleks sayıya

p
p ’de M (,)
işleminin ters elemanı denir.

60
Önerme 3.1.10. p genelleşt•r•lm•ş kompleks sayı s•stem•nde çarpma •şlem• •ç•n
aşağıdak• özell•kler geçerl•d•r.
Değ"şme Özell"ğ": M p (Z1 , Z 2 ) = M p ( Z 2 , Z1 ),
B"rleşme Özell"ğ": M p (Z1 , M p (Z 2 , Z3 )) = M p (M p (Z1 , Z 2 ), Z3 ),
Dağılma Özell"ğ": M p ( Z1 , ( Z 2 Å Z 3 ) ) = M p ( Z1 , Z 2 ) Å M p ( Z1 , Z 3 ) .
Tanım 3.1.11. Z1 = ( x1, y1 ), Z 2 = ( x2 , y2 ) Î p genelleşt•r•lm•ş •k• kompleks sayı
olmak üzere x1 = x2 ve y1 = y2 •se Z1 •le Z2 eş•tt•r den•r.
Teorem 3.1.12. Z1 ve Z2 iki genelleştirilmiş kompleks sayı olmak üzere aşağıdaki

özellikler sağlanır.
a. Z1 Å Z 2 = Z1 Å Z 2 ,
b. Z1 = Z1 ,
c. M p (Z1 , Z2 ) = M p (Z1 , Z2 ) ,
æ Z1 ö Z1
d. Z2 ¹ 0 olmak üzere ç ÷= .
è Z2 ø Z2
Tanım 3.1.13. reel sayılar cümles• olmak üzere
p = ´
cümles• üzer•nde toplama, çarpma ve eş•tl•k •şlemler• yukarıdak• g•b• tanımlanan p
cümles•ne genelleşt•r•lm•ş kompleks sayı s•stem• ve her ( x, y ) Î p elemanına da b•r
genelleşt•r•lm•ş kompleks sayı den•r.

61
Tanım 3.1.14. Z = ( x, y ) genelleştirilmiş kompleks sayıların tamamına
genelleştirilmiş kompleks düzlem denir ve p ile gösterilir. Her bir ( x, y ) ikilisine
de genelleştirilmiş kompleks düzlemin bir noktası denir.
Bu "şlemler sonucunda ( p , Å, M p (, ) ) cümles" kısaca p "le göster"lmek üzere
aşağıdak" teoremler ver"leb"l"r.
Teorem 3.1.15. p b"r"ml" ve değ"şmel" b"r halkadır.
Teorem 3.1.16. p sadece p < 0 "ç"n b"r c"s"md"r.
Teorem 3.1.17. p genelleşt"r"lm"ş kompleks sayılar halkası reel sayılar c"sm"ne
"zomorf b"r alt cümley" alt c"s"m olarak kapsar.
O halde Teorem 3.1.17.’n"n b"r sonucu olarak aşağıdak" tanım ver"leb"l"r.
Tanım 3.1.18. p genelleşt"r"lm"ş kompleks sayı s"stem"nde ( x, 0 ) genelleşt"r"lm"ş
kompleks sayısı, x reel sayısı "le göster"l"r ve ( x, 0 ) = x olarak yazılır.
Tanım 3.1.19. Z = ( x, y) Î p b"r genelleşt"r"lm"ş kompleks sayı olsun. x reel
sayısına Z sayısının reel kısmı, y reel sayısına da Z sayısının genelleşt"r"lm"ş

kompleks kısmı den"r.
Tanım 3.1.20. p genelleşt"r"lm"ş kompleks sayı s"stem"nde ( 0,1) genelleşt"r"lm"ş
kompleks sayısı i "le göster"l"r ve genelleşt"r"lm"ş kompleks b"r"m olarak adlandırılır.
Tanım 3.1.21. x ve y reel sayılar olmak üzere bir genelleştirilmiş kompleks sayı
Z = x + iy Î p ile gösterilebilir. Bu taktirde x - iy Î p genelleştirilmiş kompleks
sayısına Z genelleştirilmiş kompleks sayısının eşleniği denir ve Z ile gösterilir.

62
Tanım 3.1.22. Z = x + iy Î p genelleştirilmiş kompleks sayı olmak üzere
Z p
= M p (Z , Z ) = x 2 - py 2 (3.2)
reel sayısına Z Î p genelleştirilmiş kompleks sayısının modülü denir [11].
Teorem 3.1.23. Z1 = x1 + iy1 Î p ve Z 2 = x2 + iy2 Î p iki genelleştirilmiş kompleks
sayı olmak üzere aşağıdaki özellikler sağlanır.
2
a. Z1 p
= M p ( Z1 , Z1 ) , Z1 p = M p ( Z1 , Z1 )
b. M p ( Z1 , Z 2 ) = Z1 p
Z2 p
p
Z1 Z1
c. Z2 ¹ 0 olmak üzere = p
.
Z2 p
Z2 p
Tanım 3.1.24. z1 = x1 + iy1 ve z2 = x2 + iy2 , p cümlesinin iki elemanı olmak üzere
genelleştirilmiş kompleks düzlemde iç çarpım
z1 , z2 p ( (
= Re M p z1 , z2 )) = Re ( M ( z ,z )) = x y - px y
p
1 2 1 1 2 2 (3.3)
şekl#nde tanımlanır. Burada “ ” genelleşt#r#lm#ş kompleks eşlen#kt#r [11].
Tanım 3.1.25. Z1 = x1 + iy1 Î p ve Z 2 = x2 + iy2 Î p iki genelleştirilmiş kompleks
nokta olmak üzere bu iki nokta arasındaki uzaklık Z1 - Z 2 p

ile gösterilir ve
( x1 - x2 ) - p ( y1 - y2 )
2 2
Z1 - Z 2 p = (3.4)
şeklinde hesaplanır.
63
Eğer (3.4) denklemindeki uzaklık formülünde p = 0 ve x = 0 olarak alınırsa Tanım
3.1.25., 0 düzlemindeki özel uzaklık tanımına karşılık gelir.
Tanım 3.1.25.’den yola çıkarak genelleşt#r#lm#ş kompleks düzlemde çember tanımı

aşağıdak# g#b# ver#leb#l#r.
Tanım 3.1.26. p genelleşt#r#lm#ş kompleks düzlem#nde M (a, b) merkezl# r
yarıçaplı çember
( x - a) - p ( y - b)
2 2
= r2 (3.5)
p
şekl#nde tanımlanır [11].
Tanım 3.1.27. p genelleşt#r#lm#ş kompleks düzlem#nde Z p

= 1 şartını sağlayan
noktalar cümles#ne p düzlem#nde b#r#m çember den#r [11].
O halde son tanımdan yola çıkarak p ’n#n özel durumları #ç#n genelleşt#r#lm#ş
kompleks düzlemde b#r#m çemberler aşağıdak# g#b# ver#leb#l#r.
Şek#l 3.2.’den görüldüğü g#b# eğer p < 0 olarak alınırsa x 2 + p y 2 = 1 formunda
b#r#m el#psler elde ed#l#r. Böylel#kle p ( p < 0) kompleks sayı s#stem# el#pt#k
kompleks sayı s#stem#ne karşılık gel#r. Özel olarak p = -1 olarak seç#l#rse b#r#m
çember x + y = 1 şekl#ndek# Ökl#d çembere ve genelleşt#r#m#ş kompleks düzlem

2 2
kompleks düzleme karşılık gel#r [11].

64
Şekil 3.2. için birim çember [11]
Eğer p = 0 olarak alınırsa (3.5) denklem"nden b"r"m çember x2 = 1 olarak bulunur.
Bu durumda 0 "ç"n b"r"m çemberler x = ±1 şekl"nded"r. Dolayısıyla 0 sayı

s"stem" parabol"k kompleks sayı s"stem"ne ve genelleşt"r"lm"ş kompleks düzlem
Gal"le düzlem"ne karşılık gel"r. Şek"l 3.3’den görüleceğ" g"b" parabol"k kompleks
düzlem "k" bölgeye ayrılır.
B"l"nd"ğ" üzere Ökl"d düzlemde b"r çember "k" farklı yolla tanımlanab"l"r. İlk tanım
şöyled"r: “Sab"t b"r M noktasından sab"t r uzaklığındak" noktaların geometr"k yer"
b"r çemberd"r”. İk"nc" tanım "se: “Sab"t yönlü b"r a açısını gören AB doğru
parçasının uç noktalarının geometr"k yer" b"r çember bel"rt"r” şekl"nded"r. Ökl"d
düzlem"ndek" bu "k" çember tanımı p = 0 "ç"n Gal"le düzlem"nde farklı cümleler"
tanımlar. İlk çember tanımından Şek"l 3.3’dek" g"b" x = ±1 doğruları oluşur. Bu
noktalar cümles"ne Gal"le düzlem"nde çember (c rcle) adı ver"l"r ve bu çemberler
"ç"n eğr"l"kten bahsed"lemez. İk"nc" tanıma göre "se bu noktalar cümles" Gal"le
çember" (cycle) olarak adlandırılır ve bu çember (cycle), Ökl"d düzlem"nde b"r
parabole karşılık gel"r. Bu parabolün (cycle) denklem"
y = ax2 + 2bx + c
olacak şek"lde yazılır ve şekl" "se aşağıdak" g"b"d"r [11, 41].

65
Şekil 3.3. için birim çemberler (circle, cycle) [11]
Son olarak p ( p > 0) !ç!n b!r!m çemberler, as!mptotları y=±x p olan
x 2 - py 2 = 1 şekl!ndek! h!perbollerden oluşur. Böylel!kle p ( p > 0) uzayı
h!perbol!k kompleks sayı s!stem!ne karşılık gel!r. Özel olarak p = 1 olarak alınırsa
genelleşt!r!lm!ş kompleks düzlem !y! b!l!nen h!perbol!k düzleme karşılık gel!r.
H!perbol!k kompleks düzlem !se Şek!l 3.4’ten görüleceğ! g!b! dört bölgeye ayrılır
[11].
Şekil 3.4. için birim çember [11]
Ş!md! genelleşt!r!lm!ş kompleks sayı s!stem!nde açı kavramı ver!ls!n. Z = x + iy
genelleşt!r!lm!ş kompleks sayısı OT ışınını s!mgeles!n. Ayrıca N noktası OT ışını

66
•le çember•n kes•m noktası olsun. Şek•l 3.5’tek• g•b• Z noktasının p - argument•
(q ) , OM
p ve ON yarıçapları, MN yayı ve OMN taralı bölges• ver•ls•n.
Şek•l 3.5. El•pt•k, parabol•k ve h•perbol•k açılar [11]
Böylece p genelleşt•r•lm•ş kompleks düzlemde açı tanımı aşağıdak• g•b• ver•leb•l•r.
Tanım 3.1.28. p genelleşt•r•lm•ş kompleks düzlemde açı
ì 1
ï (
tan -1 s p , ) p<0
ï p
ï
q p = ís , p=0 (3.6)
ï 1
ï
ïî p
(
tanh -1 s p , ) p < 0 (I. ve III. bölge)
şekl•nde tanımlanır. Burada s º y x şekl•nded•r [11].
Üstel•k açısal ölçü, b•r kuvvet ser•s• olarak
¥
p n 2 n+1
qp = å s , s p < 1.
n = 0 2n + 1
şekl•nde yazılab•l•r [11].

67
Bütün parabol•k ve h•perbol•k kompleks düzlemler boyunca, açısal ölçünün

gen•şlemes• Şek•l 3.6’da göster•lm•şt•r.
Şek•l 3.6. H•perbol•k ve parabol•k kompleks düzlemlerde gen•şlet•lm•ş açısal ölçü [11]
Şek•l 3.7.’de görüldüğü üzere N noktasının OM yarıçapı üzer•nde d•k •zdüşüm

noktası L ve p genelleşt•r•lm•ş kompleks düzlemde b•r•m çember•n M noktasının
tanjantı QM doğrusu olsun. Burada Q noktası ON doğrusu •le tanjant doğrusunun

arakes•t noktasıdır.
Şek•l 3.7. p - tr•gonometr•k fonks•yonların geometr•k göster•mler• [11]

68
Böylece p genelleşt"r"lm"ş kompleks düzlemde QL , NL ve QM doğru
parçalarının uzunluğu yardımıyla p - kos"nüs ( cos p ) ve p - s"nüs ( sin p ) , p-
tr"gonometr"k fonks"yonları
ï (
ìcos q p
p ), p<0
ï
cos pq p = í1, p = 0 (I. bölge)
ï
(
ïîcosh q p p ), p > 0 (I. bölge)
ì 1
ï
p
sin q p( )
p , p<0 (3.7)
ï
ï
sin pq p = íq p , p = 0 (I. bölge)
ï
ï 1 sinh q p
ïî p
( )
p , p > 0 (I. bölge)
QM NL
şekl"nde ve = oranı yardımıyla p - tanjant ( tan p ) fonks"yonu
OM OL
sin pq p
tan pq p = . (3.8)
cos pq p
şekl"nde tanımlanır. Yukarıda tanımlanan p - tr"gonometr"k fonks"yonlar yardımıyla

cos p ve sin p fonks"yonlarının türevler"
d d
(cos pa ) = p sin pa , (sin pa ) = cos pa (3.9)
da da
şeklinde elde edilir [11].
Tanım 3.1.29. p genelleşt"r"lm"ş kompleks düzlemde I. bölge "ç"n Maclaur"n ser"s"
¥ ¥
pn 2n pn
cos pq p = å q p ve sin pq p = å q p2 n+1.
n =0 ( 2n ) ! n =0 ( 2 n + 1) !
69
Tanım 3.1.30. p genelleşt•r•lm•ş kompleks düzlemde Maclaur•n ser•s• yardımıyla
genelleşt•r•lm•ş Euler formülü
iq p
e = cos pq p + i sin pq p (3.10)
Tanım 3.1.31. Z Î p genelleşt•r•lm•ş kompleks sayısının kutupsal ve üstel formu
iq p
Z = rp (c os pq p + i sin pq p ) = rp e (3.11)
şekl•nde tanımlanır. Burada rp = Z p

ve q p •fadeler•ne, sırasıyla, Z genelleşt•r•lm•ş
kompleks sayısının p - büyüklüğü ve p - argüment• den•r [11].

iq p
Genelleşt•r•lm•ş kompleks düzlemde q p açısının bütün reel değerler• •ç•n e
genelleşt•r•lm•ş kompleks sayısı b•r•m p - büyüklüğüne sah•pt•r ve genelleşt•r•lm•ş

kompleks düzlem•n I. bölges•nde b•r•m çember•n•n üzer•ne uzanır. Dolayısıyla
aşağıdak• tanım ver•leb•l•r.
iq p
Tanım 3.1.32. p genelleşt•r•lm•ş kompleks düzlemde e tarafından tanımlanan
p - dönme matr•s•
écos pq p p sin pq p ù
A(q p ) = ê ú (3.12)
ëêsin pq p cos pq p ûú
şekl•nded•r.
Ayrıca genelleşt•r•lm•ş kompleks düzlemde (3.3) denklem• yardımıyla •ç çarpım

tanımından z1 = x1 + iy1 ve z2 = x2 + iy2 , p cümles•n•n •k• elemanı olmak üzere
70
iq iq p
z1e p , z2e = z1 , z2 p
(3.13)
p
olduğu kolayca görüleb•l•r. Üstel•k genelleşt•r•lm•ş kompleks düzlemde b•r vektörü i

•le çarpmak o vektöre ortogonal b•r vektör oluşturur.
p genelleşt•r•lm•ş kompleks düzlem•n I. bölges•nde göster•len parabol•k ve
h•perbol•k tr•gonometr•k fonks•yonlar yardımıyla d•ğer bölgelerdek• p-

tr•gonometr•k fonks•yonlar aşağıdak• g•b• ver•leb•l•r.
Parabol•k kompleks düzlem ( p = 0 ) •ç•n p - tr•gonometr•k fonks•yonlar
cos p IIq p = - cos p Iq p ve sin p IIq p = - sin p Iq p
ve h•perbol•k kompleks düzlem ( p > 0 ) •ç•n p - tr•gonometr•k fonks•yonlar
i i
cos p IIq p = cos p Iq p , cos p IIIq p = - cos p Iq p , cos p IV q p = - cos p Iq p ,
p p
p p
sin p IIq p = sin p Iq p , sin p IIIq p = - sin p Iq p , sin p IV q p = - sin p Iq p
i i
şekl•nde tanımlanır. Burada alt •nd•sler bölgeler•n numarasıdır.
Ek olarak ( p = 0 veya p > 0 •ç•n I. bölge)
cos p (q p ± j p ) = cos pq p cos pj p ± p sin pq p sin pj p

(3.14)
sin p (q p ± j p ) = sin pq p cos pj p ± cos pq p sin pj p
eş•tl•kler• geçerl•d•r [11].

71
Önerme 3.1.33. p genelleşt"r"lm"ş kompleks düzlemde a = a1 + ia2 ve b = b1 + ib2
"k" keyf" vektör olsun. Bu durumda aşağıdak" denklemler sağlanır,
iq iq
1. [ae p , be p ] = [a, b]
(3.15)
1
( )
2. [a, ib] = ab + ab = a1b1 - pa2b2 .
2
a1 a 2
Burada [a, b] sembolü [a , b] = = a1b2 - a 2b1 determ"nantının yer"ne
b1 b2
kullanılmıştır [13].
3.2. Genelleştirilmiş Kompleks Düzlemde Bir-Parametreli Düzlemsel Hareket
Bu bölümde p genelleştirilmiş kompleks düzlemde bir-parametreli düzlemsel
hareket tanıtılmıştır.
p ve ¢ , sırasıyla, {O; t1 , t 2 } ve {O¢; t1¢, t 2¢ } koord"nat s"stemler"ne sah"p hareketl"

p
ve sab"t "k" düzlem olmak üzere hareketl" düzlemde ver"len herhang" b"r X
noktasının, sırasıyla, hareketl" ve sab"t s"steme göre yer vektörler"
x = x1 + ix2 , x¢ = x1¢ + ix2¢ (3.16)
şekl"nde olsun. O halde O ¢O = u¢ olmak üzere aşağıdak" tanım ver"leb"l"r.
Tanım 3.2.1. p genelleşt"r"lm"ş kompleks düzlemde
x¢ = ( x - u¢ ) e
iq p
(3.17)
şekl"nde ver"len denkleme b"r-parametrel" düzlemsel hareket den"r.

72
Burada q p açısı genelleşt#r#lm#ş kompleks düzlemde p / ¢ hareket#n#n dönme

p
açısıdır. Ayrıca q p dönme açısı, x, x¢ ve u¢ fonks#yonları t Î I Ì zaman
parametres#ne bağlı sürekl# d#ferens#yelleneb#l#r fonks#yonlardır. t = 0 anında

dq p
koord#nat s#stemler# çakışıktır. Ayrıca = q p = 0 olduğunda hareket ötelemeden
dt
#baret olacağından çalışma boyunca q p ¹ 0 alınmıştır [12].
Gürses ve ark., p Î {-1, 0,1} alarak b#r-parametrel# düzlemsel hareket#
j = { x + Jy
J : x, y Î , J 2 = p, p Î {-1, 0 1}} Ì
1 0,1 p düzlem#nde çalışmışlardır [16].
Şimdi p hareketli düzleminde bir X noktası verilsin. X noktasının p hareketli
düzleme göre relatif hız vektörü,
dx
Vr = =x (3.18)
dt
şekl#nded#r. Burada (3.17) denklem# göz önüne alınırsa X noktasının ¢ sab#t

p
düzlem#ne göre mutlak hız vektörü,
dx¢
Va = = -u + iq p ( x - u ) + x (3.19)
dt
şekl#nde yazılır. Buradan (3.18) ve (3.19) denklemler#ndek# relat#f ve mutlak hız

göz önüne alınırsa X noktasının sürüklenme hız vektörü,
V f = -u + iq p ( x - u ) (3.20)
şekl#nde elde ed#l#r.

73
Ş•md• genelleşt•r•lm•ş kompleks düzlemde hız vektörler•n• ¢ sab•t düzlem•ne göre

p
yazılsın. Bu durumda (3.18) denklem• yardımıyla sab•t düzleme göre relat•f hız
vektörü,
Vr¢ = Vr e
iq p iq p
= xe , (3.21)
şekl•nde (3.19) denklem• yardımıyla mutlak hız vektörü,
+ iq p ( x - u ) e
iq p iq p iq p iq
Va¢ = Va e = -ue + xe p , (3.22)
şekl•nde ve son olarak (3.21) ve (3.22) denklemler• yardımıyla sürüklenme hız

vektörü
+ iq p ( x - u ) e
iq p iq p iq p
V f¢ = V f e = -ue (3.23)
şekl•nde yazılab•l•r [12].
Teorem 3.2.2. p genelleştirilmiş kompleks düzlemde bir-parametreli düzlemsel
harekette bir noktanın mutlak, sürüklenme ve relatif hız vektörleri arasındaki ilişki
Va¢ = V f¢ + Vr¢ (3.24)
şeklindedir [12].
p ¹ 0 •ç•n p genelleşt•r•lm•ş kompleks düzlemde b•r-parametrel• düzlemsel
p / ¢ hareket• boyunca öyle noktalar vardır k• bu noktaların sürüklenme hız

p
vektörler• sıfırdır. Yan• bu noktaların her •k• düzleme göre de hızları eş•tt•r. Bu
noktalar Q = ( q1 , q2 ) Î p şekl•nde göster•lmek üzere genelleşt•r•lm•ş kompleks
74
düzlemde pol noktaları olarak adlandırılır. Dolayısıyla Q = ( q1 , q2 ) Î p dönme polü
V f¢ = 0 !le karakter!ze ed!l!r. O halde (3.23) denklem!nden
+ iq p ( x - u ) e
iq p iq p
V f¢ = -ue =0
-u + iq p ( x - u ) = 0
alınır ve gerekli işlemler yapılırsa, genelleştirilmiş kompleks düzlemde bir-

parametreli düzlemsel hareketin pol noktaları
u
ix = iu +
qp
olarak bulunur. O halde OQ = q = ( q1 , q2 ) yer vektörüne sah!p olan Q = ( q1 , q2 ) Î p
pol noktası, b!leşenler! c!ns!nden
u2 u1
q1 = u1 + , pq2 = pu2 + (3.25)
qp qp
olarak elde ed!l!r [12].
u2
Özel olarak p = 0 olarak seç!l!rse q1 = u1 + , q2 = q2 (g ( t ) ) , g Î olacak
qp
şek!lde pol doğruları oluşur [9].
O halde aşağıdak! tanım ver!leb!l!r.
Tanım 3.2.3. OQ = q yer vektörüne karşılık gelen Q = ( q1 , q2 ) noktasına p / ¢

p
hareket!n!n t anındak! pol (kutup) noktası, dönme polü veya an" dönme merkez"
den!r [12].
Bu tanımdan yola çıkarak aşağıdak! teorem ver!leb!l!r.

75
Teorem 3.2.4. p genelleşt!r!lm!ş kompleks düzlemde açısal hızı sıfır olmayan b!r
harekette, her t anında, sürüklenme hızı sıfır olan yan! her !k! düzlemde de sab!t
kalan b!r tek nokta (pol noktası) vardır [12].
Ş!md! V f¢ sürüklenme hız vektörü, pol noktaları c!ns!nden yen!den !fade ed!ls!n.
(3.23) denklem!nde (3.25) denklem! göz önüne alınırsa sürüklenme hız vektörü pol
noktaları c!ns!nden
iq p
V f¢ = iq p ( x - q)e (3.26)
şekl!nde yazılab!l!r.
O halde aşağıdak! teoremler ver!leb!l!r.
Teorem 3.2.5. p genelleşt!r!lm!ş kompleks düzlemde b!r-parametrel! düzlemsel
hareket boyunca QX pol ışını !le V f¢ sürüklenme hız vektörü b!rb!r!ne d!kt!r.
İspat: Q = (q1 , q2 ) polünden X = ( x1 , x2 ) noktasına g!den QX pol ışını
QX = ( x - q ) e
iq p
şekl!nde yazılab!l!r. Genelleşt!r!lm!ş kompleks düzlemde hareket!n sürüklenme hız

vektörü !ç!n (3.26) denklem! göz önüne alınırsa,
QX ,V f¢
p
= ( x - q ) eiq , iq p ( x - q)eiq
p p
p
(3.27)
yazılab!l!r. (3.27) denklem!nde (3.13) denklem! kullanılırsa,
QX ,V f¢
p
= ( x - q ) , iq p ( x - q) p
76
denklem• elde ed•l•r. Burada gerekl• •şlemler yapılırsa,
QX ,V f¢
p
= ( x1 - q1 , x2 - q2 ) , ( p ( x2 - q2 ) , x1 - q1 ) p q p
= p ( x1 - q1 )( x2 - q2 ) - p ( x2 - q2 )( x1 - q1 )q p
=0
olur. Dolayısıyla p genelleşt•r•lm•ş kompleks düzlemde QX pol ışını •le V f
sürüklenme hız vektörü b•rb•r•ne d•kt•r.
Teorem 3.2.6. p genelleşt•r•lm•ş kompleks düzlemde p ¹ 0 olmak üzere V f ¢
sürüklenme hız vektörünün uzunluğu •le QX pol ışınının uzunluğu arasındak• •l•şk•
Vf ¢ = p q p QX
p p
şekl•nded•r.
İspat: V f ¢ sürüklenme hız vektörünün boyu
Vf ¢
iq iq p
= iq p ( x - q)e p , iq p ( x - q)e
p p
şekl•nded•r. Burada (3.13) denklem• kullanılır ve gerekl• •şlemler yapılırsa,
Vf ¢ = iq p ( x - q ),
) iq p ( x - q)
p p
= qp ( p(x 2 - q2 ) , x1 - q1 ) , ( p ( x2 - q2 ) , x1 - q1 )
p
p 2 ( x2 - q2 ) - p ( x1 - q1 )
2 2
= qp
bulunur. O halde son denklemden

77
Vf ¢ = p q p QX (3.28)
p p
kolayca elde ed•leb•l•r [12].
Sonuç 3.2.7. p = ±1 özel durumu •ç•n (3.28) denklem•nden
V f ¢ = q p QX
p p
olduğu görülür [2, 8].
Sonuç 3.2.8. p = 0 özel durumu •ç•n •şlem yapılırsa Gal•le düzlem•ndek• özel
uzaklık tanımından
V f ¢ = q p QX
p p
denklem• sağlanır [9].
O halde aşağıdak• teoremler ver•leb•l•r.
Teorem 3.2.9. p genelleşt•r•lm•ş kompleks düzlemde p ¹ 0 •ç•n sab•t ve hareketl•
düzlemde pol eğr•ler•n• ç•zen pol noktalarının ve p = 0 •ç•n paralel doğru

demetler•n• ç•zen pol doğrularının hızları aynıdır.
İspat: Pol noktaları (doğrusu) V f ¢ = 0 olmasıyla karakter•ze ed•l•r. Dolayısıyla
V f ¢ = 0 olduğundan (3.24) denklem• göz önüne alınırsa Q pol noktaları (doğrusu)
•ç•n
Va¢ = Vr¢ (3.29)

78
eş•tl•ğ• yazılab•l•r. Dolayısıyla Q pol noktalarının (doğrularının) her t anındak•

hızları b•rb•rler•yle aynıdır [12].
Teorem 3.2.10. p genelleşt•r•lm•ş kompleks düzlemde b•r-parametrel• hareket
boyunca hareketl• düzlemdek• p ¹ 0 •ç•n pol eğr•s• ( p = 0 •ç•n pol doğrusu) sab•t
düzlemdek• pol eğr•s• (pol doğrusu) üzer•nde kaymaksızın hareket eder.
İspat: Teorem 3.2.9.’dan dolayı her t anında pol eğr•ler•n•n (pol doğrularının)
hızları aynıdır. Ayrıca (Q) pol eğr•s•n•n (doğrusunun) [ t0 , t1 ] aralığına karşılık gelen
noktaları arasındak• yay-uzunluğu
ds = Vr¢ dt
p
ve (Q¢) pol eğr•s•n•n (doğrusunun) [t0 , t1 ] aralığına karşılık gelen noktaları
arasındak• yay-uzunluğu
ds¢ = Va¢ dt
p
d•r. Burada (3.29) denklem• göz önüne alınırsa,
ds¢ = ds
bulunur. Dolayısıyla bu pol eğr•ler•n•n (pol doğru demetler•n•n) her t anında

teğetler• ve aldıkları ds ve ds¢ yolları aynıdır. Dolayısıyla bu pol eğr•ler• (doğruları)
b•rb•r• üzer•nde kaymaksızın hareket eder [12].
Tanım 3.2.11. p genelleştirilmiş kompleks düzlemde bir-parametreli düzlemsel
hareket için p ¹ 0 için ( Q ) hareketli pol eğrisinin dq p kütle elementi ile örtüldüğü
kabul edilsin. ( Q ) hareketli pol eğrisinin ağırlık merkezine Steiner noktası denir ve
79
t1 t1
ò qdq p
t0
ò du
t0
s= t1
- t1
(3.30)
ò dq
t0
p 2i ò dq p
t0
olmak üzere
t1 t1 t1 t1
2d p s1 = 2 ò q1dq p - ò du2 , 2 pd p s2 = 2 p ò q2 dq p - ò du1 (3.31)

t0 t0 t0 t0
şekl"nde hesaplanır. Burada (3.29) denklem"nde pay; koord"nat eksenler"ne göre

stat"k moment", payda "se; örtülmüş hareketl" pol eğr"s"n"n bütün kütles"n" göster"r
[13].
Özel olarak p = 0 olacak şek"lde seç"l"rse (3.30) denklem"nden "k"nc" b"leşen "ç"n
s2 = s2 (h ( t ) ) , h Î olduğu görülür. Dolayısıyla p = 0 "ç"n Gal"le düzlem"nde t
anında Ste"ner noktası değ"l Ste"ner doğrusu oluşur [13].
Ökl"d düzlem"nde kapalı düzlemsel hareket "ç"n Hold"tch teorem" çalışılmıştır [2].
Burada bahsed"len Ökl"d düzlem"nde kapalı hareket tanımı aşağıdak" g"b"d"r.
Tanım 3.2.12. Ökl"d düzlemde hareket boyunca "t Î I Ì "ç"n
u j (t + T ) = u j (t ) , ( j = 1, 2 )
j ( t + T ) = j ( t ) + 2p v,
şartlarını sağlayan en küçük T > 0 reel sayısı mevcutsa bu harekete T per"yotlu v

dönme sayılı b"r-parametrel" kapalı düzlemsel hareket den"r. Hareket kapalı değ"lse
açık hareket olarak adlandırılır [2].
80
Lorentz düzlemde kapalı hareket tanımlanamaz [42]. Benzer şek#lde Gal#le

düzlem#nde de kapalı hareketten bahsed#lemez. Bu yüzden genelleşt#r#lm#ş kompleks
düzlem Lorentz ve Gal#le düzlemler#n# de kapsadığından bu tez boyunca p
genelleşt#r#lm#ş kompleks düzlemde açık hareket göz önüne alınmıştır. Ek olarak açık
hareket, [t0 , t1 ] zaman aralığında sınırlandırılmış ve p genelleşt#r#lm#ş kompleks
düzlem#n I. bölges# ele alınmıştır.

BÖLÜM 4. GENELLEŞTİRİLMİŞ KOMPLEKS DÜZLEMDE
STEINER ALAN FORMÜLÜ VE HOLDITCH
TEOREMİ
Bu bölüm tezimizin orijinal kısmını oluşturmaktadır ve iki alt bölüme ayrılmıştır. İlk
bölümde p Ì p hareketli kompleks düzlemde verilen sabit bir nokta tarafından
sabit düzlemde çizilen yörünge eğrisinin sınırladığı bölgenin alanı hesaplanmıştır.

Daha sonra p genelleştirilmiş kompleks düzlemdeki p / ¢ hareketi için
p
hareketli p düzleminde sabit olan doğrusal üç nokta alınarak, bu noktalar
tarafından sabit düzlemde çizilen yörünge eğrilerinin sınırladığı bölgelerin alanları

arasındaki ilişkiyi ifade eden Holditch teoremi ispatlanmıştır. İkinci bölümde ise
doğrusal olmayan üç nokta için zarf eğrisinin uzunluğu cinsinden Holditch
teoreminin bir genellemesi verilmiştir.
4.1. Genelleştirilmiş Kompleks Düzlemde Doğrusal Üç Nokta İçin Steiner Alan

Formülü ve Hold%tch Teorem%
Bu bölümde p hareketli düzlemde sabit olarak verilen doğrusal üç noktanın ¢

p
sabit düzlemde çizdiği yörünge eğrilerinin sınırladığı bölgelerin alanları arasındaki

ilişki verilerek Holditch teoremi ispatlanmıştır. Ayrıca Holditch teoremiyle ilgili bazı
özel durumlar verilmiştir.
4.1.1. Genelleştirilmiş kompleks düzlemde Steiner alan formülü
p ve ¢ , sırasıyla, hareketli ve sabit genelleştirilmiş kompleks düzlemler olmak

p
üzere p / ¢ hareketi boyunca

p p hareketli düzleminin I. bölgesinde herhangi bir
sabit X noktası verilsin. O¢X = x¢ ve OX = x olmak üzere (3.17) denkleminden

82
iq p
x¢ = ( x - u)e (4.1)
yazılab!l!r. Dolayısıyla X noktasının ¢ sab!t düzlem!ne göre dx¢ değ!ş!m!, X

p
noktasının sürüklenme hızına karşılık geld!ğ!nden (3.26) denklem! yardımıyla
iq
dx¢ = i( x - q)e p dq p (4.2)
şekl!nde yazılır. Burada q , p genelleşt!r!lm!ş kompleks düzlemdek! b!r-parametrel!
hareket!n hareketl! düzlemdek! Q pol noktasının yer vektörüdür. Eğer hareket
I = [t0 , t1 ] zaman aralığında kısıtlanırsa p hareketl! düzlemde sab!t X noktasının
¢ sab!t düzlemde ç!zd!ğ! k X yörünge eğr!s!n!n FX yörünge alanı

p
t
1 1
[ x¢, dx¢]
2 tò0
FX = (4.3)
formülü kullanılarak hesaplanır [30]. Buradaki integral X noktasının yörünge eğrisi

üzerinde alınmıştır. O halde (4.1), (4.2) ve (4.3) denklemleri yardımıyla
t
11 iq iq
FX = ò éë ( x - u)e p , i ( x - q )e p ùû dq p
2 t0
yazılabilir. Burada (3.15) denklemi kullanılırsa X noktasının çizdiği yörüge

eğrisinin sınırladığı bölgenin alanı FX ,
t
11
( (
FX = ò ( x - u ) ( x - q ) + x - u ( x - q ) dq p
4 t0
) )
şekl!nde yazılab!l!r. O halde x = x1 + ix2 , u = u1 + iu2 , q = q1 + iq2 ve i 2 = p olmak

üzere gerekl! !şlemler yapılırsa bu alan,
83
t
11
FX =
2 tò0
( ( x1 - u1 )( x1 - q1 ) - p ( x2 - u2 )( x2 - q2 ) ) dq p
şeklinde elde edilir. Son denklemde X noktasının hareketli p düzleminde sabit
olduğu göz önüne alınırsa,
1 t t
1 1
FX =
2
( 1 2 ) ò p 2 x1 ò ( q1 + u1 ) dq p
1 2
x - px 2
dq -
t0 t0
t t
(4.4)
1
1 11
+ px2 ò ( q2 + u2 ) dq p + ò ( u1q1 - pu2 q2 ) dq p
2 t0
2 t0
eşitliği elde edilir. Şimdi X Î p noktası p hareketli düzlemin başlangıç noktası
olarak verilsin. O halde (4.4) denkleminden
t
11
(
FO = ò uq + uq dq p
4 t0
)
veya
t
11
( u1q1 - pu2 q2 ) dq p
2 tò0
FO = (4.5)
olduğu görülür. Dolayısıyla (4.5) denklemi p hareketli düzlemin başlangıç
noktasının genelleştirilmiş kompleks düzlemde bir-parametreli düzlemsel hareket

boyunca sabit düzlemde çizdiği yörünge eğrisinin sınırladığı bölgenin alanını verir.
Ayrıca p / ¢ genelleştirilmiş kompleks düzlemdeki hareketin toplam açısı
p
t1
d p = ò dq p (4.6)
t0
olarak verilsin. Bu durumda (4.4) denklemi (4.5) ve (4.6) denklemleri yardımıyla

84
t t
1 1 1
FX = FO +
2
( 1 2 ) p 2 1 ò ( 1 1 ) p 2 2 ò ( q2 + u 2 ) d q p
1 2
x - px 2
d - x q + u d q +
1
px (4.7)
t0 t0
şeklinde elde edilir.
Diğer taraftan p genelleştirilmiş kompleks düzlemde (3.25) denklemi yardımıyla
hareketin pol noktasının ( p = 0 için doğrusunun) bileşenleri
q1 = u1 +
du2
dq p
du
, pq2 = pu2 + 1 ,
dq p
( p = 0 için q
2 = q2 (g ( t ) ) , g Î )
olmak üzere
du2 du
u1 = q1 - , pu2 = pq2 - 1 (4.8)
dq p dq p
eşitlikleri yazılabilir. O halde (4.8) denklemi (4.7) denkleminde yerine yazılırsa,
1 1æ du2 ö 1 1æ du ö
t t
FX = FO + ( x1 - px2 ) d p - x1 ò ç 2q1 -
1 2 2
÷ dq p + x2 ò ç 2 pq2 - 1 ÷ dq p (4.9)
2 2 t0 çè dq p ø÷ 2 t0 çè dq p ø÷
denklemi elde edilir. Buradan gerekli düzenlemeler yapılırsa (4.9) denklemi
1æ æ t1 ö æ t1 öö
t1 t1
FX = FO + d p ( x1 - px2 ) - x1 ç 2ò q1dq p - ò du2 ÷ + x2 ç 2 p ò q2 dq p - ò du1 ÷ ÷ (4.10)

ç 2 2
2ç ç ÷ ç ÷÷
è è t0 t0 ø è t0 t0 øø
şeklinde bulunur.
Steiner noktası, dq p kütle elementli kütle örtülmesinde hareketli pol eğrisinin ağırlık
merkezidir. Dolayısıyla p genelleştirilmiş kompleks düzlem Steiner noktası ( p = 0
için doğrusu) için (3.31) denkleminden

85
t1 t1
2d p s1 = 2ò q1dq p - ò du2 ,
t0 t0
(4.11)
t1 t1
(
2 pd p s2 = 2 p ò q2 dq p - ò du1 , p = 0 için s2 = s2 (h ( t ) ) , h Î )
t0 t0
eşitlikleri yazılabilir. Dolayısıyla (4.11) denklemi (4.10) denkleminde yerine

yazılırsa aşağıdaki teorem verilebilir.
Teorem 4.1.1. p genelleştirilmiş kompleks düzlemde p / ¢ , bir-parametreli

p
düzlemsel hareket olarak verilsin. Bu durumda p hareketli düzlemde verilen sabit
bir X noktasının ¢ sabit düzleminde çizdiği yörünge eğrisinin sınırladığı bölgenin

p
alanı
FX = FO + d p ( x12 - px2 2 - 2 x1s1 + 2 px2 s2 )

1
(4.12)
2
şeklindedir.
Bu formüle p genelleştirilmiş kompleks düzlemde Steiner alan formülü denir.
p ’nin özel değerleri için Steiner alan formülünün ifadeleri aşağıdaki gibidir.
Özel Durum 1: p = -1 için (4.12) denklemi göz önüne alınırsa Steiner alan formülü
FX = FO + d ( x12 + x2 2 - 2 x1s1 - 2 x2 s2 )
1
2
olarak elde edilir. Bu formül ise bilinen kompleks düzlemde Steiner alan formülüne
karşılık gelir [27].
86
Özel Durum 2: p = 0 ise (4.12) denkleminden Galile düzlemi için Steiner alan
formülü
FX = FO + d ( x12 - 2 x1s1 )
1
2
olarak elde edilir. Burada Galile düzleminde verilen X noktası düzlemin I.

bölgesinde alınmıştır. Bu formül ise Galile düzlemindeki Steiner alan formülüne
karşılık gelir.
Özel Durum 3: p = 1 için (4.12) denklemi göz önüne alındığında Steiner alan
formülünün
FX = FO + d ( x12 - x2 2 - 2 x1s1 + 2 x2 s2 )
1
2
olduğu görülür. Burada X noktası hareketli hiperbolik düzlemin I. bölgesinde

alınmıştır. Bu formül ise hiperbolik düzlemdeki Steiner alan formülüne karşılık gelir
[28].
Şimdi (4.12) denkleminde verilen p genelleştirilmiş kompleks düzlemdeki Steiner
alan formülündeki FX değeri sabit kabul edilsin. Bu durumda
2 ( FX - FO )
x12 - px2 2 - 2 x1s1 + 2 px2 s2 =
dp
veya
2 ( FX - FO )
( x1 - s1 ) - p ( x2 - s2 ) = s12 - ps2 2 +
2 2
(4.13)
dp
87
eşitlikleri yazılabilir. O halde (3.5) denklemindeki genelleştirilmiş kompleks

düzlemde çember tanımı yardımıyla aşağıdaki teorem verilebilir.
Teorem 4.1.2. p genelleştirilmiş kompleks düzlemde bir-parametreli p / ¢

p
düzlemsel hareketi boyunca ¢ sabit düzleminde aynı FX alanına sahip yörüngeleri

p
çizen hareketli p düzlemindeki bütün X noktaları p düzleminde merkezi
Steiner noktası olan bir çember üzerinde bulunurlar.
Teorem 4.1.2.’yi kullanarak p ’nin özel durumları aşağıdaki gibi incelenebilir.

(4.13) denkleminde verilen bu çember p < 0 için merkezi Steiner noktası olan bir
elipse karşılık gelir. Özel olarak p = -1 alınırsa bu çember merkezi Steiner noktası
olan bilinen Öklid çemberine karşılık gelir [23]. p = 0 için (4.13) denklemindeki
çember Galile düzleminde çembere (cycle) karşılık gelir. Galile düzlemindeki bu
çember (cycle), Öklid düzlemindeki parabole eşittir. Bu parabolün tepe noktası ise
Galile düzlemindeki Steiner doğrusunun üzerinde bulunur. p > 0 için ise bu çember
bir hiperbole karşılık gelir. Eğer özel olarak p = 1 seçilirse Lorentz çemberi elde
edilir [28].
4.1.2. Genelleştirilmiş kompleks düzlemde karışık alan formülü ve Holditch

teoremi
Genelleştirilmiş kompleks düzlemde p / ¢ hareketi boyunca

p p hareketli
düzlemde sabit X ve Y noktaları verilsin. Ayrıca bu noktalardan oluşan XY doğru

parçası üzerinde X ve Y noktalarından farklı sabit bir nokta Z olmak üzere bu
noktalar arasında
OZ = OX + XZ (4.14)
OY = OX + XY (4.15)
88
XZ = m XY , m Î (4.16)
olacak şekilde ilişkiler mevcuttur. O halde (4.14), (4.15) ve (4.16) denklemleri göz
önüne alınırsa,
OZ = l OX + m OY
O (4.17)
veya
z = l x + m y, l + m =1 (4.18)
eşitlikleri elde edilir. Burada l ve m değerlerine z ’nin barisantrik koordinatları

denir.
(3.17) denkleminde verilen p genelleştirilmiş kompleks düzlemdeki bir parametreli
düzlemsel hareket tanımından yararlanılarak doğrusal X , Y ve Z noktalarının

hareketi için
x¢ = ( x - u ) e p ,
iq
y¢ = ( y - u ) e p ,
iq
(4.19)
z¢ = ( z - u ) e
iq p
denklemleri yazılabilir. Benzer şekilde doğrusal X , Y ve Z noktalarının ¢ sabit

p
düzleminin O¢ orijin noktasına göre konum vektörleri, sırasıyla, x¢, y¢ ve z ¢ olmak

üzere (4.19) denklemleri göz önüne alınırsa,
l x¢ + m y¢ = l ( x - u ) e + m ( y - u) e
iq p iq p
= (l x + m y) e - (l + m ) e
iq p iq p
= ( z - u) e
iq p
olmak üzere
89
z¢ = l x¢ + m y¢ (4.20)
eşitliği ile elde edilir. O halde (4.20) denkleminin diferensiyeli alınırsa,
dz¢ = l dx¢ + m dy¢ (4.21)
denklemi bulunur. Buradan (4.3), (4.20) ve (4.21) denklemleri göz önüne alınırsa
p hareketli düzleminde XY doğru parçasının üzerinde verilen sabit Z noktasının
¢ sabit düzleminde çizdiği yörünge eğrisinin FZ alanı için

p
t
11
[ z¢, dz¢]
2 tò0
FZ =
olmak üzere
t
11
[l x¢ + m y¢, l dx¢ + m dy¢]
2 tò0
FZ = (4.22)
eşitliği yazılabilir. Burada basit integral işlemleri yapılırsa (4.22) denklemi
t t t
1 1 1 1
1 1
FZ = l 2 ò [ x ¢, dx ¢] + lm ò ([ x ¢, dy¢] + [ y¢, dx ¢]) + m 2 ò [ y¢, dy¢] (4.23)
2 t0 2 t0 2 t0
eşitliği elde edilir. Ayrıca
t
11
2 tò0
FX = [ x¢, dx¢],
t
11
2 tò0
FY = [ y¢, dy¢], (4.24)
t
11
FXY = ò ([ x ¢, dy¢] + [ y¢, dx ¢])
4 t0
90
olmak üzere (4.23) denklemi
FZ = l 2 FX + 2lm FXY + m 2 FY (4.25)
olarak elde edilir. Burada FXY ifadesine genelleştirilmiş kompleks düzlemde
p / ¢ bir-parametreli düzlemsel hareketi için karışık alan formülü denir. Şimdi

p
bu karışık alan formülünü hesaplamak için (4.1) ve (4.2) denklemlerinden
x¢ = ( x - u ) e p , dx¢ = i ( x - q ) e p dq p
iq iq
y¢ = ( y - u ) e p , dy¢ = i ( y - q ) e p dq p
iq iq
eşitlikleri göz önüne alınsın. O halde karışık alan formülü (4.24) denkleminden
FXY
11 é
4 t0
(
= ò ë( x - u ) e p , i ( y - q ) e p dq p ùû + éë( y - u ) e p , i ( x - q ) e p dq p ùû
iq iq iq iq
) (4.26)
olarak yazılabilir. Son denklemde (3.15) denklemi kullanılırsa,
FXY
11
(
= ò éë( x - u ) , i ( y - q ) dq p ùû + éë( y - u ) , i ( x - q ) dq p ùû
4 t0
)
olmak üzere
FXY =
11
8 tò0
( ( ) ( ) ( ) (
( x - u ) y - q + x - u ( y - q ) + ( y - u ) x - q + y - u ( x - q ) dq p ) )
eşitliği elde edilir. Buradan gerekli işlemler yapılırsa p genelleştirilmiş kompleks
düzlemde karışık alan formülü
1 1 æ 2 x1 y1 - 2 px2 y2 - ( x1 + y1 )( u1 + q1 ) ö
t
FXY = ò ç ÷ dq p (4.27)
4 t0 çè + p ( x2 + y2 )( u2 + q2 ) + 2 ( u1q1 - pu2 q2 ) ø÷
91
şeklinde elde edilir. Ayrıca (4.5), (4.6) ve (4.8) denklemlerinden yararlanılarak (4.27)
denklemi
1 1 æ t1 t1
ö
FXY = F0 + d p ( x1 y1 - px2 y2 ) - ( x1 + y1 ) ç 2 ò q1dq p - ò du2 ÷
2 4 ç t ÷
è 0 t0 ø
(4.28)
1 æ t1 t1
ö
+ ( x2 + y2 ) ç 2 p ò q2 dq p - ò du1 ÷
4 ç t ÷
è 0 t0 ø
olarak bulunur. Son olarak p genelleştirilmiş kompleks düzlemde hareketli pol
eğrisinin ağırlık merkezi olan ve (4.11) denklemi ile verilen Steiner noktasının
bileşenleri kullanılırsa (4.28) denklemindeki karışık alan formülü
1
FXY = F0 + d p ( x1 y1 - px2 y2 - ( x1 + y1 ) s1 + p ( x2 + y2 ) s2 ) (4.29)
2
Şimdi X ve Y noktaları aynı nokta olarak kabul edilsin. O halde (4.29) formülü
FXX = FO + d p ( x12 - px2 2 - 2 x1s1 + 2 px2 s2 )

1
2
şeklinde bulunur. Bu formül ise (4.12) formülündeki Steiner alan formülüne eşittir.
Dolayısıyla (4.29) formülü (4.12) formülünün daha genel halidir. Ayrıca (4.29)
formülünden
FXY = FYX (4.30)
olduğu aşikardır.
Şimdi FXY karışık alan formülü FX ve FY yörünge alanları cinsinden ifade edilsin.
Bunun için (4.12) ve (4.29) denklemleri göz önüne alınırsa,
92
FX - 2 FXY + FY = FO + d p ( x12 - px2 2 - 2 x1s1 + 2 px2 s2 ) - 2 FO

1
2
- d p ( x1 y1 - px2 y2 - ( x1 + y1 ) s1 + p ( x2 + y2 ) s2 ) + FO
+ d p ( y12 - py2 2 - 2 y1s1 + 2 py2 s2 )

1
2
eşitliği yazılabilir. Son denklemde gerekli düzenlemeler yapılırsa,
(
FX - 2 FXY + FY = d p x12 - 2 x1 y1 + y12 - p ( x2 2 - 2 x2 y2 + y2 2 )
1
2
)
denkleminden son olarak
1
FX - 2 FXY + FY = d p
2
(( x - y ) - p ( x - y ) )
1 1
2
2 2
2
(4.31)
eşitliği elde edilir.
p hareketli düzleminin I. bölgesinde verilen sabit X ve Y noktaları arasındaki
uzaklık d olarak verilsin. O halde (3.4) denklemi ile verilen genelleştirilmiş

kompleks düzlemdeki I. bölge için uzaklık tanımından
d 2 = ( x1 - y1 ) - p ( x2 - y2 )
2 2
(4.32)
eşitliği yazılabilir. Dolayısıyla (4.31) denkleminde (4.32) denklemi yerine yazılırsa,
1
FX - 2 FXY + FY = d p d 2 (4.33)
2
denklemi bulunur. Bu son denklemden FXY karışık alan formülü yalnız bırakılırsa,
1 1
FXY = ( FX + FY ) - d p d 2 (4.34)
2 4
93
kolayca elde edilir. Son olarak (4.34) denklemi (4.25) denkleminde yerine yazılır ve
gerekli işlemler yapılırsa l + m = 1 olmak üzere (4.25) denklemi
1
FZ = l FX + m FY - lmd p d 2 (4.35)
2
şeklinde bulunur.
Şimdi p hareketli genelleştirilmiş kompleks düzleminin I. bölgesinde verilen sabit
X ve Y noktalarının aynı yörünge üzerinde olduğu kabul edilsin. Böylece bu
noktaların çizdiği yörünge eğrilerinin sınırladığı bölgelerin alanları ( FX = FY ) eşittir.
Böyle bir kabul altında (4.35) denklemi l + m = 1 olmak üzere
1
FX - FZ = lmd p d 2 (4.36)
2
olarak bulunur. O halde aşağıdaki teorem verilebilir.
Teorem 4.1.3. (Holditch Teoremi) p Ì p genelleştirilmiş hareketli kompleks
düzlem üzerinde verilen sabit X ve Y noktaları ile oluşan doğru parçası XY olmak
üzere p / ¢ hareketi boyunca [ t0 , t1 ] zaman aralığında sabit uzunluklu XY doğru
p
parçasının uç noktaları aynı k X eğrisini çizsin. O halde XY doğru parçasının

üzerinde bu noktalardan farklı olarak verilen bir Z sabit noktası da
( ld = YZ , md = XZ , )
l + m = 1 hareket boyunca başka bir kZ eğrisi çizer. p
genelleştirilmiş kompleks düzlemde p / ¢ hareketi boyunca k X ve kZ eğrileri

p
arasında kalan alan hareketin p - dönme açısına ve bu noktalar arasındaki uzaklığa

bağlıdır.
94
p genelleştirilmiş kompleks düzlemde bir-parametreli düzlemsel hareket için
Holditch teoremi kullanılarak aşağıdaki sonuç verilebilir.
Sonuç 4.1.4. p hareketli genelleştirilmiş kompleks düzleminde X ve Y sabit
noktalar olmak üzere XY doğru parçası üzerinde sabit iki nokta Z1 ve Z2 olsun.
p / ¢ hareketi boyunca Z1 ve Z2 noktaları birbirinden farklı k Z1 ve kZ2 eğrilerini

p
çizerken X ve Y noktaları aynı k X eğrisini çizsin. Eğer k X ve k Z1 eğrilerinin
yörünge alanları arasındaki fark F , k X ve kZ2 eğrilerinin yörünge alanları arasındaki
fark F ¢ ise F ve F ¢ arasındaki ilişki,
2
é ù
F ê XZ1 p ú XZ 2 YZ1
= g, g= p p
F ¢ ê XZ 2 ú XZ1 YZ 2
ë p û p p
şeklindedir.
İspat: (4.36) denklemi göz önüne alınırsa FZ1 için
dp
FZ1 = FX - XZ1 YZ1 ,
2 p p
ve FZ 2 #ç#n
dp
FZ2 = FX - XZ 2 YZ 2
2 p p
denklemleri yazılabilir. O halde son denklemlerden yola çıkarak F ve F ¢ alanları,

sırasıyla,
dp
F = FX - FZ1 = XZ1 YZ1 , (4.37)
2 p p
95
ve
dp
F ¢ = FX - FZ2 = XZ 2 YZ 2 , (4.38)
2 p p
şeklinde yazılabilir. Burada (4.37) ve (4.38) denklemleri göz önüne alınırsa, F ile
F ¢ arasındaki ilişki,
F XZ1 YZ1
=
p p
F ¢ XZ 2 YZ 2
p p
l1 m2 XZ 2 YZ1
şeklinde bulunur. Böylece g = =
p p
olarak dikkate alınırsa son
l2 m1 XZ1 YZ 2
p p
denklemden
2
é ù
F ê XZ1 p ú
= g
F ¢ ê XZ 2 ú
ë p û
F
yazılabilir. Dolayısıyla oranı sadece X , Y , Z1 ve Z2 noktaları arasındaki uzaklığa
F¢
bağlıdır.
p genelleştirilmiş kompleks düzlemde Holditch teoreminin bir genellemesi olan
Teorem 4.1.5. p1 ve p2 hareketli iki genelleştirilmiş kompleks düzlem olsun.
¢ sabit genelleştirilmiş kompleks düzlem olmak üzere

p p1 / ¢ ve
p p2 / ¢
p
hareketleri boyunca hareketli p1 ve p2 düzlemlerinde, sırasıyla, sabit X 1 ve X 2
noktaları sabit düzlemde FX alanlı aynı k X eğrisini çizerken; Y1 ve Y2 noktaları da

96
sabit düzlemde FY alanlı aynı kY eğrisini çizsin. X 1 ve Y1 noktaları ile doğrusal Z1
noktasının çizdiği yörünge eğrisinin sınırladığı bölgenin alanı F1 ve X 2 ve Y2
noktaları ile doğrusal Z2 noktasının çizdiği yörünge eğrisinin sınırladığı bölgenin
alanı F2 olsun. O halde a, b, l1 , l2 Î olmak üzere bu alanlar arasındaki fark,
dp
F1 - F2 = ab ( l22 - l12 )
2
şeklindedir.
İspat: X1Z1 = l1a, Y1Z1 = l1b, d1 = l1 ( a + b ) olmak üzere (4.35) denkleminden

p p
d
F1 =
1
l1 (a + b)
( )
l1bFX1 + l1aFY1 - p l12 ab
2
denklemi bulunur. Burada FX1 = FX 2 = FX ve FY1 = FY2 = FY olduğu göz önüne alınır
ve gerekli sadeleştirme yapılırsa,
1 d
F1 = ( bFX + aFY ) - p l12 ab (4.39)
a+b 2
elde edilir. Benzer şekilde X 2 Z 2 = l2 a, Y2 Z 2 = l2b, d 2 = l2 ( a + b ) olmak üzere

p p
(4.35) denkleminden
d
F2 =
1
l2 (a + b)
( )
l2bFX 2 + l2 aFY2 - p l2 2 ab
2
eşitliği bulunur. Son denklemde gerekli sadeleştirme yapılır ve FX1 = FX 2 = FX ve
FY1 = FY2 = FY olduğu dikkate alınırsa,

97
1 d
F2 = ( bFX + aFY ) - p l22ab (4.40)
a+b 2
denklemi bulunur. O halde (4.39) ve (4.40) denklemleri göz önüne alınırsa,
dp
F1 - F2 = ab ( l2 2 - l12 ) (4.41)
2
denklemi elde edilir.
Özel olarak l1 = 0 alınırsa (4.41) denklemi
dp
F1 - F2 = l2 2 ab
2
şeklinde dönüşür. Bu formül ise (4.36) denkleminin aynısıdır. Dolayısıyla Teorem

4.1.5.’te verilen ifade Holditch teoreminin daha genel halidir.
p genelleştirilmiş kompleks düzlemde p / ¢ bir-parametreli düzlemsel hareketi

p
için verilen Holditch teoremi ile ilgili bazı özel durumlar aşağıdaki gibi verilebilir.
Özel Durumlar:
Özel Durum 1: X , Y , Z Î p Ì p noktalarının p genelleştirilmiş kompleks
düzlemin I. koordinat ekseni üzerinde olduğu kabul edilsin. Bu durumda
d = y-x
b = y - z = ld
a = z - x = md
a + b = d, l + m = 1
olduğundan (4.35) denkleminden

98
1 d
FZ = ( bFX + aFY ) - p ab (4.42)
d 2
olarak bulunur. Ek olarak FX = FY alınırsa (4.42) denklemi
dp
FZ - FX = ab (4.43)
2
olarak elde ed!l!r.
Özel Durum 2. p ¹ 0 !ç!n S = ( s1 , s2 ) Ste!ner noktası hareketl! p düzlem!n!n
başlangıç noktası ( S ( s1 , s2 ) = O ( 0, 0 ) ) olsun. p = 0 !ken Gal!le düzlem!nde her t
anında Ste!ner doğrusu oluştuğundan p = 0 durumunda Ste!ner doğrusu sanal
eksenle çakışık olarak ( S = ( 0, s2 ) ) alınsın.
Bu durumda S ( 0, 0 ) ( ya da S = ( 0, s2 ) ) !ç!n (4.12) denklem! göz önüne alınırsa,
FX = FS + d p ( x12 - px2 2 )
1
(4.44)
2
eş!tl!ğ! elde ed!l!r. Benzer şek!lde (4.29) denklem! !ç!n de aynı !şlem uygulanırsa,
1
FXY = FS + d p ( x1 y1 - px2 y2 ) (4.45)
2
eş!tl!ğ! bulunur.
Buna göre (4.44) ve (4.45) denklemler! göz önüne alınırsa d p > 0 , X ¹ S ve X ¹ Y
olmak üzere aşağıdak! geometr!k yorumlar yapılab!l!r.

99
1. (4.44) denkleminde d p > 0 ve FS > 0 dır. Ayrıca, I. bölgede x12 - px2 2 > 0
olduğundan
FX > FS
"fades" yazılab"l"r. Yan" genelleşt"r"lm"ş kompleks düzlemde b"r-parametrel"

düzlemsel hareket "ç"n hareketl" düzlem"n I. bölges"nde alınan herhang" b"r sab"t
noktanın ç"zd"ğ" yörünge eğr"s"n"n sınırladığı bölgen"n alanı Ste"ner noktasının
ç"zd"ğ" yörünge eğr"s"n"n sınırladığı bölgen"n alanından her zaman "ç"n büyüktür. Bu
"fadeye genelleşt"r"lm"ş kompleks düzlemde S Ste"ner noktasının FS yörünge
alanının m•n•mall•k özell•ğ• den"r.
2. Şimdi yukarıda bahsedilen şartlar altında FXY karışık alan formülü FX ve FY

yörünge alanları cinsinden hesaplansın. O halde (4.44) ve (4.45) denklemleri
kullanılarak
dp dp
FX - 2 FXY + FY = FS +
2
(x 1
2
- px2 2 ) - 2FS - d p ( x1 y1 - px2 y2 ) + FS +
2
(y 1
2
- py2 2 )
denklem"nde gerekl" "şlemler yapılırsa,
dp
FX - 2 FXY + FY =
2
(x 1
2
- 2 x1 y1 + y12 - p ( x2 2 - 2 x2 y2 + y2 2 ) )
olmak üzere
dp
FX - 2 FXY + FY =
2
(( x - y )
1 1
2
- p ( x2 - y2 )
2
)
denklem" elde ed"l"r. Burada genelleşt"r"lm"ş kompleks düzlem"n I. bölges"nde

ver"len X ve Y noktaları arasındak" uzaklığın d olduğu hatırlanırsa (4.32)
denklem"nden faydalanılarak
100
dp
FX - 2 FXY + FY = d2
2
eş•tl•ğ• elde ed•l•r. Ayrıca d p > 0 , d 2 > 0 olduğundan
FX - 2FXY + FY > 0
olarak bulunur.
3. Şimdi FX FY - FXY 2 ifadesi (4.44) ve (4.45) denklemleri kullanılarak hesaplansın.

O halde
2
æ d öæ d ö æ d ö
FX FY - FXY 2
= ç FS + p ( x12 - px2 2 ) ÷ç FS + p ( y12 - py2 2 ) ÷ - ç FS + p ( x1 y1 - px2 y2 ) ÷
è 2 øè 2 ø è 2 ø
denklem•nde gerekl• düzenlemeler yapılırsa,
dp
FX FY - FXY 2 = FS ( x12 - 2 x1 y1 + y12 - px2 2 + px2 y2 - py2 2 )
2
d p2
+
4
(x2 2
1 1 y - px12 y2 2 - px2 2 y12 + p 2 x2 2 y2 2 - x12 y12 + 2 px1 y1 x2 y2 - p 2 x2 2 y2 2 )
elde ed•l•r. Burada (4.32) denklem•nde ver•len uzaklık göz önüne alınır ve gerekl•
sadeleşt•rmeler yapılırsa,
dp d p2
FX FY - FXY = 2
FS d - p
2
( x1 y2 - px2 y1 )
2 4
eş•tl•ğ• bulunur. O halde aşağıdak• yorumlar yapılab•l•r:
p < 0 veya p = 0 için FX FY - FXY > 0 ,

2
a.
b. p > 0 için FX FY - FXY 2 Î .

101
( FX - FS )( FY - FS ) - ( FXY - FS )
2
4. Son olarak denklemi (4.44) ve (4.45)
denklemleri kullanılarak hesaplanırsa,
dp dp d p2
( FX - FS )( FY - FS ) - ( FXY - FS )
2
=
2
(x 1
2
- px2 2
) 2 (y 1
2
- py2 ) -
2
4
( x1 y1 - px2 y2 )
2
dp 2
( x1 y2 - x2 y1 )
2
= -p
4
bulunur. O halde aşağıdak# yorumlar yapılab#l#r:
p < 0 için ( FX - FS )( FY - FS ) - ( FXY - FS ) ³ 0 ,

2
a.
p = 0 için ( FX - FS )( FY - FS ) - ( FXY - FS ) = 0 ,
2
b.
p > 0 için ( FX - FS )( FY - FS ) - ( FXY - FS ) £ 0 .

2
c.
Yan# p = 0 #ç#n bu #fade da#ma sıfırdır. p < 0 ve p > 0 #ç#n #se eş#tl#k durumu X , Y
ve S noktalarının doğrusal olmasıyla mümkündür.

Hold$tch Teorem$
Bu bölümde, öncelikle genelleştirilmiş kompleks düzlemde Cauchy uzunluk formülü

verilmiştir. Daha sonra Bölüm 4.1.’de verilen doğrusal üç noktanın çizdiği yörünge
eğrilerinin sınırladığı bölgelerin alanları arasındaki ilişkiyi veren Holditch teoreminin
bir genellemesi elde edilmiştir.
4.2.1. Genelleştirilmiş kompleks düzlemde Cauchy uzunluk formülü
p genelleştirilmiş kompleks düzlemde I. bölgede alınan bir g doğrusu Hesse
formunda
h = x1 cos py p - px2 sin py p (4.46)

102
şekl•nde yazılab•l•r. Burada ( h,y ) ;

p Hesse koord•natlarıdır. Ayrıca h ; O or•j•n
noktasından g doğrusuna •n•len d•kmen•n uzunluğu, y p ; bu d•kmen•n x - eksen• •le
poz•t•f yönde yaptığı açı ve X ( x1 , x2 ) noktası •se; g doğrusu •le ( g ) zarf eğr•s•n•n
değme noktasıdır.
h , y p ’n•n b•r fonks•yonu •se her b•r y p değer•ne genelleşt•r•lm•ş kompleks
düzlemde b•r doğru karşılık gel•r. Böylece y p ’ye göre genelleşt•r•lm•ş kompleks
düzlemde doğru demet• elde ed•l•r. Öyleyse
h (y p ) = x1 cos py p - px2 sin py p
yazılabilir. Buradan y p ’ye göre diferensiyel alınırsa
dh (y p )
= px1 sin py p - px2 cos py p
dy p
denklemi elde edilir. Bu iki denklem sistemi x1 ve x2 ’ye göre çözülürse,
x1 = h cos py p - h sin py p
(4.47)
px2 = ph sin py p - h cos py p
eş•tl•kler• elde ed•l•r. Ek olarak (4.47) denklem s•stem•n•n, sırasıyla, d•ferens•yel•

alınırsa,
( )
x1 = ph - h sin py p (4.48)
ve
( )
pxx2 = ph - h cos py p (4.49)
103
eş tl kler elde ed l r. Böylel kle (4.48) ve (4.49) denklemler kullanılarak ( g ) zarf
eğr s n n X noktasının dx değ ş m yardımıyla zarf eğr s n n ds yay element
1
ds = ph - h dy p
p
şekl nde yazılab l r. Böylece ( g ) zarf eğr s n n uzunluğu (çevres )
t1
1
L=
p t0
ò ph - h dy p (4.50)
şekl nded r. Bu formüle Cauchy uzunluk formülü den r.
Benzer şek lde g doğrusunun zarf eğr s n n uzunluğu sab t düzleme göre fade
ed leb l r. (4.46) denklem ne benzer şek lde g doğrusunun sab t düzleme göre Hesse
formundak denklem aşağıdak g b hesaplanab l r.
h¢ = x1¢ cos py ¢p - px2¢ sin py ¢p (4.51)
olmak üzere burada h¢ ; O¢ or j n noktasından g doğrusuna n len d kmen n
uzunluğu, y ¢p ; bu d kmen n x - eksen le poz t f yönde yaptığı açıdır. Ayrıca q p ;
genelleşt r lm ş kompleks düzlemde b r-parametrel düzlemsel hareket n dönme açısı

olmak üzere y ¢p , q p ve y p açıları arasında
y ¢p = q p +y p (4.52)
l şk s mevcuttur. O halde (4.51) denklem nde (3.14), (3.17) ve (4.52) denklemler

göz önüne alınırsa
h¢ = h - u1 cos py p + pu2 sin py p (4.53)

104
eş•tl•ğ• yazılır. Burada g doğrusu p hareketl• genelleşt•r•lm•ş kompleks düzlemde
sab•t olduğundan y p sab•tt•r. Dolayısıyla dy ¢p = dq p yazılab•l•r. Buradan (4.53)
denklem• yardımıyla (4.50) denklem•ndek• Cauchy formülüne benzer olarak
t1
1
L¢ =
p
ò ph¢ - h¢ dq
t0
p (4.54)
yazılab•l•r. O halde (4.54) denklem•ndek• •ntegral• hesap etmek •ç•n (4.53) denklem•
göz önüne alınırsa
h¢ = h - u1 cos py p + pu2 sin py p

h¢ = h - u1 co
os py p + pu2 sin py p
cos
eş•tl•kler• elde ed•l•r. Bu eş•tl•kler (4.54) denklem•nde yer•ne yazılırsa
L¢ =
1
( phd p - A cos py p + pB sin py p ) (4.55)
p
t1 t1
yazılab•l•r. Burada A = ò ( pu1 - u1 ) dq p ve B = ò ( pu2 - u2 ) dq p d•r. O halde (3.25)

t0 t0
denklem• göz önüne alındığında A ve B , sırasıyla
t1 t1
A = ò ( pq1 - pq
q2 ) dq p , B = ò ( pq2 - q1 ) dq p
t0 t0
elde ed•l•r. Son denklem (4.55) denklem•nde yer•ne yazılırsa,
t1
ò ( p cos py q - p 2 sin py p q2 ) dq p
1 1
L¢ = phd p - p 1
p p t0
t1
ò ( p cos py q - p sin py p q1 ) dq p
1
+ p 2
p t0
105
t1
eş•tl•ğ• elde ed•l•r. Burada LQg = cos py p q2 - sin py p q1 , g doğrusu üzer•nde ( Q )
t 0
hareketl• pol eğr•s•n•n Q1Q2 doğru parçasının uzunluğudur. Ayrıca Q pol noktasının
g doğrusuna olan uzaklığı q = h - q1 cos py p + pq2 sin py p olmak üzere
æ t1 ö
L¢ = p ç ò qdq p + LQg ÷ (4.56)
çt ÷
è0 ø
şekl•nde elde ed•l•r.
4.2.2. Genelleştirilmiş kompleks düzlemde Holditch teoreminin genellemesi
p ve ¢ , sırasıyla, hareketli ve sabit genelleştirilmiş kompleks düzlemler olmak

p
üzere p / ¢ , bir-parametreli düzlemsel hareketi boyunca hareketli

p p
düzleminde verilen sabit X ve Y noktaları k X ve kY yörünge eğrilerini çizsin. p
y-x
hareketli düzleminin a3 normal vektörü yardımıyla = a1 olmak üzere
d
a2 = a3 Ù p a1 olacak şekilde {a1 , a2 , a3 } dik çatısı kurulsun.
O halde p hareketli düzleminin t1 , t 2 koordinat vektörleri ile a1 , a2 vektörleri
arasındaki ilişki t1 ile a2 arasındaki açı y p olmak üzere
éa1 ù écos py p p sin py p ù é t 2 ù

êa ú = ê sin py cos py p úû êë t1 úû
(4.57)
ë 2û ë p
veya
a1 = p sin py p t1 + cos py p t 2
(4.58)
a2 = cos py p t1 + sin py p t 2
106
bağıntısı ile verilebilir. Diğer taraftan (4.58) denklemine benzer olarak sabit ¢
p
genelleştirilmiş kompleks düzlemin t1¢ , t 2¢ koordinat vektörleri ile a1¢ , a2¢ vektörleri
arasındaki ilişki ise t1¢ ile a2¢ arasındaki açı y ¢p olmak üzere
a1¢ = p sin py ¢p t1¢ + cos py ¢p t 2¢

(4.59)
a2¢ = cos py ¢p t1¢ + sin py ¢p t 2¢
şeklinde yazılabilir. Burada a1¢ ve a2¢ sabit sisteme göre yer vektörleridir. (4.59)
denkleminin diferensiyeli alınırsa,
da1¢ = ( p cos py ¢p t1¢ + p sin py ¢p t 2¢ ) dy ¢p

(4.60)
da2¢ = ( p sin py ¢p t1¢ + cos py ¢p t 2¢ ) dy ¢p
eşitlikleri elde edilir.
Şimdi p hareketli genelleştirilmiş kompleks düzlemde XY doğru parçası üzerinde
olmayan sabit bir Z noktası göz önüne alınsın. Bu durumda Z noktasının XY

doğru parçası üzerine dik izdüşüm noktası R olmak üzere p hareketli düzlemde
X , Y ve R noktaları arasındaki ilişkiler
OR = OX + XR (4.61)
OY = OX + XY (4.62)
XR = b XY , b Î (4.63)
olacak şekilde yazılabilir. Buradan (4.61), (4.62) ve (4.63) denklemleri yardımıyla

1 - b = a olmak üzere
107
OR = a OX + b OY
O
eşitliği veya X , Y ve R noktalarının hareketli p genelleştirilmiş kompleks
düzlemine göre yer vektörleri, sırasıyla, x , y ve r olmak üzere bu yer vektörleri

arasındaki ilişki,
r =ax + b y (4.64)
şeklinde yazılabilir. Burada a + b = 1 dir. Ayrıca OZ = OR + RZ olduğu göz önüne
alınırsa Z noktasının XY doğru parçasına olan uzaklığı c olmak üzere ( RZ = c )

(4.64) denklemi yardımıyla
z = a x + b y + ca2 (4.65)
eşitliği yazılabilir. Diğer taraftan (3.17) denklemi yardımıyla x¢, y¢ ve z ¢ yer

vektörleri için
x¢ = ( x - u ) e p ,
iq
y¢ = ( y - u ) e p ,
iq
z¢ = ( z - u ) e
iq p
eşitlikleri yazılabilir. Ayrıca, (4.58) ve (4.59) denklemleri yardımıyla
iq p
a2¢ = a2 e (4.66)
olduğu göz önüne alınırsa a + b = 1 olmak üzere
a x¢ + b y¢ + ca2¢ = a ( x - u ) e + b ( y - u) e
iq p iq p iq p
+ ca2 e
= (a x + b y + ca2 ) e - (a + b ) ue
iq p iq p
= ( z - u) e
iq p
108
olacak şekilde
z¢ = a x¢ + b y¢ + ca2¢ (4.67)
denklemi yazılabilir. Yani (4.65) denkleminde verilen x, y, z ve a2 vektörleri
arasındaki aynı ilişki, bu vektörlerin sabit ¢ düzlemine göre ifadeleri olan x¢, y¢,z¢
p
ve a2¢ vektörleri arasında da mevcuttur.
(4.67) denkleminin diferensiyel alınırsa,
dz¢ = a dx¢ + b dy¢ + cda2¢ (4.68)
Şimdi p hareketli genelleştirilmiş kompleks düzlemde verilen sabit Z noktasının
¢ sabit düzlemde çizdiği yörünge eğrisinin sınırladığı bölgenin alanı hesap edilsin.
p
(4.3) denkleminden Z noktasının çizdiği yörünge eğrisinin sınırladığı bölgenin

alanı,
t
11
FX = ò [ z ¢, dz ¢]
2 t0
olmak üzere (4.67) ve (4.68) denklemleri göz önüne alınırsa,
t
11
[a x¢ + b y¢ + ca2¢ , a dx¢ + b dy¢ + cda2¢ ]
2 tò0
FZ =
şeklinde yazılabilir. Eğer burada gerekli işlemler yapılırsa,

109
t t t t
1 1 1 1
1 1 1 1
FZ = a 2 ò [ x¢, dx ¢] + ab ò [ x ¢, dy¢] + a c ò [ x ¢, da2¢ ] + ab ò [ y¢, dx ¢]

2 t0 2 t0 2 t0 2 t0
t t t t
1 21 1 1
1 1 1 1
+ b ò [ y , dy ] + b c ò [ y , da2 ] + a c ò [ a2 , dx ] + b c ò [a2¢ , dy¢]

¢ ¢ ¢ ¢ ¢ ¢ (4.69)
2 t0 2 t0 2 t0 2 t0
t
1 1
+ c 2 ò [ a2¢ , da2¢ ]
2 t0
(4.24) denkleminden p hareketli düzleminde verilen sabit X ve Y noktalarının
¢ sabit düzleminde çizdiği yörünge eğrilerinin sınırladığı bölgelerin alanları

p
t
11
FX = ò [ x ¢, dx ¢]
2 t0
t
11
[ y¢, dy¢]
2 tò0
FY =
t
11
FXY = ò ([ x ¢, dy¢] + [ y¢, dx ¢])
4 t0
şeklindedir. Burada FXY , (4.29) denkleminde verilen p hareketli düzlemi üzerinde
sabit X ve Y noktalarının p
¢ sabit düzleminde çizdiği k X ve kY yörünge
eğrilerinin sınırladığı bölgelerin karışık alan formülüdür. O halde (4.69) denkleminde

son denklemler yerine yazılırsa,
t1 t t
c2 c1 c1
FZ = a FX + b FY + 2ab FXY +
2 2
[
ò 2 2 2 tò
a ¢ , d a ¢ ] + [a x ¢ + b y ¢, da ¢
2 ] + ò [a2¢ ,a dx¢ + b dy¢]
2 t0 0
2 t 0
denklemi elde edilir. Ayrıca son denklemde (4.34) denklemi dikkate alınırsa,
110
dp c2
t1
FZ = a FX + b FY -
2
ab d 2 +
2 ò [a¢ , da¢ ]
2 2
t0
t t
(4.70)
c 1 c 1
+ ò [a x¢ + b y¢, da2¢ ] + ò [ a2¢ , a dx¢ + b dy¢]
2t 2t
0 0
bulunur.
Şimdi (4.70) denklemindeki integraller teker teker hesap edilsin. (4.59) ve (4.60)
denklemlerinden

da2¢ = ( p sin py ¢p t1¢ + cos py ¢p t 2¢ ) dy ¢p
eşitlikleri geçerlidir. O halde
t1 t1
cos py ¢p sin py ¢p
ò [a2¢ , da2¢ ] = ò
t0 t0
p sin py ¢p cos py ¢p
dy ¢p
t1
(4.71)
= ò ( cos p 2y ¢p - p sin p 2y ¢p ) dy ¢p
t0
eşitliği elde edilir. Genelleştirilmiş kompleks düzlemin I. bölgesinde
cos p 2y ¢p - p sin p 2y ¢p = 1
eşitliği geçerli olduğundan (4.71) denklemi
t1
ò [ a ¢ , da ¢ ] = d
t0
2 2 p (4.72)

111
t1
Diğer taraftan ò [a x¢ + b y¢, da¢ ] integralini hesap etmek için

t0
2
x¢ = ( x - u ) e p ,
iq
y¢ = ( y - u ) e
iq p
da2¢ = a1¢dy ¢p
iq p
a1¢ = a1e
eşitlikleri dikkate alınırsa,
t1 t1
ò [a x¢ + b y¢, da¢ ] = ò éëa ( x - u ) e + b ( y - u ) e p , a1e p ùû dy ¢p

iq p iq iq
2
t0 t0
olduğu görülür ve (3.15) denkleminden a + b = 1 olmak üzere
t1 t1
ò [a x¢ + b y¢, da2¢ ] = ò [a x + b y - u, a1 ] dy ¢p
t0 t0
denklemi elde edilir öyle ki a + b = 1 dir. Ek olarak, (4.64) denkleminden
t1 t1
ò [a x¢ + b y¢, da2¢ ] = ò [ r - u, a1 ] dy ¢p
t0 t0
(4.73)
olduğu kolayca görülür. Burada (4.58) denkleminden a1 = p sin py p t1 + cos py p t 2
olduğu dikkate alınırsa (4.73) denklemi,
t1 t1
r1 - u1 r2 - u2
ò [a x¢ + b y¢, da¢ ] = ò p sin py
t0
2
t0 p cos py p
dy ¢p
t1
= ò ( r1 cos py p - pr2 sin py p - u1 cos py p + pu2 sin py p ) dy ¢p

t0
112
şeklinde elde edilir. Burada R ( r1 , r2 ) noktası Z noktasının XY doğru parçasına dik
izdüşüm noktası olmak üzere (4.46) denklemi kullanılırsa son denklem
t1 t1
ò [a x¢ + b y¢, da2¢ ] = ò ( h - u1 cos py p + pu2 sin py p )dy ¢p

t0 t0
(4.74)
eşitliği ile yazılabilir.
Diğer taraftan (4.53) denkleminden
h¢ = h - u1 cos py p + pu2 sin py p (4.75)
olduğu biliniyor. Burada h¢ ; orijin noktasından XY doğru parçasına inilen dikmenin

uzunluğu, y ¢p ; bu dikmenin x - ekseni ile pozitif yönde yaptığı açıdır. O halde
(4.75) denklemi (4.74) denkleminde yerine yazılırsa,
t1 t1
ò [a x¢ + b y¢, da¢ ] = ò h¢dy ¢

t0
2
t0
p (4.76)
eşitliği kolayca bulunur. O halde (4.74) ve (4.76) denklemleri yardımıyla
t1 t1 t1
ò [a x¢ + b y¢, da2¢ ] = ò ( h - u1 cos py p + pu2 sin py p ) dy ¢p = ò h¢dy ¢p

t0 t0 t0
(4.77)
eşitliği yazılabilir.
t1
Son olarak (4.70) eşitliğini bulmak için ò [a¢ , a dx¢ + b dy¢]

t0
2 integrali hesap edilsin.
Öncelikle r ¢ = a x¢ + b y¢ denkleminin her iki tarafının diferensiyeli alınırsa,
dr ¢ = a dx¢ + b dy¢ (4.78)

113
denklemi elde edilir. (4.78) denkleminde (4.2) denklemi yardımıyla
dx¢ = i ( x - q ) e p dq p ,
iq
dy¢ = i ( y - q ) e p dq p
iq
eşitlikleri kullanılırsa (4.78) denklemi
dr ¢ = i (a x + b y - q ) e p dq p
iq
şeklinde bulunur. Son denklemde (4.64) denklemi yerine yazılırsa,
dr ¢ = i ( r - q ) e p dq p
iq
(4.79)
t1
elde edilir. O halde (4.79) denklemi ò [a¢ , a dx¢ + b dy¢] integralinde yerine yazılırsa,
t0
2
t1 t1 t1
ò [a2¢ ,a dx¢ + b dy¢] = ò [a2¢ , dr ¢] = ò éëa2¢ , i ( r - q ) e dq p ùû

iq p
t0 t0 t0
iq p
kolayca elde edilir. Burada a2¢ = a2 e ve (3.15) denklemi kullanılırsa,
t1 t1
ò [a¢ , a dx¢ + b dy¢] = ò éëa , i ( r - q )ùû dq

t0
2
t0
2 p
denklemi elde edilir. Ek olarak (3.15) ve (4.58) denklemleri göz önünde

bulundurulursa son eşitlik
t1 t1
ò [a2¢ , a dx¢ + b dy¢] = ò ( r1 cos py p - pr2 sin py p - q1 cos py p + pq2 sin py p ) dq p

t0 t0
114
eşitliğinden
t1 t1
ò [a¢ , a dx¢ + b dy¢] = ò ( h - q cos py

t0
2
t0
1 p + pq2 sin py p ) dq p
olarak bulunur.
Dolayısıyla (4.70) denklemi (4.56) denklemi yardımıyla
dp
FZ = a FX + b FY +
2
(c 2
- ab d 2 ) - cLXY (4.80)
olarak bulunur. Burada LXY , X ve Y noktalarının oluşturduğu zarf eğrisinin

uzunluğudur.
Şimdi X ve Y noktalarının aynı yörünge eğrisinin üzerinde olduğu kabul edilsin.

Bu durumda FX = FY olduğundan a + b = 1 olmak üzere (4.80) denklemi
dp
FZ - FX =
2
(c 2
- ab d 2 ) + cLXY
şeklinde elde edilir. O halde aşağıdaki teorem verilebilir.
Teorem 4.2.1. Genelleştirilmiş kompleks düzlemde p / ¢

p b#r-parametrel#
düzlemsel hareket# esnasında p düzlem#nde sab#t X ve Y noktaları ve XY doğru
parçası üzer#nde olmayan b#r Z noktası ver#ls#n. Bel#rl# b#r zaman aralığında p
düzlem#nde ver#len sab#t X ve Y noktaları aynı k X yörünge eğr#s#n# ç#zerken Z
noktası da başka b#r kZ eğr#s#n# ç#zer. Bu eğr#ler arasında kalan alan, genelleşt#r#lm#ş
kompleks düzlemdek# hareket#n dönme açısına, X , Y , Z noktaları arasındak# uzaklığa

ve X ve Y noktalarından oluşan zarf eğr#s#n#n uzunluğuna bağlıdır.
115
Bu teorem genelleştirilmiş kompleks düzlemde doğrusal olmayan üç nokta •ç•n

Hold•tch teorem• olarak adlandırılır.
ap
FZ = l FX + m FY - lm d 2 (4.81)
2
olarak indirgenir. Bu formül ise doğrusal üç nokta için alan formülü ile aynıdır.
Dolayısıyla (4.80) denklemi (4.81) denkleminin daha genel halidir.
BÖLÜM 5. GENELLEŞTİRİLMİŞ KOMPLEKS DÜZLEMDE
KUTUPSAL ATALET MOMENTİ İÇİN STEINER
FORMÜLÜ VE HOLDITCH-TİPİ TEOREMLER
Bu bölüm dördüncü bölüm ile birlikte tezimizin orijinal kısmını oluşturmaktadır. Bu

bölümde, ilk olarak p hareketl! genelleşt!r!lm!ş kompleks düzlemde ver!len sab!t
b!r noktanın ¢ sab!t genelleşt!r!lm!ş kompleks düzlemde ç!zd!ğ! yörünge eğr!s!n!n

p
sınırladığı bölgen!n kutupsal atalet moment! hesaplanmıştır. Daha sonra p
hareketl! düzlemde doğrusal üç nokta alınarak bu noktalardan b!r!n!n ¢ sab!t

p
düzlemde ç!zd!ğ! yörünge eğr!s!n!n sınırladığı bölgen!n kutupsal atalet moment!

d!ğer !k! noktanın ç!zd!ğ! yörüngeler!n momentler! c!ns!nden hesap ed!lm!şt!r.
Böylel!kle bu noktaların ç!zd!ğ! yörünge eğr!ler!n!n sınırladığı bölgeler!n kutupsal
atalet momentler! arasındak! !l!şk! Hold!tch-t!p! teorem !le ver!lm!şt!r. Son olarak !se
p hareketl! düzlemde doğrusal olmayan üç nokta alınarak genelleşt!r!lm!ş
kompleks düzlemde ver!len Hold!tch-t!p! teorem zarf eğr!s!n!n uzunluğu kullanılarak

bu noktalar !ç!n !spatlanarak genellenm!şt!r.
5.1. Genelleştirilmiş Kompleks Düzlemde Doğrusal Üç Nokta İçin Hold%tch-T%p%

Teorem
Bu bölümde p hareketli düzlemde sabit olarak verilen doğrusal üç noktanın ¢

p
sabit düzlemde çizdiği yörünge eğrilerinin sınırladığı bölgelerin kutupsal atalet

momentleri arasındaki ilişki verilerek Holditch-tipi teorem ispatlanmıştır. Ayrıca
Holditch-tipi teorem ile ilgili bazı özel durumlar verilmiştir.
117
5.1.1. Genelleştirilmiş kompleks düzlemde kutupsal atalet momenti
Hareketli ve sabit genelleştirilmiş kompleks düzlemler, sırasıyla, p , ¢Î

p p
şeklinde verilsin. p genelleştirilmiş kompleks düzlemdeki p / ¢ bir-parametreli

p
düzlemsel hareketi esnasında ¢ sabit genelleştirilmiş kompleks düzleminin O¢

p
orijin noktasına göre p hareketli düzleminin I. bölgesinde verilen sabit bir X
noktasının Steiner anlamında dq p kütle elementi ile örtülen yörünge eğrisinin,
hareketin I = [t0 , t1 ] zaman aralığında kısıtlanmasıyla TX kutupsal atalet momenti,
t1
TX = ò x ¢ p dq p
2
(5.1)
t0
ifadesi ile hesaplanır. Genelleştirilmiş kompleks düzlemin I. bölgesinde metrik

pozitif tanımlı olduğundan (3.2) denklemi yardımıyla p hareketli düzlemde verilen
sabit bir X noktasının ¢ sabit düzlemde çizdiği yörünge eğrisinin TX kutupsal

p
atalet momenti
t1
TX = ò x ¢, x ¢ p dq p (5.2)
t0
iq p
şeklinde yazılabilir. Burada (3.17) denkleminden x¢ = ( x - u)e olduğu göz önüne
alınırsa (5.2) denklemi
t1
iq iq p
TX = ò ( x - u)e p , ( x - u)e dq p (5.3)
p
t0
şeklinde yazılabilir. Ayrıca (3.13) denklemi yardımıyla (5.3) denklemi
t1
TX = ò ( x - u), ( x - u) p dq p
t0
118
şeklinde elde edilir ve buradan kolaylıkla
t1
TX = ò
t0
(( x - u )
1 1
2 2
)
- p ( x2 - u2 ) dq p
olduğu görülür. Son denklemde gerekl# düzenlemeler yapılırsa,
t1
TX = ò ( x12 - px2 2 - 2 x1u1 + 2 px2u2 + u12 - pu2 2 ) dq p (5.4)

t0
Diğer taraftan p hareketli düzlemde verilen sabit X noktası hareketli düzlemin
başlangıç noktası olarak seçilsin. Bu durumda (5.4) denklemi göz önüne alınırsa
hareketli düzlemin başlangıç noktasının hareket boyunca sabit düzlemde çizdiği
yörünge eğrisinin sınırladığı bölgenin kutupsal atalet momenti
t1
TO = ò ( u12 - pu2 2 ) dq p (5.5)

t0
şeklinde bulunur. O halde (5.5) denklemi (5.4) denkleminde yerine yazılırsa,
t1 t1
TX = TO + ( x12 - px2 2 ) d p - 2 x1 ò u1dq p + 2 px2 ò u2 dq p (5.6)

t0 t0
denklemi elde edilir. (3.25) denkleminden genelleştirilmiş kompleks düzlemdeki bir-

parametreli düzlemsel hareketin pol noktalarının (doğrularının) koordinatları için
q1 = u1 +
u2
qp
, pq2 = pu2 +
u1
qp
, (p=0 içç q2 = q2 (g ( t ) ) , g Î
iiçin )
119
eşitlikleri yazılabilir. O halde bu pol noktaları (doğruları) (5.6) denkleminde

kullanılırsa,
æ t1
du2 ö
t1
æ ö
TX = TO + ( x - px2 ) d p - 2 x1 ò ç q1 -
du
2 2
÷ dq p + 2 x2 ò ç pq2 - 1 ÷÷ dq p
1 ç dq p ø÷ ç dq p
t0 è t0 è ø
eşitliği elde edilir. Buradan gerekli düzenlemeler yapılırsa son denklem
æ t1 t1
ö æ t1 t1
ö
TX = TO + ( x12 - px2 2 ) d p - 2 x1 ç ò q1dq p - ò du2 ÷ + 2 x2 ç p ò q2 dq p + ò du1 ÷ (5.7)
çt ÷ ç t ÷
è0 t0 ø è 0 t0 ø
şeklinde düzenlenir.
(3.31) denkleminden genelleştirilmiş kompleks düzlemde p / ¢ bir-parametreli

p
düzlemsel hareketinin Steiner noktasının koordinatları (5.7) denkleminde yerine

yazılırsa aşağıdaki teorem verilebilir.
Teorem 5.1.1. p genelleştirilmiş kompleks düzlemde p / ¢ bir-parametreli

p
düzlemsel hareket göz önüne alınsın. p hareketli düzlemde verilen sabit bir X
noktası tarafından ¢ sabit düzlemde çizilen yörünge eğrisinin sınırladığı bölgenin

p
Steiner noktası tarafından verilen kutupsal atalet momenti
TX = TO + d p ( x12 - px2 2 - 2 x1s1 + 2 px2 s2 ) (5.8)
şeklindedir.
Bu formül genelleştirilmiş kompleks düzlemde bir-parametreli düzlemsel hareket

boyunca kutupsal atalet momenti için Steiner formülü olarak adlandırılır. p ’nin
özel değerleri için bu formül aşağıdaki gibi ifade edilebilir.
120
Özel Durum 1: p = -1 için Steiner formülü (5.8) denklemi göz önüne alınırsa,
TX = TO + d p ( x12 + x2 2 - 2 x1s1 - 2 x2 s2 )
şeklinde elde edilir. Bu formül ise bilinen kompleks düzlemde kutupsal atalet
moment için Steiner formülüne karşılık gelir [23].
Özel Durum 2: p = 0 ise (5.8) denkleminden kutupsal atalet momenti için Steiner
formülü
TX = TO + d p ( x12 - 2 x1s1 )
olarak elde edilir. Burada Galile düzleminde verilen sabit X noktası, düzlemin I.
bölgesinde alınmıştır. Bu formül ise Galile düzlemindeki kutupsal atalet momenti
için Steiner formülüne karşılık gelir.
Özel Durum 3: p = +1 olarak alınırsa (5.8) denklemi göz önüne alındığında
TX = TO + d p ( x12 - x2 2 - 2 x1s1 + 2 x2 s2 )
olduğu görülür. Bu ise hiperbolik düzlemin I. bölgesinde alınan bir noktanın çizdiği
yörüngenin sınırladığı bölgenin kutupsal atalet momenti için Steiner formülüne
karşılık gelir [35].
Şimdi (5.8) denkleminde verilen Steiner noktası cinsinden elde edilen kutupsal atalet
momentinde TX sabit kabul edilsin. O halde (5.8) denklemi
TX - TO
= x12 - px2 2 - 2 x1s1 + 2 px2 s2
dp
şeklinde yazılabilir. Son denklemde gerekli düzenlemeler yapılırsa,

121
TX - TO
( x1 - s1 ) - p ( x2 - s2 ) = s12 - ps2 2 +
2 2
(5.9)
dp
denklemi kolayca elde edilebilir. Eğer (3.5) denklemi göz önüne alınırsa (5.9)
denkleminin genelleştirilmiş kompleks düzlemde bir çember belirttiği görülür. O
halde aşağıdaki teorem verilebilir.
Teorem 5.1.2. p genelleştirilmiş kompleks düzlemde bir-parametreli düzlemsel
hareket p / ¢ olarak verilsin. Hareket boyunca aynı TX kutupsal atalet

p
momentine sahip yörüngeleri çizen p hareketli düzlemdeki sabit bütün X
noktaları sabit düzlemde merkezi Steiner noktası olan bir çember üzerinde
bulunurlar.
Genelleştirilmiş kompleks düzlemde (5.9) denklemi ile verilen bu çember p < 0 için
merkezi Steiner noktası olan bir elipse karşılık gelir. Özel olarak p = -1 alınırsa bu
çember merkezi Steiner noktası olan bilinen Öklid çemberine karşılık gelir [23].
p = 0 için (5.9) denklemindeki çember Galile düzlemindeki çembere (cycle) karşılık
gelir. Galile düzlemindeki bu çember (cycle), Öklid düzleminde bir parabole eşittir.
Bu parabolün tepe noktası ise Galile düzlemindeki Steiner doğrusunun üzerinde
bulunur. p > 0 için ise (5.9) denkleminde verilen çember denklemi bir hiperbole
karşılık gelir. Eğer özel olarak p = 1 seçilirse bu çember Lorentz çemberine karşılık
gelir [35].
5.1.2. Genelleştirilmiş kompleks düzlemde Holditch-tipi teorem
p genelleştirilmiş kompleks düzlemde p / ¢ bir-parametreli düzlemsel hareketi

p
boyunca p hareketli düzlemde sabit X ve Y noktaları verilsin. Ayrıca bu
noktalardan oluşan XY doğru parçası üzerinde sabit bir nokta Z olsun. Bu durumda
(4.18) ve (4.20) denklemlerinden
z = lx + m y (5.10)
122
ve
z¢ = l x¢ + m y¢ (5.11)
ilişkileri mevcuttur. Burada l + m = 1 dir. (5.1) denklemi göz önüne alınırsa p
hareketli düzlemde XY doğru parçası üzerinde verilen sabit Z noktasının çizdiği

yörüngenin sınırladığı bölgenin kutupsal atalet momenti, (5.11) denklemi yardımıyla
t1
TZ = ò l x ¢ + m y¢, l x ¢ + m y¢ p dq p
t0
şeklinde yazılabilir. Son denklemde genelleştirilmiş kompleks düzlemde iç çarpımın

dağılma özelliği kullanılarak gerekli düzenlemeler yapılırsa,
t1 t1 t1
TZ = l ò x ¢, x ¢ p dq p + 2lm ò x ¢, y¢ p dq p + m ò y¢, y¢ p dq p
2 2
(5.12)
t0 t0 t0
(5.2) denkleminden p hareketli düzlemde verilen sabit X ve Y noktalarının p

¢
sabit düzleminde çizdiği yörüngelerin kutupsal atalet momentleri
t1
TX = ò x¢, x¢ p dq p
t0
t1
(5.13)
TY = ò y¢, y¢ p dq p
t0
şeklinde yazılabilir. Ayrıca p / ¢ hareketinin sınırlandırıldığı

p [t0 , t1 ] zaman
aralığında X ve Y noktalarının çizdiği yörüngelerin arasında kalan yörünge

eğrisinin sınırladığı bölgenin kutupsal atalet momenti
123
t1
TXY = ò x ¢, y¢ p
dq p (5.14)
t0
şeklinde yazılabilir. O halde (5.12) denkleminde (5.13) ve (5.14) denklemleri yerine

yazılırsa,
TZ = l 2TX + 2lmTXY + m 2TY (5.15)
denklemi elde edilir. Burada TXY ifadesine genelleştirilmiş kompleks düzlemde bir-
parametreli p / ¢ düzlemsel hareketi için karışık kutupsal atalet momenti

p
denir.
Karışık kutupsal atalet momentini hesaplamak için (3.17) denkleminden X ve Y

noktalarının sabit ¢ düzlemine göre yer vektörleri için
p
x¢ = ( x - u ) e p ,
iq
y¢ = ( y - u ) e
iq p
olduğu göz önüne alınırsa (5.14) denkleminden
t1
TXY = ò ( x - u ) eiq , ( y - u ) eiq

p p
p
dq p
t0
olduğu görülür. (3.13) denklemi son denklem için kullanılırsa karışık kutupsal atalet
momenti,
t1
TXY = ò ( x - u ) , ( y - u ) p
dq p
t0
124
denklemi ile elde edilir. Genelleştirilmiş kompleks düzlemdeki iç çarpım tanımı göz
önüne alınır ve son denklemde gerekli düzenlemeler yapılırsa TXY karışık kutupsal
atalet momenti
t1
TXY = ò ( ( x1 - u1 )( y1 - u1 ) - p ( x2 - u2 )( y2 - u2 ) ) dq p
t0
olmak üzere
t1 t1 t1 t1
TXY = ( x1 y1 - px2 y2 ) ò dq p - ( x1 + y1 ) ò u1dq p + p ( x2 + y2 ) ò u2 dq p + ò ( u12 - pu2 2 ) dq p (5.16)

t0 t0 t0 t0
şeklinde elde edilir. Son olarak (3.25) denklemindeki genelleştirilmiş kompleks

düzlemdeki pol noktaları ve (3.31) denklemindeki Steiner noktası kullanılırsa (5.16)
denklemindeki karışık kutupsal atalet momenti,
TXY = TO + d p ( x1 y1 - px2 y2 - ( x1 + y1 ) s1 + p ( x2 + y2 ) s2 ) (5.17)
olarak elde edilir.
Şimdi burada X = Y özel hali göz önüne alınsın. O halde (5.17) formülü
TXX = TO + d p ( x12 - px2 2 - 2 x1s1 + 2 px2 s2 )
şeklinde elde edilir. Bu denklem ise (5.8) denklemindeki Steiner noktası cinsinden
verilen kutupsal atalet momenti denklemiyle aynıdır. Dolayısıyla (5.17) denklemi
(5.8) denkleminin daha genel bir halidir.
Ayrıca (5.17) denkleminden çıkan bir diğer sonuç
TXY = TYX (5.18)

125
olmasıdır.
Şimdi TX ve TY kutupsal atalet momentleri kullanılarak TXY karışık kutupsal atalet

momenti hesaplansın. O halde (5.8) ve (5.17) denklemleri dikkate alınırsa,
TX - 2TXY + TY = TO + d p ( x12 - px2 2 - 2 x1s1 + 2 px2 s2 ) - 2TO

- 2d p ( x1 y1 - px2 y2 - ( x1 + y1 ) s1 + p ( x2 + y2 ) s2 )
+ TO + d p ( y12 - py2 2 - 2 y1s1 + 2 py2 s2 )
eşitliği yazılabilir. Son denklemde gerekli işlemler yapılırsa,
TX - 2TXY + TY = d p ( x12 - px2 2 - 2 x1 y1 + 2 px2 y2 + y12 - py2 2 )
denklemi ve son olarak
TX - 2TXY + TY = d p (( x - y ) - p ( x - y ) )
1 1
2
2 2
2
(5.19)
Genelleştirilmiş kompleks düzlemde I. bölgede verilen sabit X ve Y noktaları

arasındaki uzaklık d olarak göz önüne alınırsa (3.4) genelleştirilmiş kompleks
düzlemdeki uzaklık tanımından
d 2 = ( x1 - y1 ) - p ( x2 - y2 )
2 2
eşitliği yazılabilir. Dolayısıyla (5.19) denklemi
TX - 2TXY + TY = d p d 2 (5.20)
126
olarak bulunur. O halde (5.20) denklemindeki karışık kutupsal atalet momenti, X ve

Y noktalarının çizdiği yörünge eğrilerinin sınırladığı bölgelerin kutupsal atalet
momentleri cinsinden
1 d
TXY = (TX + TY ) - p d 2 (5.21)
2 2
şeklinde elde edilir. Son denklem (5.15) denkleminde yerine yazılırsa,
TZ = lTX + mTY - lmd p d 2 (5.22)
eşitliği bulunur. Burada l + m = 1 şeklindedir.
Şimdi p hareketli genelleştirilmiş kompleks düzlemin I. bölgesinde verilen X ve
Y noktalarının aynı yörünge üzerinde olduğu kabul edilsin. O halde TX = TY eşitliği
yazılabilir. Bu durum göz önüne alındığında (5.22) denklemi l + m = 1 olmak üzere
TX - TZ = lmd p d 2 (5.23)
şeklinde bulunur. O halde aşağıdaki teorem verilebilir.
Teorem 5.1.3. (Holditch-Tipi Teorem): p genelleştirilmiş kompleks düzlemde
p / ¢ bir-parametreli düzlemsel hareketi boyunca

p p hareketli düzlemde verilen
sabit X ve Y noktaları XY doğru parçasını oluştursun. Hareket boyunca [ t0 , t1 ]
zaman aralığında XY doğru parçasının uç noktaları TX kutupsal atalet momentine
sahip aynı k X eğrisini çizerken XY doğru parçasının üzerinde bu noktalardan farklı
olarak verilen bir Z noktası da TZ kutupsal atalet momentine sahip başka bir kZ
eğrisi çizer. O halde p genelleştirilmiş kompleks düzlemde p / ¢ hareketi

p
boyunca TX ve TZ kutupsal atalet momentleri arasındaki fark genelleştirilmiş

127
kompleks düzlem hareketinin p - dönme açısına ve bu noktaların arasındaki uzaklığa

bağlıdır.
p genelleştirilmiş kompleks düzlemde bir-parametreli düzlemsel hareket için
Teorem 5.1.3.’te verilen Holditch-tipi teoremin bir sonucu aşağıdaki gibi verilebilir.
Sonuç 5.1.4. p hareketli genelleştirilmiş kompleks düzlemde sabit X ve Y
noktalarının oluşturduğu XY doğru parçası üzerinde sabit iki nokta Z1 ve Z2 olsun.
p / ¢ hareketi boyunca sabit düzlemde Z1 ve Z2 noktaları birbirinden farklı k Z1

p
ve kZ2 eğrilerini çizerken X ve Y noktaları aynı k X eğrisini çizsin. Eğer k X ve k Z1
yörünge eğrilerinin sınırladığı bölgelerin kutupsal atalet momentleri arasındaki fark

T , k X ve kZ2 yörünge eğrilerinin sınırladığı bölgelerin kutupsal atalet momentleri
arasındaki fark T ¢ ise T ve T ¢ arasındaki ilişki
2
é ù
T ê XZ1 p ú
XZ 2 YZ1
= g, g= p p
T ¢ ê XZ 2 ú XZ1 YZ 2
ë p û p p
şeklindedir.
İspat: p hareketli genelleştirilmiş kompleks düzlemde sabit X ve Y noktalarının
oluşturduğu XY doğru parçası üzerinde Z1 ve Z2 iki sabit nokta olsun. O halde
(5.23) denklemi göz önüne alınırsa Z1 noktasının çizdiği yörünge eğrisinin sınırladığı
bölgenin kutupsal atalet momenti TZ1 için
TZ1 = TX - d p XZ1 YZ1

p p
eş$tl$ğ$ yazılab$l$r. Benzer şek$lde Z2 noktasının ç$zd$ğ$ yörüngen$n kutupsal atalet
moment$ TZ2 $ç$n

128
TZ2 = TX - d p XZ 2 YZ 2
p p
denklemi elde edilir. O halde son iki eşitlikten
T = TX - TZ1 = d p XZ1 YZ1 , (5.24)

p p
ve
T ¢ = TX - TZ2 = d p XZ 2 YZ 2 (5.25)
p p
denklemleri yazılabilir. Dolayısıyla (5.24) ve (5.25) denklemleri kullanılırsa,
T XZ1 YZ1
=
p p
T ¢ XZ 2 YZ 2
p p
l1 m2 XZ 2 YZ1
olarak bulunur. Burada g = =
p p
olarak seçilirse son denklemden
l2 m1 XZ1 YZ 2
p p
2
é ù
T ê XZ1 p ú
= g
T ¢ ê XZ 2 ú
ë p û
T
olduğu görülür. Dolayısıyla oranı sadece X , Y , Z1 ve Z2 noktaları arasındaki
T¢
uzaklığa bağlıdır.
p genelleştirilmiş kompleks düzlemde Holditch-tipi teoremin bir genellemesi olan
teorem aşağıdaki gibi verilebilir.

129
Teorem 5.1.5. p1 ve p2 hareketli genelleştirilmiş iki kompleks düzlem olsun.
¢ sabit genelleştirilmiş kompleks düzlem olmak üzere

p p1 / ¢ ve
p p2 / ¢
p
hareketleri boyunca eğer X iYi doğru parçalarının X i ve Yi ( i = 1, 2 ) noktaları,
sırasıyla, k X ve kY yörünge eğrilerini çizerse X i ve Yi noktaları ile doğrusal Zi
noktaları da Ti kutupsal atalet momentine sahip ki yörünge eğrilerini belirler. ki
eğrilerinin Ti kutupsal atalet momentleri arasındaki fark
T1 - T2 = d p ab ( l2 2 - l12 )
şeklindedir.
İspat: XZ1 = l1a, Y1Z1 = l1b, d1 = l1 ( a + b ) olmak üzere (5.22)

p p
denkleminden
T1 =
1
l1 (a + b)
( )
l1bTX1 + l1aTY1 - d p l12 ab
denklemi bulunur. Burada TX1 = TX 2 = TX ve TY1 = TY2 = TY olduğu göz önüne alınır
ve gerekli sadeleştirme yapılırsa,
1
T1 = ( bTX + aTY ) - d p l12 ab (5.26)
a+b
eşitliği elde edilir. Benzer şekilde X 2 Z 2 = l2 a, Y2 Z 2 = l2b, d 2 = l2 ( a + b ) olmak

p p
üzere (5.22) denkleminden
T2 =
1
l2 (a + b)
( )
l2bTX 2 + l2 aTY2 - d p l2 2 ab
130
denklemi bulunur. Son denklemde gerekli sadeleştirme yapılır ve TX1 = TX 2 = TX ve
TY1 = TY2 = TY olduğu dikkate alınırsa,
1
T2 = ( bTX + aTY ) - d p l22ab (5.27)
a+b
denklemi bulunur. Buradan (5.26) ve (5.27) denklemleri göz önüne alınırsa,
T1 - T2 = d p ab ( l2 2 - l12 ) (5.28)
Özel olarak l1 = 0 alınırsa (5.28) denklemi
T1 - T2 = d p l2 2 ab
olarak bulunur. Bu formül (5.23) denkleminin aynısıdır. Dolayısıyla Teorem 5.1.5.,

genelleştirilmiş kompleks düzlemde Teorem 5.1.3.’te verilen Holditch-tipi teoremin
daha genel halidir.
Genelleştirilmiş kompleks düzlemde verilen Holditch-tipi teorem ile ilgili bazı özel
durumlar aşağıdaki gibi verilebilir.
Özel Durumlar:
Özel Durum 1: X , Y , Z Î p Ì p noktalarının p genelleştirilmiş kompleks
düzlemin I. koordinat ekseni üzerinde olduğu kabul edilsin. Bu durumda

131
d = y-x
b = y - z = ld
a = z - x = md
a + b = d, l + m = 1
olduğundan (5.22) denkleminden
1
TZ = ( bTX + aTY ) - d p ab (5.29)
d
olarak bulunur. Ek olarak TX = TY olarak alınırsa (5.29) denklemi
TZ - TX = d p ab (5.30)
olarak elde ed"l"r.
Özel Durum 2. S = ( s1 , s2 ) Ste"ner noktası hareketl" p düzlem"n"n başlangıç
noktası ( S ( s , s ) = ( 0, 0 ) )
1 2 olarak seç"ls"n. p = 0 "ç"n Gal"le düzlem"nde her t
anında Ste"ner doğrusu oluştuğundan bu durumda Ste"ner doğrusu sanal eksenle

çakışık olarak ( S = ( 0, s2 ) ) seç"ls"n.
Bu durumda S ( 0, 0 ) ( S = ( 0, s ) ) "ç"n (5.8) denklem" göz önüne alınırsa,

2
TX = TS + d p ( x12 - px2 2 ) (5.31)
olarak bulunur. Benzer şek"lde (5.17) denklem" "ç"n de aynı "şlem uygulanırsa,
TXY = TS + d p ( x1 y1 - px2 y2 ) (5.32)
olarak elde ed"l"r.

132
Buna göre (5.31) ve (5.32) denklemler• göz önüne alınırsa d p > 0 , X ¹ S ve X ¹ Y
olmak üzere aşağıdak• yorumlar yapılab•l•r.
1. (5.31) denklemi göz önüne alınsın. Burada d p > 0 olmak üzere TS > 0 dır. Ayrıca
genelleştirilmiş kompleks düzlemin I. bölgesinde çalışıldığından x12 - px2 2 > 0

ifadesi geçerlidir. O halde
TX > TS
yazılab•l•r. Bu •fadeye S Ste•ner noktasının TS yörünge eğr•s•n•n sınırladığı bölgen•n

kutupsal atalet moment•n•n m•n•mall•k özell•ğ• den•r.
2. Şimdi (5.31) ve (5.32) denklemleri kullanılarak TX , TY ve TXY kutupsal atalet

momentleri arasındaki ilişki yukarıda bahsedilen özel şartlar altında göz önüne
alınsın.
TX - TXY + TY = TS + d p ( x12 - px2 2 ) - 2TS - 2d p ( x1 y1 - px2 y2 ) + TS + d p ( y12 - py2 2 )
denklem•nde gerekl• •şlemler yapılırsa,
(
TX - 2TXY + TY = d p x12 - 2 x1 y1 + y12 - p ( x2 2 - 2 x2 y2 + y2 2 ) )
olmak üzere
TX - 2TXY + TY = d p (( x - y ) - p ( x - y ) )
1 1
2
2 2
2
denklem• elde ed•l•r. (3.4) denklem•nde ver•len genelleşt•r•lm•ş kompleks düzlemde

I. bölgedek• uzaklık tanımından son denklem
TX - 2TXY + TY = d p d 2
133
olarak elde ed•l•r. Burada X ve Y noktaları arasındak• uzaklık d olarak alınmıştır.

O halde d p > 0 , d 2 > 0 olduğundan
TX - 2TXY + TY > 0
olarak bulunur.
3. Şimdi TX TY - TXY 2 ifadesi (5.31) ve (5.32) denklemleri kullanılarak hesap edilsin.

O halde
( )( )
TX TY - TXY 2 = TS + d p ( x12 - px22 ) TS + d p ( y12 - py22 ) - (TS + d p ( x1 y1 - px2 y2 ) )
2
denklem•nde gerekl• düzenlemeler yapılırsa,
TX TY - TXY 2 = TS d p ( x12 - 2 x1 y1 + y12 - px2 2 + px2 y2 - py2 2 )

+ d p 2 ( x12 y12 - px12 y2 2 - px2 2 y12 + p 2 x2 2 y2 2 - x12 y12 + 2 px1 y1 x2 y2 - p 2 x2 2 y2 2 )
elde ed•l•r. Burada (3.4) denklem•nde ver•len genelleşt•r•lm•ş kompleks düzlemde I.

bölgedek• uzaklık tanımından son denklemde gerekl• sadeleşt•rmeler yapılırsa,
TX TY - TXY 2 = TS d p d 2 - pd p 2 ( x1 y2 - x2 y1 )
2
bulunur. O halde aşağıdak• yorumlar yapılab•l•r:
a. p < 0 veya p = 0 •ç•n TX TY - TXY 2 > 0 ,
b. p > 0 •ç•n TX TY - TXY 2 Î .
4. Son olarak (TX - TS )(TY - TS ) - (TXY - TS ) denklemi (5.31) ve (5.32) denklemleri

2
kullanılarak hesaplanırsa,
134
(TX - TS )(TY - TS ) - (TXY - TS ) = d p ( x12 - px2 2 ) d p ( y12 - py2 2 ) - d p 4 ( x1 y1 - px2 y2 )

2 2
= - pd p 2 ( x1 y2 - x2 y1 )
2
bulunur. O halde aşağıdak$ yorumlar yapılab$l$r.
p < 0 için (TX - TS )(TY - TS ) - (TXY - TS ) ³ 0 ,

2
a.
p = 0 için (TX - TS )(TY - TS ) - (TXY - TS ) = 0 ,

2
b.
p > 0 için (TX - TS )(TY - TS ) - (TXY - TS ) £ 0 .

2
c.
Buradan görülür k$; p = 0 $ç$n bu $fade da$ma sıfırdır. p < 0 ve p > 0 $ç$n $se eş$tl$k
durumu X , Y ve S noktalarının doğrusal olmasıyla mümkündür.

Holditch-Tipi Teorem
p genelleştirilmiş kompleks düzlemde p ve ¢ , sırasıyla, hareketli ve sabit

p
genelleştirilmiş kompleks düzlemler olmak üzere p / ¢

p bir-parametreli
düzlemsel hareketi boyunca sabit d uzunluklu bir doğru parçasının X ve Y uç

noktaları hareketli k X ve kY açık yörüngelerini çizsin. (4.59) denkleminden biliniyor
y-x
ki; p hareketli düzlemin a3 normal vektörü yardımıyla = a1 vektörü ile
d
birlikte {a1 , a2 , a3} ortonormal çatısı için t1¢ , t 2¢ koordinat vektörleri ile a1 , a2
vektörleri arasındaki ilişki
a1¢ = p sin py ¢p t1¢ + cos py ¢p t 2¢

(5.33)
şeklinde yazılabilir. Ayrıca a + b = 1 olmak üzere (4.64) ve (4.67) denklemlerinden

135
r ¢ = a x ¢ + b y¢ (5.34)
ve
z¢ = a x¢ + b y¢ + ca2¢ (5.35)
ilişkileri mevcuttur. O halde (5.2) denklemi yardımıyla Z noktasının çizdiği

yörüngenin sınırladığı bölgenin kutupsal atalet momenti
t1
TZ = ò z ¢, z ¢ p dq p (5.36)
t0
şeklinde hesap edilir. Buradan (5.35) ve (5.36) denklemleri yardımıyla
t1
TZ = ò a x ¢ + b y¢ + ca2¢ , a x ¢ + b y¢ + ca2¢ p
dq p
t0
ifadesi elde edilir. p genelleştirilmiş kompleks düzlemde iç çarpımın dağılma
özelliği kullanılırsa son denklem
t1 t1 t1 t1
TZ = a 2 ò x¢, x¢ p dq p + 2ab ò x¢, y¢ p dq p + b 2 ò y¢, y¢ p dq p + c 2 ò a2¢ , a2¢ p

dq p
t0 t0 t0 t0
t1
+ 2c ò a x¢ + b y¢, a2¢ p
dq p
t0
şeklinde elde edilir. Eğer burada (5.13) ve (5.14) denklemleri dikkate alınırsa son
denklem
t1 t1
TZ = a TX + b TY + 2ab TXY + c ò a2¢ , a2¢ dq p + 2c ò a x¢ + b y¢, a2¢ dq p

2 2 2
p p
t0 t0
136
olarak bulunur. Son olarak (5.21) denklemi göz önüne alınırsa hareketli düzlemde
verilen sabit Z noktasının sabit düzlemde çizdiği yörünge eğrisinin sınırladığı
bölgenin kutupsal atalet momenti TZ
t1 t1
TZ = a TX + b TY - abd p d 2 + c 2 ò a2¢ , a2¢ p

dq p + 2c ò a x ¢ + b y¢, a2¢ p
dq p (5.37)
t0 t0
olarak hesap edilir. Şimdi (5.37) denklemindeki integraller hesap edilsin. O halde
(5.33) denklemindeki
a2¢ = cos py ¢p t1¢ + sin py ¢p t2¢
t1
eşitliğinden ò
t0
a2¢ , a2¢ p
dq p integrali için
t1 t1
ò a2¢ , a2¢ p
dq p = ò ( cos p 2y ¢p - p sin p 2y ¢p ) dq p (5.38)
t0 t0
denklemi elde edilir. Genelleştirilmiş kompleks düzlemin I. bölgesinde
cos p 2y ¢p - p sin p 2y ¢p = 1
olduğu göz önüne alınırsa (5.38) denklemi
t1 t1
ò
t0
a2¢ , a2¢ p
dq p = ò dq p = d p
t0
(5.39)
t1
şeklinde bulunur. Şimdi (5.37) denklemindeki ò a x¢ + b y¢, a¢

t0
2 p dq p integrali hesap
edilsin. Bunun için (3.17), (4.58) ve (4.59) denklemlerinden

137
x¢ = ( x - u ) e p ,
iq
y¢ = ( y - u ) e p ,
iq
iq p
a2¢ = a2 e
t1
eşitlikleri dikkate alınırsa ò a x¢ + b y¢, a¢

t0
2 p dq p integrali için
t1 t1
dq p = ò a ( x - u ) e + b ( y - u ) e p , a2e
iq p iq iq p
ò
t0
a x ¢ + b y¢, a2¢ p
t0
p
dq p
denklemi elde edilir. Burada (3.13) denklemi kullanılırsa son denklem
t1 t1
ò a x¢ + b y¢, a¢ 2 p dq p = ò a ( x - u ) + b ( y - u ) , a2 p dq p
t0 t0
olarak yazılabilir. a + b = 1 olmak üzere gerekli düzenlemeler yapılırsa,
t1 t1
ò a x¢ + b y¢, a¢
t0
2 p dq p = ò a x + b y - u, a2 p dq p
t0
eşitliği yazılabilir. Burada (4.64) denkleminden r = a x + b y olduğu dikkate alınırsa
t1 t1
ò
t0
a x¢ + b y¢, a2¢ p
dq p = ò r - u, a2 p dq p
t0
t1
= ò ( ( r1 - u1 ) cos py p - p ( r2 - u2 ) sin py p ) dq p
t0
t1
= ò ( r1 cos py p - pr2 sin py p - u1 cos py p + pu2 sin py p ) dq p

t0
eşitliği yazılabilir. Burada R(r1 , r2 ) noktası Z noktasının XY doğru parçasına dik

izdüşüm noktasıdır. O halde (4.46) denklemi yardımıyla son denklem
138
t1 t1
ò a x¢ + b y¢, a2¢ p
dq p = ò ( h - u1 cos py p + pu2 sin py p ) dq p (5.40)
t0 t0
şeklinde yazılabilir. Diğer taraftan (4.53) denkleminden
olduğu göz önüne alınırsa (5.40) denklemi
t1 t1
ò
t0
a x ¢ + b y¢, da2¢ p
= ò h¢dy ¢p
t0
(5.41)
olarak bulunur. Böylece (5.37) denkleminde verilen hareketli düzlemdeki sabit Z

noktasının sabit düzlemde çizdiği yörünge eğrisinin sınırladığı bölgenin kutupsal
atalet momenti TZ ,
TZ = a TX + b TY - abd p d 2 + c ( cd p + 2 LXY ) (5.42)
eşitliği ile elde edilir. Burada LXY , X ve Y noktalarının oluşturduğu zarf eğrisinin
uzunluğudur.
Şimdi X ve Y noktalarının aynı yörünge eğrisinin üzerinde olduğu kabul edilsin.

Bu durumda TX = TY olduğundan a + b = 1 olmak üzere (5.42) denklemi
TX - TZ = ab d 2d p - c ( cd p + 2 LXY )
şeklinde elde edilebilir. O halde aşağıdaki teorem verilebilir.
Teorem 5.1.6. p genelleştirilmiş kompleks düzlemde p / ¢ b#r-parametrel#

p
düzlemsel hareket# esnasında p düzlem#nde sab#t X ve Y noktaları ve XY doğru

139
parçası üzer•nde olmayan b•r Z noktası ver•ls•n. Bel•rl• b•r zaman aralığında p
düzlem•nde ver•len sab•t X ve Y noktaları aynı k X yörünge eğr•s•n• ç•zerken Z
noktası da başka b•r kZ eğr•s•n• ç•zer. Bu eğr•ler arasında kalan bölgen•n kutupsal
atalet moment•, genelleşt•r•lm•ş kompleks düzlemdek• hareket•n dönme açısına,
X , Y , Z noktaları arasındak• uzaklığa ve X ve Y noktalarının oluşturduğu zarf
eğr•s•n•n uzunluğuna bağlıdır.
Bu teorem genelleştirilmiş kompleks düzlemde doğrusal olmayan üç nokta •ç•n

Hold tch-t p teorem olarak adlandırılır.
TZ = a TX + b TY - abd p d 2 (5.43)
olarak indirgenir. Bu formül ise doğrusal üç nokta için kutupsal atalet momenti
formülü ile aynıdır. Dolayısıyla (5.42) denklemi (5.43) denkleminin daha genel
halidir.
BÖLÜM 6. SONUÇLAR VE ÖNERİLER
Mekan•ğ•n b•r alt dalı olan k•nemat•k, b•r noktanın veya nokta s•stem•n•n zamana
bağlı olarak meydana get•rd•ğ• yer değ•şt•rmeler•n• •nceleyen b•r b•l•m dalıdır.
Dolayısıyla, kuvvet ve kütle kavramları, k•nemat•k hesaplamalarında h•çb•r rol
oynamaz. K•nemat•k •le •lg•l• günümüze kadar pek çok çalışma yapılmıştır [1-9, 12-
28, 30, 32-36, 43-60] ve halen yapılmaya devam ed•lmekted•r. K•nemat•k •le •lg•l•
yapılmış bu çalışmaların temel•, 19. yüzyılda 1-parametrel• kapalı düzlemsel hareket
•ç•n Hold•tch tarafından •fade ed•len "Klas•k Hold•tch Teorem•" [17] ve Ste•ner
tarafından ver•len "Ste•ner Alan Formülü"nün [18] bulunduğu bu •k• çalışmaya
dayanmaktadır. Ek olarak, bu örneklere da•r pek çok çalışma, geometr•n•n çeş•tl•
dallarında da b•l•me öneml• katkılar sağlayacak düzeydek• b•rçok kaynağı •çeren
"Geometr•e und •hre Anwendungen" (Geometr• ve Uygulamaları) [43] adlı k•tapta
bulunmaktadır.
Kompleks düzlemde bir-parametreli düzlemsel hareket için hareketli düzlem

üzerinde verilen bir noktanın çizdiği yörünge eğrisinin sınırladığı bölgenin alanı
Steiner noktası cinsinden Müller [27] tarafından ve yine bu hareket için Holditch
teoremi Müller tarafından [23]’de verilmiştir. Hiperbolik düzlemde ise Holditch
teoremi Yüce ve Kuruoğlu tarafından [28]’de çalışılmıştır. Galile düzleminde henüz
literatürde bu teoremle ilgili bir çalışma mevcut değildir. Dolayısıyla ön çalışma
olarak öncelikle Galile düzlemindeki bir-parametreli düzlemsel hareket için Holditch
teoremi ispatlanmıştır. Bu tezin orijinal kısmı olan dördüncü bölümde; yukarıda
bahsedilen çalışmalar göz önüne alınarak kompleks, Galile ve hiperbolik düzlemlerin
bir genellemesi olan genelleştirilmiş kompleks düzlemde bir-parametreli düzlemsel
hareket altında hareketli düzlemde verilen sabit bir noktanın sabit düzlemde çizdiği
yörünge eğrisinin sınırladığı bölgenin alanı hesaplanmıştır. Ayrıca hareketli
düzlemde doğrusal üç nokta alınarak bu noktaların sabit düzlemde çizdiği
yörüngelerin alanları arasındaki ilişkiyi veren Holditch teoremi verilmiştir. Ek olarak
141
genelleştirilmiş kompleks düzlemde verilen Holditch teoremi ile ilgili bazı teorem ve
sonuçlar elde edilmiştir. Daha sonra yukarıda bahsedilen Holditch teoremini
genelleyerek doğrusal olmayan üç nokta için bu teorem ispat edilmiştir.
Atalet momenti katı cisimlerin, kendi rotasyon hareketlerindeki değişime karşı

eylemsizliğini gösterir. Duran bir cismin eylemsizliği cismin kütlesi olduğu gibi,
dönen bir cismin eylemsizliği de atalet momentidir. Bir cismin atalet momenti onun
dönmeye karşı direncinin bir ölçümüdür. Örneğin; dönen büyük bir tekerleği
durdurmak veya dönmeye başlatmak küçük tekerlekten daha zordur. Matematiksel
olarak bu olayın büyük tekerleğin daha büyük atalet momentine sahip olması
nedeniyle olduğu gösterilebilir.
Bu tezin bir diğer orijinal kısmı olan beşinci bölümde; genelleştirilmiş kompleks
düzlemdeki bir-parametreli düzlemsel hareket altında hareketli düzlemde verilen
sabit bir noktanın çizdiği yörünge eğrisinin sınırladığı bölgenin kutupsal atalet
momenti hesaplanmıştır. Daha sonra doğrusal üç noktanın sabit düzlemde çizdiği
yörüngelerin kutupsal atalet momentleri arasındaki ilişkiyi veren Holditch-tipi
teorem verilmiştir. Ek olarak, Holditch-tipi teoremle ilgili önemli teorem ve sonuçlar
elde edilmiştir. Son olarak ise, genelleştirilmiş kompleks düzlemde Holditch-tipi
teoremi genellenerek bu teorem doğrusal olmayan üç nokta için ispatlanmıştır.
Bu tezden yola çıkılarak genelleştirilmiş kompleks düzlemde bir parametreli

düzlemsel hareketler için bir noktanın çizdiği yörünge eğrisinin sınırladığı bölgenin
alanı homotetik hareketler için çalışılabilir. Ayrıca yine bu düzlemde homotetik
hareketler için Holditch teoremi ispatlanabilir. Ve son olarak yine bu tez yardımıyla
çizilen yörünge eğrisinin sınırladığı bölgenin kutupsal atalet momenti homotetik
hareketler için hesaplanarak Holditch-tipi teoremler elde edilebilir. Dolayısıyla bu
tezin özellikle kinematik ve hareket geometrisi çalışan matematik ve fizik alanlarında
bütün bilim adamları için faydalı olacağı düşünülmektedir.
KAYNAKLAR
[1] Ampére, A. M., Essa! sur la Ph!losoph!e des Sc!ences, ou, Expos!t!on
Analyt!que d'une Class!f!cat!on Naturelle de Toutes les Conna!ssances
Huma!nes, Par!s, Bachel!er, 1834.
[2] Müller, H. R., K!nemat!k Dersler!, Ankara Ün!vers!tes! Fen Fakültes!

Yayınları, Ankara, 1963.
[3] Erg!n, A. A., Lorentz Düzlem!nde K!nemat!k Geometr!, Ankara Ün!vers!tes!,

Fen B!l!mler! Enst!tüsü, Doktora Tez!, Ankara, 1989.
[4] Görmez, İ., Lorentz Düzlem!nde Hareket Geometr!s!, Gaz! Ün!vers!tes!, Fen
B!l!mler! Enst!tüsü, Yüksek L!sans Tez!, Ankara, 1990.
[5] Ergüt, M., Aydın, A. P., B!ld!k, N., The Geometry of the Canon!cal System
and One-Parameter Mot!ons !n 2-d!mens!onal Lorentz!an Space, The Journal
of F!rat Un!vers!ty, 3(1): 113-122, 1988.
[6] Aydın, A. P., Ergüt, M., B!ld!k, N., The Ste!ner Formula for the Complex
Closed Exponent!al Mot!on !n E 2 , The Journal of F!rat Un!vers!ty, 3(2): 33-
40, 1988.
[7] B!ld!k, N., Ergüt, M., Aydın, A. P., The Ste!ner F!eld Formula for the Expl!c!t
Exponent!al Mot!on !n Lorentz!an Space L2 , F. Ü. Fen ve Mühend!sl!k
B!l!mler! Derg!s!, 6(2): 82-91, 1994.
[8] Yüce, S., Kuruoğlu, N., One Parameter Plane Hyperbol!c Mot!ons, Adv.
Appl. Cl!fford Algebr., 18(2): 279-285, 2008.
[9] Akar, M., Yüce, S., One-Parameter Planar Mot!on !n the Gal!lean Plane, Int.
Electron. J. Geom., 6(1): 79-88, 2013.
[10] Yaglom, I. M., Complex Numbers !n Geometry, New York, Academ!c Press,
1968.
[11] Hark!n, A. A., Hark!n, J. B., Geometry of General!zed Complex Numbers,

Math. Mag., 77(2): 118-129, 2014.
[12] Er!ş!r, T., Güngör, M. A., Tosun, M., A General!sed Method for Centres of
Trajector!es !n K!nemat!cs, Journal of Advanced Research !n Appl!ed
Mathemat!cs (JARAM), 2016.
143
[13] Er!ş!r, T., Güngör, M. A., Tosun, M., A New General!zat!on of the Ste!ner
Formula and the Hold!tch Theorem, Adv. Appl. Cl!fford Algebr., 26(1): 97-
113, 2016.
[14] Er!ş!r, T., Güngör, M. A., Tosun, M., The Hold!tch-Type Theorem for the
Polar Moment of Inert!a of the Orb!t Curve !n the General!zed Complex
Plane, Adv. Appl. Cl!fford Algebr., DOI 10.1007/s00006-016-0642-5, 2016.
[15] Er!ş!r, T., Güngör, M. A., Ersoy, S., On the Construct!on of General!sed
Bob!ll!er Formula, 4th Internat!onal Euras!an Conference on Mathemat!cal
Sc!ences and Appl!cat!ons, Athens-Greece, 2015.
[16] Gürses, N. B., Yüce, S., One-Parameter Planar Mot!ons !n General!zed

Complex Number Plane C_j, Adv. Appl. Cl!fford Algebr., 25(4): 889-903,
2015.
[17] Hold!tch, H., Geometr!cal Theorem, Q. J. Pure Appl. Math., 2, 38, 1858.
[18] Ste!ner, J., Gesammelte Werke II, Berl!n, 1881.
[19] Blaschke, W., Müller, H. R., Ebene K!nemat!k, Verlag Oldenbourg, München,
1956.
[20] Her!ng, L., Sätze vom Hold!tch-Typ für Ebene Kurven, Elem. Math., 38, 39-
49, 1983.
[21] Pottman, H., Hold!tch-S!cheln, Arc. Math., 44, 373-378, 1985.
[22] Pottman, H., Zum Satz von Hold!tch !n der Eukl!d!schen Ebene, Elem. Math.,
41, 1-6, 1986.
[23] Müller, H. R., Über Träghe!tsmomente be! Ste!nerscher Massenbelegung,

Abh. Braunschw. W!ss. Ges., 29, 115-119, 1978.
[24] Tutar, A., Kuruoğlu, N., The Ste!ner Formula and The Hold!tch Theorem for
the Homothet!c Mot!ons on the Planar K!nemat!cs, Mech. Mach. Theory,
34(1): 1-6, 1999.
[25] Kuruoğlu, N., Yüce, S., The General!zed Hold!tch Theorem for the
Homothet!c Mot!ons on the Planar K!nemat!cs, Czech Math. J., 54(2): 337-
340, 2004.
[26] Yüce, S., Kuruoğlu, N., Hold!tch-type Theorems Under the Closed Planar
Homothet!c Mot!ons, Ital. J. Pure Appl. Math., 21, 105-108, 2007.
[27] Müller, H. R., Verallgeme!nerung e!ner Formel von Ste!ner, Abh.d. Brschw.
W!ss. Ges. Bd., 107-113, 1978.
[28] Yüce, S., Kuruoğlu, N., Hold!tch Theorem and Ste!ner Formula for the Planar
Hyperbol!c Mot!ons, Adv. Appl. Cl!fford Algebr., 19(1): 155-160, 2009.
144
[29] Hacısal"hoğlu, H. H., Yüksek Boyutlu Uzaylarda Dönüşümler ve

Geometr"ler, İ.Ü. Temel B"l"mler Fakültes" Yayınları, Malatya, 1980.
[30] Sp"vak, M., Calculus on Man"folds,, New York, W. A. Benjam"n, 1965.
[31] Yüce, S., Düldül, M.,Kuruoğlu, N., On the General"zat"ons of the Polar
Inert"a Momentum of the Closed Curves Obta"ned K"nemat"cally, Stud"a Sc".
Math. Hungar., 42(1): 73-78, 2005.
[32] Ersoy, S., Tosun, M. The Euler-Savary Formula for One-Parameter Planar
Hyperbol"c Mot"on, arX"v,1001.0138[math.DG], 2009.
[33] S. Yüce, On the Area of Envelop"ng Curves "n the Lorentz"an Plane, Soochow
Journal of Mathemat"cs, 32(4): 533-540, 2006.
[34] Yüce, S., Kuruoğlu, N., Cauchy Formulas for Envelop"ng Curves "n the
Lorentz"an Plane and Lorentz"an K"nemat"cs, Results Math., 54(1): 199-206,
2009.
[35] Yüce, S., Kuruoğlu, N., On Polar Moments of Inert"a of Lorentz"an c"rcles,
Journal of Appl"ed Sc"ences, 6(2): 383-386, 2006.
[36] Fjelstad, P., Extend"ng Spec"al Relat"v"ty v"a the Perplex Numbers, Amer. J.
Phys, 54(5): 416-422, 1986.
[37] Alfsmann, D., On fam"l"es of 2N d"mens"onal Hypercomplex Algebras

Su"table for D"g"tal S"gnal Process"ng, Proc. EURASIP 14th European S"gnal
Process"ng Conference (EUSIPCO 2006), Italy, 2006.
[38] Caton", F., Cannata, R., V. Caton" ve P. Zampett", Hyperbol"c Tr"gonometry "n
Two D"mens"onal Space-t"me Geometry, N. C"m. B 118(5): 475-491, 2003.
[39] Kle"n, F., Vorlesungen über n"cht-Eukl"d"sche Geometr"e, Spr"nger, Berl"n,

1928.
[40] Kle"n, F., Über d"e sogenante n"cht-Eukl"d"sche Geometr"e, Gesammelte

Math. Ann., 4(4), 573-625, 1871.
[41] Yaglom, I. M., A S"mple non-Eucl"dean Geometry and "ts Phys"cal Bas"s,
New York, Spr"nger-Verlag, 1979.
[42] Hacısal"hoğlu, H. H., On the Geometry of Mot"on of Lorentz"an Plane, Proc.

of Ass"ut F"rst Internat"onal Conference of Mathemat"cs and Stat"st"cs.,
Ass"ut, Egypt, 1990.
[43] Düldül, M., Kompleks Düzlemde 1-Parametrel" Hareketler ve Hold"tch

Teorem", Yüksek L"sans Tez", Ondokuz Mayıs Ün"vers"tes", Samsun, 2000.
[44] G"er"ng, O., Hoschek, J. Geometr"e und "hre Anwendungen, Carl Hanser
Verlag, Mun"ch, 1994.
145
[45] S!vr!dağ, A. İ., Keleş, S., On The Closed Planar Homothet!c Mot!ons and the
Polar Inert!a Momentums of Orb!ts, Commun. Fac. Sc!. Un!v. Ank. Ser!e A.,
41, 99-104, 1992.
[46] Düldül, M., Kuruoğlu, N., Computat!on of Polar Moments of Inert!a w!th
Hold!tch Type Theorems, Appl!ed Mathemat!cs E-Notes, 8, 271-278, 2008.
[47] Düldül, M., Yüce, S., Kuruoğlu, N., The Polar Moment of Inert!a of the
Envelop!ng Curve, Nov! Sad Journal of Mathemat!cs, 38(2), 1-4, 2008.
[48] Hacısal!hoğlu, H. H., On the Geometry of Mot!on !n the Eucl!dean n-space,

Commun. Fac. Sc!. Un!v. Ank. Ser!e A., 10, 95-108, 1974.
[49] Akar, M., Düzlemsel Homotet!k Hareketler Altında Kapalı Yörünge Eğr!s!n!n
Kutupsal Atalet Moment! !ç!n Hold!tch-T!p! Teoremler, Doktora Tez!, Yıldız
Tekn!k Ün!vers!tes!, İstanbul, 2012.
[50] Yüce, S., Homotet!k Hareketler Altında Hold!tch Teorem!n!n !k! Kapalı
Eğr!ye ve b!r Açık Eğr!ye (Hold!tch H!laller!) Genelleşt!r!lmes!, Ondokuz
Mayıs Ün!vers!tes!, Doktora Tez!, Samsun, 2004.
[51] Tutar, A., Şener, Ö., The Steiner Formula and the Polar Moment of Inertia
for the Closed Planar Homothetic Motions in Complex Plane, Adv. Math.
Phys., http://dx.doi.org/10.1155/2015/978294, 2015.
[52] Kılıç, E., Keleş, S., On Hold!tch’s Theorem and Polar Inert!a Momentum,
Commun!cat!ons Fac. Sc!. Un!v., Ank, Ser!e A., 43, 41-47, 1994.
[53] Özdem!r, M., Hacısal!hoğlu, H. H., Düzlemsel K!nemat!kte Homotet!k

Hareketler !ç!n Ste!ner Formülü, Gaz! Ün!v. Fen-Ed. Fak. Derg!s!, 1(1): 83-
97, 1984.
[54] Yüce, S., Kuruoğlu, N., The Hold!tch S!ckles for the Open Homothet!c
Mot!ons, Appl!ed Mathemat!cs E-Notes, 7, 175-178, 2007.
[55] S!vr!dağ, A. İ., Keleş, S., On The Closed Planar Homothet!c Mot!ons and the
Areas of Orb!ts, Commun. Fac. Sc!. Un!v. Ank. Ser!e A., 41, 93-98 1992.
[56] Kuruoğlu, N., Düldül, M., Tutar, A., General!zat!on of Ste!ner formula for
the homothet!c mot!ons on the planar k!nemat!cs, Appl. Math. and Mech-
(Engl!sh Ed.), 24(8): 945-949, 2003.
[57] Yüce, S., Kuruoğlu, N., The Ste!ner Formulas for the Open Planar
Homothet!c Mot!ons, Appl!ed Mathemat!cs E-Notes, 6, 26-32, 2006.
[58] Yüce, S., Kuruoğlu, N., General!zat!on of the Hold!tch Theorem for the
Planar Homothet!c Mot!ons, Appl!cat!ons of Mathemat!cs, 50(2): 87-91,
2005.
146
[59] Yüce, S., Kuruoğlu, N., Ste"ner Formula and Hold"tch type Theorems for
Homothet"c Lorentz"an Mot"ons, Iran"an Journal of Sc"ence and Technology
Transact"on A, Sc"ence, 31, 207-212, 2007.
[60] Yüce, S., Kuruoğlu, N., Hold"tch-type theorems for the planar Lorentz"an
mot"ons, Int. J. Pure. Appl. Math., 19(4): 467-471, 2004.
ÖZGEÇMİŞ
Tülay ERİŞİR, 25.05.1986 tar•h•nde İstanbul’un Eyüp •lçes•nde doğdu. İlköğret•m•n•

Eyüp Serdar Aksun İlköğret•m Okulunda, l•se öğret•m•n• Eyüp Refhan Tümer
Yabancı D•l Ağırlıklı L•ses•nde tamamladı. 2005 yılında Atatürk Ün•vers•tes•
Erz•ncan Fen Edeb•yat Fakültes• Matemat•k Bölümünde başladığı l•sans eğ•t•m•n•
2009 yılında tamamladı. Aynı yıl Sakarya Ün•vers•tes• Fen B•l•mler• Enst•tüsü
Geometr• Anab•l•m Dalında yüksek l•sans eğ•t•m•ne başladı. 2010 yılında Erz•ncan
Ün•vers•tes• Fen Edeb•yat Fakültes• Matemat•k Bölümüne (ÖYP) Araştırma
Görevl•s• olarak atandı. 2011 yılında yüksek l•sans eğ•t•m•n• b•t•rd•. Aynı yıl Sakarya
Ün•vers•tes• Fen B•l•mler• Enst•tüsü Geometr• Anab•l•m dalında doktora eğ•t•m•ne
başladı ve ÖYP kapsamında Sakarya Ün•vers•tes• Fen Edeb•yat Fakültes• Matemat•k
Bölümüne Araştırma Görevl•s• olarak atandı. Evl• ve b•r kızı olan Tülay ERİŞİR
halen Sakarya Ün•vers•tes• Fen Edeb•yat Fakültes• Matemat•k Bölümünde Araştırma
Görevl•s• olarak görev•n• sürdürmekted•r.

Genelleşti̇ri̇lmi̇ş Kompleks Düzlemde Steiner Formülü Ve Holditch-Ti̇pi̇ Teoremler

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Genelleşti̇ri̇lmi̇ş Kompleks Düzlemde Steiner Formülü Ve Holditch-Ti̇pi̇ Teoremler

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

T.C.

GENELLEŞTİRİLMİŞ KOMPLEKS DÜZLEMDE

Enstitü Anabilim Dalı : MATEMATİK

Enstitü Bilim Dalı : GEOMETRİ

Tez Danışmanı : Doç. Dr. Mehmet Ali GÜNGÖR

Bu çalışmanın hazırlanmasında değerl• zamanını ayıran, her aşamasını t•t•zl•kle

Ayrıca bu çalışmanın madd• açıdan desteklenmes•ne olanak sağlayan Sakarya

KAYNAKLAR ....................................................................................................... 141

d (,) : Öklid uzayında uzaklık

O (n) : Ortogonal grup

E, E¢ : Hareketli ve sabit kompleks düzlemler

{e1 , e2 } : Hareketli kompleks düzlemin baz vektörleri

{e1¢, e2¢ } : Sabit kompleks düzlemin baz vektörleri

q : Kompleks düzlemde bir-parametreli hareketin dönme açısı

{h1 , h2 } : Hareketli hiperbolik düzlemin baz vektörleri

{h1¢, h2¢ } : Sabit hiperbolik düzlemin baz vektörleri

b : Hiperbolik düzlemde bir-parametreli hareketin dönme açısı

b : Hiperbolik düzlemde bir-parametreli hareketin açısal hızı

G , G¢ : Hareketli ve sabit Galile düzlemleri

{ g1 , g2 } : Hareketli Galile düzlemin baz vektörleri

{ g1¢, g2¢ } : Sabit Galile düzlemin baz vektörleri

M p (,) : p düzleminde çarpım

{t1 , t2 } : Hareketli genelleştirilmiş kompleks düzlemin baz vektörleri

{t1¢, t2¢ } : Sabit genelleştirilmiş kompleks düzlemin baz vektörleri

qp : p düzleminde hareketin dönme açısı

qp : p düzleminde hareketin açısal hızı

Va¢ : p düzleminde hareketin mutlak hız vektörü

Vr¢ : p düzleminde hareketin relatif hız vektörü

V f¢ : p düzleminde hareketin sürüklenme hız vektörü

Q = ( q1 , q2 ) : p düzleminde bir-parametreli hareketin pol noktası

S = ( s1 , s2 ) : p düzleminde bi-parametreli hareketin Steiner noktası

FX : p düzleminde yörünge eğrisinin sınırladığı bölgenin alanı

FO : p hareketli düzlemin başlangıç noktasının çizdiği yörünge

eğrisinin sınırladığı bölgenin alanı

eğrisinin sınırladığı bölgenin kutupsal atalet momenti

sınırladığı bölgenin kutupsal atalet momenti

Şekil 1.1. Holditch halkası......................................................................................... 3

Tablo 3.1. Dokuz Cayley-Klein Geometrisi............................................................ 56

Anahtar kelimeler: Genelleştirilmiş kompleks düzlem, bir-parametreli düzlemsel

Bu tez altı bölümden oluşmaktadır.

Dördüncü ve beşinci bölüm bu çalışmanın orijinal kısmını oluşturmaktadır.

Altıncı bölümde ise bu tezin bir değerlendirmesi yapılmıştır.

Keywords: The generalized complex plane, the one-parameter planar motions,

This thesis consists of six chapters.

1.1. Literatür Özeti

Kinematikte göz önüne alınan temel büyüklükler uzunluk ve zamandır. Dinamikte

Kinematikte bir-parametreli düzlemsel hareket birçok bilim adamı tarafından farklı

Genelleştirilmiş kompleks sayı sistemi ilk kez Yaglom tarafından

Er$ş$r ve ark., p genelleşt$r$lm$ş kompleks düzlemde b$r-parametrel$ hareket $ç$n

çeş$tl$ çalışmalar yapmıştır [12, 13, 14, 15].

Ayrıca Gürses ve ark. genelleşt$r$lm$ş kompleks düzlem$n özel b$r hal$n$

şekl$nde göz önüne alarak j düzlem$nde b$r-parametrel$ düzlemsel hareket$

“Düzlemde sabit a + b uzunluklu bir AB doğru parçasının A ve B uç noktaları bir

k ovali boyunca bir defa hareket ettiğinde, AB doğru parçası üzerinde AX = a ve

XB = b olacak şekilde tespit edilen bir X noktası da genellikle konveks olması

d#r. Burada F yüzey alanı, sadece X noktasının AB doğru parçasının uç

Şekil 1.1. Holditch halkası [17]

Bu klasik Holditch teoreminin en önemli noktası aradaki bölgenin alanının seçilen

Ste•ner [18], b•r-parametrel• kapalı düzlemsel hareket altında hareketl• düzlemde

FX = FO + p v ( x12 + x22 - 2 x1s1 - 2 x2 s2 ) (1.2)

şekl•nde bulmuştur. Bu formüle Ste•ner alan formülü den•r. Burada FO ; O = (0,0)

hareketl• düzlem•n or•j•n noktasının yörünge alanı, v ; hareket•n dönme sayısı ve

eğr•s•n•n ağırlık merkez•d•r.